Tam metin için tıklayınız.

Ergin Taşkın, Yasa ve Tabiyet, Hukuk Kuramı, C. 2, S. 4, Temmuz-Ağustos 2015, ss. 15-19.
YASA VE TABİYET
Ergin Taşkın*
*
Avukat, Maliye Bakanlığı, İstanbul Muhakemat Müdürlüğü, [email protected].
Taşkın/ Yasa ve Tabiyet
hemen ödemem gerektiği bilinci içinde yaşıyorum
sürekli.”2
“Yasanın Önünde”
“Yasanın önünde bir kapı bekçisi durur. Taşradan gelen bir adam
girmek için ricada bulunur. Kapı bekçisi ona şimdi giremeyeceğini
Mesel, yazarının yalnızca en ünlülerinden değil onun
söyler. Adam düşünür sonra girip giremeyeceğini sorar. “Bu
arkadaşlarına
mümkün” der kapı bekçisi “ama şimdi değil”. O sırada yasaya
metinlerdendir.3 “Yasa Önünde” Mesel’i –Vor dem Gesetzt-
açılan kapı her zamanki gibi açık olduğundan, kapı bekçisi yana
bağımsız metin olarak 7 Eylül 1915 tarihinde siyonist
çekildiğinde adam kapıdan içeri bakmak için eğilir. Kapı bekçisi
Selbstwehr
bunu fark ettiğinde güler ve “yasağıma rağmen içeri girmeyi
Katedral’de bölümünde kullanılmıştır.
denemek seni böyle cezbediyorsa bil ki, ben güçlüyüm. Sadece en
Mesel,
alttaki
bile
edebiyatına uzanan edebi ifade tarzıyla geleneksel ve dini
dayanamam”. Böyle bir zorluğu taşralı adam beklemiyordur.
düşüncede kutsal kişiliklerin, azizlerin inanca ait hakikatin
Yasa herkese her zaman herkese açık olmalı diye düşünür. Kapı
özüne ilişkin sezgilerini ortaya koyar. Geleneksel ifade
bekçisi ona bir tabure verir günlerce yıllarca kapının yanında
biçiminde saygınlık, şeref, şöhret getiren anlatımlarda
oturtur. Taşralı adam birçok kez içeri girmeyi dener ricaları ile
kullanılır.5
kapıcıyım.
Üçüncüsünün
görünüşüne
ben
kapı bekçisini yorar… Ölümünden önce bütün yaşananları
ve
Felice’ye
dergisinde
efsane,
söylence
okuduğu
yayınlanır.4
Antikite’den
ve
Dava
sevdiği
romanın
ortaçağ
Latin
Edebiyat metinlerinin salt yaratıcı yazarının ürünü
düşünür, kapı bekçisine hiç sormadığı bir soru yöneltir. “Herkes
olmadığı, yazarının kendisinden önce üretilen metinlerle
yasaya ulaşmak için çaba gösterir, nasıl oldu da bunca yıl benden
diyalogu ile oluştuğu tezi “metinlerarasılık” kavramı ile
başka hiç kimse bunu talep etmedi”. Kapı bekçisi onun sonunun
tanımlanır.6 Mesel’in diyalogda olduğu metinlere dair ikna
geldiğini anlar. Kaybolan işitme duyusuna ulaşmak için bağırır.
edici yorum onun Yahudi mistisizminden, Kabala’dan
“Senden başka hiç kimse giremezdi, çünkü bu giriş yalnız senin
kaynaklandığı belirtilmektedir.7 Bir geleneksel Yahudi
içindi. Ben şimdi gidiyorum ve onu kapatıyorum”.1
anlatısında
–Midraş
Pesita
Rabbati-
Musa’nın
Sina
Dağı’nda kalışı sırasında göğe yükselişi üzerine anlatıda,
I
göğün kapılarına varan Musa yolunun bir melek tarafından
13 Aralık 1914’de Kafka günlüğüne şunları yazar:
kesildiğini görür. Kemuel adlı bu melek onun Tanrı
huzuruna çıkmasını yasaklar. Peygamber hiç tereddüt
“Çalışacak yerde –hepsi bir sayfa yazdım (Mesel’in
yorumu) -bitirilmiş bölümleri okudum ve kısmen iyi
buldum bunları. Örneğin özellikle Mesel’den
duyduğum memnunluk ve mutluluğun bedelini
ödemem, hem de hiç dinlenme yüzü görmemem için
etmeden meleği öldürür, yoluna devam eder. Bir süre sonra
ikinci melekle, ardından üçüncü bir melekle karşılaşır, her
ikisi de ilkinden çok güçlüdür…8 Yine Scholems tarafından,
Geç Kabalada Tevrat”ın her bir Yahudi”ye özel, yalnızca
ona özgü ve yalnızca onun tarafından kavranabilecek yüzle
Franz Kafka, Der Process (Auszug aus dem Kapitel “Im
Dom”), Hg.Bogdal Klaus Michel, Neue Literaturteorien in der
Praxis. Textanalysen von Kafkas “Vor dem Gesetz”, 2.Auflage,
2005, Göttingen, s. 11-17. Bkz. Kafka Franz, Dava (Çev. Ahmet
Cemal) 2. Basım, 2000, İstanbul, s. 225-226; Franz Kafka,
Hikayeler ( Türkçesi: Kamuran Şipal), 7. Basım, 2002, İstanbul,
s. 82-84.
