Kitaptan Bir Bölüm - İntifada Yayınları

Genel: 1
Filistin: 1
Leyla Halid: Filistin Kurtuluşunun Simgesi
Sarah Irving
Copyright © Sarah Irving 2012.
Leila Khaled: Icon of Palestinian Liberation
first published by Pluto Press, London
www.plutobooks.com
Bu kitabın Türkçe yayın hakları AnatoliaLit Ajansı aracılığıyla alınmıştır.
Çeviren:
Ayşe Düzkan
Editör:
Harun Özgür Turgan
Kapak Tasarımı ve Grafik:
Meltem Ulusoy
Kapak Fotoğrafı:
Apartheid Duvarı’nın Batı Şeria’nın Beytüllahim kentinden geçen bölümüne
çizilmiş duvar resminde Leyla Halid’in simgeleşen görüntüsü. © Miriam Pellicano
Birinci Basım: Ağustos 2014, İstanbul
Baskı ve Cilt:
Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti.
İ.O.S.B. Çevre San. Sit. 8. Blok No:38-40-42-44 Başakşehir - İstanbul
Matbaa Sertifika No: 12028
ISBN: 978-605-85156-0-4
İntifada Yayınları
Halil Rifat Paşa Mah. Yüzer Havuz Sok. No:1/A-566, 34384 Şişli – İstanbul
Yayınevi Sertifika No: 30264
W: www.intifadayayinlari.com E: [email protected]
T: twitter.com/intifadayayin F: facebook.com/intifadayayinlari
Sarah Irving
Leyla Halid
Filistin Kurtuluşunun Simgesi
Çeviren:
Ayşe Düzkan
Sarah Irving
Şimdilerde İskoçya Edinburgh Üniversitesi’nde Ortadoğu üzerine doktora yapıyor. İngilizce yayın yapan dünyaca tanınmış Filistinli Electronic Intifada internet sitesinin düzenli yazarlarındandır, sitede Filistin
hakkında kitap, film ve sergi eleştirileri yazıyor. İkinci Filistin İntifadası döneminde Uluslararası Dayanışma Hareketi’nin (International
Solidarity Movement) gönüllüsü olarak Batı Şeria’da çalışmıştır. Yayımlanmış diğer kitapları arasında Filistin seyahat kitabı Bradt Guide
to Palestine (2012) vardır. Arapçadan şiir, kısa öykü ve roman çevirileri yapmaktadır. Ayrıca bu kitabın da içinde yer aldığı Pluto Books’un
Revolutionary Lives (Devrimci Yaşamlar) serisinin editörüdür.
Ayşe Düzkan
Demokrat, Sabah, Star gazetelerinde, Şamdan Plus ve Pazartesi dergilerinde çalıştı. Radikal, Milliyet, Pişmiş Kelle, Hayalet Gemi, Kırmızı
Alarm, 2000’de Yeni Gündem, Express, Özgür Politika, sabitfikir ve
gazetem.net’te yazdı. Çalar Saat (Parantez, 1994), Behiç Aşçı Kitabı (Versus, 2006) ve Erkekliğin Kitabında Yazmaz Bu (Versus, 2006)
kitaplarının yazarıdır. Çevirileri arasında William S. Burroughs, Canki
(İletişim Yayınları, 1994); Valerie Solanas, Erkek Doğrama Cemiyeti Manifestosu (Sel Yayıncılık, 2002) ve Jane Austen, Emma (Bordo
Siyah, 2004) var. Tanıdığı ilk gerilla olan Leyla Halid’in biyografisini
tercüme ettiği için mutlu.
Üç kuşaktan muhteşem kadınlar,
Meg, Cathy, Leyla ve Merryn
ve Marc, Zoe ve Viv için
İçindekiler
Giriş 13
1.Bölüm: Hayfa, Lübnan, Kuveyt 25
2.Bölüm: Savaşçı Leyla 47
3.Bölüm: Kara Eylül 67
4.Bölüm: Evlilik ve Ölüm 91
5.Bölüm: Devrimci Kadınlar 125
6.Bölüm: Ürdün’e Taşınma ve Filistin’e Dönüş 151
7.Bölüm: Leyla Halid’in Geleceği, Filistin’in Geleceği 173
Kaynaklar 185
Dizin 191
Fotoğraflar
14
1. Leyla Halid'in simgeleşmiş görüntüsü
2. Filistin Halk Kurtuluş Cephesi (FHKC) üyeleri, 1969 civarında
65
bir eğitim sırasında çay içerken
3. Halid’in simgeleşmiş görüntüsü, İsrail Ayrım Duvarı’nın Beytül70
lahim Kontrol Noktası’nda
4. Apartheid Duvarı’nın Batı Şeria’nın Beytüllahim kentinden geçen bölümüne çizilmiş duvar resminde Leyla Halid’in simgeleşen
görüntüsü (Kapak Fotoğrafı)
122-123
5. Batı Şeria’nın Beyt Sahur kasabasındaki bir duvar resminde
Leyla Halid
143
6. Leyla Halid Amman’daki evinde, Eylül 2008
154
7. Leyla Halid 2007’de Nairobi’deki Dünya Sosyal Forumu’nda
Brezilyalı radikal çizer Carlos Latuff ile birlikte
175
8. Sanatçı Marguerite Dabaie’nin, ABD’de bir Filistinli-Hıristiyan
olarak büyümekle ilgili kendi yaşadıklarını keşfettiği The Hookah
Girl adlı elektronik dergiden bir görüntü
181
Teşekkürler
Leyla Halid’e, Halil Makdisi’ye, Linda Clair’e, Naim’e, Semir’e
ve özellikle Filistin’de ve Filistin diasporasında yaşayıp adlarının
açıklanmasını istemeyen ama zamanlarını, anılarını, düşüncelerini ve
misafirperverliklerini bana sunan herkese; askeri işgal altında veya
memleketlerinden uzakta yaşayan, sebat ve cesaretleriyle adalete
inanan herkese ilham veren bütün Filistinlilere; gösterdiği büyük sabır
için Pluto Press’ten David Castle’a ve ta en başta Filistin’le ilgilenmeme sebep olan Uluslararası Dayanışma Hareketi’ne teşekkürler.
Türkçe Çevriyazı
Kitapta geçen Arapça ve İbranice özel adların Türkçe çevriyazıları
kullanılmış, kaynakçada Batı dillerindeki yazımın yanı sıra köşeli
ayraç içinde Türkçe çevriyazı verilmiş, Batı dillerindeki yazımıyla
tanınmış adlar olduğu gibi aktarılmıştır.
13
Giriş
29 Ağustos 1969. Beyaz bir takım giymiş, geniş kenarlı bir şapka ve büyük bir güneş gözlüğü takmış olan genç bir kadın Roma
havaalanında oturmuş, TWA 840 sefer sayılı uçağı beklemektedir.
Gergin görünmektedir ama zaten uçmak üzere olanların birçoğu
gergin görünür. Oysa yazlık kıyafetiyle Audrey Hepburn’ün bu benzeri, havaalanı güvenliğinden bir tabanca ve el bombası geçirmiştir ve aynı salonda, karşı tarafında oturan adamı tanımazdan gelmektedir. Adam, Selim İsavi’dir; Filistin Halk Kurtuluş Cephesi’nin
(el-Cebhetu’ş-Şeabiye li Tahrir Filastin - FHKC) “Che Guevara Gerilla
Birimi”nden arkadaşı olan savaşçı. Kadınsa Leyla Halid. Kendisiyle
sohbet etmeye çalışan bir başka yolcuya sıcak davranır ama cevapları kaçamaktır.
Leyla Halid ve Selim İsavi, Atina’ya giden uçağı, rotasını değiştirip Halid’in doğum yeri olan ama Filistinli bir mülteci olarak artık gidemediği Hayfa’nın üzerinden uçmaya zorlar. Dehşet içindeki
yolcuları korkutmakla birlikte zarar vermeyen İsavi ve Halid, uçağın
Şam’a yönelmesi emrini verir, burada uçağın burnu havaya uçurulur. Basın bu “hava korsanı kız” karşısında merak içindedir ama o,
aylar sonra FHKC lideri Corc Habaş’tan azar işitecektir, çünkü televizyonculara konuşmayı reddetmektedir. Halid bunun yerine bıçak
altına yatar, altı estetik ameliyat geçirir. Kendisi için yeni görevlerin
planlandığını bilmektedir ve tanınmak istemez.
6 Eylül 1970. Honduras pasaportlarıyla yolculuk yapan bir başka
GİRİŞ
15
çift, Amsterdam’da bir El Al Boeing 707 uçağına biner. Adam, bundan dokuz yıl sonra Nikaragua’yı diktatör Somoza’dan kurtaracak
olan Sandinista hareketinin Nikaragualı-Amerikalı bir mensubu
olan Patrick Arguello’dur. Kadınsa, yine Leyla Halid.
Çift, New York’a gidecek olan uçağın turist-sınıfı bölümünün
ikinci sırasında ciddi ifadelerle oturur. Ama uçak Manş Denizi’nin
üzerinden geçerken kokpite girmeye çalışırlar. Aynı sırada Avrupa
ve Ortadoğu’da başka birkaç uçak FHKC timleri tarafından kaçırılmaktadır ama eylemi yapanlar için işlerin fena halde ters gittiği tek
uçak budur. Uçağın pilotu, eylemcilerin dengesini bozmak için pike
yapar, Arguello vurularak öldürülür, Halid ise yakalanır.
