Bolivya Günlüğü - Tepki ve Değişim Dergisi

Bolivya Günlüğü - Tepki ve Değişim Dergisi

ERISYAYINLARI
[email protected] http://www.kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
İÇİNDEKiLER
9
Zorunlu Bir Giri§, Fidel Castro
BOLiVYA GUNLUGU
CHE GUEVARA 25
27
35
47
60
72
88
105
119
132
147
161
180
I. KASIM 1966
II. ARALIK 1966
III. OCAK 1967
IV. §UBAT 1967
V. MART 1967
VI. NiSAN 1967
VII. MAYIS 1967
VIII. HAZiRAN 1967
IX. TEMMUZ 1967
X. AGUSTOS 1967
XI. EYLUL 1967
XII. EKiM 1967
184 E K L E R
186
Kiiba Devleti Bakanlar Kurulunun 15 Ekim 1967 Tarihli Karan
187 ELN 1 Nolu Bildiri
189 ELN 2 Nolu Bildiri
191 ELN 3 Nolu Bildiri
193ELN 4 Nolu Bildiri
19426 Temmuz iSin Kutlama Mesaji
195ELN-B Komutanhgi Politik Komiseri
196ELN 5 Nolu Bildiri
198 Kentlerde Qah§acak Kadrolara Talimat
202 Komutan Che Guevara’mn Aldigi Mesajla
ZORUNLU BIR GIRi§
Fidel Castro
Gerilla ya§ami boyunca gozlemlerini bir gunliige not etmek, Che’nin ah§kanhgiydi. Sarp ve engebeli yollarda, nemli ormanlarda uzun yuruyii§lerden sonra, sirt gantalannin, silahlannin,
cephanelerinin agirhgi altinda ezilen adamlar, bir dakikalik molalarda dinlenirken, yada yorucu bir gunun sonunda, kamp kurmak i?in yukandan emir aldiklannda, Che’yi (Kubahlar ba§tan
beri ona sevecenlikle boyle diyorlardi), kuSiik bir cep defteri Sikanp doktorlara ozgu okunaksiz yazisiyla izlenbaglamimlerini yazarken goriirlerdi.
Bu notiardan kurtarabildiklerini, daha sonra Kuba’daki devrimci sava§in tarihini kusursuz bir anlatimla dile geUren yazisinda
kullanmi§ti, tumuyle devrimciydi, ogreticiydi ve insan sevgisiyle
yogrulmu§tu bu notiar.
Bu notiar, ashnda, yayinlanmak igin kaleme ahnmi§ degildi, bunlar mevcut durumun, olaylann ve insanlann degerlendirilmesinde ona veri olarak hizmet ediyordu. Hem titiz bir gozlemci,
hem tahlilci, gogu kez de ince bir mizahin bi?imlendirdigi [sayfas]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
9
bir du§iince tarzinin dile getirili§iydi. Sade bir anlatimla tutulan bu
notlar bir butun olu§turuyordu.
Bu notlann, gerilla birligi liderliginin agir yukumlulukleri
altinda, bedensel gucun insanustu bir cabayla ve kahramanca
harcani§inin ardindan gelen ender dinlenme anlannda, 50k agir
ko§ullar altinda yiiriitulen bir mucadelenin basjangic a§amasinda
yazildigi unutulmamahdir. Bu da, onun sarsilmaz iradesini ve cah§kanhgini bir kez daha kanitlar.
Bu gunlukte anlatilan olaylar aynntih bicimde tahlil edildiginde devrimci gerilla orgutunun geli§imine ozgu kacinilmaz
yanh§lar, ele§tiriler ve suclamalar gondur.
Ozellikle son derece olumsuz maddi ko§ullar icinde ve
sayica 50k ustun bir du§manla kar§i kar§iya bulunan gerilla ordusu cekirdegi evresinde, ele§tiriler, surekli vurgulanmalidir, gunku
en kuSuk bir savsaklama, en Onemsiz goriinen bir yanh§1 felake-te
yol agabilir. Bu evrede lider, yapilandan daha fazlasini istemek
zorundadir. Ayni zamanda, her olaydan, her olgudan, -bunlar anlamsiz goriinse bile- sava§5ilanni ve yeni gerilla birliklerinin gelecekteki kadrolanni egitmek igin yararlanmasi gereklidir.
Gerillanin olu§um sureci, insanlann bilin?lerine ve onurlanna yapilan surekli bir gagndir. Che, devrimcilerin en duyarh yanlanna seslenmeyi 50k iyi bilirdi.
Che tarafindan bir?ok kez suglanan Marcos, gerilla ordusundan onursuzca kovulacagim duydugunda §6yle cevap vermi§U:
“Beni kur§una dizin daha iyi.” Sonra da hayatini kahramanca
feda etti. Onceleri guvendigi, daha sonralan §u yada bu nedenle
kinamak zorunda kaldigi adamlann tumu ayni bicimde davrandilar. Lider olarak son derece karde§ce ve insanca davranmasina
kar§in, gerektiginde sertle§meyi ve buyiik taleplerde bulunmayi
da cok iyi biliyordu Che. Ne var ki, ozellikle ve herkesten cok
kendine kar§i boyleydi. Che’nin disiplini, gerilla bilincine ve kendisinin olu§turdugu guclu ornege dayanirdi.
Gunlukte, Debray’den sik sik sozedilmektedir. Debray’e,
Avrupa’da bir gorev verilmi§U, ama Che, icin icin onun gerillacilar
[sayfae] arasinda kalmasini isUyordu. Notiarda, bu devrimci yazann
tutuklanip hapsedilmesinden Che’nin duydugu buyiik endi§eyi
sezebiliyoruz. Debray’le belirli bir anla§mazhga du§mu§tu ve onun
10
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
davrani§lan konusunda kararsizdi.
Debray’in baski aygitinin carklannda ya§adigi seriiveni, onu
tutuklayanlann ve i§kencecilerin kar§isinda gosterdigi cesareti ve
kararhhgini korudugunu, Che ku§kusuz biliyordu. Ote yandan Che,
Debray’in yargilanmasinin politik oneminin altini cizmis, ve 3
Ekim’de 61durulu§iinden alti gun once, son derece gergin ve hircin olaylann ortasinda §u notu du§mu§tu: “Debray’in, provokator
bir ogrenciyle yaptigi cesur konu§mayi dinledik”. Onun, yazara
ili§kin son notu bu olmu§tu.
Kuba devriminden ve bu devrimin gerilla hareketiyle ili§kisinden sikca sozedildigi icin, bazilan, Gunluk'u yayinlamakla,
yankee emperyalistlerinin ve bunlann muttefigi olan Latin Amerika oligar§ilerinin eline, Kiiba’ya kar§i abluka, tecrit ve saldin planIan icin kanitlar verdigimizi, onlan ki§kirttigimizi soyleyebilirler.
Olaylan boyle degerlendirenlere, yankee emperyalizminin
diinyanin neresinde olursa olsun, cinayetlerini surdiirmek icin
hicbir bahaneye gerek gormedigini, cunku ulkemizde yayinlanan
ilk devrimci yasayla birlikte Kuba Devrimi’ni ezme cabalanna giri§tigini animsatmak iyi olur; bunun acik ve bilinen bir nedeni de,
emperyalizmin dunya gericiliginin jandarmasi, kar§i devrimin sistemli ki§kirticisi ve yeryiizunde varhgini surduren en gerici ve en
insanhk di§i toplumsal yapilann savunucusu olmasidir.
Devrimci hareketle dayani§ma bir bahane sayilabilir, ama
asla bir yankee saldinsina neden olmayacaktir: Bu bahaneyi yaratmamak icin uluslararasi dayani§mayi yadsimak, cagimizdaki
toplumsal devrimlerin entemasyonalist kimligine butunuyle yabanci, gulunc bir deveku§u siyaseUdir. Devrimci hareketie dayani§madan kacinmanin anlami, yankee emperyalizminin eline koz
vermemek degil, gercekte emperyalizmle ve onun dunya egemenligi ve dunyayi kolele§Urme siyasetiyle dayani§ma icine girmeMr. [sayfa 7]
Emperyalizmin ve somurgeciligin yuzyillar boyunca egemenlik altina alip somurdugu butun ulkeler gibi, ekonomisi az
geli§mi§, kucuk bir ulke Kuba. Birle§ik Amerika kiyilanna uzakligi
yalnizca 90 mil ve egemenlik alani icinde yankeelerin bir deniz
ussu bulunmakta. Kuba, toplumsal ve ekonomik geli§iminde sayisiz engelle kar§i kar§iya. Devrimin zaferinden bu yana, ulkemiz,
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
11
bircok tehlikeye maruz kaldi. Fakat devrimci cizgimizin sapmazhginin beraberinde getirecegi gucliikler bizi sarsamayacak, emperyalizm bize boyun erdiremeyecektir.
Devrimci acidan bakildiginda, Che’nin Boliuya Gunlugu'nun
yayinlanmasi konusunda ba§ka secenek yoktur. Gunluk, Barrientos’un eline gecmi§, o da birer kopyasini hemen CIA’ye, Pentagon^ ve ABD hiikumetine iletmi§tir. CIA’ya yakin gazeteciler, bu
belgeyi, daha Bolivya’dayken ele gecirmi§ler ve “§imdilik” yayinlamamak uzere anla§arak fotokopisini cikarmi§lardir.
Barrientos hiikumeti ve yiiksek askeri §eflerinin, bu gunlugiin yayinlanmasini istememeleri icin yeterli nedenleri vardi; ciinkii Gunluk, ordulannin gucsuzlugunu ve birkac haftalik bir sava§ta
ikiyiizden fazla silahi ellerinden alan kararh gerillacilardan olu§mu§
bir grubun kendilerini yenilgiye ugrattigini aciga vunnaktaydi.
Bunun di§inda Che, Barrientos rejimini oylesine gercege
uygun sozlerie anlatir ki, artik bunu tarihten sokup atmak olanaksizdir.
Ote yandan emperyalizmin de kendine gore nedenleri vardir: Che ve ortaya koydugu olaganustu ornek, her gecen gun
gucleniyor, du§unceleri, fotografi, adi; ezilen ve somurulenlerin
haksizhga kar§i mucadelesinde bayrakla§iyor, ogrenciler ve aydinlar arasinda giderek buyiiyen bir hayranhk uyandinyor.
Birie§ik Amerika’da bile, zenci hareketiyle sayilan her gecen
gun biraz daha artan ilerici ogrenciler, Che’yi benimsiyor. Yurtta§hk
haklan icin ve Vietnam’in i§galine kar§i yapilan buyuk gosterilerde, Che’nin resimleri mucadele simgesi olarak dalgalaniyor. Bir
ki§inin, bir adin, bir ornegin, bu kadar kisa bir zamanda ve boylesine guclu bir tutkuyla §anlandinlmasina [sayfas] tarihte pek ender
rastlanir yada hie rastlanmaz. Bunun nedeni, Che’nin, bugunun,
giderek de yannin dunyasini belirieyen enternasyonalist du§unceyi, en katiksiz ve en ozverili bicimde temsil etmesidir.
Gecmi§te somurgeci gucler tarafindan ezilen, somuriilen,
bugunse, yankee emperyalizmi tarafindan son derece buyiik bir
yoksulluk ve azgeli§mi§lik icinde tutulan Kita’dan ba§layarak, emperyalizmin ve somurgeciligin metropollerine vanncaya kadar,
devrimci mucadelenin evrensel simgesi durumuna gelen bu 6zgun ki§ilik giderek daha da yukselmektedir.
12
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Yankee emperyalistleri, bu ornegin guciinden ve onu taratabilecek her§eyden endi§e duyuyor. Gunluk’un asil degeri, olaganustii bir ki§iligin canh anlatimi olmasindan kaynaklanir. Her
gunku ate§lilik ve gerginlik i?inde kaleme ahnan gerilla dersi,
halklan k61ele§tirenlerin ve onlann parah askerierinin kar§isinda
Latin Amerika insaninin Qaresiz olmadiginin dinamit kadar tehlikeli, ger?ek bir kanitidir. Gunlugun §imdiye kadar yayinlanmamasinin nedeni budur.
Kendilerine marksist, komiinist ve benzeri adlan yaki§tirmalanna kar§in, Che’yi, yanilgi i?inde bulunan bir seriivenci, en
olumlu degerlendirmeyle, olumuyle Giiney Amerika’daki silahh
miicadelenin sonlanacagi bir idealist olarak damgalamaktan ?ekinmeyen sozde devrimciler, oportiinistler ve her turlu riyakarlar
da Gunluk’un yayinlanmamasindan yanalar. “Bu du§iincenin en
buyuk savunucusu, deneyimli gerillaci Che bile, gerilla sava§inda
olduriildugune ve ba§lattigi hareketin Bolivya’yi kurtarmadigina
gore, bu onun ne kadar yanildigini gosterir”, diyorlar. Bu al?aklardan kimbilir ka? tanesi, g6rii§ ve tavirlannin emperyalizm ve en
gerici oligar§ilerle uyum i?inde olmasindan yuzleri kizarmadan,
Che’nin olumune sevindiler.
Ba§ka bir gizgi i?in butunuyle yetersiz olduklanndan -daha
sonra anla§ilacagi gibi- gergekte, gerilla gruplanni yoketmek, devrimci 5ali§malan yavasjatmak ve gulun? politik goni§lerini ortulu
bi?imde benimsetmek amaciyla, tayin edici silahh mucadeleye
katihp gerillacihk oynamaktan gekinmeyen bu ki§iler, kendilerini
ya da hain yoneticileri bu yoldan hakh gikarmaya [sayfa 9] gabaliyorlar. Bir de sava§mak istemeyenler, hi?bir zaman halk ve onun
kurtulu§u igin sava§mayacak olanlar, devrimci du§unceleri, kitieler agisindan igerikten yoksun, anlamsiz, dogmatik afyon haline
sokarak karikaturle§Urenler, halkin mucadele orgutlerini, Kita’nin
somuriilen halklannin gergek gikarlanndan 50k uzak bir politikanin savunma araglanna donu§turenleri boylelikle dogrulamaya ?
ah§iyorlar.
Che, gerilla sureci iginde olumunu dogal ve olasi goriiyor,
ozellikle son yazilannda, bunun Latin Amerika’da devrimin ka?inilmaz ilerleyi§ini durduramayacagina i§aret etme ugra§i veriyordu. Tricontinental’e gonderdigi mesajinda §u du§unceyi ileri surChe Guevara
Bolivya Gunlugu
13
mu§tu: “Turn eylemimiz emperyalizme kar§i bir sava§ narasidir
ve insanhgin en buyuk diismani Kuzey Amerika Birle§ik Devletleri’ne kar§i, halklann birligine baghdir. Sloganlanmiz, kulaktan
kulaga yayilacaksa, silahlanmizi kavramak icin ba§ka eller uzanacaksa, ba§ka insanlar mitralyoz sesleri ve yeni sava§ naralan
arasinda cenazelerimize agit yakacaksa, 610m ho§ geldi, sefa geldi.”
Che, hayatini hice sayarak, kendini devrimin bir neferi olarak goriiyordu. Bolivya da surdurdugu mucadelenin son bulmasiyla, onun du§uncelerinin ba§ansizhga ugradigini savunanlar, ayni
basit g6rii§le, eserlerini sonuclandiramamis, ve cabalannin uriinunu gorememis, olan marksizmin kuruculanyla birlikte butun
buyuk devrimci du§uniir ve onculerin du§uncelerini de reddedebilirler.
Ne Marti ve Maceo’nun ?aU§ma sirasinda olmeleri -ki bunu
kurtulu§ sava§i sonuna yakla§irken yankee istilasinin mucadeleyi
kesinUye ugratmasi izlemi§Ur- ne de emperyalist ajanlar tarafindan katiedilen Julio Antonio Melle gibi sosyalist devrimin hayranhk uyandiran savunuculannin olumu, yuzyil once ba§layan bir
geli§imin zaferini 6nleyebilmi§Ur. Artik hie kimse davanin derin
anlamindan, Kubali devrimcileri her zaman esinlendirmi§ olan
bu onculerin mucadele tarzindan ve temel du§uncelerinin gecerliliginden ku§ku duyamaz.
Che’nin gunlugundeki notlardan, ba§an olanaklannin ne
kadar gercek ve gerilla sava§inin hizlandinci gucunun ne kadar
[sayfa io] olaganustu etkin oldugu goriilebilir. Bolhya’daki rejimin
cokme tehlikesi ve gucsuzluk belirtileri gosterdigi bir anda, Che
§6yle yaziyordu: “Yonetim hizla cozulmekte. §u anda yuz adamimizin daha olmamasi ne kadar aci.”
Che, Kuba deneyinden, kucuk gerilla grubnmuzun kac kez
yokolmanin e§iginden dondugunu biliyordu. Yalnizca rastlantilar
ve sava§in onceden saptanamayan yon degi§tirmeleri nedeniyle
olasiydi bu. Ama bu durum, birilerine, cizgimizin yanh§ oldugunu
du§unmek ve devrimi kesintiye ugratmak amaciyla halklara caresizlik duygusu, a§ilamak icin gerekce olabilir miydi? Tarihte cogu
kez, devrimci geli§melerden once, bu geli§ime ters hareketler
goriilur. Kuba’da, Kuba halkinin silahh mucadelesinin kesin zafe14
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
ri, Moncada deneyiminden alti yil kadar sonra gercekle§medi mi?
Santiago de Cuba’daki Moncada Ki§lasi'na saldin tarihi olan
26 Temmuz 1953’le “Granma” cikartmasinin gercekle§tirildigi 2
Aralik 1956 gunu arasinda gecen zaman icinde bircok ki§i, Kiiba’da, iyi silahlandinlmi§ modem bir orduya kar§i devrimci sava§in
ba§ansini olanakli gormiiyordu. Bir avuc sava§cinin eylemleri tumuyle yanilgi icinde bulunan idealistlerin ve hayalcilerin du§u
olarak kucumsenmekteydi. 5 Aralik 1956’da deneyimsiz gerilla
miifrezesinin, ugradigi agir yenilgi sonucu darmadagin olmasi,
bu kotiimser kehanetleri tumuyle dogrular gibiydi. Ne var ki, yalnizca yirmibe§ ay sonra, sozkonusu miifrezeden geri kalanlar,
ayni orduyu yoketmek icin gerekli guce ve deneyime eri§mi§lerdi.
Her zaman ve her yerde sava§mamak icin yiginla bahane
bulmak kolaydir, fakat ozgurliige asla kavu§mamanin tek yolu da
budur zaten. Che, du§uncelerinin gercekle§tigini goremedi, ama
du§uncelerini, dokulen kaniyla peki§tirdi. Onu ele§tiren sozumona devrimcilerse, korkakca politikalan, surgit eylemsizlikleri icinde budalaliklannin nasil aciga ciktiginin §a§kinhgini ya§amaya
mahkumdurlar.
Gunluk’te goriilecegi gibi, Latin Amerika’da her gecen gun
daha da tipikle§en devrimci omeklerden bin olan Bolivya Komunist Partisi’nin sekreteri Mario Monje’nin, Bolivya’da, [sayfa m Che’nin
kar§isinda, hareketin politik ve askeri yonetimi konusunda hak
iddia etmesi dikkate degerdir. Bu nedenle, partideki gorevini birakmaya hazir oldugunu bile soylemi§ti. Demek ki, bulundugu
mevki onun boyle bir ayncahk istemesine yeUyordu.
Mario Monje’nin gerilla konusunda elbette ki hicbir deneyimi yoktu, hicbir carpismaya katilmami§ti. Ote yandan, ben
komiinistim dedigi halde, LaUn Amerika ‘daki ilk kurtulu§ sava§i
onculerinin a§tigi kaba ve maddi §ovenizmden kopmakla bile
yukumlu saymiyordu kendisini.
Bu kitada anU-emperyalist sava§in yoneUmini boyle anlayan bu “komunist onderler”, fetih doneminde avnipali somurgeciler tarafindan tutsak edilen yerlilerin entemasyonalist duzeyini
bile a§amami§lardi.
Bir ulke ki, ikisi de Venezuelali olan ilk kurtancilannin
onuruna “Bolivya” adini ta§iyor, ba§kenti “Sucre” diye anihyor,
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
15
davasi, dar, yapay ve aynca haksiz bicimde cizilen sinirlanin a§iyor;
halki kesin kurtulu§u ugruna gercek bir devrimci devin politik,
orgiitsel ve askeri yeteneklerinin ermine giriyor; bu iilkenin Komunist Partisi’nin lideriyse, utanc verici, guliinc ve haksiz talepleri
gecerli kilmaya cah§maktan ba§ka bir§ey yapamiyor...
Bolivya, denize acilmadigi icin, acimasiz bir ablukayla kar§i
karsjya kalmak istemiyorsa, herhangi bir ulkeden daha 50k,
kom§ulannin devrimci zaferine ihtiyaci vardir. Son derece buyuk
sayginhgi, deneyimi ve yetenegiyle Che, bu gelisjmi hizlandirabilecek tek adamdi.
Che, Bolivya Komiinist Partisi’ndeki boliinmeden once, yonetici ve militanlarla ili§ki kurarak, Guney Amerika’daki devrimci
hareket icin yardim istemi§ti. Bu militanlardan bazilan, partilerinin onayiyla, birkac yil onunla birlikte cesjtli gorevlerde cali§mi§
ki§ilerdi. Bolunme sirasinda kritik bir durum ortaya cikti, cunku
her iki grupta da kendisiyle birlikte cali§an partililer vardi. Fakat
Che, Bolivya’daki mucadeleye ayn bir hareket olarak bakmiyor,
onu, kisa surede Guney Amerika’nin oteki ulkelerine yayilacak
devrimci kurtulu§ hareketinin bir parcasi [sayfa 12] olarak goriiyordu. Emperyalizmin boyundurugu altindaki Bolivya ve diger Latin
Amerika ulkeleri halklannin kurtulu§u icin mucadele etmek isteyen herkesin katilabilecegi, sekterlikten uzak bir hareket orgutlemeyi planhyordu. Ne var ki, gerilla ussunun hazirhk evresi, onemli
olcude, bolunme sirasinda Monje’nin grubunda kalmi§ degerli ve
alcakgonullu ki§ilerin yardimina baghydi. Che, temel olarak bu
ki§ilere saygisindan oturii, Monjeye kesinlikle sempaU duymamasina karsjn, onu birle§meye davet etmi§U. Daha sonra, maden
i§cilerinin lideri ve politikaci Moises Guevara’yla da g6ru§tii. Moises Guevara, yeni bir orgutun olu§umuna katilmak icin Parti’yle
baglanni koparmi§, daha sonraysa, Oscar Zamora ile anla§mazhga
du§tugunden bu orgutten de aynlmi§ti. Bir ba§ka Monje olan Oscar Zamora, Che’ye, Bolivya’da silahh gerilla mucadelesinin 6rgutienmesi icin cali§acagina sozvermi§, daha sonra, butun yukumluluklerini yadsiyarak, eylem ani geldiginde korkakca bir kenara cekilmi§U. Che’nin olumunden sonraysa “marksizm-leninizm”
adina O’nu en sert ele§Urenlerden bin olmu§tu. Moises Guevara,
Che’nin Bolivya’ya gelmeden onceki onerisine uyarak, duraksa16
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
maksizin ona katildi. Che’yi destekledi ve devrimci dava ugruna
hayatini kahramanca feda etti.
O zamana kadar Monje’nin orgutiinde kalmi§ olan bolivyah gerillalar da ayni bicimde davrandilar. Daha sonralan, degerii
ve cesur sava§cilar olduklanni kanitlayan Inti ve Coco Peredo’nun
onderiiginde Monje’den aynhp Che’ye butun gucleriyle omuz verdiler. Ne var ki, Monje bu sonuctan ho§nut degildi, gerillaya katilmak isteyen, sava§maya hazir, iyi egitilmis, komunistleri La Paz’da
tutarak, hareketi boykot ediyordu. Bu olaylar, geli§imleri, yetersiz,
ikiyiizlii ve diizenbaz yoneticiler tarafindan engellenen, sava§ icin
gerekli butun yeteneklere sahip insanlann devrimci saflarda varoldugunu gosteriyor.
Che, mevki, riitbe yada §an ve §erefle ilgilenmeyen bir insandi. Fakat, kitadaki yakla§ik butun iilkelerin ekonomik, politik
ve toplumsal durumu gozoniine ahndiginda, Latin Amerika halklannin kurtulu§u icin temel eylem bicimi olan devrimci gerilla
sava§inda, siyasi ve askeri komutanin tek bir elde toplanmasi,
miicadelenin rahat ve biirokratik yazihanelerden degil, [sayfa 13]
gerilla tarafindan yonetilmesi gerektigine inaniyordu. Bu konuda
odun ver/neyi, geli§erek Guney Amerika’da yaygin bir mucadeleyi ba§latacak olan bir gerilla birligi cekirdeginin yoneUmini, kisir
fikirii, §ovenist g6rii§lu, deneyimsiz bir §a§kina birakmayi kabul
etmiyordu. Che, ce§itii Latin Amerika ulkelerinin devrimci unsurlanna bula§an bu §ovenizme, bu gulunc, sig ve gerici du§uncelere
kar§i mucadele edilmesinin zorunlulugunu vurguluyor, Tticontinental’e gonderdigi mesajda §6yle diyordu: “Gercek proleter entemasyonalizmini yaratacak olan, altinda dovu§tugumuz bayrak,
insanligin kurtulu§u kutsal davasi olmali. O nedenle, yalnizca bugun silahli mucadeleye sahne olan ulkelerden sozedersek Vietnam, Venezuela, Guetamala, Laos, Gine, Bolivya bayragi altinda
olmek... bir Amerikah, Asyah, Afrikali hatta, bir Avrupali icin ayni
bicimde onuriu ve arzu edilirdir. Insanin, bayragi altinda dogmadigi bir ulkeye akittigi her damla kan, orada hayatta kalan her ki§inin, daha sonra, kendi ulkesinde verecegi kurtulu§ mucadelesi
icin bir deney; bir halkin kurtulu§u, ba§ka bir halkin kurtulu§
mucadelesinde kazanilmis, bir a§amadir.”
Bunun otesinde Che, gerilla biriiklerinde ce§itii LaUn AmeChe Guevara
Bolivya Gunlugu
17
rika iilkelerinden sava§cilar olmasi gerektigini du§uniiyordu.
Bolivya’da gerilla sava§i, egitimlerini carpi§malarda gecirecek devrimciler icin bir okul olmaliydi. Bu gorevde kendisine yardimci
olacak, bolivyahlarla birlikte, yeteneklerini, cesaret ve fedakarhklanm bildigi, hemen hepsi, Kuba devrimci sava§indan, Sierra
Maestra’dan arkada§i olan, deneyim sahibi, kiiciik bir gerilla grubunun yaninda olmasini istiyordu. Bunlann arasindan hickimse
onun istegini geri cevirmedi, hickimse onu terketmedi ve hickimse teslim olmadi.
Che, Bolivya’daki miicadelesini, sozciigun tarn anlamiyla
ona ozgu olan, ustunluk, sogukkanhhk ve ornek bir tutum icinde
surdurdii. Onun, ustlendigi gorevin oneminin bilincinde olarak,
her zaman, kusursuz bir sorumluluk duygusuyla davrandigi soylenebilir. Gunluk'une de not ettigi gibi, gerillacilann savsakgi davrandigi durumlarda onlan hemen uyanr ve egitirdi.
Kar§isinda olumsuz etkenler inanilmaz bigimde birle§mi§U.
[sayfa i4] Gerillanin, iglerinden bazilan hasta yada iyile§me devresinde olan degerli ki§ilerden olu§an bir kolunun -birka? gunluk
diye du§unulmu§tu- aynlmasindan sonra, son derece engebeli
bir arazide birbirlerini yitirmeleri sonucu ortaya gikan kopukluk
aylar boyu surmu§ ve Che’nin kuwetleri, arama yapmakla ugra§mi§ti. Bu sirada Che, agir astim krizleri gegiriyordu. Ashnda hastahgini basit ilaglarla kolayca kontrol altinda tutabiliyordu, ama ilag
yoklugu hastahgi korkun? bir du§man haline getirmi§ti, ilerisini
du§unerek gerilla birligi i?in binbir guglukle sagladigi ilaglar,
diisman tarafindan bulunup gaspedilince, gekUgi istirap 50k ciddi
bir soruna donusmiisffi. Bu durum, Agustos sonunda baglantisinm koptugu gerilla birliginin yokedilmesiyle birlikte, daha sonraki
olaylann geli§iminde buyiik olgude etkili olmu§tu. Ancak, gelik
iradesiyle Che, fiziksel acilanni yendi, hareket yetenegi yada mucadele azmi bir an bile azalmadi.
O, Bolivya koyluleriyle geni§ gapta ili§ki kurmu§tu. Onlann
zihniyetine yabanci olmadigi igin bu koylulerin olaganustu ku§kucu
ve dikkatii karakteri Che’yi §a§irtmadi. Daha once ba§ka vesilelerle onlarla ili§kisi oldugundan, davasini kazanmak icin, uzun,
zor ve sabirh bir cali§ma gerektigini biliyor, fakat zamanla onlan
davaya kazanacagindan ku§ku duymuyordu. Olaylann
geli§imi
18
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
dikkatlice izlenirse, Eyliil’de -olumiinden bir kac hafta onceadamlann sayisi 50k azaldiginda bile, gerillanin geli§me yetenegini
hala korudugu, Inti ve Coco Peredo karde§ler gibi bazi bolivyali
kadrolann, onder olarak sivrildikleri gondur. Higueras’da kurulan
pusu, onlan, caresiz bir durumna du§urmu§tu. Ordunun, Che’nin
yonettigi birlige kar§i tek ba§anh hareketi buydu. Gerilla birliginin
onciileri yokedilmi§, otekiler arasindan da bazilan yaralanmi§ti.
Politik geli§imi daha yiiksek bir bolgeye gunduz vakti gelmi§lerdi.
Bu, Gunluk’te yer almayan, ama olayin taniklanndan bildigimiz
bir gercektir. Gunlerce izledikleri bir rotada, giinisjginda ilerlemek ku§kusuz tehlikeliydi, cunku ilk kez gectikleri bir bolgenin
halkiyla onlan kacinilmaz olarak siki ili§kiye sokuyordu. Ordunun
onlan herhangi bir noktada yakalayacagi kesindi. Bu durumun
tumuyle bilincinde olan Che, fiziksel bakimdan cok kotu durumda bulunan [sayfa 15] doktora (El Medico) yardim etmek icin tehlikeyi goze almaya karar vermi§ti.
Pusuya du§meden biraz once §6yle yaziyordu: “Pujioya
vardik, ama orada bizi onceki gungormu§ insanlar var. Fisilti gazetesi burada oldugumuzu bildirmi§ olmali. Katirlarla yolculuk
etmek giderek tehlikeli bir hal ahyor, fakat ben, cok zayif du§tugu
icin, El Medico’nun olanaklar elverdigince rahat yol almasina
cali§iyorum.”
Bir gun sonraysa §unlan yaziyordu: “Saat 13.00’te oncu guc,
Jaguey’e ula§mak icin harekete gecti. Orada katirlar ve doktor
hakkinda karara vanlacak.” Yani Che, bu rotayi terkedip gerekli
onlemleri alabilmek icin hasta konusunda bir cozum yolu aramaktaydi. Gel gor ki, o ogleden sonra, oncu guc Jaguey’e yarmadan once, grubu, icinden cikilmaz dununa suriikleyen ugursuz
pusuya du§tuler. Bir gun sonra Che, Yuro Geciti’nde son carpi§masini yapiyordu.
Bir avuc devrimci tarafindan gercekle§Urilen bu ba§an son
derece etkileyiciydi. Yalnizca gerilla sava§ini surdurdukleri cevredeki du§manca doga ko§ullanna kar§i verdikleri mucadele bile,
e§i-benzeri g6riilmemi§ bir kahramanhk sayfasidir. LaUn Amerika halklannin sinirsiz devrimci yeteneginin uyandinlabilecegine
mutiak inanclan, ozguvenleri ve bu goreve kendilerini adayi§lanndaki kararhhk, bize, bu adamlann gercek buyukluklerini gosterChe Guevara
Bolivya Gunlugu
19
mektedir.
Che, Bolivya’da gerillacilara bir kez §6yle demi§ti: “Mucadelenin bu turii bize, insan soyunun en ust a§amasi olan devrimcilige eri§me olanagi veriyor, ama ayni zamanda, eksiksiz insan
olmamizi saghyor. Bu a§amalara ula§amayacak olanlar hemen
soylesin ve miicadeleyi biraksin.”
Onunla birlikte sonuna kadar mucadele edenler bu onurlu
nitelikleri elde ettiler. Onlar, bugiin tarihin gercekten zor ve cetin
bir gorev icin cagirdigi bir insan ve devrimci tipini simgeliyorlar.
Bu gorev, Latin Amerika’nin devrimci donusumudur.
Ilk bagimsizhk miicadelesinde onciilerin kar§isindaki
dii§man, coku§ halindeki somiirgeci guctu. Bugiinse devrimcilerin kar§isinda dii§man olarak emperyalist kampin en modern
teknik [sayfa i6] ve endustriyle donanmi§ en guclu kalesi var. Bu
dii§man, halkin daha onceki orduyu yoketmesinden sonra, yeni
bir Bolivya ordusu orgiitleyip silahlandirmakla kalmami§, gerillalara kar§i sava§ icin hemen silah ve askeri dani§man yardimi
da yapmi§tir. Emperyalizm ayni bicimde, bu kitanin baskici guclerine askeri ve teknik yardimda bulunmaktadir. Bunlann yetmedigi ko§ullardaysa, Santa Domingo’da yaptigi gibi, dogrudan
dogruya askeri birlikleriyle saldirmaktadir.
Bu du§mana karsj mucadele etmek icin Che’nin sozunu
etUgi tipten devrimciler ve adamlar gerekir. Onlar gibi devrimci
olmaksizin, onlar gibi buyiik zorluklann ustune yiiriime cesareU
gostermeksizin, onlar gibi her an olmeye hazir olmaksizin, onlar
gibi davanin hakhhgina ve halklann yenilmez gucune derinden
ve sarsilmaz bicimde inanmaksizin, askeri teknik ve ekonomik
kaynaklanyla turn dunyaya kendini kabul etUren yankee emperyalizmi gibi bir guc karsjsinda, bu kitadaki halklann kurtulu§una
ula§ilamaz.
Ulkelerinde egemen olan dev siyasal ustyapinin, coktan
beri, yakla§ik ikiyiiz yil once kundan o cennet cumhuriyet olmadigini yava§ yava§ kavramaya ba§layan Kuzey Amerika halkinin
kendisi de, giderek artan olcude, akildi§i, yabancila§mi§, insanhk
di§i ve vahsj bir sistemin ahlaki barbarhgi altinda eziliyor. Bu sistem, Amerikan halkindan, saldin sava§lan, politik cinayetler, irk
aynmcihgi, insanlann acimasizca ayaklar altinda cignenmesi, dort20
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
te iicii azgeli§mi§ ve ac olan bu diinyada, olcusiiz, gerici, baskici
bir askeri aygit ugruna ekonomik, bilimsel zenginligin ve insan
kaynaklannin igrenc bicimde sacihp savrulmasi icin, her gecen
gun daha 50k fedakarhk istiyor.
Yalniz ve yalniz Latin Amerika’nin devrimci d6nu§umii, Birle§ik Amerika halkina, bu emperyalizmle hesapla§mak hakkini
verecektir. Ayni zamanda, Kuzey Amerika halkinin, emperyalist
politikaya kar§i giderek giiclenen miicadelesi, Latin Amerika ‘daki
devrimci hareketin belirieyici bir muttefiki olacaktir.
Eger yerkiirenin bu bolumu, koklu bir devrimci donu§um
gecirmezse, bu yiizyilin ba§indan beri hizla sanayile§en, ayni [sayfa
17] zamanda toplumsal dinamik ve ekonomi yasalan sayesinde,
buyumesi dev boyutlara ula§an guclu ulusla, Amerika kitasinin
balkanla§tinlmi§ geri kalan bolumiinde, feodal oligar§iler ve onlann gerici ordulannin boyundurugu altinda bulunan gucsuz ve
geli§imleri durtnu§ ulkeler grubu arasindaki dev ucurum giderek
buyuyecek, bugun, ekonomi, bilim ve teknik alandaki farkhhk,
yirmi ya da daha fazla yil sonra, emperyalist yapinin Latin Amerika halklanna dayatacagi muazzam e§itsizligin yaninda onemsiz
kalacaktir.
Bu yol izlenirse, daha yoksul, daha gucsuz, daha bagimh
ve emperyalizme daha da kul kole olmak zorunda kalacagiz. Bu
karamsar tablo, Afrika ve Asya’nin geri kalmi§ ulkeleri icin de aynen gecerlidir.
Ortak pazarlan ve uluslariistu bilimsel kurulu§lan olmasina kar§in, Avrupa’nin sanayile§mi§ ve gelismis. uluslan, geri kalma olasitigi kar§isinda huzursuzlandiklanna ve yankee emperyalizminin ekonomik somurgelerine donu§me tehlikesiyle kar§i kar§iya
olduklanna gore, boyle bir durumda, LaUn Amerika halklannin
gelecegi ne olabilir?
Ku§kusuz halklanmizin kaderini etkileyen bu gercek ve
tarti§ma goturmez durum karsjsinda, eyleme gecme yeteneginden yoksun hangi liberal, reformist burjuva yada sozde devrimci
sahtekar, bagimh oldugumuz, ozellikle Birle§ik Amerika’ya bagimhhgimizin giderek arttigi, sanayile§mi§ bir dunya karsjsinda, yuzyillann gunden gune biiyiiyen, ekonomik ve bilimsel teknik geri
kalmisjigini ortadan kaldirarak, dunyanin bu bolumunu ileriye
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
21
gotiirmek icin maddi, manevi ve insani giicleri birle§tirebilecek
derin ve etkili bir devrimci donu§umun zorunlulugundan ba§ka
bir cevap verebilir. Eger herhangi bin oligarklan, despotlan ve politikacilan, yani yankee u§aklanni, yani efendileri silip supiiren ve
bunu ko§ullann gerektirdigi gibi olabildigince cabuk gercekle§tiren
Che’nin geli§tirdigi yoldan ba§ka, bizi, o noktaya ula§tirabilecek
sihirli bir formul biliyorsa, elini kaldirsin da Cheye kar§i ortaya
ciksin.
Gercekte, ezici cogunlugu ne yazik ki yoksul olan, ya§ama
hakki, kultiirden ve uygarhktan yararlanma hakki elinden alinan
[sayfa is] Latin Amerika halklanni olu§turan 300 milyon insan -bu
sayi yinnibe§ yil sonra 600 milyona ula§acak- icin hickimsenin
onurlu bir cevabi ve kararh bir eylemliligi olmadigmdan, en uygunu, susmak olacaktir. Che’nin tavn kar§isinda, onunla birlikte,
du§uncelerini cesaretie savunarak du§enlerin tavn kar§isinda, susmak. Bir kitayi kurtarmak gibi soylu bir du§uncenin harekete gecirdigi bu bir avuc insanin yarattigi destan, iradenin, kahramanhgin
ve insanin buyiiklugunun en yiiksek kaniti olarak kalacaktir. Bu,
bilincleri aydinlatacak, LaUn Amerika halklannin mucadelesine
yol gosterecek bir omektir, Qiinku Che’nin gagnsi, ugruna hayatini verdigi yoksullara ve somuriilenlere ula§acak, kesin kurtulu§lanni ger5ekle§tirmek i?in sayisiz el silahlan kavrayacaktir.
Che, son satirlanni 7 Ekim ‘de yazdi. Bir gun sonra, saat
13.00 sulannda, dar bir ge?itte ku§atmayi yarmak igin geceyi beklerken, buyiik bir du§man ordusu saldinya gegti. O sirada gerilla
birligini olu§turan az sayidaki insan, karanhk basana kadar tek
basjanna, sel gukurunda ve gegidin ust sirtlannda gizlenerek, kendilerini ku§atip saldinya gegen, sayica ustun askerlere kar§i kahramanca sava§tilar. Che’nin yaninda 5arpi§anlardan bugun hayatta
olan kimse yok. Saghk durumunun kotulugunden daha once soz
edilen doktorla, yine saghgi iyi olmayan bir perulu gerilla, Che’nin
yaninda oldugundan, her§ey, yaralandigi ana kadar, onun, bu arkada§lannin daha guvenlikli bir yere cekilmelerini saglamak icin,
elinden gelen her§eyi yaptigini gostermektedir. Doktor bu
cati§mada degil, birkac gun sonra, Yuro Gecidi’nde 61duriilmu§tur.
Dik, engebeli ve kayalik arazi, gerillacilann birbirlerini gormelerini zorla§tinyor, hatta bazen olanaksiz kihyordu. Che’den birkac
22
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
yiiz metre otede, gecidin oteki ucunda, savunma konumunda
bulunanlar -aralannda inti Peredo da vardi- saldinya karanhk
basincaya kadar kar§i koydular ve sonra dii§mandan uzakla§arak,
daha once kararia§tinlan toplanma noktasina ilerlemeyi ba§ardilar.
Che’nin, yaralandiktan sonra da, M-2 tufeginin namlusu bir
kur§unla kullanilmaz duruma gelinceye kadar carpi§tigi kesin olarak saptanmi§tir. Ustundeki tabancanin mermisi bitmisti. Bu inanilmaz ko§ullar, onun neden canh ele gectigini gosterir. [sayfa i91
Bacaklanndan aldigi yaralar, yardimsiz yiiriimesini olanaksiz kihyordu, ama olduriicu degildi.
Higueras koyune getirildikten sonra, yakla§ik yirmidort saat
daha ya§adi. Kendisini ele gecirenlerle tek bir sozcuk konu§maya
yana§madi. Hakaret etmeye yeltenen bir subayin suratinin tarn
ortasina yumrugunu indirdi.
Barrientos, Ovanda ve oteki yiiksek riitbeli subaylar, La
Paz’da yaptiklan toplantida, onu, hunharca oldurme karan aldilar. Bu alcakca karami, Higueras koyiinun okulunda nasil uygulandigi, aynntilanyla biliniyor. Yankeelerce egitilen Binba§i Miguel
Ayoroa ve Albay Andres Selnich, oldurme gorevini assubay Mario
Teran’a verdiler. Assubay son derece sarho§ bir halde eve girdiginde, Che, bin bolivyali digeri perulu olan iki gerillayi olduren
silah seslerini duymu§tu. Celladinin bocaladigini goriince, kesin
bir dille: “Hadi ate§ et, korkma!” dedi. Di§an cikan assubay, komutanlan Ayoroa ve Selnich’ten yeniden oldurme emri alinca, iceri
girdi ve makineli tufeginin kursunlanin Che’nin uzerine bo§altarak
buyrugu yerine geUrdi. Che’nin carpi§madan birkac saat sonra
oldugu bildirildiginden, emri uygulayanlara, buyiik yaralar acilmamasi icin, kafasina ve gogsune ate§ etmemeleri soylenmi§U. Bu,
Che’nin can ceki§mesinin, sarho§ bir ba§cavu§, Che’nin sol yanindan olduriicu kur§unu atana kadar, zalimce uzatilmasina yol
acti. Bu tutum, tutsak aldigi bolivyali subay ve askerlerin hayatianna karsj onun gosterdigi ozenle tarn bir kar§ithk icindedir.
Che’nin, a§agihk du§manlannin elinde gecirdigi son saatlerinin cok aci oldugu kesin. Ancak, hie kimse, bu sinava Che kadar hazirhkh olamazdi.
Bu Gunluk’un elimize nasil gectigini aciklamamiz §imdilik
olanaksiz. Ancak, herhangi bir maddi kar§ihgin rol oynamadigini
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
23
soylemek yeter. Gunluk, Che’nin, Nacahuasu’ya geli§ tarihi olan
7 Kasim 1966’dan Yuro Gecidi’ndeki carpi§madan bir gun once,
yani 7 Ekim 1967ye kadar olan butun notlan icermektedir. Henuz
elimize gecmeyen birkac sayfa var, ancak bu sayfalar pek onemli
olaylarin gercekle§medigi giinlere ili§kin oldugu icin, icerigin
butiinselligini etkilemiyor. [sayfa 20]
Belgelerin dogrulugu konusunda herhangi bir ku§ku bulunmamasina kar§in, butun fotokopiler, gerek dogrulugunu denetlemek, gerekse, ne kadar kucuk olursa olsan herhangi bir
olasi degisjkligi saptayabilmek icin Utizlikle incelendi. Notlar, bugun hayatta olan bir ba§ka gerillacinin gunluguyle kar§ila§tinldi
ve ikisinin butun noktalarda caki§tigi goriildu. Aynca, bugun
ya§ayan ve tek tek olaylann tanigi olan bazi gerillacilann anlattiklan da notlann dogrulanmasina yardimci oldu. Soz konusu fotokopilerin, Che’nin gunlugune ait oldugu boylece saptandi.
Bu kucuk ve okunaksiz yaziyi cozmek zor bir i§U. Bu cah§ma, Che’nin hayat arkada§i Aleida March de Guevara’nin e§siz
yardimiyla gercekle§ti.
Bu Gunluk, Fransa’da Francois Maspero Yayinevi, Italya’da
Feltrinelli Yayinevi, Federal Alman Cumhuriyeti’nde Trikont
Yayinevi, Birle§ik Amerika’da Rampart’s dergisi, Fransa’da Ispanyolca olarak Ediciones Ruedo Iberico, §ili’de Revista Punto Final dergisi, Meksika’da Siglo XXI Yayinevi tarafindan ve bazi baska
ulkelerde, ayni zamanda yayinlanacaktir.
Her zaman zafere kadar!
Hasta la Victoria Siempra!
24
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
BOLIVYA GUNLUGU
CHE GUEVARA
zamanimiz icerde geciyor. Bugiin cumartesi, yorede 50k avci var.
20 Kasim
Marcos ve Rolando ogleyin geldiler. §imdi 6 ki§iyiz. Yolculuk aynntilanyle anlatildi. Haberi ancak bir hafta once aldiklan
icin gee kalmisjar. En kisa yoldan, Sao Paulo’dan gectikleri icin
ilk onlar gelmis, Oteki dort ki§iyi bir haftadan once beklememeliyiz.
Rodolfo onlarla gelmi§, cok begendim. Her§eyle bagini koparmaya Bigotes’ten daha hazir goruniiyor. Papi4 emirleri hice
sayip ona ve Coco’ya benim de orada bulundugumu soylemi§.
Bu, otorite yoniinden kiskanchga yolaciyor gibi. Manila’ya (Kuba)
yazdim ve bazi onerilerde bulundum (Beige I ve II). Papi’nin
sorulanna da cevap verdim. Rodolfo, geriye donmek iizere, §afakla
birlikte yola cikti.
21 Kasim
Geni§leyen grubun ilk gunu. Bardaktan bo§anircasrna
yagmur yagdi. Yeni yerimize ta§inirken sinlsiklam olduk. I§te artik
yerle§tik. Qadinmiz bir kamyon 6rtusuymu§, su aliyor, ama yine
de biraz koruyor. Hamagimizla naylon ortusu de [sayfa 29] yanimizda. Birkac silah daha gecU elimize. Marcos’un bir Garand’i var,
Rolando’ya da depodan bir M-l verilecek. Jorge bize katildi ama
evde kaldi, ciftiigin onanm i§lerini gozetecek. Rodolfo’dan, guvenilir bir tarim uzmani bulmasini, istedim. Burada kah§imizin
olanaklar elverdigince uzun surmesi icin her careye ba§vuracagiz.
22 Kasim
Dere yatagini incelemek icin Tuma, Jorge ve ben irmak
boyunu (Nacahuasu) izleyerek dola§tik. Dunku yagmurdan sonra nehir taninmaz hale gelmi§U ve istedigimiz yere varmamiz guc
oldu. Agzi iyice daralmi§ bir su akintisi, gerekli §ekilde duzenlenirse surekli bir kamp yeri olmaya elverisji. Dondugumuzde saat
dokuzu geciyordu. Burada bir yenilik yok.
4
Ricardo ve Chinchu olarak da gececek.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
31
23 Kasim
Can sikici bir ziyaret yada bir incelemeye cikan olursa, 6nceden haber alahm diye, giftlige hakim bir yerde, bir gozetleme yeri
yaptik. iki ki§i taramaya cikacagma gore geridekilere iicer saatlik
nobet du§iiyor. Pombo ve Marcos kamp yerimizden dere yatagina
uzanan araziyi iyice tarami§lar.
24 Kasim
Pacho ile Rolando, sel yatagim incelemeye gittiler. Yann
donecekler.
Ak§amustii, Arganaraz’in iki adami “gezmeye cikmi§lar”,
bize de miinasebetsiz bir ziyarette bulundular. Bunda bir gariplik
yoktu, ama Antonio kestfcilerle gitti. Tuma, evdekilerdendi, o da
ortalarda yoktu. Bahane: av.
Bugun Aliocha’nin dogum gunu.
25 Kasim
Gozetleme yerinden haber van Bir cip gelmi§, icinde iki ya
da uc ki§i oturuyormu§. Sitma miicadele servisinden olduklanni
sonra anladik, bizden kan ahr almaz gittiler. Pacho ile [sayfaso]
Rolando, gece gee vakit dondiiler. Haritada gosterilen dere-yi
bulup incelemisjer, sonra irmagin anakolunu izleyerek terke-dilmi§
tarlalara vanncaya dek cikmi§lar.
26 Kasim
Bugun Cumartesi, yine kapanacagiz. Jorge’ye, atla nehrin
yataginda bir ke§fe cikmasini ve sonuna dek gitmesini soyledim.
Hayvan burada degilmi§, bir at istemek icin 20-25 km uzaga, Don
Remberto’ya yaya olarak gitti. Gece donmedi. La Paz’dan haber yok.
27 Kasim
Jorge daha donmedi. Butun gece nobet tutmalanni emret-tim.
Fakat 9’da La Paz’dan ilk cip dondu. Coco ile birlikte uc ki§i daha
gelmi§ti: Joaquin, Urbano ve Bolivyali bir tip ogrencisi olan
Ernesto. O da bizimle kalacakmi§. Coco bir yolculuk daha yapti;
Ricardo, Braulio ve Miguel’den ba§ka, bir de Bolivyali geUrdi, Inti,
32
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
bizimle kalacakmi§. §imdi 12 ki§iyiz ve Jorge, ciftligin efendisi
roliinde. Baglantilan Coco ile Rodolfo saghyor. Ricardo can sikici
bir haber getirdi. El Chino Bolivya’daymi§, beni gormek ve 20 adam
gondermek istiyormus, Yalniz bir sakinca var, Estanislao’ya5
dani§madan miicadeleye cokuluslu bir nitelik vermek dogru olmayacak. Sonunda §u karara vardik: Santa Cruz’a gidilecek ve Coco
onu ahp buraya getirecek. Coco ve oteki dpi alip La Paz’a kadar
uzanacak olan Ricardo §afakta yola ciktilar. Coco giderken
Remberto’ya da ugrayacak ve “Jorge’ye ne oldu?” diye, soracak.
Yaptigimiz ilk konu§mada, Inti bana, Estanislao’nun gerillalara katilmayacagi kanisinda oldugunu, soyledi ama o, butun
baglan koparmaya kararh. [sayfasn
28 Kasim
Jorge, bu sabah da ortaya cikmadi ve Coco da goriinmedi.
Sonra gee dondiiler, Jorge meger Remberto’nun evinde kalmi§.
Sorumluluk denen §eyi pek bilmiyor. Ogleden sonra Bolivyalilan topladim ve Perululann 20 adam gondermek istediklerini
soyledim; bunlann gonderilmesini hepsi iyi kar§iladilar, ama harekat ba§ladiktan sonra gercekle§mesini isUyorlar.
29 Kasim
Nehrin topografik durumunu ve gelecekte kamp yerimiz
olacak irmak yatagini incelemeye gittik. Grup Tumaini, Urbano, inti
ve benden kumlmusUi.
Nehir guvenli ama kasvetli. Ba§ka bir yer bulmaya cali§acagiz, buradan bir saat kadar uzakta bir dere daha olsa gerek.
Tumaini du§tu, galiba ayaginin tarak kemigi kinldi. Nehiri olctukten sonra, ak§am kampa donduk. Burada yeni bir§ey yoktu: Coco, El
Chino’yu beklemek uzere Santa Cruz’a gitti.
30 Kasim
Marcos, Pacho, Miguel ve Pombo, daha uzak bir yerde
bulunan bir nehri incelemek icin ciktilar. Yine cok yagmur yagdi.
5
El Negro, Mario ve kisaca Monje diye de anihr. Onun gibi El Negro diye
amlan Joaquin’in gerillaci grubu ile kan§tirmamak gerekir.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
33
Evde yeni bir§ey yok.
