Tarsus-Gözlükule 2009 Yılı Kazısı

T.C.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
32.
KAZI SONUÇLARI
TOPLANTISI
3. CİLT
24 - 28 MAYIS 2010
İSTANBUL
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlýðý Yayýn No: 3267-3
Kültür Varlýklarý ve Müzeler Genel Müdürlüðü Yayýn No: 147-3
YAYINA HAZIRLAYANLAR
A. Naci TOY
Dr. Haydar DÖNMEZ
Ömer ÖTGÜN
Kapak ve Uygulama
Mustafa ÜÇGÜL
Bu kitap Ýstanbul 2010 Avrupa Kültür Baþkenti Ajansý'nýn
katkýlarýyla basýlmýþtýr.
ISSN: 1017-7655
Kapak Fotoðrafý: Cevat BAÞARAN
“Parion 2009 Yýlý Kazý ve Restorasyon Çalýþmalarý”
Not : Kazý raporlarý, dil ve yazým açýsýndan Klâsik Filolog Dr. Haydar
Dönmez tarafýndan denetlenmiþtir. Yayýmlanan yazýlarýn içeriðinden
yazarlarý sorumludur.
Allâme
Tanýtým & Matbaacýlýk
Hizmetleri
ANKARA-2011
İÇİNDEKİLER
Havva İŞKAN IŞIK
Patara, 2009 .............................................................................................................1
Işın YALÇINKAYA, Harun TAŞKIRAN, Kadriye ÖZÇELİK, M.Beray KÖSEM
2009 Yılı Karain Mağarası Kazıları .........................................................................22
Harun TAŞKIRAN, Selahattin Eyüp AKSU
Suluin Mağarası Kazısı-2008...................................................................................36
Şengül AYDINGÜN, Emre GÜLDOĞAN, Volker HEYD, Hakan ÖNİZ,
Ümran YÜĞRÜK PLANKEN
Küçükçekmece Göl Havzası İlk Dönem Kazı Çalışmaları (2009 Yılı) ...................46
Wulf RAECK, Frank RUMSCHEID
Die Arbeiten in Priene im Jahre 2009 ......................................................................58
B. Yelda OLCAY UÇKAN, Seçkin EVCİM, Meltem Erdul MERGEN,
Öğül Emre ÖNCÜ, Muradiye ÖZTAŞKIN, Gökçen ÖZTAŞKIN
Olympos, 2009 .........................................................................................................80
Gürcan POLAT,Yasemin POLAT,Kahraman YAĞIZ,Rabia AKTAŞ,Evren ACAR
Antandros 2009 Yılı Kazıları ...................................................................................98
Bozkurt ERSOY,
Kale-i Tavas (Tabae) 2009 Yılı Kazı Çalışmaları ....................................................122
Aliye ÖZTAN, Fazlı AÇIKGÖZ
2009 Yılı Köşk Höyük Kazıları ...............................................................................135
Mustafa ERKMEN, Yavuz GÜNAŞDI, Yasin TOPALOĞLU, Fikret ÖZTÜRK,
Alpaslan CEYLAN
2009 Yılı Erzurum Kale Kazısı ................................................................................148
Serdar AYBEK, Ali Kazım ÖZ, Aygün EKİN MERİÇ
Metropolis 2009 Yılı Kazı Çalışmaları ....................................................................166
Marie-Henriette GATES
2009 Season At Kinet Höyük (Yeşil-Dörtyol, Hatay)..............................................182
Guido ROSADA, Maria Teresa LACHIN
Excavations at Tyana/Kemerhisar 2009...................................................................196
Aliye ÖZTAN, Benjamin Stanley ARBUCKLE
2009 Yılı Acemhöyük Kazıları ...............................................................................216
Nurettin ARSLAN, Beate BÖHLENDORF-ARSLAN, Haiko TÜRK,
Oğuz KOÇYİĞİT, Klaus MÜLLER
Assos Kazısı 2009 Yılı Kazı, Restorasyon ve Onarım Çalışmaları .........................235
Aslı ÖZYAR, Elif ÜNLÜ, Steve KARACIC, Catherine PERSON,
Türkan PİLAVCI, Serdar YALÇIN
Tarsus-Gözlükule 2009 Yılı Kazısı ..........................................................................251
Marc WEALKENS at al.
