docUluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015
download 
Şikayet Transkript
Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015
Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Çeviri : FOLKLORDA İNTERNET Mİ, İNTERNET FOLKLORU MU?* (Çağdaş Folkloristik ve Sanal Gerçeklik) M. D. ALEKSEYEVSKİY (Çev.: Atilla Bağcı**) İnternet-folkloru teriminde “internet” ve “folklor” kelime birleşimi normal insan için paradoks oluşturmaktadır. Bu nasıl olabilir? “Folklor” kelimesi bizde arkaik, kadimlik, gelenek, eski kültür, eskinin korunması ile alakalıdır. “İnternet” kelimesi ise tam tersi, şuurumuzda çağdaşlık, yenilenme, ileri teknoloji, şehir yaşamı, yeninin kurulmasıyla bağlantılıdır. İnternet, folklor eserlerinde tanımlanmış olabilir mi? Folklor, internette tam yaşamla yaşayabilir mi? Folklorun bılinalar1, masallar, koşmalar, halk şarkıları olduğuna alışkın sokaktaki adam, bu sorulara mutlaka olumsuz cevap verecektir ve kendince de haklıdır. Geleneksel köy kültürü, şimdi internet ile hiçbir kesişme noktası olmamasına rağmen vardır ve gelişmektedir. İnternette bılinalar, koşmalar ve halk hikâyelerini bulmanın mümkün olduğu kastedilmektedir. Ancak bütün bunlar, kitaplardan veya folklor arşivlerinden ağa düşmüş olan “folklor eserleri”dir. Bu halk kültürünün yaşayan geleneği değil, onun yansımasıdır. Köylü ninelerin birbirlerine büyü metinlerini elektronik posta ile göndermeleri veya video-konferans sistemiyle koşmalar icra edecekleri de ihtimal dâhilindedir, ama henüz bu seviyeye ulaşılamamıştır. Son iki asırda yerli/ulusal bilimde aktif olmuş eğitim ve çağdaş şehir folkloru, internete oldukça yakın durmaktadır. Günümüzde şehir * (Kongreden Kongreye, İkinci Rusya Fokloristik Kongresi, Materyaller Kitabı, Moskova-2010, Sayfa. 151-168) ** Hacettepe Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümü Doktora Öğrencisi/AnkaraTÜRKİYE 199 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) sakinlerinin çoğunluğu internet kullanıcısı ve şehir folkloru geleneğinin taşıyıcıları oldukları aşikârdır. Fakat bu folklor internete giriyor mu? Orada ne şekilde var oluyor? Onu internet-folkloru diye adlandırmak mümkün mü? Cevaplardan daha fazla soruların ortaya çıktığı açıktır. Şimdilik folkloristler probleme hangi yönden yaklaşım sergileyeceklerini tartışıyorlar, daha girişken/açıkgöz insanlar ise çoktan internet-folklorundan para kazanmaya başlamışlardı. Next Media Group holding bünyesine dahil olan yenilikçi marketing/pazarlama acentesi Promo İnteractive 2007 yazında Netlor. Antologiya setevovo folklora (http://www.netlore.ru) internet projesine girmiş, sitenin kurucuları “arama ve toplama, sistematikleştirme ve detaylandırma, ağ bellekleri, virüsleri, internet-folklorunu muhafaza etme ve popülerleştirmeyi” amaç edinmişlerdi. 2007 yılı sonunda sayfadaki materyallere göre Pyatnitso. Antologiya folklora Runeta (Cuma. Runet folklor Antolojisi) (Pyatnitso 2007) kitap “internet-folkloru hakkında ilk kitap” olarak ağda etkin şekilde reklamı yapılmıştır. Bir yıl sonra aynı ekip kitabın devamını hazırlar: Ura, Ponedelnik. Praktiçeskoye Rukovodstvo po Vıjivaniyu vı Ofis (Urra, Pazartesi. Ofiste Pratik Canlı Kalabilme Yöntemi) (Ura 2008), aynı şekilde bu da geniş bir okur kitlesine ulaştı. A.S.Kargin ve A.V.Kostin İnternet ve Folklor (2009) kitabının önsözünde “Pyatnitso” kitabını değerlendirerek şunları yazmıştır: “İnternet-folklorunun manasını kavramaya adanmış Rubrik’in makalesi, 2006 yılında yayımlanmış olan Birinci Folkloristik Kongresi raporlar kitabının III. cildine girmiştir, folklora yaklaşan ağsal yaratıcılık problematiği alanında izci olarak görülmeye imkân vermektedir” (Kargin, Kostina 2009: 9). Gerçekten de Rusya’da2 internet-folklorunun öğrenilmesi ve bilimsel olarak manasının kavranması için önemli bir teşvik yaptığını kabul etmemek mümkün değil. Rus devlet folklor merkezi organizasyonun faaliyeti başladı: 2007 Kasım ayında “Folk-artnet: Yaratıcılığın Yeni Ufukları. Gelenekten Sanallığa” konferansı yapıldı, daha sonra bu konu hakkındaki seçilmiş makaleler Traditsionnaya Kultura (Geleneksel Kültür) bilimsel almanağında yayımlandı (2007, No.3) ve bilimsel makaleler iki kitap olarak yayımlandı: “Folk-art-net: Yaratıcılığın Yeni Ufukları” (2007), “İnternet ve Folklor” (2009). 200 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Ancak mesele şu ki, Netlore projesinin kurucuları internetfolklorunun bilimsel açıdan öğrenilmesiyle uğraşmıyorlardı, onların amacı, interneti ticari amaçlar için kullanmaktır. 2008 yılı Nisan ayında “Pyatnitso” kitabının redaktörü Aleksandr Gagin İnternet ve Busines konferansına “İnternet-Folklor – Virüs, Reklam Düşüncesi Kaynakları” konusunda bir raporla katıldı. Raporu, sanal ağda pahalı değil ama etkili reklamların yürütülmesi için internet-folklorunun yaygınlığı mekanizmasının nasıl kullanılacağı hakkında idi. Netlore projesi yapımcısı Timofey Bokarev onun perspektifini şöyle önerdi: “Biz sanal folklor konusunu sadece popülerleştirme değil, onu ticari “raylara” oturtmak niyetindeyiz. İnternet-folklorunda temel projelerin geniş kitleler ve reklam vericilerin arayışında ilgi çekici yapacağından eminiz.”3 İnternet-folklorunun kullanımında para kazanan reklamcıların “rüşvet almalarına” hiddetlenmenin manası yoktur. Bu onların işidir ve işlerini de profesyonelce yaptıklarını söylemek gerekir: onların kitapları, yüksek değerine rağmen ofis çalışanları tarafından aktif olarak satın alınmaktadır. Önemli bir başka nokta da Netlore projesinin başarısı, internet-folklorunun soyutlama değil, gerçek olduğunu göstermektedir. O sadece mevcut olmakla kalmıyor, öylesine popülerliğe sahiptir ki, onu ticari olarak kullanmak mümkündür. Profesyonel halkbilimciler buna ne cevap verebilirler? Şimdilik onların girişken/açıkgözlü