Motor : Yakıttan elde ettiğ i ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren
Transkript
Motor : Yakıttan elde ettiğ i ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren
U NITE 1 ARACIN VE MOTORUN KISIMLARI Unite ile ilgili aöşklama: Motorun parşalarğ ve şeü itleri şok iyi o g renilmeli. Akunun go revi ve bakğmğ o nemli konular arasğndadğr ve şok iyi bilinmelidir. KONU 1 MOTORUN TANIMI VE Ş Eİ ITLERI Motor : Yakğttan elde ettig i ğsğ enerjisini mekanik enerjiye şeviren makinalardğr. YANMA Ş Eİ ITLERINE GORE MOTORLAR 1- Dşçtan yanmalş motorlar: Kullanmğüoldug u yakğtğ motorun dğü ğnda yakmasğyla guş ureten makinalardğr. 2- Iöten yanmalş motorlar : Kullanmğüoldug u yakğtğ motorun işinde yakmasğyla guş elde eden makinalardğr. Gunumuzde kullanğlan tum araşlar işten yanmalğ motorlara sahiptir. YAKIT Ş Eİ ITLERINE GORE MOTORLAR 12- Benzinli motorlar: Yakğt olarak benzin ve LPG (sğvğlaü tğrğlmğüpetrol gazğ) kullanğlan motorlardğr. Dizel motorlar : Yakğt olarak Motorin (mazot) kullanğlan motorlardğr. Dizel motorlarda; silindirler işerisine yalnğzca hava alğnğr, ğsğnmğühavanğn uzerine enjekto rler mazot puskurterek ateü leme yaparlar. Benzinli motorlarda; silindirler işerisine yakğt+hava karğü ğ alğnğr, bujiler vasğtasğyla ateü leme yapğlğr. ZAMANLARINA GORE MOTORLAR 1- Iki zamanlş motorlar; Krank milinin her turunda (360 derece) ve pistonlar ğn iki hareketiyle bir iüzamanğ meydana getiren motorlara denir. Motorsikletler de, kuşuk deniz araşlarğnda, ufak ilaşlama motorlarğnda kullanğlabilirler. Iki zamanlş motorun oluçum sşrasş: 1- Emme- sğkğü tğrma 2- Ateü leme- egzoz 3- Dort zamanlş motorlar: Krank milinin her iki turunda ( 720 derece) ve pistonlarğn do rt hareketiyle bir iü zamanğ meydana getiren motorlara denir. Dort zamanlş motorun oluçum sşrasş: 1234- Emme : Benzinli motorda karğü ğmğn, dizel motorlarda havanğn silindirler işerisine alğndğg ğ zamandğr. Sşkşçtşrma : Sğcaklğk ve basğncğn elde edildig i zamandğr. Ateçleme: Silindirlerde yanma iü leminin sag landğg ğ zamandğr. Egzoz: Yanmğügazlarğn dğü arğya atğldğg ğ zamandğr. SOG UTMALARINA GORE MOTORLAR 1- Hava sogutmalş motorlar 2- Su sogutmalş motorlar. MOTORUN BELLI BAİ LI PARŞ ALARI 1- Karter: Motor yag lama yag ğna depoluk eder. 2- Silindir Blogu: Pistonlara ve krank miline yataklğk yapar,motorun ana go vdesidir. 3- Silindir Kapagş: Silindir blog unun uzerini kapatarak yanma odalarğnğ oluü turur. 4- Subap(Kulbutor) Muhafaza Kapagş: Motoru dğüetkenlere karü ğ koruyan dğükapaktğr. 5- Radyator: Sog utma suyuna depoluk eder. 6- Manifoltlar (emme-egzoz): Iki şeü it manifolt vardğr.Genel olarak toplama ve dag ğtma go revi yaparlar.Emme manifoldu karburato rde karğü mğü olan karğü ğmğn silindirlere dag ğtğlmasğnğ,egzoz manifoldu ise yanmğü gazlarğn toplanarak egzoz borusuna geşiü ini sag lar. 7- Enduksiyon Bobini: Akumulato rden gelen 12 voltluk akğmğ 15000-25000 volta yukseltir. 8- Buji: Ateü leme yapar(benzinli motor parşasğ) 9- Enjektor: Ateü leme yapar (dizel motor parşasğ) 10- Subap: Emme ve egzoz subabğ olarak iki şeü ittir.Toplama ve dag ğtma go revi yapar. 11- Karburator:Yakğt ile havayğ 1/15 oranğnda karğü tğrğr.(benzinli motor parşasğ) 12- Març Motoru: Motora ilk hareketi verir. 13- Alternator: Araş işin gerekli elektrig i uretir. 14- Distributor:Bujilere sğrasğ ile elektrik dag ğtğr. (benzinli motor parşasğ) 15- Krank Mili (ana mil): Pistonun dog rusal hareketini,piston kolu yardğmğyla dairesel harekete şevirir. 16- Piston: Yanma sonucu oluü an gaz basğncğnğ mekanik enerjiye şevirir ve motor zamanlarğnğn meydana gelmesini sag lar. 17- Eksantrik (kam) Mili: Distributo re,subaplara,yag pompasğ ve yakğt pompasğna hareket verir. RODAJ SU RESI: Yeni alğnmğümotorda motor parşalarğnğn birbirine alğü ma suresidir.Bu sure işerisinde ani duruü kalkğüyapğlmaz,hğzlğ gidilmez,yaklaü ğk her vitesin3/4Çkadar hğz yapğlğr. AKU MULATOR (BATARYA) GOREVI: kimyasal enerjiye şevirerek depo Elektrik enerjisini,eden ve gerektig inde kimyasal enerjiyi,elektrik enerjisine do nuü turerek geri veren parşaya akumulato r (batarya) denir. ARIZALAR VE BAKIMLARI Aku bag lantğsğ yapğlğrken artğ (+) kutup (+) ile (-) kutup eksi (-) ile paralel olarak bag lanmalğdğr.Aku takviyesi yapğlğrken de aynğ bag lantğ gerşekleü tirilmelidir. Dijital go stergeli araşlarda aku takviyesi yapğlmaz. (+) kutup baü ğ kalğn, (-) kutup baü ğ ince go runume sahiptir. Kğü ğn akumulato run donmamasğ işin tam ü arj