Halid ve Arguello Ürdün’de kullanılmayan bir Britanya Kraliyet
Hava Kuvvetleri üssü olan Dawson’s Field’de yoldaşlarıyla buluşmayı hedeflemiştir. Kaçırılan diğer uçaklar da Ürdün’ü neredeyse iç
savaşa sürükleyecek ve zaten gergin olan Ortadoğu’da iplerin kopmasına sebep olacak uluslararası bir olayın parçası olarak burada
birkaç hafta geçirecektir. Leyla Halid, olayı izleyen bir ayı Dawson’s
Field yerine Londra Ealing polis karakolunda geçirir.
* * *
Uçak kaçırmalara katıldığı su götürmezdi, ancak olayın sonucunda gerçekleşen esir takası Leyla Halid’in hiçbir biçimde
yargılanmaması anlamına geliyordu. Halid en tanınmış Filistinli
kadınlardan biri olmuş ama bazı feministler tarafından ulusunun
kadınlarının esenliğini solcu ya da milliyetçi bir politik tutumun
tanıtımına alet ettiği için kınanmıştır. Kimileri için o, kadın devrimcilerin büyüleyici simgesidir, başkaları onu ülkesinin kurtuluşu
için savaşan bir kahraman olarak görür, daha da fazla sayıda insan
içinse, basında yerden yere vurulması ve ziyaret etmek istediği ülkelere sokulmaması gereken, adı çıkmış bir teröristtir. Öz kardeşi
16
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
o sanılarak öldürülmüştür ama o politik davasına bağlı kalmıştır.
Leyla Halid’in hayatı, modern İsrail Devleti’nin tarihinin yanı başında, karşılıklı düşmanlıkla akmaktadır ve büyük ölçüde, küçük bir
çocukken terk etmek zorunda kaldığı ülke tarafından şekillendirilmiştir.
Leyla Halid’in kamuoyundaki imgesi neredeyse tamamen tarihteki o büyük anla, 1969 ve 1970’teki unutulmaz uçak kaçırmalarla belirlenmiştir. Ama o zamandan bu yana bir eş ve anne, öğretmen ve kampanyalar yürüten bir siyasetçi, Filistin Ulusal Konseyi
üyesi ve Filistinli Kadınlar Genel Birliği’nin liderlerinden olmuştur. Hâlâ ülkesi için ölebileceğini söylese de, Kuzey İrlanda’dan
Nikaragua’ya, birçok militan, birçok yaftalanmış “terörist” gibi o da
silahlı mücadeleden politik arenaya geçmiştir. Bir simge statüsüne
sahip olması ona kapılar açmış ve insanların ona kulak vermesini
sağlamıştır ama aynı zamanda –ona giriş izni vermeyen ülkeler ve
onu asla teröristten başka bir şey olarak görmeyecek insanlar tarafından- dışlanmasına yol açmıştır.
Leyla Halid’in 2002 baharında bir dizi konuşma yapmak üzere
Britanya’yı ziyaretine izin verildi, ama o zamandan beri kendisine
vize verilmemesi ne türden hırsları harekete geçirdiğini gösteriyor.
Leyla ile ilk kez 2002’deki ziyaretinde, Manchester’daki Pankhurst
Kadın Merkezi’nde yapılan küçük bir toplantıda tanıştım. İsrail ordusunun son yıllardaki en sert saldırılarından biri sırasında Batı
Şeria’da çalışmış ve yeni dönmüştüm. Başkan Arafat, Ramallah’ta,
kendi karargâhında tutsaktı, Beytüllahim’in Ahır Meydanı çevresindeki evlerde yaşayan onlarca sivil, işgalci İsrail birliklerinden
saklanan savaşçıların yanında Doğuş Kilisesi’ne kaçtıktan sonra,
burada altı hafta süren bir kuşatmaya göğüs germişti. Cenin’de kim
bilir kaç aile kendi evlerinin molozları arasında buldozerlerle ezilmiş, kadim Nablus şehri, silahlı Filistinlileri saklandıkları yerden
çıkartmaya çalışan İsrail güçlerince tarihi binaların yıkılışına şahit
olmuştu.
GİRİŞ
17
Bu baş döndürücü atmosferde toplantının başkanı, Leyla’ya
beni işaret etti, o da salonu geçti, beni ayağa kaldırdı ve oradan
yeni gelmiş birinin üstünden vatanının kokusunu almak ve vatanına dokunmak istediğini söyleyerek beni kucakladı.
O sırada ellilerinin sonunda olan Leyla Halid hâlâ çok çarpıcı
bir kadındı, 30 yıl önceki güzel genç hava korsanının fotoğraflarını görenler onu hemen tanıyabilirdi. Manchester Dostları Toplantı
Evi’ndeki herkese açık olan toplantıda yüz elli kişilik bir topluluğu
konuşmasıyla büyüledi; kendi şanlı günlerini değil, Filistin halkının tanınma ve haklar için sürdürdüğü mücadeleyi anlatıyordu.
Ardı ardına yaktığı sigaraların daha da derinleştirdiği, genizden
gelen bir sesi, alışılmış değerlere meydan okuyan bir duruşu vardı.
Bir lokanta masasının etrafında grubumuza Müslüman bir kültürden geldiğini ve bütün Filistinlilerin, Müslüman olmayanların
bile kimliğinde bunun önemli bir yeri olduğunu açıkladı. Sonra
bana genç bir kadın olarak hayattaki büyük zevklerin iyi yemek, iyi
içki ve iyi aşk olduğunu anlamam gerektiğini ama kendisinin bu
listeye sigarayı da ekleme eğiliminde olduğunu söyledi. Filistin davası için uçak kaçırmış, üstelik de iki uçak kaçırmış olan bu kadından ne beklediğimden emin değilim ama bunu beklemediğimden
neredeyse emindim.
Tuhaf bir biçimde Leyla Halid hakkında çok az şey yazılmıştır.
Modern zamanların futbolcuları ve pop şarkıcıları gibi daha otuzuna varmadan, 1973 yılında bir otobiyografi yayımlamıştı. Bu
aslında o sırada FHKC’nin propaganda bölümünde çalışan bir
akademisyen olan Corc Haccar (George Hajjar) tarafından, 1970
olaylarından politik avantaj sağlamak için kaleme alınmıştı; Leyla
Halid’e göre kendisi günlerini Haccar’a hayatını anlatmakla geçirmiş ve o da yazdığı her bölümü onaylaması için ona göstermişti.
Bu kitabın baskısı tükeneli çok oldu, iyi durumdaki kopyaları artık
yüzlerce sterline el değiştiriyor. Leila’s Hijack War (Leyla’nın Hava
18
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
Korsanlığı Savaşı) adlı büyük boy basılmış bir kitap da bu olaylardan faydalanıyordu; kitabın yazarlarından biri Britanya’da seçim geceleri yapılan yayınların duayeni Peter Snow’du ve kitapta
Leyla’nın kendisinden çok, uçak kaçırma olaylarının Britanyalı kurbanlarının yaşadıkları hakkında bilgi vardı. Eileen MacDonald’ın
“kadın teröristler”le ilgili 1990 tarihli Shoot the Women First (Önce Kadınları Vurun, 1994) adlı kitabında yer alan Leyla ile ilgili bölüm, kısmen Şam’daki Yermuk mülteci kampında yaşadığı sırada yapılmış
olan bir görüşmeye dayanır. Bu kitaplar dışında, bu çarpıcı kadınla
ilgili daha fazla bilgi edinmek isteyen İngilizce okurların elinde Guardian, çeşitli sol dergiler ve çarpık ama kusursuz mantığıyla Aviation Security International gibi yayınlarda çıkan birkaç röportaj vardır
sadece.
Bu kitap en azından bu bilgi yetersizliğinin yarattığı boşluğu
kısmen de olsa doldurmaya çalışıyor. Bu çalışma için Leyla’yla halen yaşadığı Amman’da 2008’de yapılan bir dizi görüşmenin yanı
sıra başka röportajlardan ve onun düşünce ve eylemlerine gerek
destek veren, gerek düşmanlık besleyen kitap ve makalelerden yararlanılmıştır. Leyla Halid’in kendi hayatına dair olayların kaydını tutmanın yanı sıra onun akla getirdiği bazı noktaları ve merak
konularını da (kısa bir kitabın sınırları içerisinde) incelemeye çalıştım: Kariyerlerine şiddet eylemleriyle başlayan militanlar daha
sonra nasıl olup da bunu politik müzakere ve tartışma alanına taşıyor? İnsanlar -özellikle kadınlar- neden ve nasıl silahlı mücadele
yolunu izlemeye karar veriyor ve neler kazanıp neler kaybediyorlar?
Halid’in döneminin solcu devrimi ile bugün silahlı Filistin direnişine egemen olan İslamcı partiler arasında nasıl bir bağlantı var? Ve
romantikleştirilen, cinselleştirilen “Audrey Hepburn terörist” figürü
Filistin mücadelesinin genelinde kendine nasıl bir yer buluyor?