tüccarlardan geri kaldıklarını belirtmek gerek. İnternet-folkloru ile sistemli şekilde çalışan yerli araştırmacılarımız henüz çok azdır, bu nedenle halkbilimciler arasında folklorun internette var olamayacağını kabul eden şüpheciler çoktur. Neticede çoğu yazar meslektaşlarının dirençlerine galebe çalarak, bütün güçlerini internetfolklorunun var olduğunu ispat etmeye, aynı şekilde onun genel özelliklerini tasvir etmeye yönelttiler4 (Rukomoynikova 2004, 2006, 2007; Rozin 2007; Kargin, Kostina 2007a; Kargin, Kostina 2007b; Tihomirov 2008). Ağlardaki folklorla ilgili folkloristik camianın ataleti sadece Rusya’ya has bir özellik değildir. İnternet-folklorunun bilimsel olarak araştırılması süreci birçok ülkede devam etmektedir (bu alanda lider ülkeler – ABD, Brezilya, Estonya, Litvanya, Fransa, Macaristan), ancak burada “internet-folkloru” hakkında çok sayıda çalışmalar (bazen – bu 201 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) kültür olgusuna olması gereken ilgiyi göstermeyen meslektaş-bilim adamlarına şikâyetlerle, aynı şekilde “onun daha yoğun araştırılması” çağrısıyla) tasvir edici raporlar ortaya çıkmaktadır (Kozma 1995; Biebuyck 2000; Valoviç 2000; Brinkerhoff 2003); Krikščiūnas 2004; Arroyo Redondo 2006; Kravczyk-Waasilewska 2006; Marques de Melo 2006; Blank 2007; Sava 2009). Bu çalışmalardan çoğu bu konuya dair ince mülahazalar ve kıymetli değerlendirmeler içermektedir, ancak şu önemli anı da tespit etmemek olmaz: bu eserlerin yazarları fiili olarak birbirlerine gönderme yapmıyorlar, devamlı olarak aynı fikri tekrar ediyorlar, yani tekrar tekrar “Amerika’yı keşfediyorlar”. Örneğin, genel internet kullanıcıları yazılı ve sözlü iletişimin elementlerini kendilerinde topladıklarını kabul ediyor, ortaya konulanlar yerli ve yabancı onlarca makalede5 tekrarlanıyor, böylece öncüllerine hiç atıf da bulunulmuyor. Açıkça görülüyor ki, çoğu araştırmacılar internet-folklorunun bir araştırma konusu olmadığı şeklindeki klişenin esaretinden kurtulamamaktadırlar. Onların aklına, bu konuyla bu güne kadar çalışanlar olduğu gelmiyor ve kendilerini “öncüller” olarak sunuyorlar. Ancak gözlere bakmak lazım – internet-folkloru alanında “öncüller” devri daha 90’lı yılların sonlarında kapanmıştır. Günümüze kadar “İnternet ve Folklor” konusu hakkında farklı ülkelerin bilim adamlarınca muazzam miktarda makale, onlarca monografi6 ve birkaç düzine bilimsel kitap yazılmıştır.7 Şimdi internet-folkloru üzerine “temiz bir sayfadan” yazmak pek haklı olmuştur. “Genel internet folkloru” hakkında düşüncelerden hareketle ve deneyime haiz düşünceyle onun farklı formalarına yönelik kati analize ait düşünceler umut verici görünüyor. O zaman internet folkloru hakkındaki halkbilimcilerin tartışmaları kendi kendine kaybolacaktır. Şunu da belirtmek gerekir ki, bu konu hakkında bazen karşıt ve tutarsız olan çalışmaları meslektaşların faaliyetiyle yukarıda zikredilen kötü tanışıklıkla kısmen açıklamak mümkün. Farklı terminolojik ihtilaflar bir göstergedir: bu güne kadar internette folklor formları araştırmacıları arasında, özellikle, onların öğrendiklerini karşılayacak bir terim bulunmamaktadır. Rus bilimsel geleneğinde internet-folkloru daha yaygındır (Kargin, Kostina 2009; Lanskaya 2009; Alekseyevskiy 2009; 202 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Vlasova 2009; Suslova 2009) ve ağ folkloru (Raçenko 2007; Rozin 2007; Frolova 2007a; Metalnikova 2009; Petrova 2009; Calilova 2009), şu terimler de kullanılmaktadır: sanal folklor (Rukomoynikova 2004; Lutovinova 2009) ve internetlor (Neklüdov 2003). Yurtdışındaki popüler terimler ise internet fokloru ve netlore, computerlore (Beatty 1976), computer folklore (Brunvad 2000), virtual folklore (Valovic 2000), cyberlore (Biebuyck 2000; Brinkerhoff 2003), e-Folklore (KrawczykWasilyevska 2006), digital folklore (Miller 2008). Bu mesele üzerinde detaylıca duracağız. İnternet Folkloru Nedir? İnternet-folklor düşüncesi kendisi paradokstur; bir taraftan, araştırmacıların ilgisini çekmekte, tahayyülü tahrik etmekte, diğer taraftan onları çıkmaz sokağa sokmaktadır, zira bizzat araştırma konusu fevkalade hayali bir çerçeveye sahiptir. Diğer bir ifadeyle, çoğu halkbilimcisi internet-folklorunun var olduğundan emin ve onu öğrenmek istiyor, ancak sarih düşünce şu, peki, “genelde olmayan bu şey nedir?” Bazı araştırmacılar, internet-folkloru hakkında derinlemesine makaleler yazmak niyetindeler ve felsefe doktoru T.İ.Suslova’nın8 son çalışması buna örnektir (Savçenko, Suslova 2008; Suslova 200). Eğer “genel internet folkloru” hakkında zayıf ve saçma teoriler çıkarma çabalarını bir kenara bırakırsak, o zaman bu olayı dört temel stratejiye ayırmak mümkün. Birinci yaklaşıma göre internet-folkloru, internette yer alan geleneksel folklor janrlarının ürünleridir, kaide olarak yeni bilgisayar teknolojileri anlatılmaktadır: hacker hikayeleri, JJ koşmaları, sistem yöneticileri hakkında atasözleri, vd. (Rukomoynikova 2004, 2007; Bıstrova 2009; Metalnikova 2009; Çikalova 2009). İnternet-folklorunun şöyle sarih bir yorumu daha vardır: folklor kültüründen geleneksel form alıntılanmakta ve internet-kültürü sanki onu yeni içerikle doldurmaktadır. Böyle bir yorum çağdaş folkloristikte metodolojik gayeye uygun düşmektedir, buna uygun olarak da ilk sırada - geleneksel ile çağdaş folklor formlarının genetik bağı bulunmaktadır. Bu tabloya göre araştırmacıların esas vazifesi geleneksel kültür için karakteristik olan unsurların çağdaş materyallerde araştırmaktadır: araştırmacı, eğer 203 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) onlar yeni ortamda ciddi değişimler yapmıyorlarsa “gelenek” hakkında, eğer değişimler varsa o zaman “yenilikler” hakkında konuşabilir. Böyle bir yaklaşım hiç şüphesiz, çağdaş şehir kültüründen ziyade geleneksel köylü kültürüyle