Tünel Kazı Otomasyonları ve Ofis Yazılımları

Transkript

İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ
İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır.
Üç ayda bir yayınlanır.
ISSN 1306-6943
2015 Kasım Sayı: 52
İMMB Adına Sahibi
Duran KARAÇAY
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
4
ÖNSÖZ
6
Tünel Kazı Otomasyonları ve
Ofis Yazılımları
22
Motor Yağlarının Ömür Tayini
30
Paletli Hidrolik Pompalarda Kondisyon İzleme ve Performans İyileştirme
Bayramali KÖSA
Yayın Komisyonu
Duran KARAÇAY
Mustafa SİLPAĞAR
Bayramali KÖSA
Murtaza BURGAZ
Halil OLKAN
Halide RASİM
Selami ÇALIŞKAN
Faik SOYLU
Turgay KARGIN
Tuğba DEMİRBAĞ
Gülderen ÖÇMEN
Yazışma Adresi
Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA
Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95
www.ismakinaları.org.tr
e-posta: [email protected]
Grup-e-posta: [email protected]
Grup e-posta üyelik adresi:
[email protected]
Tasarım ve Baskı
Bizim Grup Basımevi
Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA
Tel: 0.312 418 18 03 - 0.312 418 10 89
Faks: 0.312 418 10 69
e-posta: [email protected]
www.bizimgrup.com.tr
Grafik Tasarım
Hasan ERKAN
Burak ÖNEN
Yayının Türü: Yerel
Basım Tarihi: 22 Aralık 2015
Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara
ücretsiz olarak dağıtılır.
Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki
sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir.
Yayınlanan yazılara ücret ödenmez.
Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez.
40
Maden Makinalarında Kullanılan Sızdırmazlık Elemanları ve
Yanmaz Hidrolik Akışkanlara Uyumluluk
52
Tehlikeli Madde Taşımacılığında TSE
56
Hidrolik Sistemlerde Kirliliğin
Ölçümü Müdahale Yöntemleri ve
Filtrasyon Çözümleri ile Önleme
66
Yeşil Etiketi Olmayan Asansörlere
Binmeyin!
70
İşbaşı İSG Konuşmaları
74
Geçmişten Geleceğe Faytonlardan
Elektrikli Otobüslere
80
84
88
90
92
94
Reklam İndeksi
ALPEM (Arka Kapak İçi Karşısı)
69
ANADOLU FLYGT
39
ANİŞMAK (Önsöz Karşısı)
ANKOMAK72
ARÜSDER73
ARSLAN PREPABRİK
83
BP CASTROL
51
BOXER15
CARRARO49
DAS OTOMOTİV (Ön Kapak İçi)
ECE FİLTRE
Doğru Nefes Nasıl Alınır?
54
GÜRİŞ68
HAKMAK47
Teknik Terimler Sözlüğü
Fıkra Köşesi
HİDROMEK (İçindekiler Karşısı)
IRENEC65
İMMB İLANI (Ön Kapak İçi Karşısı)
Etkinliklerimiz
İNS MAKİNA
Sektörden Haberler
MOBİL (Arka Kapak İçi)
21
LUPAMAT17
ÖZBEKOĞLU63
Eğitimler
ÖZÇELİKLER HİDROLİK
37
PİMMAKSAN29
PMS61
ROLEDA89
SRP27
TEMSA19
TİTAN (Arka Kapak)
Önsöz
Önsöz
Duran KARAÇAY
İMMB Yönetim Kurulu Başkanı
Değerli Okurlar;
Aramızdan ayrılışının 77. Yılında Türkiye Cumhuriyetinin Kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ü
saygıyla anıyoruz. O’nun gösterdiği hedeflere ulaşmak, Atatürk’ü anlamak, çalışmak ve üretmekle olacaktır.
Kasım sayısı dergilerimiz her yılın son sayı dergileridir. 2014 yılı Kasım ayı sayısına ne yazdığıma baktığımda, “Endüstriyel İnternet Çağı” na vurgu yaptığımı gördüm. 2015 yılında iş dünyası kongrelerinde bu konu “Endüstri 4 Devrimi veya 4. Sanayi Devrimi” olarak diğer bir adıyla
gündeme geldi. Ancak yeteri kadar gündemde kalmaya fırsat bulamadı. Umuyoruz ve bekliyoruz
ki kamu ve özel sektörle birlikte eğitim kurumları, önümüzdeki dönemdeki bu gelişmeleri hızla
sanayimize taşıyarak katma değeri yüksek ürünlerin üretiminde daha fazla söz sahibi olurlar.
2015 Nobel Kimya Ödül’ünü alan Prof. Dr. Aziz Sancar’ı kutluyoruz. Bilim alanında çalışan
gençlerimize esin ve azim kaynağı olmasını diliyoruz. Sayın Sancar’ın aldığı ödülü Atatürk’e hediye edeceğini söylemesi anlamlı ve önemli. Bizim bilim
insanımızın bu başarısını sahiplenmeliyiz Başka başaİMMB Nedir?
rılar elde etmek üzere eğitim kalitemizi yükseltmek için
İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina
durmaksızın çalışmalıyız.
mühendisleri tarafından 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu.
Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir.
İMMB’nin Amacı Nedir?
İMMB’nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim
makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır.
Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına
en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak
nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu
bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın
şekilde paylaşımını sağlamaktır.
İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir.
İMMB’nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir.
Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir.
Ülkemizde 2015 yılı genel olarak seçim odaklı bir yıl
oldu. Önümüzdeki yıl daha fazla üretim odaklı geçmelidir. Dünya’da ve komşu ülkelerde yaşanan çatışmalı
ortamdan en az etkilenecek şekilde yol ve yöntemler yaratarak alternatif pazar araştırmalarına ara vermeksizin
devam edilmelidir.
Yurt dışında faaliyet gösteren yabancı firmaların kendi mühendis ve teknisyenlerini güney sınır illerimizdeki
işlere göndermeye çekindiklerini, yerel çalışanlarına bile
bilgi vermeden gidilmemesi gerektiği talimatı verdiklerini
duyuyor ve görüyoruz.
Bu nedenle 2016 yılında Ülkemizde ve Dünya’da,
barışın ve sevginin hakim olmasını diliyor, daha güvenli
ve huzurlu bir yıl temenni ediyoruz.
Saygılarımızla
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Tünel Kazı
Otomasyonları ve
Ofis Yazılımları
E. Çetin, H. O. Arslan, B. Özgür / Sandvik İnşaat Türkiye
Hızla gelişen teknoloji ve bu gelişime paralel olarak artan yer altı ulaşım ihtiyacı ile beraber insan yaşamının daha
konforlu olabilmesi için gerekli enerji ihtiyacı, dünya üzerinde bir çok tünel projesinin hayata geçirilmesi anlamına
gelmektedir. Kara ulaşımında zor arazi şartlarını pas geçerek, gidilmek istenen yere en kısa sürede ulaşabilmek süratin çok önem kazandığı insan hayatında tünel ile ulaşımın
önem kazanmasına yol açmıştır. Dünya üzerinde kullanılan
elektrik enerjisinin önemli bir bölümünü karşılayan baraj ve
hidroelektrik santrali projelerinde de yönlendirme ve enerji
elde etme anlamında tünellerin önemi oldukça artmıştır.
6
Tünel projelerinin hayata geçirilmesi için hatırı sayılır
bir bütçeye ihtiyaç duyulmaktadır. Yani dünya üzerinde
bu denli çok tünel ihtiyacının olması, bu işler için çok
büyük bütçelerin ayrılması anlamına gelmektedir. İhtiyaç
yoğunluğundan dolayı bir projenin en az sürede bitirilmek istenmesi de tünel projelerinin yapımında önemli
olan bir diğer husustur. Bütün bu ihtiyaçların karşılanabilmesi adına tünel inşasında kullanılan ekipmanların
mümkün olabilecek en yüksek seviyede verimle çalışması beklenmektedir.
Şekil 1. Tünel Kazı Çevrimi
1. Neden Kazı Otomasyon Sistemleri ve
yardımcı ofis yazılımları?
Eğer bir tünel inşasında kazı yöntemi olarak delme ve
patlatma yöntemi seçilmiş ise, kuşkusuz kullanılacak jumbonun yukarıda bahsi geçen gereksinimlere cevap vermesi
beklenecektir. Seçilecek jumbonun güvenilir, sağlam, kaliteli
olmasının ve hızlı çalışmasının yanında satış sonrası hizmetleri anlamında da her zaman hızlı, güvenilir ve kaliteli olması
şarttır. Tünel projesinde çalışacak jumbonun olmazsa olmaz
bu özelliklerinin yanında, daha hızlı ve daha az maliyetli tünel inşası için gerekli jumbo otomasyon sistemleri ve ofis
yazılımları Sandvik tarafından geliştirilmiş, bir tünel için istenilen hızlı ve daha doğru tünel kazıları ve bunlarla ters orantılı
olarak daha az kazı ve beton maliyetleri hedeflenmiştir. Jumbonun önceden hazırlanmış bir plana göre otomatik olarak
hareket ederek, mümkün olabilecek en az hata ve en fazla
verim için, operatör bilgi ve deneyim eksikliğinden kaynaklanabilecek sıkıntıların asgariye indirilmesi hedeflenmiştir.
Ayrıca patlayıcının da ofiste delgi planı ile beraber planlanabilmesi, patlatma verimin arttırılmasının yanında, patlatma
sonrası etkinin önceden görülebilmesine ve çevreye etkinin
azaltılmasını sağlamakta, böylece daha güvenli bir çalış-
ma ortamı sağlanabilmektedir. Yer altı projelerinde kalitesiz
kazıdan kaynaklı olarak çalışan personel için karşılaşılacak
tehlikeli durumların azaltılmak istenmesi ve bu tarz tehlikeli projelerde otomasyonu fazlalaştırarak personel sayısının
azaltılmak istenmesi bu tarz çalışmaların bir diğer sebebidir.
Doğru hazırlanmış bir delgi planı, tünel kazısında geçilecek her bir aşamanın (Delgi, şarj etme, patlatma, paşanın taşınması, tarama işlemleri, shot-crete işlemleri, bulon
işlemleri ve bir sonraki ayna için navigasyon) doğruluğuna
ve maliyetine olumlu yönde etki edecektir.
Amaç Şekil 1.’de gösterilen tüm tünel kazı çevrimini
oluşturan her bir aşamanın hemen hemen hepsinde verimliliğin arttırılmak istenmesi olup, en verimli patlatmayı yaparak
mümkün olabilecek en uzun atımı sağlayabilmek, gereksiz
fazla kazıları (over-break) azaltabilmek, delik adetlerini ve
buna bağlı olarak patlayıcı miktarını optimum düzeyde tutabilmek, hatalı ve gereksiz patlatmaları azaltmak ve bitirmek,
tünel içi yükleyici ve taşıyıcı giderlerini azaltmak, daha kolay
ve en uygun delgi planını yapabilmek, patlatma sonrası tarama ve tahkimat gerekliliğini ortadan kaldırmak için gereksiz kaya parçalanmasını azaltmak gerekmektedir.
7
Şekil 2. Doğru delik açısı iyi ilerleyebilme demektir.
8
Şekil 3. Hatalı delik açısı tünelde ilerleme miktarını azaltır.
9
1.1. Delik Açı Doğruluğu:
Delme ve patlatma yöntemi ile yapılan tünel kazısında
ilerlemedeki verim için, jumbonun deldiği deliklerin düzgünlüğü ve açı doğruluğu çok büyük önem arz etmektedir. Deliklere yerleştirilecek patlayıcı maddenin etkisini tam olarak
gösterebilmesi için, yapılan delgiler arasındaki mesafenin
planlandığı gibi yani mümkün olduğunca eşit kalması gerekmekte ve Şekil 2.’de gösterildiği gibi delgiye başlanılan
ayna yüzeyindeki delik konumlarının, delgi sonunda da
aynı şekilde olması beklenmektedir. Yapılan her bir delginin
uzunluğuna oranla, patlatmadan sonra ilerlemenin en yüksek seviyede olabilmesi için bu en önemli şartlardan birisidir.
Sökü oranı, yapılan delgi uzunluğu ve fiili ilerleme uzunluğu
arasındaki ilişki ile belirlenmektedir. Delik son konumlarının
Şekil 3.’de gösterildiği gibi başlangıçta planlandığı gibi olmaması durumunda tünelde ilerleme miktarı azalacaktır.
Deliklerin başlangıç ve bitiş konumlarının doğruluğu,
patlatmadan sonra çıkan malzeme boyutunun homojen
dağılmasına katkıda bulunur. Ayrıca bir sonraki ayna yüzeyinin düzgünlüğünde etkili olacaktır. Düzgün bir ayna ve
homojen boyuttaki patlatılmış malzeme yükleyicinin ayna
önünde daha verimli çalışmasını sağlayacaktır. Ayrıca bir
sonraki ayna yüzeyinin düzgünlüğü bir sonraki delgi planının daha verimli uygulanmasını sağlayacaktır.
Tünel ilerleme miktarının olması gerekenden daha az
olması demek, belirli bir mesafede yapılacak atım adetinin fazla olması anlamına gelmektedir. (Bkz:Şekil 4.) Bu
durum hem zaman kaybına hem de tünel kazı maliyetlerinin artmasına sebep olacaktır. Tünel kazısında kullanılan
tüm ekipmanların yakıt ve/veya elektrik enerji ihtiyaçları ile
sarf malzeme sarfiyatlarının artmasının yanında, işçilik maliyetlerinin de olması gerekenden fazla olmasına sebebiyet
verecektir.
Şekil 5. Sökü miktarının az olması maliyetleri etkiler.
Planlanan ayna kesitine nazaran dışa doğru gereksiz
yere fazladan yapılan açılmalar, inşaat projelerinde tünel
kaplama maliyetlerinin artışında çok önemli bir yer teşkil
etmektedir. Düzensiz ve planlanandan daha büyük kesitlerde, istenilen tünel çapına ulaşmak için fazla shot-crete
ve beton kaplama işlemi yapılır. Ayrıca fazladan kırılmış her
kaya parçasını tünel dışına taşımak ekstra maliyet yaratacaktır. Ayna kesitinin planlanandan küçük olması ise ekstra
hidrolik kırıcı-ekskavatör, yükleyici maliyetlerine yol açacaktır. (Bkz:Şekil 6.)
Şekil 6. Delik başlangıç ve bitiş noktaları
Şekil 4. Sökü miktarının az olması atım adetini etkiler.
Tüm tünel kazı çevriminin sadece delgi aşaması dikkate alındığında bile, ilerleme anlamında yaşanan başarısızlık
Şekil 5.’de görüleceği üzere delgi maliyetlerinin çok yükselmesine sebep olacaktır.
10
Tünel delgisinde amaç doğru delgi planı ve bu delgi planına uyabilmek için gerekli ortamı sağlamak kadar, yapılan delgilerin istenilen yani doğru noktada bitmesini sağlayabilmek
olmalıdır. Eğer ayna delgilerinin başlangıç ve bitiş konumları
planlandığı gibi olursa, verimli bir patlatma ve iyi bir sökü başarısı ile patlatılmış malzemenin yükleme-taşıma işlemleri kolaylaşacaktır. İyi patlatma ile düzgün ayna profili sağlanacak
ve bu sayede hidrolik kırıcı ile tarama işlemine ihtiyaç azalacaktır. Bu bir sonraki delgi işlemi için gerekli hazırlık işlemlerini
Şekil 7. Komple tünel projesinde belirlenmiş tünel hatları
hızlandıracaktır. Patlayıcının etkisini doğru bir şekilde kayaya
iletmesi ekstra tahkimat masraflarını azaltacaktır. Ayrıca doğru
yönlendirilmiş delikler sayesinde tünel hattı projeye sabit kalacak ekstra tünel hattı düzeltme maliyetleri oluşmayacaktır. Verimli bir patlatma ile ani tahkimat işlemleri azalacaktır. Düzgün
ayna kesiti sayesinde jumbo bom ve kızak hareketleri kısıtlanmayacak ve bu sayede makine uzun vadede daha verimli
çalışacaktır. Ayrıca projede bulon desteğine ihtiyaç azaldıkça
Jumbolar sadece ayna delgisi için kullanılacak ve bu sayede
hız ve işletme masrafları azalacaktır.
Tüm bunların dışında ayrıca delgi planının aynaya işaretlenmesi her zaman kolay olmamakla birlikte, gerekli delik açılarının operatör deneyimi ile orantılı olarak manüel
olarak belirlenmesi oldukça zordur.
2.1. iSURE Modül 1: Tünel, Delgi ve
Patlatma Dizaynı
Proje verileri programa aktarılabilmekte ve Şekil 7.’de
görülebileceği üzere bir projede bulunan birden fazla tünel
için aynı anda çalışma yapılabilmektedir. Komple tünel hattı
yazılım üzerinde belirlenebilmektedir.
Yazılım Şekil 8.’de görülebileceği gibi, tünel hattı üzerinde gerekli olacak tünel kesitinin dizaynına müsaade etmekte olup, kesit tamamen kullanıcı tarafından sıfırdan dizayn edilebileceği ve yazılım içerisinde hazır kesit şekilleri
kullanılabileceği gibi, autocad gibi bir programda çizilmiş
kesitlerin taşınmasına sistem izin vermektedir.
2. iSURE Tünel Kazı Ofis Yazılımı:
iSURE, tünel kazı sürecinin kontrolünü ve jumbo için gerekli delme & patlatma verilerinin en verimli şekilde belirlenmesini sağlayan bir ofis yazılımıdır. Delgi aşamasında toplanan verinin görüntülenmesinde, delme ve patlatma çevrimi
ve buna bağlı olarak tüm tünel sürecinin geliştirilmesinde
yardımcı olur. iSURE tünel kazı süreci kontrol sistemi, doğru
sistemler ile donatılmış bir jumbo ile beraber kullanıldığında,
projede kullanıcı için önemli ölçüde maliyet düşüşleri sağlar.
iSURE en verimli tünel kazısı için gerekli 4 önemli süreci
kontrol eder:
• Modül 1 : Tünel, Delgi ve Patlatma Dizaynı
• Modül 2 : Raporlama
• Modül 3 : Analiz
• Modül 4 : Bulon
Şekil 8. Tünel profil dizaynı.
11
Şekil 9. Delgi ve patlatma dizaynı
Tüm delme ve patlatma süreçleri Şekil 9.’da görülebileceği üzere iSURE yazılımında dizayn edilebilmekte
olup, delgi sırası, delik açıları, jumbo bom devrilme açıları (Bkz: Şekil 10.) dizayn edilebilmektedir. Her bir delik
için deliğin ayna üzerindeki rolü belirlenebilmekte, patla-
yıcı çeşitleri ve miktarları rolü tanımlanmış bu delikler için
ayarlanabilmektedir. Sistem patlatma simülasyonuna müsaade etmekte olup, patlatmanın verimi önceden izlenebilmektedir. Ayrıca patlayıcılar için grupsal gecikmeler de
ayarlanabilmektedir.
Şekil 10. Delgi sırası ve bom devrilme açısı dizaynı
12
Şekil 11. Raporlama Örnekleri
2.2. iSURE Modül 2: Raporlama
2.3. iSURE Modül 3: Analiz
Delgi sonunda kazı sürecini daha da geliştirebilmek
için jumbodan yapılan iş ile ilgili geri bildirim alınabilmektedir. Alınmış veriler ile ilgili her atım sonunda görseller ve sunumlar içeren çok detaylı rapor oluşturulabilmektedir. (Bkz:Şekil 11.) Her bir delik ile ilgili bir tam
sayfa görsel grafik eklenmiş detaylı bilgi alınabilmektedir.
MWD (Measurement while drilling) sistemi delgi sırasında her bir delgi ve delinen kayaya göre makine davranışı ile
ilgili detaylı verileri kayıt eder ve bu veriler 3 boyutlu olarak
bilgisayar ortamında gözlemlenebilir. Bu delinen kayanın
özellikleri hakkında kullanıcıya bilgi verir ve kazı süreci gelişimine katkı sağlar. Sökü analizi yapılarak bir sonraki ayna profil ve yüzey şekli bilgileri hakkında ön bilgi alınabilmektedir.
Şekil 12. MWD analizleri
13
Şekil 13. Bulon dizaynları ve analizleri
3.4. iSURE Modül 4: Bulonlama
Şekil 13.’de görülebileceği gibi, bulonlama planı dizayn
edilebilmekte ve sistematik bulonlama yapılabilmektedir.
Bulon delgilerinden işlem sonrası delgi ile ilgili veriler alınabilmektedir. Alınan bilgiler ve yapılan işlem ile ilgili rapor
oluşturulabilmektedir.
4. Sandvik iDATA kontrol sistemli tam
otomatik Jumbolar
Doğru ve verimli delgi için daha önce “3. iSURE Tünel
Kazı Ofis Yazılımı” başlığı altında anlatılmış iSURE yazılımı
ile önceden ofis ortamında hazırlanan ve makineye aktarılan bilgiler ile delgi çevrimini operatör kullanımından bağımsız olarak tamamen otomatik yapabilen jumbolardır.
4.1. Sandvik iDATA jumbo çalışma prensibi
Total station veya lazer metodu ile makinenin ayna
önündeki konumu belirlenir ve sisteme tanımlanır. Bu işlem
5-10dk süre içerisinde gerçekleştirilebilmektedir.
Makine iSURE programı ile önceden planlanmış delgi
dizaynına göre delgi işlemine otomatik olarak başlatılır. Sistem otomatik delgi esnasında ihtiyaca göre delgi sürecini
durdurma, delik atlama yada bir önceki deliğe geri dönme
gibi aksiyonlara müsaade etmektedir. Operatör otomatik
delgi esnasında ihtiyaca göre ayrıca, delgi basıncına, özellikle delgi başlangıcında besleme basıncına ve rotasyon
basıncına müdahale edebilmektedir. (Bkz:Şekil 15.)
Makinenin tam otomatik çalışma durumunda bir bom
için hareket sırası şu şekildedir,
Pozisyonlama: Makine hedef delik için bom hareketini
otomatik olarak yaparak kızak konum ve açısını otomatik
olarak belirler,
İleri Besleme: Kızak doğru konumu oluşturulduktan
sonra otomatik olarak ileri itilerek kaya ile tam temas sağlanır. Doğru bir delgi için kızağın kayaya teması delgide en
önemli prensiptir.
Yavaş başlangıç (collaring): Delgide sapmaları engellemek amacı ile otomatik olarak düşük delgi basınçları ile
delgiye başlanır.
Şekil 14. Total Station ve lazer metodu
14
Şekil 15. Operatör Kontrol Ünitesi
İvmelenme: Düşük basınçlar ile başlangıç hataları önlenen delgide takım kaya içerisine doğru olarak girdikten
sonra hızlı delgi amacı ile delgi basınçları yavaş bir şekilde
arttırılır.
Tam Güç: Delgi hızı için makine otomatik olarak tam
güç moduna geçer.
Bitirme: İstenilen delik boyuna geçildikten sonra bitirme işlemine geçilir.
Ters Delgi: Tabanca otomatik olarak kızak üzerinde
geri çekilerek takımın delikten çıkması sağlanır.
Geri Besleme: Kızak otomatik olarak geri çekilerek takip eden delgi işlemi için bomun rahat hareket etmesine
müsaade eder ve yeni delgi işlemine geçilir.
Tüm bu delgi çevrimi tam otomatik olarak operatörden
bağımsız bir şekilde makine tarafından yapılır.(Bkz:Şekil16.)
Her bir delgide sistem otomatik olarak ayna üzerindeki engebeyi algılar ve bu engebe bilgisine göre bir sonraki aynanın düzgün yüzeyli çıkabilmesi için delinecek her deliğin
bitiş metrajı otomatik olarak belirlenir.
5. Sandvik TCAD+ operatör kılavuz
sistemli Jumbolar
Sandvik TCAD+ sistemi doğru ve verimli delgi için iSURE
yazılımı ile önceden ofis ortamında hazırlanmış ve makineye
aktarılmış bilgiler ile delgi işleminde operatöre kılavuzluk ederek delgi verimini ve böylece kazı verimini arttıran sistemdir.
Dizayn edilmiş delgi planı, mevcut bit konumu ve kızak yönü ile birlikte operatörün önündeki ekranda gösterilir.
Sistem doğru ve düzgün delik delinebilmesi için operatörü
yönlendirir. Makinenin iDATA Jumbolarda olduğu gibi total
station ve lazer metodları ile ayna önündeki konumu belirlenir. Aynaya boya ile delgi planının işaretlenmesine gerek
yoktur. Dokunmatik ekranda ayrıca delgi derinliği ve ilerleme hızı bilgileri de görülebilmektedir. (Bkz: Şekil 17.)
6. Sandvik iDATA ve TCAD+ sistemli
Jumbolarda raporlama ve analiz
Her iki operasyon sisteminde de iSURE yardımı ile yapılan
iş sonunda raporlama ve analiz yapılabilmekte böylece kazı
sürecinin verimi arttırılabilmektedir. (Bkz:Şekil18. ve Şekil19.)
Şekil 16. Tam otomatik delgi çevrimi
16
Şekil 17. TCAD+ Kontrol ünitesi
7. iDATA ve TCAD Kazı Otomasyon Sistemleri ve iSURE ofis yazılımı faydaları:
7.1. Daha fazla ilerleme başarısı:
“2.1.Delik Açı Doğruluğu” başlığı altında daha önce bahsedildiği gibi, ayna delik açı yanlışlığından kaynaklı olarak
yapılan fazla atım adedi, daha fazla delgi anlamına gelmekte
olup, sarf malzeme giderlerinin yanında, jumbonun fazla kulla-
nılmasından kaynaklı maliyet ve zaman kayıplarına sebebiyet
verecektir. Bu durum sadece Jumbolar için düşünülmemelidir.
Deliklerin düzgün delinememesinden kaynaklı daha yüksek
patlatma giderleri, bozuk profil şekli ve kavlak oluşumu sebebi
ile tarama için kullanılan ekskavatör-hidrolik kırıcı giderleri, bulonlama ve betonlama için gerekli tahkimat giderler, yükleyici
ve taşıyıcı giderleri ile zamandan kaynaklı işçilik giderleri tüm
tünel projesinde büyük kayıplara sebep olacaktır.
Şekil 18. Atım sonu detaylı analiz
18
Şekil 19. Atım sonu detaylı raporlama
20
Motor
Yağlarının
Ömür Tayini
Haluk Rifat KARATAŞ / Mak. Yük. Mühendisi / TKİ Ege Linyitleri İşletmesi
Motor yağlama sisteminin en vazgeçilmez unsuru
motor yağıdır. Motor yağınız ne kadar sağlıklı
olursa, özellikleri ne kadar iyi olursa motor veriminiz
ve motor ömrününüz o kadar iyi olacaktır. Motor
yağları sistemi hareket hâlindeki tüm motor
parçalarını dolaşarak pislikleri temizlemekte ve
onları belirli bir çalışma sıcaklığında tutmakla
birlikte aynı zamanda parçaların yağlanmasını,
aşınmamasını ve soğumasını sağlamaktadır.
Bir iş makinesinde çok çeşitli yağ grupları kullanılmaktadır. Bu yağlardan tüketimi en çok olan ve periyodik olarak en sık değiştirilen yağ grubu motor yağlarıdır. Çünkü
motor yağları diğer yağlara göre(hidrolik, şanzıman, vb.)
daha çabuk özelliğini kaybetmektedir. Motor yağının çok
sık değiştirilmesi kullanım miktarını arttırmakta ve buna
bağlı olarak maliyetleri yükseltmektedir. Maliyetin yanında
kullanılan yağların doğada yok edilmesi ayrıca çevreye
büyük zararlar vermektedir. Bu iki sebepten dolayı motor
yağlarının maksimum düzeyde kullanmak hem maliyetler
açısından hem de çevre sağlığı açısından büyük önem arz
etmektedir.