AYIN ANALIZi
Hersey iyi gitti, denebilir. Yolculugum olaysiz geqti. Burada
olanlann yansi da geq, fakat sikintisiz vardilar. Ricardo’nun adamlan her turlu guqluge gogus gerip yammiza geldiler. Bu issiz bolgede her§eyin iyi gitmesi, gerekli gordugumuz sure burada
kalabilecegimizi gosteriyor. §imdilik adamlanmizin geri kalan kismim beklemekten ve boliuyalilann sayisini 20ye yukseltmekten
baska yapacak isimiz yok, harekete ancak bundan sonra geqebiliriz. Monje’nin tepkisinin ve Guevara’nin adamlarimn tutumunun ne olacagmi da bir gorelim. [sayfa 32]
34
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
II.
ARALIK 1966
1 Aralk
Gun yenilik getirmedi. Marcos ve arkada§lan ak§am donduler; ongoriilenden de uzak bir mesafeye gitmi§ler, bir tepeden
obiirune. Sabahin saat ikisinde Coco’nun biriyle dondugunii bana
duyurdular. Bununla g6rii§meyi yanna biraktim.
2 Aralk
El Chino erkenden yanima geldi, uzun uzun icini doktu.
Butun gunu cene calmakla gecirdik. Onemli olani §u:
Kiiba’ya gidecek ve durum hakkinda bizzat bilgi verecek, iki ay
icinde yani harekete gectikten sonra grubumuza 5 perulu katilacak; §imdilik yalniz ikisi geliyor, bir radyo teknisyeni, bir de doktor. Bunlar, bir sure bizimle, kalacaklar, silah istedi, ama bir BZ,
birkac mavzer, elbombalan vermeyi ve onlar icin M-l satin almayi kabul ettim. Aynca, Puno yakininda bir bolgeden gecip TiUcaca’nin oteyanina silah kaciracak olan 5 Peruluya da yardim
etmeye karar verdim. Bana, Peru’daki sikintilanndan ve Calbrto’yu
kurtarmak icin kurdugu curetli plandan sozetU; ama bu bir hayalden oteye gidemez. [sayfass] gibi geldi bana. Gerillalardan arta ka-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
35
Ian birkac ki§inin bolgede cati§maya devam ettiklerini du§uniiyor,
ama bu kesin degil, ciinkii bu bolgeye daha varamami§lar.
Konu§manin kalan kisimlan gevezelik. Ayni heyecanla, La
Paz’a gitmek uzere izin isteyerek kalkti; resimlerimizi aldi. Coco
(daha sonra gorecegim), Sanchez’le ve bize haber sizdirmayi vadeden, Inti’nin kayinbiraderi, Cumhurba§kanhgi Haberalma Servisi §efiyle baglanti kurma emrini aldi. Kurdugumuz ag daha emekleme devresinde.
3
Aralik
Yeni bir§ey yok. Cumartesi oldugu icin ke§fe de cikmadik.
Mai sahibinin uc i§cisi, Lagunillas’a ah§-veri§e gitti.
4
Aralik
Yeni bir§ey yok. Bugiin pazar, herkes uslu uslu oturuyor.
Bize katilacak bolivyahlar ve sava§ kar§isindaki tutumumuz konusunda konu§tuk.
5 Aralk
Yeni bir§ey yok. Qikacaktik ama butun gun yagmur yagdi.
Loro’nun, haber venneden attigi birkac kur§un, bizi alarma gecirdi.
6 Aralk
Birinci dere yataginda acacagimiz ikinci tunele ba§lamak
icin ciktik. Apolinar6, InU, Urbano, Miguel ve ben cali §tik. Tuma
du§eli, -yuriiyemedigi icin- onun yerini Miguel aldi. Apolinar, gerilla biriigine katilmayi du§unuyor ama La Paz’a gidip bazi ozel
i§lerini halletmek de istiyor. Olur, dedik, ama biraz beklemesi
gerekir. Saat ll’e dogm dereye vardik, once gizli bir patika actik,
sonra da mahzen icin uygun bir yer aradik; arazi cok ta§hk, ustelik dere de yer yer kurumu§, uzakta, cakilh bir vadide akiyor.
Ke§if i§ini ertesi gune birakiyoruz. [sayfa 34]
Inti’yle Urbano avlanmaya gittiler. Qunku yiyecegimiz hizla
tukeniyor ve elimizdekilerle cumayi bulmamiz gerekiyor.
6
36
Adi Polo olarak da gegecek.
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
7 Aralk
Miguel ile Apolinar, uygun bir yer buldular ve hemen bir
tunel kazmaya ba§ladilar, araclar ise yaramiyor. Inti’yle Urbano,
elleri bo§ donduler, fakat ak§am Urbano M-l’iyle yabani bir
tavusku§u vurdu; yemegimizi yemi§ oldugumuzdan, bunu ertesi
gune sakladik.
Gercekte, buraya geleli bugun bir ay oluyor, fakat, daha rahat
olsun diye, sentezi her ayin sonunda yapacagim.
8 Aralk
Inti ile dereye hakim bir noktada, bir duzliige kadar gittik.
Miguel’le Urbano, kazmaya devam ettiler. Ogleden sonra Apolinar,
Miguel’in yerini aldi. Karanhk basarken Marcos, Pombo ve Pacho
donduler; bu sonuncusu cok geriden geldi ve bitkindi. Marcos,
diizelmezse, onu onculiikten almami istedi. Plan IFdeki mahzene
giden yolun krokisini cizdim. Burada bulunduklan sure-ce
yapacaklan en onemli i§lerin neler oldugunu gosterdim. Miguel
onlarla kaldi, biz yann yine oraya donecegiz.
9 Aralik
Sabah yola ciktik, agir agir yuriiyerek ogleye dogru oraya
vardik. Pacho, grup dondiigunde orada kalma emrini aldi. Ikinci
kampa varmak istedik ama olmadi. Yeni bir§ey yok.
10 Aralik
Evde yaptigimiz ilk ekmekten ba§ka yeni bir§ey yok. Jorge
ve Inti ile acele birkac isten sozettik. La Paz’dan haber cikmadi.
11 Aralik
Gun, yeni birsey olmadan gecU, fakat ak§ama dogru Coco,
[sayfa 35] Papi ile cikageldi. Beraberlerinde Alejandro ve Arturo’yu,
bir de Carlos adh bir bolivyaliyi geUrmi§lerdi. Oteki cip her zamanki
gibi yolun ustunde kaldi. Daha sonra doktor Moro’yu, 7 Benigno’yu
ve iki bolivyaliyi daha getirdiler. Bunlar Caranavi malikanesinden iki
camba8. Ak§am, herzamanki gibi yolculuktan ve §imdiye dek
7
Morogoro, Muganga yada Doktor diye de gececek
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
37
gelmi§ olmalan gereken Antonio9 ve Felix10’den konu§uldu. Papi
ile tarti§ildi ve onun Renan11 ile Tania’yi getirmek uzere iki yolculuk daha yapmasi kararla§tinldi. Evler ve depolar tasfiye edilecek,
Sanchez’e 1000 pesoluk bir yardim yapilacak. Kamyonet onda
kalacak, biz de ciplerden birini Tania’ya devredip otekini ahkoyacagiz. i§, silahlan ta§imak icin yapilacak yolculuga kaliyor. Ona,
goze batacak aktamialardan kacinilmasi icin, butun silahlan ayni
cipe doldunnasini emrettim. El Chino Kiiba’ya dogru yola cikti;
cok heyecanh goruniiyor, donu§te buradan gecmeyi tasarhyor.
Coco, Camiri’den yiyecek getirmek icin burada kaldi ve La Paz’a,
Papi gilti. Tehlikeli bir§ey oldu: Valle Grande’dcn bir avci ayak
izlerimizi gormu§, Pombo’nun kaybettigi eldiven tekini bulmu§,
ya da birini gormiis, olabilir. Bu planlanmizi degi§tirmemizi, artik
cok dikkatli olmamizi gerektiriyor. Yann Pombo, avlanmak icin
kurdugu tuzaklan gostermek uzere Antonio ile cikacak. Inti, bana,
buraya gelir gelmez Kuba’nin savasjmiza katilmasi konusunda
tarti§malar acan ve Parti’nin bizimle birie§memesi halinde bizlere katilmayacagini soyleyen ogrenci Carlos hakkindaki ku§kulanni
anlatti. Rodolfo, boyle §eylerin kotu yorumdan ileri geldigini soyleyerek “cehenneme kadar yolu var,” deyip cikti.
12 Aralik
Butun grubu toplayip sava§in gerceklerinden sozettim.(sayfa 361 Tek elden yonetim ve disiplin uzerinde israrla durdum; degi§ik bir yol tutmak ve parti disiplinine kar§i gelmekle
yuklendikleri sorumlulugu bolivyalilara hatiriattim. Atamalar da
yaptim: Joaquin’i12 askeri §ef yardimcihgina, Rolando ve InU'yi
komiserlige, Alejandro’yu harekat §efligine, Pombo’yu levazim
efligine, inti’yi maliyeye, Nato’yu ikmal ve silahlanmaya, Moro’yu
§
gecici olarak tibbi servise atadim. Rolando ve Braulio, Valle Grande avcisi tuzaklanni kuruncaya ya da Antonio ile kesfe cikincaya
kadar rahat durmalanni gruba bildirmeye gitUler. Ak§am donduBolivya’nm dogu bolgesinden olanlara verilen ad.
Yada Olo.
10
Ba§ka yerde El Rubio.
>> ivan.
12
Adi Vilo olarak da gegecek.
8
9
38
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
ler, tuzak uzakta degilmi§. Avciyi, bir §i§e singani icirip sarho§
etmi§ler, adam, hayatindan ho§nut olarak cikip gitmi§. Coco, Caranavi’den gerekli ikmalle dondu, ama Lagunillas’da onu gorenler
ve bu kadar cok §eyi birden aldigina §a§anlar olmu§.
Biraz sonra da Marcos ve Pombo dondiiler. Marcos bir
tahta parcasi yontarken, ka§inin ustunu yaralami§, iki diki§ altilar.
13 Aralk
Joaquin, Carlos ve Doktor, Rolando’yla Braulio’nun yanina
gittiler. Pombo da onlara katildi, ama ayni gun donmek emriyle.
Yolu kapattim ve nehre ula§an ba§ka bir yol actirdim. Bu oyle
ba§anh oldu ki Pombo, Miguel ve Pacho donu§te kaybolup ayni
yoldan devam ettiler.
Apolinar, birkac gun Viacha’da, evinde kalacak; konu§tuk,
ailesine birakmasi icin biraz para verdik, dilini tutmasi icin de siki
siki uyardik. Coco o ak§am bizden aynldi, fakat saat 3’e dogru
lshk sesleri ve bir kopek havlamasi duyuldugu icin alarm verdik;
meger Coco ormanda yolunu kaybetmi§.
14 Aralik
Bugun de yeni bir sey yok. Valle Grandeii avci daha once
soylenenin tersine dun kurdugu tuzagi gormek icin gelmi§, eve
ugradi. Ku§ku uyandirmamak icin Antonio’ya ormanda actigimiz
yolu gosterip ordan gecirmesini, soyledik. [sayfa 37]
15 Aralik
Yeni birsey yok. Ikinci kamp yerine kesin olarak yerle§mek
icin harekete gecmeye karar verdik (8 kisj).
16 Aralk
Pombo, Urbano, Tuma, Alejandro, Moro, Arturo, InU ve
ben kesin olarak yerle§mek uzere bu sabah yuklenip yola ciktik.
Yol uc saat surdu. Rolando bizimle kaldi. Joaquin, Braulio, Carlos
ve Doktor dondiiler. Carlos iyi yuruyu§cii ve cah§kan. Moro’yla
Tuma, nehirde, koca baliklann kayna§tigi bir ko§e bulup onyedi
tane yakaladilar, doya doya yedik. Moro, bahk tutayim derken
elini yaralami§. Birinci mahzen bitUginden, ikinciye uygun du§ecek
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
39
bir yer aradik ve faaliyeti yann sabaha degin durdurmaya karar
verdik. Moro ve inti avlanmaya ciktilar, geceyi pusuda gecirecekler.
17 Aralk
Moro’yla inti, olup olacagi bir yaban tavusku§u avlami§lar.
Biz, Turna, Rolando ve ben ikinci mahzeni kazmaya ugra§iyoruz,
belki yann biter. Arturo ve Pombo radyoyu kuracaklan uygun bir
yer aradilar ve sonra da, kotu durumda olan yolu acmaya koyuldular. Ak§am yagmur yagmaya ba§ladi sabaha kadar da dinmedi.
18
Aralik
Yagmur butun gun surdu, fakat biz mahzene devam ettik;
diledigimiz 2,5 metreye ula§mamiza az kaldi. Radyo diizenegini
kurmak icin tepeyi inceledik. Elveri§li gibi goruniiyor ama, bakahm uygulamada iyi sonuc verecek mi?
19 Aralk
Hava yine yagmurlu ve gezintiye cikma istegi vermiyor,
ama U'e dogru Braulio’yla Nato geldi; nehir derin olmasina karsjn,
ge5ilebilirmi§. Tarn gikarken yerle§meye gelen Marcos [sayfass] ve
onculeriyle kar§ila§tik. YoneUm onda kalacak. Olanaklanna gore
uc-be§ adam gondermesi emredildi. Yol uc saatten biraz fazla
surdu.
Geceyansina dogru Ricardo’yla Coco donduler; beraberlerinde Antonio El Rubio (gecen per§embe biletieri alamami§lar)
ile kesin olarak bize katilan Apolinar’i da getirmi§ler. .Aynca bir
kisim i§leri cozumlemek icin tvan da geldi.
Hemen hemen, uykusuz bir gece gecirdik.
20
Aralik
Bazi noktalar tarti§ildi. Alejandro yoneUmindeki ikinci kampta kalacak olan grup geldiginde, butun emirler verilmi§U. Yol ustunde ate§ edilerek vurulmu§ ve ayaginda bir kement bulunan bir av
hayvani gorduklerini soylediler. Joacjuin bir saat once oradan
gecmi§ ama bir§ey gormemi§U. Valle Grande avcisi hayvani ora-
40
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
ya dek suriiklemis, sonra bilemedigimiz bir nedenle kacip avi
orada birakmi§ olacak diye dusundiik. Avciyi yakalayip getirmeleri
icin iki ki§i gonderdik; arkalanna da bir bekci taktik. Az sonra, av
hayvaninin epey zaman once oldugunu ve kurtlanmis, oldugunu
ogrendik, Joaquin de onu gormus, oldugunu hatirladi. Coco ile
Loro, avciyi yakalayip getirdiler ve hayvani gosterdiler. Birkac gun
once vurmu§ oldugunu, soyledi. Bu da boylece kapandi.
Coco’nun savsakladigi haberalmadaki adamla baglanti kurma i§inin bir an once yapilmasi ve Megia’nm Ivania haberalmadaki adam arasinda baglanti ajani olmasi kararla§tinldi. Adam,
Megia, Sanchez, Tania ve daha secilmemis, olan Parti temsilcileriyle siirekli baglanti halinde olacak. Parti temsilcisinin Villamontes’den olmasi mumkun, ama bir bakalim. Manila’dan telgraf aldik.
Monje’nin giineyden gelecegini bildiriyor.
Bir baglanti sistemi du§undiiler ama ho§uma gitmiyor, cunku bu, arkada§lannin, Monje’den ku§kulandiklanni acikca gosteriyor.
Sabah l’de, Monje’nin La Paz’dan hareket edip etmedigini
[sayfa 391 bize bildirecekler. Ivan becerikli, ama pasaportu duzenli
olmadigindan bir§ey yapamiyor; ilk firsatta bu belgeyi duzene
sokmali. Arkadaslann ellerini cabuk tutmalan icin Ivan’in Manila’ya
yazi yazmasi da gerekiyor.
Tania talimat almak uzere gelecek; onu Buenos Aires’e
gondermeyi du§unuyorum.
Sonunda Ricardo, Ivan ve Coco’nun, Camiri’den ucakla
gitmelerine, cipin burada kalmasina karar verildi. Dondukleri zaman Lagunillas’a telefon edip burada olduklanni bildirecekler;
Jorge, ak§am olumlu bir§ey olup olmadigim soracak ve haber
geUrecek. Saat l’de La Paz’la baglanti kuramadik. §afakta Camiri’ye dogru yola ciktilar.
21 Aralik
El Loro, ke§ifcinin yaptigi planlan bana birakmadigi icin,
Yaqui’ye dek yolun nasil oldugunu bilmiyordum.
Sabah yola ciktik ve rahat bir yolculuk yaptik. Her§eyin
ayin 24'une degin tamamlanmasi gerek, cunku o gun yortuyu
kutlayacagiz. Radyo gereclerini ta§imakta olan Pacho, Miguel, Be-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
41
nigno ve Camba’ya rastladik. Ogleden sonra saat 5’te Pacho ve
Camba donduler; gerecleri getirmediler, 50k agir olduklan icin
ormanda bir yere saklami§lar. Yann be§ ki§i gidip getirecek. Mahzen tamamlandi, yann da radyonunkine ba§layacagiz.
22
Aralik
Radyonun mahzenine ba§ladik. Once her§ey iyi gitti, toprak yumu§akti, ama biraz sonra, bir kaya tabakasia rastladik, bu
yuzden ilerleyemedik. Radyo takimini agir oldugu halde oraya
kadar ta§idilar, ama benzinimiz olmadigi icin deneyemedik. Loro,
kart gondermedigini, haberlerin sozlu oldugunu ve yann gelip
kendisi anlatacagini bildirdi. [sayfa 40]
23
Aralik
Pombo, Alejandro ve ben, soldaki toprak yiginindan olu§an
yiiksekligi ke§fe ciktik. Bir yol acmak gerekiyor, fakat oldugu gibi
de kullanabilecegimizi saniyoruz. Joaquin iki arkada§iyla geldi.
Loro gelemeyecekmi§, cunku domuzun bin kacmis, ve onu aramaya cikmi§. Lagunillash'nin hangi yolu tuttugundan daha haber
alamadik.
Ogleden sonra domuz geldi. Hayvan besili ama, ickiler
noksan. Loro boyle §eyleri beceremiyor.
24 Aralk
Noel geldi, sabahlayarak kutiayacagiz. Icimizde ilk kez yolculuga cikanlar var, bunlar gee donduler, ama sonunda hep biraraya geldik ve iyi eglendik; hatta bazilan biraz kacirdilar. Loro
Lagunillash'nin yolculugunun istenen sonucu vermedigini, ancak
bir kroki elde ettigini soyledi; o da 50k belirsizmi§.
25
Aralik
Yine Qali§maya koyulduk, kampa donmedik. Oraya, Bolivyali doktorun onerisi uzerine C-26 adini verdik. Marcos, Benigno
ve El Camba sagdaki dolma araziye gittiler, gece gee vakit don-
duler ve yoldan iki saat uzakhkta kurak bir ova gorduklerini anlattilar; yann oraya gidecekler. Camba hasta dondu. Miguel ve Pacho
sol kisimda yaniltmaya yarayan birkac yolla, radyonun magarasi-
42
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
na ula§an bir yol actilar. Inti, Antonio, Tuma ve ben radyo mahzenine devam ettik; zor ilerliyor, ciinkii arazi ta§hk. Artcilar kamp
yerlerini kendileri diizenliyor ve nehrin iki ucuna hakim bir noktada bir gozetleme yeri yapiyorlar; sectikleri yer 50k iyi.
26 Aralik
Inti ile Carlos, haritada Yaki diye gosterilen yere degin ke§fe
ciktilar; iki gun siirecek bir yolculuk. Rolando, Alejandro ve Pombo,
50k zor ilerleyen mahzen i§inde cah§tilar. Pacho’yla ben, Miguel’in
yaptigi yolu gormeye gittik, dolma [sayfa 4i] topraktan olu§an yere
giden yolu acma cah§masini surdiirmeye degmez. Mahzene
uzanan yol fena degil ve bulunmasi da zor. iki engerek yilani
oldurdiik, bir tane de dun 61durmu§tuk. Galiba cevrede 50k var.
Turna, Arturo, El Rubio ve Antonio ava ciktilar, Braulio ve Nato
obur kampta nobetci kaldilar. Loro’nun arabasinin dondugunii
anlattilar ve Monje’nin geldigini bildiren bir yazi getirdiler. Marcos, Miguel ve Benigno, dolma toprak yolu geni§letmeye gittiler,
ak§am da donmediler.
27 Aralik
Marcos’u bulmak icin Tuma ile yola ciktik; sol kiyidan
doguya dogm inen bir sel cukuruna kadar ikibucuk saat yuriiduk; izleri siirerek dik bir yoku§tan indik. Bu yol bizi kampa goturiir
sanmi§tim, ama bo§ yere saatlerce yuriiduk. Saat 5’ten sonra
birinci kamp yerinden 5 km uzaklikta, Nacahuasu’ya vardik, saat
7’de de kampimiza. Marcos’un geceyi orada gecirdigini ogrendik.
Marcos’la yanindakilerin izleyecegi yolu tahmin ettim, ama kimseye bir§ey soylemedim. Cipi harap durumda bulduk. Loro, yedekparca aramak icin Camiri’ye gitmi§ti. Nato’ya bakihrsa, direksiyonda uyuya kalmi§.
28 Aralk
Urbano ve Antonio beni anyorlarmi§; biz kampa gitmek
uzere cikarken vardilar, Marcos ve Miguel, dolma topraktan yapilmi§ setten kampa uzanacak yolu yapmaya gittiler. Dana gelmediler. Benigno ve Pombo, beni aramaya cikmisjar ve tarn yolumuzu
izlemi§ler. Kampa vardigimda Marcos ile Miguel’e rastladim; kam-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
43
pa donememis, ve geceyi di§arda gecirmi§ler; Miguel bana gosterilen davrani§tan yakindi. Yakinma temelde Joaquin, Alejandro ve
doktora yoneltiliyordu galiba. Inti ile Carlos dondiiler, kimseye
rastlayamami§lar. Yalnizca bo§. bir ev varmi§. Haritada Yaki diye
gosterilen yerin burasi olmadigi kanisina varmi§lar. [sayfa 42]
29 Aralik
Marcos, Miguel, Alejandro ve ben, durumu daha iyi kavramak icin ciplak tepeye gittik. Burasi Pampa del Tigre’nin basjangici
olsa gerek. Yakla§ik 1500 metre yiikseklikte bulunan, doruklan
ciplak ve esjt yiikseklikte siradaglar. Bu daglar, Nacahuasu’ya dogru
bir egri cizdiginden, soldaki toprak seti dinamitie yikmak
gerekiyor.indik ve kampa bin yirmi gece vardik, malzemeleri
ta§imak icin 8 kisj gonderildi ama, yine de hepsini getiremediler. El
Rubio ile doktor, Braulio ve Nato’nun yerini aldilar, bu sonun-cusu
gelmeden once yeni bir yol yapti, bu yol, birkac ta§la dere iizerinden
ve ormandan geciyor: cakilh oldugu icin ayak izi birak-ma tehlikesi
yok. Mahzen icin cahsjlmadi. Loro, Camiri’ye gitmek uzere yola
cikti.
30 Aralik
Yagan yagmurla irmak kabarmi§ oldugu halde, birinci kam-pi
tasfiye etmek icin 4 ki§i yola cikti; arkamizda ku§ku uyandira-cak
hicbir §ey birakmadik.Di§ardan haber gelmedi. Alti ki§i, iki kez
mahzene gittiler ve saklanacak ne var ne yok oraya tasjdilar. Qamur
henuz cok yumu§ak oldugu icin finnin yapimi bitmedi.
31 Aralik
Saat 7.30’da doktor, Monje’nin geldigini haber verdi. Inti,
Turna, Urbano ve Arturo ile gitUm. Kar§ila§ma dostca, fakat ger-gin
oldu, cunku benim soramadigim fakat onun cevaplandirmasi gereken
bir soru vardi: “Ne istiyorsun?” Yaninda, Pan Divino 13, talimat
almaya gelen Tania ile artik bizimle kalacak olan Ricardo vardi.
Monje ile once §undan bundan konu§maya ba§ladik, fakat
13
44
Adi Pedro olarak da gececek.
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
sozu gabucak asil soruna getirdi. US temel §art ko§uyor:
1)Parti yonetiminden gekilecek; ama hiS olmazsa Parti’nin
tarafsiz kalmasini ve kadrosundan bazi kimselerin aynhp
doviise katilmasini saglayacak. [sayfa 43]
2)Bolivya topraklan iizerinde surduriilen devrim miicadelesinde, siyasi-askeri yonetim ona verilecek.
3)Kurtulu§ hareketierini desteklemelerini saglamak i?in
Giiney Amerika partileriyle baglanti kuracak (ornek olarak,
Douglas Bravo’yu gosterdi).
Parti sekreteri olarak, birinci nokta kendi bilecegi i§ti. Ama
tutumunu 50k hatah buldugumu da soyledim. Kararsiz ve uzla§maci. Nedense tarihin, sakat bir tutum olarak mahkum edecegi
bir rolu oynamakta direniyor, zaman beni hakh Qikaracak.
USuncii noktada, sakinca gormuyorum. Giri§imde bulunabilir, fakat ba§ansizhkla sonuglanacagi kesin. Codovila’dan Douglas Bravo’yu desteklemesini istemek, kendi 6z partisinde gikacak
bir ayaklanmayi koriiklemeyi istemekle birdi. Zaman, burada da
hukmunu verecek.
Ikinci noktaya gelince: bunu hiSbir zaman kabul edemezdim. Askeri §ef bendim ve bu konuda tartismaya giremezdim. Bu
noktada takildik, tarti§ma gikmaza girdi,
Du§unmesine ve konuyu bolivyali arkada§larla da konu§masina karar verdik. Yeni kamp yerine gittik. Orada butun arkada§larla konu§tu. Ve onlan bizimle kalmakla, Parti’yi desteklemek arasinda bir segim yapmaya Qagirdi; hepsi de kaldilar, galiba
buna uzuldu.
Ogleyin §erefe kadeh kaldirdik. O gunun tarihi onemine
i§aret etU. Ben, bu sozlerden yararlanarak bu ani, Murillo’nun yeni
bir kita devrimi gagnsi olarak gosterdim ve devrim kar§isinda
hayatianmizin higbir degeri olmadigini, soyledim.
Fidel, bana ili§ikteki mesaji gonderdi.
AYIN ANALIZi
Kubahlar grubu ba§anyla tamamlandi; adamlann morali
yerinde, yalniz ufak tefek sorunlar kaldi. Boliuyalilann sayisi az,
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
45
ama nitelik olarak iyi. Monje’nin tutumu, gerillanm geli^imini geciktirebilir, ama obiir yandan yararh da olabilir: Beni politik odunlerden kurtanr. §imdi yapacagimiz §ey, ba§ka Boliuyalilan da
gelmesini beklemek. Guevara He MauricioM ve Jozami adli Arjantinlilerle goru§mek. [sayfa 44]
14
46
El Pelao ve Carlos adlarryla da gececek.
Che Guevara Bolivya Gunlugu
III.
OCAK 1967
1 Ocak
Bu sabah, Monje, benimle tarti§maya giri§meden, yola 51kacagini ve 8 Ocak’ta Parti yonetiminden istifa edecegini bildirdi.
Gorevinin bittigi kanisindaymi§. Asilmaya gider gibi gitti. Oyle saniyorum ki, Coco’dan, stratejiyle ilgili konularda karanmin kesin
oldugunu 6grenmi§. Demek ki, bizimle hesabi kesmek i?in bu
nokta uzerinde bile bile durdu. Qunku soyledikleri tutarsiz.
Ogleden sonra herkesi toplayip Monje’nin tutumunu anlattim: Devrimci sava§a katilmak isteyen herkesle i§birligi yapacagimizi soyledim ve ilerde bolivyahlann gu? anlar, kaygih gunler
ya§ayacaklanni haber verdim. Soainlan hep birlikte ve komiserlerle tarti§arak Qoziimleyecegiz.
Mauricio ve Jozami ile goru§mek ve onlan buraya gagirmak igin Tania’nin ArjanUn’e yapacagi yolculuk konusunda a?iklamalarda bulundum. Sanchez’le, ona ne gibi gorevler du§ecegini
saptadik ve Rodolfo, Loyola ve Humberto’yu §imdilik La Paz’da
birakmaya karar verdik. Camiri’de Loyola’nin bir kizkarde§i ve
Santa Cmz’da Calvimonte var. Mito, [sayfa 451 yerle§ecek yer bulChe Guevara
Bolivya Gunlugu
47
mak icin Sucre bolgesine bir yolculuk yapacak. Loyola mali i§leri
denetlemekle yiikumlu olacagi icin ona 80.000 peso gonderile-cek.
Bundan 20.000’i, kamyon satinalmasi icin, Calvimonte’ye verilecek. Sanchez bir g6rii§me saglamak icin Guevara ile baglanti
kuracak. Coco, Carlos’un karde§iyle g6rii§mek ve Havana’dan
gelecek uc ki§iyi evinde banndirmasini soylemek uzere Santa Cruz’a
gidecek. Fidel’e, belgelerde C ZO No 2 diye gosterilen mesaji
yazdim.
2 0cak
Butun sabahi mektubu §ifrelemekte gecirdik. Qocuklar
(Sanchez, Coco ve Tania), Fidel’in radyodaki konusmasini dinledikten sonra, ak§amustune dogru yola ciktilar. Fidel bizlerden oyle
sozetti ki, bizleri davaya daha da bagladi, daha fazlasi olabi-lirse,
tabii.
Kampta yalniz mahzen i§iyle ugra§tik, obiirleri de birinci
kampta kalan oteberiyi almaya gittiler. Marcos, Miguel ve Benig-no
kuzeye dogru kesfe ciktilar. InU ve Carlos, meskun yerlere vanncaya dek Nacahuasu’yu taradilar ve herhalde Yaki’ye kadar
gitUler. Joaquin ve doktor Yaki’yi ke§fe gidecek ve kaynagina dogru
meskun yerlere kadar tarayacaklar. Bu i§leri yapmalan icin kendilerine be§gun verildi.
Kamptakiler, Loro’nun Monje’den aynldiktan sonra geri
donmedigi haberini getirdi.
3 0cak
Mahzende tavan yapmaya ugra§iyoruz ama ba§aramiyoruz,
bu i§ yann bitmeli. Oteberiyi almaya iki ki§i gitti; bunlar herkesin
dun gece yola cikmi§ oldugu haberiyle donduler. Geri kalan
arkada§lar mutfagin tavanini yapmaya ugra§tilar. Sonunda bu i§ de
bitti.
6 0cak
Sabahleyin Marcos, Joaquin, Alejandro, InU ve ben ciplak
tepeye gittik. Orada §6yle bir karar aldim; Marcos, Camba ve Pacho
kimseye goriinmeden Nacaheasu’ya sagdan ula§maya [sayfa 46]
cali§acaklar. Miguel, Braulio ve Aniceto toprak sette bir gecit
48
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
arayip ana yolu acacaklar; Joaquin, Benigno ve inti, Frias’a dogru
bir gecit arayacaklar. Bu irmagin aki§i, haritaya gore
Nacahuasu’-nunkine paralel olup Pampa del Tigre oldugunu
sandigimiz vadi-nin kar§i yoniinde.
Ogleden sonra Loro, 2000 peso’ya satinaldigi iki katirla cikageldi; iyi ali§-veri§, yumu§akba§h ve giiclii hayvanlar. Loro’nun
yann yola cikabilmesi icin Braulio ve Pacho’yu birini gonderip cagirttik. Carlos ve Doktor onlann yerlerini aldilar.
Dersten sonra gerillanin nitelikleri ve siki bir disiplinin onemine deginen birkac soz soyledim ve yiiklendigimiz gorevin, her§eyden once ornek sayilmaya deger celikten bir cekirdek meydana getirmek oldugunu anlattim. Soz buraya gelmi§ken, ilerisi
icin zorunlu olan incelemelerin yapilmasina da degindim. Sonra
sorumlu ki§ileri, Joaquin, Marcos, Alejandro, Inti, Rolando, Pombo,
Doktor, Nato ve Ricardo’yu topladim. Marcos’un surekli olarak
tekrarlanan hatalan yuzunden, kendime yardimci olarak Joaquin’i
sectigimi anlattim. Yilba§inda Joaquin’in Miguel’le olan cati§masindaki tutumunu ele§tirdim. Sonra, orgutumuzu daha yetkin bir duruma geUrmek icin neler yapmamiz gerektigini saydim. Daha
sonra da Ricardo, Tania’nin onunde, Ivan’la olan tarti§masini anlatti. Agiz kavgasi etmi§ler ve Ricardo, Ivan’a cipten inmesini soylemi§. Arkada§lar arasindaki bu cirkin olaylar cahsmamizi bozuyor.
7 0cak
Ke§ifciler yola ciktilar. “Gondola”15 yalnizca Alejandro ve
Nato’dan kurulu, otekiler icerdeki i§lerle ugra§iyorlar, radyo takimini ve Arturo’nun butun e§yalanni geUrdiler; mahzene bir tavan
daha yaptilar. Derenin uzerinde kucuk’bir koprii kurarak su kuyulanniduzeltUler. [sayfa 47]
10 Ocak
Eski kampin bekcileri degi§tirildi, Carlos ve Doktor’un yerini Rubio ve Apolinar aldi. Irmak alcalmaya ba§ladi, ama hala
kabank. Loro, Santa Cruz’a gitti ve daha donmedi.
Bolivya halkimn otobuse verdigi ad. Burada, arag ve gereci ta§imak icin
gidip geli§ler kastediliyor.
15
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
49
Doktor (Moro), Turna, kamp degisUrmek icin kalacak olan
Antonio ve ben, Pampa del Tigre’ye ciktik. Orada Antonio’ya yann, kampimizin batisinda bulunmasi gereken bir dereyi arama
gorevi verdim, bu konuda bildiklerimi anlattim. Sonra Marcos’un
eskiden kullandigi yola cikmaya cah§tik ve kolayca ula§tik. Karanhk basarken, kestfcilerden altisi dondu. Miguel’le Braulio ve
Aniceto, Joaquin’le Benigno ve Inti.
Miguel ve Braulio tiimsegi a§an irmaga dogru bir Qiki§ yolu
bulmu§lar ve Nacahuasu oldugu anla§ilan bir ba§ka irmaga varmi§lar. Joaquin, Frias olmasi gereken irmak boyunca inmi§. Ama
iki grubun da ayni irmak boyunca gitmi§ olmasi olasi, eger oyleyse elimizdeki haritalar cok kotu demektir, cunku iki irmagin birbirlerinden bir dagla aynldiklan ve Grande’ye ayn ayn dokuldukleri
i§aret edilmi§. Marcos daha donmedi.
Havana’dan bir mesaj aldik; El Chino, doktor ve radyo teknisyeni ayin 12’sinde, Rea ise ayin 14'iinde yola cikacaklarmi§.
Oteki arkada§lar hakkinda bilgi verilmemi§.
11 Ocak
Antonio, Carlos ve Arturo ile ilerideki akarsuya dogru ke§fe
cikti, ak§amustu geri dondu. i§e yarar tek bilgi, derenin mera
kar§isindaki avlandigimiz yerden Nacahuasu’ya dokuldugu.
Alejandro ve Pombo, Arturo’nun mahzeninde haritalan tamamlamaya ugra§iyorlar; kitaplanmin lslandigini gelip haber verdiler, birkac tanesi bozulmu§, radyo ve telsiz aygitlan islanmi§ ve
paslanmi§. Bundan once iki radyonun daha bozulmus, oldugunu
buna eklersek, Arturo nun yetenekleri hakkinda hazin bir tablo
cikar ortaya. [sayfa 48]
Marcos ak§am uzeri dondu. Nacahuasu’ya cok gerilerden
varmi§ ve irmagin, Frias oldugunu sandigimiz irmakia birle§tigi
noktaya bile ula§amami§. Ne haritalara, ne de bu ikinci irmak
hakkindaki kanilanmiza guvenebilirim.
Aniceto ve Pedro yonetiminde Kechua dilini incelemeye
ba§ladik.
“Boro”16 gunu. Marcos, Carlos, Pombo, Antonio, Moro ve
16
50
Isirarak kurtgugunu birakan sinek.
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Joaquin’deki lsinklardan kurtcuklar cikardik.
12 Ocak
“Gondola”yi, kalanlan da getirmesi icin yolladik. Loro daha
gelmedi. Irmagimizin vadilerini tirmanma denemeleri yaptik. Yamaclardan dola§mamiz iki saat, dogrudan tepeye tirmanmamiz
yalnizca 7 dakika surdu; bu durumdan savunmada yararlanmahyiz.
Joaquin, gecen gunku toplantida yaptigim imalardan oturii
Marcos’un giicendigini soyledi. Onunla bu konuda konu§maliyim.
13 Ocak
Marcos’la konu§tum. Bolivyahlann onunde ele§tirilmi§ olmaktan yakindi. Gerekcelerinin hicbir temeli yok. Heyecanhhgi dikkat gekici. Gerisi belirsiz.
Alejandro’nun kendisini kuguk du§uriicu sozler soyledigimi
ileri surdu. Konuyu, bu ki§iyle birlikte konu§arak aydinlattik; alayh
bir sozu buyuttugu anla§ihyor. Marcos biraz duruldu.
Inti ve Moro ava ciktilar, ama elleri bo§ donduler.
Katirlann ula§abilecegi yere bir mahzen kazmak icin ekipler
yola ciktilar, ama bir§ey yapamadilar; bunun uzerine topraktan
bir kulubecik yapmaya karar verildi.
Alejandro ve Pombo kampin giri§ini savunma konusunu
incelediler ve siper yerlerini belirlediler, i§lerini yann da surdurecekler. [sayfa 49]
El Rubio ve Apolinar donduler, eski kampa Braulio ile Pacho gittiler. Loro’dan haber yok.
14 Ocak
Marcos, Benigno di§indaki onculeriyle toprak kulube yapmak icin irmaga indi. Ak§am donmesi gerekirken yagmur yiizunden, i§ini biUremeden geldi.
Joaquin’in yonetiminde bir grup siperlere ba§ladi. Moro,
Inti, Urbano ve ben, irmagin saginda tumsegin uzerindeki mevkimizi cevreleyecek bir yol acmak icin ciktik. Fakat yanh§ yoldan
gittik ve tehlikeli ucurumlan a§mamiz gerekU. Ogleyin yagmur
ba§ladi ve cah§malar durdu.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
51
Loro’dan haber yok.
15 Ocak
Kentteki kadroya verilecek talimati kaleme almak icin
kampta kaldim. Pazar oldugu icin yanm gun gali§tik. Marcos ve
onciiler toprak kuliibenin, artcilar ve merkezdekiler siperlerin yapimini surdurdiiler, Ricardo, Urbano ve Antonio ise dunku yolu
diizeltmekle ugra§tilar, ba§aramadilar, cunku irmaga bakan vadi ile
tiimsek arasinda sivri bir kayahk var.
Eski kampa gitmedik.
16 Ocak
Siper i§i surduruldu, ama hala tamamlanmadi. Marcos i§ini
bitirdi sayihr, oldukca iyi bir kulube yapti. Doktor ve Carlos, Braulio ve Pedro’nun yerini almaya gittiler. Geldiklerinde Loro’nun
donmiis. oldugu haberini getirdiler, katirlarla geldigini ve Aniceto
onu kar§ilamaya gittigi halde, daha kimseye goriinmedigini soylediler.
Alejandro’da sitma belirtileri ba§ladi. [sayfaso]
17 Ocak
Durgun bir gun. Birinci hattin siperleri ve kucuk toprak bannak bitti.
El Loro yolculukta neler yaptigini anlatti. Neden gitUgini
sordum, bu yolculugu 6ng6riilmu§ saydigini anlatti ve orada bir
kadina gittigini itiraf etti. Katir icin ko§um getirmis. ama onu, lr-mak
yatagindan gecirememi§.
Coco’dan haber cikmiyor. Kaygi verici olmaya ba§ladi.
18 Ocak
Gune§, bulutiar arasindan yukseldi. Siperleri denetlemeye
gitmedim. Urbano, Nato, Doktor (Moro) Inti, Aniceto ve Braulio bir
“gondola” olu§turdu. Alejandro kendini pek iyi hissetmedigin-den
cali§madi.
Yagmur gecikmedi ve §iddetli yagdi. Loro bu saganakta
ko§tu geldi, Arganaraz’m Antonio ile konu§tugunu ve cok §eyin
farkinda oldugunu haber verdi. Kokain de dahil, herseyde bizler-
52
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
le i§birligi yapmayi 6nermi§. Boylece, ba§ka §eyden de ku§kulandigini aciklamis, oluyordu. Loro’ya, herhangibir aciklama yapmadan, anla§masini emrettim. i§i, cipiyle oteberi ta§imak olacakti.
Bize ihanet ettigi takdirde olumle tehdit etmesini de soyledim.
Yagmur yuziinden, irmak yolunu kesmesin diye Loro hemen yola
gikti.
Saat 8’de “gondola” hala goriinmeyince onlara ayirdigimiz
yemekleri de yiyebileceklerini soyledim; hemen yuttular. Braulio
ve Nato birkac dakika sonra geldiler ve kabaran sulann yollanni
kestigini, yola devam edeyim derken inti’nin suya du§tugunu,
tiifegini kaybettigini, §imdi’de yara yerlerinin sizladigini anlatti.
Otekiler geceyi orada gecirmeye karar vermi§ler; doniinceye dek
onlann da cekmedigi kalmami§.
19 Ocak
Gun, kampin savunmasi ve diizenlenmesi gibi herzamanki i§lerle basjadi. Miguel, sitma oldugu hemen anlasjlan ate§ [sayfa
si] ve oteki belirtilerle yatti. Bende de, butun gun bir kinkhk vardi,
fakat hastalik belirtisi henuz yok.
Saat sabahin 8',inde geciken dort kisj, bolca tath misirla
(choclo) geldiler. Geceyi bir ate§ ba§inda comelerek gecirmi§ler.
Tufegi bulabilmemiz icin irmagin alcalmasini bekleyecegiz.
Saat 4 sulannda, obur kampta nobeti devralmak uzere Rubio ve Pedro gittikten sonra Doktor geldi ve obur kampa polis
geldigini bildirdi. Tegmen Fernandez ve dort sivil polis, kiraladiklan bir ciple kokain yapimevini aramaya gelmi§ler. Yalniz evi arami§lar ve dikkatieri lambalanmiz icin aldigimiz ve mahzene goturmedigimiz karbur gibi §eylere takilmi§. Loro’nun tabancasini almi§lar, fakat mavzeri ve 22’ligi birakmi§lar. Arganaraz’in 22’ligini de,
Loro’nun bunu gormesini saglayacak bicimde almi§lar; gitmeden
once de, herseyin farkinda olduklanni ve bizleri gozetiediklerini
soylemi§ler. Tegmen Fernandez, tabanca icin, El Loro Camiri’den
gecerken, “ses cikarmadan gelip beni gorsun ve istesin” demi§,
“Brezilyali" hakkinda bilgi almaya cah§mi§.
El Loro’ya, Valle Grande’lilere ve Arganaraz’a gozdagi vermesini emrettim; cunku bu casusluk, bu gammazhk ancak onlann i§i olabilir. Aynca tabancasini islemek bahanesiyle de Camiri’ye
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
53
gitmesini ve Coco’yu bulmaya cah§masini istedim (Coco’yu
yakalami§ olmalanndan korkuyorum); artik olanaklar elverdigince ormanda ya§amalan gerekiyor.
20
Ocak
Mevzileri denetledim ve dun gece anlatilan planin uygulanmasi icin gerekli emirieri yazdirdim. Plan, irmaga yakin bir
kesimin en sen bicimde savunulmasi temeline dayaniyordu. Bu
bolge, artcilann bulundugu yerle birle§en ve onciilerden bazilanyla birlikte, irmaga paralel yollardan saldinya gecilmesini saglayan oteki bolgeyle baglantih.
Birkac deneme yapmaya niyetliydik, fakat birinci kampta
durum gittikce k6tiile§iyor. Durmadan etrafa ate§ eden eli [sayfa 52]
M-2’li bir gringo belirmi§; Arganaraz’in “arkada§i" imi§ ve onun
evine on gunlugune misafirlige gelmi§. Ke§if gruplan gonderecek
ve kampi Arganaraz’in evinin yakinina ta§iyacagiz. Ama, biz bolgeden uzakla§madan once bir§ey patlak verirse, neler yapabilecegimizi de gosterecegiz. Miguel’in ate§i hala diismedi.
21
Ocak
Ufak bir carpi§ma denemesi yaptik, aksakhklar var ama
genellikle iyi, en zayif noktamiz, geri cekilme, buna biraz
cali§maliyiz.
Daha sonra, gruplar gorevlerine donduler; Braulio ile gidenler batiya dogru irmaga paralel bir yol acacaklar, Rolando ile
gidenler ayni i§i doguya dogru yapacaklar. Pacho bir dinlenme
merkezi kurmayi denemek icin ciplak tepeye, Marcos ve Aniceto
da, Arganaraz’i gerekUgi gibi gozetleyebilecegimiz bir yol bulmaya gittiler. Marcos’dan ba§ka herkes saat 2 de donmu§ olmahydi.
Yollar tamamlandi, ula§im da sagladi. Marcos erken dondu,
yagmur gorii§u engelliyormu§.
Pedro ile Coco, Benjamin, Eusebio ve Waller adh uc yeni
gonulluyle donduler. Birincisi Kuba’dan geliyor ve silah bilgisi oldugundan oncu guce girecek, obur ikisi artci guce. Mario Monje
bu uc Kubaliyla g6rii§mu§ ve gerilla biriigine katilmaktan vazgecirmeye cali§mi§. Monje, parti yoneUciliginden isUfa etmek §6yle
dursun, ustelik Fidel’e, ili§ikteki beige D-IVu gondermi§. Tania’dan
54
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
yola ciktigina ve ivan’in hasta olduguna ili§kin iki satir aldim. Ivan
da yazmi§(ili§ikte D-V).
Ak§am, butun grubu topladim ve belgeyi okudum; a ve b
noktalanndaki hatalara i§aret ederek bazi ele§tiriler de yaptim.
Etkili oldu saninm. Yeni gelen uc ki§iden ikisi giiclii kuwetli ve
akh ba§inda kimselere benziyor. En gencleri saghkh bir koylu.
[sayfa 53]
22 Ocak
Oniic ki§ilik bir “gondola”, Pedro ve El Rubio’dan nobeti
almaya giden Braulio ve Walter’le birlikte yola cikti. Ogleden sonra dondiiler, ama hepsini ta§iyamami§lar. Orada her§ey yolunda
gidiyormu§. D6nu§te El Rubio du§mii§; tehlikeli sonuclan olmadi,
ama goriilecek §eymi§.
Fidel’e durumu anlatmak ve posta kutusunun i§leyi§ini denetlemek icin beige 3'u yazdim. Ayin 25’inde Camiri’deki randevusuna gelirse, bunu Guevara ile La Paz’a gonderirim.
Kent kadrolan (D-III) icin yazih talimat diizenledim. Herkes e§ya tasjdigmdan kampta 5ali§ma yapilamiyordu. Miguel’in
durumu duzeliyor, ama bu kez Carlos’un ate§i yukseldi. Bugun
iki yaban tavusku§u avladik; bir hayvancik daha tuzaga du§mu§,
ama tuzak onun ayagini kirdigindan kurtulup ka?mi§.
23 Ocak
Kamptaki i§ler ve yapilmasi gerekli birka? ke§if bolu§uldu:
Inti ve Rolando, gerektigi zaman Doktor’un bir yaraliyla gizlenmesine elveri§li bir siginak aramaya koyuldular. Marcos, Urbano ve
ben, Arganaraz’in evini gozetiememize yarayacak bir yer bulmak
icin kar§iki tepeyi incelemeye gittik. Oldukca iyi bir yer bulduk.
Carlos’un hala ate§i var, tipik sitma.
24 Ocak
“Gondola” yedi ki§i olarak yola cikti; e§ya ve misir alip
erkenden dondu; bu kez lslanan Joaquin olmu§ ve tufegini kaybetmi§, ama sonra bulmu§. Loro dondu ve saklandi bile. Coco ve
Antonio hala di§ardalar. Yann ya da obur gun Guevara ile
geleceklermi§.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
55
Mevzilerimizi savunmak zorunda kaldigimizda, dii§man askerlerini ku§atmamiza yarayacak yollardan birini onardik. Ak§am
da, ge?en gun yaptigimiz tatbikati gozden gegrdik ve yanh§lanmizi
duzelttik. [sayfa 54]
25
Ocak
Bize saldiracak olanlann arkamiza ula§acagi yolu incelemek i?in Marcos’la yola Qiktik. Oraya ancak bir saatte varabildik,
fakat yer?ok iyi.
Aniceto ve Benjamin, vadideki Arganaraz’in evine hakim
olan tepedeki ileti§im merkezini denemek i?in Qiktilar, fakat yollanni kaybettiler. Bu yiizden ileti§im saglanamadi; bir daha denemeli. Oteberimizi koymak iSin bir mahzen daha kazmaya ba§ladik.
Loro geldi, onciilere katildi. Arganaraz’la konu§mu§ ve kendisine
soylediklerimi tekrarlami§. Adam, Valle Grandeliyi bizi gozetlemesi i?in gonderdigini kabullenmi§, fakat bizi ele verenin kendisi
oldugunu inkar etmi§. Coco, Alganaraz’in casus olarak gonderdigi Valle Grande’liyi kovdu. Manila’dan mesaj aldik, mektup
ula§mi§; Kolle oraya gidecekmi§, Simon Reyes onu orada bekliyormu§. Fidel, onlan dinleyecegini, fakat sert davranacagini bildiriyor.
26
Ocak
Ikinci mahzeni kazmaya daha yeni ba§lami§tik, Guevara
ile Loyola’nin geldigini haber verdiler. Saat 12.00’de oraya ula§tik.
Bizi bekledikleri orta kamptaki ufak eve gittik.
Guevara’ya §artlanmi acikladim: Grubun dagitilmasi, riitbe
zihniyetinin kaldinlmasi, henuz bir siyasi orgut bulunmadigindan,
ulusal ya da uluslararasi gorii§ aynhklan etrafinda herturlu polemikten kacinilmasi. Her§eyi gosteri§sizce kabul etU. Boylece bolivyalilarla soguk bir ba§langictan sonra dostca bir ili§ki kuruldu.
Loyola’yi begendim. Gene ve tath bir kiz. Ama onda buyuk
bir kararhhk seziliyor. Genclik kolundan atilmak uzere, ama §imdilik istifa etmesini saglamaya 5ali§iyorlar. Kadro hakkinda ona
talimat ve bir de beige verdim; bundan ba§ka, 70.000 pesoya ula§an harcamalan da odedim. Bundan boyle para konusunda dik-
katli olmahyiz.
56
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Orgiit aginin §efligine Dr. Paraja’yi getirecegiz, Rodolfo da 15
gun sonra bize katilacak. [sayfass]
Ivan’a bir mektup (D-VI) ve talimat gonderdim.
Coco’ya, dpi satmasini, ama buna kar§in ciftlikle ili§ki kurmasini emrettim. Saat 7’ye dogru, karanhk basarken aynldik. Sabahleyin yola cikacaklar ve Guevara 14 §ubatta bize katilmaya gelen
dort ki§ilik grupla birlikte donecek. Bazi baglantilar kur-masi
gerektigi icin daha once gelemezmi§. §imdi yortu oldugun-dan
adamlan da bulamazmi§.
Daha guclii radyo vericileri gonderilecekmi§.
27 Ocak
Ne var, ne yok hepsinin ta§inmasi idn kalabalik bir “gondola”
gonderdik, fakat hala bir§eyler kalmi§. Coco ve habercile-rin gece
yola cikmalan gerekti. Onlar Camiri’de kalacaklar ve Coco, §ubatin
15’inden sonra dpi satmak uzere Santa Cruz’a gi-decek.
Mahzeni kazmayi surdurduk. Vah§i bir hayvan tuzaga yakalandi. Yolculuk icin kumanya hazirladik. Coco dondukten sonra
yola cikmayi du§unuyoruz.
28 Ocak
“Gondola” eski kampi bo§altmaya ugra§iyor. Valle
Grandeli’yi misir tarlalannda dola§irken gormu§ler, fakat kacmi§.
Qiftlik hakkinda bir karara varmamiz gerekUgi artik anla§ihyor.
Yiyecek ve cephane ikmali tamamlandi sayihr: on gunluk bir
yola yetecek kadar, Yolculugun tarihini de belirledik: Coco’nun
donu§unden bir ya da iki gun sonra ya da 2 §ubatta.
29 Ocak
A§ci, avci ve nobetcilerden ba§ka herkes icin aylak birgun.
Ogleden sonra Coco geldi. Santa Cruz’a degil Camiri’ye
gitmi§. Loyola La Paz’a ucakla, Moises de otobusle Sucre’ye [sayfa
56] hareket etmisjer. Pazan baglanti gunu olarak kararla§tirmi§lar.
