Bu eserin tam metnini indirmek için tıklayın

Transkript

International Journal of Languages’ Education and Teaching
ISSN: 2198 – 4999, Mannheim – GERMANY
UDES 2015 p. 1254-1272
PREFIXING VERBS IN TEACHING RUSSIAN AS SECOND LANGUAGE TO INDIVIDUALS
WHOSE MOTHER LANGUAGE IS TURKISH
ANADİLİ TÜRKÇE OLAN YETİŞKİN BİREYLERE İKİNCİ DİL OLARAK RUSÇA
ÖĞRETİMİNDE ÖN EKLİ FİİLLER 1
Hanife ÇAYLAK2
ABSTRACT
Prefixes that are morphemes being added to the verbs, constitute one of the most difficult subjects of verb category that can be
described as vertebral column of Russian Grammar to individuals whose mother language is Turkish and who learn Russian as
second language. In the profession field named Russian РКИ (Русский как иностранный-Russkiy kak inostrannıy) and means
“Russian for Foreign People”, in view of the fact that in recent years the difficulties of the students whose mother language is not
Russian, -on the contrary to past examples- some people have started to write text books about prefixes. Reasons of these
difficulties are arisen from the variety of the prefixes. For example, same prefix both can specify the direction of the action when
added to the verb and it can change the mean of the verb. In addition to these, there can be a figurative meaning of the same
prefix and this makes it harder to understand these prefixes for foreign people. Although “Russian for Foreign People” is a deeprooted profession field, studies being made about prefixes in this language have not been very much. Even though different
Russian linguistic scientists distributed the prefixes in various groups, they could not make a consensus on the classification of
the prefixes. From these classifications, Turkish students can learn easily the prefixes with the groups which determined as
“lexical” and grammatical”. In this study, I defend the opinion of teaching prefixes in specified sequence and also this sequence
that is productive in teaching has been detailed. In the” findings” part of the study, standard mistakes made by Turkish students
have been determined for students to make out and solution recommendations have been put forward in the “result” part of the
study for contributing the language learning.
Key Words: Verb, category, prefix, appearance, verbs of motion, reflexive verbs.
ÖZET
Fiillere getirilen morfemler olan önekler, yabancı dil olarak Rusça öğrenen, ana dilleri Türkçe olan bireyler için bu dilin
gramerinin bel kemiği olarak nitelendirilebilecek fiil kategorisinin en zor konularından birini teşkil etmektedir. Rusçada РКИ
(Русский как иностранный-Russkiy kak inostrannıy) olarak adlandırılan ve Yabancılar için Rusça anlamına gelen uzmanlık
alanında son yıllarda ana dili Rusça olmayan öğrencilerin karşılaştıkları güçlükler göz önünde bulundurularak ön ekli fiillerle
ilgili ders kitapları yazılmaya başlanmıştır. Söz konusu güçlükler ön eklerin çeşitliliğinden, aynı ön ekin hem görünüş
oluşturması hem hareket fiillerine getirildiğinde hareketin yönünü belirtmesi hem de geldiği fiilin anlamını değiştirmesinden
ileri gelmektedir. Aynı ön ekin saydığımız bütün bu işlevlerinin yanısıra bir de mecaz anlamda kullanımının bulunması
yabancıların bu ekleri kavramasını daha da zorlaştırmaktadır. Yabancılar için Rusça köklü bir uzmanlık alanı olmasına karşın
Rusçadaki fiillerin büyük bir kısmını oluşturan ön ekli fiillerle ilgili yapılan sistemli çalışmalar sınırlıdır. Farklı Rus dilbilimcileri,
fiillere getirilen ön ekleri değişik gruplara ayırmışlarsa da eklerin tasnifi hususunda ortak bir görüşe varamamışlardır. Bu
tasniflerden ön eklerin dilbilgisel ve sözlüksel olarak ayrıldığı sınıflandırmanın Rusçayı öğrenen Türk öğrencileri için daha
faydalı olduğu tecrübe edilmiştir. Çalışmada ön eklerin belirli bir silsile izlenerek öğretilmesi gerektiği görüşü savunulmuş ve
verim alınan bu silsile detaylandırılmıştır. Tespit ve bulgular kısmında öğrenci ve öğreticinin fark etmesi için Türk öğrencilerin
konuyla ilgili yaptıkları tipik hatalar tespit edilip dil öğrenim sürecine katkı sağlaması hedeflenerek sonuç kısmında çözüm
önerileri sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Fiil, kategori, ön ek, görünüş, hareket fiilleri, dönüşlü fiiller.
1
Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen “1. Uluslararası Dil Eğitimi ve
Öğretimi Sempozyumu’nda” sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
2
Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü, e-posta:
[email protected]
1255
ÖĞRETİMİNDE ÖN EKLİ FİİLLER
1. GİRİŞ
Fiillere getirilen morfemler olan önekler, yabancı dil olarak Rusça öğrenen, ana dilleri Türkçe
olan bireyler için bu dilin gramerinin bel kemiği olarak nitelendirilebilecek fiil kategorisinin
en zor konularından birini teşkil etmektedir. Rusça’da РКИ (Русский как иностранный)
olarak adlandırılan ve Yabancılar için Rusça uzmanlık alanında son yıllarda ana dili Rusça
olmayan öğrencilerin karşılaştıkları güçlükler göz önünde bulundurularak ön ekli fiillerle
ilgili ders kitapları yazılmaya başlanmıştır. (Antonoviç, N. T., Zub J. A., Kalivo İ. V., Русские
глаголы движения с приставками (Ön ekli Hareket Fiilleri))
Ön eklerle ilgili söz konusu zorlukların bazı nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
 Öneklerin zenginliği,
 Rusçada ayrı bir dilbilgisi konusu olarak ele alınan hareket fiillerine gelmesiyle
anlamı değiştirmesi,
 Görünüş oluşturması,
 Bir önekin birden fazla anlama gelmesi,
 Farklı bağlamlarda mecazi anlam içermesi
Ünlü Rus profesörlerinden A. N. Tihonov’un Rus Dili Türetme Sözlüğü adlı çalışmasındaki
verilere göre 2413 fiilden 55.962 fiil oluşturulmuştur, diğer bir deyişle 1 fiilden yaklaşık 23
fiil türetilmiştir (Tihonov 1990). Bunların çoğunluğunu ön eklerle türetilen fiiller
oluşturmaktadır.
