philedelphia, gıa ve saatler filmleri üzerinden bir

TÜRK
HIV/AIDS’in Sinemada Temsili:
Philedelphia, GIA ve Saatler
Filmleri Üzerinden Bir
De¤erlendirme
AIDS
HIV
DERG‹S‹
2006; 9(1)
Uzm. Psk. Ümit Morsünbül1
Cennet Tümen2
1Ankara
2Kad›n
Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü
Çal›flmalar› Uzman›, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Özet
Bu çal›flman›n amac›, sinema filmlerinde HIV/AIDS’in nas›l ele al›nd›¤›n›n incelenmesidir. Bu amaç do¤rultusunda HIV/AIDS konusunu ele alan üç popüler filmin (Philedelphia, Gia, Saatler) HIV/AIDS olgusunu ele al›fl biçimleri incelenmifltir. Çal›flmada filmler
belirlenen befl kategori alt›nda incelenmifltir.
Sonuç olarak bu çal›flmada incelenen filmlerde HIV/AIDS’in büyük oranda eflcinsellikle iliflkilendirildi¤i ve HIV/AIDS ile ilgili bilgilerin tam olarak do¤ru yans›t›lmad›¤› saptanm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: HIV/AIDS, Sinema.
Summary
The aim of this study is to examine the movies’ approach to HIV/AIDS. For this purpose three popular films (Philedelphia, Gia, The Hours) which touched on HIV/AIDS were
examined in terms of their approaches to HIV/AIDS. In the study, the films were examined through five categories.
As a result of this study, it was found out that the films mostly has connected
HIV/AIDS with homosexuality and the films has not reflected totally true and proper information about HIV/AIDS.
Key Words: HIV/AIDS, Cinema.
Girifl
Dünyada en son tan›nan hastal›klardan biri
olan HIV/AIDS belirlendi¤i günden bugüne,
vakalar› h›zl› bir biçimde artan ve çok fazla insan›n yaflam›n› kaybetmesine veyahut yaflant›lar›n› normal bir biçimde sürdürememesine
sebep olan bir hastal›k olmufltur.
Yaflant›m›z› bu denli güçlü etkileyen
HIV/AIDS olgusunun etkisini kitle iletiflim
araçlar›nda da görebiliriz. Sinema kitle iletiflim araçlar› içerisinde güçlü bir yere sahiptir.
Ryan ve Kellner’a göre sinema d›flar›da duran
bir fleyi bize göstermez, onu temsilin süzgecinden geçirerek, flu ya da bu biçimde dönüfltürerek, bize bir ürün sunar. Sinemada gördü¤ümüz her fleyin arkas›nda, temsil biçimine
iliflkin bir tercih yatar. Toplumsal kurum ve
de¤erlerle, cinsiyet rolleri ile kiflisel varoluflumuzla ilgili yap› tafllar› temsilin vazgeçilmez
katk›s› ile oluflturulur. Dolay›s›yla sinema, ideolojinin içeri¤ine destek veren temsil biçimlerini ye¤leyerek hakim ideolojik gerçekli¤in
yeniden üretimine katk›da bulunabilece¤i gibi, alternatif temsiller arac›l›¤›yla onu sarsmay› da amaçlayabilir (1). Colin Maccabe’e göre
23
TÜRK
AIDS
HIV
HIV/AIDS’in Sinemada Temsili: Philedelphia, GIA ve Saatler Filmleri Üzerinden Bir De¤erlendirme
DERG‹S‹
2006; 9(1)
24
film sadece o andaki gerçekli¤i ortaya koymaz, ayn› zamanda yeni gerçekliklerin üretilmesini sa¤layacak söylem biçimlerinin oluflmas›n› sa¤lar (2). Sinema filmi varolan baz› kal›p yarg›lar›n›n ve stereotipleri yeniden karfl›m›za ç›kar›r ya da yeni kal›p yarg› ve stereo
tiplerin oluflumunu sa¤lar (2,1). Sinemada ilk
zamanlarda HIV/AIDS olgusu bir çok korku
filminde (Örne¤in yönetmenli¤ini John Carpenter’›n yapt›¤› “The Things”, yönetmenli¤ini David Cronenberg’in yapt›¤› The Flyi,
yönetmenli¤ini Adrian Lyne’nin yapt›¤›
“Fatal Attraction”) kahramanlar›n ac› çekmelerine, kötülükler yapmas›na neden olan bir
durum olarak kullan›lm›flt›r. “Philedelphia” filminden önce HIV/AIDS’i do¤rudan konu alan
filmler, ba¤›ms›z sinema ak›m›n›n ürünüdür.