ettirilir. Kutup baü larğnda meydana gelen oksitlenmelerin temizlig i,ğlğk su veya zğmpara ile yapğlabilir.Kutup baü larğnda kğsa surede oksitlenme oluü mamasğ işin bag lantğdan o nce kutup baü larğna şok az miktarda gres yag ğ surulebilir. Elektrolik işerisindeki su zamanla buharlaü arak seviyenin duü mesine sebep olur.Seviye duü tug unde plakalarğn 1-1,5 cm uzerine kadar saf su ilave edilmelidir. Akunun yuzey kğsmğ kurur ve temiz olmalğdğr.Aku yuzeyinde pisliklerin birikmesi akunun kendilig inden boü almasğna sebep olur. Herhangi bir yangğn esnasğnda Aku kutup baü larğ so kulmelidir U NITE 2 ATEİ LEME SISTEMI (BENZINLI MOTOR) Unite Ile Ilgili Aöşklama : Sistemin go revi bilinmeli parşalarğ ve yapğlan ayarlar o g renilmeli. Bu uniteyi iyi şalğü ğnğz sistemde meydana gelen basit arğzalar şok o nemlidir. SISTEMIN GOREVI Benzinli motorlarda yanma odasğnda sğkğü tğrğlmğüolan 1/15 oranğndaki yakğt ile havanğn ateü lenmesini sag layan sistemdir. SISTEMIN Ş ALIİ MASI Kontak anahtarğnğn aşğlğp marü a basğlmasğyla, Akumulato rden gelen 6 veya 12 voltluk akğm platin kontaklarğnğn aşğlmasğyla enduksiyon bobini uzerine yo nlenir. Enduksiyon bobini gelen akğmğ yuksek gerilime şğkartarak oluü an yuksek gerilim enduksiyon bobini tepe kulesinden distributo re geşer. Distributo r ise gelen yuksek gerilimli akğmğ sğrasğyla bujilere dag ğtğr ve akğm buji tğrnaklarğ arasğnda kğvğlcğma do nuü erek yanma odasğndaki karğü ğmğn ateü lenmesi sag lanmğüolur. Ateü lemenin sag lanmasğ tamamğyla oluü an yuksek gerilimli akğma bag lğdğr. Yuksek gerilimli akğm oluü madğg ğ surece bujilerin ateü leme yapmasğ mumkun deg ildir. ATEİ LEME SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1-AKU MU LATOR : Enduksiyon bobinine gerekli olan 12 voltluk akğmğn iletimini sag lar. 2-KONTAK ANAHTARI : Araş uzerine elektrik akğmğnğn iletilmesini veya kesilmesini sag layan elektrikli anahtardğr. Araş uzerinde go stergeler, ateü leme sistemi, marüsistemi gibi elektrik devrelerinin ana ü alteridir. 3-ENDU KSIYON (ATEİ LEME) BOBINI: Akumulato rden gelen 6 veya 12 voltluk gerilimi, 15.000 ile 25.000 volta yukselten parşadğr. 4-DISTRIBU TOR : Işerisinde bulunan hareketli parşalar vasğtasğyla enduksiyon bobininden gelen yuksek gerilimli akğmğ sğrasğ ile bujilere dag ğtğr. Distributo run işerisinde Platin, meksefe (kondansato r) ve tevzi makarasğ bulunur. Platin : Aşğlğp Kapanma hareketi vasğtasğyla bobinin yuksek gerilim oluü turmasğna yardğmcğ olur. Meksefe (Kondansator) : Platinin yuksek gerilim karü ğsğnda zarar go rmesini engeller. Tevzi Makarasş : Yuksek gerilimin ateü leme sğrasğna go re bujilere dag ğtğmğnğ sag lar. 5- BUJI : Yanma odalarğnda elektrik kğvğlcğmğ sag layarak ateü lemeyi gerşekleü tirir. ATEİ LEME SISTEMINDE YAPILAN AYARLAR 1- Buji (tğrnak) ayarğ 2- Platin ayarğ 3- Avans ayarğ Bu ayarlar bozuk olursa ; Araş tekleyerek, duzensiz şalğü ğr Motor şekiü ten duü er Yakğt sarfiyatğ artar MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Platin meme yapmğü sa ( şene kğsğmlarğ erimiü se) ; meksefe arğzalğdğr, meme yapan kğsğmlar zğmpara ile temizlenmelidir. Platinler belirli kilometreler sonucunda de g iü tirile bilen parşa gurubundadğr. Bujiler kurum bag lamğüise; kurum bag layan kğsğmlar tel fğrşa ile temizlenir. Buji kablolarğndan birinin yerinden şğkmasğ, bujilerin kurum bag lamasğ, buji ayarlarğnğn bozuk olmasğ sonucunda araş tekleyerek ve duzensiz şalğü ma go sterir. Kontak anahtarğ motor şalğü mazken ateü leme konumunda aşğk unutulursa enduksiyon bobini yanar, platin yanar ve aku boü alğr. Ateü leme sistemi aksamğ ğslanğrsa, ateü leme gerşekleü mez Distributo r kapag ğ şatlarsa motor şalğü maz. Yanma problemi olan artşa egzozda Siyah duman go rulur. ELEKTRONIK ATEİ LEME SISTEMI Elektronik ateü leme sisteminde platinsiz ateü leme sag lanğr, bu ateü lemede platin yoktur. Klasik ateü lemeden farkğ ise; Platin ayarğ yapğlmaz. Yanma tam sag lanğr ve yuksek devirlerde motor daha verimli şalğü ğr. Tekleme olasğlğg ğ ortadan kalkar Bujiler daha uzun o murlu olur. U NITE 3 BENZINLI MOTORLARDA YAKIT SISTEMI Unite Ile Ilgili Aöşklama : Sistemin go revi, o nemi ve basit arğzalar tam olarak o g renilmeli. Karğü ğm oranlarğ iyi bilinmelidir. SISTEMIN GOREVI Motorun ihtiyacğ olan benzini depolar ve depodaki benzinin hava ile birle ü erek yanma odalarğna 1/15 benzin + hava karğü ğmğ olarak gitmesini sag layan sistemdir. SISTEMIN Ş ALIİ MASI Motorun şalğü masğna bag lğ olarak; yakğt pompasğ (yakğt otomatig i) hareketini eksantrik milinden alarak depodaki yakğtğ belirli bir basğnşla karburato re getirir. Karburato re ulaü an yakğt hava ile karğü arak emme manifolduna oradan da yanma odalarğna iletilir. YAKIT SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1- YAKIT DEPOSU : Aracğn ihtiyacğ olan yakğtğ temiz bir ü ekilde depo eder. 2- İ AMANDIRA : Yakğt deposu işerisinde bulunan ve depodaki yakğt seviyesini yakğt go stergesine ileten parşadğr. 