Romanya - Boğaziçi İşadamları Derneği

Transkript

ROMANYA ÜLKE RAPORU
Hazırlayan
Ebru GÜLSOY
2007
T.C.
Başbakanlık
Dış Ticaret Müsteşarlığı
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
ROMANYA ÜLKE PROFİLİ
Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler
Nüfus
Dil
21 673 328 (1 Temmuz 2004)
Romence. Ayrıca yaygın olarak İngilizce, Fransızca, İtalyanca ve
Almanca
Din
Ortodoks (%87), Protestan (%6,8) Katolik (%5,6), Diğer (%0,6)
Başkent
Bükreş
Yüzölçümü
238 391 Km2
Başlıca
Bükreş
1 928 000
Şehirleri
Yaş (Iasi)
317 000
Köstence (Constanta) 307 000
Timisoara
307 000
Galati
299 000
Cluj-Napoca
298 000
Craiova
297 000
Braşov
285 000
Cumhurbaşkanı Traian Basescu
Başbakan
Calin Popescu Tariceanu (Ulusal Liberal Parti)
Etnik Yapı
Romenler (%89,5), Macarlar (%6,6), Romanlar (%2,5), Ukraynalılar
(%0,3), Almanlar (%0,5), Ruslar (%0,2), Türkler (%0,2), Diğer (%0,4)
Tablo 1. Temel Ekonomik Göstergeler
a
GSYİH (piyasa fiyatlarıyla milyar Ley)
GSYİH (milyar dolar)
Reel büyüme (%)
Enflasyon (ort; %)
İhracat (fob-milyon dolar)
İthalat (fob-milyon dolar)
Cari işlemler dengesi (milyon dolar)
Toplam dış borç (milyar dolar)
Döviz kuru (ort.) Ley:ABD Doları b
2002
151,5
45,8
5,1
22,5
13 876
-16 487
-1 536
16,7
3,31
2003
197,6
59,5
5,2
15,3
17 618
-22 155
-3 456
22,6
3,32
2004
246,4
75,5
8,4
11,9
23 485
-30 150
-6 382
30,0
3,26
2005
283,0
97,1
4,1
9,0
27 730
-37 348
-8 312
36,4a
2,91
2006 a
324,3
114,2
6,9
6,8
33 001
-46 478
-12 451
42,8
2,84
Tahmini b 1 Temmuz 2005 tarihinden itibaren Romanya para biriminden dört sıfır atılmış ve daha önce ROL
olarak bilinen Ley, RON adını almıştır.
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Report, October 2006
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008
1
GENEL BİLGİLER
Coğrafi Konum
Asya, Avrupa ve Ortadoğu’nun kavşak noktasında, Tuna Nehri ve Karadeniz yakınlarında
yer alan Romanya, coğrafi yerleşim açısından oldukça stratejik bir konuma sahiptir. Büyük
bir ekonomik potansiyeli elinde bulunduran ülke, gelişmiş sanayii ve tarım alanlarının yanı
sıra zengin doğal kaynakları açısından da oldukça şanslıdır.
22,35 milyonluk nüfusu ve 238 391 kilometrekarelik yüzölçümü ile Avrupa’nın güney
doğusunda yer alan Romanya, Bulgaristan (608 km), Macaristan (443 km), Moldova (450
km), Sırbistan (476 km) ve Ukrayna (531 km) ile sınıra sahiptir.
Başkenti Bükreş (2 037 000) olan ülkenin diğer önemli şehirleri Köstence, Yaş, Timisoara,
Cluj-Napoca, Galati, Braşov ve Craiova’dır.
238 391 kilometrekarelik orta büyüklükte bir ülke olan Romanya toprakları, her biri ülke
alanının yaklaşık üçte birini oluşturmakta olan dağlar, tepeler ve ovalarla kaplıdır.
Avrupa’nın en çeşitli ve en zengin ormanları da, ülke topraklarının ¼’ünden fazlasını
oluşturmaktadır. Ülke topraklarının yaklaşık %62’si tarım alanı olarak sınıflandırılmakla
beraber sadece %39,2’sinde tarımsal faaliyet yürütülmektedir. Ülke toprakları, tarım
ürünlerini yetiştirmek için oldukça elverişlidir.
Siyasi ve İdari Yapı
Romenler, diğer Latin ulusları gibi M.S. ilk 1 000 yıl içinde ortaya çıkmış ve Trakyalı ataları
olan Hint-Avrupa köklü “Dacia”lılar ile aynı bölgede yaşamışlardır. Bugün Romenler Doğu
Roma dünyasının yegane temsilcisidir ve Romence de İspanyolca, İtalyanca ve
Fransızca’nın yanında başlıca Latin kökenli dillerden birisidir.
İlk kez 1859 yılında Wallachia ve Moldavia Prensliklerinin birleşmesi ile doğan Romen ulus
devleti, 400 yıl kadar Osmanlı egemenliğinde kalmış ve 1878 yılında resmi bağımsızlığını
ilan ederek üç yıl sonra da bir krallık haline gelmiştir. Ancak söz konusu krallık, Romen
nüfusun sadece bir kısmını kapsamış, 3 milyon kişi Macaristan yönetimindeki
Transilvanya’da, 2 milyon kişi Rusya kontrolündeki Bessarabia’da ve küçük gruplar da
Bulgaristan’a ait bulunan Dobruca bölgesinde kalmışlardır. Krallığın, Romanyalıların
tamamını bir yönetim altında toplama hedefi, ancak I. Dünya Savaşı’nın ardından 1918
yılında Transilvanya, Bessarabia, Bukovina ve güney Dobruca bölgelerinin Romanya ile
birleşmesi ile gerçekleştirilmiştir. Böylelikle ülke bir anda iki misli büyümüş, ancak bu yeni
bölgelerin ekonomik gelişmesi, ya da tam anlamıyla entegre olması sağlanamamıştır.
II.Dünya Savaşı sonrası ülke, diğer Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri gibi Sovyet egemenliği
altına girerek komünist rejimi benimsemiştir. 1945 yılında Sovyetler Birliği destekli
Romanya Komünist Partisi (RCP) yönetimi ele geçirmiş, 1947 yılı sonunda da Kral Michael
tahttan çekilerek ülke Romanya Halk Cumhuriyeti adını almıştır.
1950’li yıllarda Moskova ile bağları zayıflasa da, Gheorghe Gheorghiu-Dej yönetimindeki
RCP, Stalinist ekonomi politikalarının tamamını uygulamıştır. 1965 yılında yönetimi
devralan Nikolae Çavuşesku (Ceausescu) devlet konseyi başkanı olmuş, ülkenin adı
Romanya Sosyalist Cumhuriyeti olarak değişmiştir. Gizli polis teşkilatının da desteğiyle
Çavuşesku olağanüstü bir kişisel güç kazanmış, özellikle 1980’li yılların sonlarına doğru
2
ülke yönetiminin bütün kilit noktalarına Çavuşesku’nun aile üyeleri ve arkadaşları
yerleştirilmiştir.
Doğu Avrupa ülkelerinde komünist rejimlerin sarsıldığı 1989 yılı sonlarında, ülkenin
Timoşoara kentinde rejime karşı ilk tepkiler başlamış, bastırılan gösterilerin Bükreş’e
sıçraması ile birlikte olaylar hızla gelişmiş, 25 Aralık 1989’da Nikolae Çavuşesku ile eşi
idam edilmiştir.
Tüm ülkeye yayılan ayaklanmalar sonucu, Ulusal Kurtuluş Cephesi (National Salvation
Front) sosyalist rejime son vermiş, 1990 yılında da serbest seçimler yapılarak Ion Iliescu
yönetime gelmiş ve ülkede çok partili demokratik sisteme geçilmiştir. Romanya, halen çok
partili parlamenter sistem ve Senato ile Millet Meclisinden oluşan iki meclis ile yönetilen
demokratik bir Cumhuriyettir.
Nüfus ve İşgücü Yapısı
1990 yılından beri, gerek dışarıya göç, gerekse artan ölüm ve azalan doğum oranları
nedeniyle, Romanya’nın nüfusu sürekli azalma kaydetmiştir. 1990 yılının Temmuz ayında
23,21 milyon kişi olan ülke nüfusu, 2002 yılı Mart ayında gerçekleştirilen son nüfus
sayımında 21,67 milyon kişiye kadar düşmüştür.
Tablo.2 Nüfus
Nüfus (milyon kişi)
% değişim
Her 1 000 kişiye doğum oranı
Her 1 000 kişiye ölüm oranı
Her 1 000 kişiye artış oranı (net göç dahil)
2000
2001
2002
2003
2004
22,44
-0,10
10,4
11,4
-1,1
22,41
-0,18
9,8
11,6
-1,8
21,79
-2,77
9,7
12,4
-2,7
21,73
-0,28
9,8
12,3
-2,5
21,67
-0,28
10,0
11,9
-1,9
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Profile 2006
Geçiş döneminde artan ekonomik güçlüklerin ve doğum kontrolü yöntemlerinin
yaygınlaşmasının etkisiyle, doğum oranı 1990 yılında her bin kişiye 13,6 düzeyinde iken
2002 yılında bu oran 9,6’ya düşmüştür. 1990-1997 arasında, 35 yaşın üzerindeki nüfusun
ölüm oranları da artmış, buna bağlı olarak 1990 yılında her bin kişiye 10,6 düzeyinde
gerçekleşen toplam ölüm oranı, 1997 yılında 12,7’ye yükselmiştir. 1997-2000 yılları
arasında bu oran bir miktar azalarak 2000 yılında 11,4’e düşmüş olmakla beraber, ülkenin
ölüm oranları halen Doğu Avrupa’nın en yüksek seyreden ölüm oranlarından biridir. 1994
yılından bu yana birtakım gelişmeler kaydedilmiş olmakla beraber, ülkede bebek ölümleri
de, orta gelir düzeyine sahip gelişmekte olan diğer ülkelere göre çok yüksek bir oranda
seyretmektedir.
Ülkenin nüfus azalışında doğal sebeplerin yanısıra göç de önemli bir faktörü
oluşturmaktadır. 1992 ve 2002 yıllarında gerçekleştirilen nüfus sayımları arasında nüfusun
yaklaşık 1 milyon kişi kadar azalmış olmasına, yurtdışına yasal olmayan yollarla çalışmaya
gidenlerin önemli ölçüde sebep olduğu tahmin edilmektedir. Kentsel ve Bölgesel Sosyoloji
Merkezi’nin Bükreş’te gerçekleştirdiği bir anket sonuçlarına göre Nisan 2003 itibarıyla 900
000’den fazla Romenin yasal ve yasal olmayan yollarla ülke dışında çalışmakta olduğu
tahmin edilmektedir. Diğer taraftan Uluslararası Göç Örgütü, 2003 yılı itibarıyla yurtdışında
çalışmakta olan Romen sayısını 1,8 milyon kişi olarak belirtmektedir, ki bu rakam da
yetişkin nüfusun yaklaşık %10’luk kısmına karşılık gelmektedir. 1990 yılında başlayan dış
3
göçün başlangıçtaki hedef ülkeleri Yugoslavya ve Polonya iken bugün Almanya, İtalya,
İspanya ve İsrail en fazla tercih edilen yabancı ülkeler haline gelmiştir.
2002 yılı nüfus sayımına göre, ülkenin nüfusunun %89,5’i Romenlerden oluşmaktadır.
Ülkede resmi olarak Macarlar (%6,6), Çingeneler (%2,5) ve Almanlar (%0,5) da dahil
olmak üzere 13 azınlık grubu mevcuttur. Romanya halkının yaklaşık %96’sı okur-yazardır.
Ülkede kentleşme oranı, 1948 yılında nüfusun %23,4’ü oranındayken, komünist dönemde
yükselmiş ve 1989 yılında %54,3 düzeyine gelmiştir. Daha sonra ise bu artış hızını
yitirmiştir ve 2003 yılına gelindiğinde kentleşme oranı %53,4 düzeyinde seyretmektedir.
Nüfusun ortalama yaşı 2000 yılında 34,6 olan Romanya, Batı Avrupa ülkelerine göre daha
genç bir nüfusa sahiptir. Bununla beraber, azalan doğum oranı, bu durumun değişeceğine
ve gelecek 10 yılın sonuna doğru, ülkedeki yaşlı nüfusun çalışma yaşındaki nüfusa
bağımlılık oranının yükseleceğine işaret etmektedir. Bu durumun, emeklilik, sosyal sigorta
ve sağlık sistemi üzerinde bir baskı oluşturması beklenmektedir.
Komünist sistemin yıkılmasının ardından, ülkenin işgücü yapısı ve büyüklüğü de önemli
ölçüde değişiklik göstermiştir. Özellikle 1990’lı yıllarda kayıt dışı ekonominin büyümesi ile
işgücü ile ilgili güncel ve doğru bilgi temin etmek ve bu bilgileri yorumlamak zorlaşmıştır.
1989-2000 yılları arasında çalışma yaşındaki nüfusun artmasına rağmen toplam işgücü
yaklaşık 2,2 milyon kişi azalarak 2001 yılı itibarıyla 8,6 milyon kişiye kadar düşmüştür.
1990’ların başında %80’lerde seyretmekte olan çalışma yaşında olan işgücünün, çalışma
yaşında olan toplam nüfusa oranı da 2000’lere gelindiğinde %60’lara gerilemiştir. İşgücü
kaybı en fazla sanayi sektöründe yaşanmış, bu sektörde çalışmakta olan faal nüfus 1989
yılında yaklaşık 4,17 milyon kişiden 2001 yılında 2,02 milyon kişiye düşmüştür.
1999 yılı itibarıyla, faal nüfusun %8,5’i yüksek eğitim, %4,5’i de ortaöğretim sonrası
mesleki eğitim görmüştür.
Ülkede kayıtlı işsizlik Aralık 1999’da en yüksek seviyeye çıkarak toplam işgücünün %11,8’i
düzeyine ulaştıktan sonra Kasım 2003 itibarıyla %7,2 düzeyine kadar gerilemiştir. Aynı
tarih itibarıyla işsizlik oranının Bulgaristan’da %13,5, Hırvatistan’da %20 ve SırbistanKaradağ’da %35’ler düzeyine seyrettiği göz önüne alındığında, Romanya’daki işsizlik
bölgedeki en düşük orana ulaşmıştır.
Tablo.3 İşgücü ve İşsizlik (yılsonu itibarıyla)
2000
2001
2002
2003
2004
1 000
kişi
%
1 000
kişi
%
1 000
kişi
%
1 000
kişi
%
1 000
kişi
%
Tarım ve
ormancılık
Sanayia
İnşaat
Hizmetler
Toplam
çalışanlar
3 570
41,4
4 527
38,0
3 361
41,2
3 292
41,4
2 896
40,9
İşsizlik
1 007
2 004
23,2
353
4,1
2 702
31,3
8 629 100,0
10,5b
2 374
26,3
430
4,4
3 366
31,2
10 697 100,0
827
7,2b
2 311
24,4
413
4,0
3 149
30,4
9 234 100,0
761
7,6b
2 324
23,2
426
4,1
3 181
31,3
9 223 100,0
659
6,7b
2 378
23,6
479
4,0
3 405
31,6
9 158 100,0
6,1b
558
a Madencilik, imalat ve üretim kapasitesi. b Toplam işgücü içindeki % pay.
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Profile 2006
4
1996-2000 yılları arasında uygulanan reform programları, Romanya’daki gelir dağılımı
eşitsizliğini artırmıştır. Hava taşımacılığı, enerji ve finansal hizmetler gibi yüksek ücretli
sektörler ülkedeki enflasyonu artırıcı etki yaparken mobilya imalatı, tekstil, catering ile
eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetleri sektörlerindeki çalışanlar çok düşük ücretler
almaktadır. Son yıllarda doğal gaz, elektrik ve kamu hizmetleri fiyatlarının yükselmesi,
düşük ücretli çalışanları daha da zor durumda bırakmaktadır. Ülkede uygulanan sıkı
maliye politikaları, bu sektörlerde ücretlerin yükselmesini engellemektedir.
2000 yılı itibarıyla, geçiş dönemindeki Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri arasında
Romanya, %44,5’lik bir oranla, alım gücü paritesine göre günde 4 dolardan az ücretle
geçinen nüfus oranının en yüksek olduğu dördüncü ülkedir. 2003 yılında hükümet
tarafından ülkede yoksulluğun önemli ölçüde azaltıldığı açıklanmış olmakla beraber
ülkedeki yoksulluk oranı diğer geçiş dönemindeki ülkelere kıyasla daha fazladır.
İşsizler, emekliler, kırsal kesimde çalışan ücretliler, düşük ücretli işlerde çalışıp büyük
kentlerde yaşayan büyük aileler ile Moldova sınırındaki bölgelerde ve daha az gelişmiş
olan kuzeydoğu bölgelerinde yaşayan kesimler, ülkede yoksulluktan en fazla zarar gören
nüfusu oluşturmaktadır.
DOĞAL KAYNAKLAR
Madencilik
Temel metallerin çıkarılması ve işlenmesi Romanya’da çok uzun yıllardır yapılmaktadır.
Ülkede demir cevheri, boksit (2,5 milyon ton), bakır (1,5 milyon ton, kurşun (600 000 ton),
çinko (1,4 milyon ton), altın ve uranyum rezervleri mevcuttur. Ancak bu rezervlerin bir
kısmının kalitesinin düşük olması, madenlerin bakımsız kalması ve yabancı yatırım
eksikliği, sektörde sorun yaratmaktadır.
Diğer taraftan, sektörün çevre korunması bakımından sorunlar bulunmaktadır. Ülkenin en
büyük alüminyum üreticisi olan Alro Slantina ve Alprom Slatina isimli maden eritme
şirketlerinin çoğunluk hisselerini satın alan Amerikan Marco International şirketi, bu
tesislere 208 yılı itibarıyla 300 milyon dolarlık yatırım yapma planlarını açıklamıştır. Bu
yatırımın, 2002 yılında 180 000 ton civarında gerçekleşen üretimi 2008 yılı itibarıyla 340
000 ton düzeyine kadar yükseltmesi ve tesisleri 2005 yılına kadar AB çevre standartlarına
uyumlu hale getirmesi beklenmektedir. Üretim kapasitesinin halihazırda yerli üretimi
geride bıraktığı göz önüne alındığında, bu durum boksit ithalat talebini artıracaktır.
Tablo 4. Metal Üretimi (1 000 ton)
Ham çelik
Aluminyum ve aluminyum alaşımlar
Bakır
Kurşun
Çinko
2000
2001
2002
2003
2004
4672,0
181,0
16,1
18,8
27,5
4935,0
185,0
18,0
22,0
48,0
5490,0
191,0
11,0
23,0
38,0
5693,0
205,0
17,0
28,0
51,0
6042,0
224,0
24,0
25,0
53,0
Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Profile 2006
5
Enerji
Enerji Sektörünün Genel Durumu
Başta kömür ve doğal gaz olmak üzere Romanya, önemli birincil enerji kaynaklarına sahip
tek Merkezi Avrupa ülkesi ve hatta bölgede Rusya hariç enerji bakımından kendi kendine
yeterli olmaya en yakın ülke durumdadır. Bununla beraber, ülke, küresel anlamda önde
gelen bir enerji üreticisi olmamanın yanısıra petrol, doğal gaz, kömür ve enerji
sektörlerinde iç talebi ithalat yoluyla karşılamaktadır. Enerji sektörü, toplam sanayi
üretiminin yaklaşık %5’lik kısmını ve toplam işgücünün %6’sı ile tekstil ve makine
sektörlerinin ardından ülkedeki üçüncü büyük istihdam alanını oluşturmaktadır.
Romanya’da enerji sektörünün modern bir yapıya kavuşturulması yönündeki çabalar,
devlet tekellerinin özelleştirilememesi, iç tüketicilerin desteklenmesine devam edilmesi ve
personel fazlası yüzünden zor durumda olan kömür, elektrik ve doğal gaz endüstrilerinin
yeniden yapılandırılamaması sebebiyle 1990’lı yılların başında sürekli bir düşme eğilimi
göstermiş ve buna bağlı olarak ülke, net enerji ithalatçısı haline gelmiştir. Diğer taraftan,
1990’lı yıllar boyunca petro-kimya, gübre, metalürji, çimento ve makine sanayileri gibi ağır
sanayi üretimlerinde yaşanan daralmaya bağlı olarak enerji talebinin düşmesi de ülkedeki
enerji üretimi azalışının sebeplerinden biri olmuştur.
1998-99 yılları arasında sürekli azalma gösteren enerji tüketimi, enerji ithalatında azalışa
ve ihracatında büyümeye neden olmuştur. Bununla beraber, 2000 yılından günümüze,
sanayi sektöründeki deki canlanmaya paralel olarak enerji tüketiminde büyüme
gözlenmektedir.
Romanya Güney Doğu Avrupa’nın en büyük elektrik gücü sektörüne sahiptir. 2001 yılında
45,359 milyon kw saat elektrik tüketen Romanya, aynı yıl 53,650 milyon kw saat elektrik
üretmiş ve elektrik ihracatçısı bir ülke olarak önem kazanmıştır. Ülkede 2002 yılında 54,7
milyon kw saatlik elektrik üretilmiş olup, üretimin %60,5’i termal, %29,4’ü hidroelektrik,
%10,1’i nükleer enerji kaynaklıdır. 2003 yılının ilk on ayında 41,7 milyon kw saat elektrik
üretilen Romanya’da son dönemlerde elektrik tarifelerinde yapılan reel artışlara rağmen
devlete ait işletmeler halen zarar etmekte ve sektör mali sorunlarla baş etmektedir.
Enerji sektörünün yeniden yapılandırılması kapsamında 1999 Temmuz ayında enerji
üretimi lisansı vermeyi ve pazarı rekabete açmayı öngören bir Program uygulamaya
konmuştur. 2000 yılının ilk yarısında bağımsız bir sektör denetim ajansı olan ANRE
tarafından 15 firmaya enerji üretim lisansı verilmiştir. Şubat 2000’de Romanya, 10 büyük
endüstri kuruluşuna kendi elektrik üreticilerini seçme hakkı tanıyarak ve 5 yerel bağımsız
üreticiye lisans vererek pazarın %10’unu özel sektöre açmıştır. Haziran 2000’de ulusal
elektrik firması CONEL Transelectrica, termal elektrik, hidroelektrik üretiminden sorumlu
birimler ile elektrik dağıtımından ve Cernovoda nükleer santralinden sorumlu birimlere
bölünmüştür. Romanya’da, yakın gelecekte 8 ana hidroelektrik santralinin inşası için 1
milyar dolarlık finansman sağlanması yönünde çalışmalar sürdürülmektedir.
