print job

Transkript

print job

Bakanlık Yayın No : 333
Müdürlük Yayın No : 48
BÜYÜK ORMAN YANGINLARININ
METEOROLOJİK VERİLER
IŞIĞINDA İNCELENMESİ
The Investigation of the Great Wild Fires
Based on Meteorological Data
(ODC: 431
M. Emin AKKAŞ
Cemhan BUCAK
Zülfü BOZA
Dr. Hüsnü ERONAT
Abdurrahman BEKERECİ
Ayhan ERKAN
Celil CEBECİ
TEKNİK BÜLTEN NO: 36
T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
EGE ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ
EGE FORESTRY RESEARCH INSTITUTE
İZMİR - TÜRKİYE
ÖNSÖZ
Son 20 yılda Türkiye’de çıkmış toplam 602 adet orman yangını arasındaki ilişkileri sorgulayan
bu çalışmada:
Proje yapımı için gerekli olan sayısal ve diğer ilgili tüm haritaların ve diğer dökümanların
temin edilmesinde bize yardımcı olan başta
Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı ve
Yangın Harekat Şube Müdürlüğüne;
Türkiye orman işletme şeflikleri ve meşcere haritalarını sayısal ortamda hazırlayan OGM
Harita ve Fotogrametri Müdürlüğüne;
Yangın alanlarının bulunduğu OGM’ ne bağlı tüm Orman Bölge Müdürlükleri ve Koruma
Şube Müdürlüklerine ve ilgili Orman İşletme Müdürlükleri ile İşletme Şefliklerine;
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü Araştırma ve Bilgi
İşlem Daire Başkanlığına bağlı tüm yetkililere;
Türkiye enerji nakil hatlarını gösteren sayısal haritaların paylaşımında TEDAŞ Genel
Müdürlüğü Sistem İşletme Daire Başkanlığına;
Global Mapper 9.0 bilgisayar programı sayesinde incelenen tüm yangınların topografik
özelliklerini (enine kesitleri, fiilen yanan alanların tespiti) için gerekli olan sayısal harita verilerini
bizimle paylaşan ve projenin tüm aşamalarında gönüllü olarak bizimle çalışan, Harita Mühendisi
Gökhan GÜNDÜZOĞLU ile D.E.Ü. Coğrafya Bölümünden Uzman Yılmaz AŞKIN’a
Çalışmalarımıza destek veren Ege Ormancılık Araştırma Müdürü Ergün AVCIOĞLU ile
Müdür Yardımcısı Can ACAR’a ;
İncelenen 39 adet büyük orman yangınının mücadele masraflarını inceleyip ekonomik maliyet
Çizelgelarını hazırlayan Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Amenajman ve Hasılat Bölüm Uzmanı
Özgür KİRACIOĞLU’na;
Gerek istatistik Çizelgeların ve gerekse de sayısal haritaların Xara programında çakıştırılması
ve projenin yazılımı konusunda bizimle yoğun emek harcayan Bilgisayar Operatörü Bülent
TOKSOY’a;
Proje sonuç raporunun hazırlanmasında bilimsel katkılarını esirgemeyen G.Ü. Kastamonu
Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Ömer KÜÇÜK’e proje ekibimiz adına teşekkürlerimizi
sunuyoruz.
Bu çalışma sonucunda elde edilen veriler ilgili kurumlar arasında paylaşılarak orman
yangınları çıkmadan evvel erken uyarı sistemi ile koordinasyon sağlanmak suretiyle ülke ormanları
büyük orman yangınlarına karşı korunmuş olacaktır.
Orman yangınları mücadele çalışmalarında yaşamlarını yitiren tüm meslektaşlarımızı saygıyla
anıyoruz.
ÖZ
Bu çalışmada 1985 ve 2006 yılları arasında Türkiye’de çıkmış 46 adet büyük orman yangını
her yönüyle analiz edilmiş ve aynı günlerde ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış 545 adet küçük orman
yangınları üzerinde değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. Türkiye’nin Batı Karadeniz ve İç Anadolu
Bölgelerinde çıkmış, önem arz eden ancak proje kapsama alanı dışında kalan 12 adet büyük orman
yangını da sadece meteorolojik veriler ve uydu görüntüleri düzeyinde incelenerek ilerideki yangın
araştırma çalışmalara ışık tutmak amacıyla çalışmaya ilave edilmiştir.
ABSTRACT
In this study, 46 large scale affecting wild fires occurred between 1985-2006 have been
analysed from every possible aspect and evaluations on 545 concurrent small scale wild fires have
been carried out too. In order to shed light for future studies, 12 large scale wild fires took place in the
regions . Western Black Sea and Central Anatolia of Turkey also have been added and examined only
using meteorological data and satellite images.
II
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .......................................................................................................................................I ÖZ ......................................................................................................................................... II
ABSTRACT ............................................................................................................................. II İÇİNDEKİLER...................................................................................................................... III ÇİZELGELER DİZİNİ .......................................................................................................... V ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................................... VI 1. GİRİŞ ................................................................................................................................. 1 2. MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................................... 3 2.1. Büro Çalışmaları .......................................................................................................... 3 2.2. Arazi Çalışmaları ......................................................................................................... 3 2.3. Harita ve Uydu Görüntülerinin Hazırlanma Çalışmaları ............................................. 3 2.4. Laboratuvar Çalışmaları ............................................................................................... 5 3. BULGULAR ...................................................................................................................... 6 3.1. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınları ............................................................. 6 3.2. Metorolojik Faktörlere Göre Büyük Orman Yangınlarının Kritiği ............................. 8 3.2.1. Rüzgar Etkisine Göre ........................................................................................... 9 3.2.2. Sıcaklık Etkisine Göre ........................................................................................ 13 3.2.3. Bağıl Neme Göre ................................................................................................ 16 3.3. Ağaç Türlerinin Yangına Karşı Gösterdikleri Direnç Özelliklerine Göre Kritiği ..... 19 3.3.1. Meşcere tiplerine Göre (yanıcı tiplerine göre) Yanma Hızları ve Meşcere Tipleri
Genel Analizi.................................................................................................................... 19 3.3.2. (a) Tipi Gençlik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları ........... 25 3.3.3. (ab) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları............. 26 3.3.4. (b) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar ....................................... 27 3.3.5. (bc) Tipi İnce Ağaçlık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar .......................... 28 3.3.6. (c) Tipi Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar .................................... 29 3.3.7. (cd) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar ........................ 30 3.3.8. (d) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar.......................... 31 3.3.9. (Bz) Tipi Bozuk Meşcerelerde Çıkan Yangınlar................................................ 32 3.3.10. (Bt) Tipi Baltalık Meşcerelerde Çıkan Yangınlar .......................................... 33 3.4. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Merkez Laboratuvarında ve Bilgi İşlem
Merkezinde Gerçekleştirilen Çalışmalardan Elde Edilen Veriler .............................. 34 3.4.1. 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli Yangınının Değerlendirilmesi ........................... 34 3.4.2. 27.07.1996 Kuşadası Yangınının Değerlendirilmesi ......................................... 35 3.5. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınlarının Genel Değerlendirme Analizleri .. 40 3.5.1. Yangın Ortalama Yayılma Hızlarına :Göre ....................................................... 40 3.5.2. Yanan alan Miktarlarına Göre Büyük Orman Yangınlarının Dağılımı.............. 43 3.5.3. Topografik Faktörlerden Eğime Göre Büyük Orman Yangınlarının
Değerlendirilmesi ............................................................................................................. 46 3.6. Aynı Gün Çıkmış Küçük Yangınlar İle Büyük Yangınların Meteorolojik Haritalar
Üzerinde Çakıştırılmasıyla Elde Edilen Yangın Değerlendirme Haritaları ............... 47 3.7. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da Çıkmış Büyük Yangınların Üç Boyutlu
Görüntüleri ve Değerlendirilmesi .............................................................................. 49 3.8. Yangın Çıkış Saatlerine, Çıkış Tarihlerine, Yangın Başlangıç Noktaları ve Coğrafik
Konumlarına ve Çıkış Sebeplerine Göre İncelenen Büyük Orman Yangınlarının
Genel Değerlendirilmesi ............................................................................................ 52 III
3.9. Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitü Uzaktan Algılama
ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Laboratuarında Gerçekleştirilen Çalışmalardan Elde
Edilen Veriler ............................................................................................................. 66 3.10. Büyük Orman Yangınları Davranışını Etkileyen Değişik Parametrelerin İstatistik
Değerlendirme Sonuçları ........................................................................................... 68 3.11. Büyük Orman Yangınlarında Toplam Genel Zarar Miktarlarının Ekonomik Yönden
Değerlendirilmesi ....................................................................................................... 69 4. SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................................ 74 4.1. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Yapılabilecek Koruyucu ve Önleyici
Faaliyetler................................................................................................................... 76 4.2. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Orman Bölge Müdürlüklerince
Yapılabilecek Koruyucu-Önleyici Faaliyetler ........................................................... 79 4.3. Devam Eden Büyük Orman Yangınları Hakkında Orman Bölge Müdürlüklerince
Yapılabilecek Çalışmalar ........................................................................................... 80 ÖZET ....................................................................................................................................... 82 SUMMARY............................................................................................................................. 82 5. KAYNAKLAR................................................................................................................. 83 IV
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 1. Arazi çalışması yapılan ve incelenen 46 adet büyük orman yangını (isim sırasına
göre) ............................................................................................................................. 6 Çizelge 2. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi ................ 12 Çizelge 3. Beaufort (Bofor) rüzgar ıskalası ............................................................................. 13 Çizelge 4. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi ....................... 15 Çizelge 5. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangınlarının Değerlendirilmesi ....................... 18 Çizelge 6. Ağaç türü, gelişme çağı ve kaplılığa göre gruplandırılmış meşcere tipleri. ........... 21 Çizelge 7. Yangın hızlarına göre büyük orman yangınlarında yanıcı madde tipleri ve gelişme
çağları sınıflandırması ............................................................................................... 22 Çizelge 8. Orman amenajman planlarında tanımlanan meşcere tipi gelişme çağları............... 24 Çizelge 9. a tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................... 25 Çizelge 10. ab tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 26 Çizelge 11. b tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................. 27 Çizelge 12. bc tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 28 Çizelge 13. c tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................. 29 Çizelge 14. cd tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 30 Çizelge 15. d tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................. 31 Çizelge 16. Bz tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları .............................................. 32 Çizelge 17. Bt tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 33 Çizelge 18.Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları. ....................... 41 Çizelge 19.Yüksek rüzgar hızı etkisi gözlenen büyük ormanyangınları (yanan alan miktarına
göre). .......................................................................................................................... 44 Çizelge 20. Yüksek sıcaklık etkisi gözlenen büyük orman yangınları (yanan alan miktarına
göre). .......................................................................................................................... 45 Çizelge 21. Büyük orman yangınları ile aynı gün çıkmış ancak büyümemiş yangınlar listesi 49 Çizelge 22. Arazi çalışması yapılamayan haritalar üzerinde uydu görüntüsü ve meteorolojik
verileri incelenen 12 adet büyük orman yangını ....................................................... 50 Çizelge 23. Yangın çıkış saatlerine göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi. ....... 52 Çizelge 24. Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınların dağılımı. ........................ 54 Çizelge 25. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada
yangınları). ................................................................................................................. 56 Çizelge 26.Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan). ........................... 59 Çizelge 27. Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları ................. 60 Çizelge 28. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları ........................ 62 Çizelge 29. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları ................................................. 64 Çizelge 30. Dikkatsizlik ve çöplük yakılması nedeniyle çıkan büyük orman yangınları ........ 65 Çizelge 31. Askeri bölge yakınlarında çıkan büyük orman yangınları .................................... 65 Çizelge 32. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 orman yangınına ilişkin dökümler
................................................................................................................................... 70 Çizelge 33. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının söndürme maliyetleri (39 adet) .. 71 Çizelge 34. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının havadan müdahale ile yerden
müdahele maliyetlerinin karşılaştırılması .................................................................. 72 V
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Türkiye’de 1985-2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük
orman yangın alanını gösterir harita.............................................................................. 7 Şekil 2. :Artan yangın hızına göre sıcaklık-rüzgar-nem ilişkisi................................................. 8 Şekil 3. Büyük orman yangınlarını etkileyen meteorolojik faktörlerden artan sıcaklığa göre
rüzgar ve nem arasındaki ilişki ..................................................................................... 9 Şekil 4. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (m/sn) .................................... 10 Şekil 5. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (km/h).................................... 11 Şekil 6. Artan rüzgar hızına göre değişen yangın karakteristikleri. ......................................... 11 Şekil 7. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangını ilişkisi ..................................................... 13 Şekil 8. Yanan alan miktarına göre en fazla büyük orman yangını çıkan sıcaklık dereceleri . 14 Şekil 9. Artan sıcaklığa göre yangın karakteristikleri .............................................................. 14 Şekil 10. Artan neme göre büyük orman yangın ilişkisi .......................................................... 16 Şekil 11. Yanan alan miktarına göre en çok büyük orman yangını çıkan nispi nem değerleri 17 Şekil 12. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangın Karakteristikleri ...................................... 17 Şekil 13. Gelişme çağlarına göre yanıcı madde tipleri ve büyük orman yangın sınıfları ........ 22 Şekil 14. Büyük orman yangınlarında en çok yanan meşcere tipleri ve gelişim çağları genel
Çizelgesu ..................................................................................................................... 23 Şekil 15. Azalan yangın ilerleme hızlarına ve gelişme çağlarına göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 23 Şekil 16. Yanıcı madde tipleri gelişim çağlarına göre yangın yayılma oranları ...................... 24 Şekil 17. a tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 25 Şekil 18. ab tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 26 Şekil 19. b tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 27 Şekil 20. bc tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 28 Şekil 21. c tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 29 Şekil 22. cd tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 30 Şekil 23. d tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 31 Şekil 24. Bz tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 32 Şekil 25. Bt tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 33 Şekil 26. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Avrupa). .................................... 36 Şekil 27. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Türkiye). .................................... 36 Şekil 28. 27.07.1996 tarihli maksimum sıcaklık haritası (Türkiye)......................................... 37 Şekil 29. 27.07.1996 tarihli minimum sıcaklık haritası (Türkiye). .......................................... 37 Şekil 30. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 14.00 ). ....................................... 38 Şekil 31. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 21.00 ). ....................................... 38 Şekil 32. 27.07.1996 tarihli Türkiye nispi nem haritası (Saat 14.00 ) ..................................... 39 Şekil 33. 27.07.1996 tarihli Türkiye orman yangını erken uyarı haritası. ............................... 39 VI
Şekil 34. 27.07.1996 tarihinde Türkiyede meydana gelen diğer küçük orman yangınlarını
gösteren harita. ............................................................................................................ 40 Şekil 35. Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları. .......................... 42 Şekil 36. Yanan alan miktarına göre büyük orman yangınlarının dağılımı. ............................ 43 Şekil 37. Artan eğim derecelerine göre büyük orman yangın ilişkisi. ..................................... 46 Şekil 38. Yanan alan miktarlarına göre en çok büyük orman yangını çıkan eğim grupları..... 46 Şekil 39. Çetibeli, 1996 ve Kuşadası MP, 1996 büyük orman yangınlarının çıktığı gün
(27.07.1996) Türkiye’de meydana gelen diğer küçük orman yangınları. ................... 47 Şekil 40. 27.07.1996 tarihli Türkiye MSLP sıcaklık rüzgar haritası. ...................................... 48 Şekil 41. Çetibeli, 1996 ve Kuşadası MP, 1996 büyük orman yangınlarının çıktığı gün
(27.07.1996) Türkiye’de meydana gelen diğer küçük orman yangınlarının türkiye
mslp sıcaklık rüzgar haritası ile çakıştırılması suretiyle elde edilen kombine harita. . 48 Şekil 42. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da çıkmış diğer büyük yangınlar. ......... 50 Şekil 43. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir üç boyutlu uydu
görüntüsü ..................................................................................................................... 51 Şekil 44. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir uydu görüntüsü ...... 51 Şekil 45. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları............................................ 57 Şekil 46. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları).
..................................................................................................................................... 58 Şekil 47. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları .................... 60 Şekil 48. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları .................... 61 Şekil 49. 2002 Marmaris –Çetibeli yangının başlangıç noktasında bulunan trafo ve ENH
(Enerji Nakil Hatları). ................................................................................................. 61 Şekil 50. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları ............................ 63 Şekil 51. Tarım /orman alanı arakesitinde başlayan ve ormanlık alana sıçrayan yangın. ....... 63 Şekil 52. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları ..................................................... 64 Şekil 53. Urla/Gümüldür orman yangınları (mavi renkli alan) ve dumanlarının yönü ve
kapladıkları alanlar (turuncu renkli alan). ................................................................... 67 Şekil 54. Akhisar/Soma orman yangını (mavi renkli alan) ve dumanının yönü ve kapsadığı
alan. ............................................................................................................................. 67 Şekil 54 Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınına ilişkin
toplam zarar dökümü................................................................................................... 71 Şekil 55. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınının söndürme
giderlerine ilişkin dökümü. ......................................................................................... 71 VII
1. GİRİŞ
Dünyanın bir çok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de orman varlığını tehdit eden faktörlerin
başında orman yangınları gelmektedir. Orman yangınları, her yıl dünya vejetasyonunun ve ormanlık
alanının yaklaşık birkaç yüz milyon hektarlık alanı etkileyerek katrilyonlarla ifade edilen yangınla
mücadele masrafına, can, mal ve reaksiyonel değer kayıplarına yol açmaktadır.Ülkemiz Akdeniz iklim
kuşağında yer alması nedeniyle her yıl önemli orman yangınları ile karşı karşıya kalmaktadır.
(Bekereci ve Erkan , 2004 )
Orman yangınları; meydana geldiği yer ve yaktığı yanıcı madde ile onu etkileyen faktörlere
bağlı olarak farklı davranışlar gösterir. Yanıcı maddeler zaman ve mekan itibariyle değişebilir ve
kontrol edilebilir özellikte olduklarından, üzerlerinde herhangi bir kontrolün söz konusu olmadığı
meteorolojik ve topografik faktörlerden ayrılır.(Küçük ve ark., 2005)
Yangınlar yakar, yayılır ve enerji açığa çıkarır. Yangının çevresel faktörler etkisiyle ortaya
koyduğu bu özelliklere yangın davranışı adı verilir. Yangın davranışını etkileyen faktörler topografya,
yanıcı madde özellikleri ve hava halleridir (Bilgili ve ark., 2002).
Orman yangınlarının nasıl bir seyir ve gelişme izleyebileceğini belirleyen ‘yangın davranış’
biçimlerini etkileyen üç ana faktör bulunmaktadır. Yanıcı madde, hava koşulları ve arazinin
topografyası. Bu üç faktör yangın amiri ve söndürücüler tarafından çok iyi bilinebilirse uygun
stratejiler zamanında geliştirilerek yangınla mücadele kolaylaşmaktadır. Yanıcı maddeyi oluşturan
materyalin miktarı boyut ve niteliği (nem oranı) ve homojenliği yani yangının oluştuğu meşcere tipi
değişiklik arz etmektedir. Hava koşullarını oluşturan sıcaklık, rüzgar, bağıl nem ve yağışta bölgelere
göre çok farklılıklar göstermektedir. Arazi yapısının (topografya) güneyli ve batılı bakılarda olması,
dağların tepe noktaları ile vadi tabanlarındaki ısınma derecelerinin farkı ve eğimin arttığı noktalarda
yangının yayılış hızının artması söz konusu olmaktadır. İşte tüm bu faktörlerin birbirine olan etkisinin
bilinmesi suretiyle oluşturulabilecek stratejilerle yangın davranışı değerlendirilerek söndürme
çalışmaları bu yönde organize edilmek suretiyle orman yangınları kontrol altına alınabilmektedir
(Eron , 1988).
Yangın amenajman planlamaları, yangın öncesi alınacak koruyucu ve önleyici tedbirlerin
planlanması, yangınla mücadelenin planlanması, yangın etkilerinin değerlendirilmesi ve yangını bir
yönetim aracı olarak kullanma konularını kapsayan bir kavramdır. Yangın öncesi planlamalarda
yangına hassas alanların belirlenmesi planlamalar için önemli bir altlıktır. Bu tür alanlarla ilgili geçmiş
istatistikler ile potansiyel yangın durumu belirlenir. Yangın tehlikesi açısından kritik alanlarda
oluşturulan yangın davranış senaryoları ile yangın söndürme ekiplerinin organizasyonu ve kaynakların
dağılımı en etkin bir şekilde planlanabilir. Kritik alanlar veya yangının yüksek şiddette ve çok hızlı
yayılabildiği yanıcı maddelerin bulunduğu yerlerdeki doğal ve kültürel kaynaklar, her zaman yangın
tehdidi altındadır. Bu tür alanlarda sürekli ve dikkatli bir şekilde yapılan Yangından Kaçış Durum
Analizleri (YKDA) oldukça faydalı olmaktadır (Bilgili , 1998)
Yangın yöneticileri, yangın amenajmanında karar verme aşamasında yangın davranışına etki
eden her türlü konumsal veriye ihtiyaç duymaktadırlar. Bu bilgiler yanıcı madde özellikleri, hava
halleri ve topografik özelliklere ait verilerdir. Doğru, güvenilir ve eş zamanlı olarak elde edilen bu
konumsal veriler,yangın potansiyelinin ortaya konulmasında, yangın davranışının tahmin edilmesinde
oldukça önemli bir yere sahiptir. Gelişen teknolojilerin kullanılmıyla birlikte, sayısal yangın tehlike
haritaları ve yangın davranış haritaları yapılmaktadır. Yangın davranış haritaları, yangının konumsal
olarak gelişiminin takip edilmesinde, yangın ekiplerinin konuşlandırılmasında, müdahale yerinin ve
şeklinin belirlenmesinde önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır (Küçük ve Bilgili , 2007).
Meteorolojik koşullar ve parametreler orman yangınlarının oluşumu, şiddeti ve süresi üzerinde
çok önemli bir rol oynamaktadır. Gerek insan kaynaklı gerekse nedeni doğaya bağlı olan orman
yangınları ancak meteorolojik koşullar uygun olduğu zaman meydana gelebilir. Yangınla mücadele
amacıyla geliştirilen model ve sistemler de hassas olarak ölçülen meteorolojik verilerle işlerlik
kazanmaktadır.
1
Meteorolojik bilgiler yangın olayının her safhasında yangın tahmininde, yangın başlangıcında,
yangın sırasında, söndürme çalışmalarında ve yangın sonrasında devamlı olarak izlenmesi ve
değerlendirilmesi gereken bilgilerdir. Meteorolojik faktörlerin etkisi; ormanlık alanın bulunduğu arazi
yapısına, ormanlık alanın büyüklüğüne, topografyaya, bitki örtüsünün türüne ve mevsime bağlı olarak
değişiklik gösterebilir. İlk tutuşma kaynağı ne olursa olsun, başlangıçta yangının yayılmasına etki eden
faktörler hava sıcaklığı, nispi nem, rüzgâr hız ve yönü ile havanın kararlılık (ısınan havanın yükselerek
cumuloform faaliyetleri başlatması, yani dikey aktivitenin gerçekleştirilmesi) durumudur. Zamanla bu
faktörlere yangınla birlikte artan sıcaklığın nem azaltıcı etkisi de eklenmektedir. Bunun sonucu olarak
yanma süreci hızlanmakta, nokta yangınları meydana gelmekte ve yangının yayılma eğilimi
artmaktadır.
Ülkemizde hava sıcaklığının 25°C üzerine çıktığı, nispi nemin de % 40’ın altına düştüğü
meteorolojik koşullarda orman yangını çıkma riski çok yüksektir. Bu şartlar altında çıkan yangınlar
rüzgârın da etkisiyle çok hızlı bir şekilde yayılmakta ve kontrol altına alınması güçleşmektedir
(Bekereci ve Erkan , 2004 ).
Orman Genel Müdürlüğü İstatistik (2004)verilerine göre 1937-2003 yılları arasında (son 66
yılda) ülkemizde çıkan 74.493 adet orman yangını sonucunda 1.556.150 ha orman alanımız yanarak
kül olmuştur.
Her yıl çok büyük ekonomik kayıplar da verilmektedir. Sadece 2003 yılı içinde çıkan 2.177
adet orman yangını neticesinde 6.644 ha orman alanı yanmış ve bunun sonucunda 21.883.721 YTL
genel toplam zarar meydana gelmiştir. Nitekim Özgür Kiracıoğlu tarafından hazırlanan (yangın
masraflarını o günkü döviz kurlarına çevirmek suretiyle değerlendirilen) yangın sicil fişi ve hasarat
raporuna ulaşılan 39 adet büyük orman yangınına ilişkin dökümleri sonucunda karşılaşılan zarar
108.193.498 USA $ olduğu belirlenmiştir. İşte bu nedenle, orman yangınlarının meydana getirdiği
zararları önlemek veya en aza indirmek için orman yangınları ile etkili bir biçimde mücadele
gereklidir.