Sagalassos 2008 ve 2009 Kazı ve Restorasyon Sezonları .......................................263
Yutaka MİYAKE
2009 Salat Camii Yanı Kazıları (Diyarbakır İli, Bismil İlçesi) ................................282
Sevil GÜLÇUR, P. ÇAYLI, I. DEMİRTAŞ
Güvercinkayası 2009 Yılı Kazısı .............................................................................294
Eugenia Equini SCHNEIDER, Emanuela BORGIA
Elaiussa Sebaste: 2008-2009 Excavation And Conservation Works .......................313
Aytekin ERDOĞAN,
Tripolis 2008 - 2009 Yılı Kazıları ............................................................................328
Tayfun YILDIRIM, Önder İPEK
2009 Yılı Resuloğlu Eski Tunç Çağı Mezarlık Kazısı ............................................348
Nicholas Dunlop CAHILL
Sardis, 2009..............................................................................................................358
Timothy P. HARRISON, Stephen BATIUK, Elif DENEL
Tayinat Höyük Kazıları, 2009 .................................................................................368
Ömer ÖZYİĞİT
2009 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları.....................................................................385
Elif Tül TULUNAY,
Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi:2009 Yılı Kazısı ...........................405
Mark P.C. JACKSON, Nicholas POSTGATE
Kilise Tepe 2009 Yılı Kazıları .................................................................................424
Celal ŞİMŞEK
2009 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazıları ................................................................447
TARSUS-GÖZLÜKULE 2009 YILI KAZISI
Aslı ÖZYAR*
Elif ÜNLÜ
Steve KARACIC
Catherine PERSON
Türkan PİLAVCI
Serdar YALÇIN
Boğaziçi Üniversitesi’nin 2007 yılından itibaren Bryn Mawr College’in katkıları
ile Mersin İli, Tarsus İlçesi’nde Gözlükule Höyüğü’nde başlattığı kazı çalışmalarına 2009
yılında devam edilmiştir.1
*
1
Doç. Dr. Aslı ÖZYAR, Boğaziçi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Bebek P.K. 2, 34342
İstanbul/TÜRKİYE.
Elif ÜNLÜ, Doktora öğrencisi, University of Pennsylvania, Graduate Program for the Art and Archaeology
of the Mediterranean World, Philadelphia 19104-6208/ABD.
Steve KARACIC, Doktroa öğrencisi, Bryn Mawr College, Dept. Of Classical and Near Eastern Archaeology,
Bryn Mawr, PA 19019/ABD.
Catherine PERSON, Doktora üğrencisi, Bryn Mawr College, Dept. of Classical and Near Eastern Archaeology,
Bryn Mawr, PA 19010/ABD.
Türkan PİLAVCI, Doktora öğrencisi, Columbia University, Dept. of Art History and Archaeology, Columbia
University, 826 Schermerhorn Hall, Mail Code 5517, 1190 Amsterdam Avenue, New York, New York 10027
/ABD.
Serdar YALÇIN, Doktora öğrencisi, Columbia University, Dept. of Art History and Archaeology, Columbia
University, 826 Schermerhorn Hall, Mail Code 5517, 1190 Amsterdam Avenue, New York, New York 10027
/ABD.
Kazıya önhazırlık olarak 2001-2006 yıllarında yürütülen araştırmaların raporları için bkz. Özyar, A., G.
Danışman, C. Gürbüz, H. Özener, Tarsus-Gözlükule 2001 Yılı Enterdisipliner Araştırmaları, 20. Araştırma
Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Ankara 2003, 273-282; Özyar, A., G. Danışman, H. Karabulut, H. Özener,
Tarsus-Gözlükule 2002 Yılı Disiplinlerarası Araştırmaları, 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, Ankara
2004, 235-244; Özyar, A., G. Danışman, H. Özbal,Tarsus-Gözlükule 2003 Yılı Araştırmaları, 22. Araştırma
SonuçlarıToplantısı 2. Cilt, Ankara 2005, 87-92; Özyar, A., G. Danışman, H. Özbal, Tarsus- Gözlükule 2004
Yılı Araştırmaları, 23. Araştırma SonuçlarıToplantısı 2. Cilt, Ankara 2006, 155-162, Özyar, A., G. Danışman,
Tarsus-Gözlükule 2005-2006 Yılı Araştırmaları, 26. Araştırma SonuçlarıToplantısı 1. Cilt, Ankara 2009,
383-398. Araştırmaların ilk 3 yılında yapılan çalışmalardan çıkan sonuçların derlemesi için bkz. Özyar, A.