Tablo 5. Enerji İstatistikleri (1 000 ton petrol karşılığı)
2000
2001
2002
2003
2004
6,2
11,0
6,1
10,9
6,0
10,4
5,8
10,5
5,6
10,4
Üretim
Ham petrol
Doğal gaz
6
Kömür
Elektrik (milyar kw/saat)
Termal
Hidro
İthalat
5,6
51,9
31,7
14,8
6,2
53,9
33,5
14,9
6,1
54,9
33,4
16,0
6,5
56,6
38,5
13,2
6,3
57,0
34,5
17,0
Petrol
Taş kömürü
Kok kömürü
Elektrik (milyar kw/saat)
Doğal gaz (milyar metreküp)
4,8
1,7
0,2
0,1
2,7
5,5
1,9
0,4
0,1
2,3
6,4
2,4
n/a
0,1
3,0
5,2
2,1
n/a
0,1
4,7
7,3
2,4
n/a
0,2
4,1
n/a veri elde edilemiyor
Ülkede 2000-2003 yılları arasında yaşanan %17,6 düzeyindeki reel büyüme oranına
paralel olarak enerji tüketiminde de belli bir artış sağlanmış ve 2002 yılında kişi başına
enerji tüketimi 1 904 kilo petrol karşılığına kadar gelmiştir. Bu oran komşu Bulgaristan’dan
(3 001 kg) düşük olmakla beraber Türkiye’den (1 061 kg) daha yüksektir.
Komünist dönemden son derece verimsiz birincil enerji üretimi, dağıtımı ve güç santralleri
devralan Romanya’da 1996-2000 yılları arasında zarar eden madenlerin kapatılması,
kamu elektrik şirketinin yeniden yapılandırılması ve kısmen özelleştirilmesi ve elektrik ve
doğal gaz fiyatlarının artırılması yönünde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. 2000 yılında iş
başına gelen yeni hükümet, sektördeki yeniden yapılanma ve özelleştirme sürecine hız
kazandırmış olmakla beraber enerji sektörü halen çok büyük ölçüde devlet kontrolünde
bulunmaktadır. Halen ulusal petrol şirketi Petrom, iki büyük elektrik dağıtım şirketi
(Electrica Banat ve Electrica Dobrogea) ile iki bölgesel doğal gaz dağıtım şirketinin
(Distrigaz Sud ve Distrigaz Nord) özelleştirilme çalışmaları sürdürülmektedir.
Enerji sektörü son yıllarda yabancı yatırımcıların yoğun ilgi gösterdiği bir sektör haline
gelmiştir. Fortum Engineering (Finlandiya), Termoelectricfa ile 4 ana termal elektrik üretim
istasyonu yenileme projesinde çalışmıştır. Asea Brown Boveri (Almanya) bölgesel ısıtma
hizmetleri veren Electro-Invest ile ortak yatırım gerçekleştirmiştir. Haziran 2000’de Cogen
Consortium/NCC (Hollanda), Cluj ve Targoviste belediyeleri ile iki santralin yenilenmesi
için 95,7 milyon dolarlık bir ortak yatırıma girmiştir.
Diğer taraftan, 2000-2005 yılları arasında on termal güç istasyonunu rehabilite etme
çalışmalarının sürdüğü ülkede ayrıca, Cernavoda nükleer santralinde ikinci bir birimin
kurulması planlanmaktadır. Birimin 2007 yılında faaliyete geçmesi ile nükleer enerji
üretiminin ikiye katlanması ve elektrik ücretlerinin düşmesi beklenmektedir.
Petrol ve Doğal Gaz
Romanya’nın, yabancı yatırımcıların ilgisini çeken önemli petrol ve doğal gaz rezervleri ile
oldukça gelişmiş bir rafineri sanayi bulunmaktadır. İngiliz BP firmasının tespitlerine göre
ülkede 2002 yılı itibarıyla 955,6 milyon varil petrol rezervi bulunmaktadır. Son 25 yılda
üretimde yaşanan azalmaya rağmen ülke halen Merkezi ve Doğu Avrupa’nın en büyük
petrol üreticisi olma konumunu korumaktadır. 1976-2002 yılları arasında ülkenin petrol
üretimi günde 294 000 varilden 124 500 varile düşerek %58’lik bir daralma kaydetmiştir.
2002 yılında yerel üretim yerel talebin sadece %55,6’lık kısmını karşılayabildiği için ülke
haln petrolde net ithalatçı konumundadır. Diğer taraftan, coğrafi konumundan dolayı
7
Romanya, Hazar Denizi bölgesi ile Batı Avrupa arasında petrol ürünleri taşımacılığında
potansiyel bir transit yoldur.
Ülkede toplam işleme kapasitesi günde 504 000 varil ile 10 petrol rafinerisi bulunmaktadır.
Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri içinde ulaşılan en yüksek kapasite olan bu orana rağmen,
ham petrol arz yetersizliğinden dolayı bu rafineriler en fazla %50 kapasite ile faaliyet
göstermektedir. Büyük bir kısmı devlet kontrolünde bulunmakta olan bu rafinerilerde
verimliliğin artırılarak üretimde modernleşme sağlanabilmesi için çok büyük sermaye
gerekmektedir.
Romanya’nın petrol tüketiminin ülke üretiminin iki katına kadar çıkmış olması ülke
ekonomisine zarar vermektedir. 1997 yılı itibarıyla sektörün yeniden yapılandırılması için,
rafinerilerin özelleştirilmesi çalışmalarına başlanmıştır. Ayrıca, ulusal petrol firması
Petrom’un özelleştirilmesine de ağırlık verilmektedir. Petrol sektörü yabancı yatırımcıların
ilgisini çekmektedir. Özellikle petrol arama konusunda Shell (İngiltere-Hollanda), BP
Amoco (İngiltere), Occidental (ABD) gibi yabancı yatırımcılar, petrolün dağıtımı ile ilgili
olarak da Agip (İtalya), Mol (Macaristan), Lukeoil (Rusya), OMV (Avusturya) ve
Ruhrgas/Wintershall (Almanya) gibi yabancı yatırımcılar ilgi göstermektedir.
Diğer taraftan, İngiliz BP firmasının yapmış olduğu çalışmalara göre 2002 yılı itibarıyla
ülkenin doğal gaz rezervi 0,1 trilyon metreküp civarındadır. Doğal gaz üretimi, 1982
yılında ulaştığı noktadan %71 oranında azalma kaydederek 2002 yılında 9,9 milyon ton
petrol karşılığı düzeyine kadar gerilemiştir. Bununla beraber Romanya ile Ukrayna ve
Bulgaristan arasındaki 200 kilometrelik Isaccea-Negru Voda boru hattının açılması ile Mart
2002 itibarıyla doğal gaz taşımacılık kapasitesi yılda 10 milyar metreküpten 28 milyar
metreküpe ulaşmıştır.
1989-2000 yılları arasında %50’den fazla bir azalma göstererek 2000 yılında 17 milyar
metreküp olarak gerçekleşen doğal gaz tüketimi ise ülkedeki ekonomik gelişmeye paralel
olarak 2000-2002 yılları arasında yıllık yüzde %2 artış göstermiştir. Ülke halen doğal gaz
konusunda ithalata bağımlıdır ve 2002 yılında toplam iç tüketimin %37,9’luk kısmı ithalat
yoluyla karşılanmıştır. İthalatın büyük kısmı Rusya’dan yapılırken Almanya da ülkeye az
miktarda doğal gaz ihraç etmektedir. En büyük doğal gaz dağıtıcısı olan Romgaz’ın 2005
yılında özelleştirilmesi hedeflenmektedir.
Diğer taraftan, Transbalkan projesi çerçevesinde, Rusya’dan Türkiye’ye doğal gaz
sevkiyatını sağlayan boru hattının yenilenmesi, kapasitenin artırılması ve yeni
kompresörlerin inşası söz konusu olmuş, BOTAŞ, Gama ve Gazprom’un kurdukları ortak
bir şirket olan Turusgaz, 18 Şubat 1998 tarihinde BOTAŞ’la bir sözleşme imzalayarak her
yıl ilave olarak 8 milyar metreküp doğal gaz almayı ve bu gazı mevcut batı boru hattından
Türkiye’ye sevketmeyi taahhüt etmiştir. Bu sevkiyatın yapılabilmesi için mevcut hattın
Ukrayna, Moldova, Romanya ve Bulgaristan’dan geçen kısımlarının genişletilmesi
amacıyla Transbalkan A.Ş., BOTAŞ, Rao Gazprom ve Ukrgazprom kendi aralarında
Gaztransit A.Ş. adıyla bir konsorsiyum oluşturmuşlardır.
Kömür
2002 yılı sonu itibarıyla 1,46 milyar ton rezerv ile Romanya oldukça zengin kömür
yataklarına sahip bir ülkedir. Bu rezervlerin büyük bir kısmı linyit ve bitümlü kömürdür.
Mevcut üretim miktarı ile bu rezervlerin 48 yıl daha kullanılabileceği tahmin edilmektedir.
Kömür üretiminin 66,4 milyon tona ulaştığı 1989 yılından bu yana ülkenin kömür üretimi
8
%50 oranında azalma göstermiştir. Halen, üretimin talebin altında kalmasına bağlı olarak
ülke net kömür ithalatçısı konumundadır.
Elektrik
Kurulu 22,2 gw elektrik üretimi kapasitesi ile Romanya Güney Doğu Avrupa’nın en büyük
güç sektörüne sahiptir. Bununla beraber, halen mevcut kapasitenin yaklaşık %26’sı
kullanılmamaktadır. Geçtiğimiz yıllarda elektrik fiyatlarında görülen önemli artışlara rağmen
özellikle büyük kamu kuruluşlarının geciken borçlarından dolayı sektör mali güçlüklerle
karşılaşmaktadır. 2002 yılı itibarıyla ülkede %60,5’i termal, %29,4’ü hidro ve %10,1’i
nükleer olmak üzere toplam 54,7 milyon megawatt/saat elektrik üretilmiştir.
Özellikle 1989 yılından sonra sanayi sektöründen gelen talepteki büyük düşüşe bağlı
olarak, ülkede 1989-2000 yılları arasında elektrik talebinde ciddi bir düşüş yaşanmıştır.
2000 yılından sonra ise elektrik talebi giderek artmış, 2000-2002 yılları arasında %8,5 artış
ile 2002 yılında 47,7 milyar kilowatt/saate kadar ulaşmıştır. Ülke net elektrik ihracatçısıdır.
Ülkede halen 2000-2005 yılları arasında 460 milyon dolarlık bir yatırım ile, üretim
kapasitesini 1,36 gw’a yükseltmesi beklenen 10 termal elektrik santralinin bakım projesi
yürütülmektedir. Diğer taraftan 2007 yılı sonu itibarıyla Cernavoda bölgesindeki nükleer
santralın ikinci bölümünün de tamamlanması beklenmektedir.
Ülke genelinde ısınma amaçlı olarak, genellikle merkezi sisteme bağlı doğalgaz
kullanılmaktadır.
GENEL EKONOMİK DURUM
Avrupa’nın güney doğusunda yer alan ve Polonya’nın ardından Orta ve Doğu Avrupa’nın
en büyük ikinci pazarı durumunda olan Romanya’da, sanayileşme sürecine girilmesiyle
birlikte güçlü bir kırsal göç gerçekleşmiştir.
II. Dünya Savaşı’ndan ağır yaralarla çıkan Romanya, ekonomisini kalkındırmak için büyük
bir mücadele dönemine girmiştir. Aralık 1989 Devrimi’nden sonra serbest piyasa sistemine
adapte olmaya başlayan Romanya, iktisadi gelişme amacıyla dış ticarete önem vermiştir.
Ayrıca, yine bu amaçla pek çok reformlar yapılmıştır.
Kısa sürede hisselerinin çoğu devlet kontrolü altında bulunan bütün kuruluşların hızlı ve
şeffaf bir biçimde özelleştirilmesi ve vatandaşların hayat standardının yükseltilmesi
yönünde politikalar uygulamaya konulmuştur. Özellikle, IMF, Dünya Bankası, AB gibi
uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenen reformlar, diğer merkezi ve Doğu Avrupa
ülkelerine göre daha yavaş seyretmekle beraber devam etmektedir.
Bu önemli gelişmelerin kaydedildiği Romanya, kısa, orta ve uzun vadeli yatırımcılar için
Avrupa’nın en cazip ülkelerinden biri olmuştur.
Tablo 6. Romanya Ekonomisi Genel Projeksiyon Özeti (Yıllık % değişim)
Reel büyüme
Sanayi üretimi artışı
Brüt tarımsal üretim artışı
İşsizlik oranı (yıl sonu)
2005a
2006b
2007c
2008c
4,1
1,9
-13,9
5,9
6,9
5,7
6,0
6,1
5,7
4,5
3,0
6,3
5,0
3,6
1,2
6,1
9
a
Enflasyon (ortalama)
Enflasyon (yıl sonu)
Enflasyon (ortalama-AB ile uyumlu ölçüm)
Konsolide bütçe dengesi (GSYİH’nin yüzdesi)
İhracat (fob-milyar dolar)
İthalat (fob-milyar dolar)
Cari denge (milyar dolar)
Dış borç (yılsonu-milyar dolar)
Döviz kuru 1 Ley: ABD doları (ort.)d
Döviz kuru 1 Ley: Euro (ort.)d
9,0
8,6
9,1
-0,8
27,7
37,3
-8,3
36,4b
2,91
3,63
6,8
5,8
6,9
-1,9
33,0
46,5
-12,5
42,8
2,84
3,56
6,2
6,2
6,3
-3,3
40,1
57,9
-15,9
49,2
2,71
3,69
5,4
4,8
5,5
-2,9
45,3
65,4
-16,8
54,1
2,77
3,70
Gerçekleşen. bEIU tahmini. cEIU projeksiyonu. d1 Temmuz 2005 tarihinden itibaren Romanya para
biriminden dört sıfır atılmış ve daha once ROL olarak bilinen Ley, RON adını almıştır.
Kaynak: EIU-The Economist Intelligence Unit Romania Country Report, October 2006
Aralık 1989 devrimine kadar katı bir merkezi plana dayalı sosyalist rejimle yönetilmiş olan
Romanya ekonomisi bu tarihten itibaren, serbest piyasa sistemine adapte olmaya
başlamıştır. Bu konudaki ekonomik reformlar halen devam etmekte ve ülke siyasi alanda
olduğu gibi ekonomik alanda da geçiş ve liberalleşme süreci yaşamaktadır.
Aralık 1989, Romanya tarihinde yeni bir sayfa açmıştır. Ekonomideki liberalizasyon
programı çerçevesinde çıkarılan özelleştirme ve yabancı yatırım kanunlarıyla söz konusu
sürecin hızlandırılması hedeflenmiştir. Ancak özellikle 1990-1996 yılları arasında iktidarda
bulunan Sosyal Demokratik Parti (SDP) işleyen bir piyasa ekonomisi yaratmak için
gereken tarımsal, mali ve sınai yeniden yapılanmayı gerçekleştirmekte başarılı
olamamıştır. Romanya diğer Doğu Avrupa ülkelerine nazaran, Comecon ülkelerine
ticarette daha az bağımlı olmasına rağmen, Körfez Savaşı ve Irak’a uygulanan yaptırımlar
gibi bazı şoklardan oldukça fazla etkilenmiş, bunun sonucu olarak ekonomik reformların
uygulanması, diğer Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerine kıyasla daha yavaş
gerçekleşmiştir. Ülkede makroekonomik istikrarın sağlanması ve yapısal reformların
gerçekleştirilmesi yönündeki çabalar, gerek bürokrasi, gerekse komünist dönemden kalan
büyük kamu iktisadi teşebbüslerin yöneticileri ve sendikaların karşı koyması sebebiyle
gecikmiştir. Bu durum ciddi makroekonomik dengesizliklere yol açmıştır. Özellikle SDP
döneminde zarar eden kamu iktisadi teşebbüslerine sağlanmaya devam edilen destekler
ciddi bütçe açıklarına yol açmıştır.
1996-2000 yılları arasında iktidarda bulunan hükümet tarafından yürütülen piyasa odaklı
politikalar, ağır sanayiinin ve kamu kuruluşlarının yeniden yapılandırılması alanlarında
kısmi bir başarı sağlamakla beraber reformlar istenildiği düzeyde derinleştirilememiştir.
Daha da önemlisi hükümet, kamu bankalarının özelleştirilmesi ve iyi düzenlenmiş ve
işleyen bir mali sistem oluşturulması konularında başarısızlığa uğramış, dolayısıyla 1990lı
yıllar boyunca kamu bankaları zarar eden kamu işletmelerine ucuz kredi sağlamayı
sürdürmüş, nüfusun büyük bölümünü etkileyen finansal skandallar birbirini kovalamıştır.
Diğer taraftan, uygulanan politikaların başarılı göründüğü dönemler de olmuştur. IMF ve
Dünya Bankası kaynaklı ve yapısal reformları hızlandırmak amacı ile uygulanan kısıtlayıcı
para ve maliye politikaları 1994 ve 1995 yıllarında başarılı sonuçlar vermiştir. Alınan
önlemler sonucunda, 1993 yılı sonunda %300 olan enflasyon oranı 1995’te %28’e
düşmüş, GSYİH ise 1993-1996 yılları arasında artış göstermiştir.
1995 yılının sonlarında, geniş kapsamlı bir özelleştirmenin başlaması, menkul kıymetler
borsasının açılması ve enerji fiyat artışları sonucunda IMF ve Dünya Bankası ile yapılan
10
anlaşmalar tamamlanmıştır. Ayrıca Romanya, doğrudan yabancı yatırımlarının düzeyi çok
düşük olmasına rağmen, uluslararası sermaye piyasalarına girmeyi de başarmıştır.
Bununla beraber, genişletici para ve maliye politikalarının izlenmesi ve 1996 yılında
gerçekleştirilen seçimler sırasında bütçe üzerindeki kısıtlamaların gevşetilmesi, uygulanan
olumlu politikaların başarısını büyük ölçüde engellemiş ve bunun sonucu olarak da 1996
yılı ortalarında dış açıklar yeniden hızlı bir biçimde yükselmiş ve enflasyonist baskı
güçlenme eğilimine girmiştir. Seçimlerden sonra işbaşına gelen hükümet, makroekonomik
istikrarın sağlanması amacıyla, yeniden IMF destekli bir dizi önlem almıştır.
Buna rağmen, eski ve verimsiz teknolojiye sahip olan sanayi sektörünün, enerji
fiyatlarındaki kontrolün kaldırılmasıyla iç ve dış piyasalardaki fiyat rekabeti gücünü
yitirmesi ve uygulanan daraltıcı ekonomi politikalarının yarattığı durgunluk nedeniyle
üretimin düşmesinin yanı sıra, tarım kesiminde yıl içinde artarda yaşanan sel ve kuraklıklar
sonucunda 1998 yılında GSYİH %4,8 oranında küçülmüştür. Aynı yıl, 1997 yılına oranla
sanayi üretiminde %17, tarımsal üretimde de %7,6 oranında azalma kaydedilirken,
enflasyon oranı bir önceki yıldaki %154.8’lik düzeyinden %59,1’e inmiştir.
Bu gelişmeler sonucunda hükümet, AB ve IMF’nin de desteğini alarak, ekonomik reform
hareketini hızlandırma kararı almış, buna bağlı olarak zarar etmekte olan 49 kamu
teşebbüsünün kapatılması, kamu harcamalarının daha sıkı bir biçimde kontrol altına
alınması, fiyat ve döviz kuru liberalizasyonu, sanayi sektörünün yeniden yapılandırılması
ve tarım reformunun hızlandırılması gibi bir dizi tedbir öngören bir kriz programını
uygulamaya koymuştur.
1999 yılının ekonomi politikaları, dış borç geri ödemeleri ile azalan vergiler ve artan
harcama talebine rağmen bütçe açığını azaltma üzerinde yoğunlaşmıştır. Ağustos ayında
IMF ile 8 aylık bir stand-by anlaşması imzalamakla beraber, 1999 yılında Rusya Krizi’nin
ve Yugoslavya’da süren karışıklıkların da etkisiyle GSYİH bir önceki yıla göre %3,2
küçülerek, 1989 yılı düzeyinin sadece %74’ü olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan büyük
ölçüde yakıt ve enerji de dahil olmak üzere hizmet fiyatlarının yükselmesine bağlı olarak
enflasyon oranı da yüksek düzeylerde seyretmeye devam etmiştir. Bu gelişmelere bağlı
olarak ülkede genel yaşam standartları düşmüş, gelir dağılımındaki eşitsizlik artmıştır.
Bununla beraber, 1999 yılında, sanayi sektörünün yeniden yapılandırılması konusunda
birtakım olumlu gelişmeler de yaşanmış, enerji tüketiminin azalması cari açığın bir miktar
küçülmesine katkıda bulunmuş ve özelleştirme uygulamaları ile telekomünikasyon ve
otomotiv gibi kritik önem taşıyan bazı sektörlere yabancı yatırımcı çekme konusunda
başarı sağlanmıştır.
1990’lı yıllar boyunca ülkenin dış borçları için büyük ölçüde uluslararası kredi kurumlarına
başvurulmuş, Romanya, özellikle IMF ile yakın ilişkiler içine girmiş, 1990’lı yıllarda ülke
ekonomisi, büyük ölçüde stand-by anlaşmaları çerçevesinde şekillenmiştir. Bu stand-by
anlaşmaları doğrultusunda ülkenin öncelikli hedefleri, özelleştirmenin tamamlanması,
ülkeye yabancı sermaye girişi sağlanması, yolsuzlukla mücadele ve ihracata önem
verilmesi olarak belirlenmiştir. Bununla beraber ülkede 1990’lı yıllar boyunca uygulamaya
konulan 5 stand-by anlaşmasından hiçbiri başarılı olamamıştır. Nitekim Romanya’nın
bütçe hedeflerini gerçekleştirememesi ve enflasyonu düşürme konusunda başarı
sağlayamaması sebebiyle IMF ile yapılan stand-by anlaşmalarının sürekli olarak askıya
alınmasına bağlı olarak, 2000 yılının Kasım ayında hem Avrupa Komisyonu hem de IMF,
Romanya’daki ekonomik reformların gelişimine ilişkin oldukça olumsuz ve ağır ifadeler
içeren raporlar yayınlamıştır.