Bu durumda 1 §ubatta yola cikacagiz.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
57
30
Ocak
Oniki ki§ilik “gondola” miz bol yiyecek getirdi; geride be§
ki§inin ta§iyabilecegi kadar yiik kalmi§. Bir§ey avlayamadik.
Oteberimizi koyacagimiz mahzen bitti, ama hiS de iyi olmadi.
31
Ocak
Kampta son gun. “Gondola” eski kampi bo§altti ve nobetgiler de Qekildiler. Antonio, Nato, Camba ve Arturo burada
kalacaklar. Talimat §6yle; en ge? her UQ giinde bir ili§ki kurulacak; dort ki§i bir arada olduk?a, en az iki kisj silah ta§iyacak ve
her an tetikte beklenecek; yeni gelenler olursa talimata uygun
egitilecekler, ama zorunlu olandan fazla §ey ogrenmeyecekler;
kampta ozel oteberi bulundurulmayacak ve butun silahlar kihflara sanhp ormanda bir yere saklanacak; paralar siirekli olarak
kampta ve birinin ustiinde kalacak; yollar ve civar irmaklardaki
ke§ifler surduriilecek. Ani bir gekilme durumunda, Antonio ile
Arturo, Arturo’nun kazdigi mahzene gidecekler; Nato ve Camba
irmak tarafindan gerileyecekler ve iglerinden bin yann kararla§tiracagimiz yere durumu agklayici bir haber birakacak. Sayilan ‘dordu a§arsa, birkagi yedek mahzenle ilgilenecek.
Herkesi toplayip konu§tum ve yuriiyu§le ilgili son emirlerimi, Coco’ya da son talimati verdim (D-VII).
AYIN ANALIZi
Beklemiyor degildim, Monje’nin tutumu ba§tan beri yan
qizmek oldu, sonra da ihanet etti.
Parti bize kar§i silahli adamlanni hazirhyor, bense bu i§in
nereye varacagini henuz bilmiyorum. Ama bu bizi durdurmaz;
[sayfasy] hatta eninde sonunda yararh bile olabilir. (Bundan hemen
hemen eminim). Az ya da qok bir iq mucadele geqirseler bile en
durustleri ve en yureklileri bizimle olacaklar.
Su ana kadar Guevara iyi davrandi. O ve adamlannin bund-
an sonraki tulumlanni zaman gosterecek.
58
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Tania gitti. Ondan da, arjantinlilerden de bir haber qikmadi. Gerilla sayilabilecek a§ama §imdi ba§hyor. Birligimizi deneyecegiz. Bakahm ilerde ne sonuq verir ve Bolivya devrimi nereye
vanr.
Ongorulen qeylerden en guq baqanlam bolivyah savaqqilan
bize qekmek oldu. [sayfass]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
59
1967
IV. §UBAT
1 §ubat
Ilk a§ama tamamlandi. Arkada§lar biraz yorgun diisffiler,
ama yolculugumuz tumuyle iyi ge?ti. Antonio ve Nato haberle§me
i§aretierini saptamak i?in bizimle yukanya kadar geldiler. Benim
ve yine sitma krizleri ge?iren Moro’nun sirt Qantalanmizi ta§imaya
yardim ettiler.
Yolun yakinindaki agacin altina, bir §i§enin i?ine oturtulan
bir alarm sistemi yerie§tirdik.
Artgi Joaquin, sirt Qantasinin yiikii altinda suratini ek§itip
duruyor ve grubun geg kalmasina sebep oluyordu.
2§ubat
Yonicu ve sikintih bir gun. Doktor yuruyii§u geciktirdi. Zaten hiz genellikle du§uktu. Saat 4’te su bulunan son yere vanyor
ve kamp yapiyoruz. Onculer (Frias oldugunu sandigimiz) irmaga
gitme emrini aldilar. Fakat agir ilerliyorlar. Butun gece yagmur
yagdl. [sayfa 59]
60
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
3§ubat
§afakta yagmur ba§ladi. Bu yuzden yola 8’de ciktik. O sira-da
Aniceto elinde bir halatla geldi ve zor gecitlerde bize yardim etti.
Biraz sonra yine yagmur ba§ladi. Dereye saat 10’da sinlsi-klam
vardik. Bu gunluk bu kadarla yetindik. Bu dere, Frias ola-maz.
Haritada g6sterilmemi§ bir akarsu olsa gerek.
Onculer yann Pacho ile tepeye cikacaklar ve her saat ba§i
temas kuracaklar.
4§ubat
Sabahtan ak§amin 4'une dek yiiruduk. Yalnizca ogleyin
yemek yemek icin iki saatiik bir mola verdik. Yol Nacahuasu boyunca suriiyor, kotu sayilmaz, ama ayakkabilan mahvediyor; arkada§lardan cogu hemen hemen yalinayak kaldilar bile.
Birlik yoruldu, ama iyi dayandi. Yedi kilodan fazla kaybettim. Sirhma bazan dayanilmaz agnlar saplaniyorsa da, henuz rahatiikla yuriiyorum.
Irmak boyunca taze ayak izlerine rastiamadik, ama haritaya bakihrsa cok gecmeden meskun yerlere vannz.
5§ubat
Sabahleyin, 5 saatiik bir yuruyiisten sonra (12-14 km) oncu
gruptan, beklenmedik bir haber cikti; hayvanlara rastiami§lar (bir
kisrak ve tayi). Durduk. Meskun bir yere rastlamak korkusuyla
bolgede bir kesfe cikilmasini emrettim. Mpiti’de mi, yoksa haritada gosterildigi gibi, Saladillo irmaginin bir kol aldigi yerde mi oldugumuzu tarti§tik. Pacho, Nacahuasu’dan da buyuk ve a§ilmaz
bir irmak bulundugunu haber verdi. Oraya yoneldik ve gercek
Rio Grande’yle kar§i kar§iya geldik. Ya§am izleri var, ama yeni
degil. Yollann icinde yiUp gitUgi cayirlar, son zamanlarda buralardan in cin gecmediginden ayak izi ta§imiyordu.
Sudan yararlanmak icin, Nacahuasu kiyisinda kotu bir [sayfa
60] yerde konakladik. Yann cevreyi tanimak icin irmagin iki yaninda (dogu ve bati) ke§fe cikacagiz; bir grup da kar§iya gecmeyi
deneyecek.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
61
6§ubat
Dinlenmekle gecirdigimiz durgun bir gun. Joaquin, Walter ve
Doktor, Rio Grande’yi yatagi boyunca ke§fe ciktilar; 8 km yuriidiikleri halde bir gecide rastiamami§lar; yalniz, suyu tuzlu bir dere
gormu§ler. Marcos akintiya kar§i gucliikle ilerliyor, Frias’a ula§amadi. Aniceto ve Loro onunla birlikte gidiyordu. Alejandro, Inti ve
Pacho irmagi yiizerek gecmek istediler, ama ba§aramadilar. Biz
de, daha uygun bir yer bulmak icin 1 km geriye tasjndik. Pombo
rahatsiz.
Kar§iya gecmeyi bir kez daha denemek icin yann bir sal
yapmaya ba§layacagiz.
7§ubat
Marcos’un gozetimi altinda bir sal yaptik, cok biiyiik ve
kullani§siz. Saat 1.30’da gecit yerine hareket ettik ve 2.30’da acildik. Onciiler iki seferde gectiler; ucuncusunde merkez grubun
yansini ve giysilerini gecirdiler, cantam bende kaldi; merkez gruptan geri kalanlan almaya gelirken El Rubio yanh§ bir manevra
yapti ve sal akintiya kapihp acildi, yakalayamadik. Joaquin saat
9’a kadar ba§ka bir sal yapti ama gece zaman yitirmemiz gereksizdi, cunku yagmur durmu§tu ve irmak alcaliyordu. Merkez gruptan Tuma, Urbano, Inti, Alejandro ve ben kalmi§tik. Tuma ve ben
topragin ustunde yattik.
10§ubat
Kendimi InU'nin yardimcisi gibi tanitarak koylulerle konu§maya gittim. Ama kisa surdugu icin komedi etkili olmadi saninm.
Bunlar bize yardimi dokunamayacak koylulerdendi, yarattiklan tehlikenin de farkinda olmadiklan icin cok tehlikeliydiler.
[sayfaen Biri koyluler hakkinda bazi bilgiler verdi, ama ku§kululugu
nedeniyle kesinle§Uremedi.
Doktor cocuklan muayene etti, birinin barsaklan kurt dolu,
oteki kisraktan tekme yemi§. Bu i§ bitince donduk.
Ogleden sonrayi ve ak§ami huminta17 pi§irmekle gecirdik.
Iyi olmadi. Ak§am arkada§lan toplayip gelecek gun hakkinda bazi
17
62
Yumu§ak misir unu ile yapilan ve finnda pi§irilen ekmek.
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
aciklamalar yaptim. §imdilik, Masicuri’ye dogru daha 10 gun yuriimek niyetindeyim, amac arkada§lann askerleri gormelerini saglamak, sonra da oteki yolda bir ke§ifte bulunmak icin Frias’i gecmeyi deneyecegiz.
(Koylunun adi Rojas.)
11 §ubat
Ihtiyann Dogumgunu: 67
Kiyi boyunca uzanan keciyolunu bozulmaya ba§ladigi yere
kadar izledik. Yer yer kaybolmasi son zamanlarda buradan kimselerin gecmemis, oldugunu gosteriyordu. Ogleyin yolun buyuk
bir irmakia kesildigi yere ula§tik. Bunun Masicuri olup olmadigini
tarti§tik. Bir dere basjnda mola verdik, Marcos ve Miguel kaynaga
dogru ke§fe ciktilar; dokuldugu yeri bulmak icin Inti, Carlos ve
Pedro aki§ yoniinde ilerlediler. Boylece bunun Masicuri oldugunu ve ilk gecidin biraz a§agida bulundugunu ogrendik. Orada, bir
kac koylu atian yukluyorlarmi§. Bizim izleri gormu§lerdir. Artik
cok dikkatli olmaliyiz. Koylunun soyledigine bakihrsa Arenales’den
bir ya da iki fersah otedeyiz.
Yukseklik 760 metre.
12§ubat
Onculerin dunku iki kilometresi cabuk a§ildi. Bundan sonra
yol almak gucle§ti. Ogleden sonra saat 4’te, aradigimiz yol
oldugunu sandigimiz, dogru duriist bir yola ciktik. Irmagin ote yaninda bir ev vardi ama bunu biraktik ve Rojas’m salik verdigi irmagin bu kiyisindaki Montana’nin evini aramaya koyulduk. Inti
ve Loro gittiler, kimseyi bulamadilar, fakat her§ey aradigimiz yerin orasi oldugunu gosteriyordu. [sayfa 62]
Saat 7.30. Bir gece yiiruyu§une ciktik ve bu sayede geri
kalanlan da ogrendik. Saat 10’a dogru Inti ve. Loro eve dondu,
ama hie iyi haberler getirmediler: Adam sarho§mu§ ve konuksever de degilmi§. Elinde de misirdan ba§ka bir§ey yokmu§. Irmagin kar§i kiyisinda, gecide yakin yerdeki Caballero’nun evinde
icmi§. Geceyi yakin bir ormanda gecirmeye karar verdik. Humintas’lar (ekmek) mideme oturdugu ve butun gun birsey yemedigim icin cok yorulmu§tum.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
63
13§ubat Sabah,
50k erken saatte §iddetli bir yagmur ba§ladi,6gleye kadar surdu ve
irmagi kabartti. Daha iyi haberler almaya ba§ladik. Montano, ev
sahibinin 16 ya§lanndaki ogluymu§. Babasi burada degil, bir
haftadan once de donmeyecek. Oradan bir fersah kadar uzakta
bulunan a§agi koy hakkinda belirli bilgiler verdi. Sola dogru uzayan
bir yol var, fakat dar. Bu issiz yerde, Perez’in karde§i, kizi bir
askerle ni§anh olan yoksul bir koylu oturuyor.
Derenin ve misir tarlalannin yaninda, yeni bir kampa
ta§indik. Marcos ve Miguel yola bakmak icin ciktilar. Yiikseklik 650
metre (hava firtinah).
14§ubat
Kampta durgun bir gun gecirdik. Evin oglu uc kez geldi;
birinde, bazi ki§ilerin, birkac domuz almak icin irmagin bu yonu-ne
gectiklerini haber verdi ama, fazla birsey soylemedi. Misir tarlasindaki zaran ona fazlasiyla odedik.
Arkada§lar butun gun hicbir eve rastlamadan call cirpi ke-sip
yol actilar; onlann hesabina gore 6 km’yi bulmu§lar. Yani, ya-nnki
yolun yansi.
Havana’dan gelen bir mesaji de§ifre etmeye cahsUk. Ozu,
Kolle ile yapilan g6rii§me. Gorevin, kitasal niteligi hakkinda o gu-ne
degin kendisine bir§ey soylenmedigini, bu durumda, ko§ullanni
benimle g6rii§tukten sonra i§birligi yapmaya hazir oldugunu, biz-zat
kendisinin Simon Rodrigez ve [sayfa 63] Ramirez ile gelecegini
anlatmi§. Bundan ba§ka Simon’un, partinin alacagi karar ne olur-sa
olsun, bize yardim etmek istedigini de haber veriyorlar.
Aynca, kendi pasaportuyla yolculuk eden Fransiz’in da ayin
23' unde La Paz’a varacagini ve Pareja ve Rhea’nin evinde kalacagini bildiriyorlar. §imdilik cozemedigimiz ufak bir kisim kaldi.
Bu yeni dostluk atihmini nasil kar§ilayacagimizi sonra
du§unuriiz. Ba§ka yenilik: Merci be§ parasiz gelmi§, soyledigine
gore paralanni caldirmi§; yolsuzluk yaptigini saniyoruz, ama kanitlamamiz olanaksiz. Lechin para bulmaya gidecek.
15 §ubat
Hildita’nin Dogumgunii: 11
64
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Tela§siz bir yuriiyiis, gunu. Saat 10’da, dun actiklan yolun
sonuna vardik. Bundan sonrasi agir ilerledi. Ogleden sonra saat
5’de ekili tarialar gordiikleri haberini getirdiler; yanilmadiklanni
saat 6’da anladik. inti, Loro ve Aniceto’yu koyliilerle konu§maya
gonderdik. Adamin adi Michel Perez, zengin bir koylu olan
Nicola’nin karde§iymi§; ama kendisi yoksul ve karde§i onu somuruyor, oyle ki bizlerle i§birligi yapmaya hazir. Vakit gee oldugundan ak§am yemegi yemedik.
16§ubat
Karde§in dikkatini cekmemek icin biraz daha yurudiik ve
50 metre a§agida akan irmagi goren bir noktada konakladik. Beklenmedik olaylara kar§i iyi bir siginak burasi ama rahat degil.
Rosita’ya kadar uzanan siradaglan a§maya yetecek kadar bol yiyecek hazirladik.
Ogleden sonra da, gece yansina dek dinmeden yagan
§iddetii ve inatci bir yagmur butun planlanmizi altust etti; ustelik
irmagi da kabarttigi i?in bizler yine tecrit edildik. Koyluye domuz
satinalip beslemesi i?in 1000 peso verecegiz; kapitalist tutkulan
var adamin. [sayfa 64]
17§ubat
Butun sabah yagmur yagdi; 18 saat, durmadan. Her§ey
lslandi ve irmak 50k kabardi. Marcos, Miguel ve Braulio’yu
Rosita’ya giden bir yol bulmalan icin gonderdim. Marcos, 4 km
yol yaptiktan sonra dondu, Pampa del Tigre’ye benzeyen kurak
bir vadi gormu§.
Inti kendini iyi hissetmiyor, cok yedi herhalde. Yukseklik
720 metre (hava durumu anormal).
18§ubat
Josefina’nin Dogumgunu: 33
Kismi ba§ansizlik. Qah kesip yol acanlara ayak uydurup
yuriidugumuzden, agir ilerledik. Saat 2’de yol acmayi gerekUrmeyen duzluge gecikmeyle ula§tik. Saat 3’te tepeyi a§mak umuduyla bir su kenannda konakladik. Sabah Marcosia Tuma kesfe ciktilar
ve cok kotii haberlerle donduler: Tepe, yol vermeyen sarp ka-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
65
yalarla cevriliymi§. Geri donmekten ba§ka care yok.
Yukseklik 980 metre.
19§ubat
Bo§a giden bir gun. Bir irmak bulup oradan cikanz umuduyla tepeden indik, ama bu mumkun olmadi. Miguel ve Aniceto’yu yeni kar§ila§tigimiz siradagi a§malan ve obur yana gecmeyi
denemeleri icin gonderdim; bu da olmadi. Butun gun onlan bekledik. Donduklerinde otekine benzer, gecit vermez kayahklar
bulundugu haberini getirdiler.
Yann, irmagin arkasindaki ve batiya bakan (otekiler guneye bakiyordu) son tepeye tirmanmaya cah§acagiz. Yukseklik 760
metre.
20§ubat
Gun oldukca agir tempolu bir yiiruyusje, engebeli bir yolda gecti; Miguel ve Braulio misir tarlasindaki ufak dereye varmak
icin eski yoldan gittiler; orada yollanm kaybetmi§ler [sayfa esi ve
dereye karanhk basarken varmi§lar. ikinci akarsuya vardigimiz
zaman, Rolando ve Pombo’yu sivri tepeyi buluncaya degin gevreyi ke§fe yolladim fakat saat 3’te donduler; bunun uzerine Pedro
ve El Rubio’yu oburlerini beklemek uzere orada birakarak Marcos’un agmakta oldugu yoldan devam ettik. Misir tarlalannin ortasindan akan dereye saat 4.30’da vardik ve kamp yaptik. Ke§if?iler
donmedi.
Yukseklik 720 metre.
21
§ubat
Derenin ters yonune dogru agir yiiriiyu§. Pombo ve Rolando
oteki derenin gegit verdigini bildirmeye geldiler; Marcos da
gordu ve ayni kaniya vardi. Saat ll’de oraya dogru yol aldik ve
13.30’da vardik, ama su cok soguktu ve yiizmeden a§mak olanaksizdi. Loro’yu ke§fe gonderdik. GecikU. Artcilan beklemeleri icin
Braulio ve Joaquin’i gonderdim. Loro, derenin ilerde daha geni§ledigi ve gecil verdigi haberini getirdi. Bunun uzerine Joaquin’in
alacagi sonucu beklemeden yola ciktik. Saat 6’da tarn kamp kurmaya hazirlandigimiz sirada dondu; yamaca tirmamlabiliyormu§
66
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
ve epeyce kullani§h yollar varmi§.
Inti hasta, bir haftada bu ikincisi. Fazla yemekten oluyor.
Yukseklik 860 metre.
22§ubat
Gun, makilerle kaph tepelere tirmanmakla gecti. Yorucu
bir giinden sonra, amaca ula§madan kamp kurma saati geliverdi.
Joaquin ve Pedro’yu oraya ula§mayi denemeleri icin gonderdim.
Saat 7’de donduler ve daha uc saat, call cirpi ayiklayarak yuriimemiz gerektigini bildirdiler.
Yukseklik 1180 metre. Biraz guneyimizde Masicuri’ye dokulen bir akarsuyun kaynagindayiz.
23§ubat
Benim icin kotu bir gun. Kendimi 50k yorgun hissediyorum; ayakta durabilmek icin di§lerimi zor siktim. Sabahleyin [sayfa
66] Marcos, Braulio ve Tuma, biz kampta onlan beklerken, yolu
diizenlemeye gittiler. Gonderdigim mesajin fransizca mektuplar
kutusuna vardigini bildiren bir mesaj destfre ettik. Ogleyin, topragi catiatan ve biraz sonra, en yuksek tepeye vardigimizda bayginhk gecirmeme sebebolan bir sicakta yola ciktik. O andan sonra
da kendimi zorlayarak yiirumeye cah§tim. Bolgenin en yuksek
dorugu 1420 metre; Rio Grande’ye, Nacahuasu’nun agzina ve
Rosita’nin bir kismina hakim. Topografisi, haritadaki i§aretlerden
farkli; belirli bir sinir cizgisinden sonra dik bir yoku§la, sonunda
Rosita’nin aktigi, 8-10 metre enindeki agachk bir duzluge iniliyor.
Oradan bu siradaglann yuksekligindeki daglara vanhyor. Ve uzakta, uzanip giden bir ova goruniiyor. Rio Grande ve oradan da
Rosita’ya giden dereye ulasmak icin, cok sarp fakat gecit veren
bir noktaya inmeye karar verdik. Haritanin gosterdiginin tersine,
bu yer meskun gorunmiiyor. Cehennem gibi, kurak bir yolu a§ip,
karanhk basarken 900 metrede kamp kurduk. Dun sabah Marcos’un bir arkada§a, cehennem ol, diye kufrettigini dedigini duymu§tum, bugun de ba§kasiyla dala§ti. Onunla konu§mahyim.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
67
24§ubat
Ernestico’nun ya§ giinii: 2
Hareketli ve yorucu bir gun. Agir ilerliyoruz, su yok, ciinkii
izledigimiz dere kurumu§. Ogleyin, bicakla kami§ keserek yol
acanlann yorgunluktan yikildigini gorerek, yerlerine ba§kalanni
gonderdik. Saat 2’de biraz yagmur yagdi, mataralan doldurduk.
Biraz sonra da bir pinara rastladik. Saat 5’te su kenannda
bir duzliikte kamp yaptik. Marcos ve Urbano ke§fe ciktilar. Marcos dondu ve irmagin 2 km uzakta oldugunu, fakat irmak boyunca giden yolun biraz sonra batakhkta kayboldugunu haber verdi.
Yiikseklik 680 metre. [sayfae?]
25§ubat
Kotu bir gun. Yuriiyus, agirla§ti, bu yetmiyormu§ gibi Marcos yolunu kaybettiginden sabahi bo§a gecirdik; Miguel ve Loro
ile gitmi§ti. Bunu ogleyin haber verdi ve radyo ile ileti§im kurup
bulundugu yeri belirlememizi bildirdi. Braulio, Tuma ve Pacho
gittiler. Saat 2’de Pacho geri dondu; onu buraya radyo konu§malan
duyulmadigi icin Marcos gondermi§. Benigno’yu yolladim ve 6
saatte irmagi bulamazsa geri donmesini, emrettim. Benigno gittikten sonra Pacho beni cagirdi ve Marcos’la kavga ettiklerini,
Marcos’un ona sert emirler verdigini, kami§ kestigi uzun bicagiyla
tehdit ettigini ve tokat attigini anlatti. Pacho ona yuriimeyi surduremeyecegini soyleyince, davranisjanni Pacho’nun giysilerini yirtmaya kadar vardirmi§.
Durumun ciddiligi kar§isinda InU ve Rolando’yu cagirdim.
Pacho’nun suclamalannin bazilanni kabul etmemekle birlikte,
Marcos’un karakteri yuzunden oncu gurupta gergin, bir hava
estigini dogruladilar.
26§ubat
Sabahleyin Marcos ve Pacho’yu yuzle§tirdim. Sonunda,
Marcos’un ona hakaret etUgi, kotu davrandigi, hatta belki de bicakla tehdit ettigi; buna kar§ihk Pacho’nun hakaret dolu cevaplar
verdigi ortaya cikti; belli ki o da dogu§tan kabadayi. Boyle olaylar
daha once de olmu§. Herkesin gelmesini bekledim ve sonra bir
konu§ma yaparak Rosita’ya ula§manin ne buyiik bir caba iste68
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
digini, bunun, gelecekteki Qabalara kiyasla, ancak ufak bir
ba§langi? oldugunu ve iki Kubah arasindaki uzucu olayin, henuz
birbirlerine ali§amamaktan ileri geldigini anlattim. Marcos’u tutumundan oturii ele§tirdim ve Pacho’ya da, yanh§ tutumu suriip
giderse gerilla birliginden yiiz kizartici bigimde kovulacagim soyleyerek uyardim.
Pacho, radyo konu§masini kesmi§, donu§te bana olayi hemen anlatmami§ ve biiyiik bir olasihkla Marcos’un onu dovdugu
yalanini uydurmu§tu. [sayfaes]
Bolivyalilardan, herhangi bir ku§kulan varsa, dolamba?li
yollara sapmadan, a?ik?a soylemelerini ve sorun Qikarmadan ayrilmalanni rica ettim.
Rio Grande’ye ula§mak ve yuruyu§umuzii onun aki§ yonune uydurarak surdurmek i?in yeniden yola koyulduk. Hedefe vardik ve 1 km kadar kiyidan gittik ama, yolumuzun ustune dik bir
kaya Qikti. O noktada irmagi gegemeyecegimizden tirmanmak
zorunda kaldik. Benjamin bitkin du§tugu ve gantasiyla da ba§i
derde girdigi igin geride kalmi§ti. Bize yeti§tigi zaman yola devam
etmesini emrettim, dedigimi yapti. 50 metre tirmandi, bu arada
yukan Qikan yolu kaybetU ve kaygan bir kayalikta aramaya ba§ladi.
Urbano’ya ona yanildigini soylemesini emrettigim sirada ani bir
hareket yapti ve suya du§tu. Yuzme bilmiyordu. Akinti §iddetliydi,
bu yiizden ayagi yerde oldugu halde suriiklendi. Onu kurtaracagimiza inaniyorduk, fakat elbiselerimizi gikanncaya degin bir
girdaba kapihp yok oldu. Rolando ona kadar yuzdu ve dalmaya
Qali§ti fakat akinti onu uzaga goturdu. Be§ dakika i?inde butun
umudumuzu yiUrdik. Zayif ve beceriksiz bir oglan olmakla birlikte, buyiik bir yenme istemine sahipti. Ama bu kadan gucunu
a§mi§ti; boylece ilk oluyu sa?ma bir bigimde Rio Grande sulannda verdik. Saat 5’te, Rosita’ya ula§amadan kamp yaptik. O gece,
son fasulye payimizi yedik.
27§ubat
Irmak boyunca ilerleyip kayalara tirmanarak gegirdigimiz
zorlu bir gunden sonra Rosita’ya ula§tik. Nacahuasu’dan buyuk
ve Masicuri’den ufak olan bu irmagin sulan kirmizimtrak. Son
yiyecegimizi de bitirdik. Meskun yerlere ve anayola yakin oldugu-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
69
muz halde yakinlarda, cevrede ya§am izi yok.
Yiikseklik 600 metre.
28§ubat
Yan dinlenme gunu. Kahvaltidan sonra (gay) Benjan’in 610mii iizerine konu§tum ve Sierra Maestra ile ilgili oykiiler [sayfa 69]
anlatip kisa bir konu§ma yaptim. Sonra ke§ifler ba§ladi; Miguel,
Inti ve Loro, emrim uzerine Rosita’nin aki§inin ters yonune dogru
ilerlediler. 3-5 saat yuriimelerini emrettim. Bu surenin Abaposito’ya
varmak icin yeterli oldugunu du§unmu§tum, ama yolun bozuklugu yiiziinden varamadilar; ya§am izine rastlamadik. Joaquin
ve Pedro kar§i daga tirmandilar. Hicbir§ey gorememi§ler; ne bir
keciyolu, ne de eski bir patika kalintisi. Alejandro ve El Rubio
irmagi a§tilar ve yol bulamadilar, fakat onlannki yuzeysel bir incelemeydi. Marcos sal yapimini gozetti. Biter bitmez de Rosita’nin kol
aldigi bir kivnmdan kar§iya gecmeye ba§ladik. Be§ ki§inin cantalan gecirildi. Ama Miguel cantasi gecmi§ken kendisi kaldi. Benigno’nun ise cantasi kalmi§ken kendisi gecti. Terslikler ustuste gelir. Benigno ayakkabilanni kaybetti.
Sah kurtarmak ise olanaksizdi, ikincisi de bitmemi§ti, bu
yuzden gecimleri ertesi gune biraktik.
AYIN ANALIZi
Kampta, olup bitenlerden bir haber alamamakla birlikte,
bazi kagnilmaz ve dununa gore uzucu olaylar di§inda her§ey iyi
gidiyor denebilir.
Di§andan, birligimizi tamamlamak iqin gonderecekleri
adamlardan haber qikmadi. Fransiz La Paz’a gelmi§ olmali,-birkaq gun sonra kampa vanr. Arjantinlilerden ve El Chino’dan da
haber qikmadi. Ulasim her iki yonden iyi isliyor. Partinin tutumu
en yumusak deyimiyle duraksamali ve ikiyuzlu. Yeni temsilcilerle
konustuktan sonra aydinlanir.
Yolculuk iyi geqti ama Benjamin’in olumuyle sonuqlanan
kaza ona golge dusurdu. Adamlar zayif, bolivyalilar dayanamiyacaklar. Yan aq geqen son gunler ve suriip giden darginliklar heye-
70
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
cam sonduruyor. Kubahlardan deneyimsiz olan Pacho ve El Rubio bekleneni daha vermediler, Alejandro ise fazlasiyla verdi; eskilerden Marcos surekli kavgi kaynagi, ve Ricardo gayretli degil.
Digerlerinin davranisi iyi. Gelecek asama savas olacak, bu kesin.
[sayfa 70]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
71
V.
MART 1967
1
Mart
Sabahin 6’sinda yagmur ba§ladi. Dindikten sonra irmagi
gecmeye karar verdik, ama hizlandi ve ogleden sonra saat 3’e
degin surdu. Irmagin sulan iyice kabarmi§ oldugundan geci§in
guvenli olmayacagini du§undiik. §imdi iyice kabarmi§ durumda
ve kolay kolay alcalacagi da yok.
Yagmurdan korunmak icin terkedilmis, bir kulubeye sigindim ve yeni kampi orada kurdum. Joaquin eski yerinde kaldi.
Ak§am Polo’nun sut kutusu, Eusebio’nun da sut ve sardalya kutusu yuruttuklerini haber verdiler. Ceza olarak yemekte bu yiyecekler bulunacagi gun onlara vermeyecegiz. Kotuye i§aret.
2
Mart
Yagmur §afakta ba§ladi. Herkes bitkindi, ba§ta ben. Irmak
daha da kabardi. Hava acihr acilmaz kampi birakip geldigimiz lr-
maga paralel yoldan geri donmeye karar vermi§tik. [sayfa 711
72
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Ogleyin yola Siktik ve corojos denen meyvenin bol miktarda stokunu yaptik. Yolumuzu birakip bir patikaya sapmi§tik, o da
bir yerde bitiverince saat 4.30’da durmak zorunda kaldik. Onculerden haber Qikmadi.
3 Mart
Yuruyii§e heyecanla ve hizh adimlarla ba§ladik, ama
zamanla hizimiz kesildi. Benjamin’in irmaga du§tugii bolgede yeni
bir kaza daha olmasindan korkarak yolu degi§tirdim. Yanm saatte inmi§ oldugumuz yen a§mak 4 saatimizi aldi. Saat 6’da dere
kiyisina geldik ve kamp yaptik. Yalnizca iki palmiye vardi, Miguel
ve Urbano, sonra da Braulio birka? tane daha getirmeye gittiler.
Geceyansina dogru yemege oturabildik; palmiye meyveleri ve
corojolar imdadimiza yeti§mi§ti.
4 Mart
Miguel ve Urbano sabah erkenden gittiler. Butun gun ?ah
Qirpi kestiler ve saat 6’da dondiiler; 5 km yol a?mi§lar ve bir ova
gormu§ler. Bu, ilerleyi§imizi kolayla§tiracak, ama kamp kuracak
yer yokmu§. Onlar yolu tamamlayincaya degin burada kalmaya
karar verdik. Avcilar iki maymun, bir papagan ve bir giivercin
vurdular. Bunlan ve bolgede bol bulunan palmiye meyvelerini
yedik.
Moralimiz bozuk, fiziksel durumumuz da giinden gune bozuluyor; bacagimda odem ba§langici var.
5 Mart
Joaquin ile Braulio, yagmur altinda yol agma ?ali§malanni
surdurmeye gittiler, ama ikisi de gev§ek, i§i ilerletemiyorlar. 12
palmiyeden meyve topladik ve birka? ku§ avladik. Boylece konserveler elimizde kaldi ve 2 gunluk meyve artti.
6 Mart
Ak§amin saat 5’ine degin araliklarla yiiriiduk. Miguel, Urbano ve Tuma machetelerle (bigaklarla) bize yol agiyorlar. [sayfa 72]
Biraz ilerledik; uzaktan Nacahuasu’nun yakininda oldugunu sandigimiz tepeler goriinmeye basjadi. Olup olacagi bir papagan vur-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
73
duk, onu da artcilara verdik. Bugun palmiye meyvesi ve et yedik.
Elimizde kit kanaat uc ogun yiyecek kaldi.
7
Mart
Dort ay oldu. Adamlar erzagm tiikendigini, yolunsa bitmedigini gordiikce cesaretlerini yitiriyorlar. Bugurr irmak kiyisinda 4
ya da 5 km yol aldik ve umut verici bir yola ciktik. Yediklerimiz: 35 kiiciik ku§ ve palmiye meyvelerinin kalan kismi. Yann konservelere ba§layacagiz; adam ba§ina 1/3’den iki gun yeter, sonra siit,
hepsi bu. Zaten Nacahuasu’ya iki-iic gunluk bir yolumuz kaldi.
8
Mart
Bugun az yol aldik, surprizli ve gergin bir gun oldu. Saat
sabahin 2’sinde avda olan Rolando’yu beklemeden yola ciktik.
Bir bucuk saat sonra yol acanlara ve avcilara rastladik (Urbano,
Miguel, Tuma, Doktor ve Chinchu). Epey papagan vurmu§lar, fakat bir su ba§i bulup durmu§lardi. Kamp yapmalanni emrettikten
sonra o yeri gormeye gittim; bir petrol sondaj istasyonu gordum.
Inti ve Ricardo suya atladilar; kendilerini avci gibi tanitmalan gerekiyordu. Elbiseyle atiami§lardi, kar§i kiyiya yuzdiiler, ama Inti’ye
ne olduysa, az kaldi boguluyordu; Ricardo ona yardim etti. Boylece kiyiya ula§tilar, ancak herkesin dikkatini cekUler. Tehlike i§areti
vermeye gerek kalmadan ortadan kayboldular. Suya atildiklannda ogle vaktiydi, 15.15’e degin bekledim, ortaya cikmadilar. Son
nobetciler de saat 21’de cekildiler.
Qok kaygihydim; iki cesur arkadas, tehlikedeydiler ve ne
olup bittigini bilmiyordum. En iyi yuzuculerimiz olan Alejandro ve
Rolando’nun yann kar§iya gecip bakmalanna karar verdik.
Bugun, diger gunlerden daha iyi yemek yedik. Palmiye
meyvesi kalmami§ti ama bol papagan eti vardi, aynca Rolando
iki maymun avlami§ti. \^m
Geci§e erken saatte basjadik, ama bir sal yapmamiz gerekU ve bu da cok zaman kaybettirdi. Nobetciler, kar§i kiyida yan
ciplak adamlar gorduklerini soylediler. Saat 8.30’da geci§ durduruldu. Obur tarafa uzanan ufak yolu a§tik, burasi issiz ama goriilebiliriz; erkenden, sisten yararlanarak gecmek gerekir.
Saat 10.30’dan 16’ya degin suren umutsuz bir gozetleme-
74
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
den sonra kumanyacilanmiz (Inti ve Chinchu) suya atladilar ve
epey a§agida karaya ciktilar. Beraberlerinde bir domuz, ekmek,
pirinc, §eker, kahve, biraz konserve, misir vs. getirdiler. Kendimize kahve, ekmek ve kondanse sutie guzel bir ziyafet cektik.
Kendilerini gorelim diye her saat ba§i di§an ciktiklanni fakat bizlere goriinemediklerini anlattilar. Marcos ve beraberindekiler uc gun once gecmi§lerdi. Anla§ilan Marcos yine dalasmis. ve
silah cekmi§. Sondajdaki miihendisler Nacahuasu’ya kac kilometre kaldigini bilmiyorlar, ama varsayimlanna gore be§ gunluk
bir yol var. Eger oyleyse kumanyamiz yeter. Sondajlar, kurulmaya
ba§layan bir istasyona ait.
10 Mart
6.30’da yola ciktik ve yol acanlara yeti§inceye degin 45
dakika yuriiduk. 8’de yagmur ba§ladi ve 1 l’e dek surdu. Uc saat
kadar yuriiduk ve saat 5’te kamp kurduk. Uzaktan birkac tepe
gozukuyor, Nacahuasu olabilir. Braulio kesfe cikti. Dondugunde
bir paUka bulundugunu ve irmagin batiya dogru dumduz aktigini
soyledi.
11 Mart
Gun iyi ba§ladi. Yuriidugumuz yol iyi durumdaydi, ama bir
saat sonra birden bitiverdi. Braulio macheteyi aldi ve kiyiya varmak umuduyla yol acmaya devam etU. Urbano ona yardima gitti,
biz de onlan bekledik. Tarn hareket ettigimiz zaman yukselen
sular yolumuzu kesti. Sular iki metreye yakin yukseldi. [sayfa 74]
Macheteros18’lardan boylece aynlmis, olduk ve yolumuza
ormandan devam etmek zorunda kaldik. Saat 13.30’da, Miguel
ve Tuma’yi, onculerle baglanti kurup Nacahuasu’yu ya da iyi bir
kamp yeri bulamazlarsa donmelerini soylemek uzere gonderdim.
Saat 18’de donduler. 3 km yuriimusjer, sonra yollanni dimdik bir kaya kesmi§. Varmi§ sayilabiliriz ama irmak alcalmazsa
(ki hie sanmam) onumuzdeki gunler en cetin gunler olacak. Dort
ya da be§ kilometre yaptik.
18
Macheteros: Yol agmakta yararlanilan bigaklan kullananlar.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
75
Tatsiz bir durumla kar§ila§tik. Artcilann §ekeri bitmi§. Acaba az mi verildi, yoksa Braulio mu yuruttii diye du§uniiyorlar.
Bunu kendisiyle goru§meliyim.
12
Mart
Dun acilan yolu 1 saat 10 dakikada katettik. Vardigimizda,
bizden once hareket etmi§ olan Miguel ve Tuma dimdik yiikselen bir kayayi a§ma denemeleri yapiyorlardi. Qabalan butun gun
surdu. Yaptigimiz tek i§ 4 kucuk ku§ avlamak oldu. Bunlan midyeli pilavla yedik. Iki ogun yemegimiz kaliyor.
Miguel kar§i kiyida kaldi. G6runii§e bakihrsa Nacahuzu’ya
giden bir gecit bulmu§ olacak. 3-4 km kadar yurudiik.
13
Mart
Saat 6.30’dan 12.00’ye dek son derece tehlikeli dik kayalara tirmandik ve Miguel’in bir siklop19 cahsmasiyla actigi yolu izledik. Nacahuasu’ya vardigimizi sanirken kar§imiza kotu birkac gecit
cikti. Be§ saatte pek az ilerlemi§Uk. Saat 17’de orta §iddette bir
yagmur altinda kamp kurduk. Qocuklar cok yorgun ve moralleri
yine bozuk. Yakla§ik 6 km yaptik ama i§e yaramadi. [sayfa 75]
15
Mart
Yalnizca merkez grup irmagi a§ti. El Rubio ve Doktor bize
yardim ettiler. Nacahuasu’nun agzina varacagimizi umuyoruz.
Adamlardan ucu yiizme bilmiyorlardi ve yiikumuz de fazlaydi.
Akinti bizi bir km kadar suriikledi ve sal orayi a§amaz oldu. Onbir
ki§i bu kiyida kaldik; yann El Rubio ve Doktor geci§lere tekrar
yardim edecekler. Dort atmaca avladik ve umdugumuzdan da
guzel bir yemek yedik. Her§ey lslandi, cunku hava cok nemli. Qocuklann morali bozuk. Miguel’in ve daha bircogunun ayaklan §i§ti.
16
Mart
Ati yemeye karar verdik, cunku yeterli beslenemedigimiz
icin saghgimiz bozuluyor. Miguel, inti, Urbano ve Alejandro’da
hastalik belirtileri ba§ladi bile. Ben de cok dermansizim. Joaquin
19
76
Siklop: Efsanelerdeki tek gozlu dev.
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
ve adamlannin irmagi a§acagmi sanmi§tik, a§amadilar. Doktor ve
El Rubio onlara yardima gittiler, ama akintiya kapihp suriiklendiler ve gozden kayboldular: Joaquin, aramaya Qikma izni istedi,
verdim fakat akintiya uyup giderken o da onlann izini kaybetti.
Onlara yeti§meleri i?in bu kez Pombo ve Tuma’yi yolladim. Ama
bulamadilar ve ak§ama dondiiler. Saat 17’de at §61eni ba§ladi.
Yann bunun sonucu belli olur. Rolando’nun bugiin kampa vanni§
oldugunu saniyorum.
32 numarah mesaji de§ifre edebildik. Bir bolivyali bize katilmaya geliyormu§, bir miktar da glucantine ile ha§arat ilaci (leismania) gonderiyorlarmis, §imdiye dek bunlara sahip degildik.
17 Mart
Silahli ?ati§ma ba§lamadan bir trajedi daha ya§adik. Joaquin
ogleye dogru geldi; Miguel ve Turna ona guzel bir porsiyon et
gotiirmeye gitmi§lerdi. Seriiven ciddiydi. Sail zaptedememi§ler
ve sal bir girdaba kapihp, anlattiklanna bakihrsa birka? kez devrilinceye kadar suriiklenmis,. Sonu?, bir?ok sirt Qantasi, hemen hemen butun kur§unlar, 6 tiifek ve bir insan [sayfa 76] kaybi. Carlos,
Braulio ile birlikte bir girdaba kapilmi§. Braulio kiyiya ula§mayi
ba§arabilmi§ ve Carlos’un Qaresizce akintiya kapihp gittigini gorebilmi§, Joaquin butun takimlanyla daha ileride kiyiya 5ikmi§, fakat Carlos’un suruklendigini gormemi§. §imdiye kadar artQi gugteki
bolivyalilann en iyisi oydu; disiplinli, agirba§h ve §evkliydi.
Kaybolan silahlar §unlar: Braulio’nun Bmo’su, Carlos ve
Pedro’nun 2 M-l’i, Abel, Eusebio ve Polo’nun 3 mavzeri. Joaquin,
El Rubio ve Doktoru kar§i kiyida gordugunu, onlara ufak bir sal
yapip ge?melerini emrettigini soyledi. Saat 14’te goriinduler, ?iplaktilar ve El Rubio yalinayakti. Seriivenlerini ve gekUkleri sikintilan anlattilar. Sal ilk anaforda par?a parga olmu§. Yakina, bizim
kiyiya Qiktigimiz yere ula§mi§lar.
Biz yann erken saatte yola Qikacagiz, Joaquin ise ogleyin
gikacak. Yeni haberlerin ula§acagini saniyorum. Joaquin’in adamlannin morali iyi goriinuyor.
18 Mart
Erkenden yola Qiktik; Joaquin de yediklerimizden kalan
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
77
yanm ati hazirlayacak ve gucunu toplar toplamaz yola cikacak.
Adamlanmiz, atin hepsini yiyip bitirmek istiyorlardi; birazini saklamalanni saglamak icin epeyce ugra§tim. Ogleye dogru
Ricardo, Inti ve Urbano geride kaldilar. Kamp yerinde, istemememe kar§in, onlan beklemek zorunda kaldik. Zaten giic ilerliyorduk. Saat 14.30’da Urbano, Ricardo’nun vurdugu bir di§i geyikle
cikageldi. Bol bol yedik ve bu sayede biraz at pirzolasi ayirabildik.
Saat 16.30’da vardigimiz yer, mola yerimiz olmasi gerekirken, kaldik ve uyuduk. Gecikenler var, homurdananlar da 50k: Chinchu,
Urbano ve Alejandro.
19 Mart
Sabahleyin, once iyi yol aldik ve kararla§tirdigimiz gibi saat
11’de mola verdik. Fakat, Ricardo, Urbano ve bu kez Aleandro
[sayfa 77] yine geciktiler. Saat 13’te yeti§tiler, ama bir de di§i geyik
getirdiler. Joaquin de onlarla birlikte geldi. Joaquin ile El Rubio
agiz kavgasina basjadilar, araya girmem gerekti ve hakliya haksiza bakmayip El Rubio’yu sertce azarladim.
Akarsu yoniinde yola devam etmeye karar verdim ama
havada bir ucak doniip duruyordu. Pek hayra alamet degil. Merkez kamptan haber cikmayi§i da kaygi verici. Yol daha uzun surecek sanmi§tim, ama cocuklann gev§ekligine kar§in, saat 17.30’da
vardik. Bizi El Chino ile gelen perulu doktor El Negro ve radyo
teknisyeni kar§iladilar. Benigno’nun yemegi hazirladigini ve bizi
bekledigini haber verdiler. Guevara’nin iki adami kacmi§lar ve
ciftlige polis gelmi§. Benigno, yiyecek yuklenip bizi kar§ilamaya
geldigini ve uc gun once Rolando ile kar§ila§tigini anlatti.
Iki gunden beri buradaymi§ ve kucuk ucagin uc gundur
buralarda dola§tigini gorerek ordunun irmak yonunden gelebileceginden korkup daha ileriye gitmemis. El Negro, 6 ki§inin ciftlige saldirdigina tanik olmu§. Ne Antonio, ne Coco oradaymi§lar;
Coco, Guevara’nin oteki adamlanni almak uzere Camiri’ye ve
Antonio da, iki kisjnin kactigini Guevara’ya haber vermeye
gitmi§ler. Marcos’dan, seriivenini kendine ozgu bir bicimde anlatan bir yazi (D-VIII) aldim; acikca yasakladigim halde ciftlige gitmis,
Antonio’dan da durumu anlatan iki mektup aldim. (D-IX ve D-X)
Fransiz, El Chino ile arkada§lan, El Pelado, Tania, Guevara
78
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
ve grubunun bir kismi §imdi usteler. Fasulyah ve geyikli pilavla
iyice karnimizi doyurduktan sonra Miguel, yine sallana sallana
gelen Chinchu’yu kaybetmi§ olan Joaquin’i aramaya gitti. Ricardo ile dondu, Joaquin de sabah erken Qikageldi ve boylece hepimiz toplanmi§ olduk.
20 Mart
Saat onda hizh bir yuruyii§le yola Qiktik. Benigno ve El
Negro onden gidiyor, Marcos’a .yazdigim mesaji goturiiyorlardi.
Bu mesajda kendisinin savunma i§leriyle ugra§masini [sayfa 78] ve
yonetim i§lerini Antonio’ya birakmasini emrediyordum. Joaquin,
acele etmeden dere giri§indeki izlerimizi sildikten sonra yola gikti.
Yaninda yalinayak UQ adam var. Mola vermi§tik, saat 13’te Pacho,
Marcos’un bir mesajini getirdi. Benigno’nun anlattiklannin devamini bildiriyordu. i§ler Satalla§iyor: 60 asker Valle Grande yolunda bekliyorlarmis, ve Guevara’nin adami olan bir habercimizi,
Salustrio’yu yakalami§lar. Bir katinmizi almi§lar, ciplerden bin de
kayipmi§. Kuguk evimizi bekleyen Loro’dan haber yok. Orada bir
ayi avladigimiz i?in Ayi adini yerdigimiz kampa ne yapip yapip
varacagiz. Miguel ve Urbano’yu yemekleri hazirlamak uzere gonderdik, hepimiz 50k acikmi§tik. Biz oraya karanhk basarken vardik. Orada Danton, El Pelao, Tania ve yiyecekleri ta§iyip kampi
bo§altmak i?in “gondola” olarak kulandiklan bir grup bolivyali
vardi. Rolando’yu, ara? ve gereci almaya gondermisjer. Bir bozgun havasi esiyordu. Biraz sonra, yeni katilan bir bolivyali doktor,
Marcos ve Antonio’nun Rolando’yu su basmda beklediklerini bildiren bir mesaj geUrdi. Ayni araciyla ben de onlara bir mesaj
yolladim, sava§in silahla kazanildigini, hemen kampa cekilmelerini ve orada beni beklemelerini soyledim. Bir ke§meke§ ki, hie
kimse ne yapacagini bilmiyor.
El Chino ile bir 6ng6rii§me yaptik. On ay sureyle her ay
5.000 dolar isUyor. Havana’da bu noktada benimle anlasmasini
soylemi§ler. Bir de mesaj getirmi§, 50k uzun oldugu i?in Arturo
de§ifre edemedi. Ona onerisini alti ay iginde daga Qikmalan
ko§uluyla kabul etUgimi soyledim. Yonetimindeki on-be§ ki§iyle
Ayacucho bolgesinde mucadeleye ba§layacaklanni soyledi. Aynca sjmdi be§ ki§i, ilerde sava§ denemesi ge?iren silahh onbe§ ki§i
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
79
daha yollamayi da kabul ettim. Kar§ihginda orta giicte (40 mil)
50k sayida radyo istedim. Aramizda bir kod iizerinde anla§ip surekli baglanti halinde kalacagiz. Qok heyecanh bir durumu var.
Rodolfo artik eskimi§ olan bir yigm haber getirmi§. Loro’nun
dondiigu ve bir askeri oldurmiis, oldugu ogrenildi. [sayfa 79]
21 Mart
Gunu El Chino, Fransiz, El Pelao ve Tania ile bazi noktalan
acikhga kavu§turmak amaciyla tarti§makla gecirdim. Fransiz, Monje, Kolle, Simon Reyes vs. konusunda bazi haberler getirmisj ama
bunlan daha once duymu§tum. Bize katilmaya gelmi§ fakat
Fransa’ya doniip destek orgiitlerinden bir ag kurmasini ve gecerken Kiiba’ya da ugramasini soyledim. I§ine geldi, evlenmek ve
bir cocuk sahibi olmak istiyormu§. Bolivya’nin kurtulu§ hareketine uluslararasi bir yardim kampanyasi acmalan icin Sartre ve B.
Russel’a mektup yazmaliyim. Bize oncelikle para, ilac ve elektronik malzeme saglayacak bir arkada§la konu§mali, bir elektrik
muhendisi ve gerekli araclan gonderebilecek birini bulmaliyim,
El Pelao emrime girmeye hazir. §imdilik Jozamy, Gelman
ve Stamponi gruplanyla aramda baglanti ajanhgi yapmasini ve
cali§maya ba§lamak uzere §imdiden be§ adam gondermesini soyledim. Mario Rosa Oliver ile ihtiyara ugrayip selam da goturmeli.
Bize gondermesi icin 500, kendisine de harcirah olarak 100 peso
verecekler. Bu onerimi kabul ettigi takdirde, Arjantin’in kuzeyinde incelemelere ba§lamasi gerekir.
Tania baglantilan kurmu§, adamlar gelmi§ler. Dedigine bakihrsa, buraya kadar ciple gelmi§ler ve bir gun kalmak niyeUndeymi§ler. Fakat i§ler sarpa sarmi§. Jozamy ilk kez kalamami§,
ikincisinde de, Tania burada oldugu icin baglanti kuramami§.
Ivan’dan ho§goriiyle sozediyor. Neden oldugunu anlayamadim.
Loyola hesabi gondermisj 9 §ubata degin (1.500 dolar). Aynca
genclik kolu yonetiminden aynldigini da bildiriyor. ivan’dan iki
aciklama aldik. Ilki onemli degil, bir askeri kolejin de fotograflanni eklemi§. ikincide de kayda deger bir§ey yok. Onemli olan
§ifreli (D-XIII) mesaji de§ifre edememesi. Antonio’dan da tutumunu ozurlu gosteren bir yazi aldik (D-XII). Radyoda yeni bir kayip bildiriliyor, sonra da yalanlaniyor, bu da Loro’nun dogru soyle-
80
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
digini kanithyor. [sayfasoi
22 Mart
(. . .)20 de, kampi (...) birakip, iyi koruyamadigimiz (...) biraz yiyecekle yola ciktik. A§agiya ogleyin vardik ve ziyaretcilerle
birlikte 47 ki§i olduk.
Inti geldiginde, Marcos’un yaptigi bir yigin hatayi acikladi.
Parladim ve Marcos’a bu soylenenler dogruysa, gerilladan kovulacagini soyledim; bunu yapacagimiza kendisini kur§una dizmemizi soyledi.
Irmagin ba§inda be§ ki§ilik bir pusu kurulmasi ve
Antonio’-nun yonetimindeki Miguel ve Loro’dan olu§an uc
ki§ilik grubun ke§fe cikmasi emrini verdim. Pacho, Arganaraz’in
evine bakan kurak tepedeki gozetleme yerine gitmi§ti, fakat bir§ey
gorememi§. Ke§ifQiler ak§am donduler, onlara sert bir uyanda
bulundum. Olo’-nun tepkisi ta§kin oldu ve kendini savundu.
Toplanti zamansizdi, guriiltulu ge?ti, iyi sonu? da vermedi. Olaylar
Marcos’un soyledigi gibi gercekle§memi§ olsa gerek.