(ed.) Field Seasons 2001-2003 of the Tarsus-Gözlükule Interdisciplinary Research Project. Istanbul : Ege
Yayınları 2005.
2007 yılında yapılan kazı çalışmalarının raporu için bkz. Özyar, A., G. Danışman, E. Kuruçayırlı, ve E. Ünlü,
Tarsus-Gözlükule 2007 Yılı Kazısı, 30. Kazı SonuçlarıToplantısı 2. Cilt, Ankara 2009, 47-60. 2008 yılında
yapılan kazı çalışmalarının raporu için bkz. Özyar, A.,E. Ünlü, G. Kaschau, C. Person, S. Duvarcı, TarsusGözlükule 2008 Yılı Kazısı, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Ankara 2010, 265-283. Ayrıca bkz. www.
tarsus.boun.edu.tr.
..................................................................................................................................................................................
251
Çalışmalarımız 2 Haziran-10 Temmuz 2009 tarihlerinde, Bakanlık temsilcimiz
Hüseyin Şahin (Malatya Müzesi) nezaretinde ekip üyelerimiz tarafından yürütülmüştür.2
Çalışmalarımız, Boğaziçi Üniversitesi 07R101 numaralı bilimsel araştırma projesi olarak
BAP bütçesinden desteklenmiş ve ayrıca Boğaziçi Üniversitesi Vakfı Machteld J. Mellink
Tarsus-Gözlükule Kazı Fonu katkısı ile yürütülmüştür.3
Akdenizin kuzeydoğu ucunda yer alan antik Kilikya ovasında, günümüz
Çukurova’sının batısında bulunan Tarsus-Gözlükule Höyüğü’nde 2009 yılı kazı
çalışmalarımıza 2008 yılında çalışılan C7 16, C7 17, C7 06, C7 07 ve B7 97 olarak
adlandırılan toplam beş açmada yaklaşık 500 metrekarelik bir alanda devam ettik. Ayrıca
geçen yıl temizlenmeye başlanan Goldman Dönemi büyük A açmasının doğu yamacının
belgeleme çalışmaları tamamlanmıştır. (Harita: 1).
Kazılardan elde ettiğimiz bulguları şöyle özetleyebiliriz: 2009 yılında yürütülen
kazılarda Erken İslâmî Döneme ait mimarî kalıntılarda çalışılmaya devam edilmiş ve bu
kalıntılar çoğunlukla kaldırılmıştır. 2009 yılında höyük üzerindeki Erken İslâmî Dönem
binalarına ait mekân kullanımları daha iyi anlaşılmıştır.
C7 07 ve B7 97 açmalarında daha önceki yıllarda ortaya çıkarılmış kuzeybatı–
güneydoğu yönünde seyreden büyükçe bina dönemin yapı teknikleri hakkında bilgi
vermektedir (Çizim: 1). Erken İslâmi Dönem yapıları ekseriyetle içi kırık çanak çömlek
parçaları, kiremitler ve pişmiş tuğlalardan oluşan moloz ile doldurulmuş olan temel
çukurları ve bunların üzerinde traverten taşlardan yapılmış duvarlardan oluşur. Kullanılan
taşların kesim kalitesi ve büyüklüğü duvardan duvara değişiklik sergiler. C7 07 açmasında
yaklaşık doğu-batı istikametinde ve diğerlerinden farklı olarak daha iri ve kısmen
dikdörtgen kesimli taşlar kullanılarak inşa edilen duvarda ayrıca yarımay şeklinde bir
niş bulunmaktadır (Resim: 1). Duvarın üst yapısının taşları altına bir sıra büyük ve yassı
taş döşenmiştir ki bu da diğer duvarlardan farklı bir uygulamadır. Bu duvarın güneyinde
kalan mekânda farklı renkte toprak dolgusu olan yuvarlak bir çukur vardır. Nişli duvarın
2
3
2009 yılında kazılar Özyar denetiminde Pilavcı (C7 16), Ünlü (C7 17), Karacic (B7 97), Person (C7 06)
ve Yalçın (C7 07) tarafından yürütülmüştür. Açmalarda çalışan asistanlar: Lauren Davies, lisans öğrencisi,
University of Pennsylvania, ABD; Ali Güldüren, lisans öğrencisi, Boğaziçi Üniversitesi; Çiğdem
Külekçioğlu, lisans öğrencisi, Boğaziçi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü; Sinem Güldal,