Yangın yöneticileri yangın potansiyel haritaları, yanıcı madde haritaları, iklim ve yangın
oluşum haritalarından faydalanarak yangın potansiyeli ve yangın davranışı ile ilgili gerçeğe yakın
tahminlerde bulunabileceklerdir. Böylece, yangın yöneticileri yapacakları planlamalarla ilgili,
geleceğe ait tahminleri de dikkate alarak daha hızlı,daha doğru ve birden fazla amaca hizmet edebilen
kararlar verebileceklerdir. Dolayısıyla, yangının söndürülmesinden ziyade, çıkma ihtimalini karar
destek sistemleriyle daha önceden belirleyerek gerekli önlemlerin önceden alınmasının yangınla
mücadelede önemli olduğu unutulmamalıdır(Bilgili ve ark, 2002).
Yangınlarla mücadelede başarının derecesi, yangın potansiyelinin doğru ve zamanlı bir şekilde
ortaya konulması ve yangının mevcut şartlar altında ne tür bir davranış sergileyeceğinin sağlıklı bir
biçimde tahmin edilmesine bağlıdır. Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı sorumlu kurumların Devlet
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğünün talepleri doğrultusunda
araştırılması istenen konular çerçevesinde uygulamada ihtiyaç duyulan verileri üretebilmek amacıyla
hazırlanan bu projede incelenen büyük yangınlar ile mücadele stratejilerine ışık tutabilecek fiili
durumlar ortaya çıkartılmıştır.
Türkiye gibi orman yangın mücadelesinde çok etkin bir mücadele izleyen ülkelerde yangın
doğal seyrine bırakılıp büyümeden ve hatta çıkmadan önce önlenmesi, en kısa zamanda söndürülmesi
esas teşkil ettiğinden bu çalışma önem taşımaktadır.
2
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. Büro Çalışmaları
1985 ila 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük1 orman yangını için
ilgili Orman Bölge Müdürlüğü, Koruma Şube Müdürlüğü ve Orman İşletme Müdürlüğünden aşağıdaki
dökümanlar :
1- Yangın Sicil Fişleri,
2- Yangın İnceleme Raporları,
3- Yangın Zabıt Tutanakları,
4- Yangın Hasarat Raporları,
5- Yangın yerini gösterir 1/25.000 ölçekli Orman Amenajman Planı meşcere haritaları,
6- Topografyayı gösteren 1/25.000 ölçekli askeri haritalar,
7- Yanan bölmelerin yangından önceki eski ve yangından sonraki yeni amenajman planındaki
meşcere tipleri ve saha döküm Çizelgeları
8- Yanan bölmeler için düzenlenen dikili ağaç ölçü tutanakları,
temin edilmek suretiyle proje ön verileri hazırlanmıştır.
2.2. Arazi Çalışmaları
Büro çalışmalarını müteakiben 1985 ve 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46
adet büyük1 orman yangını için bizzat arazide yangın mahalline gidilerek, yangına amir olarak iştirak
eden teknik elemanlar (orman işletme müdürü, müdür yardımcısı, orman işletme şefi), orman
muhafaza memuru ve yangın işçileri refakate alınarak yangının çıktığı nokta (GPS ile koordinatları
alınmış) ve ilgililerin mücadeleye katıldıkları cepheler, yangının uç kısmında ilerlemekte olan alevin
vardığı noktalar sorgulanarak yangın davranışı incelenmiş ve gösterilen bu hatlar 1/25.000 ölçekli
paftalara işaretlenmiştir.
Daha sonra da yangın alanına komşu meşcerelerin fiili durumlarını gösteren digital fotoğraflar
çekilerek bulgular kısmında yangın verileri dosyasına konulmuştur.
Elde edilen yangın koordinatları doğrultusunda Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığından yangının olduğu gün 7105 grid değerinden; yangın
başlama koordinatına ve başlama saatine en yakın noktadaki ilgili değeri (MSLP sıcaklık, rüzgar ve
nem değerleri) alınmıştır.
2.3. Harita ve Uydu Görüntülerinin Hazırlanma Çalışmaları
Yangın değerlendirme haritalarının (topografik) hazırlanması için Ege Ormancılık Araştırma
Müdürlüğü merkezinde mevcut olan GEOMEDIA, ArcInfo ve ArcGIS ve Global Mapper 9.0 ve
Google Earth, Xara bilgisayar programları proje lideri ve ekibince kullanılarak; büyük yangınların
olduğu 21 adet ECMWF MLSP sıcaklık ve rüzgar haritası Sayısal Hava Tahmin Şube Müdürlüğünden
temin edilerek bu haritalar ile birlikte değerlendirilmek üzere, aynı gün çıkmış diğer küçük yangınları
gösteren kombine haritalar aşağıdaki yöntemler izlenmek suretiyle oluşturulmuştur.
Yangına katılan amir ve görevlilerden yangın seyri hakkında arazide alınan bilgilerin 1/25.000
ölçekli haritalara işaretlenmesinden sonra; yangın yerinin Global Mapper 9.0 programına göre
(üzerinde koordinat ve ölçeği bulunan) uydu görüntüleri alınmış, yangın başlama noktası ve ilerleme
yönüne ve ilerleme zamanına göre yangının ortasından geçen Yangın Orta İlerleme Hattının (YOİH)
enine kesiti, yükseklikleri ve eğimi, yangının kapladığı gerçek alanlar sayısallaştırılmıştır.
1
(Büyük orman yangını deyince: 100-500 hektardan daha büyük bir alanı kaplayan, 8 saat ve üzeri bir zamanda
devam eden, söndürme ekiplerinin gücünü aşan yangınlar anlaşılmaktadır (Neyişçi ve ark., 1996).
3
Yangınların yayılma oranları, kat ettikleri mesafeler ve arazinin eğimleri bulunurken: haritalar
üzerindeki cetvelle ölçülebilen kuş uçuşu mesafeleri yerine, yangınlar için başlangıç ve bitiş noktaları
orta hattından alınan enine kesitlerindeki ölçekler esas alınarak arazide kat ettikleri gerçek mesafe
dikkate alınmıştır.Yükseklik grupları ve oluşturulan geometrik üçgenlerden de karşı/komşu kenar
orantısına göre % eğim bulunmuştur.
Büroda haritalar üzerinde gerçekleştirilen bu işlem çok zaman aldığından gelecekte
uygulamada (Global Mapper 9.0 programını ve verilerini kullanabilecek) araştırmacılara ışık
tutabilmek amacıyla yangınların eğimleri sadece % olarak değil derece olarak da verilmiştir.
Yanan alanların hesaplanmasında ise yangın sicil fişlerinde belirtilen yanan alan miktarına
değil uygulamada yangının fiilen kapladığı alanlara itibar edilmiştir. Çünkü ‘Yangın Sicil Fişlerinde
belirtilen yangın alanlarının genelde prodüktif yanan orman alanlarını gösterdiği, yangının tamamen
kapladığı alanları göstermediği; pratikte ise yangın sonrasında alınan gerek uydu görüntülerinden,
gerekse de yeni hazırlanan amenajman planlarındaki (Y) rumuzlu yangın görmüş alanların bildirilen
miktarlardan daha büyük alanları kapsadığı görülmüştür.
İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının yanan meşcere tiplerinin değerlendirilmesinde
yangın anındaki fiili durumu tespit edebilmek için: yangından hemen sonra yanan bölmeler için
tanzim edilen dikili ağaç ölçü tutanakları, yangın sınırında yanmamış meşcere tipi ile yanan kısmı
gösteren digital fotoğraflar, yangından önce söz konusu bölmeye ait eski amenajman planındaki hakim
meşcere ağaç türü ve çağı (kapladığı alan olarak % 50 den fazla olan hakim meşcere tipi) dikkate
alınmıştır. Yangından sonra –eğer yapıldı ise- düzenlenen yeni amenajman planındaki ağaçtürü ve
yangın sınırındaki komşu bölmelerde mevcut görünen yanmamış hakim ağaç türü ve çağı baz alınarak
yangın esnasında yanan meşcere tipi bölme bazında hakim ağaç türü ve çağı şeklinde tespit edilerek
değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Türkiye’nin büyük orman yangını çıkma yüzdesi düşük gibi görünen ancak gelecekte tehlike
arz edebilecek Batı ve Orta Karadeniz ile İç Anadolu bölgelerinde çıkmış ancak proje kapsama alanı
dışında kalan 12 adet büyük orman yangını da ilgili Orman İşletme Müdürlüklerinden istenen resmi
evraklar, haritalar, üzerinde araziye gidilmeden büroda; yangının olduğu gün yangın başlama
koordinatına ve başlama saatine en yakın grid meteoroloji ( MSLP sıcaklık , rüzgar ve nem) değerleri
ve Global Mapper 9.0 programı kullanılarak, sadece uydu görüntüleri düzeyinde incelenerek bu
yangınlarla incelenen diğer 46 yangın arasındaki benzer noktalar ilerideki yapılabilecek yangın
araştırma çalışmalara ışık tutmak amacıyla bulgular kısmında sunulmuştur.
Yangın alanlarına ait askeri haritalar da topografya incelenirken ,2000 yılından sonra üretilen
askeri paftalarda, kolaylıkla görülebilen ve yangın başlama noktaları yakınlarında mevcut olan enerji
nakil hatlarına (ENH) uzaklıklar da ölçülerek dikkate sunulmuştur.
Yine askeri haritalar üzerinde yangın sahalarının yakınlarında bulunan yerleşim merkezlerinin
mesafesi (demografik faktörlerin irdelenmesi) yapılmış,insan faktörü yönünden tarım alanı/orman,
orman/yerleşim alanı arakesiti hakkında bilgiler üretilmiştir.
Her büyük yangın kendi içinde ve aynı gün çıkan benzer yangınlar kendi aralarında
kıyaslanmak suretiyle benzer veya farklı noktalar bulunmaya çalışılmıştır.
Daha sonra büyük yangınların çıktığı gün ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış ancak büyümemiş
545 adet küçük orman yangını da ArcGis programı kullanılarak, Harita Fotogrametri Müdürlüğünce
hazırlanan sayısal haritalarda, orman işletme şeflikleri merkezi esas alınmak suretiyle Türkiye haritası
üzerine büyük orman yangınları ile müştereken işaretlenmiştir. Elde edilen ortak harita, aynı gün
Sayısal Hava Tahmin Şube Müdürlüğünce uydu verilerine göre hazırlanan ECMWF MLSP sıcaklık ve
rüzgar haritaları üzerinde (19 adet) , ülke yangınları genel durumunu birlikte değerlendirilebilmek için
bulgular kısmında araştırıcıların dikkatine sunulmuştur.
Son 20 yılda çıkmış toplam 603 adet orman yangını arasındaki ilişkileri inceleyen bu
çalışmadaki tüm verilerin çok fazla yer tutması nedeniyle sadece bir adet büyük orman yangını analizi
tüm verileri ile EKLER bölümünde dikkate sunulmuş, diğer 45 adet büyük orman yangını verisi ise
çok kapsamlı veriler olması nedeniyle yayın ekindeki CD ortamında kullanıcıların dikkatine
sunulmuştur.
4
2.4. Laboratuvar Çalışmaları
D.E.Ü.Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitü merkezinde mevcut olan ERDAS ve IDRISI
programları ile gerçekleştirilen bu çalışmada bölgenin sorumluluk alanı dahilindeki Enstitüsü Uzaktan
Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Laboratuvarında incelenen ve çalışmaya örnek teşkil edebilecek
dört orman yangınına ait AVHRR uydu görüntüsü bulunmuştur (yangın öncesi ve yangın anındaki
verileri yansıtan). Bunlar 03.07.1994 tarihli İzmir/Urla - İzmir/Gümüldür, 23.07.1994 tarihli
Çanakkale/Eceabat, 05.08.1994 tarihli Akhisar/Soma ve 23.08.1994 tarihli Antalya/Karabük orman
yangınları olup bu yangınlar hakkında Bulgular kısmında bilgiler sunulacaktır.
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) merkez laboratuvarlarında ve bilgi işlem
merkezinde de diğer 46 yangına örnek teşkil etmek üzere 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli ve yine
27.07.1996 Kuşadası Milli Park (MP) yangınları için meteorolojik haritaların analizi, meteorolojik
yorum, model yorumu yapılarak bulgular kısmında ilgili bilgiler verilmiştir.
5
3. BULGULAR
3.1. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınları
1985 ile 2006 yılları arasında çıkmış aşağıdaki Çizelge 1’de isimleri ve Şekil 1’de yerleri
gösterilen ve incelemeye alınan 46 adet büyük orman yangınına ait veriler elde edilmiştir. Ek 6’da ise
Eceabat MP 1994 yangınına ait tüm bulgular verilmiştir. Bu örnek büyük orman yangın kritiğinde
görülen tüm veriler diğer 45 büyük orman yangını içinde hazırlanmış ve ekteki CD ortamında
araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Çizelge 1. Arazi çalışması yapılan ve incelenen 46 adet büyük orman yangını (isim sırasına göre)
Table 1. 46 large scale wild fires studied in field and examined (ordered by name)
Akhisar- 2000
Bandırma-Aladağ- 2000
Bayramiç- 2000
Bodrum- 2006
Buldan- 1994
Buldan- 2000
Çetibeli- 1996
Çetibeli- 2002
Dalaman- 1990
Düzlerçamı- 1997
Eceabat 1994- Öncü
Eceabat MP- 1994
Eceabat- 1986
Erdek- 2000
Gebze- 1994
Gelibolu- 2003
Gelibolu- 2004
Geyve-1994
Gökçeada- 1988
Gökçeada- 1996
Gümüldür- 1994
Hisarönü- 1997
Hisarönü- 2003
İntepe- 1985
Karabel- 1994
Karabiga- 2000
Karaisalı- 2000
Kepsut- 2002
Kestel- 2000
Keşan- 1986
Keşan- 2000
Kuşadası MP- 1996
Manavgat- 2000
Menteş- 1994
Orhaneli- 2000
Osmaniye- 1999
Seferihisar- 2004
Selçuk- 2006
Selçuk-Germencik- 1985
Serik- 1994
Soğucak- 2000
Soma- 1994
Şile- 2000
Taşağıl- 1994
Turgutlu- 2000
Yeşilvadi- 1994
6
Şekil 1. Türkiye’de 1985-2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük orman yangın alanını gösterir harita.
Figure 1. Map showing great wild fires happened between 1985-2006 and examined.
7
3.2. Metorolojik Faktörlere Göre Büyük Orman Yangınlarının Kritiği
Büyük yangınların başlama saatlerine bakıldığında gün içerisinde nispi nemin en düşük,
sıcaklığın da en yüksek olduğu öğle saatlerinde çıkması bilenen teorileri desteklemektedir. Ancak söz
konusu saatlerde esen kuvvetli rüzgar ve rüzgar yönüne bakıldığında deniz yönünden gelen nemli hava
kütlesinin sıcaklığının, bölgenin ekstrem sıcaklıkları kadar yüksek olmadığı görülmektedir. Yani
büyüyen orman yangınlarında belirleyici birincil etmenin rüzgar hızı ve yönü, sonra nispi nem ve
yüksek sıcaklık olduğu ortaya çıkmıştır (Şekil 2.).
Normal şartlarda sabah saatlerinde karalar denizlere göre daha soğuktur. Güneşlenme ile
birlikte karalar daha fazla ısınır denizler karalardan daha soğuk olur. Akşam saatlerinde
güneşlenmenin bitmesi ve karaların radyasyon kayıplarından dolayı soğumaya geçerek denizlerden
daha soğuk olurlar. Bu döngüde her zaman sıcak olan yerdeki hava ısınarak genleşmeye ve
yükselmeye başlar. Genleşen ve yükselen havanın yerine daha serin olan yerdeki hava kütlesi hareket
eder. Yani güneşlenmenin etkisiyle ısınan karalarda rüzgar karadan denize doğru, güneşlenmenin
bittiği ve radyasyon kaybının olduğu gece saatlerinde ise daha sıcak olan deniz yüzeyinden karalara
doğru rüzgar esmektedir (Şekil 3). Coğrafik ve topografik şartlara göre günlük rüzgar yönü
değişiklikleri oluşurken yöresel etkilerin de iyi bilinmesi yangınlarla mücadele sırasında önemlidir.
Normal şartlarda ve Türkiye’yi etkileyen hava kütlelerinin bazıları sıcak orijinli olabilir. Basra
orijinli continental tropikal hava kütleleri Anadolu’da sıcaklıkları artırırken, nem oranını da hızlıca
azaltmaktadır.
Ayrıca rüzgarın fön etkisinin de dikkate alınması gerekmektedir. Çünkü Anadolu’nun
topoğrafik yapısında dağlar genellikle doğu-batı doğrultusunda sıralanmışlardır. Bu da kuzeyli
rüzgarlarda güney bakılar, güneyli rüzgarlarda da kuzeyli bakılar fönden etkilenecek alanlar demektir.
Meteorolojik inceleme kriterlerinde mutlaka bilinen bu kriterlerin yanı sıra havanın kararlılığı ve
kararsızlığına bakılmalıdır.
Artan Yangın Hızına Göre Sıcaklık-Rüzgar-Nem İlişkisi
Yangın Hızı(m/h), Alan (ha)
20000,00
18000,00
16000,00
14000,00
12000,00
10000,00
8000,00
6000,00
4000,00
2000,00
0,00
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Sıcaklık©
31,00
32,59
33,49
34,28
31,25
32,38
32,91
32,08
31,58
Nem(%)
27,53
24,74
23,83
28,25
29,39
27,18
33,76
30,31
28,47
Rüzgar(m/sn)
5,64
6,43
5,18
5,66
6,92
4,81
5,90
5,79
4,96
Yangın Hızı(m/h)
3965
4357
4403
4571
4657
4685
4821
4987
6225
Alan(ha)
2752
4614
8735
17645
7666
10636
7726
2331
6638
Şekil 2. Artan yangın hızına göre sıcaklık-rüzgar-nem ilişkisi
Figure 2. Temperature and humidity relation regarding fire spread speed
8
Büyük orman yangınlarını etkileyen meteorolojik faktörlerden artan sıcaklığa
göre rüzgar ve nem arasındaki ilişki
40,00
35,00
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Sıcaklık ©
31,00
31,25
31,58
32,08
32,38
32,59
32,91
33,49
34,28
Nem (%)
27,53
29,39
28,47
30,31
27,18
24,74
33,76
23,83
28,25
Rüzgar (km/h)
20,31
24,92
17,856 20,844
17,31
23,16
21,24
18,64
20,37
Şekil 3. Büyük orman yangınlarını etkileyen meteorolojik faktörlerden artan sıcaklığa göre rüzgar ve
nem arasındaki ilişki
Figure 3. Regarding increased temperature relation between wind speed and humidity from
meteorological factors causing large scale wild fires
3.2.1. Rüzgar Etkisine Göre
Rüzgar hızı ve yönü yangın davranışını etkileyen en önemli faktördür. Özellikle yeni çıkan bir
yangını çok kısa zamanda büyüyerek şiddetlenmesine neden olurlar. Genelde yangın şeklini belirleyen
etkenlerin en önemlisi rüzgardır. Yangının yayılma oranı, alanı ve çevre değerlerine ait tahminler için
geliştirilen modellerde çoğunlukla rüzgar hızı esas değişken olarak alınmaktadır. Orman yangınları
başlangıçta dairesel bir gelişme göstermelerine rağmen, daha sonra rüzgar, eğim ve diğer çevresel
faktörlerin etkisiyle elips veya başka bir şekil alırlar. Rüzgar hızının belli bir düzeyin üzerine çıkması
durumunda, yanıcı madde özelliklerindeki farklılıkların yangın davranışı üzerine olan etkileri ortadan
kalkmakta, özellikle yangın yayılma oranını belirleyen tek faktör durumuna geçebilmektedir (Bilgili
ve ark., 2002).
Aynı zamanda şiddetli rüzgarlar alev ucunu ve ısınan hava kütlesini ileriye taşıyarak yangının
tepeden tepeye atlamasına sebep olur. Normal şartlarda yangını durdurabilecek yol, dere, kayalık,
açıklık gibi doğal engellerin bile kolayca aşılmasına neden olabilirler. Rüzgar nedeniyle atlayan ve
yeni yangınlar oluşmasına ve bu parça yangınların birleşerek çok geniş alanlarda büyük yangın haline
dönüşmesine sebep olurlar.
Rüzgar yönü, yangın termodinamiğine bağlı olarak kısa aralıklarla değişerek yangın
davranışını değiştirip cephe genişlemesine hatta mücadele eden ekiplerin yangın içerisinde sıkışıp
9
kalmalarına da sebep olur. Türkiye’de Akdeniz ve Ege bölgelerinde güneyli rüzgarlar güneyli
bakılarda, Karadeniz’de ise kuzeyli rüzgarlar kuzeyli bakılarda, denizlerden gelen nemli hava
kütleleri, yangınlar üzerinde frenleyici etki yaparken, Karadeniz’de kuzeyli rüzgarlar güneyli
bakılarda, güneyli rüzgarlar kuzeyli bakılarda, Akdeniz ve Ege’de güneyli rüzgarlar kuzeyli bakılarda,
kuzeyli rüzgarlar güneyli bakılarda fön etkisinden dolayı sıcaklığı artırıcı, nem oranını azaltıcı etki
göstererek yangına davetiye çıkartırlar(Şekil 6).Yangın yerindeki yangın termodinamiğinden
kaynaklanan anaforlu havanın toprak yüzeyindeki ince materyal ve tozları havaya kaldırması da
değişken hava koşullarının, o sahada daha sonra şiddetli rüzgarlar çıkacağını ve rüzgarın yön
değiştireceğini gösteren belirtilerdir(Akaydın, 1997).
Rüzgar hızı açısından 3,0 m/sn ile 8,8 m/sn arasında esen rüzgarların büyük orman yangını
oluşturabildikleri gözlenmiştir(Çizelge 2). Tüm yangınların ortalama rüzgar hızı değeri de 5,7 m/sn
dir(Şekil 4, Şekil 5). Ancak bunların normal meteorolojik şartlarda olduğu unutulmamalıdır.
05.04.2000 örneğinde olduğu gibi yangın sezonu dışında -ekstrem hava olaylarında- bu kriterin
üstünde rüzgar hızları da yangında etkili olmaktadır (Bekereci ve Erkan, 2004 ).
Rüzgar şiddetinin yanı sıra büyük orman yangınlarının sık sık çıktığı bölgelerdeki hakim
rüzgar yönleri de mutlak surette dikkate alınmak suretiyle yangın mücadele planları bu yönde
oluşturulmalıdır.
Artan Rüzgar Hızına Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
Yanan alan (ha)
20000
15000
10000
5000
0
Rüzgar Hızı (m/sn)
Yanan Alan (ha)
1
2
3
4
5
6
1,1
3,0
5,1
6,9
8,8
11,0
4989
17971
11466
16717
14896
1827
Şekil 4. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (m/sn)
Figure 4. Large scale wild fire and wind speed relation (m/sec)
10
Artan Rüzgar Hızına Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
20000
18000
Yanan Alan (ha)
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1
2
3
4
5
6
4
11
18
25
32
40
4989
17971
11466
16717
14896
1827
Rüzgar Hızı ( km/h )
Yanan Alan (ha)
Şekil 5. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (km/h)
Figure 5. Large scale wild fire and wind speed relation (km/h)
Artan Rüzgar Hızına Göre Yangın Karakteristikleri
20000
Yangın Hızı(m/h),Alan(ha)
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
4,81
4,96
5,18
5,64
5,66
5,79
5,90
6,43
6,92
Sıcaklık©
32,38
31,58
33,49
31,00
34,28
32,08
32,91
32,59
31,25
Nem(%)
27,18
28,47
23,83
27,53
28,25
30,31
33,76
24,74
29,39
Yanan Alan(ha)
10636
6638
8735
2752
17645
2331
7726
4614
7666
Yangın Hızı(m/h)
4685
6225
4403
3965
4571
4987
4821
4357
4657
Rüzgar(m/sn)
Şekil 6. Artan rüzgar hızına göre değişen yangın karakteristikleri.
Figure 6. Varying wild fire characteristics regarding increasing wind speed.
11
Çizelge 2. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi
Table 2. Regarding increasing wind speed evaluation of large scale wild fires
Yangın Ort.