Rolando’yu, adamlann sayisi ve bolunmeleri i§ini cozumlemek
icin gonderdim. Qunku merkezi grupta bulunan bizler, 30' dan
fazla insan, achk cekiyorduk.
23 Mart
Sava§ harekatiyla gecen bir gun. Pombo, yukarda kalan
birkac e§yayi ta§imak icin bir “gondola” duzenlemek istedi, kar§i
ciktim ve Marcos’un yerine bin gelinceye degin kalmasini soyledim. Saat’8 de, Coco, ko§a ko§a ordunun bir kisminin pusuya
du§tugunu haber vermeye geldi. Sonuc sjmdilik 60 milimetrelik 3
havantopu, 16 mavzer, 3 BZ, 3 USIS, bir 30’luk, iki radyo, bir yigin
bot vs, 7 610, 14 saglam tutsak, 4 yarah. Ama yiyecekleri elegeciremedik. Nacahuasu’nun iki ucundan ilerleyip, merkezde, tek.
noktada birlesmeyi ongoren hareket plani da elimize gecU. AdamIan hemen kar§i tarafa gecirdik, Marcos’u ve a§agi yukan turn 6nculeri harekat yolu uzerine koydum; merkez ve artcilann bir kismi
savunma icin kaldilar, Braulio ise oteki harekat yolunun ucunda
[sayfa si] pusuya yatti. Geceyi boyle gecirecegiz, bakalim yann o
20
Orjinalinde okunaksiz yerler.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
81
unlu rangerlar gelecek mi? Tutsak dii§en bir binba§i ve bir yiizba§i
bulbul gibi konu§tular.
El Chino’nun getirdigi mesaji de§ifre ettik. Debray’in yolculugundan, El Chino’nun topladigi 60.000 peso yardimin bize gonderileceginden sozediyor ve neden Ivan’a yazmadiklanni acikhyor.
Sanchez’den Mito’yu bazi yerlere yerie§tirme olanaklan hakkinda bilgi veren bir yazi aldim.
24
Mart
Toplam ganimet §unlar: 16 mavzer, 64 obusiiyle 3 havan
topu, 2 BZ, 2000 mermi, herbiri 2 sarjorlii 3 USIS, 2 serit mermiyle
bir 30’luk. 7 610 ve 14 tutsak var. Bunlardan dordu yarali. Marcos’u
ke§fe yolladik, ama bir sonuc vermedi. Ucaklar §imdi evimizi
bombaliyorlar.
Inti’yi tutsaklarla son kez konusmaya gonderdim. Giysilerinden i§imize yarayanlan cikartip alikoyduktan sonra sahverecek. Iki subayla aynca konu§uldu, onlar da giyinik gitUler.Binba§iya,
olulerini aldirmasi igin 27 Mart ogleye degin sure verdik ve burada kaldigi takUrde butun Lagunillas bolgesi igin bir ate§kes onerdik. Fakat ordudan istifa edecegi cevabini verdi. Yuzba§i, orduyu
birakmi§ken, bir yil once, partinin istegiyle dondugunu ve Kuba’da
okuyan bir karde§i oldugunu soyledi. Bundan ba§ka bizimle
i§birligi yapmaya hazir iki subayin daha adlanni verdi. Ucaklar
bizi bombalamaya ba§layinca muthi§ bir korkuya kapildilar. Yalniz onlar degil, bizden de iki ki§i: Raul ve Walter. Bu sonuncusu
pusuda da cok gev§ek davranmi§.
Marcos cevreyi taradi. Kimseye rastlamami§, Nato ve Coco,
i§e yaramaz birkac ki§iyle “gondola”ya gitUler, ama adamlar yurumek istemedikleri icin onlan geri gondermi§ler. Bu adamlara
yol vermeli. [sayfa 82]
25
Mart
Gun, olaysiz gecU. Leon, Urbano ve Arturo, irmagin her iki
kiyisina da egemen olan bir noktaya gozlemcilige gittiler. Ogleyin
Marcos pusudaki yerinden cikti ve herkes asil pusunun bulundugu yerde toplandi. Saat 18.30’da, butun gerillacilann onunde,
yolculugun ve anlaminin bir analizini yaptim. Marcos’un hatala-
82
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
nni ele§tirdim ve onu gorevinden alip oncu gucun onderligine
Miguel’i getirdim. Aynca Paco, Pepe, Chingolo ve Eusebio’ya, ?ali§madiklan taktirde kendilerine yemek ve sigara verilmeyecegini
ve e§yalannin alinip ihtiya? sahiplerine dagitilacagini duyurdum.
Kolle’nin gelip g6rii§mek istedigine de i§aret ettim; burada bulunan gen?lik kolu iiyelerinin kovulmasinin sozkonusu oldugu §u
sirada bu geli§ Sok isabetiiydi. Onemli olan olaylar, olaylarla dogrulanmayan sozler bo§. Egitime ve inegin aranmasina ba§lamalanni
soyledim.
Pedro ve Doktor’la konu§tum, onlara, gerillaci niteligini yan
yanya kazanmi§ olduklanni miijdeledim, ayni §eyleri Apolinar’a
da tekrarlayarak moralini yukselttim. NValter’i, yolculukta kendini koyvermesi, sava§taki tutumu ve ugaklan goriince korkuya
kapilmasi nedeniyle ele§tirdim. Hi?bir tepki gostermedi.
El Chino ve El Pelado ile bazi aynntilan belirttik ve Fransiz’a
da durumun sozlu bir aQiklamasini yaptim.
Toplantida gumbumuza “Bolivya Ulusal Kurtulu§ Ordusu”
adini verdik. (gati§ma hakkinda bir bildiri yayinlayacagiz.)
26 Mart
inti, Antonio, Raul ve Pedro, erkenden Tikucha bolgesinde
bir inek bulmaya ?ikmi§lar, fakat, buradan 3 saat uzaklikta askerlere rastlayinca goriinmeden donmu§ler. Qiplak bir tepede mevzi
aldiklanni ve parlak damh bir evden sekiz askerin giktigini gorduklerini anlattilar. Yaki dedigimiz irmagin hemen yakinindaydilar. Marcos’la konu§tum, onu artgilara [sayfass] katilmaya gonderdim. Ama, davrani§inin duzelecegini sanmiyorum.
Ufak bir “gondola” yapildi, eski nobetgiler yine yerlerini
aldilar. Arganaraz’i gozledigimiz yerden 30-40 askerin ve bir helikopterin indigini gorduk.
27 Mart
Bugun haber patladi, radyo butun gun bundan sozetU; bir50k bildiriler yayinlandi ve Barrientos bir basin toplantisi yapti.
Resmi bildirinin belirttigi olu sayisi, biz’im bildigimizden bir fazla,
guya yaraiiymi§lar da biz onlan kur§una dizmi§iz; bizlerin de 15
olu ve 4 tutsak verdigimizden, bunlardan 2’sinin yabanci oldugun-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
83
dan, aynca intihar eden bir ba§ka yabancidan ve gerillanin bile§iminden sozediyor. Kacak ve tutsaklann konu§tugu belli, ama
ne dediklerini bilemiyoruz. Her§ey, Tania’nin te§his edildigini gosteriyor; eger oyleyse iki yilhk titiz ve sabirh bir cah§ma bo§a gitti
demektir. Ziyaretcilerin donmeleri 50k gucle§ti. Bu durum Danton’un hi? ho§una gitmedi saninm. Bunu ilerde anlayacagiz.
Benigno, Loro ve Julio, Pirirenda’ya gitmeye cah§acaklar.
Goriinmeden oraya varmalanni, orada 2 ya da 3 gun kalmalanni
ve sonra Gutierrez’e inmelerini emrettim. Ke§if ucagi birkac
para§utcii atti. Nobetci bunlann av alanina indiklerini soyledi.
Antonio’yu iki ki§iyle birlikte bilgi toplamaya ve tutsak almaya
gonderdim. Kimseyi bulamami§lar.
Ak§am kurmay toplantisi yapildi ve gelecek giinlerde neler
yapacagimiz du§unuldii. Yann, misir getirmek icin kiiciik evimize
bir “gondola”- yapilacak; sonra yiyecek satinalmak uzere
Gutierrez’e gidilecek. Ormanda, buyiik bir olasihkla Pineal ve Lagunillas arasindaki bolgede, gelip gecen araglara kar§i bir §a§irtma
saldinsi da du§unuluyor.
Bir de bildiri (No.l) kaleme aldik. Bunu Camiri’deki gazetecilere ula§tirmaya Sali§acagiz (D-XIII). [sayfa 84]
28 Mart
Radyolar butun gun gerilla sava§i haberleri veriyor. Guya,
120 km Qapinda bir yerde 2000 ki§iyle ku§atilmi§iz ve napalm
bombardimanlanyla desteklenen Qember gitUkge siki§iyormu§,
10-15 kadar da kayip vermi§iz.
Braulio ve emrine verdigim 9 ki§i misir bulmaya gittiler.
Ak§amuzeri bir dizi gilginca haberle geldiler. 1) Ilerdeki durumu
bize haber vermek iSin onden giden Coco kaybolmu§. 2) Saat
16’da ciftiige varmi§lar ve mahzene daha once birilerinin gelmi§
oldugunu sezmi§ler. Misir toplamak icin tarlalara dagihnca Kizil
Hac'dan yedi adam, iki doktor ve bircok silahsiz askerle kar§ila§mi§lar. Ate§kesin sona erdigini soyleyerek onlan tutsak almi§lar, ama sonra yollanna devam etmelerine izin vermi§ler. 3)
Bir kamyon dolusu asker gelmi§ fakat esir subaylar, askerlere
ate§ emri vereceklerine, bizimkilerin sozune uyup cekilmelerini
soylemi§ler. Askerler disiplin icinde cekilmi§ler. Bizimkiler saghk
84
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
servisini, curiimekte olan cesetlerin bulundugu yere goturmu§ler.
Fakat adamlar onlan yukleyememi§ ve yann gelip yakacaklanni
soylemi§ler. Bizimkiler Arganaraz’in iki atini onlann elinden almi§lar ve atlann gecemedikleri yerde Antonio, El Rubio ve Aniceto’yu
birakarak gelmi§ler. Coco kendisini aramaya cikacagimiz sirada,
cikageldi. Bir yerde uyuyup kalmi§ olsa gerek.
Benigno’dan daha bir haber cikmadi.
Fransiz, bize di§ardan saglayacagi yardimlan, fazlaca bir
heyecanla anlatti.
29 Mart
Hareketsiz, fakat haberden yana canh bir gun. Ordudan bir
yigin bilgi siziyor. Bunlar gercekse, bize cok yararh olacak. Havana radyosu haberi duyurdu ve hiikumetin, Kuba olayini OEA’ya
ornek gostererek Venezuela’daki harekati destekleyecegini bildirdi. Beni fazlaca ilgilendiren ba§ka bir haber var: Piraboy bogazindaki carpi§mada iki gerillanin oldurulmesi. Pirirenda’ya gitmek
icin oradan gecilir. Benigno orada bir ke§fe cikacakti, bugun donmesi gerekiyordu. Ancak, [sayfa 85] daha gelmedi. Bogazdan gecmesini yasaklami§tim, ama bu gunlerde verdigim emirleri uygulamadiklan oluyor.
Guevara elini cabuk tutmuyor; ona dinamit verildi, ama
bugun kullanamadi. Bir at vurdular ve bol bol et yedik; oysa bu et
bize dort gun yetmeliydi. Zor olacaga benzer ama, oteki ati da
buraya getirmeye cah§acagiz. Civarda le§kargalan dola§tigina gore
cesetleri daha yakmadilar. Mahzen tamamlanir tamamlanmaz
ta§inacagiz; burasi kullani§siz ve biliniyor. Alejandro’ya, Doktor ve
Joaquin’le birlikte burada (Ayi kampinda) kalacagini soyledim.
Rolando ise bitkin.
Urbano ve Tuma ile konu§tum; bu sonuncusuyla ele§tirimin
nedeni uzerinde bile anla§amadim.
30 Mart
Her§ey durgunla§ti. Ogleye dogru Benigno ve arkada§lan
geldiler. Gercekten Piraboy bogazindan gecmi§ler ama iki ki§inin
ayak izinden ba§ka bir§ey gormemi§ler. Gitmeleri gereken yere
de gitmi§ler; fakat koyluler onlan gormu§, Pirirenda’ya en az
4
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
85
saatte gidilebilecegini ve yolun tehlikesiz gorundugunii belirttiler.
Ucaklar kiiciik evi siirekli mitralyoz ate§ine tuttular.
Antonio’yu iki ki§iyle birlikte irmagin yukansina ke§fe yolladim; askerlerin hareketsiz beklediklerini, ancak suyun ustiinde
bir ke§if faaliyeti goruldugunu haber verdiler. Siperler de kazmi§lar.
Kisragi getirdiler, demek ki, darda kahrsak dort gunluk yiyecegimiz var §imdi. Yann dinlenecegiz, ogleden sonra oncu grup,
iki harekat icin yola cikacak: Birinci harekatin amaci Gutierrez’i
i§gal etmek, digerininkiyse, Arganaraz-Lagunillas yolu uzerinde
pusu kurmak.
31 Mart
Onemli bir yenilik yok. Guevara mahzenin yann tamamlanacagi haberini verdi, inti ve Ricardo, askerlerin havan topu, hava
saldinsi v§. diizenlemek uzere ufak giftligimizi i§gal [sayfase] ettigini
anlattilar. Bu, erzak almak i?in Pirirenda’ya gitme tasanmizi suya
du§uriiyor; buna kar§in ManuePe adamlanni toplayip kuguk eve
kadar sokulmasini emretUm. Bo§ ise, i§gal etmesini ve iki gun
sonra yola Qikabilmemiz igin, durumu, bana iki adam gonderip
duyurmasini; i§gal altindaysa ve ani bir saldinyla alinamiyacaksa,
geri donmelerini ve orduya El Pineal ve Lagunillas arasinda bir
pusu kurmak icin Arganaraz Qiftliginin iki yonunde mevzilenme
olanagi aramalanni soyledim.
Radyo, §arlatanhklanni ve ?arpi§ma hakkinda yanresmi bildirilerini surduriiyor. Mevkimizi, Yaki ve Nacahuasu arasindaki
yerimizi iyice tesbit etmi§ler; ku§atmaya gegmelerinden endi§e
ediyorum.
Benigno’yla konu§tum, bizi almaya gelmemekle hata ettigini soyledim ve Marcos’un durumunu agikladim.
Ak§am Loro ve Aniceto ile konu§tum. Bu g6rii§me ?eki§meli gegU, Loro, gozulme durumunda oldugumuzu soyledi. Daha
agik konu§masini istedim. Marcos ve Benigno ile ilgili oldugunu
soyledi, Aniceto onu yanyanya dogruladi. Fakat, sonra Coco’ya
konserve hirsizhgina kendisinin de katilmis, oldugunu aciklami§,
Inti’ye de Loro’nun Benigno ve Pombo hakkindaki sozlerine ve
“gerillanin cozulme durumunda oldugu” kanisina katilmadigini
soylemi§.
86
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
AYIN ANALIZi
Olaydan yana zengin bir ay yasadik. Fakat genel gorunumu su ozellikleri tasiyor: Gerillanin saglamlasma ve annma
asamasi tamamlandi; simdi sira Kuba’dan gelenler arasindan
pek fena olmayan unsurlann da katilmasiyla, yavas yavas gelisme
asamasinda. Guevara’nin adamlannda genel duzey dusuk (2
kaqak, 1 geveze tutuklu, 3 kuru kalabahk, 2 mizmiz). G6steri§li ve
tarn bir vuru§un niteledigi bir sava§ ba§langia, fakat olaylardan
once ve sonra ozursuz kararsizliklar goruldu (Marcos’un gorevden alinmasi ve Braulio’nun hareketi) Dusmamn karsi-saldinsinin
basladigi asamayi simdiye kadar sunlar belirledi; a) Bir tecrit etme
egilimi b) Ulusal ve uluslar arasi [sayfa 87] gereksiz yaygara c) §imdilik
tarn bir etkisizlik d) Koyluleri seferber etme qabasi.
Kararlastirdigimizdan da once ve geride savas gormiis bir
grup ve beraberimizde ihanet edecekleri muhtemel 4 kisinin yukuyle, bir grubu yedekte birakarak yola qikmak zorunda kalmistik.
Durum parlak degil, fakat baslamakta olan yeni bir gerilla asamasinin esigindeyiz, bunu atlatabilmek hersey iyi gidecek.
Bile§imimiz:
Oncu guq: Miguel, Benigno, Pacho, Loro, Aniceto, Camba,
Coco, Dario, Julio, Pablo, Raul.
Artqi guq: Joaauin, yardimasi Braulio, Rubio, Marcos, Pedro, Doktor, Polo, Walter, Victor (Pepe, Paco, Eusebio, Chingolo).
Merkez : Ben, Alejandro, Rolando, inti, Pombo, Nato, Turna, Urbano, Moro, Negro, Ricardo, Arturo, Euslaquio, Guevara,
Willy, Lids, Antonio, Leon (Tania, Pelado, Danton, Chino - ziyaretqiler), Serapio (multeci). [sayfa m
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
87
VI. NISAN
1967
1 Nisan
Onciiler, saat yedide hazir oldular, oldukga geS. Silahlan
Ayi Mahzeni’ne saklamaya giden Camba ve Nato gelmemi§lerdi.
Saat 10’da gozetleme noktasindan donen Turna, av alaninda 3 ya
da 4 asker gordugunii soyledi. Mevzilerimize ge?tik ve nobeti
alan Walter katir ya da e§ekle gelen 3 askerin bir§ey yer§le§tirmeye
ugra§tiklanni haber verdi; bana da gosterdi, ama ben bir§ey gormedim. Butun bunlann Walter’in bir goz yanilmasindan ibaret
oldugunu ve saldirmayacaklanni du§iinerek saat 16’da geri dondum.
Yanndan tezi yok, her yeri bo§altmaya ve Joaquin’in yoklugunda artgi gucun ba§ina Rolando’yu gegirmeye karar verdim.
Nato ve Camba, saat 21’de donduler. Orada kalan Joaquin, Alejandro, Moro, Serapio, Eustaquio ve Polo i?in yiyecek ayirdiktan
sonra kalan her§eyi yerle§Urmi§ler. 0? Kubah bu duruma itiraz
ediyorlar. Gune§te kurutulmus, etieri ak§ama saklamak igin bir
kisrak daha kestiler. Saat 23’te Antonio bir Quval misirla dondu ve
higbir yenilik olmadigini haber verdi. [sayfa 89]
88
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
Sabah saat 4’te, Rolando kuru kalabalik eden dort gev§ek
tipi (Chingolo, Eusebio, Paco, Pepe) yaninda goturmek uzere kaldirarak yola cikti. Pepe, kendisine bir silah vermemizi, burada
kalacagini soyledi. Camba onunla gitti.
Saat 5’fe Coco geldi, bir inek kestiklerini ve bizi beklediklerini anlatan bir mesaj getirdi. Iki gun sonra, ogleyin, ciftligin
a§agisinda, dagdan akan derenin kiyisinda bulu§mamizi, soyledim.
2 Nisan
inanilmayacak kadar cok sayida biriken e§yamizi mahzenlere yerle§tirmek icin butun gun cah§tik; ta§ima saat 17’de sona
erdi. Dort ki§iyi nobetci biraktik. Gun tarn bir durgunluk icinde
gecti, bolgede ucak dola§madi. Radyonun yorumculan “cemberin daraldigini" ve gerillacilann Nacahua§u bogazlannda savunmaya hazirlandiklanni bildiriyor. Don Remberto’nun tutuklandigim,
ciftligi “Coco’ya satanin o oldugunu da soyluyorlar.
Vakit ilerlemi§ oldugundan yann sabahin 3'unde yola cikmaya ve randevumuz ters yonde oldugu halde, dogrudan dogruya
Nacahuasu’dan gecip bir gun kazanmaya karar verdik.
Moro ile konu§tum, pisbogazhk ve arkada§lanni alaylanyla
cileden cikarma gibi huylan yuzunden kendisini en iyilerden saymadigimi soyledim. Bu konuda bir sure konu§tuk.
3 Nisan
Program herhangi bir gucluk cikmaksizin gercekle§Urildi;
Saat 3.30’da yola koyulduk, agir agir yiiriiduk, donemecten saat
6.30’da gecUk ve ciftligin yakinlanna 8.30’da vardik. Pusu yerinden gecUgimizde yedi cesetten geriye iyice temizlenmi§ yedi iskelet kaldigim gorduk; le§kargalan gorevlerinin sorumlulugunu
yuklenmesini bilmi§ler. Iki ki§iyi (Urbano ve Nato), Rolando ile
baglanti kurmaya gonderdim. Ogleden sonra Piraboy bogazlarma vardik. Orada, inek eti ve misir yedikten sonra uyuduk. [sayfa 90]
Danton ve Carlos’la g6rii§up uc olasihktan birini secmelerini soyledim: bizimle kalmak, yalniz ba§lanna donmek, ya da Gutierrez’den gecmek ve kendilerine daha iyi olanaklar aramak.
Ucuncu secenegi uygun buldular. Yann §ansimizi deneyecegiz.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
89
6
Nisan
Qok gergin bir gun. Saat 4’te Nacahuasu irmagini gectik ve
yolumuzu surdiirebilmek icin havanin i§imasini bekledik. Sonra
Miguel ke§if yapmaya gitti ama bizi askerlerin ta yakinina gotiirme tehlikesi yaratan iki hata i§ledikten sonra. Saat 8’de Rolando
bir ay once ciktigimiz bogazin kar§isinda on kadar askerin bulundugunu haber verdi. Agir agir gittik. Saat 1 l’de bir tepeye vardigimizda tehlikeli bolgenin di§ina cikmi§tik. Rolando ko§a ko§a gelip
bogazda yiizden fazla askerin mevzi aldigi haberini getirdi.
Ak§am, dereye varmadan once, irmak tarafindan sigirtmaclann sesleri duyuldu. Oraya dogru segirttik ve dort koyliiyle
Arganaraz’in birkac inegini ele gecirdik. Koyliilerde, oniki ba§
hayvan alip getirmeleri icin ordunun verdigi geci§ belgeleri vardi.
Birkac ki§i daha gordiik, ama onlar ileriden gecUkleri icin yakalayamadik. Iki inegi kendimize alikoyduk ve onlan dere yatagina
kadar goturmek uzere kar§iya gecirdik. Bu dort sivil, bir muteahhit ve oglu, bin Chuquisaca’h, oburii Camiri’li koylulerdi. Qok icten
davrandilar. Bildiriyi onlara verdik. Yayacaklanni vadetUler.
Bir sure onlan tuttuk ve sonra kimseye bir§ey soylememeye soz verdikleri icin biraktik.
Ak§ami yemek yiyerek gecirdik.
7
Nisan
Sag kalan inekle dere yatagina daldik ve hayvani keserek
gune§te kuruttuk. Rolando, kimildayan her§eyi vurma emriyle,
irmagin yakininda pusuya yatti, ama, butun gun bir§ey olmadi.
Benigno ve Camba, bizi Pirerenda’ya goturecek [sayfaDii olan yoldan ilerlediler ve bulundugumuz derenin yakinindaki vadiden bir
bicki motoru sesi duyuldugu haberini getirdiler.
Urbano ve Julio’yu, bir mesaj goturmeleri icin Joaquin’e
gonderdim. Geri donmediler.
8
Nisan
Bugun yeni birsey yok. Benigno gitti fakat i§ini biUrmeden
dondu. Yann da bitiremeyecegini soyluyor. Miguel, Benigno’nun
tepelerden gormus, oldugu bir vadiyi taramaya gitti ve geri donmedi. Urbano ve Julio, Polo ile geri donduler. Askerler kampi al90
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
mi§lar, etrafi taramaya cikmi§lar, sonra bayirdan inmi§ler. Bu haberi gonderen Joaquin, ili§ikteki belgede (D-XIX) baska sorunlara da deginiyor.
Elimizde uc inek ve danalan vardi. Fakat ineklerden bin
kacmi§, §imdi dort hayvanimiz var. Bunlardan birini ya da ikisini,
elimizde kalan tuzla gune§te kurutacagiz.
9 Nisan
Polo, Luis ve Willy, Joaquin’e bir yazi gotiirmeye ve adamlanyla buraya gelmesine yardim etmeye gittiler. Nato ve Guevara
onlara uygun bir siginak aramaya ciktilar, bulunca oraya
yerle§tirecegiz. Nato’ya gore, sel yatagina yakin olmakla birlikte,
hi? de fena olmayan yerler varmi§. Miguel dondu. Gordiigu kadanyla yolun Pirirenda’ya degin uzanmasi ve sirt cantalanyla bir
gun siirmesi gerekirmi§. Bunun iizerine Benigno’ya, i§ini bir gunden once bitiremiyecegine gore, yanda birakmasini emrettim.
lONisan
Gun olaysiz ba§ladi. Butun izlerimizi sildikten sonra Miguel’in gosterdigi bogazdan gecerek Pirerenda-GuUerrez yolunu gecmeye hazirlandik. Ogleye dogru El Negro nefes nefese ko§up
geldi ve onbe§ askerin irmak boyunca indigini haber verdi. Inti
pusuda bekleyen Rolando’yu uyarmaya gitti. Beklemekten ba§ka
bir§ey yapamazdik, bekledik. Tuma’yi [sayfa 92] haber toplamaya
gonderdim. Ilk haberler gecikmedi, cansikiciydilar, El Rubio (Jesus Suarez Gayol), agir yarahydi. Kampa olu olarak geUrildi, ba§ina
bir kur§un rastlami§ti. §6yle olmu§: Pusu, irmagin iki yonune
bolunmu§, sekiz artci ve yardimci olarak onlara katilan uc oncuden kurulmu§tu.
Onbe§ askerin gelmekte oldugunu duyan inti, El Rubio’
nun bulundugu yone gecmi§ ve irmaktan goriilecek bicimde cok
kotu bir yerde mevzi aldigini anlami§. Askerler tedbirsizce ve irmagin kenanndaki patikalan bulmak icin irmagin kiyilanni tarayarak
ilerliyorlarmi§. Pusuya du§meden once Braulio ya da Pedro ile
kar§ila§mi§lar. Ati§lar birkac saniye surmu§. Askerler bir olu, 3 yarali ve 6 tutsak birakmi§lar. Bir gedikli hemen 61mu§, oteki dordu
kacmi§. El Rubio’yu bir yarahnin yaninda bulmu§lar, Garand mar-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
91
ka tufegi tutukluk yapmi§. Yaninda pimi cekildigi halde patiamami§
bir de el bombasi varmi§. Yarahyi agir durumu nedeniyle sorguya
cekememi§ler, biraz sonra o da, onlan yoneten tegmen de 61m0§.
Tutsaklann sorgusundan §unlan anladik: bu onbe§ asker
Nacahuasu lrmagmin a§agisinda mevzi alan bir birliktenmi§. Vadiyi a§mi§lar, iskeletieri toplami§lar ve sonra da kampi i§gal etmi§ler. Askerlerin soylediklerine bakihrsa, radyo, belgelerin ve fotograflann ele gectigini soyledigi halde bir§ey bulamami§lar. Birlik
100 ki§ilikmi§. Onbe§i bir grup gazeteciye kampimiza kadar e§lik
etmi§. Gorevleri bir ke§if yaptiktan sonra saat 17’de donmekmis,
Asil kuwetier Pincal’da bulunuyormu§ Lagunillas’da 30 ki§i kadar
varmi§. Pireboy’a dogru giden grubun da Gutierrez’e cekilmis,
oldugunu saniyorlardi. Daglarda yollanm kaybeden ve susuz kalan bu grubun seriivenini anlattilar. Kacaklann gee doneceklerini
hesaplayarak pusuyu kaldirmadim. Rolando 500 metre kadar
ilerlemi§ti §imdi oncOler ona yardim edebilecek durumdaydilar.
Once cekilmelerini emretmi§tim ama sonra her§eyi oldugu gibi
birakmayi daha mantikli buldum.Saat 17’de, sayica kabank bir
ordu gOcOnOn ilerlemekte oldugu haberi ula§ti. Beklemekten
ba§ka bir§ey yapamazdik. Pombo’yu aydinlatici [sayfa 931 bilgiler
toplamak Ozere gonderdim. Bir sure silah sesleri duyuldu ve Pombo askerlerin yine pusuya dO§tOklerini haber vermeye ko§tu; bircok 610 ve bir tutsak binba§i varmi§.
Bu kez olay §6yle geli§mi§: Irmak boyunca tedbirsizce
yayilarak ilerlemi§ler. Surpriz tarn olmu§. Bu kez kotu, 5 yarali ve
toplam 22 tutsak (verilerin yetersizligi nedeniyle kesin bir bilanco
yapilmasi olanaksiz).
11 Nisan
Sabahleyin oteberiyi tasjdik ve El Rubio’yu arac yoklugundan toprak seviyesinde bir cukura gomduk. Tutsaklan goturiip
salivermesi ve etrafa sacilan silahlan toplamasi icin inti’yi artcilarla biraktik. Bu aramanin tek sonucu: Iki esir ve onlara ait iki Garand. 1 numarali bildiriden iki omegi, bunu gazetecilere ula§tirmayi
vadeden binba§iya verdik. Toplam kayiplan §unlar:
Ikisi tegmen olmak uzere 10 610, bir binba§i ve birkac gedikli olmak Ozere 30 tutsak, bunlardan 6’si yarali (bin ilk cati§-
92
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
mada). Bunlar Se§itli alaylara mensup olmakla birlikte 4'uncu tiimenin emrindeydiler. Ranger’lardan, para§utsiilerden ve bolgedeki alaylardan olanlar var, hepsi de ?ocuk denecek ya§ta.
Ta§ima ve yerle§tirmeye yarayacak bir mahzen bulma i§i
ancak ogleden sonra sona erdi. Fakat yerle§tiremedik. Son
a§amada inekler urktu, oyle ki elimizde yalnizca bir dana kaldi.
Erken saatte yeni kampimiza vardigimizda adamlanyla birlikte a§agiya inen Joaquin’e ve Alejandro’ya rastiadik. Anlattiklanna bakihrsa, goriildugu soylenen askerler Eustaquio’nun fantazisinden ba§ka bir§ey degil ve bunca ta§inmalar bo§ yere.
Radyo “yeni bir kanh ?arpi§ma” oldugunu, ordunun 9 610
verdigini ve bizden de dort ki§inin “cesedinin te§his edildigini”
duyurdu. §ilili bir gazeteci kampimizin aynntih bir tanimini yapti.
Benim de sakalsiz ve pipolu bir resmimi bulmu§. Nasil ele ge?irdigini ara§tirmamiz gerekiyor. Ust mahzeni ke§fettiklerine dair
belirtiler var, ama bu kesin degil. [sayfa 94]
12 Nisan
Saat 6.30’da kaybettigimiz dort arkada§tan geriye kalanlan
El Rubio’yu anmak ve akan ilk kanin, Kubali kani oldugunu belirtmek i?in topladim. Ricardo ile Qikan bir olaydan sonra
Camba’nin, Kubahlara olan guveninin her ge?en gun biraz daha
sarsildigi hakkindaki sozleri uzerine, onculer arasinda yerle§en
Kubalilan kuQumseme egilimine dikkatlerini 5ektim.Ate§ gucu ve
5arpi§ma §evki artan birligimizin sayica azalmasina bir ?are aramak ve yeni gonulluler gekmek geregine de degindim.
Nato’nun uygun bir yere kurdugu yeni mahzene ganimetleri yerle§tirdikten sonra, saat 14’te agir adimlarla ilerlemeye ba§ladik. Oyle yavas. yiiriiyorduk ki, ilerlemiyorduk demek daha dogru
olur.Hemen sonra da, bir dere ba§inda mola verip uyuduk.
§imdi ordunun kabullendigi olu sayisi 11; herhalde bir olu
daha buldular ya da yaralilardan bin oldu. Debray’nin kitabi uzerine egitime ba§ladim.
Yeni bir mesaji kismen de§ifre etUk, iginde onemli bir§ey
yok.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
93
13
Nisan
Daha hizh ilerlemek icin grubu ikiye ayirdik, ama yine de
agir ilerledik. Kampa saat 16’da vardik, son gelenler de 18.30’da
vardilar. Miguel sabah gelmi§ti. Mahzenler bulunmamis, ve
hicbir§eye el degmemisj her§ey oldugu gibi duruyor, siralar, mutfak e§yalan, finn, erzaklar.
Aniceto ve Raul ke§fe ciktilar, ama yeterli olmadi, yann
ikirairmagina degin gitmeli.
Kuzey amerikalilar, Bolivya’ya dani§man gonderilmesinin
eski bir tasanya dayandigini ve gerillayla hicbir ilgisi bulunmadigini ilan ediyorlar. Yeni bir Vietnam’in ilk a§amasi esjgindeyiz belki. [sayfa 95]
14
Nisan
Tekduze bir giin.
Hastalann siginagindan yiyecek ta§idilar, bize be§ gun yeter. Ust mahzenden, siittozu kutulan getirmeye gittiler. Yirmiiic
kutunun anlasjlmaz bicimde yok oldugu meydana gikti. Moro 48
tane g6turmu§tu ve kimse gidip bunlan alacak vakit bulmu§ olamaz. Siit, hep ba§imiza i§ agiyor. Mevzileri Joaquin’in geli§ine
degin peki§Unnek i?in ozel mahzenden bir havan topu ve bir
makineli tufek Qikardik.
Harekati yonetme bi?imimiz belirli degil, ama en uygunu,
topluca Qikmak ve Muyupampa kesiminde bir sure Qarpi§tiktan
sonra kuzeye gekilmektir saninm, olanaklar elverdigi olgude Danton ve Carlos’u duruma gore Sucre-Cochabamba yolu ustune
yerle§Urecegiz.
Bolivya halkina 2 numarali bildiriyi ve Manila i?in de 4
numarali raporu kaleme aldik. Bunu Fransiz goturecek (D-XXI).
15
Nisan
Joaquin artgilarla geldi. Yann hareket etmeye karar verdik.
Bolgede ugaklann dola§tigini ve makilere ate§ edildigini soylediler. Yeni bir§ey olmadi. Gidenlerin yardimindan yararlanacak olan
artgilara (Marcos) 30’luk bir makineli tufek vererek grubun donanimini tamamladik.
Ak§am, yolculuk hakkinda ogutler verdim ve sut
kutula94
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
nnin yurutiilmesi konusunda ciddi uyanlarda bulundum.
Kiiba’dan gelen uzun bir mesaji de§ifre ettik. Lechio haberlerimizi almi§; bizi destekleyen bir bildiri yayinlayacak, sonra
da gizlice, en 50k yirmi gun icinde ulkeye gelecekmi§.
Fidel’e son olaylar hakkinda bilgi veren bir mektup kaleme aldik. (No. 4) §ifreledik ve goriinmez miirekkeple yazmayi
kararla§tirdik. [sayfa 96]
16Msan
Onciiler saat 6.15’te hareket ettiler, bizde 7.15’te yola ciktik
ve Ikira irmagina degin hizh yurudiik, fakat Tania ve Alejandro
gee kaldilar. Termometreyi koyunca Tania’nm 39’dan fazla ve
Alejandro’riun 38 derece ate§i oldugu goruldii. Ustelik bu gecikme, onceden diizenledigimiz programa gore ilerlememizi de engelledi. Onlan El Negro ve Serapio ile ikira’dan 1 km uzakta
biraktik. Biz de Bella Vista adh ciftlikten ge?tik ve dort koyluyii
bize patates, bir domuz ve misir satmalan i?in zorladik. Bunlar
bizim burada bulunu§umuzdan korkan yoksul insanlardi". Geceyi yemek pi§irerek ve yiyerek ge?irdik. Ertesi gun Tikucha’ya yol
alacagimizdan, o zamana degin gizlendik ve yerimizden kipirdamadik. [sayfa 97]
17Msan
Haberler, kararlanmizda degi§iklik yapmamizi gerektirdi.
Koylulere bakihrsa Tikucha’ya gitmek vakit kaybi olurmu§. Muyupampa (Vaca Guzman)’ya ula§an daha kisa ve biti§ kesimi arabayla a§ilmaya elveri§li, dumduz giden bir yol varmi§. Uzun bir
duraksama gecirdim. Ama sonunda bu yoldan gitmeye karar verdik. Birini, geciken dort arkada§a Joaquin’le kalmalanni soylemeye gonderdim ve Joaquin’e de orduyu buralarda oyalayarak
yogun bir harekata yeltenmesini engellemek icin, bir §a§irtma
manevrasi yapmasini ve bizi uc gun beklemesini emretUm. Ondan sonra da saldinlardan, cati§malardan sakinarak geli§imizi bekleyecekti. Ak§am bir koylunun ogullanndan birinin ortadan
kayboldugunu sezdik. Bizi ele vermeye gitmi§ olabilirdi. Fakat
buna kar§in yola ciktik. Fransiz’i ve Carlos’u bolgeden cikarmaliydik. Moises sjddetli karaciger agnlan yuzunden gecikenlerin gru-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
95
buna katildi.
Ayni yoldan donmekle, Lagunillas’da haber alip harekete
gecen orduya ya da Tikucha’dan gelen askeri birliklere rastiama
tehlikesiyle kar§i kar§iya geliyoruz, ama artcilarla baglantimizin
kesilmemesi icin bunu yapmak zorundayiz.
Saat 22’de hareket ettik ve molalarla 4.30’a degin yurudiik.
O saatte mola verdik ve uyuduk. Yakla§ik 10 km yapmi§tik.
Rastladigimiz koyliilerden Simon adhsi, korkak goriinmesine kar§in i§birligi yapmaya egilimli. Bolgenin “zengini” olan Vides ise tehlikeli. Carlos Rodas’in oglunun kayboldugunu da unutmamahyiz. Bu cocuk ekonomik bakimdan bolgenin efendisi olan
Vides’in etkisiyle bir aptalhk yapabilir.
18Msan
§afaga kadar yuriimus. ve gecenin son saatlerinde muthis.
soguga karsjn, bir guzel kestirmi§tik. Sabahleyin onciiler civarda
ke§fe ciktilar; bir yerli evine rastiami§lar, ama fazla bir bilgi edinememi§ler. Nobetciler, bir athyi yakalami§lar, bu da Carlos Rodas’in
ogullanndan biriymi§ ve Yakunday’a gidiyormu§. Tutuklami§lar.
Agir ilerledik. Matagal’a, oradan da ls^m A. Padilla’nin bir fersah
uzakliktaki evine gittik. Vardigimizda saat 3 olmu§tu. Adam korkuyordu; bizi sepetiemek i?in elinden geleni yapti, ama §ansi
yokmu§, yagmur yagmaya ba§ladi ve konaklamak zorunda kaldik.
WMsan
Butun gunu orada gegirdik, yolun her iki yonunden gelen
koyluleri tutukladik, boylece kalabalik bir tutuklu grubu olu§tu.
Saat 13’te nobetgiler krallara layik bir armagan getirdiler: bu,
Lagunillas'h gocuklann kilavuzlugunda pe§imize du§mu§ olan Roth
adh bir ingiliz gazeteciydi. Belgeleri duzenliydi, ama ku§kulu §eyler
vardi: pasaportunda ogrenci yazihyken silinmi§, gazeteciye
evrilmi§ti (gergekte foto muhabiriyim, diyordu). Bir Porto-Rico
S
vizesi var. Buenos-Aires’den alman bir orgiitleyici kartina ili§kin
soru sordugumuzda askeri okul ogrencilerine ispanyolca dersleri
verdigini itiraf etU. Kamp yerine gitmi§ oldugunu, orada kendisine
Braulio’nun yolculuklanni ve ba§indan gecenleri anlatan gunce-
96
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
sini gosterdigini anlatti. Hep ayni masal, disiplinsizlik ve sorumsuzluk her tarafta egemen. Gazeteciye e§lik eden cocuklardan,
bizim buraya geli§imizi birinin Lagunillas’a ko§up haber vermi§
oldugunu ogrendik. Rodas'in oglunu siki§tirdik. Karde§inin Vides’in
lrgatianndan biriyle 500-1000 peso arasinda degerlendirilen odulu
alabilmek icin gittigini ogrendik. Atini misilleme olarak elinden
alip tutsak koyliileri durumdan haberdar ettik.
Fransiz, ingiliz’den iyi niyetini kanitiamasi icin, buradan cikmalanna yardim etmesini istememizi onerdi. Carlos bunu isteksizce kabul etti, ben i§e kan§madim. Saat 21’de (...) vardik ve
yolumuzu koyliilerin durgun oldugunu soyledikleri Muyupampa’ya
dogru surdurdiik. ingiliz, Inti’nin ileri surdugu ko§ullan ve benim
kaleme aldigim raporu kabul etti ve saat 23.45’te gidenlerle el
siki§arak koyu i§gal etmek icin yola ciktik. Ben, Pombo, Tuma ve
Urbano ile kaldim. Soguk 50k sjddetliydi, ufak bir ate§ yaktik.
Saat l’de Nato gelip koyiin 20 asker ve savunma devriyeleriyle
alarma gecmis. oldugunu [sayfa 99] soyledi. Iki M-3’e ve iki tabancaya sahip devriyelerden bin bizim onciilerle kar§ila§mi§, ama kar§i
koymadan teslim olmu§. §imdi benden talimat istiyorlardi. Vaktin
ilerlemi§ olmasi nedeniyle Sekilmelerini emrettim. Ingiliz gazeteciye, Fransiz’a ve Carlos’a kendileri icin hangi yolun daha iyi olacagini du§unup bizzat karar vermelerini soyledim. Saat 4’te geri
donduk: Amacimiza ula§amami§tik. Carlos kalmaya karar verdi,
bu kez Fransiz isteksizce onu izledi.
20 Nisan
Saat yediye dogru, ak§amustu rastladigimiz ve bize kahve
ikram eden Nemesio Caraballo’nun evine vardik. Anahtan kapinin ustunde birakarak gitmi§ti, evde bir kac urkek hizmetci vardi. Irgatlardan satin aldigimiz misir ve kabakla yemek pi§irdik. Saat 13’e dogru beyaz bayrak cekmi§, icinde Muyupampa kaymakami, doktoru ve papazi bulunan bir kamyonet geldi. Papaz almandi. Onlarla InU konu§tu. Ban§ onermeye gelmi§ler, ama ulusal
bir ban§ olacakmis. bu, aracihk etmek istediklerini soylediler. InU,
ban§i yalniz Muyupampa icin ve verilecek listedeki mallan saat
18.30’a degin geUrip vermeleri ko§uluyla kabul etti. Bunu vadedemediler; Bolgenin ordunun deneUmi altinda oldugunu soyleyerek
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
97
siireyi sabahin 6’sina degin uzatmak istediler; onu da biz kabul
etmedik.
Iyi niyetlerinin kaniti olarak iki karton sigara getirmi§lerdi
ve uc yolcunun Muyupampa’da tutuklandigini, ikisinin sahte beige ta§imasi nedeniyle, durumlannin tehlikeli oldugunu soylediler. Carlos icin i§ sarpa sardi demektir, Danton’un kendini kurtarabilmesi gerekir.
Saat 17.30. Uc AT-6 gelip icinde bulundugumuz evi, yemek
pisjrdigimiz sirada bombaladilar. Onbe§ metre uzaga du§en bir
bomba Ricardo’yu hafifce yaraladi. Ordunun cevabiydi bu. Askerlerin morallerinin nasil bozuldugunu anlamak icin haberlere
gozatmak gerek, gelenlerin anlattiklanna bakihrsa bikkinhk ba§
gOStermi§. [sayfalOO]
Saat 22.30’da iki atla yola ciktik (bin Vides’in oglundan
aldigimiz; oteki gazetecininki) ve Tikiicha’ya dogru gittik.
Saat 1.30’da mola verdik ve uyuduk.
21
Nisan
Roso Carrasco’nun evine degin yuruduk. Bizi 50k iyi
kar§iladi ve bize ihtiyacimiz olan her§eyi satti. Ak§am, Muyupampa-Monteagudo yolunun dogru ikiye aynldigi Taperillas sapagina
kadar yuruduk. NiyeUmiz bir su basjnda oturmak ve pusu kurmak igin ke§if yapmakti. Pusu kurmamizin bir baska nedeni daha
vardi; radyo bir fransiz, bir ingiliz ve bir arjantinli ucretii askerin
olduriildugunu haber veriyordu. Bu ku§kuyu gidermeli ve ibret
olacak bir ceza vermeliydik.
Yemekten once, Nacahuasu’da olen Vargas’in kayinbabasi,
ihtiyar Rodas’in evine ugradik ve ona bir aciklamada bulunduk.
Yetinmi§ goriindu.
Onculer emirleri iyi anlamami§lar; yollanni surduriip kopeklerin uyanmasina ve §iddetie havlamasina neden oldular.
22
Nisan
Yanh§hklar sabahtan ba§ladi; Rolando, Miguel ve Antonio,
biz ormana cekildigimiz sirada pusu kurmak icin ke§fe ciktilar.
Fakat YPFB marka kamyonette bizim izlerimizi inceleyen adam-
lara ve geceyi burada gecirdigimiz hakkinda bilgi veren bir koyluye
98
Che Guevara Bolivya
Gunlugu
rastlami§lar ve onlan tutuklamaya karar vermi§ler. Bu, tasanlanmizi altust etti, fakat pusuyu gunduz vakti kurmaya ve ge?ecek
kamyon ve mallan ele ge?irmeye karar verdik. Pusu, ordunun
gelme olasihgi kar§isinda onu da beklemekle gorevliydi.
Bal, muz ve bazi ba§ka mallarla 50k sayida koylu ta§iyan
bir kamyona el koyduk. Fakat izimizi suriip gelen bir kamyonla,
tankerlere dokunmadik. Epeydir hasret kaldigimiz ekmeklerin bir
turlu gelmek bilmemesi nedeniyle geciktik. [sayfa ion
Niyetim, butun yiyecekleri kamyonete yiikleyip onculerle
birlikte 4 km uzakta bulunan Tikucha yolunun ikiye aynldigi yere
gitmekti. Karanhk basarken, kuguk u?ak siperlerimizin uzerinde
ugnaya ba§ladi ve Qevredeki evlerin kopekleri, havlamalanni daha
da §iddetlendirdi. Saat 20’de, orada gozetim altinda oldugumuz
kesin oldugu halde yola Qikmaya hazirlaniyorduk ki, kisa bir ?ati§manin guriiltusu ve teslim olmamizi bildiren sesler duyuldu. Hepimiz §a§kina d6nmii§, ne olup bittigini hi? mi hi? anlayamami§tik.
Neyse ki, oteberi kamyonetteydi. Her§eyi o anda duzenleyiverdik. Sadece Loro aramizda degildi, fakat ?ati§ma, bizi ku§atmak
igin tepeyi Qevirmekte olan askerlerin kilavuzlanni goren Ricardo
ile ba§ladigina gore, Loro’nun ba§ina bir§ey gelmedigine inanabilirdik. Kilavuz belki de yaralanmi§ti. Kamyonet ve atlarla yola gktik.
Alti atimiz vardi. Qocuklar, kimi yaya, kimi atla gidiyordu. Sonunda hepsi kamyonete atladi. Onculerse atlara bindi. Tikucha’ya
saat 3.30’da, papazin malikanesinin bulundugu Meson’a da 6.30’da
vardik, sonra bir gukurda gizlendik.
Harekatin bilangosu olumsuzdu, bir yandan disiplinsizlik,
tedbirsizlik (geSicidir, umanm), obur yandan bir insan kaybi. Aynca parasini odeyip de goturemedigimiz mallarla, Pombo’nun
cebinden diisen dolar paketi. I§te bu harekatin sonuglan. Aynca,
gafil avlani§imiz ve sayica az bir grup tarafindan bozguna
ugratihsjmiz da var. Moralleri oldukga yiiksek olmakla birlikte,
adamlanmizin iyi dovu§en bir gu? olmalan igin daha 50k ?aba
gerekiyor.
23 Nisan
Dinlenme gunu ilan edildi, yeni bir§ey de olmadi. Gun ortasinda kuSuk uSak (AT-6) bolgede dola§ti; nobetsilerin sayisini
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
99
arttirdik ama, yeni bir§ey cikmadi. Ak§am, ertesi gun icin gerekli
talimat verildi. Dort gun Benigno ve Aniceto, gidip Joaquin’i arayacak, dort giinde Coco ve Camba, Rio Grande’ye giden patikada bir ke§fe cikip burayi kullanihr duruma sokacaklar. Joaquin
gelinceye kadar misirlann civannda kalacagiz ve ordunun gelip
gelmeyecegini anlayacagiz. Joaquin, [sayfa 102] butun adamlanyla
gelme ve hasta olan varsa, gecikenlerden birini onun yaninda
birakma emrini almi§ti.
Danton, El Pelado ve ingiliz gazetecinin ba§lanna geleni
daha bilmiyoruz; basina sansiir kondu. Ba§ka bir cati§madan ve
iic-bes, tutsaktan soz ediliyor.
24
Nisan
Kestfciler yola cikti. Irmagin bir km daha yukansina, ufak
bir duzliige yerle§tik. G6rii§ alani, papazin ciftliginden yakla§ik
500 metre yakin olan, son koyliinun evine kadar uzaniyor (tarlada marihuana bulduk). Koylu dondiigunde §a§inp kaldi. Ogleden
sonra bir AT-6, kucuk evin iizerine iki yayhm ati§i yapti. Pacho
gizemli bicimde kayboldu, hastaydi ve geride kalmi§ti. Antonio
ona yolu gostermis, ve 5 saatte ula§abilecegi yolda ilerlemeye
ba§lami§; fakat gelmedi. Yann cikip onu arayacagiz.
25
Nisan
Kara gun. Saat 10’da Pombo gozetleme yerinden gelip 30
askerin kucuk eve dogru ilerledigini haber verdi. Antonio gozetieme yerinde kaldi. Hazirlandigimiz sirada ko§up bakti, askerlerin
60 ki§i kadar olduklanni ve daha gelenlerin bulundugunu soyledi.
Gozetleme yerinin yetersiz oldugu artik ortadaydi; bu yer olaylan
onceden haber almamiza elveri§li degildi. Kampin giri§ yolunda,
o andaki olanaklanmizla pusu kurmaya karar verdik. Alelacele
akarsuyun kiyisinda, 50 metre g6rii§ uzakligi olan kucuk, dik bir
yoku§ta mevzi aldik. Urbano, Miguel ve ben otomatik tufeklerle
yerle§tik. Doktor, Arturo ve Raul sagi tuttular, gorevleri kaci§i ve o
yonden ilerlemeyi engellemekU; Rolando, Pombo, Antonio, Ricardo, Julio, Pablito, Dario, Willy, Luis, Leon onlan yandan bastirmak icin akarsuyun obur yaninda mevzi aldilar. Inti, sel yataginda
kaldi, oraya siginmaya kalki§anlara saldiracakti. Nato ve Eusta-
100
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
quio gozetlemeye ge?tiler, ama ate§ ba§lar ba§lamaz Qekilmelerini emrettim; El Chino, kampi korumak i?in artgi kaldi. Elimdeki
yetersiz mevcuttan UQ ki§i eksilmi§ti: kaybolan Pacho, onu aramaya giden Turna ve Luis. [sayfa 103]
Qok ge?meden dii§man onciileri goriindu. Bunlann UQ alman ?oban kopegi ve kilavuzdan kurulu oldugunu gormek bizi
§a§irtti. Hayvanlann sinirli bir gorunumii vardi, ama bizim oradaki
varhgimizi sezmi§e benzemiyorlardi. Yollanna devam ettiler; ilk
kopege ni§an aldim, ama vuramadim, namluyu kilavuza ?evirdigim sirada M2 tutukluk yapti. Miguel ba§ka bir kopek oldurdii
ya da bana oyle geldi ve artik kimse pusuya girmedi. Ordunun
bogriine aralikli ati§lar ba§ladi. Ilk arada Urbano’yu geri gekilmeleri emrini iletmeye gonderdim, fakat Rolando’nun yarah oldugu
haberi geldi.Biraz sonra getirdiler; ?ok kan kaybetmi§ti ve plazma
verilirken oldu. Kur§un oyluk kemigini delmi§, atardamarlara ve
sinirlere ula§mi§ti; daha bir§ey yapmaya firsat bulamadan turn
kanini kaybetU. Gerilla en iyi uyesini ve ayni zamanda temel
ta§lanndan birini kaybetmi§ti. Qocuk denecek ya§tan beri
arkada§imdi. Istilaya kadar 4'uncu kolun habercisiydi ve bu yeni
devrimci seriivene de katilmi§ti. Bu adsiz 610 hakkinda, gelecek
igin kahpla§abilecek soz olarak §unu soyleyebiliriz: “Senin kuguk,
cesur yuzba§i bedenin, sert goruntusuyle sonsuzluga kadar
ya§ayacak”.