çalışmaya daha çok alışmış halkbilimciler için daha uygundur. Kendisi için yeni materyalde “tanıdık çizgiler” bularak, o, kendisini rahat hisseder, üstelik genetik süreklilik tezi “tasvir edici” olmayıp, “analitik” makale yazmasına yardımcı olacaktır. Ancak gerçekten böyle bir metodolojik model, açıklayıcı potansiyele sahip midir? Materyalle olan yakın aşinalık bu konuda şüpheler doğuruyor. Örneğin, T.V.Bıstrova, internette (Kolobka ve bilgisayar, Yatırımcı hakkında, Rastamanovlar hakkında, birinci sınıflar hakkında vd.) masalları analiz ederek, “bu yeni folklorun henüz tam bir ölçüde kendi sınırlarıyla tespit edilemediği, ancak geleneksel masalların hatlarının büyük kısmının muhafaza olunarak yeni bir yaygınlığa ulaştığı, hatta azami şekilde klişeleştiği ve asrileşmiş olduğu” sonucuna varmıştır (Bıstrova 2009: 170). Bu durumda sürdürülebilir gelenek ve “geleneksel masal çizgiler”nin muhafaza edilmesi hakkında konuşmak mümkün olabilir mi, bu çok keskin bir durumdur? İlk olarak, T.V.Bıstrova’nın incelediği oldukça fazla sayıdaki internet-masalları, folklora değil, edebi masallara (örneğin, içinde yüzdüğü gölün mazotla kaplı olduğu için böyle sakat olan Çirkin Ördek hakkındaki ekolojik “masal”) göndermeler vardır. İkinci olarak, folklor kökenli masallar, internette, “canlı folklor eserlerine” değil, resimli çocuk kitaplarından yeni versiyon yazarlarına aşina olan “çağdaşlığa” dönüşmektedirler. Nihayet, her şeyden önce internette, sadece “yeniçağın masalları”ndan ziyade, klasik masal süjelerinin mizahi “değişiklik”lerinin var olduğunun altını çizmemek mümkün değil. Bu bağlamda, “çağdaş alanda masalların varlığı gibi internet” hakkında değil, “internet ağlarındaki masal parodileri” hakkında yazmak daha doğru olabilir, aynen A.A.Çikalova’nın yaptığı gibi (Çikalova 2009). Aslında benzer türlerin çoğunluğu (örneğin, sistem yöneticileri hakkında koşmalar veya heackerlar hakkında bılinalar) folklor geleneğiyle dolaylı ilişkiye sahiptirler. Genellikle bu yazar parodileri ve edebi stilizasyonları, yeni metnin yapım enstrümanlarından sadece biri olarak 204 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) belirli düzeyde başarılıdırlar. Diyelim ki, koşma janrı gündelik yaşamında koşma söylemeyen çağdaş şehir gençliği için daha az bilinir bir türdür. Ancak bu janra ait eserlerle tanıştıktan sonra, o belki, parodi oluşturmak için koşma türünü kullanacak, bu durumda yeni içeriğiyle “folklor” formaları tezatlığı sayesinde komik efektler oluşacaktır.9 Belirtmek gerekir ki, benzer tarzdaki metinlerin çoğunluğu “bir defalık” eser olarak yaygın şekilde internette yer almıyor: yazar metni oluşturuyor, onun ağa yerleştiriyor, ziyaretçiler sayfada onu okuyorlar, gülüyorlar, ancak çok nadir hallerde onu göndermeye başlıyorlar. İnternet-folklorunu incelemeye ikinci yaklaşım, folklor ve “bilgisayar kullanıcılarının” (veb-tasarımcıları, sistem yöneticileri, programcılar vd.), profesyonel toplumun geleneği, bilgisayar ve internetle bağlantılı faaliyetin bir ilgi nesnesi olarak ortaya çıkışını kapsamaktadır (Şumov 2003; Voytsitska 2005; Frolova 2007b). Benzer yaklaşım kabul edilebilir olarak görülür, ancak oldukça dardır. Hiç şüphesiz, “bilgisayarcılarda”, diğer çoğu profesyonel toplumlarda olduğu gibi, kendi jargonu, kendi gelenekleri, kendi “folkloru” vardır, ancak interneti sadece onlar kullanmıyorlar. Ağdaki tüm diğer kullanıcıları reddetmek, internet folklorunu yayıcılar ve taşıyıcıları haklı çıkabilirler. Çağdaş kültür olayı olarak internet folklorunun sınırlarını belirlemeye olan üçüncü yaklaşımı değiştiren araştırmacılar, internette bulunması mümkün olan şehir folkloruna ait her türlü metinleri ona ait sayarlar (Verner 2003; Borodin 2007, 2008; Krasikov 2009; Samodelova 2009). Bu mantıkta, internette yer alan bütün anekdotları -sözlü formda olsun ya da olmasın- internet folkloru olarak kabul etmek gerekir. Böyle bir yaklaşımın yeterliliği açıktır: folklorun olduğu yerde internetin de olduğu hemen anlaşılmaktadır. Bu arada, materyalin daha dikkatli analizinde araştırma nesnesinin belirlenmesinin basitliği ve açıklığı o kadar da sarih değildir. İnternet folklorunun anılan nitelemesini destekleyen halkbilimcilerin karşı karşıya geldikleri metot problemlerini aynı anekdot örneklerinde incelemek uygun olacaktır. Örneğin, çok meşhur Çeburaşka ve Krokodil Gena adlı çocuk anekdotu metnini ele alalım. Polis, Gena’yı durudur: “Gena, Çeburaşka ile bisiklette gitmektedir. Çeburaşka, direksiyonda oturmaktadır. 205 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Karşılaştıkları polis onları durdurur ve “Bunu direksiyondan indir/çıkar (burada direksiyondan ifadesi Rusça olarak “sı rulya” şeklindedir). Çeburaşka “Ben srul değilim, Çeburaşka’yım” diye gücenik olarak cevap verir (Snimite etovo sı rulya: Bunu direksiyondan çıkar/indir; Srul’dan bunu indir/çıkar – şeklinde anlaşılır; Hacivat’ın söylediklerini yanlış anlayan Karagöz gibi –ç.n.)” Bu makalenin yazarı aktif olarak bu konunun 1980’li yıllarında onlarında sözlü formda aktif olarak var olduğunu hatırlatıyor, yani bu anekdot kendi kökenine göre internet ve internet kültürüyle hiçbir ilişkiye sahip değildir. Aynı zamanda yazar tarafından 2009 yılı Kasım ayında “Ben srul değil, Çaburaşka’yım” (Ya ne sırul, a Çeburaşka) anahtar cümlesiyle Yandeks’te yapılan aramada bu anekdotun farklı varyantlarında binden fazla internet sonucuyla karşılaşılmıştır. Bu sadece anekdotların yazı dizisiyle olan siteler değil, internet-günlükleri (bloglar), tanıdık siteleri, sosyal ağlar, farklı tür forumlardır. İsteği girdikten sonra arama motorunun verdiği kaynaklar arasında A.S.Arhipova’nın “Rolevıye Strukturı Detskih Anekdotov” (Çocuk anekdotlarının rol yapısı) adlı bilimsel makalenin internet-versiyonu da görülmektedir, aranan anekdot araştırma