Hızı
(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
Alan
(ha)
İşletme Şefliği
Y.Çıkış
Saati
İlerleme Hızı
(Dakika)
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
691
Gebze- 1994
15:00
80
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
1522
Buldan- 1994
14:00
420
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
587
Alemdağ- 1994
20:00
90
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
2189
Osmaniye- 1999
09:45
1800
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
612
Geyve- 1994
00:30
1320
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
1428
Buldan- 2000
14:15
120
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
3477
Kepsut- 2002
12:20
300
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
2952
Karaisalı- 2000
11:30
1050
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
1644
Düzlerçamı- 1997
13:00
300
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
608
Gelibolu- 2004
12:15
180
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
3574
Soma- 1994
11:10
1110
1969
26,5
55
2,3
15280
25,04
624
Gökçeada- 1996
22:50
720
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
14:00
360
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
372
Bayramiç- 2000
12:05
480
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
986
Akhisar- 2000
13:10
180
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
1271
Selçuk- 2006
14:10
480
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
1906
Manavgat- 2000
21:35
1140
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
1795
Keşan- 2000
14:15
780
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
1868
Dalaman- 1990
00:30
300
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
330
Seferihisar- 2004
13:15
180
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
2374
Karabel- 1994
24:00
1440
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
564
Kestel- 2000
14:00
210
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
6452
Çetibeli- 1996
17:45
720
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
1943
Karabiga- 2000
15:00
300
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
4167
Eceabat MP- 1994
16:30
900
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
4155
Kuşadası MP- 1996
18:00
600
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
988
Gümüldür- 1994
14:20
360
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1579
12:30
150
6796
27,7
25
8,2
13082
12,26
2397
Orhaneli- 2000
14:00
120
6619
28,5
55
8,9
24296
33,37
1958
Çetibeli- 2002
18:23
360
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
1009
Soğucak- 2000
13:00
120
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
2525
Hisarönü- 1997
14:40
420
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
491
Gelibolu- 2003
13:00
180
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
1592
Menteş- 1994
14:30
600
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
502
Turgutlu- 2000
15:20
90
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
3052
Bodrum- 2006
12:55
1620
7756
29,6
31
11,0
10733
20,07
1118
Şile- 2000
19:00
90
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
319
Hisarönü- 2003
16:04
240
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
390
Erdek- 2000
11:10
180
12
Çizelge 3. Beaufort (Bofor) rüzgar ıskalası
Table 3. Beaufort Wind Scale
3.2.2. Sıcaklık Etkisine Göre
Yüksek sıcaklık yanıcı maddedeki nem miktarını buharlaşma suretiyle etkileyerek yanmayı
kolaylaştırmaktadır. Günlük en yüksek sıcaklık saat 14:00-16:00 lokal saatlerde görüldüğünden yangın
başlama zamanları da genellikle bu saatlere yakın çıkmaktadır. Direkt olarak yaz sezonunda (temmuzağustos aylarında) güneş ışınlarının yeryüzeyindeki hava sıcaklığının artması ile birlikte yanıcı madde
sıcaklığı da yükselmekte ve tutuşma için daha az bir sıcaklık bile yangını başlatmaya neden
olmaktadır(Şekil 9).
Artan Sıcaklığa Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
20000
Alan (ha)
15000
10000
5000
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Sıcaklık( C )
23,7
24,4
27,1
28,9
31,4
32,4
35,2
36,4
39,7
41,8
Yanan Alan (ha)
2370
2978
6037
17382
3286
6452
6548
11378
3477
7958
Sıcaklık ( C )
Şekil 7. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangını ilişkisi
Figure 7. Large scale wild fire and temperature relation
13
Yanan Alan Miktarına Göre En Fazla Büyük Orman Yangını Çıkan Sıcaklık
Dereceleri
20000
18000
Yanan Alan (ha)
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Sıcaklık Kademesi (C)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
29
36
42
35
32
27
24
40
31
7958
6548
6452
6037
5348
3477
3286
17382 11378
Yanan Alan (ha)
Şekil 8. Yanan alan miktarına göre en fazla büyük orman yangını çıkan sıcaklık dereceleri
Figure 8. Regarding blazed area the temperatures that large scale wild fires happened
Yüksek sıcaklık açısından 28,9ºC ila 36,4ºC dereceler arasında en çok büyük orman yangını
oluşturabildikleri gözlenmiştir (Çizelge 4). Tüm yangınlar için ortalama yüksek sıcaklık değeri de
32,7ºC’dir(Şekil 7 ve Şekil 8).
Yangın Hızı(m/h),Alan(ha)
Artan Sıcaklığa Göre Yangın Karakteristikleri (Genel)
20000
15000
10000
5000
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Sıcaklık©
31,00 31,25 31,58 32,08 32,38 32,59 32,91 33,49 34,28
Nem(%)
27,53 29,39 28,47 30,31 27,18 24,74 33,76 23,83 28,25
Rüzgar(m/sn)
5,64
6,92
4,96
5,79
Yanan Alan(ha)
2752
7666
6638
Yangın Hızı(m/h) 3965
4657
6225
4,81
6,43
5,90
5,18
5,66
2331
10636 4614
7726
8735
17645
4987
4685
4821
4403
4571
4357
Şekil 9. Artan sıcaklığa göre yangın karakteristikleri
Figure 9. Wild fire characteristics regarding increasing temperature
14
Çizelge 4. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi
Table 4. Evaluation of great wild fires regarding increasing temperature
Yatay
Mesafe
(m)
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
3360
23,6
36
8,9
4860
2799
23,7
34
5,9
10160
9608
24,4
31
9,7
17280
4876
24,2
32
9,2
1731
24,9
31
10,7
6796
27,7
25
8,2
4691
26,7
61
4262
26,6
49
1969
26,5
7756
6619
Eğim
(%)
Alan
(ha)
İşletme Şefliği
39,29
502
Turgutlu- 2000
15:20
90
33,05
1868
Dalaman- 1990
0:30
300
16,6
1579
12:30
150
9236
16,3
1009
Soğucak- 2000
13:00
120
5046
15,41
390
Erdek- 2000
11:10
180
13082
12,26
2397
Orhaneli- 2000
14:00
120
8,6
32106
20,75
2525
Hisarönü- 1997
14:40
420
8,7
11866
15,55
491
Gelibolu- 2003
13:00
180
55
2,3
15280
25,04
624
Gökçeada- 1996
22:50
720
29,6
31
11,0
10733
20,07
1118
Şile- 2000
19:00
90
28,5
55
8,9
24296
33,37
1958
Çetibeli- 2002
18:23
360
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
4167
Eceabat MP- 1994
16:30
900
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
1592
Menteş- 1994
14:30
600
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
1906
Manavgat- 2000
21:35
1140
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
4155
Kuşadası MP- 1996
18:00
600
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
1795
Keşan- 2000
14:15
780
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
319
Hisarönü- 2003
16:04
240
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
372
Bayramiç- 2000
12:05
480
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
2952
Karaisalı- 2000
11:30
1050
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
14:00
360
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
6452
Çetibeli- 1996
17:45
720
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
988
Gümüldür- 1994
14:20
360
12335
36,0
15
2,0
31741
19,93
2353
Taşağıl- 1994
13:20
210
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
1943
Karabiga 2000
15:00
300
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
1644
Düzlerçamı- 1997
13:00
300
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
587
Alemdağ- 1994
20:00
90
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
2374
Karabel- 1994
24:00
1440
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
691
Gebze- 1994
15:00
80
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
986
Akhisar- 2000
13:10
180
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
608
Gelibolu- 2004
12:15
180
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
3574
Soma- 1994
11:10
1110
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
1034
Serik- 1994
24:00
300
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
2189
Osmaniye- 1999
9:45
1800
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
612
Geyve- 1994
00:30
1320
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
3477
Kepsut- 2002
12:20
300
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
1428
Buldan- 2000
14:15
120
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
1522
Buldan- 1994
14:00
420
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
1271
Selçuk- 2006
14:10
480
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
3052
Bodrum- 2006
12:55
1620
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
330
Seferihisar- 2004
13:15
180
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
564
Kestel- 2000
14:00
210
15
Y.Çıkış İlerleme Hızı
Saati
(Dakika)
3.2.3. Bağıl Neme Göre
Nispi nem sabah ve akşamları yüksek olup öğlen saatlerinde ise en düşük seviyededir. Öğle
saatlerinde sıcaklığın yükselmesi ile nispi nem düşmektedir. Yangına hassas yörelerde nispi nemin en
düşük olduğu ay olan ağustos ayında en fazla oranda büyük orman yangını çıkmıştır (Şekil 12).
Nispi nem açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 16 ile % 32 bağıl nem değerleri
arasında en çok çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir(Şekil 10-11).
Bu çalışmada % 41 ila % 57 bağıl nem oranlarında da büyük orman yangınlarının çıkmış olduğu
gözlenmiştir (Çizelge 5). Tüm yangınlarda rtalama nispi nem değeri de % 28,07’ dir.
Artan Neme Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
25000
Yanan Alan (ha)
20000
15000
10000
5000
0
1
2
3
4
5
6
Nisbi Nem (%)
8
16
24
32
41
57
Yanan Alan (ha)
2930
19094
11670
23129
5245
5798
Şekil 10. Artan neme göre büyük orman yangın ilişkisi
Figure 10. Relation between humidity and large scale wild fire
16
Yanan Alan Miktarına Göre En Çok Büyük Orman Yangını Çıkan Nisbi
Nem Değerleri
25000
Yanan Alan ( ha )
20000
15000
10000
5000
0
1
2
3
4
5
6
Nisbi Nem (%)
32
16
24
57
41
8
Yanan Alan (ha)
23129
19094
11670
5798
5245
2930
Şekil 11. Yanan alan miktarına göre en çok büyük orman yangını çıkan nispi nem değerleri
Figure 11. Relative humidity values during large scale forest fires regarding blazed area
Artan Neme Göre Yangın Karakteristikleri (Genel)
Yangın Hızı(m/h),Alan (ha)
20000
15000
10000
5000
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Nem(%)
23,83
24,74
27,18
27,53
28,25
28,47
29,39
30,31
33,76
Sıcaklık©
33,49
32,59
32,38
31,00
34,28
31,58
31,25
32,08
32,91
Rüzgar(m/sn)
5,18
6,43
4,81
5,64
5,66
4,96
6,92
5,79
5,90
Yanan Alan(ha)
8735
4614
10636
2752
17645
6638
7666
2331
7726
Yangın Hızı(m/h)
4403
4357
4685
3965
4571
6225
4657
4987
4821
Şekil 12. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangın Karakteristikleri
Figure 12. Large scale wild fire characteristics regarding increasing humidity
17
Çizelge 5. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangınlarının Değerlendirilmesi
Table 5. Evaluation of large scale wild fires regarding increasing humidity
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe (m)
Eğim
(%)
Alan
(ha)
8068
2950
41,6
8
3,5
14713
15,51
1428
Buldan- 2000
14:15
120
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
608
Gelibolu- 2004
12:15
180
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
330
Seferihisar- 2004
13:15
180
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
564
Kestel- 2000
14:00
210
12335
36,0
15
2,0
31741
19,93
2353
Taşağıl- 1994
13:20
210
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
3477
Kepsut- 2002
12:20
300
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
986
Akhisar- 2000
13:10
180
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
1271
Selçuk- 2006
14:10
480
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
3052
Bodrum- 2006
12:55
1620
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
3574
Soma- 1994
11:10
1110
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
2374
Karabel- 1994
24:00
1440
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
2189
Osmaniye- 1999
9:45
1800
6796
27,7
25
8,2
13082
12,26
2397
Orhaneli- 2000
14:00
120
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
1522
Buldan- 1994
14:00
420
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
2952
Karaisalı- 2000
11:30
1050
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
1943
Karabiga- 2000
15:00
300
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
1906
Manavgat- 2000
21:35
1140
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
988
Gümüldür- 1994
14:20
360
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
1034
Serik- 1994
24:00
300
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1579
12:30
150
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
6452
Çetibeli- 1996
17:45
720
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
691
Gebze- 1994
15:00
80
7756
29,6
31
11,0
10733
20,07
1118
Şile- 2000
19:00
90
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
1009
Soğucak- 2000
13:00
120
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
1592
Menteş- 1994
14:30
600
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
1644
Düzlerçamı- 1997
13:00
300
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
502
Turgutlu- 2000
15:20
90
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
4155
Kuşadası MP- 1996
18:00
600
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
1795
Keşan- 2000
14:15
780
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
1868
Dalaman- 1990
00:30
300
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
390
Erdek- 2000
11:10
180
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
Eceabat 1994-Öncü
14:00
360
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
612
Geyve- 1994
00:30
1320
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
491
Gelibolu- 2003
13:00
180
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
4167
Eceabat MP- 1994
16:30
900
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
587
Alemdağ- 1994
20:00
90
6619
28,5
55
8,9
24296
33,37
1958
Çetibeli- 2002
18:23
360
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
2525
Hisarönü- 1997
14:40
420
1969
26,5
55
2,3
15280
25,04
624
Gökçeada- 1996
22:50
720
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
319
Hisarönü- 2003
16:04
240
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
372
Bayramiç- 2000
12:05
480
18
İşletme Şefliği
Y.Çıkış İlerleme Hızı
Saati
(Dakika)
3.3. Ağaç Türlerinin Yangına Karşı Gösterdikleri Direnç Özelliklerine Göre
Kritiği
İster canlı ya da yaş, ister ölü yada kuru olsunlar, tüm bitki türleri, değişen oranlarda da olsa
yanıcıdırlar. Farklı bitki türlerinin yanma karakteristikleri de farklıdır. Akdeniz florasının evrimi ve
bugünkü biçimini almasında, yinelenen yangınların yanı sıra, kuraklık ve otlatma da önemli işlevler
yerine getirmiştir. Bu uyum özellikleri genellikle, neslin sürdürülebilmesinin güvencesini oluşturan
üreme mekanizmalarında belirgin biçimde ortaya çıkar. Bu ekolojik uyum özellikleri; tomurcukların
toprak ya da kalın ve yalıtıcı kabuk altına gizlenmesi gibi yollarla yangın sırasında açığa çıkan yüksek
sıcaklık derecelerinden korunabilmesi, yangının sürgün vermeyi teşvik ederek bitkileri vejetatif
üremeye zorlaması, kavurucu etkisiyle çiçeklenmenin ve dolayısıyle gençleşmenin kolaylaştırılması
şeklinde olur. Ağaç üzerindeki tümüyle açılmamış kozalaklarda saklı kalmış tohumların sıcaklık
etkisiyle dökülebilmelerini sağladığı tohum takviyesinin yükselteceği gençleştirme şansı, toprak içinde
çimlenme yeteneğini yitirmeden birkaç yıl süreyle saklanabilmiş tohumların yangın tarafından
sağlanan uygun çimlenme yastığı koşullarında (pH değişimi vb.) kolaylıkla çimlenmesi yoluyla
sağlanabilen ek üreme olanakları oluşmaktadır.
Ekolojik olarak yinelenen yangınlara uyum sağlamış ve yangın sonrası koşullarında
gençleşebilen türler, aynı zamanda kolay yanabilen özelliklere de sahiptirler. Nitekim maki bitki
örtüsü yarıdan fazlası zorunlu olarak sürgünle gençleşen türlerden oluşmaktadır. Kızılçam da
çimlenme yeteneğindeki tohumlarını hem kozaklarında hem de toprak içinde uzun süre –çimlenme
yeteneğini yitirmeden- yangın sonrası koşulları için saklayabilmektedir.
Yapılan araştırmalarda pek çok bitki türünün yanmaya karşı gösterdikleri direnç bakımından
yapılan testler sonucunda incir (Ficus ssp.) ve dut (Morus ssp.) ağaçlarının oldukça güç yanan türler
oldukları,sığla (Liquidanbar ssp.) türünün ise çok daha dirençli olduğu, titrek kavak (Populus
tremuale)’ın yangın olasılığını en aza indirdiği, tepe yangınlarını örtü yangınlarına dönüştürdüğü ve
örtü yangınlarını yavaşlatarak, durduğu ve uygun yangın şeridi ağacı olarak önerildiği,zakkum
(Nerium oleander)’ unda en güç yanan türlerinden olduğu literatürlerde vurgulanmıştır(Neyişçi ve
ark., 1999).
Neyişçi (1987)’ye göre ise Servi (Cupressus sempervirens L. var. pyramidalis )’nin en etkin
yangın önleyici olabileceği vurgulanmıştır. Çünkü servi, Akdeniz’den Karadeniz’e dek uzanan geniş
bir coğrafyada ve deniz seviyesinden 700-800 metrelere kadar çıkabilen geniş bir yükseklik kuşağında
yetişebilmektedir. Kuraklığa ve alevlere dayanıklı olup 43 m boy yapabilmekte, yüzey/hacim oranı
küçük ve bu nedenle son derece kompakt olan taç yapısı ile etkili bir rüzgar perdesi
oluşturabilmeketedir. Ölü örtü miktarı çok az, iyi ve çok az hava girişine izin verecek biçimde
istiflenen bir yapıda olması ile yanma tehlikesi düşük, aynı zamanda doğal yaşı uzun, odunu dayanıklı
ve ekonomik açıdan kıymetlidir. Yaşlandıkça diğer pek çok bitki türüne benzemeyerek taç içindeki
yaş/kuru madde oranı fazlaca değişmediğinden, yanma tehlikesinde bir artış olmamaktadır(Neyişçi ve
ark., 1999).
3.3.1. Meşcere tiplerine Göre (yanıcı tiplerine göre) Yanma Hızları ve Meşcere
Tipleri Genel Analizi
Meşcere özelliklerinin yangın potansiyeli üzerindeki etkilerinin belirlenmesi için,ülkemizde
(Durmaz 2004’e göre Sağlam., 2002 ve Küçük., 2000’e atfen) 1996-2003 yıllarında Muğla, Antalya,
Çanakkale ve Kastamonuda çıkmış 40 adet yangının ortalama kapalılık, tepe altı yüksekliği ve ölü örtü
miktarı hakkında analizi gerçekleştirilmiştir. İncelenen bu yangınlar içerisinde bu proje kapsamında
değerlendirilmeye alınan 4 büyük orman yangına ait veriler de bulunmaktadır (Çetibeli- 1996,
Hisarönü- 1997, Keşan- 2000, Çetibeli- 2002).
Gelişme çağı ve kapalılığa bağlı olarak yanıcı madde miktarında meydana gelen artış,
yangının yayılışını ve açığa çıkan enerji miktarını belirler. Yangının ilerleyebilmesi, yangının
ilerlediği yöndeki yanıcı madenin sürekliliği ile doğrudan ilişkilidir. Aynı şekilde, örtü yangınının tepe
yangınına dönüşebilmesi için, örtü yangını ile oluşan enerjinin tepedeki yanıcı maddeleri
tutuşturabilecek derecede ve tepenin de belli bir yükseklikte olması gereklidir. Meşcere yaşı arttıkça
19
tepenin yerden yüksekliğide artmaktadır. Yapılan çalışmalarda yanıcı madde miktarı ile yangın şiddeti
arasında çok kuvvetli bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir (Durmaz, 2004 ).
Yaşlı meşcerelerin aksine, genç meşcerelerde ve alt tabakada çalı ve otsu türlerin yoğun
bulunduğu meşcelerde, dikey yönde bir yanıcı madde sürekliliği gözlenir. Bu tür meşcerelerde tepe
yangını en yüksek alanları oluşturur. Hava hallerindeki değişim, özellikle nem, sıcaklık ve rüzgar
durumunda meydana gelen farklılıklar; bir yangının yakabileceği yanıcı madde miktarının ve yangın
şiddetinin bir göstergesi olarak değerlendirilir. Hava hallerinde kısa süreli değişimler, ince yanıcı
maddelerin (ince dallar,ibreler vb.) nem durumunu ve tutuşabilirliğini belirler. Uzun dönemdeki hava
değişimleri ise, yüzeydeki üretim artıklarının ve daha derinlerdeki organik tabakanın nem durumunu
ve tutuşabilirliğini etkiler.
Yapılan analizlerde, orman yangınlarının en fazla genç meşcerelerde ve bozuk alanlarda
meydana geldiğini ortaya konulmuştur(Şekil 16). Bu alanların meşcere kompozisyonlarına
bakıldığında, ağırlıklı olarak karaçam ve kızılçam ağaç türlerinin saf ve karışık meşcereleri ile yer yer
bu türlerin de bulunduğu meşe-baltalık meşcerelerinden oluştuğu belirlenmiştir. Bunun nedeni yaşa
bağlı olarak kapalılığın, doğal dal budanmasının ve silvikültürel müdaheleler sonucunda alanda kesim
artıklarının birikmesi ve ölü örtü miktarının artmasıdır. Özellikle tam kapalı meşcerelerde ölü örtü
birikimi oldukça fazla görülür. Kapalılığı henüz oluşmamış ağaçlandırma sahalarında ve açıklık
alanlarda oluşan ot tabakası, bu alanlarda yangınların oluşmasına ve hızla yayılmasına neden
olmaktadır. Ayrıca genç meşcelerde tepe altı yüksekliğinin oldukça düşük olması ve yanıcı maddenin
dikey sürekliliğinin korunması sebebiyle, örtü yangını olarak başlayan bir yangın, uygun hava
koşularıda kolaylıkla tepe yangınına dönüşebilmektedir. Bu meşcerelerin bütünlük arz ettiği alanlarda
başlayan bir yan yangına ilk müdahelenin gecikmesi durumunda ise büyük alan kayıpları kaçınılmaz
olacaktır. Çünkü bu alanlarda yanıcı madde miktarı fazla olduğundan yangının şiddeti de ona göre
fazla olacak ve kontrol altına alınması güçleşecektir. Büyük yangınların meydana geldiği alanlarda bu
meşcere tiplerinin oranının fazla oluşu bunun bir kanıtıdır (Durmaz, 2004 ).
Yaşlı meşcereler ile kapalılığın düşük olduğu bozuk alanlarda ise, yangınların genellikle örtü
yangını şeklinde seyrettiği ortaya konulmuştur. Bunda meşcere tepe altı yüksekliğinin yangının tepeye
ulaşmasını engelleyecek kadar yukarıda, meşcere kapalılığının düşük ve yer yer meşcere içi
boşlukların olması nedeniyle ara ve alt tabakada ot ve çalılardan oluşan yoğun bir ölü ve diri örtü
tabakasının bulunması etkili olmaktadır. Ayrıca bu meşcerelerde kapalılığın düşük olması ve meşcere
içerisinde yer yer boşlukların bulunması rüzgarın meşcere içerisine rahatlıkla girmesini
sağlayarak,yangının ilerlemesine yardımcı olmaktadır.
Bir ormanda mevcut yakıtlar içinde yanabilirlik dereceleri büyük değişiklikler gösterebilir.
Derin humus yeni düşmüş yapraklar, ot kümeleri,kuru ibre ve dal çalı kümeleri yerdeki dallar ve
kütükler, alçak çalılar, yeşil ağaç dalları, gövdelere asılı dikeyler, dikili kurular ve daha pek çok
değişik yakıt materyali gibi. Bunların her birinin değişik yanma kapasiteleri olduğu unutulmadan fizik
durumları sınıflandırılıp yer yakıtları ve havai yakıtlar olarak iki kısımda incelemek mümkündür.
ABD’ de ise yanıcı madde tipleri şöyle sıralanmıştır: Çayır, çayır ve dağınık çalı, kesim çağına
gelmiş az miktarda kesim yapılmış meşcere, tırfıl, öbekler halinde çalı, vasat derecede gençlik ve çalı
bulunan orman, hafif ve vasat derecede çalı örtülü alan, çalı karışımı, vasat derecede çalı ile kaplı
kesim alanı veya yanık alan, kısmen gençlik çalı ile kaplı duglas göknarı ve göknar meşceresi, değişik
derecede çalı ve meşe ile kaplı alan, çeşitli tür saf yoğun çalı, çok yoğun çalı, direklik çağında
meşcere, kesim artıkları ile örtülü traşlama kesim alanı,ağaçlık alan (az miktarda kesim yapılmış),
kesim çağında meşcere (kıyı şeridindeki)ler olmak üzere.
Durmaz 2004’e göre meşcere gelişimi, kapalılık ve ağaç türüne bağlı olarak, meşcere tipleri
kendi içlerinde bu özellikler bakımından homojen olacak şekilde gruplandırmışlardır(Çizelge 6).
Sonuçta 11 meşcere tipi grubu oluşturulmuştur
20
Çizelge 6. Ağaç türü, gelişme çağı ve kapalılığa göre gruplandırılmış meşcere tipleri.
Table 6. Classified stand types regarding tree species, age and canopy closure.
Grup No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ağaçtürü
Kapalılık
0 veya 1
2
3
1
2
3
1, 2 ve 3
1, 2 ve 3
Çz, Çk
Çz, Çk
Çz, Çk
Çz, Çk
Çz, Çk
Çz, Çk
Çz, Çk
Çz, Çk
Bozuk Alanlar (Bz)
Diğer Türler
Z, OT, ve İskan
Meşcere Çağları
"a" veya "ab"
"a" veya "ab"
"a" veya "ab"
"b" veya "bc"
"b" veya "bc"
"b" veya "bc"
"c"
"c" veya "cd"
Gruplardan görüleceği üzere orman yangınlarının başlaması ve gelişmesine zemin teşkil eden
yanıcı maddeler meşcere yaşına bağlı olarak artar. Yanıcı madde miktarındaki bu artış, doğal dal
budanmasının artmasından ve ölü örtü ayrışmasının azalmasından kaynaklanır. Buna göre Çizelge
6’da 3 ve 6 nolu meşcere tipi gruplarında kapalılığın tamamen oluşmuş olması sebebiyle doğal dal
budanması diğer gruplara göre daha fazladır.
Bozuk meşcerelerde, ölü örtü miktarı, kapalılığın düşük olması ve güneş ışınlarının meşcere
içerisine kadar ulaşabilmesi nedeniyle azdır. Ancak bu meşcerelerde ve kapalılığı henüz oluşmamış
genç meşcerelerde (1 nolu meşcre tipi grubu) yoğun diri örtü tabakası mevcuttur. Bu nedenle, bu
meşcerelerde yatay yanıcı madde sürekliliği kesintisiz olup yangınların oluşma riski yüksektir.
Yanıcı maddenin dikey yöndeki sürekliliğinin bir göstergesi olan tepe altı yüksekliği, 6 nolu
meşcere tipi (3 kapalı b veya bc) grubuna kadar oldukça düşük olup,uygun hava koşullarının
varlığında bu meşcere tiplerinde başlayan bir örtü yangının, tepe yangınına dönüşme riski oldukça
yüksektir. Öte yandan, diğer meşcere tipi gruplarında tepenin yerden yüksekliği oldukça fazla
olduğundan bu tip meşcerelerde yangınlar genellikle örtü yangını şeklinde seyrederler.