11
2000 yılında gerçekleştirilen seçimlerle yeniden iş başına gelen SDP hükümeti, çok sıkı
makroekonomik politikalar izlemek ve kamu iktisadi teşebbüslerini mali disiplin altına alma
konusunda kararlılığını ortaya koymuştur. IMF ile 2001 yılı Ekim ayında imzalanan 18 aylık
stand-by anlaşması ile hükümet makro ekonomik istikrar ve yapısal reformları sağlamak
yönünde gösterdiği kararlı tutumu perçinlemiştir. Aynı dönemde Dünya Bankası ile de
kamu sektörü uyumunu hedefleyen bir kredi anlaşması imzalanmıştır.
IMF ile işbirliği içinde hazırlanan reform programının ana hedefi, bütçe açığını azaltmak,
kamu iktisadi teşebbüslerinin mali performansını düzeltmek, özelleştirmeyi hızlandırmak ve
mevzuat iyileştirmesi sağlamak olarak belirlenmiş, bu çerçevede fiyatlar üzerindeki
kontroller kaldırılmış, döviz piyasası tamamen serbestleştirilmiş, tam konvertibiliteye geçiş
sağlanmıştır. Zarar etmekte olan kömür madenleri ve ağır sanayi sektöründeki bazı
tesisler yeniden yapılandırılmış veya kapatılmış, kamu teşekkülleri özelleştirilmek amacıyla
şirketleştirilmiştir. Ayrıca kamu hizmet fiyatlarının düzeyi tedricen dünya piyasa fiyatlarına
yakınlaştırılmıştır.
IMF Yönetim Kurulu’nun 15 Ekim 2003 tarihinde stand-by anlaşmasının son gözden
geçirme çalışmasını da onaylaması ile Romanya’da ilk kez bir stand-by anlaşması
tamamlanmıştır. Bununla beraber 2003 yılında giderek yavaşlayan reform sürecinin, onayı
izleyen 12 aylık süre zarfında nasıl bir seyir izleyeceği konusunda uluslararası kredi
kuruluşları arasında bazı endişeler yaşanmaktadır. Ancak özellikle AB adaylık sürecinde
işleyen piyasa ekonomisi statüsü alma aşamasında kritik bir noktada bulunan ülkede, IMF
hedeflerinden ciddi bir sapma olması beklenmemektedir.
2004 yılı için belirlenen ekonomi politikaları hedefleri arasında bütçe açıklarının daha da
azaltılması, kamu sektörü ücret kalemlerinin daha sıkı kontrol altına alınması, zararda
bulunan kamu işletmelerinin kapanmasını kolaylaştıracak iflas prosedürlerinin
düzenlenmesi ve özelleştirme projeleri ile enerji, ulaştırma ve madencilik sektörlerindeki
yeniden yapılandırma çalışmalarının sonuçlandırılması yer almaktadır.
Sektörler
Ülkenin 1989 yılında geçiş dönemine girmesinin ardından tarım ve sanayi sektörleri
küçülmeye başlamış ve bu sektörlerin GSYİH içindeki payı da tedricen azalmıştır. Nitekim
1989 yılında %57 düzeyinde olan GSYİH içinde sanayiinin payı, 2003 yılına gelindiğinde
%38,1’e kadar gerilemiştir. Diğer taraftan tarım ve ormancılık sektörlerinin 2003 yılında
GSYİH içindeki payı %13,1’e düşmüştür. Buna karşılık hizmetler sektörünün payı 2003 yılı
itibarıyla %49,8’e kadar ulaşmıştır. Bu oran, diğer geçiş ekonomilerine göre düşük olsa da,
orta ve uzun vadede bu payın daha da artması beklenmektedir.
Romanya ekonomisinin yeniden yapılanmasında gıda, gıda işleme, tekstil, kürk ve deri,
ayakkabı ve hafif sanayi makina üretim sektörlerine üretimde ağırlık verilmesi ve katma
değer üretilmesi planlanmaktadır. Ağır sanayi özellikle metalurji ve kimyasallar geleneksel
olarak önemini korumaktadır. Ancak, istihdamın büyük bölümünü barındıran ağır sanayi
kuruluşlarının zarar etmesi kalkınmaya engel teşkil etmektedir. Bu sektörlerde acilen
modernizasyon ve özelleştirmenin uygulamaya konmasının gerekliliği vurgulanmaktadır.
Tablo 7. GSYİH’nin Sektörlere Göre Dağılımı (Cari fiyatlarla-%)
Sanayi
2000
2001
2002
2003
2004
27,3
28,2
29,1
28,4
27,0
12
Tarım ve ormancılık
İnşaat
Ulaşım ve haberleşme
Ticaret, turizm, otelcilik vb.
Ürünler üzerindeki vergiler ve gümrük vergileri
11,1
4,9
10,0
12,6
11,4
13,3
4,9
10,0
11,2
10,7
11,7
5,0
9,7
10,7
10,5
11,7
5,7
9,6
10,6
11,6
13,0
6,1
n/a
n/a
11,3
n/a: veri elde edilemiyor
Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler
Avrupa Birliği’ne aday olan 10 Merkezi ve Doğu Avrupa ülkesi içinde Polonya’nın ardından
ikinci en büyük nüfusa sahip olan Romanya, GSYİH’sı bakımından bu ülkeler içinde
sonuncu sıradadır.
Tablo 8. 2005 Yılı İtibarıyla Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler
Romanyaa
GSYİH (milyar dolar)
Kişi başına GSYİH (dolar)
Kişi başına GSYİH (satın alma
gücü paritesine göre dolar)
Enflasyon (% ort.)
Cari denge (milyar dolar)
İhracat (fob-milyar dolar)
İthalat (fob-milyar dolar)
Dış Borç (milyar dolar)
Macaristan a
Polonya a
Bulgaristan a
Çek Cumh a
92,5
4 279
8 487
110,3
11 026
16 277
302,8
7 937
12 677
26,0
3 388
8 923
123,8
12 097
18 016
9,0b
-9,0
27,6
-37,3
34,5
17,0
3,6b
-8,7
61,2
-63,8
66,5
23,8
2,2b
-4,3
96,7
-99,3
105,3
19,4
5,0b
-3,9
11,5
-16,5
16,4
22,8
1,9b
-3,5
77,1
-75,5
45,8
8,9
Borç ödeme oranı (%)
Economist Intelligence Unit tahmini b Gerçekleşen
a
Uluslararası ve Bölgesel Entegrasyonlar
Romanya 1995 yılından bu yana Dünya Ticaret Örgütü, Birleşmiş Milletler, Uluslararası
Para Fonu (IMF), 1972 yılından bu yana Uluslararası Yatırım ve Kalkınma Bankası (IBRD),
Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası (EBRD), Merkezi Avrupa Girişimi (Central European
Initiative-CEI), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü
(OSCE), Güneydoğu Avrupa İşbirliği Girişimi (SECI) ile diğer uluslararası kuruluş ve
örgütlerin üyesidir. 1993 yılından bu yana ülke Avrupa Konseyi üyesi ve Avrupa Birliği
ortaklık anlaşmalı ülkesidir. Ülkenin 176 ülke ile diplomatik ilişkileri bulunmaktadır. Ülke
ayrıca 2 Nisan 2004 tarihi itibarıyla NATO üyesi olmuştur.
Romanya ve DTÖ
GATT Anlaşması’na taraf olan Romanya, 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren DTÖ üyesidir.
Ülke üyeliği çerçevesinde çok taraflı DTÖ anlaşmaları, karar ve deklarasyonlarını
üstlenmiştir. Ülke bu kapsamda ithalat gümrük vergilerini aşağıdaki esaslar çerçevesinde
düzenlemektedir: -Sanayi ürünleri için vergi üst sınırı %35’tir.
13
-Bilgi Teknolojileri Anlaşması kapsamına giren ürünler için, 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren
tüm DTÖ üyeleri tarafından tamamen kaldırılmak üzere tedrici liberalizasyon
uygulanmıştır.
-Tarım ürünleri için 10 yıllık bir süre zarfında %24 vergi indirimi taahhüt edilmiştir.
-Bazı tarım ürünleri için minimum giriş kotaları taahhüt edilmiştir.
Tarım ve sanayi ürünleri için üstlenilen bu taahhütlerin yanısıra, Romanya, hizmetler
sektörünün pek çok alanı için hizmet ticareti pazara giriş yükümlülüklerini de üstlenmiştir.
Romanya ve Avrupa Birliği
Romanya ile Avrupa Birliği arasındaki ekonomik işbirliği ilişkisinin temel hukuki dayanağı
Ortaklık Anlaşması’dır. 1 Şubat 1995 tarihinde yürürlüğe giren Anlaşma, birinci aşamada
AB tarafından Romanya’ya, ikinci aşamada ise Romanya tarafından AB’ye tek taraflı
olarak tanınacak tavizlere dayanan bir serbest ticaret alanı kurmaktadır. Bu ilke
çerçevesinde 1 Ocak 1996 tarihi itibarıyla Romanya’dan AB’ye ihraç edilen tüm sanayi
ürünlerindeki gümrük vergileri kaldırılmıştır. AB’den Romanya’ya ithal edilecek ürünlerde
ise, hassas ürünleri korumak amacıyla, 2002 yılında tamamen kaldırılmak üzere tedrici
gümrük indirimi takvimi uygulanmıştır.
Tarım ürünleri bakımından karşılıklılık ilkesi çerçevesinde her iki taraf da bazı sınırlı
tavizler uygulamaktadır. Romanya’nın AB’ye tam üyelik için müzakerelere başlaması,
tarım ürünleri ticaretinin tamamen serbestleştirilmesini gerektirmektedir.
Halihazırda AB’ye tam üyelik Romanya’nın başlıca önceliğidir. Tam üyelik için katılım
müzakereleri 15 Şubat 2000 tarihinde açılmıştır. Katılım müzakerelerini tamamlayan ülke 1
Ocak 2007 itibarıyla Avrupa Birliği üyesi olmuştur.
Romanya ve CEFTA Ülkeleri
1992 yılında Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya tarafından kurulan ve
daha sonra Slovenya, Bulgaristan ve Hırvatistan’ın da katıldığı CEFTA’ya Romanya’nın
üye olmasına dair Anlaşma, 1 Temmuz 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anlaşma ile, üye
ülkeler arasında sanayi ürünlerinin serbest dolaşımı ve tarım ürünleri ticaretinin de
kolaylaştırılması öngörülmektedir.
CEFTA üyeliği çerçevesinde Romanya’nın ihraç sanayi ürünleri Çek Cumhuriyeti,
Slovakya ve Slovenya’ya %96-98, Macaristan’a %80, Polonya’ya %40 oranlarında gümrük
vergilerinden muaf olarak giriş yapmaktadır. Tarım ürünleri ticareti ise biri gümrük
vergilerinin tamamen kaldırıldığı ürünleri, diğeri de daha düşük oranlı gümrük vergisi
uygulanan ürünleri gösteren iki ortak taviz listesi çerçevesinde yürütülmektedir. Yine tarım
ürünlerinde, üye ülkelerin kendi aralarında görüşerek üzerinde anlaşmaya vardığı
ürünlerde karşılıklı tavizler uygulanmaktadır.
Bununla beraber, 1990’lı yılların başlarında üye ülkeler arasında ticari ilişkiler kurulması ve
AB ile entegrasyonun geliştirilmesi amacıyla kurulan CEFTA’nın, 5 üyesinin Mayıs 2004’te
AB üyesi olması ile bölge ülkeleri için öneminin azalması beklenmektedir.
Romanya ve EFTA Ülkeleri
14
Romanya ile EFTA ülkeleri arasında 2002 yılı itibarıyla sanayi ve bazı balıkçılık ürünleri
için bir serbest ticaret alanı kuran anlaşma 1 Mayıs 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Serbest Ticaret Anlaşmaları
Tedrici olarak 1 Ocak 2002 tarihine kadar Romanya ile Türkiye arasında sanayi ve
işlenmiş tarım ürünleri ile bazı temel tarım ürünleri için bir serbest ticaret alanı kuran
Anlaşma 1 Şubat 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Diğer taraftan, Moldova Cumhuriyeti
ile Romanya arasında 17 Kasım 1994 tarihinde sınırsız bir süre için yürürlüğe giren
Serbest Ticaret Anlaşması ile iki ülke arasındaki ticarette tüm gümrük vergileri
kaldırılmıştır. Romanya’nın ayrıca İsrail (1 Temmuz 2001), Litvanya, Makedonya ve
Bosna-Hersek’le Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır.
Diğer Entegrasyon Faaliyetleri
Genelleştirilmiş Preferanslar Sistemi (GSP) kapsamında ABD, Kanada, Avustralya,
Japonya, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu, Kazakistan ve Beyaz Rusya, Romanya’ya
gümrük kolaylıkları sağlamaktadır.
Pek çok gelişmekte olan ülke tarafından uygulanan Global Tercihli Ticaret Sistemi (Global
System of Trade Preferences-GSTP) kapsamında belirli Romen ihraç ürünleri bu pazarlara
gümrüksüz ya da düşük gümrükler ile giriş yapmaktadır. Buna karşılık, Romanya da bu
gelişmekte olan ülkelerden gelen ithal mallara düşük tarifeler uygulamakta, ya da muafiyet
sağlamaktadır.
Diğer taraftan Romanya, GSTP’ye benzeyen bir tercihli sistem olan 16 Protokolü’ne dahil
olan ülkelerdendir. Söz konusu Protokol’a Bangladeş, Brezilya, Şili, Mısır, İsrail, Meksika,
Pakistan, Peru, Kore, Türkiye, Tunus ve Uruguay da üyedir.
DIŞ TİCARET
Tablo 9. Romanya Dış Ticareti (Milyon dolar)
2000
1999
İhracat
8 300
8 503 10 366 11 385 13 876
17 618 23 485 27 730
33 001
İthalat
10 911
9 595 12 050 14 354 16 487
22 155 30 150 37 348
46 478
Denge
-2 611
Hacim
19 211 18 098 22 416 25 739 30 363
-1 092
-1 684
2001
-2 969
2002
2003
-2 611 - 4 537
2004
-6 665
2005
a
1998
2006
-9 618 -13 477
39 773 53 635 65 078
79 479
a
Tahmini
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Romania Country Profile, 2006
Romanya, 1980’li yıllarda ithalatı asgari düzeyde tutup gıda ve enerji ihracatı yoluyla elde
ettiği ticaret fazlasını dış borç ödemeleri için kullanmakta olup nispeten kapalı bir
ekonomiye sahipken, 1990 yılında hükümet, düşük kazançlı petrol ürünleri ihracatını
durdurmuş ve gıda ve tüketim mallarını da iç pazara yönlendirmiştir. Bunun bir sonucu
olarak OECD ülkelerine yapılan ihracat şiddetli bir şekilde azalmış ve Romanya’nın ihracat
hacmini belli bir büyüklüğe ulaştırması, diğer geçiş dönemindeki ülkelere kıyasla daha geç
gerçekleşmiştir. İhracata yönelik yabancı yatırımların da istenen düzeylere ulaşamaması,
1990’lı yıllar boyunca ülkenin sürekli olarak dış ticaret açığı vermesine yol açmıştır.
15
Dış Ticarete Konu Olan Başlıca Ürünler
1990’lı yılların ortalarından itibaren ülkenin AB ülkelerine ihracatı artma eğiliminde olmuş
ve 2003 yılı itibarıyla, AB ülkelerine yapılan ihracat, ülkenin toplam ihracatının %67,7’si
düzeyine ulaşmıştır.
Bununla beraber, ihracattaki bu artış, büyük ölçüde, yapılan hariçte işleme anlaşmaları
vasıtasıyla ülkenin en önemli ticaret ortaklarından olan Almanya ve İtalya’ya yapılmakta
olan re-eksportlardan kaynaklanmaktadır. Re-eksport hariç tutulduğu takdirde 1989-1998
yılları arasında ihracatta yaşanan artış oranının oldukça küçüldüğü görülmektedir. Bunun
yanısıra, ihracatında artış görülen ürünler giyim, ayakkabı ve mobilya sanayileri gibi
genellikle düşük katma değerli ve emek yoğun sektörler olmuştur. Metalurjik ürünler,
elektrikli makine ve cihazlar ise ülkenin diğer ihracat ürünleri arasındadır.
Ülkenin dış ticaret açığı ülke sanayiinin yeniden yapılandırılması ve modernleştirilmesi için
gereken sermaye malları ithalatından kaynaklanmaktadır. Bununla beraber 2000-2003
yıllarında mineraller ve ara malların ithalatında da ciddi artış gözlenmektedir.
Romanya ihracatında beşeri sermaye yoğun ürünlerin payı, yabancı yatırım çekmekteki
başarısızlıklar ve yeniden yapılanma sürecinin yavaş ilerlemesine bağlı olarak diğer geçiş
dönemindeki ülkelere göre oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Bu durumun bir sonucu
olarak ülke ihracatı büyük ölçüde tekstil ve giyim sektörlerine bağımlıdır. 2004 yılının ilk 4
ayı itibarıyla bu ürünlerin ihracatında %8,9 büyüme görülmüş, bu ürünlerin ülkenin toplam
ihracatı içindeki payı %23 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Tablo 10. İhracatta Başlıca Ürün Grupları (milyon dolar)
Tarım, gıda ve içecek
Toplam içinde % pay
Mineraller ve yakıtlar
Kimyasal maddeler
Tekstil ürünleri
Temel metaller ve ürünleri
Makine ve cihazlar
Toplam (diğerleriyle)
2001
2002
2003
2004
2005
433
(3,8)
784
(6,9)
612
(5,6)
2 979
(26,2)
1 516
(13,3)
1 680
(14,8)
11 365
434
(3,8)
1 177
(8,5)
658
(4,9)
3 509
(25,3)
1 789
(13,0)
2 172
(15,7)
13 876
563
(3,2)
1 229
(7,0)
652
(3,7)
4 470
(25,4)
2 278
(12,9)
2 827
(16,0)
17 618
729
(3,1)
1 689
(7,2)
956
(4,1)
5 238
(22,3)
3 625
(15,4)
4 122
(16,0)
23 485
758
(2,7)
3 056
(11,0)
1 234
(4,5)
5 231
(18,9)
4 088
(14,7)
4 887
(17,6)
27 730
Bununla beraber, emek yoğun ihraç ürünleri, diğer düşük ücretli ülkelerden gelen yoğun
rekabet ile karşı karşıyadır. Romanya, özellikle 2005 yılından itibaren AB’nin DTÖ
Anlaşmaları çerçevesinde tekstil ve giyim sektörlerinde miktar kısıtlamalarını kaldırması ile
AB piyasasında bu ürünlerin büyük bir kısmın için çok ciddi bir rekabet ortamı içinde
kalacaktır. Dolayısıyla ülkenin ihracat yapısının çeşitlendirilmesini sağlamaya yönelik
olarak daha ciddi tedbirler alınması gereklidir.
16
Ülkenin dış ticaretinde özel sektörün payı da giderek yükselmektedir. 2002 yılında toplam
ihracat içinde özel sektörün payı, %66,7 oranında gerçekleşmiştir. Toplam ithalat içinde
özel sektörün payı ise 2001 yılındaki %69,4 düzeyinden 2002 yılında %72,6’ya kadar
yükselmiştir.
Tablo 11. İthalatta Başlıca Ürün Grupları (milyon dolar)
Tarım, gıda ve içecek
Mineraller ve yakıtlar
Kimyasal maddeler
Tekstil ürünleri
Temel metaller ve ürünleri
Makine ve cihazlar
Toplam (diğerleriyle)
2001
2002
2003
2004
2005
1 206
(7,8)
2 500
(14,4)
1 218
(7,8)
2 237
(16,1)
1 138
(7,3)
3 527
(22,7)
15 512
1 084
(6,6)
2 278
(12,8)
1 502
(8,4)
2 928
(16,4)
1 321
(7,4)
4 092
(22,9)
17 857
1 656
(6,9)
2 969
(12,4)
1 906
(7,9)
3 568
(14,9)
1 847
(7,7)
5 752
(24,0)
24 003
2 060
(6,3)
4 374
(13,4)
2 584
(7,9)
4 112
(12,6)
2 727
(8,4)
7 750
(23,7)
32 664
2 434
(6,0)
6 290
(15,5)
3 021
(7,5)
4 132
(10,2)
3 566
(8,8)
9 461
(23,4)
40 463
Dış Ticarette Başlıca Ülkeler
Romanya’nın en önemli ticaret ortağı başta Almanya ve İtalya olmak üzere Avrupa Birliği
ülkeleridir. Avrupa Birliği 1997 yılı itibarıyla Romanya’ya uyguladığı sanayi ürünleri
üzerindeki gümrük vergilerini kaldırmış, ancak, Romanya’ya AB’ye uyguladığı vergileri
kaldırması için 2001 yılına kadar süre verilmiştir. Bu koşullar altında, ülkenin AB’nin
genişleme sürecinin ilk aşamasının dışında bırakılmış olmasının ülke ihracatını
etkilememesi beklenmekle beraber menşe kuralları ile ilgili düzenlemeler ve korumacı
tedbirlerin ülke ihracatına zarar vermesinden endişe edilmektedir. 1997 ve 1998 yıllarında
ticaret engellerinin kaldırılmasına yönelik olarak gerçekleştirilmiş olan düzenlemelere
rağmen ülkenin 1998 yılının Ekim ayında ithalata ek vergi getirmiş olması, AB ülkelerinde
tedirginlik yaratmıştır.
AB’nin 2004 yılı Mayıs ayında gerçekleştirmiş olduğu ve 10 yeni üyeyi içine alan
genişleme hareketinin Romanya’nın Merkezi Avrupa ülkelerine yönelik ihracatının daha da
artırması böylelikle Romanya ihracatında AB ülkelerinin payının %75’lere kadar
yükselmesi beklenmektedir.
Ülkenin AB ülkelerine ihracatı 2003 yılında %68 düzeyindeyken geçiş dönemindeki
ülkelere ihracat da 2003 yılında %20 oranında artış göstermiştir. Ülkenin geleneksel olarak
en büyük dış ticaret ortakları olan İtalya ve Almanya’nın 2003 yılı Romanya ihracatı
içindeki payları sırasıyla %24,7 ve %15,9 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 12. Dış Ticarette Başlıca Ülkeler (% pay)
2001
2002
2003
2004
2005
17
İhracat (fob):
İtalya
Almanya
Fransa
Türkiye
İthalat (cif):
24,9
15,6
8,1
4,0
24,9
15,6
7,6
4,1
24,2
15,7
7,3
6,7
21,2
15,0
8,5
7,0
19,2
14,0
7,4
7,9
İtalya
Almanya
Rusya Fed.