* * *
GİRİŞ
19
Leyla ilk uçağını kaçırdığında Filistin Halk Kurtuluş Cephesi
uluslararası bağlantıları bulunan ve Filistin halkının sadece 20 yıl
önce terk ettiği topraklara dönüş hakkını kazanma amacını açıklayan solcu bir örgüttü. Bu, daha iki yıl önce Bolivya’da öldürülen
Che Guevara’nın ve Güneydoğu Asya’daki kurtuluş savaşlarının
dönemiydi. Ezilen halkların silahlı araçlarla direnme hakkı dünyanın her yerinde tartışılıyor ve bu hareketlerin kahramanları öğrenci
odalarının ve solcu evlerin duvarlarını süslüyordu. İkinci dalga feminizm de yükselmeye başlamış olması, bu genç kadın hava korsanıyla ilgili haberlerin alındığı ortama bir başka boyut katıyordu.
Leyla’nın Ortadoğu’daki yurdunda İsrail daha yeni Altı Gün
Savaşı’nda, Mısır, Ürdün ve Suriye’nin birleşmiş ordularını yenmiş,
Arap dünyasını askeri olarak küçük düşürmüş ve Ürdün Nehri’nin
batısında ve Sina’nın kuzeyinde kalmış bulunan Filistin topraklarını ele geçirmişti. Batı Şeria ve Gazze’deki Filistinliler, İsrail
Devleti’nin 1948’de ilk kuruluşundan kalan binlerce mülteci de dahil olmak üzere Ürdün ve Mısır egemenliği altında yaşarken artık
İsrail’in askeri işgali altındaydılar. Buna rağmen dünya Filistinlilerin kendisine asgari ilgi gösteriyordu. Filistinliler Batı tarafından
Yahudiler ve Araplar arasındaki düşmanlığa sıkışıp kalan ve Arap
güçlerinin saldırganlığına bahane olmak dışında pek bir önem taşımayan, yerinden yurdundan edilmiş küçük bir mülteci topluluğu
olarak görülüyordu.
Ürdün, Lübnan ve Suriye’deki mülteci kamplarındaki Filistinlilerin arasında hoşnutsuzluk mayalanıyordu. 1960’ların ortalarından beri büyüyen bir direniş hareketi, Altı Gün Savaşı ve Filistinlilerin Arap rejimleri tarafından dillendirilen boş destekten gittikçe
daha fazla şüphe eder hale gelmesiyle daha da radikalleşmiş ve
popülerleşmişti. 1970’ler boyunca Lübnan’da yaşayan Rosemary
Sayigh’ın dediği gibi:
Filistin Direniş Hareketi’ni (FDH) Altı Gün Savaşı’nın hemen
20
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
ardından, ilk ortaya çıktığı tarihsel an ve ruh halinden ayırmak
çok zordur; küllerinden doğmuş anka kuşu gibi, Arap ordularının
çöküşüyle aşağılanmış olan bütün bir ulusu ateşlemişti. Direnişin bu ilk göz kamaştırıcı çıkışı, Arap kamuoyunun geniş bir
kesiminin kahramanlara tapmasına yol açtı; salon milliyetçileri
fidaiyin’i “melekler” ve “mesihler” olarak adlandıracak kadar ileri gitti. Bu türden destek kısa zamanda ne kadar sığ olduğunu
ortaya koydu ama bir süreliğine FDH’ye resmi destek vermeleri
için Arap rejimlerinin üzerinde baskı yarattı… [K]endisini doğrudan ABD’nin ekonomik ve siyasi egemenliğine karşı Üçüncü
Dünya’nın verdiği mücadelenin çerçevesine yerleştiren FDH,
Arap dünyasındaki radikal unsurları canlandırdı ve [gerici Arap]
rejimlerinin gerçek karakterini ortaya koydu.1
1969’da gerçekleştirdiği eylem, Leyla Halid’i birkaç haftalığına ünlendirmişti ancak 1970’teki girişiminin ölçek ve cüreti iyiden
iyiye mimlenmesine yol açtı. Ürdün’deki Dawson’s Field’e ulaşan
dört kaçırılmış uçağın planlanarak patlatılması, Filistin direnişiyle Ürdün ordusu arasında, ülkeyi neredeyse iç savaşa düşürecek
olan çatışma, Suriye İsrail, SSCB ve ABD’nin olaya dahil olması
dünyayı bir aşırı gerilim noktasına getirdi. Filistin halkı için olaylar
Ürdün’de daha fazla baskıyla karşılaşılacağının ve militanların önce
Lübnan’a ve burada da çatışmaların gelişmesi üzerine Tunus’a ve
daha da geniş bir diasporaya sürgün edileceğinin habercisi oldu.
Halid için 1970 olayları kendi görüntüsünün binlerce solcu duvarda Che Guevara’nınkinin yanında yer alması anlamına geliyordu ve aynı zamanda birçokları için de kadın devrimcinin ve Filistinli kadının prototipi olmuştu. Bu tanınmışlığın hem kendisi için
hem de kendisine ve davasına nasıl bakıldığı açısından belirgin sonuçları olmuştu. Leyla’nın eylemleri tam da bu kadar olağanüstü oldukları için hâlâ hatırlanıyor. Ama hatıraları ve hayalleri etkiledikleri
1 Rosemary Sayigh, Palestinians: From Peasants to Revolutionaries (Londra: Zed Books, 1979), s.
144-52.
GİRİŞ
21
için kendilerini de aşar biçimde Filistin kimliğinin ve sol kimliğin
unsurlarını temsil eder oldular. Leyla Halid’in eylemleri geçtiğimiz
35 yıl boyunca bir halk olarak Filistinlilere nasıl bakıldığını etkiledi ve kadınlara, Ortadoğu’ya ve kurtuluş hareketlerinin taktiklerine
ilişkin tartışmalarda Leyla’nın epey yer işgal etmesini sağladı.
Feminist yazar Robin Morgan’ın ifade ettiği gibi Batı’da yaşayan birçok insanın gözünde, “Filistinli kadına dair iki şişirilmiş klişe vardır: o ya sağına soluna el bombaları asılı Leyla Halid’dir ya
da devrim için oğullar üretmeye istekli, okuması yazması olmayan
bir mülteci.”2 Bu genelleştirme bize Filistin gerçekliğinden ziyade
Batılı algılar hakkında fikir verir ama Leyla Halid’in Yaser Arafat
ve çeşitli intihar bombacılarıyla birlikte Filistin dendiğinde birçok
Batılının aklına gelen bireylerin dahil olduğu küçük tapınakta nasıl
bir yer işgal ettiğini gösterir. Bu, Leyla ve halkı için kesinlikle çelişkili bir şeydir. Demek ki daha mücadele aracı olarak intihar bombacılığıyla ilişkilenmelerinden bile önce Filistinliler kayıtsız şartsız
terörizmle ilişkilendiriliyordu.
Leyla Halid’in de dahil olduğu bir grup, Filistinlinin kendilerini
silahlı mücadele aracılığıyla savunma hakkı konusunda ısrarlı. Geniş Filistin davasına sempatiyle bakanlar dahil olmak üzere başkaları da sansasyonel şiddetin doğrudan İsrail’in elini güçlendirdiği
ve işgal altında ya da mülteci kamplarında yoksulluk ve ayrımcılık
içinde yaşayan Filistinlilerin günlük varoluşlarının zorluğunu (ve
çoğu kez şiddetsiz direnişini) gölgelediği düşüncesinde. Leyla’nın
çok fazla gündeme gelmesi, Filistin mücadelesini gizli toplantılar
ve uluslararası olaylarla dolu, ihtişamlı bir şey haline mi getiriyor?
Yoksa sıradan insanların günlük direnişini, örneğin Batı Şeria’nın
Beyt Sahur kasabasında yaşayanların İsrail işgaline meydan okumak için başvurdukları vergi ödemeyi reddetme gibi eylemlerini
gölgeliyor mu? İnternet sitelerinde Leyla’yı, “eli silahlı, baş belası
2 Robin Morgan, The Demon Lover: On the Sexuality of Terrorism, (Londra: Mandarin, 1989), s. 252. 22
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
feminist devrimci fıstıkların şahı” olarak kutsayan grotesk erkek
blogger’lar onu ve yoldaşlarını nesneleştirirken kendi radikalizmleriyle başları dönüyor.3
Silahlı politik mücadelenin “erkek dünyası”nda Leyla’nın bu kadar öne çıkmış, ünlü bir kadın olarak oynadığı rol, bazı feministler
ve eylemciler için onu heyecan ve ilham kaynağı bir figür haline
getiriyor. Bazı kadınlar, özellikle siyahi feministler onu Kara Panter
Assata Shakur gibi figürlerle birlikte teori ve tartışma alanında çalışanlara paralel olarak, kendi direnişlerini “yaşayan” bir kadın olarak tanımlıyor.4 Batı Şeria Birzeyt Üniversitesi’nden Profesör Aylin
Kûttab, Leyla gibi savaşçıları “ulusal kurtuluş mücadelesini kendi
toplumsal kurtuluş mücadelelerine bağladı”5 diyerek tarif ediyor ve
kadınlar için bir mevzi kazandığını ve bunun 1980’lerin sonlarında
Birinci İntifada başladığında kadınların mücadelenin eşit ortakları
olarak görülmesi anlamına geldiğini söylüyor.