3- YAKIT GOSTERGESI : Hareket halinde iken surucuye depodaki yakğt hakkğnda bilgi veren uyarğ go stergesidir. 4- YAKIT POMPASI (YAKIT OTOMATIG I) : Depodaki yakğtğn emilerek karburato re iletilmesini sag layan, (depodaki yakğta hareket veren) parşadğr. Hareketini eksantrik milinden alan yakğt pompasğ yer olarak yakğt deposu ile karburato r arasğndadğr. 5- YAKIT FILTRESI : Depodan gelen yakğtğn işerisindeki toz ve tortularğn suzulup temizlenmesini sag lar.Filtre yer olarak yakğt deposu ile yakğt pompasğ arasğnda, bazğ motorlarda da yakğt pompasğ ile karburato r arasğnda da bulunabilir. 6- HAVA FILTRESI : Karburato re giren havanğn temizlig ini sag lar. Hava filtreleri kuru tip ve yag lğ tip olarak iki şeü ittir. Yer olarak karburato run uzerindedir. 7- KARBU RATOR : Motor işin gerekli olan 1/15 oranğndaki yakğt ile havanğn ayarlanmasğnğ sag layan parşadğr. Yer olarak emme manifoldunun uzerinde bulunur. 8- MANIFOLD : Motor işerisinde toplama ve dag ğtma go revi yaparlar. Iki şeü it manifold vardğr. Emme Manifoldu : Karburato rden gelen yakğt + hava karğü ğmğnğn emme subabğna iletilmesini sag lar. Egzoz Manifoldu : Egzoz subabğndan gelen yanmğügazlarğ egzoz borusuna iletir. 9- JIKLE KELEBEG I : Sog uk havalarda motorun rahat şalğü abilmesi işin zengin karğü ğmğ hazğrlayan tertibattğr. Yer olarak karburato run uzerinde hava giriüdelig i o nunde bulunur. KARIİ IM Ş Eİ ITLERI 1- Normal Karşçşm : Karburato run hazğrlamğüoldug u 1/15 oranğndaki karğü ğmdğr. 2- Zengin Karşçşm : Karburato run hazğrlamğüoldug u karğü ğmda yakğtğn fazla havanğn az oldug u karğü ğmdğr. 3- Fakir Karşçşm : Karburato run hazğrlamğüoldug u karğü ğmda yakğtğz az havanğn fazla oldug u karğü ğmdğr. YAKIT SISTEMINDE YAPILAN AYARLAR 1- Otomatik jikle yazlğk- kğü lğk ayarğ 2- Hava filitresi yazlğk- kğü lğk ayarğ 3- Ro lanti ayarğ Bu ayarlar bozuk olursa; Yakğt sarfiyatğ artar Egzozdan siyah renkte duman şğkar Motor bog ulur MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Hava filtresi tşkanmşç ise ; Motor zengin karğü ğmla şalğü ğr, Egzoz dumanğ siyah şğkar. Kuru tip hava filtrelerinin temizlig i basğnşlğ hava ile, yag lğ tip hava filtrelerinin temizlig i gaz yag ğ ile yapğlmalğdğr. Jikle öekik bşrakşlşrsa ; motor zengin karğü ğmla şalğü ğr, motor bog ulabilir, egzozdan siyah renkte duman şğkar. Belirli kilometre sonrasğnda hava filtresi ve yakğt filtresi deg iü tirilmelidir. Motor ğsğndğg ğnda stop etmeler go zleniyorsa karburato r ayarğnğn kontrol edilmesi gerekir. Bog ulmuübir motoru şalğü tğrabilmek işin birkaş dakika beklendikten sonra gaz pedalğna sonuna kadar basğlarak marüyapğlğr. Araşta yakğt ikmali (yakğt alğrken) yapğlğrken motor stop edilir. Ro lanti devresinin yukselmesi aracğn zengin karğü ğmla şalğü tğg ğnğ, yakğt sarfiyatğ oluü tug unu go sterir. Ro lanti devresinin duü uk olmasğ aracğn fakir karğü ğmla şalğü tğg ğnğ go sterir. Ro lanti devresi duü uk olan araşta teklemeler meydana gelir ve ayak gaz pedalğndan şekildig i anda araş stop eder. Rolanti devresi motorun kendi kendine öalşçtşgş devredir. DIZEL MOTORLARDA YAKIT SISTEMI Ş alğü ma prensibi aynen benzinli motorlar gibidir. Ancak dizel motorlarda par şa farkğ vardğr ve ateü leme teknig i farklğdğr. Burada bujiler gibi kğvğlcğmlğ ateü leme yoktur, sğkğü tğrğlmğühavanğn uzerine enjekto rler vasğtasğyla mazot puskurterek ateü leme sag lanğr. BELLI BAİ LI PARŞ ALARI 1- YAKIT DEPOSU : Yakğtğn depolanmasğnğ sag layan parşalardğr. 2- BESLEME POMPASI : Yakğt deposundaki mazotun (motorin) emilerek enjeksiyon pompasğna iletilmesini sag lar. 3- YAKIT FILTRESI : Enjeksiyon pompasğna giden mazotu temizler. 4- ENJEKSIYON POMPASI : Besleme pompasğndan gelen yakğtğ yuksek basğnşla enjekto rlere go nderir. 5- ENJEKTOR : Enjeksiyon pompasğndan gelen yakğtğ yanma odalarğ işerisinde sğkğü tğrğlmğü havanğn uzerine atomize bir ü ekilde puskurtur. 