Bu filmlerin (Örne¤in yönetmenli¤ini Arthur
J. Bresson’un yapt›¤› “Buddies” yönetmenli¤ini Bill Sherwood’un yapt›¤› “Parting
Glances”) yönetmenli¤ini de eflcinsel yönetmenler yapm›flt›r (2). 80’li y›llar›n sonunda
Bruce Davison’a en iyi yard›mc› erkek oyuncu
Oscar adayl›¤›n› getiren ve yönetmenli¤ini
Craig Lucas’›n yapt›¤› “Longtime Companion”
çekilmifltir. Roger Pottiswoode’un “Ve Orkestra
Durmadan Çald›” (And the Band Played On)
filminde ise bir HIV/AIDS hastas› de¤il de,
AIDS olgusunun kendisi konu edilmifltir. Avrupa’da ise 1993’te HIV/AIDS’i konu alan iki
film yap›lm›flt›r. Bunlardan ilki yönetmenli¤ini
Cryil Collard’›n yapt›¤› “Vahfli Geceler” (Les
Nuits Fauves) ikincisi ise ‹ngiliz yönetmen
Derek Jarman’›n yapt›¤› “Mavi” (Blue)’dir. Bu
iki filmin ortak özelli¤i ise ikisinin de yönetmenlerinin ayn› y›l içerinde HIV/AIDS’ten ölmeleridir (3). Philadelphia filmi Amerikan ana
ak›m sinemas›ndan gelmifltir. Bu film özellikle
Tom Hanks’in oyunculu¤u ile popüler olmufl
ve Tom Hanks canland›rd›¤› HIV/AIDS’li kahraman rolü ile en iyi erkek oyuncu Oscar ödülünü alm›flt›r (2).
‹çinde bulundu¤umuz dönemde kitle iletiflim araçlar› toplumsal yaflam›n önemli bir parças›n› oluflturmaktad›r. Kitle iletiflim araçlar›n›n genel tutumlar›n oluflumunda ve de¤ifliminde önemli bir yer tuttu¤u bilinmektedir.
Kitle iletiflim araçlar› sadece bireyler üzerinde
do¤rudan etkide bulunmakla kalmay›p ayn›
zamanda kültürü, bilgi birikimini, toplumun
norm ve de¤er yarg›lar›n› da etkilemektedir.
Bu araçlar izleyicilerin kendi davran›fl biçimlerini belirlerken kullanabilecekleri bir dizi imge, düflünce ve de¤erlendirmeler sunmas› aç›s›ndan önemlidir (4). Çok’a (1998) göre kitle
iletiflim araçlar›n›n HIV/AIDS konusuna yaklafl›mlar› genellikle sansasyonel olmakta ve ilgililerin tepkisini çekmektedir. HIV/AIDS’in kitle iletiflim araçlar›nda ele al›nmas› e¤itim çabalar› aç›s›ndan önemlidir. Çünkü bir çok çal›flma kitle iletiflim araçlar›n›n genel bilgilerin
ve tutumlar›n oluflmas›nda etkili oldu¤unu
göstermifltir. Örne¤in Magic Johnson’›n HIV
tafl›y›c›s› oldu¤unun aç›klanmas› ile, bu haber
kitle iletiflim araçlar›nda büyük yer edinmifl ve
insanlar›n ilgisini çekmifltir. Haber, kamuoyunda üzüntü yaratmas›na ra¤men, uzmanlar taraf›ndan HIV/AIDS’in yay›l›m›n›n önlenmesi aç›s›ndan önemli görülmüfltür (5).
Sinemada kitle iletiflim araçlar› içerisinde
insanlar›n tutumlar›n› etkilemede önemli bir
yere sahiptir. HIV/AIDS gibi gerek yayg›nl›¤›
gerekse yay›lma h›z› yüksek olan bir hastal›¤›n sinema filmlerinde nas›l ele al›nd›¤›, bu
hastal›¤› yaflayan kiflilerin ve çevresindekilerin
nas›l bir tipleme ile gösterildi¤inin incelenmesi önemlidir. Bu bilgiler ›fl›¤›nda bu çal›flman›n amac› popüler ve izlenme oranlar› yüksek
olan üç sinema filminde HIV/AIDS temas›n›n
nas›l ifllendi¤inin incelenmesidir.