Motor yağlama sisteminin en vazgeçilmez unsuru motor yağıdır. Motor yağınız ne kadar sağlıklı olursa, özellikleri
ne kadar iyi olursa motor veriminiz ve motor ömrününüz o
kadar iyi olacaktır. Motor yağları sistemi hareket hâlindeki
tüm motor parçalarını dolaşarak pislikleri temizlemekte ve
onları belirli bir çalışma sıcaklığında tutmakla birlikte aynı
zamanda parçaların yağlanmasını, aşınmamasını ve soğumasını sağlamaktadır. Bu sebeplerden dolayı bir motorun
verim ve ömrüne etki eden en önemli faktörlerden biri yağlamadır.
Motorlarda kullanılan yağlarının başlıca görevleri şunlardır:
22
• Birbiri üzerinde hareket eden madenî parçaların
doğrudan doğruya temas etmelerini önleyerek parçaların aşınmasını ve güç kaybını azaltmak
• Isınan motor parçalarının soğutulmasına yardım etmek
• Parçalar arasında oluşan pislikleri temizlemek
• Piston, segman ve silindir cidarları arasından kompresyon kaçağını önlemek
• Yatak ile muylu arasındaki boşluk nedeni ile meydana gelecek vuruntuyu yok ederek gürültü ve sesleri
azaltmak
Tüm bu görevlerin hepsi birbirinden önemli olup bu görevlerden bir tanesinin yapılamaması motorun zarar görmesine sebep olmaktadır.
Motor yağları yukarıda bahsettiğimiz gibi önemi büyük
olmakla birlikte sarfiyatı da yüksektir. Örneğin bir hidrolik
yağı bir iş makinesinde 2500 saatte değiştirilmekte iken
motor yağı ise ortalama 200 saate değiştirilmektedir. Değiştirme sıkılığının bu kadar fazla olması bu konunun önemini arttırmaktadır.
İş makinelerinde motor yağları aşağıdaki şartlarda değiştirilmektedir:
• Periyodik bakımlarda
• Analiz sonuçlarında çıkan problemlerde
• Operatörün veya tamir bakımcının tecrübesine göre
elle, gözle yada koklayarak yaptığı incelemede bir
sorun gördüğünde.
Bu üç maddeyi sırayla incelediğimizde; en çok yağ değişimi periyodik olarak yapılan bakımlarda yapılmaktadır.
Periyodik bakımlarda yapılan yağ değişimleri tamamen
makine üreticisinin tavsiyesi yönünde belirlenmiş olup, herhangi bir arızaya ya da soruna bağlı değildir.
Diğer iki madde incelendiğinde; yapılan yağ değişiklikleri araçta meydana gelen arızaya bağlı olarak motor
yağında oluşmuş bozulmalar neticesinde yapılır. Analiz sonuçlarına göre aşağıdaki durumlarla karşılaşıldığında yağ
değişimi yapılmaktadır.
Motor yağlarının eskimesinin sebepleri:
Ham petrolün rafinasyonundan elde edilen mineral
yağlar, hidrokarbon bileşiminden oluşmaktadır. Bu hidrokarbonlar üç tiptir:
• Parafinler; düz ve dallanmış şekilde karbon atom
zincirinden meydana gelir. Dallanmış zincirler yağlama yağlarında önemli miktarda mevcuttur.
• Naftenler veya siklo-parafinler; tek veya halka şeklindeki zincirden oluşur.
• Aromatikler; tek benzen halkası, çift naftelen halkası
ve üç antrasen halkasından ibarettir. Yapıları parafinik ve naftenik hidrokarbonlara göre daha kolay saldırıya uğrayabildiklerinden, reçine ve korozif ürünlerin oluşmasına önderlik ederler.
• Motor yağında viskozite değişimi.
• Motor yağında su var.
• Motor yağında yakıt var.
• Motor yağına toz var.
• Motor yağında talaş birikimi var.
• Oksidasyona bağlı TBN düşüşü.
İlk üç madde operatör veya tamir bakımcının tecrübesine bağlı olarak elle, gözle veya koklayarak kısmen tespit
edebileceği arızalardır. Ancak güvenilirliği düşük olup çok
bariz bir belirginlik yoksa tavsiye edilen bir durum değildir.
Son madde hariç diğer tüm maddeler motorda meydana gelen arızalar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Motor
üzerinde herhangi bir arıza meydana geldiğinde, (Örn:
yakıt kaçağı sonucu motor yağına yakıt karışması) arıza
sonucu yağ kirlenerek özelliğini kaybettiğinde yağ değişim yapılır. Buna bağlı yağ değişimi yapıldığında sorunun
yağın ömrünün bitmesine bağlı özelliğini kaybetmesinden
kaynaklı değil de arızadan kaynaklı olduğunun ayırt edilmesinin büyük önemi vardır. Çünkü çözüm olarak sadece
yağı değiştirmek sorunu çözmeyecektir. Yeni konulan motor yağına da yakıt karışacağından, yakıt kaçağını giderdikten sonra yeni motor yağını koymak gerekmektedir.
Motor yağlama sistemi
Yukarıda açıklamaya çalıştığımız, arıza sonucunda motor yağının değiştirilmesinin motor yağının ömrünün bittiği
anlamına gelmemektedir. Bu yazıdaki amacımız, hiç arıza
meydana gelmeden ve motor yağına dışarıdan bir sıvı karışımı olmadan motor yağının gerçek ömrü ne olur sorusunun cevabını bulmaktır.
Motor yağı değişim periyodunun yüksek saatlere çıkarmak için öncelikle motor yağının ömrünü kısaltan etkiler
doğru belirlemek gerekir. Diğer yağlar uzun süreler çalışabilmekte iken motor yağının neden kısa çalıştığını, ve buna
etki eden değişkenlerin ne olduğunu doğru belirlememiz
sonuca yaklaşmamızı kolaylaştıracaktır.
Şekil 2. Motor üzerinde yağ eskimesi oluşumu.
23
Baz yağdaki hidrokarbon yüzdeleri şu mertebededir:
• Parafinler % 75-85
• Naftenler % 13-20
• Aromatikler % 6-10'dur. (Warrens C.P., fluid lubrication).
Yağlayıcılar zor şartlar altında çalışma performansı
ve kabul edilebilir motor ömrünün sağlanması açısından
geniş sayıda katkı maddeleri içermektedir. Bu maddeler
aşınma önleyici, deterjan-dispersan, sürtünme önleyici
(viskozite indeks arttırıcılar), köpük önleyici, pas önleyici,
korozyon önleyici, aşırı basınç katıkları olarak sıralanabilir.
Ancak yağlama yağlarının eskimesi kaçınılmazdır.
İçten Yanmalı Motorlarda madeni yağların bozulmasına
sebep olan 2 önemli faktör bulunmaktadır:
• Oksidasyon nedeni ile fiziksel ve kimyasal değişikliklerin ortaya çıkması,
• Yanma odasından karışan maddeler ile
kirlenme.
Motorun çalışma şartları oksidasyona çok uygundur. Yağ
buharları ile hava karter içerisinde yüksek sıcaklıklarda
temas halindedir. Sıcaklık
yanma bölümünde çok
daha yüksektir. Aynı zamanda silindir cidarında,
piston ve segmanlarda
yağ filmi yüksek sıcaklığa
maruz kalır. Söz konusu bu
bölümlerde sıcaklığa bağlı olarak çeşitli oksidasyon
ürünleri oluşur. Karterde asitli
maddeler ve kompleks karbonlu bileşikler meydana gelir. Yanma
odasında ve piston-segman etrafında
karbon partikülleri toplanır. Bu partiküllerin
bir kısmı kartere geri döner, geri kalan kısmı ise yanma bölümünde kalır. Bütün bu kirlenmeler neticesinde asit
konsantrasyonu fazla olan yağ, yatakların korozyonuna ve
motorlarda aşınmaların artmasına sebep olur.
Oksidasyon, bir yağın hizmet ömrünü azaltan en mühim faktördür. Bütün yağlar oksijene maruz kalmaları neticesinde fazla miktarda okside olurlar. Ana reaksiyon ürünleri peroksitler olmak üzere ilerleyen reaksiyonlarda bunlar
alkol, keton, aldehid ve karboksilik asitlerin oluşmasına
sebep olurlar. Bu malzemeler, baz yağa benzer molekül
ağırlıklarına sahip olup, karışım içerisinde kalmaktadırlar.
Oksidasyon prosesi ilerledikçe bu ürünler, takip eden reaksiyonlar sonucu daha da büyük ağırlıktaki moleküllere
dönüşüp yağda erimez hale gelirler. Bu moleküller yüksek sıcaklıkta yağı kalınlaştırıp çamur ve lak teşekkülünü
24
sağlarlar. Yüksek viskozite indeksli, çok iyi rafine edilmiş
parafinik yağlar asit ve korozyon oluşumuna elverişlidirler.
Düşük viskoziteli indeksli aromatik yağlar ise çamur ve lak
teşekkülüne uygundurlar (Shell Tek. Bül, 1971: Schilling A.,
1962).
İçten Yanmalı Motorlarda kullanılan bazı metaller adeta oksidasyon katalizörleridir. Bunlardan bakır, kurşun ve
demir çözünürlükte aktif bir rol oynarlar. Düşük moleküler
ağırlıktaki asitler, suda çözünmeleri neticesi daha aktif hale
gelerek, metallere nufuz ederler. Aynı zamanda bu asitler
uçucu özelliğe sahip ise yağ seviyesi üzerinde paslanmaya sebep olur.
Çamur, okside olan moleküllerin polimerizasyonu neticesinde meydana gelen yağdaki çözünmez maddedir. Bilhassa aromatik komponentler polimerizasyona yatkındır.
Aromatik halka, parafinik yan zincirini parçalayıp ayırması
ile kendine benzer gruplarla birleşir. Bu tip polimerizasyon
genellikle düşük moleküler ağırlıktaki maddelerin meydana gelmesi neticesinde gelişir ve yağın viskozitesinin de yükselmesine yol açar. Oksidasyon
sonucu yağın rengi de kararır.
Polimerizasyonun yeteri kadar gelişmesi, yüksek moleküler ağırlıktaki oksidasyon
ürünlerini yağdan ayırır.
Bunların yağda dağılmış
olarak kalmaya devam etmeleri, çözünmeyen maddeler şeklinde oksidasyon
çamuru meydana getirilir.
Bunlar da şekilde yağ kanallarını tıkayıp, ısı transfer yüzeylerini düşürebilirler.
Lak, polimerize olmuş maddelerden meydana gelmiş olup, ince film
halinde sıcak yüzeylerde bulunan yağın oksitlenme şartlarında teşekkül eder. Oksidasyon lakı,
parçaları birbirine yapıştırır ve onların birbirine göre hareketini önler. Laklar, motorların piston eteklerine yerleşen, az
çok renkli, %10 ila 20 arasında oksijen ihtiva eden, plastik
ürünlere benzeyen oksiasitlerdir. Lak'ın diğer bir adı ise
verniktir (Shell Tek. Bül., 1971).
Oksidasyon hızına tesir eden bir çok faktör vardır. Bunlar sıcaklık, oksijen durumu, katalizörler, yağın bileşimikatkı maddeleri ve yeni yağla değişim aralığıdır. Sıcaklığın
etkisi önemlidir, zira sıcaklıktaki her 8-10 °C'lık yükselme
reaksiyon hızını iki misli arttırır. Yağlama yağının motorlardaki çalışma sıcaklığı 50-300°C aralığında değişmektedir.
Yağların oksidasyonu 100°C'ın altında yavaş seyretmekte,
200°C'ın üzerinde ise oldukça hızlanmaktadır (Schilling A.
1962).
Yanma olayından dolayı oluşan ana maddeleri yakıt, su
ve is teşkil etmektedir. Yakıt buharlaşmasının yeterli olmayışı ya da daha fazla zengin bir karışım kullanılması nedenlerine bağlı olarak ortaya çıkan, henüz yanmamış yakıt, yağı
seyreltmek suretiyle yanma odasından kartere sızar. Yağlayıcının fazla miktarda seyreltilmesi, yağ viskozitesinin istenilen seviyenin altına düşmesine sebep olmaktadır. Yakıtın
yanması sonucu ortaya çıkan su, motor sıcaklığı yüksek
iken buhar halinde ekzostan dışarı atılır. Ancak motor soğuk
iken sıvı halindeki su karterde toplanır. Su ile kirlenme aynı
zamanda soğutma sisteminin su sızdırması ile de ortaya çıkabilir ve bu durum antifiriz solüsyonları kullanıldığında tehlikeli olabilir. Bilindiği gibi Diesel motorlarında is oluşumu;
yanma odası içerisinde, sıcaklığın yüksek olduğu bölgelerde yeterli oksijenin bulunmaması sonucu gaz fazındaki
yakıt moleküllerinin katı partiküllere dönüşmesi ile meydana gelir. İsin büyük çoğunluğu ekzostan dışarı atılır, ancak
bir kısmı ise piston ve silindirdeki yağa karışıp kirlettikten
sonra kartere sızar. Benzinli motorlarda yakıt katıklarından
kurşunlu bileşikler yağlama yağına karışabilmektedir. Söz
konusu bu katı kirleticiler, su ve yağ ile birlikte çamur haline
gelirler. Bu çamurun karterde birikmesi veya yağ ile sirküle
edilmesi, yağ hatlarında tıkanıklığa yol açar. Yağ dağıtım
sistemine konulan yağ filtreleri vasıtası ile bunlar toplanır.
Ancak partikül miktarının artması, filtrelerin tıkanmasına yol
açabilmektedir (Mad. Yağ Şube Müd., 1980).
Sonuç olarak motor yağının özelliğini kaybetmesinde 2
etken önemlidir.
• Oksidasyona bağlı asidik etkinin artması
• Yağdaki kirlenme
Yukarıda belirttiğimiz iki etki motor yağının görevlerini
yapabilmesini engellemekte ve buna bağlı olarak ta motor verimini düşürmektedir. Bu sebeple motor yağının bu
bozulmalarını ortadan kaldırmak ya da etkilerini azaltmak
için önlemler alınmıştır. Örneğin filtre sistemi kirlenen yağı
temizleyerek motora devamlı olarak temiz yağ verilmesini
sağlamaktadır. Oksidasyonu önlemek için ise asitlenmeyi önleyici katkı maddeleri kullanılmaktadır. Motor yağının
içinde bu asitlenmeyi önleyici ne kadar katkı maddesi varsa yağ o kadar uzun ömürlü olacaktır.
Oksidasyon sonucunda oluşan asitlenme etkisi motor
içerisinde korozyona sebep olmaktadır. Korozyon neticesinde motor parçaları aşınmakta ve motor ömrü azalmaktadır. Oksidayona bağlı asitlenme etkisini arttıran bir çok
etmen vardır. Bu etmenlerin en önemlisi yakıttır. Bir araçta
ne kadar fazla yakıt kullanılırsa o yağ eskimesi o kadar fazla olacaktır. Çünkü yağın korozyon etkisini en çok yakıt
arttırmaktadır.
6,5 m3 kepçe kapasitesine sahip 200 çalışma saatinde motor yağı değişimi verilmiş iki adet hidrolik ekskavatör
düşünelim. Bu ekskavatörlerden bir tanesi söküm yapa-
25
cağı bir işte çalışsın, bir tanesi de kum ocağında çalışsın.
Sökümde çalışan makinanın saatte yaktığı ortalama yakıt
101lt/h, diğerinin yakıt ortalaması ise 82 lt/h olsun.
motorin içinde normal olarak %1’e kadar kükürde izin verilmekte ve bunun kötü tesiri ise TBN katıkları içeren yağlarla
giderilmektedir.
• Sizce iki makinenin motor yağları aynı oranda mı yorulmuştur?
TBN, yağda kalan baz miktarıdır. Genelde 4,0-14,0 aralığındadır ( yağın benzinli veya dizel motorlar için olmasına
bağlı olarak değişir). TBN sayısı giderek düşecektir. Çünkü
oluşan asidi nötralize etmek için baz kullanılacaktır. Yüksek
TBN değeri yağın içinde çok miktarda aktif katık kaldığı anlamına gelir. Düşük TBN değeri çok az TBN katığı kaldığını
gösterir. Yüksek TBN değeri, kükürt oranı yüksek katıklarda
motoru paslanmaya, korozyona ve aşınmalara karşı koruyacaktır.
• İki makinenin motor yağlarını 200 saatte değiştirmek
doğru mu?
• Peki bu 200 saat hangi makineye göre belirlenmiştir?
Aslında bu soruların cevabı basittir.
• Bu makinelerin motor yağları aynı oranda yorulmamıştır.
• İki makinenin motor yağını aynı saatte değiştirmek
doğru değildir.
• En zor şartta çalışan araca göre belirlenmiştir.
Peki bu şartlar altında makinemizin motor yağı
değişim periyodunun neye göre belirlemeliyiz?
Her hangi bir arızası olmayan(yakıt kaçağı, su kaçağı,
aşınma vb.) bir aracın periyodik bakımda motor yağının değişip değişmeyeceğine “toplam baz sayısına” (TBN) bakarak karar verebiliriz. Çünkü TBN yağda oksidasyon sonucu
oluşan asidik etkiyi nötrlemeye yarayan katkı maddelerinin
miktarını ifade eder. Eğer bir motor yağı yeteri miktarda
“toplam baz sayısına” sahipse oksidayon sonucu oluşan
asidik etkiye bağlı korozyon oluşmaz. Buda motor yağının
ömrünün bitmediği anlamına gelir. Yani yeteri miktarda TBN
varsa yağ hala kullanılabilir. Bu durumun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle TBN ne olduğunu iyi bilmek gerekir.
TBN Nedir?
TBN – Total Base Number, Toplam Baz Numarasıdır ve
yağ numunesinin içinde ne kadar aktif katık kaldığını gösterir. TBN katığını yanma sırasında açığa çıkan zararlı asitleri
nötralize eder. Optimum TBN seviyesi, yağlarını normal kullanım süresinden daha fazla kullanmak isteyenler için yağ
seçiminde önemli bir parametredir.
Kullanılmış bir yağın TBN’i ile aynı yağın hiç kullanılmadan önce ki TBN’i kıyaslandığında, asitleri nötralize etmek
için ne kadar katık kaldığı belirlenebilir.
Bilindiği gibi yağın fonksiyonu, motoru yağlamak, temizlemek ve soğutmaktır. Performans katıkları bu fonksiyonları güçlendirmek için ilave edilir.
Motorinin en önemli karakteristiği içindeki kükürt miktarıdır. Motorin içindeki kükürt miktarı, benzin ve gaz yağına
nazaran fazladır.
Yakıt içindeki kükürt, karbon gibi yanarak kükürt
trioksit(SO3) oluşturacaktır. SO3 gazının su ile birleşerek
meydana getireceği sülfürik asit ise çok şiddetli bir aşındırıcıdır. (SO3 + H2O – H2SO4-Sülfürik Asit)
Bu gibi aşınmaları önlemek amacıyla yakıtlardan kükürdü temizleme işlemi vardır. Fakat çok maliyetli olduğundan
26
Bilimsel şekilde ifade etmek gerekirse TBN testi, yağlar için yapılan iki “nötralizasyon sayısı” testlerinden biridir. ASTM -D-2896 test metoduna göre yapılır. Diğer test,
TAN (Total Acid Number – Toplam Asit Numarası ) testi,
ASTM-D-974 test metoduna göre belirlenir. TBN testi motor
yağının toplam bazlığını ölçer; yani yanma işleminden veya
diğer kaynaklardan oluşan asitlerin zararlı etkilerini gidermek için yağda ne kadar baz katığı olduğunu gösterir.
Hangi TBN değerinde yağ değiştirilmelidir?
TBN motor yağ ömrünü tayin eden bir değerdir. Ancak
buradaki ana sorun hangi değere düştüğünde yağ değişimine karar verilmelidir. 13 TBN değerine sahip hiç kullanılmamış bir yağ alıp ve iş makinenize koyduğunuzda
6,5 TBN değerine kadar kullanabilirsiniz. 10 TBN değerine
sahip bir yağ almışsanız, 5 değerine düştüğünde değişime
karar vermelisiniz. Burada kıstas aslında ilk değerin yarısına kadardır. Eğer düzenli olarak yağ analizi sisteminiz ve
laboratuvarınız varsa bu yağ değişim periyodunu kendiniz
belirlemeniz çok kolaydır. Eğer kendi analiz sisteminiz ve
laboratuvarınız yoksa yeni bir sahada uzun süre çalışacaksanız ve saha şartlarınız çok değişmeyecekse, ilk çalışma
ayınızda bu analizleri yaptırarak o saha şartlarında motor
yağ değişim periyodlarını kendiniz belirleyebilirsiniz.
Ancak burada şuna dikkat etmekte fayda vardır. Aracınız motor yağı eksiltiyorsa ve devamlı olarak yağ takviyesi
yapıyorsanız, ve bu aracın TBN değerini takip ediyorsanız,
TBN değerinin düşmediğini göreceksiniz. TBN testi trendi
takibi yapılırken ek motor yağı eklenip eklenmediği bilinmelidir. Eğer bu bilinmiyorsa sonuçlar sizi yanıltacaktır.
Aşağıdaki Komatsu WA800 model yükleyicinin belli
saatlerde numuneler alınarak yapılan analizler neticesinde
oluşturulan aşağıdaki motor yağ sonuçlarını incelendiğinde TBN değerinin 6 değerlerine düşmediği görülmektedir.
Bu marka yükleyici 150 lt’ye yakın motor yağı almaktadır.
Test süresince 20 lt yağ ilave edilmiştir. Normalde bu şartlar altında 200 saat de yağın değişmesi gerekmekteydi.
Yapılan sonuçlarda yağın 500 çalışma saatlerinde daha
çalışabileceği görülmektedir.
Tarih
Yağ Çal. Saati
TBN
01.07.2015
43
10,56
09.07.2015
107
9,87
21.07.2015
187
8,45
30.07.2015
279
8,12
08.08.2015
343
7,69
19.08.2015
313
7,18
27.08.2015
471
6,72
Aşağıdaki sonuçlar ise başka bir Komatsu WA800 model yükleyicinin motor yağ sonuçlarıdır. Sonuçlar incelendiğinde 581 çalışma saatinde TBN değerinin 6 değerlerine
düşmediği görülmektedir. Bu makineye test süresince 50 lt
ek yağ konulmuştur. Normalde bu şartlar altında 250 saat
de yağın değişmesi gerekmekteydi. Ancak ölçümler ile
motor yağı 581 saate ulaşmış, şu şartlar altında yaklaşık 2
kat fazla çalışmış durumdadır.
İşletmelerin motor yağ değişimlerini TBN ölçümüyle
belirlemeleri verimlilik açısından büyük önem kazanmaktadır. Bu yöntem gemi motorlarında sıklıkla kullanılmaktadır.
Hatta gemi motorlarında TBN düşüşü meydana geldiğinde
yağı değiştirmek yerine, bir miktar eski yağ motordan alınarak onun yerine yeni yağ konulur. Böylece TBN değeri
yükseltilir ve yağ kullanılmaya devam edilir.
Sonuç olarak kendi laboratuvarına sahip işletmelerin
her yağ türü için, yağ değişimlerini periyodik değişimlerden kurtarıp, numune sonuçlarına göre yağ değişimi yapmaları maliyetlerini düşürecektir. Buna bağlı olarak ta bu tür
işletmelerin verimlilikleri yüksek olacaktır.
Maliyetinin yüksek olması sebebiyle her işletmenin kendi yağ laboratuvarını kurması mümkün değildir. Yağ laboratuvarına sahip olmayan işletmeler için ise saha ölçümlerini bir seferliğine özel laboratuvarlara yaptırarak, yağ
değişim periyodlarını çıkan bu sonuçlara göre belirlemeleri
hem maliyet açısından hem de çevre güvenliği açısından
onlara avantaj sağlayacaktır.
Tarih
Yağ Çal. Saati
TBN
08.07.2015
62
10,48
21.07.2015
123
10,12
29.07.2015
195
9,94
05.08.2015
237
9,67
Kaynaklar:
19.08.2015
298
9,34
21.08.2015
371
9,06
29.08.2015
420
8,72
08.09.2015
495
7,61
17.09.2015
581
8,79
• Prof. Dr. Hakan KALELI; Yıldız Teknik Üniversitesi,
Makine Mühendisliği Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, Otomotiv Anabilim Dalı,: kaleli@yildiz.
edu.trhttp://www.yeniatmaca.com/motor-yatagipdf-makale/icten-yanmali-motorlarda-asinma-vebakim.pdf
Yukarıdaki tablolar, 250 saatlik periyodik bakımlarda
yağı değiştirmenin doğru olmadığını, bu şekilde değişim
ile motor yağının ancak %50 sini kullandığımızı açıkça
göstermektedir.
28
Makine üreticileri motor yağı değişim periyodlarını en
zor koşullara göre belirlediklerinden ve garanti kapsamı
sürecinde motorun zarar görme riskini daha aza indirmek
amacıyla periyodları kısa tutma yolunu seçmişlerdir.
• http://www.speedol.com.tr/madeni-yagin-nezaman-degistirilmesi-gerekir/
• megep motorlu taşıtlar teknolojisi periyodik bakımı
Ankara 2011
Paletli Hidrolik Pompalarda
Kondisyon İzleme ve
Performans İyileştirme
Atalay Tayfun TÜREDİ / WAVIN TR Plastik Sanayi A.Ş.
Hakan YAVUZ, Durmuş Ali BİRCAN / Çukurova Üniversitesi, Makine Mühendisliği Bölümü
Bu çalışmada, Güvenilirlik Merkezli Bakım (GMB) ve Hata Türleri Ve Etkileri Analizi
(HTEA) metotları, endüstriyel hidrolik tahrikli sistemlerde yaygın olarak kullanılan paletli
hidrolik pompaların güvenilirlik, kondisyon ve performans parametrelerinin izlenmesinde
ve iyileştirilmesinde kullanılmıştır. Performans kaybına neden olan hata verilerinin
işlenmesiyle, hatalar risk ve kritiklik seviyelerine göre sınıflandırılmıştır. Hataların risk
seviyelerinin belirlenmesi ve minimize edilmesi için oluşturulan GMB prosedürlerinin
yaratılmasında, aşınma analizi, hidrolik yağ analizi gibi teknik
analizlerin sonuçları büyük oranda etkili olmuştur.
Çalışmanın sonunda, minimize edilen hata risk seviyelerinin,
endüstriyel sistemlerin Toplam Ekipman Etkinliği (TEE)
değerine olan etkileri incelenmiştir.
30
Bakım
Koruyucu
Kondüsyon
İzleme
Online Periyodik
Ölçümler
Önleyici
Periyodik
Görsel Kontroller
Takvim veya
Çalışma zamanı
Arıza Müdahalesi
Planın Yapılması
Önceliğin
Belirlenmesi
Bakım Müdahalesi
Uygun
Kondüsyon
Hayır
Ekipman Testi
Evet
Hayır
Dur
Evet
Uygun
Kondüsyon
Şekil 1. Bakım Stratejisi Döngüsü
Giriş
Bakım, endüstriyel işletmelerde kullanılan ekipmanların
temel fonksiyonlarının, optimum ekipman servis ömrü süresince, istenilen performansta çalıştırılabilmesi için uygulanan mühendislik stratejisidir. İşletmelerin takip ettiği bakım
stratejisi döngüsü Şekil 1.’de gösterilmektedir.