materyallerinden biridir. Bu şekilde, “srul” hakkındaki anekdotun internet ortamında çok geniş bir dolaşıma sahip olduğu belirtilebilir. Ancak bu koşullar, onu internetfolkloruna dâhil etmek için yeterli midir? Bu soruya cevap vermek sanıldığından daha zordur. Bizim bakış açımıza göre, bu durumda internet ortamında anekdotun var olması ikinci sözlü varlığa dâhildir. Gelenek taşıyıcılarının çoğunluğu bu anekdotun çocukluğunda internet yardımı olmadan, şimdi ise bahse konu metnin ağa yerleştirilerek yayıldığını öğrendiler; onlar daha sonra derleme faaliyetinde “kendi kendine kayıt” diye adlandırılmaktadır. “Srul” anekdotu için sözlü var oluş, hareket noktası ve tabii şeklidir, kâğıt üzerindeki kayıt veya internetteki yerleştirme onun ikinci var oluşudur. Kültürün paralel katmanından bir örnek verelim: A.S.Puşkin’in şiiri “Sizi sevdim” (Ya vas lubil) aynı şekilde çok sayıda siteye yerleştirilmekte, bloglara konulmakta ve elektronik posta ile gönderilmektedir, ancak bu eser ağ edebiyatı eseri, Puşkin de internet-şairi olmamıştır. Bu durumda spesifik internet-folkloru hakkında değil, internetteki “mutad” şehir 206 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) folklorunun varlığı hakkında konuşmak daha adilane olur (Alekseyev 2009). Nihayet, internet-folklorunun varlığında internet-iletişiminin üstünlük rolü hakkındaki tasavvurun temelindeki unsurun sınırlarını belirleyen dördüncü yaklaşım. Daha basit söyleyişle, öncelikle ağda var olan ve yaygınlaşan folklor formları internet-folkloru olarak bilinmektedirler (Radçenko 2006; Frolova 2007a; Lutovinova 2007; Vlasova 2009; Lanskaya 2009; Lutovinova 2009). Öyle görünüyor ki, internet-folklorunu belirlemenin bu tür prensipleri bu olayın daha yüksek düzeydeki spesifikliğini yansıtmaktadır (altını çizelim, dünya bilimi internet-folkloru anlayışına daha yakın), ancak bu durumda onun çerçevesinin de fevkalade sınırsız olduğunu söylememek olmaz. Yukarıda yazılan bütün metodik yaklaşımlar, şu veya bu dereceye kadar, klasik folkloristler tarafından işlenmiş daimi janr sınıflamasına dayanmaktadır. Bilinen janrlar (masallar, koşmalar, anekdotlar vd.) araştırmacıya “folklorik” bir işarettir, ona “geleneksel folklor janrlarının modifikasyonu” hakkında bilgi aktararak kendisine güven vermektedirler (bkz., örneğin Metalnikova 2009). Eğer tetkik etme, internet-kültürünün geleneksel formlarını dönüştürüyorsa, o zaman araştırmacılarda böyle “ipuçları” olamamaktadır. Örneğin, kitlesel okuyucuya hazırlanmış (Pyatnitso. Antologiya Folklora Runeta) kitapta internet-folklorunun esas formları arasında fotoshoplar diye ayrılmaktadır (Pyatnitso 2007). Fotoshop – daha komik yapmak amacıyla bir tasviri grafik tasarımda rakamsal çalışmanın sonucudur (popüler editör Adobe Photoshop’a isim göndermesi yapılmaktadır). Kural olarak, forumda veya tematik ortamda katılımcılardan biri orijinal bir tasvir yerleştiriyor ve arzu eden herkesin buna shop yapabileceği belirtiliyor, ondan sonra ilgili kullanıcılar tarafından benzer resimlerden komik “değişiklikler” yapılmış bir miktar fotoshop ortaya çıkartılmakta/ yerleştirilmektedir. Geleneksel kültürde az ya da çok yeterli analog fotoshop bulmak mümkün görülmemekte, bundan dolayı Rusya’da bu güne kadar internet-kültürüne ait bu parlak fenomen hakkında ciddi hiçbir folkloristik veya antropolojik araştırmanın olmamasında şaşırtıcı bir nokta yoktur.10 Eğer geleneksel folklorda analoglar yok ise acaba o 207 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) zaman genel fotoshop fikri internet folkloruna ait kabul edilebilir mi? Belki, olabilir. Mesele şu ki, fotoshop ağda teşekkül ettiği ve dolaştığı yasalara göre oluşmakta ve yayılmaktadır; internet-folkloru formu geleneksel kültüre (örneğin, internet-anekdotları ve bilinen çağdaş bir olaya hakkındaki şakalar) daha yakındır. Böyle bir internet-folklorunun oluşma ve yayılma mekanizması D.A.Radçenko’nun çalışmalarında çok iyi tasvir edilmişlerdir (Radçenko 2006, 2007, 2009). Gördüğümüz gibi internet-folkloru ağ kültürünün bir parçası olarak geleneksel folklordan farklılık göstermektedir ve onun öğrenilmesinde de oldukça fazla metodolojik problemler ortaya çıkmaktadır. Araştırmacı için sadece yeni ve alışık olunmayan formların konusunun sınırlarını da tayin etmenin zorluğunu eklemek gerekiyor. Örneğin, “olağan” internetanekdotunu açıkça ayırmak oldukça karmaşıktır. Yukarıda vurgulandığı üzere olağan “sözel” anekdot internette olabilir, ama bu onun için ikinci var oluş ortamıdır. Ancak ağda pratik olarak anlatılamayacak tarzda anekdotlara rastlamak mümkün. Dilbilimci O.V.Frolova bu konuda şöyle yazmaktadır: “İnternet, işitsel değil görsel algılama olarak kabul edilen sanal anekdotu şekillendirmektedir, yani anekdot anlatılan ve dinlenen değil, yazılan ve okunandır. <…> Sanal görsel ağ anekdotu ayırıcı işaretlerle tanınabilir: onların geleneksel sözlü formda çıkışları mümkün değildir; onların anlatımları sözlü metnin yoğun yüklenmesi nedeniyle güçtür; sözlü icradaki komik etkiyi metin ile kaybediyor” (Frolova 2007a: 31). Benzer anekdotların tasvir edilen hususiyetleri, onların güvenli şekilde internet-folkloruna ait kabul edilmesine imkân vermektedir; benzer metinler için internete yer almasının ilk olduğu açıktır. Aynı zamanda sanal ağda ilk defa ortaya çıkan anekdotların da sarih şekilde var oluşları ve geniş bir yaygınlığa sahip oldukları görülmekte; ancak O.V.Frolova görsel özgeliğin onlar için karakteristik olmadığını yazmaktadır. Form bakımında onlar normal “sözel” anekdotların kayıt metinlerden farklı değildir, ancak ortaya çıkış ve var oluşu bakımdan onları internet folkloruna dâhil etmek gerekir. Bu durumda internette “olağan” anekdotlar ile spesifik “ağ anekdotları” arasındaki sınırın tamamen belirgin olmadığı açıktır. 