Materyal ve Metod
Bu araflt›rma HIV/AIDS’i konu alan popüler ve
izlenme oran› yüksek olan üç sinema filminin
belirlenen kategoriler alt›nda incelenmesine
dayanan betimsel bir araflt›rmad›r. Filmler
araflt›rmac›lar taraf›ndan izlenerek, filmlerin
hangi kategoriler alt›nda de¤erlendirilece¤i
belirlenmifltir. Daha sonra filmler belirlenen
kategoriler ›fl›¤›nda yeniden izlenerek analiz
edilmifltir. Üç sinema filmi s›ras› ile yönetmenli¤ini Jonathan Deme’nin yapt›¤› 1993 tarihinde gösterime giren “Philadelphia”, yönetmenli¤ini Michael Christofer’›n yapt›¤›, 1998 tarihinde gösterime giren “Gia” ve yönetmenli¤ini Stephen Daldry’›n yapt›¤› ve 2002 tarihinde gösterime giren “Saatler”’dir.
HIV/AIDS’in Sinemada Temsili: Philedelphia, GIA ve Saatler Filmleri Üzerinden Bir De¤erlendirme
TÜRK
AIDS
HIV
DERG‹S‹
Philadelphia
Philadelphia, eflcinsel haklar›n› ve HIV/AIDS’i
ele alan ilk büyük Hollywood filmidir. Philadelphia HIV/AIDS ve eflcinselli¤i sosyal, politik ve kültürel yönleri ile ele alm›flt›r (2). Baflrollerini Tom Hanks, Denzel Washington ve
Antonio Banderas paylaflm›flt›r. Tom Hanks bu
filmdeki oyunculu¤u ile en iyi erkek oyuncu
Oscar ödülünü alm›flt›r. Andy Beckett (Tom
Hanks) baflar›l› bir avukatt›r ve çal›flt›¤› flirkette yükselmeye bafllam›flt›r. Fakat Andy’nin
HIV/AIDS’li oldu¤u flirketin yöneticileri taraf›ndan anlafl›l›r ve iflte yetersiz oldu¤u gerekçesi ile iflten kovulur. Andy bu karardan sonra
kendisinin HIV/AIDS’li oldu¤u için iflten kovuldu¤u gerekçesi ile çal›flm›fl oldu¤u flirketi
dava eder. Film mahkeme sahneleri ve
Andy’nin bu süreçte HIV/AIDS’i nas›l yaflad›¤›n› gösteren sahnelerle devam eder. Film
Andy’nin çevresindeki ve çal›flm›fl oldu¤u flirketteki kiflilerin HIV/AIDS ve eflcinselli¤e yönelik olarak tutumlar›n›n aç›kça gösterildi¤i
sahnelerle devam etmektedir. Filmin sonunda
Andy açm›fl oldu¤u tazminat davas›n› kazan›r
ve daha sonrada hayat›n› kaybeder.
Gia
Gia Amerika’da kay›tlara geçmifl ilk
HIV/AIDS’li kad›n vakas›n› ele alan bir filmdir.
Baflrollerini Angelina Jolie, Elizabeth Mitchell
ve Faye Dunaway paylaflm›flt›r. Angelina Jolie
bu filmdeki performans› ile Alt›n Küre en iyi
kad›n oyuncu ödülünü alm›flt›r. Filmde ünlü
manken Gia Carangi’nin gerçek hayat öyküsü
aktar›lm›flt›r. Filmde Philadelphia’dan New
York’a yeni bir hayata bafllamak için gelen
Gia’n›n bu süreçte neler yaflad›¤› aktar›lm›flt›r.
HIV/AIDS bu filmin do¤rudan konusu de¤ildir. HIV/AIDS daha çok filmin ikinci bölümünde karfl›m›za ç›kmaktad›r. Gia New York’ta süper model olarak h›zl› bir biçimde zirveye ç›kar ve dünyaca tan›nan bir manken olur. Fakat
bu süreçte Gia uyuflturucu ba¤›ml›s› olur. Yaflad›¤› iliflkinin yarat›¤› sars›nt›lar ve uyuflturucu ba¤›ml›l›¤› Gia’n›n hayat›n› zorlaflt›rmaya
bafllar. Gia yüzünde ç›kan lekeler nedeni ile
doktora gider ve HIV/AIDS’li oldu¤u anlafl›l›r.
