Deniz Þengel

Deniz Şengel. Shakespeare’in Sonelerini Yorumlama Sanatõ
Helen Vendler. The Art of Shakespeare’s Sonnets. Cambridge, Mass. ve Londra: The Belknap Press of
Harvard University Press, 1997. x + 672ss; ekte, yazarõn seçtiği Shakespeare sonelerini seslendirdiği
CD. ISBN: 0-67463711-9.
Parşömen 2: 2 (Kõş 2000): 216-23’de yayõmlanmõştõr. © Deniz Şengel
Shakespeare’in soneleri ilk defa 1609’da Thomas Thorpe tarafõndan yayõmlandõ.
Gerçi ikisi (Nr. 138 ve 144) 1599’da The Passionate Pilgrim adlõ antolojide yer
almõştõ, ama Thorpe edisyonunun iç kapağõ, şiirlerin ‘daha önce yayõmlanmamõş’
olduğunu iddia ediyordu. 1598’de ise, ilk İngiliz edebiyatõ tarihçisi Francis Meres,
İngiliz şairlerinin ve yapõtlarõnõn envanterini çõkardõğõ Palladis Tamia’da,
Shakespeare’in ‘yakõn arkadaş çevresinde’ elden ele dolaşan ‘şekerli Soneleri’nden
söz eder. On üçüncü yüzyõlda İtalya’da doğan sone, İngilizce’ye öteki Avrupa
dillerine kõyasla geç girmiş, fakat 1591’de Philip Sidney’in Astrophel and Stella
dizisinin yayõmlanmasõyla c.1597’ye kadar müthiş moda olmuştu. Shakespeare’in bu
dönemde yazdõğõ bazõ oyunlar modayõ yansõtõr. Loues labors lost adlõ komedyada,
sone yazmak âşõk olmanõn gülünç ifadelerinden biridir. Romeo and Iuliet adlõ
tragedyada ise Koro’nun ve âşõklarõn ilk konuşmalarõ sone formunu izler. Shakespeare
sonraki bazõ oyunlarõnda da bu formu kullanõr fakat büyük ihtimalle, sonradan
kullandõklarõ da dahil olmak üzere, sonelerin tamamõnõ o erken dönemde, sone
formunun İngiliz edebiyatõnda ön planda bulunduğu 1592-1597 yõllarõnda yazmõştõr.
Bunun dõşõnda, Shakespeare’in soneleri ne zaman yazdõğõna dair kesin olarak
bildiğimiz bir şey yok.
Ayrõca, halen sonelerin edisyonunda Thorpe’un yayõnõnõn temel alõnmasõna
rağmen, yakõn geçmişte iki araştõrmacõ (Katherine Duncan-Jones ve Park Honan)
aykõrõ görüş ifade edinceye kadar, Thorpe baskõsõnõn Shakespeare’in inisiyatifi dõşõnda
gerçekleştiği düşünülürdü. Rönesansda, bir eserin müellifin bilgi ve onayõ dahilinde
yayõmlandõğõnõn başlõca işareti, yazarõn kitaba yazdõğõ ithaflõ önsözdü. Sonelerin 1609
baskõsõnda ise Shakespeare imzalõ böyle bir önsöz ve ithaf yoktu. Dolayõsõyla, geniş
bir zaman çerçevesi dõşõnda tarihleyemediğimiz şiirlerin metinlerini de pek sağlam
temellere (henüz) oturtamõyoruz. (Bir sone dizisinde, tek tek sonelerin metinlerinin
doğrulanmasõ dõşõnda, sonelerin orijinal sõrasõnõn saptanmasõ da önemlidir; sõra,
kronolojik bilgi verdiği gibi yapõtõn anlamõnõ da etkiler.) Üstelik, Thorpe’un
manuskriptini nereden ele geçirip yayõmladõğõnõ bilmediğimiz bu kitabõn girişinde,
kimin yazdõğõ belli olmayan, şifreli, gizemli, kõsa bir ithafla şiirler, ‘bu sonelerin tek
var olma nedeni W.H.’ya adanõr ve adõnõn, ‘ebedî şairimizin vaat ettiği’ gibi ‘sonsuza
1
dek yaşamasõ’ ile birlikte kendisine ‘mutluluklar’ dilenir. İthafõn altõndaki T.T.,
Thorpe’u işaret eder. ‘Ebedî şairimiz’ tabii ki Shakespeare’dir. Fakat W.H.’nõn
kimliği, kütüphane dolusu tahmin ve yorum üretmiş olmasõna rağmen, halen bilinmez.
