bir - Bachibouzouck.com

Reha Yünlüel
-manifestosususta'l› çak›ç›kartt› çak›s›n›
bir "çak"! bir daha "çak"!
"›" düfltü, serildi yere
çak'› elinde tutan el
sa¤ el
çarketti soluna
önce bir selam çakt›
geldi
sol elinin parmaklar›ndan
bir bir befl kalem yapt›
befl kalem
dile 'olay befl kurflun kalem
içi barut dolu, haylaz befl kurflun kalem
silgiden flapkas› olmayan
bir sökük gibi duran bendini
dikebilecek denli i¤ne'den befl saçma kalem
biri diiiiinibütün, biri allahs›zzzzz, biri fleytannnnn
biri anlamazo¤luanlamaaaaaz, biri anlaro¤luuuuuanlamaz,
sa¤ elinin befl kefl parma¤›na efl befl kalem
hepsi eflflo¤lueflflekalem
biri serçeeeee, biri yüksüüüüük, biri ortaaaaa
biri iflaaaaaret, biri baflflflflfl
kalem,
havvada duran bofl kâ'da
allem etti vezin çizdi
olmad›!
kallem etti etik biçti
olmad›!
akletti:
bir ilke sayd›, bir ilke sayd›,
bir ilke daha sayd› kendince bir ilk'e
olmad›!
âdem'i adam sand›
ç›plak ve müsvedde kald›
durduk yerde bir üflüme ald›
koltuk saçlar›na s›¤›nd›
uçlar› aç›kta kald›,
ac›kt›,
bir sinir geldi
bir kafl›nt› tuttu:
nazd›, hazd›, sazd›, cazd›: yazd›, babam yazd›:
birrrrr, ikiiiii, üççççç, dörttttt, beflflflflfl!
manifestosunu unuttu.
oldu mu?
olmad›››››!
sahibi/yaz›iflleri müdürü: mustafa ibakorkmaz yaz›flma: halim flafak p.k. 271 38002 kayseri
y›l: 1 say› 5 • ocak/flubat 2004 e-mail: [email protected]
imlas›z ticari amaçl› bir dergi de¤ildir. dergide yer alan ürünlerden yazanla birlikte isteyen herkes sorumludur.
imlas›z’a bilgisayarla, daktiloyla, el yaz›s›yla yaz›lm›fl ürün gönderilebilir.
teknik haz›rl›k: turuncu tan›t›m 0.352. 231 11 10 • bask›: geçit ofset 0352.320 48 61
say›s› 2.500.000 tl. y›ll›k katk› pay› 15.000.000 tl. posta çeki numaras›. halim flanl›da¤ 692233
A l g › l a r › m › z › , h a y a t › m › z › , b e ¤ e n il e r i m i z i , a fl k l a r › m › z › , d ü fl ü n c e l e r im i z i b e l i r l e y e n “ b i z ” d e n g e r i y e i ¤d i fl e d i l m i fl , k o fl u l l a n d › r › l m › fl , k o dl a n m › fl , h a rc a n m › fl v e t ü k e t i l m i fl b i r
kütle b›rakan bu sisteme, hayata
k a r fl › d ü fl k u r a b i l e n l e r, d ü fl l e r i n d e
b a fl k a b i r y a fl a m › , k ü l t ü r ü t a s a v v u r
e d e b i l e n l e r, y i n e d e h e r t ü r l ü o t o r it e r e d i m e k a r fl › ö z g ü r l ü k t u t k u s u
i l e d i re n e n l e r a y a k t a k a l a b i l i y o r.
F a r k l › d ü fl ü n e n e , y a fl a y a n a k a r fl › ,
i fl y e r i n d e , e v d e , c e m a a t i n d e k o r k u
v e n e f re t b e s l e y e n b u t o p l u m n a s › l
b u k a d a r k ö r l e fl t i r i l m i fl , k ö re l t i lm i fl t i r ? ‹ k t i d a r a , o t o r i t e y e , k o fl u ll a n d › r m a l a r a b u k a d a r d a m a rd a n
b a ¤ l a n m › fl , o n u k a n › i l e b e s l e y e n ,
y a fl a m › n › , k i fl i l i ¤ i n i s t a t ü k o v e
e d i n d i ¤ i m ü l k l e b e l i r l e y e n , h i y e r a rfl i k i l i fl k i l e r i k u t s a y a n v e e r k ’ e e n
e r k e n e ¤ i l e n b u y a fl a m d a ö z g ü r l ü kçü bir sanat olabilir mi?
K u fl a t › l m › fl h a y a t l a r › m › z ; a l g › l ar › m › z › h e r a n h e r y e rd e , ç e fl i t l i
araçlara (medya, popüler kültür ve
ikonlar› vs.) dar mada¤›n etmeye
a y a r l a n m › fl v e d a y a t › l m › fl k ü l t ü r
endüstrisine, burjuva edebiyat›na
k a r fl › , e t r a f › n d a k i d u v a r l a r › “ y › km a k ” i s t e y e n d ü fl ç ü l e r l e n e f e s a l ab i l i r. Ve d ü fl k ur m a k re d d e t m e k d emektir hayat›n sun’i gerçeklerine
k a r fl › . D ü fl k u r m a s › n › b i l e n b i r s an a t ; fl i i r l e , re s i m l e , m ü z i k l e d ü fl l en e n ö z g ü r l ü k a l a n › n a g i d e c e k . Ve
b u y o l o l d u k ç a ç e t re f i l l i . B i z i m a s l a
b i l b o a rd l a rd a re k l a m › o l a n b i r d e rg i m i z , s a n a t › m › z o l m a y a c a k . Ya z ›lar›m›zda suç unsuru buldu¤unu
s ö y l e y e n o t o r i t e , b e l k i b i z i m a h k em e z a b › t l a r › n a g e ç i re c e k . fi i i r i m i z ,
r e s i m l e r i m i z , m ü z i ¤ i m i z , k ü l t ü r ümüz, itaat etmekte zorlanmayanlar
t a r a f › n d a n v e e g e m e n k ü l t ü r c e p h es i n d e l a n e t l e n e c e k . ‹ fl t e o z a m a n
d ü fl l e d i ¤ i m i z y o l d a o l d u ¤ u m u z u a nlayaca¤›z.
C e b i n d e t a fl t a fl › y a n y a r a m a z ç oc u k l a r › z b i z . P l a z a l a r › n p o m p a l a d ›¤› kültür endüstrisinin camlar›na
a t › y o r u z t a fl l a r › m › z › . B i z d e t a fl ç o k
d ü fl d e . ‹ fl t e e n g ü z e l s a n a t ; y › k › l d ›¤ › n d a o e n d ü s t r i n i n i ç i n d e n d o ¤ ac a k . Y › k › m › n y a r a t › c › , c o fl k u l u b i r
t u t k u o l d u ¤ u n u b i l i y o r u z . Ve ce b im i z d e fl i i r l e r i m i z , y a z › l a r › m › z d ü fl
kuruyoruz.
B i z i b u d e rg i d e b u l u fl t u r a n i fl t e
bu heyecan. Hepimiz bunun ne oldu¤ u n u b i l i y o r u z . B i z l a n e t l i l e r, h e r
g ü n , h e r d a k i k a a y n › d ü fl ü g ö r ü y oruz. Ve d ü fl g ö r m e k t e n k o r k m u y or u z , s i z i ö z g ü r b i r s a n a t i ç i n d ü fl l er i n i z i i z l e m e y e ç a ¤ › r › y o r u z . Ya z › l a n
h e r fl i i r, y a p › l a n h e r re s i m , m ü z i k
a l g › l a r › m › z › e l e g e ç i r m e y e ç a l › fl a nl a r a b i r t o k a t t › r. S i z i fl o k e d e c e k
e n e r j i m i z v a r. B i z e b o y u n e ¤ d i re m e z s i n i z .
ö z g ü r k . Te k i n
3
erör
ogün kaymak
4
Dört bafl› mamur ateflten
Perdahlanm›fl, sal›nm›fl
Düfller âlemi indikatörüyüm
= yada üç bafll› ejderhan›n prototipi
= yada canavarc›k böce¤i
= yada zakkum fidan› cehennem bahçesinin
= yada sanan kendisini istedi¤ince, bir düflte
ellerime ba¤ çiçek saplar›
dillerime dolambaç leblebi tozlar›
ne kadar fazla elim var, ne çok dillerim
imlâs› düflük bir kederin
cümlesiz çarp›k çurpuk paragraflar›n
hiçli¤e adanm›fl yumak püsürünün
inhibitörüyüm hepsinin, kendi kendimin – ad›mlar›mda
terörüyüm görmemem gereken rüyalar›n – esen bafl›nda, sonunda
erörüyüm hiç bas›lmam›fl pullar›n – ilk gün damgal›, revaçta
bilemezsin diyorsun
peki teflekkür ederim iltifat›n›za
neyi bilemem, tinini mi, tenini mi?
Ki ben bardac›k reçelini, kokusundan, odan›n d›fl›ndan bilen
Ki ben en meflhur körebe oyuncusu ihtimallerin
‹nan yada inanma
fiu an seninle sevifliyorum desem
Gölgemi gölgene raptiyelemiflim
Çok yak›n›m duvar›na
‹nan yada inanma
= iflte yüzün avuçlar›mda – ufac›k
= iflte duda¤›m belliyor duda¤›ndaki yitifli
= iflte ak›tt›m bir damla gözyafl›n› da sofras›na cehennemin
= iflte bir tutam karanfil tohumu gibi bask›n
= iflte sak›n›p yabanl›¤›ndan hayat›n
= iflte bir porselen fincana yan yana resmedilmifliz
gözyafl›y›m
ak›yorum
cennete bulan›yor cehennemin
anarflist elefltiri-2
hüsamettin çetinkaya
fiimdi, ‘Kültür endüstrisi’ de
denen, kültür alan› temel bir problematik oluflturuyor. Çünkü geleneksel elefltirinin en etkin oldu¤u
alan kültür ve edebiyat idi ve buralarda kopan f›rt›nalar bir sürü okulun ayr›mlaflmas›na yol açm›flt›.
Toplumcu Gerçekçilik, Yaz›nsal
Elefltiri, Dilciler, Anlambilimciler,
Psikolojik okullar, Yorumsamac›lar vb.. Günümüzde geçerli olan
devasa bir sanal gerçeklik dünyas›, televizyonu, interneti, CD’si,
CDV’si , DVD’si, müzik-klip dünyas›, medya magazin ve e¤lence
dünyas› vb.. kültür evrenini kuflatm›fl durumda. Kimine göre kültür
emperyalizmi, kimine göre afla¤›
kültür, kimine göre popüler kültür
vb. Oysa, kültür prati¤inde, avam
ya da seçkin kültürü, popüler ya
da halk kültürü, sanal ya da reel,
ne olursa olsun elefltiriye konu
olan gerçekliktir, yani ‘etki’dir,
implikasyondur. ‘Sanatsal’ denen
pratiklere, di¤er tüm pratiklerden
ayr›cal›kl› ve üstün bir yer tan›m›yorum. Öbürlerini afla¤›lay›p, ‘sanat’› yüceltmek tam da elitist bir
tuhafl›k. Elefltiri nesnesinde elbette bir duyarl›k ar›yorum o ayr›.
Yani bir tragedya ile, televole tarz›n› da ayn› kefeye koyman›n bir
anlam› yok, ne ki implikasyonlar›n› analiz ederken beni ilgilendiren
yaratt›klar› etkinin niteli¤i ve politizasyonudur; iktidar›n tahakkümünün bütünlefltiricisi mi? iktidardan özgürlefltirici mi? Bu kadar,
bu iki basit ölçüt. Medyan›n dedi¤i gibi, diyelim Orhan Pamuk roman›n›n yani çok seçkin, ‘kalite’
bir roman›n implikasyonu, bana
göre statükoyu-gelene¤i yeniden
üretir, ama ne bileyim bir magazin
program›, içeri¤i ne olursa olsun,
Dünya art›k bilgi nesnesi de¤ildir,
dünya bugün bir sald›r› nesnesidir.
ortaya koydu¤u gelenek d›fl› modalitesiyle, gelene¤in delinebilece¤ini, y›k›labilece¤ini göstermesi
itibariyle özgürlefltirici bir pratiktir,
olabilir.. ve ben burada ‘sanat’ diye Orhan Pamuk’un roman›n› de¤il, magazin program›n› önemserim, neden? Yaratt›¤› politik implikasyonun özgürlefltirici karakteri
yüzünden.. gibi.
fiimdi sorunumuz, tüm kültür
prati¤i, (ki kendi içinde alabildi¤ine çeliflkili bir pratiktir ve bu anlamda da elefltirinin ‘do¤rudan yönelimli’ oldu¤u neredeyse tek
aland›r.) yaratt›¤› etkileri ile anarflist elefltirye konu olurken, bireylerin koflulsuz özgürlü¤üne yol
aç›p açmad›¤› ya da engel olup olmad›¤› ba¤lam›nda problematiktir. Neden anarflist elefltiri kültür
alan›n› bir bütün olarak kendisine
‘do¤rudan yönelece¤i’ baflat alan
olarak seçer ve izle¤ini, bu problematik olarak kurar? Cevap: Günümüzde iktidar paylafl›lm›flt›r ve
toplumda hegemonik güç, Medyad›r. Bu anlamda medya, küreselleflmeye eklemlenmifl hegemonik erktir. Ve bu hegemonik erk;
kendi karfl›t›n›, baflkald›r›s›n›, direniflini de iktidar›na eflanl› olarak
yaratm›fl, üretmifltir: anarflist elefltir hegemonik erkin pozitif etkilerinden biridir. Yani bu hegemonik
erk bütün dünyada oldu¤u gibi
bizde de karfl›tlar›n›-z›tlar›n› üretmektedir. Anarflist elefltir solun
hegemonya mücadelesinde, meflruiyet savafl›nda onun yolunu temizleyen, yoldaki engelleri a盤a
ç›karan militan bir pratiktir. Solun
kültürel hegemonyas› için yap›lacak en önemli ifl, medya+üniversite (uzmanayd›n+akademisyen)
hegemonyas›n› parçalamakt›r. Y›-
k›m/yap›m süreci budur.
Böyle bir fliddet için, anarflist
elefltirinin redleri ve kabulleri olabilir mi? A.Negri, E.Said, j.Derrida, E.Laclau, E.Balibar, J.Ranciere, Jean-luc Nancy vb. yeni bir
tahayyüle zemin oluflturacak tüm
merkezsiz teoriler yürünebilir genel bir hatta -belki de bir patikad›r, bilmiyorum- iflaret etmektedirler. Ama bu hayatta herkesin kendi yokuflunu t›rmanmak zorunda
oldu¤u art›k ö¤renilmifl olmal›d›r.
Art›k hiç kimse kimsenin yerine
karar veremez ve hiç kimse de bu
hakk›n› ve tabi sorumlulu¤unu
devredemez. Bu makale boyunca
sergilen redler benim Anarflist
elefltiri için öngördü¤üm redlerimdir. Baflkalar› baflka redler üretebilir ve giderek elefltiri kendi redlerini her özgül çal›flmada kendi
prati¤inden ç›karabilir. Ama önce
eskiyle son bir hesaplaflma..
Anarflist elefltiri, gelece¤i infla
etmeye soyunmufl bir solculuk türü de¤ildir. Gelece¤e koflmak, h›zlanmak, çözümler bulmak vb. de¤il. Tersine durmakt›r, durmak.
Dura¤anlaflmak; modernden, ilerlemeden vazgeçifltir. De¤iflimi saat
zaman›na endekslemifl bir anlay›fltan, ateflin yak›p yokederek dönüflüme u¤ratmas› anlam›nda bir anlay›fla geçifltir. Gerçek de¤iflim saat zaman›na göre de¤il atefl zaman›na göre yaflanan de¤iflimdir.
Atefl zaman› asl›na bakarsan›z de¤ifltirmez, mutasyona u¤rat›r. Bizim de¤iflime de¤il mutasyona ihtiyac›m›z var. Sorunumuz, gelecek
zaman›n özgürlük umudu de¤il,
flimdiki ‘an-da-ve-beraber-özgürolufl’tur. Büyümeye geliflme diyen
modernin tersine geliflmemektir
(›rkç›laflmamakt›r), oldu¤u gibi kal-
5
6
mak, hatta küçülmektir. Bütünleflmemek tekilleflmektir. Bütün bütünleflmeler sonuçta bir tahakkümü bütünlefltirdiler tikelin omuzlar›nda. Elefltiri durdu¤u yere bakma, oradan meydan okumad›r.
Gelecek ad›na de¤il, o an, orada,
oradaki iktidara meydan okumad›r. Ajitatörlük evet, uzlaflmazl›k,
g›c›kl›k, ak›ll› olmamak, müstehcenlik evet. Pornografik söyleme
evet. Tüm konsensuslar›n ve uzlaflmalar›n ötesinde durmakt›r
elefltiri. Çözümsüzlü¤ü ayartmakt›r. ‹stikrars›zl›¤› kucaklamak. Çözümsüzlü¤ü deflelemek, istikrars›zl›k üstüne tünemektir. Üretilmifl
çözümleri, bozmak, y›kmakt›r üstelik. Bir yaflam enerjisini f›rlat›p
atmakt›r do¤aya, olufl-makt›r.
Dünya art›k bilgi nesnesi de¤ildir, dünya bugün bir sald›r› nesnesidir. Anarflist elefltiri, bir bilinç
ve bilgi prati¤i, bir ak›l demonstrasyonu de¤ildir. Bir y›k›m gücüdür. Varoluflumuzu, oluflumuzu,
benli¤imizi kahreden, bo¤an dünya, bilinmeyi de¤il sald›r›lmay›
beklemektedir. Anlaflmak, uyuflmak, söyleflmek, kiminle? kimin
için? neden? Bu elefltiri/sald›r›
için ‘Borges’in k›ç›nda kaç k›l
var? sorusuna an›nda ve do¤ru cevap veren malumatfurufl bilgiye
gerek yok. Ancak bilginin iflçili¤ini, eme¤ini hissetmek mecburiyeti var. Bir bu his yüzünden ve bir
de ‘öteki’nin ac›s›n› hissetme yüzünden Anarflist Elefltiri etik-politik bir eylemdir. Burada, söylem
art›k kendisi olmaktan ç›kar, etkisi
olan eyleme dönüflür. Bir eser
vermekten eser olufla geçifltir bu.
Kiflisel ve siyasal bir eylem olmak;
“karfl›-koyma istenci”(Negri). Conatus (Spinoza), güç istenci (Nietzche), Özgürlük (Derrida). Aç›k
ve net: bugün bu tarihsel u¤rakta,
özgürlü¤ün yegane ‘tafl›y›c›s›’
anarflist elefltiridir. Aksini ortaya
koyacak hiçbir söylem ya da teorik oluflum yoktur. Sivil hümanistler mi özgürlükçü? O mutaba-
kat bezirganlar›, o küreselleflmede
insani olumsall›klar gören zevat›n,
AB’ye biat ve zaten bilinen ve idealleflmifl devlet düflmanl›¤›n› ço¤altmaktan baflka bir pratikleri var
m›? Ve onlar›n bu prati¤i-söylemi
özgürlük mü üretiyor yoksa küresel tahakkümün etkilerini minimize eden bir kamuflaj olarak m› çal›fl›yor? Radikal’in köflelerinde ya
da Radikal 2’nin sayfalar›nda ve
ne de dergilerinde bu sorular›n yan›tlar› yok. Ve esas olarak flu soru
yan›t bekliyor: ulusal egemenlik
flaibeli, evet, ulus devlet çöküyor,
peki, ama davetiye ç›kard›¤›n›z
egemenlik nas›l bir egemenliktir?
Bizi hangi egemenli¤e boyun e¤meye davet ediyorsunuz? Sivil hümanistler ya da Avrupa platformcular›, özgürlük ad›na ne söylüyorsunuz? Ulus devlet ve onun
yurttafl› karfl›s›na hangi egemenlik
tarz›n› (AB nas›l bir egemenliktir?)
ve hangi yurttafll›¤› (nerede bu
yurttafll›k!) ç›kar›yor ve insanlar›
nereye ça¤›r›yorsunuz? 1864’de
dünya iflçiler birli¤inin aç›fl konuflmas›nda Marks’›n ünlü sözünü hat›rlayal›m, “iflçilerin özgürleflmesi
ancak kendi eserleri olacakt›r”
dünyada bir ülkenin demokratikleflmesinin, o ülkenin demokratik
güçlerinin kendileri taraf›ndan de¤il de, baflka güçler (örne¤imizde
AB) taraf›mdan bahfledildi¤i tek
örnek gösterilebilir mi? Özgürlük
mücadelesi devredilemez, demokrasi mücadelesi havale edilemez.
Hiçbir kad›n ve hiçbir erkek kendi
özgürlü¤ünü baflkas› üstünden kazanamaz. Özgürlük ve eflitlik, lütfedilen, bahfledilen de¤il kazan›lan
de¤erlerdir. Ben AB’nin bana özgürlük bahfletmesini kabul edecek
kadar kendini afla¤›layan bir yarat›k de¤ilim. Bu bir kimlik özlemi
de¤il tam tersine kimliksizli¤in
hayk›r›fl›d›r. E¤er bugün gerçekten
sol bir politik eylemden, bir durufltan söz edilecekse bir tek ve bir
tek ölçüt kalm›flt›r elimizde: sol
toplumda ve küresel arenaya bak-
t›¤›nda çat›flmalar›, çeliflkileri, eflitsizlikleri, d›fllamalar›, ayr›mc›l›klar›
görür. Bu görüfl solun militan tutumunun yap›sal, varoluflsal özelli¤idir. Konsensus sisteminin uylafl›mc›l›¤› ve mutabakatç›l›¤› de¤il,
ya da yukarda bahsettim, politik
eylem bir yan›nda devlet öte yan›nda küresel iktidar olan bir k›skac›n tek taraf›na yüklenip, öbür
taraf› gizleyen bir ahlaki ikiyüzlü
sivil hümanizm de de¤il, çeliflki ve
çat›flmalar›n, eflitlikçi, özgürleflimci ve sivilleflmeci mücadelesi solu
sol yapan yegane kriterdir. Bu nedenledir ki anarflist elefltiri bir kavgan›n, eflitlik, özgürlük ve sivilleflme kavgas›n›n ad›d›r. Bu nedenledir ki, her tür sanatsal edimin anlam› ve implikasyonu aras›na girer
ve orada kendini oldurur. Bu politik olufltur. Hayat› politiklefltirmek
budur. Her anlam›n yaratt›¤› implikasyonla kendisi aras›nda ödeyece¤i bir politik bedel ya da tersine
yarataca¤› bir politik mücadele
vard›r. Elefltiri kendini orada, o,
arada, oldurur.
Elefltiri tarihte hiç bu kadar
özgür olmad› bence, misyon tap›nc›ndan, evrensel ahlak gereksiniminden kurtulmakt›r elefltiri. Yeni sanatlar, teknikler denemeli,
yeni ç›lg›nl›klar yaratmal›, özgürleflmeli, kendi tarihinden h›nc›n›
al›rcas›na, ve u¤rad›¤› y›k›mlar›n
ac›s› ad›na. Elefltiri vuruflmakt›r ve
tad›n› ç›karmakt›r vuruflman›n. Bu
bir meydan okumad›r akla, düelloya davettir mant›¤›. Ç›r›l ç›plak
da¤lara koflmak, soyunmak bütün
toplumdan ve toplumsall›klar›ndan (yani flu adi vasatl›ktan) ve öznelleflmektir. Üretilecek yeni özgürlüklerin, yeni erdemlerin, yeni
yaflamlar›n önündeki engeller temizlenmeli, yollar›n önü aç›labilmeli. Elefltiri bugün ciddi olmamakt›r. Tarihin en ciddi oldu¤u
böyle bir günde bile ciddi olmamakt›r. Duygusal ya da ak›lc› farketmez, ciddiyet, yaflam› öldüren
zehir. Kahkaha ya da gözyafl› en
yo¤unundan, en kat›ks›z›ndan ’pek insanca’.. ‹flçi s›n›f›n›, toplumu kurtarmak... Bu kurtarma
oyunu da baflka bir ukalal›k, modern megalomani. Kim oluyoruz
da kimi kurtar›yoruz? Kendimize
biçilmifl bu Tanr› misyonu neyin
nesi? Bilinçli olma, bilinçlendirme, asl›nda tanr› olmay› isteme
gibi bir fley. Ne Tanr› olmay› ne
de bilinçli olmay› istememektir
anarflist elefltiri. “Küçük” bir tekillik oldu¤unu bilmektir. Niçin kurtulufl olsun ayr›ca, neden kurtulufl? Bu toplumdan, vs. den kurtulufl mu? Niye kurtuluflu bekliyorsun; vurufl. "Mücadeleye, gelecekteki bir zaferin yararlar›n›
düflündü¤ün için de¤il, mücadeleye kat›lman›n kendisi bir yarar haline geldi¤i için kat›l.."
(Ross Poole). Kurtulufl asl›nda koca bir hiç. Koca bir boflluk. Koca
bir yalan. Kurtaraca¤›m diyenlerin
bir tuza¤›. Kim kimi temsil ediyor
ki, kim kimi kurtaracak? Gerçek,
bugün yaflan›yor, kurtulufl gelece¤e gönderme yapan bir avuntu,
bir illüzyon. Bilimsel, dinsel, ideolojik bir illüzyon... Elefltiri kimi
kez kendini gereksizlefltirmek, kimi kez de afl›r›laflt›rmak, hiperlefltirmektir. Elefltiri, ba¤›ms›z, istekli
ve ç›lg›n, yarat›c› ve y›rt›c›, her
anlamda boflalmak, tüm yüklerden kurtulmakt›r. Hatta düfl görmektir ço¤unlukla. Uyku nas›l laz›msa insana, ve sonsuz uyan›k
kal›namazsa, düfl de gereklidir öylece bilince.
Ki deneyimlenebilsin özgürlü¤ün kudreti..
Bedenim düflüncemin eflantiyonu de¤il art›k.... Hepsini yeni
keflfediyorum. Bu büyük bir ç›lg›nl›k. Salt bir ak›l de¤ilmiflim. Önce
bir nesneyim. Bedenim söylüyor
bunu; önce bedensin. Ve Özne’li¤im bu nesnenin zaten kuflat›lm›fll›¤› alt›nda. Özne’li¤im yalan, en
önemlisi bu. Oysa bedenimi akl›m
yönetiyor san›yordum, yan›lsamaym›fl. Bedenin uyar›fllar›na,
boyun e¤emekten baflka bir fley
yapmayan, ‘yapamayan özne’ymiflim. Beden olmasa düflünemezmiflim.
Bedenim hakk›nda bu alg›m
yoksa karfl›laflmalar›, o sonsuz
karfl›laflmalar yo¤unluklar›n› anlamam olanaks›zd›r. Spinoza’dan
ö¤reniyoruz. Daha do¤rusu Deleuze’un Spinoza’s›ndan (Öteki yay›nlar›ndan Ulus Baker’in harika
türkçesiyle ç›km›flt›.) fikirler; bedenimin karfl›laflmalar›n›n birbirini
izleyen o sonsuz varyasyonlar›. Fikirler: kendileri de fley olan fikirler. fiey olduklar› için de karfl›laflma nesneleri olarak duygulan›fllar
üreten fikirler. Örne¤in metinlerle
karfl›lafl›yoruz. Kimi metinler var
sizi ço¤alt›yor, yeni fleyler, yeni
olanaklar, yeni yarat›c›l›klar hücum ediyor belle¤inize, ço¤al›yor,
etkinlefliyor, yarat›yorsunuz. Ama
kimi metinler var buz gibi. Hiçbir
etkinlikte bulunman›za f›rsat tan›m›yor, herfleyi tan›mlam›fl zaten,
koca koca do¤rular› var, ve size
onlar› vazediyor, buyuruyor. Is›nam›yor, karfl›laflam›yor, so¤uyorsunuz. Tarkan ‘verme’ adl› flark›s›nda ‘ak›l verme..’ diyor. Sertap
Erener, ‘bana yeni bir ben laz›m’
diyor. Bu yüzden beni etkin k›lmayan, bana yeni fleyler düflünme
olana¤› tan›mayan, beni özgür düflünmeye, yaratmaya yöneltmeyen, tersine bana kendi do¤rular›n›, yani ‘gerçek ve do¤ru budur’u
dayatan metinleri sevmiyorum.
Politikac›lar›n tapusu kendilerinde
olan vatan kurtarma reçetelerini
de sevmiyorum. Nas›l yalana dolan›yorsa sözleri iki günde, tüm bilimsel do¤rular, dinsel dogmalar,
ahlaki buyruklar da keflke sadece
yalana dolansalar, paraya bulan›yorlar hayat›n sofras›nda, tükeniyor, tek tek parçalan›yorlar. Bunun böyle olmad›¤›n› göstermek
için de her biri kendi iktidar›n›n
fliddetini sal›yor üstümüze. Susun,
görmeyin, duymay›n, kar›flmay›n,
boyun e¤in, ot gibi yaflay›n ve ge-
berip gidin. Hukuk, flu hukuk denen, tüm h›rs›zlar›n, yalanc›lar›n,
gaspç›lar›n terzisi.. benim özgürlük ve eflitli¤imi sa¤layacak ve de
refah›n adaletle da¤›t›lmas›n› garantileyecek.. buna inanan var
m›? bu terzinin dikti¤i elbiseleri
görmeyen var m›. (ya da ‘giymeyen var m›’ diye mi sormal› ve
hangisi do¤ru soru?) Hukuk fl›rac›n›n flahidi bozac› hukuk. Anarflist elefltiri eylem ve hukuk aras›ndad›r. Oray› defleler, politika orada, o arada. Her neyse, do¤ru,
gerçek, adil, yani ‘do¤ruluk rejiminin’ temsilcisi oldu¤unu söyleyen
metinlerle bir türlü karfl›laflam›yorum. Okuru kendisi gibi düflünmeye ça¤›ran, buyruklar ya¤d›ran,
korkutan, tehdit eden, ayn› fikirde
olmaya zorlayan, bütün bu metinler asl›nda, okuru kendi özel dilinin suç orta¤› olarak gören metinlerdir. Bu metinler dolay›m›yla hayatla ‘karfl›laflmak’ neredeyse olanaks›z, hayata kar›flmak, nüfuz etmek ise tümden imkans›z. Bedenimin kas›lmalar›, isteksizli¤im,
baflka konulara atlama hevesim,
bedenim uyar›yor her fleyden önce beni. Bedenim yani bütün karfl›laflmalar›n tini. Gerçek karfl›laflma gönüllü iletiflmi, söyleflmeyi
mümkün k›lar. Ya da daha da öte,
gerçek karfl›laflma, sadece iletiflim
kurma de¤ildir ya da iletiflim kurma ayn› zamanda bir iletiflilebilirli¤in varl›¤› hissidir. ‹letiflilebilirlik
imkan› olan iliflkiler bugün hala
var m›, böylesine d›flar›y› içeri k›lan iliflkiler, eminim vard›r, yoksa
bütün bunlar› yazmam anlams›z
olurdu.
Tüm bu söylenenlerden sonra
birileri anarflist elefltiriyi suçlu ilan
edilebilir. Bu olas›d›r ve olabilir.
Ancak, anarflist elefltirmen için
Hz. ‹sa flöyle demifl “‹lk tafl› ancak bir günahkar f›rlatabilir”.
hü[email protected]
* Wesvese dergisinin eylül-ekim
2003 tarihli say›s›ndan al›nm›flt›r.
7
Evden Ayr›lmak
Emin Akdamar
yar›s› bofl bir bardak gibiyim
geceyi suyla a¤artan teneke bir anlam
yoruldum ama buldum
arad›¤›m buzk›ran sözcük bu
herkesin bir buzda¤› var çarpt›¤›
nas›l olur?