Ancak başkalarına göre de onun “eril” şiddet yöntemlerini benimsemiş olması ve erkek-egemen örgütlerdeki faaliyet tarihi, tıpkı
Margaret Thatcher ya da Condoleezza Rice gibi kadın hemcinslerini
ikinci sıraya attığını ve patriarkal çıkarlara “sattığını” gösteriyor. Robin Morgan’ın cinsiyet ve şiddet üzerine Demon Lover adlı çalışması
Leyla’yı terörizmin maço ruhuna boyun eğdiği ve Filistinli kadınların
ihtiyaçlarına ihanet ettiği için ağır biçimde eleştirir. Morgan’a göre
Leyla Halid “kadın olmakla baş edebilmiş değil. (…) Bağlayıcı ilişkisi olmayan kadın için bile [eril otoriteye] tabiyet ifade eden jestler,
inkârın teyidi mecburidir. Eril tarz aracılığıyla isyan eden kadın bunu
3 Örn. bkz. http://saroujah.blogspot.com/2005/03/life-on-death-row.html ve http://robertlindsay.
blogspot.com/2006/03/pflp-leader-saadat-seized-in-jericho.html 4 Fawzia Afzal-Khan, “Bridging the Gap Between So-Called Postcolonial and Minority Women of
Color: A Comparative Methodology for Third World Feminist Literary Criticism”, Womanist Theory and
Research, c. 2.1-2.2 (1996-97).
5 Aktaran Miriam Shaviv, “Fighting for Their Own Liberation”, Jerusalem Post, 8 Şubat 2002.
GİRİŞ
23
ancak kendi isyanının başlayabileceği noktaya kadar götürebilir.”6
Morgan, uçak kaçırdığı sırada Leyla’nın “genç olduğuna, Audrey Hepburn’e benzediğine ve eylemin ortasında haberlere çıkan
ilk ‘kadın terörist’ olduğuna, basının buna bayıldığına” dikkat çeker.7 Ancak Leyla’ya dair basında çıkan imge ve klişelerin farkında
olmasına rağmen Morgan, kendisinin ve Batılı başka birçok akademisyen ve yorumcunun Leyla’ya verdiği tepkinin de o klişelere
dayandığına hiç dikkat etmiyor gibi görünüyor. Morgan’ın kınadığı
“itaatler” Arap toplumunda kamusal bir rol isteyen kadınlara yönelik kısıtlamaların tanınması mıdır? Halid, Morgan’ın göz ardı ettiği
otobiyografisinde tam da bu durumdan şikâyet eder. Akıl yürütmesinde bazı hatalar olsa da Morgan’ın bakışı olağandışı değildir,
kadın ve barış hareketlerinde Leyla ve Che gibi figürlerin, kendilerinin yenmeye çalıştığı baskının çerçevesi içinde çalıştığını düşünen
birçok insan var.
Yine de Leyla Halid, birçokları için bir hayranlık, büyülenme
ve ilham kaynağı. Reality TV, X Factor ve American Idol dünyasında bu belli bir meydan okuma anlamına geliyor. Şöhret kültünden
kaçınıp politik “kahramanlar”ı o hale getiren bağlamı vurgularken
karizmatik ve olağanüstü bireyi nasıl anmalı? Ve sivillerin çatışma
ve mücadelenin zararlarına gitgide daha fazla maruz kaldıkları bu
korkunç şiddet dünyasında, zorunluluk ve çaresizlikten kullanılan
taktikleri yüceltip süslemeksizin cesaretin ve bir politik davaya
bağlılığın hakkını teslim etmek kıldan ince bir çizgi.
Bireysel “kahramanlar”a odaklanmak politik olarak kabul edilebilir
mi? Hayatları ve sundukları örnekler bize politik mücadelede tutulacak kişisel yollarla ilgili -iyi ya da kötü- bir şeyler öğretebilecek
bireylerin var olması anlamında, bence edilebilir. Ve bence politik
6 Morgan, The Demon Lover, s. 211.
7 a.g.e. 24
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
faaliyet içindeki bireylerin ünlü (ya da daha gölgede kalmış) figürlerden ilham almaları da kabul edilebilir, yeter ki bu insanların aziz
ya da tanrı değil, belli bir zaman ve mekânda yaşamış kişiler olduklarını da kabul etsinler. Bu kitap ve ilk kitapları arasında yer aldığı
dizi•, bu ince çizgiyi izlemeye çalışacak.
• Revolutionary Lives.
25
1
Hayfa, Lübnan, Kuveyt
Leyla Halid, 9 Nisan 1944’te bir liman şehri olan Hayfa’da doğdu. Ailesi rahattı, alt orta sınıftandılar. Babası Ali Halid’in bir kahvesi vardı, 20 küsur yıl önce kurduğu işi yürütüyordu, annesi de
kalabalıklaşan aileye bakıyordu. Sayıları on ikiyi bulacak kardeşlerin altıncısıydı, bunların en sonuncusu olan erkek kardeşi Nâsır ta
12 yıl sonra aile Lübnan’daki Sur şehrinde mülteci olduğu sırada
dünyaya gelecekti.
Modern zamanlarda Hayfa, İsrail tarafından Batılı izleyicilere
çok-etnisiteli olduğunu kanıtlama çabaları kapsamında Arap ve
Yahudilerin birlikte varoluşunun bir örneği olarak sunulur. Filistin’deki birçok şehir gibi buranın da Müslüman, Hıristiyan ve Yahudi toplulukların belli bir uyum içinde yan yana yaşadıkları uzun
bir tarihi vardır; modern Hayfa bir yandan canlı bir Filistinli kültür
hayatının ve bir dizi birleşik Filistinli-Yahudi projesinin yurduyken,
diğer yandan çağdaş Filistinli nüfusu diğer “Arap İsrailliler” ile aynı
toplumsal ve ekonomik ayrımcılığa tabidir. 1854’te Hayfa’da küçük
bir Yahudi topluluğu vardı (şehrin 2.012 sakininden sadece 32’si
Yahudiydi), 1.200 kişi Müslüman, kalanlar da Hıristiyandı; bunlar
esas olarak Filistinli Hıristiyanların çoğunun tarihsel olarak bağlı
olduğu Ortodoks mezhebindendi, ama az sayıda Katolik ve Protestan da vardı.1
1 Mary Eliza Rogers, Domestic Life in Palestine (Londra: Kegan Paul 1862/1989), s. 85. 47
2
Savaşçı Leyla
FHKC 1967 yılının sonunda resmen kuruldu. Altı Gün Savaşı,
AUH’nin birleşik bir Arap dünyası ile İsrail arasında bir çatışma
çıkmasını tetiklemeye yönelik ilk stratejisinin sonunu işaret etmişti1 ve AUH diğer iki Filistin örgütüyle yani Geri Dönüş Kahramanları ve Ahmed Cibril’in Filistin Kurtuluş Cephesi’yle birleşti.
İlk günlerinde örgüt, AUH gibi iç çelişkilerin kuşatması altındaydı.
Corc Habaş’ın AUH içinde düzenli olarak çatıştığı kişilerden biri
olan Nayef Havatme 1969’da Filistin Demokratik Halk Kurtuluş
Cephesi’ni (bu örgüt daha sonra “Halk”ı çıkartarak FDKC adını aldı)
kurmak üzere FHKC’den ayrıldı. Ahmed Cibril de 1970’te Marksist
politikalarına ve yeterince savaşçı olmadığını ileri sürdüğü bakış
açısına2 itiraz ederek FHKC’den ayrıldı ve 1970’li ve 1980’li yıllarda
büyük saldırılar gerçekleştiren FHKC-Genel Komutanlık’ı kurdu.3
Ama ilk dönemde ortaya çıkan bölünmeler ve gerilemelere
rağmen FHKC 1967’de, Fetih’le ve Saika gibi daha küçük devrimci
gruplarla birlikte Filistin siyaseti “yapmanın” yeni bir biçimini temsil ediyordu. Fidaiyin (özgürlük savaşçıları, tam karşılığı “[kendilerini] feda edenler”) olarak kendi deneyimlerinden yararlanıyorlardı.
Etkilendikleri diğer kaynaklar arasında Che ve Castro’nun gerilla
yazıları, ama aynı zamanda sömürgeleştirilmiş halkların gurur ve
1 Kazziha, Revolutionary Transformation in the Arab World, s. 84. 2 Samuel M. Katz, Israel vs Jibril: The Thirty-Year War Against a Master Terrorist (New York: Paragon
House, 1993), s. 24.