Bakım stratejisi, işletmelerde değişik seviyelerde uygulanmaktadır. Bu seviyeler, işletmelerde kullanılan ekipmanların teknik risk seviyelerine ve ekipmanların kullanıldığı proseslerin hassasiyet durumlarına göre çeşitlilik
göstermektedir. Yukarıdaki döngüden de görüldüğü gibi,
işletmelerin ekipman verimliğini iyileştirmek için uygulanacak bakım stratejisinin merkezinde kondisyon izleme
ve ekipman kritiklik seviyesinin belirlenmesi bulunmaktadır. Kondisyon izleme ve risk öncelikli analiz, GMB uygulamaları desteğiyle birleşerek, iyileştirilmiş ekipman servis
ömrü ve kontrollü ekipman yaşlanması imkanlarını sağlamaktadır.
GMB yaklaşımının ana hedefi, güvenilirliği ve verimliliği yüksek ekipmanlarla desteklemiş işletmelerin rekabet
çıtasını yükseltmek, emre amadeliğini arttırmak ve aynı
zamanda sürdürülebilir iyileştirmeleri desteklemektir. GMB
uygulamalarında, hata analiz yöntemleri, hata verilerinin
işlenmesi ve durum değerlendirmelerinin yapılması amacıyla kullanılmaktadır, bu yöntemlerin arasında en güçlü
olanı ise HTEA yöntemidir. Bu yöntem, hata türlerini, şiddet, olasılık ve saptama bileşenleri bazında inceleyerek
risk verilerinin analiz edilebilmesini sağlamaktadır. HTEA
uygulamalarında, her hata türü ve etkisi bileşeni düşükten
yükseğe doğru sayısal olarak derecelendirilir. Her hata
türü için, ayrı ayrı belirlenen bileşen değerlerinin çarpımı ile
elde edilen sayısal değer, Risk Öncelik Sayısı (RÖS) olarak
tanımlanır. Elde edilen RÖS değerleri, hatayı önlemeye yönelik aksiyonların alınmasında referans olarak kullanılabilir.
RÖS değerleri, aynı zamanda, ekipmanların operasyonel
risk göstergeleridir. HTEA yöntemi, bir çok ekipman veya
31
proses güvenilirliği arttırma çalışmasının, sürekli iyileştirme ve inovatif yaklaşımlı çözüm üretme süreçlerinde, bilim
adamları ve endüstriyel uzmanlar tarafından kullanılmıştır
ve yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir.
Degu ve Moorthy (2014), plastik boru işletmesindeki üretim hattı ekipmanlarının risk seviyelerini, HTEA çalışmasıyla belirlemişlerdir. Riyanto vd. (2014), bir ofset baskı
makinasının bakım prosedürlerini, GMB yöntemiyle iyileştirmişlerdir. Shafiee ve Dinmohammadi (2014), rüzgar türbini
ekipmanlarının risk seviyelerini HTEA yöntemiyle analiz etmişlerdir. Narnaware vd. (2014), bir termal güç santralinde
kullanılan hava kompresörünün, on sekiz aylık hata verilerinden yola çıkarak GMB yöntemiyle, önleyici bakım takvimi oluşturmuşlardır. Khodabakhshian (2013), tarım makinalarının, GMB prosedürlerini, kondisyon izleme destekli
olarak tanımlamıştır. M. Kostina vd. (2012), bir imalat prosesinin güvenilirliğinin, HTEA ve diğer araçların desteğiyle
iyileştirilmesi ve bu araçların güvenilirliğin iyileştirilmesine
olan etkilerini inceleyen bir çalışma yapmışlardır. Tsarouhas
(2012), bir içecek üretim ve şişeleme hattındaki, duruş ve
performans kaybına neden olan faktörleri tanımlamıştır, ve
Ekipmanların Fonksiyonel
Bilgilerinin Tanımlanması
bu veriler yardımıyla ekipman performansı ve bileşenlerini
değerlendirmiştir. Yeh ve Sun (2011), ekipman performans
geçmişi verilerinden yola çıkarak, önleyici bakım periyotlarını belirlemişlerdir. Hidalgo vd. (2011), LNG tankerinde bulunan ekipmanların hata verilerini HTEA ve kök neden analizi
yöntemleriyle analiz ederek, kritiklik seviyelerini belirlemişler
ve sonuçlara uygun GMB prosedürleri üretmişlerdir. Afefy
(2010), buhar üretim tesisinde, GMB yöntemi yardımıyla bakım planlarını geliştirmiş ve toplam duruş sürelerinde yüksek
oranlarda iyileşmeler kaydetmiştir. Jafari vd. (2009) HTEA
desteğiyle, tünel kazma makinasının hata türlerini ve risk
seviyelerini tanımlamışlardır. Atamer ve Çavdar (2009), tek
kademeli dişli kutusunun güvenilirlik analizi çalışmalarında,
HTEA yöntemiyle elde edilen ekipman riski verilerinden faydalanmışlardır. Kadıoğlu vd. (2009), makine imalatı prosesinin kalite iyileştirmelerinde ve tasarım hatalarının minimize
edilmesinde HTEA yöntemini kullanmışlardır.
Bu performans iyileştirme çalışmasında ise, HTEA metodu yardımıyla, ele alınan paletli hidrolik pompa sistemi
hatalarının incelenerek, elde edilen hataların verimlilik ve
ekipman performansına olan etkilerini GMB yaklaşımıyla
minimize etmek ve GMB prosedürleri üretmek üzerine çalışmalar yapılmıştır. Takip edilen HTEA uygulama mantığının döngüsü ise Şekil 2.’de gösterilmiştir.
Malzeme ve Metot
Potansiyel Hata Türlerinin
Tanımlanması
Hata Türlerinin Etkilerinin
Tanımlanması
Hata T. Nedenlerinin
Tanımlanması
Olasılık
Seviyesinin
Belirlenmesi
Şiddet
Seviyesinin
Belirlenmesi
Hata T. Nedenlerinin
Tanımlanması
Saptama Seviyesinin
Belirlenmesi
Bu tablodaki veriler ve sayısal değerleri, hata türlerine
özel, tecrübe edilen vaka detaylarından yola çıkılarak elde
edilmiştir.
RÖS Değerlerinin
Hesaplanması
Modifikasyonlar
Uygulamalar
Doğrulama
Yapılması
Hayır
Evet
GMB Prosedürlerinin
Belirlenmesi
GMB Uygulamaları ve
İyileştirme Çalışmaları
HTEA Raporu
Şekil 2. HTEA Uygulama Döngüsü
32
Hidromekanik bir plastik enjeksiyon presinin hidrolik sistem basıncının oluşturulmasında kullanılan paletli hidrolik
pompanın hata türleri, diğer paletli hidrolik pompalarda da
karşılaşılan sistem hatalarını da içerecek şekilde, numaralandırma yöntemiyle tanımlanmıştır. Her hata türü için, hata modu
ve sisteme olan etkisi tanımlanmış, RÖS sayısal değerinin
bileşenleri olan, şiddet, olasılık ve saptama sayısal değerleri ise, tecrübeler doğrultusunda belirlenmiştir. Hata türlerinin
RÖS formülasonu, RÖS=ŞxOxS olarak gösterilebilir. Tablo 1
paletli pompa ekipmanı HTEA uygulamasında kullanılacak
olan RÖS bileşenlerini ve tanımlarını vermektedir.
Elde edilen paletli hidrolik pompa hata verileri, HTEA
tablosunda, RÖS değerleri ve belirlenen risk bileşenleriyle
beraber detaylı olarak ele alınmıştır. HTEA analiz verileri,
Tablo 2.’de görülebilmektedir. Bu sonuçların, pareto analizi çalışmaları ile zenginleştirilerek incelendiği sonuçlar ise
Şekil 3.’te görülebilmektedir. Pareto diyagramları, hataların,
risk derecelerini belirlemek, kümülatif dağılımlarını hesaplamak, hataların oranlarını ve önem dereceleri görmek, hatalar üstündeki en önemli sebebi belirlemek, ve hataların
listelenmesini sağlamak için kullanılmıştır.
Şiddet
Olasılık
1
Üretim personeli tarafından derhal düzeltilebilir
çok önemsiz etki.
1
Son 3 yılda hata kaydı yoktur.
2
Bakım personeli tarafından düzeltilebilir önemsiz
etki.
2
Son 3 yılda 1 hata kaydı vardır.
3
Düşük ölçekle etki, sistem küçük müdahalelerle
eski haline dönebilir.
3
4
Orta ölçekli etki, düzeltme işlemi için duruş
gerekliliği yoktur ve ekipman işlevini tamamen
kaybetmez
4
5
Orta ölçekli etki, düzeltme işlemi için duruş
gerekliliği vardır ve çok kısa süreli duruşa neden
olur.
5
Son 3 yılda 4 veya 5 hata kaydı vardır.
6
Orta ölçekli etki, düzeltme işlemi için duruş gerekliliği vardır ve bir günlük duruşa neden olur.
6
7
Kritik ölçekli etki, düzeltme işlemi için duruş gerekliliği vardır ve birden fazla gün duruşa neden
olur.
7
8
Çok kritik ölçekli etki, düzeltme işlemi için duruş
gerekliliği vardır ve sistem fonksiyonlarının çok
büyük zarar görme durumu vardır.
8
9
Çok kritik ölçekli etki, sistem tamamen durur ve
prosesin çökmesine neden olur.
9
10
10
En üst düzey etki, sistem ekipmanlarına ve personele zarar gelmesi durumu vardır.
Saptama
1
Hata direkt ölçümlerle tanımlanabilir.
3
Hata, günlük kontrollerle tanımlanabilir.
5
Hata, anormal sesler ve indirekt ölçümlerle tanımlanabilir.
7
Hata, personel tarafından tanımlanamaz.
Tablo 1. Tanımlanan Şiddet, Olasılık Ve Saptama Değerleri
33
EKİPMAN
EKİPMAN
FONKSİYONEL
FONKSİYONU
HATA
HATA MODU
HATA NEDENİ
HATA ETKİSİ
Ş
O
S
RÖS
Pompanın
devre dışı
9
8
5
360
8
8
5
320
8
8
5
320
Sistem fonksiyonlarında
kesintinin
oluşması
8
8
5
320
Pompanın ve
valflerin devre
dışı kalması
9
8
3
126
8
8
3
192
Pompanın
devre dışı
kalması
8
8
3
192
Pompanın
devre dışı
kalması ve iş
kazası riski
9
9
3
243
1. Pompanın aşırı yüksek devirde çalışması
2. Maksimum pompa basıncının aşılması
3. Pompa çıkışında deformasyon
4. Şaft keçelerinin deforme olması
Pompanın sesli
1. Yüksek sesli
çalışması
çalışma
5. Pompa aşınması
6. Basınç ve dönüş hatlarının yanlış bağlanması
veya tıkanması
kalması
7. Kontrol sisteminde dalgalanma
8. Hidrolik yağ hatları
9. Şaft arızası
10. Katriç arızası
1. Aşınmadan dolayı pompada iç kaçak oluşması
2. Uygunsuz pompa veya katriç tipi
3. Pompa iç gövdesi aşınması
Pompa çıkışındaki
basıncın set değerinden düşük
4. Pompa set basıncının çok düşük olması veya
2. Düşük basınçta çalışma
olması
kontrol sistemi arızası
veya tıkanması
kesintinin
oluşması
6. Hidrolik yağ hataları
8. Emiş filtresi arızası
Hidrolik
Pompa
Hidrolik yağın
basınçlandırılması
Pompa çıkışındaki
basınç değerinde
dalgalanma
ve sistem
fonksiyonlarında
kesintili çalışmanın
gözlenmesi
Pompa çıkış basıncı ve debisinin
kesintili devam
etmesi
1. Değişken debili sistemlerde kontrol sistemi arızası
3. Değişken
basınç ve debi
değerlerinde
çalışma
3. Hidrolik sistem koşullarının pompa kontrol
sistemini etkilemesi
4. Uygunsuz pilot valf kullanımı
5. hidrolik yağ hataları
kesintinin
oluşması
4. Pompa enerjisinin kesilmesi
veya çok düşük
devirde çalışma
1. Aşınmadan dolayı pompada iç kaçak oluşması
veya tıkanması
1. Aşınmalardan dolayı performans kaybı
Yağ sıcaklığının
50 C üzerinde
seyretmesi
5. Aşırı yağ
sıcaklığı
2. Değişken debili sistemlerde kontrol sistemi
arızası
3. aşırı pompa devri
4. Oil failures
6. Emiş filtresi arızası
Yağ tankında
köpüklenmenin
görülmesi
1. Şaft keçelerinin deforme olması
6. Hidrolik yağın köpürmesi
2. Yağ kaçağının hidrolik devre yağ seviyesini
düşürmesi
3. Hidrolik yağ hataları
Pompa fonksiyonlarının stabil
olmaması
7. Pompanın
çok sık devreye
girip çıkması
2. Akümülatör kapasitesinin pompa kapasitesine
göre büyük seçilmesi
3. Katriç hatası
1. Pompa gövdesi aşınması
Hidrolik yağın hidrolik devre dışına
çıkması
8. Yağ kaçağı
2. Yataklama veya rulman arızaları
3. Sızdırmazlık elemanı deformasyonu
4. Hidrolik hortum veya fitings arızası
Pompanın ve
valflerin devre
dışı kalması
Tablo 2. Paletli Hidrolik Pompa HTEA Formu
Paletli hidrolik pompa HTEA analizinden elde edilen
risk verileri incelendiğinde, pompa aşınmaları, hidrolik
yağ ve sızdırmazlık elemanları kök nedenli hataların,
yüksek RÖS değerleri oluşturduğu gözlenebilmektedir.
RÖS değerlerinin risk bileşenlerinin, uzun ve maliyetli
arıza oluşumuna neden olacak yüksek seviyeli şiddet
değerlerinde, yüksek sıklık değerlerinde, yüksek seviyeli tespit değerlerinde olduğu tespit edilebilmektedir.
Bağlı olduğu hidrolik tahrikli endüstriyel sistemin en kritik elemanlarından olan paletli hidrolik pompanın HTEA
ve Pareto analizleri sonucunda belirlenen risk değerleri,
aynı zamanda tüm sistemin de risk önceliklerini ortaya
34
koymaktadır. Risk seviyesi yüksek hataların minimize
edilmesi için kullanılacak olan GMB prosedürleri ve bu
prosedürlerin teknik içerikleri, HTEA analizinde incelenen hata sonuçlarının teknik analiz sonuçlarıyla güçlendirilmesi yoluyla elde edilmiştir. Bahsi geçen teknik
analizler, pompanın aşınma analizleri, hidrolik yağ analizi gibi pompanın kondisyon değerlerinden elde edilecek
sonuçları içermektedir.
RÖS değeri 320 ve üzeri olan hataların sistem duruşlarında, yapılan teknik müdahalelerde en çok karşılaşılan
pompa katrici durumu Şekil 6. ve Şekil 7.’de görüldüğü
gibi olmaktadır
Şekil 3. Paletli Hidrolik Pompa Arızaları Pareto Analizi
Şekil 4.’de pompa rotor yüzeyinde 0,5-1 mm derinliğinde abrasif aşınma oluşumları görülmektedir. Ayrıca, rotora
bağlı kanatçık yuvalarında çalışma toleransı kayıpları ve
kanatçık yüzeylerinde yorulma konturları görülebilmektedir.
Kanatçıkların uç noktalarının çalışma alanını belirleyen ve
deplasman miktarının belirlenmesinde büyük rol oynayan,
rotoru çevreleyen kam ringinin iç yüzeylerinde de abrasif
aşınmalar ve yüzey yorulması oluşumları görülmektedir.
Şekil 5.’de ise, pompa kam ringinin iki yüzeyine monte
olan ve katricin bütün hale gelmesini sağlayan katric kapağının arıza sonucunda ortaya çıkan durumu görülebilmektedir. Hidrolik yağın katric içerisine giriş ve çıkışının da
düzenlenmesini sağlayan katric kapağının iç yüzeyindeki
aşınmalar, karşılıklı çalıştığı rotor yüzeyinde tespit edilen
abrasif aşınmalarla benzer hasar seviyesinde belirlenmiş-
tir. Hidrolik yağın, pompa tasarım şartlarında istenen mekanik ve volümetrik verimi sağlayabilmesi, hassas çalışma
toleranslarında tasarlanıp imal edilen paletli hidrolik pompa elemanlarının mekanik kondisyonlarının korunmasıyla
sağlanabilir. Kontrol altında tutulamayan mekanik eleman
kondisyonu, sistemde kullanılan hidrolik yağın servis ömrünün de kontrol edilememesine neden olmaktadır. Mekanik
pompa elemanlarında meydana gelecek ve kontrolsüz ilerleyecek olan hasarlar, kararsız yağ sıcaklıkları ve yüksek
oranda kirlilik kaynağı olacaktır. Pompanın bağlı olduğu diğer tüm hidrolik sistem ekipmanları içerisinde transfer olan
hidrolik yağın kondisyonu, çalışmakta olan hidrolik ekipmanların kondisyon göstergesi olduğu gibi, hidrolik yağda meydana gelen performans değişimleri hidrolik sistem
ekipmanlarının servis ömürlerini de direk etkilemektedir.
Şekil 4. Pompa Katrici İç Gövde Aşınması
Şekil 5. Pompa Katrici Kapak Aşınması
35
olduğu kadar minimum duruş gerektirecek şekilde planlanır ve ilgili
Görsel Durum
Bulanık
Bulanık
Berrak
prosedürler bu mantık çerçevesinde
Viskosite
64
±10%
68
tanımlanır. Önleyici veya kestirimci
Aşınma Bulguları ppm (mg / kg)
Ölçülen
Kritik Sınır
Standart
bakım prosedürleri, üretimine devam
eden sistemin teknik performans veAlüminyum (Al)
7
5
1
rilerinin, belirlenen noktalarda ensKrom (Cr)
12
9
0,7
trümantasyonel olarak takip edilmesi
Bakır (Cu)
14
12
0,7
ve belli zaman periyotlarında elde
Demir (Fe)
30
26
0,9
edilen verilerin değerlendirilmesi
Kirlilik Bulguları ppm (mg / kg)
Ölçülen
Kritik Sınır
Standart
yaklaşımı odaklı olarak hazırlanmaktadır. Belirli periyotlarda uygulanan,
Sodyum (Na)
5
3
1
önleyici bakım ölçüm ve analiz raSilikon (Si)
3
2
0
porları, gelecek muhtemel arıza veya
Tablo 3. Hidrolik Yağ Analizi Sonuçları
hataların çok uzun plansız duruşlara
neden olmasının engellenmesi ve
Yukarıdaki yüksek RÖS değerli hidrolik pompa arızaları sobeklenmeyen yüksek bakım maliyetlerinin minimize edilnucunda tespit edilen aşınma ve yorulma göstergelerinin,
mesi yönünde değerlendirilmektedir. İşletme verimliliği ve
hidrolik yağ kondisyon değerlerine olan yansımaları, laboekipman ömrü kriterlerine büyük katkı sağlayan önleyici
ratuar hidrolik yağ analizi sonuçlarıyla irdelenmiş, standart
ve kestirimci bakım uygulamaları, ileri ve modern üretim
ve kritik sınır değerleriyle karşılaştırılmıştır. İlgili yağ analizi
tekniklerinin kullanıldığı işletmelerin vazgeçilmez ekipman
sonuçları Tablo 3.’de görülebilmektedir.
yönetim unsurlarındandır.
HTEA sonuçlarına göre, yüksek RÖS değerlerinde hesaplanan arızaların yaşandığı servis dönemlerinde incelenen
Sonuçlar
hidrolik yağın analiz sonuçları, yağın görsel olarak bulanık,
Endüstriyel ekipmanların, kullanıldıkları prosesin venormalden düşük viskositede ve yüksek kirlilik değerinde
rimliliğe etki eden performanslarının ölçümlendirilmesinde
olduğunu göstermektedir. Aşınma bulguları sonuçlarında
kullanılan TEE değeri, birçok profesyonel endüstriyel işletgörülen yüksek alüminyum, krom, bakır ve demir değerleri,
menin kullandığı bir gösterge değeridir. Ekipman perforpompa katrici elemanları, pompa yatak ve rulmanları, hidromansının, TEE yaklaşımı ile tanımlanmasında kullanılan
lik valf iç gövdesi, silindir gövdesi aşınmalarının göstergeleri
bileşenler Şekil 6.’da gösterilmiştir.
olarak değerlendirilebilmektedir. Kirlilik bulguları sonuçlarınİşletmede gerçekleştirilen üretimde, gerçekleşen sağda görülen sodyum, yağda su oluşumunun, silikon ise yüklam üretim zamanları, plansız duruşlar, planlı duruşlar,
sek kirliliğin göstergesi olarak değerlendirilebilmektedir.
kaliteli üretim adedi gibi parametrelerin kayıtlarından elde
Pompa katrici aşınma analizi sonuçlarıyla örtüşen hidedilen, Kalite, Performans ve Kullanılabilirlik yüzde değerrolik yağ analizi sonuçlarının içeriği incelendiğinde, hidrolik
lerinin çarpımı sonucunda TEE değeri elde edilir. Üretimde
yağ analizinin başta hidrolik pompa olmak üzere tüm hidrokullanılan ekipmanın, sağlam ürün üretilmesindeki etkisi ve
lik sistem ekipmanları kondisyonları hakkında bilgi verdiği
verimliliğinin ölçümlendirilmesinin en güçlü göstergesi olagörülebilmektedir.
rak kullanılan TEE değeri formülasyonu ve bileşen detayları
Ele alınan paletli hidrolik pompanın HTEA, Pareto, aşınma
Şekil 7’de gösterilmiştir. ve yağ analizi sonuçlarının göstermiş olduğu risk seviyeleri ve
ekipman kondisyon bilgileri ışığında, RÖS değerlerinin iyileştirilmesi için belirlenen GMB prosedürleri Tablo 4.’deki gibidir.
Yağ Bulguları
Ölçülen
Kritik Sınır
GMB yöntemleri arasında tanımlanan otonom bakım,
üretim personeli tarafından, her vardiya başlangıcında, en
çok yarım saat müdahale süresi içerisinde uygulanacak
olan, gözle kontrol, yağlama, temel anlamda tamir veya
düzeltme faaliyetlerinden oluşmaktadır. Planlı bakım, ilgili
ekipmanın sistem üzerinden demonte edilerek detaylı olarak kontrol edilmesi, kritik ölçümleme verilerinin alınması,
önceden planlanmış yedek parçaların değiştirilmesi, kondisyon testleri, yapısal revizyonlar ve ilgili analiz çalışmalarını içermektedir. Önleyici bakım müdahalesi, mümkün
36
Standart
Şekil 6. TEE
Bakım Prosedürü
Hata Türü
Bakım Yöntemi
Uygulama Periyodu
Hidrolik Yağ Sıcaklığı Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Otonom Bakım
Günlük
Pompanın Gürültü Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Otonom Bakım
Günlük
Pompanın Titreşim Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Otonom Bakım
Günlük
Yağ Kaçakları Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8
Otonom Bakım
Günlük
Yağ Tankı Seviye Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8
Otonom Bakım
Günlük
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
Otonom Bakım
Günlük
1, 2, 3, 5, 6, 7
Otonom Bakım
Günlük
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Otonom Bakım
Günlük
1, 6, 7, 8
Otonom Bakım
Günlük
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
Otonom Bakım
Günlük
6, 7, 8
Planlı Bakım
Yıllık
Yapısal Yorulma Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
Planlı Bakım
Yıllık
Yapısal Çatlak Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
Planlı Bakım
Yıllık
İşlevsiz Parçaların Değiştirilmesi
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
Planlı Bakım
Yıllık
Hidrolik Yağ Değişimi
1, 2, 3, 5, 6
Planlı Bakım
Yıllık
Hidrolik Sistemin Temizlenmesi (Flushing)
1, 2, 3, 5, 6
Planlı Bakım
Yıllık
Yağ Filtrelerinin Temizlenmesi veya Değiştirilmesi
1, 2, 3, 5, 6
Planlı Bakım
Yıllık
Pompa Şaftı Balans Kontrolü
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8
Planlı Bakım
Yıllık
Titreşim Analizi
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Önleyici Bakım
3 Ayda Bir
Hidrolik Yağ Laboratuar Analizi
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Önleyici Bakım
3 Ayda Bir
Pompa Kondüsyonunun Ölçümlendirilmesi
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Önleyici Bakım
3 Ayda Bir
Hidrolik Hatların Kontrolü
Sistem Basıncı Kontrolü
Pompa Fonksiyonları Kontrolü
Pompa Gövde Bağlantı Kontrolü
Pompa Hidrolik Bağlantıları Kontrolü
Sızdırmazlık Elemanlarının Kontrolü
Tablo 4. Paletli Hidrolik Pompa GMB Prosedürleri
Yukarıdaki formülasyona göre, ekipmanın iki arızası
arasında geçen zaman, arıza sıklığı ve arızaya müdahale
süresi, TEE değerinin kullanılabilirlik bileşenine etki eden,
ekipmanın bakım stratejisi ve teknik performansını ölçümlendiren önemli değerlerdir.
HTEA, hata veya arıza kayıtlarından yola çıkarak, hataların şiddeti, olasılığı ve saptama değerlerinin belirlenmesinde etkili bir araçtır. Elde edilen RÖS değerlerine göre belirlenen GMB prosedürleri ve RÖS değerlerini iyileştirecek
TEE = Performans * Kalite * Kullanılabilirlik
Performans = Üretimde Geçen Zaman / Toplam Çalışma Zamanı
Kalite = Sağlam Ürün / Toplam Ürün
Kullanılabilirlik = MTBF / (MTBF + MTTR)
MTBF = İki Arıza Arasında Geçen Zaman
MTTR = Bakım Süresi
Şekil 7. TEE Formülasyonu
38
aksiyonlar, iki arıza arasında geçen zaman ve bakım süresi
değerlerinin iyileşmesi anlamında da gelmektedir. Bu sonuçlar, TEE performans göstergelerine, minimize edilmiş
arızaların sağladığı daha uzun üretim süreleri ve dolayısıyla
daha yüksek performans değerleri olarak yansımaktadır.
Ayrıca, daha uzun MTBF ve daha kısa MTTR zamanları, daha yüksek kullanılabilirlik değerleri ve dolaylı olarak
daha yüksek kalite oranları sonuçlarını yaratmaktadır.
Günümüz endüstriyel işletmelerinin sektörel katı rekabet koşulları karşısında ayakta kalmaları ve başarılı olabilmeleri için, başta enerji kaynakları olmak üzere, hammadde, işçilik gibi diğer kaynakları da etkili kullanabiliyor
olmaları ve aynı zamanda ekipmanları etkili yönetiyor olmaları gerekmektedir. Bu anlamda, verimlilik göstergelerinin
iyi izlenmesi, risk seviyelerinin güncellenerek kayıt altına
alınması, güvenilirlik merkezli üretim ve bakım stratejilerinin
belirlenmesi, etkili analiz yöntemlerinin araç olarak kullanılması, kaynakları etkili kullanarak iyileştirme aksiyonlarının
belirlenmesi ve bu verimlilik merkezli mekanizmanın sürdürülebilirliğinin sağlanması gerekmektedir.