8
kavgaya kar›flt›m b›çak yedim
h›rç›n bir yaln›zl›k geçti yan›mdan h›zla
bir gözü kör bir gözü yüre¤i sevdam
da¤› iniyor ova bir çizgi gibi oluyor
ne oluyor?
surat›m› da¤›t ey
öyle dokun ki kendime geleyim
yar›s› dolu bir bardak da diyebilirim
kendime biçti¤im biçece¤im
düfl peflime ey külhani gelecek
korkma
ne olacak?
kuyudan ayr›lmak istemiyor su
yaprak zihnio¤lu ile görüflme
“feminist bir belle¤e ihtiyac›m›z var”
- S e v g i l i Ya p r a k Z i h n io¤lu; geçti¤imiz aylar
içinde ilk kitab›n Kad›ns›z
‹ n k › l a p y a y › m l a n d › . ( m et i s , 2 0 0 3 ) K i t a b › n d a O smanl›n›n son y›llar› ile
C u m h u r i y e t ’ i n i l k y › l l a r › ndaki feminist mücadeleyi
ve iktidar›n tavr›n› Nezihe
Muhiddin, Kad›nlar Halk
F›rkas› ve Kad›n Birli¤i
temelinde inceliyorsun.
B ö y l e b i r ç a l › flflm
m a y a n ed e n g e re k d u y d u n ?
-Cumhuriyet’in kurulufl
y›llar› kad›n tarihimiz aç›s›ndan benzersiz bir mücadeleyi
de bar›nd›r›yor. Nezihe Muhiddin ve Kad›nlar Halk F›rkas› kurucular›
1923’te kad›nlara baflta siyasal haklar olmak
üzere sosyal ve ekonomik haklar talebiyle
mücadeleyi bafllatt›lar. Bunlar düpedüz feminist talepler ve siyasalard›. Bu dönemi “birinci dalga cumhuriyetçi feminizm” olarak
adl›yorum. Osmanl› hareket-i nisvan› (kad›n
hareketi) konusuna de¤inmemin nedeni ise
Osmanl› toplumunda bu radikal hareketin
öncelleri oldu¤u. Bu bak›mdan birinci dalga
feminizm ülkemizde yaklafl›k olarak
1860’larda bafll›yor.
Ben yüksek lisans tezi çal›flmam s›ras›nda
flu sorudan yola ç›kt›m. Türkiye’de Kemalist
kad›n derneklerinin “devlet feminizmi” diyebilece¤im programlar› hangi ihtiyaçtan do¤mufltu, neye tekabül ediyordu? Ço¤unun iddia etti¤i gibi, kad›nlar haklar› için mücadele
etmemifl ve Mustafa Kemal taraf›ndan m›
haklar› “verilmifl”ti? Cumhuriyetin kurulufl
y›llar›nda faal olan en eski dernek Kad›n Birli¤i idi ve araflt›rd›kça daha do¤rusu kaz› yapmaya bafllad›kça alt›nda çok önemli bir mücadelenin ve kad›n kifliliklerin yatt›¤›n› gördüm.
-Kitab›n erkek egemen ve cinsiyetçi
görüflen: halim flafak
b i r d ü n y a k a r flfl›› s › n d a
f e m i n i s t b i r t a r i h , h a tta feminist bir bellek
o l u flfltt u r m a ç a b a s › o l a rak anlanabilir mi?
-Evet feminist bir belle¤e ihtiyac›m›z var.Ülkemizde siyasi tarihyaz›m›
henüz “resmi tarih” görüflünü aflabilmifl de¤il. Buna bir de tarihte kad›nlar›n görünmezli¤ini eklersek feminist tarihin neden
önemli oldu¤unu görebiliriz. Feminist tarihyaz›m›
‹kinci Dalga’dan sonra geliflti. Kad›nlar›n yapt›klar›,
yaflad›klar›, mücadeleleri,
deneyimleri cinsiyetçi önyarg›larla tarihten
d›flland› hep. Bu nedenle bu alanda özel bir
çaba gerekli.
- C u m h u r i y e t i n i l k k a d r o l a r › n › n f e m in i z m e v e k a d › n l a r a o l u m s u z v e o t o r it a r y e n b a k › flfl›› “ To p l u m s a l C i n s i y e t H i y e r a r flflii s i ” n d e › s r a r › n e l e r y o l a ç t › ?
-Cumhuriyetin kurucu kufla¤› feminizmi
d›fllamaya çal›fl›rken, fiirin Tekeli’nin gösterdi¤i gibi Bat›’ya karfl› kad›n haklar›n› “demokratikleflme” simgesi olarak kulland›. Bu
ise kad›n tarihimizin trajik sonuçlar›ndan birini do¤urdu. Nezihe Muhiddin ve onunla birlikte mücadele eden TKB Grubu olarak adland›rd›¤›m feministlerin tarihten silinip d›fllanmalar›na, unutturulmalar›na yol açt›. Kemalist iktidar kad›n haklar› alan›n› belirlemek
ve kendi inhisar›na almak istiyordu. “Kad›nlara haklar›n› biz verdik, onlar mücadele etmediler” kal›p düflüncesini topluma kabul ettirdiler. Kad›nlar üzerinden, kad›nlara ra¤men ve onlara karfl› bu siyasalar toplumda
hakim k›l›nd›. Bu kal›p, Kemalist siyasal kültürün pek çok kal›b›yla birlikte hakim düflünce olarak günümüze de¤in yerini korudu.
Bunda Kemalist kad›n kuflaklar› çok büyük
9
mufltu. Kad›n Birli¤i 1924-27 y›llar› aras›nda
tarihinin en feminist eylem ve düflüncesini
sergiledi. Örgüt k›sa sürede yayg›nlaflt›, üye
say›s› 600-700’ü buldu. Anadolu’nun birçok
kentinde flubeler açmaya bafllad›. Bas›n ilk
sayfada Kad›n Birli¤i haberlerini ve Nezihe
Muhiddin’in “sesi gür ç›kan” demeçlerini yay›mlamaya bafllad›. Bütün bunlar Kemalistleri rahats›z edici geliflmelerdi. Yunus Nadi’nin
o günkü yaz›lar›n› okuyunca kad›nlar›n “Yunus Nadi Ödülleri”ni almay› reddedece¤ini
düflünüyorum. Hatta jüriden bile çekilebilirler
ve çekilmelidirler.
10
rol oynad›lar ve oynamaya devam ediyorlar.
Siyasal kültürümüzün Taha Parla’n›n deyifliyle en temel ögesi olan “atac›l›k”, ululama/yüceltme kültürü, kifli kültü, kahramana tapma
Muhiddin sonras›nda yeni Kemalist kad›n kuflaklar› taraf›ndan yayg›nlaflt›r›ld›. Kendilerini
“Atatürkçü” olarak niteleyen, toplumun önde
gelen kad›n flahsiyetleri ve dernekleri, tarihsel Kemalizm’i/Atatürkçülü¤ü tart›fl›lmaz tek
do¤ru siyasal ideoloji olarak topluma ve kad›n kitlelerine sundu. Parla’n›n tarifiyle “atac›l›k, kifli ötesi bir siyasal kültür özelli¤i, demokrasi ve demokratik kiflili¤in geliflmesini
önleyen, belirleyici, kal›c› bir psikolojik-siyasal öge” olarak, Cumhuriyet döneminde kad›n siyasal yaz›n›n›, normlar›n›, tutum al›fl kal›plar›n› ve eylemlili¤ini derinlemesine etkiledi. Böylece feminist düflüncenin yeniden ortaya ç›kmas› için 1980’leri beklememiz gerekti.
-Özellikle Cumhuriyet Gazetesinin
v e Yu n u s N a d i ’ n i n k a d › n l a r a y ö n e l i k
olumsuz ve otoritaryen tavr›n›n alt›nda
neler var?
-Cumhuriyet gazetesi yay›mland›¤› ilk gün
olan 7 May›s 1924’den itibaren birinci dalga
cumhuriyetçi feministlerin mücadelesine tav›r
ald›. Ço¤u zaman afla¤›layarak, küçümseyerek yaklaflt›. Kad›nlar›n gözünde bu mücadeleyi ve öncülerini de¤ersizlefltirmeye çal›flt›.
Kurucusu Yunus Nadi, ad› söylenmese de hükümetin kad›n bakan›/dan›flmanl›¤› görevini
yürütüyordu. Kad›nlar›n mücadelesinin otoriter uygulamalarla ters düflen bir yan› vard› tabii. Üstelik Kemalistler kad›n haklar› alan›n›n
s›n›rlar›n› kendileri belirlemek istiyordu. TKB
Grubu, hükümet Kad›nlar Halk F›rkas›’na kurulufl izni vermeyince “Kad›n Birli¤i”ni kur-
-Bugün medya dünyas› feminizme
nas›l bak›yor?
-Hiç de¤iflme yok. Erkekler yine ayn›. Erkek egemen sistem daha da incelikli yöntemlerle iflliyor. Feminizm karfl›tl›¤› ve kad›n düflmanl›¤› bazen aç›k ama ço¤u zaman alttan
alta sat›r aralar›nda yürüyor. Bu arada kad›n
gazetecilerin ço¤unun bu tutuma karfl› mücadele etti¤ini belirtmem gerek.
- P e k i , o g ü n d e n b u g ü n e k a d › n l a r n ey i / n e l e r i d e ¤ i flfltt i r d i ?
-Mücadele sürüyor ve de¤iflim o denli çabuk ve görünür de¤il. Ancak bu uzun soluklu
bir mücadele. Kad›nlar önce kendilerini de¤ifltirmek için büyük bir çaba harc›yorlar. S›n›rlar› zorluyorlar. Erkekler ise de¤iflime direnenler... Bu yüzden son derece s›¤ ve duyars›zlar. Gücü zorla elinde tutanlar›n çürümüfllü¤ünü görüyorum onlara bakt›kça. Erkeklerin yerinde olmak istemezdim. Kad›nlar bugün özgürlük mücadelesi içinde toplumun en
dinamik kesimini oluflturuyor.
-Kad›nlar›n toplumsal hayat için de
özell ikle iktisadi al ana g irmelerinin
bunda pay› çok galiba.
-‹ktisadi haklar elbette çok önemli, neredeyse özgürlü¤ün temelinde bu yat›yor. Hep
flöyle bir fley hayal etmiflimdir. Kapitalist sistemde kad›nlar›n erkeklerin elinden iflleri ald›¤› günü düflünebiliyor musunuz? Ne olurdu
diye düflünürüm. Bana kal›rsa erkekler egemenlik elden gidiyor diye örgütlenip kad›nlara karfl› savafl›rlard›. Kapitalist sistemde iflgücü arz›n›n s›n›rl› oldu¤unu biliyoruz, tüm erkek ve kad›nlar›n eme¤ini satabilece¤i bir piyasa yok.
-Kad›nlar Halk F›rkas› feminist bir
parti olarak dünya çap›nda bir örnek.
Benzer bir durum Kad›nlar Birli¤i için
d e g e ç e r l i . B u i k i ö r g ü t l e n m e n i n s o n r as › n d a k i k a d › n ö rg ü t l e n m e l e r i ü s t ü n e
neler söylersin?
-80’lere de¤in Türkiye’de kad›n örgütlerine “Atatürk ilkeleri” hakim oldu. Kemalist
kad›n dernekleri “Atam›z bize haklar›m›z›
verdi. Kad›nlar›m›z bu haklar› bilmiyor. Onlara haklar›n› ö¤retmeliyiz” seçkinci anlay›fl›yla
çal›flt›lar. Bu bak›flla kad›na yönelik fliddeti,
kad›nl›k durumunu, ikincillefltirmeyi göremediler, erkek egemenli¤ini kavrayamad›lar. Dahas› otoriterli¤in savunusunu yapt›lar. Soldaki/sosyalist kad›nlar da 80’lere de¤in “feminizm Marksizme ayk›r›d›r” kal›b›na göre davrand›lar. Aralar›ndan ç›kan benim gibi birkaç
feminist “çatlak ses” erkeklerce fliddetle bast›r›ld›. Toplumsal cinsiyet kategorisini analize
katmay›nca hem kendi durumunuzu hem de
kad›nlar›n durumunu göremezsiniz. Bugün
hayli farkl› bir noktaday›z. Feminist maya tuttu.
- 8 0 ’ l › y › l l a r d a f e m i n i s t h a r e k e t i n i vm e l e flflm
mesi günümüzde neler yol açt›?
-Kad›nlar›n ikincil/tabi durumunun tüm
aç›kl›¤›yla ortaya ç›kmas›na, erkek egemenli¤inin tan›nmas›na ve kad›n mücadelesine yol
açt›. Bu az›msanacak bir sonuç de¤il.
- K a d › n l a r a v e ç o c u k l a r a y ö n e l i k flflii d d e t v e flflii d d e t b i ç i m l e r i b u g ü n e b a ¤ l ›
o l a r a k o l d u k ç a f a z l a l a flfltt › .
-Bence fazlalaflmad›, görünür oldu. Görünür, konuflulur oldu¤u için bize fazlalaflm›fl gibi gelebilir. fiiddetin hala daha gizli kalan boyutlar› var ve üstüne toplum olarak gidemiyoruz. Mesela ensest, aile içinde k›z çocuklar›n›n istismar›. Ayn› biçimde erkek çocuklar›n
istismar›... Kad›nlar›n çok s›k yaflad›¤› ekonomik ve duygusal fliddet de fazla aç›k de¤il bugün.
-Söz konusu dönemde feministler
s ü re k l i k a d › n l a r › n e ¤ i t i l m e s i n e › s r a r l a
v u r g u y a p › y o r.
-Birinci Dalga feministler gerçekten kad›nlar›n e¤itimine çok bel ba¤l›yorlar. Oysa
Bat› ülkelerine bakt›¤›m›zda e¤itim düzeyi
çok yüksek olmakla birlikte kad›nlar yine fliddete, ayr›mc›l›¤a u¤ruyor. Tabi kad›nlar tüm
e¤itim olanaklar›ndan tümüyle yararlanmal›.
Ancak bugünkü e¤itim cinsiyetçili¤i ortadan
kald›rm›yor. Çünkü bir yandan e¤itimin kendisi cinsiyetçi ögelerle donanm›fl.
-Ba¤l› olarak feminizmin burjuva ve
k ü ç ü k b u r j u v a ö z e l l i k l i n e re d e y s e ü s t
d ü z e y k a d › n l a r › n b a flflll a t t › ¤ › b i r h a r e k e t
olmas›n›n bununla bir ilgisi var m›?
Senden bu soruyu beklemezdim. ‹flçi hareketi, Marksizm, anarflizm, özgürlükçülük
“burjuva-küçük burjuva” erkeklerin bafllatt›¤›
bir hareket mi diye sormuyoruz da nedense
feminizm olunca bu s›n›flarla çok kolay özdefllefltiriyoruz. Bu da bence bir cinsiyetçi önyarg›.
- F e m i n i z m i e n a z › n d a n b a flflll a n g › ç t a
b i r a y d › n k a d › n h a re k e t i o l a r a k g ö rm e k
mümkün mü?
-Önceki sorunla ba¤lant›l› oldu¤u için hay›r.
- F e m i n i s t e ¤ i l i m l e r i n ö n c e l i k l e s anat-edebiyat dünyas›nda belirmesin i
nas›l aç›kl›yorsun? Hatta günümüzde
f e m i n i s t b i r s a n a t - e d e b i y a t t a n d a r ahatl›kla söz etmek mümkün.
-Erken Dönem Osmanl› hareket- nisvan›ndan söz ediyorsun galiba. Yani 18681908 döneminden. Evet, o devirde kad›nlar›n matbuat ç›karmas› çok önemliydi, varolufl
mücadeleleri için bir ad›md›. Hatta kad›nlar›n
kamu alan›ndaki ilk varoluflu fliirle bafllad› diyebilirim. Makbule Leman ilk kez kitab› yay›mlanan kad›n flair, “Makes-i Hayal” adl› kitab›yla. Daha sonra romanlar, makaleler geldi. Bugün ise feminist edebiyattan söz etmek
mümkün. Ben bu yaz›na “kad›n yaz›lar›” demeyi tercih ediyorum.
- P az a r t e s i g i b i d e rgilerin, feminist
kitap basan yay›nevlerinin ço¤almas›
y ü k s e l e n k a d › n h a re k e t i n i n b i r s o n u c u
olarak görülebilir mi?
-Evet, ‹kinci Dalga feminist hareket bugün
kapsam›n› iyice göremedi¤imiz bir de¤iflime
yol açt›. Belki göremememizin nedeni en kiflisel, mahrem iliflkileri de¤ifltirmifl ve de¤ifltiriyor olmas› bence. Bu devrimin yaz›na yans›mas› kaç›n›lmazd›.
-Hem dünyada hem de Türkiye’de
f e m i n i z m i n g e ç i r d i ¤ i d ö n ü flflü
ümleri ve
f e m i n i s t l e r i n f e m i n i z m e y ö n e l i k e l e flfltt i -
11
r i l e r i n i d i k k a t e a l a r a k k a d › n l a r › n g e l d i¤i noktay› sorsam.
-Birinci Dalga’n›n salt/dar eflitlikçili¤inden
çok daha genifl bir kad›n özgürlü¤ü/kurtuluflu
fikrine geldik. Feminist elefltiri tüm bilimsel
disiplinleri, siyasal ideolojileri temelden sarst›. Feminist kuram geliflti, zenginleflti. Ama
daha alacak çok yolumuz var. Ben yap›salc›l›k sonras› ve post-modern feminizmin kad›nlar› s›n›f gerçe¤inden kopard›¤›n› düflünüyorum. Oysa kad›nlar ›rk, din, etnik vd tüm ezilme biçimlerine duyarl› olmal›. Çünkü bu bask›lar›n kayna¤› ortak. Dünya kapitalist sistemi. Ezilenlerle “hep birlikte” mücadele etmeliyiz.
- Kad›nlar cinsiyetçi ideolojilerle ve
i k t i d a r l a r l a h e s a p l a flflm
mas›n› san›yorum
s ü rd ü rm e k z o r u n d a ?
-Bu hesaplaflma tahakkümün son k›r›nt›s›
ortadan kald›r›lana de¤in sürecek kan›mca.
Bu da hayli uzun bir yol.
- K a d › n l a r a n a r flflii z m e n a s › l b a k › y o r ?
12
i m l a s › z
Geçti¤imiz aylar içinde Emmanuel Levinas’›n
sonsuza tan›kl›k (haz. Zeynep Direk, Erdem Gökyaran,çev. Medar At›c›, Melih Baflaran, Gaye Çankaya,
Zeynep Direk, Erdem Gökyaran, Özcan Gözel, Cemalettin Haflimi, Umut Öksuzan, Ceylan Uslu, Hakan
Yücefer, metis)Ahmed Othmani’nin H a p i s h a n e d e n
Ç›k›fl (çev. Ifl›k Ergüden, metis) Ahmet Oktay’›n E n telektüel Te re d d ü t (everest), Reay Tannahill’in Ta rihte Cinsellik (dost) Bahad›r Soysal’›n M a n k u r t Osmanl› ‹flkenceleri (leman), Orhan Kahyao¤lu’nun
“s›yr›l›p gelen” Grup Yo r u m (nekitaplar), Yusuf Alper’in Psikanaliz ve Aflk (çizgi), Kadir Aydemir’in
Dikenler S a r a y › (fliir, eti), Derya Çolpan’›n K › r › k S u
S a a t i (fliir,eti), Sami Baydar’›n Va r l a Yok A r a s › n d a
(fliir, everest) adl› kitaplar› ç›kt›. Anadolu üstüne çal›flmalar›yla tan›nan ‹smet Zeki Eyübo¤lu, öldü. Aytaç
Süleymano¤lu’nun geçen say›m›zda yay›mlanan fliirinde dizgiden kaynaklanan hatalar oldu. “hortum”u
“hotrdum” diye dizmifliz. “alan›” yerine de “ilan›”,
“saf” yerine de “sa¤” demifliz. belirtiriz. bu arada dünyam›z›n fanzinlerinden v eg ana rfl i 5. say›s›yla kendini imha etti! ayr›ca dünyam›z hâlâ k a r a m e c m u a’y›
›srarla bekliyor!
-Feministler anarflizmden büyük ölçüde
besleniyorlar. Yine de, tüm ideolojilerde oldu¤u gibi anarflizmde de erkek egemenli¤inin/cinsiyetçili¤in belirdi¤i alanlar var. Anarflizmin bugünü içine alan biçimde de¤iflmesi,
dönüflmesi gerek.
- B u b a ¤ l a m d a a n a r k o f e m i n i z m b ugüne ve gelece¤e yönelik bir önerm e
olarak al›nabilir mi?
-Ben feminizmin bafl›na herhangi bir niteleme gelmeden yeterince devrimci oldu¤unu
düflünüyorum. Bu bak›mdan ad› anarkofeminizm olmadan da feminizmin, anarkofeminizmi içledi¤ini, kucaklad›¤›n› düflünüyorum.
-San›yorum Türkiye’de feminist bir
t a r i h o l u flfltt u r m a ç a b a l a r › n › s ü r d ü r e c e k sin.
Evet. Çok istiyorum çal›flmalar›m› devam
ettirmeyi.
- Te flflee k k ü r e d e r i m .
-Ben teflekkür ederim.
g ü n l ü k
Ayr›nt› Yay›nlar› kuruluflundan beri anarflizm üstüne kitaplar yay›mlayan yay›nevlerinden biri oldu.
Ayr›nt› Yay›nlar›ndan flimdiye kadar Rene Lourau Bilinçalt›nda Devlet (çev.Ifl›k Ergüden), Joel Spring
Ö z g ü r E¤itim (çev. Ayflen Ekmekçi), Catherine Bak e r Z o r u n l u E ¤ i t i m e H a y › r (çev. Ayflegül Sönmezay), Paul Feyerabend Ö z g ü r B i r Toplumda Bilim
(çev. Ahmet Kardam), Y öntem e K arfl› (çev. Ertu¤rul
Bafler), Ge n çl er ‹çin Hayat Bilgisi El Kitab› (çev.
Ali Çak›ro¤lu, Okflan Taflkent), Guy Debord Gö s te r i
Toplumu ve Yo r u m l a r › (Çev. Ayflen Ekmekçi, Okflan
Taflkent), Peter Freund& George Martin Otomobilin
Ekolojisi (çev. Gürol koca), Murray Bookchin K e n tsiz Kentleflme (çev. Burak Özyalç›n), Crispin Sartwel
Ya fl a m a S a n a t › (çev. Abdullah Y›lmaz), Edepsizlik,
Anarfli ve Gerçeklik (çev. Abudllah Y›lmaz), Der.
Hans Jürgen Degen A n a r fl i z m - Ta v › r l a r (çev. Nefle
Ozan), Rolf Cantzen D a h a Az Devlet Daha Çok
To p l u m (çev. Veysel Atayman), Der. Jon Purkis&
James Bowen 21. Yüzy›l Anarflizmi (çev. fien Süer
Kaya), Tood May Postyap›salc› Anarflizmin Siyaset
Felsefesi (çev. Rahmi Ö¤dül), Matthias Kaufman Ayd›nlanm›fl A n a r fl i (çev. Yakup coflar) adl› kitaplar
yay›mland›.
berlin tavlas›nda düflefl’cinsel
küçük iskender
Geç bir yaz›. Ama san›r›m, eflcinsellerin rötar yapmas› yaln›zca bugüne has bir
fley de¤il. Gecikmeyi, geciktirmeyi sevmeyi, bunu bireysel oyunlara çevirmeyi, d›fl
çevreyi yok sayarak varolmaya çal›flmak da aramal›. Tarihin en büyük eflcinsel ayaklanmas› say›lan StoneWall
Inn’den beri yaln›zca Onur
Günleri kapsam›nda kitlesel
harekete dönüflen bu alternatif güç, zaman zaman yeralt›ndan yeryüzüne ç›kan, k›r›lan fay hatlar›n› and›r›yor. 79 Kas›m aras›nda da Berlin’de böyle bir fay çatlad› ve
‹ l k T ü r k i y e l i E fl c i n s e l
K o n g r e s i yap›ld›. Berlin
Türkiyeli Eflcinseller Derne¤i
(GLADT) ve Almanya Eflcinseller Birli¤i (LSVD)’nin rehberli¤indeki buluflma ilginçti:
Türkiye’den Lambda ‹stanbul, Kaos GL ve ‹nsanca Yaflam Platformu’nun temsilcileri, Radikal ve Hürriyet yazarlar› ile bendeniz, oradaki
Türkiye kökenli eflcinsellerle
ve Almanya’n›n bürokrasiye,
politikaya kar›flm›fl önemli simalar› Klaus Wowerelt (Berlin Belediye Baflkan›), Dr. Heidi Knake-Werner (Berlin
Sa¤l›k, Sosyal ve Tüketici
Haklar›n› Koruma Senatörü),
Claudia Roth (D›fliflleri Bakanl›¤› ‹nsan Haklar› ve Hümaniter Yard›m Vekili), Dr.
Ralph Ghadban (‹slamolog ve
Göç Araflt›rmac›s›), Jürgen
Meggers (Sa¤l›k Dairesi AIDS
Dan›flman›), Eberhard Seidel
(Irkç›l›k Karfl›t› Okullar Derne¤i), Marieluise Beck (Hükümetin Göç, Uyum ve ‹ltica
Sözcüsü), MILES grubu ad›na
Bali Sayg›l›, Münih’ten, Bremen’den,Hamburg’tan,
Frankfurt’tan, Stuttgart’tan,
Amsterdam’dan, Viyana’dan
gelen dostlarla bulufltuk.
Amaç belliydi: Sorunlar› dile
getirmek ve mümkünse çözüm yollar› üretmek. Çal›flma
gruplar› dört ana konu üzerinde durdular: ‹ki Kültürlü
Beraberlikler, HIV - AIDS ve
Sa¤l›k Koruma, Almanya’daki Türkiye Kökenli Eflcinsel
Gruplar ve Dernekler, Göçmen Örgütler ‹çin Eflcinsellik
Yeni bir Aflama m›. Yer Almanya olunca iflin içine göç
ve ›rkç›l›k kavramlar›n›n kar›flmamas› imkans›zd›. En güzeli, tuhaf bir kabullenilme güdüsü olsa gerek, iflin “resmiyet kazanmas›” hofltu, çünkü
tüm çal›flmalar Berlin Schöneberg Belediye Binas›’nda
yap›l›yordu ve binan›n önündeki gönderde eflcinsellerin
bayra¤› gökkufla¤›ndan üç tanesi dalgalanmaktayd›. Son
gün Türk medyas›nda eflcinsellik tart›fl›ld›; kat›lanlardan
Avukat Eren Keskin ve “Gazeteci” fiair Y›ld›r›m Türker
bas›n›n iflgüzarl›klar›n› dile getirirken kimi di¤er gazeteci
dostlar›n köfleye s›k›flt›klar›na
flahit olduk.
Gay’ler yaln›zca konufl-
maz elbette: Berlin’deki gecelerimiz de çok güzeldi; özellikle de Orient Night. Cihangir’in müthifl danslar›, Mete
Bircan’›n güzel sesi ve sabaha
kadar e¤lenen her türlü insan: Düzcinseller dahil. Birlikte e¤lenmeyi bile özlemifliz.
Programda ad› oldu¤u
halde aç›l›fla kat›lmayan Türkiye Büyükelçisi, ramazan oldu¤u için kongreye gelmeyi
reddeden kimi eflcinsel örgütler ve tan›t›m broflüründe yazan “Kongrede sunulan yiyeceklerde domuz eti yoktur.”
sözü en ak›lda kalanlar. Ee,
tabii, bir de bizim gibi turistlerin gözdesi Tom’s Bar.
Bu güzel etkinli¤e can›n›
koyan iki kiflinin ad›n› anmal›y›z burada: Gazeteci Hakan
Tafl ve Lubunya Dergisi’nin
‘herfleyi’ Koray Ali Günay.
Bir de kongre süresince gezme f›rsat› buldu¤umuz “‹kinci
El Kondom Sergisi 1UU1
Gece Benzeri Görülmemifl
Çöp ‹le ‹lgili Düflünceler” adl›
serginin yarat›c› Birol Ifl›k.
Dönüp gelip bakt›k ki, biz
onlar› tart›fl›rken Türk Bas›n›
bunu bile haber yapmam›fl.
Hani çok kötü bir f›kra vard›r:
Vurdumduymaz bir adam› arkadan hallediyorlar; yavaflça
dönüp ‘orada biri trampet mi
çal›yor’ diyor; o hesap.
***
‹ l k T ü r k i y e l i E fl c i n s e l l e r K o n g re s i b ü n y e s i n d e
13
ANNELER‹N‹N SIRTLARINA SOKTU⁄U MEND‹LLERLE
AfifiIIK OLDU BÜTÜN ÇOCUKLAR
ahmet yüce
sokaklara, iri gö¤üslerinin alt›nda
saklad›¤› kanserli ci¤erlerine bu flehrin
art›k kinine vefayla hangi ihanetin gö¤sünde b›rak›ld›
yara
as›lan limanlar›n gagalar› yüzünden mart›lar
diflili¤ini gündüzün ibneli¤ine s›kan birer kurflunuyken
gecenin
ki diflili¤in
irtica flüphesinden ibaretti
sutyenini doldurdu¤un baflörtülerinde
14
siluetini
her zamans›z terlemelerin burufluk mendil çirkinli¤iyle
fren sesine bir meflin top patlama ac›s›yla tavaf edenlerin
bütün afl›k çocuklar›n yüzlerini biçimlendirdi¤i sokaklarda
çekilmiflti en flerefli esrar
suyu ›s›tmak için yak›lm›fl da olsa atefl
onlar› suçlam›fllard›
onlar› vesile saym›fllard› buhar›n hiddetine
katledilmeliydi art›k bütün cürümler
bilmiyor musun yoksa
adab›n parmak izi cinayet aletinden
adaletle silinir bu flehirde
al sana kitle ihya silah› iflte-ki gerçek hayat fonda
çal›nmayan müzi¤in kusura bakma cüssesi
ne zaman dokunmaya kalksak bir flilep batt›,
vücudumuz tanr›n›n zimmetine inat
filikas›z bir kalastrayd› Nuh’un gemisinden
yüzünde!
küçük ‹skender’in “Türk
M e d y a s › n d a E fl c i n s e l l i k
v e E fl c i n s e l l e r ” k o n u l u
p a n e l d e y a p t › ¤ › k o n u fl m a n›n tam metni
Fikret K›z›lok, “Toplumun
%80’inin seçici olmad›¤› bir
memlekette flöhret olmak kadar utanç verici bir fley olamaz.” diyor. Bunu medya/eflcinsel iliflkisine nas›l dayand›-
r›r›z?! Düzcinsel ( heteroseksüel ) medyan›n eflcinsele bak›fl›, homofobik medyan›n eflcinsele bak›fl›, eflcinsel düflman› medyan›n eflcinsele bak›fl›, eflcinsel çal›flanlar› olan
medyan›n eflcinsele bak›fl›.
Eflcinseli tek bir potada
objelendirmeyi istemiyorum;
bizlerin birbirinden ayr› düflen
saptamalar›m›z, hayat görüfl-
lerimiz, yaflama biçimlerimiz
var; ama temelde kader birli¤i edilen nokta, bir cinsel
az›nl›k olarak faflizmin, militarizmin ve totaliter bak›fl aç›lar›n›n karfl›s›nda ço¤u kez çaresiz kalmam›zdan çok muhalefet bile olmay› reddederek,
yani iktidar›n alternatif fl›kk›
olmay› reddederek muhalif
kimli¤imizi ortaya koyarken
medyayla iliflkilerimiz, iliflkilerimizin vizörü, bu vizörün d›fla
yans›mas›d›r.
Medyan›n pozitif, negatif
ya da nötr yaklafl›m›, vurdumduymazl›¤›, afla¤›lay›c› tavr›
veyahut tam tersi ironik sempatisi bir eflcinseli, bir eflcinsel
yaflam› ba¤layabilecek denli
içimizde midir?!
Kriminal aç›l›mlara bakan
medya, bu bak›fl› hangi standart bilgi donan›m›ndan hareketle oluflturur?! Jenny Holzer’in bir cümlesi: “Beni yapmak istedi¤im fleylerden koruyun.”
Bask› ile bas›nc›n yüzlefltirilmesi fonksiyonunu ifade etmeye çal›fl›yorum: Bask›, periyodik olsa da formasyonu
yoktur. Fevridir. Ansald›r. Örgütselleflmemifltir. O yüzden
savuflturulabilir bir nitelik tafl›r. Oysa bas›nç, kaideleri, gerekçeleri, kal›c› neticeleri olan
bir olgudur. Eflcinseller ( ki
yaln›zca Türkiye topraklar›nda yaflayanlarla da s›n›rl› de¤il
) bas›nç ma¤durudurlar.