3 Yonah Alexander, Palestinian Secular Terrorism (Ardsley: Transnational Publishers, 2003), s. 41, 45.
67
3
Kara Eylül
Leyla Halid, Ürdün’deki üssüne geri döndü, 1970 baharında
burada Haşimi krallığının birlikleriyle Filistinli savaşçılar arasında
ara ara yaşanan çatışmalar olağan hale gelmişti. Filistin ve Arap
milliyetçi örgütleri ile Ürdün monarşisi arasındaki ilişkiler FKÖ
kurulmadan önce, 1960’lı yılların başından beri gergindi.1 Kral
Hüseyin ve Başbakan Vasfi et-Tal gibi politikacılar 1948 ve 1967
arasında Ürdün tarafından yönetilen Batı Şeria’nın Ürdün toprağı olarak kalması ile Ürdün ve Filistin halklarının geleceklerinin
-Haşimi liderliği altında- temelli birbirine bağlanmasında ısrar
ediyordu.2 Ürdün yetkilileri 1960’lar boyunca, çeşitli aşamalarda
Kudüs ve Amman’daki Fetih ve FKÖ ofislerini kapattı.3 Ürdün, İsrail
sınırına yakın Batı Şeria köylerinin tahkimat yapmalarını reddederek onları 1966 yılında el-Halil yakınlarındaki Samu köyüne yapılan
gibi saldırılara açık hale getirmişti. Filistinli Kadınlar Genel Birliği (FKGB) gibi örgütler, üyeleri bu duruma yönelik protestolara
1 Bir Filistin politik varlığı fikri 1950’lerden beri bazı Filistinli ve başka Arap liderler tarafından
tartışılıyordu; FKÖ’nün, Helena Cobban’ın ifadesiyle “uzun yıllar Suriye, Suudi Arabistan ve Arap
Birliği’nin dış ilişkiler kadrosunda görev yapmış” olan Ahmed Şukayri’nin başkanlığında kurulduğunu
ilan eden, 1964 yılında Kahire’de Nâsır tarafından düzenlenen “Birinci Arap Zirvesi” oldu. Ancak,
uluslararası bölünmelerin yansıdığı, bir dizi Filistin grubu ve Arap rejimleri tarafından eleştirilen ve
direniş örgütlerinin birçoğunun tereddütle baktığı FKÖ, belli başlı Arap rejimleriyle yoğun ilişkilere girip 1967 yenilgisi üzerine onlarla birlikte itibarını kaybedince 1968-69’da fiilen Fetih’in yönetimi altına
girdi ve bunun sonucunda 1969 Şubat’ındaki 5. Filistin Ulusal Kongresi tarafından başkanlığa Yaser
Arafat seçildi. Mayıs 1970’te FHKC de dahil direniş örgütlerinin çoğu tarafından imzalanan bir birlik
anlaşması, FKÖ’yü Filistin kurtuluş hareketinin ulusal birliğinin çatı örgütü olarak tanıdı. Buna rağmen
üye direniş grupları bağımsız olarak çalışmaya ve FKÖ’nün resmi politikasıyla çelişen kararlar almaya
devam etti. 2 Asher Susser [Aşer Suser ], On Both Banks of the Jordan: A Political Biography of Wasfi al-Tall (Londra:
Frank Cass, 1994), 47–52. 3 David Pryce-Jones, The Face of Defeat (Londra: Quartet, 1974), s. 44. 91
4
Evlilik ve Ölüm
Halid Lübnan’da “atandığı göreve”, Vedi’ Haddad’ın FHKC dış
operasyonlar birimine döndü. Ama, diye hatırlıyor, “Bütün durum
karışmıştı, çünkü savaşçılar ve FKÖ Beyrut’a gittikten sonra oradaki her şeyi yeniden düzenlemek, güneyde üsleri kurmak zaman almıştı.” Ve üstelik genellikle o noktada Ürdün defterinin kapandığı
varsayılsa da, direniş örgütleri Lübnan’daki yeni varlıklarını inşa
ederken orada da belli mevzileri korumak için aylarca uğraştı. Rayyes ve Nahas beş yıl sonra durumu şöyle anlatıyordu:
1971 baharına gelindiğinde, gerillalar etkili müdahaleler sonunda Ürdün’ün kuzeyindeki Ceraş ve Aclûn bölgelerindeki son
sığınaklarında mahsur kalmıştı. 1971 Temmuz’unda Ürdün Ordusunun onları bertaraf etmeyi aman vermeden sürdürmesi, Filistin liderliğini sarstı ve gerillaları yakın gelecekte etkili bir güç
olmayacak şekilde Ürdün’den çıkarttı. 1971’ın sonunda direniş
Ürdün’de ölmüş, Ortadoğu’nun kalan kısmında ise nazik bir durumdaydı.1
FHKC’nin çalışma konusundaki sıkı çizgisi, Halid’in Londra’daki esaretinden dönüşünde hiç boş vaktinin olmaması anlamına
geliyordu. “Annem güneyden, yaşadığı Sur şehrinden gelmişti ve
beni görmek istiyordu. O yüzden kız kardeşimin evine gittim. Ve
Dr. Vedi’ bana ‘Anneni görmek için 15 dakikan var,’ dedi. Ben ‘Nasıl
yani? Geceyi onunla geçirmem gerekir,’ dedim. Bunun üzerine o da
1 Rayyes ve Nahas, Guerrillas for Palestine, s. 22.
Fotoğraf: Miriam Pellicano
125
5
Devrimci Kadınlar
Leyla Halid’in Filistin mücadelesinin belirgin dişil simgesi olarak konumu hep biraz tartışmalı olmuştur. Genç bir Filistinli kadın
eylemcinin ifade ettiği gibi, “Fark ettim ki, kadın devrimci savaşçıları ilahlaştırarak büyütülmeme rağmen onlar gibi olmam beklenmemişti. Evlenmem, çocuklar doğurmam ve kocama destek
olmam bekleniyordu. Bu kadınların Arap direnişinin önemli unsurları olduğu öğretilmişti bana ama onlardan biri olmam beklenmiyordu, çünkü bu ‘iyi bir Arap kadını’ değilim demekti.”1
Gerek Filistinli gerekse Batılı feminist yorumcular, Halid gibi
bireysel olarak çok tanınan kadın militanlara gösterilen saygıyla
askeri işgal altında yaşayan ve/veya büyük ölçüde mülteci bir topluluk olan partiyarkal bir toplumda kadınların karşı karşıya kaldığı
çoklu baskılar arasındaki uçurumun altını çiziyor. Birçok Filistinli
topluluklar içinde -ister diasporada ister Batı Şeria ve Gazze’de- “sıradan” kadın eylemciler için eylemliliklerinin sonucu, daha “saygıdeğer” bir kadın rolüne bürünmelerini isteyen aile üyelerinin veya
içinde bulundukları topluluğun baskısı, hatta kendilerini reddetmesi olmuştur.2 Başka birçok ulusal mücadelede olduğu gibi Filistin milliyetçi söylemi de epey cinsiyet yükü taşır, resmi belgelerde,
1 Shamillah Wilson, Anasuya Sengupta ve Kristy Evans, Defending Our Dreams: Global Feminist Voices for
a New Generation (Londra/New York: Zed Books, 2005), s. 144.
2 Souad Dajani, “Between National and Social Liberation: The Palestinian Women’s Movement in the
Israeli Occupied West Bank and Gaza Strip”, Tamar Mayer ve Sarah Graham-Brown (der.), Women and
the Israeli Occupation: The Politics of Change (Londra: Routledge, 1994), s. 33; Sarah Graham-Brown,
“Women’s Activism in the Middle East: A Historical Perspective”, Joseph ve Slyomovics, Women and
Power in the Middle East, s. 28.
151
6
Ürdün’e Taşınma ve
Filistin’e Dönüş
Leyla Halid ve kocası 1992’de Şam’dan ayrılıp Ürdün’ün başkenti Amman’a taşınmaya karar verdi ama Filistinli mültecilerin
muğlak yasal durumu, ailenin yer değiştirme kararının hiç de basit
bir konu olmadığı anlamına geliyordu. Halid’in eşi Fayiz, fizyoterapi ve akupunkturda tıbbi uzmanlık kazanmıştı ve bir klinik kurmak istiyordu. Ailenin karşı karşıya olduğu en büyük sorun ona ve
çocuklara pasaport alabilmekti. Ürdün ülkeye dönmek isteyenler
için bir süre önce sınırlarını açtığından Fayiz, yetkililerin iptal ettiği
pasaportunu almak için bu ülkeye gitti.
Ürdün yetkilileri ona geçici bir pasaport verdi. Göçmenlik bürosu memurları bunun üzerine çocukları beraberinde getirebileceğine karar verdi ama -1970’teki karmaşayı gündeme getirerekHalid’in onların yanına gelmesine izin vermedi. Bedir ve Beşar’ın
sadece Suriye’de dünyaya geldikleri hastaneden verilmiş olan
doğum kâğıtları vardı, burada Leyla Halid anneleri olarak görülüyordu. Sonunda Ürdünlüler, ailesiyle yaşamasına izin vermek üzere
Leyla ile görüşmeyi kabul etti ama onun ve oğullarının pasaport
alabilmesi iki yılı buldu. Aile, Ürdün’de kalma iznini alınca bu sefer
de yeni bir ev kurmakla uğraşmaya başladı.
“Buraya 1992’de geldik, ev bulmak da gerçekten zordu, çünkü
173
7
Leyla Halid’in Geleceği,
Filistin’in Geleceği
“Emekli olmak mı? Nereden? Ancak Hayfa’ya döndüğüm zaman emekli olurum” diye gülmüştü Leyla Halid 2008’de. 2000’de,
kadroları ihtiyarlayan FHKC emeklilik yaşını kadınlar için 55, erkekler içinse 65 olarak belirledi. Emekli olabileceği yaşı neredeyse on
yıl geçmiş olan Halid, “Mücadeleden ya da mücadelenin bir parçası olmaktan emekli olunmaz,” diye ısrar ediyor. “Aynı konumlarda
olmayabilirim, çünkü insan fiziksel olarak nesi varsa, belki 20-25
yaşlarından 45 yaşına kadar bütün kapasitesini, hevesle verebilir.