Bu çalışmada ortalama yangın yayılma oranları hesaplanırken büyük orman yangınlarının
çıktığı meşcerelerdeki ölü örtü ve canlı yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının
çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal rüzgar, sıcaklık ve nem değerleri temin edilemediğinden geçmişe
dönük değerlendirme çalışmaları yapılamamıştır. Bu yüzden incelemeye alınan 46 adet büyük orman
yangınında ilgili meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri,
yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan)
yangın genel değerlendirme sonuçları aşağıda sunulmuştur.
Mevcut verilerle yapılabilen yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre Yangın Hızları
(Ortalama Yangın Yayılma Oranları) 4,768 km/h olan değişik tiplerde meşcere gelişim çağları ile
yangınların hangi koşullar altında yayıldıkları görülmektedir (Çizelge 7, Çizelge 8 ve Şekil 13, Şekil
14, Şekil 15 ve Şekil 16).
21
Gelişme Çağlarına Göre Yanıcı MaddeTipleri ve Büyük Yangın Sınıfları
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Yangın Hızı(m/h)
a
ab
b
bc
c
cd
d
Bz
Bt
4821
6225
4987
4357
4685
4403
3965
4571
4657
Sıcaklık©
32,91
31,58
32,08
32,59
32,38
33,49
31,00
34,28
31,25
Nem(%)
33,76
28,47
30,31
24,74
27,18
23,83
27,53
28,25
29,39
Rüzgar(m/sn)
Eğim(%)
5,90
4,96
5,79
6,43
4,81
5,18
5,64
5,66
6,92
17,27
14,66
13,1
18,17
16,73
21,36
23,27
16,80
15,86
Eğim(Derece)
9,80
8,34
7,46
10,30
9,50
11,92
13,02
9,51
8,97
Alan(ha)
7726
6638
2331
4614
10636
8735
2752
17645
7666
Yanıcı Madde Gelişme Çağları
Şekil 13. Gelişme çağlarına göre yanıcı madde tipleri ve büyük orman yangın sınıfları
Figure 13. Combustible material and and large scale wild fires classes regarding age
Çizelge 7. Yangın hızlarına göre büyük orman yangınlarında yanıcı madde tipleri ve gelişme çağları
sınıflandırması
Table 7. Classification of combustible material and age regarding fire spread speed
Yangın Hızı(m/saat) Rumuz Meşcere Sıcaklık (ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Eğim
(%)
Eğim
(Derece)
Alan
(ha)
6225
ab
31,58
28,47
4,96
14,66
8,34
6638
4987
b
32,08
30,31
5,79
13,1
7,46
2331
4821
a
32,91
33,76
5,90
17,27
9,80
7726
4685
c
32,38
27,18
4,81
16,73
9,50
10636
4657
Bt
31,25
29,39
6,92
15,86
8,97
7666
4571
Bz
34,28
28,25
5,66
16,80
9,51
17645
4403
cd
33,49
23,83
5,18
21,36
11,92
8735
4357
bc
32,59
24,74
6,43
18,17
10,30
4614
3965
d
31,00
27,53
5,64
23,27
13,02
2752
Meşcere tipleri genel yangın hızları değerlendirildiğinde genel büyük yangın ilerleme
hızlarının saatte 3,96 ila 6,22 km/h arasında değiştiğini, ortalama en hızlı büyük yangınların ab tipi
genç meşcerelerde çıktığı, en düşük yangın hızının da d tipi yaşlı meşcerelerde çıktığı gözlenmiştir.
Ortalama yangın hızı 4,768 km/h olan büyük yangınlarla mücadele çalışmalarında bu hızlara göre
planlama yapılarak yeni mücadele stratejileri geliştirilmelidir(Çizelge 7).
Aşağıda meşcere gelişim çağlarına göre çıkmış büyük yangınlar arasındaki ilişkiler
vurgulanmıştır(Şekil 14, 15 ve 16).
22
Büyük Orman Yangınlarında En Çok Yanan Meşcere Tipleri ve Gelişme Çağları Genel
Tablosu
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Yanan Alan(ha)
Bz
c
cd
a
Bt
ab
bc
d
b
17645
10636
8735
7726
7666
6638
4614
2752
2331
Yangın Hızı(m /h)
4571
4685
4403
4821
4657
6225
4357
3965
4987
Sıcaklık©
34,28
32,38
33,49
32,91
31,25
31,58
32,59
31,00
32,08
Nem (%)
28,25
27,18
23,83
33,76
29,39
28,47
24,74
27,53
30,31
5,66
4,81
5,18
5,90
6,92
4,96
6,43
5,64
5,79
16,80
16,73
21,36
17,27
15,86
14,66
18,17
23,27
13,1
9,51
9,50
11,92
9,80
8,97
8,34
10,30
13,02
7,46
Rüzgar(m /sn)
Eğim (%)
Eğim (Derece)
Şekil 14. Büyük orman yangınlarında en çok yanan meşcere tipleri ve gelişim çağları genel Çizelgesu
Figuıre 14.Most frequently burned stand type and ages table
Azalan Yangın İlerleme Hızlarına Ve Gelişme Çağlarına Göre Büyük Orman Yangın
Sınıfları
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
ab
b
a
c
Bt
Bz
cd
bc
d
Yangın Hızı(m/h)
6225
4987
4821
4685
4657
4571
4403
4357
3965
Sıcaklık©
31,58
32,08
32,91
32,38
31,25
34,28
33,49
32,59
31,00
Nem (%)
28,47
30,31
33,76
27,18
29,39
28,25
23,83
24,74
27,53
4,96
5,79
5,90
4,81
6,92
5,66
5,18
6,43
5,64
14,66
13,1
17,27
16,73
15,86
16,80
21,36
18,17
23,27
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Eğim (Derece)
8,34
7,46
9,80
9,50
8,97
9,51
11,92
10,30
13,02
Alan(ha)
6638
2331
7726
10636
7666
17645
8735
4614
2752
Şekil 15. Azalan yangın ilerleme hızlarına ve gelişme çağlarına göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 15. Large scale wild fire classes regarding decreasing spread speed and stand age
23
Yanıcı Madde Tipleri Gelişim Çağlarına Göre Yangın Yayılma Oranları
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Genç Meş cereler(a,ab,b)
Yaş lı Meş cereler(bc,c,cd,d)
Bozuk Meş cereler(Bz,Bt)
5402
4462
4597
Sıcaklık©
32,3
29,4
33,4
Nem (%)
31,2
25,7
28,6
5,5
5,3
6,0
15,7
19,2
16,5
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
8,9
10,8
9,3
16695
26737
25311
Eğim (Derece)
Alan(ha)
Şekil 16. Meşcere gelişim çağlarına göre yangın yayılma değerleri
Figure 16.Fire spread rates regarding stand age classes.
Şekil 16’da büyük orman yangınların %24,3’ü genç meşcerelerde, %38,9’u yaşlı meşcerelerde
, % 36,8’i de bozuk meşcerelerde çıkmış olduğu gözlenmektedir.
Türkiye’de orman yangınları açısından değerlendirmeye tabi tutulabilecek; orman amenajman
planlarında tanımlı meşcere tipleri ve rumuzları ise aşağıda sunulmuştur.
Çizelge 8. Orman amenajman planlarında tanımlanan meşcere tipi gelişme çağları
Table 8. Stand type ages defined in management plans
İbreli Ağaçlar
Sembol
Türkçe Adı
Latince Adı
Çk
Karaçam
Pinus nigra Arnold.
Çm Sahilçamı
Pinus pinaster
Çs
Sarıçam
Pinus sylvestris
Çz
Kızılçam
Pinus brutia Ten.
G
Göknar
Abies sp. Mill.
L
Ladin
Picea orientalis (L) Link.
Yapraklı Ağaçlar
Meşcere Tipi Sembolleri
Sembol
Çağı
Gençlik ve Sıklık Çağı
a
Sırıklık ve Direklik Çağı
b
İnce Ağaçlık Çağı
c
Orta Ağaçlık Çağı
d
Kapalılık
0
Oranı (%)
(0-10)
Çapı
(0-8 cm)
(8-20 cm)
(20-36 cm)
(36-52 cm)
Kapalılık Derecesi
Boşluklu Kapalı
Ak
Akçaağaç
Acer sp.L.
1
(10-40)
Gevşek Kapalı
Cv
Ceviz
Juglans regia
2
(40-70)
Orta Kapalı
Çn
Çınar
Platanus orientalis L.
3
(70-100)
Kapalı ve Tam Kapalı
Sembol
Niteliği
Kapalılık Oranı
Df
Defne
Laurus nobilis
Dy
Diğer Yapraklı
other angiosperm kinds
Gn
Gürgen
Carpinus sp.L.
Ih
Ihlamur
Tilia sp.L.
B
Bozuk
0-10
Kn
Kayın
Fagus sp.
ÇB
Çok Bozuk
0-10
Ks
Kestane
Castanea sativa Mill.
Bt
Baltalık
Ky
Kayacık
Ostraya carpinifolia
T
Kayalık ve Taşlık
Kz
Kızılağaç
Alnus glutinosa Mill.
Y
Yanık Alan
M
Meşe
Quercus sp.L.
24
3.3.2. (a) Tipi Gençlik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları
Gençlik çağı (a) tipi meşcereler orman yangınlarına en hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, saha bekçileri tarafından
devamlı kontrol altında tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan da hedef gençliği yangından
kaçırırcasına büyütmek için iyi gelişme gösteren fertler asgari 1,5-2,0 m aralık mesafede homojen
olarak sahada bırakacak gençlik bakımı çalışmaları yapılmalıdır. Tepe altı budaması yapılmak
suretiyle tepe altı yüksekliği artırılmalıdır. Tepe ile örtü arasındaki dikey yanıcı madde sürekliliğinde
kesinti yapılmalıdır. Bunun amacı ise örtü yangınının kısa sürede tepe yangınına dönüşmesini
engellemektir. Dolayısıyla müdahale ekipleri bu tür meşcerelerde çıkacak yangına müdahale için
zaman kazanacaklardır (Kurmuş, 2007).
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında a tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan ) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4821 m/h olan a tipi meşcelerde ilgili Çizelge 9 ve Şekil 17 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
a Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
Yangın Sınıfları
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1
2
3
4
8008
4758
3234
1821
Sıcaklık©
35,41
32,2
33,8
30,9
Nem (%)
27,79
36,3
25,8
42,3
4,89
6,95
5,66
3,12
16,23
14,83
23,53
22,26
9,22
8,44
13,24
12,55
1512
4150
1157
907
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Eğim (Derece)
Alan(ha)
Şekil 17. a tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 17. Large scale wild fires classification in stand type ‘a’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 9. a tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 9. Large scale wild fire classes in stand type 'a'
Yangın
Sınıfı/Class
1
2
3
4
Ort.Yangın Yayılma
Hızı (m/h)/Avg. Spread Speed
8008
4758
3234
1821
Min.Yangın Yayılma
Hızı (m/h)/Min Spread Speed
6703
4111
2214
821
Max.Yangın Yayılma
Hızı (m/h)/Max Spread Speed
8182
5973
3939
1969
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde a tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, a tipi
meşcelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine a tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
a gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 30,9-35,4 ºC arasında ise ,nem % 27,7-42,3 ise, rüzgar
hızı 3,12 –6,95 m/sn ise ve eğim % 14,8-23,3 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
ilerleme hızları 1,82-8,00 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük
yangın hızı da 4,82 km/h olmaktadır.
25
3.3.3. (ab) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları
Sıklık çağı (ab) tipi meşcerelerde orman yangınlarına çok hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, saha bekçileri tarafından
devamlı kontrol altında tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan da sıklık bakımı çalışmaları
yapılmalıdır. Bu çağda ormanda tabakalanma başladığından ve alt dallarda kurumalar başladığından
risk artmakta olup alt tabakada temizlenmelidir. Yangın emniyet yolları ile diğer yolların her iki
kenarında 15’er metre genişlikte daha şiddetli bakımları yapılarak kuru dal budamaları yapılmalıdır.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangınında ab tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
Ortalama Yangın Yayılma Oranı 6201 m/h (en yüksek yangın hızlı meşcere tipi) olan ab tipi
meşcelerde ilgili Çizelge 10 ve Şekil 18 de yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla
yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde ab tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, ab tipi
meşcelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine ab tipi meşcerelerde yangın ilerleme
ab Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1
2
3
4
5
10865
6703
4944
3794
1310
Sıcaklık©
31,97
39,7
31,5
29,9
35,97
Nem (%)
21,83
18
23
37,4
16,55
5,09
3,7
3,4
5,8
1,74
Eğim (%)
18,31
18,35
11,47
11,6
15,82
Eğim (Derece)
10,38
10,40
6,54
6,62
8,99
2476
124
154
3132
793
Rüzgar(m /s n)
Alan(ha)
Şekil 18. ab tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 18. Large scale wild fires classification in stand type ‘ab’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 10. ab tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 10. Large scale wild fire classes in stand type 'ab'
Yangın Sınıfı/
Fire Class Hızı(m/h)/Avg. Spread Speed Hızı(m/h)/Min. Spread Speed Hızı(m/h)/Max. Spread Speed
1
10865
8068
12335
2
6703
6703
6703
3
4944
4944
4944
4
3794
2256
3939
5
1310
821
1745
ab gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 29,9-39,7ºC arasında ise, nem % 16,5-37,4 ise,
rüzgar hızı 1,74 -5,80 m/sn ise ve eğim % 11,6-18,3 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
26
3.3.4. (b) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
Sıklık çağı (b) tipi meşcereler de orman yangınlarına çok hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, kontrol altında tutulması
gerekmektedir. Silvikültürel açıdan da sıklık bakımı çalışmaları yapılmalıdır. Bu çağda ormanda
tabakalanma başladığından ve alt dallarda kurumalar başladığından risk artmakta olup alt tabaka da
temizlenmelidir. Yangın emniyet yolları ile diğer yolların her iki kenarında 15’er metre genişlikte daha
şiddetli bakımların yapılarak kuru dal budamaları yapılmalıdır.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangınında b tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 4987 m/h olan b tipi meşcelerde ilgili Çizelge 11 ve Şekil 19 da
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir. Ülkemizde çıkmış
büyük yangınlar içerisinde b tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, b tipi meşcelerde yanma hızlarına
göre gruplandırılmış grafiği, yine b tipi meşcerelerde yangın ilerleme zamanına göre hızlar Çizelgeları
da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
b Tipi Meşcelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
Orman Yangın Sınıfları
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1
2
3
4
7970
4611
3448
1232
Sıcaklık©
31,79
36,18
30,42
36,2
Nem (%)
33,29
19,76
33,31
17
7,14
4,21
5,96
1,0
17,38
14,02
10,14
14,03
9,86
7,98
5,79
7,99
824
322
1026
159
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Eğim (Derece)
Alan(ha)
Şekil 19. b tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 19. Large scale wild fires classification in stand type ‘b’ regarding factors affecting
spread speed
Çizelge 11. b tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 11. Large scale wild fire classes in stand type 'b'
Ort.Yangın Yayılma Hızm
Min.Yangın Yayılma Hızı
Max.Yangın Yayılma Hızı
YangınSınıfı ı(m/h) /Avg. Spread Speed (m/h) /Min. Spread Speed (m/h) /Max. Spread Speed
1
7970
6619
8182
2
4611
4162
4944
3
3448
2799
3939
4
1232
1232
1232
b gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 30,4-36,2ºC arasında ise, nem % 17-33,3 ise, rüzgar
hızı 1,0 -7,14 m/sn ise ve eğim % 10,1-17,3 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını ilerleme
hızları 1,23-7,97 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük yangın
hızı da 4,98 km/h olmaktadır.
27
3.3.5. (bc) Tipi İnce Ağaçlık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
İnce ağaçlık çağı (bc) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, kontrol altında tutulması
gerekmektedir. Silvikültürel açıdan ince direklik çağında ferahlandırma ve aralama çalışmaları
yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında bc tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 4322 m/h olan bc tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 12 ve Şekil 20 de
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde bc tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, bc tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine bc tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
bc gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 29,2-36.8ºC arasında ise, nem % 16,8-27,0 ise, rüzgar
hızı 3,56 -7,64 m/sn ise ve eğim % 13,0-37,7 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
bc Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1
2
3
4
5
10129
6784
4792
3183
1681
Sıcaklık©
36,83
29,20
31,84
32,72
33,87
Nem (%)
16,82
24,13
24,65
27,05
15,66
3,56
7,64
6,24
6,63
6,63
Eğim (%)
17,81
13,02
16,06
37,70
22,45
Eğim (Derece)
10,10
7,42
9,12
20,66
12,65
Rüzgar(m /s n)
Şekil 20. bc tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 20. Large scale wild fires classification in stand type ‘bc’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 12. bc tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 12. Large scale wild fire classes in stand type 'bc'
Yangın Sınıfı Hızı(m/h) /Avg. Spread Speed Hızı(m/h) /Min. Spread Speed Hızı(m/h) /Max. Spread Speed
1
10129
8068
12335
2
6784
6703
6796
3
4792
4162
5973
4
3183
2214
3939
5
1681
817
1753
28
3.3.6. (c) Tipi Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
İnce ağaçlık çağı (c) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel
açıdan kalın direklik çağında bakım tedbirleri olarak ferahlandırma ve aralama çalışmaları
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında c tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 4849 m/h olan c tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 13 ve Şekil 21 de
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde c tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, c tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine c tipi meşcerelerde yangın ilerleme
c gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 28,8-36,0ºC arasında ise, nem % 20,0-33,4 ise, rüzgar
hızı 2,3 -8,0 m/sn ise ve eğim % 14,8-19,9 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını ilerleme
hızları 1,04-9,56 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük yangın
hızı da 4,84 km/h olmaktadır.
c Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük Yangın
Sınıfları
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1
2
3
4
5
9565
6746
5020
2873
1049
Sıcaklık©
36,0
28,88
33,4
31,6
34,9
Nem (%)
20,0
31,55
24,1
25,8
33,4
4,4
8,00
3,3
4,6
2,3
17,35
17,77
14,80
17,71
19,90
Eğim (Derece)
9,84
10,08
8,42
10,04
11,26
Alan(ha)
1458
2539
1882
3139
1530
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Şekil 21. c tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 21. Large scale wild fires classification in stand type ‘c’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 13. c tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 13. Large scale wild fire classes in stand type 'c'
Ort.Yangın Yayılma hızı Min.Yangın Yayılma Hızı Max.Yangın Yayılma Hızı
Yangın Sınıfı (m/h) /Avg. Spread Speed (m/h) /Min. Spread Speed (m/h) /Max. Spread Speed
1
9565
8068
12335
2
6746
6619
6796
3
5020
4162
5522
4
2873
2214
3939
5
1049
579
1922
29
3.3.7. (cd) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
Kalın direklik çağı (cd) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel
açıdan kalın direklik çağında bakım tedbirleri olarak ferahlandırma ve aralama çalışmaları
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında cd tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 4490 m/h olan cd tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 14 ve Şekil 22 de
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde cd tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, cd tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine cd tipi meşcerelerde yangın ilerleme
cd gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 30,7-35,1 ºC arasında ise, nem % 16,53-37,49 ise,
rüzgar hızı 4,14 -6,57 m/sn ise ve eğim % 16,73-27,17 arasında ise meydana gelen büyük orman
yangını ilerleme hızları 1,59-8,83 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama
büyük yangın hızı da 4,49 km/h olmaktadır.
cd Tipi Meşcerlerde Yangın Hızına Etki Eden Faktörlere Göre Büyük
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1
2
3
4
5
8835
6663
4979
3272
1597
Sıcaklık©
35,14
33,42
30,74
31,05
35,00
Nem (%)
23,61
37,49
28,02
28,10
16,53
5,30
6,57
5,90
5,33
4,14
16,74
25,91
16,73
27,17
21,62
Eğim (Derece)
9,50
14,45
9,48
14,88
12,14
Alan(ha)
2102
387
929
2604
2508
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Şekil 22. cd tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 22. Large scale wild fires classification in stand type ‘cd’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 14. cd tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 14. Large scale wild fire classes in stand type 'cd'
Yangın
Sınıfı Hızı(m/h) /Avg. Spread Speed Hızı(m/h) /Min. Spread Speed Hızı(m/h) /Max. Spread Speed
1
8835
8068
12335
2
6663
6619
6796
3
4979
4162
5522
4
3272
2799
3619
5
1597
1232
1922
30
3.3.8. (d) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
Kalın direklik çağı (d) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir.Silvikültürel
açıdan ağaçlık çağında bakım tedbirleri olarak alçak aralama çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar
yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir. Ya da bitişik ormandan gelen tepe yangını hemen yere
inebilir ve bu durumlarda yangın ekiplerce kolayca söndürülebilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında d tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 3679 m/h olan d tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 15 ve Şekil 23 de
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde d tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, d tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine d tipi meşcerelerde yangın ilerleme
d gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 28,6-36,4ºC arasında ise, nem % 18,9-34,8 ise, rüzgar
hızı 3,06 -7,92 m/sn ise ve eğim % 16,35-26,27 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
d Tipi Meşcerlerde Yangın Hızına Etki Eden Faktörlere Göre Büyük Orman
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1
2
3
4
5
8182
6722
5225
2693
1683
Sıcaklık©
32,40
29,38
36,42
28,61
33,88
Nem (%)
32,00
34,87
21,49
30,90
18,92
6,90
7,92
3,06
5,97
5,72
16,35
20,49
18,85
26,27
24,01
Eğim (Derece)
9,29
11,47
10,62
14,66
13,44
Alan(ha)
521
146
293
1554
834
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Şekil 23. d tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 23. Large scale wild fires classification in stand type ‘d’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 15. d tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 15. Large scale wild fire classes in stand type 'd’'
Yangın
Sınıfı Hızı(m/h) /Avg. Spread Speed Hızı(m/h) /Min. Spread Speed Hızı(m/h) /Max. Spread Speed
1
8182
8182
8182
2
6722
6619
6796
3
5225
4876
5522
4
2693
2256
3618
5
1683
821
1922
31
3.3.9. (Bz) Tipi Bozuk Meşcerelerde Çıkan Yangınlar
Bozuk meşcerelerin de orman yangınlarına hassas olduğu görülen bu tip meşcerelerde yangın
ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan tek tabakalı
olamayan bu tip meşcerelerde bozuk alanların rehabilitasyonu ve verimli orman alanlarına
dönüştürülmesi, bunun için de bakım tedbirleri çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı
takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında Bz tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 4637 m/h olan Bz tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 16 ve Şekil 24 de
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde Bz tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, Bz tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine Bz tipi meşcerelerde yangın ilerleme
Bz Tipi Meşcerelerde Yangın Hızına Etki Eden Faktörlere Göre Büyük
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1
2
3
4
5
8186
6688
4827
2839
1420
Sıcaklık©
32,80
37,50
33,04
33,50
36,45
Nem (%)
30,95
25,01
36,37
25,14
20,10
Rüzgar(m /s n)
Eğim (%)
Eğim (Derece)
Alan(ha)
6,75
4,71
6,20
6,05
2,29
16,32
21,13
17,20
15,81
17,82
9,27
11,89
4,18
8,93
10,08
2277
3433
4293
6784
1164
Şekil 24. Bz tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 24. Large scale wild fires classification in stand type ‘Bz’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 16. Bz tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 16. Large scale wild fire classes in stand type 'Bz'
Yangın Sınıfı Hızı(m/h)/Avg. Spread Speed Hızı(m/h)/Min. Spread Speed Hızı(m/h)/Max. Spread Speed
1
8186
8068
12335
2
6688
6619
6796
3
4827
4162
5522
4
2839
2214
3939
5
1420
579
1969
Bz gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 32,8-37,5ºC arasında ise, nem % 20,10-36,37 ise,
rüzgar hızı 2,29-6,75 m/sn ise ve eğim % 15,81-21,13 arasında ise meydana gelen büyük orman
32
3.3.10. (Bt) Tipi Baltalık Meşcerelerde Çıkan Yangınlar
Baltalık meşcerelerin de orman yangınlarına hassas olduğu görülen bu tip meşcerelerde yangın
ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan tek tabakalı olan
bu tip meşcerelerde bozuk baltalık alanların rehabilitasyonu ve koruya dönüştürülmesi, bunun için de
bakım tedbirleri çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında Bt tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
ortalama yangın yayılma oranı 4656 m/h olan Bt tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 17 ve Şekil 25 de
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde Bt tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, Bt tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine Bt tipi meşcerelerde yangın ilerleme
Bt Tipi Meşcerelerde Yangın Hızına Etki Edene Faktörlere Göre Büyük
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1
2
3
4
5
9608
7822
5367
3154
1382
Sıcaklık©
24,40
31,54
41,11
30,92
33,62
Nem (%)
31,00
33,18
19,84
31,02
18,08
Rüzgar(m /s n)
9,70
8,16
1,37
6,54
6,77
Eğim (%)
16,6
18,86
25,28
13,12
18,18
Eğim (Derece)
9,43
10,68
14,17
7,42
10,28
Alan(ha)
764
1538
418
4088
858
Şekil 25. Bt tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 25. Large scale wild fires classification in stand type ‘Bt’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 17. Bt tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 10. Large scale wild fire classes in stand type 'Bt'
Yangın
Sınıfı
1
2
3
4
5
Hızı(m/h)/Avg. Spread Speed Hızı(m/h)/Min. Spread Speed Hızı(m/h)/Max. Spread Speed
9608
9608
9608
7822
7756
7997
5367
5358
5522
3154
2214
3619
1382
817
1745
Bt gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 24,4-41,1ºC arasında ise, nem % 18,08-33,18 ise,
rüzgar hızı 1,37 -9,70 m/sn ise ve eğim % 13,12-25,28 arasında ise meydana gelen büyük orman
33
3.4. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Merkez Laboratuvarında ve
Bilgi İşlem Merkezinde Gerçekleştirilen Çalışmalardan Elde Edilen Veriler
Son 20 yılda çıkmış 58 adet büyük orman yangınına ait Devlet Meteoroloji İşleri genel
Müdürlüğünce 7105 grid noktasından yangın başlangıç noktasına en yakın grid değerleri koordinatları
esas alınarak tek tek ECMWF MLSP sıcaklık , rüzgar ve nem değerleri bulunmuştur. Büyük
Yangınların çıktığı gün ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış ancak büyümemiş 545 adet küçük orman
yangınlarına ait aynı gün verilerine göre hazırlanan (Türkiye MSLP sıcaklık, rüzgar ve nem haritaları
(19 adet) da, küçük yangınlar (Çizelge 18) ile aynı gün çıkmış büyük yangın alanlarını gösteren
kombine haritalar ile birlikte değerlendirilebilmek için projeye eklenmiştir.
