PDF Indir

A‹LE
FORUMU
HALUK ALACAKLIO⁄LU [email protected]
Aile flirketleri:
Önemli mi,
kal›c› m›?
BU SAYIDAN ‹T‹BAREN dünya ekonomik
gündeminde en canl› tart›flma konular›ndan biri
haline gelen “aile flirketleri” ile ilgili birçok ana
bafll›¤› iflleyece¤iz. Amac›m›z;
1. Bu konuya ilgi duyanlar› dünyada ve
Türkiye’deki en son geliflmelerden,
araflt›rmalardan haberdar etmek,
2. Gerçeklere dayal› vakalar, sorunlar ve
çözüm yollar›n› paylaflmak,
3. Konuyla ilgili sorular›n›za yan›t vermek.
Türkiye'de çanlar kimin için çal›yor?
(Ülkemizdeki en eski 50 aile flirketinin
yüzde 92'si kritik 2-3'üncü kuflakta)
4. Kuflak
3. Kuflak
2
6
40
52
2. Kuflak
1. Kuflak
50 ailenin da¤›l›m› (%)
6
SONBAHAR 2004 CEO
Öncelikle “aile flirketi” denilen olguyu tan›mlayal›m: 35
y›l› aflk›n ve 600’e yak›n aile flirketi ile uluslararas› dan›flmanl›k deneyimlerine dayal› olarak aile flirketlerini, “kontrolü belirli bir ailenin elinde olan herhangi bir yasal yap›daki (Anonim, limited, adi, flah›s flirketi, vs.) her türlü flirket” olarak tan›ml›yorum.
Burada “kontrol” konusunu çok resmi tan›mlaman›n pek
yarar› olmamakta. K›sacas› odak noktam›z, “hisselere dayal›
oy kullanma ço¤unlu¤u” bir ailede toplanm›fl olan flirketler.
Burada s›n›rda olan vakalar olacakt›r. Ford, Siemens gibi ailenin hisselerinin ço¤unlukta olmad›¤› (Örne¤in Siemens’te afla¤› yukar› yüzde 10 kadar hisseyi aile kontrol etmekte; geri kalan yüzde 90 ise 607 bin bireysel, aile-d›fl›ndan hissedara da¤›lm›fl durumda) ama flirketteki önemli stratejik kararlar›
önemli ölçüde etkileme durumu oldu¤u flirketler var. Bunlara
ayr›ca “ailenin etkiledi¤i flirketler” diye de¤inece¤iz.
Aile flirketlerinin önemi
Yaz›l› tarihin bafllang›c›ndan beri aile flirketlerinin varl›klar›
biliniyor. 9 bin y›l önce kurulan Çatal Höyük’te, Eski M›s›r’da
hep aile birimlerine ba¤l› olan ticaret ve üretim birimlerinin
varl›klar›na ait kay›tlar mevcut. ‹Ö ikinci binde var olan, Anadolu ve Mezopotamya’daki Assur Ticaret Merkezleri’ndeki
incelemeler aile flirketlerinin resmi olarak varl›klar›n›n tan›nmas›nda çok ilginç belgeleri ortaya koydu. Arkeolog Prof. Dr.
Tahsin Özgüç, bu devirdeki Assur Kral› I. ‹riflum zaman›nda
bir ticaret reformuyla Anadolu ile ticarete baflland›¤›n› belirterek, aile flirketlerinin resmiyet ve önemini flöyle vurguluyor:
“Uygulamalara göre, bu ticaret reformu, devletin
tekelini
kald›rmas›, ticaretin aile fertlerinin kuÇok iyi tan›nan 20 Türk aile
raca¤›
firmalar
taraf›ndan sürdürülmesi ve kolektif
flirketi neden yok oldu?
ticaret esas›na dayan›yordu.”
Oran (%)
Modern dünyada aile flirketleri çok önemli ve
yeri
doldurulamayacak bir varl›k oluflturuyor.
43
Dünyan›n en büyük serbest rekabet ekonomisi
19
ABD’de genifl tan›m›yla 20,3 milyon aile flirketi
GSMH’nin yüzde 49’unu, ifl gücünün yüzde
19
59’unu ve yeni yarat›lan istihdam›n yüzde 78’ini
sa¤lamakta!