6- ALŞ AK BASINŞ , YU KSEK BASINŞ VE GERI DONUİ BORULARI: Depodaki yakğtğ besleme pompasğna, filtrelere, ve yakğt enjeksiyon pompasğna kadar ulaü masğnğ sag layan borulara alşak basğnş borularğ , enjeksiyon pompasğndan şğkan yuksek basğnşlğ yakğtğn enjekto rlere ulaü masğnğ sag layan borulara yuksek basğnş borularğ ,. besleme pompasğnğn bastğg ğ yakğtğn fazlasğnğ depoya taü ğyan borulara ise geri do nuüborusu denir. 7- HAVA FILTRESI : Motor işerisine giren havanğn temizlenmesini sag lar. Genellikle yag lğ tip hava filtresi kullanğlğr. 8- KIZDIRMA (ISITMA) BUJILERI : Sog uk havalarda motorun rahat şalğü masğnğ sag lar. MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Dizel motorlar hava yaparsa motor şalğü maz. Hava yapma sebepleri ; Depodaki yakğtğn tamamen bitmesi Yakğt borularğnğn delinmesi Yakğt filtresinin so kulmesi ve temizlenmesi Dizel motorun yakğt deposunun suyu gunluk olarak alğnmalğdğr. Su alğnmaz ise kğü ğn yakğt donar ve motor hava yapar. Hava filtresi belirli kilometrede deg iü tirilmeli yada temizlenmelidir. Hava filtresi tğkalğ ise egzozdan siyah renkte duman şğkar Yakğt filtresi belirli kilometrede deg iü tirilmelidir. EGZOZ SISTEMI GOREVI : Silindirler işerisindeki yanmğügazlarğn dğü arğya tahliye edilmesini sag lar. BELLI BAİ LI PARŞ ALARI 1. EGZOZ 2. EGZOZ 3. EGZOZ 4. EGZOZ Egzozdan SUBABI : Silindirlerdeki yanmğügazlarğ egzoz manifolduna iletir. MANIFOLDU : Yanmğügazlarğn egzoz borusuna iletilmesini sag lar BORUSU : Yanmğügazlarğn dğü arğya atğlmasğnğ sag lar. SUSTURUCUSU : Basğnşlğ olarak silindirlerden şğkan yanmğügazlarğn sesini azaltğr. aü ğrğ ses geliyorsa egzoz susturucusu veya egzoz borusu delinmi ü tir U NITE 4 MARİ SISTEMI Unite Ile Ilgili Aöşklama : Sistemin go revi ve basit arğzalarğ şok iyi anlaü ğlmalğ. SISTEMIN GOREVI Motora ilk do nme hareketini vererek aracğn şalğü masğnğ sag layan sistemdir. SISTEMIN Ş ALIİ MASI Kontak anahtarğnğn aşğlğp marü a basğlmasğyla akumulato rden gelen elektrik enerjisi marü motoru tarafğndan mekanik enerjiye şevrilir ve marüdiü lisi do nmeye baü lar. Marüdiü lisi volan diü lisini kavrayarak volan diü lisini do ndurur, volan diü lisinin do nmesiyle motora ilk hareket iletilmiüolur. MARİ SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1- AKUMU LATOR : Marümotoru işin gerekli ilk enerjiyi ileten parşadğr. 2- KONTAK ANAHTARI : Marükonumunu aşar ve marü a basma suresi 10-15 saniye olmalğdğr. 3- MARİ MOTORU : Elektrik enerjisini mekanik enerjiye şevirerek motora ilk hareketi ileten parşadğr. 4- MARİ DIİ LISI : Marü motorundan gelen mekanik enerjiyi alarak volan diü lisinin do nmesinin sag layan parşadğr. 5- VOLAN DIİ LISI : Krank milinin ilk hareketini sag lar. MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Marça basşldşgşnda març motoru öalşçmşyor ise ; Akumulato r boü almğü tğr Akumulato r kutup baü larğ gevü ektir Akumulato r kutup baü larğ oksitlidir Marümotorunun ko murleri bitmiü tir Marümotoru arğzalğdğr Marça basşldşgşnda aracşn motoru rahat donuyor fakat motor öalşçmşyorsa ; Yakğt sistemi arğzalğdğr Ateü leme sistemi arğzalğdğr Kontak anahtarş ile 10-15 saniyeden fazla març yapşlacak olursa : Akumulato r boü alğr Marüdiü lisi ve volan diü lisi zarar go rur. Ş alşçşr haldeki motorda març yapşlacak olursa ; Marümotoru zarar go rur Marüdiü lisi ve volan diü lisi zarar go rur (kğrğlğr) U NITE 5 YAG LAMA SISTEMI Unite Ile Ilgili Aöşklama : Sistemin go revi ve o nemi bilinmeli, yag deg iü im ve o lşum kurallarğ iyi bilinmeli. SISTEMIN GOREVI Ş alğü an motor parşalarğnğn aü ğnmasğnğ ve ğsğnmasğnğ o nleyen, motorun sog utulmasğna yardğmcğ olan ve motor parşalarğnğn temizlig ini sag layan sistemdir. SISTEMIN Ş ALIİ MASI Yag pompasğ karterdeki yag ğ belirli basğnşla yag lama kanallarğna go nderir. Motor yag ğ şalğü an motor parşalarğnğ yag ladğktan sonra tekrar karter işerisine geriye gelir. YAG LAMA SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1-KARTER : Motor yag ğna depoluk eder, yag ğn sog umasğna yardğmcğ olur ve motorun alt tarafğnğ kapatarak; toz. toprak ve yabancğ maddelerin motor işerisine girmesini o nler. 2-YAG FILTRESI : Motor yag ğnğn temizlenmesini sag lar. 3-YAG POMPASI : Yag ğ karterden emerek belirli basğnş altğnda motor yag lama kanallarğna go nderir. 4-YAG GOSTERGESI : Yag muü iri yardğmğyla yag ğn basğncğnğ surucuye bildirir. 5-YAG LAMBASI : Yag lama sisteminde meydana gelen arğza karü ğsğnda surucuyu ikaz eder. Marü a basğlğp motor şalğü tğg ğ anda kendilig inden so nmesi gerekir. 