‘Bu sonelerin tek var olma nedeni’ sözü, metinleri yayõmcõya teslim eden kişiye
yayõmcõnõn örtülü teşekkürü olarak da yorumlanmõştõr, Shakespeare’in dramatik
külliyatõnõn ilk baskõsõnõn (1623) ithaf edildiği Pembroke Kontu William Herbert
olarak da. Fakat en popüler tanõ herhalde Southampton Kontu Henry Wriothesley’dir.
Burada sõralananlarõn dõşõnda daha birçok tanõ mevcuttur.
Adõnõn başharflerinin yer değiştirmiş hali olsa bile, W.H.’yõ Henry
Wriothesley olarak okumak, bu yoldan bir taşla iki kuş vurduğuna inanan pek çok
eleştirmeni rahatlatõr. Çünkü hem W.H.’nõn sõrrõ çözülmüş, hem de 154 sonenin ilk
126’sõnõn arasõna serpiştirilmiş bazõ şiirlerin hitap ettiği Genç Adam’õn kimliği deşifre
edilmiş olur. Şõk, yakõşõklõ, gösterişli, hõzlõ yaşayan ve kalõplara pek uymayan genç
Southampton Kontu tam da Shakespeare’in soneleri yazdõğõnõ düşündüğümüz
sõralarda yazarõn meseniydi. Üstelik kişiliği, 126 sonenin bir kõsmõnda soyluluk ve
güzelliğiyle övülen, ama daha çok istikrarsõzlõğõ ve libidinalliği nedeniyle eleştirilen
Genç Adam’õn kişiliğiyle mükemmelen örtüşüyordu. Ancak, edebiyatõn hayatla
böylesine bire bir örtüştüğünün tarihte pek görülmeyen bir şey olmasõ bir yana, maddi
desteğe en çok ihtiyaç duyduğu bir sõrada (veba nedeniyle Londra tiyatrolarõ
kapanmõşken) mesenini sefih hayatõ ve düşük ahlâkõ nedeniyle kõyasõya eleştirmek
için Shakespeare’in aklõnõ oynatmõş olmasõ gerekirdi. Kaldõ ki on altõncõ yüzyõlda bir
kasabalõ, bir konta o yakasõ açõlmadõk biçimde hitap etmezdi; edemezdi.
Fakat Southampton taraftarlarõ bunun da çõkõşõnõ bulur; yazarla kont arasõnda,
kültürün geçerli adabõna rağmen bu tonu mümkün kõlan türden yakõn (cinsel) ilişki
varsayarlar. Halbuki ilk 17 sonede genç adama durulup, evlenip, çocuk sahibi olmasõ
telkin edilir. Nr. 20, şairin iki erkek arasõndaki dostluk anlayõşõnõn cinsellik
içermediğini gösterir. Nr. 127-152 ise gizemli bir Esmer Kadõn’a hitaben yazõlmõştõr.
Ayrõca bazõ soneler, aynõ genç adama hitaben sone yazan rakip bir şairden söz eder.
Esmer Kadõn, Shakespeare Londra’da yaşarken şehirde genelev işlettiğini bildiğimiz
Afrika kökenli kadõn olarak da yorumlanmõştõr, Kraliçenin Başmabeyincisinin siyah
saçlõ metresi de. Rakip Şair’in ise kimi Marlowe olduğunu ileri sürer, kimi Chapman.