Fransa
19,9
15,2
7,6
6,3
20,7
14,8
7,2
6,4
19,5
14,8
8,3
7,3
17,2
14,9
6,8
7,1
15,5
14,0
8,3
6,7
Ülkenin 1997 yılında CEFTA üyesi olmasına ve 1999 yılı itibarıyla bu ülkelere yapılan
ihracatta yaşanan büyük artışa rağmen, komşu ülkelerle ticari ilişkileri, mevcut potansiyelin
altındadır.
Ülke, genel olarak makine ve cihazları OECD ülkelerinden, enerji ve hammaddeleri Rusya
Federasyonu’ndan ve tekstil ve diğer mineralleri AB ülkelerinden ithal etmektedir. 1999
yılında düşük fiyatlar, sanayi üretimindeki genel düşüş ve demir-çelik sektörlerindeki
yeniden yapılanma sebepleriyle enerji talebinin azalmasına bağlı olarak mineral yakıtların
ithalatında şiddetli bir azalma görülmüştür.
AB ülkeleri 2003 yılı itibarıyla Romanya ithalatının %58’ini oluşturmaktadır. Romanya AB
ülkelerinden ağırlıklı olarak makine ve cihazlar ile hariçte işleme rejimi kapsamında tekstil
malzemesi ithal etmektedir. Ülkenin en fazla ithalat yaptığı ülkeler, toplam ithalatın %19,8’i
ile İtalya, %14,9’u ile Almanya ve %8,3 ile Rusya’dır. Romanya Rusya’dan ağırlıklı olarak
enerji ithal etmektedir. Ülke, Rusya ve diğer Karadeniz ülkeleri ile ekonomik ve ticari
ilişkilerini artırmayı hedeflemektedir. Komşu ülkeler ile ticaretin geliştirilmesi, halihazırda
ülkenin Karadeniz Limanı olan Köstence’nin petrol ve tahıl depolama gibi konularda
yabancı yatırım çekmesini sağlamıştır.
Dış Ticaret Politikası, İthalat ve İhracat Rejimleri
1989’dan bu yana Romanya, Batı ile ilişkilerini geliştirmeye yönelmiş, bu amaçla serbest
piyasa ekonomisinin gereklerinin yerine getirilmesi ve buna uygun mevzuat değişikliklerin
yapılması çabaları, ülkenin dış ticaret politikasına da yansımıştır. Ülke, GATT ve Dünya
Ticaret Örgütü’nün kurucu üyelerindendir. 1993 yılında, Romanya, Avrupa Konseyi’nin de
tam üyesi olmuştur.
Bununla beraber, Romanya’nın dış ticaret rejiminde çok sık değişiklikler yapılmış, kota ve
tarife düzeyleri sıkça değiştirilmiştir. Ayrıca dış ticaret politikasında zaman zaman birbiriyle
çelişen amaçlar gözetilmiş, ithalat kısıtlamaları ve ihracata zarar verecek politikalar eşanlı
olarak kullanılmıştır. 1995 yılında Romanya’nın ithalatının yarıya yakını özel bir takım
düzenlemelere tabi olmuştur.
Ülke, 1993 yılı Mart ayından itibaren Armonize Sisteme çok benzeyen 8’li bir tarife
nomenklatörü kullanmaya başlamıştır. Tarife oranları da ad-valorem olarak belirlenmekte,
ithalata uygulanan vergiler her yıl yayınlanmaktadır.
18
Romanya’nın dış ticaret politikalarının gelişiminin belirleyicisi olan pek çok iç ve dış
faktörün varlığından söz etmek mümkündür. Bu faktörleri özetlemek gerekirse:
Dış Faktörler;
Ülkenin DTÖ üyeliği çerçevesinde yapılan anlaşmalardan doğan hükümler;
Ülkenin Avrupa’ya ekonomik entegrasyonundan doğan yükümlülükleri çerçevesinde
tamamlanan serbest ticaret anlaşmalarından kaynaklanan hükümler, ABD’nin En Çok
Kayırılan Ülke (MFN) kuralına Romanya’yı kalıcı olarak dahil etmesi; Rusya Federasyonu,
Beyaz Rusya ve Kazakistan tarafından ülkeye tanınan tercihli ticaret rejimi; ABD, Kanada,
Avustralya, Japonya ve Yeni Zelanda tarafından tanınan GSP çerçevesinde Romen ihraç
ürünlerine tanınan kolaylıklar.
İç Faktörler;
Milli ekonomide süren yeniden yapılanma ve özelleştirme çalışmaları; Dış ticarette
liberalizasyon çalışmaları; İhracat ve ihracata yönelik üretimi teşvik etmeye yönelik
sistemin yerleştirilmesi; İthalat Gümrük tarifesi ve yeni Gümrük Kanunu’nun uygulamaya
konulması; 1 Ocak 2000’den itibaren gelir vergisinin %25 ve KDV’nin %19 olarak
belirlenmesi; Gümrüklerde otomatik sistemden yararlanmak için ödenen ücretin 12
Euro’dan 8 Euro’ya indirilmesi.
Romanya’daki tüm yasal kişi ve kurumlar, herhangi bir ayırıma tabi olmaksızın ithalat ve
ihracat faaliyetlerini yürütebilmektedir. 215/1992 sayılı Karar, Romanya’daki dış ticaret
rejiminin ana hatlarını ortaya koymaktadır. Söz konusu karara göre, ihracat ve ithalat
işlemleri sadece, yasal faaliyet alanı olarak bu tür işlemleri gösteren firmalar tarafından
yürütülebilir. Romanya’dan ihraç, ya da bu ülkeye ithal edilecek ürünler herhangi bir ihracat
ya da ithalat lisansına tabi bulunmamakla beraber, ülkenin uluslararası yükümlülükleri
çerçevesindeki kontrol rejimine tabi belirli ürün gruplarında ithalat ve ihracat lisansı
aranmaktadır.
Karar’a göre, takas, kliring gibi bazı özel nitelikli faaliyetlerde, sadece bankacılık
faaliyetlerini yürütme amaçlı özel bir ithalat ve /veya ihracat lisansı gerekmektedir. Yine
aynı Karar çerçevesinde, ülkenin Dış Ticaret Departmanı, ithalatta geçici miktar
kısıtlamaları uygulamaya ve uluslararası kurallar, sağlık çevre ve ulusal güvenlik
gerekçeleriyle bazı ithal ürünlerine kısıtlama ve yasak getirmeye yetkili kılınmıştır. Gereken
hallerde, lisanslar Dış Ticaret Departmanı ya da Stratejik İhracatın Kontrolü ve Kimyasal
Silahların Yasaklanması Ulusal Ajansı tarafından verilmektedir.
İthalat vergileri yönünden Romanya, AB, EFTA ve CEFTA ülkelerine bir çok üründe diğer
ülkelere uygulandığından daha düşük gümrük vergisi uygulanmaktadır. 2007 yılında
gerçekleşmesi beklenen Romanya’nın AB üyeliği kapsamında tamamen uyum sağlanması
gereken Ortak Ticaret Politikası çerçevesinde, ülkenin gümrük vergilerinde daha fazla
indirime gitmesi gerekmektedir. Ülkenin halihazırda ithalatta uygulamakta olduğu gümrük
vergileri En çok Kayrılan Ülke kuralı (MFN) çerçevesinde tüm ürünlerde ortalama %18,6,
tarım ürünlerinde %30, balıkçılık ürünlerinde %21,4 ve sanayi ürünlerinde %15,4
düzeylerinde seyretmektedir. Ortak Ticaret Politikası’nın tamamen üstlenilmesi ile bu
oranların AB ortalamalarına çekilmesi gerekmektedir. Halen AB’nin ortalama ithalat
gümrük vergileri tüm ürünlerde %6,3, tarım ürünlerinde %16,2, balıkçılık ürünlerinde
%12,4 ve sanayi ürünlerinde %3,6’dır.
19
İthalatta tahsil edilen gümrük vergisinin yanı sıra, 29 Eylül 1998 tarihinde çıkarılan Acil
Hükümet Kararnamesi ile ülkenin artan bütçe ve ödemeler dengesi açıklarını azaltmak
amacıyla %6 ek ithalat vergisi uygulaması başlatılmış, bu vergi 1999 yılında %4’e, 2000
yılında %2’ye indirilerek 2001 yılında da tamamen kaldırılmıştır.
Diğer taraftan, önceki yıllarda, bazı temel hammaddelerin ve tarım ürünlerinin ihracatı
kontenjana veya lisansa tabi veya yasakken, 1998 yılında bu konudaki listeler
yayınlanmamış ve 1998 yılı başında ihracat tamamen serbestleştirilmiştir.
Ülkede ihracat vergisi veya ihracatı lisanslama önlemleri genel olarak sadece istatistiki
amaçlarla uygulanmaktadır. 1999 yılında, tütün ürünleri, alkollü içecek ve kahvenin üretimi,
ithalatı ve ülke içinde satışını denetlemek amacıyla, yeni bir dokümantasyon sistemi
uygulamaya konulmuştur.
Romanya Çevre Fonu’nu kuran 93/2001 sayılı Acil Hükümet Kararnamesi ile, Nisan
2002’de kaldırılmak üzere, ülkede bir grup ürüne ihracat gümrük vergisi uygulanmaya
başlanmış, bu çerçevede başka ürünlerin yanısıra kereste, hurda ve kütükte %20 ihracat
vergisi getirilmiştir. Bu vergilerden elde edilen gelir, Çevre Fonu’na aktarılmış, uygulama
öngörüldüğü üzere 2002 yılında sona erdirilmiştir.
Serbest Bölgeler
Romanya’daki Serbest Bölgeler, 84/1992 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu, 31/1997 sayılı
Romanya’daki Yabancı yatırımlara dair Acil Hükümet Kararı ve 332/2001 sayılı ekonomi
üzerinde önemli etkisi bulunan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile düzenlenmektedir.
Mevzuat ile Serbest Bölgelere tanınan teşvikler aşağıda sıralanmaktadır:
• Serbest bölgelerdeki arazi ve binalar, azami 50 yıl süre ile Roman veya yabancı
özel ve tüzel kişilere kiralanabilir veya finansal kiralama yoluyla mülkiyeti edinilebilir.
• Serbest bölgeler doğrudan yabancı ülkelere giden, ya da yabancı ülkelerden
doğrudan serbest bölgelere giriş yapan ticari mal, nakliye aracı ve diğer mallar,
KDV ve diğer gümrük vergilerinden muaftır.
• Lisanslı olarak serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalar elde ettikleri kar
üzerinden %5 vergiye tabi tutulmaktadır.
• Romanya gümrük bölgesinden serbest bölgelere ihraç edilen malzeme, aksesuar
ve diğer mallar, mevzuatın gerektirdiği tüm ihracat formalitelerini yerine getirmek
koşulu ile KDV’den ve diğer gümrük vergilerinden muaf tutulmaktadır.
• Mallar, bir serbest bölgeden başka bir serbest bölgeye gümrük vergisi ödemeksizin
götürülebilmektedir.
Diğer taraftan, patlayıcı madde, ilaç, silah, cephane, psikotropik madde, radyoaktif ve
toksik maddeler ile Romen kanunları ile yasaklanmış bulunan diğer malzeme ve
maddelerin serbest bölgelere girişi yasaktır.
Serbest bölgelerde yürütülmesi mümkün olan faaliyetler; elleçleme, depolama,
ayırma, tartma, paketleme, işleme, düzenleme, imalat, test, müzayede, satın alma, satma,
kiralama, arazi ile binaları 50 yıla kadarlık bir süre için kiralama, ürünlerin kalite ve
miktarının gözetimi ve denetimi, tamirat, sökme, sergileme, menkul kıymet işlemleri, ticarifinansal faaliyetler, yurtiçi ve uluslararası nakliye, aracılık, komisyonculuk, gemi ile
taşımacılık ve diğer serbest bölge faaliyetleridir.
20
Bu faaliyetlerin hepsi ve serbest bölgeye giriş ya da çıkış yapan ürünler için, yürürlükteki
Romen kanunları gereği istenen belgelerin düzenlenmesi gerekmektedir. Bu faaliyetler,
Serbest Bölge İdaresi tarafından düzenlenen lisansı almak koşuluyla, Romen veya
yabancı uyruklu, gerçek ve tüzel kişiler tarafından yürütülebilmektedir. Serbest Bölgelerin
faaliyetleri, genel olarak Kamu İşleri ve Nakliye Bakanlığı bünyesindeki Serbest Bölgeler
Ajansı Genel Müdürlüğü tarafından koordine edilmektedir.
Serbest Bölgeler Ajansı Genel Müdürlüğü
Adres: 771131, Bucharest 1, 38 Dinicu Golescu Av.
Tel: +40-21-2223636, 6375640
Faks:+40- 21-3120772
Web sitesi: http://www.mt.ro
Güney Köstence (Constanzta) Serbest Bölgesi (37,5 hektar)
Avrupa’daki en büyük limanlardan olan Güney Köstence Limanı, dördüncü ve yedinci PanAvrupa ulaşım koridorları boyunca uzanmaktadır. Aynı zamanda Karadeniz’in en büyük
limanı olma özelliği bulunan Liman, 13,5 metrelik rıhtım derinliği ile büyük tonajlı gemiler
için son derece elverişli imkanlar sunmaktadır. Konumu gereği Köstence Limanı, liman
ticareti ve imalat faaliyetlerinin yanısıra, deniz yoluyla uluslararası taşımacılık için de cazip
imkanlar sunmaktadır. Yaklaşık 37 hektarlık Serbest Bölge alanının yaklaşık 6 hektarlık
kısmı henüz kiralanmamıştır.
Basarabi Serbest Bölgesi (11 Hektar)
Basarabi Serbest Bölgesi, Güney Köstence Serbest Bölgesi’nin 11 hektarlık bir şubesi
olarak 1999 yılı Mart ayı sonundan bu yana faaliyet göstermektedir. Köstence Serbest
Bölgesi’nin Medgidia, Cernavoda ve Mihail Kogalniceanu Havaalanı olmak üzere üç tane
daha şubesini açmak için fizibilite çalışmaları sürdürülmektedir.
Güney Köstence ve Basarabi Serbest Bölgeleri İdareleri
Adres: Ferry Boat Terminal P.O.Box 6
8711-Agigea Constantza
Tel: 0040-241-741601/02/03- 602301/04
Faks: 0040-241-741600
Giurgiu Serbest Bölgesi
Pek çok ticari firmanın faaliyet gösterdiği bu Serbest Bölge, Giurgiu Kenti endüstriyel parkı
ile 40 hektarlık bir orman arazisini kapsamaktadır. %80-85’lik kısmı halihazırda kiralanmış
bulunan 25 hektarlık alanda yeni kiralamaya uygun alanlar oldukça sınırlıdır.
Arad-Curtici Serbest Bölgesi
Ülkenin batı bölgesindeki ilk serbest bölge olan Arad-Curtici Serbest Bölgesi, dördüncü
Pan-Avrupa koridoru boyunca uzanmaktadır. Bölge’nin bir bölümü Arad Havaalanı
yakınlarında 15 hektarlık bir alanda faaliyet sürdürürken 75 hektarlık bir bölümü de
Curtici’deki uluslararası marshalling yard yakınlarında bulunmaktadır.
Arad-Curtici Serbest Bölgesi İdaresi
Adres: 81, Revolutiei Av, 2 900 Arad-Romania
Tel/Faks: 0040-257-285848-282434
21
Web-sitesi: http://freezone.arad.ro
e-mail: [email protected]
Sulina Serbest Bölgesi (101 hektar)
Sulina Serbest Bölgesi’ne, sadece deniz ve nehir yolu ile ulaşım sağlanmaktadır. Bölge,
aynı zamanda, Uluslararası Sulina Kanalı ile Karadeniz üzerinden Batı ve Kuzey Avrupa
ile Orta Doğu’ya ulaşım imkanı sağlamaktadır.
Sulina Serbest Bölgesi’nde, açık depolamaya uygun ve çevrelenmiş 70 000 metrekarelik
platform, 5 000 metrekareden fazla ve her tür ürünün depolanmasına uygun kapalı alan,
16 ft kapsiteli 3 yüzen vinç, 30 ve 40 ft’lik konteynerleri taşımaya uygun 32 ft kapasiteli 2
yüzen vinç, 2 nehir iticisi, 1 deniz/nehir römorkörü, 2 kapalı nehir mavnası, çok sayıda 3,510 ft forkliftler, traktör ve treylerler bulunmaktadır. Bu imkanlarla Bölge, 23 ft derinlik limitini
aşmayan her türlü deniz aracı için uygun bir limandır.
Sulina Serbest Bölgesi İdaresi
Tel: 0040-40-543241/2/3-543664-543294
Faks: 0040-40-543294
Adres: 202 Intai Street, 8829, Sulina, Romania
Bükreş Ofisi
Tel: 0040-21-6138723
Tulcea Ofisi
Tel: 0040-240-517632
Galati Serbest Bölgesi (262,81 hektar)
Galati Limanı’nda bulunan Bölge, Romanya’nın Moldova ve Ukrayna sınırlarına çok
yakındır. Tuna Nehri’ne doğrudan bağlanan Galati Limanı, Bağımsız Devletler
Topluluğu’nun giriş kapısı olarak değerlendirilmektedir. Galati Serbest Bölgesi, TunaMain-Ren Nehirleri yoluyla Karadeniz üzerinden Akdeniz ve Batı Avrupa’ya bağlantı
sağlamaktadır.
Bölge ayrıca, Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan gelen geniş demiryolları ile Romen
demiryolu ağının kesişme noktasındadır. Galati Serbest Bölgesi’nden geçen karayolları,
Romanya karayolu ağına bağlı olup aynı zamanda Doğu ve Batı Avrupa ile bağlantı
sağlamaktadır.
Galati Serbest Bölgesi İdaresi
Adres: Cristal Building, Al. Ioan Cuza Str., 6200 Galati.
Tel: 0040-236-411222/412420/412430
Faks: 0040-236-414929
E-mail: [email protected]
Braila Serbest Bölgesi (110,4 hektar)
Elektrik, su, iletişim gibi gereken tüm altyapı imkanlarına sahip olan Braila Serbest Bölgesi,
3 bölümden oluşmaktadır. Bölgenin yaklaşık %20’lik kısmı halihazırda kiralanmıştır.
Braila Serbest Bölgesi İdaresi
Adres: 10-12 Mihai Eminescu Str., 6100 Braila, Romania
Tel/Faks: 0040-239-611655/615700
22
YABANCI YATIRIMLAR
Yatırım Ortamı
Romanya’da eğitim ve sağlık gibi kimi stratejik alanlar dışında tüm sektörler yabancı
yatırımcılara açıktır. Bunun dışında Romanya’da yatırım yapacak yatırımcıların çevrenin
korunması, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu sağlığı ve kamu ahlakı normlarına uymaları
zorunluluğu bulunmaktadır.
Yatırımcılar aşağıdaki yollardan herhangi birini kullanarak Romanya’da yatırım
yapabilirler:
•
•
•
•
•
•
Yeni bir firma kurulması ya da şube açılması
Var olan bir firmanın sermaye artırımına iştirak etmek veya hisse senetlerini almak
İmtiyaz ya da kiralama yoluyla ekonomik faaliyet yürütmek
Menkul ve gayrimenkul mülkiyet hakkı satın almak (yatırımla ilgili olmayan arsa ve
konutlar hariç
Endüstriyel ve fikri haklar satın almak
Doğal kaynakların çıkarılması ile ilgili olarak araştırma, işletme ve üretim anlaşması
yapmak
Yatırımcılar, şirket sermayesine yapacakları ayni katkıya ilişkin olarak ithal edecekleri
mallar için gümrük vergisi ve katma değer vergisi ödemekten muaftır. Ayrıca yatırımla ilgili
makina ve teçhizat için de gümrük vergisi ve KDV ödemekten muaf tutulmaktadır.
Yabancılar ve Romanya’da yerleşik olmayan tüzel kişiler Romanya’da toprak sahibi
olamamakla beraber toprak üzerinde kullanım hakkı vb. haklar edinebilmektedir. Bununla
birlikte, Romanya’da bir şirket kuran yabancı yatırımcıların toprak mülkiyeti
edinebilmelerinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır.
Yabancı yatırımcılar açısından Romanya’yı cazip kılan nedenlerin başında Romanya’nın
2007 yılında Avrupa Birliği’ne gireceği yönündeki beklentiler gelmektedir. Romanya
yaklaşık 22 milyonluk nüfusuyla Orta Avrupa’da Polonya’dan sonra en geniş pazardır.
Avrupa’nın üç önemli ulaşım koridorunun kesiştiği önemli bir konumu vardır. Bu koridorlar:
4 nolu kara ve demiryolu koridoru: Berlin-Prag-Budapeşte-Bükreş-Köstence-İstanbulSelanik 7 nolu nehir koridoru: Köstence-Basarabi-Tuna-Main-Ren 9 nolu kara ve demiryolu
koridoru: Helsinki-Moskova-Kiev-Odessa-Bükreş-Köstence-Dedeağaç
Köstence Limanı Karadeniz’in en büyük limanıdır ve kanallar ve nehir ulaşım ağı
sayesinde Avrupa’nın içlerine kadar gemilerle taşımacılık yapılmaktadır.
Özellikle teknoloji ve mühendislik konularında eğitimli ve nispeten ucuz işgücü yabancı
yatırımcılar için bir avantaj oluşturmaktadır. Bununla birlikte, işgücünün eğitimli olmasına
rağmen verimliliği düşüktür. Risk ve sorumluluk alma, çabuk karar verebilme gibi yöneticilik
için önemli olan nitelikler açısından Romenlerin yetersiz görülmesi nedeniyle yabancı
yatırımcılar yönetici kademeleri için yabancı personel istihdam etmektedir. Ayrıca, Avrupa
Birliği’nin ülke vatandaşlarına koşullu serbest dolaşım hakkı tanımasına bağlı olarak
zaman içinde işçi ücretlerinde artış yaşanması beklenmektedir. Ülkede şirket kurmak ve
yatırım yapmak yoluyla faaliyet göstermenin bir diğer muhtemel dezavantajı da, hemen
hemen her alanda, daimi olarak denetime tabi olmak durumunda kalmaktır. Bu çerçevede,
23
ülkede gerek yatırım, gerekse üretim yapmak isteyen firmaların, mevzuatı çok iyi
öğrenmeleri ve değişiklikleri takip etmeleri gerekmektedir.