Fiziksel olarak insanın ömrünün yarısında yukarı çıktığı, diğer yarısında da aşağı indiği bilimsel bir şey, ama irade de önemli. Olup
biten her şey, psikolojik açıdan beni etkiledi tabii, ama hâlâ iradem
var.”
“O yüzden,” diye devam ediyor, “[emekli] olacağımı sanmıyorum.” Bunu düşündüm, durum zorlaşıyor, ama bu daha da zor olduğunda emekliye ayrılacağım anlamına gelmiyor. Tabii bu, konferansa, beni seçmek isteyip istemeyeceklerine bağlı, bu benim
elimde olmayan bir şey. Şimdilik devam edeceğim. On yıl sonra
hâlâ hayatta olur muyum, bilmiyorum.” Halid’in bu düşüncelerini
anlatışına eşlik eden kısık gülüşünün bir elinde sürekli tuttuğu sigarayla epey ilgisi var. 1980’den beri Halid’in arkadaşı olan Linda
Clair, “Kendini nasıl adamış! O yaşta işin kolayını seçip aile hayatına
razı olabilir,” diyor. “Onu durdurabilecek hiçbir şey düşünemiyorum
185
Bibliyografya ve Kaynaklar
Leyla Halid’in hayatıyla ilgili bu kitapta ortaya konulan bilgilerin önemli bir bölümü 2008 Eylül’ünde bir hafta boyunca Amman’daki evinde ve bu
tarihle 2011 Kasım’ı arasında e-posta ve Skype üzerinden onunla yaptığım
röportajlardan elde edilmiştir. Halid’le ilgili bilgiler veya ondan alıntılar, aksi
belirtilmedikçe bu kaynağa dayanır. Tarih belirtilmeksizin FHKC’nin İngilizce
Birimi’nden Halil Makdisi’ye yapılan atıflar onunla Eylül 2009’da telefonla
yapılan bir röportaja, Linda Clair’e atfen verilen yorum ve bilgilerse kendisiyle
Temmuz 2008’de yapılmış bir röportaja dayanır. Adlarını açıklamak istemeyen
Filistinli erkek ve kadınlardan gelen bir dizi yorum ve bilgi de var: bunların büyük bölümü Şubat 2008’de ve Mart-Nisan 2009’da Batı Şeria ve İsrail’de ya da
2009’da Manchester’da yapılan konuşma ve röportajlardan alınmıştır.
BASILI KAYNAKLAR
AbuKhalil, As’ad, “Internal Contradictions in the PFLP: Decision Making
and Policy Determination,” Middle East Journal 41/3 (Yaz 1987).
Aburish, Said K., Arafat: From Defender to Dictator (Londra: Bloomsbury,
1998) [Bay Filistin Yaser Arafat (Ankara: Elips Kitapları, 2008)].
Abu-Sharif, Bassam [Bessam Ebu Şerif] ve Uzi Mahnaimi, Tried by Fire:
The Searing True Story of Two Men at the Heart of the Struggle Between the
Arabs and the Jews (Londra: Little, Brown & Co., 1995) [Uzi Mahnaimi ve
Bassam Ebu Şerif, Ateşle Sınandılar, çev. Ali Cevat Akkoyunlu (İstanbul: Doğan
Kitap, 1999)].
Afzal-Khan, Fawzia, “Bridging the Gap Between So-Called Postcolonial and
Minority Women of Color: A Comparative Methodology for Third World Feminist
Literary Criticism”, Womanist Theory and Research 2.1– 2.2 (1996–97).
186
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
Ahmad, Ekbal ve David Barsamian, Terrorism: Theirs and Ours (New York:
Seven Stories Press, 2001).
Alexander, Yonah, Palestinian Secular Terrorism (Ardsley: Transnational
Publishers, 2003).
Antonius, Soraya, “Fighting on Two Fronts: Conversations with Palestinian
Women”, Journal of Palestine Studies 8/3 (Bahar 1979), 26–45.
Ashrawi, Hanan, This Side of Peace: A Personal Account (Londra: Simon
& Schuster, 1995).
Bechara, Soha, Resistance: My Life for Lebanon (New York: Soft Skull
Press, 2003).
Buck-Morss, Susan, Thinking Past Terror: Islamism and Critical Theory on
the Left (Londra/New York: Verso, 2003).
Cobban, Helena, The Palestinian Liberation Organisation: People, Power
and Politics (Cambridge: Cambridge University Press, 1984).
Cooley, John K., Green March, Black September: The Story of the Palestinian Arabs (Londra: Frank Cass, 1973).
Dawisha, Adeed, Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph
to Despair (Princeton: Princeton University Press, 2003) [Adid Davişa, Arap
Milliyetçiliği Zaferden Umutsuzluğa, çev. Lütfi Yalçın (İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2004)].
Emerson, Steven ve Brian Duffy, The Fall of Pan Am 103 (Londra: Futura,
1990).
Fisk, Robert, Pity the Nation: Lebanon at War (Oxford: Oxford University
Press, 1990/2001).
Gilbert, Martin, Israel: A History (Londra: Doubleday, 1998).
Giles, Wenona, Malathi de Alwis, Edith Klein ve Neluka Silva (der.), Feminists Under Fire: Exchanges Across War Zones (Toronto: Between the Lines,
2003).
Grace, Daphne, The Woman in the Muslin Mask: Veiling and Identity in
Postcolonial Literature (Londra/Sterling: Pluto Press, 2004).
Gresh, Alain, The PLO: The Struggle Within (Londra: Zed Books, 1983).
Habache, Georges [Corc Habaş] ve Georges Malbrunot, Les revolutionnaires ne meurent jamais: conversations avec Georges Malbrunot (Paris: Editions
KAYNAKLAR
187
Fayard, 2008).
Hasso, Frances, “Modernity and Gender in Arab Accounts of the 1948 and
1967 Defeats”, International Journal of Middle East Studies 32/ 4 (Kasım
2000), 491–510.
Holt, Maria, Women in Contemporary Palestine (Kudüs: PASSIA, 1996).
Hourani, Albert, A History of the Arab Peoples (Londra: Faber & Faber,
1991) [Arap Halkları Tarihi, çev. Yavuz Alogan (İstanbul: İletişim Yayınları,
1997)].
Hroub, Khaled [Halid Hrub], Hamas: A Beginner’s Guide (Londra/Ann Arbor: Pluto Press, 2006).
Joseph, Suad ve Susan Slyomovics (der.), Women and Power in the Middle
East (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2001).
Kadi, Leila S. (der./çev.), Basic Political Documents of the Armed Palestinian Resistance Movement (Beyrut: FKÖ Araştırma Merkezi [Palestine Books
No. 27], 1969).
Karanjia, R. K., Arab Dawn (Londra: Lawrence & Wishart, 1959).
Katz, Samuel M., Israel vs Jibril: The Thirty-Year War Against a Master
Terrorist (New York: Paragon House, 1993).
Kawar, Amal [Emel Kavar], Daughters of Palestine: Leading Women of the
Palestinian National Movement (Albany: State University of New York Press,
1996).
Kazziha, Walid, Revolutionary Transformation in the Arab World: Habash
and his Comrades From Nationalism to Marxism (Londra/Tonbridge: Charles
Knight & Co., 1975).
Khaled, Leila [Leyla Halid] ve George Hajjar [Corc Hacar], My People
Shall Live: The Autobiography of a Revolutionary (Londra: Hodder & Stoughton, 1973).
Khamsin Kolektifi (der.), Women in the Middle East (Londra: Zed Books,
1987).
Kharmi, Ghada, In Search of Fatima: A Palestinian Story (Londra/New
York: Verso, 2002) [Ghada Karmi, Fatma’yı Ararken, çev. Mefkure Bayatlı
(Everest Yayınları, İstanbul 2003)].
Khoury, Rana [Rana Huri], Palestinian Women and the Intifada (Beytüllahim: Beytüllahim Uluslararası Merkezi Kadın Araştırmaları Bölümü, 1995).
188
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
Lewis, Reina, Gendering Orientalism: Race, Femininity and Representation
(Londra/New York: Routledge, 1986).
McCullin, Don, Unreasonable Behaviour: An Autobiography (Londra: Vintage, 1990).
MacDonald, Eileen, Shoot the Women First (Londra: Arrow Books, 1991)
[Önce Kadınları Vurun, çev. Şen Süer Kaya (İstanbul: e Yayınları, 1994)].
Macey, David, Frantz Fanon: A Life (Londra: Granta, 2000).
McGowan, Daniel ve Marc H. Ellis, Remembering Deir Yassin: The Future
of Israel and Palestine (New York: Olive Branch Press, 1998).
Massad, Joseph, “Conceiving the Masculine: Gender and Palestinian Nationalism”, Middle East Journal 49/3 (Yaz 1995), 467.