Bundan sonra hastanede geçirdi¤i süreç ve yak›n›ndaki insanlarla iliflkileri aktar›l›r. Filmin
sonunda Gia ba¤›fl›kl›k sisteminin çökmesinden kaynaklanan rahats›zl›klardan dolay› hayat›n› kaybeder.
2006; 9(1)
Saatler
Baflrollerini Meryl Streep, Juliane Moore, Nicole Kidman ve Ed Harris’in paylaflt›¤› saatler
filminde üç ayr› dönemde yaflayan üç kad›n›n
bir gün içerisinde yaflad›klar› aktar›lmaktad›r.
Nicole Kidman filmdeki oyunculu¤u ile Oscar
ödülü kazanm›flt›r. ‹lk kad›n kahraman Virginia Woolf (Nicole Kidman), ilk roman› Mrs.
Dolloway’i yazmaya bafllam›flt›r. ‹kinci kad›n
kahraman Laura Brown (Juliane Moore) II.
Dünya savafl›n›n sonunda Los Angelas’ta yaflayan bir efl ve annedir. Laura Brown Virginia
Woolf’un yazd›¤› Mrs. Dolloway kitab›n› okumaktad›r. Filmde de, bu okuman›n onun hayat›nda getirdi¤i de¤iflim aktar›l›yor. Günümüzde yaflayan üçüncü kad›n olarak da Clarisa Vaguan (Meryl Streep) karfl›m›za ç›k›yor. Filmin
bu döneminde ise Clarise ile flair olan
HIV/AIDS’li arkadafl›n›n yaflant›s› aktar›l›yor.
Saatler filmi HIV/AIDS’i büyüteç alt›na alan bir
film de¤ildir. HIV/AIDS’li olan Richard (Ed
Harris) flair ve yazard›r ve hastal›¤›ndan dolay›
sürekli evde yaflamaktad›r. Richard yay›nlanan
yeni kitab› ile ödül kazanm›flt›r ve bu ödülü
alacakt›r. Fakat Richard ödülün kitab› için de¤il de hastal›¤›ndan dolay› verildi¤ini düflünmektedir. Richard kendisi için verilecek partiden önce sevgilisi ile konuflurken camdan atlayarak intihar eder.
Yukar›da k›saca aktar›lan filmler belirlenen
befl kategori alt›nda analiz edilerek incelenmifltir. Belirlenen kategoriler flunlard›r:
HIV/AIDS’in nedenleri, HIV/AIDS ve eflcinsellik aras›ndaki iliflki, HIV/AIDS’e iliflkin bilgiler,
HIV/AIDS’li kiflilere karfl› tutumlar ve
HIV/AIDS ve beden görüntüleridir.
Kitle iletiflim
araçlar›
sadece
bireyler
üzerinde
do¤rudan
etkide
bulunmakla
kalmaz,
kültürü, bilgi
birikimini,
toplumun
norm ve
de¤er
yarg›lar›n› da
etkiler
Ì
Sonuçlar
Çal›flmada kullan›lan üç film belirlenen befl kategori alt›nda analiz edilerek incelenmifltir.
HIV/AIDS’in Nedenleri
HIV/AIDS’in nedenleri aç›s›ndan filmler incelendi¤inde sadece Gia filminde hastal›¤›n neden kaynakland›¤› gösterilmifltir. Filmde Gia
25
TÜRK
AIDS
HIV
HIV/AIDS’in Sinemada Temsili: Philedelphia, GIA ve Saatler Filmleri Üzerinden Bir De¤erlendirme
DERG‹S‹
2006; 9(1)
uyuflturucu almaya gitti¤inde her zaman uyuflturucu ald›¤› kifliyi bulamaz ve orada uyuflturucu kullanan bir kifliyle ayn› enjektörü paylaflarak HIV kapar. Philadelphia filminde ise kesin olmasa da filmin HIV/AIDS’li gey kahraman› filmlerinin gösterildi¤i bir sinemada korunmas›z iliflkiye girilen birisinden HIV kapm›flt›r.
Saatler filmindeki kahramana ise HIV’›n nas›l
bulaflt›¤› ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlan›lmam›flt›r.
HIV/AIDS ve Eflcinsellik Aras›ndaki ‹liflki
‹ncelenen üç filmdeki HIV/AIDS’li kahramanlar›n cinsel yönelimlerine bakt›¤›m›zda baz›lar›n›n eflcinsel baz›s›n›n da biseksüel olduklar›
görülmektedir.