İncelenen yangın alanların tüm ülkeyi kapsaması ve bu büyüklükteki çalışmanın çok fazla
detay hazırlıklar getirmesi nedeniyle projede konu büyük yangınları karakterize edebilmek amacıyla
27.07.1996 tarihinde çıkmış 2 büyük orman yangını olan Marmaris Çetibeli ve Kuşadası MP
yangınlarının meteorolojik analizi aşağıda sunulmuştur. Aynı zamanda Devlet Meteoroloji İşleri Gn.
Md. 2004 yılında yayınladığı “5 Nisan 2000 Tarihinde Ülkemizde Meydan Gelen Orman
Yangınlarının Meteorolojik Analizi” çalışması da projede söz konusu yangınlardan 6 adet büyük
orman yangınının meteorolojik analizi mevcuttur (Bekereci ve Erkan, 2004 ).
3.4.1. 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli Yangınının Değerlendirilmesi
Meteorolojik Haritaların Analizi
Merkezi orta Avrupa da olan 1020 hpa değerinde yüksek basınç, merkez değeri 996 hpa
değerinde olan Basra körfezinden Anadolu ya kadar uzanan alçak basınç merkezi görülmektedir.
Kuşadası 1016hpa ile 1012hpa izobar değerleri arasında yer almakta, rüzgar ise kuzey batıdan 10 m/sn
olup, hava sıcaklığı 30 derece civarında görülmektedir. ( Şekil 26 ve 27 )
Şekil 28’e bakıldığında Marmaris’in en yüksek sıcaklığı 38,3ºC en düşük sıcaklığı 25.4ºC
(Şekil 29), lokal saat ile 14:00 da ölçülen sıcaklık 38,0ºC (Şekil 30), lokal saat ile 21.00 de ölçülen
hava sıcaklığı ise 31,4ºC olarak kaydedildiği görülmektedir (Şekil 31) Şekil 32 de en düşük nispi nem
% 28 olarak görülmektedir. Marmaris’te günün en yüksek rüzgar değeri ise kuzey batıdan 11,3 m/sec
olarak kaydedilmiştir.
Yangının başlangıç noktası, meteorolojik ölçümün yapıldığı istasyonun kuş uçuşu olarak
yaklaşık 16km kuzey batısındadır.
Yangın başlama noktasındaki O günkü MSLP sıcaklık ve rüzgar değerlerine göre yangın
bölgesindeki grid meteoroloji değerleri, sıcaklık 32,4ºC, rüzgar kuzeyden 6,9 m/sn (25 km/h), nispi
nemin de % 32 olduğu ; aynı gün bölgeye en yakın meteoroloji istasyonu verilerine göre ise sıcaklık
38ºC, nispi nem % 40, rüzgar hızının da 8,2 - 11,8 m/sn (29-42 km/h ) olduğu bildirilmiştir.
Meteorolojik yorum: Yer haritasında Basra Körfezinde bulunan 996 hpa değerindeki alçak
basınç merkezinin Ege Denizine kadar etkili olduğu görülmektedir. Etkili olan hava kütlesi Basra
orijinli olduğu için sıcak ve kuru karakterinden dolayı, etkili olduğu yerlerde sıcaklığı artırırken nispi
nem oranını da azaltmıştır. Akdeniz’in denize bakan bakılarında kuzeyli rüzgarlar fön etkisiyle
sıcaklığı daha da artırırken nispi nemi de hızlıca azaltacağı bilinmektedir. Yangının başlangıç
noktasında azami sıcaklık 38ºC, en yakın yer olan deniz kenarında ve denize sıfır yükseklikte
Marmaris’te ölçülen nispi nem oranı % 28 iken yangının çıktığı yerde muhtemelen % 20 nin altında
olacağı düşünüldüğünde, saatteki hızı 41 km/h olan kuzeyli rüzgarla birlikte yangın için en uygun
meteorolojik şartlar yerine gelmiş olmaktadır. Yangının çıktığı nokta olan 1 nolu noktadan 3 nolu
noktaya kadar rüzgar kuzeybatı yönlerden iken yangının kendi termo-dinamiği ve topografyanın
etkisiyle rüzgar 3 nolu noktadan itibaren kuzeydoğu istikametine dönmektedir. Yangının kendi
dinamiği topografyaya bağlı eğimle birleşince yangının ilerleme hızı artmaktadır.
Yer haritasında görülen sinoptik modelin unutulmaması gerekir. Bu sinoptik modelde görülen
Basra orijinli hava kütlesinin etkili olduğu yerlerin orman yangınları açısından çok çok riskli olacağı
asla unutulmamalıdır.
34
Model yorumu: 2003 yılından bu yana çalışan MEUS modeli eğer o tarihlerde erken uyarı
yapmış olsa idi Şekil 33 deki gibi görülecekti. Marmaris’e bakıldığında yeşil renk görülmektedir.
Yeşil renk meteorolojik olarak % 25 ihtimalle yangın çıkma ihtimalini göstermektedir. Model % 25
ihtimalle yangının çıkacağı yeri göstermiştir.
3.4.2. 27.07.1996 Kuşadası Yangınının Değerlendirilmesi
Meteorolojik haritaların analizi
Merkezi orta Avrupa da olan 1020 hpa değerinde yüksek basınç, merkez değeri 996 hpa
değerinde olan Basra körfezinden Anadolu ya kadar uzanan alçak basınç merkezi görülmektedir.
Kuşadası 1016 hpa ile 1012 hpa izobar değerleri arasında yer almakta, rüzgar ise kuzey batı dan 10
m/sn olup, hava sıcaklığı 30 derece civarında görülmektedir. (Şekil 26 ve 27)
Şekil 28’e bakıldığında Kuşadası’nın en yüksek sıcaklığı 35,8ºC en düşük sıcaklığı 21,0ºC
(Şekil 29), lokal saat ile 14:00 da ölçülen sıcaklık 35,0ºC (Şekil 30), lokal saat ile 21:00 de ölçülen
hava sıcaklığı ise 27,3ºC olarak kaydedildiği görülmektedir (Şekil 31). Şekil 32 de en düşük nispi nem
% 24 olarak görülmektedir. Kuşadasında günün en yüksek rüzgar değeri ise kuzeybatıdan 16 m/sn
olarak kaydedilmiştir.
Yangının başlangıç noktası, meteorolojik ölçümün yapıldığı istasyonun kuş uçuşu olarak
yaklaşık 26 km güneybatısındadır.
Meteorolojik yorum: Yer haritasında Basra Körfezinde bulunan 996 hpa değerindeki alçak
basınç merkezinin Ege Denizine kadar etkili olduğu görülmektedir. Etkili olan hava kütlesi Basra
orijinli olduğu için sıcak ve kuru karakterinden dolayı, etkili olduğu yerlerde sıcaklığı artırırken nispi
nem oranını da azaltmıştır. Ege’nin güneye bakan bakılarında kuzeyli rüzgarların fön etkisiyle
sıcaklığı daha da artırırken nispi nemi de hızlıca azaltacağı bilinmektedir. Nitekim Kuşadası yangını,
Kuşadası Yarımadasının güney tarafında çıkmıştır. Yangının başlangıç noktasında azami sıcaklık 35,8
ºC, en yakın yer olan deniz kenarında ve denize sıfır yükseklikte Kuşadası’nda ölçülen nispi nem oranı
% 24 iken yangının çıktığı yerde muhtemelen % 20 nin altında olacağı düşünüldüğünde, saatteki hızı
58 km/h olan kuzeyli rüzgarla birlikte yangın için en uygun meteorolojik şartlar yerine gelmiş
olmaktadır. Yangının çıktığı nokta olan 1 nolu noktada rüzgar kuzeybatı yönlerden iken, yangının
kendi termo-dinamiği ve topografyanın etkisiyle rüzgar 3 nolu noktaya doğru yamaç boyunca güneydoğu istikametine dönmektedir. 3 nolu noktadan 4 nolu noktaya kadar rüzgar yönü aynı gerekçelerden
dolayı kuzeydoğu istikametine dönmekte, 4 nolu noktadan 5 nolu noktaya kadar da batı yönlerden
esmektedir. Yangının kendi dinamiği topografyaya bağlı eğimle birleşince yangının ilerleme hızı
artmaktadır.
Yer haritasında görülen sinoptik modelin unutulmaması gerekir. Bu sinoptik modelde görülen
Basra orijinli hava kütlesinin etkili olduğu yerlerin orman yangınları açısından çok çok riskli olacağı
asla unutulmamalıdır.
Model yorumu: 2003 yılından bu yana çalışan MEUS modeli eğer o tarihlerde erken uyarı
yapmış olsa idi Şekil 33 deki gibi görülecekti. Kuşadası’na bakıldığında yeşil renk görülmektedir.
Yeşil renk meteorolojik olarak % 25 ihtimalle yangın çıkma ihtimalini göstermektedir. Model % 25
ihtimalle yangının çıkacağı yeri göstermiştir.
Ayni gün çıkan diğer yangınlara bakıldığında (Şekil 34) genellikle nispi nem oranın % 30’ un
altında olduğu yerlerde, İstanbul ve Doğu Akdeniz’deki yangınlarda ise nispi nemin biraz daha yüksek
olduğu (% 40 civarında) görülmektedir. Sıcaklık açısından yangın çıkan yerlerin tamamı 33ºC’ den
yüksektir. Yangın çıkan yerlerin lokal şartlarına bağlı olarak fön etkisinde kalan yerlerde daha düşük
sıcaklık değerlerinde bile yangının çıkmasının mümkün olduğu bilinmektedir. Modelin performansına
bakıldığında ise Osmaniye’deki yangını % 100 olarak göstermiş, diğer çıkan yangınları %25-75
aralığında göstermiştir. Ama İstanbul ve Marmara’nın doğusunda çıkan yangınları gösterememiştir.
Modelin bu bölgelerde yanılma nedeni bu bölgelerin coğrafyası ve yükseklik değerlerinin sağlıklı
olmamasından kaynaklanmaktadır. Eğer bu modele CBS üzerinde çalışma şansı verilirse bu tür
eksikliklerin giderileceği düşünülmektedir.
35
Şekil 26. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Avrupa).
Figure 27. MSLP temperature-wind map dated 27.07.1996(Europe)
Şekil 27. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Türkiye).
Figure 27.MSLP temperature-wind map dated 27.07.1996(Turkey)
36
Şekil 28. 27.07.1996 tarihli maksimum sıcaklık haritası (Türkiye).
Figure 28. Maximum temperature map dated 27.07.1996(Turkey)
Şekil 29. 27.07.1996 tarihli minimum sıcaklık haritası (Türkiye).
Figure 29. Minimum temperature map dated 27.07.1996(Turkey)
37
Şekil 30. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 14.00 ).
Figure 30. Temperature map of Turkey dated 27.07.1996 at 14.00
Şekil 31. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 21.00 ).
Figure 31. Temperature map of Turkey dated 27.07.1996 at 21.00
38
Şekil 32. 27.07.1996 tarihli Türkiye nispi nem haritası (Saat 14.00 )
Figure 32. Relative humidity map of Turkey dated 27.07.1996 at 14.00
Şekil 33. 27.07.1996 tarihli Türkiye orman yangını erken uyarı haritası.
Figure 33. Fire forecast map of Turkey dated 27.07.1996
39
Şekil 34. 27.07.1996 tarihinde Türkiyede meydana gelen diğer küçük orman yangınlarını gösteren
harita.
Figure 34. Other occurred small scale fire distribution map of Turkey dated 27.07.1996
3.5. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınlarının Genel Değerlendirme
Analizleri
3.5.1. Yangın Ortalama Yayılma Hızlarına :Göre
Çizelge 18 ve Şekil 35 de görüldüğü üzere yangın ortalama yayılma hızlarında en hızlı yangın
Taşağıl 1994 yangını olarak görülse de bu bölgede arazi topoğrafyası çok kırıklı olduğundan katedilen
mesafede fazla olmuş ve ortalama yangın hızı yüksek çıkmıştır.
İkinci ve üçüncü sıralarda yer alan Bandırma-Aladağ- 2000 ve Çetibeli-1996 yangınlarında
yüksek rüzgar hızı dikkat çekmektedir.Buldan, 2000 yangınında da yüksek sıcaklık ve topografya da
mevcut olan kanyon etkisi göze çarpmaktadır.
Daha sonra gelmekte olan Şile-2000, Çetibeli-2002 ve Orhaneli-2000 yangınlarında da yüksek
rüzgar hızı, Kepsut-2002, Buldan-1994 ve Akhisar-2000 yangınlarında ise yüksek sıcaklık etkileri
gözlenmektedir.
Çizelge 18’de daha aşağı sıralarda yer alan Karabiga-2000, Soğucak-2000, Hisarönü-1997,
Gelibolu-2003, Selçuk-2006, Eceabat MP-1994 ve Menteş-1994, Turgutlu-2000, Bodrum-2006,
Gümüldür-1994, Kuşadası MP-1996, Dalaman-1990, Keşan-2000, Hisarönü-2003 ve Erdek-2000
yangınlarında da tipik yüksek rüzgar hızları dikkati çekmektedir.
Gelibolu-2004, Soma-1994, Serik-1994, Seferihisar-2004, Osmaniye-1999, Kestel-2000,
yangınlarında ise yüksek sıcaklık etkileri görülmektedir.
40
Çizelge 18.Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları.
Table 18. Large scale wild fires regardin fire average spread speed
Yangın Ort.
Hızı(m/saat) Sıcaklık ( C ) Nem(%) Rüzgar(m/sn) Yatay Mesafe(m)
Eğim(%)
İşletme Şefliği
Alan(ha)
12335
36,0
15
2,0
31741
19,93
Taşağıl- 1994
2353
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1579
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
Çetibeli- 1996
6452
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
Buldan- 2000
1428
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
Gebze- 1994
691
7756
29,6
31
11,0
10733
20,07
Şile- 2000
1118
6796
27,7
25
8,2
13082
12,26
Orhaneli- 2000
2397
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
Kepsut- 2002
3477
6619
28,5
55
8,9
24296
33,37
Çetibeli- 2002
1958
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
Akhisar- 2000
986
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
Buldan- 1994
1522
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
Karaisalı- 2000
2952
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
Karabiga- 2000
1943
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
Soğucak- 2000
1009
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
Hisarönü- 1997
2525
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
Gelibolu- 2003
491
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
Selçuk- 2006
1271
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
Eceabat MP- 1994
4167
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
Menteş- 1994
1592
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
Düzlerçamı- 1997
1644
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
Manavgat- 2000
1906
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
Turgutlu- 2000
502
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
Alemdağ- 1994
587
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
Bodrum- 2006
3052
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
Kuşadası MP- 1996
4155
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
Gelibolu-2004
608
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
Keşan-2000
1795
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
Dalaman- 1990
1868
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
Gümüldür- 1994
988
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
Soma- 1994
3574
1969
26,5
55
2,3
15280
25,04
Gökçeada-1996
624
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
Serik-1994
1034
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
Hisarönü-2003
319
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
Seferihisar- 2004
330
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
Erdek- 2000
390
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
Karabel-1994
2374
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
Eceabat 1994-Öncü
334
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
Osmaniye- 1999
2189
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
Bayramiç- 2000
372
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
Kestel - 2000
564
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
Geyve- 1994
612
41
Yangınların Ort.Hızlarına Göre Dağılımı
7000
6000
5000
Yanan Alan (ha)
4000
3000
2000
19,93 16,6 16,35 15,51 15,64 20,07 12,2618,35 33,37 11,52 26,04 11,47 9,92 16,3 20,75 15,55 17,46 8,32 12,82 24,51 44,2339,29 10,7 16,87 7,09 7,36 8,37 33,05 22,21 19,32 25,04 24,79 4,31 17,6215,41 27,73 12,26 14,03
14
,80
1994
2000
Kestel
Geyve
2000
1999
Bayramiç
Osmaniye
1994-Öncü
1994
Eceabat
2000
Karabel-
Erdek
2004
2003
Seferihisar
Hisarönü-
1996
Serik-1994
1994
Gökçeada-
Soma
1994
1990
Gümüldür
2000
Dalaman
2004
Keşan-
Gelibolu-
MP1996
2006
Kuşadası
Bodrum-
2000
1994
Alemdağ
2000
Turgutlu
Manavgat-
rçamı-1997
1994
Düzle
Menteş-
2006
Eceabat
MP1994
2003
Selçuk-
1997
Gelibolu-
2000
Hisarönü-
2000
Soğucak
2000
Karabiga
1994
Karaisalı
2000
Buldan-
2002
Akhisar
2002
Çetibeli-
2000
Kepsut
Orhaneli
1994
Şile 2000
2000
Gebze-
1996
Buldan-
Çetibeli
Aladağ-
1994
Bandırma-
0
Taşağıl-
1000
17,03 24,12
31741172804278314713 8775 1073313082253832429618258149601388420320 9236 321061186617644406011654115032148404860 4146 4025129284 8198 3060510160105163365415280 9322 6999 3770 5046 31053 8064 14441 6171 2793 9377
2,0
9,7
6,9
3,5
0,6
11,0
8,2
3,7
8,9
4,4
1,2
3,4
6,6
9,2
8,6
8,7
5,3
6,4
8,8
3,4
4,7
8,9
1,9
8,7
7,6
3,3
4,9
5,9
7,0
2,5
2,3
2,0
11,5
4,9
10,7
5,5
2,5
1,0
4,0
4,2
1,4
15
31
32
8
39
31
25
18
55
17
20
23
27
32
61
49
15,4
40
31
31,5
27
36
40
16,6
33
9,1
32
34
27
16
55
24
52
8,4
31
10
30,6
17
54
9
35
36,0 24,4 32,4 41,6 36,7 29,6 27,7 39,7 28,5 37,7 41,3 31,5 35,7 24,2 26,7 26,6 42,5 28,3 29,2 35,0 29,5 23,6 35,5 41,8 29,5 36,7 28,5 23,7 32,3 36,3 26,5 36,8 28,2 42,2 24,9 34,8 30,2 36,2 29,1 41,5 37,6
12335 9608 8182 8068 7997 7756 6796 6703 6619 5522 5358 4944 4913 4876 4691 4262 4162 3939 3619 3618 3379 3360 3243 3098 2984 2950 2939 2799 2256 2214 1969 1922 1753 1745 1731 1723 1435 1232
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn)Yatay mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 35. Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları.
Figure 35.Large scale wild fires regardin fire average spread speed
42
821
817
579
3.5.2. Yanan Alan Miktarlarına Göre Büyük Orman Yangınlarının Dağılımı
Yanan alan miktarlarına göre yangınların genişlemesinde özellikle yüksek rüzgar hızı ve daha sonra yüksek sıcaklık etkisi açıkça
gözlenen orman yangınları Şekil 36 ve Çizelge 19 ve Çizelge 20 de dikkate sunulmuştur.
Yanan Alan Miktarına Göre Dağılım
14000
12000
Yangın Hızı(m/h)
10000
8000
6000
4000
2000
2003
2004
Hisarönü-
1994-Öncü
Seferihisar
2000
Eceabat
2000
Bayramiç
2003
Erdek
2000
Gelibolu-
2000
Turgutlu
1994
Kestel
2004
Alemdağ
1994
Gelibolu-
1996
Geyve
1994
Gökçeada-
2000
Gebze-
1994
Akhisar
2000
Gümüldür
Soğucak
Serik-1994
2006
Şile 2000
2000
Selçuk-
1994
Buldan-
AladağBuldan-
1994
Bandırma-
rçamı-1997
Menteş-
2000
Düzle
1990
Keşan-
2000
Dalaman
2000
Manavgat-
2002
Karabiga
1999
Çetibeli-
1994
Osmaniye
1994
Taşağıl-
2000
Karabel-
1997
Orhaneli
2000
Hisarönü-
2006
Karaisalı
2002
Bodrum-
1994
Kepsut
MP 1996
Soma
MP 1994
Kuşadası
1996
Eceabat
Çetibeli
0
16,35 8,32 7,09 19,3218,3516,8711,4720,7512,2627,7319,9314,0333,37 9,92 44,2333,05 8,37 24,5112,82 16,6 26,0415,5117,4620,0724,79 16,3 22,2111,5215,6425,0424,12 7,36 10,7 17,0339,2915,5515,41 14 12,2617,62 4,31
,80
4278340601292843365425383402511388432106130823105331741144412429620320148401016030605150321654117280149601471317644107339322 923610516182588775152809377 8198 4146 2793 4860118665046 6171 8064 3770 6999
6,9
6,4
7,6
2,5
3,7
8,7
3,4
8,6
8,2
5,5
2,0
1,0
8,9
6,6
4,7
5,9
4,9
3,4
8,8
9,7
1,2
3,5
32
40
33
16
18
16,6
23
61
25
10
15
17
55
27
27
34
32
31,5
31
31
20
8
5,3 11,0 2,0
15,4
31
24
9,2
7,0
4,4
0,6
2,3
1,4
3,3
1,9
4,2
8,9
8,7 10,7 4,0
32
27
17
39
55
35
9,1
40
9
36
49
31
54
2,5
4,9 11,5
30,6 8,4
52
32,4 28,3 29,5 36,3 39,7 41,8 31,5 26,7 27,7 34,8 36,0 36,2 28,5 35,7 29,5 23,7 28,5 35,0 29,2 24,4 41,3 41,6 42,5 29,6 36,8 24,2 32,3 37,7 36,7 26,5 37,6 36,7 35,5 41,5 23,6 26,6 24,9 29,1 30,2 42,2 28,2
6452 4167 4155 3574 3477 3052 2952 2525 2397 2374 2353 2189 1958 1943 1906 1868 1795 1644 1592 1579 1522 1428 1271 1118 1034 1009 988 986
691 624 612 608 587
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yatay mesafe(m)Eğim(%)
Şekil 36. Yanan alan miktarına göre büyük orman yangınlarının dağılımı.
Figure 36. Large scale wild fire distribution regarding total burned area.
43
564 502 491 390 372
334 330 319
Çizelge 19.Yüksek rüzgar hızı etkisi gözlenen büyük ormanyangınları (yanan alan miktarına göre).
Table 19. Large scale wild fires observed high wind speed regarding total burned area.
Yanan Alan Yangın Ort. Hızı
Yatay Mesafe Eğim
Sıcaklık Nem Rüzgar
(Ha )
(m/h)
(m)
(%)
8182
32,4
32
42783
16,35
6452
6,9
4167
3939
28,3
40
6,4
40601
4155
2984
3052
3098
29,5
33
7,6
41,8
16,6
8,7
2525
2397
4691
26,7
61
6796
27,7
25
2374
1723
34,8
1958
6619
1943
4913
1906
İşletme Şefliği
Çetibeli- 1996
8,32
Eceabat MP- 1994
29284
7,09
Kuşadası MP- 1996
40251
16,87
Bodrum- 2006
8,6
32106
20,75
Hisarönü- 1997
8,2
13082
12,26
Orhaneli- 2000
10
5,5
31053
27,73
Karabel- 1994
28,5
55
8,9
24296
33,37
Çetibeli- 2002
35,7
27
6,6
20320
9,92
Karabiga- 2000
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
Manavgat- 2000
1868
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
Dalaman- 1990
1795
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
Keşan- 2000
1592
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
Menteş- 1994
1579
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1271
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
Selçuk- 2006
1200
DE
39,9
14,8
7,7
DE
DE
Bafra-Çayağzı- 1994
1118
7756
29,6
31
11,0
10733
20,07
Şile- 2000
1100
DE
41,9
18
5,8
DE
DE
1009
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
Soğucak- 2000
988
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
Gümüldür- 1994
986
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
Akhisar- 2000
600
DE
31,5
24,6
8,3
DE
DE
Eskişehir-Seyitgazi- 2001
564
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
Kestel- 2000
502
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
Turgutlu- 2000
500
DE
16,9
25,9
6
DE
DE
Antakya-Uluçınar- 1991
491
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
Gelibolu- 2003
450
DE
26,4
35,9
3,2
DE
DE
400
DE
44,8
9,7
5
DE
DE
Kastamonu-Samatlar- 1999
400
DE
35,1
22,7
4,4
DE
DE
Antalya-Kaş- 2006
390
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
Erdek- 2000
372
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
Bayramiç- 2000
330
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
Seferihisar- 2004
319
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
Hisarönü- 2003
150
DE
38,9
20,2
5,8
DE
DE
Marmaris-Datça- 2006
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
44
Çizelge 20. Yüksek sıcaklık etkisi gözlenen büyük orman yangınları (yanan alan miktarına
göre).