6-YAG KONTROL Ş UBUG U : Gunluk bakğmlarda karterdeki yag ğn seviyesini o lşmek işin kullanğlğr. YAG OLŞ U M KURALLARI Motor şalğü ğr vaziyette olmayacak. Eg er kontak yeni kapatğlmğü ise 5-6 dakika kadar beklenilmelidir. Araş duz zeminde olmalğ Yag şubug u şekilip temiz bir bezle silinir ve tekrar kanalğna takğlğr. Ş ubuk kanalğndan şekilip yere paralel ü ekilde tutularak yag belirtisi okunur. Yag belirtisi şubuk uzerinde bulunan iki şizgi arasğnda olmalğdğr. YAG DEG Iİ IM KURALLARI Motor şalğü ğr vaziyette olmayacak. Eg er kontak yeni kapatğlmğü ise 5-6 dakika kadar beklenilmelidir. Araş duz zeminde olmalğ Motor sğcak olmalğ. Kirli yag karterin altğndan boü altğlğr. Yeni yag subap muhafaza kapag ğ uzerinden (motor yag kapag ğ) ilave edilir. MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Motor yagşnşn eksilme sebepleri ; karter delinmiü , karter contasğ kaşğrğyor veya motor yag yakğyor olabilir. Motorun yag yakma sebepleri ; segmanlar aü ğnmğü , silindirler aü ğnmğü , subap yataklarğ aü ğnmğüolabilir veya kullanğlan motor yag lama yag ğ fazladğr. Yag yakan bir aracğn egzoz dumanğ mavi renkte go zlenir. Yag o lşumu yapğldğg ğnda yag belirtisi en alt (min.) şizgide ise bu aracğn yag sğz şalğü tğg ğnğ bildirir. Yag sğz şalğü an bir araşta ; motor aü ğrğ derecede ğsğnğr ve yanar. Motor şekiü ten duü er. Eg er yag belirtisi en ust (max.) noktada ise yag ğn fazla oldug unu bildirir. Bunun sonucunda da araş yag yakar. Araşta bulunan motor yag lama yag ğ gunluk bakğmlarda kontrol edilmelidir ve belirli kilometre sonunda da motor yag lama yag ğ deg iü tirilmelidir. Yag filtresi belirli kilometre sonunda deg iü tirilmelidir. Sistemle ilgili arğzayğ hareket halinde surucuye yag lambasğ bildirir. Yag lambasğ yandğg ğnda mutlaka kontak kapatğlmalğdğr. Yaglama yagş oldugu halde motorda yag basşncş yapşlamşyor ise; Yag filtresi veya yag pompasğ tğkalğ olabilir. U NITE 6 SOG UTMA SISTEMI (SU SOG UTMA) Unite Ile Ilgili Aöşklama : Sistemin go revi ve aracğn hararet yapma nedenleri şok iyi bilinmelidir. SISTEMIN GOREVI Yanma sonucunda ğsğnan motor parşalarğnğn yuksek ğsğlardan zarar go rmesini engellemek amacğyla motorun sog utulmasğnğ sag lar. SISTEMIN Ş ALIİ MASI Radyato rde bulunan su, devir daim (su) pompasğ vasğtasğyla motor bloklarğ işerisindeki su kanallarğna go nderilir. Blok işerisinde dolaü an su tekrar radyato re do ner ve bu iü lem surekli devam ederek sog utma iü lemi sag lanmğü olunur. SOG UTMA SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1-RADYATOR : Sog utma suyuna depoluk eder ve bloklardan gelen sğcak suyun radyato r ust depodan geşerek peteklerde sog umasğnğ ve alt depodan sog uk suyun tekrar bloklara go nderilmesini sag lar. 2-VANTILATOR KAYIİ I : Krank kasnag ğndan hareket alarak; su pompasğ, vantilato r ve alternato run şalğü masğnğ sag lar. ( Vantilato r kayğü ğ yalnğzca sog utma sisteminde deg il ayrğca ü arj sisteminde de kullanğlan ortak bir parşadğr) 3-VANTILATOR (ELEKTROFAN): Radyato r peteklerinde bulunan sğcak suyun sog umasğnğ sag lar. 4-DEVIR DAIM (SU) POMPASI : Vantilato r kayğü ğnğn hareketiyle radyato rdeki suyu basğnşlğ olarak alğp su kanallarğna pompalar. 5-TERMOSTAT : Motorun en kğsa sure işinde ğsğnmasğnğ ve ğsğndğktan sonra motor ğsğsğnğn sabit kalmasğnğ sag lar. Yer olarak silindir kapag ğ su şğkğü ğnda bulunur. 6-HARARET (ISI) GOSTERGESI : Surucuye motor ğsğsğ ile ilgili bilgi verir. 7-ISI MUİ U RU : Isğ go stergesine elektrik go nderir, silindir kapag ğna bag lanmğü tğr. SOG UTMA SISTEMININ BASIT ARIZALARI VE GIDERILMESI Sogutma suyunun eksilme sebepleri; Radyato r hortumlarğnğn kaşğrğyor olmasğ Kalorifer hortumlarğnğn kaşğrğyor olmasğ Silindir kapak contasğnğn kaşğrğyor olmasğ Radyato r kapag ğnğn bozuk olmasğ Aracşn hararet yapma sebepleri ; Suyun yetersiz olmasğ Termostatğn arğzalğ olmasğ Radyato r peteklerinin kireşten dolayğ tğkalğ olmasğ Devir daim (su) pompasğnğn arğzalğ olmasğ Vantilato r kayğü ğnğn; gevü ek, ve kopmuüolmasğ Su kanallarğnğn paslanma ve kireşlenme yapmasğ Fan sogutucu araölarda ; fan motorunun arğzalğ, fan elektrik muü irinin bozuk olmasğ Aracğn uygun devir ve viteste kullanğlmamasğ Hararet yapmğübir motorun radyato r kapag ğ hava basğncğ alğndğktan sonra aşğlğr, birden aşğlmaz. Hararet yapan bir araşta kontak anahtarğ kapatğlmaz, araş ro lantide şalğü ğr vaziyette ğlğk su yavaüyavaüilave edilir. Radyato r işerisindeki suyun seviyesi radyato r peteklerinin 1 cm kadar uzerinde bulunmalğdğr. Kullanğlan su işilecek temizlikte veya