Rusçadaki ön ekleri, Vinogradov (1952) şu şekilde sıralamıştır: в- (во-), вз- (взо-, вс-),воз(возо-, вос-), вы-, до-, за-, из-(изо-,ис-), на-, над-(надо-), недо-, низ-(низо-,нис-), о-(об-,обо),обез-(обес-), от-(ото-),пере-,пре-, при-, по-, под- (подо-), пред- (предо-), про-, раз- (разо-,
рас-), с-(со-), у-, де-, дез-, дис-, ре-, экс-, ин- (Akt. Bondaletov ve Andreyeva, 2012: 219). Bu
eklerden fiillere getirilen en yaygın ön eklerin sayısı yirmiyi bulmaktadır: в-, вз- (взо-, вс-,
вос-), вы-, за-, из- (ис-), до-, на-, над- (надо-), об- (обо-), от- (ото-), пере-, по-, под(подо-), при-, пре-, пред-, про-, с- (со-), раз- (разо-, рас-), у- (Volohina, Popova, 1994).
Örneğin бежать (koşmak) fiilinden в-, вы-, из-, за-, о-, от-, пере-, по-, при-, с- ön
ekleriyle 10 ayrı fiil türetilmiştir:
вбежать (koşarak içeri girmek) ,
выбежать (uğramak, koşarak dışarı çıkmak, kendini dışarı atmak),
избежать (kaçmak, kaçınmak, çekinmek, kurtulmak, atlatmak),
забежать (uğramak, koşmaya başlamak, koşarak önüne çıkmak),
обежать (etrafını dolaşıvermek),
отбежать (koşarak uzaklaşmak, koşarak çekilmek),
перебежать (koşarak geçmek, düşman tarafına geçmek),
побежать (koşmak, kaçmak, sıvışmak),
прибежать (koşarak gelmek, varmak),
сбежать (koşarak inmek, kaçmak, firar etmek, taşmak).
Rusçada ön ekli fiillerle ilgili günümüze kadar oluşturulan dilbilim literatürü incelendiğinde
ön eklerin farklı dilbilimcilerce değişik gruplandırıldıkları gözlenmektedir:
UDES 2015
1256
Hanife ÇAYLAK
 Bu sınıflandırmada ön ekli fiiller sadece tamamlanmamış (порыгивать,
припевать vb. fiiller) grubuna giren fiiller ve sadece tamamlanmış (заиграть,
застучать, заторопиться) gurubuna giren fiiller olarak ikiye ayrılmıştır.
 Görünüş anlamına sahip ön ekli fiiller ve ön ekleri görünüş anlamı içermeyen veya
yalnızca görünüş anlamı içermeyen fiiller.
 Farklı basamaklarla türetilmiş ön ekli fiiller, diğer bir deyişle birden fazla ön eke
sahip fiiller (вытолкнуить и повыталкивать) (Boguslavski, 2001:7).
Kimi Rus dilbilimciler ise ön eklerin fiilin geçişliliğini de belirlediğini belirtmişlerdir. Bu
durum ön eklerin fiillerin geçişliliğini etkileyen ve fiillerin geçişliliğine bir etkisi olmayan ön
ekler olarak karşıtlanmasını sağlamıştır.
Bütün bu gruplandırmaların haricinde ön ekleri gramer, sözlüksel ve türetme anlamlarına
göre sınıflandırma çabaları da gözlemlenmiştir. Ön ekli fiillerle ilgili dilbilgisi sorunlarının bir
çözümü olarak az da olsa ön eklerin anlam yakınlığına göre sınıflandırıldığı çalışmalara
rastlanmıştır. Rus dilbilimciler, fiillere getirilen ön eklerin tanımı ve sınıflandırılması
konusunda farklı yaklaşımlara sahiptir. Bireylerin farklı dilbilgisi konularında karşısına çıkan
ön ekli fiiler erek dil ediniminde bireylerin kavramada güçlük çektiği konulardan bir
tanesidir. Bu güçlüğün başlıca sebeplerinden biri aynı ön ekin birden fazla işleve sahip
olmasıdır. Örneğin aşag ıdaki o rneklerde про- o n eki do rt farklı go revde kullanılmıştır:
 За три года я прочитала триста книг. (Üç yıl içinde üç yüz kitap okudum).
 Машина проехала по ноге мужчины, полиция ищет свидетелей. (Araba adamın
ayağının üzerinden geçti, polis görgü tanıklarını arıyor).
 Почему ты опоздал на занятия? (Derse neden geç kaldın?) – Во-первых, я проспал,
во-вторых, проехал свою остановку. (İlk olarak uyuyakaldım, ikincisi ineceğim durağı
geçtim/kaçırdım).
 Мой брат прошёл конкурс и был принят в университет. (Kardeşim yarışmayı
kazandı ve üniversiteye kabul edildi).
Про- o n eki I lk o rnekte tamamlanmış go ru nu ş oluşturmaktadır. Okuma eylemi
tamamlanmıştır. I kinci o rnekte ise hareket fiilinin o nu ne gelerek hareketin yo nu ifade
edilmiştir. Ехать fiili araçla gitmek/gelmek anlamına gelmektedir. Başına про- eki
geldig inde “araçla u zerinden geçmek” anlamını vermektedir. Про- ekinin o nu ne geldig i
hareket fiillerine kattıg ı farklı anlamlar da mevcuttur. Ü çu ncu o rnekte ise eklendig i
fiilin anlamını deg iştirmiştir. Yanlışlıkla yapılan bir bir eylem ve bu eylemin beraberinde
getirdig i zarar, hasar, ziyan anlamını içermektedir. Son o rnekte ise bu o n ekin mecaz
anlamda kullanılışı verilmiştir.
Bu çalışmanın amacı, Rusça’yı yabancı dil olarak öğrenen bireylere dil öğretimi için yararlı
olabilecek genel çıkarımlar elde etmek, bu çıkarımlar ışığında dil öğretimini kolaylaştıracak
prensipli, ispata dayalı yaklaşımlar geliştirmektir. Buradan hareketle Rusça’yı yabancı dil
olarak öğrenen bireylerin konuyu daha rahat kavrayabilmeleri açısından izlenmesi gereken
silsilenin tespit edilmesi ve derslerde edinilen tecrübenin aktarılmasıdır.
Çalışmanın evrenini Karadeniz Teknik Üniversitesinde Rusça dersini seçmeli alan öğrenciler
ve Rusçayı filoloji amaçlı öğrenmeyen kursiyerler oluşturmaktadır. Bu öğrencilerin Rusçayı
öğrenme süreçlerinde konunun kavranmasında karşılaştıkları güçlük derslerde gözlemlenip,
söz konusu zorlukların tespiti ve giderilmesi için geliştirilen yöntemde başarı sağlandığı
gözlemlenmiştir.
UDES 2015
1257
Bu çalışmada ön ekli fiillerin başarılı bir şekilde edinimini sağladığını tecrübe ettiğimiz konu
izlencesini ele almaya çalışacağız. İzlence sırasıyla şu şekildedir:
1234-
Görünüş Oluşturan Ön ekler,
Ön ekli Hareket Fiilleri,
Ön ekli Dönüşlü Fiiller,
Fiilin Anlamını Değiştiren Diğer ön ekli Fiiller.
Görünüş Oluşturan Ön Ekler
“Zamansal kategorilerden olan ve Slav türü görünüş olarak bilinen Вид (vid) Türkçede
“görünüş” anlamına gelmektedir. Batı dillerindeki aspect/aspekt, daha 1829 yılında
Gretsch’nin bir yıl önce yazdığı Rusça eserinin Fransızca tercümesinde Rusçadaki vid
teriminin karşılığı olarak kullanılmış ve terim Fransızcadan diğer Batı dillerine geçmiştir
(bkz. Plungyan 2003:292 akt. Bacanlı, 2009:45). Rus dilbilim çevreleri o tarihten beri vid ve
aspekt terimlerini genellikle eşanlamlı olarak kullanmışlardır. Bununla birlikte modern
dilbiliminde aspekt teriminin vid’i de içine alacak şekilde daha geniş bir kavramsal zenginliğe
ulaştığı belirtilmelidir. Batı dillerinde aspect veya Türkçede görünüş adı verilen gramer