Table 20. Large scale wild fires observed high temperature regarding total burned area.
Yanan Alan Yangın Ort. Hızı
Yatay Mesafe Eğim
Sıcaklık Nem Rüzgar
(ha )
(m/h)
(m)
(%)
2214
16
2,5
33654
19,32
3574
36,3
İşletme Şefliği
Soma- 1994
3477
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
Kepsut- 2002
3052
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
Bodrum- 2006
2600
DE
48,2
12
2,1
DE
DE
Burhaniye- 1990
2353
12335
36,0
15
2,0
31741
19,93
Taşağıl- 1994
2189
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
Osmaniye- 1999
1644
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
Düzlerçamı- 1997
1522
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
Buldan- 1994
1428
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
Buldan- 2000
1271
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
Selçuk- 2006
1200
DE
39,9
14,8
7,7
DE
DE
1100
DE
41,9
18
5,8
DE
DE
1034
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
Serik- 1994
986
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
Akhisar- 2000
691
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
Gebze- 1994
612
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
Geyve- 1994
608
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
Gelibolu- 2004
587
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
Alemdağ- 1994
580
DE
39,3
11,4
2
DE
DE
Zonguldak-Karabük- 2003
564
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
Kestel- 2000
400
DE
44,8
9,7
5
DE
DE
400
DE
35,1
22,7
4,4
DE
DE
Antalya-Kaş- 2006
330
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
Seferihisar- 2004
150
DE
38,9
20,2
5,8
DE
DE
(*) Değerler Elde Edilememiştir(DE)
45
3.5.3. Topografik Faktörlerden Eğime Göre Büyük Orman Yangınlarının
Değerlendirilmesi
Eğim, yangın davranışı üzerindeki en önemli faktörlerden birisidir. Yanıcı maddeleri ön
ısınmaya tabi tutarak alevi yaklaştırması, yanmayı kolaylaştırması ve yangınların yayılmalarını
arttırması açısından oldukça önemlidir. Rüzgarın olmadığı varsayıldığında, alevler ve ısının yamaç
eğiminin artmasıyla paralellik gösterdiği de bilinmektedir. Başaran ve ark. 2004’e göre Teie 1997
yılında yaptığı bir çalışmada % 50’lik bir yamaç eğiminin yangının yayılma hızını 8 km/saat esen bir
rüzgarla eşit ölçüde etkilediğini belirlemiştir.
Büyük orman yangınlarının çıktığı ve geliştiği sahalar genellikle orta eğimde sahalar
olduğundan birçoğunda yol şebekesi tamamlanamamıştır; bu yüzden yangına ulaşım süreleri
gecikmiştir. Eğim bilindiği üzere rüzgar şiddetini de tetikleyen bir faktördür. Aynı zamanda yangınla
mücadele çalışmalarında yerden müdahale şartlarını zorlaştırarak yer ekiplerinin etkinliğini
azaltmakta çalışmalarda can güvenliği riskini artırmaktadır. İş makinaları ve insan gücü ile yangın
önleme şeritlerinin açılması güçleşmektedir. Eğimin çok yüksek olduğu sarp kayalık arazilerde bazen
hiç makinalı mücadele imkanı kalmamaktadır. Hatta hava araçlarından uçaklarında manevra
kabiliyetini olumsuz yönde etkilemektedir. Dozerlerin yokuş yukarı yüksek eğimde, kayalık zeminde
ve yoğun bitki örtüsü üstünde gece çalışması çok zor olmaktadır. Karşı ateşin yangının ilerlediği
yamacın arka yüzünden eğimin % 20’ den fazla olduğu alanlarda uygulanamaması da sorun teşkil
etmektedir.
Artan Eğim Derecelerine Göre Büyük Orman Yangın İlişkisi
50000
YananAlan( ha)
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
1
2
3
4
5
8
17
35
41
74
15761
46798
4122
508
677
Eğim (%)
Yanan Alan (ha)
Şekil 37. Artan eğim derecelerine göre büyük orman yangın ilişkisi.
Figure 37. Relation between slope and large scale wild fire
Yanan Alan Miktarlarına Göre En Çok Büyük Orman Yangını Çıkan
Eğim Grupları
50000
YananAlan(ha)
40000
30000
20000
10000
0
Eğim (%)
Yanan Alan (ha)
1
2
3
4
5
17
8
35
74
41
46798
15761
4122
677
508
Şekil 38. Yanan alan miktarlarına göre en çok büyük orman yangını çıkan
eğim grupları.
Figure 38. Most frequent slope groups regarding total burned area.
Eğim açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 8 ile % 35 arasında eğim
değerleri arasında büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir. Ortalama eğim değeri
de (tüm yangınlar ortalaması) % 17’dir (Şekil 37- Şekil 38).
46
3.6. Aynı Gün Çıkmış Küçük Yangınlar İle Büyük Yangınların Meteorolojik
Haritalar Üzerinde Çakıştırılmasıyla Elde Edilen Yangın Değerlendirme
Haritaları
Büyük yangınlar ile aynı gün çıkmış ancak büyümemiş yangınlar arasındaki ilişki
sorgulanırken mevcut tüm yangınlar İşletme Şefliği bazında Türkiye haritasına işaretlenmiş ve ekteki
CD ortamında uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur(Şekil 39 ve Çizelge 21). Daha sonra ilgili gün
ECMWF hava tahmin haritası (Şekil 40) üzerine bu harita çakıştırılarak kombine haritalar üzerinde
değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır (Şekil 41).
Kombine haritalar üzerinde o günkü tüm yangınlar toplu olarak değerlendirildiğinde o günkü
büyük ve küçük yangınların meteoroloji haritalarında görülen izobar (basınç eğrileri) üzerine veya
yakınlarına isabet ettikleri gözlenmiştir. Daha yüksek oranlarda da aynı sıcaklıktaki noktaları
birleştiren izoterm (eş sıcaklık) eğrileri üzerinde yoğunlaştıkları gözlenmiştir. Söz konusu bu eğrilerorman yangınları için- meteorolojik değerlerin değiştiği sınır bölgeler olduğundan önem arz
etmektedir. Bu ilişkiler ileride meteorologların ve orman yangın uzmanlarının yapabileceği yangın
çıkabilecek riskli alanların belirlenmesinde araştırma çalışmalarında kullanılmak üzere oldukları gibi
araştırmacıların dikkate sunulmuştur.
Şekil 39. Çetibeli- 2002 büyük orman yangını çıktığı gün (15.08.2002) Türkiye’de meydana
gelen diğer küçük orman yangınları.
Figure 39. Fires concurrent Çetibeli-2002 (15.08.2002) in other parts of Turkey
47
Şekil 40. 15.08.2002 tarihli Türkiye MSLP sıcaklık rüzgar haritası.
Figure 40. MSLP temperature map of Turkey dated 15.08.2002.
Şekil 41. Çetibeli, 2002 büyük orman yangının çıktığı gün (15.08.2002) Türkiye’de meydana
gelen diğer küçük orman yangınlarının türkiye mslp sıcaklık rüzgar haritası ile
çakıştırılması suretiyle elde edilen kombine harita.
Figure 41. Combined map of Turkey Çetibeli, 2002 Large Scale Fire overlayed with other
concurrent fires and MSLP temperature map
48
Çizelge 21. Büyük orman yangınları ile aynı gün çıkmış ancak büyümemiş yangınlar listesi
Table 21. List of Large Scale Fires overlayed with other concurrent fires
(19 adet değerlendirme haritası ile 545 adet küçük yangın)
Bodrum (21.08.2006)
Buldan-Kestel (13.07.2000)
Çetibeli (15.08.2002)
Çetibeli ve Kuşadası (27.07.1996)
Düzlerçamı (21.07.1997)
Eceabat MP (25.07.1994)
Eceabat-Kedi (12.08.1986)
Gebze (12.08.1994)
Hisarönü (11.08.1997)
İntepe (16.08.1985)
Karabel (22.08.1994)
Karaisalı (03.08.2000)
Kepsut (12.08.2002)
Orhaneli-Sile (05.04.2000)
Osmaniye (30.09.1999)
Seferihisar (15.07.1988)
Selçuk (20.08.2006)
Selçuk-Germencik (22.08.1985)
Taşağıl (23.08.1994)
3.7. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da Çıkmış Büyük Yangınların
Üç Boyutlu Görüntüleri ve Değerlendirilmesi
Son yıllarda küresel ısınmanın etkisiyle, mevsim normallerinde meydana gelen değişimlerin
orman yangınlarının sayısı ve büyüklüğünde önemli artışlar meydana getirdiği ve getirebileceği
düşünüldüğünde, özellikle yangın sezonunun kısa olduğu ve yangınların çok sık görülmediği, ancak
yanıcı maddelerin (meşcerelerin) herhangi bir kesinti olmadan geniş alanları kapladığı ve Batı
Karadeniz’de olduğu gibi yangınların daha ziyade yangın sezonu dışında meydana geldiği alanlardaki
ormanların, yangınlar açısından büyük risk taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle ülkemizin en
verimli ormanlarının bulunduğu ve yoğun üretim çalışmalarının yapıldığı Batı Karadeniz bölgesinde
bulunan orman bölge müdürlüklerinin yangına hassaslık dereceleri, geçmiş yıllardaki yangın
verilerinin yanında, meteorolojik faktörleri, yanıcı madde özelliklerini ve yapılan ormancılık
uygulamaları gibi değişen şartlarıda dikkate alınarak yeniden gözden geçirilmelidir (Durmaz, 2004).
Türkiyenin değişik bölgelerinde farklı zamanlarda çıkan ve elde edilen verileri Çizelge 22 ve
Şekil 42, 43, 44’de gösterilen bu yangınlar arasında Antakya Uluçınar bölgesinde çıkan üç adet
yangın ile Marmaris Datça orman yangınları tipik deniz etkisine açık yarımada konumunda oldukları,
Edremit Burhaniye yangınında da yine dolaylı körfez (deniz) etkisi ve en yüksek sıcaklık değeri
(48.2ºC)olduğu gözlenmiştir. Orta Karadeniz Bölgesinde 10.08.1994 tarihli Bafra Çayağzı bölgesi
yangının aynı gün Soma’da çıkan büyük orman yangınından 4 saat sonra çıktığı, diğer yangınında
yine aynı bölgede baraj havzasında kısmen dolaylı deniz etkisinin vadi boyunca sokulması
neticesinde aynı baraj havzası içerisinde çıktığı gözlenmiştir. Batı Karadeniz ardında Kastamonu
Samatlar yangını ile Zonguldak Karabük yangınlarının da yine dağların içerisine sokulan büyük
akarsu havzalarında büyük yangın riski az olduğu kabul edilen bu bölgelerde de uygun yangın şartları
olduğunda büyüyebildiğini göstermektedir. Eskişehir Seyitgazi yangınında da karasal iklim
koşullarına haiz İç Anadolu bölgesinde olmasına rağmen tipik bir büyük orman yangınını
49
doğurabilecek tüm faktörlerin kombine etkisi olduğu (yüksek rüzgar hızı 8.3 m/sn vb. gibi)
gözlenmektedir. Adana Kozan yangının başlama saatinin nispi nemin düşük olmadığı sabah erken
saatlerde (08.30) başlaması, topoğrafyanın engebeli olmaması da dikkati çekmektedir. Antalya Kaş
yangınında topoğrafyanın, Buldan 2000 ve Düzlerçamı 1997 yangınlarına benzer tipik kanyon etkisi
taşımasına rağmen gece yarısı başlaması ve birkaç gün devam etmesi ve fakat hızlı gelişmemesi
dikkati çekmiştir.
Çizelge 22. Arazi çalışması yapılamayan haritalar üzerinde uydu görüntüsü ve meteorolojik verileri
incelenen 12 adet büyük orman yangını
Table 22: 12 large scale forest fires examined using their satellite images and meteorological data
(on the maps) but without field studies
BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ
İŞLETME
MÜDÜRLÜĞÜ
ŞEFLİK ADI
YANGININ
ÇIKIŞ TARİHİ
YANAN SAHA
(HEKTAR)
Çıkış
Saati
Doğu
(East)
Kuzey
(North)
BALIKESİR
K.MARAŞ
ADANA
AMASYA
AMASYA
K.MARAŞ
K.MARAŞ
KASTAMONU
ESKİŞEHİR
ZONGULDAK
ANTALYA
MUĞLA
EDREMİT
ANTAKYA
KOZAN
BAFRA
BAFRA
ANTAKYA
ANTAKYA
SAMATLAR
ESKİŞEHİR
KARABÜK
KAŞ
MARMARİS
BURHANİYE
ULUÇINAR
İMAMOĞLU
ÇAYAĞZI
ÇAYAĞZI
ULUÇINAR
ULUÇINAR
AKSUDERE
SEYİTGAZİ
SOĞANLIÇAY
KASABA
DATÇA
24.07.1990
22.02.1991
27.06.1994
10.07.1994
10.08.1994
25.10.1995
13.10.1998
20.08.1999
06.09.2001
29.08.2003
19.08.2006
01.09.2006
2063
467
1626
302
395
410
348
319
573
583
400
150
13: 30
17: 00
08: 30
39'24'00''
36'24'00''
35'38'00''
27'02'00''
35'56'00''
37'24'00''
18: 00
15: 00
11: 00
22: 30
14: 30
13: 15
12: 00
00: 30
12:30
41'23'30''
41'23'30''
36'24'00''
36'24'00''
41'17'00''
39'24'00''
41'09'00''
36'22'39''
36'46'00''
35'38'40''
35'38'40''
35'56'00''
36'00'00''
33'10'00''
30'28'00''
32'43'00''
29'40'93''
27'49'00''
Sıcaklık Nem
(C )
(%)
48,2
12
16,9
25,9
30
21,9
41,9
39,9
29,4
26,4
44,8
31,5
39,3
35,1
38,9
18
14,8
20
35,9
9,7
24,6
11,4
22,7
20,2
Rüzgar
(m/sn )
2,1
6
3
5,8
7,7
2
3,2
5
8,3
2
4,4
5,8
Şekil 42. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da çıkmış diğer büyük yangınlar.
Figure 42. Other large scale fires occurred in Black Sea, Central and Sout Eastern Anatolia Regions
50
Örnek Yangın Görüntüsü
Sample Fire Image
Şekil 43. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir üç boyutlu
uydu görüntüsü
Figure 43. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 the three-dimensional satellite
image shows fire places
Şekil 44. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir uydu
görüntüsü
Figure 44. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 the satellite image shows fire place
51
3.8. Yangın Çıkış Saatlerine, Çıkış Tarihlerine, Yangın Başlangıç Noktaları ve
Coğrafik Konumlarına ve Çıkış Sebeplerine Göre İncelenen Büyük Orman
Yangınlarının Genel Değerlendirilmesi
Yangın çıkış saatlerine göre gruplandırılan büyük orman yangınları incelendiğinde
Çizelge 23.de görüleceği üzere::
% 20,58’ nin sabah (08:30 – 12:00) saatlerinde;
% 40,98’nin ise öğlen (12:00 – 15:00) saatleri arasında çıktığı,
% 20,56’sınında öğleden sonra (15:00 – 18:00) saatleri arasında çıktığı;
% 4 nün ise nispi nemin azaldığı ve rüzgar yönü ile şiddetinin değiştiği akşam (18:00 – 20:00)
saatleri arasında çıktığı; gece yangın çıkma riski az olarak bilinen geç saatlerde ise (20:00- 03:00)
azımsanamayacak % 14.49 oranında yangınların çıkabildiği gözlenmektedir.
Çizelge 23. Yangın çıkış saatlerine göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi.
Table 23. Evaluation of Large Scale Wild Fires regarding start time.
00:30
Yangın
Ort.
Hızı(m/saat)
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
1868
00:30
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
612
Geyve- 1994
00:30
DE
35,1
22,7
4,4
DE
DE
150
Antalya-Kaş- 2006
03:00
1382
0
0
0
10999
15,96
1493
Keşan- 1986
08:30
DE
30
21,9
3
DE
DE
1100
Adana-Kozan- 1994
09:45
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
2189
Osmaniye- 1999
10:00
4576
30,2
39
8
41541
11,01
5428
İntepe- 1985
10:30
2990
32,1
23
4,8
22850
20,1
2728
11:00
DE
29,4
20
2
DE
DE
450
11:10
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
3574
Soma- 1994
11:10
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
390
Erdek- 2000
11:30
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
2952
Karaisalı- 2000
12:00
2756
31,8
53
4,6
15125
12,56
713
Gökçeada- 1988
12:00
DE
39,3
11,4
2
DE
DE
400
12:05
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
372
Bayramiç- 2000
12:15
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
608
Gelibolu- 2004
12:20
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
3477
Kepsut- 2002
12:30
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1579
12:30
DE
38,9
20,2
5,8
DE
DE
150
12:55
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
3052
Bodrum- 2006
13:00
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
1009
Soğucak- 2000
13:00
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
491
Gelibolu- 2003
13:00
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
1644
Düzlerçamı- 1997
13:10
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
986
Akhisar- 2000
13:15
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
330
Seferihisar- 2004
Yangın Çıkış
Saati
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe(m)
Eğim
(%)
Alan(ha)
İşletme Şefliği
Dalaman- 1990
13:15
DE
31,5
24,6
8,3
DE
DE
580
13:20
12335
36,0
15
2,0
31741
19,93
2353
Taşağıl- 1994
13:30
DE
48,2
12
2,1
DE
DE
400
Burhaniye- 1990
14:00
6796
27,7
25
8,2
13082
12,26
2397
Orhaneli- 2000
14:00
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
1522
Buldan- 1994
14:00
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
Eceabat-Öncü- 1994
14:00
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
564
Kestel- 2000
52
14:10
Yangın
Ort.
Hızı(m/saat)
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
1271
Selçuk- 2006
14:15
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
1428
Buldan- 2000
14:15
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
1795
Keşan- 2000
14:20
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
988
Gümüldür- 1994
14:30
4475
30,4
52
1,7
22008
9,14
979
Eceabat- 1986
14:30
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
1592
Menteş- 1994
Yangın Çıkış
Saati
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe(m)
Eğim
(%)
Alan(ha)
İşletme Şefliği
14:30
DE
44,8
9,7
5
DE
DE
600
14:40
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
2525
Hisarönü- 1997
15:00
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
691
Gebze- 1994
15:00
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
1943
Karabiga- 2000
15:00
DE
39,9
14,8
7,7
DE
DE
675
15:20
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
502
Turgutlu- 2000
16:04
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
319
Hisarönü- 2003
16:30
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
4167
Eceabat MP- 1994
17:00
DE
16,9
25,9
6
DE
DE
2000
17:45
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
6452
Çetibeli- 1996
18:00
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
4155
Kuşadası MP- 1996
18:00
DE
41,9
18
5,8
DE
DE
1200
18:23
6619
28,5
55
8,9
24296
33,37
1958
Çetibeli- 2002
19:00
7756
29,6
31
11,0
10733
20,07
1118
Şile- 2000
20:00
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
587
Alemdağ- 1994
21:35
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
1906
Manavgat- 2000
22:30
DE
26,4
35,9
3,2
DE
DE
2600
22:50
1969
26,5
55
2,3
15280
25,04
624
Gökçeada- 1996
24:00
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
1034
Serik- 1994
24:00
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
2374
Karabel- 1994
30,4 . Grid meteoroloji değeri elde edilemeyip en yakın meteoroloji istasyonudan ilgili güne ait alınabilen değerler.
53
Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınlarının incelenmesi sonucu
Çizelge 24.de anlaşılacağı üzere Türkiye’de meydana gelmiş büyük yangınların % 46,33 oranında en
çok ağustos ayında meydana geldiği; % 30,87 oranında da temmuz ayında çıkmış olduğu gözlenmiştir.
Yani ülkemizde çıkan büyük orman yangınlarının % 77,20’si temmuz-ağustos aylarında
çıkmış bulunmaktadır ve en kritik sezon olarak bu iki ayda çok dikkatli önlemler alınmalıdır.
Eylül ayında % 5,15, ekim ayında % 6,58, yangın mevsiminin başlangıcı olarak kabul edilen
haziran ayında ise % 1,20 gibi düşük oranda büyük yangın çıkmakta olduğu görülmektedir.
Güney Akdeniz Bölgesinde ise şubat ayında bile % 2,18 oranında büyük yangın
çıkabilmektedir. Ekstrem iklim koşullarının olgunlaştığı bahar aylarında da 05.04.2000 yangınları gibi
% 7,65 oranında büyük orman yangınları meydana gelebilmektedir.
Çizelge 24. Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınların dağılımı.
Table 24. Distribution of large scale wild fires regarding date.
Y.Çıkış.Tarihi
Yatay
Y.Çıkış Yangın Ort. Sıcaklık Nem Rüzgar
Mesafe
Saati Hızı(m/saat)
(C )
(%) (m/sn)
(m)
17:00
DE
16,9
25,9
6
DE
Eğim
(%)
Alan
(ha)
İşletme Şefliği
DE
2000
05.04.2000
12:30
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1579
05.04.2000
19:00
7756
29,6
31
11,0
10733
20,07
1118
Şile- 2000
05.04.2000
14:00
6796
27,7
25
8,2
13082
12,26
2397
Orhaneli- 2000
05.04.2000
13:00
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
1009
Soğucak- 2000
05.04.2000
15:20
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
502
Turgutlu- 2000
05.04.2000
11:10
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
390
Erdek- 2000
27.06.1994
8:30
DE
30
21,9
3
DE
DE
1100
Adana-Kozan- 1994
06.07.1988
12:00
2756
31,8
53
4,6
15125
12,56
713
Gökçeada- 1988
24.07.1990
13:30
DE
48,2
12
2,1
DE
DE
400
Burhaniye- 1990
04.07.1994
14:30
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
1592
Menteş- 1994
04.07.1994
14:20
2256
32,3
27
7,0
10516
22,21
988
Gümüldür- 1994
10.07.1994
18:00
DE
41,9
18
5,8
DE
DE
1200
19.07.1994
14:00
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
25.07.1994
16:30
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
4167
Eceabat MP- 1994
06.07.1996
22:50
1969
26,5
55
2,3
15280
25,04
624
Gökçeada- 1996
27.07.1996
17:45
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
6452
Çetibeli- 1996
27.07.1996
18:00
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
4155
Kuşadası MP- 1996
21.07.1997
13:00
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
1644
Düzlerçamı- 1997
13.07.2000
14:15
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
1428
Buldan- 2000
13.07.2000
13:10
5522
37,7
17
4,4
18258
11,52
986
Akhisar- 2000
13.07.2000
15:00
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
1943
Karabiga- 2000
13.07.2000
12:05
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
372
Bayramiç- 2000
13.07.2000
14:00
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
564
Kestel- 2000
07.07.2003
16:04
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
319
Hisarönü- 2003
02.07.2004
13:15
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
330
Seferihisar- 2004
16.08.1985
10.00
4576
30,2
39
8
41541
11,01
5428
İntepe- 1985
22.08.1985
10:30
2990
32,1
23
4,8
22850
20,1
2728
12.08.1986
14:30
4475
30,4
52
1,7
22008
9,14
979
Eceabat- 1986
12.08.1986
3:00
1382
DE
DE
DE
10999
15,96
1493
Keşan- 1986
10.08.1994
11:10
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
3574
Soma- 1994
10.08.1994
15:00
DE
39,9
14,8
7,7
DE
DE
675
12.08.1994
15:00
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
691
Gebze- 1994
12.08.1994
20:00
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
587
Alemdağ- 1994
22.02.1991
54
Y.Çıkış.Tarihi
Yatay
Y.Çıkış Yangın Ort. Sıcaklık Nem Rüzgar
Mesafe
(C )
(%) (m/sn)
(m)
0:30
579
37,6
35
1,4
9377
Eğim
(%)
Alan
(ha)
İşletme Şefliği
24,12
612
Geyve- 1994
13.08.1994
14:00
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
1522
Buldan- 1994
21.08.1994
24:00
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
2374
Karabel- 1994
22.08.1994
24:00
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
1034
Serik- 1994
23.08.1994
13:20
12335
36,0
15
2,0
31741
19,93
2353
Taşağıl- 1994
11.08.1997
14:40
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
2525
Hisarönü- 1997
20.08.1999
14:30
DE
44,8
9,7
5
DE
DE
600
03.08.2000
11:30
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
2952
Karaisalı- 2000
03.08.2000
21:35
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
1906
Manavgat- 2000
12.08.2002
12:20
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
3477
Kepsut- 2002
15.08.2002
18:23
6619
28,5
55
8,9
24296
33,37
1958
Çetibeli- 2002
29.08.2003
12:00
DE
39,3
11,4
2
DE
DE
400
19.08.2006
0:30
DE
35,1
22,7
4,4
DE
DE
150
Antalya-Kaş- 2006
20.08.2006
14:10
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
1271
Selçuk- 2006
21.08.2006
12:55
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
3052
Bodrum- 2006
30.09.1999
9:45
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
2189
Osmaniye- 1999
01.09.2000
14:15
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
1795
Keşan- 2000
06.09.2001
13:15
DE
31,5
24,6
8,3
DE
DE
580
01.09.2006
12:30
DE
38,9
20,2
5,8
DE
DE
150
14.10.1990
0:30
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
1868
Dalaman- 1990
25.10.1995
11:00
DE
29,4
20
2
DE
DE
450
13.10.1998
22:30
DE
26,4
35,9
3,2
DE
DE
2600
06.10.2003
13:00
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
491
Gelibolu- 2003
17.10.2004
12:15
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
608
Gelibolu- 2004
12.08.1994
Toplam 91378
55
Yangın başlangıç noktaları ve coğrafik konumlarına göre büyük orman yangınları
incelendiğinde
Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları):
İncelenen tüm büyük yangınların % 61,42’sinin deniz etkisine açık ormanlık bölgelerde
meydana geldiği gözlenmiştir. Bu denizsel etkili yangınların ise % 68,60’ı denize 5 km mesafede olup
direkt etkiye maruzdur; geri kalan % 31,39’u da denizden dolaylı olarak etkilenmekte olup denize
mesafeleri 5-15 km arasındadır. İlgili yangınlar Çizelge 25 ve Şekil 45 ve Şekil 46’da sunulmuştur.