Alays› yaklafl›m bile düzcinsel kimliklerinden endifle
duyabilece¤imiz kesimin bilinçli ilkelliklerinin izdüflümü.
Türk insan›, cinselli¤e her
yönüyle ba¤›ml›; bir giren, bir
girilen’e kadar indirgenen,
basitlefltirilen, yüz k›zart›c› bir
ilgi oda¤›na dönüfltürülen bu
fizyolojik gereksinim, ço¤u
kez sosyalleflmenin en önemli kriterlerinden say›l›yor. Yani
bir insanla tan›flmak, onunla
hemen yatmak anlam›na gelebiliyor. Bu, tatminsizlikten
çok, bedensel hedefsizliktir.
Farkl› bir fley yaflayan kifli,
e¤er erdemli bir olgunlu¤a
eriflkin de¤ilse, onun s›r tutmas›n› bekleyemezsiniz; yaflad›¤› bu farkl›l›kla farkl›laflma-
ya ad›m att›¤›n› sanan yarat›k, ne politiktir, ne organik
bir faaliyet sahibidir ne de
problem çözme yetisine sahiptir. Bas›n›n bu '‘teenage'
ça¤› krizini kendi için bir kimli¤e dönüfltürmesi kaç›n›lmaz.
Nedeni aç›k: Kaç eflcinsel, bir
gece yaflad›¤› cinselli¤i düzcinsel arkadafllar›yla heyecanla, gururla paylaflma cesaretine sahip ki?! Altm›fl küsur
milyonun önüne her sabah ç›kan medya da böyle bir cinselli¤i halk›yla coflkuyla paylaflamaz. Aç›k olal›m.
Ya görmezden gelecekler
ya da hafifseyerek bahsedecekler. Bahsetmeyi tercih ediyorlar, çünkü birincil görevleri bilgilendirmek, haber vermek. Aç›kças› suç duyurusunda bulunmak. Kaç tv dizisi hat›rl›yorsunuz ki, EC kahraman› komik ifllenmemifl olsun?!
Kaç film hat›rl›yorsunuz ki EC
karakterleri e¤lence ö¤esi
olarak sunulmam›fl olsun?!
Kaç haber hat›rl›yorsunuz ki
EC’i, travestisi, transseksüeli
fliddete baflvuran, ahlak› iki
paral›k eden, hayat› çirkinlefltiren, potansiyel afla¤›l›k insanlar olarak gösterilmemifl
olsun?!
Bu konservatif tav›r, yaln›zca bas›na da de¤il, halka
da ö¤retilmifl, hatta ezberletilmifl bir tav›rd›r. Devletin belirledi¤i kültürel ve cinsel politikad›r.
Benimle evimi paylaflan,
baflka yatak oldu¤u halde yan›mda yatan, dokundu¤umda
sertleflen, oral seks yapt›¤›mda inleyerek boflalan bir düzcinsel, rahatlad›ktan sonra
kalk›p evi terketmifl ve bana
flöyle bir mesaj atm›flt›: “‹¤renç bir adams›n, seni bir daha görmek istemiyorum, ad›-
m› anma, anarsan seni çok
kötü yapar›m.” Bas›n›n bu ç›karc› düzcinselden hiçbir fark›
yok: Koynumuza girecek kadar yak›ndalar; erekte olacak
kadar merakl›, sekse aç ve
doyumsuzlar; boflal›ncaya kadar susacak denli iflbirlikçiler;
sonra terkedip tehdit edecek
kadar da duyars›zlar.
Bütün bu haks›zl›klara,
eflitsizli¤e, ac›mas›zl›¤a, eziyete, iflkenceye, politik-etnikcinsel az›nl›klara yönelik sald›r›lara karfl› ç›k›p donan›ml›
olarak ba¤›rmak laz›m. Ben
zaten, biraz da sesimizi açs›n
diye anal seksi destekliyorum.
‹ktidarlar› rahats›z etmek için
tatl› tatl› m›r›ldanmamal›,
avaz avaz ba¤›rmal›.
Beni en çok üzen medyan›n yaklafl›mlar› ya da underground yaflant›lar›m›zda
birebir iliflkilerde karfl›laflt›¤›m›z tats›zl›klar de¤il; eflcinsellerin de 21. yy’la birlikte s›n›f
ayr›m›n› kendi bünyelerinde
oluflturmaya bafllamalar›. Ayn› ortamda bulunmamaya çal›flma, uzak durma, paylafl›m›
ve üretim ortakl›¤›n› s›f›rlama,
apolitik davranmay› ‘cool’ olma u¤rafl› diye geçifltirme, elbette sadakatsizlik, ihanet, iftira ve kal›t›msal dedikodu.
Bu s›n›f ayr›m›, eflcinsel baflkald›r› hareketinin en büyük
tehlikesi. Medya, bas›n ya da
‘coming out’ aflamas›ndaki
yap›lar, kurumlar, bireyler kolayca halledilebilir. Kolay olmasa da rakip belli. Ama ya
bu kendi içimizdeki gizli bölünmenin nedenleri nedir?!
Ekonomik, kültürel farkl›l›klar›n yans›mas› m›?! Bizi yoketmeye çal›flanlar›n önünde küçük düflüyoruz. Ve bu benim
gururuma çok dokunuyor.
15
PUNK DOSYASI:2
bir karfl›t kültürün 盤l›¤›:
notalardan yükselen isyan
özgür k. tekin
16
Bir kitap, bir fliir ya da bir
makale y›k›m nesnesi olarak tasarlanabilir ya da içinde y›k›c›
ö¤eler tafl›yabilir. Ancak bir
punk flark›s› kadar flok edici ve
etkileyici olamaz. ‹syan›n dili;
disttortion’l› gitar ve sert davul
soundu ile, reddedifli, öfkeyi,
ac›y› ve ironiyi hayk›ran 盤l›k
盤l›¤a bir vokalle birleflti¤inde,
önünde bulunan tüm de¤erleri,
yarg›lar›, tabular› ve kurallar›
darmada¤›n edecek kadar güçlü
olabilir. Punk Rock flark›s› müzikal altyap›s› belirli bir müzikal
kal›p içerisinde de¤ildir. Müzikal
altyap› y›k›c› flark› sözlerinin
destekleyicisidir. Birden bire patlayan ritmlerin üzerindeki kirli
bir vokal phsycodelic bir f›rt›na
yaratmaya ayarl›d›r. Müzik tamamen disharmonik
yap›da haz›rlanabilir hatta amfi gürültüleri bile
punk flark›s› içinde bir anlam kazanabilir. Gitar
riffleri tamamen basit ve ço¤u kez bozuk akorla
çal›n›r. Buradaki amaç, temel müzik kal›plar›n›
parçalamak, icra edilen sanat›n bile bizzat grup taraf›ndan yads›nmas›d›r. Punk Rock müzi¤i ile oldu¤u kadar, konser esnas›nda da görsel bir y›k›m
flovudur. Verili toplumsal alg›lara, de¤erlere ac›mas›z bir sald›r› olan Punk Rock’›n tarihsel gelifliminde önemli kilometre tafllar› olmufl müzik gruplar›n› ele almak istiyorum. Punk her ne kadar bir
eylem/yaflam biçimiyse de sanatsal ifade biçiminin en önemli unsuru müziktir.
VELVET UNDERGROUND
« Plaklar›n karanl›k yüzü »
Ayk›r› cinsellik söylemi, uyuflturucular, hayat›n
karanl›k yan›nda gezinen 1960’lar›n son dönemlerinde müzik dünyas›n› sarsan efsanevi topluluk
Velvet Underground hiç flüphesiz ki punk kültürünü ve müzi¤ini derinden etkilemifltir.
Dünyaya flair gözüyle, ruhuyla bakan, klasik
rok kal›plar›n› y›k›p yeni bir ses aray›fl›nda olan
Lou Reed, John Cale, Sterling Morrison ve Moe
Tucker gibi Velvet’in temel ritm sekanslar›n› olufl-
turacak olan bu rock dehalar›, klasik müzik e¤itimlerinden gelen bilgileri ile
blues, jazz, doo-wap müzik
kal›plar›n›n sentezi olan
Velvet’i oluflturduklar›nda
takvimler 1965 y›l›n› göstermektedir.
1960’larda romantik
pop, rock baladlar›, dans
kültürü ve mod üslübu ile
apolitik dejenere bir gençlik kültürü hakimdi: „fiu
anda biz Spodes’e tap›yoruz. Onlar dans edip flark›
söylüyorlar. Hareketli parçalarda jerk ve shake yap›yoruz. Fakat slow dansa
dönece¤iz. Zira Spades
öyle yap›yor.“
Bu hakim kültürle uzlaflma ve s›n›f atlama düflü kuran terbiyeli cici mod gençli¤i ile dalga geçen, onlar›n yaflam biçiminden nefret edenler yeni bir müzik türünü müjdeliyorlard›. Velvet Underground. „The Ostrick“ parças› bu kültüre yönelik ilk darbeydi. Yine de Lou Reed’in sonradan
yazd›¤› „Heroin“ ve „Venus in Furs“ kadar flok
edici de¤ildi.
„…Bir karar ald›m. / Yaflam›m› s›f›rlamaya
bakaca¤›m / Çünkü akmaya bafllad›¤›nda kan, /
fi›r›ngaya bir temiz doldu¤unda/Ölüme bir ad›m
yaklaflt›¤›mda/
Bana hayr›n›z dokunmaz, ne siz gülünç beylerin,/Ne de o tavlay›c› konuflmalar›n›zla, siz al›k
k›zlar›n“(Heroin)
fiark›n›n ad› bile rahats›z ediciydi. „Heroin“
orta s›n›f zihniyetini flok eden, korkutan ve sald›ran sözleri ile yeni bir müzik türünün altyap›s›n›
varediyordu. „Venus ‹n Furs“ di¤er bir kültürel tabuyu sadomazoflizmi konu ediyordu. Sözlerin flok
edici ifllevi punk flark› sözlerinin içeri¤ini, yap›s›n›
önceden iflaret ediyordu. „…Köseleyi yala, yolunu
gözleyen kemeri/ Vur sevgili sahibem ve onun
vicdan›n› rahatlat…“
Village Voice için müzik elefltirisi yapan James
Wolcott, Velvet’in müzi¤i için: „ Sokaklar›n nihilizmi hakk›ndad›r.“ diyordu. (Ayn› nihilistik özellikle-
ANNEME
ozan durmaz
Bu gece beni sen öldür anne.
‹lk kuca¤›na ald›¤›n flefkatle öldür.
Kula¤›ma ismimi söylerken
Senin güzelli¤inde olur ölümüm
Önce dudaklar›m› boya anne
Gay'lerden palyaçolara uzanan gökkufla¤›
Kadar nefleli olmal›y›m
Ve taze ekmek s›cakl›¤›nda olsun anne.
Küp küp ve sirke kokan parmaklar›m›
Okutup muskalaflt›r beni anne
Ne bakire ne asker olmak isteyen
Çocuklara anarflizmi ö¤ret anne.
Ben daha canl›yken sevgilinin
Sal›n›m hareketi yapan gö¤üs uçlar›nda
"Yaflas›n halklar›n kardeflli¤i!"
Dedi¤im an molotofla beni anne.
Papyonumu takt›¤›mda sen
Bileklerimi kesti¤imde ben fiyakal›
Oldu¤umuzda anne, militarist
Bir marfl çal›ns›n, n'olur sabah 4'te, anne.
Cesedimi gömülcek halde koyma
Param parça et beni ve sonra
Hiç bir sevgilinin öpmedi¤i gibi
Öp beni anne.
ri Nietsche’den etkilenen Jim Morrison ve The
Doors grubunda da görmekteyiz. Sahnede flark›y›
yar›da kesip seyirci önünde masturbasyon yapan,
„The End“ parças›nda, „Mother, I want fuck you,
Fother I want kill you” ‘ Anne seni düzmek istiyorum, Baba, seni öldürmek. ‘ diyen Jim Morrison
punk müzik içinde yer almasa da tavr› oldukça y›k›c›yd›.“)
Velvet underground hippy kültürünün „çiçek
gücü” (flower power) döneminde, aflk iniltileri aras›nda, umutsuzluktan, uyuflturuculardan, yabanc›laflmadan söz ediyordu. Sözlerinin ve müziklerinin
alt yap›s›n› modern kent hayat›n›n y›k›c›l›¤› oluflturuyordu.
Konser esnas›nda seyirciye s›rt›n› dönen, kendisinden önceki nefleli grup modelini reddeden
„ikon-k›r›c›“ Velvet’le, pop-art ikonu Andy War-
hol’un tan›flmas›, Velvet’i sonuna götürecek olan
ilk ad›md›. Bu tan›flman›n ard›ndan Warhol’un
„hazlar bahçesi“ ad›n› verdi¤i stüdyosu Factory’de
provalar›n› yapmaya bafllayan Velvet, bu dönemde „femme fatale“ Nico ile tan›fl›r. (Nico ile birliktelik Velvet’in sonunun bafllang›c›d›r.) 1966 y›l›nda ‚The Velvet Underground and Nico’ albümü ç›kar. Albümün kapa¤›n› pop-art tarz›nda Warhol
tasarlar.
Velvet, daha sonra Warhol’un multimedya
gösterisi „The Exploding Plastic ‹nevitable”da yer
ald›. 1965-70 y›llar› aras›nda dört albüm ç›kard›
Velvet Underground: “The Velvet Underground
and Nico”, “White Light/White Het”, “The Velvet Underground” ve “Loaded”. Son iki albüm
öncesi Nico ve Warhol , ard›ndan “Loaded” piyasaya ç›kmadan önce girdi¤i derin bunal›mdan ötü-
17
rü Lou Reed grubu terk etti. Bu
geliflmelerden sonra Velvet müzik dünyas›ndan çekildi. Geriye
efsanesi, etkiledi¤i onlarca rock,
punk-rock grubuna miras kald›.
Velvetler romantik gecelerin aflk
f›s›lt›lar› de¤il hayat›n karanl›k
yönünün ve umutsuzlu¤un sesiydi…
NEW YORK DOLLS:
“Self Destruction”
18
Punk Rock tabiri kullan›lmadan önce, ‹ngiltere’de punk henüz tohum halindeyken New
York Dolls (NYD) Rolling Stones’un kirli rock’n’roll soundunu
izleyen glitter rock’›n androjenli¤ini yan›na al›p, The Stooges’›n
anarko nihilist söylemini de birlefltirerek, punk rock ve türevleri için kökler s›n›f›na girecek
olan soundu yaratt›. NYD’un ‹ngiliz punk rock müzi¤ine etkisi
(daha sonra Sex Pistols’› da
yönlendiren) Malcom Mclaren
sayesinde olmufltu. NYD 1972
y›l›nda kuruldu. Onlar da Iggy
Pop ve Dawid Bowie gibi cinsel
kimli¤in belirsizlefltirilmesi yöntemini kulland›lar. Ancak NYD
bu androjen giyim tarz›n› sadece
sahnede de¤il, d›flar›daki yaflamda da sergiliyordu. Bu da punk
giyim tarz›n›n sahneden d›flar›ya
taflmas›n›n ilk örne¤idir. (“Kad›n
k›yafetleri ile sokakta gezmek
e¤lenceli görünse de büzük isteyen bir fleydir.”- Jerry Nolan
NYD Davulcusu) NYD kendisinden önceki glitter rock gruplar›n›n cilali sounduna karfl›, hakim
toplumsal e¤ilimlere, kasten
amatör nitelikte müzik yaparak
baflkald›rmaktayd›. Besteler ileride punk müzi¤in kirli ve disharmonik altyap›s› olacak flekilde üç-dört akorluydu. Örne¤in”Personality Crisis” parças›
sadece üç akorluydu. ‹lk albümleri ‘The New York Dolls’un
stüdyodaki mix ifllemleri sadece
alt› saat sürmüfltü. Grubun tamam›na yak›n› iflçi s›n›f› kökenliydi. Edepsiz sokak kültürünü
hem müziklerinde, hem de yaflamlar›nda sergiliyorlard›. Grubun dejenere imaj›n› destekleyen alkol ve uyuflturucu kullan›m› 1972 y›l›nda, grubun davulcusunun (Billy Murcia) ölümüne
neden olmufltu. (Billy Murcia’n›n yerini Jerry Nolan ald›.)
Grubun asi ve edepsiz tavr›
plak flirketlerini ve konser organizatörlerini de zor durumda b›rak›yordu. (Burada yeri gelmiflken Nu Metal grubu solisti
Marlyn Manson’dan söz etmek
istiyorum. Manson’›n itici makyaj› kad›n k›yafetleri ile sahneye
ç›kmas›, kliplerinde cinselli¤in
ve i¤rençli¤in kullan›lmas› da bu
aç›dan NYD ile benzerlik gösterir. Birçok insan Manson’dan
nefret eder.) Grup ikinci ve son
albümü “Too Much Too Soon”un 1974’te ç›kar›lmas›n›n
ard›ndan Mercury Records,
NYD’u bünyesinden ç›kar›r.
New York Dolly dönemin
Amerikas›nda yarat›lan ve hakim olan komünizm korkusu/nefretine karfl› sahneye
orak-çekiçli bayrakla ç›k›yordu.
Grubun komünizme yönelik
söylemleri,
göndermeleri
NYD’un sonunun gelmesinde
fazlas›yla etkili oldu. Grup plak
flirketi taraf›ndan kovulmas›n›n
ard›ndan da¤›lma noktas›na geldi. McLaren ile birlikte Londra’ya gelen grup 1976’da
“Anarchy” turnesinde Sex Pistols’›n alt grubu olarak The
Clash ve The Damned ile ayn›
sahneyi paylafl›r. Bu arada Sex
Pistols grubunun sonunun nedenlerinden biri olarak gösterilen Nancfl Spungen (Serry Nolan’n›n sevgilisi) Sex Pistols’tan
Sid Vicious’la kal›r. ‹ngiliz müzik
bas›n›n›n NYD’u eroini ‹ngiltereye sokmakla (!) suçlamas›
NYD’a dönüfl bileti olur.
NYD 60’l› y›llar›n müzik yaflam›n›n bitti¤ine iflaret ediyordu. Onlar gençlik alt kültürünün
marjinal yaflam biçiminin de öncüsü oldular. Travesti junkie’ler,
biseksüel umutsuzlar, ‹ngiliz
punk›n ilham perileri, siyah oje
ve ruj kombinasyonun ilk grotesk kullan›c›lar›, Drag Queen’ler, kaybedenler, d›fllananlar, “Velvet Goldmine” filminin
ilham kayna¤› bunal›ml› teenager kufla¤› vb…
THE CLASH
“Guerilla Radio!”
Punk müzi¤inin ç›k›fl döneminde marjinal gençlik kültürünün yaflama bak›fl› daha çok kaotik bir umutsuzluk hali olarak
tan›mlanabilirse The Clash’in bu
bak›fl aç›s›n› politik bir karfl› ç›k›fla çevirdi¤i söylenebilir. Nas›l
Sex Pistols’›n “Nevermind On
The Bollocks” albümü punk ruhunun bafllad›¤›, tafllar›n yerine
oturdu¤u albüm olarak kabul
görmüflse , The Clash’in “White
Riot” flark›s› da rock’n’roll tarihinde dönüm noktas›d›r.
Sex Pistols’›n 1977 tarihli
“Anarchy in the U.K.” turnesinde alt grup olarak sahne alan
The Clash hiçbir zaman Pistols’›n nihilist bak›fl aç›s›n› paylaflmam›flt›. Kendisinden sonraki, 80 sonras› Britanya punk
gruplar›na (The Exploited gibi)
ve Amerikan hardcore gruplar›na (Dead Kennedys gibi) anti
kapitalist, anarflist bir politik miras b›rakm›flt›r.
The Clash anlay›fl olarak di¤er punk gruplar›n›n tersine fliddete karfl›yd›lar. (“fiiddeti delikanl›l›k zanneden sizler,evinize
dönüp pul koleksiyonu yap›n bu
daha delikanl›ca.”-Joe) Zaten
Joe ve The Clash her zaman
fliddet karfl›t› kampanyalar›n
içinde oldular. Sadece Britanya
de¤il üçüncü dünya ülkelerinin
sorunlar› ile de ilgilendiler.
Clash, yerkürenin dört köflesindeki ezilenlerin sözcüsü ve dünyaya iyilik getiren pozitif bir güç
olmak istiyordu. (“Evet söz konusu punk rock’sa biz devrimciyidik. 1974-75 baya¤› karanl›k
zamanlard›…MTV yoktu, radyo
yoktu, sesini duyurmak a¤›r me-
saiydi. Sesimizi duyurana kadar
her türlü izbe delikte çald›k.
fiimdiyse siktiriboktan bir ticaret
oldu rock’n’roll”- Joe)
Amerika’da “Komünizme
Karfl› Rock” (Rock Against
Communizm) festivali faflist
gruplar›n gövde gösterisine dönüflürken, bu festivale karfl› düzenlenen “Faflizme Karfl› Rock”
(Rock Against Fachism) festivali
s›ras›nda tüm zamanlar›n en
görkemli politik do¤ruluk örne¤i
diyebilece¤imiz “Sandinista!” albümü ç›kar. Nikaragua’daki
Sandinist gerillalar› ile dayan›flma ruhuyla haz›rlanm›fl bu albüm belki de gelmifl geçmifl en
politik albümdü.Clash’›n idealizmi, tutkusu sol gruplar›n ifltah›n›
kabartm›flt›. (“Popüler oldu¤umuzu görünce, sosyalist ‹flçi
Partisi parsay› toplamaya kalk›flt›. Bize yanaflt›klar›nda onlara
davetkar davranmad›k ‘düflün
yakam›zdan’ dedik, ‘yak›n bir
goint’ dedik, sigaralar›m›z› tüttürdük”-Joe )
The Clash flark›lar›ndan albüm kapaklar›na , sahne tasar›m›ndan yaflam biçimine kadar
“politik do¤ruluk” kavram›n› kararl›l›kla uygulam›fl bir gruptu.
Positive Punk denilen politik türün bafllat›c›s› olarak kabul ediliyorlar. Grup üyeleri iflçi s›n›f›na
mensup olmasa da iflçi s›n›f›n›n
sözcüsü olmay› tercih ettiler.
(Joe Strummer öldü¤ünde tabutunun yan›bafl›nda dostlar› ile
birlikte ‹tfaiyeciler Sendikas›
üyeleri de vard›.)
Clash ‹ngiliz bas›n›na göre
Sex Pistols’›n olayl› “Anarchy in
the U.K. “ turnesinden, “ukala
ve embesil” Pistols tayfas›ndan
daha tehlikeliydi. Çünkü a¤›r
politik kimli¤i ile ingiliz gençlerini “son”a sürükleyecek bir zehir
olduklar› yaz›l›yordu. 70’li y›llar
Irkç›l›¤a Karfl› Rock konseri, silahl› yaralanma, Sex Pistols ve
seyircisi ile girilen polemiklerle
geçti. The Clash 1980’li y›llara
geldi¤inde söylemindeki argoyu
azaltm›fl, Bakunin’den al›nt›lar
yapmaya bafllam›flt›. Joe Sturmmer 1989’da “Earthquake Weather” adl› solo albümünü ç›kard›. Bir dönemde Pogues grubunun turne gitaristli¤ini üstlendi.
Alex Cox’un “Straight te Hell”
ve Jim Jarmusch’un “Mystery
Train” filimlerinde rol ald›. Geçti¤imiz y›l Sturmmer hayata veda etti. The Clash punk müzi¤in
en macerac› ve becerikli grubuydu.
The Calsh Diskografisi:
1977 - The Clash, 1978 Give’em Enough, 1979 - London Calling, 1980 - Sandinista!,
1981 - ‹nterhords, 1982 Combat Rock, 1985 - Cut the
Crap, 1988 - Mixed Masters,
1990-1977 Revisited, 1990 Return to Brixton Epic, 1999 From Here to Eternity, 203 The Essential Clash
THE DAMNED:
“Damned! Damned!
Damned!”
1970’lerin Britanya Punk
Rock sahnesinde Sex Pistols ön
planda olsa da, The Damned albüm ç›karan ilk Britanyal› punk
grubudur. Bafllang›çta Brian James; daha sonra The Clash’›
kuracak olan Mick Jones, Tomy
Chimes ve Paul Simonon ile birlikte çal›yorlard›. Davulcu Rat
Scabies gruba daha sonra kat›l›r.
James ve Scabies basç› Captain
Sensible (Ray Burns) ile Subterraneans’a kat›lmak için ayr›l›r.
Üçlü o zaman tan›nmayan
Chrissie Pretenders için ayr›lmas›ndan sonra Scabiues, cenaze töreninde tan›flt›¤› mezar kaz›c› (grave digger), vokalist David Vanian’› gruba al›r. Tamamlanan grup Scabies’in seyirciye
sald›rd›¤›, Vanian’›n vampir gibi giyindi¤i gösteriflli flovlarla ünlenir. Stiff Records’dan 1977 y›l›nda ilk albümleri ç›kar: “Damned, Damned,Damned”. Pink
Floyd’dan Nick Mason’›n prodüktörlü¤ünü yapt›¤› “Music for
Peasure” albümü ilk albümün
baflar›s›n› gösteremez. Birçok
de¤ifliklik
yaflayan
grup
1979’da “Machine Gun Etiquette” albümü ile daha olumlu bir
hava yakalar. “Love Song” ve
“Smash it Up” ilk 40 single aras›na girer. 1980’de Amerika’da
ç›kan “The Black Albüm” ve
1985’teki “Phantasmagoria” albümü ile grup gothic rock’a geçifl yapar ve daha birçok baflar›l› single’a imza atar: Damned
son olarak 2001 y›l›nda “Grave
Disorder” albümünü ç›kard›.
Yararlan›lar kaynaklar: Roll
Müzik Dergisi-Non Serviam Extreme Music Magazine-D›fl Mihrak Anarco Fanzine-Stüdyo ‹mge ‹nternet Sitesi-PunkerlandÇeflitli müzik gruplar› ile mektuplaflmalar
PUNK HABER : Bu yaz› haz›rlan›rken televizyonda, Montreal’deki iptal bir konser haberini izledim. ‹ngiliz anarflist punk
grubu The Exploited’›n Montreal konseri, eyalet iktidar› taraf›ndan sak›ncal› bulunup yasaklan›nca, Montreal’deki anarko
punklar 15 arabay› ve 3 binay›
atefle veriyor. Kameralara yans›yan görüntülerde, punklar›n bir
caddeyi harabeye çevirdi¤ini görüyoruz.
Punk gruplar›n›n dünü ve
bugünü yaz›s›n›n sonunda
2000’li y›llardaki punk hareketini, güçlü olduklar› ülkeleri, faaliyetlerini yazmaya çal›flaca¤›m.
Kapitalist küreselleflmeye karfl›
geliflen direnifl mücadelesinde
punklar, çeflitli birliktelikler için
önemli roller ald›lar. Örne¤in
Prag’taki eylemde Neo Nazilerle
olan çat›flmalar›, Danimarka’da
›rkç› bir yasaya karfl› kentleri kaosa çevirmeleri, Almanya Hannover’de « Don’t Forget Chaos »
eylemleri gibi…
Gelecek say›da: The Stooges, Sex Pstols gruplar› ve
Türk Punk Tarihine girifl. Punk
Kültürünün kültür,sanat,edebiyat ve sinemaya etkileri…
19
alternatif bir serüven olarak
üniversite tiyatrolar›
Hakan Altun
20
Üniversite Tiyatrolar›'n›n tiyatronun varl›¤› ve yaflamsall›¤›
aç›s›ndan tafl›d›¤› önem kuflkusuz
kaç›n›lmazd›r. Ancak yine de kapsam ve ifllev aç›s›ndan "Üniversite
Tiyatrosu"nun iyi tan›mlan›p duruflunun belirlenmesi, sevgi ve gönüldenlikle oluflturulan her alan›n
yaflad›¤› gibi egemen olan›n üretti¤i yo¤un kirlili¤e maruz kalarak
varl›¤›n›n ve yöneliminin bulanmamas› aç›s›ndan çok büyük
önem tafl›r. Egemen olan›n sakatlanm›fl (ve tam da bu özelli¤i dolay›s›yla sakatlayan) bilincini içsellefltirerek kendimize ait olmayan
bir yaflam dramaturgisiyle dünyay›
alg›lamak ve çözümlemek durumunda kal›fl›m›z, dahil oldu¤umuz
alanlara da s›zarak her bir ürünle
bu yanl›fl bilincin yeniden üretilmesine yol açar. Dolay›s›yla da
yapt›¤›m›z her iflte uyan›k olmak;
dünyay›, özellikle de ayr›nt›larda
konumlanan egemen yaflam dramaturgisini iyi okumak gerekir.
Üniversite Tiyatrolar›n›n durufllar›n› belirlemeleri ve bunu yaparken de dünyaya ve tiyatroya bak›fl›nda egemen toplumsal düzenin
zokalar›ndan ve pisliklerinden s›yr›labilmeyi baflarmalar› gereklidir.
Bu, yaflama yarat›c› karfl› ç›k›fl
Üniversite Tiyatrolar› aç›s›ndan
bir direnifl biçimidir ve her yarat›c› edim gibi bir riski içinde bar›nd›r›r. Bu risk, tiyatroya yeni bir kanal açma potansiyelini içerir ve bu
da alternatif bir durufltur; Üniversite Tiyatrolar›n›n olmazsa olmaz›.
Öncelikle "Üniversite Tiyatro"sunu ortaya koymakta yarar
var. Üniversite çat›s› alt›nda tiyatro üretmek temelinde yap›lacak
bir belirleme, alternatif durufl ba¤lam›nda "Üniversite Tiyatrosunu"
mu¤laklaflt›racakt›r; çünkü, bu çat› iki karfl›t yönelimi bir arada bar›nd›r›r. Bu yönelimlerden ilki; belirli bir statüko içinde konumlanmak durumunda olan kurumsallaflm›fl ödenekli ve ticari tiyatro
yap›lar›na eleman sa¤lamaya dönük e¤itim yapan tiyatro okullar›d›r. Ve bu ifllevi dolay›s›yla da kaç›n›lmaz olarak var olan egemen
tiyatro anlay›fl›n›n yan›nda konumlan›r; en yetkin, en donan›ml› eleman› yetifltirme iddias›ndad›r.
Bununla birlikte e¤itim ve ö¤retimin merkezinde olmas› itibar›yla
da kurdu¤u iliflki görev ve zorunluluk temellidir. Biz bu yönelimi
"Okul Tiyatrolar›" olarak nitelendirebiliriz. ‹kinci yönelim ise "Ö¤renci Tiyatrolar›" bafll›¤›yla de¤erlendirilebilir. Gönüldenlik temelinde yürüyen Ö¤renci Tiyatrolar›,
ö¤renciler taraf›ndan kurularak yine onlar taraf›ndan yönlendirilirler. Kuruluflu ve iflleyifli ba¤lam›nda amatör alana daha yak›n duran
bu tiyatrolar özü gere¤i yeniye dönüktür. Okul Tiyatrosu'nda kurulan hoca- ö¤renci / ö¤reten-ö¤renen / bilen- bilmeyen iliflkisi özü
gere¤i otoriter, hiyerarflik ve dolay›s›yla da düzenden yanad›r. E¤itimin yap›s› gere¤i de bir sisteme
gönderir, mükemmeliyetçili¤in kat› yap›s›n› dayat›r ve statükodan
yana konumlan›r. Bu yap›yla da
ortaya konan tiyatronun ilerici/yeniye dönük olmas› olas› de¤ildir ve ö¤retim eleman›n›n
ve/veya ö¤rencinin ilerici/yeniye
dönük olmas› da; ne yaz›k ki, hiçbir fleyi de¤ifltirmez. Bunun tersine Ö¤renci Tiyatrolar› yap›s› ge-
re¤i bir erk iliflkisini içinde bar›nd›rmaz. Kuruluflu gere¤i tiyatroyu
seven ve merak eden insanlardan
oluflur ve de sevgi ve merak gibi
bu topluluklar› aray›fla yönlendiren iki itkiyi içinde bar›nd›r›r. Bu
yap›s› gere¤i de aray›fla ve yeniye
aç›kt›r, dolay›s›yla da kaç›n›lmaz
olarak ilericidir.