14
Türkiye’ye bakt›¤›m›zda, tablo daha da güçlenmekte. Özel sektör incelendi¤inde, aile flirketleri5
nin kay›tl› flirketler aras›ndaki oran›n›n yaklafl›k
0
10
20
30
40
yüzde 99’a ulaflt›¤› görülüyor.
?
ABD’de yaflayan en eski aile flirketinin kökü nerede?
Maryland’de kay›tl› Zildjian Cymbal Co.’nun 1623’te Osmanl›
‹mparatorlu¤u’nda, ‹stanbul’da kurulup ailenin iflini 1929’da ABD’ye
tafl›d›¤›n› biliyor muydunuz? (Family Business Magazine, Spring 2001)
Di¤erlerinden daha kârl›lar m›?
r›n aras›ndaki 76 aile flirketinin büyümesi yüzde 73,3 oldu!
Bu araflt›rmalar› do¤rulayan, ABD’den, ‹spanya’dan, AlAile flirketleri, yaln›zca ekonomik önemleri ve dünya markas›
manya’dan ve baflka ülkelerden birçok bulgu var. K›sacas›, iyi
olmufl isimleri ile de¤il, ayn› zamanda baflar›lar›yla da di¤er tip
yönetilip oyunun kurallar›n› iyi koyan ve ona uyan aile flirketflirketlerden (genifl ve da¤›n›k hissedarl› kamuya aç›k olan) daleri dünyan›n en kârl›, baflar›l› ve de¤erli ekonomik varl›klar›.
ha baflar›l› ve rand›manl› olduklar›n› defalarca kan›tlanm›fl. ‹flte birkaç bulgu:
Ya madalyonun öteki yüzü...
1. 1980’lerde ‹ngiltere’de 325 en büyük aile flirketini kapNe yaz›k ki, bir de bu güzel resmin en az ayn› derecede çarp›sayan araflt›rman›n ortaya koydu¤u gerçekler: Bu flirketler, aic› öteki yüzü var. O da aile flirketlerinin hayatta kalabilme
lelerin kontrolünde olmakla (di¤er flirketlere nazaran) flu özeloranlar›. Hangi büyük ekonomiyi al›rsak alal›m bu oran ikinci
liklere de sahipler: Daha üstün finansal de¤er rasyolar›, daha
kufla¤a geçerken yüzde 30’lara, üçüncü kuflakta yüzde 7-13’e,
iyi kâr marjlar›, hissedarlar›n›n yat›rd›klar› kapital üstünden
ondan sonra ise yüzde 3-5’lere düflmekte! Neden? Türkiye’de
daha iyi getiri, cirolar›nda daha yüksek büyüme, net varl›klayapt›¤›m›z bir araflt›rma, yok olup giden aile flirketlerinin bu
r›nda daha yüksek büyüme.…
duruma düflmelerindeki ana nedenleri ortaya ç›kard›. Yaflanan
2. Forbes dergisinde yay›mlanan bir araflt›rmaya göre, 800
y›k›c› kavgalar›n ve çeliflkilerin arkas›nda iyi kurumsal
en büyük borsaya aç›k flirket aras›nda
yap›ya kavuflturulamama ve “oyunun kurallar›n›” koaileler taraf›ndan kontrol edilenler,
Aile flirketlerinin toplam içindeki
yamama var.
her endüstride di¤erlerinden ortalaoran›nda son tablo
Capital CEO’da bu aydan itibaren
ma yüzde 15 daha kârl› ve yüzde 14
Ülkeler
Pay› (%)
bafllayan bu Forum’da aile flirketlerinin
daha h›zl› büyüyorlar.
Portekiz
70
sevap ve günahlar›n›, karfl›laflt›klar› so3. Fransa’daki aile flirketlerinin
runlar›, çözüm giriflimlerini, en iyi uyde, di¤erlerine nazaran daha üstün
‹ngiltere
75
gulamalar› ve tehlike ile tehditleri interperformans gösterdikleri gerçe¤i, So‹spanya
80
aktif ve bilimsel bir flekilde iflleyece¤iz.