kategorisi Rus dilbiliminde genellikle aynı terimle ifade edilmektedir (bkz. Bondarko vd.
1987; Nasilov 1989; Şelyakin 2007 akt. Bacanlı, 2009: 45). Bununla birlikte önde gelen diğer
dilcilerden Melçuk ve Plungyan gibi Batı geleneğine daha yakın olan bilginler aspekt terimini
geniş anlamlı olarak kullanır ve vid’i “evrensel aspektin özel bir türü” olarak nitelerler. (bkz.
Melçuk 1998: 92; Plungyan 2003:293 akt. Bacanlı, 2009:45). Türkiyedeki araştırmalarda ise,
aspekt için terimin kendisi, “bakış, görüş noktası, görme tarzı” anlamına gelmesine rağmen
görünüş terimi genel kabul görmüştür.” (Bacanlı, 2009: 45). Tablo 1’deki tamamlanmış
terimi İngilizcedeki perfective ve Rusçadaki soverşennıy terimi için kullanılmıştır.
Görünüş Rusçada soverşennıy vid (tamamlanmış görünüş) ve nesoverşennıy vid
(tamamlanmamış görünüş) olmak üzere ikiye ayrılır. Rusçadaki vid yani görünüş konusu ana
dili Türkçe olan bireyler için bu dilin en karmaşk konularından birini teşkil etmektedir. Bu
görünüşlerden tamamlanmamış görünüşün kavranması yalnızca ana dili Türkçe olan bireyler
için değil Rusçayı yabancı dil olarak öğrenen bütün bireyler için güçtür. (Arhipova, L. V.,
Gubanova T. V 2010: 1).
Tablo 1 Tamamlanmış ve tamamlanmamış fiillerin sahip olduğu özellikler:
I.GRUP FİİLLER
НСВ (несовершенный вид)
Tamamlanmamış fiiller
II. GRUP FİİLLER
СВ (совершенный вид)
Tamamlanmış fiiller
1. Genel gerçek, eylemin adı:
1. Belirli bir olay: Eylemin sona
Yapılan eylem ya da eylemlerin
ermesi, bitişi.
adını belirtmek isterken kullanılır.
Burada eylemin bitip bitmediği ya Örnek: Вечером я посмотрела новый
фильм, приготовила ужин и выучила
da kaç kez yapıldığının bir önemi
новые слова.
yoktur.
UDES 2015
1258
Hanife ÇAYLAK
Örnek: Вчера я была занята: смотрела
фильм, готовила ужин, учила новые
слова. (Dün meşguldüm. Film izledim,
akşam yemeği hazırladım, yeni kelimeler
öğrendim).
2. Süreç: Eylem belirli bir süre
boyunca yapılmaktadır. (весь
вечер-akşam boyunca; целый
год- yıl boyu; долго- uzun
zamandır vs. gibi göstergelerle
belirtilmektedir.
Örnek: Вчера я целый день готовила
проект. ( Dün bütün gün proje
hazırladım.)
3. Eylemin sürekliliği (Tekrar
eden eylemler söz konusudur).
2. Eylemin sınırları (bitiş-başlangıç)
Örnek: Вчера я приготовила проект и
пошла гулять. (Dün projeyi hazırladım,
dolaşmaya çıktım. )
Приготовила (hazırladım)eylemin bitişi,
пошла (çıktım)diğer eylemin başlangıcıdır.
3. Eylemin süreklilik arz etmemesi,
bir kereliğine yapılmış olması.
Genellikle быстро-(hızlıca, çabuk), сразу(hemen), вдруг-(birdenbire), наконец(nihayet),
неожиданно-(ansızın)
vb.
zarflarla birlikte kullanılır.
(Genellikle
Обычно-genellikle, Örnek: Вчера я быстро прочитала
всегда-her zaman, часто-sık sık, статью. (Dün makaleyi hızlıca okudum).
редко-nadiren,
иногда-bazen
никогда-hiçbir zaman vb. sıklık
zarflarıyla birlikte belirtilirler.).
Örnek: Я каждый день хожу в спортзал.
(Her gün spor salonuna giderim).
Tamamlanmış ve tamamlanmamış fiil çiftleri biçimsel açıdan değişiklikler göstermektedir,
diğer bir deyişle tamamlanmış fiiller sadece aşağıdaki ön ekler vasıtasıyla oluşmamakta, fiilin
farklı yerlerindeki harf değişiklikleri ile de (исполнять- нсв/ исполнить- св; потрясатьнсв/ потрясти- св) meydana gelmektedir. Seyrek görülmekle birlikte birbirine şekilsel
açıdan benzemeyen tamamlanmış/tamamlanmamış fiil çiftleri de (Брать-нсв  взять-св /
говорить-нсв  сказать-св / класть-нсв  положить-св)bulunmaktadır. Aşağıdaki
tabloda tamamlanmış görünüş oluşturan ön ekler yer almaktadır. Ön eklerin öğreniminde
görünüş oluşturan eklerden başlanması, tamamlanmış ve tamamlanmamış fiil gruplarının
ezberlenmesinin ardından bu ön eklerin, diğer ön eklerle karıştırılmasını önlemektedir. Zira
tablodaki görünüş oluşturan ön ekler, değişik fiil gövdelerine gelerek fiilin anlamını
değiştirmekte, diğer bir değişle aynı ön ekler hem görünüş oluşturmakta, hem hareketin
yönünü belirtebilmektedir.
UDES 2015
1259
Tablo 2 Görünüş Oluşturan Ön ekler
I.GRUP FİİLLER
НСВ
Tamamlanmamış fiiller
Делать
Писать
Читать
Учить
Смотреть
Видеть
Готовить
платить
II. GRUP FİİLLER
СВ
Tamamlanmış fiiller
Сделать
Написать
Прочитать
Выучить
Посмотреть
Увидеть
Приготовить
заплатить
Приставки
Görünüş
ekler
oluşturan
ön
СНаПроВыПоУПриЗа-
Ön ekli Hareket Fiilleri
Hareket fiilleri Rusçada bir noktadan başka bir noktaya gerçekleştirilen hareketi belirten,
altısı geçişli, sekizi geçişsiz ve dördü dönüşlü olmak üzere 18 çift fiilden oluşan fiil
grubunun adıdır. Aşağıdaki tabloda ön eksiz hareket fiilleri yer almaktadır.
Tablo 3 Ön eksiz Hareket Fiilleri
I.GRUP FİİLLER
идти
Tek Yönlü
Geçişsiz
Fiiller
Geçişli
Fiiller
II. GRUP FİİLLER
ходить
Çok Yönlü
TÜRKÇE ANLAMLARI
Идти
ехать
бежать
лететь
плыть
лезть
брести
ползти
ходить
ездить
бегать
летать
плавать
лазить
бродить
ползать
yürüyerek gitmek
taşıtla gitmek
koşmak
uçmak, uçarak gitmek
yüzmek
tırmanmak, çıkmak
ağr ağır yürümek
sürünmek
нести
вести
везти
гнать
катить
тащить
носить
водить
возить
гонять
катать
таскать
taşımak
götürmek
araçla götürmek
ardından/peşinden
koşmak
yuvarlamak
çekmek, sürüklemek
UDES 2015
1260
-СЯ'lı
Fiiller
Hanife ÇAYLAK
нестись
гнаться
катиться
тащиться
носиться
гоняться
кататься
–
koşuşmak, uçuşmak
kovalamak
yuvarlanmak
sürüklenmek
I. Gruba dâhil fiiller hareketin tek bir yöne doğru gerçekleştiği fiillerdir ve tek bir yöne
yapılan hareketler söz konusu olduğu durumlarda kulanılır.
Örnek: - Куда ты едешь? (Nereye gidiyorsun?)
-Я еду в библиотеку. (Kütüphaneye gidiyorum).
 Yakın bir zamanda tek yöne gerçekleştirilecek eylemler söz konusu olduğunda da
bu grup fiiller kullanılır.
Örnek: Завтра мы летим в Измир. (Yarın İzmir’e uçuyoruz).
II. Gruba dahil fiillerin kullanım alanları daha geniştir.
 Hareketin değişik yönlere gerçekleştiğini gösterir.
Örnek: Дети ходят по улицам. (Çocuklar sokaklarda yürüyor).
Птицы летают над морем. (Kuşlar denizin üzerinde uçuşuyor).
 Rutin yapılan hareketleri belirtirken kullanılır.