Aray›fl›n ve yüre¤in filizlendi¤i
Ö¤renci Tiyatrolar›n›n, alternatif
potansiyeli ve yeni olana yönelmesiyle Üniversite Tiyatrosu nitelemesine daha uygun oldu¤undan; ayr›ca, Okul Tiyatrolar›n›n
pre-profesyonel yap›lar› gere¤i
kat›l›mc›lar›n›n içsellefltirdi¤i profesyonel bilincin (bu arada amatör
ve profesyonel ayr›m›n›n iflten anlamazl›k gibi saçma ve kaym›fl bir
ba¤lamla konulmad›¤›n› parantez
içinde belirtme zorunlulu¤unu da
duymak çok can s›k›c› bir durum)
ve profesyonel yaflama bir haz›rl›k
olarak de¤erlendirilen bu kurumlar›n Üniversite Tiyatrosu ba¤lam›ndan kayd›¤›ndan ve de zaten
yo¤un bir kirlenmenin yafland›¤›
bir ortam› yeni ayr›mlarla buland›rmak için Üniversite Tiyatrosu
tan›mlamas›n› Ö¤renci Tiyatrosu
olarak nitelendirdi¤im yap›yla efllemeyi ye¤liyorum. Kan›mca,
Üniversite Tiyatrosu ö¤renci topluluklar›ndan oluflur ve profesyonel alanda konumlanan Okul Tiyatrolar›n› içermez.
Alternatif bir serüven için uygun bir kanal olan Üniversite Tiyatrosunun yap›sal özelliklerine
bakmakta yarar var; zira, onun alternatif ve ilerici yönelimi bu yap›n›n bir gere¤idir. Her fleyden önce
bölünmemifl bir dünyadan do¤du¤unu söylemek gerekir. Tiyatro-
nun kurucular›ndan yönlendirenine, çal›flanlar›na, al›c›s›na kadar
herkes ayn› dünyan›n bir parças›d›r: Ö¤renci. Ortak ve yaflayan bir
dile, duyufla ve ortak reflekslere
sahip olufllar› bu yap›n›n çok
önemli bir parças›d›r. Bu ortak dili aray›fl süreci özgür, aç›k ve araflt›r›c› olmalar›n› sa¤lar. Aralar›nda
s›n›rlar üreten ayr›mlar yoktur. Bu
ise ilerici gizilgücü içinde bar›nd›ran diyalogu do¤urur ve demokratik bir tav›rd›r, üretimi k›flk›rt›r. Bu
durum söylemekten çok söyleflmeyi do¤urur ki tiyatroyu k›s›ld›¤›
kapandan kurtaracak kaynaklardan biridir.
Profesyonel (paras›n› ödeyen); o ölçüde de dura¤an ve tutucu (kal›plar› belirlenmifl bir tiyatro
anlay›fl›na ba¤l›) bir izleyici kitlesine yönelmedi¤i için daha özgürdür. Onlar› ba¤layan bir kurum
politikas› ya da gifle kayg›s› olmaks›z›n üretirler. Amatör alanda
kök salmas› dolay›s›yla asal olan,
önde tutulan süreç bilinci; kal›plarla ortaya konan ve tamamlanm›fll›k bilincini güdüleyen profesyonel alana oranla oldukça ilerici
bir konumlanmad›r ve yeniliklere
kap›lar açar.
Üniversite Tiyatrosunda görev alanlar›n yaflamlar›n› kazanmak ya da ün yapmak için sahneye ç›kmamalar›, daha çok kendilerini ifade etmek için oynamalar›
tiyatro üretme biçiminde rahat
hareket etme olana¤› sa¤lar.
Bu yap›lar› gere¤i politik olana daha duyarl›d›rlar, öncüdürler
ve yenili¤e/aray›fla aç›kt›rlar. Profesyonel ve ödenekli tiyatrolara
oranla toplumsal refleksleri çok
daha fazla kuvvetlidir ve alg›lamalar› aç›kt›r. Yeni anlam ve görüfl
yaratmak için cesaretle hareket
ederler. Öncü olufluyla ortaya
koydu¤u/oluflturdu¤u özellikleriyle de ön aç›c›d›r. Bunlar› da flöyle
s›ralayabiliriz. Yeniyi deneyen,
önde giden, ileri yönelik, kal›plar›
k›ran, dinamik bir anlay›fl sergiler.
Yeni olana yönelifli, eskiyi y›kma
tavr›n› oluflturur, gelenekçi tiyatronun konvansiyonlar›n› y›karak al-
ternatif bir kanalda varolmaya çal›fl›r. Temel yönelimi burjuva sanat›na, yaflam›na ve üretti¤i yanl›fl
bilince karfl› amans›z bir karfl› koyufl ve bu yap›lar› y›kmak çabas›
olmufltur. Bu sanatsal oldu¤u kadar politik de bir baflkald›r›d›r.
Farkl› sanat istemi, farkl› toplum
isteminin bir yans›s›d›r. Bu yönelimin temel özelliklerinden biri kolektivizme yapt›¤› vurgudur. Bask›n kültüre karfl›, alternatif bir kültür politikas›n› benimseyerek bunlar› tiyatro anlay›fl›na da yans›t›r.
‹zleyici ile do¤rudan iliflki kurarak,
sahne seyirci iliflkisinin olanaklar›n› zenginlefltirerek onlarla yüzleflmeyi tercih eder. Bu iliflkinin temeli, dayana¤› meydan okuma
üzerine oturur. Sanat ve yaflam
aras›ndaki s›n›rlar› zorlayarak yeni
alg› kal›plar›n› aralarlar. Bu ak›nt›ya karfl› yüzen tavr›yla da yaln›z
kendi alan›nda de¤il, ayn› zamanda profesyonel bölgeye de etkide
bulunur, onlar›n da önünü açar.
Ancak Üniversite Tiyatrolar›n›n içinde bulundu¤u s›k›nt›lardan biri; onun verili olana karfl›
konumlanmak suretiyle oluflturdu¤u kimli¤ini, verili olan tiyatro anlay›fl›yla biçimlendirmeye çal›flmas›yla ortaya ç›k›yor. Profesyonel
alandan gelen yanl›fl yönlendirme
ve yanl›fl bilinç, üniversite tiyatrolar›n›n ürünlerini belirli bir çerçeve içine k›st›r›yor. ‹flin daha vahim
yan›, sahneye ç›kmaya hevesli bir
insan güruhu üzerinde egolar›n›
tatmin eden (çünkü onlar tiyatronun ilahlar›d›rlar ve her fleyin iyisini onlar bilirler) flabloncular›n
(patates bask›c›s› yapmak suretiyle) açt›¤› gediklerdir. Bu üniversite
tiyatrolar›n›n bütün enerjisini so¤uran bir durumdur. Baba imgesiyle cisim bulan tanr› paradigmas›, 'tiyatro a¤abeyleri' eliyle üniversite tiyatrolar›n›n ilerici dinamiklerini hak ile yeksan eder. Kan›mca bu duruma çok dikkat etmek gerekiyor ve ancak ve ancak
üniversite tiyatrolar›n›n birbirini
destekleyerek ve ortaklaflmalar›yla afl›labilir. Bu s›k›nt›n›n afl›lmas›
öncülerini yitirme tehlikesiyle
kendini de k›s›rlaflt›rabilecek olan
profesyonel tiyatro için de yaflamsald›r.
Bugün, art›k Üniversite Tiyatrolar›n›n oyun çal›fl›p ard›ndan da
da¤›lan toplaflma yeri olmay› bir
köfleye b›rakmas›, uzun y›llar›n› tiyatroya ak›tacak uzun soluklu bir
kadro ve aktar›l›p geliflen bir gelenek yaratmak için yola ç›kmas›
Üniversite Tiyatrosunun varl›¤› ve
etkinli¤i aç›s›ndan bir gerekliliktir.
Bu noktada –say›lar› çok az olan
di¤er birkaç toplulu¤un da hakk›n›
teslim ederek- Bo¤aziçi Oyuncular›'n›n gerek kuramsal gerekse pratik ürünlerinin çok ön aç›c› oldu¤unun belirtilmesinde yarar oldu¤unu düflünüyorum. Üniversite
Tiyatrosu olmaya çal›flan her toplulu¤un muhakkak bu iyi örnekleri tart›flmas› ve kendi pratiklerinin
bir parças› yapmas› yararl› olacakt›r. Bu anlamda da Üniversite Tiyatrolar›n›n iyi örneklerinin artmas› Üniversite Tiyatrolar›n›n gücünü artt›racakt›r.
Üniversite Tiyatrosu serüveninde önde tutulmas› gereken temel nokta onun dünyay› okuyufl
biçimine uygun bir tiyatro üretme
kayg›s› olmal›d›r. Toplulu¤un politik duruflu onun çal›flma ve üretme biçimiyle de ortaya konmal›d›r. Çünkü dayat›lan egemen yaflam dramaturgisi bu noktalardan
sald›rmaktad›r. Baflar›l› bir karfl›
durufl da salt söylem düzleminde
üretilen politikalardan çok bu
alanlarda direnmeyle mümkün
olabilmektedir. Anti otoriter ve
anti hiyerarflik bir yap›lanma ve
çal›flma biçimi, bizi basan total ve
otoriter ataerkil yaflam dramaturgisine karfl›; sevgi üreterek ve
duygular› öne ç›kararak direnmeyi
örgütler. Oyunlar›nda da topluluklar, otoriter ve hiyerarflik yap›y›
k›rmaya çal›flarak eser baz›nda bu
dramaturgiye karfl› yeni bir dramaturgi, yeni bir alg›lama, yeni
bir bilinç ve yeni bir durufl kurmaya çal›flmal›d›r. ‹çimize sinen ataerkil bilinci söküp atamadan, hiyerarfli ve otoriteyi içimizden söküp atmadan olumluyu üretme
21
fiEYTANIN KOfifiUULLANMALARI
fiE
i.c.akimi
I
Bacak bo¤umlar›n› ve am›n› duyumsuyor
hiçbir organs›z hayal edilenin,
gölgesinin “de¤iflkenli¤ini”, anlatacak,
sonra; gölgesi uzam›flken gittikçe
hangi günefl sabitlenebilir Der
tersine dönerken yüzü.
Ayak parmaklar›n›n kendili¤inden
süslendi¤ini takip eder iliflkilendi¤inin,
önce o bilecektir ›s›y› düflürmek ad›na
otomatik
çal›flan buzdolab›n›n söyledi¤ini,
flimdilik, etraf›nda oturdu¤u, etraf›n›
dolan›pta geçti¤i çukurlardan sonra,
Molpetiniz var m›? Kanamas› dursun
istiyorum yüzümün, ruhumu s›zd›r (-)
masa da menapoza.
22
“Ara”s›nda büyüyen koltukaltlar›ndan
vazgeçiyor, belirli tüm fleylerinden de.
Sar›lmalar›n›n anlam› yitiyor cehennemin,
ifllevleriyle; dönderip, indirip, çevirip, kald›r›p
daha da eylemleriyle dikkat çeken
ve bu organ› hep yan›nda tafl›yan kad›n:
‹lk sessiz günah iskelesinde kullan›lan: B
Uyan›rsa y›kanan yüz,
tüm sonuçlar›nda zorlanm›fl bir toprak
var senin!
Uyanmazsa meleklerin gezindi¤i
“portakal bahçesi” diyemedi¤imiz pompa
da diyem e d i ¤
i
m i z, zorlama flimdi de
ismimi yaz›yorum topra¤›na elefltirel burufl.
Hiçbir anlam›n olmuyor bura’dan bak›nca
Ç›plak elmac›k kemiklerini kemirerek
“kiflisellefltirdi¤imde”
görevlerinden sonuncusunu kaybediyor zaman.
Yüz, zay›fl›¤›ndan ortaya ç›k›yor
soka¤›n
belirtilerin
temelde duran biçimli tafl›m›n
t›pk› fliirin flerle bulufltu¤u
biraz daha sessiz, aç›k mevkii
hayal edilen yüzünü yitiriyor…
flans›m›z kalmaz; yaln›zca egemen
bilinci yeniden ve yeniden üretiriz:
yanl›fl bir bilinç olarak. Bu anlamda da ortaklaflma ve birbirini büyütme topluluklar›n temel tavr› olmal›d›r: kendi içinde, di¤er topluluklarla, yerel amatör ve çevre
üniversite topluluklar›yla ve di¤er
topluluklarla. Ancak böylece bir
arada birbirini büyütmek olanakl›d›r.
Ürünleriyle ve varolufluyla
egemen bilinci yap›s›zlaflt›racak
bir bilinç üretme yine önemsenecek fleylerin bafl›nda gelir; ama
manipülasyondan uzak kalarak.
Bu belirlenmifl s›n›rlar›n mümkün
olabildi¤i kadar d›fl›nda durmaya
çal›flma tavr› ve diyalogla büyüyen
iliflki kurma biçimi, özne olan insan›n önde tutulmas›n› gerekli ve
zorunlu k›lar ki bu kendini var etme, manipülasyon üzerinden yürüyen dayatmalar› k›st›racakt›r.
Üniversite tiyatrolar›n›n muhalif duruflu önemli, gerekli ve zorunludur. Teatral t›kan›kl›klar da
ancak böylece aç›labilecektir. Eylül rüzgarlar›n›n s›rt›nda tafl›d›¤›
depolitizasyon sa¤ana¤›na; yaln›zca söylem düzeyinde üretilme k›skac›ndan da kurtularak ve dünyay›
do¤ru okumay› sa¤layacak yöntemlerle ve ben'in infla edilmesi
suretiyle sa¤lanacak bir re-politizasyonla karfl› ç›k›labilir düflüncesindeyim. Özgürlük keflfedilmesi
ve u¤runda savafl›lmas› gereken
bir fleydir. Filmlerde içine kötücül
ruhlar›n girdi¤i k›z çocu¤u gibiyiz:
" e x o r c i s e ", içselleflen egemen
ideolojiyi ve söylemi defetmek zorunday›z; içimize giren ve bizi ele
geçirip ad›m›za konuflan bu ideolojinin bizzat kendisidir. Özgürleflebilmek için sökülüp at›lmas› bir
zorunluluktur. Empoze edilen suskunlu¤a karfl› yaflam›n savunulmas› gerekir; diyalogla, elefltirerek ve
de¤iflerek; evcilleflmeye özgürlükle
karfl› ç›karak.
Tiyatro, bu büyük direniflin
küçük ama sahip oldu¤u gizilgüç
sayesinde ayn› ölçüde de çok
önemli ve çok keyifli bir k›sm›...
EY AfiK
e. deniz yavuz
terzi
üç hafta gizli tuttun
dikifl kursuna gitti¤ini
dalga geçermiflim diye
seviflirken sökülen
donlar›m› dikerdin, sinsi.
çifte dikifl atard›n üstlerine
hangi dikifl tutar ki,
sökülen aflkl› ipliklerimizi
y›rt›lan kalplerimizi.
o¤uz yoldafl
Buharlaflan ya¤murun içinde ilerliyordu. Bazen
önünde, kimi zaman arkas›nda ya da orada burada
bir soluk izliyordu kendisini. Onun öyküsünü iyi bildi¤ini söyleyen, ç›k›p gitmek, savuflmak için f›rsat kollayan, ete kemi¤e bürünen bir soluk. Kendi solu¤u.
Ressam izlendi¤ini bilmiyor de¤ildi; umursad›¤› yoktu. Gittikçe yavafll›yordu. A¤›rlaflan, tafllaflan çantas›n› sürümeye bafllad›. Çantay› yerde b›rak›p fötr flapkas›n› düzeltti, ard›ndan gömle¤inin gö¤üs cebinden
ince ve s›k diflli bir tarak ç›kar›p upuzun palab›y›¤›n›
tara¤›yla k›v›rmaya bafllad›. Ressam›n kapkara kafllar›, upuzun kirpikleri var. Derin çukurlar›ndaki renkli,
›fl›k saçan gözleri, esmer tenini açan türden; çimen
yeflili. Bak›fllar› parlak ve etkileyici. Asl›nda etkileyici
olan derinlemesine bakabilir olmas›; ince eleyip s›k
dokumay› düflüncesinde düzenleyip belirlemesi, iletmesini bilen, ö¤reten türden olmas›.
‹mdi çiziyor, belirledi¤i çizgilerin içini özenerek,
severek dolduruyordu; nehir parke tafllar› üzerinde
uslu uslu akmaya bafllad›. Nehri coflturdukça yüz hatlar›ndaki gerginlikte yok oluyor, sevinçten gözleri doluyordu. Oldu¤u yerde durdu. Gözlerini kapay›p dinlemeye koyuldu. Kentin üzerine çiseleyen ince ve dokunakl› ezgiyle herkesin uyanaca¤›n›, sokaklara dökülece¤ini kestirebiliyordu.
.................
Ressam yumru¤unun içinde bütün çeliflkileri ve
kayg›lar› tutuyor, onca açmaz› birbirine çat›p, yamay›p s›karak eziyor, insan›n s›k›nt›s›n› bir günlü¤üne tutuklamay› baflarman›n sevincini, heyecan›n› tafl›yordu; soka¤› bu coflkuyla afla¤›dan yukar›lara do¤ru bo-
yamaya bafllad›. Bugün, yaln›z kalmayaca¤›n› kestiriyor, sokaklar›n rengarenk olaca¤›n› görebiliyordu.
Sokaklar› renklere bat›p ç›kacak olan bu kentte, koca bir gün boyunca ölüm u¤ram›yacakt›. Hem de geceli gündüzlü. Omuzundan yükü al›nm›fl insan, nefleyle birbiriyle konuflacak, yerine göre çocuklaflacak,
kimi zaman birer anlat›c› ve dinleyici olacak, aldatmas›n› unutmufl olacakt›.
Uyanan kentlilerin konuflur, koklafl›r duruma gelmesi çok sürmedi; art›k duyulara renk veriliyor, biçimlendiriliyordu. Ol denildi¤inde, olunabirlik gözlemleniyordu. Her fley allak bullak ve tersine idi. Bu
terslik, bu kargafla kimsenin a¤r›na gitmiyordu. Bu
sabah, kahvalt› yapmayan çocuk kalmad›. Sokak çocuklar› da aç de¤ildiler. Ol dendi¤inde, istenilen elde
ediliyordu çünkü. Ac›ya doyuldu¤undan, istenilmemesi gerekeni kimse istemiyordu zaten. Bütün bir
gün boyunca, hiç bir kad›n›n dayak yemeyece¤inin
bilinmesi, borçlar›n silinmesi, günün kayg›s›n›n yoklara kar›flmas› yüreklere su serpiyordu.
Köln; bu olgun, böbürlü kent, can› istedi¤i için,
bir günlü¤üne ba¤›ms›zl›¤›n› ilan ederek dünyaya bafl
kald›r›p, bafl kald›rmas›n› bilmeyenlere nas›l isyan
edilece¤ini yavaflca, nazl› nazl› anlat›yordu. Bunu duyan sokak sanatç›lar› tas› tara¤› toplay›p Köln sokaklar›na ak›n etmeye bafllad›lar. Otobüslerle, durdurduklar› arabalarla, bisiklet ve mobiletlerle ya da yaya
olarak kente giriyorlar, karfl›laflt›klar› s›cak ilgi karfl›s›nda sevinçten a¤l›yorlard›. Kimileri sokak sanatç›lar›na helikopterini tahsis etmiflti. Uçakla gelenler de
vard›.
Kentin s›n›rlar›ndan iç k›s›mlara do¤ru dalga dalga yay›lan, iç içe geçen halkalarla kenetlenmiflti insanlar. Kente tepeden bak›ld›¤›nda rengarenk yapraklar›yla iç içe geçmifl titrek ve k›r›lgan bir gülün dokusunu, renklerin birbirinde erimesiyle iç gözünde
tütsüyen can›n›, bu canl›l›¤› konuflturan kokuyu and›r›yorlard›. Bu görüntü insan›n içinde, en iç k›vr›mlar›
hafiften k›z›l›mt›rak, güzel kokulu ak güller açt›r›yordu. Hele de kentlinin sokak sanatç›lar›n› s›n›rda bekliyor oluflu, geleni omuzlar›nda tafl›malar› coflkunun
doru¤u t›rmanmas›n› sa¤l›yordu. Sanat›n özgünlü¤üne, kentlinin kahkahas›na, ç›ngar›na, so¤uk biras›na
dayan›lm›yor; yeniliyor, içiliyor, sanatç›lar sanatlar›yla bulunduklar› konumu pekifltiriyorlard›. Kentin en
eski ve görkemli yap›s› olan dom kilisesi de içinde,
herkes, herfley çak›rkeyifti. Il›k meltem rüzgarlar› eflli¤inde bar›fl dolu ezgiler 盤r›l›yor, kent alm›fl bafl›n›,
kendi do¤rultusunda ilerliyordu.
Kente giren her sokak sanatç›s›, sokaklara iç gü-
23
24
zelliklerini aktarma çabas› içine giriyor, ifle Ren’i tersine ak›tmakla bafll›yordu. Öbür yanda akordiyonlar,
kemanlar, gitarlar daha neler neler dilleniyor, susmak
bilmiyorlard›. Herkes kendi yöresinin oyununu canland›r›yor, dans ediyor, kahkahalar at›yordu. Ren
nehri k›y›lar›nda yetiflen, yetiflmifl olan, yetiflecek
olan, bilinen, bilinmeyen, ad›, ünü unutulan, unutulamayan hangi çiçek, hangi bitki denilirse çiziliyordu.
Yaln›zca çiçeklere, bitkilere de¤il, çizilen hayvanlara
da can veriliyordu. Günün önemi vurgulanmakla yetinilecek de¤ildi. ‘Ne mutlu insan›m diyebilen bu güzel kentliler ; bu günü özgürlük aflk›na, insanl›k ad›na
bayram ilan ettiler.
Ressam›n çevresinde toplananlar nehrin büyüsüne kap›l›p içine dal›yor, derinliklerinde kaybolup gidiyor, bir k›y›dan öbür k›y›ya dek yüzüyor, keyfi yetip
nehrin serin sular›ndan ç›kabilen kufl denli hafifledi¤ini söyleyip nehrin en ›l›man renklerini birbirine kat›p
sessiz ve durgun ak›fl›n› bir sokaktan di¤erine aktarmaya bafll›yordu; nehirde yeniden yüzülebilirli¤in kan›tland›¤› anlat›yorlard›.
…………
Ressam bafl›n› kald›rmam›flt› ama, gelenin kim oldu¤unu ç›karmakta zorlanmad›. Solu¤u içinden eh,
diyordu, ben onu görüyorsam o da beni görüyordur.
Birbirimizi görmezlikten gelsek ne ç›kar? Gerçek
olan, var oluflun kendisi de¤il mi? Tükensin istiyordu
bitmesi gereken. Ona göre bilinen sonun yeri ve zaman› gelmiflti. Gün yüzüne ç›kma istemi, ete kemi¤e
bürünmesi bofluna de¤ildi. Ressam› dinlemesini bildi¤i gibi, üstlendi¤i görevini de göz ard› etmeyecekti.
‚Hala k›zg›n m›s›n bana? Susuyorsun. fiimdi de nehri kentin sokaklar›na sal›yorsun. Benden asi ç›kt›n’
dedi. Ressam suskundu. Kendisine birfley söylenmedi¤inde, sorulmad›¤›nda, iletiflim eksikli¤inde, yüzü
çizgisiz ve anlams›z olurdu. fiimdi de öyle. ‹fline kendini verece¤i zaman omuzlar›n› silkelerdi. Öyle yapt›.
Yeniden bafl›n› gö¤e dikip, parke tafllar›n› düflüncelerinde boyamaya bafllad›. Göz kapaklar›n› parke tafllar› üzerine düflürttü¤ünde, yukar›lara do¤ru, k›vr›m
k›vr›m, flöyle tersine akacak nehrin peflinden koflacakt›. Bu yeflil yorgun nehirin üzerine, kentin ve kentlinin üzerine serilen atlas yorgan›n ›fl›lt›lar›n› seyre dalacakt› ama, flu solu¤u yok mu, flu solu¤u; geçmifle
dönmesini isteyip duruyordu. Onun ›srarl› bak›fllar›ndan kurtulabilseydi. Yoksa ona m›, öyle geliyordu?
Oysa geçmifl demek, b›y›klar› demekti. Onu taray›p
duruyordu ya. Yoksa kesilmesi mi gerekecekti. Yok,
de¤il. Solu¤u yaflananlar yine yaflans›n istiyordu. Bugün, flimdi! Ama neden bugün? Evmesinin nedenini
bilseydi. Çevresine bak›nd›. Görünmeyen sihirli elipsilerin etraf›ndaküçük ve nefleli guruplar oluflmufltu.
Elipsilerin ortas›ndaki y›ld›z›n içine atefl yak›lm›flt›.
Ateflin çevresinde kah dans ediliyor, kah oturuluyor,
kah uzan›l›yordu. Kimileri birbirleri ile konuflup sevifliyor, kimileri dalg›n, düfllü gecelerin ard›na geçip
dinlemeyi ye¤liyordu. Anlat›lar› iflitmek istercesine
bak›n›yordu Ressam. Neler anlat›l›yordu kim bilir. Yü-
re¤i kendili¤inden sevgiyle dolup tafl›yordu.
Parmaklar›yla, a¤armaya yüz tutan saçlar›n› tarad›. Saçlar›n› hep böyle tarard›. Yumru¤unu iyice s›kt›. Solu¤u gittikçe yaklafl›yordu ona. Gelecekle ilgilenmezdi soluk. Geçmiflin ard›nda sürüklenmeyi önerir
ye¤lerdi. Yine f›s›lt›lar›yla ‘anlat’ diyordu! Geçmifli anlat derken, sesi ‘bitir’ der gibi ›srarla yükseliyordu. Sözünü dinletti. Sözü dinlendi¤inde nas›l da sevindi.
Kar ya¤ard› ince ince. Kar çektirirdi bize. Hiç sevmezdim o göz karart›c› akl›¤›, onun getirdi¤i ifl
yorgunlu¤unu. Sevilip sevilmedi¤ini umursamadan ya¤d›kça ya¤ard› kar. Kar› sevmezdim ama
bu bafl›bofllu¤a, bu umursamazl›¤a ve onun özgürlü¤üne afl›kt›m.
Kar›n alt›ndaki toprak aylarca dinlenirdi, eriyip
bitti¤inde da¤lar›m›za tohumlar saç›lm›fl olurdu.
Bu tohumlar› kimin saçt›¤›n›, nas›l saçt›¤›n› merak etmiflimdir, onlar›n çeflnili¤ine, yinelenifline,
düzenine hayran olmuflumdur. O çiçekler, renk
renk, boy boy biçimli giysileriyle öne at›l›r, gözümün içine bakarak patlard›. Bahar geldi¤inde
çoktan unutmufl olurdum kar›n zahmetini. Toprak dam›m›z›n çökmemesi için, kar› kaz›ma zorunlulu¤unu çeken ben de¤ildim sanki. Ev sahibimiz Ömer efendinin, k›fl sonunda evimizin dam›na kurutmak için döktürdü¤ü teze¤in kokusunu
bile unuttu¤umu söyleyebilirim. Da¤lar›m›z› çiçek
sard›¤›nda neleri unutmazd›m ki. Bütün yorgunlu¤umu, h›rç›nl›¤›m› atard›m. Orada çocuklafl›rd›m, k›flta çekip gitmifl olurdu kös kös.
Bir de ar›lar›m vard›. Toros’lar›n ete¤ini varm›flsam, buna en çok ar›lar sevinirdi. Oyun olsun diye kovanlar yapm›flt›m ar›lar›ma. Kovanlar›ndan
boflanan ar›lar› kanatlar›ndan tutup yerine götürmüflümdür. Onca ar›dan beni sokan, benden korkan, benimle anlaflamayan biri ç›kmam›flt›r.
O ev sahibimiz Ömer efendi yok mu, Ömer efendi. Öldü gitti, topra¤› bol olsun ama, onunla anlaflamazd›m. Sinirli, sinir bir adamd›. Kafl›n›n biri
sürekli yukar›lardayd›, yüzü hiç mi hiç gülmezdi.
A¤z› yamuk, ön diflleri seyrekti. Her bahar dam›m›z›n üzerine tezek döktürürdü. Duyan da, tezekleri kurutacak baflka yeri yok san›r. Olmad›¤›ndan
de¤il. Teze¤in kokusu, kuru esintinin güdümündeki bu a¤›r d›flk› kokusu yay›ld›kça yay›l›rd›. Bu
durum kimin umrunda? Bu çekilmez koku yüzünden evimizde duram›yor olsakta, bizimkiler sesini
ç›karmazd›. Oysa ne biz o kokuya, ne de o koku
bize al›flabilmiflti. ‹çimdeki isyan tohumlar›n›n ta o
zamanlar yeflermeye bafllad›¤›n›, flimdi daha iyi
anl›yorum. Nedense, evde isyan eden bendim,
baflkas› de¤il.
Köln’lü de teze¤in ne oldu¤unu ö¤rensin art›k.
Dönerin ne oldu¤unu ö¤renmiflse bunu da ö¤renir. Zekidir Köln’lüler. Sevgili Köln’lüler! Anadolu’nun odunu kömürü, diyece¤im yak›t› tezekti elli y›l önce. Bilmem bugün de öyle midir? Sap samanla kar›flt›r›lm›fl hayvan d›flk›s› kal›plara konu-
lup kurutulurdu. Teze¤in çeflitli kurutma yöntemleri vard›. Zahmetlidir bu ifller.
Hiç unutmam, ilkokula bafll›yaca¤›m y›l bizim dam›n üzerine tezek dökülmüfltü. Bütün k›fl
dam› akan evimizin tam da dibine, o üç katl›
apartman›, sanki inad›na diktirmiflti Ömer efendi.
Yaln›z bu yeni bina de¤il, Ömer efendi de yoksullu¤umuza tepeden bak›p gülüyordu. En az›ndan
bana öyle geliyordu. Havan›n açt›¤› bir gün, balkonda kebap pifliriliyordu. Etin kokusu teze¤in
kokusunu bast›rm›flt›. Gözümün önüne flifle dizili
etler geliyordu. Sonra piflerken c›z b›z edifli. Hele
ekme¤in aras›na yerlefltirilen somak ekflili so¤an
salatas› yok mu, içindeki kebapla burnumda tütüyordu. Bütün bedenim ifltahla titriyor, avurduma
sular f›flk›r›yordu. Annemden kebap isteyemiyece¤imi biliyordum. Öfkeyle dam›m›z›n bafl›na
ç›kt›m. Daha önce ceplerimi tafllarla doldurdum.
Ömer efendinin tezeklerini tepeleyip tekmelerken, onun gövdesinin yar› yar›ya balkondan afla¤›ya sark›fl› beni nas›l güldürdü anlatamam. O iflaret parma¤›yla konuflmufltu, ben de tekmelerimle. Tezekleri çiyneyip kal›plar› bozmakla kalmam›fl, ço¤unu afla¤›ya itelemifltim. Bununla yetinmeyip cebimden ç›kartt›¤›m tafllar› olanca gücümle balkona do¤ru f›rlatmaya bafllam›flt›m.
Tafllar›n hedefine eriflemiyece¤ini bile bile. Bütün
h›nc›mla f›rlat›yordum tafllar›. Att›¤›m tafl de¤il,
benim öfkemdi.
Ressam bunlar› anlat›rken solu¤u güldükçe gülüyor, kendisine yaklaflt›kça yaklafl›yordu. Birlikte yere
e¤iliyorlar, tafllar› birer ikifler bulutlara do¤ru atmakla
kalmay›p, hoplay›p z›pl›yorlard›. Bu arada nehirden
ç›kanlar, fosforlu renkleri seçtiklerinden, tersine akan
Ren ve çevresi bölük börçük ayr›fl›mlarla görkemini
katl›yordu. Yumruklaflan eli görmek isteyenlerin say›s› da art›yor, ilgi çeflitli alanlara s›çr›yor; gelenin biri
di¤erine yanafl›yor, topluca yumruk s›kmalarla sonraki günlerin belas›n› avuçlarda hapsetme yollar› aran›yordu.