Maden
Makinalarında
Kullanılan
Sızdırmazlık
Elemanları ve
Yanmaz Hidrolik
Akışkanlara
Uyumluluk
Ozan DEVLEN - Seçkin SEMİZ / Makina Mühendisi / Kastaş Sızdırmazlık Teknolojileri San. ve Tic. A.Ş.
Ülkemizin gelişen ve lokomotif sektörlerinden madencilik sektöründe hidrolik makine
ve ekipmanlar yoğun olarak kullanılmaktadır. Maden sektöründeki hidrolik silindirler ortam şartları nedeniyle zorlu koşullarda çalışmaktadır ve çalışmalarının sürekliliği hayati
önem arz etmektedir. Yangın güvenliği gerekçesiyle de birçok maden uygulamasında
Ateşe Dayanıklı Yanmaz Hidrolik Akışkanlar, bildiride Yanmaz Hidrolik Akışkanlar olarak adlandırılacaktır, standart hidrolik yağların yerini almıştır. Bu bildiride zorlu koşullarda uzun ömür ve performans gösterecek sızdırmazlık elemanları kombinasyonlarının
uygulama yerlerine göre sunulması ve önerilen sızdırmazlık elemanlarının sistem yağlarıyla uyumluluklarının test edilerek raporlanması amaçlanmaktadır.
1. Giriş
Madencilik, tarih boyunca uygarlıkları şekillendiren temel sektörlerden biri olmuştur. Özellikle sanayi devriminden bu yana insanlığın gelişim sürecinin son iki yüz yılındaki baş döndürücü ilerlemede kömür ve demirin önemini
yadsımak mümkün değildir. İçinde bulunduğumuz yüzyılda
da, madencilik faaliyetleri olmaksızın insan yaşamının sürdürülebilmesi olası değildir. Bugün, kullandığımız arabalar-
40
dan, içinde yaşadığımız evlere, bilgisayarlardan telefonlara kadar yaşamımız için vazgeçilmez olan hemen her şey,
madencilik etkinlikleri sonucu elde edilen ürünler sayesinde varlık kazanabilmektedir [1].
İnsan hayatında bu denli önemli bir yere sahip olan maden
sektörü, gerekli önlemlerin alınmaması ve doğru sızdırmazlık
elemanlarının kullanılmaması gibi ihmaller nedeniyle; madenin aranması, çıkarılması ve işlenmesi sırasında büyük riskler
Şekil 1. Hidrolik Silindir ve Sızdırmazlık Elemanları
taşımaktadır. Madencilik sektöründe delme makinaları, yer altı
yükleyicileri, galeri açma makinaları, tavan destek üniteleri gibi
hidrolik silindir tahrikli birçok sistem kullanılmaktadır. Şekil 1’de
örnek bir teleskobik silindir tasarımı ve sızdırmazlık elemanları
gösterilmiştir. Standart bir hidrolik silindir, silindir borusu, mil,
kapak, piston başı, boğaz keçesi, piston keçesi, yataklama
elemanı, kapak keçesi ve toz keçesi gibi unsurlardan oluşur.
Bu sistemlerde, özellikle madencilik sektörü için güvenlik tedbirleri en üst düzeyde olmak zorundadır. Bu nedenle
kullanılan hidrolik akışkanlar da yanma ve patlama tehlikesi
nedeniyle yanmaz akışkan niteliğini taşırlar. Kullanılacak
olan hidrolik akışkanın cinsine göre sızdırmazlık elemanı
malzemesinin doğru seçimi hayati önem taşır. Bu çalışmada, maden sektörü için hazırlanmış sızdırmazlık tasarımları
ve kullanılan hidrolik akışkana göre seçilmesi gereken doğru malzeme tipleri sunulmuştur.
2. Madencilik Sektöründe Hidrolik
Uygulamalar ve Sızdırmazlık Çözümleri
Her madencilik uygulaması, dikkatli malzeme ve sızdırmazlık profili seçimi gerektirmesi gibi kendine has zorluklara sahiptir. Her bir uygulamanın spesifik ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için dikkatli ve titiz bir çalışma ile sızdırmazlık elemanlarının ve malzemelerinin seçilmesi gerek-
Şekil 3. Boğaz - Konfigürasyon 1 Tasarımı
mektedir [2]. Şekil 2’de madencilik sektöründe kullanılan
Tavan Destek Ünitesi (Longwall Roof Support) örneği
gösterilmiştir.
Tablo 1. Konfigürasyon 1 Çalışma Koşulları
Çalışma Koşulları
Şekil 2. Tavan Destek Ünitesi [2]
Akışkan
Mineral yağ
(DIN51524)
HFA ve HFB
HFC
Sıcaklık
-30 °C
+100 °C
+5 °C
+60 °C
-30 °C
+60 °C
Basınç
≤400Bar
≤400Bar
≤400Bar
Hız
≤0.5m/s
≤0.5m/s
≤0.5m/s
41
Akışkan
Mineral
yağ(DIN51524)
HFA ve HFB
HFC
Sıcaklık
-30 °C
+100 °C
+5 °C
+60 °C
-30 °C
+60 °C
Basınç
≤400Bar
≤400Bar
≤400Bar
Hız
≤0.5m/s
≤0.5m/s
≤0.5m/s
Akışkan
Mineral yağ
(DIN51524)
HFA ve HFB HFC
Sıcaklık
-30 °C +100 °C
+5 °C+60
°C
-30 °C +60
°C
Basınç
≤400Bar
≤400Bar
≤400Bar
Hız
≤0.5m/s
≤0.5m/s
≤0.5m/s
Bu tip boğaz sızdırmazlık sistemleri, çatı destekleri, iticiler ve yardımcı silindirler için tasarlanmıştır ve K32 boğaz
keçesi, tercihen ani artan ve dalgalanan basınçlar için K29
ön basınç ringi, K11 toz keçesi veya K94 toz keçesi ve K73
polyester yataklamadan oluşmaktadır.
Bu tip boğaz sızdırmazlık sistemleri, çatı destekleri, iticiler ve yardımcı silindirler için tasarlanmıştır ve K31 boğaz
keçesi, tercihen ani artan basınçlar ve dalgalanan basınçlar için K29 ön basınç ringi, K05 toz keçesi, ve K75 fenolik
yataklamadan oluşmaktadır.
Bu tasarım, mükemmel yataklama ve yüksek yük taşıma kapasitesi, kolay montaj, yüksek aşınma dayanımı,
K05’in ikinci dudağı ile çok iyi sıyırma, uygun olmayan yüzey pürüzlülüklerinde bile iyi sızdırmazlık performansı, şok
ve değişken basınçlarda üstün performans sağlar.
Bu tasarım, çok iyi sıyırma performansı, değişken basınçlarda yüksek sızdırmazlık, mükemmel yataklama performansı, üstün sızdırmazlık performansı sağlamak için
tasarlanmıştır.
Akışkan
Mineral yağ
(DIN51524)
HFA ve HFB
HFC
Sıcaklık
-30 °C
+100 °C
+5 °C
+60 °C
-30 °C
+60 °C
Basınç
≤700Bar
≤700Bar
≤700Bar
Hız
≤0.3m/s
≤0.3m/s
≤0.3m/s
Akışkan
Mineral yağ
(DIN51524)
HFA ve HFB
HFC
Sıcaklık
-30 °C
+100 °C
+5 °C
+60 °C
-30 °C
+60 °C
Basınç
≤400Bar
≤400Bar
≤400Bar
Hız
≤0.5m/s
≤0.5m/s
≤0.5m/s
Şekil 7. Piston - Konfigürasyon 5 Tasarımı
42
Akışkan
Mineral yağ
(DIN51524)
HFA ve
HFB
HFC
Sıcaklık
-30 °C
+100 °C
+5 °C
+60 °C
-30 °C
+60 °C
Dinamik Basınç
≤700Bar
≤700Bar
≤700Bar
Statik Basınç
≤1500Bar
≤1500Bar
≤0.5m/s
Hız
≤0.5m/s
≤0.5m/s
≤0.5m/s
Bu tip piston sızdırmazlık sistemleri, çatı destekleri, iticiler ve yardımcı silindirler için tasarlanmıştır ve K48 piston
keçesi ve K75 fenolik yataklamadan oluşmaktadır. Özel
yüksek basınç uygulamaları için tek taraflı özel destek ringi
ile 1500 bar basınca kadar kullanılabilmektedir.
Bu tasarım, yüksek aşınma ve akma dayanımı, mükemmel
yataklama ve sızdırmazlık performansı, basit kanal tasarımı ve
kolay montajlama, iyileştirilmiş ömür için hidroliz dayanımı, yüksek basınçlarda mükemmel performans, su bazlı hidrolik akışkanlarla çok iyi uyumluluk, yapışmadan çalışma imkânı sağlar.
Akışkan
Mineral yağ HFA ve HFB HFC
(DIN51524)
Sıcaklık
-30 °C
+5 °C
-30 °C
+100 °C
+60 °C
+60 °C
Basınç
≤500Bar
≤500Bar
≤500Bar
Hız
≤0.5m/s
≤0.5m/s
≤0.5m/s
Akışkan
Sıcaklık
Dinamik
Basınç
Statik Basınç
Hız
Mineral yağ
(DIN51524)
-30 °C
+100 °C
≤500Bar
HFA ve HFB
HFC
+5 °C
+60 °C
≤500Bar
-30 °C
+60 °C
≤500Bar
≤1500Bar
≤0.5m/s
≤1500Bar
≤0.5m/s
≤1500Bar
≤0.5m/s
Bu tip piston sızdırmazlık sistemleri, çatı destekleri, iticiler ve yardımcı silindirler için tasarlanmıştır ve tek taraflı
yüksek basınç için tasarlanmış K504 veya çift taraflı yüksek
basınç için tasarlanmış K505 piston keçesinden ve K73
polyester yataklamadan oluşur.
Bu tasarım, mükemmel yataklama ve sızdırmazlık performansıyla yüksek yük taşıma kapasitesi, şok ve değişken basınçlarda üstün sızdırmazlık sunar ve etkin destek
ringinden dolayı daha büyük akma boşluğuna imkân verir.
3. Madencilik Sektöründe Kullanılan
Sızdırmazlık Elemanları Malzemeleri
Genel olarak sızdırmazlık elemanlarında kullanılan malzemeler ve detaylı bilgileri aşağıda verilmiştir.
3.1. Nitril-Bütadien Kauçuk (NBR)
Bütadien ve akrilonitril karışımından oluşan ve hidrolik
sızdırmazlık elemanlarının büyük bir çoğunluğu için kullanılan polimer çeşididir. Akrilonitril oranı %18 ile %50 arasında
değişkenlik gösterirken bu değişikliğe bağlı olarak elastomerin mineral yağlar, gres ve yakıtlardaki hacimsel değişimi, gaz geçirgenliği, elastisitesi ve geri toplama kabiliyeti
gibi özellikleri de değişkenlik gösterir.
3.2. Termoplastik Poliüretan (TPU)
Poliüretan, kimyasal yapısı çok sayıda üretan grubu
tarafından karakterize edilen yüksek moleküler organik bir
malzemedir. Poliüretan, belirli sıcaklık limitleri içinde kauçuğun elastik karakter özelliklerini taşır. Poliüretanın malzeme yapısını Polyol, Diizosiyanat ve Zincir Uzatıcı olarak
üç bileşen karakterize eder. Poliüretanlar, yüksek mekanik
dayanım, çok iyi aşınma dayanımı, yüksek esneklik, yüksek
elastisiteyle beraber geniş sertlik aralığı, çok iyi oksidasyon
ve ozon dayanımı, iyi yağ direnci gibi özellikler sunar.
3.3 Termoplastik Polyester Elastomer (TPE)
Polyester elastomerler, elastomer ve termoplastik malzemelerin özelliklerine sahiptir. Bu malzemeler sert ve yumuşak
yapı olarak çok fazlı yapıdadır. Sert segmentler katmanlanarak kristal yapıyı oluşturur ve yumuşak segmentlerlerle birbirine bağlanır. Hidrolik yağlara mükemmel dayanımı ve yüksek
akma mukavemeti malzemenin en belirleyici özellikleridir.
3.4 Fluoro Elastomer (FKM)
Fluoro elastomerler yüksek kimyasal, sıcaklık ve yağ
dayanımı olan sentetik kauçuk türüdür. Fluoro elastomer
malzemeler, hidrojene göre artan florin oranı ve C-F bağının dayanımı sayesinde yüksek sıcaklık stabilitesi ve
mükemmel yağ dayanımı sağlar. Viton veya Flourel ticari
isimleriyle de bilinen malzeme, -30°C ile +225°C sıcaklık
aralığında birçok gres, yağ ve solvente dayanım gösterir.
Düşük gaz geçirgenliği ile vakum sistemlerinde tercih sebebidir. Hazırlanan özel karışımlar ile çalışma sıcaklık aralığı ve mekanik özellikleri değiştirilebilir.
3.5 Politetrafloretilen (PTFE)
PTFE, etilenin florlanmasından oluşan bir polimerdir.
Elastik olmayan bu malzeme, 260°C’ye kadar çalışma sıcaklığı, katılar arasında bilenen en düşük sürtünme katsayısı, diğer elastomer ve termoplastiklerden üstün kimyasal
dayanım gibi özelliklerle öne çıkar. Cam elyafı, grafit, karbon, molibden di sülfit ve bronz gibi malzemelerin ilavesiyle fiziksel ve kimyasal özellikleri değiştirilebilir.
43
Tablo 9. Malzeme cinsleri ve çalışma sıcaklıkları
Malzeme Grubu
(ISO 1629)
Malzeme Cinsi
Kastaş Malzeme Kodu
Çalışma Sıcaklığı °C
Sertlik
TPU
Termoplastik Poliüretan
PU6001
-30 / +100
60 Shore D
PU9201
-30 / +100
92 Shore A
TPE
Termoplastik Elastomer
NBR
Nitril Bütadien Kauçuk
FKM
PTFE
Fluoro Elastomer
Politetrafloretilen
PU9203
-30 / +100
92 Shore A
PU9204
-40 / +100
92 Shore A
PU9401
-35 / +110
94 Shore A
PU9404
-35 / +110
94 Shore A
TP5501
-40 / +120
55 Shore D
NB7001
-30 / +105
70 Shore A
NB8001
-30 / +105
80 Shore A
NB9001
-30 / +105
90 Shore A
FB8001
-30 / +105
80 Shore A
FK8001
-30 / +225
80 Shore A
FK9001
-30 / +225
90 Shore A
FK8005
-30 / +150
80 Shore A
PT5501
-260 / +200
55 Shore D
PT6003
-260 / +200
60 Shore D
PT5505
-260 / +200
58 Shore D
4. Hidrolik Akışkanların Sınıflandırılması
4.1 Yanmaz Hidrolik Akışkanlar
Bu çalışmada kullanılan hidrolik akışkanlar aşağıdaki
gibidir;
4.1.1 HFA Grubu Yanmaz Hidrolik Akışkanlar
HFA akışkan tipi, suyun mükemmel yanmazlığına, yağlama ve korozyon koruma özelliklerinin eklenmiş olduğu
yanmaz hidrolik akışkanlardır. HFA tipi hidrolik akışkanların
ana bileşeni su olmasından ötürü (%90 ya da fazlası) bu tip
Şekil 11. Hidrolik akışkanların sınıflandırılması ISO 6743
44
Tablo 10. Hidrolik Akışkan Tipleri ve Özellikleri [3]
Tip
HFA Su–Katkı
Maddesi
HFB Yağ – Su
Emülsiyonu
HFC Su-Glikol
HFDR FosfatEster
HFDU Poliolester
Hidrolik Yağ
Yoğunluk
20°C (gr/cm3)
1.002
0.950
1.050
1.150
0.915
0.850
Viskozite
40°C (mm2/s)
1.260
46
46
46
68
46
46
0
0
Mükemmel
Mükemmel
Su İçeriği (%)
95
40
40
0
Ateş Direnci
Mükemmel
Zayıf
İyi
İyi
Mükemmel
Mükemmel
<800°C
Önemsiz
Yok
Yağlama
Çok Zayıf
Önemsiz
akışkan kullanan hidrolik ekipmanlar, düşük viskoziteyle çalışabilme özelliğine sahip olmalıdır. HFA akışkan ile uyumlu hidrolik sistemler teoride sadece su ile çalışabileceği gibi, HFA
tipi akışkan kullanılması halinde, valflerin yağlanması, sızdırmazlık elemanlarının ömrünün uzaması, borular ve diğer parçalarda korozyonun önlenmesi ve sistemde bakteri ve mantar
oluşumunun engellenmesi gibi faydalar görülür [4].
HFA-E: Su ve yağ emülsiyonları
HFA-S: Su ve yağ solüsyonları
4.1.2 HFB Grubu Yanmaz Hidrolik Akışkanlar
HFB tipi yanmaz hidrolik akışkanlar, suya oranla çok daha
fazla mineral yağ içerdiği için ters emülsiyon olarak bilinir.
HFB yanmaz hidrolik akışkanların yanmaz özelliği su içeriğiyle sağlandığı için, karışım içerisindeki su miktarı kontrol altında
tutulmalıdır. Çok yüksek sıcaklıklarda kullanımı aşırı su kaybına neden olacağından yanmazlık özelliğinde kötüleşmeye
neden olabilir. Su içeriği genellikle %40 civarında olmakla
beraber bazı uygulamalarda düşük sıcaklık stabilitesi sağlamak amacıyla glikol kullanılabilir [5]. Bu bildiride kullanımının
yaygın olmamasından ötürü HFB tipi yağlara yer verilmemiştir.
HFD tipi yağlar 7. Lüxemburg raporunda belirtilen
“Püskürtme Ateşleme” (Spray Ignition) testinden geçecek
şekilde formüle edilmektedir. HFDS ve HFDT tipleri Avrupa
Konseyinin 91/339/EEC Direktifi ile belirlendiği üzere sağlık
ve çevre konusundaki sıkıntılar nedeniyle günümüzde kullanılmamaktadır.
HFD tipi yağlar aşağıdaki tiplere ayrılır;
• HFDR – Fosfat Ester bazlı
• HFDU – Poliol Ester bazlı vb. (Fosfat Ester bazlı olmayanların hepsi)
• HFDS – Çevre ve Sağlık nedeniyle kullanılmamaktadır.
• HFDT – Çevre ve Sağlık nedeniyle kullanılmamaktadır.
4.1.5 Mineral Yağ Bazlı Hidrolik Yağ
DIN 51524 Bölüm 2 – HLP Grubu Standardı gerekliliklerini karşılar. Mükemmel viskozite-sıcaklık uyumu sayesinde
yüksek sıcaklıklarda çalışmaya uygun, köpürmeye karşı
dayanıklı, yüksek viskozite indeksine sahip mineral yağ
bazlı hidrolik yağdır.
Tablo 11. Test dahilinde kullanılan hidrolik akışkanlar
4.1.3 HFC Grubu Yanmaz Hidrolik Akışkanlar
HFC grubu, su ve monoglikol ya da poliglikolden oluşmuş çözeltilerdir. Bu tip akışkanlar, yanmaz hidrolik akışkanlar içerisinde fiyat, performans ve yağlama özellikleri
nedeniyle en yaygın olarak kullanılanlardır. Açık ateş, ergimiş metal ve ısıtma fırınları gibi yangın tehlikesi olan yerlerin hidrolik sistemlerinde kullanılmaktadırlar [4].
4.1.4 HFD Grubu Yanmaz Hidrolik Akışkanlar
HFD grubu ile belirtilen akışkanlar, su içermeyen ve yanmazlığını kimyasal formülüyle oluşturan, HFB ve HFC gruplarına göre daha iyi yağlama özelliği sunan yüksek performanslı yanmaz hidrolik akışkanlardır. Yüksek alev alma ve
yanma noktasına sahiptir. Bu özelliklerinden dolayı güvenlikle ilgili en mükemmel tercih olduğunu ispatlamıştır [5].
Akışkan Tipi
Akışkan Adı
HFAE
Petrofer Ultra Safe 10 E
HFC
Petrofer Ultra Safe 620
HFDU
Petrofer Envolubric HE 46
HFDR
Petrofer Ultra Safe 1120
HLP
Petrofer Isolubric VG 46
5. Yanmaz Hidrolik Akışkanlarla Elastomer
Uyumluluk Testleri
Madencilik dahil tüm sektörler için kullanılacak olan sızdırmazlık elemanı seçimi, sıcaklık, basınç, hidrolik akışkan
gibi çalışma şartlarına göre yapılmaktadır. Bu seçim, doğru
ürün profilinin seçimi yanında doğru malzeme seçimi zorunluluğunu da getirmektedir. Malzeme seçimi için dikkat
45
Tablo 12. Test edilen hidrolik akışkan ve ürün çeşitleri
Malzeme
Grubu
Kastaş Malzeme
Kodu
TPU
PU9201
PU9204
PU9203
PU9401
PU9404
PU6001
TP5501
NB7001
NB8001
NB9001
FB8001
FK8001
FK9001
FB8005
PT5501
PT6003
PT5505
TPE
NBR
FKM
PTFE
HFAE
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
edilen kriterler, kopma dayanımı, kopma uzaması, baskı
altında deformasyon gibi mekanik özellikler ve kimyasala
maruz kaldığında malzemenin akışkanı bünyesine alarak
şişmesi, malzemenin iç yapısında değişiklikler oluşması
gibi kimyasal değişimler olarak tanımlanabilmektedir. Doğru malzeme seçimi yapıldığı takdirde sızdırmazlık elemanı çalışma ortamına girdikten sonra kimyasal ve mekanik
özelliklerinde çalışmasını engelleyecek bir kayba uğramamaktadır. Doğru akışkanlarla birlikte kullanıldıklarında KASTAŞ sızdırmazlık elemanları yüksek performansın yanında
uzun çalışma ömrü sunmaktadır.
5.1 Test Metodolojisi
HLP
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
Hidrolik Akışkan Tipi
HFC
HFDU
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
zenekleri kurularak yapılmıştır. Malzeme özelliklerini örnekleyebilmek için testi yapılacak malzemelerden basılan test
plakaları, ISO 37-2’ye göre kesilerek Şekil 12’de tasarımı
verilen test kaşıkları elde edilmiştir.
Test numunelerinin hacimsel değişimlerini hesaplayabilmek üzere numunelerin havadaki ve sudaki ağırlıkları,
sertlik değişimlerini hesaplayabilmek açısından Shore A
veya D cinsinden sertlik değerleri kaydedilmiştir. Test kaşıkları uzun stroklu bir ekstensometreye sahip çekme kopma cihazına bağlanarak kopma uzaması, kopma dayanımı
değerleri elde edilerek kaydedilmiştir. Bu aşamayla her bir
malzeme grubunun test öncesi verileri kayıt altına alınmış-
Yanmaz hidrolik yağlar ve elastomer malzemelerin
uyumluluk testleri, sızdırmazlık elemanı malzemelerinin en
yüksek çalışma sıcaklıklarını uygulayacak şekilde test dü-
tır. Test grupları belirlenerek deney tüplerine test kaşıkları
yerleştirilmiş, ilgili akışkan ile doldurulduktan sonra test fırınına yerleştirilmiştir.
Şekil.12 ISO 37-2 Test Kaşıkları
46
HFDR
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
Test sonunda, hacimsel değişimlerin hesaplanabilmesi için kaşıkların havadaki ve sudaki ağırlıkları, sertlik değişimlerinin hesaplanabilmesi için kaşıkların sertlikleri ve
kopma dayanımı, kopma uzaması değerleri ölçülerek numunelerin değerlerindeki değişimler hesaplanmıştır.
5.1.1 Test Sayıltıları
Bu bildiride elde edilen sonuçlar uygulanan test metodlarının ölçüm belirsizliği, ölçüm hassasiyeti ve örneklemin istatistiki değişkenliğine bağlıdır. Elde edilen sonuçların genel
yargılar için yeterli hassasiyette olduğu varsayılmaktadır.
Kriterleri esas alınarak belirlenmiştir. Test süresince değişkenlikleri kontrol edilen parametreler; Kopma dayanımı
değişimi, Kopma uzaması değişimi, Sertlik değişimi ve Hacimsel değişim olarak incelenmiştir. Sonuçların değerlendirme kriterleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Bu değerlendirme sistemine göre;
1Puan alan malzemeler: Mükemmel Uygunluk.
2Puan alan malzemeler: Statik Uygulamalar için Uygun, Dinamik Uygulamalar için danışılmalı.
3Puan alan malzemeler: Danışılmadan Kullanılmamalıdır.
4Puan alan malzemeler: Uygun Değildir.
5.1.2 Test Sınırlılıkları
Bu bildirideki sonuçlar, alınan malzeme örneklemi, testlerde kullanılan ve bir firmaya ait olan akışkanın uyumluluğu
ve uygulanan ölçüm metodlarının hassasiyeti ile sınırlıdır.
5.2 Test Bilgileri
Madencilik sektörü için yapılan bu çalışmada, sektörde
yaygın olarak kullanılmakta olan HFAE, HLP, HFC, HFDU,
HFDR tipi yanmaz hidrolik akışkanlar teste dahil edilmiştir.
Test edilen yağ tipleri ve çeşitlerine göre uygunluğu test
edilecek olan malzeme listesi aşağıdaki gibidir.
5.3 Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Teste alınan ürün grupları ve kullanılan hidrolik akışkanlara göre test sonuçlarının değerlendirilmesi 7. Lüksemburg raporu ve TÜV Elastomer Davranış ve Yönelimi
48
6. Sonuç
Madencilik sektörü için büyük önem taşıyan hidrolik
sızdırmazlık elemanı malzemelerinin çeşitli yanmaz hidrolik
akışkanlarla uyumluluğu incelenmiş ve çalışmanın sonucu
olarak aşağıdaki şekilde akışkan ve malzeme uyumluluk
tabloları sunulmuştur.
Tabloda her bir hidrolik akışkanın her bir malzeme ile
uyumluluğunu tespit etmek amacıyla Tablo 13’de verilen
değerlendirme kriterleri kullanılmıştır. Uyumluluk değerlendirmesi amacıyla kullanılan dört test parametresi ayrı ayrı
değerlendirilmiş ve bu dört kriterden en kötü sonuç veren
değer baz alınarak Tablo 14 hazırlanmıştır.
Elde edilen değerlerin tamamı Kastaş tarafından üretilen ve aşağıda kodları paylaşılan ürünlerin numunelerinin,
Petrofer firmasından temin edilen hidrolik akışkanlarla ya-
Tablo 13. Test edilen hidrolik akışkan ve ürün çeşitleri
Tablo 14. Uyumluluk Test Sonuçları
Malzeme
Grubu
KASTAŞ Malzeme
Kodu
HFAE
HLP
Malzeme Puanları
HFC
HFDU
HFDR
TPU
PU9201
2
1
1
2
-
PU9203
2
1
1
3
-
PU9204
3
1
1
2
-
PU9401
1
1
1
2
-
PU9404
1
1
1
2
2
PU6001
1
3
1
4
-
TPE
TP5501
1
1
1
1
1
NBR
NB7001
1
1
1
1
1
NB8001
1
1
1
1
1
FKM
PTFE
NB9001
1
1
1
1
1
FB8001
1
1
1
1
-
FB8005
-
1
1
1
-
FK8001
-
1
1
1
1
FK9001
-
1
1
1
1
PT5501
1
1
1
1
1
PT6003
1
1
1
1
1
PT5505
1
1
1
1
1
pılan bağımsız testlerinin sonuçlarını yansıtmaktadır. Elde
edilen sonuçların jenerik olarak tüm elastomerlerin aynı sınıfa giren benzer yağlarla uyumluluğu konusunda herhangi
bir garanti taşımamaktadır. Tüm ürünler kendi üreticileriyle
ve tüm akışkanlar da tedarikçileriyle görüşülerek bağımsız
olarak değerlendirilmelidir.