Philadelphia
filminin
HIV/AIDS’li kahraman› bir eflcinseldir. Gia filminin HIV/AIDS’li kahraman› ergenlik ve ilk
yetiflkinlik dönemlerinde heteroseksüel yönelimlere sahipken daha sonra yaflad›¤› eflcinsel
iliflki hayat›na yön vermifltir. Saatler filminin
HIV/AIDS’li kahraman› ise filmde heteroseksüel bir iliflki yafl›yor olarak gösterilirken, yaflam›n›n daha önceki dönemlerinde ise eflcinsel
yönelimlere sahip olarak aktar›lm›flt›r.
HIV/AIDS’e ‹liflkin Bilgiler
26
HIV/AIDS’e iliflkin bilgiler aç›s›ndan filmlere
bakt›¤›m›zda Philadelphia filminin belkide temel noktas›n› oluflturan bilgi hastal›¤›n bafllamas›n›n en belirgin iflareti olarak gösterilen
yüzde ç›kan morluklard›r. Philadelphia filminin kahraman› Andy’nin iflten at›lmas›n›n nedeni olarak yöneticilerin bu morluklar› fark etmesi ve Andy’in HIV/AIDS’li oldu¤una karar
vermeleridir. HIV/AIDS’li kahraman›n avukatl›¤›n› yapan Joe Miller (Denzel Washington)
Andy ile tan›flt›¤›nda HIV/AIDS hakk›nda tam
olarak do¤ru bilgilere sahip de¤ildir. Daha
sonra doktora gidip HIV/AIDS’in bulaflma yollar› hakk›nda bilgiler edinmifltir. Gia filminde
ise Gia’n›n yak›n›ndaki kiflilerin HIV/AIDS
hakk›nda herhangi bir bilgisi yoktur. Doktorlar bile HIV/AIDS hakk›nda fazla bilgiye sahip
de¤ildir. Gia’y› muayene eden doktor ilk defa
bir kad›nda bu hastal›¤a rastlad›klar›n› belirtmektedir. Gia filminde HIV/AIDS yeni belirlenen bir hastal›kt›r. Saatler filminde Clarisa’n›n
HIV/AIDS’li sevgilisine oldukça normal davranmas›, ona dokunmaktan çekinmemesi, has-
tal›¤›n bulaflma yollar› hakk›nda do¤ru bilgilere sahip oldu¤u kan›s›n› kuvvetlendirmektedir.
HIV/AIDS’li Kiflilere Karfl› Tutumlar
Philadelphia filmine bakt›¤›m›zda Andy’nin ailesi ve yak›n arkadafllar› HIV/AIDS’e karfl› tutarl› bilgilere sahiptirler. Andy’nin ailesi
Andy’nin eflcinsel yönelimine sayg› ile bakmaktad›r. Andy’nin çal›flt›¤› flirketteki yöneticiler homofobik tutumlara sahiptir. Öyle ki,
HIV/AIDS’i ve HIV/AIDS’li olan kiflilerin kendi
çevrelerinden uzaklaflt›r›lmas› gerekti¤ini düflünmektedirler. Andy’nin avukat› da önceleri
homofobik tutumlar sergilese de, Andy’nin davas›n› üstlenmeye bafllamas› ile olumsuz tutumlar› yavafl yavafl de¤iflmeye bafllar.
HIV/AIDS’li kahraman›n avukatl›¤›n› yapan
Joe Miller, Andy ile tan›flt›¤›nda onunla tokalaflm›flt›r fakat Andy HIV/AIDS’li oldu¤unu
aç›klad›ktan sonra ellerine, Andy’nin dokundu¤u yerlere bak›p kayg›lanm›flt›r. Andy odas›ndan ayr›ld›ktan sonra Joe Miller hemen
doktoruna gider ve HIV/AIDS’in tokalaflma ile
bulafl›p bulaflmad›¤›n› ö¤renmeye çal›fl›r. Gitti¤i doktorun ona HIV/AIDS’in tokalaflmayla bulaflmad›¤›n› kan ya da cinsel yollarla bulaflt›¤›n› aç›klamas›na ra¤men kayg›s› yine azalmam›flt›r. HIV/AIDS’lilere karfl› olumsuz tutumlar
filmde özellikle, Andy kütüphanedeyken
onun HIV/AIDS’li olmas›ndan dolay› ayr› bir
bölümde çal›flmas› gerekti¤ini belirten kütüphane görevlisinin ayr›mc› tutumu ile gösterilmifltir.