lisans öğrencisi, Boğaziçi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Erhan Tamur, lisans öğrencisi,
Boğaziçi Üniversitesi,. Diğer katılan uzmanlar: Prof. Dr. Emel Oybak-Dönmez (Paleobotanik) Hacettepe
Üniversitesi, Biyoloji Bölümü; Doç. Dr. Pancaroğlu (Ortaçağ, Sanat Tarihi), Boğaziçi Üniversitesi, FenEdebiyat Fakültesi Tarih Bölümü; Dr. Olivier Henry (Arkeolog), Fransa, Murat Kırmızıoğlu (Fotoğraf)
İstanbul; Bengü Kılıçbeyli Godon, (çizim) İstanbul; ABD; Kerem Halıcıoğlu, Harita mühendisi (Jeodezik
Ölçümler) Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırmaları Enstitüsü; Uğur Girişken,
Harita Mühendisi (Jeodezik ölçümler) İstanbul Teknik Üniversitesi; Evrim Savaş (jeodezik ölçümler)
İstanbul Teknik Üniversitesi; Göze Üner, Mimar (mimarî çizim) İstanbul Teknik Üniversitesi; Sevcan Ercan
(mimarî çizim) İstanbul Teknik Üniversitesi, Güneş Songül (çömlek bahçesi) Boğaziçi Üniversitesi; Ozan
Tanrıöver (Konservasyon/Restorasyon) İstanbul Üniversitesi; Melih Ekinci (Konservasyon/Restorasyon)
İstanbul Üniversitesi; Diana Cowley (Paleobotani örnekleme asistanı) New England Üniversitesi, Armidale,
Avustralya; Salih Coşkun (Muhasebe) İstanbul.
Boğaziçi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projelerine destek ve katkıları için teşekkür ederiz.
252
..................................................................................................................................................................................
kuzeyinde sert bir toprak zemine rastlanmıştır. Bu bina kuzeye doğru devam etmekle
beraber birçok duvarı son derece büyük tahribata uğramıştır. Fakat ele geçirilen yapının
en az 6 ayrı bölmesi olduğunu söyleyebiliriz.
Bu bahsedilen yapının en güney kısmını içeren B7 97 açmasında yuvarlak dizili
taşlardan oluşan bir seri kalıntı bulunmuştur (Çizim: 2). Bunlar kazıldığında fosseptik
çukurlarına ait oldukları anlaşılmıştır. Aralarında en iyi durumda olanın atık su bağlantısı
terakotta künkler yoluyla sağlanmaktaydı (Çizim: 3). Künkler binanın temelinin içinden
geçerek çukura bağlanmaktaydı. Kubbe şeklindeki fosseptik çukuru ise taşların konsol
tekniği ile üst üste dizilmesi ile yapılmıştır.
Aynı tip çukurlardan bir adet C7 16 açmasında ele geçirilmiştir (Çizim: 4). C716
açmasındaki fosseptik çukuruna tepesinden dikey olarak giren terakotta künklerden
oluşan atık borusu ele geçirilmiştir. Bu fosseptik çukuru da B7 97 açmasındaki örnek gibi
inşa edilmiştir, ancak bu örnekte 5 sıra taşın üst üste dizilmesiyle kubbe oluşturulmuştur
(Resim: 2). Bu çukurların içindeki toprak dolgusu koyu renk, humuslu ve gevşektir.
C717 açmasında ilk olarak 2008 yılında ortaya çıkmış olan kuyu benzeri yapıya
bağlanan ve üstü kalın bir kireç tabakası ile sıvanmış olan gider yolu üç sıra tuğla
dizisinden örülmüştür. Gider yolunun kuyuya bağlandığı kısmın üstü düz bir taş blok ile
kapatılmıştır (Resim: 3). Giderin bağlandığı içi boş kuyunun üstü, yassı bir traverten taşı
ve etrafında kiremit ve seramik parçaları ile kapatılmıştır. Bunlar kaldırıldığında, kuyunun
üst çeperinin 6 sıra taştan örülmüş olduğu, bunun altında çeperin birkaç sıra kiremit dizini
ile devam ettiği ve sonra sadece toprak olarak en az 3.50 m. derinliği olduğu anlaşılmıştır.