Anadolu’da dağlar genellikle doğu-batı doğrultusunda olduğundan özellikle Akdeniz ve Karadeniz
kıyılarında güneyli ve kuzeyli rüzgarların fön etkisinde daha fazla karşılaşmaktadırlar. Bu yüzden
denize yakın yerlerde fön etkisinden dolayı daha fazla orman yangınlarının çıktığı düşünülmektedir.
Çizelge 25. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları).
Çizelge 25.Coastal area large scale wild fires (island and peninsula fires).
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
İşletme Şefliği
Alan
(ha)
Büyüme Nedeni
(K :Karasal,
D: Denizsel DD=Dolaylı denizsel)
9608
24,4
31
9,7
17280
16,6
1579
D
8182
32,4
32
6,9
42783
16,35
Çetibeli- 1996
6452
D
7756
29,6
31
11
10733
20,07
Şile- 2000
1118
DD
6619
28,5
55
8,9
24296
33,37
Çetibeli- 2002
1958
DD
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
Karabiga- 2000
1943
D
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
Hisarönü- 1997
2525
D
4576
30,2
39
8
41541
11,01
İntepe- 1985
5428
D-DD
4475
30,4
52
1,7
22008
9,14
Eceabat- 1986
979
D
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
Selçuk- 2006
1271
DD
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
Eceabat MP- 1994
4167
D
3619
29,2
31
8,8
16541
12,82
Menteş- 1994
1592
D
3618
35
31,5
3,4
15032
24,51
Düzlerçamı- 1997
1644
DD
3098
41,8
16,6
8,7
40251
16,87
Bodrum- 2006
3052
D
2990
32,1
23
4,8
22850
20,1
2728
D-DD
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
Kuşadası MP- 1996
4155
D
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
Gelibolu- 2004
608
D
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
Keşan- 2000
1795
D
2799
23,7
34
5,9
10160
33,05
Dalaman- 1990
1868
DD
2756
31,8
53
4,6
15125
12,56
Gökçeada- 1988
713
D
1969
26,5
55
2,3
15280
25,04
Gökçeada- 1996
624
D
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
Hisarönü- 2003
319
D
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
Seferihisar- 2004
330
D
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
Erdek- 2000
390
D
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
D
1382
DE
DE
DE
10999
15,96
Keşan- 1986
1493
D
DE
16,9
25,9
6
DE
DE
500
D
DE
41,9
18
5,8
DE
DE
1100
DD
DE
39,9
14,8
7,7
DE
DE
1200
DD
DE
29,4
20
2
DE
DE
675
D
DE
26,4
35,9
3,2
DE
DE
450
D
DE
48,2
12
2,1
DE
DE
Burhaniye- 1990
2600
DD
DE
38,9
20,2
5,8
DE
DE
150
D
Toplam:32 Adet B.Yangın
55740
D-DD
56
Şekil 45. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları.
Figure 45. Large scale coastal wild fires along shore
57
Deniz Etkisi Olan Yangınlar
7000
6000
5000
Yanan alan(ha)
4000
3000
2000
1000
16,6 16,35 20,07 33,37 9,92 20,75 11,01 9,14 17,46 8,32 12,82 24,51 16,87 20,1
7,09
Datça-2006
1990
Marmaris-
Burhaniye-
Antakya-
Uluçınar-
Antakya-
Uluçınar-
Bafra-
Çayağzı-
Bafra-
Çayağzı-
Uluçınar-
1986
Antakya-
Keşan-
Eceabat
1994-Öncü
Erdek 2000
2004
2003
Seferihisar
1996
Hisarönü-
1988
Gökçeada-
1990
Gökçeada-
2000
Dalaman
2004
7,36
Keşan-
Gelibolu-
MP 1996
Kuşadası
Germencik
2006
Selçuk-
Bodrum-
rçamı-1997
1994
Düzle
Menteş-
MP 1994
2006
Eceabat
1986
Selçuk-
1985
Eceabat-
İntepe-
1997
2000
Hisarönü-
2002
Karabiga
Çetibeli-
Şile 2000
1996
Çetibeli
Aladağ-
Bandırma-
0
8,37 33,05 12,56 25,04 4,31 17,62 15,41 12,26 15,96
17280 42783 10733 24296 20320 32106 41541 22008 17644 40601 16541 15032 40251 22850 29284 8198 30605 10160 15125 15280 6999 3770 5046 8064 10999
9,7
6,9
11
8,9
6,6
8,6
8
1,7
5,3
6,4
8,8
3,4
8,7
4,8
7,6
3,3
4,9
5,9
4,6
2,3
11,5
4,9
10,7
2,5
0
6
5,8
7,7
2
3,2
2,1
5,8
31
32
31
55
27
61
39
52
15,4
40
31
31,5
16,6
23
33
9,1
32
34
53
55
52
8,4
31
30,6
0
25,9
18
14,8
20
35,9
12
20,2
24,4
32,4
29,6
28,5
35,7
26,7
30,2
30,4
42,5
28,3
29,2
35
41,8
32,1
29,5
36,7
28,5
23,7
31,8
26,5
28,2
42,2
24,9
30,2
0
16,9
41,9
39,9
29,4
26,4
48,2
38,9
9608 8182 7756 6619 4913 4691 4576 4475 4162 3939 3619 3618 3098 2990 2984 2950 2939 2799 2756 1969 1753 1745 1731 1435
Yangın Hızı(m/h)Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yatay Mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 46. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları).
Figure 46. Large scale wild fires in coastal areas (island and peninsula fires)
58
1382
Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan)
İncelenen tüm büyük yangınların % 38,57’sinin deniz etkisine uzak karasal ormanlık
bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Bu karasal etkili yangınların her ne kadar denizden uzak
görülseler de iç kesimlerden denize doğru akan akarsu vadilerinde olduğu ve dolaylı olarak bu
vadilerin rüzgar vd..meteorolojik koşullardan etkilendikleri görülmüştür. İlgili yangınlar Çizelge 26’da
sunulmuştur.
Çizelge 26.Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan).
Table 26. Continental large scale wild fires (occurred in inner land)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Yangın Ort. Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
12335
36,0
15
2,0
31741
8068
41,6
8
3,5
14713
7997
36,7
39
0,6
8775
15,64
Gebze- 1994
691
6796
27,7
25
8,2
13082
12,26
Orhaneli- 2000
2397
6703
39,7
18
3,7
25383
18,35
Kepsut- 2002
3477
5973
37,7
17
4,4
21191
14,87
Akhisar- 2000
986
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
Buldan- 1994
1522
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
Karaisalı- 2000
2952
4876
24,2
32
9,2
9236
16,3
Soğucak- 2000
1009
4262
26,6
49
8,7
11866
15,55
Gelibolu- 2003
491
3379
29,5
27
4,7
14840
44,23
Manavgat- 2000
1906
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
Turgutlu- 2000
502
3243
35,5
40
1,9
4146
10,7
Yeşilvadi- 1994
587
2214
36,3
16
2,5
33654
19,32
Soma- 1994
3574
1922
36,8
24
2,0
9322
24,79
Serik- 1994
1034
1723
34,8
10
5,5
31053
27,73
Karabel- 1994
2374
1232
36,2
17
1,0
14441
14,03
Osmaniye- 1999
2189
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
Bayramiç- 2000
372
817
41,5
9
4,2
2793
17,03
Kestel- 2000
564
579
37,6
35
1,4
9377
24,12
Geyve- 1994
612
DE
30
21,9
3
DE
DE
Adana-Kozan- 1994
2000
DE
44,8
9,7
5
DE
DE
400
DE
31,5
24,6
8,3
DE
DE
600
DE
39,3
11,4
2
DE
DE
580
DE
35,1
22,7
4,4
DE
DE
59
Eğim
(%)
İşletme Şefliği
Alan(ha)
19,93
Taşağıl- 1994
2353
15,51
Buldan- 2000
1428
Antalya-Kaş- 2006
400
Toplam 24 Adet Yangın
35000
Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 27,60’ının enerji nakil hatlarına yakın ormanlık
bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Yangın başlama noktalarının yakınlarında 34.5 ve 15.4 KW
lık enerji nakil hatları bulunan ve dolaylı olarak ENH ile ilişkilendirilen bu yangınlardaki benzer
meteorolojik koşullar ile yangın ilerleme hızları ilgili kurumlara daha sonraki araştırmalara ışık tutmak
amacıyla Çizelge 27 ve Şekil 47-48 ve 49’da aktarılmıştır.
Şekil 47 den anlaşılacağı üzere ENH ile ilişkili yangınlarda rüzgar hızının min 4,2 – max 9,7
m/sn, nispi nemin % 9 - 55 ve sıcaklıkların da 24,4ºC – 41,8ºC arasında olduğu görülmektedir.
Çizelge 27. Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
Table 27. Large scale forest fires regarding distance to power transmission lines
Yangın Ort. Sıcaklık Nem Rüzgar
Hızı(m/saat)
(C )
(%) (m/sn)
Rüzgar Yatay
(km/h) Mesafe
Eğim
(%)
İşletme Şefliği
Alan
(ha)
Büyüme Nedeni
(K :Karasal,
D: Denizsel)
Çıkış Sebebi
9608
24,4
31
9,7
35
17280
16,6
BandırmaAladağ- 2000
1579
D
ENH
8182
32,4
32
6,9
25
42783
16,35
Çetibeli- 1996
6452
D
ENH (?)
6796
27,7
25
8,2
30
13082
12,26
Orhaneli- 2000
2397
K
ENH
6703
39,7
18
3,7
13
25383
18,35
Kepsut- 2002
3477
K
ENH (?)
5973
37,7
17
4,4
16
21191
14,87
Akhisar- 2000
986
K
ENH
4876
24,2
32
9,2
33
9236
16,3
Soğucak- 2000
1009
K
ENH (?)
4111
28,5
55
8,9
32
18544
19,01
Çetibeli- 2002
1958
DD
ENH
3098
41,8
16,6
8,7
31
40251
16,87
Bodrum- 2006
3052
D
ENH
2214
36,3
16
2,5
9
33654
19,32
Soma- 1994
3574
K
ENH (?)
817
41,5
9
4,2
15
2793
17,03
Kestel- 2000
564
K
ENH
Toplam 10
Adet Yangın
25048
Şekil 47. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları Haritası
Figure 47.Map of large scale forest fires in vicinity of power transmission lines
60
Enerji Nakil Hatlarına Yakın Bölgelerde Çıkan Orman Yangınları
7000
6000
5000
Yanan Alan (ha)
4000
3000
2000
1000
0
Alan
Bandırm a-AlaÇetibeli 1996Orhaneli 200 Kepsut 2002 Akhisar 2000 Soğucak 200Çetibeli-2002Bodrum-2006Soma 1994 Kestel 2000
16,6
16,35
12,26
18,35
14,87
16,3
19,01
16,87
19,32
17,03
17280
42783
13082
25383
21191
9236
18544
40251
33654
2793
35
25
30
13
16
33
32
31
9
15
9,7
6,9
8,2
3,7
4,4
9,2
8,9
8,7
2,5
4,2
31
32
25
18
17
32
55
16,6
16
9
24,4
32,4
27,7
39,7
37,7
24,2
28,5
41,8
36,3
41,5
9608
8182
6796
6703
5973
4876
4111
3098
2214
817
1579
6452
2397
3477
986
1009
1958
3052
3574
564
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yangın Hızı(m/h),Yatay Mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 48. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları dağılımı
Figure 48. Distribution ofLarge scale forest fires in vicinity of power transmission lines
Şekil 49. 2002 Marmaris –Çetibeli yangının başlangıç noktasında bulunan trafo ve ENH (Enerji
Nakil Hatları).
Figure 49. 2002 Marmaris –Çetibeli fire starting point and transformer
61
Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
Ülkemizde yaşayan milyonlarca insanın orman içi ve bitişiğindeki binlerce köyde yaşıyor
olması, tarım alanlarının büyük bölümünün ormanlık alanlardan açma yoluyla kazanılmış olması tarım
alanı/orman, yerleşim yeri/orman arakesitlerinin hem çok uzun ve hem de çok düzensiz ve girintili
çıkıntılı olması orman yangınları açısından büyük risk taşımaktadır (Şekil 50). Araştırmada incelenen
tüm büyük yangınların % 18,49’unun başlangıç noktalarının tarım alanlarında olduğu ve orman dışı
alanlarda başlayıp ormana sıçrayan ateş etkisiyle sınırdaki ormanlık bölgelerde büyük yangınların
meydana geldiği gözlenmiştir (Şekil 51). Yapılan incelemelerde, sadece yangının çıktığı alanlarda
değil tüm tarım alanı/orman arakesitlerinde çıkması muhtemel bir yangının ormana sıçramasını
engelleyebilecek hiçbir önlem alınmamış olduğu görüldüğünden; Tarım Bakanlığının dikkatini
çekebilmek amacıyla ilgili yangınlar aşağıda Çizelge 28 de sunulmuştur.
Çizelge 28. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
Table 28. Large scale wild fires regarding distance to agricultural zones
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C)
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
İşletme
Şefliği
Alan(ha)
Çıkış
Sebebi
8068
41,6
8
3,5
14713
15,51
Buldan- 2000
1428
Tarla kenarı
5358
41,3
20
1,2
14960
26,04
Buldan- 1994
1522
Tarla kenarı
4944
31,5
23
3,4
13884
11,47
Karaisalı- 2000
2952
Tarla kenarı
4913
35,7
27
6,6
20320
9,92
Karabiga- 2000
1943
Tarla kenarı
4162
42,5
15,4
5,3
17644
17,46
Selçuk- 2006
1271
Tarla kenarı
3939
28,3
40
6,4
40601
8,32
Eceabat MP- 1994
4167
Tarla kenarı
2950
36,7
9,1
3,3
8198
7,36
Gelibolu- 2004
608
Tarla kenarı
2939
28,5
32
4,9
30605
8,37
Keşan- 2000
1795
Tarla kenarı
1731
24,9
31
10,7
5046
15,41
Erdek- 2000
390
Tarla kenarı
1435
30,2
30,6
2,5
8064
12,26
334
Tarla kenarı
821
29,1
54
4,0
6171
14 ,80
Bayramiç- 2000
372
Tarla kenarı
Toplam 11
adet yangın
16782
62
Tarım Alanlarına Yakın Yerlerde Çıkan Yangınlar
4500
4000
3500
Yanan Alan(ha)
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Buldan2000
Buldan1994
Karaisalı Karabiga
2000
2000
Selçuk2006
Eceabat GeliboluMP 1994
2004
Keşan2000
Erdek
2000
Eceabat Bayramiç
19942000
Öncü
15,51
26,04
11,47
9,92
17,46
8,32
7,36
8,37
15,41
12,26
14 ,80
14713
14960
13884
20320
17644
40601
8198
30605
5046
8064
6171
3,5
1,2
3,4
6,6
5,3
6,4
3,3
4,9
10,7
2,5
4,0
8
20
23
27
15,4
40
9,1
32
31
30,6
54
41,6
41,3
31,5
35,7
42,5
28,3
36,7
28,5
24,9
30,2
29,1
8068
5358
4944
4913
4162
3939
2950
2939
1731
1435
821
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),YangınHızı(m/h),Yatay Mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 50. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları dağılımı
Figure 50. Distribution of large scale wild fires regarding distance to agricultural zones
Şekil 51. Tarım /orman alanı arakesitinde başlayan ve ormanlık alana sıçrayan yangın.
Figure 51. A Fire starting from agricultural zone/forest border and spread to forest
63
Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 21,19’unun normalde bilinen zamanların ve bölgelerin
dışında gece geç saatlerde ve yerleşim merkezlerinden uzakta birkaç noktada birden orman içlerinde
kasıtlı olarak çıkarıldığı belirlenmiştir (Çizelge 29). Sabotaj yani kasıt ihtimali çok yüksek olarak
belirlenen bu yangınların ortak nitelikleri genelde gece yarısı çıkması, yangın ilk ilerleme hızlarının
düşük olmasına rağmen ertesi günlerde devam eden yangınlarda ani patlamalar yaparak devam
ettikleri gözlenmiştir (Şekil 52).
Çizelge 29. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları
Çizelge 29. Fires with high sabotage probability
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
7756
29,6
31
11,0
10733
4576
30,2
39
8
41541
3379
29,5
27
4,7
14840
3243
35,5
40
1,9
4146
2799
23,7
34
5,9
10160
1969
26,5
55
2,3
15280
1922
36,8
24
2,0
9322
1723
34,8
10
5,5
1382
DE
DE
DE
1232
36,2
17
1,0
579
37,6
35
1,4
Eğim
(%)
İşl. Şefliği
Alan
(ha)
Çıkış S
Ebebi
20,07
Şile, 2000
1118
Sabotaj
11,01
İntepe, 1985
5428
Sabotaj
44,23
Manavgat, 2000
1906
Sabotaj
10,7
Yeşilvadi, 1994
587
Sabotaj
33,05
Dalaman, 1990
1868
Sabotaj
25,04
Gökçeada, 1996
624
Sabotaj
24,79
Serik, 1994
1034
Sabotaj
31053
27,73
Karabel, 1994
2374
Sabotaj
10999
15,96
Keşan, 1986
1493
Sabotaj
14441
14,03
Osmaniye, 1999
2189
Sabotaj
9377
24,12
Geyve, 1994
612
Sabotaj
Toplam 11
adet yangın
19233
Sabotaj İhtimali Yüksek Orman Yangınları
6000
Alan(ha)
5000
4000
3000
2000
1000
0
Şile 2000
İntepe-1985
Gökçeada1996
Serik-1994
Karabel-1994
20,07
11,01
Manavgat-2000 Yeş ilvadi 1994 Dalam an 1990
44,23
10,7
33,05
25,04
24,79
27,73
Keş an-1986
15,96
10733
41541
14840
4146
10160
15280
9322
31053
10999
11,0
8
4,7
1,9
5,9
2,3
2,0
5,5
0
31
39
27
40
34
55
24
10
0
29,6
30,2
29,5
35,5
23,7
26,5
36,8
34,8
0
7756
4576
3379
3243
2799
1969
1922
1723
1382
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yaty Mesafe(m),YangınHızı(m/h),Eğim(%)
Şekil 52. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları dağılımı
Figure 52. Distribution of Fires with high sabotage probability
64
Dikkatsizlik ve çöplük yakılması nedeniyle çıkan büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 12,87’sinin çöplük yakılması ve dikkatsizlik nedeniyle
orman yakın bölgelerde çıkarıldığı belirlenmiştir (Çizelge 30). Ormanlık alanların yakınında yaşayan
gerek insanların ve gerekse de ormanlık alanlarda çöp depolayan belediyelerin bu gibi hassas
bölgelerin etrafını olası orman yangınlarına karşı korumak amacıyla kontrol altında tutmaları
gerekmektedir.
Çizelge 30. Dikkatsizlik ve çöplük yakılması nedeniyle çıkan büyük orman yangınları
Table 30. Large scale wild fires due to inattention
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
İşletme
Şefliği
Alan
(ha)
Büyüme Nedeni
(R:Rüzgar)
Çıkış Sebebi
4691
26,7
61
8,6
32106
20,75
Hisarönü- 1997
2525
R
Dikkatsizlik
3618
35,0
31,5
3,4
15032
24,51
Düzlerçamı- 1997
1644
3360
23,6
36
8,9
4860
39,29
Turgutlu- 2000
502
R
Dikkatsizlik
2984
29,5
33
7,6
29284
7,09
Kuşadası MP- 1996
4155
R
Çöplük
2756
31,8
53
4,6
15125
12,56
Gökçeada- 1988
713
1753
28,2
52
11,5
6999
4,31
Hisarönü- 2003
319
R
Çöplük
1745
42,2
8,4
4,9
3770
17,62
Seferihisar- 2004
330
R
Çöplük
1382
DE
DE
DE
10999
15,96
Keşan- 1986
1493
Toplam 8 adet yangın
11681
Dikkatsizlik
Dikkatsizlik
Çöplük
Askeri bölge yakınlarında çıkan büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 2,51’inin askeri bölgelere yakın ormanlık alanlarda çıktığı
belirlenmiştir (Çizelge 31).
Askeri bölgelerde -her ne kadar sivil vatandaşlar giremese de- yaz aylarında yapılan
tatbikatlarda orman yangınları çıkabildiği görülmüştür. Bu sebeple yaz aylarında hakim rüzgar yönü
dikkate alınmak suretiyle birliklerin etrafını çevreleyen orman alanlarında kesinlikle atış tatbikatları
yapılmamalı; olası bir orman yangınına karşı birliklerin eğitim çalışmalarına devam edilmelidir.
Çizelge 31. Askeri bölge yakınlarında çıkan büyük orman yangınları
Table 31. Large scale wild fires took place near military zone
Y.Çıkış.Tarihi
Y.Çıkış Yangın Ort.
Sıcaklık(ºC
)
Nem(%) Rüzgar(m/sn)
04.07.1994
14: 30
3619
29,2
31
8,8
12.08.1994
15: 00
7997
36,7
39
0,6
65
İşl
Yatay
Eğim
Çıkış
Alan(ha) Sebebi
Şefliği Mesafe(m) (%)
Menteş16541
12,82
1592
Tatbikat
1994
Gebze8775
15,64
691
Tatbikat
1994
3.9. Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitü Uzaktan
Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Laboratuarında Gerçekleştirilen
Çalışmalardan Elde Edilen Veriler
Orman yangınlarına ait çalışmalarda uydu görüntüleri ABD, Avusturalya ve İspanya gibi geniş
orman ve bitki örtüsüne sahip ülkelerde yıllardır kullanılmaktadır. Deniz Bilimleri ve Teknolojisi
Enstitüsü Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bigi Sistemleri laboratuvarında koordinatları bilinen büyük
orman yangınlarının AVHRR (Advanced Very High Resolution Radiometer) alıcısının bulunduğu
NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) serisi uydulardan elde edilen görüntüler
ile (1,1 km x 1,1 km uzamsal çözümlemeli görüntü elementi boyutlu) çalışmalar yapılmaktadır.
AVHRR, günde bir kaç defa aynı bölgeyi görüntüleyebilme özelliğiyle de geniş alanların
izlenebilmesine olanak sağlamaktadır.
Elde edilen görüntüler, yangın öncesinde bitki stresine bağlı olarak riskli alanların
saptanmasında, yangın başladıktan sonra yangının dağılımının ve sıcak noktaların (hot-spot) analiz
edilip değerlendirilmesinde ve de yangın söndükten sonra hızlı bir şekilde yanan alanın
haritalanmasında kullanılmaktadır.
AVHRR verileri, bitki örtüsünün durumu ile ilişkilendirilen iki yüzey parametresi
sağlamaktadır. Bunlardan birincisi NDVI (Normalized Difference Vegetation Index) olarak
tanımlanır. İkincisi ise LST (Land Surface Temperature) olarak tanımlanan kara yüzeyi sıcaklığıdır.
Termal kızılötesi yansıma 3-5 µm ve 8-14 µm dalga boyları arasında olur. 5-8 µm arası su buharı
yansımayı önlediğinden dolayı yansıma olmaz.
Bu çalışmada bölgenin sorumluluk alanı dahilindeki tüm orman yangınlarına ait geçmiş
görüntüler Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri
Laboratuarında incelenmiş ve çalışmaya örnek teşkil edebilecek dört orman yangını görüntüsü
bulunmuştur. Bunlar 03.07.1994 tarihli İzmir/Urla - İzmir/Gümüldür , 23.07.1994 tarihli
Çanakkale/Eceabat 05.08.1994 tarihli Akhisar/Soma ve 23.08.1994 tarihli Antalya/Karabük orman
yangınlarıdır. Örnek orman yangınları üzerinde yapılan ve halen devam eden çalışmalar, yangınların
başlangıçlarından söndürülme aşamalarına kadar yapılmaktadır.