Mayer, Tamar (der.), Women and the Israeli Occupation: The Politics of
Change (Londra/New York: Routledge, 1994).
Melkonian, Markar, My Brother’s Road: An American’s Fateful Journey to
Armenia (Londra/New York: I. B. Tauris, 2007).
Morgan, Robin, The Demon Lover: On the Sexuality of Terrorism (Londra:
Mandarin, 1989).
Morris, Benny (der.), Making Israel (Ann Arbor: University of Michigan
Press, 2007).
Najjar, Alexandre, The School of War (Londra: Telegram, 1999/2006).
Owen, Roger, State, Power and Politics in the Making of the Modern Middle
East (Londra/New York: Routledge, 1992).
Pappe, Ilan, The Ethnic Cleansing of Palestine (Oxford: Oneworld Publications, 2006).
Philo, Greg ve Mike Berry, Bad News from Israel (Londra: Pluto Press,
2004).
Pryce-Jones, David, The Face of Defeat (Londra: Quartet, 1974).
Raab, David, Terror in Black September: The First Eyewitness Account of
the Infamous 1970 Hijackings (New York: Palgrave Macmillan, 2007).
El-Rayyes, Riad ve Dunia Nahas, Guerrillas for Palestine (Londra: Portico
Publications, 1976).
Rogers, Mary Eliza, Domestic Life in Palestine (Londra: Kegan Paul,
1862/1989).
KAYNAKLAR
189
Rothschild, John (der.), Forbidden Agendas: Intolerance and Defiance in
the Middle East: Writings From the Journal Khamsin (Londra: Al Saqi Books,
1984).
El Saadawi, Newal, A Daughter of Isis: The Autobiography of Nawal El
Saadawi (Londra/New York: Zed Books, 1999).
Sabbagh, Suha, Palestinian Women of Gaza and the West Bank (Bloomington ve Indianapolis: Indiana University Press, 1998).
Said, Edward, Peace and its Discontents: Gaza-Jericho 1993–1995 (Londra: Vintage, 1995).
Said, Edward, Out of Place: A Memoir (Londra: Granta, 1999) [Yersiz
Yurtsuz, çev. Aylin Ülçer (İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2003)].
Sayigh, Rosemary, Palestinians: From Peasants to Revolutionaries (Londra:
Zed Books, 1979).
Segev, Tom, One Palestine, Complete: Jews and Arabs Under the British
Mandate (New York: Henry Holt & Co., 1999).
Snow, Peter ve David Phillips, Leila’s Hijack War: From the Day of the
MassHijack to the Day of Nasser’s Funeral (Londra: Pan Books, 1970).
Stewart, Stanley, Emergency: Crisis on the Flight Deck (Marlborough: Airlife Publishing, 1989).
Stork, Joe, Erased in a Moment: Suicide Bombing Attacks Against Israeli
Civilians (New York: Human Rights Watch, 2002).
Susser, Asher, On Both Banks of the Jordan: A Political Biography of Wasfi
al-Tall (Londra: Frank Cass, 1994).
Tubya, Nahid (der.), Women of the Arab World: The Coming Challenge
(Londra: Zed Books, 1988).
Victor, Barbara, Army of Roses: Inside the World of Palestinian Women
Suicide Bombers (Londra: Constable & Robinson, 2004).
Wilson, Shamillah, Anasuya Sengupta ve Kristy Evans, Defending Our
Dreams: Global Feminist Voices for a New Generation (Londra/New York: Zed
Books, 2005).
Wu, Annie, “Havaalanı Güvenliğinin Tarihi”, ABD Ulusal Devlet Radyosu dökümü, 2004; http://savvytraveler.publicradio.org/show/features/2000/20000915/
security.shtml
190
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
DİĞER KAYNAKLAR
B’Tselem (İsrail insan hakları örgütü); http://www.btselem.org/English
Guardian/Observer gazeteleri dijital arşivi 1791–2000; http://archive.guardian.co.uk
Makboul, Lina (yönetmen), Leila Khaled: Hijacker (belgesel), yapımcılar
İsveç Televizyonu (SVT) ve Nederland NPS; www.leilakhaled.com
Miyagi, Yukiko, “China’s Palestine Policy”, Durham University, Ekim
2009’da CASAW atölyesine sunum, basılmadı.
Muhanna, Aitemad, “The Leftist and Islamic Movements in Gaza: Conflating Ideology and Practice?”, School of Oriental and African Studies’de 27–28
Şubat 2010’da düzenlenen konferansa sunum, basılmadı.
191
DİZİN
15 Mart Hareketi 164, 178-179
Abbas, Mahmud (Ebu Mazin) 164
ABD 36, 37, 38, 101, 109, 179
Abdul Hadi, İsam 131, 139
Abdulmecid, Semir 78
Abu Dabi 64
AbuKhalil, As’ad 96
açlık grevi 60
Asife, el- 45
Altı Gün Savaşı 19, 48
Amman 64, 67, 81, 88, 148, 151-154
Antonius, Soraya 126-128
Arafat, Yaser 16, 21, 43, 46, 94-96, 116, 128, 132, 141, 148, 157159, 161
Arap Devrimleri (“Arap Baharı”)
178-179
Arap Ulusal Hareketi (AUH) 33, 35,
37-46, 47, 92, 144
Arap ulusçuluğu 34-36, 38, 42-43, 48
Arguello, Patrick 15, 72-78, 83, 93
askeri eğitim 40, 46, 48, 49, 60, 65, 93, 96, 141-142, 145
B’Tselem 167
Baas Partisi (Suriye) 36
Balfour Deklarasyonu 35, 84, 126
Bar-Levav, Moti (Mordehay) 75, 76
Batı medyası (Filistin hakkında haberler) 22-23, 50, 56, 61-62,
81, 86, 88, 137, 162, 167-168
Batı Şeria 19, 67, 111, 140, 145, 156, 158-161, 163, 166
Beyrut 30, 32, 33, 26, 50, 69, 71,
79, 91-95, 102, 103-105, 110,
114-117, 139, 182
-’tan FKÖ’nün çıkarılması
(1982) 116
Beyrut Amerikan Üniversitesi (BAÜ)
33, 40, 101
Beyt Sahur 21, 143
Beytüllahim 70
Birinci İntifada 22, 120, 128, 149,
153, 163-164, 169
Birleşik Arap Cumhuriyeti 35, 40,
42, 60
Birleşmiş Milletler (BM) 132, 134
BM Kadın Yılı 132-134
BM Kadın Onyılı 137
BM Paylaşım Planı 28, 35
BM Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu (UNRWA) 31
BOAC 80, 82, 84
Boykot, Yatırımların Geri Çekilmesi ve Yaptırımlar Hareketi (BDS) 176
Braun, Frieda 134
Britanya Mandası 26-27, 126
Burc el-Baracne 102
Büyük Arap Ayaklanması (1936–9) 26, 126
Castro, Fidel 47, 144
Cerar, Halide 145, 147, 165
Cezayir 48, 120, 162
Cibril, Ahmed 47, 95
cinsiyet 21-22, 40-41, 134-136
Clair, Linda 140, 173
Corrie, Rachel 174
Cumbulat, Kemal 35
Çin 99
çokeşlilik 146
192
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
Dabaie, Marguerite 181
Dahbur, Emine 63
Dawson’s Field 15, 20, 80, 84, 89,
94, 99
Dayton Planı 156
Deyr Yasin 27, 29, 30, 62
Dökme Kurşun Operasyonu 168
Dulles, John Foster 36, 38
Dünya Kadınlar Günü 133
Dünya Sosyal Forumları 174-177
Ealing polis karakolu 15, 83, 85,
89, 159
Ebu Dakka, Meryem 145, 147, 170
Ebu Ğazale, Şadya 53, 142
Ebu Mehana, Mazin 78
Ebu Şerif, Bessam 87, 94, 99, 128
Eisenhower Doktrini 35
El Al 15, 63, 72-80,
Entebbe 94
Ermeniler 93
Falanjistler 102, 104-106, 114-116
Fanon, Frantz 47
feminizm 15, 19, 22, 125-129, 133,
137-140, 169
Fetih 43, 45-46, , 47, 6768, 93, 95,
131, 144, 146, 149, 156-157,
163-165, 171, 178
Feyyad, Selam 164
fidaiyin bkz. gerillalar, Filistinli
Filistin bağımsızlığı 40, 48, 150, 171
“Filistin Belgeleri” 178
Filistin Demokratik Kurtuluş Cephesi
(FDKC, FDHKC) 47, 96, 147