Fakat bu kurgularõn her biri beraberinde sayõsõz sorun getirir ve en ufak harekette,
‘Shakespeare Araştõrmalarõ’ denilen alanõn temelleri yerinden oynayabilir. Örneğin,
Rakip Şair’in Marlowe olduğunu düşündüğünüzde, sonelerin ne zaman yazõldõğõnõ da
2
baştan düşünmeniz gerekir: Marlowe 1593’de öldüğünden, soneler için kabul edilen
1592-1597 çerçevesi işlevsiz kalõr; en azõndan rakip şair sonelerinin tarihini 1593
öncesine çekmek gerekir; bu da tarihsel referanslarõnõ saptayabildiğimiz birkaç
soneyle ‘rakip şair’ sonelerinin zaman ilişkisi açõsõndan ciddi sorunlar çõkarõr; bütün
bunlara bağlõ olarak oyunlarõn tarihlendirmesi bir dizi girift sorun getirir ve Marlowe
atfõnõn abesliğinin farkõna varõrsõnõz, ya da—büyük ihtimalle boş yere—hayatõnõzõ
külliyatõ yeniden düzenleyip tarihlemeye adarsõnõz. Kaldõ ki sonelerde, Rakip Şairin
de Genç Adam’a şiir yazdõğõ söylenir ve Marlowe ne Southampton’a ne de
Pembroke’a şiir yazmõştõr. Ama Tudor döneminde yazõlmõş şiirlerin pek çoğu
günümüze ulaşmamõştõr. İki konudan daha söz etmek gerek: Son iki sone ötekilerin
bağlamõna oturmaz. Bath’daki kaplõcalara gönderme yapan bu iki sonenin (bence
gereksiz yere) Shakespeare’in olup olmadõğõ tartõşõlmaktadõr. Ayrõca on sekizinci
yüzyõldan başlayarak, Shakespeare’in Shakespeare olmadõğõ, metinlerin bir başkasõ
tarafõndan yazõldõğõna dair faraziyeler de üretilmiştir. Bu tür fikirlerin ortaya
atõlmasõnõn nedenleri oyunlardan çok, soneler ve bazõ uzun şiirler çevresinde dönen,
yukarõda sõraladõğõmõz sorunlardan kaynaklanõr. Örneğin Genç Adam’a hitap kimi
eleştirmeni öylesine rahatsõz etmiştir ki, on dokuzuncu yüzyõlda ‘Shakespeare’ adõnõn
heteroseksüelliğini kurtarmak için yazarõn kadõn olduğunu öne sürenler bile olmuştur.
1640 cõvarõnda İngiltere’de soneye ilgi kayboldu. Aynõ yõl John Benson,
Poems: Written by Wil. Shake-speare, Gent. başlõğõyla, sekizi hariç Shakespeare’in
tüm soneleriyle bazõ uzun şiirlerini yayõmladõ. Benson, Genç Adam’a hitap eden
yerleri bir kadõna hitap edecek şekilde değiştirmiş, sonelerin sõrasõyla oynadõğõ gibi,
on dört dize uzunluğundaki bu formu kõsa bulmuş olacak ki, soneleri birbirine
ekleyerek uzun şiirler inşa etmişti. Bundan sonra 150 yõl kadar yalnõz Shakespeare’in
soneleri değil, sone türü okunmadõ, yazõlmadõ. Sonenin yaşayan bir şiir türü olarak
yeniden doğuşu on sekizinci yüzyõl sonlarõnda Romantik şairlerle gerçekleşti ve aynõ
sõralarda, 1780’de, Edmund Malone ilk bilimsel, filolojik Shakespeare soneleri
edisyonunu hazõrladõ. Thorpe’u izleyen ve aşağõ yukarõ bugün kabul ettiğimiz
edisyona çok yakõn olan Malone metninin ardõndan sonelerin etrafõnda, ucu yukarõda
özetlenen tartõşmalara kadar uzanacak, yoğun bir yorum ve tarihsel araştõrma ağõ
örülmeye başlandõ. Çağ, romantisist çağ idi, yani Wordsworth’ün çağõ. “Scorn not the
Sonnet” (Soneyi Küçük Görme) adlõ sonesinde Wordsworth, sonenin bir anahtar
olduğunu ve Shakespeare’in bu anahtarla bize kalbini açtõğõnõ yazõyordu. Sonelerle
3
yazarõn biyografisinin arasõnda ilişkilerin araştõrõlmasõ (çoğunlukla, ‘kurgulanmasõ’)
böyle başladõ; bugün de sona ermiş değil.