Bu çukurun da bir atık toplama işlevi görmüş olduğu muhtemeldir.
2008 yılında ilk kez C7 17 açmasında ortaya çıkmış olan, kalınlığı 2-2.5 cm.
arasında değişen son derece sağlam, kireç sıvalı tabanın C7 16 açmasına devam ettiği
anlaşılmıştır (Resim: 4). İki açmada ele geçirilen bu taban 13 m2 lik bir alana oturmaktadır.
Tabanın sınırları bozuk olmakla beraber planda dört köşeli bir mekâna ait intibası
uyanıyor, ancak herhangi bir çevre duvarı ele geçirilmemiştir. Profil çizimlerinde bu kireç
sıvalı tabanın ne kadar sağlam ve özenilerek yapıldığı görülmektedir ve dolayısıyla su
geçirmez olduğu aşikardır. Aynı hatta, C7 16 açmasının batı tarafında gözlemlenen farklı
bir döşeme tipinden elimizde sadece üç kısmen bozuk iri traverten taşı kalmıştır.4 Burada
ele geçirilen sert sıvalı fragman, açmanın doğusunda bulunan zemine benzer şekilde su
geçirmeyecek cinstendir.
Yine bir diğer döşeme tipi de C7 17 açmasının kuzeydoğusunda 2008 yılında
kaldırılmış olan yassı kiremitler ile döşenmiş mekâna aittir (bkz. 2008 yılı çalışmalar
raporu). Yukarıda saydığımız öğeler tüm bu bölgenin yıkanma ve temizlenme ile ilgili
işlevi olan, Almanca “Naßraum” olarak adlandırılan, üç adet iç mekândan oluştuğunu
4
2010 sezonunda henüz kaldırılmamış olan bu döşeme taşlarından en doğuda bulunanın yüzeyinin suya maruz
kalmaktan aşınmış olduğu gözlemlenmiştir.
..................................................................................................................................................................................
253
düşündürmektedir. Erken İslâm Dönemi yerleşmelerinde hijyen ile ilgili hususî temizlik
alanlarının bulunduğu bilinmektedir. Mesela aynı döneme tarihlenen Suriyede, Raqqa’nın
72 km. kuzeyindeki Medinet el-Far/Hisn Maslama yerleşmesinde de son yıllarda yapılan
kazılarda benzer özellikler gösteren alanlara rastlanmıştır.5 Bu durum İslâm’ın etkisine
giren toplulukların hijyen anlayışlarında daha önce rastlanmamış olan yeniliklere işaret
ediyor olabilir.
Daha erken döneme ait yapı kalıntılarına şimdilik sadece C717 açmasında
rastlanmıştır. Açmanın güneybatısında Erken İslâmî Dönem katmanlarının altından,
apsidal plana sahip intibası uyandıran bir yapının kuzey-güney yönünde seyreden duvarı
ile güney kısmı ele geçirilmiştir (Resim: 5). Yapı tekniği olarak bu bina Erken İslâmî
Dönem binalarından tamamen farklı bir şekilde inşa edilmiştir.
C7 17 açmasının güneydoğu kısmında Erken İslâmî Dönem katmanlarından çok
farklı sarı renkli, killi ve temiz bir topraktan oluşan yeni bir katmana ulaşılmıştır. Burada
da doğu-batı yönünde seyreden, orta boy taşlardan yapılmış bir duvar ortaya çıkarılmıştır.
Bu duvarın hemen kuzeyinde in situ kırılmış bir Demir Çağı krateri bulunmuştur. Sarı
renkli killi toprak B7 97 açmasında da görülmektedir. Bu açmanın güneydoğu kısmında
sınırlı bir alanda bu katmanın içine inildiğinde, Geç Tunç Dönemine tarihlendirilen Hitit
tipi çanak çömlekler in situ ele geçmiştir.
2009 sezonunun bir başka arazi çalışması da, Goldman dönemi kazılarında A
bölgesi olarak adlandırılmış kazı alanının doğu kesitinden artakalan yamacın geçen yıl
başlayan temizliğinin Dr. Olivier Henry tarafından tamamlanıp belgelenmesi olmuştur
(Çizim: 6). Bu çalışmadaki amacımız Goldman dönemi kazıları ile yeni kazıların
tabakalarını karşılaştırabilmektir. Artık höyüğün üzerinde geçen yıllarda değindiğimiz,
günümüzde yapılan tesviye çalışmaları sırasında serilmiş olduğunu belirlediğimiz,
esasen höyüğün Ortaçağ katmanlarına ait moloz tabakasının derinliği belli olmuştur.