208 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Biz internet-folklorunun tespitine yönelik olan temel araştırma yaklaşımlarını tasvir ettik ve konunun fevkalade verimli olduğunu belirledik. Bütün bu süreçte biz, çoğu araştırmacıların yaptığı gibi senkronizm/eşzamanlılıkta bahse konu olguyu inceledik. Bu arada genel internet-kültürü ve internet-folkloru önemli dinamiklere de sahiptirler (bu alandaki bilimsel çalışmalar hızla eskiyen eğilimlere sahiptir), onları da tespit etmek gereklidir. Bu şekilde internet-folklorunun araştırılmasına bakış açısında geniş bir perspektif oluşmaktadır. İnternet-Folkloru ve Onun Taşıyıcıları Kitlesel şuurda internet (bazı bilimsel çalışmalarda) her şeyin ve herkesin olduğu global şekilsiz bir yaygınlık olarak görülmektedir. Bu arada internet, kullanıcısız var olamaz: bu sadece bir kabuktur, onun kullanılması, insansız ve yaşamsız komünikasyon ve enformasyon ortamıdır. Gerektiği gibi internetin kurucuları, taşıyıcıları ve müşterileri olan ağ kullanıcılarına dikkat göstermeden internet-folklorunu kendi başına inceleme düşüncesi yoktur.11 Rusya’da internet takipçisinin sosyolojik araştırması düzenli olarak uzun yıllardır yürütülmektedir. O araştırmaların verilerine göre Rus kullanıcısının ortalama istatistiği suretinin değiştiği düşüncesini ortaya koymak mümkün. Bu dinamiği “Toplumsal Düşünce Fonu” 2002-2009 yıllarına ait araştırmaları materyallerinde inceleyelim (http://www.fom.ru). 2002 yılı sonbaharında Rusya’nın yetişkin nüfusunun % 8’i altı ayda bir kere internet kullanmış, bütün kullanıcıların %20’inden fazlası tek bir şehir – Moskova’da yaşayanlardan oluşmaktadır. Araştırma sonuçlarının ilave verileri, o dönemin ortalama kullanıcılarının örnek portresini oluşturmaya imkân vermektedir: erkekler (% 61) 18 – 34 yaş arası kullanıcılar (% 68), yüksek eğitim veya orta düzey mesleki eğitimi almış (% 69), ortalamanın oldukça üzerinde gelire sahip olup büyük şehirde yaşamaktadır. 2009 sonbaharına doğru durum fevkalade değişmiştir. Şimdi altı aydı bir kez internete giren Rusların oranı % 32 civarına yükselmiş, bölgelerde de kullanıcı sayıları bariz şekilde yükselmiştir: kullanıcıların % 75’inden fazlasını küçük ve orta büyüklükteki şehir halkı oluşturmaktadır, 209 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) aynı şekilde köy halkı da dâhil olmuştur. Şimdi aktif olarak kadınlar ( % 49), erkeler (% 51), 35 yaş üstü kullanıcılar (% 40) interneti kullanmaktadır. Ancak önceki gibi kullanıcı kitlesini yüksek eğitim veya orta düzey uzmanlık eğitimi almış, ortalamanın üstünde gelire sahip kitle oluşturmaktadır (% 76). Verilere ilk bakışta genel göstergelerin çok büyüdüğü görülüyor; 2009 yılı sonuna göre Rusya nüfusunun üçte birinin nadiren de olsa internet kullandığını kabul etmek gerekir, o zamanda nüfusun % 68’inin teknolojik gelişmenin bu cephesinden uzak olduğu görülmektedir. Günümüze kadar internetin aktif ana kullanıcısını yüksek eğitim görmüş ve iyi gelire sahip şehirli genç kesim oluşturmuştur. Onlar internetfolklorunun esas taşıyıcıları idiler ve halen de öyledirler.12 İnternetin kullanıcısının büyüdüğünü görüyoruz, ama burada nitelik ilişkisi o kadar güçlü değişmemektedir. Ancak sadece internet kullanıcısı insanların profillerini çıkarmak değil, onların orada neler yaptığını da vurgulamak önemlidir. Bu bağlamda yapılan diyakronik analiz radikal değişiklikleri göstermektedir. İnternet dünyası gelişiminde devrim 2000’li yıllarında ortasında cereyan etmiştir. Web kaynaklarının kuruluşuna olan yeni yaklaşım Web 2.0 adını almıştır. Bu terim 2005 yılında yayımlanan Tim O’Reyli’nin “Web 2.0 nedir?” makalesinden sonra popüler olmuştur (makale için bkz. O’Reilly 2007). Web 2.0’nin ana prensibi internet-kaynakları içeriğinin redakte edilmesi ve kurulmasında kullanıcıları olaya çekmeyi kapsamaktadır. Kullanıcıların suskun ziyaretçi (en iyi ihtimalle o foruma veya ziyaret sayfasına kendi değerlendirmesini bırakabilir) rolünü oynadığı siteleri programcılar önceden kurmuşlardır, o durumda programcıların önünde, kullanıcıların kendilerinin kuracakları veya kendilerine ilginç gelen içerikleri yerleştirebilecekleri sayfa-platformları kurmak ana görev olacaktır. Web 2.0 dönemi kaynaklarının klasik numuneleri klasik blogları oluşturdular (internet-günlükleri): programcılar, onlar için platform kuruyorlar ancak günlüklerin idaresiyle sıradan kullanıcılar ilgilenmektedir. Rusya’da 2000’li yılların ikinci yarısında toplumsal 210 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) yaşama büyük etki gösteren blog-servis LiveJournal.com (Jivoy Jurnal veya JJ daha yaygın) Rusya’da fevkalade popülerlik kazandı (Metalnikova 2007; Gornıy 2009). Rus internet kullanıcısının çoğunluğu sosyal ağlara (en popülerleri - Odnoklasniki.ru ve VKontakte.ru), aynı şekilde kullanıcılara internete fotoğraf, ses ve video-materyalleri (ana kaynak – videohosting YouTube) yerleştirme imkanı veren farklı medya-servislere yöneldiler. Bütün bunlar Web 2.0 döneminin kaynaklarıdır. Bu devrimin neticesi olarak Web 2.0, normal kullanıcıların internet-aktivistleri formunu ciddi şekilde değiştirdi. Önceden kullanıcılar esas olarak teknik uzmanların dar bir grubu tarafından oluşturulmuş içeriğin pasif müşterileri idi, şimdi ise özel olarak hazırlanmış internetplatformları içeriğini doldurarak kendileri hakkında daha çok bildirimde bulunma imkânları ortaya çıkmıştır. Bunun internet-folkloruyla nasıl bir ilişkisi var? Doğrudan. Dar bir uzman-bilgisayarcılar çevresi uzun süre internet-içeriğinin esas kurucuları olmuştur; özellikle 1990’lı yılların sonu ve 2000’li yıllarında başlarında. İnternette onların oldukça fazla profesyonel folklor ve sözde folklor yaratmaları (DOS atasözleri, hacker koşmaları vd.) ortaya çıkmıştır. Özellikle onlar arasında internet-folklorunun erken formları doğmuştur. Web 2.0 kaynaklarının ağda ortaya çıkması ve popülerlik kazanmasından sonra normal internet kullanıcılarının geniş bir kitlesi söz hakkı elde etti, ama durum fazla değişmedi. Önceki internet-elitinin biraz geri çekilmesi gerekti, ağ suretini normal kullanıcılar belirlemeye başladılar (“çayniki”, bilgisayarcıların terminolojisine göre). “Çayniki gidiyor: Runet sureti değişiyor” bu süreç hakkında İngiliz Kültür bilimcisi Anna Boulz’un makalesi böyle adlanmaktadır (Boulz 2009). “Çayniki” beraberlerinde internete kendi folklorunu, ortalama internet kullanıcısının sınırlı yaşamı olan çağdaş şehir folklorunu getirmişler. 