ciété de Bourse Française’in (SBF –
‹sviçre
85
Yaz›lar›m›zda gerçek vakalar, bulgular,
Frans›z Borsas›), 31 Aral›k 1989-6
‹sveç
90
en güncel araflt›rmalar, hem pratikten ve
May›s 1996 aras›nda 250 firma ara‹talya
95
hem de akademik çal›flmalardan katk›s›nda yapt›¤› derinlemesine analizle
lar olacak. Ayr›ca siz say›n okuyuculaortaya konuldu: Borsaya kote 250 firOrtado¤u
95
r›m›z›n da soru ve düflüncelerine mümma bu sürede piyasa de¤eri aç›s›ndan
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
kün oldukça yan›t ve yer verece¤iz.
ortalama yüzde 8,8 büyürken, bunla-
i
t
e
k
r
i
fl ?
e
l
i
a
r
Bi r yaflad›
nele
ALTINLAR (gerçek isim
saklanm›flt›r), Türkiye
topraklar›na geçen yüzy›lda
Avrupa’dan göçmen olarak
geldi. fiimdi üçüncü ile dördüncü
kuflaklar aras›nda. Atalar›n›n kurmufl oldu¤u
endüstriyel ve ticari flirketler toplulu¤u toplam 150 milyon
ABD Dolar› karfl›l›¤› ciro yapmakta. Yeni nesilde üç k›z, iki erkek
kardefl var. D›fl hissedar yok. Hisselerin hepsi 72 yafl›ndaki baban›n
elinde. Baba uzun y›llar›n ifl mücadelesiyle y›pranm›fl ve geçen y›l
geçirdi¤i kalp rahats›zl›¤›ndan sonra ifllerle tam ilgilenemeyecek halde.
Buna karfl›n büyük o¤lu ile yaflad›¤› sorunlar nedeniyle s›k s›k ifle
gitmek durumunda. Anne, eflinin durumundan son derece endifleli ve
huzursuz. Yaflant›lar›n›n sonbahar›nda efliyle birlikte mutlu ve huzurlu
bir yaflam düfllemekte. Ailenin y›llarca sa¤lad›¤› birikimleri gayr›
menkuller, çiftlik vs. ile de¤erlendirmifller.
Çocuklardan yaln›zca büyük kardefl (Ahmet diyelim) (38)
flirketlerden birinde genel müdür olarak görevli. Di¤er üç k›z kardeflten
ikisi yabanc› uyruklu damatlarla evli ve Türkiye d›fl›nda yerleflmifller.
Di¤er erkek kardefl, a¤abeyi Ahmet ile düfltü¤ü çeliflki ve çat›flmadan
sonra befl y›l önce aile flirketinden ayr›l›p kendi iflini kurmufl ve baflka
bir flehre tafl›nm›fl. Baba ve büyük o¤lu d›fl›nda hiçbir aile üyesinin iflle
do¤rudan ilgisi yok.
Baba hem sa¤l›k durumu, hem eflinin endifleleri, hem de art›k
gerçekten yoruldu¤u için ifli ve hisselerini devretmek u¤rafl›nda. Bu
konuyu açmas›yla, büyük o¤lu Ahmet, ailede ifle emek verip çal›flan ve
son y›llarda art› de¤er getirenin yaln›zca kendisi oldu¤unu belirterek
hisselerde aslan pay›n›n kendisine verilmesi gerekti¤ini ortaya koyar.
Anne ise bundan çok rahats›z olup bunun di¤er evlatlar›n›n haklar›n›
yemek olaca¤›n› savunur. Bu tart›flma k›sa bir süre sonra di¤er
kardeflleri de içine çekip büyür. Tart›flmalar büyüdükçe tats›zl›klar,
suçlamalar bafllar ve büyük kardefl babaya rest çekerek e¤er hakl›
buldu¤u iste¤i yerine getirilmezse flirketi terk edip tüm bilgi ve ifl
kontaklar›n› (gittikçe büyüyen yurt d›fl› ihracat› yönetmekte) birlikte
götürüp kendi iflini kuraca¤›n› ve aile flirketinin bire bir rakibi olaca¤›n›
deklare eder.
Baba bu ç›kmazdan nas›l kurtulaca¤›n›, ailenin bütünlü¤ünü halen
koruyup koruyamayaca¤›n› ve bunca emek ve al›n terine mal olmufl
flirketi nas›l yaflataca¤›n› düflünerek uykusuz geceler geçirmekte ve
sa¤l›¤› da gittikçe kötüleflmektedir.
Alt›nlar Ailesi bu ç›kmazdan kurtulabilir mi?
Vakan›n devam› gelecek say›m›zda...
CEO SONBAHAR 2004
7