Filistin Direnişi 18, 19, 31, 45, 61, 68-69, 91, 104, 110, 116, 127,
156, 182
Filistin Halk Kurtuluş Cephesi (FHKC)
iç bölünmeler 47, 94
içinde kadınlar 142, 144-150, 168-169
kuruluşu 43-45, 47
Merkez Komitesi 120, 145, 147,
155, 158
Politbüro 145, 147
seçimler 145, 147, 155
üyelik 144
Filistin Halk Kurtuluş Cephesi - Genel
Komutanlık 47, 95
Filistin Kurtuluş Cephesi 47
Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) 44, 45, 48, 67, 91-92, 95, 110, 129, 131-133, 137, 138-139,146-
147, 155, 157, 160,
Filistin Russell Mahkemesi 178
Filistin Ulusal Konseyi 16, 95, 120,
132, 133, 147, 148, 154-155,
157-158, 161-162
Filistin Ulusal Kurtuluş Cephesi
(FUKC) 44–45
Filistin Yönetimi/ Filistin Ulusal
Yönetimi (FY/ FUY) 155-157,
164, 178-179
Filistinli İsrail vatandaşları 25, 136
Filistinli Kadınlar Genel Birliği 16, 67, 95, 104, 106, 109, 115, 120, 129–133, 139, 141, 148–
149, 155
Filistinli Öğrenciler Genel Birliği 40,
135
Filistinlilerin imajı 20-22, 56–57,
61-62, 103, 166-168
Frew, David 84, 86–89
Gazze 19, 31, 140, 145, 157, 158,
160-166, 168-170
Geri Dönüş Hakkı 157, 176, 183-184
gerillalar, Filistinli 43-44, 45-46, 47, 49, 51, 68, 98, 110, 138
DİZİN
Guevara, Che 13, 19, 20, 43, 47, 144
Güney Afrika 1153, 176, 178
Habaş, Corc 13, 33, 42, 44, 50, 65-
66, 71, 83, 94, 95-96, 114-115,
121, 129, 130, 143, 158
Hacar, Corc 17, 100-101, 129
Haddad, Vedi’ 33, 46, 49-51, 54, 66, 70-72, 80, 91, 92, 93–94, 103
Hagana 27
Halave, Maan 37
Halid, Leyla
ailesi 25, 30-34, 104-106, 151-
153
boşanması 100, 112
çocukları 113, 117-119, 120-121, 151–153
eğitimi 33, 39-41, 107-110
evliliği 96–100, 108-109, 110–
114, 120-121
otobiyografisi 17, 33, 40, 41, 52, 61, 96–7, 100, 129, 181- 182
uluslararası eylemciliği
153, 155, 174-178
ünü 23-24, 62-66, 86–89, 98, 100, 104, 109, 137-139, 158, 177, 180, 182-183
Halil, el- 67
Halk Kadın Komiteleri 148-149
Hamad Abdulkerim 43
Hamas 141, 156-157, 163-165,
166-167, 169, 170-171
Haşimiler 67, 82, 87, 97, 98
hava korsanlığı 13, 15, 16, 17, 19,
20, 23, 50–59, 61-63, 70-78,
94–5, 103
Havatme, Nayef 47, 96
Hayfa 13, 25-30, 31, 51, 55, 104,
173, 180
Hepburn, Audrey 13, 18, 23, 63
193
Hilal, Fayiz 108, 109–114, 115, 116,
117, 120, 151, 182
Hilu, Cihan 139
Holokost 58
Hüseyin, Ürdün Kralı 67, 68
Irak 26, 42, 64, 94, 97-98, 120,
154, 113
iki-devletli çözüm 157
İkinci İntifada 168
İkiz Kuleler 57
intihar bombacılığı 21, 166, 167, 168
İntikam Gençliği 44
İrgun 27, 29
İsavi, Selim 13, 51-54, 59-61, 65, 79
İslam 112, 113, 141 n21, 146, 169, 171
İslamcı hareketler 18, 163-164, 165, 168, 179, 179
İslami Cihad 156, 165
İsrail 16, 19, 20, 25, 27, 28, 29, 32, 34, 35, 38, 40, 44, 46, 47,48, 49, 54-56, 58, 60, 64, 67-68,
70, 71, 76, 79-82, 87, 92-94, 99, 106, 110, 111-116, 128, 131, 135-138, 145, 148, 149, 155-156, 159-168, 170, 174, 176, 180
İsrail Komünist Partisi 136
İsrailli barış eylemcileri 136, 175-176
Japon Kızıl Ordusu 94
kadın hareketi,
Filistin 103, 107, 115, 125-
130, 132-133, 140-142, 144,
194
LEYLA HALİD: FİLİSTİN KURTULUŞUNUN SİMGESİ
147-149, 169-171
uluslararası 107, 132, 134-138
Kadın Sorunları Teknik Komitesi 150
kadınlar,
Arap 23, 42, 111–112, 125
Filistin politikasında 22, 39, 100, 119-121, 125-129, 130-
131, 132-134, 138, 139–148, 169, 170
Filistin ulusal söyleminde 125, 127–130
Filistinli 21, 32
silahlı mücadele ve 18, 48-49, 53, 62, 64-65, 69, 80-81, 102,
104, 125-129, 138, 141–142, 168
Uluslararası Demokratik Kadın
Federasyonu 134
Kahire 46, 67, 79-80, 89
Kanafani, Ğassan 87, 99, 101, 143
Kara Eylül 63, 82, 83, 90, 91, 153
Karanjia, R. K. 35, 36
Kennedy, John F. 88
Kopenhag (uluslararası kadın
konferansı) 110, 137-138
Kudüs 29, 52, 67, 131, 175, 176, 179
kurtuluş mücadeleleri 19, 21, 47-48, 132
Kuttab, Eileen [Aylin Kûttab] 22, 169
Kuveyt 40–46, 49, 50, 62, 152
Küba 40, 109, 131
Langer, Felicia 136, 176
Latuff, Carlos 175
Libya 140
Lockerbie 95
Lod Havaalanı 54-55, 79, 94
Lübnan 19, 25, 30–32, 35, 37, 38,
58, 63, 71-72, 90-94, 98-99, 102-108, 110, 116-117, 119,
127-128, 129, 132, 139, 141,
145, 158
1958 çatışmaları 35–37,
1982 İsrail işgali 113–116
iç savaşı 104, 132
Milli Misakı 35
MacDonald, Eileen 18, 31, 38, 49,
50, 51, 52, 54, 59
Makboul, Lina 62, 180
Marksizm 47, 144
Makdisi, Halil 56, 94, 142
Meşal, Halid 164
Mısır 19, 31 34, 35, 42, 60, 131,
148, 179
Morgan, Robin 21, 22, 23, 129, 137, 138, 139, 182
Mossad 99
Muhanna, İtimad 141, 169, 170
mülteci kampları 34, 73, 93, 102,
103, 104, 116, 119, 133, 134,
139, 141, 145, 149
mülteciler 13, 19, 26, 30, 31, 32,
56, 105, 125, 131, 147, 151,
155, 157, 158, 176
Müslüman Kardeşler 164, 170
Nakba 34, 126, 127
Nâsır, Cemal Abdül 40, 42, 43, 44,
67, 80, 82, 88, 89, 179
NATO 80
Netanyahu, Yonatan 94
Ortega, Daniel 177
Oslo Anlaşmaları 149, 150, 155,
156, 157, 163, 164, 179
DİZİN
Palmah 27
Pan-Arabizm, bkz. Arap ulusçuluğu
patriarka 22, 119-121, 126-130, 138-147, 169
Peres, Şimon 158, 159, 161
Peteet, Julie 119, 120, 127
plastik cerrahi 13, 69-70, 74
Raab, David 57, 73, 75, 76, 81
Rabin, İzak 52
Reagan, Ronald 109
Red Cephesi 94
rehineler 51, 60-61, 80-83, 88-89,
94, 95
Roma 13, 50
Saadat, Ahmed 143, 145, 156, 166
Saad, Maruf 104
Sabra 116
Salih, Meryem 170
Samu 67
Sandinistalar 15, 73, 93
Savunma Kalkanı Operasyonu 166
Sayigh, Rosemary 19-20, 61, 145
Sâyiğ, Mey 139, 141
Shakur, Assata 22
Siyonizm 26, 38, 134
Snow, Peter 18
sosyalizm 43, 140, 102
SSCB 20, 107-110, 113, 117, 120,
134, 136, 165, 174
Stern Çetesi 29
suikastlar 15-16, 36, 88, 99, 104-
106, 143, 164, 165
Sur 25, 29, 31, 39, 91, 105-106,
112, 115
Suriye 19, 20, 35, 42, 44, 51, 55,
60–61, 62, 63, 82, 98, 102,
104, 116, 121, 148–152
195
Suudi Arabistan 46
Süveyş Krizi 34, 38
Şam 13, 18, 26, 27, 55, 59, 61, 79,
117–119, 151, 155, 174
Şatila 102, 116
Şemun, Kamil 35-36
şiddet 22, 27, 29, 48, 57, 62, 95
şiddetsizlik 21
Şukayri, Ahmed 45, 48, 67
Tal, Vasfi 67
Tel ez-Zaatar 95, 104, 141
Tereşkova, Valentina 107–108
terörizm 15, 16, 18, 21-23, 26, 45,
60-62, 101, 159, 160, 166, 168
Tunus 20, 116, 148, 179
tutsak değişimi 15, 51, 89, 82
TWA 840 13, 50, 54, 59, 70, 72, 72, 75, 79-84
Tweedie, Jill 139
uçak kaçırma bkz. hava korsanlığı
Uluslararası Dayanışma Hareketi 174
Vehdat Mülteci Kampı 65, 68, 128
Vider, Şlomo 75, 76
Vietnam Savaşı 43
Yahudiler 19, 25-30, 35, 39, 58, 77,
81, 140, 168
Yermuk Mülteci Kampı 18, 119, 149
Zeydan, Helva 127