Daha sonrasi agir bir geri gekilme harekati oldu. Rolando’nun (San Luis) cenazesini de beraberimizde ta§idik. Pacho bize
daha gee katildi. Yanilmis, ve Coco’ya katilmi§, bu yiizden donu§
butun gecesini almi§. Saat 3’te cenazeyi ince bir toprak tabakasinin altina gomduk. Saat 16’da Benigno ve Aniceto geldiler,
ordunun pususuna (daha dogrusu bir kar§ila§ma) du§tuklerini;
sirt gantalanni kaybettiklerini anlattilar. Ama sagsalim kurtulmu§lardi. Olay, Benigno’nun hesabinca, biz Nacahuasu’ya vardigimiz
sirada olmu§tu. i§te, iki Siki§ yolumuz da kapanmi§ti ve artik tepelere tirmanmak zorundaydik. Rio Grande’ye dogru gitmek iki
yonden iyi degil. Ilk olarak, bura dogal bir Siki§ yoludur ve ikinci
olarak, bizi henuz haber alamadigimiz Joaquin’den uzakla§tinr.
Ak§am, yolun Nacahuasu ve Rio Grande’ye dogru ikiye aynlan
yerine vardik ve orada uyuduk. Grubumuzun tamamlanmasi igin
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
101
Coco ve Camba’yi da orada bekliyecegiz.
Harekatin bilancosu son derece olumsuz, Rolando oldu;
yalniz bu degil, orduya verdirdigimiz kayip da olup olacagi iki
adamla bir kopek. Durumu iyi inceleyememi§tik, ni§ancilar da
dii§mani gormuyorlardi. Gozetleme yen de cok kotuydu, bu yiizden onceden hazirlanmamiza yeterli degildi.
Bir helikopter, papazin evinin yanina iki kez indi, saninm
bir yarahyi almak icin. Ucaklar eski mevzilerimizi bombaladilar;
bu da onlann hie ilerlemediklerini kanithyor.
26
Nisan
Birkac metre uzakla§inca birini Coco ve Camba’yi aramaya gonderdim. Miguel’e de, bu sirada kamp yapip bekleyecegimiz
bir yer bulma emri verdim. Fakat ogleyin oburleriyle dondu. Soylediklerine bakihrsa, yukun altinda gucliikle dort saatiik bir yol
acmisjardi ve oradan tepeye tirmanilabilird:. Bununla birlikte, Benigno ve Urbano’yu, daha yakin olan Nacahuasu’ya dokiilen
nehrin vadisine tirmanma olanagi ara§tirmalan icin gonderdim;
fakat gune§ batarken donduler ve her§eyin cok kotu gitUgini soylediler. Iquiri’ye ulasan bir yol bulmak umuduyla, Coco’nun actigi
patikadan yolumuzu surdurmeye karar verdik.
Bir maskotumuz van Lolo adinda bir karaca. Bakalim o
cok ya§ayacak mi?
27
Nisan
Coco’nun dort saat surdugunu soyledigi yolu ikibucuk saatte a§tik. Turunc agaclannin sik oldugu bu yerin haritada Masico
olarak i§aretienen yer oldugu kanisina vardik. Urbano ve Benigno yol acmayi surdurduler, fazladan, bir saatiik bir kisim eklediler. Geceleri soguk §iddetli oluyor.
Bolivya radyolan ordunun bir bildirisini yayinladi; burada
kopek bakicisi bir sivil kilavuzun ve Royo adh kopegin olumunden sozediliyor. Bizden de Rubio adli bir Kubah ile bir bolivyalmin oldugunu ekliyor. Aynca, Danton’un Camiri yakinlannda tutuklu oldugu, oburlerinin de hayatta ve onunla birlikte olduklan
anla§ihyor.
Yukseklik 950 metre. [sayfa 105]
102
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
28 Nisan Saat
15’e degin agir agir yurudiik. Bulundugumuz yerde nehir su
kaybetmi§ti ve ba§ka bir yonde akiyordu. Orada durduk. Ke§fe
cikmak icin vakit gee olmu§tu, kamp yapmak icin suyun kenanna
donduk. Dort gunluk yiyecegimiz kaldi. Yann iquiri yo-luyla
Nacahuasu’ya ula§maya cah§acagiz, fakat gecit acmak gerekiyor.
Bircok yerde yol bulmaya cah§tik ama sonuc alamadik.
Burada, en azindan giki§i olmayan bir bogazdayiz. Coco daha
ke§fini yapmadigi capraz bir vadi gordugunii saniyor; yann bu i§i
hep birlikte yapacagiz. 35 nolu mesaji gecikmeyle, fakat tumuyle
de§ifre ediyoruz. Bir paragrafinda, Bertrand RussePin Vietnam
hakkindaki bir cagnsinda imzamin da bulunmasi icin izin istiyorlar.
30 Nisan
Tepeyi a§maya cali§tik. Vadi sandigimiz duzluk, duvar gibi
dik kayalarla bitiyor, ama bir yol bulup tirmandik; doruga
yakla§irken karanhk basti ve orada uykuya daldik. Qok da
u§umedik.
Lolo oldu. Zavalhcik Urbano’nun ofkeli huyunun kurbani
oldu. Tabancayi cekip hayvani kafasindan vurdu.
Havana radyosu, §ilili muhabirlerden aldigi haberde, gerillacilann kentieri yenecek gucte olduklanni ve son olarak ici yiyecek dolu askeri kamyonlan ele gecirdiklerini bildirdi. Siempre
dergisi, Barrientos’la yapilan bir g6rii§meyi yayinladi. Barrientos
ce§itli konulara degindikten sonra, orduda yankee askeri
dani§manlannin bulundugunu ve gerillanin, Bolivya’nin toplumsal ko§ullannin sonucu ortaya ciktigini kabul ediyordu. [sayfa 106]
AYIN ANALIZi
Rubio ve Rolando gibi iki ciddi kaybimiz olmasina kar§m
her§ey normal gidiyor denebilir; hele ikincisinin olumu agir bir
darbe oldu, qunku olasi bir ikinci cephenin kumandanligini ona
birakmayi du§unuyordum. Dort yeni harekata giri§tik; hepsi de
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
103
genel olarak olumlu sonuqlar verdi. Iqlerinden, El Rubio’nun kaybiyla sonuqlanani ozellikle basanhydi.
Bunun disinda tamamen tecrit olmus durumdayiz; hastalik bazi arkadaslann sagligini orseledi, gucumuzu bolme zorunda birakti. Bu da etkililigimizi azaltti. Joaquin ‘le daha baglanti
kuramadik. Koyliiler iqinde taban yaratma isi henuz pek
gelisemedi. Ne var ki, orgutlu teror sayesinde qogunlugun tarafsizhgmi saglayabilecegimiz goruluyor, saninm destek daha sonra
gelecek. Bir tek yeni gonullu katilmadi, olenlerden ba§ka
Taperillas’da bir de Loro’nun izini kaybettik.
Askeri strateji bakimindan §u noktalara i§aret edebiliriz: a)
§u ana kadar, ordu etkili bir kontrol kuramadi. Bizi siki§tmyorlar,
fakat hareket etmemizi engelleyemiyorlar, qiinkii Kern zayiflar,
hem de hareket yetenekleri az. Ustelik, kopeklere ve terbiyecisine
kar§i son pusudan sonra daglara qikmaktan qekineceklerini
dusunebiliriz, b) Yine guriiltu kopanliyor. Ama bu kez iki tarafli
olarak. Havana’da yayinlanan makalemden sonra burada oldugumu artik herkes ogrendi. Kuzey Amerikalilann buraya siddetle
mudahale edeceklerine kesin gozuyle bakabiliriz. Helikopter bile
gondermeye basladilar ve biz burada henuz gormemis olsak bile,
parasiitqiiler geldi, c) Ordu (en az bir ya da iki boluk) teknigini
ilerletti: bizi Taperillas’da habersiz bastirdi ve El Meson’da morali
bozulmadi, d) Haberalma konusunda bir kaynak oluyorlarsa da,
koylulerin seferber olmasi diye birsey goriilmuyor. Yurekli ve etkili
olmadiklanndan, guvenilir bir haberalma kaynagi da degiller.
Yok saymak daha iyi.
Chino’nun gorevi degisti, ikinci ya da uquncu cephe kuruluncaya kadar savasqi olacak. [sayfa 107]
Danton ve Carlos, kapildiklan telasin ve kaqma isteginin,
obiir yandan da benim bunu engellemekte gostermis oldugum
gevsekligin kurbani oldular. Bunun sonucu olarak Kiiba (Danton) ve Arjantin’le (Carlos) baglantimiz kesildi.
Sonuq olarak; gerillanin kaqmilmaz surprizlerini kaqmilmaz
kabul edersek, gidisin normal oldugunu soyleyebiliriz. Gerillanin
ilk sinavini geqiren savasqilann moralleri yerinde. [sayfa IOSI
104
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
VII.
MAYIS 1967
1 Mayis
Bayrami, ?ah Qirpi sokiip yol a?arak kutluyoruz. Agir ilerliyoruz. Akarsuyun aynlma Qizgisine daha ula§amadik.
Almeida Havana’da beni ve bolivyali unlu gerillacilan oven
bir konu§ma yapti. Soylev uzun, fakat iyiydi. US gun yetecek yiyecegimiz var. Bugiin Nato sapanla bir ku§ vurdu, ku§ donemi ba§ladi demektir.
2 May is
Ilerlemenin agir yiiriidugu ve cografi dummun belirsizlik
gosterdigi bir gun. Qali girpiyi temizleme guQlugii yuzunden, ancak iki saat yuriiyebildik. Bir tepeden, Nacahuasu’nun yakinlannda oldugumuzu kesUrdim; demek 50k kuzeydeyiz, ama daha
Iquiri’den eser yok. Miguel ve Benigno’ya butun gun, Iquiri’ye ya
da bir akarsuya ula§acak bir yol agmalanni emrettim, gunku hi?
suyumuz kalmadi. Yiyecegimiz de kit kanaat [sayfa 109] be§ gun
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
105
yeter. Havana radyosu, abartmali Bolivya haberleri verip saldin§im
surduriiyor.
Yiikseklik 1760 metreye ula§ti, 1730 metrede uyuduk.
3 May
is
Bugunu siirekli call cirpi kesme i§iyle gecirdik. Iki saatlik
yararii bir yuruyii§ten sonra bir dere kenanna ula§tik. Suyu bol ve
aki§i kuzeye dogru gibi. Yon degi§tirip degi§tirmedigini anlamak
icin yann call cirpi bicerek bir ke§if yapacagiz. Iki gunluk yiyecegimiz kaldi, o da azla yetinmek ko§uluyla. Nacahuasu’dan 200
metre ve deniz diizeyinden 1080 metre yiiksekteyiz. Uzaktan bir
motor sesi geliyor, ama yonu belli degil.
4 May
is
Sabahleyin Coco ve Aniceto sel yatagini ke§fe ciktiklan
sirada, biz de yol acmayi surdurdiik. Saat 13’te geldiler ve nehrin,
doguya ve giineye kivnldigina gore, bunun ilerde yonun degi§memesi ko§uluyla, Iquiri olabilecegini soylediler. Qali cirpi temizleyenleri cagirmalanni ve yolun, suyun aki§ yonune dogru surdurulmesini emrettim. Saat 13.30’da yola koyulduk ve saat 17’de
genel yonun dogu-kuzey-dogu olmasindan bu suyun iquiri olamayacagini anlayarak durduk. Yol acanlar su bulamadiklan ve
yalnizca kuru topraklar gordukleri haberini yolladilar; Rio Grande’ye dogru yol aldigimizi umarak ilerlemeye devam etUk. Arkada§lanmiz bir cacare21 (kakare) avladilar, ancak kucuk oldugundan yol acicilara biraktilar. Kit kanaat iki gunluk yiyecegimiz var.
Radyo, Loro’nun bacagindan yarali olarak ele gecirildigini
bildirdi, §imdiye kadar ifadesi iyi. Her§ey onun evde yaralanmadigini gosteriyor, belki kacarken vurulmu§tur. [sayfa no]
5 May
is
Be§ saat yuriiduk ve 12-14 km yol aldik. Inti ve Benig’nun
kurduklan kampa ula§tik. Haritada gosterilmemi§ olan Congri lrmagi kiyisindayiz. Bu akarsu, sandigimizdan cok daha kuzeyde.
Bu durumda su sorular akla geliyor: Iquiri nerede? Benigno ve
21
insanlarin ya da hayvanlann yakla§tigini goriince oten bir ku§.
106
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
Aniceto, iquiri’de baskina ugramamisjar miydi? Saldiranlar
Joaquin’in adamlan olmasin! §imdilik, bizi Ayi Mahzeni’ne goturecek yolda ilerlediginizi saniyoruz. Orada iki gunluk yiyecegimiz
olmali. Sonra da eski kampa gidecegiz. Iki biiyiik ku§ ve bir cacare vurduk. Bu bize yiyecegimizi arttirmamizi, iki gunluk paket
corba ve konserve et yedegine sahip olmamizi sagladi. Inti, Coco
ve Doktor avlanmak icin pusu kurdular.
Debray’in, gerilla §efligi ya da kuruculugundan sanik olarak Camiri’de bir askeri mahkeme tarafindan yargilanacagi ilan
edildi; annesi yann gelecekmi§. Bu i§ etrafinda cok gurultu kopanhyor. Loro’dan hicbir haber yok.
Yukseklik 840 metre.
6 May is
Ayi Kampi'na varma hesaplanmiz yanh§ cikti. Kucuk ev
sandigimizdan da uzakmi§. Yol da tikahydi, acmak gerekti. Eve,
yurumekten bikmi§ adamlarla ve 1400 metreye ula§an tepeleri
a§arak saat 16.30 da ula§tik. Sondan onceki yemegimiz cok yavandi. Yalnizca bir keklik vurduk onu da yolu acana (Benigno) ve
onu izleyen iki ki§iye verdik.
Haberler hep Debra/le ilgili. Yukseklik 1100 metre.
7 May is
Ayi Kampi'na erkenden vardik. Orada bulunan 8 kutu sutle kahvalti etUk, biraz gucumuz yerine geldi. Mahzenden bazi gerecler de cikardik; bazuka gorevi yapacak olan bir [sayfa iin mavzeri
Nato’ya verdik; aynca 5 tane de tanksavar elbombasi aldik. Nato,
gecirdigi bir kusma krizi sonunda fenala§ti. Kampa vanr varmaz,
Benigno, Urbano, Leon, Aniceto ve Pablito kucuk ciftligi gezmeye
gittiler. Son corbalan ve eti yedik, ama mahzende biraz icyagi
stokumuz var. Orada gordugumuz ayak izleri ve bazi hasarlar
askerlerin buradan gecmi§ oldugunu gosteriyor. Ke§ifciler elleri
bo§ donduler. Askerler ciftiige girmister ve misirlan kesmi§ler (Bugun, ben geleli ve gerilla resmen ba§layali tarn 6 ay oluyor).
Yukseklik 880 metre.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
107
8 May
is
Mahzenin diizenlenmesini ve icyagi kutulannin indirilip
§i§elere doldurulmasini biraz erken emrettim. Ba§ka yiyecegimiz
de yok. Saat 10.30’a dogru pusu yerinden birkac silah sesi duyuldu. Silahsiz iki asker Nacahuasu’ya dogm ilerliyorlarmi§, Pacho
onlan oncu sanmi§, ayak ve kannlanndan yaralami§. Onlara, uyansini dinlemeyip yiiriidukleri icin ate§ ettigini soylemi§, onlarsa
bir§ey duymami§lar. Pusu kotu duzenlenmis, ve Pacho dogm hareket etmemisti. Qok sinirli adam. Antonio ve birkac ki§i sag tarafa gonderilince dumm diizeldi. Askerler iquiri civannda olduklanni soylediler ama, yalan. Ogleyin iki askeri, tela§la Nacahuasu’dan a§agi inerken yakaladik. Ava ciktiklanm, Iquiri yoluyla donerierken boluklerinin yokoldugunu ve onu aradiklanni soylediler;
onlar da yalan soyliiyorlardi, gercek §uydu: Askerler av alaninda
konakhyorlardi ve helikopter bugunlerde onlara erzak ta§imadigi
icin bizim ciftlikten yiyecek almaya gidiyoriardi. Birincilerin ellerinden kizartilmi§ ve cig misir paketierini, dort kutu baligi, §eker
ve kahveyi aldik; boylece yedigimiz bol yagla bugunku yiyecek
i§imiz cozumlenmi§ oldu. Bazilan hastalandi.
Daha sonra nobetciler askerierin, irmagin donemecine gelip gittiklerini haber verdiler. Bunlann sayisi 27’yi bulunca gerginlik arth. Anormal birseyler sezmi§ olacaklar ki, astegmen Lorendo
yonetimindeki gmp ileriedi. Lorendo ate§ acti [sayfa 112] ve iki acemi askerie biriikte oldu. Gece oluyordu. Bizimkiler ileriye atihp
alti asker yakaladilar. Otekiler cekildi.
Bilanco: 3 olu ve 10 tutsak, ikisi yarali; Yedi M-l ve dort
mavzer, ki§isel e§yalar, donatim ve achgimizi gidermek icin icyagiyla yedigimiz biraz yiyecek. O gece orada yattik.
9 May
is
Saat 4’de kalktik (butun gece uyumadim). Askerleri,
konu§tuktan sonra saliverdik. Ustierindeki asker giysileriyle ayakkabilan aldik, yerine, ba§ka §eyler giydirdik. Yalan soyleyenlere
gelince, onlan donla gonderdik. Yarahyi da yiiklenip ciftlige dogm
gittiler. Saat 6.30’da mahzenden gecip ganimetleri yerle§Urdikten
sonra Maymunlar Deresi’ne dogm cekildik. Yiyecek olarak yalniz
icyagimiz kaldi. Neredeyse bayihyordum ve yine de yolumu, agir
108
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
adimlarla surdiirebilmek icin 2 saat uyumam gerekti; tumu icinde, yuruyiis. boyle gecti. Ilk rastladigimiz su kenannda icyagiyla
corba yaptik. Qocuklar 50k dermansiz ve bircoklannda odem var.
Gece, ordu, carpi§manin sonucunda verdigi 610 ve yara-hlan
acikladi, ama tutsaklardan sozetmedi; buyuk cati§malar ve
buyuk kayiplar verdigimiz one suruliiyor.
10 May is
Agir ilerliyoruz. El Rubio’nun mezannin bulundugu kampa
geldik. Kurutulmus, etler ve yaglar bozulmu§tu. Hepsini topladik.
Askerlere ait hi?bir iz yok. Nacahuasu’yu sakinarak ge?tik.
Miguel’in ke§fini yaptigi, fakat yolu kismen tikali olan bir bogazdan Pirirenda’ya dogm yol almaya ba§ladik. Saat 17’de durduk.
Kuru eti ve yagi yedik.
Yukseklik 800 metre.
11 May is
Onculer bizden once ciktilar, haberleri dinlemek icin bir
[sayfa 113] sure kaldim. Biraz sonra Urbano geldi: Benigno’nun bir
yaban domuzu vurdugunu, parcalamak ve pi§irmek icin ate§ yakma izni istedigini soyledi. Benigno, Urbano ve Miguei gole dogru
yol acmayi surduriirken, biz de orada kalip hayvani yemeye karar
verdik. Saat 14’te yuriimeye ba§ladik ve saat 18’de kamp yaptik.
Miguei ve otekiler ilerlediler.
Benigno ve Urbano ile sertce konu§maliyim: ilki, sava§ gunu
bir kutu konserve yemi§ ve inkar etmi§; Urbano da El Rubio’nun
kampindaki kuru eUn bir kismini.
Bolgede hareket halinde olan 4. Tumen’in Komutani Albay Roche’nun gorevinden alindigi ilan edildi.
Yukseklik 1050 metre.
12 Mayis
Agir yiiruduk. Urbano ve Benigno yol aciyorlardi. Saat 15’te,
5 km uzaktan golu gorduk. Biraz sonra da eski bir yol bulduk. Bir
saat sonra, balkabaklan da bulunan ucsuz bucaksiz bir misir tarlasina vardik. Icyagiyla kabak kizartmasi ve misir taneleyip misir
kebabi yaptik. Ke§fe cikanlar donduler ve tegmen Henry
Lore-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
109
do’nun gunlugunde iyi bir dost diye sozettigi Chico’nun evine
gittiklerini soylediler; Chico evde degildi, ama icerde dort lrgat ve
bir hizmetci kadin vardi; biraz sonra kocasi da geldi, onu da ahkoyduk. Pirincli domuz, sakatatdan kizartma ve ek olarak balkabagi pi§irdik. Pombo, Arturo, Willy ve Dario cuvallan beklemek
icin kaldilar. Yazik ki evdekinden ba§ka su bulamadik.
Saat 5.30’da agir adimlarla cekildik, herkes hastaydi. Evin
beyi gelmemi§ti; ona, yaptigimiz hasan ve neleri kullandigimiza
dair bir yazi biraktik. Irgat ve hizmetcilere de, hizmetleri kar§ihginda
10’ar peso verdik.
Yiikseklik 950 metre.
13
Mayis
Gegirme, yellenme, kusma ve ishaller gumi. Gercek bir
[sayfa 114] org konseri. Domuzu sindirebilmek icin gunu tarn bir hareketsizlik icinde gecirdik. Kusuncaya degin kendimi 50k kotu
hissettim, sonra biraz duzeldim. Ak§am misir kebabi, kabak ve
dunku §61enden arta kalanlan yedik, daha dogrusu yiyebilecek
durumda olanlar yedi. Butun radyolar, Venezuela’ya yapilan bir
Kuba Qikarmasinin ba§ansizhkla sonuglandigini israria yayinladilar. Leoni hukumeU ilgili kisjlerin isim ve riitbelerini verdi, tanimiyorum bunlan, ama bir§eylerin sarpa sardigi da anla§ihyor.
14
Mayis
Erken yola Qiktik, keyifsizdik. Amacimiz, Benigno ve Camba’nin bir ke§if sirasinda bulduklan bir paUkadan Pirerenda golune varmakti. Hareketten once adamlan topladim ve takildigimiz
sorunlar hakkindaki du§uncelerimi soyledim: en onemlisi, yiyecek konusuydu. Benigno’yu bir kutu konserve yedigi ve sucunu
kabul etmedigi icin, Urbano’yu gizlice kuru et yedigi ve Aniceto’yu
da yemek konusunda i§birligi yapmaya gonullu iken ba§ka konularda yancizdigi icin ele§tirdim. Toplanti sirasinda yakla§makta
olan bir kamyonun sesi duyuldu, Birgun i§imize yarar diye, yakin
bir siginaga 50 kadar balkabagi ve iki kental tanelenmis, misir
yerle§Urdik.
Yoldan cikmi§, fasulye toplamaya ba§lami§tik ki, yakinimi-
zda patlamalar duyuldu ve az sonra bizi “vahsjce bombalayan”
110
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
ucagi gorduk. Ama mevzilerimizi degil, 2-3 km uzagi bombahyordu. Ufak bir tepeye tirmanmaya ba§ladik; oradan gol goruniiyor-du.
Askerler ati§i surduriiyorlardi. Gune§ batarken, sakinleri tara-findan
kisa sure once terkedilmi§ bir eve rastiadik. Yiyecek bol-du, su da
vardi.
Guzel bir pilavh tavuk yahnisi yaptik ve saat 4’e degin ora-da
kaldik.
15Mayis
Kayda deger
bir§ey yok.
[sayfa usi
16Mayis
Yola cikmadan once, kusma ve ishalle birlikte §iddetii bir
kann agnsina tutuldum. Agnyi demerolla kestiler; beni bir hama-ga
ta§irlarken kendimi kaybetmi§im; uyandigimda kendimi iyi
hissettim, ne var ki kundak cocugu gibi altimi kirletmi§tim. Bir
pantalon bulu§turup verdiler ama, su yoklugundan bir fersah ote-den
pis pis kokuyordum. Gunu oldugumuz yerde gecirdik, hie kendimde
degildim. Coco ve Nato civarda ke§fe ciktilar ve gu-neyden kuzeye
yonelen bir yol buldular. Gece, ayi§igindan yarar-lanip ilerledik, o da
kaybolunca dinlendik.
17 May is
Yuruyu§u saat 13’e, yakla§ik uc gun once birakildigi
anla§ilan bir keresteci atolyesine vanncaya dek surdurduk. Ficilar
icinde §eker, misir, icyagi, un ve su vardi. Orada kamp yaptik. Qocuklar kamptan cikip ormanda kaybolan yollan ke§fe gittiler. Raul’un ayaginda sjddetli agnlar veren ve yuriimesini engelleyen bir
yara acildi. Kuwetii bir antibiotik surduk; yann da yaracagiz. Yakla§ikl5 km yol aldik.
Yukseklik 920 metre.
18 Mayis
Roberto-Juan Martin.
Gunu, i§ciler ya da ordu gelir korkusuyla pusuda gecirdik,
yeni bir§ey yok. Miguel ve Pablito gidip iki saat uzakta, caprazla-ma
uzanan bir yol kenannda su buldular. Raul’un yarasini deldik
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
111
ve 50 cc. irinli sivi akittik, sonra da iltihaba kar§i bir tedavi uyguladik. Bir adim atacak durumda degil. Bu gerillada ilk kez di§ cektim,
kurbani Camba. Her§ey iyi gecti. Ufak bir finnda pi§irilmi§ ekmek
ve ak§am da kotu bir sebze corbasi yedik, hepsini kustum. [sayfa
116]
19
Mayis
Onculer kav§akta pusu kurmak icin erkenden yola ciktilar.
Oraya vannca yerlerine biz gectik, onlar da Raul’u alip kav§aga
getirdiler, merkez grubun bir kismi bir suya degin yuriidu, cantalan oraya birakip yava§ yava§ iyile§mekte olan Raul’u ta§imaya
yardim etmek icin geri dondu. Antonio suyun aki§ yonunde ufak
bir ke§fe gikti ve terkedilmi§ bir askeri kamp buldu, orada da
kuru erzak vardi. Nacahuasu uzak olmamali ve yaptigim hesaba
gore Congri irmaginin alt tarafinda bulunuyoruz. Sanilanin tersine, butun gun yagmur yagdi.
On gun yetecek kadar yiyecegimiz var, etraf balkabagiyla
misir dolu.
Yiikseklik 780 metre.
20
Mayis
Camilo.
Bugiin yerimizden kipirdamadik. Merkez grup sabahleyin
pusuya yatti ve ogleden sonra hep Pombo’nun yonetiminde bulunan oncu onun yerini aldi. Pombo, Miguel’in segtigi yerin kotu
oldugu kanisinda. Miguel, irmagin aki§ yonunde bir incelemeye
Qikti ve sirt gantasi olmadan iki saat iginde Nacahuasu’yu buldu.
Kim tarafindan atildigi belli olmayan bir el silah sesi duyuldu. Nacahuasu kiyisinda iki manga askere ait olmasi gereken, ba§ka bir
askeri kampin izleri var. Luis’nin hircinhgi yiizunden yine olay
cikti, ceza olarak pusuya gitmesini yasakladim. Olgunca kar§iladi
saninm.
Bir basin konferansinda Barrientos, Debray’nin gazetecilik
niteligini kabul etmedigini ve Kongre’den 610m cezasi isteyecegini
acikladi. Hemen hemen turn gazeteci ve yabancilar, ona, Debray
hakkinda soru sordular. Kendini, inanilmayacak kadar zayif da-
yanaklarla savundu. Bu adam §a§ilacak kadar yeteneksiz. [sayfa m\
112
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
21 Mayis
Pazar. Yine ayni yerde kaldik ve ogle saatlerinden
ba§layarak onar ki§ilik nobetlerle, pusuya yattik. Raul’un durumu
iyiye gidiyor.Yarasini ikinci kez yardilar ve yakla§ik 40 cc. irinli sivi
Qikardilar. Ate§i du§tii, ama agnsi var ve yiiriiyemez durumda,
§imdilik butun kaygim bu. Ak§am doya doya bir yemek yedik:
Qorba, un, kurutulmu§ et kiymasi, mote’lu22 balkabagi.
22 May is
Bekledigimiz gibi oldu: dograma atolyesinin sorumlusu Guzman Robles, §of6rii ve oglu ogleyin hurda bir ciple geldiler.
Ba§langi?ta olup bitenleri anlamak uzere ordu tarafindan
g6nderilmi§ bir oncu gibi gorundiiyse de yava§ yava§ a?ildi ve
ak§am, oglunu tutsak birakarak Gutierrez’e gitmeye razi oldu,
yann donecek. Onculer butun gece pusuda kalacaklar ve yann
saat 15’e dek bekleyecegiz. Ondan sonra da hemen Qekilmeliyiz,
gunku durum tehlikeli olabilir. Adamin bizi ele vermeyecegini
saniyoruz, ama ismarladigimiz oteberiyi ku§ku uyandirmadan satin alabilecek mi? Topragi uzerinde kullandigimiz her§eyin
kar§ihgini odedik. Tatarenda, Limon ve Ipita’daki durum hakkinda bize bilgi verdi. Ipita’da bir tegmen varmi§1 obur yerlerde asker yokmu§. Tatarenda hakkinda bildikleri de kulaktan dolma,
oraya gitmemi§.
23 May is
Gergin bir gun. Atolyenin sorumlusu butun gun goriinmedi. Qevrede hareket sezilmiyordu, ama, biz yine de 17 ya§inda bir
oglan olan tutsagi ahp ak§am uzeri gekilmeye karar verdik. Patikada bir saat yurudiik ve yolda uyuduk. Yanimizda on gunluk
yiyecek vardi. [sayfaiis]
24 May is
Iki saatte Nacahuasu’ya vardik, her taraf issizdi. Saat 4’te
Congri irmaginin aki§ yonunde yuriiduk. Dun Ricardo’nun, bugOn de Moro’nun agir ve isteksiz adimlanna ayak uydurarak yava§
22
Tuzsuz,ha§lanmi§ misir.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
113
yurudiik. Ilk yolculugumuzun ilk guniinde kullanmi§ oldugumuz
kampa vardik. iz birakmadik, yeni izlere de rastiamadik. Radyo,
Debray’in Habeas Corpus23 dileginin reddedilecegini duyurdu. Yaptigim hesaba gore Saladillo’dan bir ya da iki saat uzakhkta bulunuyoruz, doruga ula§tigimiz zaman ne yapacagimizi du§iine-cegiz.
25 May
is
Iz birakmadan, bir buSuk saatte Saladillo’ya vardik. Nehrin
aki§inin tersi yonune dogru, kaynaga degin yakla§ik iki saat yurudiik. Yemegimizi orada yedik. Saat 15.30’da tekrar tirmanmaya
ba§ladik. Yine iki saat yiiriiduk; saat 38’de, doruga ula§madan, 1100
metrede kamp yaptik. Oglana gore buyuk babasinin chaco24’suna
(§ako) degin iki fersah ve Benigno’ya gore de Rio Grande
uzerindeki Vergas'in evine kadar bir gunluk yol var.
26 May
is
iki saatlik yuriiyiisten ve 1200 metrelik dorugu a§tiktan sonra
oglanin buyuk babasinin chaco’suna vardik. Orada ?ah§an iki lrgati
bize dogru yuriidukleri igin yakalamak zorunda kaldik. Bun-lar,
ihUyann kayinbiraderleriydi. Yasjan 16 ile 20 arasinda. Bize, oglanin
babasinin yakalandigini ve her§eyi agikladigini anlattilar. ipita’da 30
asker varmi§1 heryerde devriye geziyorlarmi§. Kizartilmi§ domuz ve
igyagiyla pi§mi§ balkabagi yedik. Bolgede su yok, ipita’dan figiyla
geUriyorlar. isayfa u9] figiyla getiriyorlar. Ak§am, ipi-ta’ya 4 ve batiya
dogru 4 olmak uzere 8 km uzaktaki iki karde§e ait chaco’ya dogru
yola Qikip §afakta vardik.
YukseklikllOOmetre.
27 Mayis
Tembellik, biraz da umutsuzluk gunu. Vadedilen mucize-ler
yerine, bula bula biraz kurumus, §eker kami§i ve i§e yaramaz
23
Ki§isel ozgurlukleri guven altina almak ve ozellikle ki§iyi keyfi tutuklamalardan korumak amaciyla ingilizler tarafindan X. yuzyilda yapilan bir sozle§medir. Bugun bircok dillerde yargic huzuruna cikanlmayi isteme hakki anlaminda
kullanilan bir terim olmu§tur.
24
Gecimi saglamaya yetecek kadar tanm yapilan toprak.
114
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
bir pres bulduk. Tahmin ettigimiz gibi chaco’nun ihtiyar sahibi
ogleyin arabasiyla, domuzlar icin tasjdigi suyla geldi. Donerken,
artcilann pusuya yattigi yerde bir§eyler sezmi§ti. Artcilar onunla
bir lrgati tutukladilar. Saat 18’e dek ahkondular ve bu saatte, pazartesiye degin civardan aynlmamalanni ve kimseye bo§bogazhk
etmemelerini ogiitleyerek, iki karde§in kucuguyle birlikte adami
saliverdik. iki saat yurudiik ve Caraguatarenda yolu kenannda,
bir misir tarlasinda uyuduk.
28 May is
Pazar. Erkenden kalktik ve yola koyulduk. Bir bucuk saatte
Caraguatarenda chaco’lanni gectik. Benigno ve Coco kesfe ciktilar,
fakat bir koylu onlan g6rmii§; tutuklami§lar. Qok gecmeden, ozel
korku belirtileri gostermeyen bir yigin tutsak birikmi§ti yanimizda. Ihtiyar bir kadin ve cocuklan bizi goriince haykirmaya ba§ladilar. Ne Pacho, ne de Pablo kadini tutuklamaya cesaret edebildi.
Kadinla cocuklar koye dogru kactilar. iki ucuna mevzilenerek
saat 14’te koyii i§gal etUk. Biraz sonra petrol istasyonunun cipini
aldik. Petrol istasyonuna ve kisjlere ait olmak uzere toplam iki cip
ve iki kamyona elkoyduk. Bir§eyler yedik, kahve icUk ve bir yigin
tarti§madan sonra saat 19.30’da ipitacito yonunde yol aldik. Bir
dukkana girdik ve 500 pesoluk mal alarak, bunlan torenle koylulere emanet etUk. Itay’da konuk kaldigimiz evde bizi icten kar§iladilar. ipitacito’daki dukkanin sahibi de oradaydi. Fiyat listesi yaptik,
siki bir pazarhga giri§tim; fakat,saninm beni tanidilar. [sayfa 120]
Peynir ve ekmekleri vardi, kahveyle birlikte ikram ettiler;
ama bu konukseverlikte bir bityenigi var. Santa Cruz’a giden demiryolunu izleyerek Espino’ya dogru yolumuzu surdurduk, fakat
kamyonlanmizdan bir Ford, Espino’dan 3 fersah beride bozuldu.
Sabahi onu cah§tirmaya ugra§arak gecirdik, ancak cabalanmiz
bo§a gitti, cunku 2 fersah daha gittikten sonra tarn ve kesin olarak durdu. Onculer ciftiigi ve cipini ele gecirdiler, dort kez gidip
gelerek bizi tasjdilar.
Yukseklik 880 metre.
29 May is
Espino, eski koy 58’deki su baskininda, sular altinda kaldi-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
115
gindan, ne de olsa yeni bir koy. Sakinleri hep Guarani25, 50k
cekingen insanlar, ispanyolcayi az biliyorlar ya da oyle goruniiyorlar. Yakinda cah§an petrol i§cileri vardi. Hepimizin, icine rahatca
yerle§ebilecegimiz bir kamyon ele gecirdik, ama firsati kacirdik,
ciinkii Ricardo yuzunden bir bataga saplanip kaldi. Ayn bir dunyadaymi§iz gibi bir sessizlik oldu. Coco cevredeki yollarda ke§fe
cikti, ama yetersiz ve celi§ik bilgilerle dondu. O derece yetersiz
ki, tehlikeli olmakla birlikte bizi Rio Grande’ye gotiirecek olan bir
yola sapmaya karar vermi§ken, vazgectik ve su bulundugu icin
Muchiri’ye gittik. Orgiitlenme sorunlan nedeniyle saat 3.30’da oncu
grubu ciple (Coco ile 6-7 kisj), otekilerse yaya olarak yola ciktik.
Radyo, Camiri’de bulunan Loro’nun kactigini bildirdi.
30 Mayis
Demiryolu hattina vardik ama, Michuri’ye gittigi i§aret edilen yolun gercekte bulunmadigini gorduk. Ara§tirdik ve kav§aktan
500 metre otede petrol yataklanna ula§an bir yol bulduk. Onculer
ciple oraya dogru gitUler. Antonio geri cekilirken, bir delikanh kopegiyle ortaya cikti, durmasi icin uyanda bulununca da kacip
gitti. Bu olay kar§isinda Antonio’yu yolun ba§inda pusuda biraktim
ve 500 metre ileriye cekildik. [sayfa 121]
Miguel gelip doguya dogru 12 km yol gittikleri halde ne
eve, ne de suya rastladiklanni, yolun da kuzeye dogru kivnldigini
haber verdi. Yanma uc ki§i alip bu yolu 10 km kuzeye dogru
izleyip incelemesini ve karanhk basmadan donmesini soyledim.
Saat 15’te rahatca uyurken pusudan atilan bir silah sesiyle uyandim. Haberler cabuk ula§ti. Ordu ilerlemi§ ve tuzaga du§mu§: uc
oluyle bir yarali, bilanco bu galiba. Bu pusuya katilanlar, Antonio,
Arturo, Nato, Luis, Willy ve Raul (bu sonuncusu gevsekce). Yaya
olarak geri cekildik, kav§aga dek 12 km gittik, fakat Miguel’e rastlamadik. O zaman ogrendik ki, cipin motoru su kaynatmi§. 3 km
uzakta bulduk onu. Hepimiz tankin icine i§edik ve buna bir matara su ekleyerek Julio ve Pablo’nun bizi bekledigi son a§amaya
ula§tik. Saat 2’de herkes, uc tavusku§u ve domuz eti cevirdigimiz
bir ate§in cevresinde toplanmi§ti. Bir hayvani yedek olarak sakla25
116
Guney Amerika’mn (Brazilya-Arjantin) yerli halki.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
dik, suya rastladik?a hayvana su i?irecegiz.
Daha a§agilara iniyoruz, 750 metreden, 650 metreye.
31 Mayis
Cip, sidik ve bir matara suyla yolunu yigitge surduriiyor. Iki
olay tempomuzu bozdu: Kuzeye kivnlan yol bitti, Miguel de
yuruyii§u durdurmak zorunda kaldi.
Gozcu gruplanndan bin, bisikletle tuzak kurmaya gelen
(adamin i§i buydu) Gregorio Vargas adh bir koyluyu yakaladi.
Adamin davrani§lan a?ik sayilamazdi, ama su ba§lan hakkinda
degerli bilgiler verdi. Birini, koyluyu kilavuz alarak gidip su getirmek ve yemek pisjrmekle gorevlendirdim. D6nu§te orduya ait iki
kamyon gormiister ve alelacele pusu kurmu§lar. Iki ki§i 61durmii§ler galiba. Tanksavar elbombasi Nato’nun burnunun dibinde
patlami§, yaralanmami§ ama silahi par?a par?a olmu§. U?aklar
tarafindan rahatsiz edilmeksizin geri Qekilmeyi surdurduk ve ikinci su basma ula§incaya dek 15 km yol aldik. Gece olmu§tu. Cip
son duragindaydi, gunku benzin kalmami§, motor da kizmi§ti.
Geceyi yemek yiyerek gegirdik. [sayfa 122]
Ordu yayinladigi yeni bildiride, dun bir assubayla bir erin
olduriildugunu kabulleniyor ve bizden de olenler oldugunun
“goruldugu"nu one suriiyor. Yann demiryolunu asjp daglara
ula§maya 5ali§acagiz.
Yukseklik 620 metre.
AYIN ANALIZi
Daglardaki uzun yuriiyu§lerimize kar§m, Joaquin‘le baglanti kuramayi§imiz olumsuz bir nokta. Bazi belirliler onun, kuzeye dogru yer degi§tirdigini gosteriyor.
Askeri bakimdan, kayba ugramaksizm orduya kayiplar verdiren uq yeni silahli qati§ma ve aynca Pirirenda ve Caraguatarenda’ya giri§lerimiz ba§an i§aretleri. Kopekler, i§e yarar olmadiklari anla§ilarak hizmetten gkanldi.
En onemli noktalar §unlar:
1) Manila, La Paz ve Joaauin’le baglanti saglanamamasi
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
117
yuziinden 25 ki§i kalmamiz.
2)Bizden artik korkmamakla, hatta gerillaalara hayran
olmakla birlikte, koylulerden tek ki§inin bile bize
katilmamasi. Yaua§ yuriiyen, qok sabir isteyen bir i§ bu.
3)Oyle samyomz ki, parti Kolle araaligiyla i§birligine
yana§iyor.
4)Debray i§i etrafinda kopanlan yaygara, hareketimize,
kazandmi§ on sava§tan fazla sava§ ruhu a§dadi.
5)Gerilla yavaq yavaq guqlu bir moral kazamyor. fyi kullanilirsa, ba§an sugoturmez.
6)Ordu orgutlenemiyor, tekniginde de farkedilir bir geli§me
yok.
Ayin haberi: Loro’nun tutuklanmasi ve kaqmasi. §imdi bize
donmesi ya da baglanti kurmak iqin La Paz’a gitmesi gerekir.
[sayfa 123]
Ordu, bizimle i§birligi yapan Masicuri bolgesi koylulerinin
tutuklandigini duyurdu. Artik -farkh belirtiler qerqevesinde olsa
da- koyluler uzerinde her iki tarafin da teror uygulayacagi a§amaya geliniyor. Gerillanin geli§imi iqin gerekli niteliksel degi§im bize
zafer kazandiracak.
118
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
VIII.
HAZIRAN 1967
1 Haziran
Onciileri yolda mevzi almaya ve 3 km kadar uzaga, petrol
yatagina giden yolun kav§agina dogru ke§fe yolladim. Ucaklar
bolgeyi taramaya ba§ladilar. Bu da, kotu hava ko§ullan yiiziinden
zorla§an askeri harekata tekrar basjanacagi yolundaki radyo haberlerini dogrulamakta. iki 610 ve uc yarah hakkinda tuhaf bir
bildiri yayinladilar: eskilerden mi sozedildigi yoksa yeni mi oldugu belli degil. Saat 5’te yemek yedikten sonra anayola dogai gittik. 7-8 km’si olaysiz gegti. BirbuQuk saat anayolda ilerledikten
sonra, 7 km uzakta bulunan bir chaco’ya uzanmasi gereken bir
yola saptik. Ama herkes yorulmu§tu, yan yolda uyuyup kaldik.
Butun yol boyunca, uzaktan bir tek silah sesi duyuldu.
Yukseklik 800 metre.
2 Haziran
Gregorio’nun du§undugu gibi 7 km’yi katedince chaco’ya
ula§tik. Orada, semiz bir domuz alip kesUk, fakat o sirada [sayfa 125]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
119
Braulio, Robles’in sigirtmaci, oglu ve iki lrgatla birlikte geldi. Bin,
Symuni Qiftliginin sahibinin uvey ogluymu§. Sel yatagi i?inde 3
km ilerlemek ve giderken par?aladigimiz domuzu ta§imak i?in
onlann atlanndan yararlandik. Ormanda koyliileri tutukladik, ayni
anda ortaliktan kayboldugu bilinen Gregorio’yu onlardan sakladik. Tarn merkez grubun oraya varacagi sirada, orduya ait asker
ve fi?i yuklu bir kamyon ge?ti; kolay av, ama o gun §61en ve domuz gunuydii. Ak§ami yemek pi§irmekle ge?irdik. Saat 3.30’da,
herbirine giindeliklerinin karsjhgi olarak 10 peso verip dort
Guajiro’yu26 saliverdik. Yemegi yedikten sonra, kabulunii bekleyen Gregorio saat 4.30’da yola Qikti. Kendisine 100 peso verildi.
Irmagin suyu aci.
3 Haziran
Saat 6.30’da irmagin sol yakasindan yola Siktik. Ogleye kadar yiirudukten sonra, Benigno ile Ricardo’yu yol ustunde ke§if
yapmaya yolladik. Pusu kunnaya elveri§li bir yer bulmusjar. Saat
13’te mevzi aldik. Ricardo ve ben merkez grubun adamlanndan
kurulu birer grupla yerle§Uk. Pombo bir ucu tuttu, Miguel ise,
butun oncu gugle ideal bir noktada yer aldi. Saat 14.30’da domuz
yuklu bir kamyon ge?ti, ili§medik. Saat 16.20’de bo§ §i§elerle dolu
bir kamyonet ve 17’de, orduya ait dunku kamyon gegU, iginde
ortulere sanlmis, ve arabadaki siralara uzanmi§ iki asker vardi.
Vurmaya kiyamadim ve o anda, tutuklamayi da du§unemedim;
biraktik gegsinler. Saat 18’de pusuyu kaldirdik ve yeni bir irmak
bulmak igin yoldan a§agi inmeye basjadik. Oraya yeni varmi§tik
ki, onden 4, arkadan 3 kamyon halinde ilerleyen bir konvoy ge?ti,
ama silahh degillerdi galiba.
4 Haziran
Irmak kiyisindan yuruyu§umuzu surduriiyoruz. Ko§ullar uygun olursa bir pusu daha kurmaya niyetliyiz, fakat batiya [sayfa 126]
dogru goturen bir yol bulup oradan ilerledik, sonra kuru bir nehir
yatagini izleyerek guneye dogru yol aldik. Saat 14.45’te kahve ve
yulaf pi§irmeye koyulduk. Qamurlu bir su birikintisindeydik, fakat
26
120
K6ylu anlamina gelen Kubah terimi.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
uzun sure kaldik ve orada kamp yaptik. Gece lodos gikti, pe§inden
yagmur ciselemeye ba§ladi ve butun gece surdu bu yagi§.
5 Haziran
Patikayi birakip siirekli firtina altinda ormanda yol acmaya
ba§ladik. Saat 17’ye dek, iki saat bir ceyrek, cevrenin en yiiksek
daginin yamaclannda sik bir maki toplulugu icinde, dal keserek
yurudiik. Gunun ulu tannsi ate§ti. Butun gun agzimiza bir§ey koymadik, mataralardaki suyu bile yannki sabah kahvaltisina sakladik.
Yukseklik 750 metre.
6 Haziran
Yavan bir sabah kahvaltisindan sonra Miguel, Benigno ve
Pablito yol acmaya ve cevreyi ke§fe gittiler. Saat 14’te Pablo geldi
ve suriiyle birlikte terkedilmi§ bir chaco’ya rastladiklan haberini
getirdi. Hep birlikte yola koyulduk, irmagin aki§ini izleyerek chaco’yu a§tik ve Rio Grande’ye ula§tik. Orada, birini, yakinlarda issiz
bir ev bulursa, elkoymasi emriyle ke§fe yolladik, bulmu§. Aldigimiz ilk haberlere gore, 50 askerin bulundugu Puerto Ca-macho’ya
3 km uzakhktaydik. Bir patikayi izleyip oraya vardik. Ak§ami domuz ve locro27 pi§irerek gecirdik. Gun umdugumuz gibi verimli
olmadi. Hava agardiktan sonra hala yorgun olarak yola ciktik.
7 Haziran
Bize kilavuzluk eden koylunun oglu burada artik kimsenin
oturmadigim soyledikten sonra her turlu ihtiyati bir yana birakarak otiaklarda yiiriiduk. icinde kabak, §eker kami§i, muz agaclan
ve biraz da fasulye bulundugunu ogrendigimiz ba§ka bir chaco’ya
vanncaya dek kiyi boyunca yol aldik. [sayfa 127]
Kampimizi orada kurduk. Bize kilavuzluk eden oglan,
sjddetli kann agnlanndan yakinmaya ba§ladi, dogru olup olmadigini bilmiyoruz.
Yukseklik 560 metre.
27
Piling, gune§te kurutulmu§ et ve ni§astayla hazirlanan Bolivya’mn dogu
bolgelerine ozgu bir corba.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
121
8 Haziran
Kiyidan ve chaco’dan bizi gozetlemelerini engellemek i?in,
kamp yerini irmaktan 300 metre kadar uzakla§tirdik. Koyliinun
yoldan degil, gemiyle geldigini sonradan ogrendik. Benigno, Pablo, Urbano ve Leon 50k dik bir kayanin kestigi yolda bir ge?it
bulmaya gittiler, ama ogleden sonra geri donerek, bunun olanaksizhgini anlattilar. Kiistahligi yuziinden Urbano’ya bir uyanda bulunmak zorunda kaldim. Yann dik kayaliklann yakininda bir sal
yapmaya karar verdik.
Sikiyonetim ilan edildigine ve maden i§?ilerinin tehdit edildigine ili§kin haberler duyduk, fakat hersey o kadar belirsiz ki.
11
Haziran
Tumuyle sessizlik i?inde ge?en bir gun. Pusuda bekledik,
fakat ordu ilerlemedi, yalnizca, ufak bir u?ak bolgede birka? dakika dola§ti. Belki de bizi Rosita’da bekliyorlardir. Tepedeki yol
ilerledi, hemen hemen doruga ula§ti. Yann nasil olsa gidecegiz,
yiyecekler bize 5-6 gun bol bol yeter.
12
Haziran
Once Rosita’ya yada hie olmazsa, yine Rio Grande’ye
ula§abilecegimizi sanarak yola 5ikmi§tik. Kuguk bir su ba§ina vardigimizda i§in guglugunu anladik ve orada kalip haber beklemeye ba§ladik. Saat 15’te daha onemli bir akarsu bulundugunu,
fakat §imdilik oraya inmenin olanaksizhgini ogrendik. Orada kalmaya karar verdik. Gun biUyordu, ustelik guneyden esen riizgar
soguk ve yagmurlu bir gece geUrdi. [sayfa 128]
Radyo ilging haberler verdi: Presencia gazetesi cumartesi
gunku ?ati§mada bir askerin oldugunu, bir digerinin de yaralandigini bildiriyor; bu 50k iyi bir§ey ve dogru gozuyle de bakilabilir,
demek ?ati§malann duzenini du§mana surekli kayiplar verdirecek bigimde surduriiyoruz. Ba§ka bir bildiri, gerilla §eflerinden
birinin, Inti’nin olumunu bildiriyor ve gerilladaki yabancilann sayisini veriyor: 17 Kubali, 14 Brezilyali, 4 arjantinli, 3 perulu. Kubali
ve Perululann sayisi dogru, bunu nasil ogrendiklerini ara§tirmak
gerek.
Yukseklik 900 metre.
122
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
UHaziran
Bir sonraki su ba§ina dek ve yalnizca bir saat yurudiik.
giinku, yol acanlar ne Rosita’ya ne de Rio’ya varabildiler.
Qok soguk. Oraya yann varacagimiz du§uniilebilir. §imdilik yiyecegimiz var, idare edersek be§ gun yeter.
Ilginc olan §ey, iilkedeki siyasal tela§, sozu edilen kiyamet
kadar pakt ve kar§i-paktiar. Gerillanin nasil bir hizlandinci giic
rolu oynayabilecegi bu kadar acik bicimde az g6rulmu§tur.
Yukseklik 840 metre.
UHaziran
Celita: 4
Gunu, soguk suyun kiyisinda, ate§in ba§inda ve yol acmaya giden Miguel’le Urbano’dan haber bekleyerek gecirdik. En gee
saat 15’te donmeleri emredilmi§U, fakat Urbano daha geq geldi.
Bir sel yatagina vardiklarini ve gevredeki izlere bakihrsa, Rio
Grande’ye ula§abilecegimizi sandigini soyledi. Orada kaldik ve
son Qorbayi igUk, §imdi elimizde, yalnizca biraz yerfistigi ve uc
gunluk mote kaldi.
Bugun 39 ya§ma bastim; gerillacihktaki gelecegim hakkinda kaygilanmin ba§layacagi ya§a dogru amansizca ilerliyorum:
§imdilik “tam”im. 28
Yukseklik 840 metre. [sayfa 129]
15 Haziran
3 saatten az bir sure yuriiyerek Rio Grande kiyisinin, daha
onceden tanidigimiz bir noktasina ula§tik. Bana gore Rosita’dan
2 saat, koylu Nicolas’a gore 3 km. uzaktayiz. Adamin eline 150
peso ve bizden aynlma iznini verdik, fuze hiziyla firlayip kacti.
Orada kaliyoruz. Aniceto ke§fe cikti, irmagi a§abilecegimiz kanisinda. Yerfistigi corbasi ve kaynatildiktan sonra icyaginda kizartilmi§ totai yuregi yedik, ancak uc gunluk mote kaldi.
Yukseklik 610 metre.