On dokuzuncu yüzyõl boyunca soneler romantik lirik ve biyografik belge
olarak okundu. Fakat on dokuzuncu yüzyõlõn sonunda edebiyat eleştirisi önemli bir
şeyin farkõna vardõ: Sone türünün sõkõ biçimsel kurallara bağlõ olduğu öteden beri
bilinirdi. Salt filolojinin yanõ sõra yüzyõlõn sonuna doğru edebiyat tarihi alanõ da
geliştikçe, sonenin tematik kural ve eğilimleri olduğu da fark edildi. Örneğin, ‘Esmer
Kadõn’ bir motiftir. Stella’nõn sarõşõn olduğunu tekrar tekrar ifade ettiği Astrophel and
Stella’da Sidney, Stella’nõn esmerliğini övdüğü bir sone yazmõştõ. Gascoigne’un
1575’de yayõmladõğõ Certayne Notes of Instruction dikkatle okunduğunda ise,
sevgilinin geleneksel güzellik kalõplarõna uymayan yanlarõnõn övülmesinin sone için
olumlu bulunduğu görülür. ‘Esmerlik’, Tudor kültüründe böyle bir motiftir. Yine
Sidney’in sone dizisinde erkeklerin arkadaşlõğõna yer verilir ve konunun işlenişinden
homoerotik sonuçlar çõkarmak epey zordur. Ve saire. Yüzyõl dönümünün en önde
gelen Shakespeare uzmanõ Sidney Lee, sonelerin salt edebî-geleneksel şiirler
olduğunu, biyografik teşhislerin beyhude olduğunu öne sürerek, araştõrmanõn yönünü
bir başka tarafa çekti. Böylece sonelerin edebiyat tarihindeki tematik kalõplar
bağlamõnda da incelenmesine önayak oldu.
Lee ve diğerlerinin kurduğu yeni araştõrma yönü yirminci yüzyõlõn başõndaki
şairlerin çağrõlarõyla da uyumluydu. Lee, soneleri edebiyat tarihine iade ediyordu. On
dokuzuncu yüzyõl boyunca ise, Wordsworth’den başlayõp özellikle Keats’in
okumalarõyla desteklenerek, çağdaş şiire örnek oluşturmuşlardõ. Tabii bu eğilim
yirminci yüzyõlda da sürdü. Örneğin I. A. Richards, The Waste Land’õ överken,
Eliot’un şiirinin, ‘Shakespeare soneleri veya Hamlet’le kõyaslanõr’ mükemmellikte
olduğunu söylüyordu. Fakat modernist Eliot, Hamlet’in bir ‘sanatsal iflâs
nümunesi’olduğunu öne sürecekti. 1910 cõvarõnda ise T.E. Hulme, Shakespeareinkiler
dahil, yirmi yõldan eski tüm şiirlerin imha edilmesini önermiş, 1913’de Ford Madox
Ford genç bir yazara, yazabilmek için ‘Shakespeare’i unutmasõnõ’nõ salõk vermiş,
Pound ise otuz yõl süreyle Shakespeare araştõrmalarõnõn durdurulmasõnõ talep etmişti.
Modernistlerin Shakespeare’e tavrõ, geçmişe olan tavõrlarõyla uyumluydu.
Tabii bu tavrõn kendisini tarihselleştirmek gerekir, fakat tarihte o noktada haklõ yanlarõ
bulunduğunu teslim etmemiz de gerekir: Romantiklerden sonra Shakespeare külliyatõ
çoğu İngiliz evinde İncilin yanõnda yerini almõş, Romantiklerin Shakespeare’i çağdaş
şiire katkõ olarak okumalarõyla da beslenerek, popüler okura hizmet için,
4
güncelleştirilmiş imlâ ve noktalamayla Shakespeare edisyonlarõ türemişti. Bu
edisyonlar, tabii, son derece yanõltõcõydõ. Nitekim 1927’de Robert Graves, Laura
Riding’le birlikte, sonelerin tartõşõldõğõ, “A Study in Original Punctuation and
Spelling”i yazdõ (Orijinal Noktalama ve İmlâ Üzerine Bir Araştõrma). Orijinal metne
dönülmesi, Shakespeare’in tarihselliğini tesis ederek hem yazarõn daha iyi
kavranmasõnõ sağlayacak, hem de modern şiire nefes aldõracaktõ.