kireşsiz su olmalğdğr. Radyato rdeki suyun seviye kontrolu gunluk bakğmda yapğlmalğdğr. Kğü ğn suyun donmamasğ işin işerisine antifiriz ilave edilmelidir. Vantilato r kayğü ğ yaklaü ğk olarak 1-1,5 cm kadar esnemelidir. Gerginlik kontrolu haftalğk bakğmdğr. Hareket halinde iken kayğükopacak olursa surucuye ilk ikazğ ü arj go stergesi bildirir. Sğcak motorun uzerine sog uk su do kulmez şunku; silindir blog u ve kapag ğnğn şatlamasğna sebep olur. Araştaki termostat şğkarğlacak olursa ; Motor sog uk şalğü ğr, geş ğsğnğr, aü ğnmalar artar. Hararet yapmğübir araşla yola devam edilecek olursa; motor fazla ğsğnğr ve yanar, şekiü ten duü er. Hava sog utmalğ motoru su sog utmalğ motordan ayğran en o nemli fark, su sog utma parşalarğnğn hava sog utmalğ motorda bulunmamasğ. U NITE 7 İ ARJ SISTEMI Unite Ile Ilgili Aöşklama : Sistemin go revi ve basit arğzalarğ şok o nemli. Arğzalar iyi bilinmelidir. SISTEMIN GOREVI Araş şalğü tğg ğ surece araş işin gerekli olan elektrig i ureten ve akunun dolmasğnğ sag layan sistemdir. SISTEMIN Ş ALIİ MASI Krank milinden gelen hareketle vantilato r kayğü ğ kendi ekseni etrafğnda do nmeye baü lar, oluü turmuü oldug u hareket enerjisi vasğtasğyla alternato run şalğü masğnğ sag lar. Alternato r ise gelen mekanik enerjiyi elektrik enejisine şevirerek konjekto re go nderir. Konjekto r alternato rden gelen akğm ve voltajğ ayarlayğp tesisata ve akuye elektrik dag ğtğmğnğ sag lar. İ ARJ SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1-ALTERNATOR (İ ARJ DINAMOSU) : Vantilato r kayğü ğndan almğüoldug u mekanik enerjiyi elektrik enerjisine şevirir. 2-KONJEKTOR ( REGU LATOR) : Alternato rden gelen elektrig in voltajğnğ ve ü iddetini ayarlar, akuye ve tesisata elektrik dag ğtğr. 3-AKU MU LATOR : Öarj sistemi şalğü madğg ğ zaman, aracğn elektrik ihtiyacğnğ karü ğlar. 4-İ ARJ GOSTERGESI : Öarj siteminin elektrik uretip uretmedig ini surucuye bildirir. MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI İ arj lambasş yanşyor ise : elektrik uretimi durmuüdemektir. Öarj lambasğ yandğg ğ anda kontak kapatğlmalğdğr. Alternator uzerinde meydana gelen basit arşzalar ; - Alternato r ko murleri aü ğnmğüolabilir. - Alternato r kablo bag lantğlarğ gevü ek, kopmuüveya oksitlenmiüolabilir. - Alternato r yataklarğ bozuk olabilir arj Vantilator kayşçş gevçek, kopmuç ve gergin olabilir. Vantilato r kayğü ğnğn koptug unu ilk olarak ü go stergesi bildirir. Vantilato r kayğü ğ şok gergin ise alternato r yataklarğ bozulur. Konjektor arşzalş ise ; Aracğn ampulleri sğk patlar ve akude su kaybğ meydana gelir. U NITE 8 AYDINLATMA IKAZ VE GOSTERGELER SISTEMI Unite Ile Ilgili Aöşklama : Kullanğlan ğü ğklarğn go revleri, renkleri ve arğzalarğ şok o nemli. Go sterge panosunda bulunan ğü ğk ve ibreler iyi o g renilmeli AYDINLATMA SISTEMI GOREVI : Aracğn emniyetli seyrini sag lamak işin kullanğlan ğü ğklandğrmalardğr. AYDINLATMA SISTEMININ PARŞ ALARI Farlar : Seyir esnasğnda go ruü un yeterli olmasğnğ sag layan ğü ğklardğr. Ş alğü masğnğ akunun enerjisinden alğr. Yakğnlarğ 25 metre, uzaklarğ 100 metre mesafede aydğnlatmasğ gerekir. Aydğnlatma yetersiz ise far ayarğ yapğlğr. Sigorta : Araşta alğcğlarğ ve tesisatğ kğsa devreden dog acak tehlikeye karü ğ koruyan parşadğr Radyato rde bulunan su, devir daim (su) pompasğ vasğtasğyla motor bloklarğ işerisindeki su kanallarğna go nderilir. Blok işerisinde dolaü an su tekrar radyato re do ner ve bu iü lem surekli devam ederek sog utma iü lemi sag lanmğü olunur. MEYDANA GELEN BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Farlardan hiöbiri yanmşyorsa ; Far anahtarğ arğzalğ olabilir. Aku; zayğf, bitmiüveya kutup baü larğ şğkmğüolabilir Sigortalar atmğüolabilir. Sigortalar attğg ğ zaman aynğ amperde yeni bir sigortayla deg iü tirilmelidir. Farlardan bir tanesi yanmşyor veya sonuk yanşyor ise ; Yanmayan tarafğn far kablo bag lantğsğ kopmuü , oksitleniüolabilir Yanmayan tarafğn far ampulu patlamğüolabilir. IKAZ SISTEMI GOREVI : Suruculerin yayalarğ ve dig er suruculeri uyarmak amacğyla kullandğklarğ ğü ğklandğrmalardğr. IKAZ SISTEMININ PARŞ ALARI Sinyal Lambalarş : Suruculerin do nuüyaptğklarğnğ bildirmek amacğyla kullanğlan ğü ğklardğr. Flaü o rlere bag lğdğr. Aracğn dğü ğnda bulunan sarğ ğü ğklardğr. Fren Lambalarş : Suruculerin durmakta veya yavaü lamakta oldug unu bildiren ikaz lambasğdğr. Fren muü urune bag lğdğr. Aracğn arkasğnda bulunan kğrmğzğ ğü ğklardğr. Korna : Suruculerin kullandğg ğ sesli