28
“Herhangi bir §ikayetim yok” anlaminda kullamliyor (en).
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
123
WHaziran
Bir km. yol aldiktan sonra kar§i kiyida onculeri gordiik.
Pacho, cevreyi ke§fetmek icin irmagi a§mi§ ve gecil yerini
bulmu§tu. Belimize degin gelen buz gibi suyu a§tik: biraz akintidan ba§ka ozel bir§ey yoktu. Bir saat sonra, Rosita’ya ula§tik.
Orada orduya ait oldugu anla§ilan birkac eski ayakkabi izi bulduk. Rosita sandigimizdan fazla kabank, haritadaki patikayi belki
bu nedenle bulamiyoruz. Bir saat buzlu suyun icinde yiiriidiik;
totai yureklerinden yararlanmak ve daha onceki bir ke§ifle
Migucl’in rastladigi bir an kovanini bulmayi denemek icin orada
kamp yaptik. Kovani bulamadik, boylece mote ve icyagiyla hindistan cevizinden ba§ka bir§ey yiyemedik. Yann ve obur gunluk
yiyecegimiz var (mote). Rosita’ya 3, Rio Grande’ye dogru da 3
km yol aldik.
Yukseklik 610 metre.
UHaziran
Rosita boyunca besbucuk saatte 15 km yiiriidiik, haritada
yalnizca Abapacito i§aretlenmi§ olmakla birlikte 4 nehri a§tik.
Oralardan yeni gegildigini gosteren bol iz vardi. Ricardo bir Hochi*
vurdu. Bu, mote ile birlikte bizi butun gun tok tuttu. Yanna da
Mote var ama belki bir eve rastlanz.
Guney Amerika’da yasayan kemirici bir hayvan. [sayfa isoi
18 Haziran
igimizden gogu ardindaki turn gemileri yakmi§ti. Sabah
kahvaltisinda misir lapasinin tumunu yeyip biUrdiler. Saat U'de, 2
saatlik bir yiiriiyiisten sonra, iginde misir, Yucca29, §ekerkami§i ve
onu ezmeye yarayan pres, balkabagi ve pirinc bulunan bir chaco’ya vardik. Proteinsiz bir yemek hazirladik ve Benigno ile Pablito'yu cevrede bir ke§ifte bulunmaya yolladik. Saat 2’de donen
Pablo, chaco’su 500 metre otede bulunan bir koyluye rastladiklanni, biraz ilerde ba§ka koylulerin de bulundugunu, oraya vardiklannda hepsini tutukladiklanni anlatti. Gece kamp degi§tirdik ve
29
Ihman iklimlerde de yeti§tirilebilen Amerika’ya ozgu zambakgillerden
bir tur (en).
124
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
genclerin 7 km uzaktaki Abapo’dan gelen yolun kav§agmda bulu-nan
chaco’lannda uyuduk. Evleri Mosquera ile Oscura’nin birle§tigi yerden
10-15 km uzakta ve Oscura kiyisindaydi. Yukseklik 680 metre.
WHaziran
Agir adimlarla ilerledik, 12 km yuriidukten sonra, uc ailenin oturdugu, uc hanelik kiiciik giftlige vardik. 2 km. a§agida, tarn
Mosquera ve Oscuro’nun birle§tigi yerde, Galvez soyadh bir aile
oturmaktaydi. Buradakilerle siki§tirmadan konu§ulmuyor, ciinkii
urkek hayvanlara donmiister. Genellikle bizleri iyi kar§iladilar, fakat bir ay once buradan gecen bir askeri komisyon tarafindan
belediye ba§kanhgina atanan Calixlo cekingen davrandi ve bize
en ufak bir§ey satmak bile istemedi. Karanhk basarken tabancali
ve mavzer tiifekli uc domuz tuccan cikageldi, onlan onciilerin
nobetcisi Inti’ye teslim ettik. Inti onlan sorguya cekti ama, silahlanni almadigini goren Antonio mudahale edip silahlan aldi. Calixto, adamlann Postrer Vallel’i tuccarlar oldugunu, onlan tanidigini
soyledi.
Sol yandan Rosita’yla birle§en ba§ka bir irmak daha var,
Suspiro. Kiyisi boyunda kimse oturmuyor.
Yukseklik 600 metre. [sayfa isn
20 Haziran
Sabahleyin, a§agi chaco’daki genclerden Paulino, o uc
ki§inin tuccar olmadigini, birinin tegmen, diger ikisinin tuccarhkla
ilgisiz kimseler oldugunu soyledi. Bu bilgiyi, ni§anhsi olan Calixto’nun kizindan almi§. Inti yanina birkac ki§i alarak oraya gitti ve
subayi teslim etmeleri icin 9’a dek sure verdi; aksi halde hepsi
kur§una dizilecekti. Adam hemen aglayarak geldi. Bir polis assubayi imi§, bir jandarma ve bu i§e gonullu Postrer Valle’li bir 6gretmenle buraya gonderilmi§. Onlan gonderen albay 60 askerle
birlikte o koydeymi§. Gorevleri Oscura irmagi boyunca bircok
yeri icine alacak dort gunluk bir yolculuk yapmakmi §. Once onlan oldurmeyi du§unduk, ama sava§ kurallan hakkinda sert bir
uyanda bulunduktan sonra salivermeye karar verdim. Nobetcileri
nasil gecebildiklerini ara§tinnca, Aniceto’nun nobeti birakip
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
125
Julio’yu Qagirmaya gittigi sirada sizdiklanni anladik, ustelik Aniceto ve Luis’i nobet yerinde uyur bulduk. Cezalandirdik: Yedi gun
a§?i yamakhgi yapacaklar ve domuz yemeyecekler, ne lzgarasini,
ne tavasini, ne de onlara bol bol dagitilan Qorbadan verilecek.
Cezalilann butun e§yalan da ellerinden alinacak.
21
Haziran
Chaco’da bana Fernando Sacamuelas olarak On saglayan
bir yigin di§ Qekimleriyle ge?en iki gOnden sonra muayenehanemi kapattim; ogleden sonra yola Qiktik ve bir saatten fazla yOrOdOk. Bu sefer boyunca, ilk kez bir katira bindim. UQ tutsagi
Mosquera yolunda bir saat yOriittOk; saat ve Abaza’lan30 da i?inde
olmak Ozere butun e§yalanna el koyduk. Belediye ba§kani
Calixto’yu kilavuz olarak gotOrmeye niyetimiz vardi, ama hasta
oldugunu goriince (belki de numara yapiyordu) biraktik ve hiSbir
i§e yaramayacagini bildigimiz ciddi uyanlarda bulunmakla yeUndik. Paulino mesajimi Cochabamba’ya goturecegine soz verdi.
Ona, inti’nin kansina bir mektup, Manila’ya §ifreli bir mektup ve
dort bildiri verecegiz. [sayfa 132]
Dorduncusu gerillamizin bile§imini veriyor ve inti’nin 610munu yalanhyor. Bu (....)31dir. Kentle iliski kurup kuramayacagimizi artik anlayacagiz. Paulino bizim tutsagimizmi§ gibi goriinerek
geri dondu. Yukseklik 750 metre.
22
Haziran
Oscura ve Morocos’u geride birakip birka? saatlik siki. bir
yuruyii§ten sonra Pasiones adh akarsuya ula§tik. Haritaya gore
Florida’dan yada Paulino’nun bir kayinbiraderinin oturdugu ilk
meskun yer olan Piray’dan 6 km uzaktayiz. Fakat, Paulino yolu
bilmiyor. Ay i§igindan yararlanarak yiiriiyecekUk, ama bu kadar
yakindayken bu zahmete degmez.
23
Haziran
Ancak bir saat dogru duriist yiiriiyebildik. PaUka kayboldu,
30
31
126
Koylu ayakkabisi.
Orijinalinde de yazisiz birakilmi§tir.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
sabah ve ogleden sonra bir sure daha bulmaya cah§tik, zamanin
kalan kismini da, patikayi yann icin duzenlemeye harcadik. SaintJean yortusunda gece 50k soguk olur derler, ama soylenildigi kadar olmadi.
Astim beni ciddi §ekilde rahatsiz etmeye ba§ladi ve ilag
stokumuz da azaldi.
Yukseklik 1050 metre.
24 Haziran
Ancak 4 saatiik bir yuruyiis. yapabildik ve yakla§ik 12 km
yol aldik. Yol, yer yer iyiydi, sonra yeniden aramamiz gerekti.
Inanilmayacak kadar dik bir bayin, suruleriyle oradan gecmis. olan
cobanlann izlerini kollayarak indik. Duran’in yamacinda incecik
bir akarsuyun yaninda kamp kurduk. Radyo, maden ocaklanndaki catismalarla ilgili haberler veriyor. Astimim §iddetieniyor.
Yukseklik 1200 metre. [sayfa 133]
25 Haziran
Yolumuza, cobanlann actigi yoldan devam ettik fakat onlara yetisemedik. Ogleye dogru yanan bir otlaga rastiadik, ucaklar bolgede dola§iyordu. Bu iki olay arasinda baglanti var mi,
bilmiyoruz, yiiruyu§umuzu surdurdiik ve saat 16’da Paulino’nun
kiz karde§inin oturdugu Piray’a vardik. Uc hanelik bir yerde evlerden bin terkedilmi§U, otekinde kimse yoktu ve uQuncusunde
Paulino’nun kizkarde§iyle dort gocugunu bulduk fakat kocasi,
kom§usu Paniagua’yla Florida’ya gitmi§ oldugundan orada yoktu.
Her§ey normale benziyordu. Bir km otede Paniagua’nin bir kizi
oturuyor. Kamp olarak orayi segtik, bir dana satinalip hemen kesUk. Coco, Julio, Camba ve Leon, bir§eyler satinalmak icin Florida’ya gitUler. Ama ordunun orada oldugunu 6grenmi§ler. 50 ki§i
ve daha da fazlasi bekleniyormu§, sayilan 120-130’a cikacakmi§.
Evin sahibi Fenelon Coca adh bin.
Arjantin radyosu 87 ki§inin oldugunu bildiriyor, bolivyalilar
sayilanni sakhyorlar (Siglo XX, Yirminci Yuzyil) Astimim gittikce
artiyor ve arhk rahat uyuyamiyorum.
Yukseklik 780 metre.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
127
26
Haziran
Benim icin kotu bir gun. Her§ey normal gibiydi, ama Florida yolunda pusuya yatanlardan nobeti almalan icin 5 ki§i gondermistim ki, silah sesleri duyuldu. Atia hemen oraya ko§tuk ve
garip bir manzarayla kar§ila§tik: Kesin bir sessizlik icinde, gune§te,
irmagin kumlan ustunde dort asker cesedi yatiyordu. Gidip silahlanni alamazdik, ciinkii du§manin nerede oldugunu bilmiyorduk.
Saat 17’ydi, bunu yapabilmek icin gece olmasini bekledik. Miguel
haber yolladi: Sol yamacinda kinlan dal sesleri i§itiyormu§. Antonio ve Pacho segirttiler ama gormeden ni§an almamalanni emretUm. Biraz sonra kar§ihkli silah sesleri duyuldu. Geri cekilmelerini
emrettim ciinkii bu ko§ullar icinde yenilme §ansimiz fazlaydi.
Geri cekilis, gecikti ve iki ki§inin yarah oldugu haberi geldi: Pablo
ayagindan, Tuma ise karnindan. Onlan elimizdeki olanaklarla [sayfa 134] ameliyat etmek icin aceleyle eve ta§idik. Pablo’nun yarasi
hafif, tek sonuc yiiriiyememesi, bu da bizim icin sikintih olacak.
Tuma’ninki karacigerini yirtmi§ ve bagirsagi delmi§. Ameliyat sirasinda oldu. Son yillarda yanimdan hi? aynlmami§, baghhgi her
turlu ku§kunun ustunde olan bir arkada§i kaybetmi§tim. iSimde
evladimi kaybetmi§im gibi bir duygu var. Olurken saatini bana
vermelerini istemi§, cesaret vermek igin yapmadiklanni goriince,
kendisi gikanp Arturo’ya teslim etmi§. Bu hareketiyle saatin hi?
gormedigi ogluna gonderilmesini istedigini anlatmi§ti. Bundan
once olen arkada§lann saatlerini hep g6ndermi§tim. Sava§ surdukce ta§iyacagim. Cenazesini bir ata yukleyip goturduk. Buradan uzak bir yere gomecegiz.
Iki yeni casus yakaladik: Bir jandarma tegmeni ve bir jandarma eri. Iyice azarladik. Ustlerinde bize yararh ne varsa alinip
donla gonderildiler. Qunku adamlanmiz, yararh olabilecek
her§eyin alinmasi, yolundaki emrimi aynen uygulami§lardi. Dokuz atla yolaciktik.
27
Haziran
Tuma’yi iyi kotu gomme gorevini uzulerek yerine geUrdikten sonra, yolculugumuzu surdurduk. Tejeria denen yere geldik.
Onbe§ km’lik bir yolculuga cikildi, onculer saat 14’de hareket et-
tiler, biz de saat 14.30 ‘da. Gece bastirdigindan, arkadan gidenler
128
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
icin yol uzadi, cOnkO ay lsjgini beklemek zorunda kaldilar. Kilavuzlanmizin koyO olan Palizia’ya 2.30’da vardilar.
Iki ati, ihtiyar Paniagua’ya gondermesi icin yegeni olan
Tejeria’daki evin sahibine biraktik.
YOkseklik 850 metre.
28 Haziran
40 peso Ocretle bir kilavuz bulduk. Bizi Don Lucas’in evine
dogru uzanan yolun kav§agina goturmeyi onerdi. Fakat daha once,
onOnde su kaynagi bulunan bir evde durduk. [sayfa 135]
Gee hareket ettik fakat sonuncular, Moro ve Ricardo 50k
geride kaldilar. Haberleri dinlememi§tim. Ortalama saatte 1 km
yOriidOk. Ordunun hizmetindeki bir radyo, gerillacilarla Mosquera bolgesinde yapilan bir cati§mada 3 610 ve 2 yarali verildigini
soylOyor; son sava§imizdan sozediliyor galiba, ama biz 4 ceset
gormu§tuk. Bunu kesinlikle soyleyebilirim, meger ki bin en yetkin bigimde 610 taklidi yapmi§ olsun.
Zea adh birinin evinde kimse yoktu, fakat danalan igeri
kapatilmi§ inekleri vardi.
Y0kseklikll50 metre.
29 Haziran
Geg kali§lan hakkinda Moro, ozellikle de Ricardo ile ciddi
bir konu§ma yaptim. Moro ile oncOlerden Coco ve Dairo sirt cantalanmizi atiara yOkleyip yola ciktilar. Nato kendininkini ahkoydu,
cOnkO bOtOn hayvanlardan o sorumlu. Pombo’nunki ve benimki
bir katira yOkletildi. Pombo yumu§akba§h bir hayvanin sirtinda
kolay yolalabiliyor. Onu yukarda, 1800 metrede bin guatrh olan
iki kiziyla birlikte oturan Don Lucas’in evine yerlesUrmisUk. Iki ev
daha var, bin mevsimlik cah§an bir i§cinin, hemen hemen bo§,
oteki iyi do§enmi§. Gece yagmurlu ve soguktu. Edindigimiz bilgilere gore, Barohcelon yanm gOn uzaklikta, fakat paUkadan gelen
iki koylOye bakihrsa yol berbatmi§. Fakat yine de, evin efendisi
tersi kanida, kolayca dOzelUlebilecegini ileri sOrOyor. KoylOler gOya
kom§u evdeki adami gormeye geldiler ve ku§kulu ki§iler olarak
tutuklandilar.
Yolda, §imdi 24 ki§iden olu§an birligimizle bir konu§ma
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
129
yaptim. Onlara omek olarak, bu kez El Chino’yu gosterdim; kayiplann bizim i?in ve bir evlat gibi sevdigim Tuma’nin olumunun
benim i?in ne demek oldugunu anlattim. Kendilerini disipline
sokamamalanni ve yuruyu§u yava§latmalanni ele§tirdim ve ba§imiza gelenin ba§ka bir pusuda tekrarlanmamasi i?in bazi ek bilgiler verecegimi vadettim. Bo§ yere ve kurallara uyulmadigi i?in
insan kaybina ugruyorduk. [sayfa isei
30 Haziran
Ihtiyar Lucas’in kom§ulan hakkinda verdigi bilgilerden
anlasjldigma gore ordu buraya kadar uzanmi§ ve faaliyete
ba§lami§. Kom§ulanndan bin, Andulfo Diaz bolgenin koylu sendikasi (Barriantos taraftan olan bir sendika) genel sekreteri; oteki
ihtiyar bir geveze, koturum oldugu i?in dokunmami§lar, bir ba§kasi
daha var; meslekta§lan korkagin bin diyorlarmi§, ba§ina i§ a?ilmasin diye bildiklerini soylermi§. ihtiyar bizimle gelmeyi ve Barohcelon’a dogru bir yol a?maya yardim etmeyi vadetti. Yagmurlu,
sikintih bir gundu, dinlenmekle gegirdik.
Siyasal alanda en onemli olay Ovando’nun, benim burada
oldugumu agiklayan bildirisi. Aynca, ordunun Kuzey Amerika’nin
en se?kin alaylanni bile bozguna ugratan Vietkong gerilla §eflerini
de aralannda bulunduran yetkin ve iyi egiUlmi§ gerillacilarla kar§i
kar§iya oldugunu ekliyor. Bunlan soylerken, gereginden fazla
konu§tugu anla§ilan Debray’nin verdigi ifadeye dayanmakta. Tabii ki Debray’in hangi ko§ullar altinda konu§tugunu ve bunlann
ne gibi sonu?lar verecegini bilmiyoruz. Loro’nun 61duriilmu§ oldugu iddialan da dola§iyor. Madenlerdeki ayaklanmanin Nacahuasu i§iyle baglantih oldugu ve benim tarafimdan ki§kirtildigi da
iddialar arasinda. i§ler yoluna giriyor, Sok gegmeden “Fernando
Samuelas” olmaktan kurtulacagim.
Kuba’dan mesaj aldik; gerillanin Peru’da nasil az geli§Ugini
anlatiyor. Insan ve silah sayisi yok denilecek kadar azmi §1 oysa
bir servet harcami§lar. Paz Estenzoro, Seone adh bir albay ve
Pando bolgesinden MNR uyesi, zengin bin olan Ruben Julio yonetiminde sahte bir gerilla orgutunden sozediliyor mesajda.
Guayaramerin’de bulunuyorlarmi§. (...). (...)
130
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
AYIN ANALIZi
Olumsuz noktalar sunlar: Joaauin’le iliski kumlamamasi
ve insan kaybi vermemiz. Ordunun haberi olmasa bile, bunlann
herbiti bizim iqin birer bozgundur. Bu ay iqinde birkaq ufak savas
verdik ve bu, onlann haberletine bakihrsa orduya 4 olu ve 3 yarahya maloldu. [sayfais?]
En onemli ozellikler sunlar:
1)Iliski kopuklugu suriiyor. Bu yuzden 24 ki§i kaldik. Pombo
yarah ve hareketliligimiz sinirh.
2)Koylulerin katilmamasi etkisini duyuruyor. Bir kmrdongu iqindeyiz, koyluleri bize qekebilmek iqin meskun
yerlerde faali-yet gostermeliyiz, bunu yapabilmek iqinse
qok adama ihtiyaamiz van
3)Gerilla efsanesi gun geqtikqe yayginla§iyor, §imdiden yenilmez, insanustu killer olduk.
4)Partiyle bile ili§kimiz kesildi. §imdilik Paulino araaligiyla
bir giri§imde bulunduk, bu bir sonuq verebilir.
5)Debray kendinden sozettirmeye devam ediyor ancak
benimle birlikle anihyor. Hareketin §efi olarak
goruluyorum. Hu-kumetin bu yeni giri§iminin sonuqlanni
gorecegiz, bakahm, bizim iqin olumlu mu olacak,
olumsuz mu?
6)Gerillamn morali saglam ve savasma azmi artiyor. Butun
Kubahlar savasta ornek oluyorlar, bolivyahlardan ise
yalniz iki yadauqugevsek.
7)Ordu askeri aqidan yine sifir olarak kahyor ama koyluler
arasmda basladigi qahsmaya dikkat etmeliyiz, qunku,
korkutarak yada bizim amaqlaniniz konusunda yalan
uydurarak onlari birer hafiye durumuna sokuyor.
8)Madenlerdeki katliam, bizim iqin durumun ne oldugunu
aqikqa gosteriyor. Bildirimiz yayinlanabilirse, isin yoluna
girmesi kolaylasacak.
En acil gorevimiz, Paz’la iliskiyi yeniden kurmak, askeri,
tibbi gereqlerimizi tamamlamak ve her ne kadar harekat sirasinda savasqilann sayisi 10-25’e dusuyorsa da, kentten 50-100 kadar
adamin seferber edilmesini sagiamak. [sayfa issi
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
131
IX.
TEMMUZ 1967
1 Temmuz
Hava aganrken, haritada Barcelona olarak gosterilen
Barchelon’a dogru yoneldik. ihtiyar Lucas, yolu diizeltmek icin
bize yardim etti, fakat yine de sarp ve kaygandi. Onculer sabahleyin yola ciktilar, biz de ogleyin. Bulundugumuz yiikseklikten
inmek, sonra bogazi yeniden tirmanmak icin ogleden sonra butun
zamanimizi harcadik. Onculer yollanna devam ededursunlar biz
de ilk chaco’da uyuduk. Orada, adlan Yepez olan, cok cekingen
uccocuk vardi.
Bamentos bir basin konferansi verdi ve benim burada oldugumu kabul etti, fakat birkac gun icinde hesabimin goriilecegini
sozlerine ekledi. Bizlerden fareler ve yilanlar diye sozederek, bilinen o budalaca savsatalanna bir yenisini daha ekledi. Aynca,
Debray’i cezalandiracagini tekrarladi.
Andres Coca adh bir koyliiyii tutukladik; onu yolda bulduk,
obur iki ki§i (Roque ve oglu Pedro) ile birlikte goturduk.
Yukseklik 1550 metre. [sayfa 139]
132
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
2 Temmuz
Sabahleyin, tepenin ustunde, onunde bir portakal agaci
bulunan, bize sigara satan Don Nicomedes Arteaga’ya ait evde
kamp yapan onciilere katildik. Asil ev a§agida, Piojera ustunde,
oraya gittik, bol bol yemek yedik. Piojera sarp kayaliklar arasinda
akiyor, bu yuzden ancak yaya olarak Angostura yoniinde ilerlenebilir. giki§,irmagin Junta’ya dogru bir noktasinda, fakat oldukca
yuksek bir tepeyi a§mak gerekiyor. Bu yer onemli, ciinkii kav§ak
olu§turuyor. Yiiksekligi 950 metre ve iklimi lhman. Sakirganin yerini mariguy aldi. Koy, Arteaga’nin ve ogullannin evlerinden meydana gelmi§. Ufak bir, kahve plantasyonlan var, cevreden i§ciler
gelip burada cah§iyor. §u anda San Juan dolaylanndan 6 lrgat var.
Pombo’nun ayagi, at ustunde surekli yolculuk yiizunden olsa
gerek yeteri kadar cabuk iyile§emiyor. Ama kotuye gidi§ sozkonusu degil, §imdilik bu yonden kaygilanmiyoruz.
3 Temmuz
Pombo’nun ayagi mumkun oldugu kadar dinlensin diye
butun gun yerimizde kaldik. Yuksek fiyatlarla alisveris. yapiyoruz;
oyle ki koyluler korkuyla Qikarlan arasinda bocalama igindeler.
Birka? poz resim gektim, herkes ilgiyle kar§iladi; bakahm banyosunu nasil yapacak, nasil basacak ve buraya nasil ula§tiracagiz.
USu de sorun. Ogleden sonra bir uSak geSti, ak§am da birisi, ge-ce
bombardimana geleceklerinden soz etU; hepsi ka?acaklardi,
ama onlan tuttuk ve boyle bir tehlikenin olmadigini anlattik. Astimim da bana zorluk Qikarmayi surduriiyor.
6 Temmuz
Sabah erkenden, bizi deh§et iginde kar§ilayan meskun bir
kesimden gegerek, Pena Colorado’ya dogru yol aldik. Aksamustu
Palermo’da 1600 metreye vardik ve yedek oteberi alacagimiz ufak
bir dukkanin bulundugu koye dogru inmeye ba§ladik. Anayola
vardigimizda karanhk bastirmi§ti. Bu yol [sayfa HOI uzerinde, ihtiyar
dul bir kadinin evi var. Onculer, gosterdikleri bocalama yiizunden bu evi i§gal edemediler. Tasanmiz, Sumaipata’dan gelecek
bir araci elegecirmek, durum hakkinda bilgi edinmek ve soforle
birlikte oraya gitmekti: Orada DlC’yi alacak, eczaneden alisyeris.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
133
yapacak, hastahaneden gerekli ilaclan temin edecek, biraz konserve ve §ekerleme satinaldiktan sonra cekip gidecektik. Sumaipata’dan arac gelmeyince ve zaten araclann orada durdurulmadigini, yani yolun serbest oldugunu ogrenince, tasanmizda degi§iklik yaptik ve uygulanmasini Ricardo, Coco, Pacho, Aniceto,
Julio ve Ghino’ya biraktik. Bunlar Santa Cruz’dan gelen bir kamyonu sorun cikmadan durdurdular. Fakat pe§inden bir tane daha
geliyordu, soforler arasindaki dayani§ma nedeniyle o da durdu;
sonra ne olup bittigini anlamak icin ucuncu bir kamyon daha
durdu, kamyonla yolculuk eden ve kizinin inmesini istemeyen
kadinla uzun sure tarti§mak zorunda kaldik. Hukum siiren
§a§kinhgi goren bir dorduncusii de durunca yol tikandi. Sonunda,
i§leri yoluna sokabildik: dort kamyon yol kenanna dizildi, bir sofor
soru soranlara, mola verdiklerini soylemeye ba§ladi. Adamlanmiz kamyonlardan birine atiayip gittiler; Sumaipata’ya varmi§lar,
iki jandarma, sonra da karakol komutani tegmen Vacaflor’u
tutuklami§lar. Qavu§tan parolayi ogrenip bir yildinm harekati diizenleyerek -kar§ihk veren bir askerle cati§tiktan sonra- 10 askeriyle birlikte karakolu i§gal etmisjer. Be§ mavzer, bir Z-B-30 ele
gecirmisjer ve 10 tutsak almi§lar. Onlan Sumaipata’dan 1 km
uzakta cinlciplak birakmi§lar. Ama yiyecek saglama bakimindan
harekat tarn bir ba§ansizhkti; El Chino, Pacho ve Julio’nun lafina
uydugu icin, i§e yarar bir§ey satinalinamami§. ilaclar arasinda
gerilla icin zorunlu olanlar var, ama bana gerekenlerden hicbiri
yok. Harekat halkin ve kalabalik yolculann onunde surduriildugunden haber agizdan agiza hemen yayilmi§. Saat 2’de, ganimetlerimizi yuklenip donu§ yolunu tutmu§tuk bile.
7 Temmuz
Ramon’un evinden bir fersah uzaktaki, bizi gecen geli§imizde iyi kar§ilayan adamin §ekerkami§i tarlasina vanncaya [sayfa HH
degin araliksiz yuriiduk. Korku halkin iliklerine i§lemi§; adam bize
bir domuz satti ve sevimli davrandi, fakat Los Ajos’da 200 askerin
ve San Juan’dan yeni donen karde§inin soyledigine gore, orada
da 100 askerin bulundugunu haber verdi. Di§lerini cekmek istedim, yanasmadi. Astimim artiyor.
134
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
8 Temmuz
§ekerkami§i tarlasindaki evden Piojera’ya dek temkinli yuruduk, fakat her§ey durgundu ve askerden eser yoktu; San
Juan’dan gelenler orada da bulunmadigini soylediler. Adam bizi
sepetlemek icin bu hileye ba§ vurmu§ olmahydi. Irmak boyunca
El Piray’a dek iki fersah ve mahzene degin de bir fersah yiiriiduk.
Oraya vardigimizda hava karanyordu. Filo yakinlanndayiz.
Yuruyii§e devam edebilmek icin igne ustune igne yaptim
ve sonunda 1/900 oraninda adrenalinli collyre kan§imi kullandim.
Paulino gorevini yerine getirmediyse astim ilaclanni almak uzere
Nacahuasu’ya donmemiz gerekecek.
Ordu, harekat hakkinda bir bildiri yayinlayarak, bir ki§inin
olduruldugunu acikladi, adam Ricardo, Coco ve Pacho’nun karakolu i§gali sirasinda yapilan silahh cati§mada 61mu§ olmah.
9 Temmuz
Yuruyii§e ba§lar ba§lamaz yolumuzu kaybettik ve sabahi
yolu aramakla gecirdik. Ogleyin, bizi bugune dek ciktigimiz en
yuksek tepeye, 1840 metreye goturecek olan bir yola girdik. Az
sonra bir tapera32’ya vardik ve geceyi orada gecirdik. Filo yolu
guvenli degil.
Radyo, Catavi,Siglo XX ve Comibol i§cileriyle 14 nokta uzerinde bir anla§maya vanldigini bildirdi, i§ciler icin tarn bir bozgun.
[sayfa 142]
10 Temmuz
Bir at kaybettigimizden yola gee ciktik, hayvan sonra geldi.
En yuksek tepede, 1900 metrede az kullanilan bir yoldan gectik.
Saat 15.30’da bir tapera’ya ulasUk. Geceyi orada gecirmeye karar
verdik, ama yolun orada bittigini gormek tatsiz bir surpriz oldu.
Bir de 6nemsememi§ oldugumuz patikalan gozden gecirdik, ama
onlar da bir yere cikmiyordu. Filo’ya bagh olmasi gereken chaco’lar
kar§idan goriinuyordu.
Radyo, Sumaipata ve Rio Grande arasinda olup haritada
gosterilmemis, olan El Dorado bolgesinde gerillacilarla carpi§ildigini
32
Terkedilmi§ yada gegici olarak kullanilan kulube.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
135
ve ordunun bir, bizim de iki 610 verdigimizi bildiriyor.
Ote yandan, Debray ve El Pelado’nun agiklamalan iyi degil;
hele gerillanin kitasal amacini hi? anlatmamalan gerekirdi.
11 Temmuz
Yagmurlu ve yogun sisli bir gun; donu§te yolumuzu kaybettik ve sonunda eski bir patikadan ilerleyebilmek i?in yol agmaya Qabalarken onculerden ayn du§tiik. Bir dana kestik.
12 Temmuz
Gunu Miguel’den haber bekleyerek ge?irdik, ama gelen
Julio oldu; guneye dogru akan gay boyunca ilerlemi§. Oldugumuz yerde kaldik. Astim beni iyiden iyiye siki§tirdi.
Radyo, en onemli noktasi da dogru oldugu hissini uyandiran bir haber yayinladi; iquiri’de bir ?ati§ma olmu§, bizden bir
ki§i 61mu§ ve askerler cesedini Lagunillas’a goturmiisjer. Bu cesedin verdigi sevince bakihrsa butun bunlarda dogru olan bir§ey
Var. [sayfa 143]
13 Temmuz
Sabahleyin 50k dik ve kotu havanin kayganla§tirdigi bir
tepeyi indik. Saat 11.30’da Miguel’i bulduk. Camba ve Pacho’yu
irmak boyundakinden aynlan paUkada ke§fe yollami§tim. Bir saat
sonra donduler ve chaco’lar, evler gorduklerini, hatta terkedilmi§
bir eve de girdiklerini soylediler. Yola Qiktik,biraz sonra ufak bir
derenin aki§ini izleyerek, ilk eve ula§ip geceyi orada gegirdik.
Evin sahibi daha geg geldi ve bir kadinin, belediye ba§kaninin annesinin bizi gordugunu, buradan 1 km uzakta bulunan Filo koyundeki askerlere haber ula§tirabilecegini soyledi. Butun gece nobet
tuttuk.
14 Temmuz
Surekli giseleyen yagmurlarla gegen bir geceden sonra,
gunduz de yagmaya devam etti, fakat, ogleyin yanimizda iki kilavuzla belediye ba§kaninin kayinbiraderi Pablo ve ilk evin sahibi
Aurelio Mancilla ile yola Qiktik. Kadinlan agla§ir halde biraktik.
Yolun kav§agina geldik; bin Florida ve Moroco’ya oteki Pampa’ya
136
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
gidiyordu. Bu ikincide, Mosquera’ya kadar yeni acilmis, bir kisim
yol bulundugundan, kilavuzlar bunu salik verdiler. Kabul ettik.
Ama, 500 metre gitmemi§tik ki, bir koylu ve bir atla gelen gen?
bir astegmene rastiadik, Hayvan un yukluydii ve 30 askerin bulundugu Pampa’daki astegmenden Filo’daki meslekta§ina bir
mesaj goturiiyordu. Yon degi§tirmeye karar verdik, Florida yoluna saptik, az sonra da kamp yaptik.
PRA ve PSB, Devrim Cephesinden cekiliyor ve koyliiler
Barrientos’u Falange’la ittifak kurmasi icin uyanyorlardi. Yonetim
hizla cozuliiyor. §u anda yiiz adamimizin daha olmamasi ne aci.
Oldukca az yurudiik ciinkii yol kotuydu, yillardan beridir
kullanilmami§ti. Aurelio’ nun ogudunii dinleyip belediye baskaninin inegini kestik ve §ahane bir yemek yedik. Astim yakami birakti biraz.
Barrientos, soziimona bizi birkac saatte yokedecek olan
Cintia harekatini ilan etti. [sayfa \AA]
16 Temmuz
Yolu yogun ?ah girpidan temizledigimiz igin, 50k agir ilerledik. Hayvanlar da bu yolda 50k eziyet Qektiler, fakat ak§am dar
bir bogaza vanncaya dek ba§kaca sikintimiz olmadi. Ancak, burayi
yuklu atlarla gegemezdik. Miguel ve onculerden dort ki§i ilerledi,
bunlar geceyi bizden ayn ge?irdiler.
Radyo, kayda deger bir haber vermedi. Solumuzda biraktigimiz Duran yakinindan, 1600 metre yiikseklikten ge?tik.
17 Temmuz
Yolu kaybettik, bu yiizden agir tempoda yiiriimek zorunda
kaldik. Kilavuzun sozettigi portakal bahgesine ula§mayi umuyorduk, fakat vannca aga?lann kurumu§ oldugunu gorduk. Kamp
kurabilecegimiz bir suba§i vardi. Ashnda ancak 3 saat yiiriidiik.
Astimim cok daha iyiye gidiyor. Pira’ya ula§an yolu buluruz belki.
Duran’a yakinla§tik.
Yukseklik 1560 metre.
18 Temmuz
Bir saat sonra kilavuz yolu kaybetti ve cikaramayacagini
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
137
soyledi. Sonunda eski bir patika bulduk. Miguel ormanda kendisine yol acarak ilerledi ve Piray’a giden yolun kav§agina vardi.
Kiiciik bir dereye ula§tik, kampimizi kurduktan sonra, uc koyluyii
ve gen? askeri saliverdik. Paulino’nun gizli yere bir§ey birakip
birakmadigini anlamak uzere Coco, Pablito ve Pacho yola koyuldular; eger bir terslik cikmazsa, yann donecekler. Gene asker ordudan kacacagini soyliiyor. Yiikseklik 1300 metre.
19 Temmuz
Eski kampa degin bir yolculuk yaptiktan sonra, Coco’yu
beklemek uzere nobeti degi§tirerek oraya yerle§tik. Saat 18’de
dondu ve orada yeni bir§ey bulunmadigini soyledi. Tiifek yerli yerindeymis, Paulino’dansa eser yokmu§. Buna kar§ihk, yolun bulundugumuz bolumiinden askerler gecmis, ve iz birakmi§lar. [sayfa
145]
Siyasal haberler nereye varacagi bilinmeyen ciddi bir bunahmi gosteriyor. §imdilik Cochabamba’daki tanm sendikalan
Barrientos’u destekleyen “hristiyan egilimli” bir siyasal parti
kurmusjar. Barrientos ise “dort yil daha iktidarda birakilmayi" isUyor; adeta bir yalvan§. Siles Salinas, muhalefete bizim iktidara
geli§imizin, hayatlanna malolacagi tehdidini savuruyor ve ulkenin
sava§ iginde oldugunu ilan ederek halki ulusal birlige gaginyor.
Tavn hem yalvarmakli, hem de demogogca. Kendini bir nobel
degi§imine hazirhyor belki.
20 Temmuz
Paniagua’nin ogullanndan bin ve Paulino’nun damadinin
bulundugu ilk iki eve degin dikkatlice yolaldik. Paulino hakkinda
Butun biligimiz. bize kilavuzluk ettigi i?in ordunun onu aramakta
oldugundan ibaretti. Bizden bir hafta once buradan necip
Florida’ya giden 100 kisjlik bir grubun izlerini bulduk. Ordu pusuda 3 olu ve 2 yarali vermi§. Neler olup bittigini anlamak ve bir§eyler
satin almak icin Coco, Camba, Leon ve Julio’yu Floiida’ya gonderdik. Coco saat 4’de biraz yiyecek ve Melgar adh biriyle dondu.
Adam atlanmizdan ikisinin sahibiymi§, bize yardim etmeyi kabul
etU. Oldukca §i§irerek anlatiyor, onemli olan §u: Harekelimizden
dort gun sonra. Tuma’nin hayvanlar tarafindan parcalanan cese-
138
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
dini bulmu§lar, ordu cati§manin ertesi gunu ve ciplak tegmenin
ortaya cikmasindan sonra ilerlemi§. Sumaipata harekati butun
aynntilanyla 6grenilmi§, eklemeler de yapihyormu§ ve koyliiler
bunu alay konusu haline getirmi§ler. Tuma’nin piposunu ve
sacilmis, birkac e§ya bulmu§lar; Soperna adh bir binba§i varmi§,
bize sempati ve hayranhk besliyormu§; ordu Tuma’nin oldugu
Coco’nun evine dek gelmi§ ve oradan Tejeria’ya. sonra da Florida’ya donmu§. Coco, adami bir mektup gotiirmekle gorevlendirmeyi du§uniiyordu, ama once birkac ilac satin almaya gondererek denemeyi uygun buldum. Bu Melgar. Aralannda bir kadinin
da bulundugu bir grubun buraya geldiginden sozetti. Bunu, Rio
Grande belediye ba§kanindan akhgi bu mektuptan ogrendigini
soyledi. Bu adam [sayfa nei Florida yolunda bulundugundan inti,
Coco ve Julio’yu onunla konu§maya gonderdim. Ba§ka bir grup
hakkinda bilgisi oldugunu inkar etmi§ ve Melgar’in obur sozlerini
dogrulami§. Susuzluktan cok kotu bir gece gecirdik. Radyo bir
cesedin kimliginin Moises Guevara olarak tesbit edildigini acikladi, ama Ovando bir basin toplantisinda daha ihtiyatii davranarak,
kimlik tesbiUnin sorumlulugunu ici§leri Bakanhgina yukledi. Butun
bunlann §a§irtmaca ve kimlik tesbiUnin uydurma olmasi olagandi§i
§eyler degil.
Yukseklik 680 metre.
21 Temmuz
Durgun bir gun gecirdik. Bize, ba§kasina ait bir inegi satmis,
olmasi konusunda ihtiyar Coco ile konu§tuk. Inegin ba§kasina ait
oldugu iddiasini sjddetle reddetU ve bedelinin odenmedigini soyledi; bizse onu, bedelini adama odemeye zorladik. Ak§am
Tejeria’ya gittik. Oradan domuz ve chankaka33 satinaldik. Ali§veri§
yapan Inti, Benigno ve Anicelo cok iyi kar§ilanmi§lar.
22 Temmuz
Sabahleyin erkenden, hayvanlarla birlikte, tika basa yuklu
olarak yola ciktik. izimizi iyice kaybettirmeye cah§acaktik.
Moroco’ya goturen yolu birakip, bir ya da iki km guneyinde bulu33
§ekerli ekmek.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
139
nan ve gole ula§an yolda ileriemeye ba§ladik. Ama ileride ne
oldugunu bilmedigimizden, onciiler gondermek zorunda kaldik.
Golun kenannda hayvanlanni otlatan Marcilla ve Kiiciik Paniagua’yi gorduk. Onlara agizlanni siki tutmalanni ogiitledik. §imdi
durum epeyce degi§mi§ti. Yakla§ik iki saat yiiriiduk ve bir derenin kiyisinda uyuduk. O noktada bin, aki§i izleyerek giineydoguya,
otekisi, daha bozuk olup giineye giden iki patika ba§hyordu.
Radyo, Bustos (Pelao)’un kansinin beni burada gordiigunii, ama burada bulunu§umun asil nedeninin bu olmadigini soyledigini bildiriyor.
Yiikseklik 640 metre. [sayfa un
23 Temmuz
Iki ki§i, bu iki yolu ke§fe gittiler. Biz de onlan orada bekledik. Yollardan bin Rio Seco’nun Piray sulannin katildigi kumlann
sulan emmedigi bir yere, yani, pusu yerimizle Florida arasina,
otekiyse, anayoldan 2 ya da 3 saat uzakta terkedilmis, bir tapera’ya
g6turiiyormu§. Ke§fi yapan Miguel oradan Rosita’ya gikabilecegi
kanisinda. Yann, Melgar’in Coco ve Julio’ya sozettigi yollardan
bin oldugunu sandigimjz bu yoldan gidecegiz.
24 Temmuz
Patikada yakla§ik 3 saat yiiriidiikten sonra 1000 metreden,
940 metreye indik. Bir dere yataginin kiyisinda kamp yaptik. Yol
burada biliyor ve yann gunumuzu, en iyi ciki§i bulmaya harcayacagiz. Faaliyette olan bircok chaco var ve bunlann Florida’ya bagh oldugu anla§ihyor. Burasi belki de Canaloncs denen yer. Manila’dan gelen uzun bir mesaji de§ifre etmeye cali§iyoruz.
Raul, Maximo Gomez okulu subaylannin terfilerinden sozetti ve ceklerin, Vietnam’la ilgili yorumlanni curuttii. Dostiar bana,
yeni Bakunin diyor, §imdiye kadar cok kan dokuldugunden, 3 ya
da 4 Vietnam daha olmasi halinde, daha cok kan dokuleceginden yakiniyorlar.
25 Temmuz
Gunu dinlenmeyle gecirdik ve iki§er ki§ilik 3 grubu cevreyi
ke§fe yolladik. Coco, Benigno ve Miguel bu i§le gorevlendirilmi§-
140
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
lerdi. Coco ve Benigno ayni yere varmi§lar, oradan Moroco yoluna cikilabilirmi§. Miguel, irmagin Rosita’ya dokuldugunu ve macheteyle yol acmak gerekse bile, o yonden ilerlenebilecegini kesin
bir dille soyledi.
Iki harekattan sozediliyor, bin Taperas’da, oteki San Juan
del Potrero’da. Bunlann ayni grup tarafindan yapilmi§ olmasi
olanaksiz; §imdi butun i§, gruplann ya da olaylann gercekle ili§kisini anlayabilmekte. [sayfa w\
26 Temmuz
Benigno, Camba ve Urbano, Maroco lrmagmin tersi yoniinde, dere yataginda bir yol acmakla gorevlendirildiler. Grubun
geri kalanlan kampta kaldilar ve merkez grup geride bir pusu
kurdu.ilgincbirsey yok.
Yabanci radyolar San Juan del Potrero harekatinin haberlerini bir yigin aynntiyla veriyor: 15 asker ile bir albay tutuklanmi§
ve soyulduktan sonra saliverilmi§ler. Ayni bizim teknigimiz. Bu
yer Cochabamba-Santa Cruz karayolunun ote tarafinda.
Ak§am, 26 Temmuz’un anlamini belirten bir konu§ma yaptim: 01igar§ilere ve devrimci dogmalara kar§i ayaklanma. Fidel,
Bolivya’dan da kisaca sozetti.
27 Temmuz
Yola cikmak icin her§ey tamamlanmi§ti ve pusudakiler saat
11’de yola cikma emri almi§lardi, 11’den az once Willy geldi ve
ordunun orada oldugunu bildirdi. Harekati kendisi, Ricardo, InU,
Chino, Leon, Antonio, Arturo ve Chapaco gercekle§tirmi§ler. Olay
§6yle gecmi§: Tepede 8 asker gorunmu§; eski dar bir yoldan
guneye dogru yuriimu§ler, birkac havan topu ate§inden ve bir
bez parcasiyla i§aret verdikten sonra geri donmiisjer. Bir sure
sonra, Melgar diye cagiran bir ses duyulmu§, bu Florida’daki olabilir. Bir an dinlendikten sonra 8 gene asker pusuya dogru yuriimeye ba§lami§. Dordu agir yurudiiklerinden geride kalmi§, onden
giden dort asker vurulmu§; ucunun oldugu kesin, dorduncusu
yarali.belki o daolu.
Silahlanni ve gereclerini almak guc olacagindan, vazgecip
cekildik ve suyun aki§ yonune dogru ilerlemeye ba§ladik. Ba§ka
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
141
bir bogazda, yine bir pusu kurduk. Atlar yolun ula§tigi yere degin
geldiler.
Astim fena siki§tirdi ve elimdeki yati§tinci ilag da neredeyse bitmek uzere.
Yukseklik 800 metre. [sayfa 149]
28 Temmuz
Coco, Pacho, Raul ve Aniceto, Suspiro oldugunu sandigimiz irmagin dokuldugu yere ke§ifte bulunmaya gittiler. Oldukca
dar bir bogazda yol acarak yurudiik, ama fazla ilerleyemedik.
Onculerden ayn kamp yaptik cunku Miguel, kumlara batan ve
cakillarda gucliikle yuriiyen atlar yuzunden, cok uzakla§mi§ti.
Yukseklik 760 metre.
29 Temmuz
Suyu bol bir bolgede, yamaclannda iyi siginaklar bulunan
ve guneye inen bir bogazda yuriimeye devam ettik. Saat 16 sulannda Pablito’ya rastiadik, Suspiro’nun dokuldugu yerde oldugumuzu soyledi, kayda deger bir§ey yok. Once, surekli olarak gune§e
yoneldiginden bu bogazin Suspiro’nun agzi olamayacagini
du§unmu§tum, fakat son donemecte batiya dogru sapti ve Rosita’ya acildi. Saat 16.30 sulannda artcilar yeU§U. Irmagin agzindan
uzakla§mak icin yola devam etmeye karar verdim; fakat Paulino’nun chaco’sunu gecmek icin gerekli cabayi harcamalanni istemeye cesaret edemedim. Suspiro’nun agzina bir saat uzakhkta,
yolun kenannda kamp yaptik. Ak§am, 28 Temmuz, vataninin bagimsizlik gunu hakkinda konu§masi icin sozii El Chino’ya biraktim.
Sonra bulundugumuz yerin neden elveri§siz oldugunu anlatarak,
sabah 5’te kalkmalanni ve Paulino’nun chaco’sunu i§gal etmeye
gidilmesini emrettim.
Havana radyosu ordunun kayiplar verdigi ve bunlann helikopterlerle ta§indigi bir pusudan sozetti, ama ses iyi gelmiyordu.
30 Temmuz
Astim beni epey siki§tirdi ve butun gece uyuyamadim. Saat
4.30’da, kahve pi§irirken Moro, irmagi gecmekte olan bir fener
gordugunu haber verdi. Nobeti almak icin uyanmis, olan Miguel
142
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
ve Moro, gelenleri tutuklamaya gittiler. Mutfaktan konu§ulanlan
duydum. [sayfalSO]
-Hey, kirn var orada?
-Trinidad miifrezesi.
Ve hemen pe§inden silah sesleri. Miguel hemen sonra,
elinde, bir yaraliya ait bir M-l ve fi§eklikle dondu, 21 ki§i Abopo’ya
dogru ileriiyoriarmi§, Moroca’da ise 150 ki§i varmi§. Onlara ba§ka
kayiplar da verdirdik, ama hukum siiren ke§meke§ icinde iyice
belirieyemedik. Allan yiiklemek epey vaktimizi aldi. El Negro da,
dii§mandan aldigi balta ve havan topuyla biriikte kayboldu. Saat
6’ya gelmisti ve yukler yikildigi icin yine zaman kaybettik. Oyle ki
son gecitte, cesaretini toplamaya ba§layan askerierin ate§i altindaydik. Paulino’nun kizkarde§i evdeydi. Bizi sakince kar§iladi ve
Moroco’daki butun erkeklerin tutuklanmis, oldugunu, §imdi La
Paz’da bulunduklanni soyledi.
Qocuklan acele etmeleri icin zoriadim ve Pombo ile biriikte
ate§ altinda ilerieyerek, direnisjn orgiitlenebilecegi bogaza git-tik.
Ben atlan siirerken Miguel, Coco ve Julio’yu ileriye gonderdim.
Geri cekilecek dii§mani tutmak icin 7 oncu, 4 artci aynca, savunmayi peki§Unnek icin de geride kalan Ricardo vardi. Benigno,
Dario, Pablo ve Camba dagi tutuyoriardi, otekiler soldaydilar, ilk
elveri§li yerde durmalanni emretmi§tim. Camba geldi, Ricardo ve
Aniceto’nun irmagi gecerken du§tukleri haberini getirdi. Urbano,
Nato ve Leon’u iki atla gonderdim. Miguel ve Julio’ya da Coco’yu
onde nobetci birakarak, ara§tirma yapmaya cikmalanni emrettim. Talimat almadan irmagi gecmi§ler. Biraz sonra Camba geldi,
Miguel ve Julio ile saldinya ugradiklanni, askerierin epey ilerlemi§
oldugunu, Miguel’in geri cekildigini ve emir bekledigini anlatti.
Camba’yi Eustaquio ile geri gonderdim ve ben de Inti, Pombo ve
Chino ile kaldim. Saat 13’de Julio’yu nobette birakip, Miguel’i
gidip geUrmelerini emrettim. Hayvanlan alip yanimdakilerle biriikte geri cekildik. Coco’nun nobet tuttugu tepeye ulasjnca, sag
kalanlann ortaya ciktigini ogrendik. Raul 61mu§tu, Ricardo ve Pacho yarahydi. Olay soyle geli§mi§: Ricardo ve Aniceto ihtiyatsizca
ve savunma onlemi almadan irmagi gecmisjer, bu sirada, ilki
yaralanmi§, Antonio bir ate§ hatti kurmu§ ve Arturo, Aniceto, Pacho onu almaya [sayfa isn gitmi§ler; fakat Pacho yaralanmi§ ve
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
143
Raul agzina gelen bir kur§unla 61m0§. Iki yaraliyi da beraberlerinde sOriikledikleri bu cekilme harekati zor olmu§: Willy ve Chapaco34 ise onlara hi? yardim etmemi§, hele bu sonuncusu. Biraz
sonra Urbano, grubu ve hayvanlanyla, Benigno da adamlanyla
onlara katilmi§, oyle ki 6b0r kanat bo§almi§ ve askerler oradan
ilerleyerek Miguel’i bastirmi§lar. Qahlar arasinda gOc bir yOriiyO§ten
sonra irmaga varmi§, oradan da bize ula§mi§lar. Pacho atia geliyordu, ama Ricardo ata binemedigi icin onu hamakla getirmek
gerekti. Miguel, Pablito, Dario, Coco ve Aniceto’yu sag kiyida ilk
dere agzini i§gal etmek Ozere gonderdim. Biz de yaralilan tedavi
etmeye ba§ladik. Pacho’nun -ki hafif bir yaraydi, kur§un kasiklanndan gecip hayalanni siyirmi§ti; fakat Ricardo’nun durumu agirdi ve.Willy’nin cantasiyla birlikte, kalan az miktardaki plazmamizi
da kaybetmi§tik. Saat 22’de Ricardo 61d0; onu askerler bulmasin
diye irmagin yakininda gizli bir yere gomdOk.
31 Temmuz
Saat 4’te irmak boyunca yOriiyO§e koyulduk. Kestirme bir
yolu a§tiktan sonra iz birakmadan suyun aki§ yonOnde ini§e gectik.
Ogleden sonra, Miguel’in pusu kurdugu dereye vardik; emri
anlamami§ ve iz birakmi§ti. Aki§in ters yonunde 4 km yaptik ve
izlerimizi sile sile ormana daldik. Irmagin kollanndan birinin yaninda kamp yaptik. Ak§am harekatin yanh§lanni acikladim: 1)
Kotu kamp yeri. 2) Zamanin iyi kullanilmamasi, onlann bize ate§
etmelerine meydan vermi§ti. 3) Ricardo’nun, sonra da, onun yardimina giden Raul’un vurulmasina yolacan a§in guven. 4) Butun
arac ve gereci kurtarma i§inde yeterince kararh davranamamak.