Örnek: Мы часто бродим по магазинам. (Sık sık dükkanları gezeriz).
 Bir yeti söz konusunda olduğunda kullanılır.
Örnek: Лощадь бегает прекрасно. (At mükemmel koşuyor).
 Mastar halde cümlenin öznesi ya da yüklemi durumunda kullanılır.
Örnek: Плавать полезно для здоровья. (Yüzmek sağlık için yararlıdır).
Я люблю ездить на машине. (Arabayla gezmeyi severim).
 Bir noktaya gerçekleştirilen gidiş gelişi belirtir.
Örnek: Каждое лето я езжу в Анталию . (Her yaz Antalya’ya giderim
[arabayla]).
Tablo 3’te fiillerin anlamları, eylemlerin kaç yöne gerçekleştirildiği, geçişlilik\geçişsizlik
durumları örnekler ve görsel materyallerle kavratıldıktan sonra hareket fiillerinin ön ekli
halleri konusunun işlenmesi, bu ön ekli fiil grubunun diğer ön enkli fiil gruplarıyla
karıştırılmamasını ve konunun daha da pekişmesini sağlamaktadır.
Ön eksiz fiil grubunun başlarına değişik ön eklerin gelmesiyle hareketin gerçekleştiği yön
ifade edilmektedir. Türkçede ayrı bir gramer konusu teşkil etmeyen hareket fiilleri ve ön ekli
hareket fiilleri belirli bir izlence olmaksızın öğretildiğinde öğrenciye daha karmaşık gelmekte,
verimli sonuçlar elde edilememektedir.
Aşağıda yer alan tablo 4’te hareket fiillerine getirilen ön ekler, bu eklere yöneltilebilecek
sorular, eklerin birlikte kullanıldığı edatlar ve haller örneklerle birlikte sunulmuştur. Rusça
fiil sisteminde eylemin tamlayıcılarından olan adlar, cümlenin diğer ögeleriyle olan ilişkilerini
son ekler ve kimi zaman da edatlar yardımıyla sağlarlar. Rusçadaki fiil tabanının istemleri
UDES 2015
1261
Türk dilindekinden farklı olduğu için her fiilin tamlayıcılarının gerektirdiği durum eklerini
ezberlemek Türk öğrenciler için oldukça zorlayıcı bir konudur. Bu alanda diller arası girişime
fazlaca rastlanmaktadır. Rusça öğrenmekte olan öğrencilerin bir fiili ezberlerken bu fiilin
gerektirdiği ad durumlarını ve edatları de beraberinde ezberlemesi öğrenim sürecini
hızlandıracaktır. (Öksüz, 2014: 851)
İsmin hali başlıklı sütunda yer alan kısaltmalar (в. п.- ismin -i hali; д. п.- e hali; р. п. –
ayrılma/çıkma hali) Rusçadaki hallerin kısaltılmış biçimidir. Fiil tabanının istemi olan edat ve
ismin halleri bir tablo içinde düzenli bir biçimde gösterildiğinde bu dili öğrenen bireylerin
hafızasında daha kolay yer etmektedir.
Tablo 4 Ön ekli Hareket Fiilleri ve Birlikte Kullanıldıkları Edatlar
№
Ön ek
Soru
1.
в- (во-)
куда?
куда? к кому?
2.
вы-
Edat
İsmin
hali
в (во) / В. п.
на
к (ко)
Д. п.
откуда?
из (изо) Р. п.
/ с (со)
откуда?
от кого?
от (ото)
Р. п.
3.
при-
откуда? от
кого?
(см. 1, 2)
в (во) /
на
к (ко)
из (изо)
/
с (со)
от (ото)
В. п.
Д. п.
Р. п.
Р. п.
4.
у-
откуда? от
кого?
(см. 1, 2)
в (во) /
на
к (ко)
из (изо)
/
с (со)
от (ото)
В. п.
Д. п.
Р. п.
Р. п.
Örnek
Студент вошёл в аудиторию.
Поезд въехал в депо.
Я вошел в палату к больному
отцу.
Самолет после рейса въехал к
нам в ангар.
Доктор вышел из кабинета в
полночь.
Профессора выехали со встречи
на следующий день.
Друзья вышли от нас только
утром.
Автобус выезжает от нас по
утрам.
Мои приятели пришли из кино
в общежитие.
Пастухи принесли с гор свежее
молоко.
Самолет прилетел из Минска в
Москву.
Моя подруга приехала от
родителей к мужу.
Друзья ушли из клуба йоги
через два часа.
Мы все вместе улетели из
холодной Москвы на солнечную
Майорку.
Академик в тот же день ушел с
симпозиума.
Пойманная рыба уплыла от нас
в море.
UDES 2015
1262
Hanife ÇAYLAK
5.
под(подо)
куда?
к кому?
чему?
6.
от- (ото- от кого? от от (ото)
)
чего?
к
куда?
7.
до-
8.
пере-
9.
про-
10.
за-
к (ко)
Д. п.
Р. п.
в (во) / В. п.
на
куда?
до
до кого? до
чего?
Р. п.
к (ко)
Д. п.
куда? за что?
за
В. п.
Вам стоит подойти поближе к
таблице.
Саомолет
подлетает
к
Симферополю.
Вам необходимо отойти от края
платформы.
Мы сегодня отплывем от
пристани в пять.
Они отнесли продукты обратно
в магазин.
Отец отвёл детей на занятия.
Моя дочь доехала до станции и
села в поезд.
Я дошёл пешком до самого
моря.
Солдаты добежали до части.
через
что? через
В. п.
Автомобиль
очень
быстро
откуда? куда? из (изо)… Р. п. … переехал реку через мост.
в (во)
В. п.
Воздушный шар перелетел
с (со)… на
через Альпы.
Мы переплыли через море на
маленькой лодке.
Библиотеку перенесли из одной
аудитории в другую.
где?
Я прошел мимо своего родного
мимо
кого? мимо
Р. п.
дома.
чего?
через
В. п.
Нарушитель,
не
глядя,
через
кого?
пробежал мимо полицейского.
что?
Лайнер
проплыл
через
длинный пролив.
куда?
в (во) / В. п.
на
Нам стоит зайти на кафедру.
После работы я зайду в аптеку.
Дети каждые выходные заходят
к родителям.
Мы забежали к приятелям в
перерыве.
Профессор зашел за высокую
кафедру.
Кошка забежала за перегородку.
UDES 2015
1263
11.
12.
о- (об-, кого? что?
обо-)
по-
–
В. п.
Лектор обошёл аудиторию по
кругу.
Бизнесмен намерен объехать с
деловыми визитами всю страну.
Чтобы понять архитектуру дома,
нужно обойти его со всех сторон.
Братья Райт на своём аппарате
хотели облететь весь земной
шар.
вокруг кого? вокруг
вокруг чего?
Р. п.
откуда?
от
кого?
(см. 1, 2)
В. п.
Д. п.
Р. п.
Р. п.
Я обошел вокруг здания в
поисках кошелька.
Мошенники обвели нас вокруг
пальца.
Мои родители после свадьбы
поехали в медовый месяц.
Мы пошли на концерт любимой
группы.
С занятий профессор пошел на
прием к врачу.
От адвоката мой друг сразу
пошел в полицию.
в (во) / на
к (ко)
из (изо) /
с (со)
от (ото)
Ön eklerin hareket fiillerine kattığı anlamın öğretimindeki en etkin yollardan biri de ön
eklerin zıtlık üzerinden görsel materyallerle sunulmasıdır. Örneğin при- ön eki у-; в- (во-)
ön eki вы- ; под- (подо-) ön eki от- (ото-) ön ekleriyle zıt anlam meydana getirmektedir.
Tablo 5 Zıt Anlam Oluşturan Ön ekler
приМы приехали на
станцию утром.
Моя мама придет тебя
навестить.
укуда?
Поезд уехал два часа откуда? из / с Р.
в / на + В.п. назад.
п.
Я ушел со службы в 22
куда? к кому? года.
откуда? от кого?
к + Д. п.
от + Р. п.
в- (во-)
выМой муж выехал из
Автобус въехал
страны два года назад.
гараж.
Грузчики вынесли из