Kaynaklar
[1]TMMOB, “Madencilik Sektörü ve Politikaları Raporu”, TMMOB Maden Mühendisleri Odası, 2011.
50
[2]Kastaş Sızdırmazlık Teknolojileri, “Maden Endüstrisi
İçin Sızdırmazlık Çözümleri”, 2012.
[3]II. Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongresi, “Ateşe Dayanıklı, Yanmaz Hidrolik Sıvılar Poliglikol-Su Çözeltileri
(HFC)”.
[4]http://www.quintolubric.com/products/products_hfc.
html, 27.05.2014
[5]HSE Approved specifications for fire resistance and
hygiene of hydraulic fluids for use in machinery and
equipment in mines, 1999.
Tehlikeli Madde
Taşımacılığında
TSE
Röportaj: Standard Ekonomik ve Teknik Dergisi Mart 2015
TSE, bundan 2 yıl önce Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından ADR Belgelendirmesi
konusunda yetkilendirildi. Bu 2 yılın sonunda gelinen
noktayı anlatabilir misiniz?
Tehlikeli madde taşımacılığı konusunda
uluslararası anlaşma ve sözleşmeler
gereği, tehlikeli madde taşımacılığında
kullanılacak her türlü tank, ambalaj ve
kapların yetkili otorite tarafından test edilip
sertifikalandırılması, tehlikeli maddelerin
karayoluyla taşınmasında kullanılacak
taşıtların ise ADR Uygunluk Belgesine
sahip olmaları gerekmektedir. Bu
kapsamda yetkilendirilen TSE, altyapısını
tamamlayıp 1 Temmuz 2013 tarihi itibariyle
belgelendirme işlemlerine başladı. TSE
Tehlikeli Madde ve Kombine Taşımacılık
Müdürlüğü bünyesinde gerçekleştirilen
çalışmaları Zeynep Eker anlattı.
52
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile 6
Mart 2013’te TSE olarak Tehlikeli Maddelerin Taşınması
konusunda protokol imzaladık. Bu protokol sadece karayoluyla tehlikeli maddelerin taşınmasını değil, karayoluyla birlikte demir yolu, hava yolu ve deniz yolu ile taşımayı
da kapsamaktadır. TSE Ulaşım ve Lojistik Sistemleri Merkez Başkanlığı olarak 1 Temmuz 2013 itibariyle genç ve
dinamik bir kadroyla belgelendirme yapmaya başladık.
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, ilgili Yönetmelik ile 1 Ocak 2014 tarihinden sonra üretilen araçlar
için, sadece aracın tescil edildiği ülkenin yetkili otoritesi
tarafından verilebilecek olan ADR araç uygunluk belgesi
alma zorunluluğu getirdi. Bu Yönetmelik ile birlikte birim
faaliyetlerinde hızlı bir şekilde artış görüldü. 1 Ocak 2015
tarihine kadar 32 adet tank, 15 adet ambalaj, 2 adet konteyner tasarım tip onayı; toplamda 457 adet tank muayene sertifikası ve 1112 adet ADR Araç Uygunluk Belgesi
Zeynep EKER
TSE Tehlikeli Madde ve
Kombine Taşımacılık
Müdürlüğü
yaptığımız muayenelerde mevcut durumda geriye dönük
kayıtlara ulaşmada ciddi sıkıntılar yaşandığını ve muayenelerin atlandığını tespit ettik. Bu eksikliklerin tamamlanabilmesi için muayene merkezi sayımızı artırmayı ve ülkemizde
üretilen tanklara ait Tasarım/Tip Onay bilgilerini birimimizde
toplamayı planlıyoruz. Tabi ki bu bir süreç, Almanya’da bile
20 yılda tamamlanan bu süreci büyük bir gayret ve azimle
çok daha kısa sürede netleştirmeye çalışıyoruz.
düzenlendi. Bu süreçte ADR tarafından belirli tank tipleri
için zorunlu kılınan akreditasyon şartları yerine getirilerek
birim alt yapısı tamamlandı. Birimimiz, TÜRKAK tarafından
TS EN ISO 17020 Standardında, çalıştığı bütün alanlar için
A tipi muayene kuruluşu olarak akredite edilmiş olup, ayrıca 2010/35/EU direktifi kapsamında Türkiye’de akredite
olan tek kuruluştur.
ADR Belgelendirmesinde TSE ile sektör arasındaki
ilişki şu an nasıl bir noktada?
Bir diğer sektörel sıkıntı da daha önce ADR’ye uygun
olmadan üretilen araç ve tanklarla ilgili karar aşamasıdır.
Hiçbir dayanak olmadan tahmin yürüterek bu araçlarla
alakalı karar vermenin uygun olmayacağı düşüncesiyle,
“Durum Tespit Belgesi” çalışması yapılması planlanmaktadır. 2015 yılı içinde mevcut bütün tankerlere düzenlenmesi
planlanan bu belgenin amacı, istatistiksel bilgi çıkartmak
ve ülkemizin ADR’ye geçiş sürecinde yol haritasını oluşturmaktır.
2015’te verilen tasarım onay sayımızın 2 katına, verilen
belge sayısının ise 3 katına çıkmasını bekliyoruz. Umarım
2015 yılında hedeflerimiz gerçekleşir ve ADR konusunda
sanayimiz Avrupa’ya da üretimlerini ihraç ederek Türkiye
sanayisinin gücünü gösterirler.
Belgelendirme faaliyetlerinde araçların tip onay, muayene, uygunluk; ambalajların tasarım tip onay sürecinin dışında yer alan süreç nedir?
Her değişimde olduğu gibi ADR Belgelendirme sürecinin sektör ve TSE için sancılı olduğunu itiraf etmek gerekir.
Ama sektör ile el ele çalışarak bu handikapı aştığımızı söyEsasında Müdürlüğümüzün isminden de anlaşılacalemek bizim için bir gurur kaynağı. Tank belgelendirmesi
ğı gibi tehlikeli madde taşıyan ekipmanların tüm taşıma
için konuşacak olursak, üretimodlarına göre, yani karayolen her tankın imalat hattında
lu (ADR), demir yolu (RID),
1 Ocak 2015 tarihi itibariyle 32
muayene edilmesi gerekir. Yani
hava yolu (IATA-DGR, ICAOtüm Türkiye’de tank teste hazır
adet tank, 15 adet ambalaj, 2 adet
TI), deniz yolu (IMDG-CODE)
olduğu an muayene uzmanının
konteyner tasarım tip onay; toplamda belgelendirmesini yapıyoruz.
tankın başında bulunup muaBu kapsamda ambalaj ve üst
yeneyi gerçekleştirmesi bir zo457 adet tank muayene sertifikası
yapılar için tasarım tip onay
runluluktur. Bu sebeple sektöre
ve/veya muayene hizmeti veve
1112
adet
ADR
Araç
Uygunluk
zamanında cevap verebilmek
riyoruz. Ayrıca ülkemizde tehgerçekten bizi en çok zorlayan
Belgesi düzenlendi.
likeli mal taşıma sektörü, ilgili
olgu olmuştur. Arkadaşlarıyönetmelikler bağlamında tam
mız sanayicinin üretim hattının
olarak oturmadığı için sektör temsilcilerimizden gelen her
durmaması için gerektiğinde 2 hafta evlerine uğramadan
türlü soruya cevap vermek ve sorunu çözmek de birimi7 farklı şehre gidip muayeneleri tamamlamışlardır. Daha
mizin mesaisinin önemli bir parçasını oluşturuyor. Özellikle
önce dediğim gibi dinamik bir ekiple dinamik bir yapı kurduk ve Türkiye sanayisinin gelişmesi amacımızdan hiçbir
Güvenlik Danışmanlığı sisteminin tam olarak oturmaması
zaman uzaklaşmadık.
nedeniyle sektörden çok fazla sayıda soru gelmektedir. Bu
nedenle STK’ların düzenlediği toplantılara katılarak sektö2014 yılı faaliyet istatistikleriniz ve 2015 yılı için bekrü bilgilendirme çalışmaları yürütüyoruz. Ayrıca ülkemizde
lentileriniz nelerdir?
tehlikeli maddelerin karayolu dışındaki diğer modlarda ta2014 yılı Aralık ayında talepte bulunan üreticilerimiz inşınması hakkında Bakanlığımız tarafından hazırlanacak yöcelenerek bunların bir bölümü muayene merkezi olarak yetnetmeliklerle ilgili birimimiz tarafından görüş hazırlanmakta
kilendirildi. Bu sayede ara, periyodik ve istisnai muayene
ve toplantılara katılım sağlanmaktadır.
konusundaki belirsizlikleri ortadan kaldırdık. Bugüne kadar
53
e
d
r
e
l
m
e
t
s
i
S
Hidrolik
Kirliliğin Ölçümü
Müdahale Yöntemleri ve
Filtrasyon Çözümleri ile Önleme
Nazan Hiçbezmez / Teknik Destek Uzmanı / Parker Türkiye
Çalışan hiçbir sistem tamamen “temiz” değildir. Komponent üreticileri ve
kullanıcılarının tecrübeleri ve konuya ilişkin araştırma raporları arıza sebeplerinin
yüzde 85’inin sistemde kullanılan yağın kirliliğinden kaynaklandığını göstermektedir.
Günümüz endüstri tesislerinde ve OEM’lerde (makina imalatçılarında), hidrolik
ve yağlama sistemlerinde kullanılan akışkanların muhtelif şartlardan etkilenerek
kirlenmesi sonucu sistemin performansını düşürmesi karşısında, kirliliğin ölçülmesi
ve filtrasyon son derece önem kazanmıştır.
56
Endüstrinin gelişmesi ve yeni teknolojiler, otomasyona
dayalı üretimi beraberinde getirmiştir. Üretimi sağlayan
makinaların verimini artırmak, üretim kayıplarını azaltmak,
birim maliyetlerini azaltarak ürün kalitesini iyileştirmek tüm
işletmelerin ana hedefleri haline gelmiştir. Koruyucu ve önleyici bakım yöntemleri bu hedefleri gerçekleştirme noktasında üreticilere yardımcı olmak için geliştirilmektedir.
Gözle görülemeyen partiküllerin sisteme verdiği hasarın
tespiti ile filtrasyonun önemi daha fazla önem kazanmıştır. Bu
büyüklükteki partiküller komponent arızalarına, planlanmamış
duruşlara, yüksek maliyetlerde bakım ve stok harcamalarına
neden olmaktadır. Amaç, partikül ve su kirliliğinin etkileri ile
doğru tespit edilmiş yağ kirlilik seviyesi sayesinde yağlama
ve hidrolik sistemlerde kulanılan elemanların çalışma ömrünü
uzatmaktır. Doğru filtrasyon ile rulman ömrünün 20 kat artırıldığı yapılan tüm çalışmalarda gözlenmiştir.
Hidrolik sistemleri insan vücudunu simgelediğini düşünerek örneklemek gerekirse yağ analizleri kan dolaşım
sistemi ile özdeşleşecektir. Böyle bir sistemde ise ünitenin
kirlilik durumunun kontrolü “check-up” anlamına gelmektedir ve bu sayede ortaya çıkacak olası tüm sorunların henüz
oluşmadan önlenmesi noktasında katkı sağlayacaktır. Kirlilik ölçüm sistemleri, anormal aşınmaların erken teşhisini,
yağın servisini ve uygun koşullarda olduğu tespit etmeyi ,
ünitenin güvenirliliğini ve verimini arttırmayı ve en önemlisi
toplam bakım maaliyetlerini düşürmeyi hedefler.
Bu bağlamda Parker aşağıdaki filtre ve sistem çözümleri ile çözüm ortaklığı sunmaktadır:
Bu hizmetler sayesinde hidrolik sistemlerinizin olası
problemlerini öncesinde teşhis ederek, kestirimci bakım ile
gereken önlemleri alabilir ve çok büyük maliyetlere neden
olacak arıza kaynaklı duruşları önleyebilirsiniz.
Sistem kirliliğinin başlıca kaynaklarını aşağıdaki şekilde
sıralayabiliriz:
• Sistemin kendisi; sistemde mevcut elemanlar (silindir,
hortumlar, hidrolik motorlar, borular ve pompalar vb.)
• Çevre işletim şartları ve ortam koşulları
• İmalat ve montaj aşamaları
• Bakım ve onarım işlemleri
• Tüm filtrasyon uygulamalarına yanıt verecek geniş
ürün gamı
• Zaman içerisinde yağın özelliklerini yitirerek bozulması
• Lazer partikül sayım teknolojisi
• Diğer dış etkenler (rulman keçeleri, sızdırmazlık elemanları)
• Laboratuvar analiz kitleri ve ekipmanları (Su ölçüm,
TAN, TBN, viskozite)
• Yağ test ekipmanları (Demir tayini, viskozimetre, rulman dinleme)
• Yağ kirlilik analiz monitörleri (Sensörler)
• Parker Türkiye bünyesinde hizmet veren hidrolik
akışkan laboratuvarı
• Teknik destek hizmeti (Ürün seçimi, yerinde eğitimler
ve teknik seminerler)
Kirliliğin Tipleri
• Partikül: Silt (5 mikron ve daha küçük) Çapak (5 mikrondan büyük)
• Su: Serbest & Çözünmüş halde
• Hava : Serbest & Çözünmüş halde
57
Partikül Kirliliği
Sistemde çok ciddi tahribatlara neden olan partiküllerin
büyüklüğü mikrometre ölçüsündedir. Akışkan sistemlerde
katı partiküller boyut, şekil, form ve miktarı değişkendir.
Hidrolik sistemlerde en çok zarar veren kirletici boyutları
6 ve 14 mikron arasında olup, çıplak gözle görülemezler.
*IPD (Icount Particle Dedector) Durum İzleme Detektörü
Partikül Kirliliğine Müdahale Sistemleri
Ölçek: 20 µm/aralık Büyütme:x100
Partikül Kirliliğinin ölçülmesi
Parker, ölçüm cihazları alanındaki 20 yıla aşkın tecrübesi ile kirlilik izleme analiz ve uygulamalarında Iazer partikül
sayım teknolojisini kullanan ilk firmaların başında gelir.
*LCM (Laser Count Monitor ) Lazer Partikül Sayım Cihazı
Parker’ın geliştirdiği 10MFP harici filtreleme ünitesi yağ
içerisindeki istenmeyen partikül kirliliğini uzaklaştırma metodları arasında en yaygın kullanılanıdır. Hem partikül, hem
de serbest suya müdahale eder. Sisteme entegre edilmiş
IPD durum izleme dedektörü ile kirlilik seviyesi ve doymuş
su yüzdesi gözlemlenlenebilir.
Su kirliliği iki şekilde görülür:
• Serbest Su
• Çözünmüş Su
*10MFP harici filtre arabası
Partikül kirliliğinin kontrolü; hat üzerinde sürekli olarak,
laboratuvar ortamında periyodik olarak ve taşınabilir cihazlar kullanılarak ihtiyaç halinde gerçekleştirilebilir. Taşınabilir
Parker Icount LCM*, akışkan sistemde kirlilik izlemeye yönelik onaylanmış mobil partikül sayım cihazıdır. İki (2) dakikalık son derece hızlı test süresinin yanısıra ISO, NAS ve
AS standartlarında rapor çıktısı verir. Hat üzerinde 420 bar
gibi yüksek basınçlara kadar ve harici olarak kullanılabilir.
Parker IPD* durum izleme dedektörü hat üzerinde sürekli olarak kirliliği ve su miktarını izlemeyi sağlar. Sistem
içerisindeki kirlilik miktarını ISO ve NAS standartlarında
gösterir. Bununla birlikte doymuş su yüzdesini verir.
58
Soldaki: 1000 ppm (.10%) - Sağdaki: 300 ppm (.03%)
Çözünmüş su, komponent arızalarına ve yağ ömrünün
azalmasına sebep olan oksidasyonun artmasına ve yağın
özelliklerini kaybetmesine neden olur. Serbest su, sistemde çıplak gözle görülmekte olup, aşınmanın artmasını ve
dolayısıyla korozyon riskini artırır.
PVS100 Sentinel Mobil Yağdan Su Saflaştıcı
Su Kirliliğine Müdahale Sistemleri
Parker Dijital Su Test Kiti
Su Kirliliğinin Ölçülmesi
Parker’ın geçtiğimiz yıl bünyesine katmış olduğu Kittiwake markası ile birlikte ölçüm kontrol ürünleri yelpazesi
daha da genişlemiştir. Bu ürünlerden birisi olan dijital su
test kiti yağlarda su ölçümünü 3 dakika gibi kısa bir sürede
gerçekleştirmektedir.
Belirtilen aralıktaki (μm)
maksimum partikül adedi / 100 ml
NAS Sınıfı
5-15 μm
Ekim 2014 içerisinde lansmanı gerçekleştirilecek olan
Parker Sentinel mobil yağdan su saflaştırıcı ünite, petrol türevi ve sentetik yağlarda en etkili su ayrıştırma işlemi olan
vakum dehidrasyon yöntemiyle suyun ve gazların ayrıştırılıp uzaklaştırılması için tasarlanmıştır. Serbest suyu yüzde
100, çözünmüş suyu ise yüzde 90’a varan oranlarda ayırır.
Bu özelliklerinin yanı sıra partikül kirliliğine müdahale edilmesini de sağlamaktadır.
15-25 μm
25-50 μm
50-100 μm
> 100 μm
00
125
22
4
1
0
0
250
44
8
2
0
1
500
89
16
3
1
2
1000
178
32
6
1
3
2000
356
63
11
2
4
4000
712
126
22
4
5
8000
1425
253
45
8
6
16000
2850
506
90
16
7
32000
5700
1012
180
32
8
64000
11400
2025
360
64
9
128000
22800
4050
720
128
10
256000
45600
8100
14440
256
11
512000
91000
16200
2880
512
12
1024000
182400
32400
5760
1024
Tablo 1
59
Akışkan Kirlilik Standartları
Hidrolik akışkan kirliliğin tespiti tüm kontaminasyon
kontrol ölçümünün temelini teşkil eder.Akışkan Kirlilik ölçümü için ağırlıklı olarak NAS 1638 ve ISO 4406:1999 standartları kullanılmaktadır.
NAS 1638 (National Aerospace Standarts) 1964
Hidrolik ve yağlama sistemleri için kirlilik seviyesinin sınıflandırılması olarak tanımlanır. Orijinalinde Aerospace uygulamalarında kullanılan sistemlerin değil de, sadece sıvı
komponentlerinin (parçalar, hatlar ve bağlantı elemanları
gibi) kirlilik seviyesinin sınıflandırılması için geliştirilmiştir.
Başka kirlilik sınıflandırması o zamanlarda mevcut olmadığı
için NAS 1638 sıvı sistemleri için kullanıldı. NAS standardı
ağır endüstrilerde en yaygın kullanılanıdır. Tablo 1’de NAS
standartlarının değerleri bulunmaktadır.
ISO 4406.2 (Internation Standarts Organisation)
1999 hidrolik ve yağlama sistemleri için sıvı kirlilik
kodu olarak bilinir. Günümüzde en yaygın kullanılmaya
başlanmış sıvı kirlilik standartlarından biridir. Skala No’ları
1 ml’deki yağ içerisindeki partikül sayısına karşılık gelen
değeri ifade eder.
Aşağıdaki Tablo 2’de partikül boyutlarının kümülatif sayısının karşılığındaki ISO 4406:1999 değerini verir.
≥4µm(c)
≥6µm(c)
≥14µm(c)
ISO 4406:1999
NAS Sınıfı
1 ml'deki Partikül Sayısı Aralığı
23
40.000
80.000
22
20.000
40.000
21
10.000
20.000
20
5.000
10.000
19
2.500
5.000
18
1.300
2.500
17
640
1.300
16
320
640
15
160
320
14
80
160
13
40
80
12
20
40
11
10
20
10
5
10
9
2.5
5
8
1.3
2.5
.64
1.3
7
Tablo 2
60
ISO 4406 Kodlamasında Kontaminasyon
Standardının Değişimi
Şablon 1 - ISO Değişimi
İki Basamaklı ISO 4406:1987
5 μm / 15 μm
14 / 11
Üç Basamaklı ISO 4406:1987
2 μm / 5 μm / 15 μm
18 / 14 / 11
Lisanslı Üç Basamaklı ISO 4406:1999
4 μm (c) / 6 μm (c) / 14 μm c)
18 / 14 / 11
ISO 4406 standardı kullanımında 1987 yılında 2 basamaklı olarak ifade edilip farklı test tozu olarak ACFTD (Air
Cleaner Fine Test Dust) kullanılmaktaydı. 5 ve 15 mikrometre üstündeki partiküllerin değeri verilirdi. 1987 yılında
üçüncü bir basamak daha ilave edilip 2 mikrometre üstündeki partiküllerin sayımıda ilave edildi.
1999 yılında ise standart tamamen revize oldu. NIST
(National Instute Standart Organization) tarafından geliştirilen lisanslı bir toz olan ISO MTD (Medium Test Dust) uygulamalarda kullanılmaya başlandı. Böylelikle ACFTD tozunun boyutları olan 2,5 ve 15 mikrometreye karşılık gelen
lisanslı MTD tozunun boyutları olan 4,6 ve 14 mikrometre
aldı.
Bu tozların çok önemli bir rolü vardır. Hidrolik akışkan ve
sistemler için temel teşkil etmektedir. Otomatik partikül sayaçlarının kalibrasyonunda ve filtre elemanının performans
değerlendirilmesi & geliştirilmesinde (kir tutma kapasitesinin tayini) kullanılmaktadır.
Uluslararası Kirlilik Standartları
Kirliliği konu alan diğer bazı önemli ISO standartlarını
şu şekilde sıralayabiliriz:
• ISO 3722: Sıvı numune kapları–Temizlik metodunun
kontrolü ve niteliği
• ISO 4021: Partiküllerle kirlenme analizi - Çalışmakta
olan sistemden akışkan numunesi alma metodu
• ISO 4407: Optik mikroskop altında sayım yapılarak
partikül kontaminasyonunun tayini
• ISO 11500: Işık ekstinksiyon prensibi kullanılaraktan
otomatik partikül sayacı ile partikül kontaminasyon
tayini
• ISO 11171: Hidrolik akışkan gücü - ISO MTD tozu
kullanılarak otomatik partikül cihazının kalibrasyonu
• ISO 4405: Hidrolik akışkan gücü - Akışkan kirliliğiParçacıkla kirlenmenin gravimetrik metotla tayini
• ISO 4572: Multi pass test metodu
• ISO 11889: Hidrolik akışkan gücü - Akışkanlar ISO
MTD kullanılarak multipass performans testi
• ISO 11943: Hidrolik akışkan gücü - On line sıvı otomatik partikül sayım sistemi Kalibrasyon ve validasyon 1999
• ISO 6296 Titrasyon metodu ile su tayini
Hedef Kirlilik Seviyesi
Sistem arızalarını minimuma indirmek için ulaşılması ve
muhafaza edilmesi gereken kirlilik seviyesidir.
Üç ana faktöre bağlıdır:
• Sistem komponentlerin kirliliğe karşı hassasiyeti,
• Sistemin çalışma şartları,
• Sistemin istenilen güvenirliği ve elemanlardan beklenen ömür.
Tipik Hedef Kirlilik Seviyeleri
Komponentler
Hedef Kirlilik Seviyesi
ISO
NAS
Rulmanlar
15/13/11
5
Kaymalı Döner Yataklar
16/14/12
6
Journal Yataklar
17/15/12
6
Dişli Kutuları (Endüstriyel)
17/15/12
6
Dişli Kutuları (Mobil)
18/16/13
7
Dizel Motor
18/16/14
8
Servo Kontrol Valfler
16/14/11
5
Piston Pompalar & Motorları
18/16/13
7
Yön / Basınç Kontrol Valfleri
18/16/13
7
Dişli Pompalar & Motorlar
19/17/14
8
Akış Kontrol Valfleri & Motorlar
20/18/15
9
Doğru Filtrasyon ile Hidrolik
Sistemleri Koruma
Kirliliği tespit etmek ve sisteme müdahale etmek işletmelerin tasarrufundadır. Bu konuya gereken önem
gösterilmezse kirliliğin doğuracağı yüksek bakım ve işletim maliyetlerinden kaçınılamaz. Bu aşamaya gelmeden
önce ise irdelenmesi gereken doğru filtrasyonla sistem
içerisindeki kirliliğin hedeflenen seviyelerde tutulmasıdır.
Güvenilir ve yüksek performanslı filtrasyon ürünleri kullanmak bu hedefe ulaşma noktasında en önemli unsurdur. Doğru filtrasyon kullanılmaz ise sistemin veriminden
ve güvenilirliğinden bahsedilemeyeceği gibi bakım periyotları ve arıza kaynaklı duruş süreleri artacaktır. Kirli
akışkanın yenilenmesi maliyetinin yanı sıra sistemde kullanılan diğer komponentlerin (pompa, valf, silindir, rulman vb) aşınması da söz konusu olacak ve sonuçta nihai
ürünün kalitesini ve enerji sarfiyatını da olumsuz yönde
etkileyecektir. Doğru filtre konfigürasyonu oluşturulurken
göz önünde bulundurulması gereken iki ana amaç komponentlerin korunması ve hedef kirlilik seviyesine ulaşmaktır. Bu amaçları gerçekleştirecek çeşitli filtre tipleri
mevcuttur. Bunları hava, emiş, basınç ve dönüş filtreleri
olarak sıralayabiliriz.
Yağ İçersinde Su Çözünürlüğü
Serbest haldeki suyun korozif etkilerini minimize etmek için yağın içerisindeki su konsantrasyonu mümkün
olduğu kadar yağın yoğuşma seviyesinin altında tutulmalıdır.
Tipik Yağ Doyum Seviyeleri (ppm-%)
• Hidrolik Yağ : 300 ppm (0.03%)
• Yağlama Yağı : 400 ppm (0.04%)
• Trafo Yağı : 50 ppm (0.005%)
62
Basınç Filtreleri; işlevleri gereği komponentlerin önüne yerleştirilir ve çok yüksek çalışma basınçlarına dayanımlı olarak dizayn edilmelidirler. Parker’ın yüksek teknoloji
ürünü olan çevre dostu patentli ürünü EPF basınç filtresi,
geniş kir tutma yüzeyine sahip iprotect filtre elemanını yu-
vanın içerisine konumlamıştır. Bu özellik sayesinde filtrenin
yuvayla birlikte hareket ederek son derece kolay bir şekilde
sökülmesi sağlanır ve filtre değişim servis süresi %50 oranında azalır. Ayrıca kompakt dizaynı sayesinde geleneksel
basınç filtresine kıyasla basınç filtresinin sistemde kaplayacağı hacmi yüzde 40 oranında azaltmaktadır.
Emiş Filtreleri; amacı, yalnızca pompaya odaklanarak
sistemi minimum korumak olup günümüzde çok da tercih
edilmemektedir.
Hava Filtreleri; günümüzde göz ardı edilemeyecek bir
öneme sahiptirler. Havadaki partikülleri tanka girmeden
bloke eder ve ilk kirliliğin tutulduğu noktadır.
Geçmişte yalnızca nefeslik ya da sünger elamanlı kaba
(50μm) filtreler kullanılırken günümüz teknolojisinin geldiği noktada daha hassas (1 μm) filtreler sistemdeki yerlerini almıştır.