Icinde ilaclar, durbunler ve Manila’dan gelen mesajlann
kaydedilmis, oldugu manyetofonlar, notlar du§tugum Debray’in
ve Trotsky’nin kitaplan gibi, kaybi tehlikeli sonuclar verebilecek
bazi e§yalar bulunan onbir canta yitirmi§Uk. Bunlan ele gecirmenin hukumet icin ta§idigi onem ve askerlerin kendine guveninin [sayfa 152] artmasi da cabasi. Hesaplanmiza gore, 2 610 ve 5
yarali vermi§lerdi; ama ortada birbirine ters du§en iki soylenU van
Bin ordununki. Ayin 28’in de 4 610 ve 4 yarali verdiklerini acik34
144
Ba§ka bir yerde Luis adiyla geger.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
hyor; oteki §ili’ninki. 30 Temmuz’da 6 yarali ve 3 oluden sozediyor. Daha sonra ordu, yayinladigi bildiride, bir ceset ele ge?irdiklerini ve bir astegmenin tehlikeyi atlattigini agkladi.
Bizim olulerimize gelince: Raul i?in fazla bir§ey soylenemez. Qok i?ine kapanikti. Pek sava§?i ve ?ali§kan degildi; hi? soru sormazdi, ama siyasal konularla ilgilendigi belliydi. Ricardo,
Kuba grubunun en disiplinsiziydi ve gunluk Qabalar kar§isinda
gev§ek davranirdi; ama olaganustu bir sava§?i olup, Kongo’da
Ikinci Cephe’nin ilk bozgunu sirasinda oldugu gibi, burada da
bulunmaz bir miicadele arkada§i olmu§tu. Ta§idigi deger nedeniyle, agir bir kayba daha ugrami§ bulunuyoruz. §imdi 22 ki§iyiz;
igimizde Pacho ve Pombo yarali, bense, delirten astim krizlerinin
pengesindeyim.
AYIN ANALIZi
Geqen ayin olumsuz noktalan hdld giderilemedi. Bunlar,
Joaquin ve di§anyla baglanti kurulamamasi ve insan kaybi. §imdi
22 ki§iyiz; bunlardan 3’ti sakat (bin benim). Bu durum hareket
yetenegimizi azaltiyor. Sumaipata’dakini de sayarsak, 3 gati§ma
yaptik. Kesin sonuq belirtmeyen bildirilere bakilirsa, bunlar orduya 7 olu He 10 yaraliya maloldu. Biz de iki ki§i kaybettik ve bir
de yarahmiz var.
En onemli belirleyici noktalar §unlar:
1)Baglantinin tiimden kopuk olu§u.
2)Tamdik birkaq ya§h koylunun bize gosterdigi kabul umut
verici olmakla birlikte, koylulerin bize katilmaya
yana§mamasi.
3) Gerilla efsanesi kitasal bir geni§lige ula§ma yolunda;
Ongania sinirlanni kapatiyor, Peru ise onlemlerini aliyor.
4) Paulino araaligiyla baglanti kurma giri§imi ba§ansizliga
Ugradl. [sayfal53]
5)Gerilla’nm sava§ deneyimi ve morali her qarpi§mada
yukseliyor; Camba ve Chapaco hdld gev§ek gidiyorlar.
6)Ordu tumuyle yanilmalar iqinde, ama aralannda qok
sava§qi birlikler var.
7)Hukumette siyasal bunalim artiyor. Fakat, ABD’nin sag-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
145
ladigi ufak krediler Bolivya iqin biiyiik bir yardim yerine geqiyor ve
ho§nutsuzlugu azaltmaya yanyor.
En oncelikli gorevletimiz §unlar: Baglantiyi yeniden kurmak, saua§glanmizin sayisini atrtirmak ve Hag bulmak. [sayfa i54i
146
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
X.
AGUSTOS 1967
1 Agustos
Durgun bir gun; Miguel ve Camba yolu a?maya ba§ladilar,
fakat toprakla bitkilerin Qikardigi guQliikler nedeniyle bir kilometreden fazla gidemediler. 5-6 gunluk yiyecegimizi saglayacak yabani bir tay vurduk. Ordunun oradan ge?mesi olasihgini du§unerek, tuzak kurmak i?in hendekler kazdik. Yann yada obiirgun
gelip kampimizi bulmamalan halinde, tasanmiz, gegmelerine izin
vererek, sonradan ate§ etmek.
Yukseklik 650 metre.
2 Agustos
Yol, Benigno ve Pablo’nun Qabalan sonucu epey ilerledi.
Vardiklan yerden geri donmeleri yakla§ik iki saat surdu. Radyo
bir “toplum aleyhtan"nin cesedinin kaldinldigini ilan edeli beri,
hakkimizda higbir haber yayinlamiyor.
Astim beni fena sarsti ve son ignelerimi de tukettim; §imdi
yalnizca haplar kaldi, onlar da ancak 10 gun yeter. [sayfa 155]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
147
3
Agustos
Yol a?ma fiyaskoyla sonu?landi; Miguel ve Urbano bugun
57 dakikada dondiiler; 50k agir ilerliyoruz. Hi?bir haber Qikmadi.
Pacho’nun durumu diizeliyor, bense kotuyiim. Geceyi de gunduzii de kotu ge?irdim, yakinda iyile§ecegimi de ummuyorum. Damardan novokain ignesi yapmayi denedim, ama sonu? alamadim.
4
Agustos
Qocuklar, giineybatiya yonelen bir kanyona vardilar. Bunun, Rio Grande’ye dokulen dereye kadar uzandigi du§unulebilir.
Yann, iki§er ki§ilik ekipler halinde, 4 ki§i yol agmaya gidecek ve
Miguel bizim yonde, terkedilmi§ chaco’lar sandigimiz yerleri gormeye gikacak. Astimim biraz duzeldi.
5
Agustos
Benigno, Camba, Urbano ve Leon iki§er ki§ilik ekipler halinde bolunduler. Ama onlerine Rosita’ya dokulen bir dere yatagi
giktigindan, yollanna bugun tarlalardan devam ettiler. Miguel chaco’yu gormeye gitti, ama bulamadi. At eti bitti. Yann bahk avlanmaya 5ah§acagiz ve oburgun ba§ka bir hayvan kesecegiz. Yann
su ba§ina dek ilerleyecegiz. Astimim iyice kotuledi. Aynlmaya
kar§i oldugum hade, yann bir grubu onden gondermek zorunda
kalacagim; Benigno ve Julio gonullii giktilar, bakalim Nato’nun
tutumu ne olacak.
6
Agustos
Kampimizi ta§idik, ne yazik ki, uq saat degil, ancak bir saat
yuriiyebildik; bu da henuz uzakta oldugumuzu gosteriyor. Benigno, Urbano, Camba ve Leon yol a?makla oyalana dursunlar,
Miguel ve Aniceto da, yeni dere boyunca, Rosita’ya dokuldugu
yere dek ke§if yapmaya gittiler. Ak§am donmeyince, uzaktan havan topu ati§i gibi bir ses de duydugumdan, onlemlerimizi aldik.
Bolivya’nin bagimsizhk yildonumu oldugundan Inti, Chapaco ve
ben birka? soz soyledik.
Yukseklik 720 metre. [sayfa isei
148
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
7 Agustos
Saat 11’de, Miguel ve Aniceto’nun kaybolduklanna hukmederek Benigno’ya, cok tedbirli olarak, derenin Rosita’ya dokuldugu yere dek yuriimesini ve hangi yone gitmi§ olabileceklerini
anlamaya cah§masini emrettim. Eger oraya ula§tilarsa, elbet. Fakat saat 13' te kayboldugunu sandiklanmiz cikageldiler: Yolda
gucliiklerle kar§ila§mi§lar, bu yiizden Rosita’ya gece ula§amami§lar. Miguel’in anlattiklan canimi sikti. Oldugumuz yerde kaldik,
ama yol acanlar ba§ka bir dere kenan buldular, yann oraya tasmacagiz. Ihtiyar atimiz Anselmo bugun oldu, artik e§yalanmizi
ta§iyacak yalniz bir hayvanimiz kaldi; astimim diizelmiyor, ilaclar
da bitiyor. Nacahuasu’ya bir grup gonderme i§i konusunda, yann
bir karar alacagim.
Bugun, buraya geleli ve gerilla birligi kurulah tarn 9 ay
oluyor. Ilk 6 kisjden ikisi oldiiler, bin kayboldu ve ikisi yarali. Bense astimimi nasil durduracagimi bilemiyorum.
8 Agustos
Yakla§ik bir saat yiiruduk, benim i?inse iki saat surdu, Qiinku kuguk kisrak 50k yorgundu; birara, onu boynundan ciddi bigimde yaralayan bir bigak darbesi attim. Yeni kamp yerimiz, Rosita
yada Rio Grande’ye ula§incaya dek su bulunan son yer. Yol a?anlar 40 dakika uzakliktalar (2-3 km) Sekiz ki§ilik bir grubu §u i§le
gorevlendirdim: Yann buradan hareket edecek ve butun gun yuruyecekler.
Oburgun Camba, olup bitenler hakkinda bilgi vermek iSin
donecek, bir gun sonra Pablito ve Dario gelip gunun haberlerini
ula§tiracaklar; oteki be§i Vargas’in evine dek birlikte gidecek ve
Coco ile Aniceto, i§lerin nasil yurudugunii anlatmak icin oradan
donecekler, Benigno, Julio ve Nato ilaclanmi almak icin Nacahuasu’ya gidecek. Pusulardan sakinmak icin cok dikkatli ilerlemeleri gerekir. Biz de onlan izleyecegiz; bulu§ma yerimiz Vargas'in
evi yada hizimiza gore, Rio Grande uzerinde bulunan magaranin
kar§isindaki Masicuri (Honorato) irmagi yada Nacahuasu. Ordudan haber var, [sayfa is7) kamplanmizdan birinde bir silah deposu
ortaya cikarmi§lar. Ak§am herkesi topladim ve §u noktaya dikkati
cekUm: zor durumdayiz; Pacho iyile§iyor ama ben, adeta bir inChe Guevara
Bolivya Gunlugu
149
san enkaziyim. Kiiciik kisrak olayi bazan kontrolumii nasil kaybettigimi gosteriyor; diizelecek, fakat durum hepimiz icin agir ve
katlanamayacagini hissedenler varsa, acikca soylemeleri daha iyi
olur. Yani, onemli kararlann ahnmasi gereken bir andayiz. Mucadelenin bu turii bize, insan soyunun en ust a§amasi olan devrimcilige eri§me olanagi veriyor, ayni zamanda da eksiksiz insan
olmamizi saghyor. Bu a§amalara ula§amayacak olanlar hemen
soylesin ve mucadeleyi biraksin. Butun Kubahlar ve birkac bolivyali sava§i sonuna dek surdiireceklerini soylediler. Eustaquio da
ayni §eyi yapti ama, Muganga’yi ele§tirmek, katirlara odun yiikleyecegine sirt cantasini yiiklediginden yakindi, bu sonuncusu
ofkeli bir cevapla kar§ihk verdi. Julio da, Moro ve Pacho’yu benzeri bir nedenle sugladi ve bu da Pacho’nun ofkeli bir cevabiyla
karsjlandi. Burada, 50k degi§ik duzeyde iki sorunu, bir yandan
mucadeleyi surdurmeye hazir olup olmayi§imizi, diger yandan
ba§hca ufak ceki§meleri olay haline geUrdigimizi, soyleyerek, tarti§maya son verdim.
Eustaquio ve Julio’nun §ikayetlerinden de, Moro ve Pacho’nun cevaplanndan da ho§lanmadim; daha devrimci ve ornek
insan olmak gerekir.
9 Agustos
Sekiz ke§ifci bu sabah yola cikti. Yol acanlar, Miguel, Urbano ve Leon kamp yerinden 50 dakika gee aynldilar. Topugumdaki cibani de§tiler, artik basabiliyorum, fakat hala cok aciyor ve
yine ate§im var. Pacho, cok iyi.
Yukseklik 780 metre.
10 Agustos
Antonio ve Chapaco geriye dogru, avlanmaya gitUler ve
disj bir geyikle yabani bir disj tavusku§u getirdiler; ilk kamp yerimize bakmi§lar, bir yenilik yokmu§. Yanlannda bir yigin [sayfa issi
portakal geUrdiler. Iki tane yedim, bu hemen bir astim krizine yol
acti, ama §iddetli degil. Saat 13.30’da giden sekizlerden Camba
dondu ve §u haberleri getirdi: Dun susuz yatmi§lar, bugun de, 9’a
dek yuriidukleri halde su bulamami§lar. Benigno cevreyi taradiktan sonra su bulmak icin Rosita’ya yonelmi§. Pablo ve Dario
150
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
ancak su bulduktan sonra geri doneceklermi§.
Fidel uzun bir soylev verdi ve gelenekci partilere, ozellikle
Venezuela’dakine ate§ puskurdii, kulislerde §iddetii tarti§malar
gecmi§ olmali. Ayagimi yeniden tedaviye ba§ladilar; iyiceyim, ama
iyile§tim denemez. Buna kar§in, yann yola cikmah ve butun gun
icinde ancak 35 dakika ilerleyebilmi§ olan yol acicilann bulundugu yere yakla§maliyiz.
11 Agustos
Yol acanlar cok agir ilerliyor. Saat 16’da Pablo ve Dario,
Benigno’nun, Rosita yakininda olduklanni ve yakla§ik 3 giinde
Vargas’in evine varacaklanni bildiren bir yazisiyla geldiler. Pablito
8.15 sulannda geceyi gecirdikleri su ba§indan hareket etmis. ve
15’e dogru Miguel’e rastlami§. Bu da gosteriyor ki, varacagimiz
yer pek yakin degil. Tavusku§unun astimima dokundugu anla§ihyor, cunku yine bir kriz gecirdim ve payimi Pacho’ya verdim.
Kampimizi gunduzun kaybolup geceyansi ortaya cikan ufak bir
selin kenanna ta§imak uzere yola cikiyoruz. Yagmur yagdi.ama
hava soguk degil, cok mariguy var.
Yukseklik 740 metre.
12 Agustos
Kasvetli bir gun. Yol acanlar cok az ilerlediler. Burada bir
yenilik yok, yiyecegimiz de cok degil; yann bir at daha kesecegiz,
boylelikle 6 gunluk yiyecek saglayacagiz. Astimim ayni, katlanilabilir derecede. Barrientos gerillacilann cokmekte oldugunu ilan
etti ve yine Kuba’ya kar§i mudahaleye gecme tehditleri savurmaya ba§ladi: Konu§masi herzamanki gibi ahmakcaydi. [sayfa i591
Radyo, Monteagudo yakininda yapilan bir silahh cati§mayi
ve bizden Tarata'h Antonio Fernandez’in oldugunu bildirdi. Bu,
belki de Tarata’h olan, Pedro’nun asil adidir.
13 Agustos
Miguel, Urbano, Leon ve Camba, Benigno’nun buldugu su
ba§inda kamp yapmaya, oradan da yola devam etmeye gittiler.
Yanlanna uc gunluk yiyecek, yani, bugun kestigimiz Pacho’nun
atindan parcalar aldilar. Dort hayvanimiz kahyor ve yiyecege
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
151
ula§madan once bir tanesini daha kesecegiz galiba. Her§ey yolunda gittiyse, Coco ve Aniceto yann burada olacaklar. Arturo iki
di§i tavusku§u vurdu. Misinmiz bilmek uzere oldugundan, etten
bana da verildi. Chapaco gittikce artan dengesizlik belirtileri gosteriyor. Pacho iyile§me yolunda; benim astimima gelince, dunden beri artma yolunda. §imdi giinde uc hap ahyorum. Ayagim
hemen hemen iyile§ti.
14
Agustos
Kotu bir gun. Qali§ma yoniinden de oyle. Hicbir yenilik
yok, fakat ak§am haberieri dinlerken cocuklann gitmekte olduklan
mahzenin, ordunun eline gectigini ogrendik; oyle kesin bilgiler
veriyorlar ki, ku§ku gotiirmez. Bugiin havanin garipligi yiiziinden
astimim azacak. Qe§itli belgelerimiz ve fotograflanmiz da ellerine
gecmi§. Indirdikleri en agir darbe bu oldu; bin konu§tu mu ne?
Kim? Belirsiz.
15
Agustos
Coco ve Aniceto’nun gelmememeleri halinde Benigno’yu
aramak uzere iki ki§i gondermesi icin, Miguel’e bir mesaj yazdim
ve bunu goturmekle Pablito’yu gorevlendirdim. Ama onlara yolda rastiami§, ucu birlikte donduler. Miguel, karanhk bastigi anda,
vardigi yerde kalacagini soyleyip su gondermemizi istemi§. Yann
erkenden hareket edecegimizi bildirmesi icin Dario’yu gonderdim, o da yolun bittigi haberini getiren Leon’a yolda
rastlami§.
[sayfa 160]
Santa-Cruz radyosu, Muyupampa grubundan iki ki§inin tutuklandigini bildirdi. Artik ku§kumuz kalmadi, sozkonusu olan
Joaquin’in grubu. Qok siki§tinldiklan belli, iki tutuklu da konu§mu§.
Hava soguktu fakat kotu bir gece gecirmedim. Ayni ayagimda
ba§ka bir cibani daha de§memiz gerekecek. Pacho iyile§ti. Chuyuyako’da orduya kayip verdirmeyen bir cati§madan daha sozedildi.
16
Agustos
Iyi denebilecek bir yolda 3 saat 40 dakika yiiriiduk, sonra
bir saat dinlendik. Bir kiymik battigi icin katir beni yere silkeledi,
152
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
fakat hicbir yerim acimadi; ayagim iyile§iyor. Miguel, Urbano Ve
Camba yol aca aca Rosita’ya ula§tilar. Benigno ve arkada§lannin
bugiin mahzene varmalan gerekir. Ucaklar bolgede birkac kez
dola§ti. Belki de Vargas civannda cocuklann biraktigi bir ize rastladilar. Rosita yada Rio Grande boyunca inmekte olan bir birligi
korumak icin de dola§iyor olabilirler. Ak§am cocuklara suyu
a§manin tehlikelerini anlattim ve yann icin onlem aldik.
Yukseklik 600 metre.
17 Agustos
Erken yola ciktik ve saat 9’da Rosita’ya vardik. Orada, Coco
iki el silah sesi duydugunu sanarak gizlendi, fakat yeni bir§ey
olmadi. Sik sik yolumuzu kaybettigimiz, yanh§ yola saptigimiz icin
gerisi agir gitti ve Rio Grande’ye ancak 16.30’da vanp kamp yaptik. Ay i§igindan yararlanip ilerlemeyi tasarlami§tim fakat, cocuklar
cok yorulmu§tu. Kit kanaat yemek §artiyla iki gunluk at etimiz
kaldi; bense iki gunluk mote ile yetinecegim. Galiba bir hayvani
daha feda etmek zorunda kalacagiz. Radyo Nacahuasu’daki dort
mahzenin ele gecirildigini gosteren belgelerin ve kanitlann aciklanacagini bildirdi. Anla§ilan maymunlu magara da ellerine
gecmi§. Ko§ullar boyle oldugu halde, astimim beni cok
siki§tirmiyor.
Yukseklik 640 metre (dun 600’de oldugumuz du§unulurse
mantik di§ibir§ey). [sayfaien
18 Agustos
Her zamankinden erken yola ciktik, fakat bin derince dort
irmagi gecmemiz ve yer yer paUkalar acmamiz gerekU. Bu yuzden, nehre ancak saat 14’te ula§tik da, olesiye yorulan cocuklar
biraz dinlendiler. Qali§ma durdu. Bulundugumuz yerde bulut gibi
nibarigui35 var. Geceleri de hala soguk oluyor.
Inti, Camba’nin gitmek istedigini soyledi; dedigine bakihrsa saghk durumu devam etmesine elverisji degilmi§, kaldi ki, bu
isjn sonunu goremiyormu§. Korkakca davranisjn tipik bir omegi,
cekip gitmesine izin vermek manevi gucumuzu bulmamiz icin
35
Bir tur ufak sivrisinek.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
153
yararh olur. Fakat, bizi Joaquin’e ula§tiracak yolu bilen bir o olduguna gore, §imdilik kalmasi gerekir. Yann onunla ve Chapaco ile
konu§acagim.
Yiikseklik 680 metre.
19
Agustos
Miguel, Coco, Inti ve Aniceto, bir mufrezenin bulundugu
anla§ilan Vargas’a giden en iyi yolu bulmak uzere, ke§fe ciktilar.
Ama yeni bir§ey bulamadilar. Eski patikadan yolumuza devam
etmemiz gerekecek. Arturo ve Chapaco ava ciktilar, bir di§i geyik
vurdular. Arturo da, Urbano ile nobetteyken bir tapir vurdu. Ama,
yedi el ate§ etmesi kampta tela§ yaratti. Bu hayvan bize 4 gunluk,
di§i geyik de 2 gunluk et saglayacak. Biraz da fasulyemiz ve sardalyamiz var; hepsi 6 gunluk eder. Listede sirasi gelen beyaz atin,
ba§ini kurtarmaktan yana §ansi artiyor. Camba ile konu§up bundan
sonraki konak yerimizde Joaquin’le bulu§mamizdan once gidemiyecegini soyledim. Chapaco aynlmayacagini, cunku, bunun
alcakhk olacagini belirtti. Ama alti ay yada bir yil icinde aynlabilmeyi diledigini de ekledi; bu umudu ona bagi§ladim, birbirini tutmayan §eyler soyledi. Durumu iyi degil.
Haberler hep Debray ile ilgili, oteki saniklann sozu bile
edilmiyor. Benigno’dan haber yok; varmi§ olabilir. [sayfa \w]
20
Agustos
Yol acma i§iyle ugra§anlar, yani Miguel ve Urbano, aynca
“bayindirhk i§leriyle” gorevli olanlar, yani Willy ve Dario fazla ilerleyemiyorlar; bunun icin o gun de orada kalmaya karar verdik.
Coco ve Inti bir§ey tutamadilar, fakat Chapaco bir di§i geyik ve bir
maymun avladi. Di§i geyikten yedim, bu yiizden gece §iddetli bir
astim krizi gecirdim. Doktor hala hasta; bu, saghk durumunu tumuyle etkileyen ve onu sakat eden bir lumbago olsa gerek.
Benigno’dan haber cikmadi. Artik onunla ilgilenmeye ba§lamaliyiz.
Radyo, Sucre’den 85 km uzakhkta gerillacilann bulundugunu acikladi.
21
Agustos
Ayni yerde Benigno ve arkada§lanndan haber almadan bir
154
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
gun daha gecirdik. Eustaquio dort ve Moro bir maymun vurdular;
Moro hala lumbago sancilan cekiyor. Kendisine bir meperidine
verildi. Geyik eti astimima dokunuyor.
22 Agustos
Nihayet yola cikabildik. Ama, once bir alarm verildi, kiyida
kacar gibi olan bir adam gormiisjerdi. Neden sonra bunun, yolunu kaybeden Urbano oldugu anla§ildi. Doktora bir lokal anestezi
yaptim, aci gecmediyse de yolculuk yapabilecek hale geldi; galiba biraz daha iyi. Pacho yaya ilerliyor.
Sag kiyida kamp yaptik. Azicik bir yol acmakla Vargas’in
evine ula§abilecegiz. Tapir etinden yann ve obur gune yetecek
kadar kaldi, fakat yanndan sonra avlanamayacagiz. Benigno’dan
haber yok; Coco’yla birlikte gideli 10 gun oldu.
Yukseklik 580 metre.
23 Agustos
Qok sarp bir kayaligi a§mamiz gerektiginden, gun zorluklarla
gecti. Kirat ilerlememek icin direndi; onu camur icinde ve hie
yararlanamadan biraktik. Ufak bir avci kuliibesine ula§tik, yakin
zamanlara dek icinde birilerinin ya§adigi bazi [sayfa 163] izlerden
anla§ihyordu. Orada pusu kurduk. Az sonra pusuya iki ki§i du§tu.
Etrafta on tuzak kurmu§ olduklanni ve §imdi de bunlan dola§maya
Qiktiklanni soylediler. Onlara bakihrsa, Vargas’in evinde, Tatarenda’da, Caraguatarenda’da, Ipita’da ve Yumon’da askerler varmi§. Iki gun once de, Caraguatarenda’da catisma olmu§, bir gerillaci yaralanmis, Benigno’dur bu, ac ve kusatilmis. olmah. Adamlar
askerlerin yann baliga cikacaklanni soylediler; 10-20 ki§ilik gruplar halinde cikarlarmi§, tapirin etini ve adamlann dinamitle avladigi bahklan payla§tik; ben pirinc yedim, iyi geldi. Doktor iyiye
dogru gidiyor. Debray’in yargilanmasinin eylul ayina ertelendigi
bildirildi.
Yukseklik 580 metre.
24 Agustos
Kalk borusu 5.30’da caldi ve tasarladigimiz gibi, bogaza
dogru yuriimeye ba§ladik. Onculer yolu acti, birkac metre git-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
155
mi§lerdi ki, kar§i yonden gelen uc koylu belirdi. Miguel ile adamlanna haber verip pusuya yattik: 8 asker bize dogru geliyordu.
Emir, gecidi a§malanna izin vermek ve kar§i kiyiya ula§tiklan anda
ate§ etmekti, fakat askerler gecitten ilerlemediler, birkac tur yaptilar. Tufeklerimizin onunden gectiler, ama ate§ etmedik. Sivil
tutsaklar bunlann asker degil, avci oldugunu ileri surdiiler. Miguel, Urbano, Camba, Dario ve avci Hugo Guznian’i batiya dogru
uzanan, fakat nerede bittigi bilinmeyen yola gonderdik. Biz de
butun gun pusuda kaldik. Karanhk basarken yol acanlar tuzaga
diisen bir and (kondor) akbabasi ve curumus. bir yaban kedisiyle
dondiiler. Bunlar, tapirden kalanlarla birlikte o gece yendi. Butun
umudumuz kalan biraz fasulye ve avlayabilecegimiz hayvanlarda.
Camba, moral bozuklugunun son haddinde; askerlerden
sozedildi mi, titremeye ba§hyor. Doktor hala istirap cekiyor ve talamonal’la kendini tedavi ediyor; ben iyiceyim ama karnim 50k
ac.
Ordu, bir mahzenin daha ele gecirildigini, kendilerinde iki
hafif yarah oldugunu ve “Gerillacilann da kayiplar verdigini” [sayfa
164] agklayan bir bildiri yayinladi. Havana radyosu, Taparillas’da
silahh Qati§ma oldugu ve ordudan bir ki§inin yaralandigi soylenUsini iletti, ama dogrulamadi.
25
Agustos
Gun, yeni bir§ey olmadan ge?ti. Kalk borusu 5’te ?aldi ve
yol aganlar erkenden yola Qiktilar. Ordudan 7 ki§i mevzilerimize
dek sokuldu, ama gegmeye yeltenmediler. Avcilan silah sesleriyle Qagiran bir halleri vardi; yann firsat bulursak saldiracagiz. Yol
ilerlemedigi i?in, Miguel, Urbano’yu talimat almaya gonderdi. Ama
o, talimati kotu ve artik bir§ey yapilamayacak bir saatte ula§tirdi.
Radyo, Dorado tepesinde bir silahh ?ati§ma oldugunu
-Joaquin’in grubuyla olsa gerek- ve gerillacilann Camiri’den 3
km uzakta bulunduklanni haber verdi.
26
Agustos
Her§ey ters gitti: 7 ki§i yine geldiler, 5’i irmagin a§agi yonu-
ne gitmek ve 2’si de irmagi a§mak uzere bolunduler. Pusudan
156
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
sorumlu olan Antonio 50k erken ate§ etti. Adamlar pusudan kurtulup takviye aramaya gittiler; oteki 5 ki§i aceleyle bulunduklan
yerden atlayarak geri cekildiler. Inti ile Coco ustlerine yiiriidulerse de adamlar saklanmayi ve onlan puskurtmeyi ba§ardilar., Onlan izlerken, bizim taraftan atilan kur§unlann cok yakinlanna
du§tugunu gordum. Ko§up yanlanna gittim. Ate§ eden Eustaquio
idi, cunku Antonio ona gerekli talimati vermemi§ti. Oylesine bir
ofkeye kapildim ki Antonio’ya agzima geleni soyledim.
Agir adimlarla yola koyulduk cunku Doktor formunda degildi, ordu da kendini toparlami§, kar§i adadan 20-30 ki§ilik bir
kuwetle ilerlemekteydi; onlarla cati§maya girmek yararh olmaz.
En cok iki yarahlan olmah. Coco ve Inti karar alma yeteneklerim
ortaya koydular.
Doktor’un bitkin dii§mesi nedeniyle yuruyu§umuzu durdurmak zorunda kalmamiza dek, her§ey yolundaydi. Bizden [sayfa
165] birkac metre onden gittigi halde, Miguel’e ula§amadan, ama
baglanti kurarak saat 18.30’da durduk. Moro, son a§amayi tirmanamadigindan bir bogazda kaldi, boylece uc ayn grup halinde
uyuduk. Izlendigimizi gosterir belirti yok.
Yukseklik 900 metre.
27 Agustos
Butun gun umutsuzca, bir ciki§ yolu aradik, bulup bulamayacagimiz da belli degil. Rio Grande’nin yakinindayiz ve Yumon’u
gectik, ama alinan bilgilere bakihrsa irmak gecit vermiyor. Oyle
ki, yolu Miguel’in kayaligindan surdurmek zorundayiz, fakat katirlar gecemeyecekler. Bir olanak daha kaliyor; ufak bir siradagi
a§mak ve sonra Rio Grande-Masicuri’ye yonelmek; ancak, bunun yapihp yapilamiyacagini yann ogrenebiliriz. 1300 metrelik yukseklikleri a§tik; bu, bolgenin en yiiksek ortalamasi ve geceyi 1240
metrede gecirdik: hava oldukca soguktu. Kendimi cok iyi hissediyorum, ama Doktor kotu durumda. Suyumuz da bitU. Yalniz
Doktor icin biraz var.
Iyi haber veya mutlu kavusma! Benigno, Nato ve Julio geldiler. Ba§lanndan gecmeyen kalmami§: Vargas ve Yumon’da askerler varmi§, cati§malanna ramak kalmi§. Saladillo’dan inen ve
Nacahuasu boyunca tirmanan bir birligi izlemi§ler. Congri dere-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
157
sinden ba§layan ve askerler tarafindan acilan uc yol gormiister.
Ayin 18’inde, ula§tiklan Ayi Kampi 150 askerin bulundugu bir kar§igerilla ussu halini almi§. Neredeyse kar§ila§acaklarmi§, buna
kar§in goriinmeden uzakla§abilmi§ler. Biiyiik babanin chaco’suna
gitmi§ler. Orada da, ciftlik terkedilmi§ oldugundan yalnizca balkabagi varmi§. Yeniden askerlerin bumunun dibinden gecmi§ler,
silah seslerimizi duymu§lar, geceyi cevrede gecirdikten sonra izlerimizden yiiriiyerek bize ula§mi§lar. Benigno, Nato’nun 50k iyi
davrandigini fakat Julio’nun iki kez kayboldugunu ve askerlerden
biraz da korktugunu soyledi. Benigno, Joaquin’in adamlanndan
bazilannin birkac gun once oradan gectigini saniyor. [sayfa 166]
28
Agustos
Kasvetli ve kaygi vend bir gun. Susuzlugumuzu Caracore
meyveleriyle36 giderdik. Daha dogrusu, nefsimizi aldattik. Miguel,
bir tabancadan ba§ka silahi olmayan Pablito’yu avcilardan biriyle
su bulmaya gonderdi.
Saat 16.30’da hala donmedigini goriince Coco ve Aniceto’yu
onu aramaya gonderdim. Gece donmediler. Artcilar bayinn ba§inda kaldilar. Radyoyu dinleyemedik; yeni bir mesaj yayinlandi galiba. Sonunda, iki aydir bize arkada§hk eden gene kisragi kesUk;
kurtarmak idn elimden geleni yaptim, ama adigimiz gitUkce artiyordu, §imdi yalnizca susuzluk cekecegiz. Yann da suya ula§acagimizi sanmiyorum.
Radyo, Tatarenda bolgesinde bir askerin yaralanmis, oldugunu bildiriyor. Anlamadigim nokta §u: Kayiplanni titizlikle acikhyorlar da, neden ba§ka yonden yalan soyluyorlar? Yalan
soylemiyorlarsa, Caraguatarenda ve Taperillas gibi issiz yerlerde
onlara bu kayiplan verdiren kimler? Joaquin, adamlanni iki gruba
mi ayirdi? Yoksa bagimsiz odaklar mi kuruluyor?
Yukseklik 1200 metre,
29
Agustos
Yorucu ve kaygih bir gun. Yol acanlar agir ilerliyor; birara,
Masicuri’ye nereden gideceklerini §a§irdilar. 1600 metrede ve ol-
36
158
Kuzey Afrika inciri .(yabani incir-en).
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
duk?a nemli olup ozsuyu susuzlugu gideren, bir tiir §eker
kami§inin bittigi bir yerde kamp yaptik. Chapaco, Eustaquio ve
Chino susuzluktan bitkin halde. Yann en yakin suyun nerede olduguna bakmali. Katircilar iyi dayaniyor. Radyoda onemli haber
yok: Yalnizca haftalardir suriincemede olan Debray’in yargilanmasindan sozediliyor.
30 Agustos
Durum kaygi verici olmaya ba§lami§ti: Yol a?anlar bayginhk ge?irdiler. Miguel ve Dario idrarlanni iQtiler. El Chino da [sayfa i67i
ayni §eyi yapti; sonu? kotu oldu; diareler, kramplar. Urbano, Benigno ve Julio bir kanyona dogru indiler, orada su buldular. Katirlann ge?emedigi haberini yolladilar, bunun uzerine Nato ile
kalmaya karar verdim. Fakat inti su ile yukanya Sikti, sonra uSumuz oturup kisrak eti yedik. Radyo a§agida kaldigi igin haberleri
dinleyemedik.
Yukseklik 1200 metre.
31 Agustos
Sabahleyin Aniceto ve Leon a§agiya dogru kesfe giktilar.
Saat 16’da donduklerinde katirlar igin su ba§indaki kamptan ba§layan bir gegit bulundugunu haber verdiler. Butun gugluk oraya
varmaktaydi; fakat yeri gordum, hayvanlar gegebilecek saninm.
Bunun uzerine Miguel’e, kayaligin arkasindan dolanacak bir yol
a?maya devam etmelerini emretUm, hayvanlarla oradan inecekUk.
Manila’dan mesaj var, ama not edemedik.
AYIN ANALIZi
Sava§a ba§layah, geqirdigimiz en kotu ay ku§kusuz bu oldu.
Belgeletin ve ilaqlanil bulundugu turn mahzenletin du§manin eline geqmesi, ozellikle psikolojik yonden agir bir darbe oldu. Ay
sonunda iki ki§inin kaybi ve at eti yiyerek geqen yuriiyu§ qocuklarin moralini bozdu ve ilk vazgeqme Camba ile ba§ladi. Aslinda iyi
de olurdu ama, bu ko§ullar iqinde degil. Di§anyla ve
Joaqin’le
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
159
baglanti kumlamamasi ve Joaquin’in gmbundan tutuklanan iki
kisinin konusmasi qocuklann moralini bozdu. Qektigim hastahk
bazilannda bir kararsizhk durumu yaratti; bunun sonucu, dusmana kayiplar verdirmemiz gereken son qarpismada yalnizca bir
kisi yaralamamizda kendini gosterdi. Bundan baska, susuz tepelerdeki yuruyus qocuklann bazi olumsuz yonlerini ortaya qikardi.
En onemli belirleyici ozellikler sunlar:
1)Hala hiqbir baglanti kuramadik, yakrnda kuracagimiz
umudu da yok.
2)Hala koylulerden kimse aramiza katilmiyor; son zamanlarda onlarla ne kadar az iliski kurdugumuz
dusunuliirse, bu dogal birsey.
3)Savasqilann moralleri bozuluyor, geqicidir umanm.
4)Ordu, ne etkililigini, ne de savasqihgini arttmyor. Moralimizin sarsildigi, devrimci anlayisimizin geriledigi bir
noktadayiz. En acil gorevler, geqen ayinkilerle ayni:
Baglantilar kurmak, savasqi saglamak, ilaq ve malzeme
bulmak.
Inti ve Coco’nun saglam asker ve devrimci kadrolar olarak
gittikqe sivrildiklerine de isaret etmek gerekir. [sayfa IBDI
160
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
XI.
EYLUL1967
1 Eylul
Erkenden yola ciktik, katirlardan birinin dii§mesi yuzunden olayh bir yuruyii§ten sonra tepeyi inebildik. Doktor iyi degildi,
ama ben iyiydim, katin rahatca siirebiliyordum. Yuruyii§ sandigimizdan uzun surdu. Honorato’nun evinin yakinindaki akarsuya
vardigimizi 18.15’te farkettik. Miguel var guciiyle yiirudii, ama
anayola ancak karanhk basarken vardi; Benigno ve Urbano temkinli yurudiiler, gozlerine anormal bir§ey ili§medi. Bunun uzerine, bo§ evi i§gal ettik; Ordu igin, etrafina barakalar yapilarak geni§leUlmi§U. §imdilik evlerin hepsi bo§tu. Un, yag, tuz ve oglaklar
bulduk; ikisini kestik ve unla kendimize bir §61en duzenledik,
ama pi§irilmesi butun gecemizi aldi. §afakta evde ve yolun ba§inda
birer nobetgi bi: rakarak gekildik. Yukseklik 740 metre.
2 Eylul
Sabah erkenden, Coco, Pablo ve Benigno’yu evde, Miguel’in
yonetiminde, pusuda birakip chaco’lara dogru gittik. [sayfa un
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
161
Obur yonde de bir nobetci biraktik. Saat 8’de Coco, sigirtmaclann Honorato’yu aradiklanni haber vermeye geldi, dort
ki§iymi§ler. Oteki ucunu getirmelerini emrettim. BUtiin bunlar
zaman aldi, cunku bulundugumuz yerden eve dek bir saatlik yol
vardi. Saat 13.30 ‘da birkac el silah atildi ve atii bir koylunun
yanindaki askerle yakla§tigini ogrendik. Pombo ve Eustaquio ile
nobet tutan El Chino: “Bir asker!” diye bagirarak tiifegine sanldi;
asker ona ate§ edip kacti. Pombo da ate§ edip ati vurdu. Oylesine cileden ciktim ki, beceriksizligin daniskasiydi bu; zavalh Chino
utancindan yerin dibine gecti. Bu sirada, bizim tarafa gecen dort
sigirtmaci ve iki tutsagi saliverdik, sonra herkesi Masicuri’nin ust
yanina yolladik. Sigirtmaclardan 700 pesoya yavru bir boga satinaldik ve Hugo’ya cah§masi karsjhginda 100 peso, kendisinden
aldigimiz bazi e§yalann kar§ihgi olarak da 50 peso verdik. Olen
atin, sakat oldugu icin Honorato’nun evinde birakildigini ogrendik. Irgatlar, Honorato’nun kansinin ordudan yakindigini soylediler; askerler kocasini dovmu§ler, ustelik evde ne var ne yok
yemi§ler. Sigirtmaclar sekiz gun once ugradiklannda Honorato,
bir yaban kedisi lsingini tedavi etUrmek icin Valle Grande’de
bulunuyormu§. Ama evde bin bulunmaliydi, cunku oraya vardigimizda ate§ yaniyordu. Chino’nun yanh§i yiiziinden, o gece, sigirtmaclann gittigi yone gitmeye karar verdim. Askerlerin sayisinin
az olmasi ve cekilip gitmi§ olmalanni dileyerek ilk eve ula§mayi
umuyordum. Fakat yola gee ciktik, akarsuyu da ancak saat 3.45’te
gecebildik. Evi bulamadik, bu yuzden ineklerin gecUgi paUkada
uyuyarak sabahladik.
Radyo, Camiri bolgesinde Joaquin adh bir Kubah tarafindan yonetilen 10 ki§ilik bir grubun yokedildigi yonunde kotu bir
haber verdi. Fakat, bunu soyleyen Amerika’nin Sesi, yerli radyolar susuyor.
3 Eylul
Bugun pazar oldugundan yine cati§mah gecti. §afakta
Masicuri’nin aki§ yonunde, agzina kadar bir kesfe ciktik ve sonra
biraz da Rio Grande boyunca yuriiduk; saat 13’te InU, [sayfa 172]
Coco, Benigno, Pablito, Julio ve Leon eve ula§mayi denemek icin
ciktilar; ordunun orada olup olmadigina bakacaklar ve ya§amimizi
162
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
biraz olsun dayanihr duruma getirecek olan nesneleri satmalacaklardi. Grup once iki lrgat yakalami§. Adamlar ev sahibinin
evde olmadigini, askerlerin gelmedigini ve evde epeyce erzak
bulabileceklerini soylemi§ler. Ba§ka haberler: Dun 5 asker, eve
ugramadan dort nala gecmi§ler; Honorato ogullanndan ikisiyle,
iki gun once evine ugrami§. Adamlanmiz ciftlik sahibinin yanina
vardiginda, orada 40 askerle kar§ila§mi§lar, gelisjgiizel bir cati§ma
olmu§. Bizimkiler en az bir askeri oldurmiisjer, adamin bir de kopegi varmi§. Askerler kar§i-saldinya gecerek onlan ku§atmi§lar,
fakat bagnsmalar iizerine cekilmisjer. Tek pirinc tanesi bile ele
gecirememi§tik. Ucak bolgede dola§ti ve Nacahuasu’ya olsa gerek, birkac roket atti. Koyliilerden edindigimiz ba§ka bir bilgi de
§u: Bu bolgede gerillaciya rastlamami§lar; onlarla ilgili ilk haberi,
dun oradan gecen sigirtmaclardan almi§lar.
Amerika’nin Sesi, orduyla yapilan bir cati§mada, on ki§ilik
bir gruptan tek bir ki§inin, Jose Carrillo adh gerillacinin sag kaldigini bildirdi. Bu Carillo, Paco olduguna ve yoketme de Masicuri’de
gectigine gore, butun anlatilanlann palavra oldugu anla§ihyor.
4 Eylul
Miguel tarafindan yonetilen 8 ki§ilik bir grup, Masicuri’den
Honarato’ya giden yolda saat 13’e degin pusu kurup beklediler.
Bir sure sonra da Nato ve Leon kucuk bir bogayi suriikleye surukleye gucbela geUrdiler. Fakat daha sonra elimize besili iki okuz
gecti. Urbano’yla Camba suyun aki§inin tersi yonunde 10 km gittiler. Dort gecit bulmu§lar, bunlardan bin derinmi§. Kucuk bogayi
kestik. Hem malzeme, hem de haber saglamak icin yapilacak bir
akina gonullu aradik. Sonunda Inti, Coco, Julio, Aniceto, Chapaco, Arturo secildiler ve InU'nin yoneUmine verildiler. Paco, Pombo,
Antonio ve Eustaquio da gonullu cikmisjardi.inti’nin talimati soyle:
§afakta eve varmak, geleni gideni gozetlemek, asker yoksa, [sayfa
173] malzeme saglamak, varsa, evin cevresini dola§ip askeri yakalamak, en onemlisi de, kayip vermemek. Qok temkinli olmayi
salik veriyordu.
Radyoda, Yeso gecidinde, 10 ki§ilik grubun yokedildigi yerin yakininda, yeni bir cati§mada bir ki§inin olduriildugu bildirildi.
Artik anla§ihyor ki Joaquin hikayesi bir balon, aynca, Palmarito’da
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
163
olduriilen ve Camiri’ye ta§inan perulu doktor El Negro hakkinda
geni§ bilgi veriliyor; El Pelado, onun kimlik tesbitinde bulunmu§.
Bu kez gercek bir olum sozkonusu galiba, otekiler uydurma ya
da §i§irme olabilir. Ne olursa olsun Masicuri ve Camiri’den sozeden haberlerde bir tuhaflik var.
5
Eylul
Gun, hicbir haber alinamaksizin, sonucu beklemekle gecti.
Grup saat 4.30’da bir katir ve biraz malla dondu. Moron’un evinde
askerler varmi§ ve kopeklerinin sayesinde, neredeyse grubun farkina varacaklarmi§, bunlar geceleri dola§iyor olmali. Adamlanmiz evin etrafinda gezinmi§ler. Sonra Montano’ya dogru bir yol
acmi§lar; orada kimse yokmu§. Ama evde misir bulmu§lar, bir
kental kadar almi§lar. Ogleyin irmagi gecmister ve kar§i kiyida iki
ev gormiisjer. Evlerden birinde bulunanlann hepsi kacmi§; bizimkiler de biraktiklan katira el koymu§lar; otekinde bulunanlar
i§birligine yana§mami§, bu nedenle tehdide ba§vurmak zorunda
kalmi§lar. Gerillacilara hi? rastlamadiklanni ve yalnizca, karnavaldan once Perez’in evinde bir grup (biz) gordiiklerini soylemi§ler.
Grubumuz yola ciktiginda henuz gunduzdu, Moron’un evini i§gal
etmek icin geceyi bekledik. Her§ey iyi gidiyorken Arturo yolunu
kaybetti, bir patikada uyuyakalmi§, av bulmak icin de 2 saat kaybedildi. Bazi izler birakmisjar, hayvanlar hepsini silmezse bizi bulabilirler; ustelik yolda birkac §ey de kaybetmi§ler. Qocuklann
derhal morali bozuldu.
Radyo, olen gerillacilann kimliklerinin henuz tesbit edilmedigini, fakat her an haber ahnabilecegini soyledi. Bir mesaj tumuyle de§ifre edilebildi. OLAS’in bir zafer, fakat Bolivya [sayfa m\
delegasyonunun bombok oldugunu yaziyor; PCB’den Aldo Flores ELN’in temsilciligi iddiasindaymi§, onu yalanlamak gerekmi§.
Kolle’nin bir adamini g6rii§mek icin istemi§ler; Lozano’nun evini
arami§lar, o ise saklaniyor. Debray’i takas edebileceklerini urnuyorlar. Hepsi bu kadar; Son mesajimizi almadiklan anla§ihyor.
6
Eylul
Benigno
Benigno’nun dogum gununun olaylara gebe oldugu erken-
164
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
den anla§ildi. Gelen tahildan un yaptik ve §ekerli paraguay ?ayi
i?tik. Sonra Miguel 8 ki§inin ba§inda pusu kurmaya gitti; Leon da
ba§ka bir yavru boga getirdi. Geciktiklerini, saatin 10’u ge?tigini
ve hala gelmediklerini goriince, ogleyin pusuyu kaldirmalanni
soylemek uzere Urbano’yu gonderdim. Birka? dakika sonra bir
silah sesi, sonra kisa bir yayhm ate§i i§itildi ve bizim yone dogru
bir el silah sesi duyuldu. Mevzilerimize ge?mek iizereydik ki, Urbano ko§arak geldi; kopekleriyle ilerleyen bir mangaya rastiami§.
9 adamimiz oteki yondeydiler, nerede olduklanni bilmedigimden
tela§a kapildim, oradan Qikabilmek i?in yol a?tilar, ama irmaga
varamadik, Moro, Pombo ve Camba’yi, Coco’yla oraya gonderdik. Onlar bir pusuya du§mu§ olmasi muhtemel olan gruba ula§incaya degin, gantalan ta§imaya ve artQi gorevi yapmaya ?ali§maliydik. Ancak,o sirada Miguel adamlanyla Qahlar arasindan Qikiverdi. §6yle olmu§: Miguel patikada nobetgi birakmadan ilerleyip
hayvanlan aramaya 5ikmi§. Leon bir kopek havlamasi duyunca,
Miguel tedbirli davranip geri donmek istemi§; o anda silah sesleri
duyulmu§. Ath bir devriyenin orman igindeki paUkada ilerledigini
gorduklerinden, kendilerine yol agip geri donmiisjer.
US katir, uS sigirla sessizce yola Siktik ve ikisi tehlikeli olmak uzere dort irmak gegUkten sonra, son kampimizdan 7 km
uzakta bir yerde kamp kurduk. Inegi kesip i§tahla yedik. ArtSilar,
kamp yeri yonunden surekli silah ve mitralyoz sesleri duyuldugunu haber verdiler.
Yukseklik 640 metre. [sayfa 175]
7 Eylul
Kisa bir yuriiyus, yaptik. Irmak uzerinde yalniz bir ge?itten
gegUk, onumuze dimdik bir kaya Qiktigi i?in Miguel bizi beklemek uzere kamp kurdu. Yarm etrefi ke§fe gikacagiz. Durum §u:
Kampa vardiklan halde ugaklar bizi burada aramiyorlar. Radyo,
benim grubun §efi oldugumu bildiriyor. Turn sorun §unu bilmekte: Korkuyorlar mi? Pek olasi degil. Tirmanmayi olanaksiz mi buluyorlar? Ne yaptigimiz ve onlann da neler bildikleri du§unulurse,
sanmam. Bizi stratejik bir noktada siki§tirmak uzere ge?memizi
mi istiyorlar? Malzeme saglamak i?in Masicuri bolgesinde kalacagimizi mi saniyorlar? Olabilir. Doktor’un durumu iyi, ama ben
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
165
yine hastalandim ve uykusuz bir gece gecirdim.
Radyo, Jose Carrillo (Paco)’nun verdigi degerli bilgilerden
sozediyor. Ona ornek olacak bir ceza vermeli. Debray, Paco’nun
kendi aleyhindeki aciklamasindan sozediyor, bazan ava giktigi
icin yaninda tiifek bulundurdugunu soyliiyor. La Cruz del Sur
radyosu, kadin gerillaci Tania’nin cesedini Rio Grande kiyisinda
bulunduklanndan onemle sozediyor. Aynntilar El Negro olayindaki gibi gercekmis. etkisi uyandirmiyor. Haberi Altiplano radyosu
degil, yalnizca bir istasyon veriyor ve cesedin Santa Cruz’a goturuldugunu de ekliyor.
Julio ile konu§tum. Durumu 50k iyi, ama ili§ki kuramayi§imizdan ve saflanmiza yeni sava§cilann katilmayi§indan yakiniyor.
Yiikseklik 720 metre.
8 Eylul
Durgun bir gun. Antonio ve Pombo’nun yonetiminde, sekizer ki§ilik pusular sabahtan ak§ama dek bekledi. Hayvanlar bir
chuchial’e37 dahp iyice kannlanm doyurdular, katir da iyile§iyor.
Aniceto ve Chapaco irmagin kaynagina dogru ke§fe ciktiktan sonra, yolun hayvanlar icin rahat sayilabilecegini soylediler. Coco ve
Camba goguslerine kadar suya batarak bir gecitten kar§i kiyiya
gecip orada bir kayaya tirmandilar, [sayfa 176] fakat bir bilgi elde
edemediler. Bu kez Miguel’i ve Aniceto’yu gonderdim. Dana uzun
bir kesjf sonunda Miguel hayvanlarla irmagi a§amayacagimiz kanisinda oldugunu soyledi. Yann bu yonden bakacagiz, cunku hayvanlan yuksuz olarak sudan gecirme olanagi herzaman bulunur.
Radyo, kadin gerillaci Tania’nin, bir “hristiyan mezarhgina
gomuldugunu ve Barrientos’un cenaze toreninde hazir bulunduktan sonra, Puerto Mauricio’ya -Honorato’nun evinin bulundugu
yer- hareket ettigini haber verdi. Barrientos, vadedilen ucret verilmeyip aldatilan bolivyalilara, ellerini ba§lannin ustunde kenetleyip askeri merkezlere teslim olduklan takdirde aleyhlerinde hie
bir kovu§turmaya ba§vurulmayacagini acikladi. Tarn o sirada bir
kucuk ucak, Barrientos’a gosteri yapmak istiyormu§casina Honorato’nun evini bombaladi.
37
166
Bir tur bambu ekilmi§ tarla.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
Budape§te gazetelerinden bin, kederli bir sima ve gorOnO§te
sorumsuz olarak niteledigi Che Guevara’yi ele§tiriyor, eylem
kar§isinda pratik bir tutum benimseyen §ili partisinin marksci
davrani§iniysa ovOyor. Salt §u alcaklann, her posta buriinebilen
u§aklann maskelerini ala§agi edebilmek ve tOkOrdOklerini yalatmak icin, iktidara gelmek isterdim.
9 Eylul
Miguel ile Nato ke§fe ciktilar, donup geldiklerinde irmagin
gecilebilecegini, ancak gecidin insanlar icin oldugunu, hayvanlann yOzmeleri gerektigini soylediler. Sol kiyida irmaga dokulen
bOyOcek bir dere var, orada kamp yapacagiz. Antonio ile Pombo
yonetimindeki sekizli pusular sOrdOriildO; yeni bir§ey olmadi. Aniceto ile konu§tum; gOcO yerinde, bircok bolivyahnm gev§edigini
du§unuyor. Coco ve inti’nin siyasal cali§ma yapmadiklanndan
yakiniyor. Inegi bitirdik, yanna etsuyu pi§irmemize yarayacak dort
ayaktan ba§ka bir§ey kalmadi.