2000’li yılların ikinci yarısında “olağan” şehir folklorunun internette var olan metinlerinin sayısı hızla artmıştır; her şeye rağmen, bu süreçte blogların popülerliği anahtar rol oynamıştır. İnternet-folkloru değişmektedir, o daha az “gizemli” ve kitlesel hale gelmekte, hatta internet-ortamı sınırlarının arkasına, gerçek dünyaya geçmekte, bu efsanevi Medved tarafından yapılmış ve cereyan etmiştir (Murayeva, 211 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Muhayeva 2007; Schmidt 2008; Burkhart, Schmidt 2008; Burkhart, Schmidt 2009). Biz, araştırmacılar için çok önemli olan internet-folklorunu ve internette folkloru ayırt etmenin çok önemli olduğunu göstermeye çalıştık. İnternet, birincisi için var oluşunun ilk ortamıdır, ikinci için – ikincil ortam. İnternet-folklorunun öğrenilmesi metodolojik planda oldukça karmaşıktır, çünkü onun şekilleri halkbilimciler tarafından çok iyi şekilde öğrenilmiş geleneksel folklordan keskince ayrılmaktadır. Aynı zamanda bu alanda bir dizi perspektif gelişmeler mevcuttur, folkloristik’in bu yöneliminin perspektifleri tamamen gökkuşağı gibi renkli görünmektedir. İnternetteki normal şehir folklorunun varlığının öğrenilmesi metodu henüz çalışılmış değildir, ancak belirtmek gerekir ki, çoğu halkbilimci kendi derleme faaliyetlerinde interneti kullanmaya alışmıştır. Örneğin, ağdan alınmış metnin analizi için kullanılan anekdotlara göre bunları çağdaş çalışma olarak adlandırmak zor. Ancak çalışmada internetten folklor materyalleri derlemek ve kullanmak hemen her zaman karmaşa ve sistemsizlik getirmektedir. Çağdaş halkbilimcilerin önündeki aktüel vazifelerden biri, bu yetersizliklerin giderilmesi, derleme için metodolojik temeller kurma, internette şehir folkloru kompleksinin metinselliği ve sistemleştirmek olmalıdır. NOTLAR 1 Bılina: Destan, kahramanlar hakkında Rus halk şarkısı (Ç.N.) Adil olmak için belirtmek gerekir ki, gerçekten bu alanda önceki çalışmalar tasvir edilen olaylardan 10 yıl öncesinde çıkmıştır. Konu İsrailli araştırmacılar H.Bar-İtshak ve L.Fialkova’nın “Folklor i komputer: kı postanevke problemı” adlı küçük makale hakkındadır ki, bu makale Rusça olarak İnternette folklor hakkındaki ilk çalışmadır (Bar-İtshak, Fialkova 1996). Bu konu üzerine İngilizce bilimsel çalışmalar daha erken ortaya çıktı: 1990 yılında Jhon Dorst’un anekdotlarla elektronik postalar (Dorst 1990), makalesi çıktı, bir yıl sonra Brus L. Meyson’un “Ağ Folkloru Formu Olarak Suratlar” makalesi yayımlandı (Mason 1991). Ancak bu sınır değildir, bilgisayar folkloru hakkında makaleler daha internetin doğuşuna kadar Amerika’da çıkmıştır (Beatty 1976; Fox 1983). 3 http://www.promo.ru/2373 2 212 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) 4 Ukraynalı kültür bilicisi G.Y.Krasnokutskiy’nin “İnternette gülümseme – folklor değil, fakelore, NET” olduğunu ispatladığı makalesi de aynı istikamettedir (Krasnokutskiy 2003). 5 Ulusal bilimde bu konu detaylı olarak O.V.Lutovinova ve A.A.Pançenko’nun çalışmalarında açıklanmıştır (Lutovinova 2008; Pançenko 2009). 6 Bu problem üzerinde monografiler arasında internetteki şehir efsaneleri hakkındaki kitaplar önemli yere sahiptir (Wiebe 2003; Donovan 2004; Heyd 2008). 7 Bu makaleyi hazırlamak için yazar İnternetteki folklor üzerine Rusça olarak 50’den, 250’den fazla yabancı dillerdeki bilimsel çalışma tespit etmiştir. Bibliyografya için bakınız: http://mdalekseevsky.narod.rus/bibliointernet.html. Bibliyografyaya ilave olarak şu adrese bakmak mümkün: [email protected]. 8 T.İ.Suslova’nın materyali ile aşinalık derecesi, onun internet-folklorunun janr sınıflandırması problemini hal ettiğini değerlendirmek mümkün olabilir: “İnternet-folklor bugün muhtelif janr-sitilistik yönelim ve akımlarla tanımlanmıştır: esse, günlükler, davetiye kitabından mektup janrı” (Suslova 2009: 292). Yeri gelmişken, nesnenin bilinmemesi yazarı “konsept” açıklamalar ve değerlendirmeler yapmasına engel olmamaktadır: “İnternetkültürü folklor şekillerinde çağdaşlığın parlak alt-kültürlerinden biri olarak sunulmakta, aslına bakılırsa çağdaş kültürün sunulan bütün varyantlarını kendisinde sentezliyor ve daha büyük ilgi uyandırıyor” (Suslova 2009: 289). İnternet-kültür özellikle kimin daha çok ilgisini çekiyor, bu okuyucu için de çözülecek şekilde durmaktadır. 9 İlave komik efekt oluşturan “Traktörcü Fedya”nın “programcılara” söylenen geleneksel koşmasını değiştiren benzer metnin karakteristik örneğine bkz. Hayalle tanışmak Programcı Fedya ile, Sadece o fark etmiyor Benim multimedyamı. (http://www.hackzona.ru/hz.php?name=News&file=article&sid=7138) 10 Bu arada internet-folkloru üzerine bu tarzda yapılmış yabancı çalışma hemen hemen hiç yoktur. Amerikalı araştırmacı Rassel Frenk’in (Frank 2003; Frank 2004) iki makalesi ve Hollandalı halkbilimci Teo Meder’in (Meder 2008) makalesi istisna. 11 Bu istikamette yapılmış az sayıdaki Rus çalışmalarından biri O.V.Frolova’ya aittir (Frolova 2009). 