Gia filmine bakt›¤›m›zda HIV/AIDS’e yönelik tutumlar belirgin de¤ildir. Bunun nedeni
HIV/AIDS hakk›nda insanlar›n çok fazla bir bilgiye sahip olmamas›ndan kaynaklanmaktad›r.
Filmde Gia hastanedeyken HIV/AIDS’li olmas›n›n belirlenmesinden sonra doktorlar›n nükleer deney yapan kifliler gibi özel giysiler ve
maskelerle dolaflmas›, bu bilgisizli¤i ortaya koyan çarp›c› sahnelerden biri olarak karfl›m›za
ç›kar. Doktorlar, Gia’ya dokunma ya da soluma yolu ile virüsü kapacaklarm›fl gibi oldukça
kayg›l› davran›fllar sergilemifllerdir. Kendileri
özel k›yafetler ile odada dolafl›rken Gia’n›n yak›nlar› günlük giysileri ile yan›nda bulunmaktad›r.
Saatler filminde HIV/AIDS’li kahraman›n
sevgilisi ona normal davranmaktad›r. Clarissa,
HIV/AIDS’in Sinemada Temsili: Philedelphia, GIA ve Saatler Filmleri Üzerinden Bir De¤erlendirme
TÜRK
AIDS
HIV
DERG‹S‹
HIV/AIDS’in hangi yollarla bulaflt›¤› hakk›nda
do¤ru bilgilere sahip oldu¤u için ona dokunur, günlük yaflam›n› ve iletiflimlerini normal
bir biçimde sürdürür.
HIV/AIDS ve Beden Görüntüleri
HIV/AIDS’in bedende nas›l de¤iflimler yaratt›¤›na ve filmlerde nas›l gösterildi¤ine bakt›¤›m›zda, Philadelphia ve Gia filminde en belirgin iflaretler kahramanlar›n yüzünde ortaya ç›kan morluklard›r. Bu morluklar›n say›s›n›n artmas› ile kahramanlar doktora gitmekte ve
HIV/AIDS’li olduklar› tan›mlanmaktad›r.
HIV/AIDS’li kahramanlar›n üçü de zay›flam›fl,
saçlar› dökülmüfl bir beden görünümüne sahiptirler. Kahramanlar bere takm›fl ve ço¤u zaman kollar›nda serumla görünmektedirler.
Tart›flma
Bu çal›flmada HIV/AIDS olgusunun izleyici say›s› yüksek olan üç sinema filminde nas›l gösterildi¤i
incelenmifltir.
Türkiye’de
HIV/AIDS’in sinema filmlerinde nas›l ele al›nd›¤› ile ilgili olarak pek çal›flma yoktur. Ulusay
yapt›¤› çal›flmada Philadelphia ve Y›rt›c› Geceler filmlerini incelemifltir (2). Ulusay’›n çal›flmas›nda HIV/AIDS’in filmlerde gösterimi daha
çok sinemasal yönü ile incelenmifltir. Bu çal›flmada ise sinemasal yönünden çok HIV/AIDS’li
kahramanlar›n HIV virüsünü nas›l kapt›klar›
ve hastaland›ktan sonra kendilerinin ve çevresindekilerin tutumlar›n›n filmlerde nas›l gösterildi¤i üzerine yo¤unlafl›lm›flt›r.
HIV/AIDS’in nedenleri konusuna bakt›¤›m›zda filmlerde neden, ya ortak enjektör kullan›m›ndan ya da korunmas›z cinsel iliflkiden
kaynaklanan bir olgu olarak gösterilmektedir.