Graves ile Riding’in çağrõsõnõn, mesleği tarihsel doğruyu araştõrmaya dayanan
edebiyat akademisyenleri tarafõndan olumlu karşõlanacağõnõ sanõrdõnõz. Fakat öyle
olmadõ. Orijinale dönüş, yazõnõn başõnda sõralanan nedenlerden çetrefilli olduğundan,
Graves’e kulak vermek demek, bir sonenin tek bir dizesini bile açõklamadan önce
dünya kadar sorun hakkõnda bilgilenmek, bir o kadar konuyla ilgili karar vermek
demekti. Bu ise, özellikle 1950’li yõllardan başlayarak, Amerikan akademisinin
önderliğinde dünyada çoğu İngiliz edebiyatõ bölümünde gelişen yaklaşõmla uyumlu
değildi. Yirminci yüzyõlõn ikinci yarõsõnda edebiyat çalõşmalarõ filolojiyle olduğu gibi
tarihle de bağlarõnõ koparmõş, edebî metinleri ‘yorum’a tabi tutuyordu. Müthiş bir
hermenötik oyunbazlõkla, alõyordunuz metni ve o metin üzerinden istediğinizi
söylüyordunuz. Northrop Frye’õnki gibi, mevsimlerin döngüsüne dayanan ve tüm
edebiyatõ kapsayan sistemler de kurabiliyordunuz; Amerikan Yeni Eleştirisinde
olduğu gibi, ‘yakõn okuma’ adõna zeki yorumlar da üretebiliyordunuz. Atlantiğin bu
yakasõnda ise Cambridgeli William Empson, Seven Types of Ambiguity’de (1930) bu
‘yorum’ ediminin yedi hünerini anlatõyor, inanõlmaz bir esneklikle Chaucer’i, on
sekizinci yüzyõl yazarlarõnõ ve Eliot’u bir arada okuyup bir nefeste
yorumlayabiliyordu. 1950’lerden başlayarak ise iş iyice ‘demokratlaştõ’; yüz çiçek
açtõ; her metnin etrafõnda bin bir okuma türedi; Roland Barthes gibi bir haz terorisyeni
bunun kuramõnõ bile yaptõ. Öyle ki, 1980’li yõllarda, Cambridge Üniversitesinde bir
doktora adayõ, Shakespeare tezini orijinallere dönerek yazmaya kalkõşõp,
orijinallerden çõkan bulgularõnõ sunduğunda, Üniversite adaya doktorayõ vermedi.
Genç adam yõlmadõ, bazõ önemli isimleri ikna etti, ekibini kurdu ve yirminci yüzyõl
kapanõrken Oxford Üniversitesi Yayõnlarõndan, Romantisist mit ve bireyci ideoloji
yumağõ ile tarihsel belge arasõndaki farkõn ayõrdõnda, bugünkü kesin bilgilerimiz
õşõğõnda yaklaşabildiğimiz ölçüde orijinale yakõn bir Shakespeare külliyatõna
kavuştuk.1 Bu edisyonun bulgularõ ilk adõmda, Türkçe’ye de çevrilen, aşağõdaki
sayfalarda Şebnem Hilal Kaya’nõn tanõttõğõ Honan biyografisini üretti (1998). Yavaş
yavaş yayõmlanmakta olan makaleler de yirmi birinci yüzyõlõn başlangõcõnda
5
Shakespeare çalõşmalarõnõn yeni bir temele—daha bilinçli bir tarihsel temele—
oturacağõnõ vaat etmekte. Bu arada Cambridge genç adamõ davet edip, törenle
kendisine doktorasõnõ sundu. Yine aşağõda, Põnar Yurtan’õn tanõttõğõ Baldwin’in
Shakespeare’in Kadını adlõ kitabõ (1998) ise, kanõtlanamayan biyografik
spekülasyonu ait olduğu yere gönderiyordu: Baldwin’in kitabõ bir romandõr.