Dönüş Filtreleri; komponentlerden gelen kirliliği tank
öncesinde tutar ve uygun maliyetleri sayesinde ekonomik
çözüm sağlarlar.
64
Toplam Akışkan Yönetim Sistemlerini aktarırken üzerinde durduğumuz 3 ana prensip ölçüm ile tanının konması,
müdahele ile sistemin güvenilirliğinin sağlanması ve koruma ile olası problemlerin önüne geçilmesidir.
Bina ile aynı yaşta olan asansörler
ciddi bir tehlike...
Yeşil Etiketi
Olmayan
Asansörlere
Binmeyin
Ayşegül NUHOĞLU / Çevre Mühendisi ve A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı / Isgcevre.com Mevzuat Portalı Kurucu Ortağı
Asansörlerin de artık bir kimlik numarası var
Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği’ne göre
her asansör, asansör kimlik numarası ile tanımlanır.
Asansör kimlik numarası için İçişleri Bakanlığı tarafından kullanılan
Ulusal Adres Veri Tabanında binalara/yapılara verilen bina numarası
esas alınır. Binada/yapıda birden fazla asansör bulunması durumunda, her bir asansöre bina/yapı içindeki toplam asansör sayısına göre
verilen sıra numarası bina numarasına ilave edilerek oluşturulur.
Yönetmelik kapsamında piyasaya arz edilen yeni asansör veya
güvenlik seviyesi artırılan mevcut asansör, otuz gün içerisinde asansör monte eden tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ilgili idareye tescil ettirilir.
Asansörlerdeki iş kazaları sebepleri
Ülkemizde ne yazık ki asansör kullanımından kaynaklanan kazalara ilişkin resmi olarak istatistiksel bir veri tutulmamaktadır. Asansör ve Yürüyen Merdiven Sanayicileri Derneği (AYSAD) tarafından
yayımlanan 2014 yılı kayıtlarına göre, asansörlerle ilgili kazaların
sebepleri kabinin kontrolsüz hareketi, kilitleme sistemi, kabin kapısının olmaması ve iskelenin yetersiz koruması olarak belirlenmiştir.
US Bureau of Labor Statistics and the Consumer Product Safety
Commission’a göre her yıl Amerika’daki asansör ölümlerinin yarısı
asansör kabinlerinde veya asansörlerin yanında bakım ve onarımla
ilgilenenler. Bunun da yarısı ise asansör boşluğuna düşme sebebiyle ölüm olarak kaydedilmektedir.
66
Bina sorumlusunun yükümlülükleri
Asansörün güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak
üzere ayda bir kez bakımını ve yılda bir kez periyodik kontrolünü yaptırmaktan, bakım ve periyodik kontrol ücretinin
ödenmesinden sorumludur.
Bina sorumlusu, engellilerin erişebilirliği için asansörün
sürekli olarak çalıştırılmasını sağlar.
Bina sorumlusu, asansörle ilgili herhangi bir tehlikeli durumu yetkili servisine iletir ve söz konusu asansöre, yetkili
servisi tarafından müdahale edene kadar gerekli güvenlik
tedbirlerini alır.
Bina ile aynı yaşta olan asansörler
ciddi bir tehlike
Mevzuat okumaya zaman ayırmıyor ve mevzuat okumamaktan kaynaklanan kurumsal cezalara maruz kalıyoruz.
İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili 2015 yılı Kasım ayına kadar 42 adet mevzuat değişikliği oldu. 24/06/2015 tarihli resmi gazetede yeniden yayımlanan Asansör İşletme, Bakım
ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği’ni dikkatli incelemeliyiz.
Özellikle bina ile aynı yaşta olan kontrolsüz asansörler,
binanın yapımından sonra yenilenmemiş ve kaçak akım rölesi olmayan elektrik tesisatları, kontrol edilmeyen yangın
söndürme cihazları konutlarda yaşanabilecek sıkıntılarda
ciddi risk oluşturuyor.
Her asansörün güvenli olduğunun belgesi olan yeşil etiketi görünür bir yerinde asılı olmalı. Asansör kabinine iliştirilen etiketin, asansörün kullanım ömrü boyunca muhafaza
edilmesine dair sorumluluk, bina sorumlusundadır. Apartman sorumlularını bir kez daha uyarmak istiyoruz, çünkü
yaşanacak herhangi bir kazadan onlar sorumlu.
İdari yaptırımlar
Yönetmeliğe aykırı hareket eden asansör monte eden
veya onun yetkili servisine, A tipi muayene kuruluşuna ve
bina sorumlusuna veya kat maliklerine 10/6/1930 tarihli ve
1705 sayılı Ticarette Tağşişin Men'i ve İhracatın Murakabesi
ve Korunması Hakkında Kanunun 6 ncı maddesinde öngö-
rülen idari para cezası uygulanır. Bu Kanun uyarınca ilgili
Bakanlıkça alınan kararlara ve düzenlemelere aykırı hareket edenlere, tacir olup olmadıklarına bakılmaksızın, 2008
yılı için kanunda öngörülen ceza aralığı 500 TL - 20.000 TL
dir. Bu aralığın 2015 fiyatlarıyla yeniden değerlendirmesiyle
çok yükseleceği ortadadır.
Asansör Güvenliği İçin Bilmemiz
Gerekenler:
• Her asansörün bir kimlik numarası olmalıdır.
• Periyodik kontroller Bakanlık tarafından yetkilendirilen ve ilgili idare ile protokol imzalayan A tipi muayene kuruluşu tarafından yapılmalıdır.
• Bina sorumlusu, asansörün güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere ayda bir kez bakımını ve yılda
bir kez periyodik kontrolünü yaptırmaktan, bakım ve
periyodik kontrol ücretinin ödenmesinden sorumludur.
• Periyodik kontrol sonuçları kusursuz, hafif kusurlu,
kusurlu ve güvensiz olmak üzere dört grupta değerlendirilir.
Yeşil etiket: Kusursuz olarak tanımlanan asansörler
Mavi etiket: Hafif kusurlu olarak tanımlanan asansörler
Sarı Etiket: Kusurlu olarak tanımlanan asansörler
Kırmızı Etiket: Güvensiz olarak tanımlanan asansörler
• Kırmızı renkli bilgi etiketi iliştirilen ve güvensiz olarak tanımlanan asansörün kullanımına bina sorumlusu tarafından izin verilmez. Bu asansörün en fazla otuz gün içerisinde güvenli hale getirilmesi bina sorumlusu tarafından
sağlanır. Bu süre sonunda, A tipi muayene kuruluşu tarafından takip kontrolü yapılır. Takip kontrolü neticesinde
güvenli hale getirilmediği belirlenen asansör, ilgili idare
tarafından mühürlenerek hizmetten men edilir.
• Güvensiz olarak tanımlanan asansörün 30 gün içerisinde güvenli hale getirilmeden çalıştırılmasından doğabilecek can ve mal kaybından bina sorumlusu mesuldür.
Detaylı Bilgi İçin: www.isgcevre.com
67
İşbaşı İSG Konuşmaları (Toolbox Talks)
Forklift Ölümleri /Ölümlü Forklift Kazaları
Tercüme: Bahar KANLIOĞLU
OSHA tahminlerine göre, forkliftler, yılda yaklaşık 85
ölümlü, 34.900 ciddi yaralanmalı ve 61.800 ciddi olmayan
olarak sınıflandırılan kazalara neden olmaktadır. Endüstriyel Kamyon Derneği (EKD)’ne göre, ABD’de yaklaşık
855.900 forklift bulunmaktadır. Bu yüzden, tüm forkliftlerin
%11’inden fazlası her yıl bir takım kazalara karışacaktır
(her forkliftin bir kaza yaptığı kabulü ile).
Bu kazaları önleme:
Araştırmalar göstermiştir ki kazaların birçoğu iyi bir
eğitim ile önlenebilmektedir. Hiç kimse doğuştan gelen
bilgi, beceri ve yeteneklerle güvenli forklift kullanmaya
başlamaz. OSHA’nın gerektirdiği gibi, sürücüler bunun
için düzenli olarak eğitilmiş olmalıdır. Alınması gereken
ders şudur ki; eğitimsiz olarak
forklift kullanmak tehlikelidir, senin ya da sahadaki diğer çalışanlar için ölümcül bile olabilir.
Eğitim, istikrarlı olarak yukarı
kaldırılmış yük ile hareket etmeye
bağlı olan bir kazayı önleyebilir
ya da kazanın şiddetini azaltabilir. Aracın kararlılığını artırmak
ve devrilme kazalarını önlemek
için yükü mümkün olduğunca
düşük tutun. Sürücü bu kuralı
önemsemese ve forklift devrilse
bile eğer sürücü atlamak yerine
araç içinde kalırsa yaralanmalar
genellikle küçük seviyede olur.
Normal eğilim, kişinin aşağı atlaması yönündedir ve sürücü
genellikle, doğruca baş üstü koruma yolundan yere iner.
EKD, kaldırma kamyonlarının faydalı ömrünün 8 yıl olduğunu bildirmektedir. Bu, tüm forkliftlerin hemen hemen
%90’ının faydalı ömürleri boyunca bir takım kazalara karışacağı anlamına gelmektedir (yine her forkliftin bir kaza yaptığı kabul edilmiştir). Eğer bu ekipmanı kullanıyorsanız, sizin
meslek hayatınız boyunca herhangi bir noktada bir kazanızın olma olasılığı vardır. Yaralanma olasılığının azaltılması
için kazanın nerede ve nasıl oluştuğunu anlamak önemlidir.
En sık görülen sonuç, baş üstü korumanın çalışana
çarptığı yerler olan baş, boyun ve sırt bölgelerinde görülen
ezilmelerdir.
Ölümlü forklift kazalarının yüzde kırk ikisine, bir yana
eğilmiş araçtan atlamaya çalışan operatörler neden olmaktadır. Bunun sizin başınıza gelmemesi için, yükü mümkün
olduğunca düşük tutmayı ve araç eğilirse içinde kalmanız
gerektiğini her zaman hatırlayın. Emniyet kemerinizi takmak en iyi güvenlik önlemidir.
Ölümlü forklift kazalarının sebepleri ve nerede meydana geldikleri:
Ölümlü kaza türü
%
Ölümlerin meydana geldiği yer
%
Devrilen araç tarafından ezilme
42
Madencilik
1,2
Bir yüzey ile araç arasında ezilme
25
İnşaat
23,8
İki araç arasında ezilme
11
İmalat
42,5
Forkliftin çarpması ya da üzerinden geçmesi
10
Taşımacılık
11
Düşen cismin çarpması
8
Toptan ticaret
12,5
Çatallar üzerindeki platform üzerinden düşme
4
Perakende ticaret
9
70
İş Makinesinden Düşmeler
Tercüme: Cuma BAZ
Ağır iş makineleri kullanan ya da tamir eden kişiler için
en sık görülen yaralanma nedeni düşmelerdir. Ekipmanın
büyüklüğü arttıkça düşmelerden meydana gelen yaralanmalar daha şiddetli hale gelmektedir.
Düşmenin basit bir nedeni yetersiz temizliktir. Yağ, gres, aletler veya parçalar birisi gelip malzemenin üzerine basana veya
tökezleyene kadar ve düşene kadar kaporta üzerinde kalırlar.
Soğuk havalarda kırağı, kar ve buz güneş çıkıp onları eritene ve
insanlar kayıp düşene kadar orada dokunulmadan kalırlar.
Bugünlerde birçok yeni iş makinesinin üzerine merdivenler ve tutunma yerleri monte edilmektedir. Bunlar sizin
güvenliğiniz için tasarlanmıştır ve hem makineye inerken
hem de çıkarken her ikisini de kullanmanız gerekir. Eğer
bunlar (tutunma yerleri ve basamaklar) hasar görmüş veya
eksikse tamir edilmesi için rapor edin. Eğer iş makinenizde
merdiven ve tutunma barları yoksa ve buna ihtiyacınız varsa bunları talep edin. Bir kayışın veya borunun bükülmesi
ve kaynak yapılması uzun zaman almaz.
Kepçeler ve vinçlerde kusurlu yürüme platformları ve
korkuluklar makinelerden düşmenin diğer bir nedenidir.
Eğer donanımlarınızın tamire ihtiyacı varsa hemen yaptırın.
Son olarak birçok tamirci yeterli güvenli çalışma alanı
(durma) olmamasından dolayı düşerler. Makine üzerinde
dar ve eğimli bir kısımda denge kurmaya çalıştığınız zamanın yarısını portatif bir merdiven veya daha uygun bir
çalışma platformu sağlamak için harcarsanız daha iyi ve
daha hızlı iş yapabilirsiniz.
Kaynak: http://www.toolboxtopics.com/Contributed/construction/Falls%20from%20Equipment.htm
Kaynak İşlerinde Kas-İskelet Yaralanmaları
Tercüme: Bertan KIRAN
Kaynak işi, fiziksel olarak zorlayıcı olan ve kas, iskelet
yaralanmalarıyla da ilintilendirilmiş bir iştir. Kaynak işlerinde bazen uygunsuz ve dar çalışma ortamlarında hassas iş
yapılması gerekebilir. Bu koşullar boyun, omuz, sırt ve diz
yaralanma risklerinin artmasına neden olur.
Kaynak işlerinde birçok kas-iskelet yaralanmaları şunların sonucudur:
• Çömelme, diz çökme ve kambur eğilme gibi uygunsuz çalışma pozisyonları
• Ağır malzeme veya ekipman kaldırılması
• Bükük bir pozisyonda bekleme
• Uzun süre omuz ve kolların yüksekte tutulması
Riski Nasıl Azaltmalı
Rahat bir kol duruşunu korumak ve kol yorgunluğunu
azaltmak için şunları uygulamayı deneyin:
• Rahat ve iyi tasarlanmış tutacak yerleri olan kaynak
setlerini tercih edin
• Kaynak tabancasını her iki elle de kullanılabilinmesi
için fırdöndülü olmasını tercih edin
• Boruları sabitlemek için döner kıskaç kullanın
İşin yapımı için ihtiyaç duyulan fiziksel çabayı en aza
indirgemek için şunları uygulamayı deneyin:
• Kaynak kablolarını makaraya sarın
• Esnek kablolar seçin
• Mekanik kaldırma aletleri kullanın; özellikle malzemelerini yüklerken veya boşaltırken
Yaralanma riskini azaltmak için aşağıdaki önerileri uygulamayı deneyin:
• Malzeme / Ekipmanı tamirhaneye taşırken yüksekliği
ayarlanabilir mobil masalar kullanın.
• Yüksekliği ayarlanabilir makara veya çalışma sehpaları kullanarak işi bel ve omuzlarınız arasına ve vücudunuza yakın olacak şekilde hizalayın
Yararlanılan Kaynak: WorksafeBC Toolbox Talks: Welding
http://www2.worksafebc.com/i/manufacturing/Toolbox/PDFs/
MTG11-012-Welding.pdf
• Alçakta yapılması gereken işler için sandalye / tabure kullanın
• Sürekli açma-kapama yapmak zorunda kalmamak için kendiliğinden kararan kaynak
başlığı / gözlüğü kullanın. Bu ayrıca boynunuzun maruz kaldığı zorlanmayı da azaltacaktır.
71
…
e
ğ
e
c
le
e
G
n
e
t
iş
m
Geç
Faytonlardan
Elektrikli Otobüslere…
Röportaj: Ebru CEM / Standard Ekonomik ve Teknik Dergisi Mart 2015
Günümüzün telaşı, çabuk unutturur geçmişin izlerini.
Hep bir şahit, hep bir iz gerekir anımsamak için. İzlerken geçmişe ait birikimleri; bir
tebessüm ile taçlandırdığımız anılar tazelenir…
ESHOT Genel Müdürlüğünün atlı arabalardan günümüz otobüslerine gelen süreçte
kullanılan toplu ulaşım araçlarına ait maketlerini izlerken, geçmişe hoş bir yolculuk
yapıyorsunuz. Çocukluğunuzun, gençliğinizin izlerini anımsıyorsunuz.
İzmir’in incisi Kordon’da ağır ağır ilerleyen faytonlardan, teknolojik gelişmelerle
yenilenen son model otobüslerin öyküsüne yer vereceğiz sayfalarımızda.
İleri teknolojinin çevre ve insan sağlığına önemli bir armağanı olan ‘elektrikli
otobüslerin’ İzmir toplu ulaşım sistemine dahil olma projesini ESHOT Genel Müdür
Yardımcısı Fazıl Ölçer ile yaptığımız söyleşi ile paylaşacağız bu ay sizlerle.
74
kilen
ete geçerek atla çe
iy
al
fa
de
in
rih
ta
97
nibüs şirketi” 18
a Karşıyaka’da atlı
’d
06
“İzmir-Pınarbaşı Om
19
em
st
si
Bu
.
ıştır
şımacılığını başlatm
tur.
otobüslerle yolcu ta
amasıyla son bulmuş
şl
ba
e
ey
m
le
iş
ın
ar
tramvayl
Ulaşımın bir kentin gelişim göstergesindeki yeri nedir?
Ulaşım, bir kentin temel altyapısının en önemli faktörüdür. Ulaşım sadece seyahat anlamına gelmez. Ulaşım yol
ile başlar. Karayolu, demir yolu, deniz yolu, hava yolu…
Bütün bu ulaşım sistemlerinin olmadığı yerlere hizmetin taşınması mümkün değildir. En önemlisi ve yaygın olan ise
elbette ki karayoludur. Yol olmayan bir yere elektrik, su, doğal gaz ve diğer altyapı hizmetlerinin gitmesi de mümkün
değildir. Ulaşım olanaklarının fazla olduğu yerler ilgi toplar.
İnsanlar ulaşımın yaygın olduğu yerleri, yerleşim yerleri olarak seçerler. Toplu taşımanın ulaşabildiği yerlerde, yerleşim
hızla gelişir. Yaşam standardını yükselten en önemli faktördür ulaşım. Toplu ulaşımı ne kadar teknolojik ve konforlu
yapabilirsek, o kadar tercih sebebi olacaktır. Özel ulaşımdan daha ekonomik, daha rahat, daha hızlı ve daha güvenilirdir toplu ulaşım. Bizim için en önemli faktör, güvenilir
olmasıdır. İzmir toplu ulaşımında, can kaybı olan kaza oranı
çok düşüktür. Türkiye’den trafik kazaları oranlarına baktığınız zaman İzmir’de yok gibidir. Bu kriter bile kente artı
değer sağlayan önemli bir göstergedir.
İzmir’de ulaşımın tarihi gelişimi: atlı arabalardan yeni
otobüslere yolculuğun hikâyesini maket serginizden izlemek çok keyifli. Bir de sizden dinleyelim bu gelişim
sürecini.
Toplu ulaşımın gelişimi teknoloji ile bağlantılıdır. İzmir’in
özellikle liman kenti olması ve bulunduğu coğrafyadan
kaynaklanan ürün yelpazesinin çok geniş olması nedeniyle
ülkemizde ve dünyada önemli bir cazibe merkezi haline getirmiştir. Bölgedeki ürünlerin pazarlanması için
limanın geliştirilmesi, ilk demir yolu ağının oluşturulması
da dış ticaret hacminin artmasına destek olmuştur. 19.
yy. son dönemlerinde kente deve kervanları ile taşınan
mallar, daha hızlı ulaştırılması için demir yollarıyla taşınmaya başlanmıştır. Bölgede yaşanan bu ticari gelişim İzmir’i İstanbul’dan sonra ikinci büyük şehir haline
getirmiştir. Burada ilk taşımacılık; atlı arabalar, faytonlar, atlı tramvay daha sonra elektrikli tramvaylar başlamış. 1940’lı yıllarda otobüslere geçilmiş. Troleybüsler
ve dizel otobüslerle devam etmiş. Levanten ailelere ait
ulaşım hizmeti sağlayan şirketler, zamanla gelişmiş ve
çoğalmış. Faytonların yanı sıra İzmir’de ilk kez Muis
Kardozo ve ortaklarının kurdukları “İzmir-Pınarbaşı Omnibüs Şirketi” 1897 tarihinde faaliyete geçerek atlaçekilen otobüslerle yolcu taşımacılığını başlatmıştır. Bu
sistem 1906’da Karşıyaka’da atlı tramvayların işlemeye
başlamasıyla son bulmuştur. Yeni ulaşım hizmetleri devreye girerek günümüze gelmiştir. Daha sonra ulaşımın
bu özel şirketlerden kamuya geçirilmesi için çalışmalar
başlatılmış ve bedelleri ödenerek yasa kapsamına alınmıştır. İzmir Belediyesi, kent içinde birbirinden ayrı bir
şekilde faaliyet gösteren elektrik, su, havagazı, otobüs
ve tramvay işletmelerini tek bir çatı altında toplamıştır.
ESHOT Genel Müdürlüğü; elektrik, su, havagazı ve toplu ulaşım gibi geniş bir yelpazede, İzmir kentine hizmet
vermek üzere 1943 yılında kurulmuştur.
75
Bu tarihi yolculuğu maketlerinizle de çok güzel yansıtmışsınız. Maketlerin hazırlanışı, yapılışı sanatsal bir
faaliyet. Maketlerin üretimi nasıl yapılıyor? Maketlerin
sunumu ile ilgili çalışmalarınız hangi aşamada?
Kent kültürüne önemli katkılar sağlamak ve ‘Ulaşım
Müzesi’ kurmak amacıyla ESHOT Genel Müdürlüğü Gediz Ağır Bakım Atölyesi’nde atlı tramvaydan son model
araçlara kadar çeşitli otobüs maketleri 1/10 ölçeğinde hazırlanmaktadır. İnsanların geçmişine tanık olması önemli.
Araçları birebir muhafaza etmek ise imkânsız. Orjinali korumak için geniş alanlar gerekiyor. Biz de araçlarımızın birebir aynısını, belli oranlarda aslına uygun olarak küçülterek
maketlerini yapıp, geçmişimizi yaşatıp sürdürmek istedik.
Geniş ve teknolojik atölyelerimiz ve iyi yetişmiş, çok tecrübeli teknik personelimiz var. Geçmişte kullanılan tüm ulaşım araçlarının maketlerini kendi personelimiz el becerileri
ile üretiyorlar. Dışardan destek almıyoruz. Arkadaşlarımız
2012’de başlattığımız bu faaliyet alanında gönüllü çalışıyor.
Yönetimden bile daha istekliler, yaptıkları işten büyük keyif
alıyorlar. Bu keyifli ve istekli çalışma, ürünün gerçekleştirme
kalitesini de etkiliyor. Modelhanedeki bu dört arkadaşımız
bütünleştirmişler yaptıkları işlerini. Maketlerimiz şu anda
modelhanede ve ne yazık ki halkımız ile bulaşabilecek bir
ortamdan uzak. Halkın yoğun kullandığı yerlerde, maketlerimizi sergilememiz gerektiğini biz de düşünüyoruz. Hedefimiz de bu. Tarihi Havagazı Fabrikası Kültür Merkezinde
kısa dönemli bir sergi yapmıştık. Halkın her zaman izleyebileceği bir alanda sergilenmesi daha yararlı olacaktır. ESHOT Genel Müdürlüğümüzün hizmet binası girişinde de bir
sergi alanı oluşturuyoruz. Maketlerimizi atölyeden buraya
taşıyarak sunacağız. Halka genel bir sunum olabilmesi için
istasyonları daha aktif kullanmalıyız. Doğru bir sunum; ulaşım tarihinin izlenebilmesi, ulaşımda neredeydik nerelere
geldik anlamında verilen hizmetin anlaşılması boyutunu da
ortaya çıkaracaktır.
76
Nostaljik ulaşım araçlarının kentin tarihi dokusu içerisinde değerlendirilmesine nasıl bakıyorsunuz?
Nostaljik ulaşım araçlarına örnek olarak faytonları kullanıyoruz. Kente güzellik, turizm ve tanıtıma büyük katkı
sağladığını düşünüyoruz. Fayton örneğimiz İzmir’de ciddi
derecede ses getirdi. Özel faytonlar hazırlandı, faytoncular
bir dizi eğitimden geçirilerek yazlık ve kışlık özel tasarım
kıyafetler yapıldı. 20. yy. başlarına dek İzmir’de yaygın bir
ulaşım aracı olarak kullanılan faytonlar artık sadece turiz-
Çalışma olanaklarımız ile
hizmet alanımızın sürekli
iyileştirilmesi yolunda TSE ile
iş birliği yapıyoruz.
me hizmet verse de son zamanlarda yine büyük ilgi görmeye başladı. Geçmişte kentin önemli simgeleri arasında
yer alan faytonların İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından
tarihi görümüne uygun olarak düzenlenmesinin ardından
bu keyifli ve nostaljik yolculuğa ilgi artmıştır. Alsancak Limanı Konak arasında İzmirimizin Kordonunda çalışıyorlar.
Bir de İzmir Tramvay Projesi için çalışmalarımız devam ediyor. Fahrettin Altay-Halkapınar, Karşıyaka-Mavişehir hatları
arasında, Konak Tramvayı ile Karşıyaka Tramvayı olarak
isimlendirilen projelerin ihalesi yapıldı. Yer tespiti yapıldı,
süreç devam ediyor. Tabi bu projeler kente turizm ve tanıtımdan yana katkı sağlar. Kent içi trafiğine de nefes aldırmak önemli bir amacımız. Bir zamanlar kullanılan tramvay
ve troleybüsler, yenilenmediği ve çağa ayak uyduramadığı
için uygulamadan kaldırılmıştı. Ama şimdi kaynaklarımızı
en verimli şekilde kullanarak raylı sistemin toplu ulaşımdaki payını artırmak için yoğun bir şekilde çalışıyoruz. Geçtiği güzergahlarda otobüsün yerini almasını planladığımız
tramvaylar, 90 dakikada aktarma sistemiyle vapur, metro
ve otobüslerle de entegre olacak. Ama bu projeden daha
önemlisi İzmir’in hatta ülkemizin geleceğine önemli katkı
sağlayacak olan ‘Elektrikli Otobüs Projesi’dir.
Elektrikli Otobüs Projesi’nin İzmir ulaşımındaki önemini paylaşır mısınız?
Bu proje sadece İzmir için değil, ülkemizin geleceği için
de çok önemli. Üzerinde çok yoğun çalışıyoruz. Ne getirir,
ne götürür? Sürdürülebilirlik yanı, ekonomik durumu, konforu, çevresel faktörler, projeyi gerçekleştirebilmek için mevcut alt yapımızın yeterliliği, kent içinde hangi hatlarda yararlanabiliriz gibi tüm kriterler tek tek değerlendiriliyor. Bütün
bu detayların araştırması yapıldı. Makine, elektrik-elektronik mühendislerinden oluşan bir ekip bu çalışmaları takip
ediyor. Elektrikli otobüs üreten büyük firmalarla bağlantıya
geçildi. Yurt dışı ziyaretleri ile incelememiz ve bilgi alışverişimiz devam ediyor. Üretim tesislerinde incelemeler yaptık.
Sahip olduğunuz enerji, ulaşımda ihtiyacınız olan otobüs
biçimini belirliyor. Enerji, otobüs üretim teknolojisini yönlendiriyor. Örneğin; Almanya’nın Hamburg kenti için hidrojen
sistemi ile çalışan otobüs üretimi yaptırılıyor. Akaryakıtın
ulaşımda fazla kullanılmasının nedeni de bu fazla akaryakıta sahip ülkelerin ürettiği teknoloji idi. Artık fosil yakıtların
pahalı olması, çevreye ve insan sağlığına verdiği zarar, in-
77
sanları farklı enerji arayışlarına ve bu enerjinin kullanım olanaklarının genişletilmesine yönelik arayışlara yönlendirdi.