Fakat filmler eflcinsellik ve HIV/AIDS iliflkisi
içerisinde incelendi¤inde, seçilen bütün kahramanlar›n eflcinsel olmalar› HIV/AIDS’in nedeninin daha çok eflcinsellikle ve cinsellikle
iliflkilendirildi¤i düflüncesini akla getirmektedir. Eflcinsellik ve HIV/AIDS’in sürekli yan yana tutulmas›n›n nedeni HIV/AIDS’le ilgili ilk
epidemiyolojik çal›flmalar›n hastal›¤›n daha
çok eflcinseller, damar içi ilaç kullan›c›lar›, etnik az›nl›klar gibi “marjinal” gruplarda saptanmas›d›r. Böyle bir epidemioloji durumu da
HIV/AIDS’in “ötekilere” yönelik olarak alg›lanmas›na yol açm›flt›r (5,6). HIV/AIDS Temmuz
1981’de New York Times’›n bask›s›nda “k›rkbir homoseksüelde görülen nadir kanser”
bafll›¤› alt›nda verilmifltir (2). Fakat Newsweek
dergisinin 1998’deki HIV/AIDS’le ilgili say›s›nda ABD, Güney Afrika, Rusya, Brezilya ve
Çin’de HIV/AIDS’in yay›lma nedeni ile ilgili
araflt›rmas›n›n sonuçlar›na göre HIV/AIDS’in
%35’inin heteroseksüel iliflki ile, %32.4’ünün
eflcinsel iliflki ile kalan yüzdeyi ise anneden çocu¤a, kan aktar›m› ve ortak enjektör kullan›m›
ile yay›ld›¤› saptanm›flt›r (7). HIV/AIDS yay›lmaya baflland›¤› andan itibaren eflcinsellikle
iliflkilendirilmesinin etkisi incelenen üç filmde
de görülmektedir. Grundmann ve Sacks’a göre Hollywood, Philadelphia filmi ile eflcinsellik ve HIV/AIDS’e yönelik muhafazakar tutumunu y›kmaya çal›flm›flt›r. Fakat bunu yaparken eflcinselli¤i onaylar bir biçimde ortaya
koymam›flt›r. Bu çeliflki Foucault’un sözleriyle, “konuflulamayanlar›n bask›s›d›r”. Yani eflcinsellik bize yak›nd›r fakat biz onu yinede
görmezden geliriz. Philadelphia filminde
Andy’nin erkek arkadafl› Miguel filmde pasifize edilmifltir. Filmde Andy ile Miguel aras›ndaki iliflki iki sevgilinin yaflad›klar›ndan çok Miguel’le Andy’nin iliflkisi hemflire-hasta iliflkisi
olarak gösterilmifltir. Filmde Andy’nin eflcinselli¤i geri plana itilerek Andy baflar›l› avukat
kimli¤iyle, ideal orta s›n›f, beyaz Amerikan erke¤ini temsil eder biçimde gösterilmifltir (8).
Bu yolla yani eflcinsellik görünmez k›l›narak
izleyicilerin HIV/AIDS’li bafl karakter ile özdefllik kurmas› kolaylaflt›r›lm›flt›r. Susan Sontag’a göre verem, frengi ve kanser; tutku, yarat›c›l›k hastal›klar› olarak alg›lanm›flt›r.
HIV/AIDS ise, t›p, cinsellik ve eflcinsellikle iliflkilendirilmifltir
(2).
Saatler
filminin
HIV/AIDS’li kahraman› da bir yazar ve flairdir.
Fakat frengi ve veremde oldu¤u gibi hastal›k
onun yazma edimini artt›rmaktan çok, engellemifltir. Kahramana göre HIV/AIDS insanlar›n
ona ac›mas›na neden olmufltur ve ona göre
kendisine ödül verilmesi yazd›klar›ndan çok
HIV/AIDS’li olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.
HIV/AIDS’e iliflkin bilgiler ve HIV/AIDS’li
kiflilere karfl› tutumlar aç›s›ndan bak›ld›¤›nda
Philedelphia filminde avukat rolündeki Joe
Miller’›n, kütüphane görevlisinin ve en belirgin olarak da flirket yöneticilerinin
HIV/AIDS’li kahramana karfl› ayr›mc› tutumla-
2006; 9(1)
27
TÜRK
AIDS
HIV
HIV/AIDS’in Sinemada Temsili: Philedelphia, GIA ve Saatler Filmleri Üzerinden Bir De¤erlendirme
DERG‹S‹
2006; 9(1)
28
r› göze çarpmaktad›r. Bu kifliler HIV’›n ayn› ortamda bulunma, el s›k›flma, deriye dokunma,
öpüflme ile bulaflmad›¤›n› bilmelerine ra¤men
HIV/AIDS hastal›¤›na yakalanm›fl kiflilere karfl›
ayr›mc› tutumlar ortaya koymaktad›rlar. Sontag’a göre HIV/AIDS sadece bir hastal›k de¤ildir. HIV/AIDS toplum taraf›ndan felaket, büyük bir deprem yada çok y›k›c› bir savafl olarak alg›lanmaktad›r (2). Bu büyük kayg› ve
korku durumu insanlar›n do¤ru bilgilere sahip
olmalar›na ra¤men bu yönde tutumlar ortaya
koymalar›n› engellemektedir. HIV/AIDS insanlarda büyük bir kayg› ve korku yaratmaktad›r.