‹çlerinde kendi solu¤undan tedirgin olan baflka biri yoktu; soluk iyice yanaflt›. Ee, diyerek ondan anlat›y› sürdürmesini istiyordu. Ressam gülümsedi. Anlat›y› sürdürecekti ki, gözleri ›fl›ldamaya bafllad›; dudaklar›n›n ucunda s›ralanan sözcükleri yutup ona seslendi.
-Ne zaman geldin Peri?
-Geçmifli de¤il, gelece¤i dinlemek istiyorum.
-Do¤rusun sevgilim; ancak anlat›n›n sonunu
getirmek istiyorum.
Evet, Ömer efendi öfkesinden kuduruyor, balkondan afla¤› sarkt›kça sark›yordu. O yukar›dan afla¤›ya, ben de afla¤›dan yukar›ya say›p savuflturuyordum. Onu afla¤›ya inemez san›yordum, öyle
umuyordum çünkü. Çocukluk iflte. Kimse benden
hesap sormamal›yd›. Ancak dönem benim dönemim de¤ildi, zarar da az de¤ildi...
Nas›l dövüldü¤ümü anlatamam, anlayamazs›n›z.
Ben de¤il, söz dinlemezli¤im dayak yiyordu. Yani
içimde y›pranan solu¤um; flu asi yarat›k; dayak
yiyen o oluyordu. Dayaktan gözümü açamazd›m.
Babam beni dövmekten, ben de bildi¤imi yapmaktan geri kalmaz olmufltuk. Babam›m ço¤u
kez benim kiflili¤imde ev sahibimiz Ömer efendiyi dövmüfl oldu¤unu biliyordum. Beni dövdü¤ü
geceleri a¤lard›. Babamdan dayak yerken de¤il,
babam a¤larken a¤lard›m. O uyudu¤unda ayak
ucuna var›p orac›kta k›vr›l›p yatard›m. Baba kokusuyla yatard›m. Öylece içim ›s›n›r, yüre¤imdeki
kelebek kanat ç›rpar, a¤r›lar›m s›z›lar›m geçip giderdi kendili¤inden.
Yaramazl›¤›m›n geçmesi için neler denendi, neler. Üzerime okunup üflendi. Ancak yaramazl›¤›m azalaca¤›na, art›yordu. Yedi¤im daya¤›n hesab›n› ço¤unlukla Ömer efendinin o¤lundan sorard›m. Fakir, bu darbelerin nedenini bir türlü anlayamaz, al›k al›k bakard› a¤larken. Ama ben de
ç›karam›yordum neden dayak yedi¤imi. Perihan’›
bir falakan›n ard›ndan tan›d›m. Say›klamalar›n
aras›nda gezinip duruyordu; onu düfllerimden çekip ç›kard›m, Peri dedim ona. Güzel bir soluk Peri. Ç›t› p›t›, içten ve uslu. Peri benimdir; benim
can›md›r.
Ressam konuflurken yumru¤undan bir parça dert
yuma¤› s›z›verdi. Bu s›z›nt›yla birlikte üç befl kara çantal›, k›ravatl›, kurumlu karart›lar yaklaflt›. Ellerinin tersiyle nehrin büyüsünü itemifllerdi; ruhlar›n›n bodurlu¤u adamlar›n yüz ifadelerini karart›yordu. ‹lkin aç›k
renk gözlü olan› konuflmaya bafllad›.
-Önce kimli¤ini göster!
Öteki dayanamad›, o da konuflmal›, sorguya çekmeli, iktidarda oldu¤unu bildirmeliydi:
-Alp da¤lar›n›n çiçeklerini görmek isterdik. Biliyorsunuz, görmek istenmeyeni gösterme çabas› a¤›r
suçlar aras›na girmektedir. Bu durum vergi kaçakç›l›¤›ndan daha kötü! Uygar bir toplumun içinde oldu¤unuz için flansl›s›n. fiimdilik uyar›yoruz. Baflka bir yerde olsayd›n kendi bafl›n› yemifltin. Yok sayal›m bu görüntüleri. Bu eski, görkemli Ren kentinde sizin da¤lar›n çiçekleri ne ar›yor? Topla boyalar›n›!
-Kimli¤im yok, kimliksiz biriyim. Ama beni tan›mak istiyorsan›z, kendimi tan›tay›m. Aç, sefil, ünsüz
bir sanatç›y›m. Sokak sanatç›s›y›m. fiu ellerden, gözlerden, düflünce dünyas›ndaki renklerden baflka nesi
olsun sokak sanatç›s›n›n? Bir kuru can›m var, isterseniz onu al›n ama, sizlere bir yarar› olaca¤›n› sanm›yorum. Bir de canland›rd›¤›m biri var, onu vermem. Peri’nin uslu uslu oturdu¤una bakmay›n, ne yamand›r o.
Eh, sonuçta onu ben do¤urdum. Yarat›c›s› benim.
Onu perilerin içinden çekip almak kolay olmad›, bedenimde saklad›m, korudum. Kendisi iki kaburga kemi¤imden ibarettir. Bana düflkündür. Benimdir.
-Ne anlat›yor bu adam? San›r›m hasta. Hastane
arabas› ça¤›ral›m.
25
26
Görevli flu ünlü cep telefonlar›ndan birini ç›karacak oldu. Sar› saçl›, mavi gözlü, oldukça flen, atletik
bir genç belirdi. Peter görevliyi nehire itiverdi. ‹flte bu!
Görevli nehirin içinde. ‹fl arkadafllar› onu nehirden ç›karmaya çal›fl›yorlar ama, çabalar› uzun sürmez. Zemin kaygan. fiimdi hepsi nehrin içinde. Ren’in k›vr›mlar›nda, derinliklerinde, ›fl›¤›nda yüzüp duruyorlar,
sudan ç›kmak istemiyorlar. Ressam fötr flapkas›n› eline ald›, ›sl›¤›yle selamlad› onlar›, sonra iflinin bafl›na
geçti.
-Peri, onlara boyalardaki fliirsellikten, büyüden
söz edemezdim, kald› ki düflselli¤in büyüsünü ellerinin
tersiyle itmifllerdi.
-Do¤ru, dedi Peri. Sustu. Bulundu¤u yerden uzun
uzun seyrediyordu düfllerin izdüflümünü. Yoruldu¤unda yere yüzükoyun uzand› ve yüzünü avuçlar› aras›na
ald›. Sonra yan dönüp dirse¤ini yere dayad›; bir eli
çenesini avuçlar› aras›nda tutuyor, di¤er eli saçlar›yla
oynuyordu.
Ressam durdu, yo¤unlaflt› ve birden ‘ol’ dedi. Oldu. Genifl, rahat ve uzan›labilen bir sandalye olufltu.
‹ri taneli, çekirdeksiz fiam üzüm salk›mlar›n›n süsledi¤i çarda¤›n alt›ndayd›lar. Peri’yi kuru yerden kald›r›p
sandalyeye oturttu.
-Açs›n Peri. Bak›fllar›n açl›ktan yak›n›yor, k›vran›yor.-Evde çekmecelerle u¤rafl›rken dalm›fl›m. Açl›¤›m›
bilemedim. Burada senin yaratt›¤›n güzelliklere de tak›l› kald›m.
Hiç beklemeden nehire elini at›p bir hamlede iki
bal›k yakalad› ressam. Bal›klar›n karn›n› yar›p deflti.
Tatl›, suyla y›kad›. Yanmas›n› istedi¤i atefl, atefllikten
ç›k›flm›fl, çoktan kora dönüflmüfltü. Kor kar›flt›r›ld›¤›nda, ortal›¤› dalga dalga, ince ve etkin bir ›s› kapl›yordu; közün bafl›nda durmak, kaç›flan yald›zl› k›v›lc›mlar›n ç›t›rd›s›n› dinlemek, oluflan seslerin ard› s›ra koflmak, düfllemek hofluna gidiyordu ama, a¤z›n› ay›rman›n s›ras› de¤ildi. Peri’nin karn› açken sallanmamal›yd›. Bal›klar› ›zgaran›n üzerine döfledi. Olgunlaflmas›n›
istedi¤i baflaklar yan›bafl›nda boyun k›r›p toplanmay›
bekliyorlard›. Gelifligüzel okflad› onlar›. Tutam tutam
k›r›p kaynar suyun içine att›. Peri bulgur pilav› olmaks›z›n doymazd›. Bal›¤› iki de bir çeviriyor, kaynar suyun içindeki bu¤daylar› defne dal›yla kar›flt›r›yordu.
Pilav›n yan›na, bir tabak salata yapt›. Üzerine ekfli limonu bolca s›kt›. Maydanoz, tere, marol yapraklar›
ve dildi¤i domateslerle tabaklar› süsledi. Bir limonun
yar›s› ona bak›yordu, a¤z› suland›; limonu posas› ç›k›ncaya dek somurdu. Daha önce rak›y› bafl köfleye
yerlefltirmiflti. Sandalyesini kad›n›n›n karfl›s›na çekip
oturdu¤unda içi gülüyordu. Önce hafiften bir çorba
içilmeliydi. Nas›l da unutmufltu. Peri çorba içmeden
a¤z›na lokma almazd›. Sofray› haz›rlarken kimseye
elini sürdürmezdi ressam; ço¤u kez içi burkularak çocuklu¤unu yaflar, yeme¤in bafl›na geçmeden önce b›y›klar›n› tarard›. Çorbay› kafl›klamadan önce de b›y›klar›n› tarad›.
Alaca karanl›kta, y›ld›zlar›n alt›nda, dalg›n akan
nehirin yan›bafl›nda yemeye koyuldular. Y›ld›zlar bir
yana, ay bile kendinden geçmiflti. Bir ço¤unun içine
kapanaca¤›, kimilerinin söylefli arayaca¤›, Peri’nin
seviflece¤i zamand›r alacakaranl›k. Ressam biliyordu
bunu. Hofllan›yordu kad›n›n› tan›yor olmaktan. Ne
olacak, sonuçta iki kaburga kemi¤imden ibaret, onu
ben tan›mayaca¤›m da, kim tan›yacak diyordu. Çarda¤›n alt›nda sevifli çoktand›r yaflamak istiyorlard›.
Geçmiflte oldu¤u gibi. Yemekten sonra ç›lg›nlaflt›lar.
Birbirlerine en seçkin, en renkli sözcüklerle aflklar›n›
dile getiriyorlar, beyaz güvercin olup uçuyorlard›. ‹flte
tam o s›rada, doruk noktas›na ulafl›ld›¤›nda, ressam›n
solu¤u ifle kar›flt›. Sonuçta görev bafl›nda beklemekteydi. Ne olduysa oldu. Birden oldu. Ressam kas›ld›.
Kendi solu¤u, ete kemi¤e bürünen, o gölgesi k›l›kl›
soluk, yüre¤ine flah damar›ndan girip oturdu. Peri
flaflk›nd›. fiaflk›nl›k ak›yordu gözlerinden. Al›k al›k bak›nmas›n› sürdürürken, soluk ta derinlerden gelen bo¤uk ve kar›ncal› bir sesle ona:
-Gel, ona aitsin. ‹ki kaburga kemi¤inden ibaretsin, diyordu.
-Onunla yafllanacakt›k, güvercinlerimizi yemlemeyi y›llar y›l› sürdürecektik. Birbirimizi giydirecektik.
Hani ölüm yoktu bugün?
-Gün çoktan bitti. Onu bunu b›rak. Gel! Sen ona
aitsin. Onsuz kör, sa¤›r ve dilsizsin.
-Hiç k›rmad›k birbirimizi. Yaflayacakt›k sözde.
Araya girmeseydin!
-Araya ben girmedim, gerçek girdi. Hele gel, yaklafl, bütünlefl onla.
-‹çtendik. Sahtelik bilmedik. Ruhen sevdik birbirimizi, öyle de sevifltik. Ç›r›lç›plakt›k. Kimileri gibi de¤ildik. Donsuz sevifltik.
-Bak, son sözlerimi söylüyorum, benim de son
solu¤um var; ç›kt› ç›kacak, gel. Az sonra geriye bir
avuç toprak kalacak. Senin üzerini flimdiden bitkiler
talad›. Saçlar›n› akgüller çeke çeke uzat›yor. Bö¤ürtlenler bacaklar›n› sard›. Görüyorsun ki, iki kaburga
kemi¤inden ibaretsin. ‹flitilmez, soluk, silik bir biri olarak kalacaks›n. M›zm›zl›¤› b›rak, solu¤unu tut, büzül
ve flah damar›ndan içeri gir dedim. Kendini ona ada.
Bir ol, yücelirsin!
-Hay›r.
Peri, solu¤un sesine itiraz etti¤inde, olgunluktan
kararan bö¤ürtlenleri avucuna toplamaya bafllam›flt›.
Bir yandan sessiz sesiz a¤l›yor, di¤er yandan da at›flt›r›yordu. Bacaklar›n› dikenlerden kurtard› ilkin. Akgüllerin çekerek uzatt›¤› saçlar›n› ard›na att›. Çevresine bak›nd›, ondan hiç bir iz göremiyordu, iç çekecek
oldu. Ren nehrinin için için güldü¤ünü görmeye bafllad›; istenilen, istenilirse görülüyordu. Gözlerinin önüne bir yumru¤un aç›l›fl›, kentin içine kötülü¤ün dal›fl›
de¤il de, s›k›l› bir yumruk geldi. ‹mdi, çocuklar› görüyordu. Yüreklerinde iyilik tohumlar› yefleren çocuklar›. Nehri tersine ak›tana, kendini dinletene, ‘yüre¤imde yaflayacaks›n’ diyordu içinden. Onun ‘sen kendine
aitsin, yaflamal›s›n Peri’ deyiflini iflitiyordu. ‹flitmek istedi¤i baflka bir fley de¤ildi. Biten bitti dedi¤inde, ar-
d›na dönüp bakmaks›z›n, kararl› ve dinç ad›mlarla
ilerlemeye koyuldu. Çevresine bak›n›yordu art›k. Sokaklar bombofl. Bak›fllar›, rüzgar›n önünde savrulan
sanatç›lar› ar›yordu. Nerede onlar? Hiç olmam›fl, onmam›fllard›. Bir anda kendisini sise benzetti, savruldu¤u kan›s›ndayd›. Köfleyi döndü¤ünde birbirine giren
kedilerin 盤l›¤›yla irkildi. Kollar›n› aç›p ekseninde
dönmeye bafllad›. Üzerine lapa lapa hüzün ya¤›yordu. Yere çöküp ba¤›ra ba¤›ra a¤lamaya bafllad›.
Sisin içinden ç›k›p geleni görecek durumda de¤ildi. Bafl›n› kald›rd›¤›nda o yan› bafl›nda duruyordu. Ifl›l
›fl›l mavi gözleriyle, alt›n saçl› Peter. Alt›n kalpli Peter.
Peter gözyafllar›n› siliyor, yüzüne dökülen saçlar›n› ard›na at›yordu. Peri’ye sar›ld›¤›nda o da a¤l›yordu.
Aya¤a kalkt›lar, sisli, karanl›k yollar› sessiz sadesiz geçip evin önüne vard›lar. Derin ve dostça bak›flmalar.
Alt›n saçl› adam›n s›rt›n› dönüp sisin içinde kaybolmas› çok sürmedi. Hafiften esen rüzgar sisi gelifli güzel savuruyordu.
………..
Kentli uyuyordu. Onlar ise diri; dipdiri. Bu zamana dek nerede oldu¤unu sordu Fakir. ‘Geçmifli yaflad›m’ dedi, süzgün, üzgün, yafll› gözlerle. Fakir somurtuyordu. Kafl›n›n biri ta yukarlarda. Peri gözünü k›rpmadan ona bak›yordu. Adam›n somurtufluna, kafl›n›
gözünü oynat›fl›na gülümsedi. O da gülümsedi. Seyrek diflleri belirdi. ‘Açs›n, bak›fllar›ndan anlafl›l›yor’
dedi¤inde, söyleneni bafl›yla onad› ve bekleyifl yorgunu oldu¤unu da ekledi Fakir. Ard›ndan iç cebinden ince ve s›k diflli tara¤›n› ç›kar›p b›y›klar›n› taramaya koyuldu. Peri’nin dudaklar›na buruk bir gülümseme yay›ld›. Yo¤unlaflt› ve ‘ol’ dedi Peri. Oldu. Masan›n üzerine bir bir, ard› ard›na dizildi istenilenler. Kufl sütünün eksik olmad›¤› masan›n bafl›na geçip oturdular.
Peri Fakir’e bak›yord›. Al›c› gözle. Sonuçta iki kaburga kemi¤imden ibaret, diye içinden geçirdi. Benimsin
dedi, yüksek sele. Fakir önce parmaklar›n› çekifltirdi,
sonra boynunu büktü, çocuksu bir gülümseme yay›ld›
yüzüne. Gerginlik kalmam›flt›. Bak›fl›p gülüfltüler.
Kahvalt›dan sonra soyunup Fakir’in yan›na uzand›. Boylu boyuna, sere serpe. Dünyan›n en tatl› meyvas›n›; aflk›n› severek, isteyerek sunuyordu. Fakir
onun saçlar›nda tak›l› kalan birkaç akgülün kokusunu
içine çekerken tutkusunun ölümsüzlü¤ünden söz etmekteydi. Peri ise güvercinlerimiz diyordu. Çok sürmedi, uçuflmaya bafllad›lar. Güvercinin biri gelip Peri’nin omuzuna kondu, yumuflac›kt›; o denli de evcil;
boyun k›r›yordu. Do¤an›n ba¤r›nda olmak istedi Peri.
Çok güçlü bir istemdi bu. S›n›r tan›mayan, olmamas›
olas› olmayan bir istem. Oldu.
Ren nehrinin k›y›s›ndayd›lar. Ren geyiklerinin
yay›ld›¤› otlaklar›n üzerindeydiler. Tafl diplerinden
yaban gülleri f›flk›r›yordu. Nehrinin k›y›s›nda büyüyen
gül a¤ac›n›n gölgesinde coflkuyla seviflilmeye baflland›. Bir gelincik, titreyerek, k›zararak seyre koyuldu.
Ç›r›lç›plakt›lar; yoksa de¤iller miydi?
Tamer Öncül
YAZISIZ
Savunmas›zd›r
yaz›dan öksüz bir ka¤›t
Bütün silahlar›ndan ar›nd›r›l›p
çöplükte k›st›r›lm›fl bir kedi kadar
h›rç›n ve tüyleri dikenli
Tensel tacize u¤ram›flt›r
burufluklu¤undan belli…
SU BÜYÜSÜ
Fokurdayan kazanlarda y›kan›r
ölümden kara tüyler,
盤l›ktan k›r›l›r çurungalar…
Ayaklar ç›lg›n
toz korkak…
Kendi gölgesini çi¤neyen
dansç›n›n teriyle kabar›r
yar›na gebe toprak…
27
YARASINI DÜfiÜREN
ebuzer saray
San-ki, bir kent olsun bezedi¤in her sözün;
sessiz ve kusursuz bir kufl geçiti bak›fl›n.
Peki kim bu kad›nlar uzak. uzak ça k›r›lgan
hangi öyküden al›fl›lan bu müphem sokaklar
bu gezgin ka¤›t ki derin bir ayr›l›k s›rr›.
Kolay bir bahçeye benzeyecek görünen
sözün
ceplerin, göçebe asmalar, dut ve akasya
ince sebep; okudukça kapanan öyküler.
Kendini s›nayan bir ya¤mura benzeyecek
söyledi¤in sahipsiz yelken ve deniz masal›
her yeni nefes
hep su; görünen ve ötaesi bir geri çekilifl
art›k
KADINLAR
K‹TAPLAR KONUfifiM
MALAR
soka¤a ç›kt›¤›mda sevgilim san›p sar›ld›¤›m ›slak
fleyin montum oldu¤unu ö¤rendim.
(bülent akyürek. ve tanr› a¤lad›.)
selçuk küpçük
28
iletiflimin bafl döndürücü bilgisi
floka tutulmufl bireylere devflirdi bizi. gizil güçlerimiz ve yaflama yeni
ivmeler kat›fl›m›z her geçen gün
kuyunun dibine itiliyor. ac› çekiyor
ve fakat ba¤›ram›yoruz. polis karakolu gösteriyor infilak eylemifl dudaklar›m›za. a¤lamay› öyle içsellefltirdik ki, flizofreni sümüklü bir
mendil gibi duruyor art›k sa¤ cebimizde.buharlaflmay› diliyoruz hiç
durmadan. hiç durmadan kalbimizdeki derin çizi¤in büyümesini
seyrediyoruz. yaflayabilmeyi arkas›ndan kovalamak en büyük al›flkanl›k oluyor geceleyin.
anneme göre yazd›klar›m ve
yapt›klar›m para getirmiyor ve dolay›s› ile yerinden oynat›p yukar›lara f›rlatam›yor lanetli statümü. oysa sözlerimi ve kumral saçlar›m› ne
çok yaslamak isterdim küçücük
omuzlar›na. annem art›k beni anla(ya)m›yor. ben o’nun baflka bir
o¤luyum. o, benim bakt›kça k›p›rdamayan dura¤an denizim.
yafl›m büyüdü ve stoklanm›fl
ac›lar›ma söz geçiremez oldum.
kimseyi çekemiyorum. bir ceketi
bile, kemikli omuzlar›mda. “flimdi
bellek parçalanm›fl” diyen yaflar
bedri miydi. iflte öyle bir kuflat›lm›fll›k içerisindeyim. yürüyorum ve
her taraf›mdan sesler geliyor. ilkokuldan beri amele olarak çal›flt›m.
büyüyünce kendime ait bir f›nd›k
bahçesinin olmas›na dair sözler ve
ilençler b›rakt›m a¤ustos aylar›na.
çok düfl eskittim ve çokça nas›r kaz›d›m. yine de de¤iflmedi, gümrah
kitabelere kanmad› e¤nimdeki üzgün yaz›.
ankara’da bir parkta yan›ma
oturan k›z, ihanet etmiflti o eski sahil kasabas›n›n suskusuna, hat›rlad›m. üstüme yürümüfltü bütün h›z,
korna sesleri ve neon. bas›yordum
ama titremekteydi yer.durmasam
bir “gel” ve bir “git”
zafer yalç›np›nar
bak
iflte
gökyüzüne
yan›p sönüyor lambalar›m
bir vars›n, bir yoksun, hem vars›n, hem yoksun
sahili okfluyor dalgalar›m
bir sensin, bir de¤ilsin, hem sensin, hem de¤ilsin
ya¤mur daml›yor penceremden
bir benden, bir senden, hem benden, hem senden
ve günefl do¤uyor akflamlar›mdan
bir benim, bir senin, hem benim, hem senin
gör
iflte
geceyi
öyle bak
duracakt› flu içimdeki a¤r›l› h›fl›rt›.
kafam› gömünce geceye anlad›m
ki, kirpi¤ime yürüyen tuzlu su kadar gerçek ve k›r›lgan; yaflamak...
kalk›p not düfltüm hareli yüre¤ime.
yüre¤im dedim. ey çentikleri ço¤alan defterim benim. seni denizlere
bakarken keflfettim. kofltum ve
boynumu yana bükerek söyledim
o ilk ac› flark›y›.
bugün sefa kaplan’›n “insan
bir yaln›zl›kt›r” dizesini okudum
odamda. ba¤›rarak çok kez tekrarlad›m. tekrarlad›kça ço¤ald›. ço¤ald›, bir kent kadar oldu. o kentte
her akflam ifl ç›k›fl› uzun yürüyüfller
yap›yorum. insanlar çarparak geçiyor yaral› bilincime. vitrinlere bak›yorum. elimde çanta oluyor. düflecekmifl gibi tutuyorum. içinde birkaç dergi ve efsunlu sözler kitaplar›ndan seçmeler..
de¤iflim’i okudu¤umda asl›nda
benim de bir gregor samsa olabilece¤imi düflündüm. hatta ezilebilmek için ayak altlar›nda dolaflmay›
da denedim bir zaman. gezinip
fleddeli kelimeler b›rakt›m tedirgin
dudaklar›m›n kenar›na.
annem yeni tafl›naca¤›m eve
babam›n bütün kitaplar›n› da götürmemi istiyor. yer aç›l›p, rus pazar›ndan al›nm›fl bir vazo daha uygun olurmufl oraya. zannedersem
evlenince ayn› trajik son beni de
bekleyecek. yani ölünce ben, yerime bir vazo daha uygun görülecek. kad›nlar›n kitaplara neden
tahammül edemedi¤ini hiç anlayamam›fl›md›r. onlar› bu ka¤›t
y›¤›nlar› ile paylaflt›¤›m›z› m›
düflünüyorlar. sahi paylafl›p, bir
kitapla ayn› kalbe mi yerlefltiriyoruz kad›n›. kitaplar› okuyup
anlamland›rabiliyorum bir çok
fleyi. ama nedense onlar konufltukça giriftlefliyor, karmafl›k bir yön
oluyor gökyüzü. kitap okumasayd›m de¤iflir miydi acaba her
fley.sevgilimi ve annemi anlayabilir
miydim o zaman...
TANRILAR BA⁄IfifiLLAYICI OLMAMALI…!
reflit avc›
Tanr›m Merhaba,
Sana ancak yasak delili¤imle tapabiliyorum. fiizofren döngüler içinde sars›lan ruhumun akl›ma ç›ld›r›rcas›na baflkald›rd›¤› hiçbir fleysiz, kan koyusu anlarda, kendime hapsolmufl kimli¤imde anne rahmindeki bir ceninin diliyle dualar ediyorum sana.
Zehirli karanl›klar kusan ceberut gecelerde, beyaz ötesi renkler kuran korunaks›z düfllerimin bekaretine adad›¤›m sürgün ömrüme fliirden tap›naklar infla ederken imgelerini dizelerimden esirgeme!
Aflk kadar hilesiz ve davetsizsin. Seni ortadan kald›ram›yorum.
Ne kendimi özgürlü¤ün ufuksuz k›flk›rt›c›l›¤›na adayacak kadar gücüm var; ne de kendimden daha
güçlü bir bende inkarlar›ma, itaatsizliklerime tahammül ederek beni sürekli suç ve günah içinde tutabilen bir tanr›y› ortadan kald›rabilecek kadar cesurum..!
Yaln›zl›klar›n, karanl›klar›n, aflk›n ve intihar›n dehfletinden duydu¤um tan›ms›z heyecan kadar, bunlar›n varl›¤›n›n bende yaratt›¤› özy›k›c›l›¤a karfl› duydu¤um tutku arzuyla sana tap›yorum.
Tanr›m bana günayd›n de..! Benimle konufl..! Bütün fliirlerimi ezbere biliyorsun. Varoluflumun en
uzak, en zifir karanl›klar›nda iflledi¤im bütün günahlardan, ruhumun üstünde, her soluk al›fl›mda iflledi¤im cinayetlerden bir bir haberdars›n. Hiçbir ›fl›k, hiçbir renk kendi tarihime ördü¤üm tekinsiz ve zulümkar karanl›¤›n mahrem büyüsünü bozacak kadar ayd›nl›k de¤il.
Yüre¤im daral›yor tanr›m..! Benimle konufl..! Kehanetlerin, öte dünyalar›n, felaketlerin tanr›s› de¤ilsin sen. Çiftliklerin, malikanelerin efendili¤ine benzemiyor tanr›l›¤›n. Ekmek ve flarap vermiyorsun.
Kendi ölümümü bile bana sen ba¤›fll›yor, cehennemlerimi bana kendi ellerimle kurdurup, zebanilerini
benim emrime veriyorsun.
Beni utand›r›yorsun Tanr›m..!
Bilimin uslu diktatörlü¤ünü ve inanc›n yordams›z tutsakl›¤›n› senin yerine koydum kimi zaman. Göstermeye korktu¤um yüzlerim için bütün müzayedelerden ve renklerden maskeler çald›m. Ne hüzünleri
kan›rt›c›, ne gülüflleri delice, ne de sözcükleri sahici oldu bu donuk maskelerin.
Ben, plastik maketlerde, günahlar›m için düzenbaz tanr›lar ararken bile, sen hiçbir tanr›y› k›skanmad›n. O çocukça yaln›zl›¤›nla yeryüzünün en mahcup rak›ml› co¤rafyas›nda sadece deliliklerimin, günahlar›m›n, cinayet kurgular›m›n, aflklar›m›n, fliirlerimin tanr›s› oldun. Ve ben, klinikler, hapishaneler,
okullar ve ordularla çevrili tutsak bir yaln›zl›k b›rakt›m sana. Ahlak›n ve erdemin pasl› kelepçeleriyle
oyuncaklar›n›, uçurtmalar›n› tutuklad›m, oyunlar›n› yasaklad›m. Nesnelerin, ikiyüzlülüklerin, ihanetlerin
tanr›s› olsayd›n bunlar olmayacakt›. Sen yaratt›¤›n krall›klar gibi kibirin, disiplinin, dalkavuklu¤un kötürüm ve ahflap yüceli¤inde, flüphenin ve korkunun a¤lar›yla örülmüfl taht›nda yükseklerden bak›yor olacakt›n.
Yüre¤im burkuluyor tanr›m. Bir çok fleyin görünmez oldu¤unu bildi¤im halde, bakt›kça kendini çürüten bak›fllar›mla durmadan ›srar ettim. beni ba¤›fllama tanr›m..! Tanr›lar ba¤›fllay›c› olmamal›..! Ba¤›fllanmamal›y›m ki, ac›n›n , kederin ve isyan›n a¤lamakl› güzelli¤inden yüz bulup lekesiz fliirler yazay›m…
Akl›n soluksuz imparatorluklar›ndan kurdu¤um sürüngen tarihe yükledi¤im sahte ihtiflam›n içinde
köleleflen ruhumun kendi efendili¤ine cendereler kurdum durmadan…Seni ve hayat› anlamalar bo¤macas› içinde tutan zihnim, puslu , barbar aynalarla s›n›rlar›m› kuflatt›. Seni iktidarlara ihbar edip pusular
kurdurdum firarlar›na. Yine de beni terk etmedin.
O kadar benim oldun ki tanr›m; sana verdi¤im eziyetlere karfl›n, bana sab›rla, ac›yla delilikler
ve sarhoflluklar bahflettin. Her yerdeki hiç kimselerden sak›nd›¤›m› seviflmelerimi, aflklar›m› tutkulu bir
savaflç› gibi korudun. Bense, al›flkanl›klar›, akl›n ve içimdeki sinsi krall›klar›n belleksiz sözcükleriyle
umars›z uçurumlar kaz›d›m sabahlar›na. Seslerin ve sözcüklerin varoluflumun üzerindeki kirli istilas›na
baflkald›ran fliirler için aflk›n ve ölümün ac›s›yla, beni, düfllerin ve imlerin müebbet karanl›klar›nda
cezaland›r. Beni ba¤›fllama tanr›m. Tanr›lar ba¤›fllay›c› olmamal›.
29
KARfiI OLMALIYIM
Abdullah fievki
Murathan Çarbo¤a
Karfl› olmal›y›m
Büyük mutlulu¤u, coflkusuyla
Mavi f›rt›nalar›n
Da¤lar›n üstüne esmeliyim
Ç›¤l›klarla kopan kayalar›n
Gürültülerini yüre¤ime giymeliyim.
usulca flehri dinledim,
'an' azapl› ruhlar›n f›s›lt›lar›yla
kalabal›k ve ›ss›z
Karfl› olmal›y›m
Anadolu’nun derin tarihinden fliirim
Baba ‹shak’›m, Bedrettin’im, Celâli’yim
fiark›lar söylemeli, ›sl›k çalmal›
Anlam›n yüre¤inde çarpan sözcüklerim.