Мы с трудом внесли куда? к кому? дома все тяжелые
фортепиано
в к + Д. п.
вещи.
квартиру.
под- (подо-)
от- (ото-)
Мы подбежали к куда? к кому / Люди
отбежали
профессору поближе, чему?
подальше от огня.
чтобы лучше слышать. к + Д. п.
Троллейбус отъехал
Трамвай подъехал к
от магазина.
остановке.
куда?
в в / на + В. п.
откуда? из / с Р.
п.
откуда? от кого?
от + Р. п
откуда? от кого /
чего?
от + Р. п.
UDES 2015
1264
Hanife ÇAYLAK
Ön Ekli Dönüşlü Fiiller
Rus dili morfolojisi ve türetme teorisinde fiil gövdesine getirilen ön ek ve son ek olmak üzere
iki kısımdan oluşan fakat bir bütün olarak fonksiyon gösteren ekler конфикс (konfiks)
olarak adlandırılmaktadır. (Plungyan, 2000: 95-97). Günümüzde birçok araştırmacı konfiks
konusunun diğer ön eklerden bağımsız olarak ele alınması görüşünü savunmaktadır.
(Zaliznyak, 1995: 150; Guiraud-Weber, 1988: 34-35). Rusçada diğer adı циркумфикс
(tsirkumfiks) olan konfikslerin sayısı on yedidir: в- -ся, вз- - ся, вы- - ся, до- - ся, за- - ся,
из- - ся, на- - ся, о- -ся, об- - ся, от- - ся, под- - ся, пере- - ся, при- - ся, про- - ся, раз- ся, с- -ся, у- - ся. (Yu Çul Çjon, 2002: 24)
Her bir konfiks en az birkaç anlama sahiptir, bu çalışmada hepsine detaylıca
eğilemeyeceğimizden На (ön ek) глагол (fiil) ся (do nu şlu lu k yapan son ek)
postfiksinin birkaç anlamına deg inelim:
 Eylemi yapan kişinin eylemi istediği kadar yaptığı daha fazla yapmak istemediği
anlamı katmaktadır.
Örnek:  Нет голубушка, книжки в сторону: довольно начиталась, очень
довольно, пора, матушка, за дело приниматься (Герцен). (Hayır canım, kitapları
bir kenara koyalım, yeterince okudum, oldukça fazla, işe koyulma zamanı).
 Eylemi olumsuz sonuçlar doğuracak oranda fazla gerçekleştirmek anlamı
vermektedir.
Örnek:  Она насмотрелась американских триллеров и теперь не может
заснуть. O kadar Amerikan gerilim filmi izledi ki şimdi uyuyamıyor.)
 Eylemin çok fazla yapıldığı anlamını içermektedir, bu gruba genellikle ıstırap, eziyet
anlamı içeren fiiller dâhildir.
Örnek:  Никакое перо не напишет, сколько настрадалась я за это время. (O
süreçte ne kadar acı çektiğimi hiçbir kalem yazamaz. )
Fiilin Anlamını Değiştiren Diğer Ön ekli Fiiller
Çalışmada ilk u ç başlık altında go sterilen o n ekli fiil gruplarının ardından dig er o n
ekli fiillerin, bir fiil seçilip, so z konusu fiilin bu eyleme getirilen bu tu n o n eklerle
birlikte bir bu tu n olarak o g retilmesi fiillerin anlamlarının daha da berraklaşmasını
sag layacaktır. Zira o g renci aynı fiile getirilen deg işik o n eklerden meydana gelen fiillerle
yazılı veya so zlu farklı metinlerde karşılaştıg ında o n ekin eyleme kattıg ı anlamı hemen
çıkaramayabilmektedir. Tablo 4’te go sterilen hareket fiillerine getirilen o n ekler
dışında kalan o n eklerin sayısı hayli fazladır. Bu sebeple konuyu, konuşmak, demek
anlamlarına gelen говорить (govorit’) o n eksiz fiiline getirilen o n eklerin bu eyleme
kattıg ı anlamlar u zerinden o rneklerle açıklamakla yetineceg iz:
говорить (govorit’) fiilinine раз- o n ekinin getirilmesiyle oluşan
UDES 2015
1265
Разговаривать (нсв) fiili, с кем? (kiminle?), О ком? (kim hakkında?), О чём?
(ne hakkında?) Как? (nasıl?) sorularına yanıt vererek, sohbet etmek, konuşmak,
bahsetmek anlamlarına gelmektedir.
Выговаривать (нсв) /выговорить (св) что? (ne?), как? (nasıl?):
1- Telaffuz etmek. Будучи иностранцем, он не мог выговорить имена и
отчества своих коллег. (Yabancı olduğu için meslektaşlarının isimlerini ve soy isimlerini
telaffuz edemiyordu.)
2. Paylamak, azarlamak. Ирина выговаривала соседскому ребенку за шум в
подъезде. (İrina avluda çıkardığı gürültüden ötürü komşunun çocuğunu payladı.)
3. Hakkını garantilemek. Иван Петрович чувствовал себя уставшим, но
довольным, ведь после длительных переговоров ему удалось выговорить особые
условия для компании. (İvan Petroviç uzun süren müzakerelerin ardından şirketi yararına
özel şartlar sağlayabildiği için kendisini yorgun ama memnun hissediyordu.)
Проговаривать (нсв) /проговорить (св) что? (ne?), как? (nasıl?):
1. So ylemek, telaffuz etmek. Секретарь скороговоркой проговорила фамилии
студентов, допущенных к экзамену. (Sekreter sınava girmesi müsaade edilen öğrencilerin
isimlerini hızlıca söylemişti.)
2. Bir şeyi mu zakere ederek, sohbet ederek belirli bir zaman dilimi (subjektif
olarak deg işiklik go steren) geçirmek. После столь долгой разлуки друзья никак не могли
разойтись и проговорили за столом до рассвета. (Üzunca bir ayrılığın ardından
arkadaşlar bir türlü birbirinden ayrılamamış sabahın ilk ışıklarına kadar sohbet etmişlerdi.)
Заговаривать (нсв) /заговорить (св) с кем? (kiminle?), О ком? (kim
hakkında?), О чём? (ne hakkında?) Как? (nasıl?)
1. Konuşmaya başlamak. После секундного замешательства все разом
заговорили, перебивая друг друга. (Bir anlık şaşkınlığın ardından herkes birbirinin sözünü
keserek bir ağızdan konuşmaya başlamıştı.)
2. Bir dili konuşmaya başlamak. После полугода интенсивных занятий
студенты заговорили на турецком. (Altı aylık yoğun bir ders programından sonra
öğrenciler Türkçe konuşmaya başladı.)
3. Çok konuşarak baş ag rıtmak, ag ız açtırmamak. Да он любого до
беспамятства заговорит! . (O herkesi bayıltabilecek kadar çok konuşur.)
Договаривать (нсв) /договорить (св) с кем? (kiminle?), О ком? (kim
hakkında?), О чём? (ne hakkında?): Sonuna kadar so ylemek, so zu nu bitirmek. Он
спешил передать историю, сбивался в каждом предложении, не договаривая фразы,
тут же переходил к новым подробностям. (Hikâyeyi anlatmak için acele ediyor, her
cümlede şaşırıp, cümleleri sonuna kadar söylemeden hemen yeni ayrıntılara geçiyordu.)
UDES 2015
1266
Hanife ÇAYLAK
Переговорить (св) с кем? (kiminle?), О ком? (kim hakkında?), О чём? (ne
hakkında?): Danışmak, mu zakerede bulunmak. Адвокат попросил прервать
заседание, сославшись на то, что ему необходимо переговорить с клиентом. (Avukat
müvekkiliyle müzakere etmek istediğini belirterek celseye ara verilmesini istedi.)