Radyonun verdigi tek haber, Debray’in yargilanmasinin en
yalan 17 Eylule erteleni§i. \s^\m
WEyliil
Kotii bir gun. Iyi belirtilerle ba§ladi, fakat sonra hayvanlar
cok kotii olan yolda ilerlememek icin direndiler. Sonunda bin
geride kaldi, yOrOmedi, onu kar§i kiyida biraktik. Irmagin epeyce
kabarmasi kar§isinda Coco bu karan almi§ti. Aynca ote tarafta
dort adet silahimiz da kaldi: Moro’nunki ve Benigno’nun silahi
icin 3 tanksavar bombasi da kalan silahlar arasindaydi. Irmagi
katirla yOzerek gectim, fakat, gecerken kunduralanmi kaybettim;
§imdi abarca giymek zorundayim bu da hie ho§uma gitmiyor.
Nato elbiseleriyle silahlanni mu§ambaya sanp bohca yapti ve akinti
gOclO olmasina kar§in irmaga atladi, ama her§eyi yitirdi. Bu
kez’obOr katir suyu gecmek istedi, fakat artik su gecit vermedigi
icin onu geri cekUk. Leo’un suyu katirlarla birlikte gecmeyi yeniden denemesi, neredeyse hepsinin bogulmasiyla sonuclaniyordu, cOnkO akinti cok §iddetliydi. Sonunda hepimiz hedefimiz olan
irmaga vardik, ama Doktor koto durumda: bOtOn gece el ve ayaklanndaki nevralji sancilan yOzOnden sizlandi durdu. Niyetimiz hayv-
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
167
anlan yine yuzerek kar§iya yollamakti, ama irmak kabarmasi ve
bunu engelledi, alcalmasini beklememiz gerekiyor. Ucak ve helikopter bolgede dola§ti, helikopterler hi? ho§uma gitmiyor cunku
irmak boyunda pusular yerle§tirebilirler. Yann, nerede oldugumuzu iyice anlamak icin irmak boyunca her iki yonte ke§fe cikacagiz.
Bir olaya deginmeyi unuttum: Bugiin, 6 aydan fazla bir
siireden beri ilk kez yikandim. Kisa siirede bu rekora daha bir50k arkada§ ula§acak.
Yiikseklik 780 metre.
11
Eylul
Durgun bir gun. Qocuklar kaynaga ve irmaga dogru ke§fe
ciktilar. Irmaktakiler karanhk basarken geldiler ve sulann biraz
alcalmasi halinde irmagin gecit verecegini ve hayvanlann yuriimelerine elveri§li kiyilar bulundugunu bildirdiler. Benigno ve Julio dereyi ke§fe cikmi§lardi, ama ustunkorii bir ke§if oldu bu,
ogleyin donduler. Nato ve Coco, artcilann yardimiyla [sayfa i7s] geride kalan e§yalanmizi geUrmek icin katirla irmagi a§tilar; orada
yalniz, icinde mitralyoz §arj6rii bulunan bir canta kalmi§.
Tatsiz bir§ey oldu: El Chino, Nato’nun koca bir filetoyu kizartip gozleri onunde yedigini haber verdi. Gorevi oldugu halde
onu engellemedigi icin Chino’ya kizdim, fakat inceleyince i§ kan§ti,
cunku bunu Chino’nun izniyle yapip yapmadigi anla§ilmadi. G6revden ahnmayi istedi. Bunun uzerine, yerine Pablo’yu getirdim.
Fakat agir bir darbe, hele El Chino icin.
Radyo bu sabah, Bamentos’un benim coktan oldugumu
ve gerisinin hep propaganda oldugunu iddia etUgini bildirdi. Fakat ayni ak§am benim olu ya da diri ele gecirilmeme olanak
saglayan bilgiyi geUrene 50.000 peso (4.200 ABD dolan) verecegini
acikladi. Anla§ilan silahh kuwetier ona (..)38 vermi§ler. Bolgede,
benim e§kalimi veren bro§urler dagitildi. Requeteran, Barrientos’un koydugu odulun psikolojik sayilabilecegini, cunku gerillacilann inatci olduklanni ve uzun bir sava§a hazirlandiklannin bilindigini soyledi.
38
168
Orjinalinde okunaksiz.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
12 Eylul
Gun traji-komik bir olayla ba§ladi; Saat 6’da, tarn kalk borusu sirasinda Eustaquio, dere yoniinden gelenler oldugunu haber verdi. Herkes hemen silahina sanldi, Antonio onlan gordu ve
kac ki§i olduklanni sordugumda eliyle 5 i§areti yapti. Sonunda
bunun bir kuruntu oldugu anla§ildi. Bunlar gerilla morali icin tehlikeli §eyler, nitekim hemen psikozdan sozedilmeye ba§landi. Antonio ile konu§tum, normal olmadigi goruliiyor. Aglamaya ba§ladi
ama kaygih olmadigim, butun bunlann uykusuzluktan ileri geldigini, inkar etmesine kar§in nobette uyudugu giinden bu yana
yani 6 gundur siirekli angaryada oldugunu soyledi. Chapaco bir
emri yerine getirmedigi icin 3 gun angarya ile cezalandinldi. Gece,
Antonio ile anla§amadigindan onciilere verilmeyi istedi, reddettim. Inti, Leon ve Eustaquio, uzaktan goriilen buyiik bir siradagin
[sayfa 179] oteki yonune gegmek igin irmagin elveri§li olup olmadigim iyice ara§tirmak amaciyla ke§fe giktilar. Coco, Aniceto ve
Julio kaynaga dogru yol aldilar. Yolu buradan surdurme olasihgini
dikkate alarak irmaktaki gecitieri bulmaya cah§acaklar ve hayvanlan nasil gecirebilecegimizi inceleyeceklerdi.
Barrientos’un odulu epeyce ilgi uyandirdi galiba. Bir gazeteci de, benim olu§turdugum tehlikeye kiyasla 4200 ABD dolannin az oldugunu ileri suriiyor. Havana. Radyosu, OLAS’in ELN’den
bir destek mesaji aldigini bildirdi. TelapaUnin mucizesi diye buna
derler!
13 Eylul
Ke§ifciler donduler: Inti ve grubu, irmagin kaynagina dogru
butun gun dola§mi§lar; oldukca yiiksekte uyumu§lar, bu yuzden
u§umu§ler, irmak kar§ida, batida bulunan bir siradagdan cikiyor
olmaliymi§, hayvanlann gecmesine elveri§li degilmi§. Coco ve
arkadasjan irmagi a§mak istemi§ler, ba§aramami§lar. Pesca olmasi gereken bir irmagin kanyonuna ula§mak icin onbir sarp
kayaligi a§mi§lar; ya§am belirtisi olarak, yanmi§ chaco’lar ve bir
okuze rastlami§lar. Hep birlikte gecmeyi istersek bir sal yapmahyiz, yoksa hayvanlann oteki yandan gecmeleri gerekir. Ama birlikte gecmeye cali§acagiz.
Dario ile konu§tum ve dilerse gidebilecegini soyledim. Once
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
169
gitmenin tehlikeli oldugunu soyledi. Fakat, burayi bir bannak sanmamasini, kalmaya karar verirse bir daha geri donemeyecegini
hatirlattim. Kalacagini ve kendine cekidiizen verecegini soyledi.
Gorecegiz.
Radyonun verdigi tek haber: Debray’in babasina ate§ edilmesi ve siyasal bildirilere d6nu§turulmesini onlemek bahanesiyle, oglunun butun savunma belgelerine el konulmasi.
14
Eylul
Yorucu bir gun. Saat 7’de Miguel onculer ve Nato ile yola
cikti. Bu yonde olanaklar elverdigince uzaga gitmesini, geci§in
[sayfa 180] giicle§tigi yerde bir sal yapmasini emretmi§tim. Antonio
butun artcilarla pusuya yatti. Nato ile Willy’nin bildigi bir magaraya iki M-l tiifegi biraktik. Hicbir haber gelmedigi icin, Saat 13.30’da
yola giktik. Katirla gidemedik, bense yeniden astim krizine yakalanmak uzereydim. Hayvani Leon’a biraktim, yola yaya devam
etUm. Artgilar, tersi anlamda emir gelmezse, saat 15’te yola ?ikacaklardi. O sirada, Pablito gelip okuzun, hayvanlann gegecegi
yerin kar§isinda bulundugunu, 1 km yukanda da sahn yapilmakta
oldugunu bildirdi. Hayvanlann gelmesini bekledim, sonunda saat
18.15’te adamlan gonderdim de getirdiler. Bu sirada, iki katir lrmagi a§ti (okuz daha once gecmi§ti) ve biz de sahn bulundugu
noktaya dogru agir agir gittik. Baktim ki, 12 ki§i daha bu kiyidalar,
yalnizca 10 ki§i kar§iya gecmi§. Boylece geceyi ikiye bolunmu§
olarak gecirdik ve son kokmu§ sigir eU payimizi da yedik.
Yukseklik 720 metre. Yol 2-3 km.
15
Eylul
Biraz fazla yol aldik, 5-6 km kadar. Fakat, Pesca irmagina
ula§amadik, cunku hayvanlan iki kez sudan gecirmekgerekU, birinde de katir gecmemekte inadetti. Bir sefer daha kaldi, ama,
bakahm katirlar gecebilecekler mi?
Radyo, Loyola’nin tutuklandigini bildirdi. Fotograflar yiizunden olacak. Bogamiz oldu, celladin eliyle elbet.
Yukseklik 780 metre.
170
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
16 Eylul Gun,
sal yapimi ve irmagi a§ma cabalanyla gecti. Bir su-kaynagma
varana kadar, yalnizca 500 metre yuriiyebildik ve ora-da kamp
yaptik. Irmagi a§ma i§i, iki kiyiya baglanan iyi bir salla, olaysiz
ba§anldi. Yalniz kahnca Antonio ve Chapaco surtusffiler ve
hakaret ettigi icin Antonio, Chapaco’ya gunluk bir ceza verdi; adil
oldugundan emin olmamakla birlikte, bu karara saygi goster-dim.
Ak§am bir olay daha oldu [sayfa isn Eustaquio Nato’yu bir pay fazla
yemekle sucladi. Yemek yiiziinden cikan can sikici bir durum
daha. Doktorun saghgi ve cocuklann onunla ilgili olarak ne-ler
du§undiikleri, hep birer dert (Julio hep sacma sapan laflar
ediyor). Yine de butun bunlar onemsiz sayilabilir. Yiikseklik 820
metre.
17 Eylul Pablito
Bugun yine di§cilikle ugra§tik: Arturo ve Chapaco’nun
di§lerini cektim. Miguel irmaga ke§fe ve Benigno yolu kollamaya
gittiler. Katirlann cikabilecegini, ancak bundan once irmagi iki
kez gecmek icin yiizmeleri gerektigini soylediler. Pablito’nun
onuruna pilav pisjrdik. Gerillacilardan en genci o, bugun 22 ya§ina
basti.
Radyo yargilamanin ertelendiginden ve Loyola Guzman’in
tutuklanmasina kar§i yapilan bir protesto hareketinden ba§ka haber vermedi.
18 Eylul
Saat 7’de yola ciktik, fakat biraz sonra Miguel geldi, donemecte uc koyluye rastiadiklanni ve bunlann bizi goriip gormediklerini bilmedigini soyledi. Chapaco, eksilmeyen kavgalardan
birini daha sahneye koydu: Arturo’yu §arj6riinden 15 kur§un calmakla sucladi. Felaket adamin bin ve i§in iyi yonu, Kubalilara sata§tigi halde, bolivyalilann onun tarafini tutmayi§i. Katirlar yiizmeden irmagi a§tilar, fakat bir ucurumdan gecerken siyah katir elimizden kacti, sonra 50 metre yuvarlanarak yaralandi. Piraypandi
irmagina dogru e§eklerine binmi§ giden 4 koyluyu tutukladik.
Buradan bir mil uzaktaki bir irmakta, Rio Grande kiyisinda Aladino Gutierrez ile adamlannin avlandiklanm ve balik tuttuklanni
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
171
soylediler. Benigno 50k buyuk bir tedbirsizlik yapmi§, bir koyliiye
gorundugu halde, onu, kansini ve ba§ka bir koyluyii serbest birakmi§. Bunu duydugum zaman tepem atti ve bu hareketi ihanet
[sayfa 182] olarak niteledim. Benigno bir aglama krizine yakalandi.
Koyliilere, yann, oturduklan 7-8 fersah uzakliktaki Zitano adh ?iftlige bizimle birlikte gideceklerini soyledik. Aladino ve kansi ?ekingen davraniyorlar, bu yiizden bize yiyecek satmalanni saglamak
50k gii? oldu.
Radyo, Loyola’nin “gerillacilann misillemesinden korkarak”
iki kez intihara kalki§tigi ve i§birlik?i demesek bile, sempatizanlanmiz olan iki ogretmenin tutuklandigi haberini verdi. Loyola’nin
evinde 50k dokiiman bulmu§ olmalilar. Butun bunlar mahzendeki fotograflar yiiziinden deseler hi? §a§mam.
Karanhk basarken kuguk u?ak ve mustang bolgede ku§ku
verici u?u§lar yaptilar.
Yiikseklik 800 metre.
WEylul Erken
yola Qikamadik gunku koyluler bir turlu hayvanlanni
toparlayamadilar. Sonunda ?iki§tim ve tutuklu kervaniyla yola duzulduk. Moro ile agir agir yuriiduk. Irmaktan uzakla§inca UQ tutsak daha alindigini ve onculerin iki fersah otede §ekerkami§i
bulma umuduyla bir giftlige dogru yola giktiklanni ogrendik. Bu
iki fersah, bundan onceki iki fersah gibi gii? a§ildi. Ashnda, bir
sekerkami§i tarlasindan ba§ka bir §ey olmayan bu giftlige vardigimizda, saat ak§amin 9’u olmu§tu. Onculerse saat 21’den sonra
geldiler.
Inti ile, yemekten yana bazi zayifhklan oldugu konusunda
konu§tuk. Cani sikilarak dogruladi ve yalniz kaldigimiz bir sirada
6zele§tiri yapacagini soyledi, bazi su?lamalan yalanladi. 1440 metreden ge?tik, §imdi 1000 metredeyiz. Buradan Lucito’ya 3 saatiik
yol var, karamsarlar “belki de 4 saatiik” diyorlar. Sonunda domuz
eti yiyebildik ve tathyi sevenler bol bol chankaka ati§tirdilar.
Radyo, Loyola i§i uzerinde israrla durdu. Ogretmenler tumuyle grev halindeler. Tutuklulardan birinin gorev yaptigi Hiquenas’taki lisenin ogrencileri aghk grevi yapiyor ve petrol i§?ileri de,
yeni petrol §irketinin kurulu§u nedeniyle grev ilan etmek uzere-
172
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
ler. [sayfal83]
20 Eyliil
Uc saatte varabilecegimizi hesapladigimiz Lucitano’ya, karanlik basarken varabilmek icin saat 15’te yola cikmaya karar
verdim; fakat bazi gucliikler hareketimizi saat 17’ye dek geciktir-di,
biz tepenin ustiindeyken karanhk bastirdi; bir me§ale yaktik, ama
Aladino Gutierrez’in evine yine de 20’den once varamadik; bize
satacak bir§eyleri yoktu, birkac sigara ve birkac lvir zivir bulabildik, ama giyecek yoktu. Biraz kestirdikten sonra 4 fersah ote-de
oldugunu sandigimiz Alto Seco yonune gitmek uzere, saat 3’te yola
ciktik. Vanr varmaz belediye ba§kaninin telefonuna elkoy-duk, ama
yillardan beridir cah§miyormu§, hat kopukmu§. Belediye ba§kaninin
adi Vargas ve atanah cok olmami§.
Radyoda onemli bir haber yok. 1800 metreden gectik, Lucitano ise 1400 metre yiikseklikte.
Qiftlige dek yakla§ik 2 fersah gittik.
21 Eylul
Saat 3’te parlak ayi§igin altinda yola ciktik. Yolda onceden
bir ke§ifte bulunmu§tuk; saat 9’a dek canh bir varhga rastlama-dan
yiiriiduk ve o gune kadar ula§tigimiz en yuksek tepelerden, 2040
metreden a§tik. O sirada iki sigirtmaca rastiadik; bize Alto Seco’ya
giden yolu gosterdiler, daha 2 fersahhk yolumuz vardi, gecenin bir
kismini ve butun sabahi yuruyiisje gecirdigimiz hal-de, ancak 2
fersah yol alabilmistik. ini§teki ilk evlere ula§tigimizda, yiyecek
bir§eyler satinaldik ve bunlan belediye ba§kaninin evine gidip yedik;
daha sonra Piraymini kiyisinda misir oguten bir su degirmenine
rastiadik (yukseklik 1400 metre). Adamlar korkuyor ve yolumuzdan
kacmaya cali§iyorlar, agir hareket ediyor, bu yiiz-den cok zaman
kaybediyoruz. Alto Seco’ya degin 2 fersahhk yol 12.35’ten saat 5’e
dek surdu.
22 Eylul
Biz, yani merkez grup, Alto Seco’ya vardigimizda belediye
ba§kaninin, yakinda bulundugumuzu haber vermek uzere, [sayfa 184]
dun yola ciktigini ogrendik, misilleme olarak, biz de onun
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
173
dukkanini bo§alttik. 1900 metre yukseklikte 50 hanelik ufak bir koy
olan Alto Seco bizi OIQUIU bir korku ve merak kan§imiyla kar-§iladi.
Erzak ve malzeme tedariki i§i iyi gitti ve kisa zamanda kampimiz -su
ba§indaki terkedilmi§ ev- bol miktarda yiyecekle doldu. Valle
Grande’den gelmesi beklenen kamyonet gelmedi; bu da belediye
ba§kaninin haber ula§tirdigini kanitiiyordu. Buna kar§in kansinin,
Tann ve Qocuklan adina, aldiklanmizin parasini odememiz i?in
yalvarmalanni dinlemek zorunda kaldim. Fakat, kesin olarak
reddettim. Ak§am inti okulda (1. ve 2. sinifta) bir toplanti yapti. 15
ki§ilik §a§kin ve sessiz bir koylu grubuna devri-mimizin ama?lanni
anlatti; yalniz ogretmen mudahale etti ve koyl-erde sava§ip
sava§madigimizi sordu. Kumazhgin, bilginin ve ?ocuk safliginin
kan§imi bir. koyluydii; sosyalizme deginen bir yigin soru sordu.
Kuguk bir ?ocuk bize kilavuzluk yapmayi onerdi ve tilki dedikleri
ogretmene karsj bizi uyardi. Saat 1.30’da Santa Elena’ya dogru yol
aldik ve oraya saat 10’da vardik.
Barrientos ve Ovando bir basin toplantisi yaparak belgelerden edindikleri butun bilgileri ve Joaquin’in grubunun tumuyle
yokedildigini agikladilar.
Yukseklik 1300 metre.
23
Eylul
Bulundugumuz yer guzel bir portakal bahgesiydi ve epey
meyve kalmi§ti. Gunu dinlenmekle ve uyumakla gegirdik, fakat siki
nobet tutmak gerekti. Saat l’de kalkip 2’de, Loma Larga’ya dogru
yola Qiktik, oraya §afakta vardik. 1800 metreye giktik. Yukler agir,
bu yiizden yuriiyu§umuz yava§. Benigno’nun yaptigi yemek-tengok
fazla yedim.
24
Eylul
Loma Larga adh koye ben karaciger sancisi ve kusmalar,
gocuklar da sonu? vermeyen yiiruyu§ler yiizunden biUk durum-da
ula§tik. Geceyi Pujio yolu kav§aginda gegirmeye karar [sayfa iss]
verdim. Evinde kalan tek koyluden, Sostenos Vargas’dan -oteki-ler
bizi goriir gormez ka5mi§lardi- satmaldigimiz domuzu kestik.
Yukseklik 1400 metre.
174
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
25 Eylul
Pujio’ya vardik, ama orada bizi onceki gun gormiis, insanlar var; ba§ka bir deyimle, fisilti radyosu orada oldugumuzu
bildirmi§. Pujio, bir tepede kurulmu§ ufak bir koy. Bizi gordiikleri
zaman kacan koyluler, sonra yava§ yava§ yakla§tilar ve iyi davrandilar. Serrano’dan Chuquisaca’ya bir borcluyu tutuklamaya gelen jandarma o sabah §afakta yola cikmisU. Uc bolgenin’ kesi§tigi
noktadayiz. Katirlarla yolculuk etmek tehlikeli bir hal aliyor, fakat,
50k zayif du§tiigu icin doktorun olanaklar elverdigince rahat yol
almasina cah§iyorum. Koyluler bolgede hi? askere rastlamadiklanni soyliiyorlar. Tranca Mayo’ya ula§incaya dek, mola vererek
yurudiik ve sonra bir yolun kenannda uyuduk. Miguel istedigim
onlemleri almami§ti. Higueras belediye ba§kani bu civarda; nobetciye tutuklamasi icin emir verdim.
Inti ile ben, Rucara yakininda bulunan La Higuera’ya vanncaya dek, bizimle gelmesi icin Camba ile konu§tuk. Oradan Santa Cruz’a gitmeyi deneyebilirdi.
Yiikseklik 1800 metre.
26 Eylul
Bozgun. §afakta Picacho’ya vardik. Herkes bayram yapiyordu; ula§tigimiz en yiiksek nokta burasi: 2280 metre. Koyluler bize
50k iyi davrandilar ve Ovando benim her an yakalanabilecegimi
ilan ettigi halde, yolumuzu korkusuzca surdurduk. Higuera’da
her§ey degi§ti, erkekler ka5mi§, yalniz birka? kadin kalmi§ti. Coco
telgrafcinin evine gitU, cunku orada telefon vardi ve ayin 22’sinde
alinmi§ bir haberle dondu. Valle Grande kaymakaminin belediye
ba§kanina, gonderdigi bu yazida, gerillacilann bolgede bulunduklannin ogrenildigi [sayfa isei ve butun haberlerin odemeli olarak V.G’ye
(Valle Grande) ulastalmasi bildiriliyordu. Telgrafci kacmi§ti, fakat kansi, kom§u koy Jaguey’de bayram oldugundan, kimsenin
telefon etmedigine dair guvence verdi.
Saat 13’te oncu guc Jaguey’e ula§mak uzere yola cikti.
Orada katirlar ve Doktor hakkinda karara vanlacak. Biraz sonra
koyde kalan, fakat buyuk bir korku icinde bulunan tek erkekle
konu§uyordum ki, bir tuccar cikageldi. Valle Grande ve Pucaro’dan
geldigini, bir§ey gormedigini soyledi. Onun da cok sinirli bir hali
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
175
vardi, fakat bunun bizim orada bulunu§umuzdan ileri geldigini
du§iinerek, yalan soylemi§ olmalanna kar§in, gitmelerine izin verdim. Saat 13.30 sulannda kiyidaki tepeye dogru yol ahrken, tepenin her yanindan silah sesleri duyulmaya ba§ladi; bizimkilerin
pusuya du§tukleri anla§ihyordu. Sag kalanlara ula§abilmek icin
kiiciik koyde bir savunma duzenledim. Qikis, yolu olarak da Rio
Grande’ye giden bir yolu sectim. Biraz sonra Benigno yarali olarak, sonra da Aniceto ve ayagi kotu durumda olan Pablito geldiler. Miguel, Coco ve Julio oldurulmusjerdi. Camba ise, cantasini
birakip kayiplara kan§mi§ti. Artcilar hemen o yolda ilerlemeye
ba§ladilar. Ben de iki katin alarak onlann pe§inden segirttim; arkadakiler yakindan ate§e tutuldular, Inti baglantiyi kaybetti. Ufak
bir pusuda yanm saat bekledikten ve dagdan gelen bir saldinya
dayandiktan sonra, onlan birakmaya karar verdik; ama cok gecmeden yetisUler. Leon’un kayboldugunu o zaman farkettik ve Inti
cantasini patikada gordugunii, oradan kacmis, olacagini soyledi.
Kanyon’da acele acele yiiriiyen birini goriip o olduguna hukmettik. Izimizi kaybettirmek icin katirlan kanyonun a§agisina dogru
saldik. Biz de aci suyun otesinde bulunan ufak bir bogaza dogru
yolumuzu surdurduk, artik ilerleyecek halimiz kalmadigindan saat
12’de uyuduk.
27 Eylul
Saat 4’de ciki§ yolu bulmak icin yiirumeye ba§ladik; 7’de
tasarladigimizin tersi yonunde bir yol bulduk; kar§ida ciplak [sayfa
is?] ve goriinu§te zararsiz bir tepe vardi. Ufak bir koruda ucaklardan korunmak icin, yuksek bir mevkiye cikinca, o gun kimsenin
gecmemis, oldugu anla§ilan bir yol bulduk. Karanhk basarken bir
asker ve bir koylu yamaci yan yukseklige dek tirmandilar, oralarda biraz dolandilar, fakat bizi gormediler. Ke§fe cikan Aniceto yakinlardaki bir evde kalabalik bir asker grubuna rastlami§. Artik bizim icin en kolay gecilecek yol da kapanmi§ti. Sabahleyin kar§i
tepeye tek sira halinde cikan askerler gorduk, silahlan gune§te
parhyordu. Daha sonra, ogleyin, tek tuk silah sesleri, birkac yayhm ate§i ve sonra bagirmalar duyuldu: “i§te orada!” “Qik oradan!” “Qikacak misin, cikmayacak misin?” Ve silah sesleri. Adam
ne oldu bilemedik, belki de Camba’ydi. Karanhk basarken oteki
176
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
yonden suya inmeyi denemek icin yola ciktik. Oncekilerden de
yogun fundaliklar arasina daldik. Dimdik bir kaya onumuzii kestigi icin, su aramaya, kanyona inmek zorunda kaldik.
Radyo, Galindo boluguyle cati§tigimizi, uc 610 verdigimizi,
bunlann, kimlikleri tesbit edilmek uzere Valle Grande’ye goturiilecegini bildirdi. Ne Camba, ne de Leon ellerine gecmis, olmali.
Bu kez kayiplanmiz 50k agir. En aci kaybimiz Coco. Miguel ve
Julio da yetkin sava§cilardi. Ucu de paha bicilmez, ustun nitelikli
insanlardi. Leon iyi resim yapardi.
Yiikseklik 1400 metre.
28 Eylul Kaygi
dolu bir gun. Bir an, son saatimiz geldi, diye du§iin-diik. §afakta
su getirdiler. Inti ve Willy kanyona dogru ba§ka bir ini§ yolu
aramaya gitmi§lerdi, fakat hemen geri dondiiler. giinkii kar§i
tepeyi boydan boya a§an yolda at iizerinde bir koylu gidiyor-du.
Saat 10’da sirt cantalanyla 46 asker tarn karsjmizdan gecU. Bir
turlu uzakla§mak bilmediler. Saat 12’ye dogru, bu kez 77 asker
geldi. Tarn o sirada bir silah sesi duyuldu ve askerler mevzilendiler; subay, ne yapip yapip sel cukuruna inmelerini emretti. Bizim
bulundugumuz cukurdan sozediliyordu herhalde, fakat sonunda
bir telsiz konu§masi [sayfa iss] yaptilar, ho§nut oldular ve inmekten
vazgectiler. Banndigimiz yer ustten gelecek bir saldinya kar§i savunmasizdi ve bizi gorselerdi kacmamiz olanaksizdi. Daha sonra
gee kalan bir asker, yorgun bir kopekle birlikte gecti. Ilerlemesi
igin durtup duruyordu kopegi. Onlan, geciken ba§ka birine kilavuzluk eden bir koylu izledi ve hemen geri dondu. Sonra ge?i§lerin
arkasi kesildi. Fakat silah sesi duyuldugu an ger?ekten 50k korkuluydu. Butun askerler Qantalanyla gegtiklerine gore gekiliyorlar
diye du§unduk. Kuguk evde ate§ goriinmedi; genellikle karanhgin basi§ini selamlayan silah sesleri de duyulmadi. Yann butun
gun kuguk koyde ke§if yapacagiz. Qiseleyen yagmur biz islam,
ama saninm izlerimizi silip ortadan kaldirmadi.
Radyo, Coco’nun te§his edildigini bildirdi, Julio hakkindaysa, anla§ilmaz bir haber verdi. Miguel’i, Manila’daki faaliyetlerini
bildikleri Antonio ile kansUnyorlar. Once oldugum haberini yaydilar, sonra yalanladilar.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
177
29
Eylul
Gergin bir gun daha. Ke§if: inti ve Aniceto butun gun evi
gozetlemek uzere gittiler. Yolda hareket erken ba§ladi. Ogleye
dogru, her iki yonden cantasiz askerler gecti, diger bazilan da,
yuksuz e§eklerle tepeye cikip yiiklerle indiler. inti saat 18.15’te
geldi; tepeyi inen 16 askerin chaco’ya girdiklerini ve bir daha cikmadiklanni haber verdi, e§ekler orada yiiklenmis, olmali. Bu yolu
izlemek, en kolay ve en mantiklisiydi, fakat bu haberler kar§isinda
tehlikeli oldugu anla§ihyordu, ciinkii pusuda bekleyen askerler
bulunabilecegi gibi, evlere, bizim varhgimizi sezecek kopekler de
yerle§tirilmi§ti. Yann iki ke§if yapacagiz: Bin ayni yerde, oteki,
askerlerin gectigi yolu a§ip tepelere cikmak ve oralardan oteye
bir ciki§ yolu olup olmadigim anlamak icin. Radyo hicbir
haber vermedi. [sayfa i89]
30
Eyliil
Yine gergin bir gun. §ili’nin Balmaceda Radyosu, ordunun
resmi kaynaklanndan, Che Guevara’nin bir kanyonda siki§tinlmi§
oldugunu haber aldiklanni agikladi. Yoresel istasyonlar bir§ey soylemiyorlar, i§in iginde ihanet oldugu ve bizim bu bolgede oldugumuzu kesin olarak bildikleri anla§ihyor. Az sonra askerler yine iki
yonden ge?meye basjadilar. Saat 12’de 40 silahh asker ayn ayn
kollar halinde gegUler. Kulubeye dek gittiler, orada kamp kurdular ve sinirli bir halde nobet tutmaya ba§ladilar. Bunu Aniceto ve
Pacho haber verdiler. inti ve Willy, Rio Grande’nin ku§ ucu§u 2
km uzakhkta oldugunu, kanyonun yukan kesiminde uc ev bulundugunu ve kamp yapmak icin etraftan goriinmeyecek uygun yerler bulundugunu soylediler. Su aradik, sonra saat 22’de zahmetii
bir gece yolculuguna ciktik. El Chino’nun karanhkla yuriimekte
gucluk cekmesi bizi geciktirdi. Benigno iyile§iyor, fakat Doktor
kendini toparlayamiyor.
AYIN ANALIZI
Bir toparlanma ayi olmasi gerekiyordu, neredeyse olacakti
da. Fakat Miguel, Coco ue Julio’nun olumuyle sonuqlanan o pusuya
178
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
du§u§ herseyi mahvetti. Leon’u kaybettigimiz gibi, tehlikeli bir
noktada beklemek dummunda kaldik. Camba’nm kaybolusuysa,
bizim iqin kazanq sayihr.
Ufak qatismalar oldu. Bir at ve bir asker oldurduk. Urbano
bir devriyeyle qatisti, sonra, o lanet olasica Higuera pususu.,. Katirlari sahverdik ve byle saninin ki uzun sure boyle hayuanlara
sahip olamayacagiz, astim krizlerim tekrar baslamazsa tabii.
Aynca, yokedilmis gozuyle bakabilecegimiz oteki gruptaki
oluler hakkinda qok degisik soylentiler dolasiyor. Ama 7 kisinin
olduruldugu haberi yanhs ya da abartmah olabilecegi iqin, aralarinda sag kalanlarm bulundugunu ve bunlann orduyla
karsilasmamaya qahsarak dolastigini da dusunebiliriz.
Ayin ozellikleri: Geqen ayinkine benziyor. Ancak ordu simdi
[sayfa 190] harekatta daha etkili; koylu kitlesi bizi hiqbir biqimde desteklemiyor ve koyluler muhbirligi kabul ediyor.
En onemli is buradan qekilmek ve daha elverisli bir bolge
bulmak, sonra La Paz’la butiin orgut dagitildigi halde, yine de bir
baglanti kurmaya bakmak. Ote yandan, birligimiz moralini iyi
korudu. Ancak Willy’den yana kuskuluyum, onunla konusmazsam
ilk kargasahgi firsat bilip tek basina kaqacak gibi.
Pablito He uzun uzun konustum; otekiler gibi o da ili§ki
kurulmayisindan dolayi kaygili ve temel gorevin kentle baglanti
kurmak oldugu kanisinda. Ama “Ya ozgur vatan ya olum!” ve
bunun gerekleri konusunda azimli ve kararli. [sayfa 191]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
179
XII.
EKIM 1967
1
Ekim
Ayin bu ilk gunu yeni bir§ey olmadi. §afakta bir koruya
vardik ve giri§ noktalanna nobetgiler dikerek kamp kurduk. i§gal
etmeyi tasarladigimiz kanyondan 40 asker havaya ate§ ederek
ge?ti. Saat 14’te son silah sesleri duyuldu. Kuliibede kimse yok
gibi; ger?i Urbano oradan 5 askerin Qiktigini gormu§, ama belirleyemedigimiz bir yone dogru gitmi§ler. Yerin iyiligi ve du§man
kuwetlerinin harekatini tumuyle gormeye elveri§li olmasi nedeniyle, orada bir gun daha kalmaya karar verdim. Pacho, Nato,
Dario ve Eustaquio’su bulmaya gittiler ve saat 21’de donduler.
Chapaco’nun pi§irdigi kizartmalar ve biraz kurutulmus, etie aghgimizi bastirdik.
Higbir haber yok.
Yukseklik 1600 metre.
2
Ekim
Antonio
Butun gun bir tek asker goremedik. Yalnizca goban kope-
180
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
klerinin guttugu oglaklar mevzilerimizin yakinindan gecti, [sayfa 193]
kopekler havladi. Kanyona en yakin chaco’yu dolanmaya karar
vererek saat 18’de inmeye ba§ladik; boylece oraya rahatca ula§acak ve yemek pi§irmeye zaman bulabilecektik. Fakat El Nato
yolunu §a§irdi, ustelik de bu yanh§inda diretti. Geri donmeye karar
verdik, ama biz de yolu kaybettik, geceyi yemek pi§irmeksizin ve
susuz gecirdik. Radyo, askerlerin ayin 30’undaki faaliyetinin nedenini bildirdi, La Cruz del Sur’un yayinladigi haberlere gore, Ordu,
Obra del Quinol’da bizimkilerden ufak bir grupla catisma oldugunu, her iki tarafin da kayip vermedigini aciklamis, Ayni bildiriye
gore bu grup alti ki§iden kuruluymu§.
3 Ekim
Uzun ve gereksiz bir gerginlik gunu: ussiimuz olan kampa
gitmek uzere yola cikmi§tik ki, Urbano geldi ve birkac koyliinun,
“Dun gece sozu gecen adamlar i§te bunlar” dedigini duydugunu
bildirdi. Dogru bir habere benzemiyordu bu, ama ciddiye alir
goriindum ve susuzlugumuzu gidermeden, askerlerin gectigi yola
hakim bir tepeye tirmandik. Gunun geri kalan saatleri tarn bir
durgunluk icinde gecti; karanhk basarken tepeden indik ve su
aci, kap yagh oldugu halde pisjrdigimiz kahvenin lezzeUne doyum olmadi. Bu kapta daha sonra orada yemek i?in hamur ve
goturiilmek uzere tapir eUyle pilav pi§irdik. Bir ke§if yaptiktan
sonra, saat 3’te yola giktik. Chaco’yu kolayhkla atlatip sectigimiz
bogaza ula§tik. Su yoktu, fakat askerler tarafindan ke§fedildigini
gosteren bir ize rastlamadik.
Radyo iki ki§inin tutsak edildigini bildirdi: Antonio Dominguez Flores (Leon) ve Orlando Jimenez Bazan (Camba). Bu sonuncusu orduya kar§i sava§tigini kabul ediyor, ama digeri ba§kanin
sozune guvenerek teslim oldugunu soyluyor. Her ikisi de, Fernando ile ilgili bircok bilgi vermi§ler, hastaligini anlatmi§lar. Daha
da kamuoyuna aciklanmayan neler neler soylemisjerdir kimbilir.
Iki kahraman gerillacinin oykusu boylece sona erdi.
Debray’in, provokator bir ogrenciyle yaptigi cesur konu§mayi dinledik.
Yukseklik 1360 metre. [sayfa 194]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
181
4 Ekim
Bogazda dinlendikten sonra, yuruyu§umuzu yanm saat
daha, yolun ba§ka bir yolla kesi§tigi yere dek yoku§ a§agi surdurdiik. Orada kestirme yola saparak ?iki§a ge?tik, gune§ten ka?inmak i?in 15’e dek dinlendik. Sonra, yanm saatten biraz fazla
yiiruduk ve kanyona dek inip su bulamayan ke§if?ilerle kar§ila§tik.
Saat 18’de bogazi birakip bir ke?i yolundan saat 19.30’a dek ilerledik. Karanhktan etrafi goremez olunca, sabahin 3'une dek orada kaldik.
Radyoda, gerillacilann siginmak uzere gidebilecekleri Serrano bolgesini daha iyi denetleyebilmek i?in, Lagunillas’da bulunan 4. Tumen kurmayinin bu kez Padilla’ya nakledildigini a?iklandi. Beni 4. Tiimenin yakalamasi halinde Caciri’de, 8’inci Tiimen’in yakalamasi halindeyse Santa-Cruz’da yargilayacaklanni
da haber biiltenlerinde resmen bildirdiler.
Yukseklik 1650 metre.
5
Ekim
Yola Qiktik, 5.15’e dek guglukle ilerledik. Sonra ke?iyolunu
birakip agaglannin yiiksekligi sayesinde, merakh gozlerden uzak
kalabilecegimiz kuguk bir koruya daldik. Benigno’yla Pacho, birka? kez ke§fe Qiktilar ve su bulmak i?in de yoredeki bir evin gevresinde donenip durdular. Oysa evin yaninda bir kuyu olmasi gerekiyordu. Ke§if bittigi sirada, 6 askerin eve geldigini gormu§ler,
gegerken ugramis, olmalilar. Karanhk basarken giktik; Qocuklar
susuzluktan bitkindiler, hele Eustaquio’nun bir yudum su, diye
yalvaran hali yurekler acisiydi. Qok bozuk, engellerle dolu bir
yolda ilerleyip §afakta, yoresinden kopek havlamalan duyulan
ku-?uk bir koruya vardik. Qok yakinda yuksek ve giplak bir tepe
var.
Yarasindan irin sizan Benigno’yu tedavi ettik. Benigno gece
sancidan inleyip durdu. Doktora da bir igne yaptim.
Radyo, Leon’la Camba’nin Debray davasinda tanik olarak
dinlenmek uzere Camiri’ye goturiilduklerini, soyledi.
Yukseklik 2000 metre. [sayfa i951
6
Ekim
Qevrede yaptigimiz ke§if sonucunda bir evin yakininda ol182
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
dugumuzu, biraz ilerde suyu olan bir ev daha bulundugunu 6grendik. Oraya gidip dam gorevi yapan biiyiik bir agacin altinda,
butun gun yemek pi§irdik. Ama hi? rahat degildim, Qiinkii gundiiz vaktiydi, ustelik Qevresinde bazi insanlann ya§adigi Qukur bir
yerdeydik. Yemek uzun surdugunden sabaha dogru yola Qikarak
kuguk irmagin kivnm yaptigi noktaya varmaya karar verdik. Orada da, gidecegimiz yonu iyice kestirebilmek i?in, Qevrede ciddi
bir ke§fe?ikacaktik.
La Cruz del Sur, Camba’larla yapilan bir konu§mayi verdi.
Orlando daha az a§agihk gikti. §ili radyosu sansiir edilmi§ bir haberi a?ikhyor: Bolgede, pe§imizde 1800 ki§i varmi§.
TEkim
Gerillaya ba§ladigimizdan bu yana, herhangi bir zorluk 51kmadan 11 ay geSti. Ogleden onceyi tehlikesizce, neredeyse bir
kir havasi i?inde gegirdik. 12.30 sulannda kegilerini otlatan ya§h
bir kadin, kamp kurdugumuz dag ge?idine geldi. Onu, tutuklamak zorunda kaldik. Kadin askerlere ili§kin hi?bir bilgi vermedi.
Sordugumuz sorulara hi?bir §ey bilmedigini, goktan beri de burada olmadigini soyleyerek cevap veriyordu. Yalnizca yollara ili§kin
bilgi verdi. Soylediklerine bakihrsa, Haguey’den 1 fersah, Fugueras’dan 1 fersah; Pucarada’dan ise, 2 fersah uzaktayiz. 17.30 sulannda InU, Aniceto ve Pablito, bin hastalikh, oteki yan cuce iki kizi
olan ihtiyar kadinin evine gitUler. Onlara 50 peso verip agizlanni
siki tutmalanni, soyledik. Ne var ki, soz vermelerine kar§in, sozlerini tutacaklanna ili§kin 50k az umudumuz var. Saat l’de yola
giktik, solgun ayi§iginda ilerlemek gu? oldu. Kanallarla sulanan
patates tarlalannin uzandigi kanyonda epeyce iz biraktik: Saat
2’de dinlenmek igin durduk, zaten daha ileri gitmeye degmezdi.
Gece yuruyusjerinde El Chino gergekten bize yuk oluyor. [sayfa i96]
Ordu, ku§atilan 37 ki§ilik gerillaci grubunun geQi§ini engellemek i?in Serrano’da 250 ki§i bulundugu ve Acero ile Oro arasindaki bolgeye siginmi§ oldugumuz yolunda bir haber yayinladi.
Ama bu bir §a§irtmaca olsa gerek.
Yukseklik 2000 metre. [sayfa 197]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
183
E K LE R
arasinda. Toprak satin almasindan dolayi Coco Peredo en onemli kisj olarak goriiluyor. Gerillacilarla i§biriigi yapanlann tutuklandigi, kentteki kadinlann gerillacilara destek oldugu da bildirilenler
arasinda. Tania adi geciyor, takma ismi ve sahte kimlik belgesi
tasjdigi belirtilmi§. Tanya’nin kactigi soyleniyor, belki de bir tutuklunun verdigi ifadedir ashnda. ivan’in sozu gecmiyor. Monjc ve
Kolle’nin, Parti’nin gerillacilarla dayani§masi konusunda bir bildirileri yayinlandi. Lechin burada, ona gerillanin stratejik boyutian
ve senin tarafindan yonetildigi aciklandi. Bunlan co§kuyla kar§iladi.
Gerilla sava§i icin bircok ki§iyle baglanti kuracak ve destek arayacak. Ulkeye 20 gun yada bir ay icinde gizlice girecek ve orada
kalacak. Yakinda baglantilann nasil kurulacagi konusunda bilgi
verecegiz. Olanaklar elverdiginde ki§isel baglanti yararh olur. Uluslararasi Vietnam’a destek komitesi orgiitlemek amaciyla yapilacak cagnya senin imzani koymak icin iznine gereksinimimiz
var. Komite Bertrand Russel’in giri§imiyle kuruldu. Beige iyi ve
radikal. Gondermek isterdik ama bu ko§ullarda olanaksiz. Hemen yayinlanmasi gerekli. Pekcok onemli ki§i tarafindan onaylanacak. Bu orgut, ilerde Latin Amerika hareketine destek
saglayabilir. Bolivya’daki gerilla harekeUne geni§ capta uluslararasi kamu destegi saglamaya cali§iyoruz. Felicita... (Kutianz).
13.5.1967
[sayfa 213]
No 36
Ramon,
Ivan buraya hasta olarak geldi. Oturma izninin bitmesinden, alti gun once oradan yola cikmi§. De§ifre olmami§. Bu nedenle yine donebilir. iyile§ir iyile§mez geri donmesi icin olanak
arayacagiz. Rodolfo ile Pareja ideolojik saglamhklanni biraz yitirmekle biriikte iyi durumda sayihr, Rhea ise iyice zivanadan cikti.
Lozano mesaj gonderdi; onunla haberie§memiz iyi gidiyor.
Lozano, Rodolfo ile baglanti halinde. El Chino’dan aldigimiz son telgraf Camiri’den gonderilmis. ve Sanchez’in eline gecmi§.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
203
Onun La Paz’a geli§ini bildiriyor, yalniz, daha sonra kendisini goren olmami§. Debray’in serbest birakilmasi icin kampanya acacagiz. Tania’nin ve El Pelado’nun tutukluluklan ve durumlan
konusunda bilgimiz yok. Kolle, Rodolfo’nun gerilla birligine kabulunu ve olanaklar elverdigi olciide yardim istedi. Monje’nin durumu kotu, Parti yonetiminde kademesini indirecekler galiba. Gerilla
miicadelesi uluslararasi sayginhk ve devrimci hareketierin destegini kazaniyor. Hepinize selamlar. Biculo.
No 37
Ramon,
1) Puno’da gerilla cekirdeginin hazirlanmasinda ELN
sorumlusu perulu Capac, El Chino ile baglanti kuramadiklanndan ve ondan haber alamadiklanndan goru§umuzu ogrenmek
icin buraya geldi. Yonetimin bile§iminden sozetmeksizin ona
Bolivya’daki gerilla mucadelesinin onemini anlattik ve stratejik
icerigini acikladik. El Chino’ya, g6rii§ birligine varmak icin gerillacilarla baglanti kurmasini bildirdik. Sanchez destek gorevlerinde
yardimci oluyor. Buraya 20 adam [sayfa 2i4] gondermek ve gerilla
odagi olu§turma cali§malanni surdurmek icin yollanan 25 000
dolan almi§lar. La Paz’da, Sanchez, El Chino’nun goturdugunden
geriye kalan 48 000 dolan almi§. Bunu Capac’tan ogrendik. Ona
paraya dokunmamasini, El Chino ile gerilla orgutu arasindaki
anla§mayi beklemesini, Sanchez’i de §imdiki durumunda birakmasini soyledik.
Gerilla odagi hazirhklan cok yava§ ileriiyor: Qiftlikte ke§ifte
bulunan yalnizca be§ adam var. Silahlar 12 av tufegi ve Bolivya
sininndan saglanacak sava§ malzemesinden olu§makta. Bunlar
bir Z-B-30, dort karabina ve 2 hafif makineli tufek. Lima’da ELN
uyelerinin cogunlugu, propaganda ve orgut-lenmeyle ugra§iyor.
Eylem odagini orgutieme cali§masinin onemini onlara bildirdik.
2) Maspero, Debray’in durumunu ogrenmek ve savunmasiyla ilgilenmek icin oraya gidiyor. Kolle ile baglanti kurmayi deneyecek. Kendisine haber ula§tirmaya cah§acagiz. I§i bitince hemen donecek. Bilim ve edebiyat dunyasindan saygin ki§ilerin
204
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
destegini alarak, uluslararasi diizeyde, Debray’le dayani§ma kampanyasi ba§lattik.
3) §ili’den Telleria, Otero’ya yazarak, gerilla savasmin madenciler, fabrika i§?ileri ve ogrenciler arasinda kazandigi sayginhgi anlatti.
1 Mayis gosterilerinde gerilla miicadelesi alki§landi. Halkin
kurulu diizene du§manhgi giderek artiyor.
4)Lechin, §ili’de sorunlaria kar§ilasmami§, yetkililer kendisine iyi davraniyor.
5)Aldigimiz, dogrulanmayan haberlere gore, Paz, eski albay Seoane ile biriikte, OSNR’nin askeri kesiminin
destegiyle, Guayaramerin’de Ruben Julio’nun yonettigi
gerilla guglerine kar§i saldinya ge?meyi planhyor.
Selamlar. Ariel.
UHaziran
[sayfa 215]
No 38
Ramon,
4 Temmuz’da, Rodolfo’nun gonderdigi mesaji aldik. B.K.G
(Bolivya Komunist Gen?lik Orgutu) sekreteriiginden Fernandez
Villa getirdi. Ivan’in donu§unu bekledigini bildiriyor. §ifre anahtarlanni iyi bilen bir radyo operatoriine acele ihUya? duyuldugu belirtiliyor. Gerilla orgutuyle i§biriigi olanagindan sozediliyor ve adada
askeri durum hakkinda bilgi
isteniyor. Orgut Santa Cruz’da.....bolgelerinde ve Apollo’nun (?)39 guney kesiminde Sah§iyor.
30-40 ki§iyle yeni bir cephe olu§turmanin gerekli olup olmadigini soruyor. Drehea’nin gerilla kampiyla baglantisini kesUginden devre di§i kaldigini belirtiyor. Yankee elgiligi 50k i§lek. B.K. P.
‘nin adamlanni kendi saflanna gekmeye gabaliyorlar. Gonzalo’yu
da Amerika Birlesjk Devletieri’ne gezmeye gondermi§ler.
Parti, §ili sininnin siki denetim altinda tutuldugunu bildiriyor. Jorge sayesinde Partiyle anla§ma kusursuz. POR’nin Gonzalez sektoriiyle de olumlu g6rii§meler suriiyor. Yazi§malanmiz igin
iki adres gostermi§: Dr. Hugo Gollard F., Colon 555 ve Dr Jose
39
Soru i§areti ve noktalar, §ifrenin anla^ilamayan bolumleridir.
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
205
Guzman, Casilla 2203, La Paz. Rodolfo’nun mesaji burada bitiyor.
Rodolfo’ya gonderdigimiz cevapta §6yle dedik:
Mesajini aldik. Mariano i?in yeni bir radyo plani gonderiyoruz. Orada, ivan’la bulu§tugunuz yeriere artik gitmeyin, oturdugu yerin ogrenildiginden ku§kulaniyoruz. Bu yuzden geri
donemeyecek. Uygun zamanda, ba§ka bir arkada§ onun yerini
alacak. Giivenilir baglanti §ebekelerini bize bildirmen gerekli Sozunii ettigin bolgeleri iyice inceleyin. Yeni bir cephe a?mak i?in
ko§ullar elveri§li degil. Buna karar verecek olan Ramon’la acele
baglanti kurmaya ?ah§in. Getirdigi adamlarla kuguk eylem ve sabotaj hucreleri orgiitleyip eylemleri a§amah olarak (?) geli§tirin
(?). Diger taraftan Ramon’un verdigi talimata uygun bigimde aygitlOlu§turun [sayfa 216]
Eylulde, §ifre anahtarlanni iyi bilen bir radyo teknisyeni gonderecegiz. BKGO uyesi iken ELN’ye katilan bolivyali burslu 6grenci Eustaquio Mena bu ki§i. Istediginiz bilgi ile kabul ettiginizi
belirten mesajinizi, egitim gormek isteyen MNR uyelerinin listesini ve bunlarla ilgili bilgi gonderin. Rodolfo’ya gonderilen mesajin
sonu. Ivan’in yerini almasi igin, uzerinde 5ali§tigimiz bir Kubali
sava§5iyi du§unuyoruz. Birinci sinif belgelere sahip. Kasimda orada olacagini saniyoruz.’ Ivan’a gelince, burada bulunu§u sirasinda ortaya gikan bazi belirtilerden dolayi onu oraya gondermeyi
dogru bulmuyoruz.
Ivan’i §ili’ye gondermek iSin gerekli belgeleri hazirhyoruz.
Aralikta belki oraya varacak. 23 ki§ilik bir grup hazirhyoruz. Bunlann hepsi, buradaki burslu ogrenciler. % 90’i BKGO saflanndan,
geri kalanlarsa Spartakusgu yada bagimsiz. Hepsi de yuriitulen
mucadelenin bilincinde ve ELN’ye katilma isteginde. Iyi bir grup.
SSCB ve Qekoslovakya’da bulunan burslu ogrencileri de ELN’nin
rehberiiginde, mucadeleye kazandirmak i?in 5ah§iyoruz. Selam.
“Ya vatan ya 610m.” Her zamanki gibi: “Zafere kadar.”
A.
No 39
Ramon,
OLAS devrimci du§unceler i?in tarn bir zafer oldu. Bolivya
heyeti berbat. Gerillanin gikanna ters du§en konumlan savundu206
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
lar. Heyettekiler, BKP’nden Aldo Flores ve Ramiro Otero, PRIN’den
Mario Carrasco ve FLIN’den Dr Rlcardo Cano. Flores kendini ELN
uyesi olarak tanitmaya kalki§ti. Onu yalanlamak zorunda kaldik.
ili§kilerimiz soguk, tartismak iSin Kolle’nin adamlanni gondermelerini istedik. Dr. Cana, di§ hekimi Lozano’nun evinin arandigini,
kendisinin ka?ak oldugunu bildirdi. [sayfa 2i7]
Che Guevara
Bolivya Gunlugu
207