30
HAYATA G‹TMEL‹
Karfl› olmal›y›m
Y›ld›zlar›n bu¤ulu izlerine
Gözyafllar›m ›ss›z karanl›klar› ayd›nlatsa
Ay ›fl›¤› tafl hücrelerde
K›r›k kanatlar›m› okflasa bile
Karfl› olmal›y›m
Sözüm karfl› olmal› haks›zl›¤a
Asla uzlaflmamal›
Kanayan bir yanarda¤
‹nildeyen akarsuyun tafllara çarpan ac›s›yla
Karfl› olmal›y›m
Bir kelebe¤in sonsuz ölüme akmamal› kan›
Yapraklar› kopart›lmal› ciltlenmifl özgürlü¤ün
Karfl›y›m
Y›rtabilirsen y›rt rüzgâr
‹ndirmeyece¤im yelkenlerimi
Ve beklemeyece¤im asla
Kas›rgalar›n denizleri terk etmesini.
tüm evren
toplay›p k›m›lt›lar›n›
uzak sesler
ve tedirgin hamlelerle
içime doldu
çekip çeviremedi¤im
bir aflk bu,
sokaklara inen ayyafl küfürleri
ve efliklere taflan çocuk düflleri
dahil olamad›¤›m bir ritmin
t›n›lar›
sa¤l› sollu imalar
düflüp parçalanan gülüfller
uçufluyor
ve dönüp dolafl›p doluyor
avuçlar›m›n yoklu¤una
tüm evren
üzerime a¤›yor,
oysa
kendine yönelen bir zerre
acizli¤indeyim
usulca flehri dinledim,
geceye m›r›ldan›lan flark›lar
dolafl›yor birbirine
çiçekler yapraklar›n›
karanl›¤a çeviriyor
hüzne de¤iyor okudu¤um
fliirlerin bir yeri
çekip çeviremedi¤im
bir aflk bu,
yaln›z bir a¤aç gibi
toplay›p gölgemi
hayata gitmeli !
ANARfifi‹‹ST T‹YATRO YARATMAK
(Çeviri-derleme : Batur Özdinç)
Muhtemelen biliyorsunuzdur,
The Living Theatre (Yaflayan Tiyatro) politik ve sosyal meselelerle ilgilenen elli-y›ll›k bir deneysel tiyatro ekibidir. ‹lgilendi¤imiz konular›n
bafl›nda, herhangi bir toplulu¤un ilgisini çeken konularda o toplulukla
beraber oyunlar yaratmak geliyor.
Son birkaç y›ld›r bunu Saraybosna,
Belgrat ve Beyrut'ta gerçeklefltirdik.
11 Eylül’den iki hafta sonra, New
York Kenti'nde ve ‹talya-Cenova'daki G8 zirvesinde de yapm›flt›k.
Bizler pasifist-anarflist bir uyum
grubuyuz. Anarflist teori ve anti-emperyalizm konular›nda oyunlar yaratt›k. Her seviyeden deneyime sahip olan insanlarla çal›fl›yoruz; ö¤renciler, yerel aktivistler ve çal›flanlar. Kat›l›mc›larla birlikte, onlar›n
ifade etmek istedikleri düflüncelere
ve sorunlara dayal› sahneler yarat›yoruz. Oyun, bir kara kutu veya
sahne tiyatrosunda sahnelenebilece¤i gibi bir kafeterya veya spor salonu türü herhangi bir mekanda da
sahnelenebilir.
AT Ö LY E Ç A L I fiM A L A RI
K e nti n Ya fl a m › n d a B i r G ü n
Bu atölyede, Yaflayan Tiyatro
aktörleri ve ö¤renci kat›l›mc›lar birlikte bir oyun yarat›yor. Atölye, bulunabilen prova zaman›na ba¤l› olarak bir ya da iki hafta sürüyor ve
oyunun sahnelenmesiyle sona eriyor. Atölyenin bafllang›c›nda kat›l›mc›larla, temalar ve anlatmak istedikleri düflünceler üzerine bir tart›flma gerçeklefltiriliyor. Ekip, küçük
gruplara ayr›l›yor ve kendi temalar›na dayanan sahneler üretiyor.
Atölye kursu süresince, ekip, kendisini gelifltirmek amac›yla kollektif
yarat›c›l›k, ses ve hareket teknikleri,
metin yaratma kurgular› konular›nda egzersizler üzerinde çal›fl›yor.
Kat›l›mc›lar düflüncelerini hareketle
ifade etmenin bir yolu olarak Meyerhold'un Bio Mechanics'ine ve
Artaud'un kendini teatral performansla takdim etme teorilerine tabii
tutuluyor. Sonra, sahneler, dolu bir
akflam temsili gerçeklefltirebilmek
aç›s›ndan koro çal›flmalar›yla bir
araya getiriliyor. Gösteri için dekor
ve kostüm gerekmiyor. Kapal› mekanda sahnelendi¤inde asgari düzeyde ›fl›¤a ihtiyaç duyuluyor.
Devletler'de infazlar›n gerçeklefltirildi¤i günlerde Times Square'de
sahnelenen bu oyun, süregiden
araflt›rmalar›m›z›n bütün yönlerini
bir araya getiriyor.
S › r ve Daha
Küçük Parçalar
1968'de gelifltirilen bu yap›m,
deneysel tiyatro hareketinde üretilen ilk çizgisel-olmayan (non-linear) oyunlardan birisiydi. Soluk al›p
verme ve grup tuluat›na dayanan
yedi teatral ritüel dizisinden olufluyor. Aktör inan›lmaz bir Artaudcu
ani-ç›k›flla biten derin bir yolculu¤a
ç›k›yor. Atölye, dört-saatlik alt› oturumda ö¤retiliyor ve oturumlar›n
sonunda kat›l›mc›lar taraf›ndan sahnelenebiliyor. Gösteri, asgari düzeyde dekor ve ›fl›k düzeni gerektiriyor.
Benim Ad›ma De¤il
Yaflayan Tiyatro, elli y›ldan bu
yana teatral tekni¤i araflt›r›yor; Piscator'un politik tiyatrosundan, Meyerhold'un d›flavurumculu¤una Artaud'un so¤uk duygusuna, modern
tiyatrodaki en irkiltici yap›mlardan
baz›lar›n› yaratarak. Bunlardan birisi olan flu anki yap›m›m›z, Benim
Ad›ma De¤il, ölüm cezas›na karfl›
bir protesto oyunu. Yaflayan
Tiyatro, Brezilya'n›n Favelas'›ndan Times Square'in kalbine ‹talya'n›n piazzalar›na
kadar sokaklarda sahnelenen
politik tiyatro konusunda
araflt›rmalar›n› sürdürüyor.
Doldur boşalt istasyonlarında
Benim Ad›ma De¤il, ölüm
Geçen bir ömür.
cezas›n›n toplumumuzdaki
Mazgalın ağzında,
yerini inceliyor. Ö¤rencilere
İzmarit karasıyla örlümüş
topluluk iletiflimleri, sesli anYağmurluklu resmin.
lat›mla ilgili çeflitli teknikler,
sahne hareketi ve metin, dördüncü duvar› y›karak seyirciyle etkileflim yaratma becerileri ö¤retiliyor. Benim Ad›ma De¤il onbefl dakikal›k bir
Yansımalar algı duvarında kırıldıkça
oyun, iki-gün süren ve her
Elekteki gedik büyüyor.
gün için yedi saat gerektiren
Oysa günlüklerimizle
bir atölyede ö¤retiliyor. OtuBesliyoruz ateşi
rumlar›n sonunda, oyun, kat›Boşluğun zehrine sıçrıyor
l›mc›lardan oluflan bir seyirci
Kor parçaları
toplulu¤una sahnelenebiliyor.
Son sekiz y›ld›r, Birleflik
salih demirci
Kesit
Gedik
31
Okuma Günlü¤ü
32
10 Kas›m 2003
Bugün, uzun süredir gitmedi¤im, Dalston'a yak›n Mildway
Kütüphanesi'ne u¤rad›m. Bu kütüphanenin, Londra koflullar›na
göre iyi say›labilecek bir Türkçe
kitaplar bölümü vard›r. Unutmuflum, görevliye, bir seferde en
fazla kaç kitap alabilece¤imi sordum. "On kitap" dedi. Yedi kitap
al›p eve geldim. Bunlar› k›sa sürede okumam gerekiyor. Kuzeye
bir daha indi¤imde geri götürmeliyim.
11 Kas›m 2003
Alev Alatl›'n›n, ilk üçünü y›llar önce okudu¤um, "Orda Kimse Var m›" dizisinin ne zamand›r
arad›¤›m dördüncü kitab› olan,
O.K. Musti, Türkiye Tamamd›r
(Boyut, 3. bask›, Ekim 1996) roman›yla bafllad›m. Akflama 200.
sayfay› geçtim. Birkaç kitab› bir
arada okuma huyum oldu¤undan, gece, Tar›k Akan'›n Anne
Kafamda Bit Var (Can, 19. bask›, Ekim 2002) adl›, 12 Eylül'den hemen sonraki gözalt›na
al›n›fl an›lar›n› konu alan kitab›
araya soktum. Ak›c›, iyi gidiyor.
12 Kas›m 2003
Tar›k Akan'›n an›lar›n› akflama bitirdim. Tar›k Akan, kitab›n›n son cümlesinde tökezleyerek, bir çuval inciri bat›rm›fl bence ve dolay›s›yla güzelim an› kitab›n›n gölgelenmesine neden
olmufl. Bir koflucu düflünün, 400
metre engelliyi, kusursuz, son
derece h›zl› bir flekilde kofluyor,
fakat ipi gö¤üslemeye iki ad›m
kala tökezleyip, düflüyor ve yar›fl› kaybediyor. ‹flte Tar›k Akan'›n
tökezlemesine neden olan son
cümlesi:
"Ülkem, art›k rahatlad›, s›k›lan çember k›r›ld›, 28 fiubat
1997'de, 11 Eylül 2001 facias›n› gördü; ne mutlu bana rahat›m."
Hem de son cümlede neden
yapt› bunu, neden böylesine ol-
Gün Zileli
dukça tart›flmal› bir yarg›y› oraya
sokuflturdu, anlafl›l›r gibi de¤il.
Oysa, bütün kitap boyunca sadece olgular› anlatm›fl, bir iki küçük nokta d›fl›nda objektif anlat›m›n› hiç bozmam›fl, ideolojik ak›l
yürütmelerden (ve çarp›tmalardan) oldu¤unca kaç›nm›flt›. Yaz›k!
13 Kas›m 2003
Bu akflam Alatl›'n›n kitab›n›
bitirdim. Dördüncü kitap da, do¤al olarak ilk üç kitaptaki çizgiyi
izliyor ve nihayet noktal›yor.
Alatl›, dört kitab›n da bafl kahraman› Günay Rodoplu'nun ilk
sevgilisi olan ülkücü Selahattin'den hareketle, bu kitapta daha çok ülkücülerin üzerinde durmufl. Alev Alatl›, tam anlam›yla
bir "ideoloji yap›c›"s›. Rodoplu'nun neredeyse tek bir cümlesi
yok ki, ideolojik olmas›n. Yeri
gelince azarlayan, yeri gelince
takdir eden, bilmifl bir ö¤retmen
Rodoplu. Karfl›s›ndaki ise, yer
yer küçük itirazc›klarla, fikir dünyas›nda yelken açm›fl ö¤retmeninin yolunu açan dalkavuk bir ö¤renci (ve afl›k): Mehmet Sedes.
Belki, Cemal Süreya türü bir
s›çramal› benzetme tarz› olacak
ama, Alev Alatl›'y›, Attila ‹lhan'a
benzetiyorum. Ayn› bilgiçlik, ayn›, karfl›s›ndakini (okuyucuyu)
küçük gören ve onu "flafl›rtmaktan" zevk alan, "bilgi derinli¤i"yle
ezmeyi, "ben ne cahilmiflim me¤er" dedirtmeyi amaçlayan, ayn›, biz s›radan fanilerin ak›l erdiremeyece¤i, k›smi gerçekleri de
içeren spekülatif ak›l yürütmelerle düflünsel ve düflsel ba¤lant›lar
kurman›n verdi¤i entellektüel
ukalal›k. Attila ‹lhan gibi, Rodoplu da ideolojik hegemonya
ustas›.
Nas›l bir ideoloji üretiyor
Alatl› ve ne amaçla? Bu çok derin ve genifl bir konu. Ben burada sadece sonuç yarg›m›, herhangi bir kan›t getirmeksizin (sa-
dece kitaplar›n okunmas›n› sal›k
vererek) ileri sürme olana¤›na
sahibim: 1980'lerde y›k›lan modernizmin alt›nda, her ikisi de
modernist olan sol ve sa¤ ideolojiler kald›. Alatl› (ya da Rodoplu), bu büyük depremin yaratt›¤› y›k›nt›lar›n alt›ndan kurtarabildikleriyle bir "anti-modernist" yeni sa¤, yeni-milliyetçi ideoloji üretmeye çal›fl›yor. Bunun
için de, y›k›lan "büyük makine"yi
hedef alan insan-merkezli antimodernist (belki de post-modernist) ideolojinin cephaneli¤inden
yararlan›yor. Ne var ki, bunu rahats›z edici bir eklektizmle yap›yor. Alatl›'da herkes kendine göre bir fleyler bulabilir. Ülkücüsü
de, milliyetçisi de, islamc›s› da,
Atatürkçüsü de, modernisti de,
anti-modernisti de, sosyalisti de,
komünisti de, anarflisti de, 12
Eylülcü Paflas› da, Fatsa'l› Terzi
Fikri yanl›s› Dev-Genç'lisi de,
Bektaflisi de, Nurcusu da, Alevisi
de, Sunnisi de, Kürdü de:
"Heyecanlar içinde, çat›dan inip onlara do¤ru kofluyorum ve en ön s›rada Lao
Tzu'yu tan›yorum! Hemen yan›nda, Konfüçyüs, Hazreti Muhammet, Kropotkin, Marks,
Beaudelaire, Schweitzer, Hallac› Mansur, Kazancakis, ne
kadar ata ruhum varsa herkes
orada!" (s.379)
Bu "ata ruh"lar›n›n verdi¤i
güçle, Kenan Evren'i ve Marafl
katliam›n› yapanlar› bile aklayabiliyor Rodoplu (bkz. s.315318).
Gece, Gündüz Vassaf'›n, annesini anlatt›¤› an› kitab›, Annem Belk›s'a (‹letiflim, 4. bask›,
2000) bafllad›m.
15 Kas›m 2003
Vassaf'›n kitab›n› bu sabah
bitirdim. Kitapta, "dolayl› yoldan
elefltirmek anlam›na gelen" tarizde bulunmak sözcü¤ünün
yerine iki kere yanl›fl sözcükler
kullan›lm›fl. Birincisinde, "tavizde bulunmufltu" (s.145), ikincisinde de, "tacizde bulunmufltu"
(s.204) kullan›lm›fl ve bu kullan›mlar cümleleri anlams›z, hatta
saçma hale getirmifl.
Ahmet Ümit'in Patasana
(Om, 2. Bask›, Ocak 2000) adl› roman›na bafllad›m.
17 Kas›m 2003
Ahmet Ümit'in 472 sayfal›k
roman›n› aral›ks›z okuyarak dün
gece saat 01'de bitirdim. Ahmet
Ümit, kendisini okutan bir yazar.
"siyasi polisiye" türünde yaz›yor.
Daha önce de, yine Om yay›nlar› taraf›ndan bas›lan Kar Kokusu ve Kukla romanlar›n› okumufl, Kar Kokusu'nu be¤enmifltim. Kukla da iyiydi, ama karmafl›k örgünün sonunda konuyu
ba¤larken saçmalam›fl ve herkesin birbirini öldürdü¤ü bir kovboy filmine dönüflmüfltü. Patasana'da da ayn› fley olmufl. Ahmet Ümit, di¤er romanlar›nda
oldu¤u gibi, burada da gerilimi
yüksek tutarak kendisini okutuyor. Ne var ki, sonuç berbat. Ahmet Ümit, gerilimi yüksek tutmak için öyle karmafl›k bir olay
örgüsü kuruyor ki, sonunda kendisi de iflin içinden ç›kam›yor.
Bir de, ideolojik konularda yeterince dikkatli de¤il. Örne¤in, en
az›ndan duyarl› ve dengeli bir insan oldu¤u anlafl›lan roman›n
bafl kahraman› arkeolog Esra'n›n, daha biraz önce onlarca
Kürt gerillas›n› öldürdü¤ünü ve
bir o kadar askeri de kendi h›rs›
yüzünden ölüme sürükledi¤ini
anlatm›fl olan yüzbafl› Eflref'in
"ac›s›n› içinde hissederek, ruhu
yaralanm›fl... güçlü elini flefkatle
okflay›p dur"mas› (s.330), insan›
irkiltecek derecede hazin. Öte
yandan, Ahmet Ümit, genelde
okuyucusunu
inand›rmaya
önem veren bir yazar olmakla
birlikte, romanda bu konuda baz› aç›klar vermifl. Örne¤in, üç
bin y›l önceki Hititler döneminde kendi gizli tabletlerini yazan,
kral›n yaz›c›s› Patasana'n›n, Ahmet Ümit'le ayn› ça¤dafl üslubu
kullanmas›; F›rat nehrinin ismi-
provas›z bir fliir
sevecen tunç
bekleyenim yok, ölebilirim
üstelik suna da ölmüfl
geride
kocalar, i¤neler, çocuklar, iplikler
kolsuz elbiseler, gömlekler yakas›z
provalar eksik
provalar…
bekleyenim yok,
üstelik sam da ölecek
geride ne çok fley b›rakacak
toplar, tüfekler, savafllar, hayk›r›fl
kolsuz insanlar, insanlar yakas›z
hayatlar eksik
hayatlar…
bekleyenim yok, ölebilirim
üstelik yafl›m da genç
pamuk ipli¤ine ba¤l› gerçek
yak›flm›flken yüzüme o neflter
hem ben, hangi hayat› prova ediyorum!
ni, kendisinden yüzlerce y›l sonraki ad›yla "F›rat" diye yazmas›;
yaz›lar›n yaz›ld›¤› tabletleri, bat›
dillerindeki ad›yla "tablet" olarak
anmas›; ‹slamiyetin ve Osmanl›
‹mparatorlu¤u'nun do¤uflundan
binlerce y›l önce "harem" sözcü¤ünü kullanmas›, bu aç›klara birkaç örnek.
Yaklafl›k otuz y›l önce okudu¤um ve çok be¤endi¤im, Sabahattin Ali'nin Kuyucakl› Yusuf
(Cem, 5. bask›, 1982) roman›na
bafllad›m bu sabah.
18 Kas›m 2003
Kuyucakl› Yusuf'u dün gece
bitirdim. Bazen, çok eskiden
seyretti¤iniz ve sevdi¤iniz bir filmi ya da okudu¤unuz bir roman›
yeniden seyretti¤inizde ya da
okudu¤unuzda büyük bir hayal
k›r›kl›¤›na u¤rar, o eski lezzeti
alamazs›n›z. Bu, o eserin klasikli¤ini tart›fl›l›r k›lan önemli bir
ö¤edir. Sabahattin Ali'nin roma-
n›n› ayn› heyecanla, soluk solu¤a okuyunca bunu düflündüm.
"Gerçekten büyük bir esermifl"
dedim kendi kendime. Bunun
ötesinde söyleyecek bir sözüm
pek yok, geçmiflte üzerine uzun
uzun incelemeler yap›lm›fl bu roman üzerine. Yine de, Kaymakam Selâhattin Bey'in a¤z›ndan
söylenmifl flu cümleleri okuyunca, Sabahattin Ali'nin, Tanp›nar'›n Saatleri Ayarlama Enstitüsü roman›ndaki nefis bürokrasi elefltirisinden de önce, benzeri
bir elefltiriyi yapt›¤›n› düflünmekten kendimi alamad›m:
"Gördün ya, kimsenin bir ifl
yapt›¤› yok. Mesele o odan›n
içinde befl on saat oturuvermekte. Lüzumsuz gibi görünür
ama, bunsuz da dünya dönmüyor. Öyle ya, herhalde böyle
bofl oturman›n da bir hikmeti
var... Mesele memurlar›n yapt›¤› iflte de¤il, onlar›n mevcut
33
34
olmas›nda."." (s.203)
"‹fl deyince sen ne anl›yorsun. Senin orda oturman da
bir ifl." (s.210)
Bu sabah, ne zamand›r okumak istedi¤im, Patrick Süskind'in Koku (Can, çev: Tevfik
Turan, 1986) roman›na bafllad›m.
19 Kas›m 2003
Süskind'in roman›n› bu gece
bitirdim. Süskind, flafl›rt›c› ölçüde kendi tarz›na sahip, özgüveni
olan bir yazar. Roman›n büyük
k›sm›nda, Zola'y› hat›rlatacak ölçüde bir natüralist gerçekçilik
hakim gibi görünürken, roman›n
finalindeki idam sahnesinde birdenbire, okuyucuyu flok eden
gerçeküstücü sahnelere geçmifl.
Evet ama bu, bence roman›n
önceki natüralist gerçekçi sahnelerine de bir ölçüde gölge düflürmüfl, inand›r›c›l›¤›n› azaltm›fl.
Roman bafltan sona gerçeküstücü bir anlat›m içinde olsa, bu son
sahne de yad›rganmazd› elbette.
Nedir anlat›lmak istenen romanda? Arka kapaktaki Ahmet Cemal'in yorumlar›na kat›l›yorum
ama, bunun ötesinde, JeanBaptiste Grenouille'nin yaflam›
ve sonu bana, Hazreti ‹sa'n›n geri dönüflünü ve sonunu hat›rlatt›.
22 Kas›m 2003
H›fz› Topuz'un, Meyyale
(Remzi Kitabevi, 24. bas›m, Eylül 2000) adl› tarihi roman›n› bu
gece bitirdim. Kitap, ne yaz›k ki,
"bir kitap çok sat›yorsa, ondan
kuflkulanmak gerekir" düflüncesini hakl› ç›kartacak kadar kötü.
Topuz, iyi bir yazar de¤il, hele
tarihi roman yazar› olarak iyice
kötü. Her fleyden önce, özensiz,
bafltan savma, okuyucuyu ciddiye almayan bir bir yaz›fl tarz› var.
Örnekler o kadar bol ki. Sultan Aziz'in yirmi sekiz yafl›nda
bir "delikanl›" oldu¤unu (s.7) söylüyor. Oysa delikanl› deyimi, sadece yirmi yafl›na kadar olan
çok genç erkekler için kullan›l›r.
Kulland›¤› baz› deyimler, hem
al›fl›lmad›k, hem de estetikten
yoksun. Bir genç k›z, sevdi¤i
adam› hayal etmektedir: "...
ama sevinçli ya da kederli bir
gününde ‹brahim mutlaka gelip onun kafas›n›n orta yerine
çöküyordu." (s.59) Öte yandan,
"Ama kaz›n aya¤› öyle de¤il"
(s.76) türü deyifller, o zaman›n
insanlar›n›n a¤z›na hiç yak›flmamaktad›r. Ayn› flekilde, Sultan
Aziz'in, annesi Pertevniyal Sultan'a, be¤endi¤i bir cariyeyle ilgili olarak, günümüzdeki bir kolejli gencin rahatl›¤› ve b›çk›n bir
delikanl›n›n tavr›yla, "hiç anlamam kaç›r›r›m" (s.8) demesi de
o günün geleneksel iliflkileri aç›s›ndan olacak fley de¤il.
O günün insanlar›n›n konuflmalar›n› bugünün diline yaklaflt›r›p anlafl›l›r k›lmak gerekir elbette. Ama H›fz› Topuz, zaman zaman bu konuda da kantar›n topunu kaç›r›yor. Örne¤in, o günün gençlerinden birinin, bugün
dahi pek tutunmam›fl, "kentsoylular" (s.77) sözcü¤ünü kullanmas› flafl›rt›c› bir etki yap›yor. Bir
olay› anlat›rken, örne¤in, "Mithat Pafla da bu ifle yatt›"
(s.150) türünden, günümüze iliflkin bir sokak deyimi kullanmas›,
böyle bir tarihi roman anlat›m›na hiç mi hiç uymuyor.
H›fz› Topuz, o zaman›n insanlar›na, bugünkü kendi bilincini, neredeyse zorla giydirmeye
çal›flm›fl. III. Sultan Selim'in
"devrimci ifllere giriflti"¤ini, "devrimlerini uygulamaya devam
etti"¤ini (s.10) söylemesi; "devrimlere inanm›fl insanlar bofl
durmad›lar" (s.11) demesi; "üç
bin gerici"nin idam edildi¤ini
(s.11), "yobazlar"›n k›yameti kopard›¤›n› (s.13) yazmas›, bunun
örnekleri. Bunlar bir yana,
1880'li y›llarda söylenmifl olmas›
gereken Galatasarayl› Ömer'in
flu sözleri, insanda bir DevGenç'li konufluyormufl izlenimini
yaratmaktad›r:
"Bir gün devrimci savafllarla bütün krallar, padiflahlar,
despotlar ve onlar›n kuklalar›
devrilecek, halklar özgürlü¤e
kavuflacak ve sömürü düzeni
y›k›lacakt›r." (s.77)
Ayn› Ömer, "Ortaça¤da bu
kadar› yap›lmad›" (s.165) derken, 20. yüzy›l›n ortalar›nda geçerli olacak "ortaça¤" kavram›n›
19. yüzy›l sonlar›na tafl›y›vermektedir. Baflka örnekler de var,
ama uzatmamak için geçiyorum.
H›fz› Topuz'un anlat›m›, yer
yer inand›r›c›l›ktan da uzaklaflmaktad›r. Cariyelerden Çeflmidil, saraydaki bir kâtibe afl›k olur.
Çeflmidil'le Kemal, Valide Sultan'›n odas›nda tesadüfen bir an
için yaln›z kal›rlar. Aralar›nda ilk
kez konuflmaktad›rlar. Ve kâtip
Kemal konuflmaya bafllar:
"Çeflmidil Han›m, ... sizi
çok seviyorum, size afl›¤›m. Siz
benim her fleyimsiniz. Sizi gördü¤ümden beri gözüme hiç uyku girmiyor..."
Çeflmidil hemen yan›tlar
onu:
“Ben de sizi seviyorum,...
bunu flimdiye kadar bak›fllar›mdan hiç anlamad›n›z m›?
Sizi çok istiyorum...”
Kemal, yüzsüzlü¤ü iyice ele
al›r:” 'N'olur Çeflmidil Han›m,... bir kez beraber olal›m...
Sizin teninize dokunabilmek
için ölüyorum...”
Çeflmidil de ondan geri kalmaz:
"Benim kaç›k sevgilim,"
(s.56)
Bu konuflmalar, o devirde,
daha ilk karfl›laflmada oluyor
hem de.
Di¤er birkaç örnekle kapatal›m. Nam›k Kemal, o s›rada sadrazam olan Mithat Pafla'ya "böyle kepazelik olmaz" (s.142) diye ba¤›r›yor; Mithat Pafla, Abdülhamit'e yazd›¤› bir mektupta,
"istibdad› kald›rmak"tan söz
ediyor (s.147); Abdülhamit, yan›ndakilere, "rüflvete biraz hoflgörümüz olmal›" (s.169) diyor,
vb.
Pazartesi günü kuzeye inmek zorunday›m. Gitmiflken kitaplar› da kütüphaneye vermeliyim. Baflka zaman f›rsat bulamam.
EVDE KALMIfi KENTL‹ KIZ
CEHENNEM‹NDE
nurduran duman
Mutsuzlu¤a yanaflm›fl gemisi,
suç kimin?
bir güne ayd›n demeden
yan›t vermeden gülüflüme
sökmüfl aflk› bahçesinden
ben dikmemifltim.
yan›bafl› bofl
yataklarda
kendine ak›yor teri
bacaklar›na dolanan
eksik etekleri
ben mi kestim?
sevincime küfrediyor
belki de… istemeden
k›ra¤› çalan ad›mlar›n
saçt›¤› barut
bitiyor
saç diplerim diken
bir keklik etini
zehirlerken besledi¤im
vazgeçiyor su içmekten
gözlerinin rengini
ben mi sildim?
kim dinler hitler
b›y›kl› ölümleri
KALKIK KAfiIM TANIMIM OLUR
Naim Kandemir
-rafine hayatlar intihar›m olacak
yat›rmazsam kimli¤imi mühürlerinin alt›na
ad›m kaçk›na ç›kacakBir b›ça¤› körlüyorum günlerdir körelmiyor
Cesaretim korkutuyor belki de beni
Ölümünü isteyen birinin saplayaca¤› b›ça¤a
ne kadar direnebilir
Her kentte ayn› çarpan bu yürek?
Sorsam insanlar›n kaç› yan›tlar bu soruyu
Kaç› bilebilir kan›n hangi metalde daha az p›ht›laflt›¤›n›?
Biliyorum flaflk›n flaflk›n s›r›t›rlar ac›yarak bana
Bense difllek bir k›z gibi de¤il
Go›rtla¤›ma dü¤ümled¤im tüm sesleri boca ederek
Ayarl› kulaklara inat kahpece gülerim
Aymazl›klar›mda çocuklar›n gözyafllar›n› yüzüme çal›p
Dizlerimdeki yaralarla yan›tl›yorum sorular›m› bir bir
Genç bir duldan ö¤renip günahla sevab›n özdefl oldu¤unu
Binlerce tafl sunuyorum beyniyle dili aras›nda uçurum olanlar›n
Böylece ö¤reniyor onlar da
ne kadar niflanc› ve güçlü olduklar›n›
Bilirdi yaflasayd› ebem
Do¤arken mi ölürken mi buland›¤›m kan›n daha k›rm›z› oldu¤unu
halim yaz›c›
Yetmez selâlar öldü¤ümde
‚Belediye Neflriyat Bürosu’ da kusar kente ölüm haberimi
Kalkm›fl kafl›m tan›m›m olur
Hepsi bu
sessiz su ad›mlar› avc›n›n
m›zra¤›n›n ucu pembe tin ritmi
Bilmeliymiflim gidince bir kentten
tüm sakinliklerin benimle buluflmayaca¤›n›.
geceleri sokak köpeklerinin
ba¤›ms›z cumhuriyeti
devrilen çöp kovalar›
kim dinler hitler b›y›kl› ölümleri
dinleseydi amcam dinlerdi
o da sierra maestra'da kald›.
35
uzak zamana övgü*
özcan erdo¤an
36
Dünya, 1990'larda büyük dönüflümlerin, de¤iflimlerin efli¤ini atlad›
ve 2000'lerde bu de¤iflimin ilk etkileri
gözle görülür biçimde ortaya ç›kmaya
bafllad›. Edebiyat elbette bu de¤iflimden habersiz kendi yolunda yürüyemezdi. Son y›llarda yay›mlanan romanlara, öykü ya da fliir kitaplar›na
bakt›¤›m›zda dünyan›n bu yeni gidiflat›na iliflkin çeflitli tepki veya kabullerin izlerini görüyoruz.
Bâki Ayhan T.'nin Uzak Zamana
Övgü'sü dünyan›n kabuk de¤ifltirdi¤i,
küreselleflme olgusunun fliddetli bir
ivme kazand›¤› bu günlerde, bu yöndeki geliflmelere çeflitli itirazlar dillendiren fliirler bütünlü¤ü olarak ç›kt›.
fiair, kitab›n ç›kt›¤› günlerde Budala'da yay›mlad›¤› "Soylu Yenilikçi fiiir" bafll›kl› manifestoyla hem kitapta
gelifltirdi¤i biçim ve biçemi hem de
son dönem Türk fliirindeki genel dönüflümü aç›klama çabas›na girdi. Bu
bak›mdan, Uzak Zamana Övgü kitab›
ve "Soylu Yenilikçi fiiir" yaz›s› ancak
birlikte okundu¤unda okuyucunun burada yap›lmak isteneni bütünüyle kavrayabilece¤ini düflünüyorum.