Romanya’da faaliyette bulunan dokuz bine yakın Türk sermayeli yatırımcı, Türkiye’de
yerleşik firmaların Romanya pazarına girişini kolaylaştırabilecek önemli bir avantajdır.
Romanya 81 ülke ile Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması imzalamıştır. Türkiye ile
imzalanan Anlaşma 1989 yılından beri yürürlüktedir. Türkiye ve Romanya arasında
Yatırımların Karşılıklı Teşvikine İlişkin Anlaşma 1996 yılından bu yana yürürlüktedir.
Yabancı Yatırımcılara Sağlanan Garanti ve Haklar
•
•
Yabancı ve yerli yatırımcılara eşit muamele hakkı
Devletleştirme ve kamulaştırmaya karşı garantiler: Romanya’daki yabancı yatırımlar
ancak kanunlar çerçevesinde ve yatırımın piyasa değerine eşit tazminat ödendikten
sonra kamulaştırılabilir.
Yatırımlardan kazanılan paranın yabancı dövizlere çevrilebilme ve transfer
edilebilmesi hakkı
Tanıtım ve reklam giderlerini vergilendirilebilir kardan düşürebilme imkanı
Zararları kaydetme hakkı
Uyuşmazlıkları uluslararası tahkim yöntemi ile çözme imkanı
Hızlandırılmış amortisman hakkı
Yabancı personel işe alma hakkı
•
•
•
•
•
•
YILLIK DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI
1999-2003
1800
1574
1600
USD milyon
1400
1200
1041
1037
1999
2000
1157
1144
2001
2002
1000
800
600
400
200
0
2003
Kaynak: Romanya Yabancı Yatırımlar Ajansı
Romanya’ya gerçekleştirilen yabancı sermaye yatırımlarında 2003 yılında dikkat çekici bir
artış olmuştur. 2002 yılında 1,1 milyar dolar olan yabancı yatırım miktarı 2003 yılında %
27’lik bir artışla 1,5 milyar dolara çıkmıştır. 2003 yılında Romanya’nın toplam doğrudan
yabancı sermaye yatırımı stoku 10 milyar dolar sınırını aşmıştır. Buna rağmen Romanya
hala kişi başına düşen yabancı yatırım miktarında Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin
gerisinde kalmaktadır.
24
DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMI STOĞU 1991-2003
12000
10000
8000
6000
4480
4000
2000
0
40
117
211
552
971
1234
5521
6558
7715
10433
8859
2449
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Kaynak: Romanya Yabancı Yatırımlar Ajansı
Ülkenin başkenti aynı zamanda da ticaret ve sanayi merkezi olan Bükreş, yabancı
yatırımların en çok yöneldiği şehir olmuştur. Bükreş 2002 yılında Romanya’ya gelen
toplam doğrudan yabancı yatırımlardan % 35’lik bir pay almıştır. Bükreş’i % 27’lik oranıyla
Köstence, % 20 ile İlfov ve % 10 ile Bacau izlemektedir.
Şirket Kurma
Yabancı yatırımcıların Romanya’da kurabileceği şirket çeşitleri şunlardır:
Adi şirket (SNC)
Limited şirket (SRL): En az 2 en fazla 50 ortak olabilir. Minimum sermaye 2 000 000 Ley
olacaktır. Her hisse payı 100 000 Ley’in altında olmayacaktır.
Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket (SCA)
Anonim şirket (SA): En az 5 ve daha fazla ortakla kurulabilir. Minimum sermaye 25 000
000 Ley olacaktır. Sermayenin % 30’u kuruluş tarihinde geri kalan % 70’i de 12 ay
içerisinde yatırılacaktır. Kuruluş tüzüğünde aksi belirtilmemişse yöneticilerin en az yarısı
Romen vatandaşı olmak zorundadır.
Kooperatif şirket
Limited Şirket (SRL) ve Anonim Şirket (SA) yabancı yatırımcılar tarafından en çok tercih
edilen şirket türleridir.
Şirket kuruluşundaki formaliteleri azaltmak amacıyla 2001 yılında bir yönetmelik
çıkarılmıştır. Bu yönetmeliğe göre yabancı sermayeli bir şirket kurmakla Romen sermayeli
bir şirket kurmak arasında herhangi bir işlem farkı bulunmamaktadır. Ayrıca bu
yönetmelikle Romanya Ticaret ve Sanayi Odası bünyesinde yerel sicil büroları
oluşturulmuştur. Yatırımlarla ilgili bütün tescil ve izin işlemleri bu bölgesel bürolar
aracılığıyla yürütülmektedir. Ayrıca bu yerel sicil büroları şirket kuruluşu, mali konular,
şirketin isim ve markasının korunması, vergiler vb. konularda danışmanlık hizmeti
sunmaktadır.
25
Şirketin kurulması için ilk adım olarak başvuru formunun ve diğer gerekli belgelerin yerel
sicil bürosuna sunulması ve gerekli vergi ve harçların yatırılması gerekmektedir. Ayrıca şu
izinlerin de alınması gerekmektedir:
•
•
•
•
•
İtfaiyeden alınacak olan yangın korunma belgesi
Yerel halk sağlığı müdürlüklerinden alınacak olan sağlık belgesi
Yerel veterinerlik bürolarından alınacak olan veteriner sağlık belgesi
Yerel çevre koruma ofislerinden alınacak olan çevre koruma belgesi
Devlet Çalışma Ofisi’nin yerel bürolarından alınacak olan izin belgesi
Yukarıdaki izin ve belgelerin alınmasıyla başvuru tarihinden itibaren 20 gün içinde yetkili
merciler tarafından şirketin kuruluş ruhsatı verilecektir.
Yabancı şirketler Romanya’da şube açabilirler. Şubelerin tüzel kişilikleri yoktur. Şubeler
bulundukları yerdeki Bölge Ticaret siciline kayıt olmak zorundadır.
Yabancı şirketler Endüstri ve Kaynaklar Bakanlığı’ndan alınacak izinle Romanya’da
temsilcilik açabilirler. Temsilcilikler kendi adına ticari faaliyette bulunamazlar.
TÜRKİYE-ROMANYA TİCARETİ
Balkan ülkeleri arasında en yoğun ikili ticari ve ekonomik ilişki, Türkiye ile yaklaşık 80 bin
civarında Türk soydaşımızın yaşamakta olduğu Romanya arasındadır. Türkiye; İtalya,
Almanya ve Fransa’dan sonra, Romanya’nın ihracatında en büyük dördüncü ülkedir. İki
ülke arasında tarihten gelen siyasi, kültürel, sosyal ve ekonomik yakınlık, Türkiye ile
Romanya arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin son yıllarda olumlu bir seyir izlemesini
sağlamıştır.
Tablo 13. Türkiye-Romanya Ticaretinin Seyri (dolar)
YILLAR
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007*
İHRACAT
325.818.464
392.028.001
566.497.254
873.346.535
1.235.485.461
1.785.409.287
2.350.474.492
3.343.764.990
İTHALAT
673.927.760
481.139.647
661.764.557
955.971.135
1.699.553.146
2.285.591.955
2.668.986.859
2.827.184.589
HACİM
999.746.224
873.167.648
1.228.261.811
1.829.317.670
2.935.038.607
4.071.001.242
5.019.461.351
6.170.949.579
DENGE
-348.109.296
-89.111.646
-95.267.303
-82.624.600
-464.067.685
-500.182.668
-318.512.367
516.580.401
*Ocak-Kasım
Kaynak: DTM
Romanya ile mal grupları itibarıyla olan ticaretimizde ise, Türkiye’nin bu ülkeye olan
iharcatında gıda sanayi ürünleri, tekstil-konfeksiyon ürünleri, kimya sanayi ürünleri, plastik
sanayi ürünleri, plastik maddeler, tarım-gıda ürünleri, elektrikli makina ve aletler ile
meyvalar önemli yer tutmaktadır.
26
Tablo 14. Türkiye’nin Romanya’ya İhracatında Başlıca Ürünler (dolar)
HS
87
72
84
73
85
39
52
60
54
40
94
27
83
08
76
Ürün adı
Motorlu kara taşıtları
Demir ve çelik
Makina ve cihazlar
Demir veya çelikten eşya
Elektrikli makina ve cihazlar
Plastik ve plastikten mamul eşya
Pamuk
Örme eşya
Dokumaya elverişli suni ve sentetik lifler
Kauçuk ve kauçuktan eşya
Mobilyalar, aydınlatma
Mineral yakıtlar, mineral yağlar
Adi metallerden çeşitli eşya
Yenilen meyvalar
Aluminyum ve aluminyum eşya
2005
342 159 335
108 864 730
146 441 636
114 200 890
112 945 733
108 979 201
85 244 196
64 317 355
38 609 201
13 620 369
35 131 088
24 693 544
24 232 130
45 302 709
28 267 492
2006
460 638 543
170 930 634
175 064 315
149 234 205
140 572 155
142 642 649
97 840 685
79 580 315
44 798 185
33 670 818
42 772 972
61 468 292
39 403 425
57 722 640
39 989 796
2007*
664 269 605
445 774 751
260 793 853
212 628 460
205 512 280
196 490 234
106 701 785
91 679 512
70 831 510
62 336 780
62 214 523
55 606 484
54 902 337
54 659 129
51 546 952
*Ocak-Kasım
Kaynak: DTM İstatistikleri
Tablo 15. Türkiye’nin Romanya’dan İthalatında Başlıca Ürünler (dolar)
HS
72
27
39
31
12
29
87
84
85
44
73
28
10
79
86
Ürün adı
Demir ve çelik
Mineral yakıtlar, mineral yağlar
Plastik ve plastikten mamul eşya
Gübreler
Yağlı tohum ve meyvalar
Organik kimyasal müstahsallar
Motorlu kara taşıtları
Makina ve cihazlar
Elektrikli makina ve cihazlar
Ağaç ve ağaçtan mamul eşya
Demir veya çelikten eşya
İnorganik kimyasal müstahsallar
Hububat
Çinko ve çinkodan eşya
Demiryolu ulaşım araçları
2005
2006
2007*
1 056 390 426 1 058 206 297 1 284 960 361
219 376 335
478 031 718
397 041 909
155 583 283
182 052 416
163 688 606
103 659 760
146 435 584
130 860 139
21 259 392
39 540 649
101 018 924
193 254 723
208 813 389
98 289 487
75 760 462
75 088 753
97 475 323
29 525 124
76 337 801
95 066 772
41 776 068
63 118 622
87 540 326
64 734 306
68 483 636
77 433 483
24 403 837
28 768 287
34 831 349
26 856 328
24 798 425
25 967 519
9 662 710
1 223 160
23 563 312
13 178 985
7 873 797
19 061 824
19 212 151
15 674 432
17 849 213
*Ocak-Kasım
Kaynak: DTM İstatistikleri
Ülkeden ithal edilen ürünlerden başlıcaları ise, demir ve çelik, kimya sanayi ürünleri, gıda
sanayi ürünleri, tekstil ürünleri, işlenmiş petrol ürünleri ve demir dışı metal sanayi
ürünleridir.
27
İki Ülke Arasındaki Doğrudan Yatırımlar
Türkiye değer itibarıylaRomanya’da en fazla yabancı sermaye yatırımı yapan dokuzuncu
ülke, yatırımcı sayısı itibarıyla da üçüncü ülke konumundadır. Bu durum Türk yatırımlarının
nispeten küçük ölçekli yatırımlar olduğunu göstermektedir. Özellikle Romanya’daki sistem
değişikliğinden hemen sonra Türk yatırımcıları küçük yatırımlarla piyasaya girmiştir. Fakat
son yıllarda Romanya’ya yönelik büyük Türk yatırımlarının arttığı gözlemlenmektedir.
Tablo 16. Ülkelere Göre Yabancı Yatırımcılar (Şubat 2004 itibarıyla)
Kayıtlı Sermaye
Şirket Sayısı
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
1 000 Dolar
%
Adet
%
TOPLAM
10 843 451,7 100,0 98 463 100,0
Hollanda
1 879 798,9 17,34 1 775 1,80
Fransa
1 401 369,9 12,92 3 209 3,26
Almanya
888 519,8 8,19 11 112 11,29
ABD
769 609,8 7,10 3 848 3,91
Avusturya
610 587,1 5,63 2 842 2,89
Hollanda Antilleri
606 049 5,59
9
İtalya
594 391,6 5,48 14 532 14,76
Kıbrıs
505 097,6 4,66 1 158 1,18
Türkiye
428 199,3 3,95 8 738 8,87
İngiltere
385 424,3 3,55 1 686 1,71
Yunanistan
312 303,7 2,96 2 600 2,64
İsviçre
317 084,9 2,92 1 270 1,29
Macaristan
265 923,6 2,45 4 469 4,54
Güney Kore
218 341,1 2,01
82 0,08
Lüksemburg
201 015,6 1,85
220 0,22
İspanya
163 708,9 1,51
655 0,67
Virgin Adaları
123 266,2 1,14
191 0,19
Çin
122 878,5 1,13 8 221 8,35
İsveç
107 419,6 0,99
788 0,80
Herhangi bir vatandaşlığı olmayan
75 691 0,70
21 0,02
Kaynak: Romanya Ulusal Ticaret Sicil Bürosu
İstatistikler Romanya’daki Türk yatırımları hakkında gerçek durumu tam olarak
yansıtmamaktadır. Çünkü önemli miktarda Türk sermayesi başka ülkeler (Hollanda,
Hollanda Antilleri vb.) üzerinden bu ülkeye geldiği için istatistiklerde Türk yatırımı olarak
görünmemektedir. Dolayısıyla Romanya’daki Türk yatırımlarının miktarı rakamlarda
görünenin çok daha üzerindedir.
28
Romanya'daki Türk Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı
Turizm
%1,8
Hafif sanayi
%2,1
Ulaşım
%2,9
Tarım
%0,1
İnşaat
%6
Hizmetler
%28,8
Perakende satış
%7,2
Ağır sanayi
%9,2
Toptan satış
%17,5
Gıda
%24,5
Türk sermayeli firmalar, Romanya’da özellikle bankacılık, inşaat, menkul kıymetler, gıda
işleme ve üretimi, plastik maddeler üretimi, ambalaj sanayi, elektrikli malzeme üretimi,
restaurant ve casino işletmeciliği, nakliye, turizm, iç ve dış ticaret alanlarında faaliyet
göstermektedir.
Diğer taraftan, 30 Haziran 2003 tarihi itibarıyla, Türkiye’de faaliyet gösteren 13 adet
Romen firmanın mevcut yabancı sermayesi 8 102 677 milyon TL’dir. Bu firmalar, ağırlıklı
olarak hizmetler sektöründe faaliyet göstermektedir.
Önemli transit yollar üzerinde bulunması, eğitimli işgücü, gelişmiş altyapısı ile yatırımcılar
için cazip bir ülke olan Romanya’da faaliyette bulunan altı bine yakın Türk sermayeli
yatırımcı, Türkiye’de yerleşik firmaların Romanya pazarına girişini kolaylaştırabilecek
önemli bir avantajdır.
29
İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
Türkiye ve Romanya arasındaki Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması, 1 Ocak
1989’dan beri yürürlüktedir. Karşılıklı Yatırımları Teşvik ve Ekonomik İlişkileri Geliştirme
Anlaşması ve Şubat 1998’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması da dahil olmak
üzere iki ülke arasında imzalanan diğer tüm anlaşmalar, Türkiye-Romanya ticari ilişkilerinin
daha da gelişmesini sağlamıştır.
Tablo 17. Türkiye-Romanya Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma Adı
İmza Tarihi
RG. Tarih ve No.
Ticaret Anlaşması
27.10.1970
12.12.1970-13692
Uzun Vadeli Ekonomik Sınai ve Teknik İşb. Anl.
29.08.1975
25.07.1976-15657
Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anl.
09.06.1975
30.04.1977-15924
Uzun Vadeli Ticari, Ekonomik ve Teknik İşb. Anl.
20.10.1987
15.01.1988-19659
Türk-Romen Karma Ekonomik Komisyonu 19.Dönem Toplantısı
Protokolü
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anl.
06.07.1999
01.07.1986
01.06.1988-19829
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anl.
24.01.1991
16.07.1994-21992
Serbest Ticaret Anlaşması
29.04.1997
17.02.1998-23233
Mutabakat Zaptı
19.06.1998
29.08.1998-23448
Türkiye-Romanya Serbest Ticaret Anlaşması
Türkiye, 6 Mart 1995 tarihinde imzalanan 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı kapsamında,
1996 yılından itibaren 5 yıllık bir süreç içerisinde AB’nin otonom veya imzaladığı ikili
anlaşmalar çerçevesinde uyguladığı tercihli rejimini üstlenecektir. Söz konusu Karar’ın 16.
Maddesine ilişkin deklarasyonda ise, Türkiye açısından üstlenilmesinde öncelik verilecek
ülkeler sayılırken, Romanya ile AB arasındaki Anlaşmaya da yer verilmektedir.
Türkiye’nin imzalamakta olduğu serbest ticaret anlaşmaları, Gümrük Birliği’nin bir gereği
olmanın ötesinde ülkemiz ihracatının ülke ve madde bazında çeşitlendirilmesi bakımından
çok önemlidir. Zira Avrupa’da oluşturulmakta olan tercihli ticaret anlaşmaları alanı dışında
kalmak, bu ülkelerde zaten sınırlı olan pazar payımızın yitirilmesine neden olacaktır.
Ayrıca tercihli ticaret anlaşmaları kapsamında ithalatın serbestçe yapılması
sanayicilerimizin üretim maliyetlerini olumlu yönde etkileyerek rekabet güçlerini artıracaktır.
Bu mülahazalarla, Türkiye ile Romanya arasında bir serbest ticaret alanı oluşturulmasına
ilişkin müzakereler 1997 yılında tamamlanmış olup, Anlaşma 29 Nisan 1997 tarihinde
Ankara’da imzalanmıştır. Anılan Anlaşma, 1 Şubat 1998 tarihinden geçerli olmak üzere
yürürlüğe girmiştir. Romanya’nın Avrupa Birliği’ne tam üye olacağı 1 Ocak 2007 tarihinden
itibaren bu Serbest Ticaret Anlaşması sona erecek ve iki ülke arasındaki ticari ilişkiler
Gümrük Birliği esasları çerçevesinde yürütülecektir.
İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
Özelleştirme ve üretimin yeniden başlaması
1989 ihtilalinden sonra serbest piyasa ekonomisine geçilmesiyle birlikte özelleştirme
konusu gündeme gelmiş ve birçok devlet kuruluşu özelleştirme kapsamına alınmıştır.
30
Özelleştirme sürecinin yavaş işlemesi neticesinde bu kuruluşlardan çoğu atıl hale gelmiş
ve üretimlerinde büyük düşüşler olmuştur. Ancak, özelleştirmenin hız kazanması
neticesinde satılan firmaların büyük kısmı özel sektör tarafından etkin bir şekilde organize
edilerek üretime geçmeye başlamıştır. Bu da beraberinde ithalata karşı talebin azalmasını
getirmiştir.
Çifte fatura uygulaması
Gümrük vergisini ve KDV’yi düşürmek ve dolayısıyla kar marjını artırmak amacıyla yaygın
bir şekilde çifte fatura uygulaması mevcuttur. Romanya’ya nispeten küçük ölçekli ve düşük
kaliteli ithalat yapan Türk firmaları bu durumdan faydalanmakta ancak, büyük ölçekli ticaret
yapma kapasitesine sahip ciddi Türk firmaları bu durumdan olumsuz etkilenmekte ve
Romanya pazarına girememektedirler. Bu konunun disipline edilmesi için Romen
makamlarınca çalışmalar yürütülmektedir.
Türk firmalarının üretime geçmeleri
Romanya’da çeşitli ölçekli 9 000’e yakın Türk sermayeli firma bulunmaktadır. Bu firmaların
%80’e yakın kısmının faal olmadığı düşünülmekle beraber, bunların birçoğu daha önce
Türkiye’den ithal ettikleri maddelerin üretimine başlamışlardır. Bu da, dolayısıyla
Türkiye’den yapılan ihracatı olumsuz etkilemektedir. Örneğin geçmiş yıllarda büyük
miktarlarda ihraç edilen maya ve bisküvi gibi ürünlerin ticareti, Türk işadamları tarafından
bu sektörlerde Romanya’da yerleşik fabrikaların devreye sokulmasıyla önemli düşüşler
kaydetmiştir. Bu örnekleri birçok sanayi dalına yaymak mümkündür. Böylece ortaya
paradoksal bir durum ortaya çıkmaktadır. Bir taraftan Türk işadamları yatırım yapmaya
teşvik edilmekte, diğer taraftan bu yatırımlar neticesinde yerli üretimin devreye girmesiyle
ihracatımız azalmakta veya tamamen ortadan kalkmaktadır. Üretimde bulunan firmalar
hammaddelerini büyük bir kısmını iç piyasadan karşılamaktadırlar.
Şap hastalığı
Romanya ile ticarette karşılaşılan bir diğer sorun da, neredeyse her yıl şap hastalığı
nedeniyle Türkiye çıkışlı et ve tavuk ürünlerine ve bu ürünlerin ülkeden transit geçişine
konulan yasaklamadır. Romen makamları bu gurubun içine yumurta, mayonez ve hatta
çikolatalı mamulleri bile dahil etmektedir.
Ülkenin, söz konusu ürünleri büyük ölçüde komşu ülkelerden ithal etmekte olduğu göz
önüne alındığında, şap hastalığı gerekçesiyle getirilen bu yasaklamaların kalması halinde
bu ürünler bakımından cazip bir pazar haline gelmesi beklenmektedir.
Banca Turco-Romana’nın (BTR) kapanması
2000 yılı Kasım ayı itibarıyla Bayındır Holding’in büyük paya sahip olduğu Banca TurcoRomana (BTR) ödeme güçlüğü içine girerek faaliyetini hukuken durdurmuştur. Bu durum
Romenlerin Türk firmalarına ve işadamlarına olan güvenini azaltmıştır. Birçok Romen
firması, diğer Türk sermayeli bankaların verdikleri teminat mektuplarını kabul etmemeye
veya bir başka banka tarafından da onaylanmasını istemeğe başlamışlardır. Bu hususlar
piyasadaki Türk işadamlarının faaliyetlerini ciddi şekilde kısıtlamaya başlamıştır.