уговаривать (нсв) /уговорить (св) кого? (kimi?) Kandırmak, inandırmak, ikna
etmek. Я не планировала покупать это платье, да продавец уговорил. (Bu elbiseyi
almaya niyetim yoktu, satıcı ikna etti.)
отговаривать (нсв) /отговорить (св) кого? (kimden?) от чего? (neyden?):
Vazgeçirmek, caydırmak. Друзья отговорили Николая от поспешного решения об
увольнении. (Arkadaşları Nikolay’ı ani istifa kararından vazgeçirdiler.)
наговаривать (нсв) /наговорить (св) чего? (neyden?), кому? (kime?)
1. Çok konuşmak. Вне себя от злобы, Евгений наговорил столько грубостей, не
отдавая себе отчет, что завтра ему будет мучительно стыдно за эти слова.
(Yevgeni ertesi gün bu lafları yüzünden utançtan yerin dibine gireceğini düşünmeden,
sinirden kendini kaybederek o kadar kaba sözler sarf etmişti ki.)
2. I ftira atmak. Как ты мог этому поверить? На нее наговорили все это, от
зависти! (Nasıl böyle bir şeye inanabildin! Kıskançlıklarından iftira atıyorlar ona hep.)
3. Bir metni kayıt amaçlı telaffuz etmek. Профессор обычно наговаривал
материалы будущих статей на диктофон во время прогулок по лесу. (Profesör
genellikle yazacağı makalelerle ilgili verileri ormandaki gezileri esnasında ses kayıt
cihazına kaydederdi.)
оговаривать (нсв) /оговорить (св) кого? (kimden?)
1. I ftira atmak. Виктор был беспринципным человеком, для него было
обычным делом оговорить коллегу для получения своей выгоды.(Viktor prensip sahibi
bir insan değildi, çıkarı için iş arkadaşına iftira atmak onun için işten bile değildi.)
2. Şart koşmak, şarta bag lamak. Также следует оговорить конечную
оплату. (En son ödemenin ne zaman yapılacağını şarta bağlamak lazım.)
приговаривать (нсв) /приговорить (св) Кого? (kimi?) К чему? (neye?)
1. Mahku m etmek, hu ku m vermek. Суд приговорил сержанта к расстрелу.
(Mahkeme çavuşun kurşuna dizilmesine hu ku m vermişti.)
2. Bir eylemi yaparken aynı anda bir şey so ylemek. Помогая внуку раздеться,
бабушка беспрестанно приговаривала ласковые слова. (Babaannesi torununun
giyinmesine yardım ederken sürekli şefkatli sözler söylüyordu.)
подговаривать (нсв) /подговорить (св) кого? (kimi?), На что? (neye?):
Kandırmak, kışkırtmak, kanına girmek. Саша был известный в школе озорник: не раз
подговаривал одноклассников на шалости. (Saşa okulun ünlü haylazıydı, birçok kez
sınıf arkadaşlarının yaramazlık yapmaları için kanına girmişti.)
UDES 2015
1267
ÖN EKLERLE İLGİLİ YAPILAN TİPİK HATALAR
Görünüş oluşturan ön eklerle fiilin anlamını değiştiren ön eklerin karıştırılması
Çalışmamızda belirtmiş olduğumuz üzere aynı ön ekin birden fazla işlevi olması bu dili
yabancı dil olarak öğrenenlerin konuyu doğru kavrayamaması durumunda hatalara sebep
olmaktadır. En tipik hata görünüş oluşturan ve eylemin anlamını değiştiren aynı ön ekin
karıştırılması sonucu yazılı veya sözlü metinlerin çevirisinde gözlemlenmektedir. Örneğin;
ЗА ön ekinin akılda kalan ilk anlamı ‘eylemin başlaması’dır. Aşağıda önüne geldiği fiillerin
çevirilerinde karşılaşılan en tipik yanılmayla ilgili örnekler seçilmiştir. İlk cümle doğru bir
biçimde çevrilmiştir. Ancak ikinci cümlede eylem ‘su döküldü’ şeklinde çevrilmelidir zira ön
ek burada görünüş oluşturmuştur, eylemin başlaması anlamı içermemektedir.
Залить-заливать
Через несколько дней после наводнения снова залили дожди. (Çerez neskol’ko dney posle
navodneniya snova zalili dojdi). Selden birkaç gün sonra yağmurlar yeniden yağmaya
başladı.
Мехмет случайно зацепил стакан рядом с компьютером и залил клавиатуру водой.
(Mehmet sluçayno zatsepil stakan ryadom s komp’yuterom i zalil klaviaturu). Mehmet
yanlışlıkla bilgisayarın yanındaki bardağa çarpmış ve su dökülmeye başlamıştı.
ПРО- ön eki hem görünüş yapan bir ön ektir hem de önüne geldiği fiillere yeni anlamlar
katmaktadır. İlk cümle ön ekin görünüş meydana getirdiği düşünülerek yanlış çevrilmiştir
про- burada yanlışlıkla, istemeden yapılan bir eylemi işaret etmektedir. Gözden kaçırmak
şeklinde çevrilmelidir, ikinci cümlede ek tamamlanmış görünüş anlamıyla doğru çevrilmiştir.
Ах, ошибка в заглавии, на самой обложке курсовой работы! Как же я мог просмотреть!
(Aa! Bitirme ödevinin kapağında, başlıkta hata var! Nasıl görmedim!).
Только прочитал статью Ходорковского в ‘Ведомостях’ про Чечню. (Hodorkovski’nin
Çeçenistan hakkındaki makalesini Vedomosti’de yeni okudum.)
У- ön eki ilk cümlede görünüş oluşturmuş ve doğru bir biçimde çevrilmiştir ancak diğer iki
cümle hatalı çevrilmiştir. İkinci cümlede у- ön eki bu bağlamda eyleme zorluklara rağmen
gerçekleştirildiği anlamını kattığından kurtaramadı şeklinde çevrilmelidir. Üçüncü
cümledeyse fiil odasının her yerine asmıştı şeklinde çevrilmelidir, ön ek bu bağlamda fiile
eylemin bütün bir alana yayılması anlamı vermektedir. Diğer bir deyişle son iki örnekteki ön
ekin görevi görünüş meydana getirmek olarak algılanmış ve o şekilde çevrilmiştir, oysa
önüne geldikleri fiile değişik anlamlar katmıştır.
Глухой мальчик впервые услышал голос своего отца. (Sağır çocuk babasının sesini ilk kez
işitmişti).
UDES 2015
1268
Hanife ÇAYLAK
Нетрезвая мать не уберегла от огня своего ребенка. (Sarhoş kadın bebeğini yangından
koruyamadı).
Маленький Мехмет увешал комнату фотографиями Шэрон Стоун и мечтал с ней
увидеться. (Küçük Mehmet odasına Sharon Stone’un fotoğraflarını asmıştı ve onunla
görüşmeyi hayal ediyordu).
ВЫ- ön eki ilk örnekte bir hareket fiilinin başına gelerek içeriden dışarıya doğru yapılan
hareketi belirtmektedir, aynı zamanda tamamlanmış görünüş oluşturmuş ve doğru
çevrilmiştir fakat ikinci cümledeki eylemin ön ekinin de görünüş oluşturduğu düşünülerek
вы- ön ekinin bu bağlamda eyleme kattığı anlam doğru çevrilmemiştir. Вы- ikinci cümlede
yer alan плакать (ağlamak) fiiline göz yaşlarına boğulmak, kana kana ağlamak, doyasıya
ağlayıp içini rahatlatmak anlamı katmaktadır. Dolayısıyla burada da aynı ön ekin birden fazla
işlevi olduğu göz ardı edilerek hatalı çeviriler yapılmıştır.