4
Kafka Franz, Literaturwissen für Schule und Studium, Von
Carsten Schlingman, Stuttgart, s. 97.
Kafka Franz, Günlükler, (Türkçesi Kamuran Şipal), 2003,
İstanbul, s. 458
7
1
5
htt://de.wikipedia.org/wiki/Legende erişim tarihi 18.08.2014
Gürbilek Nurdan, Benden Önce Bir Başkası, 2. Basım, 2012,
İstanbul, s. 11. Bkz. Blomm Harold, Etkilenme Endişesi, Bir Şiir
Teorisi (Çev. Ferit Burak Aydar), İlk Basım, 2008, İstanbul.
6
G.Kurz,Meinungen zur Schrift, Zur Exegese der Legende Vor
dem Gesetz-im Roman- Der Prozess in Franz Kafka und das
Judentum. K. E Grözinger, S Moses u H.D Zimmermann –
Hrgs- Frankfurt a.m 1987, s. 223’den aktaran K.E Grözinger
Kafka und die Kabbala, 2003, s. 53.
2
Löwy Micael, Franz Kafka, Boyun Eğmeyen Hayalperest
(Çeviri Işık Ergüden), 2008, İstanbul, s. 78. Klaus Wagenbach,
Franz Kafka, Monograpie, 2008, Hamburg, s. 113-114.
3
8
16
Löwy, a.g.e, s. 87-89.
Hukuk Kuramı, C. 2, S. 4, Temmuz-Ağustos 2015
yöneldiği, kişinin yazgısını ancak kendisine yönelmiş yüzü
yenmesi olur. Buna karşın o Zeus’un hükümranlığının
kavradığında ve geleneğin içine yerleştirdiğinde yazgısını
sonsuz
gerçekleştireceğine
kurtulamayacağı kehanetinde bulunur. Hükmettiği sitenin
belirtilmektedir.
dair
savın
yaygınlık
kazandığı
9
olacakların
elinden
onun
da
üzerine çöken felaketin kaynağı olduğu bildirilen cinayeti
sorgulaması Oidipus’un baba katili ve annesinin kocası
Mesel, Dava romanının Katedral’de bölümünde Josep K. ile
olduğunu öğrenmesi ile son bulur. Sitesinden uzakta kör
Rahip arasında tartışılır. Kapı bekçisinin son sözleri ile
ettiği gözleri ile Kolonos’ta ölecek bilge bir dilencidir.
taşralı adamı aldattığından bahisle başlayan tartışma, kapı
Birbirleri ile yaptıkları savaşta ölen kardeşlerinden
bekçisinin aldatıldığı yorumuna kadar uzanır. Kesin
Polyneikes’in
olmayan şu yorumun belirtildiği bölümle sona erer:
gömülmesini
yasaklayan
hükümdar
Kreon’un emrine karşı çıkarak gömen Antigone’nin
ölümünü Kreon’un pişmanlığı önleyemeyecektir.
“… O, yasa tarafından hizmet etmekle
görevlendirilmiştir, bekçinin saygınlığından kuşku
duymak, yasadan kuşku duymak demektir. “Ben bu
görüşe katılmıyorum” dedi K. başını sallayarak,
“çünkü bu görüşe katıldığım takdirde bekçinin
söylediği her şeyi de doğru saymak gerekir. Ama
bunun olanaksız olduğunu ayrıntılı bir gerekçe ile
sen söyledin.” “Hayır” dedi rahip “her şeyi doğru
saymak diye bir zorunluluk yok, sadece her şeyi
gerekli sayma zorunluluğu var.” “Karamsar bir
görüş”, dedi K. “Böylece yalan, dünyanın düzenine
dönüştürülüyor.”10
Onların acılarına telafi sunulmaz. Tragedya insan hayatının
berbat çıplak açıklamasıdır.12 Taşralı adamın dünyası da
rasyonel değildir. Tragedyalar gibi Mesel de iyi bitmez.