Diğer
Romanya’da halen serbest piyasa ekonomisine geçiş süreci yaşanmakta olup, bundan
doğan sık mevzuat değişikliği, bürokrasi, kurumlar arası yetki çatışması, anlaşmazlıkların
çözümünde yargı mekanizmasının ağır işlemesi gibi sorunlar mevcuttur. Özellikle, ülkede
hukuk sisteminin yavaş işlemesinden dolayı, herhangi bir alanda doğan anlaşmazlığın
çözümü zaman almaktadır.
31
Hurda metal ihracatında yüzde 20 çevre vergisi alınması hurda ticareti yapan Türk
firmalarını olumsuz etkilemektedir. Firmaların hurda metal ihracatı yapma lisansı
alabilmeleri için getirilen koşullar Türk firmaları için ekstra maliyetlere sebep olmaktadır.
İhracatçı firmalarımız için bir diğer sorun da, ülke piyasasında mal satışlarının nakitten çok
konsinye usulde yapılmasıdır. Bu şekilde yapılan satışlarda, paranın tahsili aşamasında
sorunlar yaşanabilmektedir.
Ayrıca, Romanya’dan yapılan transit geçişlerde yüksek ücret alınması ülkemiz firmalarının
maliyetlerinin yükselmesine sebep olmaktadır. Öte yandan, Romanya sınır kapılarındaki
denetim boşlukları da bazı malların ülkeye gümrüksüz girişine yol açmakta, bu durum
fiyatlar açısından haksız rekabet doğurabilmektedir.
Romanya’nın gümrük kapılarında, tartı ücreti, fazla mesai, dezenfekte etme ücreti vb.
isimleri altında haksız taleplerde bulunulması gibi sorunlara da rastlanmakla beraber, bu
tür sorunların, ülkenin AB ile ilişkileri ilerledikçe azalması ve ortadan kalması
beklenmektedir. Romanya ile Türkiye arasındaki ticarete engel teşkil eden diğer hususlar
aşağıda sıralanmaktadır.
Romanya ile ikili ticari ve ekonomik ilişkilerimizde gerek ihracatçı Türk iş adamlarımızın,
gerekse Romanya’da iş yapan iş adamlarımızın karşılaştıkları yapısal bir sorun
bulunmamaktadır. Her iki ülke arasında gayet yakın siyasi ilişki bulunmakta ve Türk
işadamları Romanya’da özel bir ilgi ile karşılanmaktadır. Tarihi gelişim içinde Romanya’da
yaklaşık beş asır kalan Türkler burada önemli eserler ve kültür bırakmıştır. Türkler, Romen
toplumu tarafından hüsnü kabul görmektedir.
Ancak, devrim sonrası Romanya’ya gelen ve vasıfları bulunmayan çok sayıdaki Türk gerek
sosyal ilişkilerde gerekse ticaret hayatında olumsuz bir tablo çizmiştir. Bu da Türklere olan
güveni önemli derecede zaafa uğratmıştır. Ancak, zaman içinde bu vasıftaki kişiler yavaş
yavaş piyasadan silinmiş ve yerlerini gerçek işadamlarına bırakmışlardır. Bu gelişme
neticesinde Türk işadamlarının ve yatırımlarının itibarı son yıllarda daha da artmıştır.
Mevcut durumda, Romanya’daki mevzuatın tam oluşmamış olması nedeniyle bazı Türk
ihracatçılar ihraç bedellerini tahsilde sıkıntıya düşmektedir. Diğer taraftan, ülkede husus
sisteminin yavaş işlemesinden dolayı, herhangi bir alanda doğan anlaşmazlığın çözümü
çok zaman almakta, dolayısıyla böyle bir durumu baştan engellemek için, ülke firmaları ile
çalışacak kişilerin, akreditif türü olarak gayri kabili rücu akreditif tercih etmeleri daha faydalı
olmaktadır.
Gerek kambiyo mevzuatındaki boşlukların gerekse Romanya’da şirket kurmanın çok basit
olması, geçmişte bazı art niyetli Türk firmalarının bu ülkeye yönelmesini teşvik ettiği
bilinmektedir. Ülkenin Türk vatandaşlarına vize uygulaması başlatmış olması, bu
bakımdan ülkedeki ciddi işadamlarımızı rahatlatan bir gelişme olarak ortaya çıkmaktadır.
Romanya’da bir şirket kurulması halinde altı aylık oturma müsaadesi verilmekte, şirketin
performansına göre bu süre daha sonra altı ay uzayabilmektedir. Ancak, son zamanlarda
Romen makamları, oturma müsaadesi verilmesinde zorluklar çıkarmaya başlamışlardır. Bu
sıkıntıların halli için çeşitli toplantılar düzenlenmektedir.
PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER
32
Vergi Oranları
1 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe giren kanuna göre Romanya’da geçerli olan vergiler
şunlardır:
•
•
•
•
•
•
•
•
Kurumlar vergisi
Gelir vergisi
Mikro işletmeler gelir vergisi
Romanya’da ikamet etmeyen kişilerden Romanya’da alınan gelir vergisi
Şubelerden alınan vergi
Katma değer vergisi
Tüketim vergileri
Yerel vergi ve harçlar
Kurumlar vergisi:
Kurumlar vergisi vergilendirilebilir kazancın % 25’idir. Kurumlar vergisi mükellefleri aşağıda
sıralanmaktadır:
Romen tüzel kişileri
Daimi büro vasıtasıyla Romanya’da faaliyet gösteren yabancı tüzel kişiler
Romanya’da yeni bir tüzel kişilik oluşturmadan bir ortaklık içinde faaliyet gösteren yabancı
gerçek ve tüzel kişiler
Romanya’daki gayri menkullerden gelir elde eden yabancı tüzel kişiler
Romen tüzel kişileri ile yeni bir tüzel kişilik oluşturmadan faaliyet gösteren gerçek kişiler
Aşağıdaki unsurlar kurumlar vergisinden muaftır:
• Devlet hazinesi
• Kamu kurumları
• Mikro işletmeler gelir vergisi ödeyen Romen tüzel kişileri
• Vesayet dernekleri
• Dini kuruluşlar
• Yasal olarak akredite edilmiş ve yetkilendirilmiş özel eğitim kurumları
• Tüzel kişiliğe sahip mülkiyet ortaklıkları (Binanın bakım ve onarımı için yürütülen
ekonomik faaliyetlerden elde edilen gelir için)
• Mevduat sigorta fonu
• Yatırımcılar için oluşturulan tazminat fonu
Gelir vergisi
Gelir vergisi mükellefleri şunlardır:
•
•
Romanya’da ikamet eden gerçek kişiler
Romanya’daki bir daimi büro vasıtasıyla bağımsız faaliyet yürüten Romanya’da
ikamet etmeyen gerçek kişiler
Aşağıdaki gelir kategorileri gelir vergisinin konusunu oluşturmaktadır:
•
•
•
•
Bağımsız faaliyetlerden elde edilen gelirler
Maaşlardan elde edilen gelirler
Mal kullanımından ciro edilen gelirler
Yatırımdan elde edilen gelir
33
•
•
•
Emekli maaşlarından elde edilen gelirler
Tarımsal faaliyetlerden elde edilen gelirler
Diğer kaynaklardan elde edilen gelirler
Sosyal Katkılar
İşverenler sosyal güvenlik kesintileri çerçevesinde brüt maaş üzerinden aşağıdaki
ödemeleri yaparlar:
•
•
•
•
•
Sosyal güvenlik fonu
Sağlık fonu
İşsizlik fonu
Özel sosyal dayanışma fonu
Eğitim fonu
% 30
%7
%5
%3
%2
Çalışanlar da aşağıdaki katkı paylarını ödemektedir:
•
•
•
Emeklilik fonu
İşsizlik fonu
Sağlık fonu
%5
%1
%7
Romanya’da ikamet etmeyen gerçek ve tüzel kişilerden alınan gelir vergisi
Romanya’da ikamet etmeyen gerçek ve tüzel kişilerden şu oranlarda vergi alınır:
Faiz gelirlerinden % 5
Kumar gelirlerinden % 20
Herhangi diğer kaynaklardan elde edilen gelirler için % 15
Çifte vergilendirilmenin önlenmesi amacıyla Türkiye ve Romanya arasında Çifte
Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması imzalanmıştır.
Mikro işletmeler gelir vergisi
Bir önceki mali yılın son günü itibarıyla şu koşulları sağlayan tüzel kişilikler mikro işletme
olarak adlandırılmaktadır:
1-9 arasında işçi çalıştıran
Üretim, hizmet ya da ticaret faaliyeti yürüten
Gerçekleşen gelirleri 100 000 Euro karşılığı Ley’i geçmeyen
Sermayesi devlet, yerel otoriteler ve kamu kurumlarına ait olmayan tüzel kişiler.
Mikro işletmeler gelir vergisi oranı %1,5’dir.
Karpayı (temettü) vergisi
Şirketlerin ya da hissedarların yıllık bilançoya göre dağıtılan kar ve zarar hesaplarından
sosyal sermayeye iştirak kotasıyla orantılı olarak alınan vergidir.
Temettü vergisi oranı tüzel kişiler için % 10; gerçek kişiler için % 5’tir.
Şubelerden alınan vergi
Bu verginin mükellefleri Romanya’da şubeleri aracılığıyla faaliyet gösteren tüzel kişilerdir.
34
Şubelerden alınan vergi 4000 Euro karşılığı Ley’e eşittir. Vergi, birincisi 20 Haziran ikincisi
20 Aralık’tan önce olmak üzere iki eşit taksitte ödenir.
Katma Değer Vergisi
Romanya’da Katma Değer Vergisi oranı % 19’dur.
Bazı ürün ve hizmetler için KDV % 9’dur. Bu hizmet ve ürünler şunlardır:
•
•
•
•
•
Müze, kale, anıt, arkeolojik eserler, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, fuar ve
sergilere girişte ödenen ücretler
Kitap, gazete ve dergiler
Ortopedik ürünler
İlaçlar
Konaklama
Tüketim Vergileri
Tüketim vergileri tüketim maddelerinin (alkol, sigara, kahve, benzin, kozmetik ürünleri vb.)
ve bazı elektrikli ev aletlerinin (mikro dalga fırınlar, video kameralar, klimalar vb.) üretim ve
ithalatında alınmaktadır.
Tarife Dışı Engeller
Vergi ve yükümlülükler:
Ülkede artan bütçe ve ödemeler dengesi açıklarını azaltmak amacıyla 29 Eylül 1998
tarihinde çıkarılan %6 ek ithalat vergisi uygulaması 2001 yılında tamamen kaldırılmıştır.
Romanya, ithalattan olumsuz etkilenen yerli firmalara yardım edebilmek için zaman zaman
korumacı önlemler uygulayabilmektedir.
İthalat yasaklamaları:
Romanya’nın sadece birkaç üründe ithalat yasaklaması vardır. Bunlar da, kamu sağlığı,
ahlak-asayiş ve ulusal güvenlik konularındadır. İthalatı yasaklanan ürünler arasında; silah,
cephane ve yasa dışı haplar bulunmaktadır.
İhracat lisansları
2001 yılı itibarıyla ülkenin 8’li 10 587 tarife kaleminden sadece 511 tanesi otomatik
lisanslamaya tabi tutulmuştur. Bu ürünler arasında, bazı hammaddeler, değerli taş ve
metaller içeren ürünler, petrol ürünleri, AB dışındaki ülkeler ihraç edilen demir ve çelik
ürünleri gibi ürünler bulunmaktadır. Demir çelik ürünleri AKÇT anlaşması çerçevesinde AB
ile üzerinde anlaşmaya varılan bir ikili kontrol sistemi ile ayrı bir ihracat lisansına tabidir.
İhracat lisansları, ayrıca, 360 günü aşan kredilerde ve ülkenin uluslararası yükümlülükleri
çerçevesindeki varış yeri rejimi kapsamındaki stratejik ürünler için gerekmektedir.
İthalat Lisansları
35
İthalat lisansı gerektiren ürünler, ithalatına izin verilen atıklar (Sağlık ve Aile Bakanlığı, Su
ve Çevre Koruması Bakanlığı ve Sanayi ve Kaynaklar Bakanlığı’nın onayı ile), ithalatına
izin verilen insan sağlığı ve çevre için tehlikeli olan ürünler (Sağlık ve Aile Bakanlığı ile
Tarım, Gıda ve Ormancılık Bakanlığı’nın onayı ile), varış noktası rejimi çerçevesindeki
stratejik ürünler, avcılık silahları ve diğer silahlar (Emniyet Genel Müdürlüğü onayı ile) ve
ihracat kontrolü kapsamı dışında kalan radyoaktif ve nükleer tesisatlar (Nükleer
Faaliyetlerin Kontrolü Ulusal Komisyonu’nun onayı ile) olarak sıralanmaktadır.
Diğer taraftan petrol ve petrol ürünleri, suiistimale açık bazı kimyasal maddeler ve bazı
ikinci el ürünlerin ithalatında otomatik lisans uygulaması yapılmaktadır.
Haziran 2000’den başlama üzere otomobil lastiği, giyim eşyası, taşıtlar ve bazı ev eşyaları
gibi bazı ikinci el ürünler için lisans uygulaması getirilmiştir.
Gerektiği durumda lisanslar 10 gün içinde verilmekte ve işlemler şeffaflıkla
yürütülmektedir. Ülkenin ithalat ve ihracat lisanslarıyla ilgili rejimi, Dış Ticaret Departmanı
tarafından yürütülmektedir. İthalatçı firmaların, ithal edilecek lisansa tabi ürünlerin listesi ile
beraber lisans talep formunu bu birime iletmeleri gerekmektedir.
İthalat kotaları (miktar kısıtlamaları):
Romanya’da doğrudan miktar kısıtlamaları uygulanmamaktadır.
Standartlar ve diğer teknik gereklilikler:
Romanya’nın kalite ve güvenlik standartları, Romanya Standardizasyon Enstitüsü’nün
yetkisi altındadır. Bu standartlar temelde diğer Avrupa ülkelerine benzer niteliktedir.
Romanya’da, teknik düzenlemeler, muvafakat prosedürleri ve ürün sertifikaları, çalışma
güvenliği standartları ve çevre korunması konularında önlemler bulunmaktadır. Ancak bu
sertifikasyon sistemi her zaman açık ve şeffaf değildir ve bu sisteme bir takım uyarlamalar
yapılması gerekmektedir.
Romanya hükümeti 5 Ağustos 1996’da Romanya’da üretilmiş ya da ithal edilmiş yeni veya
kullanılmış mallar için güvenlik, kalite ve sertifikasyon planını uygulamaya koymuştur. 1997
yılında, bu programda bazı değişiklikler yapılarak CE işareti taşıyan ürünlerin ülke
pazarına serbestçe girişini düzenleyen bir kararname çıkarılmıştır.
22 Mart 2001 tarihli Romanya Hükümet Kararı ile belirli türdeki ikinci el ürünlerin ticaret ve
dolaşımına kısıtlamalar getirilmiştir. Karara göre, kullanılmış giysi, üç yaş altı çocuklar için
oyuncak, iç çamaşırı ve ayakkabıların satışına yasak getirilmiştir. Bu ürünler dışında kalan
tüm kullanılmış giyim ve tekstil ürününün ithalatında hijyen ve dezenfektan sertifikası
aranmaktadır. Yerli kullanılmış giyim ve tekstil eşyasında ise test ettirme yükümlülüğü
getirilmiştir. Bu önlemler, Romanya Tüketici Koruma Ofisi tarafından sağlık ve güvenlik
gerekçeleri ile uygulanmaktadır. Tüketicinin korunması meşru bir gerekçe olmakla beraber
Avrupa Komisyonu, bu önlemlerin amacına hizmet etmediği ve Topluluk müktesebatı ile
uyumlu olmadığı yönünde endişelerini dile getirmiş ve uygulamanın gözden geçirilmesini
talep etmiştir.
Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları:
36
Romanya, 1970 yılından bu yana Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property
Organization/WIPO) üyesidir. Fikri mülkiyet hakları konusunda dünyadaki en önemli
anlaşmalar olan Paris Konvansiyonu, Bern Konvansiyonu ve TRIP’s Anlaşması’nı
imzalamıştır. Fikri mülkiyet hakları ile ilgili ulusal mevzuatı bütünüyle Avrupa Birliği
normları ile uyumlaştırılmıştır. Ülke Mart 2003 tarihinden itibaren Avrupa Patent
Konvansiyonu üyesidir. Buluşlar, markalar, coğrafi işaretler, endüstriyel dizayn ve diğer
fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin resmi kurum Telif Hakları ve Markalar
Bürosu’dur.
Ülke, gerek AB ile imzalamış olduğu ve 2 Şubat 1995 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa
Anlaşması, gerekse taraf olduğu diğer uluslararası anlaşmalar gereği, patentler, ticari
markalar ve telif hakları ile ilgili mevzuatı düzenlemiş ve uygulamaya koyarak ve
endüstriyel mülkiyeti korumak amacıyla Belçika, İngiltere, İtalya ve Rusya ile ikili
anlaşmalar imzalayarak hukuki çerçevreyi bu şekilde tamamlanmış olmasına rağmen,
uygulamada halen sorunlar yaşanmaktadır.
Sahte ve taklit ürünler ile mücadele, bu nedenle ülkenin birincil öncelikleri arasında yer
almaktadır. Konu ile ilgili çıkartılan mevzuat, idari kapasite yetersizliği nedeniyle etkin bir
biçimde uygulanamamaktadır. Avrupa Komisyonu, konu ile ilgili olarak ülkenin sınır
kontrollerini artırması ve çeşitli kamu kurumları arasında daha fazla işbirliği içinde
çalışılması yönündeki önerilerini ülkeye sunmuştur.
Patent Hakları:
Romanya, endüstriyel mülkiyetin korunmasına ilişkin olarak 1881 yılında imzalanan Paris
Konvansiyonu’na taraf olmuş ve patent hakları konusunda bu Anlaşmanın gereklerini
yerine getirmiştir. Buna göre, yabancı yatırımcılar, Romenler ile aynı çerçevede
değerlendirilmektedir. Patent alma esaslarını açıklığa kavuşturmak amacıyla 1991 yılında
yeni bir patent yasası uygulamaya konulmuştur. Patentler 20 yıl süre için geçerlidir ve
patent almak için başvuru süresi 6 aydır.
Telif Hakları:
Romanya, teklif hakları konusunda imzalanmış olan Bern Konvansiyonu’na taraftır. 1996
yılından bu yana, ülkede Batı standartları ile uyumlu modern bir telif hakları yasası
uygulamaya konulmuştur.
Ticari Markalar:
Romanya, ticari markaların uluslararası tesciline ilişkin 1967 yılında imzalanmış olan
Madrid Anlaşması’na taraf olmuştur. 1998 yılında ülke, genel olarak uluslararası
standartlarla uyumlu bir yeni “Ticari Markalar Yasası”nı uygulamaya koymuştur. Yürürlükte
olan hükümlere göre marka tescilleri başvuru tarihinden itibaren 10 yıl süre için geçerli
olmakla beraber, bu süre uzatılabilmektedir. Ticari marka alabilmek için 6 ay içinde
başvuruda bulunmak gerekmektedir. Bir marka, ilk başvuruyu yapan kişi adına tescil
edilmektedir. Başvuruya ilişin itiraz süresi 3 aydır.
Pazara Giriş ve Dağıtım Kanalları
Romanya’daki geçiş döneminin en ümit verici gelişmelerinden biri, özel sektörün düzenli
bir biçimde büyüme göstermesi olmuştur. Aralık 1990-Mart 1999 tarihleri arasında kayıtlı
740 562 özel firma faaliyet göstermektedir ve bu sayı ülkede mevcut şirketlerin %89,3’ünü
37
oluşturmaktadır. Bu şirketler genellikle küçük ve orta ölçekli olmalarına rağmen, dağıtım
kanalları arayan yabancı firmalar için büyük önem arz etmektedir.
Özel şirketler genellikle hizmet sektöründe ve ticaret alanında faaliyet göstermektedir. Özel
sektörde kurulan yeni firmalar daha çok tüketim malları üzerinde yoğunlaşmaktadır. İthalat,
pek çok durumda piyasaya yeni girmiş iş adamlarının ilk ve tek faaliyeti durumundadır.
Romanya piyasasında faaliyet göstermek isteyen yabancılar için, küçük ölçekli devlet
teşebbüsleri ile anlaşmak da önemlidir. Yapılan yeni yasal düzenlemelerle, aracı firmaların
yardımı olmaksızın kendi kararlarını kendileri alıp, doğrudan ithalat ve ihracat
yapabilmekte olan bu kurumların etkisi zaman içinde azalıyor olmakla beraber, 18 000
tanesi gıda üzerine olan yaklaşık 80 000 perakende devlet mağazası, ihracatçılar
açısından önemli fırsatlar sunmaya devam etmektedir.
Bu olumlu gelişmelere rağmen, ülkede perakende ve toptan satış sistemleri henüz tam
anlamıyla yapılandırılamamıştır. Bunun yanısıra ülkede basılı materyal azlığı nedeniyle,
piyasada bilgi eksikliği mevcuttur. Bunların doğal sonucu olarak, serbest piyasa
ekonomisinin kuralsızlık olarak değerlendirilmesi ve yanlış birtakım uygulamalara gidilmesi
yaygın bir sorundur.
Geçiş döneminin halen sürmekte olduğu Romanya pazarı, yabancılar için kolay uyum
sağlanacak bir yapıya henüz tam anlamıyla ulaşmadığından dolayı, önemli fırsatlar sunan
bu pazara girişte uygun bir yerli ortak bulmak oldukça önemlidir. Romanya pazarında
faaliyet gösteren, ülkede yerleşik ve dağıtım kanallarını halihazırda kurmuş olan çeşitli
sektörlerdeki çok sayıda Türk şirketi de, başlangıçta ülke pazarına girişte bir yerli ortak
görevi görebilmektedir. Herhangi bir pazara girerken kullanılabilecek yollar arasında olan
franchising yöntemi, gerektirdiği başlangıç sermayesinin büyük olması sebebiyle henüz
yeterince yaygın değildir. Bununla beraber, ülke ekonomisi güçlenip geliştikçe franchising
uygulamasının yaygınlaşması beklenmektedir.