Анна спешила на вечеринку, но не забыла вынести мусор. (Anna partiye gitmek için acele
ediyordu ama yine de çöpleri dışarı çıkardı).
Старая женщина выплакала все слезы за 20 лет, так и не получив известий о
пропавшем сыне. (Yaşlı kadın kaybolan oğlundan bir haber alamadan yirmi yıl ağladı.)
Hareket fiillerine getirilen ön eklerin oluşturduğu görünüş türünün karıştırılması
Ön ekli hareket fiilleriyle ilgili en büyük zorluk öğrencilerin herhangi bir hareket fiiline
getirilen ön ekin hangi görünüşü meydana getirdiğini çıkaramamaları ve cümle incelenirken
eylemin görünüşünün çevirisinde hataya düşmeleridir. Tablo 3’teki ön eksiz hareket fiileri
öğretilirken I. gruptaki tek yönlü hareket fiillerine getirilen ön eklerin tamamlanmış, II.
grupta yer alan çok yönlü hareket fiillerine getirilen ön eklerin tamamlanmamış görünüş
meydana getirdiğinin sürekli altı çizilmelidir. Rusçadaki görünüş kavramının Türkçedekinden
farklı olması Türk öğrencilerin bu sistemi kavramasını güçleştirmektedir. Aşağıda görünüşün
karıştırıldığı ön ekli hareket fiillerinden örnekler yer almaktadır. İlk örnekte fiil
tamamlanmamış ve çok yönlü bir fiil olduğundan gelirdi şeklinde çevrilmelidir. İkinci örnekte
ise tamamlanmış bir eylem tamamlanmamış bir eylem gibi algılanarak yaklaştı yerine
yaklaşıyordu denilmiştir. Üçüncü örnekte tamamlanmış fiil tamamlanmamış bir fiil gibi
çevrilmiştir, doğrusu geçirdik olmalıdır. Sonuncu örnekte ise doğru çevirisi tamamlanmamış
bir fiil söz konusu olduğundan götürdü biçiminde olmalıdır.
Когда ему было лет девять, он приходил в зоопрак. Dokuz yaşındayken hayvanat
bahçesine gelmişti.
Гумантарный груз подъехал к границе Украины. İnsani yardım Ükrayna sınırına
yaklaşıyordu.
Летом мы съездили в Испанию и великолепно отдохнули.Yazın İspanya’ya gider, tatili
mükemmel geçirirdik.
UDES 2015
1269
По выходным Виктор свозил детей в деревню. Hafta sonu Viktor çocukları köye
götürmüştü.
Sözcük içi karşıt anlamlılık (enantiosemiya) içeren ön ekli fiillerle ilgili yaşanan
zorluklar
Dilde enantisemiya olarak adlandırılan karmaşık olgu Rusçada enantiosemiya ya da antifrazis
(İng.: enantiosemy, antiphrasis) terimleriyle adlandırılmaktadır. Türkçeye ise sözcük içi karşıt
anlamlılık şeklinde aktarabilecek bu durum genel itibariyle karşıt anlamların aynı kelime
içindeki bileşimi anlamını taşımaktadır (Ayrıntılı bilgi için bkz. Üluoğlu, 2014). Aynı sözcüğün
karşıt anlamlar içermesi ana dili Rusça olan bireyler için zorluk teşkil eden bir durum
olmamasına karşın Rusçayı yabancı dil olarak öğrenenler için oldukça karmaşık gelmektedir.
Bazı Rus dil bilimcilerine göre sözcüğün taşıdığı anlamı çıkarmak için bağlamın yeterli olduğu
savı Rusçanın hedef dil olduğu bir durumda geçerli olamayabilmektedir. Diğer bir deyişle
öğrenci bu türden bir sözcükle belirli bağlam içinde karşılaşsa bile sözcüğün içerdiği karşıt
anlamı bilmediğinde hataya düşebilmektedir. Değişik sözcük türlerinde rastlanan bu olguyla
ilgili vereceğimiz örnekler konumuzun çerçevesi içinde yer alması nedeniyle sadece fiil
kategorisinde yer alan ön ekli fiillerle ilgili olanları kapsayacaktır. Örneğin задымить
‘tütmeye başlamak’, ‘dumanla kaplanmak’; с ума сводить güçlü bir aşktan söz edildiğinde
olumlu anlamda ‘çıldırtmak’, hoşlanılmayan kişiler ve durumlarda negatif anlamda kullanılan
‘çıldırtmak’; просмотреть 'gözden geçirmek', 'gözden kaçırmak'; разбить
‘kurmak/yapmak', darmadağın etmek, bozguna uğratmak’; обойти ‘dolaşmak’ (etrafını),
‘atlamak/ geçmek’; отойти ‘kendine gelmek/normal haline dönmek/ daha iyi hissetmek,
‘ölmek, hayata veda etmek’. Aşağıdaki örneklerde bu türden fiillerle ilgili yapılan yanlışlar ve
parantez içinde cümlelerin doğru çevirileri yer almaktadır, sadece parantez içinde tek bir
çevirisi olan cümleler doğru yapılan çevirilerdir:
Ты своим варевом задымил всю кухню. Bütün mutfakta yemek tütmeye başladı.
(Yemeğinle bütün mutfağı dumana boğdun.)
Ты меня с ума сводишь своей болтовней. (Dırdırın beni çıldırtıyor.)
Роксолана свела с ума султана Сулеймана. Hürrem Sultan, Sultan Süleyman’ı delirtti.
(Hürrem Sultan, Sultan Süleyman’ın aklını başından almıştı. )
Просмотрел всю статью, ничего нового. (Makalenin tamamını inceledim, yeni bir şey
yok.)
Опять я тебя просмотрел, когда ты пришёл? İçeri girdiğinde yine mi seni inceledim?
(Geldiğini yine mi gözden kaçırdım?.)
Надо разбить лагерь у реки. Nehrin kenarındaki kampı yıkmalı. (Nehrin kenarında kamp
yapmalı. )
Надо разбить врагов. (Düşmanı kırıp geçirmeli.)
UDES 2015
1270
Hanife ÇAYLAK
Учителя обошли каждый дом в селе, чтобы призвать родителей отдать девочек в
школу. (Öğretmenler aileleri, kızlarını okula vermelerine ikna etmek üzere köydeki her evi
dolaşmışlardı.)
Волонтеры раздавали гуманитарную помощь беженцам, но обошли вниманием
высокогорные села. Gönüllüler mültecilere insani yardım dağıtmış, dağ köylerini
dolaşmışlardı. (Gönüllüler mültecilere insani yardım dağıtmış, ancak dağ köylerini
atlamışlardı.)
Айше обиделась на замечание декана, но через 10 минут отошла. Ayşe dekanın
çıkışmasına alınmış fakat on dakika sonra uzaklaşmıştı. (Ayşe dekanın çıkışmasına alınmış
fakat on dakika sonra kendine gelmişti. )
Сулейман Демирель стал девятым турецким президентом, который в этом году
отошел в иной мир. (Bu yıl vefat eden Süleyman Demirel Türkiye’nin dokuzuncu
cumhurbaşkanıydı. )
Ön ekli hareket fiillerinin geçmiş zaman kullanımlarında gözlemlenen hatalar
Öğrencilerin bu başlık altında yaptıkları hatalar eylemlerin kaç yönlü olduğunu göz ardı
etmelerinden kaynaklanmaktadır. Hareket fiillerine gelen ön ekler hareketin yönünü
belirtmektedir. Tek yönlü hareket fiillerine gelen ön ekler eylemin tek yöne bir kez yapıldığı,
çok yönlü hareket fiilleri ise eylemin birkaç yöne yapıldığı anlamına gelmektedir. Aşağıda iki
sütun halinde verilen örneklerde sol sütunda yer alan eylemler tek yönlü, sağ sütundakiler ise
çok yönlü eylemlerdir. Konunun anlaşılıp anlaşılmadığına dair en iyi sağlama öğrencilerden