Bunun altında kalan katmanlar ise höyüğün Ortaçağ öncesine ait tahribata uğramamış
seviyeleridir. Kesitte sağda görülen yatay çakıl taşı dizinleri Goldman yayınlarından
bildiğimiz Geç Tunç Çağına tarihlenen anıtsal yapının duvar temellerinin altında yer alan
altyapı çalışmalarına ait olmalıdır. Ayrıca yamacın en kuzey kısmındaki zemin seviyesinde
neredeyse tüm olarak ele geçirilen Orta Tunç Çağına ait yerel üretim Suriye şişesi taklidi
stratigrafik açıdan önemlidir. Sezonun bitiminde hem Goldman kesiti hem de açmalar
jeotekstil ile kaplanarak koruma altına alınmıştır.
2009 yılında açığa çıkarılan katmanlarda ele geçirilen malzeme ağırlıklı olarak
bölgede Abbasîlerin hâkim olduğu 9. ve 10. yy.a tarihlenmektedir. Çanak çömleklerin
değerlendirilmesi henüz devam etmektedir. Doç. Dr. Oya Pancaroğlu’nun önemli ipuçları
5
Nisan 2010’ da Londra’da 7ICAANE toplantısında C.-P. Haase (Museum for Islamic Art, Berlin) tarafından
sunulan “Small bath and toilet rooms in the early Islamic architecture of Madinat al-Far” isimli bildiride
benzer buluntulardan söz edilmektedir.
254
..................................................................................................................................................................................
veren bazı örnekler hakkında aktardıkları aşağıdaki gibidir: 2008 buluntuları bağlamında
opak sır üretiminin teknolojik açıdan Abbasî Dönemi yeniliklerinden biri olduğuna ve ithal
olarak Irak’ta bulunan Çin porselenlerinden etkilenilerek üretilmiş olduğuna değinilmişti.
Opak beyaz sır üzerine kobalt mavi desenli, tipik 9. – 10. yy. Irak, Basra üretimi krem
hamurlu kâse fragmanlarından 2009 yılında da bulunmuştur. Yine Basra üretimi olduğu
düşünülen ve geçmiş yıllarda bulunan 9. yy.a tarihlendirilen polikrom lüster ve 10 yy.a
tarihlendirilen monokrom lüster bezemeli kâse fragmanlarından 2009 sezonunda da ele
geçirilmiştir.
Yerel üretim sırlı seramikler arasında ekseriyetle açık form veren kırmızı hamurlu,
sarı yeşil sırlı, koyu renk bezemeli türler mevcuttur. Bunlardan 2008 sezonunda da bol
miktarda bulunmuştur. Yerel üretim olması muhtemel ve genellikle kapalı form veren
seramikler arasında geçen yıllarda bol miktarda ele geçirilen sırsız, krem renkli, geometrik
kabartma desenli, kalıp baskılı örneklerden, 2009 yılında da farklı desenli birçok örnek
bulunmuştur. Günlük kullanım amaçlı sırsız çanak çömlekler arasında tümlenebilen
amfora tipli bir küp ile tek ve çift kulplu testiler ele geçirilmiştir.
O. Pancaroğlu Goldman dönemi kazılarından da bilindiği üzere Gözlükule’de
Erken İslâmî Dönemde hem çanak çömlek hem de kandillerin üzerine değişik tekniklerle
yazı yazma geleneği bulunduğuna dikkat çekmektedir. Kabartma yazılı kap dibinde
‘amal’ kelimesi, ‘tarafından yapılmıştır’ anlamına gelir, akabinde gelen ustanın adı
okunamamaktadır. Ayrıca iki fragmanı ele geçirilen mermer bir kapakta ise çizilerek
herhalde yazı benzeri bezeme yapıldığı görülmektedir
2008 sezonunda olduğu gibi 2009’da da pişmiş topraktan üretilmiş Geç Roma tipi,
oval, ağız kısmı gövdeye entegre edilmiş, tutamağı ise bir çıkıntıya indirgenmiş Erken
İslâmî kandillerden ele geçirilmiştir. Ayrıca 2009 yılında C7 17 açmasından Geç Roma
Dönemine tarihlenebilen küçük ebatlı, yuvarlak gövdeli kandiller de ele geçirilmiştir.