213 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) 12 İnternet-folkloru özellikle ofis çalışanları arasında popüler ki, bu türü onlar oluşturuyor, okuyorlar ve internet eserlerini iş yerinde “zaman öldürmek” için gönderi yapıyorlar. KAYNAKLAR Alekseyevskiy 2009 – M.D.Alekseyev. “Şto Mne Vodka Vı Letniy Znoy…” Problemı Tekstologii Folklora Vı İnternet // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova, 2009, S.71-89. Arroyo Rudenko 2006 – Arroyo Redondo S. Magia Y Supersticion En La Era De İnternet // Culturas Populares. Revista Electronica 2006. No. 2 (Elektronnıy Resurs. URL: http://Www.Culturaspopulares.Org/Textos2/Articulos/Arroyo.Pdf). Bar-İtshak, Flakova 1996 – Bar-İtshak H., Fialkova L. Folklor İ Komputer: Kı Postanovek Problemı // Yazık İ Kultura. Çetvertaya Mejdunarodnaya Konferentsiya. Materialı. Kiyev, 1996. S. 143-152. Beatty 1976 – Beatty R.D. Compuerlore. The Bit Bucket // New York Foklore. 1976. V. 2. No.3-4. P. 223-224. Bıstrova 2009 – Bıstrova K.V. İnternet Kak Sovremennıy Areal Bıtovaniya Skazki // Filologiya İ Çelova. 2009. No. 1. S. 166-171. Biebuyck 2000 – Biebuyck B. Du Folklore Au Cyberlore: Parols Electoniques, Avez-Vous Donsu Ne Ame? // Cahiers De Litterature Orale 2000. No. 47. P.43-94. Blank 2007 – Blank T.J. Examining The Transmmission Of Urban Legendt: Making The Case For Folklore Fieldwork On The İnternet // Folklore Forum. 2007. V.37. No.1 P. 15-26. Borodin 2007 – Borodin P.A. Folklor Vı İnternte İ Vne Yevo: Popıtka Sopostavleniya // Folk-Art-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova, 2007, S. 27-42. Borodin 2008 – Borodin P.A. Kı Voprosu O Sobiratelskoy Strategii: Yişö Raz Ob Anekdotah Vı İnternete // Slavyanskaya Traditsiionnaya Kultura İ Sovremennnıy Mir. Vıp. 11. Liçnost Vı Folklore: İsponitel, Master, Sobireatel, İssledovate. Moskova 2008. S. 284-295. Boulz 2009 – Boulz A. Çayniki İdut: Menyayuşiysya Oblik Runeta /// Control+Shift. Publiçnoye İ Liçnoye Vı Russkom İnternte. Moskova 2009. S.29-44. Brinkerhorff 2003 – Brinkerhoff S. “Cyberlore” And Other Electonic Horrors: Folklore İn An Age Of New İnventions // Brinkerhoff S. Contemporary Folklore. Broomall, 2003. P. 55-64. 214 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Brunvand 2000 – Brunvand E. The Heroic Hacker. Legends Of The Computer Age // Bruvand J.H. The Trusth Never Stands İn The Way Of A Good Story. Urbana 2000. P. 170-198. Burkhart, Schmidt 2008 – Burkhart D., Schmidt H. Grube Vom Baren. Die Russische İnternet-Folklore Als Narrativer Nahrstoff Der Literatur // Arcadi – İnternational Journal For Literary Studies. 2008. V. 43. Issue 2. P. 408-432. Calilova 2009 – Calilova N.A. Virtualno-Folklornıye Formı Prezentatsii İdentiçnosti Vı İnternete // İnternet İ Folklor: Sb. St.Moskova 2009. S.294 – 301. Çikalova 2009 – Çikalova A.A. Parodii Na Skazku Vı Seti İnternet // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova 2009. S. 146-157. Donovan 2004 – Donovan P. No Way Of Knowing: Crime, Urban Legendt And The İnternet. New York, 2004. Dorst 1990 – Dorst J. Tags And Burners, Cysles And Networks: Folklore İn The Telecronic Age // Fox W.S. Compurerized Creation And Diffusion Of Folkloric Materials // Folklore Forum. 1983. V. 16. P. 5-20. Frank 2003 – Frank R. “Worth A Thousand Words”: The Photografhic Urban Legend And The İllustrated Urban Legend // Comtemporary Legend. New Series. 2003. V. 6. P. 119-145. Frank 2004 – Frank R. When The Going Gets Tough, The Tough Go Photoshopping: September 11 And The Newslore Of Vengeance And Victimization // New Media & Society. 2004. V. 6. No. 5. P. 633-658. Frolova 2007a – Frolova O.Y. Bizualnaya Spetsifika Setevovo Anekdota // Traditsionnaya Kultura. 2007. No. 3. S. 30-36. Frolova 2007b – Frolova O.Y. Korporativnıy İ Nekorporativnıy Anekdot // FolkArt-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova 2007. S. 43-53. Frolova 2009 – Frolova O.Y. Anekdot Kak Otrajeniye İnteresov Polzovatelya // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova 2009. S. 117-130. Gornıy 2009 – Gornıy Y. Russkiy Livejournal: Vliyaniye Kulturnoy İdentiçnosti Na Razvitiye Virtuaalnovo Soobşestva // Control+Shift. Publiçnoye İ Liçnoye Vı Russkom İnternete. Moskova 2009. S. 103-124. Heyd 2008 – Heyd T. Email Hoaxes: Form, Funtion, Genre Ecology. Amsterdam, 2008. http://Dialnet.Unirioja.Es/Servlet/Dcart?İnfo=Link&Codigo=1997858&Orden)68 122). 215 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) http://Www.Philosophy.Ua/Ua/Lib/Regular/Doha/?Doc:İnt=116#_Tos14535192 5). Kargin, Kostina 2007a – Kargin A.S., Kostina A.V. İnternet İ Folklor – Tehnologiya İ Traditsiya // Traditsionnaya Kultura. 2007. No.3, S. 5-15. Kargin, Kostina 2007b – Kargin A.S., Kostina A.V. Kı Vaprosu Ob İssledovanii İnternet-Tvorçestva // Folk-Art-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova 2007. S. 9-26. Kargin, Kostina 2009 – Kargin A.S., Kostina A.V. Nauçnoye Osmısleniye İnternetFolklora: Aktualnıye Prolemı İ Opıt İssledovaniya // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova 2009. S. 5-18. Krasikov 2009 – Krasikov M.M. İnternet Kak Patra (Studençeskaya Epigrafik Avı Seti) // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova 2009. S. 170-179. Krasnokutskiy 2003 – Krasnokutskiy G.Y. Smehonet, İli Smeha Net (Kı Postanovke Voprosa O Vozmojnostyah İnterneta Kak Sredı Obitaniya Smehovoy Kulturı) // DOKSA. No. 3. 2003: Gnoseologiçni İ Antropoloogiçni Vimiri Smihu. Odesa 2003. (Elektronnıy Resurs. URL: Krawczyk-Wasilewska 2006 - Krawczyk-Wasilewska V. E-Folklore İn The Age Of Glovalization // Fabula. 2006. V. 47. No.3/4. P. 248-254. Kriksciunas 2004 – Kriksciunas P. İnterneto Folkloras: Rusis Ar Sklaidos Budas? // Folkore Studies (Tautosakos Darbai). 2004. Issue XX. P.20-27. Lanskaya 2009 – Lanskaya Y.S. Amerikanskiye “Bogus Warnings” (“Lojnıye Preduprejdeniya Ob Opasnosti”) İ Rossiyskiye “Pisma Nexhastya” // İnternet İ Folklor: Sb.St. Moskova 2009. S.158-169. Lutovinova 2007 – Lutovinova O.V. Anekdot Vı Smehovom Mire İnterneta// Elektronnıy Vestnik Sentra Perepodgotovki İ Povışeniya Kvalifikatsii Po Filologii İ Lingvostranovedenyu. 