bu türden cümlelerin sözlü çevirileri istenilmesi suretiyle yapılabilmektedir.
Örneğin ilk örnekte gitmek fiilinin görünüşünün iki hali de verilmiştir ve yazılı çeviride
öğrencinin konuyu anladığı düşünülmekte ancak parantez içinde yer alan bilgileri bilip
bilemedikleri sözlü sorular halinde kendilerine yöneltildiğinde birçoğunun doğru
cevaplayamadığı görülmektedir.
Николай ушел в магазин.
Nikolay dükkana gitti. (Evde değil).
Николай уходил в магазин.
Nikolay dükkana gitti. (Artık evde).
Николай уехал в Москву.
Nikolay Moskova’ya gitti.
(Moskova’da değil).
На каникулах Николай уезжал в Москву.
Николай вышел из класса.
Nikolay sınıftan çıktı. (Koridorda).
Nikolay tatilde Moskova’ya gitti. (Artık döndü)
Николай на 5 минут выходил из класса.
Nikolay beş dakikalığına sınıftan çıktı. (Şu an sınıfta)
Николай подошел ко мне.
Николай только что подходил ко мне.
Nikolay yanıma geldi (Yanımda dikiliyor). Nikolay şimdi yanıma geldi. (Şu an yanımda değil)
Николай унес тетрадь.
Николай уносил тетрадь.
UDES 2015
1271
Nikolay defteri götürdü.
Nikolay defteri götürdü.
(Defter yine bende. Defteri geri getirdi.).
(Defter bende değil onda)
SONUÇ
Son yıllarda Rusya Federasyonu ve Rusça konuşulan ülkelerde Rusçayı yabancı dil olarak
öğrenen öğrencilerin ön ekli fiillerin öğrenilmesinde karşılaştıkları güçlükler göz önüne
alınarak, bu eklerle ilgili çeşitli çalışmalar yapılmaktadır ve konu ayrı bir ders olarak
okutulmaya başlanmıştır. Biz de ön ekli fiillerin ayrı bir ders olarak verilmesi görüşünü
benimsemekteyiz. Ancak bu dersten önce öğrencilerin fiil tabanının istemi olan halleri ve
edatları iyi kavramaları gerekmektedir, aksi takdirde fiilin birlikte kullanıldığı ismin halleri ve
edatlarıyla ilgili yerleşmiş yanlışlar ön ekli fiillerin öğrenim aşamasında da ortaya çıkmakta
ve konunun anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Rus dil bilimciler tarafından değişik
sınıflandırmalar öne sürülmüş olsa da ana dili Türkçe olan bireylere Rus dili gramerini
öğretirken bu sınıflandırmalardan ön eklerin dilbilgisel ve sözlüksel olarak ikiye ayrıldığı
sınıflandırma biçiminden yararlanılmasının öğrenimin sonuçları açısından daha verimli
olduğu anlaşılmıştır. Bu sınıflandırmanın kavratılmasında ilk aşamada dilbilgisel görevi olan
ön eklerin gösterilmesi bu ön eklerin diğer ön eklerle karıştırılmasının önüne geçilmesini
sağlamaktadır. Dilbilgisel başlığı altında ele alınan Tamamlanmış/tamamlanmamış görünüm
oluşturan ekler bu fiil gruplarının bulunduğu listenin ezberlenmesinin, sözlü ve yazılı
metinlerde aşina olunmasının ardından sözlüksel olarak nitelendirilen diğer ön ekli fiillerin
sırasıyla Ön ekli Hareket Fiilleri, Ön ekli Dönüşlü Fiiller, Fiilin Anlamını Değiştiren Ön ekli Fiiller
başlıkları halinde öğretimi ön eklerin berraklaşmasını, bu dili yabancı dil olarak öğrenen
bireylerin bu eklerin görevini daha iyi anlamasını kolaylaştırmaktadır. Ön ekli fiillerin
öğretilmesinde önem arz eden bir diğer husus ise bu eklerin öğretiminin görsel materyallerle
desteklenmesidir. Konunun çeşitli tablo, şekil ve şemalar yardımıyla verilmesi ön eklerin
görevinin akılda kalmasına büyük ölçüde fayda sağlamaktadır. Hareket fiillerine gelen bütün
ön ekler valenz tablosu şeklinde ele alınmıştır. Çalışmada önerdiğimiz izlencesinin son
basamağında ele aldığımız Fiilin Anlamını Değiştiren Ön ekli Fiiller sayıca çok daha fazla
olduğundan bu grubun valenz tablosunun ayrı ve detaylı bir çalışmada yer alması gerektiği
uygun görülmüştür.
KAYNAKÇA
Antonoviç, N. T., Zub, J. A., ve Kalivo, İ. V. (2002). Posobiye po russkomu yazıku «glagol’nıye
pristavki: znaçeniye i ispol’zovaniye» dlya inostrannıh studentov. Gorki: BGSHA.
Arhipova, L. V., Gubanova T. V., (2010). İzuçayem vidı glagola. Tambov: İzdatel’stvo TGTÜ.
Bacanlı, E. (2009). Türkçe fiil, Slav türü bitmiş görünüş bildirebilir mi?. Modern Türklük
Araştırmaları Dergisi, 1, 43-58.
UDES 2015
1272
Hanife ÇAYLAK
Bondaletov, V. D., Andreyeva İ. A. (2012). Glagol’nıye pristavki v russkih argo. İzvestiya PGPU
im. V. G Belinskogo, 27 , 217-222.
Guiraud-Weber, M. (1988). L’aspect du verbe russe. Essai de presentation. Aix-en-Provence.
Krasnıh V. V., İzotov A. İ. (Ed.), Yazık, soznaniye, kommunikatsiya: Sb. Statey bildiriler kitabı
içinde (ss. 24-41). Moskova: MAKS Press.
Krongauz (editör), M. A., Boguskavski, A. (2001). Glagol’nıye prefiksı i prefiksial’nıye glagolı.
Moskova: İzdatel’skiy tsentr RGGÜ.
Öksüz, G. (2014). Rus dili öğretiminde karşılaşılan ana dil kaynaklı girişim hataları. Turkish
Studies, 9, 843-857.
Plungyan, V. A. (2000). Obşçaya morfologiya. Moskova: Editorial URSS.
Tihonov, A. N. (1990). Slovoobrazovatel’nıy slovar’. Moskova: Russkiy yazık.
Üluoğlu, M.(2014). Rus dilinde sözcük içi karşıt anlamlılık (enantiosemiya). Edebiyat Fakültesi
Dergisi/Journal of Faculty of Letters, 31, 119-126.
Vinogradov (ed.), V. V. (1952). Grammatika russkogo yazıka. Moskova: İzd. AN SSSR.
Yu Çul Çjon. (2002). Semantiçeskoye opisaniye russkogo glagol’nogo konfiksa na- -sya. V. V.
Krasnıh, A. İ. İzotov (ed.), Yazık, soznaniye, kommunikatsiya bildiriler kitabı içinde (ss. 2441). Moskova: MAKS Press.
Zaliznyak, A. A. (1995). Opıt modelirovaniya semantiki pristavoçnıh glagolov v russkom
yazıke. Russian Linguistics, 19 (2).
Volohina, G. A., Popova, Z. D. (1994). Evaluating quality on the net. 30 Mart 2015 tarihinde
http://rud.exdat.com/docs/index-779192.html adresinden erişildi.
UDES 2015

Bu eserin tam metnini indirmek için tıklayın

Transkript

Benzer belgeler

1960 (2010 Yılında 50. Yıl Mezunları İçin Çıkarılmış Özel Sayı)

Ref. 20048

Günlük Hayattaki Önemli Kelimeler

ONAY - Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı

Türkbilig

02/12/2014 E-Fatura Iyilestirme v.8.0.4

Çağatay Türkçesi - II

turkce

Bu PDF dosyasını indir - Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller

Özbekistan - Aksaray Üniversitesi

Harezm-Kıpçak Türkçesi