Türkiye, çok zengin güneş enerjisine ve rüzgâr enerjisine
sahip. Bizim bu iki büyük enerji zenginliğimiz mutlaka değerlendirilmeli. Hedefimiz 2016 yılında elektrikli otobüsleri
faaliyete geçirmek. Böylelikle %75 yakıt tasarrufu olacak,
çevre dostu, sessiz, modern ulaşım araçlarına kavuşacağız. Bizim garajlarımız geniş. Bunları güneş enerjisini elde
etmek için kullanabiliriz. Kendi işletmemizin enerjisini de
güneş kolektörlerinden temin etmeyi planlıyoruz. Elektriği
kullanmaya başladığımızda ülkemizde çok şeyin değişeceğine inanıyoruz. Elektrikli otobüs ya da ulaşım araçlarının
yaygınlaşması, ülkemizi yakıtta dışa bağımlılıktan kurtaracak önemli bir adım olacak. Türkiye’nin geleceği bence
elektrikli araç sektöründe. Dünya üzerindeki ekonomik ve
sosyal büyüme, dış borçlanmanın azalmasını sağlamanın
yolu, kendi enerji üretimimizi gerçekleştirmekle olacak.
Bu inceleme ziyaretleri sırasında Almanya’dan Polonya’ya
giderken yol boyunca tarlaların üzerinde güneş kolektörlerini gördük. Almanya gibi güneşten az faydalanabilen
bir ülkede bile doğal enerjiden yararlanabilmenin peşine
düşmüşler. Çevre dostu enerjiden yararlanmaya çalışırken
çevreyi korumak önemli. Rüzgâr enerjisinden yararlanacağım diye ağaçları kesip alanlar açmak değil doğru olan
tabi ki. Planlamayı doğru yapmak gerekiyor. Düzgün ve düzenli olması gerekir. Türkiye, güneş ve rüzgâr enerjisinden
doğru bir şekilde yararlanmaya başladığında ihtiyaç duyduğu tüm enerjiyi buradan temin edebilir. İzmir’in iklim ve
78
coğrafi şartlarına, iki durak arası mesafesi ve güzergâhlar
arası ulaşım süresine uygun elektrikli otobüs üretmek gerekiyor. En olumsuz koşulu kaldıracak biçimde bir otobüs olmalı. Hazır otobüs var da, gidip alıyorsunuz gibi bir durum
yok. Kendi şartlarınıza uygun bir sistem aranacak. Nasıl
terziye gidiyorsunuz, ölçülerinize uygun dikim yapılıyorsa,
elektrikli otobüs seçimimiz de böyle olacak. Sadece otobüs almıyoruz. Sistem ürettiriyoruz. Akşam şarj edildikten
sonra sonsuz sayıda kilometre yapabilme özelliğine sahip
olacak. Teknoloji buna müsait. Bu konudaki tespitlerimizi
tamamlayıp teknik şartnamemizi hazırlayacağız.
Yurt dışında elektrikli otobüsün kullanım yoğunluğu
nasıl? İzmir ulaşımı bu sisteme tam olarak ne zaman geçebilecek?
Elektrikli otobüsler en yoğun Çin’de kullanılıyor.
Avrupa’da da yaygınlaşması hızla devam ediyor. Petrol
zenginliğine sahip ülkelerin ürettiği ulaşım teknolojilerine mahkûm edilmişiz bunca zaman. Artık bizim de kendi
imkânlarımızın farkına varıp kullanmamız lazım. Ülkemizin
de bunu görmesi ve hızlı bir geçiş yapması önemli. Bunu
başarabilirsek tam bir ekonomik bağımsızlığa kavuşabiliriz. Planımızda 2019 yılına kadar 400 otobüs alımı var. Tabi
mevcut otobüslerimiz var. Onları atacak halimiz yok. Altı
yaş ortalamamız var. Yılda 100 otobüsü yenilersek, altı yaş
ortalamasını tutturuyoruz. Bu hesaba bakarsak 2030’larda
tümü değişir. Ama benim öngörüşüm ve uygulamaların çok
olumlu olması nedeniyle bütün ulaşım sisteminin elektrikli
otobüse geçmesi on yıla varmaz. Ekonomik olması, çevre
dostu olması, araçta hiç titreşim olmaması gibi nedenlerden dolayı tercih sebebi olacak ve bu da daha kısa zamanda otobüs filosunun yenilenmesine sebep olacak.
Avrupa’da insanlar tramvaydan daha fazla elektrikli otobüs
tercih ediyorlar. Elektrikli otobüsün hareket kabiliyetinde
sınırlama yok. Raylı sistemde arıza olması halinde sistem
kilitlenebiliyor. Fosil yakıtların çevreye verdiği zarar belli.
Fosil yakıtlardan doğal yakıtlara geçmek gerekiyor.
İzmir’de ulaşım, beklentileri ne kadar karşılıyor?
ESHOT Genel Müdürlüğü bugün, mevcut filosu ve yeni
otobüs alımları ile de nitelik olarak çevreci, yeni, gençleşmiş
ve nicelik olarak sayısı artırılmış bir otobüs filosu ile İzmir’de
toplu ulaşım ağındaki etkin rolünü ve görevini, hedeflenen
çağdaş ölçülere ulaştırmak için çalışmalarını sürdürmektedir. İzmir halkının kent içi ulaşımında rahatı için, tüm otobüs
işletmeciliği ve ona bağlı birimlerimiz ESHOT’un çatısı altında toplanmıştır. Daha sonra körfez vapurları ile hizmet
veren deniz işletmeciliği ve metronun devreye girmesiyle
otobüs-vapur-metro entegrasyonu sağlanmıştır. Aynı zamanda ‘Akıllı Kart’ uygulamasının tüm ulaşım sisteminde
kullanılması kent içi ulaşımda tam entegrasyonu getirmiştir.
90 dakika içinde limitsiz toplu ulaşım araçlarını kullanma
imkânımız da hizmetlerimiz içinde. İzmir’de günde yaklaşık
1 milyon 700 bin kişi toplu ulaşım araçlarını kullanıyor. 90
dakika içerisindeki tek ücretlendirme de yaygın kullanımı
destekliyor.
cüsü olma konusunda kararlılığını sürdürmektedir. Toplam
kalite yönetimi ilkeleri çerçevesinde yolcu memnuniyeti
odaklı, çevreye duyarlı, takım çalışması ve ortak akıl ilkelerine dayanan katılımcı ve paylaşımcı bir yönetim anlayışıyla
yeni projeler ile daha üst hedeflere ulaşmak için çalışıyoruz. Bu kalite yolculuğumuza TSE ile devam etmeye karar
verdik. Birçok alanda yönetim sistemlerini kendi uygulamalarımız ile birleştirerek daha sağlam adımlarla ilerlemek
kararlılığındayız. ESHOT olarak kendi işleyişimize uygun
kullandığımız birçok sistemimiz var. Örneğin; Ulaşım Filo
Takip, Kontrol ve Yönetim Sistemi, atölyemizde kullanılan
hangi araca ne bakım yapıldığı, hangi parça takıldığının takibini yapabildiğimiz barkodlama yoluyla stok kontrol sistemi gibi… Çalışma olanaklarımız ile hizmet alanımızın sürekli
iyileştirilmesi yolunda TSE ile iş birliği yapıyoruz Kalite Yönetim Sistemi, Müşteri Memnuniyeti Yönetim Sistemi, Çevre
Yönetim Sistemi, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
gibi bizim için önem arz eden sistemler konusunda eğitimlerimizi alıp belgelendirme faaliyetlerimizi gerçekleştireceğiz. Bizim için kalite faktörleri çok önemli. Biz can taşıyoruz.
En ufak hatanın kabulü yok. TSE ile uygulayacağımız sistemlere ait standartları elde etmek için gereken şartları da
geliştirip uygulamaya başladığımızda işletmemizin daha
ileriye gideceğine inanıyoruz.
Ülkemizde İzmir’den daha ucuz ulaşım imkânı sağlayan başka yer yok. Avrupa’da ise ulaşım çok pahalı. Kente
en konforlu, en teknolojik, daha sağlıklı ve çevreci toplu
ulaşım sistemi yaratmaya çalışıyoruz. Toplu ulaşımdaki yararlanmayı artırmalıyız ki, kentteki trafik karmaşası azalsın
ve insanlarımız daha mutlu bir kentte yaşasın. Kamu kaynaklarını doğru kullanmamız gerekiyor. Bizim yaptığımız
çalışmalar bunun nedeni. Duraklarımızı da sürekli teknolojik imkânlarla yenileyerek akıllı duraklarımızı çoğaltıyoruz.
Otobüslerimiz, otomotiv sektörünün üretmiş olduğu son
modellerden oluşmaktadır. Otobüslerin bakım-onarımları
konusunda çok titiz çalışmaktayız. ESHOT’a ait beş büyük
atölyemiz var. Merkez olan Gediz Ağır Bakım Atölyesi’nde
yer alan bazı bakım ve onarım sistemlerinin ülkemizde emsali yok. Burada araçların motordan şanzımanına, boyasına, kaplamasına, elektrik-elektronik işlerine kadar her türlü
bakım ve onarım işlerini kendi imkânlarımız ile yapıyoruz.
Dışarıdan bir hizmet alımı yapmıyoruz.
ESHOT-TSE arasındaki belgelendirme/eğitim faaliyetleri süreci hakkında neler dersiniz?
ESHOT Genel Müdürlüğü, misyonu ve vizyonu gereği
uluslararası çalışma standartlarına uygun, insan haklarına
dayanan, can güvenliğinin sağlandığı, çevrenin en üst düzeyde korunduğu bir ortamda kent içi toplu ulaşımın ön-
79
Doğru Nefes
Nasıl Alınır?
Prof. Dr. Şenol DANE / Fizyoloji Anabilimdalı / Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi
Akciğerlerin tamamını dolduran, bütün nefes kaslarını devreye sokan bir nefes
alma gün boyu sürekli olmasa da aralıklı olarak hatırlamamız gereken ve yapmamız
gereken bir davranıştır. Derin nefes almanın en önemli yolu egzersizdir.
Nefes alma ve verme hayati bir fonksiyondur. Oksijeni alırız ve karbondioksiti atarız. Nefes alıp verme iradi olmayan bir davranıştır. Beynimizden gelen sinyallerle ritmik
olarak (dakikada 12-16 kez) nefes alıp veririz. İrademizle
nefes almayı artırabilir veya tam tersine azaltabiliriz. Ancak
istesek de ölüme sebep olacak derecede nefesimizi tamamen kesemeyiz. Bunu yapmaya kalktığımızda oksijensizlikten önce bayılırız ve bu bayılma ile birlikte nefes almaya
tekrar başlarız.
Her şeyde olduğu gibi nefes almada da dengeli olmak
önemlidir. Öncelikli olarak nefes alıp verdiğimizin farkında
olmalıyız. Bu farkındalıkla birlikte daha yeterli ve derinden
nefes almamız gerektiğini anlayabiliriz. Akciğerlerin tamamını dolduran, bütün nefes kaslarını devreye sokan bir
nefes alma gün boyu sürekli olmasa da aralıklı olarak hatırlamamız gereken ve yapmamız gereken bir davranıştır.
Derin nefes almanın en önemli yolu egzersizdir. Egzersizde akciğerlerin tamamı nefese katılarak idman yapmış olur.
Masa başında iş yaparken ara sıra derinden nefes alarak
akciğerlerin esnekliğine katkıda bulunabiliriz.
80
Dengeli olmak derken gerekli olmadığı halde aşırı nefes
almak ve vermek de kişide sıkıntı oluşturabilir. Bazı hastalarımızda psikolojik nefes açlığı ortaya çıkmaktadır. Hasta
nefes problemi olmadığı halde sanki boğulacakmış gibi
aşırı nefes almaktadır. Sürekli sık ve derinden nefes almak
kanda oksijen seviyesini aşırı artırıp, karbondioksit seviyesini aşırı azaltabilir. Bu durumda alkaloz denilen tablo ortaya çıkar ki, bu bir anormallik demektir. Bu durumda sara
nöbetine benzeyen tablo ortaya çıkar. Buna konvülziyon
adı verilir.
Ağızdan nefes alınca vücudumuzda ne tür
olumsuzluklar meydana geliyor?
Normal nefes yolu burundur. Burunda kalorifer peteklerine benzeyen konka denilen yapılar vardır. Bu yapılar havanın akciğerlere doğru yavaş ve sağa sola eğilerek virajlı
olarak konka peteklerinin arasından geçmesini sağlar. Bu da
havadaki tozların peteklerin duvarlarındaki koyu yapışkan sıvıya yapışmasına yol açar. Buna havanın filtrasyonu (süzülmesi) deriz. Ağızdan nefes aldığımızda bu filtrasyon olmaz
bütün tozlar ve havadaki mikroplar akciğerlere kaçmış olur.
Ayrıca hava konka petekleri arasından geçerken ısıtılır
ve nemlendirilir. Havanın ısıtılması ve nemlendirilmesi akciğer mikrobik hastalıklarının önlenmesi açısından son derecede önemlidir. Gırtlak kanserli hastalar ameliyat sonrası
direk boğaz bölgesine açılan delikten nefes alırlarsa da
hastalıklar daha kolay ortaya çıkar.
Yeterince derinlemesine nefes almayan, bir başka ifadeyle sürekli yüzeyel nefes alanlarda, akciğerlerin elastikiyeti azalır. Nefes kasları tembelleşir. Bunun için gün içinde
derinlemesine nefes almanın yollarına bakmalıyız, derin nefes almamız gerektiğini hatırlamalıyız. Bu arada derin nefes
almanın en kolay yolunun mesai içinde küçük egzersizler
olduğunu da hatırlatalım. Mesela asansöre binmek yerine
merdivenlerden inmek ya da çıkmak olabilir. Kısa mesafelere
araba yerine yürüyerek gitmek. Nefes kasları tembelleşmiş
bir kişi havası kirli, tozlu, karbondioksitten zengin veya havasız, dar yerlere girdiğinde oksijensiz kalarak sıkıntı çekebilir.
Doğru nefes alıp vermediğimizde
nefes nerede birikiyor?
Sürekli yüzeysel nefes alanlarda akciğerdeki tortu hava
miktarı artar. Tortu hava nefes vermemize rağmen akciğerimizde kalan hava miktarıdır. Her nefeste alınan yeni taze
hava tortu havaya karışır. Tortu hava kirli havadır. Derin nefes alarak tortu havayı da akciğerlerimizden boşaltmış ve
yerine temiz oksijenli havayı doldurmuş oluruz. Yüzeysel
nefes aldığımızda havanın çoğu burun, soluk borusu gibi
yollarda kalarak kişinin kanının yeterince oksijenlenmesi
sağlanmamış olur ki bu durumda en başta beyin ve kalp olmak üzere organlarımıza giden oksijen miktarı azalacaktır.
Çocuklar, belirli bir yaşa kadar doğru nefes alıp verirler.
Hatta küçük çocukların nefes alırken karınları şişer. Çocuklar 2-3 yaşından sonra nefesi yanlış alıp vermeye başlarlar.
Burada esas olan yavaş ancak derinlemesine nefes almaktır. En az dakikada 12-16 kez nefes almak ve her seferinde en az yarım litre taze havayı akciğerlerimize almaktır.
Bebeklerde nefes alma daha çok gayri iradi olmaktadır.
Etraftan etkilenmeden vücudun ihtiyacı kadar nefes alabilmektedirler. Belli yaşlardan sonra ise artık etraftan etkilenmeler, utanmalar, psikoloji devreye girmektedir. Bu da
çocukların gerilmesine, kasılmasına ve psikolojik olarak içe
Ortalama 60 yıllık ömre 200 yıllık plan yapıyoruz.
Sonra yok efendim neden mutsuzuz.
Kinsun
gömülmelerine sebep olmaktadır. Bu ise nefes almayı da
etkilemekte ve yüzeysel nefes almaya sebep olmaktadır.
Derin nefes almaya gayret edildiğinde hem göğüs ve hem
de karın solunumu artırılarak daha dengeli ve faydalı bir
durum ortaya çıkmaktadır.
Doğru nefes alıp vermenin sağlığımıza
katkıları nelerdir?
Yavaş ve derinlemesine nefes almak öncelikle bütün
hücrelerimizin daha iyi oksijen almalarına sebep olmaktadır. Beynimiz oksijenden en fazla etkilenen organımızdır.
Beynimize daha fazla kan ve daha fazla oksijen gitmesi
bütün beyin faaliyetlerimizi olumlu olarak etkileyecektir. En
başta okul çocuklarında başarıyı artıracak. Çocuklarda muhakeme ve hafıza kuvvetlenecektir. Bunun yanında beynin
entelektüel faaliyetleri olan düşünme, konuşma, yazma ve
diğer sanatsal beceriler daha iyi gelişecektir. Ayrıca doğru
nefes almak üzerimizdeki fiziksel ve psikolojik stresi ortadan kaldıracaktır. Bu da özellikle depresyon, anksiyete gibi
durumlarda faydalı olacaktır.
Yavaş ve derinlemesine nefes almak
öncelikle bütün hücrelerimizin daha iyi
oksijen almalarına sebep olmaktadır.
Beynimiz oksijenden en fazla etkilenen
organımızdır. Beynimize daha fazla kan
ve daha fazla oksijen gitmesi bütün beyin
faaliyetlerimizi olumlu olarak etkileyecektir.
81
Psikolojik stres her türlü hastalığın temelinde yatmaktadır. Kişinin moral ve motivasyonunu yüksek tutabilmesi
kanser dahil birçok hastalığın önlenmesinde ve tedavisinde çok önemli bulunmaktadır. Derin nefes alarak kişinin
moral ve motivasyonundaki artış bu anlamda çok çok faydalı olacaktır.
Derin nefes alma (hiperventilasyon) kalp ritminde düzelmelere sebep olmakta ve bu sebepten bir çeşit tedavi
metodu olarak uygulanmaktadır. Kalp hastalarına gün içinde belli aralıklarla hiperventilasyon tedavisi önerilebilir.
Her nefeste oksijen alır karbondioksit veririz. Karbondioksitte bir karbon oksijene göre fazladır. Yani oksijen hafif
karbondioksit ağır bir moleküldür. Bu sebepten her derin
nefes alma vücuttan ağırlık kaybı demektir. İstirahatte derin
nefes almayı uzun süreli olarak devam ettiremeyiz. Ancak
egzersiz yaparsak hem alınan ve hem de verilen hava miktarı artacağından karbondioksitle birlikte kilo da kaybediyoruz demektir. İstirahatte de daha yavaş ancak daha derin
nefes aldığımızda metabolizmamız hızlanacak optimum bir
hız kazanacak ve dolayısıyla kilo olarak da denge sağlanacaktır. Bu anlamda da metabolik sendrom, şişmanlık, ateroskleroz (damar sertliği), kalp yetmezliği, yüksek tansiyon
(hipertansiyon) gibi önemli sağlık problemlerinde mutlaka
derin nefes alma egzersizleri tavsiye edilmelidir. Aslında bu
hastalıkların ortaya çıkmasını önlemek için de daha derin
ve doğru nefes almalıyız.
82
Doğru nefes alıp vermeye kendimizi nasıl
alıştırabiliriz?
Bunun bir irade meselesi ve farkındalıkla ilgisi olduğunu düşünüyorum. Kişi sağlığının kıymetini bilecek. Bedenini, ruhunu ve sağlığını emanet olarak vereni unutmayacak,
emanete sahip çıkmak için de sürekli gayret edecektir.
Doğru nefes alarak ve vererek sağlığının korunacağının
farkında olacaktır. Burada tabi ki egzersiz önemlidir. Bu
egzersiz hem fiziksel egzersiz hem de nefes egzersizidir.
Gergin olduğumuz zaman hangi nefes egzersizlerini
yapmalıyız?
Stres çoğu zaman derin derin nefes almanızı engeller. Sık sık ve az nefes almanıza sebep olur ki, bu durum
gerginliğinizi daha da arttırır. Göğsünüzde bir gerginlik
hissedip hissetmediğinize bakın. Belki farkında farkında
bile olmadan nefesinizi tutuyorsunuzdur. Derin nefes alamamak, kanınıza az oksijen gitmesine sebep olur ve bu da
kas gerginliğine yol açar. Bu durumda başağrısı çekebilir
kendinizi gergin ve sinirli hissedebilirsiniz. Kendinizi gergin hissettiğinizde 1 dakika boyunca derin derin nefes alın.
Nefesi burnunuzdan alıp ağzınızdan verin.
Nefes egzersizleri başlangıçta baş dönmesi yapabilir.
Bu durumda istirahat koşullarına geri dönmeli. Eğer aşırı
nefes alıp veriyorsak buna ara verebiliriz. Burada baş dönmesinin sebebi oksijen konsantrasyonundaki artıştır. Bir
aradan sonra tekrar derin nefes almaya başlayabiliriz.
Teknik Terimler Sözlüğü
Bu sözlüğün hazırlanmasında iş makinaları
tatbikatında şantiyelerde çalışanların gündelik
hayatlarında kullanma gereği duyacağı
ingilizce kelime ve deyimlerin türkçe
karşılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Akademik bir karşılıktan ziyade, her
seviyeden insanın anlayacağı ve de
halihazırda kullanılan ifadelerin seçilmesine
gayret edilmiştir. Burada bulunmayan deyim
/ kelimeler ve farklı kullanılışlar ile ilgili
önerilerinizi derneğimizin bilgi@ismakinalari.
org.tr e-posta adresine bildirmenizi rica
ederiz. Saygılarımızla.