Ülkede faaliyet gösteren firmaların büyük kısmının KOBİ ya da mikro işletme biçiminde
örgütlendiği, nakit ödemelerde büyük sıkıntılar yaşandığı göz önüne alınarak, bu ülke ile iş
yapmak isteyen ve ürünlerinin bu piyasada talep göreceğine inanan firmalar için en
elverişli pazara giriş yöntemi, ülkede doğrudan bir firma kurmak ya da temsilcilik açmaktır.
Yabancı firmalar için, temsilcilik büroları veya şube açma ile bağımsız bir şirket kurmak
imkanları yasal olarak mevcuttur.
Her iki pazara giriş biçiminin de avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. %100 yabancı
sermaye ile kurulması mümkün olan temsilcilik büroları ve şubeler, ülkede yürütecekleri
ticari işlemleri kendi isimleriyle değil, bağlı oldukları merkezlerin adına yapabilmektedir.
Temsilcilik türü şirket açmak, Ticaret Bakanlığı’ndan alınan izne tabidir.
Ülke pazarına girişte izlenebilecek ikinci yöntem, bağımsız bir tüzel kişiliği olan şirket
kurmaktır. Bu şirketler her türlü yasal hak ve yükümlülüklere bağımsız tüzel kişilikleri ile
sahiptir. Mevcut yasalarla tanımlanmış 5 şirket türü vardır. Bunlar, genel ortaklık, sınırlı
(limited) ortaklık, paylı sınırlı ortaklık, anonim şirket ve sınırlı sorumlu şirketlerdir. Bununla
beraber, Türk yatırımcılar, genellikle limited şirket kurmayı tercih etmektedir.
Ülke piyasasında ciddi bir işadamı izlenimi yaratmak için, gerekli yasal asgari sermayeyi
aşarak en az 400-500 dolarlık sermayesi olan bir şirket kurmak daha avantajlıdır. Bu tür
şirketlerin kurulması süresi 3-6 hafta arasında değişmektedir.
38
Yabancı işadamları, zaman zaman maruz kaldıkları sorunları bertaraf etmek amacıyla,
ülkede faaliyet gösterirken Romence şirket ismi kullanmayı ve Romen ortaklarla çalışmayı
tercih etmektedir. Diğer taraftan Romanya pazarında İtalya ve İtalyanlara hayranlık ve
sempati duyulduğu göz önüne alınarak kurulacak firmaya İtalyan ismi vermek de son
dönemde ülkede faaliyet gösteren hemen her ülkeden yatırımcı tarafından tercih
edilmektedir.
Ülkeden temin edilecek personel için kişi başına ayda 100-200 dolar civarında bir ücret
yeterli olmaktadır. Bunun yanısıra, ürün çeşitliliği sağlamak için birden fazla sayıda
firmanın bir araya gelip ortak bir temsilcilik açması, uygun bir yöntem olarak izlenebilir.
Ülkede çok sayıda soydaşımızın yaşadığı da göz önüne alındığında, bu temsilcilerin
soydaşlarımız arasından temin edilmesi mümkündür.
Üretim maliyetlerinin diğer eski Doğu Bloku ülkelerine göre daha düşük olması, ülkeyi
yabancı yatırımcılar için cazip kılmaktadır. Ortak yatırım, çok sayıda yabancı firmanın,
piyasaya girerken başvurmayı tercih ettiği bir yöntemdir. Bu yöntemin temel avantajı
mevcut teknik imkanların ve yerli ortağın pazar hakkında sahip olduğu bilgi avantajının
kullanılması yoluyla, pazara kolay ve çabuk giriş imkanı vermesidir. Ortak yatırımlar,
ortakları Romen ve yabancı yatırımcılar olan sınırlı sorumlu şirketler, iki veya daha fazla
sayıda yabancı ve Romen şirket veya gerçek kişi tarafından kurulan genel ortaklık, ya da
işbirliği anlaşmaları şeklinde yapılmaktadır.
Ülke pazarına girerken kullanılacak yöntemlerden biri olan doğrudan pazarlama ise, satış
kanalları açısından, ancak yerel koşullar yeterince araştırıldıktan sonra başvurulması
uygun olabilecek bir yöntemdir. Ülkedeki mevzuatın sıkça değiştirilmesi ve yasal
düzenlemelerin her zaman yeterince açık olmaması, bu yöntemde karşılaşılabilecek
sorunlar arasındadır. Ayrıca, dağıtım ve satış uygulamalarının Batı piyasalarına göre daha
düşük düzeyde olması sebebiyle, Romanya pazarında doğrudan satış ve dağıtım
yaparken yerel yöneticilerle kurulan kişisel ilişkiler önem kazanmaktadır.
Ülkede müteahhitlik hizmetleri alanında faaliyet göstermek için, mutlaka orada bir firma
kurmak gerekmektedir. İşçilerini kendi ülkesinden temin etmek isteyen firmalar için,
çalışma vizesi, 200 dolar karşılığında 6 ay için verilmektedir. Bu sürenin uzatılması halinde
her ay için 100 dolar daha ödemek gerekmektedir.
Tüketici Tercihleri
Tüm pazarlarda olduğu gibi Romanya pazarında da, tüketici tercihlerini belirleyen unsurlar
arasında kalite, fiyat ve ödeme koşulları başta gelmektedir. Bununla beraber, Romanya
piyasasındaki tüketiciler için temel sorunun nakit sıkıntısı olduğu gerçeği göz önüne
alınırsa, fiyat ve ödeme koşullarının, kaliteden daha ağırlıklı yer tuttuğunu belirtmek
gerekir. Uzun dönem kredi olanaklarıyla satış yapılması, firmaları tüketici tercihleri
açısından önemli bir avantaja sahip kılmaktadır.
Romanya pazarında da, reklam ve promosyon faaliyetleri, firmaları avantajlı duruma
getirmektedir. Öte yandan, satış sonrası servis hizmetleri sunabilmek için yerli ortaklarla
işbirliği yapmak önem kazanmaktadır. Romanya’da satış sonrası hizmetlerinin düzeyi
tatmin edici olmaktan uzaktır. Yeterli eğitimi vererek yerli ortağı iyi hizmet verir duruma
getirmek tüketici tercihleri üzerinde kayda değer olumlu etkiler yaratacaktır. Geçmişte Batı
pazarlarına kapalı olmanın getirdiği rekabetten yoksunluk, tüketicileri satış sonrası hizmet
alamaz duruma getirmiştir. Bu sorunun çözümü tüketici tercihlerinde belirleyici
olabilmektedir.
39
Ülkede 55 yaşın üzerindeki tüketiciler, ekonomik anlamda çok zor dönemler geçirmiş
olmanın da etkisiyle ticari markalara fazla önem vermemektedir. Bununla beraber, belirli
markalara bağımlılık özellikle genç nüfus içinde giderek yaygınlaşmaktadır.
Ülkedeki tüketicilerin genel giderlerine bakılacak olursa, en büyük payı, yiyecek ve içecek
için yapılan giderlerin almakta olduğu görülür. Bu ürünlerin toplam hane giderleri içindeki
payı, tarım sektöründe çalışan işçiler için %77, emekliler için %68, diğer çalışanlar için ise
%60 oranındadır. Tarım dışındaki sektörlerde çalışmakta olan kişiler için diğer ev
masrafları toplam ev giderlerinin %10-15’lik kısmını oluştururken, giyim giderleri de %511’lik payı oluşturmaktadır. Ancak, Romanya’da üretilen veya yakın komşu olan ülkelerden
ithal edilen ürünler daha ucuz olduğu için ihracatçıların ülke piyasasına bu ürünlerle
girmeleri oldukça zor görünmektedir.
Ülkenin yaşadığı ekonomik sıkıntılara rağmen, nüfusun bir kısmının satın alma gücü son
yıllarda önemli ölçüde yükselme göstermiştir.
Reklam ve Promosyon
Yabancı firmaların Romanya pazarında kullanabilecekleri reklam olanakları son dönemde
artmıştır. Televizyonun dışında kalan reklam araçları arasında radyo, yazılı basın, filmler
aracılığıyla duyuru ve kapı dolaşmak suretiyle yapılan reklam gibi araçlar yaygın biçimde
kullanılmaya başlanmıştır. Billboard reklamcılığı hızla gelişmektedir. Toplu taşıma araçları
üzerine de reklam alınabilmektedir.
Pazara kendi markası ile girmek isteyen ve özellikle de tüketim malları ihraç eden firmalar
için mümkün olduğunca reklam ve promosyon faaliyeti yürütülmesi, özellikle de televizyon
ve radyo gibi kitle iletişim medyasının kullanılması faydalı olabilecektir. Romen tüketiciler,
televizyon, radyo ve billboard reklamcılığından çok etkilenmekte, bu reklamlarla tanıtılan
ürünlerin çok güvenilir olduğunu düşünmektedir.
Diğer taraftan, uzmanlaşmış kuruluşların Romanya için pazar araştırması ile ilgili hizmetler
verdikleri bilinmektedir.
Ambalaj ve Paketleme
İthalatı yapılan ürünlerin etiketleme, sağlık ve güvenlik ile ilgili kurallara uymaları yasal
zorunluluktur. Bu kurallar gelişmiş ülkelerde geçerli kurallarla benzerdir. Yabancı ürünlere
uygulanan özel kurallar yoktur. Bununla beraber, ülkeye ihraç edilecek ürünler için
Romence etiket hazırlanması gerekmektedir.
Anlaşmazlıkların Çözümü
Yabancı yatırımcılar için hazırlanmış olan Romanya Yasası’na göre, anlaşmazlıklar tahkim
yoluyla çözülmektedir. Romanya’da ticaret veya yatırım yapan yabancı firmalar, genellikle
Romanya Mahkemeleri’nin uluslararası ticaret, pazar ekonomisinin işleyişi ve ülke
mevzuatı hakkında yeterince bilgi ve deneyim sahibi olmadıklarını düşünmektedir. Buna
bağlı olarak, uluslararası firmaların Romen firmalarla yaptıkları anlaşmaların büyük bir
kısmında sorunların çözümü için tahkim gösterilmiştir. Tahkim, konu hakkında yeterli
deneyime sahip olmayan mahkemeler yerine modern ticaretin gereklerine daha uygun bir
çözüm yolu olarak görülmektedir.
40
Romanya da ticari anlaşmazlıkların çözümünde tahkim yoluna başvurulmasına sıcak
bakmaktadır. Tahkim konusunda, 1958 New York Konvansiyonu ve 1961’de Cenevre’de
tamamlanan Avrupa Konvansiyonu’na taraf olan ülke, bilinen uluslararası tahkim
kurumlarını da tanımaktadır.
Ülkede tahkim kararlarının ulusal mahkemeler tarafından uygulanma süreçleri diğer Batı
ülkelerindeki gibidir. Bunun yanısıra, Romanya Ticaret ve Sanayi Odası’nın bünyesinde bir
Uluslararası Ticari Tahkim Mahkemesi faaliyet göstermektedir.
İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler
Romanya’da iş ilişkilerini belirleyen özel bir takım gelenekler yoktur. Batı iş dünyasının
uyguladığı standartlar uygulanır. Bununla beraber, Batı Avrupa’lı işadamlarından farklı
olarak Romenler dakikliğe çok büyük önem vermemektedir.
Romenler sıcakkanlı insanlardır. Yabancıları oldukça iyi karşılarlar. Tanışmalarda
tokalaşılır ve ziyarete gidildiğinde normal nezaket kuralları uygulanır. Toplantılarda kartvizit
bulundurmak ve tanışılan kişilere vermek önemlidir.
Romanya kültüründe çiçeklerin oldukça önemli bir yeri vardır ve hemen hemen tüm özel
günlerde çiçek alınıp verilir. Gündelik giyim sosyal ortama uygun olmalıdır. Fakat akşam
yemeğine ya da tiyatroya giderken daha resmi giyinilmektedir. Yemeğe başlamadan öne
“pofta buna” (afiyet olsun) ve içki içerken ise “noroc” (şerefe) denilir.
Romenler resmi yazışmalarında “Domnul” (bay) ve “Doamna” (bayan) hitaplarını
kullanırlar.
Para kullanımı
Romanya’da belli başlı oteller hem kredi kartı, hem de seyahat çeklerini kabul etmektedir.
Ancak yine de Romanya’ya seyahat edenlerin yanında yeterli miktarda nakit dolar olması
tavsiye edilmektedir. Romanya yasaları yabancıların 10 000 dolar nakit para getirmesine
izin vermektedir. Ancak 1 000 doların üstündeki meblağların, çek şeklinde de olsa beyan
edilmesi gerekmektedir. 10 000‘ın üstündeki meblağlar ise bankalar yoluyla transfer
edilmelidir. 500 000 Ley’den fazlası ülkeye getirilemez veya ülkeden çıkartılamaz.
Yabancılar paralarını bankalarda veya hemen hemen her yerde çok sayıda bulunan döviz
bürolarında yerli paraya çevirebilirler.
Vize uygulaması
Romanya 2004 yılı Nisan ayından itibaren Türk vatandaşlarına vize uygulaması
başlatmıştır. 2004 yılının Mayıs ve Haziran aylarında, Türkiye-Romanya vize anlaşmasının
uygulanmasından kaynaklanan sıkıntıların giderilmesi amacıyla Romen yetkililerle
gerçekleştirilen görüşmeler sırasında aşağıdaki konularda mutabakata varılmıştır:
•
•
TIR ve otobüs sürücüleri için bundan böyle 2 yıl süreli çok girişli vize
verilecektir.
Vize anlaşmasının 5. maddesinde yer alan ve sürücüler için öngörülen beş
günlük kalış süresi 15 güne çıkarılmıştır
41
•
Sürücüler için vize ita süresi 5 gün olarak öngörülmüş olmakla beraber,
sürücü listelerinin bilgisayar ortamında karşılıklı olarak diplomatik
kanallardan iletilmesi halinde vize işlemleri 48 saatte sonuçlandırılacaktır.
Gideceği ülkenin vizesini almış olması kaydıyla Romanya üzerinden bu
ülkelere geçiş yapacak Türk vatandaşlarına 48 saat içinde transit geçiş vizesi
verilebilecektir. Türk tarafınca Romen vatandaşlarına sınırda 30 gün süreli ve
10 ABD Doları karşılığı bandrol vizesi uygulamasına başlanmıştır. Sınırda
vize almak isteyen Romen vatandaşlarından geçerli bir pasaport ile gidişdönüş seyahat bileti ibraz etmeleri istenecek ve Türkiye’de kalacakları süre
zarfında kendilerine yetecek mali güce sahip olmaları beklenecektir. TIR ve
otobüs sürücüleri için bundan böyle 2 yıl süreli çok girişli vize verilecektir.
Romanya’da kalış süresi 6 ayda bir 90 günü aşmayacaktır. Diğer taraftan,
Romanya’nın, Schengen vizesi hamili olan ancak Romanya’dan transit
geçerek Moldova, Beyaz Rusya, Ukrayna ve Rusya Federasyonu gibi
ülkelere mal taşıyan veya yolcu götüren Türk şoförlere de vize muafiyeti
tanınması konusu ülkenin AB yükümlülükleri çerçevesinde henüz uygun
görülmemiş olmakla beraber, AB Komisyonu nezdinde konunun gündeme
getirilerek böyle bir uygulamaya geçici olarak geçilmesi imkanları
araştırılmaktadır.
Romanya’ya turist vizesi almak için gerekli belgeler:
• Otel rezervasyonu ya da kalınacak yer ile ilgili belge
• Gidiş dönüş bileti
• Seyahat ve sağlık sigortası
• En az 6 ay geçerli pasaport
• Pasaport fotokopisi
• 2 fotoğraf
• 41 dolar vize ücreti
• Kalınacak süre için yeterli miktarda para
Romanya’ya işadamı vizesi almak için gerekli belgeler:
• En az 1 sene geçerli pasaport ve fotokopisi
• 2 fotoğraf
• 76 dolar vize ücreti
• Romanya’daki muhataptan alınacak davet mektubu
• Türkiye’deki şirketin bağlı olduğu Ticaret ya da Sanayi Odası kaydı
• Eğer giden kişi şirket sahibinden farklı ise şirkette çalıştığına ve gidiş amacına dair
antetli kağıda yazı
• Başvuru sahibinden başka bir kişinin başvurması halinde vekalet
• Sağlık sigortası
Tatiller
•
•
•
•
•
1-2 Ocak (Yeni Yıl)
6 Ocak (Ortadoks takviminde Paskalya)
1 Mayıs (İşçi Bayramı)
1 Aralık (Romanya Ulusal Günü)
25-26 Aralık (Noel)
Kullanılan Lisan
42
Romanya’da resmi dil Romence’dir Romence’de Latin alfabesi kullanılır. Bunun yanısıra,
ülkede başta İngilizce olmak üzere Fransızca ve Almanca da yaygın şekilde
konuşulmaktadır.
Ulaşım
İstanbul’dan Romanya’ya THY her gün ve Romanya Havayolu şirketi TAROM uçak
seferleri düzenlemektedir. Ülkeye denizyolu ile yolcu taşımacılığı pek bulunmamaktadır.
Mevcut Ro-Ro taşımacılığı ise, talep yetersizliğinden dolayı fazla kullanılmamaktadır.
Ankara-Bükreş arası demiryolu seyahati 33 saat sürmektedir. Romanya içinde geceleri
tren yolculuğu pek güvenli olmamakla beraber, Ankara-Bükreş hattında herhangi bir
güvenlik sorunu yaşanmamaktadır. Ülkeye karayolu ile gidişte, Bulgaristan sınırında transit
geçiş vizesi almak mümkündür.
Romanya’nın ulusal havayolları şirketi olan Tarom, Romanya, Avrupa, Asya ve Kuzey
Amerika’nın önde gelen merkezlerine hizmet etmektedir. Romanya’ya hizmet veren
uluslararası havayolları arasında, Aeroflot (Rusya), Air France, Alitalia, Austrian Airlines,
Balkanair (Bulgaristan), British World Airways, CSA (Çek Cum. ve Slovak Cum.). El Al
(İsrail), KLM (Hollanda), LOT (Polonya), Lufthansa (Almanya), Malev (Macaristan), SAS
(İsveç), Swissair (İsviçre) ve Türk Hava Yolları bulunmaktadır. Ülkedeki tüm şehir ve
kasabalarda havayolu servisleri mevcuttur.
Ülke içinde otomobil ile seyahat edilmesi halinde fazla lüks ve dikkat çekici arabalardan
kaçınılması ve trafik kurallarına çok dikkatle uyulması gerekmektedir. Bükreş’te, Sofitel ve
Intercontinental gibi büyük otellerin Otopeni Havaalanı’na otobüs hizmetleri vardır. Ayrıca
havaalanında araba kiralama şirketleri de bulunmaktadır.
Havaalanından şehir merkezine yaklaşık 100 000-300 000 Ley karşılığında (3-10 dolar)
taksi tutulabilmesi mümkündür. Taksiye binmeden önce pazarlık yapılmaktadır. Ayrıca
Otopeni havaalanından şehir merkezine her 30 dakikada bir servis bulunmaktadır. Servis
ücreti yaklaşık 60 000 Ley’dir. (2 dolar).
Romanya’da çok iyi hizmet veren uluslararası ve yerli bir raylı sistem vardır. Günlük
çalışan Wiener-Waltzer Ekspresi ile Viyana’dan Bükreş’e 20 saatte ulaşmak mümkündür.
Diğer taraftan, yurtiçinde oldukça yaygın olan otoyol ağının kalitesi pek de iyi değildir.
Haberleşme
Ülkenin yerel telefon servisleri otomatik ve oldukça güvenilirdir. Uluslararası telefon ve
telgraf bağlantıları genellikle iyidir. Ancak gecikmeler olabilmektedir ve bu hizmetler
oldukça pahalıdır.
Romanya’nın uluslararası telefon kodu 0040’dır. Ülke içinde alan kodları bulunmaktadır.
Bükreş alan kodu 21, Köstence alan kodu 241’dir. Mobil telefon kullanımı çok yaygındır.
Büyük postanelerden ve otellerden faks göndermek mümkündür. İnternet ve e-mail yaygın
kullanılmakta ve çok sayıda İnternet Café bulunmaktadır. Buralarda saati yaklaşık 1 dolara
internet hizmetlerinden faydalanmak mümkündür. Ayrıca ülkede büyük kargo şirketlerinin
temsilcilikleri vardır.
Yerel Saat
43
Romanya, Greenwich’e göre 2 saat ileridedir. (GMT+2 saat) Türkiye ile Romanya arasında
saat farkı yoktur.
Barınma
Romanya’da çok çeşitli oteller bulunmaktadır. Otel fiyatları, 50 dolardan başlayarak 250300 dolara kadar çıkmaktadır. Ayrıca uzun dönemli kalınacak yerler de mevcuttur. Kalacak
yer bulmak için uluslararası seyahat acenteleriyle ilişki kurulabilir ya da doğrudan temasa
geçilebilir.
Önde gelen otellerde faks, teleks ve uluslararası telefon servisleri mevcuttur. Yatak, yemek
ve diğer hizmet bedelleri yerel para ile, yerel paraya çevrilebilen herhangi bir para
birimiyle, seyahat çekleriyle ve kredi katlarıyla ödenebilir. Nakit Amerikan Doları ve Euro,
kolaylıkla değiştirilebilir olduğu için yaygın bir ödeme aracıdır.
Otel rezervasyonlarının Romanya’ya inmeden önce yapılması tavsiye edilir. World Trade
Center’da (Sofitel Hotel), Union Business Center’da (Union Hotel), ROKURA Business
Center’da (Dorobanti Hotel) ve Modern Business Center’da (Modern Hotel) ofis kiralamak
mümkündür. Bu konuda şehirlerde bulunan çok sayıda emlakçılarla görüşmek
mümkündür.
Sağlık ve güvenlik
Modern cihazların yeterli olmamasından dolayı, Romanya’da tıbbi bakım batı
standartlarının altındadır. Oteller bazen telefonla doktor çağırabilmektedir. Ayrıca özel
klinikler mevcuttur. Güvenlik konusunda, sokaklarda hırsızlık ve kapkaççılık yaygın
olmakla beraber, fiziki şiddet yok denecek kadar azdır. Ayrıca, ülkede geceleri sokaklar
güvenlidir.
İklim
İklim Avrupa’nın kıtasal özelliklerini yansıtır. Yazlar sıcak ve kışlar soğuktur. Özellikle
dağlarda kar yağışı yoğunken ülkenin güney kesimleri nispeten ılıktır. En sıcak ay
Temmuz (ortalama 16-30 derece), en soğuk ay ise Ocak’tır (ortalama eksi 7-1 derece).