Öncelikle manifestoya de¤inmek
gerekiyor: Geçenlerde kendisiyle yapt›¤›m bir söyleflide sordu¤um “Genelde önsel bilgi gibi duran manifestolarda; söylenen usturuplu sözler ‘bilgenin yan›lma iste¤i!’ni ortadan kald›rd›¤› gibi fliiri de s›n›rlam›fl olmuyor
mu?” Sorusuna verdi¤i yan›tta; bunun
önsel bilgi sunan bir manifesto olmad›¤›n› ve bu kitaptaki fliirlerin yaz›lma
sürecinde oluflmufl bir poetik dokunun
ayr›flt›r›larak sunulmas› ve de süreç
içinde var k›l›nan fliirin aç›klay›c› ard›l metni oldu¤unu belirtmiflti…
"Soylu Yenilikçi fiiir" bafll›¤› genifl
ça¤r›fl›mlara yol açan bir bafll›k olarak
okunabilmekte... Her fleyden önce
"soylu" nitelemesi ciddi bir belirlemedir ve belki de flairin bafllatt›¤› bireysel hareketin önemli noktalar›ndan biridir. Uzak Zamana Övgü'deki fliirlerin soylulu¤u sözcük seçiminden, biçemden, fliirin soylu geçmifliyle kurdu¤u ba¤lant›lardan (metinleraras›l›k)
üstümüze gelecek tedirginlik ve korku
bu sel hem çat›lar› hem bahçe katlar›n› götürecek
(B. A. T.)
anlafl›labilmektedir. Bâki Ayhan T.,
kendi fliirine soyluluk nitelemesini yak›flt›r›rken manifestoda; "Poetikan›n
yenilefltirilmesi gerekti¤i, böyle zamanlarda, eskinin tükenen ve çürümeye bafllayan taraflar›n› bilen ve yenili¤in ne olmas› gerekti¤ini sezen flairler
taraf›ndan hissedilir. Bu, hem bilgiyle
hem sezgiyle derinden ba¤lant›l›d›r.
Yenilikçi flair hem eskiyi ve onun eksiklerini iyi bilmek hem de önünde
aç›lan dönemde nelerin yeni say›labilece¤ini, ça¤›n ruhunu estetik bak›mdan hangi yaklafl›mlar›n eksiksiz biçimde yans›tabilece¤ini sezmek zorundad›r. fiairin as›l yapmas› gerekense; önceki dönemde temsilciler taraf›ndan yayg›nlaflt›r›lm›fl biçemi ve yap›y› kökten de¤ifltirmek, geçmiflten al›nabilecekleri de yeniden kurgulamak
ve böylelikle soylu bir yenilik gerçeklefltirmektir." diyerek, bu noktaya nerelerden geldi¤ini aç›kça belirtiyor.
Uzak Zamana Övgü üç bölümden
olufluyor ve her bölüm yine o bölümün ilk fliirinden al›nan son dizeyle
bafll›yor. ‹lk bölüm “küre sele kap›ld›:
derinleflti gece ve uyku”, ikinci bölüm
“ömrünü yan›lg›lar denizinde tamamlad›n”, son bölüm “bana ç›kacaks›n
zaman›n çatla¤›ndan” dizesiyle bafll›yor. Bölümleri oluflturan fliirler kendi
içlerinde tematik bütünlük gözetilerek
bir araya getirilmifl gibi. Çok belirgin
bir iddia olmamakla birlikte ilk bö-
lümde dünyan›n yeni gidiflat›na itiraz
fliirleri, ikinci bölümde kiflisel dünyan›n yans›malar›n›n fliirleri, son bölümde ise aflk fliirleri bir araya getirilmifltir denebilir. fiiirlerdeki izlekler de bu
bölümlere göre kendi içlerinde toparlanma gösteriyor. fiiirlere bütün olarak
bak›ld›¤›nda öncelikle "simetrik yap›"n›n getirmifl oldu¤u bir bütünlük
sonra da biçem ortakl›¤›n›n sa¤lad›¤›
bir bütünsellik hissediliyor. Küreselleflmeye itiraz›n fliirleri de, tekbafl›nal›¤›n imgeleri de, aflk, tutku ve erotizmin yans›malar› da ayn› sayfaya düflen canl› gölgeler olarak okunabilir.
Her ne kadar temalar aras›nda
farkl›l›klar görülse de kitab›n tek bir
fliir gibi okunmas› okuyucuyu gerçekten "özgün" bir dünyaya, özgün bir fliire gönderecektir. Bu birliktelik fliirler
aras› göndermelerle ve fliirlerin aktard›¤› duruflla sa¤lan›yor. Ayn› zamanda, flairin manifestoda dile getirdi¤i
gibi "fliirsel ritm, dizeler ve bölümler
aras›ndaki kaynaflman›n göstergesi
olarak" düflünülebilir. Dikkat edilirse,
kitab›n ilk fliirinden al›nan "küre, sele
kap›ld›: derinleflti gece ve uyku" (s. 9)
dizesiyle, son fliirden al›nan "teninin
gecesini sevdim: par›lt›l› gümüflü" (s.
77) dizeleri ritmin okuyucuya duyurdu¤u fliirsel bütünlü¤ü aktarmada ayn›
iflleve sahiptir fliir ve bütün kitap içerisinde.
Uzak Zamana Övgü'deki fliirlerin
özgünlü¤ünü iyi görebilmek için kitaptaki izlekleri de ele almak gerekiyor. fiair, Hileli An›lar Terazisi'nde
söz konusu etti¤i pek çok izle¤i bu kitapta da sürdürüyor, imgeleri simgelefltirme yolunda ilerliyor. Sözgelimi
Hileli An›lar Terazisi'nde ("tekbafl›nal›¤›n lezzetli yan›d›r bu", "gör bakal›m
zaman›n sonsuzlu¤unu / tek bafl›naysan", "tek bafl›nal›k bulaflm›flt›r / hileli
an›lar terazisine") s›kl›kla yinelenen
izleklerden olan "tekbafl›nal›k" bu kitaptaki fliirlerde de karfl›m›za ç›k›yor:
"ya¤mura pencere açt›m, tekbafl›nal›¤a kap›", "onunla uyuyup uyan›yor
tekbafl›nal›k da", "kendine be¤endi¤in
tekinsiz tekbafl›nal›k", "yan yatm›fl bir
uçuruma benzedi tekbafl›nal›¤›n", "ev:
tek oda, tekin de¤il genifl tekbafl›nal›klar". Okumufl olanlar hemen hat›rlayacaklard›r; Hileli An›lar Terazisi'nin temel izleklerinden biri de asl›nda "tekbafl›nal›k"la birlikte düflünülmesi gereken "örümcek"ti. Uzak Zamana Övgü'de de "örümcek" kitaptaki fliirleri
dokuyan izleklerden biri olarak karfl›m›za ç›k›yor: "odam›n bütün köfleleri
örümcek çizgisi", "örümcekler 盤l›k
盤l›¤a seviyor geceyi", "örümcekler
görürsün bakt›¤›n her yerde / bir ku¤unun bekâretini bozan örümcekler",
"s›k a¤ aral›¤› gizli örümcek bak›fl›nda"... Kitapta, "k⤛t" izle¤inin birkaç
fliirde karfl›m›za ç›kt›¤›n› belirtmekte
de yarar var. Birkaç örnek dize: "k⤛tla yeni tan›flt›m: sonsuzluk penceresi", "boflluk b›rakm›yorum k⤛tta:
yoksa yang›n"... "K⤛t" kendi anlam›
d›fl›nda anlamlar da içeriyor baz› fliirlerde. Özellikle "K⤛t ve Maden"de
k⤛t parayla madeni paran›n sesini
bir arada duyuruyor flair. Dünyaya
"budalaca" bir bak›fl› söze döktü¤ü
"Budala" bafll›kl› fliirde, "sepetle su tafl›r sözcük saç›l› topra¤a / kalbiyle siler k⤛da düflen yanl›fllar›" diyerek
hem budala sözcü¤ünün farkl› ça¤r›fl›mlar›n› devreye sokuyor hem de
"k⤛t" izle¤ini fliirin ve yeryüzünün
yanl›fllar›n›n kaydedildi¤i bir -denilebilir ki- "arfliv" olarak sunuyor.
fiiir sanatlar içerisinde belki de en
kiflisel olan›, bu yüzden daima yeni
kal›yor. Yenilik bütün sanatlar›n yaflam sebebidir ama fliirde sanki daha
fazla böyleymifl gibi geliyor. fiiir yazanlar›n diyelim ki resim yapanlara,
film çekenlere, hatta roman veya öykü
yazanlara göre say›ca epey fazla olmas› fliirin ille de özgün olmas› gere¤ini ortaya koyuyor. Üstelik de birkaç
fliir karalayan, öyle ya da böyle kitap
ç›karan herkesin kendini flair olarak
gördü¤ü, göstermeye çal›flt›¤› bir ülkede gerçek flairin ifli hakikaten çok
ama çok zor. Dünyan›n giderek sahteyle gerçe¤i, hileliyle sahiciyi birbirinden ay›rmakta zorland›¤› bir sürece
girdi¤i görülüyor. Kimin suçlu kimin
masum, kimin ya da neyin düzeyli veya düzeysiz oldu¤unu anlamak giderek daha da zorlafl›yor. fiiirde de de¤erin ve de¤ersizli¤in bir arada oldu¤u
bir süreç yaflan›yor. Baz›lar›, "çad›r tiyatrosu" sayesinde kurulan iktidar
iliflkileriyle hâlâ flair olarak kabul görebiliyor. Bunun yan›nda asl›nda çok
iyi fliirler yazmakla birlikte s›rf henüz
kitab› olmad›¤›, çok genç oldu¤u ya
da yanl›fl ve tehlikeli iliflkiler kurdu¤u
için yeni kitaplar yay›mlamakta zorland›¤› için fliir mahfillerinde ad›
geç(iril)meyen kiflilerin bir arada oldu¤u bir ortam var bugün. Böyle bir
ortamda do¤ruyu yanl›fltan, sahiciyi
sahteden, yeni ve yenilikçi olan› eskimifl olandan ay›racak en önemli ölçüt
birikime dayanan bir farkl›l›kt›r. Bâki
Ayhan T.’nin yay›mlad›¤› ilk fliir kitab› Sevdalar Tünemifl fiu Yüre¤ime’den
(1985) ikinci kitab› Hileli An›lar Terazisi’ne(2001) geçen bu on alt› y›l›n›,
Adana’dan ‹stanbul’a geliflini; yurdunu ve yurdunun gölünü b›rak›p, “tininin ve yaln›zl›¤›n›n tad›n› ç›karan”
Zerdüflt’ün, da¤lar›n zirvesindeki ma¤aras›na çekilifline benzetiyorum…
Ve bugün Uzak Zamana Övgü’de biriktirdi¤i fliirleriyle ç›k›yor ma¤aras›ndan: “bir ma¤aradayd›k: ama özgür, ama tutkulu/ bellidir eski levhalara yaz›lanlardan/ kurtarm›flt›k f›rt›nadan derin uykuyu”, “atefl tafl›yan›m
y›pranm›fl zamanlara”, “y›ld›z h›fl›rt›lar›na kar›fl›yor bilgenin f›s›lt›s›/ zamana huzursuzluk gibi yay›l›yor/ kapl›yor gökyüzünü, yeryüzünü, yaryüzünü/ uçurumdur öteki ad›: sözcüklerden yans›yor”, “kendini teslim et bana
sonsuz gece”, “dev bir gölgeydi sana
hançerimin par›lt›s›/ boflluklar› tutkulu 盤l›klarla süsledin”, “kan›mla yazm›flt›m mürekkeple sand›lar”, “hazla
s›yr›ld› bedeninden k›rbac›n ›sl›¤›”…
Zerdüflt’ten s›zan anlamlar olarak görüyorum ben hep bunlar›. Bâki Ayhan
T.’nin fliirlerinde Nietzsche ile olan
iliflkilendirmeyi, daha çok fliirsellik,
derinlik, insana ve dünyaya bak›fl aç›s›yla yapmak gerekir. Uzak Zamana
Övgü, birikime dayanan özgün yap›s›yla ve baflka metinlere yapt›¤› göndermelerle hem sahici fliir çizgisini
kal›nlaflt›rmakta hem de poetikaya özgün kap›lar açmaktad›r. "Tan K›z›ll›¤›" fliirinde derin bilgi Nietzsche'yle,
"Batan Ay›n Kenar›na Sat›rlar"da Ahmet Haflim'le, "Uzak Zamana Övgü"de Tanp›nar'la, "Albatros"ta Baudelaire'le, "Ço¤ul"da Necatigil'le buluflmalar söz konusudur. fiairlerle mi
fliirlerle mi bulufluldu¤u konusunda
tereddüde yer yok; Bâki Ayhan T. flairlerle de¤il, onlar›n yazd›¤› metinlerle, fliirlerle bulufluyor. Böylece, fliirsel
buluflman›n kifliler de¤il de metinler
ekseninde olmas› gerekti¤ini öneriyor
ve bunu gerçeklefltiriyor. Burada mutlaklaflt›r›lm›fl bir metinleraras›l›ktan
ziyade, geçmiflten günümüze yans›yan
fliir kabartmalar›na flairin parmak uçlar›yla, imgelem e¤ilimleriyle dokunmas› ve onlara yeni kabartmalar eklemesi söz konusudur.
Bir baflka yönden, fliirlerin neredeyse tamam›nda "ürpertili bir
hal"den söz etmek gerekti¤ine inan›yorum. Gerçekten de okuyucuyu ürperten, flafl›rtan, sarsan fliirler var
Uzak Zamana Övgü'de. Metinlerin
bütün zamanlar›, bütünüyle insan›, fliirsel birikimi içsellefltiren yaklafl›m›n›n yan›nda söyleyiflin tazeli¤i ve imge kurulufluyla örtüflen canl›l›¤› okuyan› fliirlerle apayr› bir dünya kurmaya yöneltiyor. Bir müddet içinde kal›nan ve çok zor ç›k›lan bir dünya... "cehennemini kendin seçtin: yaln›zl›k",
"bir y›ld›z daha çak›yorum gökyüzüne", "ömrünü yan›lg›lar denizinde tamamlad›n", "bütün savafllardan yenik
ç›kt›k ve yorgun" gibi dizeler birer
"m›sra-› berceste" olarak okunabilir.
Bunlar›n yan›nda, "ne iyi olurdu sana
gömülsem: k›l›ç / ipekte arzunun fliddetiyle derinleflir gibi", "bir 盤›n içinden geçirdiler seni / kendine yeni aldan›fllar be¤endi¤in / ayk›r› otlar bahçesiydi geçmiflin", "e¤ilmifl sözcükler
ve sesler ar›yor yerde / göklerin yürürken dalg›n düflürdükleri", "korku: en
eski arkadafl›md›r, iyi tan›r / günün
son ›fl›¤›na eklerken beni" dizeleri flairin ürpertici, sak›ncal›, tutkulu, yaln›zl›kla ve tedirginliklerle örülü dünyas›na kap›lar aralamaktad›r. Açmamakta, yaln›zca aralamaktad›r...
“XXI. yüzy›l Türk flairinin dünyaya bak›fl›nda Nietzscheen bir tavr›n
gözle görünür bir biçimde var olaca¤›n› iddia ediyorum önümüzdeki dönemde.” diyor Bâki Ayhan T.. Bugün
Nietzsche anlafl›lmaya çal›fl›l›rken, insan›n hakikatinin ortaya ç›kar›lmas›nda sanat›n öneminin alt› çiziliyor.
fiöyle buyuruyor Nietzsche: “ Yeni
gürültüler yaratanlar›n de¤il, yeni de¤erler yaratanlar›n etraf›nda döner
dünya; ama sessizce döner.” Ve Zerdüflt’e flunu söyletiyor: “Ben bugünden ve dündenim” dedi sonra, “ama
içimde yar›ndan ve öbür günden ve
gelecekten olan bir fley var.”(Ozanlar
Üstüne)
(*) Uzak Zamana Övgü, Bâki Ayhan T., Can Yay›nlar›, 2003, 80 s.
37
YAZI VE AfiK ÜZER‹NE
Yazarken ve severken mutlulukla erke¤im diyebilmek
38
Dil. Mevzu yaz› çizi olunca ilk akl›ma
gelen de buydu: dil. Modern insan›n iletiflme arac›, sistematikleflerek otoritenin en
sad›k ufla¤›, k›rbac› olan dil. Yaz›n›n arac›
ve amac› olma aras›nda bir ileri bir geri giden sal›ncak; kiminin ard›ndan iterek kiminin önden çekerek sal›nd›rd›¤›, kiminin de
üzerine kurulup sal›nd›¤›. Böyle ikircikli
yap›s›yla her flekle girebilen bir Babil orospusu. Kaypak, kullan›lmaya aç›k kullan›l›c›l›¤›yla belki de tam tersi. Ama yaflamsal.
Yazmay› yaflamsal olarak görüyorsam, onun yine yaflamsal olarak gördü¤üm
yaflama bak›fl›, onu anlama ve anlamland›rma kültürümle, anarflizmle ba¤› nas›l olacakt›? Dilin bu durumda yeri, anlam› neydi? Dilin erkekli¤ini düflündüm. Öyle bir
flekilde yazmal›yd›n ki, yaz›mdan cinsiyetim anlafl›lmas›n. Yaz›m› okuyan ç›karc›
(kapitalist, sosyalist vs.) kültür insan› belki
de bir kad›n oldu¤umu düflünebilmeliydi.
Belki ciddi yap›lacak bir entelektüel inceleme yaz›mda cinsiyetimi eleverecekti ama
“ciddi entelektüel inceleme”ye f›rsat vermeyecek kadar entelektüellikten de uzak
kalabilmeliydi yaz›... Bak sen flu ifle! Dayat›lan erkekegemen kültürden kaçay›m
derken cinselli¤imden kaçmak olacakt› bu.
Aynen erke hizmet eden yobaz entelektüelizmden uzak duray›m derken entelektüellikten ve bilgiden uzak kalmak gibi. Ursula’n›n dedi¤i gibi, yazmak için daflaklara
ihtiyaç yoktu ama bunun süregiden bir kültürü, al›fl›lm›fll›¤› vard›. Oysa üstüne yap›flt›r›lm›fl erkten s›yr›lm›fl bir erkeklik ve entelektüellikle karfl› durmakt› yap›lmas› gereken. Aziz Nesin’in bunu yapabildi¤ini
görmek için, bir dönem kad›n ad›yla fliirler
yazmas› ve bir erkek edebiyatç›n›n ona
afl›k oldu¤unu bilmek mi gerekiyordu?
Baflka yaz›lar›nda görülemiyor muydu kaleminin erkekegemenlikten kurtulabildi¤i?
O fliirleri belki de “erkek”- daflakl› edebiyat dünyas›yla, okurla dalga geçmek, onlar› elefltirmek için yazm›flt›, kim bilir.
Bir erkek anarflist olarak cinsel özgürlü¤ümü erkekegemenlikten kurtulmakla
yaflayabilirim, erkeklikten kurtulmakla de¤il. Baz› eski yaz›lar›m›. Çiziktirmelerimi
okudukça rahats›z oluyordum. Onlardaki
erkekegemen figürler bat›yordu gözüme.
Ne yapmal›yd›m, yok mu etmeliydim tüm
o ç›karc› kültürün bo¤du¤u yaz›lar›? Bu
ayn› zamanda kendimi de yoketmek olmayacak m›yd›? Olmas› gereken tüm o yaz›lar›, karalamalar›, çiziktirmeleri karfl›s›nda
oldu¤um kültürden olabildi¤ince s›y›r›p ç›karmakt›. Bahsetti¤im “olabildi¤ince”,
belki hala fark›nda olmadan erkekegemen
kalem oynat›fl›n›n olabilme ihtimalini anlat›yor, ki ihtiyaç duyulan duyarl›l›k kadar
zaman ve ikna olabilmek kendiyle. Ve ol-
Mehmet Aksoy
mazsa olmaz elefltiriler daflaks›z olan, erkekten veya kad›ndan.
Ursula’n›n sözleri bu kalem konusunda oldukça düflündürücüdür. Kad›nlar, Rüyalar ve Ejderhalar kitab›n› tutkuyla tavsiye ederim bu arada. Kitab› aralad›¤›mda
karfl›mdaki bir kad›nd›, anarflist bir kad›n
yazar. Bir parças› olmas› için güdülendirildi¤i kad›nl›ktan kurtulmufl ve kad›nl›¤›yla
bar›flm›fl bir anne. Yazarl›¤›yla da bar›flm›fl
biri. Ne kad›nl›¤›ndan, ne anneli¤inden, ne
de yazarl›¤›ndan vazgeçmifl bir cad›, uzayl› bir kocakar›. Erkekler kadar kad›nlar›n
da düflünmesi gerekenlerin üstüne gitmifl.
Neden pek çok erkek anarflistin ev iflleri,
yemek vs. konusunda anarflist kad›nlardan
daha baflar›l› oldu¤unu gülümseyerek konuflmalar›m›z geliyor akl›ma.
Ve bir de aflk. Yazmak kadar belki çok
daha fazla yaflamsal olan fley benim
için:AfiK!
Yaz› kadar o da üzerinde düflündü¤üm
bir fley olmufltu hep. Yaz›yla benzerdir. Sahip ç›kmam›z gerekti¤i konusunda, fark›nda olarak ya da olmayarak ç›karc› kültürde
bo¤du¤umuz ve o kültürden ç›kar›p anlamland›rmam›z gerekti¤i ölçüde benzerdir
aflk yaz›yla. Benim için tutkudur bir di¤er
ortak yönü. Kendimizden kurtar›p kendimizle yaflayabilece¤imiz bir güzellik daha.
Hala kafam kuflkularla dolu ama kafam›n
epey kar›fl›k oldu¤u dönemlerde (kuflkulan›r›m kuflkulu olan kuflkulardan bile-L.
Byron) aflk›n, tutkunun, flehvetin kapitalist
kültürün etkilerinden biri olup olmad›¤› tak›ld› kafama. Garip bir duyguydu aflk, belki de marazi. Be¤eniler, hofllan›mlar, tutkular belki de reklamc›l›¤›n, endüstrinin
ö¤retti¤i zevkler, zevklenimler. Dalg›n geçen bitmek bilmez saatler afl›¤›n›n yoklu¤unda, varl›¤›ndaysa hiç tutulamaz olmas›,
ak›p gitmesi zaman›n. Mel mel dolaflmalar,aptallaflmalar. Güzelim p›r›lt›lar gözlerde. Sahiplenmeler, mülkiyet duygular›,
k›skanma krizleri, ç›ld›rtan bunalmalar,
bunaltmalar. Yerlebir olmak, parça parça
da¤›lmak, yerlerde sürünmek binbir rezalet
binbir güzelli¤i yan›nda. Acayip haller k›sacas›. Anarflizmi de aflkla bir tutuyordun
ya da ayn› gözle bak›yordum ikisine de ve
anarflizmden anlad›klar›m konusunda da
kuflkulara düflmüfltüm. Buna verilebilecek
ve akla gelebilecek ilk cevaplardan biri,
akl›n sisteme karfl› bir baflkald›r›, insana
kendini onsuz varetmesi gerekti¤ini hat›rlatacak bir elektroflok oldu¤udur. Ama bu
beni tatmin etmemiflti, eksik olan bir fleyleri vard›. Bir emniyet sübab› m›yd› aflk sistem için? Klifle: ‹nsanlar aflk› farkl› yaflar,
kendi kadar sever ya da çap› kadar. Evet
farkl› yaflan›yor hatta bir baflka iliflkide bir
baflka afl›koluveriyor insan. Ama bunun özde aflkla, benim aflk› anlamamla ne alakas›
vard›? Farkl› yaflamalar›n nedeni farkl› yaflamlardan baflkas› de¤ildi asl›nda. Peki
anarflizmin baflka türlü bir fley olmas›n›n
buradaki rolü neydi? Aflk›n da yaz›n›n da
yal›n hali yaflayan ve varedenin kültürünün
yans›mas›yd› topu topu. Bu neden anarflistler için de geçerli olmas›n? Bu bir anarflist
denmeden birinin yaz›s›ndan, çiziminden,
yontusundan, oyunculu¤undan, dans›ndan,
aflk›ndan anarflist oldu¤u anlafl›lamaz m›yd›, anlafl›lmal› m›yd›? Bence evet. Bu ille
de farkl› olmal› çabas›na girmek de¤il.
Kültür, tercihli bir duruflun-varoluflun hemen yan›nda olmasa da pefli s›ra kendili¤inden geliflen olmal›yd›. Ama varolmayan› ka¤›t ya da çarflaf üzerinde varetmek namümkün bir durum.
Aflk de yaz› kadar problemli bir fley
ve güzelliklerin en güzeli. O güzeli de yaflamak gerekiyor. Karfl› bir kültür olarak
de¤il, ayr›, farkl› ya da baflka bir kültür olarak yaflamak, anarfliyle yaflamak. Elime
sevmek ve sevilmek üzerine Marx’tan bir
al›nt› geçmiflti. “E¤er sevgimiz bizi sevilen
birisi yapm›yorsa o gerçek bir sevgi de¤ildir” diyordu Marx. Bu pek de mistik hatta
çileci bir tav›r. Otur a¤la ya da kendini ye
bitir neden sevemiyorum ben diye her reddediliflinde ya da terkedildi¤inde. Var m›
böyle bir fley? Bu ç›karc› kültürün sözü iflte. Nükleer santral taraftar› Atilla ‹lhan’›n
aflk›n ömrü üzerine söyledi¤i, aflk beslenmeye muhtaçt›r, aflk›n ne kadar ve nas›l sürece¤i onu yaflayanlara ba¤l›d›r sözleri daha anlaml› gelmiflti bana ta da Enis Batur’un platonik aflk yoktur, aflk yaflamak ister demesi.
E peki, pek hofl da neydi aflk, neydi
yaz›? Aflk› nas›l yaflamak, kalemi nas›l tutmak gerekirdi? Güzel adam Maletesta ve
yine çok güzel sözü özgürlük kültürünün
ya da özgür kültürün anahtar oldu¤unu hat›rlat›yor. “Ben önemli olan fleyin bizim
planlar›m›z›n, projelerimizin zaferi olmad›¤›n› düflünüyorum – zaten bunlar yaflam
taraf›ndan do¤rulanmaya gereksinim duyuyorlar ve yaflam taraf›ndan de¤iflikli¤e
u¤rat›labilirler. As›l sorun, insanlar›n, kad›nlar›n ve erkeklerin, binlerce y›l›n kendilerine afl›lam›fl oldu¤u sürü güdülerinden
ve al›flkanl›klar›ndan kurtulmalar›, özgür
düflünmeyi ve hareket etmeyi ö¤renmeleri.
Ve, anarflistlerin kendilerini özellikle adamalar› gereken büyük u¤rafl da bu ahlaki
özgürleflme olmal›.”
Tekrara anlamland›rmak. Büyülü bir
söz söylemek gerekiyorsa bu olmal›. Tekrar anlamland›rmak sözü, sesi, nefesi, yaz›y›, çiziyi, hayat›. Kendimizle yo¤urup kendimizle yaratmak. Kendimizi y›k›p kendimizle yaratmak tekrar. Varolmak kendimizle tekrar tekrar. Sanat-sepet mevzular›nda da düflündü¤üm bu benim. Ekmek
olarak fliir,patates tiyatro, fleker sinema, tuz
öykü. Belki de hepsinden öte çeflnili sanat.
Olaya elini atan herkesin bir tutam ekledi¤i baharat dol bir sepet.
n.flenci/ö.tekin’in
“ mü lk s ü zl er” y az ›s › na b i r ek
Mülksüzleri okudu¤umda kafamda en
çok kalan ve beni en fazla yoran ve vuran
fleylerden biri de “ac› var” diye bafllayan
bölümdü. Al›nt›layamayacak kadar uzun.
Ac› var ve hiçbir fley yok azaltmak için.
Toplumsal ac› de¤il varolman›n verdi¤i
ac›, yaflam›n koflulu olan ac›. ‹çinden geçmek istedi¤i ama nas›l bilemedi¤i Shevek’in. Ac› çekiyorlar (biz de) ve yeterinse
ac› çekmedikleri için bofla ac› çekiyorlar.
Mülksüzlerin anahtar sözlerinden biri de
bu san›r›m. Onlar›n hepsi de anarflist, anarflizmi yafl›yorlar ama bence neden anarflist
olduklar›n› unutmufllar. Özgürler, Anares’e
yazg›l› ama. Oysa Uras’ta bir tek özgür bile yok ve bu omlar›n özgürlü¤ünü yokeden
fley. Kitapta kafama tak›lanlar› N.fienci ve
Ö. Tekin’in yaz›s›nda görmek acayip bir
mutluluk verdi bana. Paylaflmak gibisinden
belki daha da ileri, yoldaflça, kardeflçe.
Eflik durumu benim de kafama tak›lm›flt›
ama farkl› bir yerden. ‹nand›¤›m öyle bir
fleydi çünkü. Ve daha önce bir yoldaflla
üzerine konufltu¤um bu fleyi Mülksüzlerde
bulmak o acayip mutlulu¤u o zaman da
vermiflti bana.(Bu arada ben anarflist olduktan çok sonra Mülksüzler okuyanlardan›m oysa Yerdeniz Üçlemesini anarflist de¤ilken okumufltum, san›r›m bir daha okumal›) Özellikle Kad›nlar, Rüyalar ve Ejderhalar okundu¤unda bu efllik durumunu Le
Guin’in kad›nlara yapt›¤› (Wolf ve Plath’e
yapt›¤› gibi) bir elefltiri oldu¤u görülebilir
diye düflünüyorum. Do¤urmak, çocuk bakmak, iyi bir ahç› olmak vs. otoritenin kendisi de¤ildir. Kabuk son derece yan›lt›c›d›r
oysa otorite çok derinlerdedir. Formal yap›n›n en ustal›kl› kapitalist ellerdeki halini
düflünürsek, formun en büyük baflar›s› gözden özü aklamas›d›r. (Ola¤an fiüphelilerdeki laf geldi akl›ma, “fleytan›n en büyük
baflar›s› insanlar› olmad›¤›na inand›rmas›d›r”). ‹syan›n tak›labilece¤i en büyük tehlike de budur. Ve feminizmin en çok aldand›¤› nokta da.
Ka¤›t Üzerinde, Kalem Ucunda,
Kelam Boyunca Anarflizm, Anarflistlik
Kalem onu tutan elde dillenir, kelam
ç›kt›¤› dille. D›fla püskürtücüsü ne ise sanatç›n›n, edebiyatç›n›n orda dillenir kendisi, dile gelir. Kimdir anarflist yazar, çizer,
sanatç›? Sanatla u¤raflan anarflistim diyorsa
biliveririz bunu. Seviyoruz ya yaftay›,
anarflistim diyorsa odur iflte arad›¤›m›z.
Avizeci spot!
- Noir Desir dinledin mi? Komünistler
abi.
- Manu Chao küresel karfl›t›. (Hemen
marfl oluverir)
- Chumbawamba da iyi. Ha bi de I
Wanna Be Anarchy In UK
Rastlant›yd› fiostakoviç’i dinledi¤imde, asab›m bozulmufltu. Sinir bozucuydu.
Y›k›c›yd›, öfke çoktu. Hiç flafl›rmad›m devrimcili¤ini ö¤renince. Montaj desem flimdi
NEREYE DO⁄RU
Zeynep Balc›
Heyecanl› bir bekleyifl ya¤murunda
Kalbimi afl›k olmakla korkutaca¤›m
Makbul olmufl düfl k›r›kl›¤›
Hayat›m›
Bir çikolata u¤runa da olsa
Çeliflkiler, rivayetler önüne sürüyorum
Güz bafllayabilir. gökyüzüne gönderilmemifl palayaçolarla
Rdineme gücü terzinin di¤er taraf›nda
Kay›p flehrin a¤›tlar›
Yüre¤ini hiçe say›p da k›r›lacak
Içime zincirlerle ba¤lanm›fl
Duyguyu, k›skançl›¤› kaçmak gibisini
Y›ld›zlara kavuflturacak kadar
Uzak ve rüzgarl› gecede
Yolculu¤a
On beflinde güme giden sevinçle
Yolculu¤a ç›k›yorum
sinemada komik mi kaçar? ‹lk kullanan
Ayzenstayn. Yoldafllar›n›n çok zaman›n›
almamak için mi yapm›fl. Marksist bir tav›r
oysa, vurucu-önemli noktalar›n öne ç›kar›lmas›, toplumsal gerçekçi durufl sinemada. Fütürist ressamlar›n k›flk›rt›c› renkleri
nelere k›zg›n koca flapkal› bir kad›n resminde. Tual üzerine ya¤l› boya. Mayerhold’un flenliklerinde, Living Theatre’›n
hayat› iflgallerindeki form muydu yaln›zca.