2007. Vıp. 4. (Elektronnıy Resurs. URL:Http://Analiculturolog.Ru/İndex.Php?Module=Subjectes&Func=Vie wpage&Pageid=324). Lutovinova 2008 – Lutovinova O.V. İnternet Kak Novaya “Ustno-Pismennaya” Sistema Kommunikatsii // İzvestiya Rossiyskovo Gosudarstvennobo Pedagogiçeskovo Universiteta İm. A.İ.Gertsena. 2008. No. 11 (71): Obşestvennıye İ Gumanitarnıye Nauki (Filosoviya, Yazıkoznaniye, Literaturovedeniye, Kulturologiya, Ekonomika, Pravo, İstoriya, Sostsilogiya, Peodagogika, Psihologiya). S.58-65. Lutovinova 2009 – Lutovinova O.V. Bayka Vı Vitualnom Folklore // Russkiy Yazık Za Rubejom. 2009. No.2. S.77-82. Marques De Melo 2006 – Marques De Melo J. Folkcomunicaçao Na Era Digital // Razon U Palabra. 2006. No. 49. (Elektronnıye Resurs. URL: 216 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Mason 1991 – Mason B.L. “Smileys” And “Sad Faces”. A Little Bit Of Net Lore // Dear Mr. Thoms. 1991. No. 20. P. 20-35. Meder 2008 – Meder T. Photoshop-Lore And The Growing Perception Of Division Between “Us” And “Them” İn Tehe Netherlands // Minderheriten Und Mehrheiten İn Der Erzahlkultur. Bautzen, 2008. S. 259-277. Metalnikova 2007 – Metalnikova V.V. Bayka Ob Atstskom Bayane (Traditsionnıye Folklornıye Janrı İ İh Modifikatsii Vı İnternete) // İnternet İ Folklor: Sb.St. Moskova 2009. S.106-116. Metalnikova 2007 – Metalnikova V.V. Jizn Vı “Jivon Jurnale” İnterneta // FolkArt-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova 2007. S.90-98. Miller 2008 – Miller K. Grove Street Grimm: Grand Theft Auto And Digital Folklore // Journal Of American Folklore. 2008. V. 121. No. 481. P. 255285. Muravyevaa, Muhayeva 2007 – Muravyeva N.G., Muhayeva İ.Y. “Preved Medved”: Ot Subkultunovo Slenga Kı “Norme” Yazıka? // Folk-Art-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova 2007. S.76-82. Nekludov 2003 – Neklodov S.Y. Folklor Sovremennovo Goroda // Sovremennıy Gorodskoy Folklor. Moskova 2003. S.5-24. O’Reilly 2007 – O’Reilly T. What İs Web 2.0: Desing Patterns And Bussiness Models Fort He Next Generation Of Software//Communications & Strategies. 2007.No.1 (Elektronnıy Resurs. URL: http://Ssrn.Com/Absract=1008839). Pançenko 2009 – Pançenko A.A. İnternet İ Folkloristika // Aktualnıye Problemı Sovremennoy Folkloristiki İ İzuçeniya Klassiçeskovo Naslediya Russkoy Literaturı: Sb. Nauç. St. Pamyati Proffessora Y.A.Kostuhina. Spb., 2009. S.104-122. Petrova 2009 – Petrova A.A. Yazık İ Tekst Setevovo Folklora: Sleng, Anekdot İ Çastuşka // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova 2009. S. 218-234. Pyatnitso 2007 – Patnitso. Antologiya Folklora Runeta. Moskova 2007. Radçenko 2006 – Radçenko D.A. Sovremennıy Kinematografiçeskiy Anekdot Vı Usloviyah Setevoy Kommunikatsii // Pervıy Vserossiyskiy Kongress Folkloritov. Sbornik Dokladov. Moskova 2006. T. 3. S.307-317. Radçenko 2007 – Radçenko D.A. Setevoy Folklor Kak Sposob Osmısleniya Aktualnoy Realnosti // Folk-Art-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova 2007. S. 63-75. 217 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Radçenko 2009 – Radçenko D.A. Konstruirovaniye “İstoriçeskovo” Vı Protsesse Setevoy Kommunikatsii // İnternet İ Folklor: Sb. St. Moskova 2009. S.235244. Rozin 2007 – Rozin V.M. Fenomen Setevovo Folklora // Traditsionnaya Kultura. 2007. No. 3. S.15-22. Rukomoynikova 2004 – Rukomoynikova V.P. “Virtualnıy” Folklor: Za İ Protiv. Yoşkar-Ola, 2004. Rukomoynikova 2006 – Rukomoynikova V.P. Samodeyatelnoye Tvorçestvo Polzovateley Seti İnternet Kak Yavleniye Postfolklora // Pervıy Vserossiyskiy Kongress Folkloristov: Sb. Dokladov. T. 3. Moskova 2006. S. 289-297. Rukomoynikova 2007 – Rukomoynikova V.P. İnternet Kak Sreda Suşestvovaniya Folklora // Folk-Art-Net: Novıye Gorizontı Tvorçestva. Ot Traditsii – Kı Virtualnosti. Moskova 2007. S. 54-62. Sava 2009 – Sava E. Element D’ethnologie Contemporaine. Le Folklore Sur l’Internet // Studia Universitatis Babes-Bolyai- Philologia. 2009. No.2. P. 47-64. Savçenko, Suslova 2008 – Savçenko A.V., Suslova T.İ. FilosofskoAntropologiçeskiye Osnovaniya İnternet-Folklora Kak Formı Kommunikatsii // Credeo New. 2008. No.4. Schmidt 2008 - Schmidt H. Virtual Vova Und Prasiden Medved. Kunst, Literatur Und Plitik İm Russischen İnternet // Transit. Europaische Revue. 2008. Bd. 35. S. 175-193. Suslova 2009 – Suslova T.İ. İnternet-Folklor Kak Forma Mejkulturnoy Kommunikatsii // Definitsii Kulturuı. Vıp. 8. Tomsk, 2009. S. 286-297. Şumov 2003 – Şumov K.A. Professionalnıy Mif Programmistov // Sovremennıy Gorodskoy Folklor. Moskova 2003. S. 128-164. Tihomirov 2008 – Tihomirov S.A. Kı Voprosu O Stanovlenii Setevovo Sposoba Bıtovaniya Gorodkovo Folklora // Voprosı Kulturologii. 2008. No. 10. S. 63-65. Ura 2008 – Ura, Poendelnik! Praktiçeskoye Rukovodstvo Po Vıjivaniyu Vı Ofise. Moskova 2008. Valovic 2008 – Valovix T.S. Virtual Folklore: Breaking The News About The İnternet // Digital Mythologies: The Hidden Complexities Of The İnternet. New Brunswick, NJ, 2000. P. 4-10. Verner 2003 – Verner D. “Anekdotı İz Rossi” İ Folklor İnternetovskoy Epohi // Russkiy Jurnal. 2003. 17 İyulya. (Elektronnıy Resurs. URL:http://Old.Russ.Ru/Netcult/20030617_Verner.Html). 218 Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 - 1 (1) Vladova 2009 – Vlasova G.İ. İnternet-Pozdravleniya Kak Janr Postfolklora // İnternet İ Folklor. Sb. St. Moskova 2009. S.302-308. Voysitska 2005 – Voystsistka M.O. Hakerska Subkultura U Prostori Mifu. Narodjennya Novovo Kulturnovo Geroya Suçasnosti // Magisterium: Sbornik Kauçnıh Trudov. Vip. 19. Kulturologiya. Kiiv, 2005. S.61-68. Wiebe 2003 – Wiebe K. This İs Not A Hoax: Urban Legends On The İnternet. Baltimore, 2003. 219