Mustafa SİLPAĞAR / Makina Yüksek Mühendisi/ Limak İnşaat, Sanayi ve Tic. A.Ş
Stub boom
Sivri bom
Surface filtration
Stuck
Sıkışmış, tıkanık
Surface treatment
Yüzeysel süzme (filtrasyon)
Stud / Taper lock
Saplama / konik kilitlemeli
Surface Aşınma tabakası (Sıcak asfalt kaplamada en üst katman)
Subbase
Bitümlü temel
Yüzey temizliği
Surplus
Artan miktar, ihtiyaç fazlası
SubcontractorTaşaron
Survey / Survey engineer
İnceleme, araştırma, haritasını çıkarma / harita mühendisi
SubjectKonu
Suspension
Sönümleyici, süspansiyon
Subgrade
Temel (Yol yapımında en alt katman)
Suspension arm
Sönümleyici kol
Submersible pump
Dalgıç pompa
Suspension cylinder
Sönümleyici silindir
SubstanceMadde
SUV Sport Utilty Vehicle
Arazili binek tarzı araç
Suction / suction valve
Swamp / swamp shoe
Bataklık / Bataklık pabucu (Dozerlerde)
Emme,emiş / emme valfı
NPSH Net Positive Suction Head
Net pozitif emme yüksekliği
Swap / Swapping
Yer değiştirmek, takas / Çaprazlıyarak yer değiştirme
Suction gun
Emme (Vakum) tabancası (Hazneden yağ emme için
Swash plate
Yatar plaka, ayar plakası (Hidrolik pompalarda)
Swelling
Şişme (Toprak malzemenin su alarak hacimsel artışı)
kullanılır)
Sudden / suddenly
Ani / aniden
Swing drive
Kule dönüş dişlisi / Kule dönüş tahriki (dönüş şanzumanı)
Sufficient / insufficient
Yeterli / Yetersiz
Swing circle / Swing gear and bearing Kule dönüş dişlisi ve yatakları
Suggest / Suggested inflation pressure
Tavsiye etmek, önermek / Önerilen şişirme basınçı
Swing motor
Kule dönüş hidromotoru
SuitableUygun
Switch
Anahtar , müşir
SulphurSülfür,kükürt
Switch board
Kumanda panosu (Sabit tesislerde)
SummaryÖzet
Swivel joint
Döner taksimat - Döner dağıtıcı (Ekskavatör ve vinçlerde)
Sump
Birikme haznesi , motor yağ karteri
Symbolİşaret
Sun / Sun gear
Güneş / Güneş dişli
SymmetricSimetrik
Sun light / Sun visor
Gün ışığı / Güneşlik
SynchromeshSenkromeç
Supercharge
Aşırı doldurma
Synthetic
Sentetik, yapma
Superseded part Değişen parça (eski)
System
Düzen, sistem
Supplement / Supplemental steering
Ek, tamamlayıcı / Yardımcı direksiyon
Table
Cetvel, tablo
(Cat Yoldışı kamyonlarda)
Tachometer
Devir saati
SupplementaryYardımcı
Tack weld
Kesik dikişli kaynak (metod kaynağı), tutturma kaynağı
Supply / Supplier
Tedarik, temin etme, besleme / Tedarikçi
Tackle lifting point
Kaldırmada bağlama noktaları
Support
Destek,mesnek, desteklemek
Taconite
Takonit (jeolojik oluşum)
Suppression system - Fire / Dust
Yangın söndürme / Toz bastırma sistemi
Tag / identification tag
Etiket / Tanıtma etiketi
Surface Yüzey
Tail / Tail light
Arka, kuyruk / Arka lamba (Stop+ Sinyal lambası)
Surface area
84
Yüzeysel toplam filtreleme alanı
TakeAlmak
Tamper bar
Sıkştırma/ tamper çubukları (Asfalt finişerlerinde)
MVT Mechanical Variable Timing
Mekanik değişken zamanlama (Cummins motorlarda)
TAN Total Acid Number
Toplam Asit Numarası
FT Fixed timing
Sabit zamanlamalı (Cummins motorlarda)
Tandem
Birleşik, Ardışık
STC Step Timing Control
Tandem powered scrapers
Kendinden tahrikli skrayper
Adımlamalı zaman kontrolü (Cummins motorlarda)
Timing gear
Zamanlama dişlisi, ön düzen dişlisi
TankDepo,hazne
Tin
Kalay, teneke
Tap
Diş açmak, kılavuz salmak
Tin
Metal küçük kutu
Tape / Tape measure
Band / Şerit metre
Tip / Tip cylinder
Uç - tırnak / İtekleme silindiri
Penatration tip / Abrasion tip / Spike tip
TaperKonik
Dalıcı tırnak / Aşınmaya dayanıklı tırnak / Çivi tipi tırnak
Tapered roller bearing
Konik masuralı rulman
Tip truck
Damperli kamyon
Tappet
Fincan, kadeh (Süpab iteceklerini çalıştıran)
Tipper body / Half pipe
Damper kasası / Küvet damper
TargetHedef
Tipping load
Devrilme yükü - kaldırma yükü
Taskİş,görev
Tip radius
Kepçe toplama yarıçapı
Tax
Vergi, harç
Tire (tyre) / Flat tyre
Dış Lastik / Patlak lastik
TBM Tunnel Boring Machine
Tünel Delme Makinası , Köstebek
TitleBaşlık
TBN Total Base Number
Toplam baz sayısı
TKPH (Tonne Kilometer Per Hour)
Lastik kıyas değeri
TDC Top Dead Center
Üst Ölü Nokta ÜÖN
(Saatte kilometre ton olarak taşınan malzeme)
Team
Ekip, takım
TMPH (Ton Mile Per Hour)
Lastik kıyas değeri
TechnicalTeknik
(Saatte karamili US ton olarak taşınan malzeme)
Teeth (cutting edge) / Unitooth
Toe in
İçe dönüklük
Toe out
Dışa dönüklük
Tırnak (kesici uçlar) / Kazma - adaptör ve tırnak yekpare
olma durumu
Telescopic / Telescopic stick
Teleskopik, iç içe geçen / İç içe geçen kol
TogetherBirlikte
Temparature
Sıcaklık, hararet
ToleranceTolerans
Temparature regulator
Termostat
Tool Takım
Temparature sensor / sender
Sıcaklık müşiri, ısı algılayıcısı , hararet müşiri
Tool box / Tool storage / Tool room
Takım çantası / Takım arabası / Takımhane - Takım odası
Tempering
Isıl işlem, temperleme
Toolholder
Takım tutucu (Asfalt frezesinde kazıma ucu yuvası)
TemporaryGeçici
Top Üst
TensileGerilim,çekme
Top soil
Nebati toprak , toprağın üst katmanı
Tensile strengh
Çekme kuvveti
Torch
El feneri, pürmüz lambası, hamlaç
Tension / tension bearing
Gerilim,tansiyon / Gergi bilyası (konveyor bandlarında)
Toric seal - X ring
Dört köşe kesitli oring
Tensioner idler r
Avare gergi
Torque
Moment, tork
Tent
Çadır, tente
Torque arm
Tork kolu
Terminal
Uç,son, gerilim
Torque convertor
Tork aktarıcı
Terraine / rough terraine (Crane)
Arazi / Bozuk arazi (Arazi vinçi)
Torque divider - torque splitter
Tork bölücü
Test / Tester / Test stand
Denemek, test / Test cihazı / Test tezgahı
Torque multiplier
Tork arttırıcı
Thermal
Isı, ısı ile ilgili
Torque proportioning differantiel
Tork orantılı defransiyel (Komatsu)
Torque wrench / click type
Tork anahtarı / Çıtçıtlı tip
Torsion bar
Burulma çubuğu
Thermal oil heater
Thermistor
Kızgın yağ kazanı (Asfalt tesisinde)
Isıl direnç
ThermostatTermostat
TotalToplam
Thick / Thickness
Kalın / Kalınlık
Toxic / Untoxic
Zehirleyici / Zehirleyici olmayan
Thickness gauge
Sentil
Tough /Toughness
Dayanıklı, sağlam / Dayanıklık, sertlik
Thinİnce
Tow hook / Tow straps
Çeki kancası / çeki halatı
Thread
Vida dişi
Towing / Towing winch
Çekme / Çekme vinci
Thread lock / high strengh
Cıvata sabitleyici / yüksek gerilimli
Trace
İz, belirti
Thread lubricant (Anti-seize)
Diş yağlayıcısı (Diş kaptırmaz)
Track
Palet, iz
Threeway bucket
Üç yöne döküm yapan kova
Track adjuster
Palet gergi ayarlayıcısı
Throotle lever
Gaz kolu
Track bolts
Palet civataları
ThrowFırlatmak,atmak
Track bushing
Palet burcu
Thrust bearing
Gezinti yatağı (Motorda) - Büte yatak (Alın Rulmanı)
Track guide
Palet kılavuzu
Tie bar
Rot çubuğu
Track idler
İstikamet tekeri
Tie down Bağlama
Track link
Palet zinciri (pabuçsuz)
Tie rod
Rod
Track roller
Yürüyüş makarası
TightSıkı
Track sag
Palet sarkması
Tighten / Tightining torque
Sıkmak / Sıkma torku
Track shoe
Palet pabucu
Tilt
Devirmek, eğmek
Track shoe width
Palet pabuc genişliği
Tilt brace (bulldozer)
Mekanik devirme kolu
Track type loader
Paletli yükleyici
Tilt cylinder / tilt lever
Devirme silindiri / Devirme kolu
Track type tracktor
Paletli traktör (dozer)
Time / time lag
Zaman / Gecikme
TractionÇekiş
Timer relay
Zamanlayıcı röle
Tractor / Terminal tractor
TimingZamanlama
HVT Hydraulic Variable Timing
Hidrolik değişken zamanlama (Cummins motorlarda)
Traktör, çekici / Liman çekicisi
TrainerEğitimci
TrainingEğitim
85
Transfer gear / transfer drive
Transfer dişlisi / Ara şanzuman - Aktarma şanzumanı
Unequal
Eşit olmayan
Transfer pump
Transfer pompası
Uniform
Düzgün, tek çeşit
TransmissionŞanzuman
Unique
Eşsiz, kendine özgü
Transmission control lever
Vites kolu
Unit Birim
Transmission cut off
Şanzumanı boşa alma (Komatsu)
Unit injector
Birim enjektör
Transmission pump
Şanzuman pompası
Universal joint
Mafsal istavrozu
Transmission screen and filter
Şanzuman süzgeçi ve filtresi
Unloader
Yükten çıkarma, boşa alma
Transport / Transport weight
Nakletmek / Nakliye ağırlığı
UnlockÇözme
TransportationNakliye
Unpaved
Kaplamasız yol, ham yol
Trap rock
Volkanik siyah taş
Unmatched
Birbirine uymayan
Trapping
Hapsolma, sıkışma
Unwanted
İstenmeyen, arzu edilmeyen
Trapezoidal bucket
Delta tipi kova
UpYukarı
Trash
Çöp, süprüntü
U packing
Travel
(Makinanın) hareketi, yürüyüşü
Upperstracture - Superstructure - UppercarriageÜstyapı (ekskavatör ve vinçlerde)
Travel motor
Yürüyüş motoru
Urban
Kent, kentsel
Tread / tire tread depth
Diş / lastik diş yüksekliği
Urgent / Top urgent
Acil / Çok acil
Treated
Isıl işlem görmüş
UsableKullanılabilir
Trench
Hendek, kanal
UserKullanıcı
Trencher
Kanal kazıma makinası, Trencer
Usual / Unusual
Alışılagelmiş, normal / Anormal
Trenching bucket
Kanal kovası
Utility
Yarar, istifade
U kesitli kauçuk sızdırmazlık keçesi
TriangleÜçgen
VacuumVakum
Trimming dozer
İstifleme dozeri (Komatsu)
Vacuum indicator = pressure drop indicator Filtre kirlilik göstergesi
Tripple / Tripple grouser shoe
Üçlü / Üç tırnaklı pabuç (Ekskavatör yürüyüş pabucunda)
Vacuator valve
Tripple pump
Üçlü pompa (Ard arda bağlanmış) (Delici makinalarda)
ValueDeğer
Trouble / Troubleshooting
Arıza / Arızacılık
Valve
Süpab (motorda), valf (hidrolikde)
Truck / Off Highway Truck / Kamyon / Yoldışı (hafriyat) kamyonu
Valve, inlet / valve, exhaust
Emme süpabı - Ekzost süpabı
Trucking cost
Kamyon nakliye maliyeti
Valve cover
Süpab kapağı, külbütör kapağı
Trunnion
Mil, muylu
Valve cotter
Süpab tırnağı
Trunnion housing
Mil yuvası
Valve guide
Gayıd, süpab yolluğu
Tube
Boru, iç lastik
Valve lash / Valve clearance
Süpab boşluğu
Tubeless
İç lastiksiz lastik (radyal lastik)
Valve lifter
Süpab iteceği, süpab fincanı
Tune up
Ayarlamak
Valve opening pressure VOP
Enjektör açma basıncı
TunnelTünel
Valve rotator Süpab döndürücüsü
TurbineTürbin
Valve seat insert Süpab bagası
Turbocharger
Valve spring
Süpab yayı
Vandalism / vandalism cover
Yağmacılık, barbarlık / Koruyucu kilitli kapak
Vane type pump Kanatlı pompa
Wastegate turbocharger
Turboşarj, Turbo
Turbodan çıkan ekzost gazını tekrar motora yönlendiren
tip turbo
Toz boşaltma lastiği
Turn / turning radius / turn signal
Döndürmek / dönüş yarıçapı / dönüş sinyali
Vapor - Vapour
Buhar
Twin / Twin shaft
İkiz, çift / ikiz şaftlı (Beton ve asfalt tesis karıştırma kazanla-
Variable / Vary
Değişken / Değişmek
rında)
V belt / non cog type / cog type / poly vee V kayışı / düz tipi / dişli tip / çok kanallı
Twist / Twisting
Bükmek / Bükülme
VehicleAraç
Two way valve
İki yönlü valf
Vehicle record index
Araç kayıt endeksi (Araça monte edilen aksamın listesi)
Tying down
Makinayı bağlamak (Nakliye aracına)
Velocity
Hız, sürat
Type / typical
Tip, çeşit / tipik
V engine
V motor
Vent / Ventilation
Havalandırmak / Hava basarak havalandırma
Tyre = Tire / Full rubber tyre - Solid rubber tire Lastik / Dolu lastik
Radial tyre / Conventional tyre
Radyal lastik / Çapraz - Bezli - Konvansiyonel lastik
Vernier caliper
Sürgülü kumpas
Beadless tyre (Caterpillar loader)
Caterpillarda yükleyicilere mahsus dışında çelik papuçları Vertical
Dikey, şakuli
olan ve şu an imalattan kalkmış bir çeşit lastik
Vessel
Gemi, tank, kamyon kasası
V kanalı
U Dozer
U bıçklı dozer
V groove
ULSD (Ultra low Sulphur Diesel)
Çok düşük kükürtlü yakıt (azami 15 ppm değerinde kükürt)
VibrationTitreşim
Ultrasonic
Ultrasonik, ses dalgası yansıması
Vibration damper
Titreşim damperi, titreşim sönümleyici
UnburnedYanmamış
VibratorVibrator
UnderAlt
Vibratory tamper
Tokmak (Sıkıştırma)
Undercarriage Alt takım, yürüyüş aksamı
Vibratory plate compactor
Tablalı sıkıştırma
Undercharge
Düşük şarz
View
Manzara, görünüş (teknik resimde)
Underground
Yer altı
End view / side view / top view
Alın görünüşü / Yandan görünüş / üstten görünüş
UnderguardZırh
VinylVinil
Undersize (US)
Alt ölçülü, standart ölçüsündan düşük
Viscose / Viscosity
Koyu, kıvamlı / Akma direnci, vizkozite
Understand Anlamak
Viscous fan drive
Vizkos fan tahriki - Civalı fan kavraması
Vise
Tezgah mengenesi
UnevenDüzensiz
86
Vise grip plier
Ayarlı pense
WetIslak
Visibility
Görüş, görüş mesafesi
Wheel / Fifth wheel
Teker / Dorse tablası
Visit
Ziyaret etmek, ziyaret
Wheel base Tekerler arası mesafe
Vital Hayati, önemli
Wheel lean
Teker yaslanması (Grayderde)
Vital Information Display system (VIDS)
Önemli bilgileri gösterme ekranı
Wheel loader
Lastikli yükleyici
VoiceSes
Wheel nut
Bijon somunu
VolatileUçucu
Wheel nut wrench
Bijon anahtarı
Volcanic rock Volkanik kaya
Wheel rim
Jant
Volt
Elektrik gerilim birimi
WhiteBeyaz
Voltage / Voltage drop / Voltmeter
Gerilim / Gerilim düşmesi / Voltmetre - gerilim ölçer
Wholesale
Voltage regulator
Gerilim düzenleyici, gerilim regulatörü
WideGeniş
Vulcanization
Vulkanizsyon - Kauçuğun pişmesi
Width of bucket
Toptan satış
Kova genişliği
VolumeHacim
WinchVinç
WaitBeklemek
WindRüzgar
Walk Yürümek
WindowPencere
Wall / wall thickness
Duvar / et kalınlığı
Windshield /windscreen
Ön cam
Walk around inspection
Makina çevresinde dolaşarak gözle yapılan kontrol
Windshield wiper Cam sileceği
Warehouse
Anbar, yedekparça deposu
Wiper arm / wiper blade / Rubber blade
Wiper motor / Wiper switch
WarmIlık
Cam silecek kolu / Cam silecek fırçası / Cam silecek fıça lastiği
Cam silecek motoru / Cam silecek anahtarı
Warmer / Fuel warmer
Isıtıcı / Yakıt ısıtıcı
Windshield washer
Cam yıkama
Warm up run
Motoru ısıtmak
Wing nut / Wing bolt
Kelebek somun / Kelebek cıvata
Warning
Uyarı, ikaz
WinterKış
Warning light - Warning lamp
İkaz lambası, uyarı lambası
WipeSilmek
WarrantyGaranti
Wiper arm / Wiper blade
WashYıkamak
WireTel
Washer / Flat
Wiring connector
Elektrik tesisat bağlantı soketi
Wiring harness
Elektrik tesisatı, kablo tesisatı
Lock washer - Split spring - External tooth
Pul, rondela / Düz
Kilitli rondela - Yaylı yarık - Dıştan dişli
Cam silecek kolu / cam silecek lastiği
Washer trust
Gezinti pulu
Wood / wood chips
Tahta, ağaç, takoz / Talaş
Waste
Atık döküntü
Work / Work order
İş / İş emri
WatchSaat
Work equipment
Çalışma ekipmanı
WaterSu
Work mode choose system
İş kademe seçim sistemi
WA (Water Absorbent)
Su emici - Su soğurma özellikli
Working cloth
İş giysisi / Tulum
Water cooled
Su soğutmalı
Working lamp
Çalışma lambası
Water level
Su seviyesi
Work shop
Atölye
Water manifold / water pump
Su manifoldu / devirdaim (içten yanmalı motorlarda)
Worm / Worm gear
Sonsuz vida / Sonsuz dişli
Water proof
Su geçirmez - su geçirimsiz
Worm drive band hose clamp
Sonsuz vidalı hortum kelepçesi
Water resistant
Su geçirmez - su geçirimsiz
WornAşınmış
Water separator
Su ayırıcısı
Woven Dokunmuş , örülmüş
Water temparature gauge
Motor su hararet göstergesi
Wrap around
Sarma
Water temperature sensor
Su hareret müşiri
Wrapper
Saran , sarmalayan (filtre)
Waterwell
Su kuyusu
Wrench / filter wrench / Chain wrench
Anahtar / filtre anahtarı (çelik bandlı) / zincir anahtar
Wax
Mum (yakıtda)
WayYol
WCF (Work Cabality Faktör)
İş görme katsayısı - Yükleyicilerde lastik değerlendirme
Half moon ring wrench
Yarımay yıldız anahtar
Combination wrench
Kombine anahtar
WristBilek
sayısı
Wrong Hatalı, yanlış
WeakZayıf
Yard
Alan, boş arazi
Wear Aşınma
Year / Yearly
Yıl / Yıllık
Wear life / Wear limit
Aşınma ömrü / Aşınma sınırı
YellowSarı
Wear material
Aşınma malzemesi
Yoke
Çatal bağlantı
Wear plate (bucket)
Aşınma plakası (kova)
Z bar
Z bar (Yükleyicide kovayı kontrolde kullanılan
Wear resistance
Aşınma direnci
mafsallı kol düzeneği)
Wear ring
Aşınma bileziği
ZeroSıfır
Wear strip
Aşınma bandı
Zero tail
Sıfır kuyruk (Ekskavatörde karşı ağırlık kısmının az olması)
WedgeKama
ZincÇinko
Weigh / Weighing unit Ağırlık / Tartı birimi (Asfalt/Beton tesisinde)
Zone / danger zone
Weighing belt conveyor
Kantar bandı (Beton santralleri/ mekanik plent)
Weighing hopper
Kantar haznesi
Week / Weekly
Hafta / Haftalık
Weight Ağırlık
Bölge, bölüm, kısım / tehlikeli alan
WeldKaynak
87
Fıkra Köşesi
Eğlence Zamanı...
Kedi ve Mühendis
Yanlış Mail
Adamın biri bir gün yolda giderken otostop yapan bir kedi görür, durur ve arabaya alır.Kedi
ön koltuğa geçer ve dile gelir;
-Ben aslında bir insanım, eğer benim başımı bir
kere okşarsan çok güzel bir prenses haline gelirim ,der.
Adam güler ve arabayı sürmeye devam eder.
Kedi tekrar dile gelir;
-Eğer benim başımı okşarsan çok güzel bir
prenses olacağım ve seninle 1 hafta kalmaya razıyım der. Adam tekrar güler ve iki elini de direksiyondan ayırmayarak sürmeye devam eder.
Kedi sıkılmaya başlar ve der ki;
-Eğer benim başımı okşar ve güzel bir prenses
haline çevirirsen seninle bir hafta kalırım ve istediğin her şeyi yaparım.
Adam yine güler, sonunda kedi dayanamaz;
-Senin neyin var? sana çok güzel bir prenses
olduğumu ve beni öpersen 1 hafta seninle kalıp
istediğin her şeyi yapacağımı söyledim. Neden
beni öpmüyorsun?
Sonunda adam konuşur;
-Bak ben bir mühendisim. Konuşan bir kedi, bir
prensesten daha ilginç geliyor.
Adamın biri yeni ulaştığı otele kaydını yaptırır.
Odasına girdiğinde masada bir bilgisayar görür
ve karısına e-mail atmaya karar verir.
Fakat yazdığı mesajı farkında olmadan yanlış
bir adrese gönderir....
Tam bu sırada farklı bir yerde kadın, kocasının
cenaze töreninden evine yeni dönmüştür ve bilgisayarındaki maili görür, arkadaşlarından geldiğini
düşündüğü maili okuyunca olduğu yere yığılıp kalır.
Odaya giren annesi yerde yatan kızını ve ekrandaki mesajı görür.
-Kime : Sevgili karıma
Konu : Yeni ulaştım.
Tarih : 16 Mayıs 2004 Benden haber aldığına
şaşıracağından eminim. Burada bilgisayar var ve
sevdiklerimize e-mail gönderebiliyoruz. Buraya
yeni ulaştım ve kaydımı yaptırdım. Her şey yarın
senin buraya geleceğini düşünülerek hazırlanmış.
Seninle buluşmayı dört gözle bekliyorum. Umarım
benim gibi sorunsuz bir yolculuk geçirirsin.
Not : Burası çok sıcak.
Trafik kazası
Bir trafik kazası ihbarı alan polisler olay yerine gelirler.
Olay yerinde ağızları burunları dağılmış, kafaları kan içinde
iki kazazedeyi yerde yatarken görürler. Ancak arabalarda
bir çizik dahi yoktur. Polis kazazedelerden birinin yanına
yaklaşıp olayın nasıl olduğunu sorar.
Temel:
- Hava sisli idi. Önümü cöremiyordum. Camdan başımı çıkarmış yol çizgilerine bakarak cidiyordum. Haçan bu salak da
öyle geliyormuş.
Adam Olmak
Hocaya bir gün:
-Adam olmanın yolu nedir? Diye sormuşlar.
Hoca şu cevabı vermiş:
-Bilenler söylerken, bilmeyenler can kulağıyla
dinlemeli, bilmeyenler söylerken, susturmanın
çaresine bakmalı...!
88
Topun hacmi
Bir matematikçi, bir fizikçi ve bir mühendise bir
kırmızı top verip bunun hacmini nasıl bulacaklarını sormuşlar.
Matematikçi, bir mezura ile etrafını ölçüp formülle yarıçapını hesapladıktan sonra diğer bir formülle yarıçapından hacmini bulacağını söylemiş.
Fizikçi ise topu suya batırıp yer değiştiren suyun hacmini ölçerek topun hacmini bulabileceğini söylemiş.
Top son olarak mühendisin eline verilmiş, mühendis topu şöyle biraz çevirip bakmış ve sonra:
"Bana kırmızı toplar kataloğunu bulun" demiş.
Tahmin Etmiştim
Temel'in kol saati durmuş. İçini açmış ve içinden ölü bir karınca çıkmış. Temel:
-Uyy...Zaten pen tahmin etmiştum makinistun
öldüğinü...
Etkinliklerimiz
“İş Makinaları Mühendisleri Birliği (İMMB) Bilgi Paylaşımı İçin Değişik Seminer Organizasyonları
İle Üyelerini ve Sektör Temsilcilerini Biraraya Getirmeye Devam Ediyor”
İsveçli Özel Çelik Üreticisi SSAB, Strenx ve Hardox Ürünlerini Tanıttı
Derneğimizin ekim ayı etkinliğini İsveçli SSAB firmasıyla birlikte organize ettiğimiz seminer ve akşam yemeği davetiyle
6 Ekim 2015 tarihinde Ankara’da The Green Park Otelde gerçekleştirdik.
Düzenlenen seminerde, SSAB firması, Türkiye Teknik Geliştirme Müdürü Burak Beşler’in sunumuyla birlikte katılımcılara yeni yüksek dayanımlı sacı Strenx ve aşınma dirençli Hardox ürünleri ile ilgili detaylı bilgi verdi.
SSAB Teknik Müdürü Burak Beşler, SSAB ve RUUKKI birleşmesinden sonra her iki firmanın güçlü özelliklerini birleştirerek pazarda gerek üretim ve pazarlama gerekse teknik altyapı ve operasyonel olarak oldukça üstün bir konuma
geçtiklerini vurguladı.
Burak Beşler ayrıca, SSAB ve Ruukki tarafında yakalanan üstün özellikleri tek çatı altında birleştirerek üretim kalitesinde yakaladıkları performansı hizmet kalitesine de yansıtarak tüm dünyada müşterilerine ayrıcalıklı hizmetler sunmaya,
yeni ve üstün özellikli ürünler geliştirmeye başladıklarını, bunlardan birinin de lansmanını yeni gerçekleştirdikleri Strenx
olduğunu belirtti.
Bu ürün ailesi ile müşterilerine üretim, dayanıklılık ve enerji verimliği açısından çok ciddi avantajlar sağladıklarının
önemle altını çizen Burak Beşler, aynı zamanda aşınma dirençli plakalarda dünyanın en geniş ürün gamı Hardox’ta müşterilerine 400 Brinell ile 650 Brinell sertlik aralığında ve 0,7 mm - 160 mm kalınlık aralığında plakalar temin edebildiklerini
açıkladı.
Atölyede ürünlerin kullanımı ile ilgili çeşitli bilgilerin de verildiği seminer sonrası akşam yemeğinde tüm katılımcılar
SSAB firmasının konuğu oldular.
90
91
Sektörden Haberler
KALARA PNÖMATİK LUPAMAT Kompresör’ün
Bölge Ana Bayisi Oldu
Dernek Üyemiz
Sn.Murat
ALİŞİROĞLU’nun
ortağı olduğu ve
bir buçuk yıl önce
kurulan KALARA
PNÖMATİK firması
LUPAMAT’ın bölge
ana bayisi oldu.
Dernek Üyemiz Sn.Murat ALİŞİROĞLU’nun ortağı olduğu ve bir buçuk yıl önce kurulan KALARA PNÖMATİK firması
LUPAMAT’ın bölge ana bayisi oldu.
2014 Mart ayında bayisi olduğu Lupamat Kompresörlerin yıl sonunda 240 bayisi içinde, satışta Türkiye ikincisi olan
KALARA PNÖMATİK’in Ostim Bağdat Caddesi’nde bulunan
ofisi artık 11 ildeki bayilerin ana bayisi olarak hizmet vermeye
başladı. KALARA PNÖMATİK firması 2014 Şubat ayında kurulmuş olup, kuruluşundan bu yana LUPAMAT Makina Sanayi
A.Ş nin yetkili bayiliğini yapmaktadır.
DİRİNLER Grup Bünyesinde olan ve 1968 yılında kurulan
Lupamat Makina Sanayi A.Ş yeni yapılanma çerçevesinde
müşteriye daha hızlı ulaşmak ve daha fazla müşteri memnuniyeti sağlamak için bölgesel güç unsurlarına yatırım yapmaktadır.
KALARA PNÖMATİK; sıfır ve ikinci el kompresör, jeneratör,
profesyonel boya tabancaları satışı, hava tesisatı işleri ile bölgesinde müşterilerine hizmet vermektedir.
92
KALARA PNÖMATİK HİDROLİK VE BASINÇLI
İŞ MAK.İTH.İHR.DAN.MÜH.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
Adres :Bağdat Caddesi 387/3 OSTİM/ANKARA
Tel
: 0312 385 84 17
Fax
: 0312 385 84 18
Web::www.kalara.com.tr
e-mail:[email protected]
2. Uluslararası İş Makinaları Kongresi Sektörü
Yeniden Bir Araya Getirecek
Türkiye İş Makinaları
Distribütörleri ve
İmalatçıları Birliği
(İMDER) tarafından
2013 yılında birincisi
gerçekleştirilen
Uluslararası İş Makinaları
Kongresi’nin ikincisi
20-21 Ekim 2016
tarihinde İstanbul’da
düzenlenecek.
Dünya iş makinası sektörünün bir araya geleceği kongreye
25 ülkeden 900 kişi katılacak. Kongre’de, iş makinası sektörüne
küresel anlamda yön veren dev firmaların üst düzey yöneticileri,
sektörün geleceğini İstanbul’da ele alacak.
İMDER Yönetim Kurulu Başkanı Tamer ÖZTOYGAR birinci
kongrede beklentilerin çok üzerinde bir başarı yakalandığını ve
böylelikle ikinci kongrenin hedefinin de çok yükselmiş olduğunu
açıkladı.
İMDER Genel Sekreteri Faruk AKSOY da düzenleyecekleri
ikinci iş makinaları kongresinde sektörün en önemli oyuncularını bir araya getirmeyi hedeflediklerini ve Dernek olarak 14 yıllık
geçmişleri boyunca yürütülen yoğun iletişim, işbirliği ve lobi faaliyetlerinin karşılığında, bu çapta bir kongreyi organize etmelerinin ve sektörün en büyük oyuncularının katılımını sağlamalarının
mümkün olduğunu vurguladı.
Kongre kapsamında gerçekleştirilecek bir diğer faaliyet de
küresel oyuncu pozisyonundaki firma temsilcileri ile yerli firma
temsilcilerini eşzamanlı ikili iş görüşmeleri organizasyonu çerçevesinde bir araya getirmek olacak. Burada amaç, muhtemel işbirliği fırsatlarının bire bir görüşülmesi olarak belirlenmiş. Bu bağlamda Ekonomi Bakanlığı himayesinde İMDER tarafından yürütülen
UR-GE (Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi)’nin aktif
bir şekilde kongreye adapte edileceği belirtiliyor.
Sonuç olarak, 2013 yılında birincisi düzenlenen ve uluslararası ölçüde bir başarıya dönüşen İş Makinaları Kongresinin ikincisi 20-21 Ekim 2016 tarihleri arasında İstanbul’da misafirlerini
ağırlamaya hazırlanıyor.
93
Eğitimlerimiz
Motor ve Revizyon Eğitimleri
Karayolları Genel Müdürlüğü Makina İkmal Dairesi Başkanlığı ile yapmış olduğumuz protokol neticesinde ikincisini düzenlemiş olduğumuz ‘’İçten Yanmalı Motorların Temel Prensipleri ve Revizyon İlkeleri’’ konulu eğitimi 23.24.25 EKİM 2015
tarihlerinde Karayolları Akköprü Atölye’sinde gerçekleştirdik.
94
Operatör Eğitimleri
Kasım 2015 Mobil Vinç Kursu
Kasım 2015 Forklift Kursu
95

Tünel Kazı Otomasyonları ve Ofis Yazılımları

Transkript

Benzer belgeler

Teknik Özellikler

Hidrolik Kırıcılar

Kubota U10-3 Mini Ekskavatör Ürün Kataloğunu

Taşınabilir Yağ Delinme Test Cihazı › KOLAY

Endüstriyel Çözüm Ortağınız

Lubricants - Engine Oil - Passenger Car Motor Oils

Komatsu wa320

PLENUM CEILING - vianenkvs.com