Pişmiş toprak objeler arasında Goldman’a göre Tarsus’ta Helenistik ve Roma
döneminde yerel bir üretim merkezi bulunan figürinler vardır (bkz. 2008 sezonu raporu).
2009 sezonunda dolgu tabakalarında ele geçirilenler arasında sandaletli ayak (Çizim: 8),
Dionysos tasviri olması muhtemel üzüm salkımı tutan oturan çocuk, ve tiyatro bağlamında
adak olarak kullanılmış olması mümkün şişman adam yüzü gibi figürinler vardır.
Ayrıca C7 17 ve B7 97 açmalarında Demir Çağında bölgede ve Kıbrıs adasında
sık rastlanan tipik at ve süvari figürinlerinden ele geçirilmiştir. Az miktarda ele geçirilen
bakır sikkeler ilk belirlemelere göre Abbasî Dönemine tarihlenmekte olup henüz uzmanları
tarafından incelenmektedir.
Maden buluntular arasında üç (?) tarafında yassı kulpcukları olan, bir tarafında da
uzun bir akıtacağı olan küçük tunç kap, muhtemelen az miktarda malzemenin ısıtılması
için kullanılıyordu. Bu kâsecik doktor veya farmakolog gibi bir uzmanın kullandığı
..................................................................................................................................................................................
255
âletlerden olabilir (Çizim: 9). Tarsus’ta 2009 sezonunda değişik amaçlı kullanılan tunçtan
yapılma tıp âletlerinden bulunmuştur. Genellikle Roma Döneminden bilinen bu tip
âletlerin kullanımının Erken İslâmî Dönemlerde devam ettiği bilinmektedir (Çizim: 10).
Ayrıca saydamda görülen tunçtan kemer tokası da maden buluntular arasındadır. C7 07
açmasında Geç Tunç Çağına tarihleyebildiğimiz tunç bir ok ucu da bulunmuştur.
Kemik buluntular arasında muhtelif bezemeli ağırşaklar mevcuttur. Benzerlerini
Goldman kısmen Helenistik/Roma Dönemine tarihlendirmekle beraber bazılarının Erken
İslâmî Dönemde de yaygın olduğunu belirtmiştir.
Erken İslâmî Döneme ait cam buluntular 2009 sezonunda da geçen sezonlarda
olduğu gibi çoktu. Bunlar arasında en çok dikkat çeken, ufak şişecikler ve tüplerin çok
sayıda bulunmasıdır. Bunlar daha önce de bahsettiğimiz tıp veya eczacılık ile ilgili
alanlarda kullanılmış olabilirler.
Son olarak da C7 06 açmasının dolgu tabakasında Geç Akkad III Dönemine
tarihlendirilen, steatitten yapılmış bir silindir mührü bulundu. Akkad mühürleri ile ilgili
en temel eserin yazarı Rainer Michael Boehmer’in belirlemelerine göre bu mühürde
tanrılar arası bir savaş sahnesi yer almaktadır. Sağda ayağını stilize bir dağa dayamış
olan güneş tanrısı Şamaş elindeki topuz ile önünde diz çökmüş düşman tanrıyı alt
etmektedir. Düşman tanrıyı bir başka tanrı arkadan kafasını boynuzundan geriye çekerek
zapt etmektedir. Bu tanrının arkasında ise kurbanlık hayvan taşıyan muhtemelen bir
ölümlü vardır. Mezopotamya menşeli bu mühürlere Anadolu’da pek rastlanmamaktadır.
Ancak Akkad kralları Sargon ve Naram-Sin efsanelerinde bu kralların ve oralı tüccarların
Toros’lara gümüş madenleri için geldiklerinden ve hatta Toroslar’ı geçip İç Anadolu’ya
kadar ilerlediklerinden söz edilir. Bu buluntu adı geçen efsanelerde gerçeklik payı
olabileceğini düşündürmektedir.