Kafka’nın dünyasının rasyonel bir temeli yoktur dünyanın
trajik niteliği Mesel’de sürmektedir. Eser rüya ile uyanıklık,
karabasan
ile
gerçek
arasında
işler.
Onun
Yiddiş
tiyatrosuna ilgisi bilinmektedir. Mesel giderek farsı,
absürdü çağrıştırır.
Tragedyalarda temel özellik nedensiz acılar ve hiyerarşisi
olmayan değerler alanındaki çatışma ve çatışmanın nihai
II
Kafka’nın
olmadığını,
Mesel’i
gibi
tragedyalar
da
bir haklılıkla son bulmamasıdır. Hiçbir kuralın kesin olarak
konusunu
yerleşmediği bir tanrının başka bir tanrı ile, bir hukukun
geleneğinden, mitolojiden alır. Yazarı mitosun bilindiğini
başka bir hukukla çatıştığı, adaletin eylem sürerken dahi
varsayar onu açımlar, çeşitlendirir ve derinleştirir.11
yer değiştirdiği varlık bulduğu antik dünya tragedya
Trajik dünya görüşü dünyanın rasyonel bir temelinin
aracılığı ile kendisini tartışmakta, deneyimlemektedir.13
bulunmamasıyla varlık bulur. Eksiksiz, kayıtsız şartsız
Tragedyada kahramanın ihlal eylemini onun yıkımı izler.
determinizmin yönettiği dünyada trajik var olamaz. Bu
Bu yapıları ile bir yandan mevcut düzeni tahkim ederken,
dünyada eylemde olduğu gibi değerler alanında da
ihlalin var olan değerleri tartışmaya açıp yeni bir değer
eylemin
yaratıp yaratmadığı değerlendirme sorunudur. Trajedi var
haklılığını
ortaya
koyacak
mutlak
ölçü
bulunmamaktadır.
olan bilgi rejiminin sınırlarını göstermek ve onun
Titanlar soyundan Prometheus’un Zeus’u aldatmasının,
ateşi insanlara vermesinin cezası kayalara zincirlenip
geceleri büyüyen karaciğerinin yeniden kartal tarafından
G.Scholems, Der Sinn der Tora in der Judische Mistik, 6.
Auflage, 1998, Frankfurt, s. 89, G.Scholems, Judaica, s.127, ders.
Grundbegiffe, Aktaran Grözinger a.g.e, s. 53, Bkz. Grözinger
a.g.e, s. 53-56.
Steiner George, Tragedyanın Ölümü, Cogito, 2008, İstanbul,
Sayı 54, s. 247-250.
9
12
Vernant Jean-Pıerre- Vidal Naquet, Antik Yunanda Mitoloji
ve Tragedya (Çev. Sevgi Tamgüç- Reşat Fuat Çam), 1. Baskı,
2012, İstanbul. s. 27; Kuçuradi İonna, Sanata Felsefeyle
Bakmak, 1997, Ankara, s. 21-24.
13
Kafka Franz, Dava (çeviren Ahmet Cemal), 2. Basım, 2000,
İstanbul, s. 232.
10
Latacy Joachim, Antik Yunan Tragedyaları (Türkçesi Yılmaz
Onay), 1. Baskı, 2006, İstanbul, s. 6.
11
17
Taşkın/ Yasa ve Tabiyet
merkezinde bulunmayan adlandırmaları dile getirmek
yolu ile yeni söylem düzeni başlatır.
Yasanın söylemi insan praksisi olarak üretilmiştir. Üretilen
14
söylem aracılığı ile iktidar iletilir. Bu söylemle tebaa olarak
uyruklaştırılır, sınıflandırılır, yargılanır mahkum edilir
Kafka’nın Mesel’inin ve tragedyanın dünyasının rasyonel
belirli bir yaşama ve ölme biçimine tabi kılınırız.16 İktidar
temellerinin bulunmaması, değerler alanında eylemin kesin
ve ürettiği bilgi birbirlerine eklemlenir. Bilgi üretmeyen
haklılığını ortaya koyacak ölçünün olmaması, edebi
kişiliklerinin
yıkıma
sürüklenmesi
yanında
iktidar olmadığı gibi, iktidar ilişkisi var saymayan,
mevcut
oluşturmayan bilgi de yoktur. Bilgi alanının ve hakikatlerin
değerleri tartışmaya açmalarının ortak noktaları olduğu
oluşturduğu söylemin üretimi, birikimi, dolaşımı olmadan
belirtilebilir.