Buna karşılık en az yağış alan ay Şubat, en fazla yağış alan ay ise Haziran ayıdır.
Değerlendirme
Polonya’dan sonra Orta Avrupa’nın ikinci en büyük piyasası olan Romanya, AB’ye katılma
müzakerelerinde bulunan bir Avrupa ülkesi olmasının yanısıra, yaklaşık 1000 km’lik bir
alanda 200 milyon tüketiciye ulaşan çok önemli ticaret yolları ve merkezlerin kavşağında
bulunması bakımından da kısa, orta ve uzun vadeli yatırımcılar için Avrupa’nın en cazip
ülkelerinden biridir. Ülkenin bulunduğu coğrafya, Merkezi Avrupa, Baltık ülkeleri ve hatta
orta Doğu pazarlarına açılımı sağlayacak bir avantajı beraberinde getirmektedir.
Çeşitli doğal kaynaklara, verimli tarım alanlarına, kalifiye ve ucuz işgücüne ve büyük bir
turizm potansiyeline de sahip olan ülke, pazara girmek ve ticaret yapmak için herhangi bir
kısıtlama bulunmaması ve kar transferlerine sağlanan kolaylıklardan dolayı da hem
ihracatçılara hem de yatırımcılara çok uygun fırsatlar sunmaktadır.
44
Diğer taraftan, ülkemize coğrafi yakınlığı, iki ülke arasındaki çeşitli ulaşım imkanları,
Serbest Ticaret Anlaşması ve Romanya’da halen faaliyette bulunan çok sayıdaki Türk
işadamlarının varlığı, bu ülkeyi ülkemiz ihracatçı ve yatırımcıları bakımından daha da cazip
bir pazar haline getirmektedir.
Bununla beraber, Romanya’da iş yapmanın maliyetinin yüksek olduğu, ofis kiraları, ulaşım
giderleri, telekomünikasyon servis ücretlerinin pahalı olduğu, modern ve etkili bir ödemeler
sisteminin eksikliğinin ülkede işlemlerin gecikmesine yol açabildiği ve gelir vergisi
oranlarının çok yüksek olduğu da unutulmamalıdır.
Romanya pazarında karşılaşılan sorunlar arasında iş anlaşmaları konusunda yasal bir
açıklığın olmayışı ve yasaların henüz tüm firmalar tam anlamıyla eşit davranmayışı
özellikle dikkat çekmektedir. Bu tutumun altında, ülke bürokrasinin henüz eski düzenden
kalma alışkanlıklarını sürdürmesinin payı bulunmaktadır. Gerekli yasal altyapının büyük
ölçüde sağlanmış olmasına karşın, Doğu Avrupa pazarlarında iş deneyimi olmayan
firmaların bu konuda güçlüklerle karşılaştıkları bilinmektedir. Ancak tüm bu sorunların
ısrarlı çabalarla ve uzun vadeli bir bakışla aşılması mümkün görülmektedir.
Ülkede, devrimin ardından tarım topraklarının %75’i halka dağıtılmış olmakla beraber, bu
toprakların tapuları verilmemiştir. Diğer taraftan, ülkede şirket kurmak koşulu ile
yabancıların arazi sahibi olmasına imkan veren yeni düzenleme, tarımsal yatırım
konusunda ülkeyi daha da elverişli bir konuma getirmiştir.
Ekim 2001’de Türkiye-Romanya Karma Ekonomik Komisyonu çerçevesinde ilk kez yapılan
Enerji Komisyonunun imzaladığı anlaşma iki ülke işadamları için yeni bir işbirliği imkanı
oluşturmaktadır. Anlaşma çerçevesinde Türk firmaları enerji sektöründeki altyapı
projelerinde aktif rol almaya davet edilmiştir.
Romanya’da, yem sıkıntısı dolayısıyla hayvancılık sektörü büyük zarar görmüştür. Buna
bağlı olarak, ülke, net hayvansal ürün ithalatçısı haline gelmiştir. Bunun yanısıra seracılık,
reklamcılık gibi hizmetler sektörünün her alanı da ülkede gelişmekte olan diğer cazip
sektörlerdir.
Turizm sektöründeki özelleştirmenin doğrudan Turizm Bakanlığı’nın sorumluluğuna
verilmesi önemli bir gelişmedir. Turizm Bakanlığı’nın üzerinde çalıştığı Karadeniz
kıyılarında tatil köyü turizmi ve Karpat dağlarında kış turizmine yönelik projeler Türk
işadamları için yeni işbirliği imkanları sağlamaktadır. Ayrıca 25 Ocak 2002 tarihinde
Türkiye ile Romanya turizm kuruluşlarının sektörde yatırım, personel eğitimi ve üçüncü
ülkelerde işbirliği alanlarında vardıkları anlaşma 19 Şubat 2002’de bir araya gelen Türkiye
ve Romanya Turizm Bakanlıkları tarafından onaylanmıştır.
Gerek Romenlerin Türkler ve Türkiye hakkında sahip oldukları olumlu kanaat, gerekse
ülkede faaliyet gösteren Türk turizm firmalarının çalışmaları, gelecekte bu ülke ile Türkiye
arasında turizm ilişkilerinin artacağının göstergesi olarak kabul edilmektedir.
Romanya’nın da yararlandığı PHARE programına benzer biçimde, Türkiye’ye yönelik mali
yardımların tek bir çerçevede düzenlenmesi 17 Aralık 2001 tarihli Konsey Tüzüğü kabul
edilerek 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu düzenleme, Türk ve Romen
şirketlerine yeni imkanlar doğurmaktadır. Böylelikle, Türk şirketlerinin, kamu kuruluşlarının
ve sivil toplum örgütlerinin Romanya da dahil olmak üzere diğer aday ülkelere açık
PHARE, ISPA ve SAPARD programları çerçevesinde açılacak ihalelere katılması mümkün
hale gelmiştir.
45
Buna paralel olarak, AB programları çerçevesinde Türkiye’de gerçekleştirilecek ihalelere,
AB ülkeleri, aday ülkeler, MEDA programından faydalanan Akdeniz ülkeleri ve CARDS
programından faydalanan Balkan ülkelerindeki gerçek ve tüzel kişiler de katılabilmektedir.
Böylece, Türk ve Romen sanayilerini doğrudan ilgilendiren bir çok alanda projeleri finanse
eden MEDA, PHARE, ISPA ve SAPARD programları kapsamında, ülkelerimiz şirketleri için
önemli yeni ticari imkanlar ortaya çıkması beklenmektedir. İki ülke sanayicilerinin karşılıklı
olarak fırsatları takip ederek, ihalelere katılmaları ve yatırım gerçekleştirmeleri TürkiyeRomanya ikili ilişkilerine yeni bir boyut getireceği tahmin edilmektedir.
Ülkeye ihracat bakımından ele alındığında ise, doğru pazarlama stratejisinin seçilmesi
halinde her tür ürüne yönelik talep bulunmaktadır. Özellikle tarım ürünleri, tekstilkonfeksiyon, hediyelik eşya, otomobil yedek parçaları, her tür makineler, elektrikli ev
aletleri, ambalaj malzemesi, kağıt, karton, telekomünikasyon ürünleri, bilgisayarlar, tıbbi
ekipman, kirlilik ölçüm cihazları, asansör, paspas, çelik tencere, teflon mutfak eşyası, ıslak
mendil, eşantiyon amaçlı küçük ürünler ve eczacılık ürünlerinin ihracatı mümkündür.
Yararlı Adresler
Romanya Büyükelçiliği
Bükreş Sok. 4, 06680 Çankaya/Ankara
Tel: 90 312 427 12 41-4663706-4271243
Faks: 90 312 427 15 30
Romanya Edirne Fahri Konsolosluğu
Londra Asfaltı, Kıray Apt. No: 64
22100 Edirne
Tel: 90 284 212 17 77
Faks: 90 284 225 56 90
Romanya İzmir Fahri Konsolosluğu
Üniversite Cad. No. 66
35100 Bornova-İzmir
Tel: 90 232 464 15 57
Faks: 90 232 479 05 08
Romanya İstanbul Başkonsolosluğu
Sıraselviler Cad. No: 55
Taksim-İstanbul
Tel: 90 212 244 35 55-2924125-2924127
Faks: 90 212 293 82 61
Ekonomi ve Ticaret Müşavirliği
Bükreş Sok. 4, 06680 Çankaya/Ankara
Tel: 90 312 427 12 41
Faks: 90 312 427 15 30
Türkiye Büyükelçiliği (Turkish Embassy)
Calea Dorobantilor 72 Bucharest
Tel: 004021 2106568-2103715-2100279
Faks: 004021 2100407
46
Türkiye Cumhuriyeti Köstence Başkonsolosluğu
Adres : B-dul Ferdinand 82 8700 - Constanta (Köstence)
Telefon : (40-241) 61 11 35
Faks : (40-241) 61 53 67
E-posta : [email protected], [email protected]
Ticaret Müşavirliği (Turkish Embassy Office of the Commercial Counsellor)
Bd. Magheru Nr 24, Et.4, Apt.27 Sector 1 Bucharest-Romania
Tel: 004021 212 80 02
Faks: 004021 2112223
Türk İşadamları Derneği (TİAD)
Turkish Businessmen Association (Associata Oamenilor De Afeceri Turci)
73 Unirii Blvd., Bl. G3, Sc.2, Ap.50,
6th floor, Sector 3, Bucharest-Romania
Tel: 004021 3203525/3202420
Faks: 004021 3203535/3202420
http://www.tiad.ro
Dobruca Türk İşadamları Derneği
Address:Str. I.G. Duca Nr.45 Constanta
Tel:(0241) 692 84
Faks:(0241) 692 841
Email:[email protected]
Romanya-Türkiye Ticaret ve Sanayi Odası
Camera de Comertşi Industrie Romania-Turcia
Bulardul Libertatii Nr.1, B1. A1, Sc.4, Et.4 Apt. 83
Bucuresti-Romania
Tel: 004021 7816255/3111993/3372371/3372596/3337485
Faks: 004021 3112198/3372371
THY Bükreş Ofisi:
BD. N. Balcescu 35-A Bucharest
Satış Rezarvasyon Telefon : (4021) 3113210 – 3112410
Faks: ( 4021 ) 3112920
Transilvanya Türk-Romen İşadamları Derneği
(Associata Oamenilor De Afeceri Turci Şi Romanie din Transilvania)
Str. Brinduselor Nr. 90, Sc. C. Apt.1 Brasov-Romania
Tel: 004021 68 151776
Faks: 004021 68 151776
The Presidency of Republic (Başbakanlık)
Palatul Cotroceni Bd. Gejului 1
Tel: 004021 4100581/401410/1199401/7817502
Faks: 004021 3121247
E-mail : [email protected]
http://www.presidency.ro
47
Romanian Government General Secretariate
(Romanya Hükümeti Genel Sekreterliği)
Piata Victoriei 1 Bucharest-Romania
Tel: 004021 6143400/2121660
Faks: 004021 2225814
Web Address : www.gov.ro
The Senate Of Romania
(Romanya Senatosu)
1, Revolutiei Square, District 1 BUCHAREST
Tel: 004021 3150200/3150300
Faks : 004021 3156003
Web Address : www.senat.ro
Ministry of Agriculture, Forests and Rural Development
(Tarım, Orman ve Kırsal KalkınmaBakanlığı)
Bucharest, 24 Carol I Bld.
Bucharest-Romania
Tel: 004021 3072300/3072345/3072446
Faks: 004021 3078554/3078627
http://www.mapam.ro
Ministry of Economy and Commerce (Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı)
152, Calea Victoriei District 1 Bucharest-Romania
Tel: 004021 2129437/2310262/3136666/4010505/3127911
Faks: 004021 3120513/3159698
www.minind.ro, www.dce.gov.ro
Ministry of Foreign Affairs (Dışişleri Bakanlığı)
31, Aleea Alexandru District 1 Bucharest-Romania
Tel: 004021 2305785/2302071/2302160
Faks: 004021 2307587/2307961
http://www.mae.ro/
Ministry of Industry and Resources (Sanayi ve Kaynaklar Bakanlığı)
711021 Bucharest, 152 Calea Victoriei Bucharest-Romania
Tel: 004021 2310262/3137666
Faks: 004021 3120513
www.mincom.ro
http://gama.imi.ro/
Ministry of Public Finance (Maliye Bakanlığı)
17 Apolodor St., District 5, Zip Code 050741 Bucharest-Romania
Tel: 004021 4103400/4103550
Faks: 004021 3122509/3121630
www.mfinante.ro
48
Ministry of Tourism (Turizm Bakanlığı)
Str. Apolodor 17, 706631 Bucharest-Romania
Tel: 004021 3123731/3123697
Faks: 004021 4112346/4113747
E-mail:[email protected]
National Agency for Small and Medium Sized Enterprises and Cooperatives
(KOBİ’ler ve Kooperatif Ulusal Ajansı)
Bucharest, 11 poterasi Str.Bucharest-Romania
Tel: 004021 3352620/3352632
Faks: 004021 3361843
E-mail: [email protected], [email protected], [email protected]
www.mimmc.ro
Ministry for European Integration (Avrupa Entegrasyonu Bakanlığı)
Bucharest 5, 17 Apollodor Str., North Side Bucharest-Romania
Tel: 004021 3011400-3011414-3011502-3011504-3011658-3011464
Faks: 004021 3368593
www.mie.ro
Ministry of Labor, Social Soliditary and Family
(Çalışma, Sosyal Dayanışma ve Aile Bakanlığı)
2-4, Dem.I.Dobrescu St. District 1 Bucharest-Romania
Tel: 004021 3136267/3158556
Faks: 004021 3150300
www.mmssf.ro
Authority for Privatization and State Ownership Administration
(Özelleştirme ve Devlet Mülkiyeti İdaresi)
50, Cpt. Av. Alex. Serbanescu St., District 1, 715151 Bucharest-Romania
Tel: 004021 3036510/3036656/3036650
Faks: 004021 3036547/2333272
www.apaps.ro
Directorate General For Consular Affairs
(Konsolosluk İşleri Genel Müdürlüğü)
Aleea Alexandru nr. 24, District 1 BUCHAREST
Tel: 004021 2319356/2319357
Faks : 004021 2319354
www.mae.ro
Romanian Foreign Trade Centre (Romanya Dış Ticaret Merkezi)
17 Apollodor St. Bucharest-Romania
Tel: 004021 3353445/3353464/4101293
Faks: 004021 3111491
http://www.traderom.ro
49
Trade Point Bucuresti (Bükreş Ticaret Noktası)
17 Apollodor St. Sector 5 Bucharest-Romania
Tel: 004021 3374174
Faks: 004021 3111491
http://tpb.traderom.ro
Free Zones Agency (Serbest Bölgeler Ajansı)
Bd Zinicu Golescu 38 Bucharest-Romania
Tel: 004021 2231495
Faks: 004021 2331495
www.ccir.ro/romexpo
Romanian Agency for Foreign Investment (Yabancı Yatırımlar Ajansı)
22, Primaverii Blvd District 1 Bucharest-Romania
Tel: 004021 2339103
Faks: 004021 2339104
www.arisinvest.ro
Bucharest Customs Department (Bükreş Gümrük Müdürlüğü)
71117 Bucharest, 19 Nicolae Iorga Str. Bucharest-Romania
Tel: 004021 2312702
Faks: 004021 6505894/6505980
Competition Council (Rekabet Konseyi)
761171 Bucharest, Calea 13 Septembrie Bucharest-Romania
Tel: 004021 3373608
Faks: 004021 3373643
Chamber of Commerce and Industry of Romania and Bucharest Municipality
(Bükreş Belediyesi ve Romanya Sanayi ve Ticaret Odası)
742441 Bucharest 2 Octavian Goga Blvd, Sector 3, Bucharest-Romania
Tel: 004021 3229535/3229536/3229537/3229538/32295393229543/3229544
Faks: 004021 3229542/3229502/3229566
http://www.ccir.ro
National Trade Register Office (Ulusal Ticaret Sicili Bürosu)
742441 Bucharest 2 Octavian Goga Blvd, Bucharest-Romania
Tel: 004021 3206013
Faks: 004021 3205829
http://www.onrc.ccir.ro
National News Agency Rompres (Ulusal Haber Ajansı Rompres)
713411 Bucharest, 1 Piata Presei Libere Bucharest-Romania
Tel: 004021 2228340
Faks: 004021 2230089
50
Consumer Protection Office (Tüketicinin Korunması Bürosu)
701121 Bucharest, 21 Nicolae Balcescu Bld. Bucharest-Romania
Tel: 004021 3121275/3121276
Faks: 004021 3123596
General Customs Department (Genel Gümrük İdaresi)
Matei Millo St. 13 Bucharest-Romania
Tel: 004021 6155858/6155859/3155858/09356501
Faks: 004021 6138251/3125261
National Council of Small and Medium-Sized Enterprises (Ulusal KOBİ’ler Konseyi)
704221 Bucharest, 18-20 Lipscani Str. Bucharest-Romania
Tel: 004021 3126893
Faks: 004021 3126608/2108391/3126893
National Institute for Statistics (Devlet İstatistik Enstitüsü)
761062 Bucharest Bd. Libertatii 16 Bucharest-Romania
Tel: 004021 3124875
Faks: 004021 3124873
E-mail: www.cns.ro/
Romanian National Association of Exporters & Importers
(Romanya Ulusal İhracatçı ve ithalatçılar Birliği)
704142 Bucharest Doamnei St. 17-19 P.O. Box 594 Sector 3 Bucharest-Romania
Tel: 004021 6139223/6135744/3111141
Faks: 004021 3121103/3122572
http://www.aneir.cpce.ro/
Romnian Association of Building Contractors (Romanya Müteahhitler Birliği)
771411 Bucharest, 202A Splaiul Independentie Bucharest-Romania
Tel: 004021 6374550/6376545
Faks: 004021 3129626
Romanian Banking Association (Romanya Bankalar Birliği)
761172 Bucharest, 13 Calea 13 Septembrie, Romanian academy House
Bucharest-Romania
Tel: 004021 2112007/2112019
Faks: 004021 2112100
Turkish Airlines (Türk Havayolları)
Bd Nicolae Balcescu 35A Bucharest-Romania
Tel: 004021 3122410/3113210
Faks: 004021 3112920
Banca Nationala a Romaniei (Romanya Merkez Bankası)
704211 Bucharest, 25 Lipscani Str. Bucharest-Romania
Tel: 004021 3152750/3130410
Faks: 004021 3124805
51
Banca de Export-Import a Romaniei - Romanian EXIMBANK
(Romanya İhracat-İthalat Bankası)
705011 Bucharest 15 Splaiul Independentei Bucharest-Romania
Tel: 004021 3124231/3366129
Faks: 004021 3366176/6149582
Tarom (Romanya Ulusal Havayolları)
715821 Bucharest, 16,5 Km Bucuresti Ploiesti Bucharest-Romania
Tel: 004021 2041000/2014000
Faks: 004021 2014990/2014980
Exhibition Centre Romexpo (Romexpo Fuar Merkezi)
Bd. Maresesti 65-67 P.O. Box 32, 75114, Sector 1
Bucharest-Romania
Tel: 004021 2243160/2243168
Faks: 004021 2240400/2244169
Kaynaklar
Ekonomist Intelligence Unit Romania Country Profile, 2006
Ekonomist Intelligence Unit Romania Country Report, October 2006
Romanya İşadamları ve Yatırımcılar Rehberi, TİAD-Türk İş Adamları Derneği, Kasım 2000
Romanya Ekonomisi-DEİK Raporları
Romania: InfoBusiness 2003, Ministry of Industry and Commerce, Romanian Foreign
Trade Centre
Business Guide to Romania, Romanian Ministry of Industry and Commerce
DTM Anlaşmalar Genel Müdürlüğü
DTM AB Genel Müdürlüğü
Chamber of Commerce and Industry of Romania and Bucharest Municipality (Bükreş
Belediyesi ve Romanya Sanayi ve Ticaret Odası)
T.C. Bükreş Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 1998 Yılı Raporu
T.C. Bükreş Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 2001 Ekim Raporu
Trade Policy Review Romania, WTO Trade Policy Review Body WT/TPR/S/60 03.09.1999
Türkiye-Romanya Serbest Ticaret Anlaşması, DTM Serbest Ticaret Anlaşmaları Serisi No.
3 Mart 1998
Romanian Foreign Trade Dynamics after 1990, Romanian Foreign Trade Centre, Ekim
2000
Romanya İşadamları ve Yatırımcılar Rehberi 2002-2003, Türk İşadamları Derneği
Romanya Ülke Etüdü ve Türk Yatırımları, İlkay ÇAPRAZ, İstanbul Ticaret Odası
Investing in Romania, Constanta Chamber of Commerce, Industry, Shipping and
Agriculture
Investments Framework in Romania, Constanta Chamber of Commerce, Industry,
Shipping and Agriculture
Romania Investor’s Guide 2004
Romaina: Investment Guide 2004, Romanian Trade Promotion Center
52
Kullanılan Internet Adresleri
http://www.tradeport.org
http://www.mkaccdb.eu.int
http://www.ccir.ro
http://www.mac.doc.gov/EEBIC/Investmentprofile/Romania.pdf
http://www.ccicj.ro
http://www.mac.doc.gov/eebic/countryr/ROMANIA/ccg2000?EST.HTM
http://www.mac.doc.gov/ceebic/countryr/romania/ccg2003.htm
http://www.traderom.ro/
http://www.romturkonline.com/
http://www2.gol.com/users/romenbjp/
http://www.travel.state.gov/romania.html
http://www.investromania.ro/
http://www.romania-gateway.ro/news/
http://www.roembtr.org/
http://www.state.gov/www/about_state/business/com_guides/2001/europe/romania_ccg20
01.pdf
http://www.amcham.ro/
http://www.arisinvest.ro
http://www.maap.ro/
53

Romanya - Boğaziçi İşadamları Derneği

Transkript

Benzer belgeler

İndir - Tüyap

Ferroli Life Dergisi Sayı:23

Romanya Ülke Bülteni - 2011Kaynak

AB`ye Üyelik Perspektifinden Romanya`da Kamu

Halloween Zamanı Transilvanya, Romanya (Uçaklı)

Ek 1

Uluslararası Broşürü

Romanya`ya Hoşgeldiniz !

lıfestyle® t20/t10 home theater systems