Türkiye’de buna örnek olarak geçti¤imiz y›llarda yaflad›¤›m›z, ‹zmir’de bir ilkö¤retim okulunda ö¤renim görmeye çal›flan HIV enfekte
bir ö¤rencinin durumu gösterilebilir. Okulda
ö¤rencisi olan veliler HIV’›n nas›l bulaflt›¤› konusunda bilgilendirilmelerine ra¤men yine de
çocuklar›n›n HIV/AIDS hastal›¤›na yakalanm›fl
ö¤renci ile ayn› okulda olmas›n› istememifllerdir.
HIV/AIDS ve beden görüntüleri aç›s›ndan
bak›ld›¤›nda kiflilerin benzer biçimde gösterildi¤i görülmektedir. Kahramanlar›n hepsi zay›flam›fl, saçlar› dökülmüfl ve bafllar›na bere
takm›fl biçimde gösterilmektedirler. HIV/AIDS
hastal›¤›na yakalanm›fl kiflilerde saç dökülmesi, afl›r› kilo kayb› gibi belirtiler hastal›¤›n ancak son aflamas›nda ortaya ç›kmaktad›r (7).
Oysa ki Gia ve Philedelphia filmlerinde
HIV/AIDS’li karakterlere bakt›¤›m›zda, bu kiflilerin virüsü ald›klar› andan itibaren vücutlar›
h›zl› bir biçimde de¤iflim göstermifltir.
Filmdeki bu yaklafl›m HIV/AIDS hastal›¤›n›n ça¤r›flt›rd›¤› kaç›n›lmaz son olan ölüm fikrini ve vücutta yaratt›¤› tahribatlara iliflkin yayg›n kan›lar› kuvvetlendirmektedir.
Sonuç olarak bu çal›flmada incelenen üç
filmde HIV/AIDS’in eflcinsellikle iliflkili bir
hastal›k oldu¤u düflüncesinin verildi¤i düflü-
nülmektedir. Filmlerde HIV/AIDS hastal›¤›na
yakalanm›fl kifliler ifl yaflamlar›n› ve sosyal iliflkilerini sürdürmekte büyük zorluklar yaflad›klar› ve hemen yaflamlar›n› kaybettikleri görülmektedir. Fakat t›ptaki ilerlemeler sayesinde
HIV/AIDS’li bir çok insan art›k daha uzun yaflamakta ve daha kaliteli yaflam sürerek ifl ve
sosyal hayatlar›n› ortalama bir düzeyde sürdürmektedirler (9,10). Gia filmi d›fl›nda di¤er iki
filmde kifliler HIV/AIDS hakk›nda do¤ru bilgilere sahiptirler. Fakat bu bilgilere sahip olmalar› onlar›n HIV/AIDS’lilere karfl› ayr›mc› tutumlar içinde olmalar›n› engellememektedir.
Kaynaklar
1. Ryan M, Kellner D. Politik Kamera, (Çev. Elif
Özsayar), Ayr›nt› Yay›nlar›, ‹stanbul 1997
2. Ulusay N. Shooting AIDS: A comprasion of Philadelphia and Les Nuits Fauves, Kültür ve ‹letiflim 2000;3(2):31-54
3. Congar E. AIDS’in dayan›lmaz iticili¤i, Kaos GL
1994; Say›: 3
4. Çok F, Boysan M, Ça¤la K. Gençlik intiharlar›n›n gazetelere yans›mas›, 3P Dergisi
2003;11(1):35-46
5. Çok F. Ergenler ve AIDS e¤itimi, E¤itim ve Bilim
1998;22(107):46-53
6. Güney N, Karg› E, Oruç AÇ. Üniversite ö¤rencilerinin eflcinsellik konusundaki görüfllerinin incelenmesi, Türk HIV/AIDS T›p Dergisi 2004,
Ekim-Kas›m-Aral›k
7. Kelly FG. Sexuality Today, Mc. Graw Hill Companies, US 2001
8. Grundmann R, Sacks P. Philadelphia, Cineaste
1993;Vol. 20(3):51-56
9. Yarhouse MA. Working with families affected
by HIV/AIDS, The American Journal of Family
Therapy 2003; Vol 31:125-137.
10. Hunt B, Jaques J, Niles SG, Wierzalis E. Career
concerns for people living with HIV/AIDS, Journal of Counseling & Development
2003;Vol. 81:55-60