Kendisine sunulan söylemin sınırları içinde, düşünmenin
Geleneksel tragedya ve mesel kahramanlarının aksine
gücünde vaat edilen ideal bir doğruluk ve aklilik 17 taşralı
Kafka’nın anlatısının taşralısı trajik kahraman ya da
adamın yasaya girmesini sağlamaz. “Böyle bir zorluğu
hikmetin yol göstericisi değildir. O ne soylu ne de azizdir.
taşralı adam beklemiyordur. Yasa herkese her zaman açık
Taşralı adamın yasaya girme isteği henüz ilk kapı
olmalı diye düşünür…” Belirtilen nitelikleri ile Mesel”i
bekçisince yenilgiye uğratılmıştır. Mesel’de kapı bekçisinin
toplumu bütün olarak gören değer ve menfaatlere dair
sözü
eylem
çatışma bulunmadığını gerçekleşen çatışmaların kişisel
gerçekleştirilememiştir. Bu onu olası yakın yıkımdan
seviyede gerçekleştiğini, hukuka tarafsız hakem rolü veren
korusa da, yine trajik sonuca ömür boyunca yasanın
uzlaşmacı modellerin aksine toplumda değer ve menfaatler
önünde kalmaya mahkum etmiştir. İnsan yaşamının trajik
arasında uzlaşma olmadığını hukukun tarafsız hakem
niteliği Mesel’de varlığını sürdürse de taşralı adam ne trajik
rolünden uzak egemenin kontrolü muhafaza etme aracı
kahraman ne de azizdir. Kafka geleneksel form altında
olduğunu belirten çatışmacı hukuk modelinin örneği
çağının insanının temel durumlarını tasvirle çağına
olarak okumak mümkündür.18
ve
şiddet
tehdidi
aşılamamış,
trajik
meseller yazmaktadır.
Toplumdaki dışlama yöntemlerinin en geneli taşralı
adamın da muhatap olduğu yasaktır. Yasağın işleyiş biçimi
III
olarak her şeyi söyleme hakkı yoktur, her şeyden her
Çağlar, Mesel’i hukuk devletinde gündelik hayatın
koşulda
estetiğini yaşayamayan, yabancı işçilerin, sığınmacıların,
marjinallerin,
verilmeyenlerin
hukukun
durumu
tüketicisi
ile
olmalarına
söz
19
konuşamaz.
izin
edilmez
ve
nihayet
herkes
her
şeyi
Söylemlerin taşıdığı güçleri dizginlemek
üzere her şeyden söz etme hakkı olmayanlar hukuk
özdeşleştirmektedir.15
devletinde gündelik hayatın estetiğini yaşamayanlardır.
Mesel’de yasa önündeki adam taşralı, yasanın dışında aynı
zamanda onun tebaası, uyruğudur. Onu yasanın önüne
Denetim ve sınırlama usulleri arasında bir diğer usul
getiren, yaşamı boyunca kabul edilmediği yasanın önünde
söylemlerin oluş ve rastlantı boyutunun sınırlanması
kalmasını sağlayan, şiddet tehdidi ile desteklenen üretilmiş
düzeyinde
söylem ve her defasında sonraya ertelenen yasaya girme
paylaştırma ilkelerini devreye sokan usullerdir. Böylece
umududur.
söylem kendi kendini denetleyerek kendi sistematiğini
işleyen
sınıflandırma,
düzenleme
ve
kurar artık her şeyden her koşulda söz edilemeyecektir.
Reiss Timothy, Tragedy and Truth (New Haven, CT ve
Londra, 1980) s. 6’dan aktaran Eagleton Terry, Tatlı Şiddet.
(Çev. Kutlu Tunca) 1. Basım, 2012, İstanbul.
Foucault Michel. Toplumu Savunmak Gerekir (çev. Şehsuvar
Aktaş), 2. Baskı, İstanbul. 2003, s. 39.
14
16
Foucault Michel, Söylemin Düzeni ( Çev. Turhan Ilgaz), Ders
Özetleri, 5. Baskı, 2001, İstanbul, s. 25.