Bütün bunlar böyleyken, Harvard Profesörü Helen Vendler’in 1997’de
yayõmlanan The Art of Shakespeare’s Sonnets adlõ çalõşmasõnõ nereye yerleştirmeli?
Vendler’in kitabõ bir yakõn okuma ürünü. Yukarõda sözünü ettiğimiz sorunlardan
hiçbiriyle ilgilenmeden, kültürünün herhalde hiçbir zaman yitirmeyeceği bir
masumlukla, 154 soneyi tek tek ‘okuyor’. Tabii lirik şiir, ‘yakõn okuma’ya en elveren
ve bunu gerektiren bir edebiyat türüdür; ve Vendler bu alandaki becerisini geçmişte
yayõmladõğõ Keats, Stevens ve Herbert okumalarõyla kanõtlamõştõr. Shakespeare
okumalarõ, bu farklõ dönem ve kültürlerin şairlerini tabi tuttuğu okumalardan farklõ
değil: Her sonenin retorik stratejisini, belâgat ve mecazlarõnõ sõralayõp, son derece
anlaşõlõr bir dille—ömründe tek bir şiir ya da şiir komanteri okumamõş birinin, hattâ
fazla İngilizce bilmeyen birinin bile anlayabileceği şekilde—açõklõyor. Her soneye iki
ilâ dört sayfa ayõrmõş. Bazõ şiirleri daha açõk kõlmak için şemalar çizilmiş.
Shakespeareyen sonenin on dört dizesi, bilindiği gibi, üç adet dörtlük ile bir beyit
halinde akar. Bunu hatõrlamanõn güçlüğüne önlem olarak Vendler, her sone üzerinde
dörtlükleri (dörtlük: quatrain’in Q’su üzerinden) Q1, Q2, Q3 olarak belirleyip dize
gruplarõnõ işaretlemiş. Her şiirin sonunda, o şiirdeki ‘anahtar sözcükleri’n (“key
words”) bir listesini vermiş ve dörtlüklerdeki anahtar sözcüklerle son beyit arasõndaki
‘bağlantõ’ kelimelerini sõralamõş. Bu kelimeleri de, ‘beyit bağlantõlarõ’ (“couplet ties”)
gibi yepyeni bir terminolojiyle adlandõrmõş.
Böylece, 154 sone birbirine tõpatõp benzetilip okura bir kolaylõk sunulmuş
oluyor. Fakat yine de, böylesine mekanize ve dar bir çerçevede Vendler mecaz ve dil
oyunlarõnõn dökümünü ayrõntõsõyla yürütmeyi başarõyor. Gerçi tarihsel bağlam ve
Tudor İngilizcesinin özellikleri daha baştan bir kenara konulduğundan bu dil oyunlarõ
bir sanal âlemin dilinden kaynaklanõyor gibi. Fakat hâlâ anlamayan kalmõşsa diye
yazarõmõz, bazõ ‘zor’ soneleri, ‘normal’ günlük İngilizce’de yeniden yazõyor. Vendler
bunu George Herbert okumalarõnda da yapmõştõ. Ayrõca Herbert’de de, şimdi
Shakespeare’de yaptõğõ gibi, şairin şiir icabõ ‘normal zamansal sõra’dan ‘saptõğõ’
yerlerde, şiiri ‘normal’ İngilizce’ye aktarõrken dize ve kõtalarõ olmasõ gereken
kronolojik sõraya sokmuştu. Kõsacasõ Vendler bu kitabõnda, toplumsal ve doğal
6
düzenler arasõndaki zõtlõklarõ, ya da karanlõk-aydõnlõk, yakõnlõk-uzaklõk gibi
karşõtlõklarõ özetlediği liste ve şemalarõn da katkõsõyla Shakespeare sonelerini rasyonel
bir temele oturtuyor.
Burada yiten sadece tarih değil—zaten tarih yitmiyor; daha baştan yok—şiirin
ta kendisidir; ritmin, veznin ve müziğin, ‘dil’ denilen o şeyin ta kendisi. Shakespeare
sone yazmaya başlamadan kõsa bir süre önce Spenser, Faerie Queene III’ün
Proemiumunda, nedir bu şiir denilen şey, diye sormuştu; nedir onu tüm diğer dillerden
ayrõ kõlan? Eskilere, Homeros’a öykünmesi midir? Kraliçeyi övmesi midir?