ikazdğr. BASIT ARIZALAR VE GIDERILMESI Sinyal lambalarşndan ; hiöbiri yanmşyorsa; flaü o rler arğzalğdğr, bir tanesi yanmğyor ise yanmayan tarafğn ampulu patlak veya kablo bag lantğsğnda arğza vardğr. Fren lambalarşndan ; hiöbiri yanmşyor ise fren muü uru arğzalğdğr, bir tanesi yanmğyor ise yanmayan tarafğn ampulu patlak veya kablo bag lantğsğ arğzalğdğr. GOSTERGELER SISTEMI GOREVI : Hareket halinde iken surucuye aracğ ile ilgili bilgi veren ve arğzalarğ bildiren ü ekilli ğü ğklar veya rakamlğ ibrelerdir. ARAŞ TA BULUNANA GOSTERGELER Hşz Gostergesi : Aracğn o anki hğzğnğ go sterir Kilometre Gostergesi: Aracğn kat ettig i yolu bildirir. Motor Devir Saati : Motorun şalğü ma devrini go sterir. Yakşt Gostergesi : Seyir esnasğnda surucuye depodaki yakğtğn seviyesi ile ilgili bilgi verir. Yakğt azaldğg ğ anda go stergede kğrmğzğ renkte ikaz ğü ğg ğ yanar. Hararet (şsş) Gostergesi : Motor şalğü tğg ğ surece motor ğsğsğ ile ilgili bilgi verir. Eg er hareket halinde iken ğsğ go stergesinde kğrmğzğ ğü ğk yanğyor ise bu aracğn hararet yaptğg ğnğ bildirir. Yag Lambasş : Araşta yag lama sistemi ile ilgili ikazğ bildirir. Araş hareket halinde iken yag lambasğ yanğyor ise kontak kapatğlğp arğzanğn giderilmesi gerekir. Yag danlğg ğ simgeleyen kğrmğzğ bir ğü ğktğr. İ arj Lambasş : Öarj sistemi ile ilgili ikazğ bildirir. Araş hareket halinde iken yanğyor ise kontak kapatğlğp arğzanğn giderilmesi gerekir. Akuyu simgeleyen kğrmğzğ bir ğü ğktğr. El Freni Lambasş : Aracğn tekerleg inin sabitlendig ini bildirir. Kesinlikle el freni ikaz ğü ğg ğ yanğyor ise hareket edilmez. Parkğ simgeleyen kğrmğzğ bir ğü ğktğr. Sinyal lambalarş : Ikaz amacğyla kullanğlan sinyallerin aşğk oldug unu bildirir. Go sterge panosunda yanan yeü il renkteki oklardğr. Kğsa ve uzun far lambalarğ : Farlarğn aşğk oldug unu bildirir. Uzun huzme farlar go sterge panosunda mavi renkte yanar. Jigle lambasş : Jiglenin şekik kaldğg ğnğ ikaz eder. Kşzdşrma bujileri (şsştma) lambasş : Dizel motorlarda bulunur. Yanma odalarğnğn ğsğtğldğg ğnğ bildirir. Kontak anahtarğ ile marü a basmadan o nce yanan turuncu ğü ğktğr. Turuncu ğü ğk so nmeden marü a basğlmaz. Enjeksiyon sistemi uyarş lambasş : Enjeksiyon ateü lemeli benzinli motorlarda bulunur. Yanma odalarğnğn ğsğsğnğ bildirir. Kontak anahtarğyla marü a basmadan o nce yanan turuncu ğü ğktğr. U NITE 9 GUŞ AKTARMA ORGANLARI VE LASTIKLER Unite Ile Ilgili Aöşklama : Parşalarğn go revleri iyi bilinmeli ve lastikler ile ilgili bilgiler şok iyi bilinmeli. SISTEMIN GOREVI Motorun hareketinin tekerleklere iletilmesini sag layan parşalarğn tumune guş aktarma organlarğ denir. SISTEMIN PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1-DEBRIYAJ (KAVRAMA) : Isteg e bag lğ olarak motorun hareketini vites kutusuna iletir veya keser. Yeri volan ile vites kutusu arasğndadğr. Hareket halinde iken debriyaj pedalğ basğlğ tutulmamalğdğr. Debriyaj pedalğnğn ani, sert ve yarğm debriyaj olarak kullanğlmasğ debriyaj balatalarğnğn aü ğnmasğna ve yag lanmasğna sebep olur. Vites deg iü tirme iü lemlerinde debriyaj pedalğna tam olarak basğlmalğdğr. 2-VITES KUTUSU ( İ ANZUMAN) : Motorun hğzğnğ ve gucunu ayarlar.Vites kutusu genel olarak diü li ve millerden oluü muü tur. Diü lilerin aü ğnmasğnğ ve ğsğnmasğnğ o nlemek işin vites kutusu işerisine diü li yag ğ ilave edilir. Vites deg iü tirme iü lemlerinde vites kutusu ses yapğyor ise debriyaj pedalğna tam basğlmamğü tğr veya vites kutusu yag sğz kalmğü tğr. 3-İ AFT (KARDAN MILI) : Vites kutusu ile diferansiyeli birbirine bag lar ve vites kutusunun hareketini diferansiyele iletir. 4-DIFERANSIYEL : Öafttan gelen hareketi 90 derece kğrarak aks millerine dag ğtğr. Ayrğca virajlarda iş lastiklerin farklğ aşğlarda ve hğzlarda do nmesini sag layarak aracğn savrulmasğnğ o nler. Diferansiyel işerisinde de diü li ve miller vardğr. Diü lilerin zarar go rmemesi işin diü li yag ğ kullanğlğr. 5-AKSLAR : Diferansiyelden gelen hareketi tekerleklere iletir. 6-TEKERLEKLER : Aracğn ag ğrlğg ğnğ uzerinde bulunduran ve aracğn yolla temasğnğ sag layan hareket organğdğr. Jant ve lastik olmak uzere iki kğsğmdan meydana gelir. Jant : Tekerleg in kampanalara bag lanmasğnğ sag layan kğsğmdğr. Lastik : Aracğn yolla temasğnğ sag layan kauşuk yapğdğr. Iki şeü it lastik vardğr ; 1-İ amyelli lastikler : Iş lastig i bulunan lastiklerdir. 