17
Çağlar Bakır, Hukuk Devletinde Gündelik Hayatın Estetiği,
Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi-4 (Hazırlayan Hayrettin
Ökçesiz), 1998, İstanbul. s.84
15
Wacks Raymond, Hukuk Felsefesine Kısa Bir Giriş ( Çev.
Engin Arıkan), 2. Basım, 2014, İstanbul, s. 86.
18
19
18
Foucault, Söylemin Düzeni, s. 11.
Hukuk Kuramı, C. 2, S. 4, Temmuz-Ağustos 2015
Sözün
nazara
alınabilmesi
için
sistemin
kurduğu
Gürbilek Nurdan, Benden Önce Bir Başkası, 2. Basım, 2012,
sınıflandırma, düzenleme ve paylaştırma kurallarına
İstanbul.
20
uyması gerekmektedir. Söylemi denetlemeyi sağlayan bir
Franz Kafka, Hikayeler (Türkçesi: Kamuran Şipal), 7.
başka usul onun her önüne gelen kişinin ulaşmasını
Basım, Ekim 2002, İstanbul.
engelleyen söylem cemaatleri oluşumu yolu ile onun
Kafka Franz, Dava (Çev. Ahmet Cemal), 2. Basım, 2000,
dışında kalan kimselerin ulaşması önünde engeldir.
Nihayet herkes her şeyi konuşamaz.
İstanbul.
21
Kafka Franz, Günlükler (Türkçesi Kamuran Şipal), Kasım
Taşralı adamın mevcut söyleme katılmasının koşulu, hakim
2003, İstanbul.
söylemin işleyiş ve etkilerine karşı söylemin doğruluk
istencini sorgulaması, söylemin olumsal, tarihi olageliş
kimliğini
ona
kazandırması
ve
onda
Kuçuradi İonna, Sanata Felsefeyle Bakmak, 1997, Ankara.
varsayılan
Latacy Joachim, Antik Yunan Tragedyaları (Türkçesi
anlamlandırmanın egemenliğine son vermesi yoluyla
Yılmaz Onay), 1. Baskı, 2006, İstanbul.
mümkündür.22
Löwy Michael (Çev. Işık Ergüden), Franz Kafka, Boyun
İnsan-oluş yasasız mümkün olmadığı gibi yazgı, görev
Eğmeyen Hayalperest, 2008, İstanbul.
Sisifos söylemini hatırlatmaktadır. Yasa tekrar kaosa
Steıner George, Tragedyanın Ölümü, Cogito, Sayı. 54, 2008,
gönderilerek yeniden inşa edilmelidir.
İstanbul.
KAYNAKÇA
Vernant Jean-Pıerre- Vidal Naquet, Antik Yunanda Mitoloji
Bogdal Klaus Michel Hg. Neue Literaturteorien in der
ve Tragedya (Çev. Sevgi Tamgüç- Reşat Fuat Çam),
Praxis. Textanalysen von Kafkas “ Vor dem Gesetz”.
2012, İstanbul.
2.Auflage. 2005. Göttingen
Wacks Raymond, Hukuk Felsefesine Kısa Bir Giriş ( Çev.
Çağlar Bakır. Hukuk Devletinde Gündelik Hayatın Estetiği,
Engin Arıkan ), 2. Basım, 2014, İstanbul.
Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi-4 (Hazırlayan
Wagenbach Klaus, Franz Kafka, Monograpie, 2008,
Hayrettin Ökçesiz, 1998, İstanbul.
Hamburg.
Eagleton Terry, Tatlı Şiddet ( Çev. Kutlu Tunca), 2012,
htt://de.wikipedia.org/wiki/Legende
İstanbul.
18.08.2014
Foucault Michel. Toplumu Savunmak Gerekir (Çev.
Şehsuvar Aktaş), 2. Baskı, 2003, İstanbul.
Foucault Michel, Özne ve İktidar Seçme Yazılar, Sunuş
(Ferda Keskin), 1. Baskı, 2012, İstanbul.
Foucault Michel, Söylemin Düzeni (Çev. Turhan Ilgaz),
Ders Özetleri, 5. Baskı, 2001, İstanbul.
Grözinger Karl Erich, Kafka und die Kabbala, 2003, Berlin,
Wien.
20
Foucault, Söylemin Düzeni, s.16.
21
Foucault, Söylemin Düzeni, s.23.
22
Foucault, Söylemin Düzeni, s.28.
19
erişim
tarihi