Zeuxis’den de iyi resim yapmasõ, Praxiteles’den de iyi heykel inşa etmesi midir?
Ulusal mitolojiyi kurabilmesi midir? Aşkõ mõ beyan edebilmesidir? En yüksek ahlâkõ,
en yüce gönlü mükemmelen ifade etmesi midir? Hiçbirini yadsõmaz Spenser;
yadsõyamaz (yadsõsaydõ, Şair-i Azam olamazdõ). Ama bu felsefî Proemium’a bir dize
dahildir ki, on altõncõ yüzyõl boyunca sayõsõz şiir, mektup, diyalog ve risalede sorulan
sorunun cevabõnõ, yavaş yavaş, için için, müthiş bir ölçülülükle akõp giden, hiçbir
şemaya, karşõtlõklar tablosuna veya anahtar sözcükler listesine sõğmayacak on iki
mükemmel hecede verir: “My senses lulléd are in slomber of delight.” İlk üç kitabõ
1590’da yayõmlanan Faerie Queene ile hemen arkasõndan basõlan Astrophel and
Stella—yüzyõllõk araştõrmalarõn sonunda—tüm İngilizce şiire olduğu gibi
Shakespeare’e de ölçü, ses ve form olgunluğunun modelini sunacak, İngilizce’yi
yetişkin bir şiir dili olarak kurulmuş halde iletecekti.
Vendler’de yiten işte bu dil. Yazar, her sonenin 1609 tõpkõbasõmõnõn yanõ sõra
modern versiyonunu da almõş kitaba. Fakat 1609, daha çok antik-estetik bir görsel öğe
olarak var; iki versiyon arasõndaki farklar Vendler’in çalõşmasõnõ ilgilendirmiyor.
Shakespeare’in soneleri yorumlanõrken kuşkusuz verilmesi ve gerekçelendirilmesi
zorunlu olan bir dizi editoryal karar vardõr. Bu bağlamda verebileceğimiz basit bir
örnek, Nr. 76’daki, 1609’da “sel my name” (adõmõ satmak) ifadesinin, Vendlerinki de
dahil olmak üzere bazõ modern edisyonlarda “tell my name” (adõmõ söylemek)
şeklinde geçmesidir. 1609 yõlõnda sel kelimesi, ƒel şeklinde basõldõğõndan,
tõpkõbasõmõn görselliğinin ötesine geçip o metne göz atan okur ƒ’yi belki ilkel bir t
olarak görecek ve Sidney’den Shakespeare’e, Spenser, Daniel ve Drayton’a, sone
dizisinin olmazsa olmaz, ‘ben seni adõmõ satmak için övmüyorum’ motifi, yitip
gidecektir.
Böyle bir çalõşmanõn yararõ ve kullanõm alanõ bugün ne olabilir? En azõndan
orta öğretimde veya üniversitenin alt sõnõflarõnda kullanõlabilir mi? Emin değilim.
7
Çünkü Shakespeare’e, veya herhangi bir şaire, bu kapõdan tanõştõrõlan okur için
sonradan metnin—herhangi bir edebî metnin—nüanslarõna yönelmek pek mümkün
olmazmõş gibi geliyor. Vendlerinki, narsisizmin çõkmaz sokağõ. Kendi sesinden
sevdiği Shakespeare sonelerini yayõmladõğõ CD eki bunun belki de en iyi göstergesi.
Kesin olan bir şey varsa, o da Vendler’in kitabõnõn, yirminci yüzyõlõn başõnda
modernistlerin ‘Shakespeare’i unutun’ çağrõsõnõ yerine getirdiği. Bu da Shakespeare’i
unutmanõn yollarõndan biri.
Notlar:
1
Stanley Wells ve Gary Taylor (John Jowett ve William Montgomeri ile), c. I:
William Shakespeare. The Complete Works; c. II: William Shakespeare. The Complete
Works. Original-Spelling Edition; c. III: William Shakespeare. The Complete Works.
A Textual Companion (Oxford: Clarendon Press, 1986).
8