Çalışmalarımıza izin veren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlüğü’ne, kazı temsilcimiz Malatya Müzesi görevlilerinden
Arkeolog Hüseyin Şahin’e, Tarsus Müzesi Müdürlüğü’ne ve bu müzelerdeki değerli
arkadaşlarımızın yaptıkları katkı ve destekleri için, ayrıca Tarsus Kaymakamlığı, Tarsus
Belediyesi, Tarsus İtfaiye Müdürlüğü, Tarsus Ticaret Odası, Tarsus Amerikan Koleji ve
sağlık konusunda bizi yalnız bırakmayan Dr. Ali Cerrahoğlu’na, ayrıca desteğini hiç
esirgemeyen Zülfikar İ. Tümer’e teşekkürlerimizi ekip olarak sunarız.
256
..................................................................................................................................................................................
Harita 1: Tarsus kent dokusu üzerine şematik olarak oturtulanTarsusGözlükule höyük topoğrafik haritası üzerinde doğu tepesinde 2009
yılında kazılan 5 açmanın ve eski kazılarda kazılan Goldman A
açmasının yer aldığı alanın lokasyonu. Hazırlayan: Göze Üner.
Çizim 1: Tarsus-Gözlükule doğu tepesinde yer alan beş açmada açığa çıkarılan
Erken İslami döneme ait yapı kalıntıları
ve çöp çukurları. Açmalar kuzeyden
güneye ve batıdan doğuya olarak, C7 16,
C7 17, C7 06, C7 07 ve B7 97. Ölçümler:
Uğur Girişken, Evrim Savaş, Çizim:
Göze Üner ve Sevcan Ercan.
..................................................................................................................................................................................
257
Çizim 2: B7 97 açması; fosseptik çukurları işaretli. Ölçümler: Uğur Girişken, Evrim Savaş,
Çizim: Göze Üner ve Sevcan Ercan.
Çizim 3: B7 97 açması; fosseptik çukurunun kesiti. Ölçümler: Uğur Girişken, Evrim Savaş,
Çizim: Göze Üner ve Sevcan Ercan.
258
..................................................................................................................................................................................
Çizim 5: C7 16 açması; fosseptik çukurunun kesiti. Ölçümler: Uğur Girişken, Evrim Savaş,
Çizim: Göze Üner ve Sevcan Ercan.
Çizim 6: Goldman Dönemi A açmasından kalan doğu yamacının kesiti. Ölçümler: Uğur Girişken,
Evrim Savaş, Çizim: Sevcan Ercan ve Olivier Henry.
Not: Yazarlarca gönderilen 3. ve 4. çizimler aynıdır (Editörün notu).
..................................................................................................................................................................................
259
Çizim 8: Çizim 8: C7 17 açmasında ele geçirilen sandaletli ayak, pişmiş toprak. Çizim: Bengü
Kılıçbeyli Godon.
Çizim 10: B7 97 açmasında
ele geçirilen tunç, bir ucunda
bezemenin
ardından
kaşık
Çizim 9: C7 06 açmasında ele geçirilen (üç ?) yassı kulplu, bulunan tıp âleti. Çizim: Bengü
akıtacaklı bronz kasecik. Çizim: Bengü Kılıçbeyli Godon.
Kılıçbeyli Godon.
260
..................................................................................................................................................................................
Resim 2: C7 16 deki fosseptik çukurunun taş dizini sıraları. Fotoğraf: Murat Kırmızıoğlu.
Resim 3: C7 17 açmasında bulunan kuyu benzeri çukurun üzerini kapatan traverten blok, kiremit,
ve taşlardan oluşan blokaj ile 2008’de açığa çıkarılan sıvalı gider bağlantısı. Fotoğraf: Murat
Kırmızıoğlu.
..................................................................................................................................................................................
261
Resim 4: C7 16 (sağda) ve
C7 17 (solda) açmalarında ele
geçen sıvalı, çok sert yüzeyli
tabana kuzeyden bakış.
Resim 5: C7 17 açmasında Erken İslâmî
dönemi katmanı altında ele geçen yapı
kalıntıları. Fotoğraf: Murat Kırmızıoğlu.
Resim 6: Goldman Dönemi A Açmasından kalan doğu yamacının temizlenmiş hali. Fotoğraf:
Airstudyo.
Resim 7: Kabartma yazılı seramik Resim 8: Geç Akkad III dönemine tarihlenen steatit silindir
kap dibi. TGK 2009. Fotoğraf: Murat mühür. TGK 2009 Kazı Envanteri Nr. C7 06-18-70 Nr. 307.
Fotoğraf: Sinem Güldal.
Kırmızıoğlu.
262
..................................................................................................................................................................................