2-Dubleks lastikler: Iş lastig i bulunmayan lastiklerdir. LASTIKLERIN BAKIM VE BASIT ARIZALARI Lastik hava deg eri tavsiye edilen deg erden az ise ; lastikler kenar kğsğmlarğndan aü ğnma go sterir ,aracğn enerji kaybğ artar ve araşta yakğt sarfiyatğ oluü ur. Lastik hava deg eri tavsiye edilen deg erden fazla ise ; lastikler orta kğsmğndan aü ğnğr ve direksiyonda titreü imler oluü ur. Lastiklerde balanssğzlğk (dengesizlik) var ise ; Lastikler titreü im yapar, direksiyonda belirli kilometrelerde titreü im oluü ur, direksiyon hakimiyeti zorlaü ğr, bag lantğ somun ve civatalarğ gevü er, o n takğm ayarlarğ şabuk bozulur, lastikler dengesiz aü ğnğr. Isğdan dolayğ ü iü en lastiklerin hava deg eri indirilmemeli, oldug u basğnşta bğrakğlmalğdğr. Lastik hava deg erleri her araca binerken kontrol edilmelidir. Kontrol esnasğnda lastiklerin sog uk olmasğna dikkat edilmelidir. Araş uzerinde bulunan lastiklerin hepsi eü it deg erde olmalğdğr. Kar zincirleri şekici lastiklerin hepsine takğlmalğdğr. Tekerlekler uzerinde bulunan bijonlar sğkma iü lemi yapğlmadan o nce mutlaka kuru bir bezle silinmelidir. UNITE 10 FREN SISTEMI ON DU ZEN SISTEMI VE SU SPANSIYON Unite Ile Ilgili Aöşklama : Parşalarğn go revleri ve basit arğzalar iyi bilinmeli. FREN SISTEMI (HIDROLIK FREN) Hareket halindeki aracğn durmasğnğ veya yavaü lamasğnğ, park halindeki aracğn ise sabitlenmesini sag lamak amacğyla kullanğlan sistemdir. Araşlarda kullanğlan iki şeü it fren vardğr; El Freni : Duran aracğn sabitlenmesini sag lar. Servis (ayak ) Freni: Hareket halindeki aracğn durmasğnğ veya yavaü lamasğnğ sag lar. FREN SISTEMI PARŞ ALARI VE GOREVLERI 1- FREN PEDALI : Sistemin devreye girmesini sag layan pedaldğr. 2- MERKEZI POMPA : Tekerlek fren silindirlerine go nderilen hidrolik yag basğncğ sag lamaktadğr. 3- HIDROLIK DEPOSU : Belirli miktarda fren hidrolik yag ğna depoluk eder. 4- KAMPANA VEYA DISKLER : Tekerlek go beg ine bag lanarak tekerlekle birlikte do ner ve balatalarğn surtunme yuzeyini teü kil eder. 5- FREN BALATALARI : Frenleme esnasğnda kampanalarğn durmasğnğ sag lar. Kampanalarda tekeri durdurur. HAVALI FRENLER Genellikle ag ğr vasğtalarda kullanğlğr, şalğü masğ ise kuru hava ile gerşekleü ir. Havanğn uretimini sag layan kompreso r.hava borularğ ve hava go stergesi bulunur. ABS (ANTI BLOKAJ SISTEM) FRENLER Hangi yol ü artlarğnda olursa olsun tekerleklerin kayma yapmadan do nerek ve durma noktasğna kadar yavaü latğlmasğyla mumkun olur. ABS fren sistemi ana parşa olarak her tekerde bir tane devir senso ru ve diü lisi, birtane elektronik kumanda ve bir tane hidrolik uniteden meydana gelir. En buyuk avantajlarğndan biri direksiyon hakimiyeti sag lamaktğr. BAKIM VE ARIZALAR Fren sisteminde kullanğlan yag hidrolik yag ğdğr ve gunluk olarak kontrol edilmelidir. Fren ayarlarğ bozuk olan bir araşta ; araş sag a sola şekmeye baü lar. Servis (ayak) frenine basğldğg ğ anda o n ve arka tekerlekler aynğ anda durur. Frenlerin tutmama sebepleri ; hidrolik kalmamğü olabilir, fren borularğnda kaşak olabilir, balatalar aü ğnmğü olabilir, fren sistemi hava yapmğüolabilir. Fren ayarlarğnğn sğkğ olmasğ araşta enerji kaybğna ve bunun sonucunda yakğt sarfiyatğnğn oluü masğna sebep olur. Sog uk havalarda el freni şekik bğrakğlğrsa; fren balatalarğ donarak kampanaya yapğü ğr. WestinghausÇlu fren sistemli araşlarda aracğn motoru stop edilerek yola devam edilirse frenler tutmaz. El freni şekili vaziyette yola devam edilecek olursa ; Yakğt sarfiyatğ artar, fren balatalarğ aü ğnğr, kampanalar ğsğnğr. Hava frenli araşlarda ; hava go stergesi deg er go stermiyorsa araş hareket ettirilmez. Hava olmadğg ğ zaman frenler tutmaz. Hava basğncğ şok şabuk duü uyorsa borularda veya rekorlarda kaşak vardğr. ON DUZEN SISTEMI GOREVI : O n tekerleklere yol tayini sag layan sistemdir. Sistemin şalğü masğnğ sag laya bilmek işin kullanğlan belli baü lğ parşalarğ ; Direksiyon simidi Direksiyon mili Direksiyon kutusu Rot ve o n tekerlekler BAKIM VE ARIZALAR Direksiyonda boü luk varsa ; Rotlar arğzalğ olabilir, direksiyon kutusu arğzalğ olabilir, Direksiyon kutusunun ayarğ bozulmuüolabilir. Direksiyon kutusunda yag kaşag ğ olup olmadğg ğ kontrol edilmelidir. Sistemde yapğlan genel ayar Rot (balans) ayarğdğr. Rot ayarğ bozuk olan bir araşta ; Araş bir tarafa şekmeye baü lar, o n lastikler işten ve dğü tan aü ğnma go sterir. SU SPANSIYON SISTEMI GOREVI : Araş uzerinde rahatlğk sag layan sistemdir. PARŞ ALARI : 1- YAYLAR : Yoldan gelen titreü im ve darbeleri yutan elemandğr. 2- AMORTISORLER : Yaylarğn salğnğmğnğ kontrol altğnda tutan elemandğr.