Anarflistler hiç eksik olmad› ama anarflist
de¤ildi hepsi de. Reçete araman›n yarar›
olmaz,deneme. Ortak nokta ortal›kta. Bulmaya çal›fl, dene. Dürüstlük desem yeter
miydi? ‹çi d›fl› bir olmak. ‹lle de anarflist
olsun demeye gerek kalmadan anarflist bir
özden yans›mas›na izin vererek, öncesinde
kabul ederek anarflizmi. Militarizme bo¤ulmufl devrim marfllar›ndan rahats›z olmayan kulaklara uygun mu bu sözler?
Frankeyfltayn’d› do¤al› y›kmaya tak›nt›l›
sömürücü bilimi gözler önüne seren. Goldwin’in k›z›, Shelly’nin kar›s› Marry yazd›.
Bizim Marry. Sen öcü misali m› sanm›flt›n?
Jules Verne maceralar›ndan daha iyi kaç
fleyde görebilirsin sömürücü beyaz adam›n
üstün tuttu¤unu kendi ‹ngiliz, Frans›z kültürünü Afrikal›’dan Asyal›’dan. Ben okuduklar›mda hiç rahats›zl›¤›n› göremedim
Jules’ün.
Aynas› de¤il midir yapt›¤› sanatç›n›n?
Anlat›c›s› de¤il midir etraf›n›n? Tarihi, felsefeyi anlay›verirsiniz biraz dikkatle. ‹flte
bu yüzden belki de çok y›llar sonra o s›rça
köflklerdeki yazarlar›n yazd›klar›n›n hangi
tarihe denk düfltü¤üne emin olamayacak
yaln›zca kitaplar› okuyanlar.
Bir de arada kalm›fll›k var tabii. Biçim
biçem daha edebi, biraz da amaç araç gibisinden yani. Hani flu varoluflçu oyun yazarlar›yla absürd oyun yazarlar›n› karfl›laflt›rmadaki gibi, Sartre’la Ionesco. Sartre gerçekli¤e, gerçekçili¤e karfl›d›r hele toplumsal›na çok. Ama kullan›r tüm kelamlar›n›,
kalemlerini, araçlar›n› ayn› flekilde. Ionesco zorla oyun yazar› olur bu dile g›c›k oldu¤undan. Hakk›n› verir konformist der
hepsine. “Dili yenilemek demek, dünyan›n
görüflünü yenilemektir. Devrim, düflünsel
davran›fllarda bir de¤iflim yaratmakla
olur.”
Ama aç›kça koyanlar da var kendilerini, her yola gelebilirlikleriyle. Everway
that I can. Ne de güzel temsil edildik, sonunda biz de birinciydik. Türk tavr›n› Avrupa’ya bu kadar iyi anlatan bir flark› olmam›flt› flimdiye kadar. IMF’ye dilencilik,
ABD’ye yalakal›k. Do¤u’yu selamlarken
Bat›’ya açmak k›ç›. Everway that I can diyor iflte Türkiye; her yolla gelirim Türkçesi. ‹çi d›fl› bir onlar›n biraz örnek almak laz›m.
Ka¤›t üzerinde, kalem ucunda, kelam
boyunca bir anarflizmde iyi gidiyor. Oysa
anarflizm yaflam içinde karfl›l›k bulunca anlamlan›r.
- Küçük ‹skender okudun mu? fiair.
Anarflist.
- Ha flu, O fiimdi Asker’de oynayan
gözlüklü mü?
39
FULLOTOMAT‹K B‹R YAZARLA
HAFIZAYA TOKAT TAR‹HE PARMAK DERSLER‹
sabahattin umutlu
‘’ şarkı düzenleyenler,saat tamircileri!.. şimdi tarihte saat kaç ,,
turgut uyar
40
şimdi size ne söylesem. hangi sözcüklerle söylesem. nerden nasıl ve nerenizden başlasam. plazalar sterildir.sırça
köşkler steril.laboratuarlarsa hijyenik.
ya da öyle bilinir.
periferi değil ama merkezler hep
sterildir.yani her türden iktidarın birinci
ve de ikinci ellerden üretildiği yerler.ve
de insansız evler…
sokaklar…öyle değil.
varoşlardan ve arka sokaklardan
girilince kentlere açık seçik görülür ki
görülür. kir, sokağa aittir. açık kalan lağımlardan sızanlar ve bok çukurları sizi
orda selamlar. işte o kir erdemdir.kendi
yüzüyle gelir.neyse odur ve sahicidir.
sokağa çıkmayanlar. sokakta olmayanlar kirden gizden bihaberdir. ve her
nedense bazılarının aklına ise kir, ancak
ve sadece kirli çamaşırları ortaya dökülünce ve canevlerinden vurulunca gelir.
hemen orda görünmez.hemen orda bilinmez ki her iktidar ve de onun yerli ve
de yabancı işbirlikçileri önce çevrelerinden başlayan bir temizlik harekatıyla
işe koyulurlar. bir şeyi unuturlar ki
unuturlar vicdanları hep kirlidir. ve sırça köşklerinde onlar her zaman sterildir. öyle mi…
hayatı.kültürsanatedebiyatı bir sayfa faaliyeti olarak görenlerin kirle ilişkisi sadece sayfalarda gizlidir. bu gizin
başka bir açıklaması ise yine bir sayfa
faaliyetidir.ve bu faaliyetin üzerinden
kurulan iktidar ilişkileridir. işte bu kirin
sahibi bellidir.kir iktidarın kiridir.ambalajı. imajı.içi beni dışı seni yani hepimizi. her yerimizi... yakarr mı yakarr. işte
bu iktidarın ideolojisidir. görünmezdir.
bilinmezdir.bilinse de söylenmezdir.
söylense de o değildir. yavaş yavaş nüfuz eder.iliklerden girse de damarlarda
kan yerine dolaşır.bu onların etiğidir.
işte bu ideolojinin ve kokuşmuş
etiğin temsilcileri ve de her şeyin merkezinde kendilerini görenler kendilerinden ve kendi cemaatlerinden olmayanlara varoşlarda yaşayanlara,yoksullara,işsizlere, serserilere, fahişelere, evsizlere ve de sokak çocuklarına ve hep
sokakta ve gece gündüz durmadan çöpleri karıştıranlara hep yukardan yukardan baktıkları yetmediği gibi kendilerinden olmayanlara tahammülleri de
olamıyor.olmuyor. çünkü bu ‘ıslah olmuşlar korosuna’ göre kendilerinden
‘’tarih, ayağa kalkılınca görülebilecek bir şey değildir ‘‘
ece ayhan
olmayanlar ve onların kokuşmuş değerlerini benimsemeyenler ve de temsil
edilmeyenler,sonsuz kibirleriyle iğrenerek baktıkları‘bir gün mutlaka temizlenmesi gereken’ucube yaratıklar olarak görülüyor. görülür (1) konuşma.
düşünme. düşüncelerini ifade etme yani yaşam hakkı da tanımıyorlar. tanımazlar.işte bu da kendinden başkasına
yani ‘öteki,ne- burada levinas’a ve onlara bin selam- tahammül edemeyenlerin ötekini yok sayanların faşizmi oluyor.
neyse sadede gelelim.ve hemen
soralım. peki neyi örter kir ve nerde nasıl gizlenir. ya da kirli bir yazı nasıl yazılır.
bunu daha fazla merak edenler ,akşam gazetesinin 31 ekim 2003 tarihli
sayısı ile birlikte verilen akşam-lık adlı
kitap ekinde yer alan ve bir hafıza kazası sonrasını andıran ve de fullotomatik
bir yazar olarak da bilinen e.b.’nin
‘kir’adlı yazısı ile,yine aynı şahsın kaleme aldığı ve yky’ınca yayımlanan kitaplık dergisinin 2003 kasım sayısında yer
alan ‘önyıkama, adlı yazılara bakabilirler.her iki yazıdan da anlaşılacağı üzre
birilerinin fena halde canlarının yandığı
ve hatta canevlerinden vurulduklarını
içtenlikle söyleyebiliriz
her iki yazıda da yazıyı yazanın üslubuna baktığımızda şunu açıktan görebiliyoruz.bu memlekette kimin düşüneceği ve düşüncelerini yazı ile ifade edeceği .kimin nerde olacağı ve de nasıl duracağı.hangi yazının geçerli,hanginin
çöpe gideceği.kim ne kadar ve nerede
yazar ise öyle ‘yazar’ olacağı.kimin kimi nasıl eleştireceği. hangi dergilerden,hangi dergilerdeki yazılardan ve
hangi dergilerdeki yazıları yazanların
adlarından bahsedileceği. tüm özgürlüğümüzün ve geleceğimizin aklın trafik
polislerine ve ahlakın zabıtalarına emanet edileceği vs.bunlar bir bir belli öyle
mi.yok öyle..
canevlerinden vurulanlar karşılarındakini hedef tahtasına koyarlar ve
aralıksız ateş ederler.taktikleridir: bu tür
durumlarda hep tetikçi kullanırlar. ama
onlar farkında değilken bazıları onların
gönüllü tetikçiliğini yaparlar. (bakınız
akatalpa dergisi 2003 ekim sayısında
yer alan ayşegül izmirli’nin ‘yine hazan mevsimi geldi;adlı yazısı.)aynı adlı
yazıda imlasız dergisinin 2003 eylül
ekim sayısında yazmış olduğum ‘sanat
şahsi ve muhteremdir’’den karaşın bir
şiire şiirde sınır çarpışmaları.’’adlı yazıda enis batur’a haksızlık ettiğim iddia
ediliyor.edilir.o yazıda söyleneler bellidir.ve kısaca şöyledir.birileri (enis batur
ve şürekası) bir ülkede ( türkiye’de )yayımlanan bir dergide (kitap-lık temmuz
ağustos 2003) ‘ otel ’ teması ile ilgili bir
dosya hazırlıyorlar.ve otel imgesi ve de
simgesi ile ilgili dünyanın değişik otellerinden ve bu otellerde yaşanan aşklardan ve hikayelerden bahsediyorlar.türkiye’den ve dünyanın değişik ülkelerinden yazı ve şiir örnekleri veriyorlar.iyi güzel.buraya kadar bir sorun
yok.ancak bu dergi bu ülkede yayımlanıyor.bildiğimiz kadarıyla dergiyi hazırlayanlar da bu ülkede yaşıyor.bir zamanlar bu ülkenin bir şehrindeki (sivas) madımak adlı otelde yapılan bir
katliamı gözardı ediyorlar. dergilerinde
yer alan ‘otel, adlı dosyalarında da hiç
bahsetmiyorlar. imlasız dergisindeki
yazıda ise bu durumun tartışması yapılıyor.ve bunun basit bir editörlük hatası
olarak görülemeyeceği tam tersine dergiyi ve dosyayı hazırlayanların tarihe ve
olaylara bakışlarındaki ideolojik ve etik
tavırlarından kaynaklandığı tezi savunuluyor.
unutmadan söyleyelim. otel adlı
‘dosya’yı hazırlama fikrinin de e.b’den
çıktığını dosyanın giriş yazısı olarak e.b
tarafından kaleme alınan yazıdan öğrenebiliyoruz. hatta galatasaray ünversitesindeki 2003 yılı derslerini otel imgesi ve simgesine ayıran bahse konu yazar
ve öğrencileri derinlemesine araştırmalar yaparak dosyayı hazırlıyorlar. burada
alıntılamak zorunlu oluyor. e.b.’nin 31
ekim 2003 tarihli akşam gazetesinin
akşam- lık ekinde yeralan ‘kir, adlı yazısından.’’ bazı otellerin üzerinde somut
olarak durduk: pera palas (ve yazarları),
hotel chelsea (ve şairleri, sanatçıları)
madımak (ve tragedyası). şimdi düşünüyorum: içeriğini bilmedikleri bir dersin içeriğini insanlar neden, neye dayanarak yargılıyorlar? bu sorgusuz sualsiz
infazın altında bekleyen duygu hangisi?
yanıtını da kendileri versin bir zahmet’’
birilerinin aklına sonradan geliyor. bir
yerde hatırlatılınca.hafızaları devreye giriyor. vicdanları da öyle.
önceden,otel adlı dosya hazırlanırken hiç kitaplarında yazmayan ve gündemlerine giremeyen (öyle meşguller
ki aynı anda kırk kitabı birden yazıyorlar ve kırk soruya aynı anda cevap hazırlıyorlar… mış) bir olaya sonradan ‘madımak(ve tragedyası)’ diyebiliyorlar.ne
yüzle ve hangi etikle. bir şey yazıyor ve
söylüyorsak okuyana karşı sorumluyuz
demektir. herkes her şeyi biliyor.çarpıtmaya gerek var mı.imlasız dergisindeki
yazıda tartışılan otel adlı dosyadır. sizin
hafızaya tokat tarihe parmak tavrıyla
anlattıklarınız değil.yine de size derslerinizde başarılar dileriz.
bu nasıl bir hafızayla tarihe bir bakıştır ki 2003 yılında ve hala cereyan
eden ırak işgalinden (yoksa savaşı mıydı(!)) o günlerde ve bu gün dergilerinde
vs.hiç söz etmeyenler benim o konuda
yazılmış fakat yayımlanmamış sayfalarca notlarım var da diyebiliyorlar.milyonlarca insanın tertemiz hayallerinin
üzerine basarak oturduğunuz ve yukardan yukardan konuştuğunuz o sırça
köşklerinizde ikiyüzlü bir ahlakın temsilcileri olarak sizleri hafıza kazalarınızla baş başa bırakıyorum.vicdanları bok
içinde yüzenler bize nasıl boktan ve
kirden bahsedebilirler…
bizim adımıza üzülmeyin.dertlenip
tasalanmayın.meydan sizin sandığınız
gibi boş değil.sanmayın ki sizin iktidarınıza saldıranlar ve ikiyüzlü ahlakınızı
deşifre ederek hala özgürleşme umudunu taşıyanlar yalnız ve elleri boş duruyor.okuyanlarda yazabilir.düşünür ve
eleştirebilir.sizleri ve kurumlarınızı
da.hem de yıkıcı bir eleştiri anarşist bir
eleştiriyle.
şunu unutmayın ki bu eleştirilerin
arkasında sizin hep yok saydığınız ve
varlıklarına dahi tahammül edemediğiniz kültür ve sanat alanında iktidarınızın
dahili hattından yayın yapmayan ve sizin kokuşmuş estetik ölçütlerinize göre
ürünler vermeyen ve fazla da ortalıkta
gözükmeyen birileri var.ve de hep olacak.her an karşınıza çıkabilirler. yani
biz varken size bu ülkede huzur yok.
sormanın bir gereği var mı. içimde
kalmasın ve ibreti alem olsun diye soruyorum.peki enis batur nerden konuşuyor... yanıtını size bırakıyorum.
(1) 1994 yılında edebiyat eleştiri
dergisinde yayımlanan ‘sivas’tan sonra
sanat ve sombahar ‘da şairin kimlik
krizi’ adlı yazımda bir önerim olmuştu:
1 adet şiir ve şair standartları enstitüsü
kurulsun başına da e.b.getirilsin diye.tekrarlıyor ve ekliyorum.1 adet kanı
kiri ve gizi arıtma enstitüsü kurulsun ve
başına yine aynı şahıs getirilsin.
ac› tat
zeki karaaslan
kuyu dibinde serinliyor bu¤ulu nefesim
sesim; irfana boyuyor zift yüzleri
son defa içelim, aferist zehri saç›lmadan gülü
titreflen fay hatlar›ndan bilirim geleni; k›rm›z›d›r
sular karar›rken, nereniz beyazlafl›r
sö¤üt salk›ml› günlerden çald›¤›n›z gölgede pay›m›z var
-herkes bilir-mi?seviniz; kirletmeyiniz ›rmaklar›n› aflk›n
dokunmay›n›z ak›fllar›na hüzünlendi¤im hayata
dereler a¤›t›n› y›kmak üzeredir:
kuruyan ovan›n avuçlar›na
-güzel temenni!ara s›ra kalp yap özünü, süsle bendini
o külden mozaik sona ermekte: gör!
sevcem! korkusuz da¤a g›ptal›ysan
y›rt›k libastaki can› akik tarlas› yapmal›s›n...
Burak Baysun
Kaotik Gün
Gün yüzü ile derbeder olan bu dertli bafl›m
Ç›¤l›klar aras›ndan uzan›r ruhanî leflim
Elma a¤açlar› ile kutsam›fl›m uçkurumu da
utanm›fl, s›k›lm›fl›m.
Bedenimin evreleri yeniden yaflan›rken geriye
Çaresiz akar bedenime eriye eriye.
Tanr›tan›maz Bebeklere Özgü
Nihayet nihai güzellik, mor k›rlar›n ard›ndan
Do¤rad›¤›m dilim ve küllerimi savurdu¤um Ganj, serin
Yüzüme bulad›¤›m avuçlar›mdaki k›r›fl›kl›klara de¤in,
Amnesia; beynimden afla¤› süzülen irin
Tanr›tan›maz Bebeklere Övgü dolu dikenli yüre¤im.
41
sera insanlar›
gökhan karadafl
42
bir gürültü ile uyand›m,
gözlerimi açt›m. nerede oldu¤umu unutmufltum. gövdem
topra¤a kaynam›flt›. küçücük
kül rengi ›fl›klar belirmifl, gözlerimi kamaflt›r›yordu. uykumu
bölen garip h›fl›rt›y› duydum
yine, yeflil botlar›yla bir bahçevan birkaç zay›f bitkiyi ve baz›
gülleri bir bir yolup, cezaland›r›rcas›na kirli bir çuvala dolduruyordu.
hayk›rd›m. flafl›ran bahçevan h›fl›mla yan›ma geldi bir
s›çray›flla. daha ne oldu¤unu
anlamadan o yeflil botlar›yla
tekmelemeye, ezmeye bafllad›
beni. bast›rd›kça bast›rd›. can›m ac›yordu. öldürmedi b›rak›p gitti sanki ac› çekeyim diye. yeniden hayk›rd›m duymad› bile. bitkileri koydu¤u çuval› sürükleye sürükleye ç›kt›
çevredeki tek kap›dan.
yaprak oynam›yordu çevremde. tüm bitkiler donup kalm›flt›. gözlerini flaflk›nl›kla kar›fl›k bir korku kaplam›flt› tümünün. hepsi kabu¤una çekildi. o koca serada ac›lar›mla yapayanl›z kalm›flt›m. durdum.
bacaklar›m› karn›ma çekerek
karn›mdaki a¤r›y› dindirmek
istedim. olmad› bacaklar›m›
çekemiyordum kendime. felçmi oldum yoksa. aman tanr›m!!! bacaklar›m topra¤a girmifl, gövdem ve kollar›m ise
yaprakt›. yeflildim ve yere saplanm›flt›m. nas›l böyle bir anda
giriverdim topra¤a köklerimle.
bacaklar›m› oynatarak kurtulmaya çal›flt›m.
bir bitkiydim sanki evet
evet bir bitkiydim. bütün gücüyle günefle uzanan ama sap›n› bir türlü uzatamay›p toprakta tutsak kalan bir bitki. uyanam›yordum. bütün geceyi böyle
ç›rp›narak geçirece¤imi düflünmek beni öldürüyordu.
karabasan bir rüya görüyordum san›r›m ama olmad›¤›n›
anlamak çok sürmedi. bir ottum ben.
flizofren bir ak›lla düflünmeye bafllad›m. ama ben bir insand›m nas›l bir bitki oluverdim bu serada. rüyam›yd›. hay›r ac›lar›ma bak›l›rsa bu bir
rüya de¤il. yoksa hep bir bitkiydimde kendimi insan m› san›yordum.
sanki boyut de¤ifltirmifl, bir
seraya bacaklar›mdan topra¤a
saplanm›fl bir flekilde hapsedilmifltim. bir sera buras›, tek kap›l› 3-4 metrelik bir yer.öyle
dar ve öyle özgürlü¤ü k›s›tlay›c› ki. kap›s› bile tek, girifl var
ç›k›fl yok tarz›nda. yan ve tepe
pencereler var. sanki bize istedikleri ve uygun gördükleri kadar hava vermek istiyor sera
sahipleri. hepimiz, yani tüm
bitkiler s›ra s›ra dizilmifliz. s›ra
aras› 20 santim. san›r›m birileri
kaynaflmam›z›, birlik olmam›z›
istemiyor. suyu bile damlayla
veriyorlar hepimize. alt›m›za
drenaj diye kuyular kaz›lm›fl,
san›r›m aya¤›m›z› kayd›rabilmek için. baksan›za zay›f olan›, ayk›r› olan›, onlara uymayan› veya düzeni bozan› parayla
tuttuklar› bahçevanlar arac›l›¤›yla kopar›p bafllar›ndan, at›veriyorlar seran›n d›fl›na.
üzerimizde esen hakim rüzgarlar bizi istedi¤i yöne yat›r›yor. suyumuz havam›z herfleyimiz hesapl›. sahiplerimizin istedi¤i gibi.
baksan›za yan› bafl›mdaki
eski otlardan biri ne diyor " son
zamanlarda flüpheci oldum. eskiden konuflurdum sessizim art›k. kaybetti¤imi ve güçsüzleflti¤imi görenlerden uzaklaflt›m.
hayat çok bunalt›c›, tac› giyen
kafa a¤›rlafl›yor. düflmeyipte,
hayal k›r›kl›¤›na u¤ratmak isterdim hepinizi"
ya flu bitkinin dedikleri "
rüzgar›n aln›m› tokatlad›¤› anlar içimi büyük bir korku kapl›yor. sanki kar›nca ve hamam
böce¤i ordular›, bafl›ma sald›rmak için sözleflmifller. beynime
doluflup orda karargah kurmufllar. onlar›n ço¤al›p bütün düflüncelerimi birer birer yuttuklar›n›, kafatas›m› içi bofl bir kabak gibi b›rakt›klar›n› görüyordum sanki."
bask›dan, sömürüden ve
devlet kollektivizminden sürekli s›yr›lmaya çal›flan ben
burdan da kurtulabilirdim bir
bitkide olsam. günefl bile parlamazken pencerede, bafl›m›z›
çevreleyen kargalar›n çemberi
daralmaktayken ben ot olamazd›m. bu sera otorite, bask› ve
çerçeveyse ben ç›kmal›y›m
burdan. gözüm gerçekleri görmeli. ben ç›karken çevremdekileride sürüklemeliyim. yoksa
hepimiz birer ot olarak bir serada yaflayaca¤›z. havam›z suyumuz hesapl›. yaflam›m›zda,
ölümümüzde...
imlas›z mektup
Yazmaya ihtiyac›m var. Öte yandan
elle tutulur bir yaz› yazacak gücü kendimde bulam›yorum. Yazma ihtiyac›m›
giderebilmem için mektup biçilmifl kaftan. Böylelikle ‹mlas›z’la ba¤›m› korumufl olabilece¤im.
Hiç kimse’nin dedi¤i gibi insan
böyle bir mektupta nereden bafllayaca¤›n› bilemiyor. Oysa söyleyece¤im çok fley
var. Daha dün gece saatlerce yürüyerek
neler yazaca¤›m› kurgulam›flt›m. Kuraca¤›m cümleler, girifl, geliflme sonuç her
fley yerli yerine oturmufltu. Fakat flimdi
kurgulad›¤›mdan tamamen farkl› bir
noktadan bafllad›m. Zaten hayattaki çok
fley asla kendi kurgulad¤›m›z gibi olmuyor. Tasarlad›¤›m›zdan tamamen farkl›laflarak gerçeklefliyor. Belki bu yüzden
yenilmifllik duygusuna kap›l›yoruz. Bir
mektup yazmaya kalk›flt›¤›m›zda bile
bafl›m›za gelebiliyor bu durum. Yaz›klanmal› m›? Bilmiyorum. Ama iyi bir yan› var tüm bunlar›n. ‹nsan›n yarat›c›l›¤›n› k›flk›rt›yor.
...
fiu anda gerçekte var olmayan bir
ka¤›da gerçekte varolmayan bir daktilonun tufllar›na dokunarak yaz›yorum. fierit yok. Mürekkep yok. Hurufat yok...
Gündelik hayat›m hep bu flekilde geçip
gidiyor. Gerçekte varolmayan sar› bir
boyayla mavi boyay› kar›flt›rarak, gerçek
olmayan yeflil bir boya elde ediyorum.
Hayali bir dia üzerindeki toz zerreciklerini, k›l› tüyü, çizikleri hayali aletlerle
rötuflluyorum. Gerçek olmayan bir mercekle fotograf› istedi¤im kadar büyütebiliyorum. Noktalar, çizgiler, kareler, üçgenler hep hayal ürünü.
Durumu daha fantastik hale getiren
tüm bu yan›lsamalar›n zihnimin d›fl›nda
bir yerde, karfl›mdaki ekranda gerçekleflmesi... Olup biteni benden baflkalar› da
görebiliyor. Bu simülasyon benim mesle¤im. Günümün büyük bir bölümünü
bilgisayar denilen flu teknolojik rüya makinesinin karfl›s›nda geçiriyorum. Olmayan ka¤›tlar üzerinde, olmayan resimlerle, desenlerle, yaz›larla grafik denilen
modern sanat›n dilini kullanarak yaflam›m› sürdürmenin yollar›n› ar›yorum.
Hayat›m› kolaylaflt›rmas›, ifllerimi
h›zland›rmas› gereken bu makine benim
hayat›mdan uzun zaman dilimleri çal›yor. Evime, arkadafllar›ma, kitaplar›ma
ay›rmak istedi¤im zamanlar› gaspediyor.
Onun karfl›s›nda geçirdi¤im zamanlar o
kadar uzun ki. Sadece bu bile, sinirlerimin tepeme ç›kmas›na, tiksinmeme yetiyor. Evimdeki bilgisayar› yaklafl›k birkaç
y›ld›r hiç açm›yorum. Açmak istemiyorum. Karfl›s›na geçti¤im zaman bir girdap gibi beni içerisine çekiyor. Ona esir
olmak istemiyorum. Gerçek ka¤›d›, tükenmez kalemi unutmak, onlara yabanc›laflmak istemiyorum. Belki bu yüzden
elektronik posta bile itici geliyor. Zorunlu yaz›flmalar›n d›fl›nda e-posta kutumu
genellikle gelenleri okumak için kullan›yorum.
Teknolojiyle iliflkim tamamen iki
ucu boklu paradoks olarak tan›mlanabilir. Hasbelkader bu konuda profesyonelleflti¤im için ona ba¤›ml›y›m. Öte yandan onun karfl›s›nda insanl›¤›m› hat›rlad›kça, halen insan kalabilmek için direnifle geçmekten baflka, tepki ve tav›r almaktan baflka çarem yok. ‹yimser ve saf
bir bak›fla sahip olsam! bilgisayar benim
dünya görüflümü bile oluflturabilir. Bu
t›pk› eski dolmuflçular›n fortçu-magirusçu çekiflmelerine benzer. Tabi bizim
meslektafllar biraz daha mürekkep yalam›fl olduklar›ndan sözünü etti¤im çekiflmelerin felsefi, sosyolojik doneleri vard›r. Az›nl›kta kald›¤›m için dünyan›n bütün mekçileri birleflin ad›nda fantastik bir
bilim kurgu bile yazabilirim...
Teknoloji bana verdikleriyle beni aldatabilir. Fakat benden çald›klar›n› farketti¤im için beni kand›ram›yor. ‹nanm›yorum.
‹mlas›z’›n yay›m zamanlar› yaklaflt›¤›nda hep yazmak isteyip yazamad›klar›m akl›ma geliyor. ‹ki ay ne çabuk geçiyor diye hay›flan›yorum. Fakat imlas›z
gerek seyrek yaz›flmalarla, hummal› haz›rl›k günleriyle, matbaa kofluflturmas›yla, postas›yla, kargosuyla benim direnifl
ruhumu destekliyor. ‹mlas›z benim düflündüklerimin, inand›klar›m›n prati¤e
dönüflmüfl hali. Yaflad›¤›m bütün yan›lsamalar›n içinde beni hayata ba¤layan, hayat karfl›s›ndaki duruflumu, tutumumu
belirleyen sembol haline geliyor. ‹mlas›z’› elime ald›¤›mda yaln›z olmad›¤›m›
biliyorum. Ayn› yabanc›laflma duygusunu, benzer yan›lsamalar›, ac›lar›, yaflayan insanlar›n varoldu¤unu bir kez daha
görüyorum.
Hem yaflad›¤›m hengameden, hem
yap›m nedeniyle bir kenarda duruyorum.
Ama bu d›flarda durdu¤um anlam›na gelmiyor elbette. B›rak›n popülerli¤i ortalarda görünmek bile becerebildi¤im bir
ifl de¤il. Sadece fonda uçuk-belli belirsiz
bir flekilde varolmak. Böyleyim iflte.
Bu mektubu niye yazd›m. ‹mlas›z’›n irey olarak benim için ifade etti¤i
anlam›n bilinmesini istedim diyebilirim.
En basit sebebi bu. Sonra sürekli sorulan,
gündeme gelen belli bafll› bir kaç konu
var ki onlara da bana ait cevaplar› dile
getirmeliyim. Neden imlas›zda imla kullan›yorsunuz deniliyor. Asl›nda sadece
imlas›zda de¤il bir çok dergide yay›mlanan fliirler buna yeterli bir yan›t içeriyor.
‹mla özellikle fliirde tamamen çi¤nenmifl
durumda. Gerçek imlas›zl›k fliirde kendini gösteriyor. Yaz›da ise kural oldu¤u
için uymuyoruz. Sözümüzü anlafl›l›r k›labilmenin do¤al bir sonucu. T›pk› harflerden biri gibi.
Di¤er bir soru anarflist bir derginin
parayla sat›l›p sat›lmayaca¤› konusu. ‹mlas›z üzerinden ticaret yapm›yoruz. ‹mlas›za para vererek sahip olanlar asl›nda ticari bir döngünün içinde hareket etmiyorlar. Sadece imlas›z›n yaflamas› için
küçük bir katk›da bulunuyorlar. Bu karfl›l›kl› yard›mlaflma ve dayan›flman›n küçük bir göstergesi olarak alg›lanmal›.
Malum ka¤›t, matbaa, posta-kargo gibi
imlas›z›n varolmas› için kaç›n›lmaz nesneleri ve hizmetleri sat›n al›yoruz. . ‹mlas›z, ilk imlas›zlar›n tamamen kendili¤inden ve gönüllü olarak verdikleri katk›
paylar›yla hayat kazand›. Geçimini bu
tür ifllere harcad›¤› emekle sa¤layan ben
elimden geldi¤ince eme¤imi imlas›zlarla
paylafl›yorum. Halim’in cebinden yapt›¤›
harcamalar› ayr› bir yere koyuyorum. Bu
güne kadar özellikle reklam almaktan
kaç›nd›k. ‹mlas›zda yazanlar günümüz
dünyas›nda telifle ilgili kayg›lar› tafl›m›yorlar. En az›ndan imlas›z söz konusu oldu¤unda. Tüm bunlar önemsiz gerekçeler olarak görülebilir. Ama tafl›d›klar› bilinçli tav›r nedeniyle dikkate de¤er olmal›.
‹mlas›z edebiyat dünyas›n›n iktidarlar›nca tan›nmamaya devam ediyor. ‹mlas›z üzerine söz söyleme zorunlulu¤u
duyan birileri sadece meflruiyet kazand›rmamak (belki reklam›m›z› yapmamak) ad›na ad›m›z› a¤z›na bile alm›yor.
Elimizdeki teknolojik imkanlarla, kiflisel
iliflkilerimizle ya da verili biçimleri kabul ederek edebiyat ortam›nda farkl› bir
yer edinebilirdik. ‹mlas›z bunun d›fl›nda
kalmay› tercih edenlerin oluflumu. Çünkü Hiçkimsenin önceki say›da belirtti¤i
nedenler önemli. ‹mlas›z, bireylerin birbirlerini dinledikleri, dinlemeyi daha ileri boyutlara tafl›d›klar› bir platform. Eksikliklerimiz, yanl›fllar›m›z, hatalar›m›z
yok mu? Ne yaz›k ki ütopyalarda çizilen
bir dünyada yaflam›yoruz.
musibako
pk. 219 kayseri
43