Aşağıda 03.07.1994 tarihli İzmir/Urla - İzmir/Gümüldür ile 05.08.1994 tarihli Akhisar/Soma
yangınlarına ait iki adet görüntü sunulmuştur(Şekil 53 ve 54). Diğer yangınlar hakkındaki görüntüler
ise ekteki CD ortamında gösterilmiştir.
Sonuç olarak, Şekil 53’de görüldüğü gibi yangınların çıkışlarıyla birlikte yayılma alanları ve
dumanlarının kapsadığı alanlar açıkça belirlenebilmiştir.
66
Şekil 53. Urla/Gümüldür orman yangınları (mavi renkli alan) ve dumanlarının yönü ve
kapladıkları alanlar (turuncu renkli alan).
Figure 53. Urla/Gümüldür forest fires (blue colored area), direction of smoke and
covered areas (orange colored area)
Soma
Duman
Şekil 54. Akhisar/Soma orman yangını (mavi renkli alan) ve dumanının
yönü ve kapsadığı alan.
Figure 54. Akhisar/Soma forest fire (blue colored area), direction of smoke
and covered area
67
3.10. Büyük Orman Yangınları Davranışını Etkileyen Değişik Parametrelerin İstatistik Değerlendirme Sonuçları
İncelemeye alınan büyük yangınların korelasyon Çizelgesu aşağıda sunulmuştur.
ORT_HIZ
ORT_HIZ
1.000
SICAKLIK -0.001ns
NEM -0.068ns
RUZGAR
0.110ns
YAT_MESAFE
0.318*
EGIM -0.014ns
ALAN
0.328*
ILR_SÜRESİ -0.367*
K O R E L A S Y O N
T A B L O S U
SICAKLIK
NEM
RUZGAR YAT_MESAFE
EGIM
-0.001ns -0.068ns
0.110ns
0.318* -0.014ns
1.000 -0.679** -0.572**
0.062ns -0.121ns
-0.679**
1.000
0.323*
-0.031ns 0.064ns
-0.572**
0.323*
1.000
0.086ns -0.053ns
0.062ns -0.031ns
0.086ns
1.000 -0.076ns
-0.121ns
0.064ns -0.053ns
-0.076ns
1.000
0.027ns -0.106ns
0.058ns
0.845** -0.075ns
0.165ns -0.146ns -0.226ns
0.472** 0.110ns
ALAN ILR_SÜRESİ
0.328* -0.367*
0.027ns 0.165ns
-0.106ns -0.146ns
0.058ns -0.226ns
0.845** 0.472**
-0.075ns 0.110ns
1.000 0.418**
0.418**
1.000
ns=önemli değil, *=%5, **=%1 veya daha az (alfa tipi hata ihtimali)
Çizelgeda istatistiki açıdan önemli olduğu görülen korelasyon katsayıları incelendiğinde; ortalama yangın hızı ile yangının kat ettiği yatay
mesafe (r=0.318) ve yanan alan (r=0.328) arasında pozitif bir ilişki gözlenmiştir. Yani yatay olarak yangının kat ettiği mesafe ortalama yangın
hızına bağlı olarak artmakta dolayısı ile yanan toplam alan da doğal olarak artmaktadır. Yangın ilerleme süresi ile yangın ortalama hızı arasında
ise negatif bir ilişki (r=-0.367) gözlenmiştir. Bu negatif ilişki ormanlık alanların parçalı olmasına bağlı olarak yangının varabileceği nihai noktayı
daha kısa sürede yakalaması ile açıklanabilmektedir.
Meteorolojik faktörlerden nem ile sıcaklık arasında önemli fakat negatif yönde (r=-0.679) bir ilişki, nem ile rüzgar arasında ise pozitif bir
ilişki (r=0.323) görülmektedir. Rüzgar hızı ile sıcaklık arasında ise negatif yönde bir ilişki (r=-0.572) gözlenmiştir. Yani rüzgar hızı arttıkça
sıcaklık düşmekte, ancak denizden esen rüzgarlar nedeniyle nem yükselmektedir.
68
3.11. Büyük Orman Yangınlarında Toplam Genel Zarar Miktarlarının
Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi
Gerek yangının zararlı etkilerinden korunma çabaları gerekse de yangının arazi yönetim
amaçlarını yerine getirmede bir araç olarak kullanılması ve orman ekosistemine olumlu katkılarının
sağlanması ekonomik analizlerinin daha kapsamlı yapılmasını gerektirmektedir. Ülkeler ve yangınla
mücadele eden kurumlar arasında yangın bütçesinin ne kadarını yangın öncesi düzenlemelerine, ne
kadarını savaşım etkinliklerine ayırmak gerektiği konusunda tam bir görüş birliği bulunmamakla
birlikte çoğu yangınla savaşım kurumları yangın bütçelerinin % 80 kadarını yangınla savaşıma
ayırmaktadırlar. Kaynakların büyük kısmını yangın önleme etkinliklerine ayırmak gerçekten çıkması
muhtemel yangınlar için yapılacak büyük savaşım maliyetlerini azaltacakmıdır? Yangını ormandan
soyutlamak ormanda sürekli yanıcı madde birikimine neden olarak ilerde daha şiddetli yangınlarla
karşılaşılmasına neden olacak mıdır? Tartışmaları yapılmaktadır.
Yangın yönetiminin amacı insan etmenini, ekonomiyi ve ekolojiyi göz önünde bulundurarak
doğal kaynakları korumak ve geliştirmektir ve çok sayıda disiplinlerde yangın yönetimi içinde yer
almalıdır.
Bundan dolayı yangınların ekolojik ve ekonomik boyutunun bir arada düşünülmesi gereği,
yangın yönetim planlayıcılarının kıt kaynaklarını olası yangınların doğal kaynaklar üzerinde neden
olduğu kayıp ve kazancı (değer değişmini) dikkate alarak kullanmalarını zorunlu kılmaktadır. Bu
nedenlerden ötürü planlayıcılar orman kaynaklarını yangına karşı korumada Yangın Öncesi
Düzenleme Maliyetleri (YÖDM) ve Savaşım Maliyetleri (SM) ile yangın gören alanda meydana gelen
Net Değer Değişimini (NDD) yanan alanda meydana gelen değer kaybı veya kazancı toplayarak bu
toplamın en az olmasına çaba gösterceklerdir (Şenyaz, 2000).
Yangın davranışına etki eden faktörlere bağlı olarak arazi yapısı, vejetasyon türü, vejetasyon
yoğunluğu, nem oranı ve zamana bağlı olarak değişen hava hallerine göre 12 farklı yangın davranış
modeli geliştirilmiştir. Oluşturulan 12 adet yangın davranış modeline göre meydan gelmesi olası
yangınların kontrol altına alınmasında kullanılacak kaynaklar (yer araçları, hava araçları, insan gücü
vs.) farklı oranlarda bir araya getirilmek suretiyle Yangın Yönetimi Kaynak Bileşim Alternatifleri
(YYKBA) oluşturulmuştur. Bu alternatiflerin yangın öncesi düzenleme maliyetleride 1 arazöz, 1 yer
ekibi, 1 helikopter / gün bazında bulunmuştur. Savaşım Maliyetleri (SM) ise yangının çıkmasından
itibaren kontrol altına alınıncaya kadar yapılan etkinliklerin maliyetlerinden oluşmuştur. Net Değer
Değişimi ise yangın sonucunda orman alanında meydana gelen kayıp veya kazancın bugüne
ndirgenmiş değerini ifade etmektedir. Orman kaynağında meydana gelen azalma kaybı ifade ederken
yangın sonucu ölü örtünün temizlenmesi, tohumun çimlenme kapasitesinin artması gibi orman kaynağı
yönetim amaçlarının sağlanması kazancı ifade etmektedir. (Şenyaz, 2000).
Orman yangınları ile savaşan birimler zaman içerisinde daha da gelişmelerine ve
büyümelerine rağmen azalan verimler yasası gereği yangınla savaşım maliyetlerindeki artışa rağmen
belli bir noktadan sonra savaşım etkinliklerini kaybetmişlerdir. Orman Genel Müdürlüğünce genel
olarak yangınla savaşımda başarı, salt yanan alan düzeyindeki azalma ile ifade edilmektedir. Başarı,
yanan alanların nitelikleri ve kullanılan kaynaklar için yapılan harcamalar dikkate alınmadan
ölçümlenmektedir. Yangının doğal bir afet olarak görülmesi, önleme etkinliklerinin yeterince
önemsenmemesi, medyanın yangınlara aşırı duyarlılığı ve orman yangınları hakkında yeterince
bilinçlendirilememesi ve sonuçta “her ne pahasına olursa olsun yangınla savaşım” politikasının
benimsenmesi (bozuk nitelikli ormanlarda çıkan yangınlara derhal helikopter gönderilmesi),
gereğinden fazla yangın işçisi kullanımı veya sadece bu işçilerden az sayıda olanlardan verim
alınabilmesi yangınla savaşım maliyetlerini artırmaktadır (Şenyaz, 2000).
Nitekim Marmaris - 1996 yangınında helikopterle 3 km mesafeden su taşıyarak, yangın
alanının tam ortasındaki, hiçbir risk yaratmadan, için için yanan ve bu nedenle duman çıkarmaya
devam eden noktalar soğutulurken, yangın işçilerinin kullandığı el aletleri saplarının ergonomik
kurallara uygun olmayışı bu çelişkiyi net bir biçimde ortaya koymaktadır. Yüksek teknoloji ürünü
helikopterlerin gereksiz yere yaptığı sadece iki uçuşun bedeliyle, Marmaris-1996 yangınında
69
kullanılan tüm el aletlerinin ergonomik kurallara uygunluğunu sağlamak mümkün olabilirdi.
Gelişmekte olan ülkelerde yüksek teknolojilerin kullanımı, bu nedenle, sorunu çözmek yada
hafifletmekten çok, maliyetleri yükseltici yönde de etkili olabilmektedir (Neyişçi ve ark., 1999).
Yöneticiler yangınla savaşımda başarıyı yanan alan miktarı ile ölçmekte olduklarından yanan
sahaları olduğundan az gösterme eğilimindedirler, ayrıca yangınların nedenlerinin tam olarak
bilinmesinde yeterince gayret gösterememektedirler.
Yangınla savaşımda en az kayıp ve en fazla faydanın sağlanması gerekmektedir. Yapılan
araştırmalarda idare süresinin bitimine yakın yaşlı meşcerelerde yangın hasar oranı az olduğundan, bu
meşcerelerde yapılan üretimin kayıp olarak değil kazanç olarak görülebileceğni göstermektedir.
Dolayısıyle yaşlı meşcerelerde çıkan yangının hasar oranı düşük ise yangının hem ekonomik
bakımdan hem de meşcerenin gençleştirilmesi bakımından olumlu etki yaptığı sonucuna
varılabilmektedir.
Şenyaz, 2000’ e göre: yangın öncesi düzenleme maliyetleri ve savaşım maliyetleri açısından 7
yer ekibi ve 7 adet arazözün bulunduğu 6 nolu alternatif diğer alternatiflere göre en düşük ve net değer
değişim yüksek alternatifi olup daha az para harcandığını göstermektedir .
Helikopter kulanılan diğer alternatiflerin yüksek olmasının nedeni ise yangın çıksın ya da
çıkmasın helikoptere sabit ödenen günlük kira bedelinin ve saat başına uçuş giderinin yüksek
olmasıdır (helikopterle savaşımın gündüz yapılabildiği, ormanlık alanda kolayca su ikmali
yapabileceği havuzla olduğu varsayılarak-gece ve kötü hava şartlarında uçamadığı da düşünülerek).
Buradan hava araçlarının kullanılmadığı alternatiflerle de savaşımın çok daha fazla parasal kaynak
ayırmadan etkin bir şekilde yapılabileceği sonucu çıkmaktadır.
Helikopterlerin özellikle su kaynaklarının uygun olduğu, yol şebeke ağı yeterli olmayan, diri
örtüsü yoğun, yaya ulaşımın çok zor olduğu sarp arazilerde ağının yeterli olmadığı yerlerde ilk
müdahelede hava araçlarının yangın yerine kolayca ulaşması ve yer ekiplerini yangına ulaştırması
açısından çok faydalı olduğu da unutulmamalıdır.
Yangın harcamaları yönünden incelemeye alınan 39 adet büyük yangın giderleri hakkında
Özgür Kiracıoğlu tarafından hazırlanan toplam zarar ve söndürme giderleri döküm Çizelgelarında da
benzer sonuçlar bu yaklaşımı desteklemektedir (Çizelge 32, 33 ve 34, Şekil 55 ve 56). Genel
Çizelgeların haricinde her yangınla ilgili söndürme gider maliyetleri ekteki CD ortamında
araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Çizelge 32. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 orman yangınına ilişkin dökümler
Table 32. List of Records and Damage Reports of 39 Fires
Yanan alan miktarı Ha.
Yanan fidandan idare zararı
Yanan ağaçtan idare zararı
Ağaçlandırma bedeli
İaşe gideri
İşçilik prim gideri
Akaryakıt gideri
Taşıt kira gideri
Arazöz gideri
Dozer + greyder gideri
Treyler gideri
Motorlu testere gideri
Uçak gideri
Helikopter gideri
Toplam uçuş gideri
Söndürme giderleri toplamı
Tazminatlar
TOPLAM GENEL ZARAR MİKTARI
52.948,6
29.983.115
14.041.716
57.064.686
228.085
483.531
379.463
16.588
698.887
290.657
32.113
3.677
862.264
3.906.533
4.766.412
6.901.798
202.183
108.193.498
70
Toplam Zararın Döküm ü
Tazminatlar
Söndürme giderleri toplamı
Ağaçlandırma bedeli
Y anan ağaçtan idare zararı
Y anan f idandan idare zararı
0
10.000.000
20.000.000
30.000.000
40.000.000
50.000.000
60.000.000
$
Şekil 54 Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınına ilişkin toplam
zarar dökümü.
Figure 54 Total damage summarized from accessible records.
Söndürm e Giderle rin Döküm ü
Helikopter gideri
Uçak gideri
Motorlu testere gideri
Trey ler gideri
Dozer + grey der gideri
Arazöz gideri
Taşıt kira gideri
Akary akıt gideri
İşçilik prim gideri
İaşe gideri
0
500.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
3.000.000
3.500.000
4.000.000
4.500.000
($)
Şekil 55. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınının
söndürme giderlerine ilişkin dökümü.
Figure 55. Fire fighting cost summary from accessed records of 39 fires.
Çizelge 33. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının söndürme maliyetleri (39 adet)
71
Table 33. Costs of 39 examined large scale wild fires
Yangın Sahasının Adı
Yanan Alan
(Ha)
Söndürme giderleri
toplamı ($)
Hektar başına
söndürme gideri ($)
* Hisarönü- 2003
319,0
357.848
1121,78
* Gelibolu- 2004
509,0
423.162
831,36
* Selçuk- 2006
850,0
532.761
626,78
* Çetibeli- 2002
1775,5
1.109.779
625,05
* Seferihisar- 2004
347,6
206.288
593,46
* Bodrum- 2006
2601,0
1.158.457
445,39
* Bayramiç- 2000
372,0
100.619
270,48
* Manavgat- 2000
2101,5
565.023
268,87
* Gelibolu- 2003
305,0
81.048
265,73
* Keşan- 2000
1688,5
332.382
196,85
* Hisarönü- 1997
1385,0
201.293
145,34
* Düzlerçamı- 1997
1715,0
222.008
129,45
* Kuşadası MP- 1996
1468,0
174.279
118,72
* Gökçeada- 1996
606,0
49.535
81,74
* Karaisalı- 2000
3138,0
239.422
76,30
* Karabiga- 2000
400,0
29.179
72,95
* Çetibeli- 1996
7090,0
499.203
70,41
* Akhisar- 2000
609,0
42.234
69,35
* Gümüldür- 1994
323,0
21.496
66,55
* Kepsut- 2002
2978,0
196.218
65,89
* Buldan- 2000
1458,5
64.165
43,99
* Kestel- 2000
470,0
19.840
42,21
* Osmaniye- 1999
1200,0
38.647
32,21
Taşağıl- 1994
3035,0
90.437
29,80
* Soma- 1994
1000,0
27.738
27,74
* Karabel- 1994
2413,0
57.211
23,71
1267,0
18.189
14,36
Turgutlu- 2000
574,5
5.219
9,08
Geyve- 1994
702,0
5.410
7,71
Serik- 1994
775,0
5.012
6,47
Erdek- 2000
350,0
2.156
6,16
Yeşilvadi- 1994
600,0
2.579
4,30
Gökçeada- 1988
1040,0
3.533
3,40
Şile- 2000
900,0
3.046
3,38
Orhaneli- 2000
1970,0
5.965
3,03
Soğucak- 2000
845,5
2.481
2,93
Buldan- 1994
972,0
2.852
2,93
Keşan- 1986
1500,0
3.027
2,02
Dalaman- 1990
1295,0
2.057
1,59
" * " Yangın söndürme çalışmalarında hava gücünden (uçak ve helikopter) yararlanılan yangınlar
Çizelge 34. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının havadan müdahale ile yerden müdahele
maliyetlerinin karşılaştırılması
72
Table 34. Comparison of aerial and terrestrial fire fighting costs
Adet
Alan (ha)
Bir yangında
yanan
ortalama
alan (ha)
Toplam söndürme
gideri ($)
Toplam
söndürme gideri
ortalama hektar
maliyeti ($)
Havadan müdahale edilen yangınlar
25
37.122,60
1.484,90
6.749.835,00
181,83
Havadan müdahale edilmeyen yangınlar
14
15.826,00
1.130,43
151.963,00
9,60
Toplam
39
52.948,60
1.357,66
6.901.798,00
130,35
73
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Meşcere tipleri genel yangın hızları değerlendirildiğinde genel büyük yangın ilerleme
hızlarının saatte 3,96 ila 6,22 km/h arasında değiştiğini, ortalama en hızlı yangınların ab tipi genç
meşcerelerde çıktığı, en düşük yangın hızının da d tipi yaşlı meşcerelerde çıktığı
gözlenmiştir.Ortalama yangın hızı 4,768 km/h olan büyük yangınlarla mücadele çalışmalarında bu
hızlara göre planlama yapılarak yeni mücadele stratejileri geliştirilmelidir (Çizelge 20).
Rüzgar hızı açısından büyük yangın tehlike endeksinin 3,0 m/sn ile 8,8 m/sn arasında esen
rüzgarların büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir (Çizelge 2). Ortalama rüzgar hızı
değeri de (tüm yangınlar ortalaması) 5,7 m/sn’dir(Şekil 4 ve 5). Ancak bunların normal meteorolojik
şartlarda olduğu unutulmamalıdır. 05.04.2000 örneğinde olduğu gibi ekstrem hava olaylarında bu
kriterin üstünde rüzgar hızları da yangında etkili olmaktadır (Bekereci ve Erkan., 2004). Rüzgar
şiddetinin yanı sıra büyük orman yangınlarının sık sık çıktığı bölgelerdeki hakim rüzgar yönleri de
mutlak surette dikkate alınmak suretiyle yangın mücadele planları hazırlanmalıdır.
Yüksek sıcaklık açısından büyük yangın tehlike endeksinin 28,9ºC ile 36,4ºC arasında en çok
çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir(Çizelge 4). Ortalama yüksek
sıcaklık değeri de (tüm yangınlar ortalaması) 32,7ºC’ dir. (Şekil 7 ve 8).
Nispi nem açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 16 ile % 32 bağıl nem değerleri
arasında en çok çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri; % 41 ila % 57 bağıl nem
oranlarında da büyük orman yangınlarının çıkabilmekte olduğu bu çalışmada gözlenmiştir(Çizelge 5,
Şekil 10 ve 11). Tüm yangınlar ortalama nispi nem değeri de % 28,07’dir.
Bugüne kadar orman yangınlarına karşı etkin bir mücadele sürdüren OGM mevcut ekipleri ve
mücadele imkanları ile her yönden yangın çıkabilme ihtimaline karşı sabit merkezi noktalarda
bekleyip -yangın başlama haberi geldikten sonra- harekete geçmek durumunda olan bir eylem planı
geliştirebilmiştir (Pasif Savunma Sistemi). Ancak bu yeni bilgiler ışığında bugüne kadar çıkmış büyük
yangınların genel kritikleri doğrultusunda mevcut sistem ile yangınların büyüme riskini azaltma
imkanı olamadığından AKTİF SAVUNMA SİSTEMİ’ne geçilmelidir.
Bu yeni savunma stratejisinde bir gün önceden meteorolojik erken uyarı sistemi (MEUS) ile
alınan bilgiler doğrultusunda ertesi gün yangın çıkma riski çok fazla olan Orman Bölge
Müdürlüklerinde yangınlar başlamadan önce (!) yedek ekipleri ve önleyici ve caydırıcı olmak
amacıyla hava devriyesi (helikopter veya keşif uçakları)çıkartması gerekmektedir.
Çalışmadan görülebileceği üzere büyük yangınların ilk 1-2 saatinde yangın ana ilerlemesini
gerçekleştiriyor; bu aşamadan sonra bölgeye aktarılan helikopterler yangının ilerleme ucundan ziyade
yan hatlarda soğutma faaliyeti yaparken; hava araçlarının geldikleri diğer ormanlık bölgelerde de
büyük hava gücü zafiyeti oluşabiliyor ve yeni yangınlar çıktığında mevcut tüm güçler büyük
yangınlara kaydırıldığından daha büyük alanlar da kaybedilebilmektedir.
Yangın büyüdükten sonra yangın bölgesine çağrılan tüm helikopterler zamanında
varamadıkları ve aynı zamanda kaybedilen büyük ekonomik maliyetleri (milyon dolarlar) göz önüne
alındığında (Şekil 55-56), yangın öncesi önleyici yangın önleme-keşif uçuşları için mevcut
helikopterlerden birinin tahsis edilmesinin çok daha ekonomik olacağı görülmektedir.
OGM yangınla savaşım kaynaklarını işletmeler arasında dağıtırken yangına hassaslık
derecelerini dikkate almaktadır. Ancak yangına hassaslık derecelerinin belirlenmesinde birtakım
eksiklikler vardır. Bu yüzden yangına hassaslık dereceleri işletme şeflikleri bazında yeniden
belirlenmelidir. Hassaslık derecesi belirlenirken orman kaynağının büyüklüğü, yaş bileşimi, işlevsel
değeri, bölgeye ait meteorolojik ve topografik özellikler ile demografik ve sosyo ekonomik özelikler
dikkate alınmalıdır. Büyük yangınların çok sıklıkla görüldüğü denize yakın sahil orman işletme
müdürlükleri için yeni yangın koruma planları hazırlanarak mevcut yangın ilk müdahale ekiplerinin
yerleri ve yangın kule görüş alanları ve hava araçlarının konuşlanma yerleri dahil; bölgede geçmişte
çıkmış yangınların yoğunlaştığı bölgelere göre yeniden detaylı çalışmalar yapılmalıdır.
74
Yangın anında veya öncesinde il merkezlerindeki hava meydanlarından veya meteoroloji
istasyonlarından alınan meteorolojik veriler yangın bölgesindeki gerçek değerleri kesinlikle
yansıtmadığı bu çalışmada görülmüştür. Bu sebeple her orman işletme müdürlüğü kendi mıntıkalarını
karakterize edebilecek , en az 3 adet yangın ilk müdahele ekip merkezine ya da nispeten düşük rakımlı
yangın gözetleme kulesine, temel ölçümleri yapabilecek (rüzgar, sıcaklık ve nemi belirleyebilen)
pratik ve ekonomik seyyar meteoroloji ölçüm cihazları yerleştirmek suretiyle; kendi bölgelerindeki
gerçek rüzgar hızını, sıcaklık ve nemi gözlemleyip bu veriler sayesinde çıkabilecek veya çıkmış
yangınlarla ilgili mücadele stratejileri geliştirebileceklerdir.
Mevcut yangın gözetleme kulelerinin pek çoğunun görüş alanı içerisinde ölü noktalar
mevcut olduğundan yeni yangın gözetleme noktaları veya kuleleri inşa edilmesi gerekmektedir.
Yanıcı tiplerinde belirtildiği üzere yangın başladıktan sonraki ilk 1 veya 2. saatte maksimum
hıza erişmekte, bu meşcere tiplerinin hangi eğimde ve hangi meteorolojik koşullarda saatte kaç km
hızla ilerleyebileceği hakkında elde edilen veri Çizelgelarından (Çizelge 6) bakılarak kestirilmek
suretiyle müdahale hatları belirlenmelidir.
Büyük orman yangınlarını önleyici tedbirler olarak en önemli husus yangın sezonu öncesi
yangın emniyet şeritlerini temizlemek değil, ormanların sınırından veya içinden geçen küçük ve
orta ölçekli ENH’nın altında kalan ormanlık alanların temizlenmesi olmalıdır.
Türkiye’de orman yangınlarının büyük çoğunluğunun insan nedeniyle çıkması topluluklar ile
ilgili sosyo-ekonomik araştırmaların önemini açıkça göstermektedir. Bu nedenle salt yanıcı madde ve
hava halleri gibi doğal değişkenlerle ilişkilendirilen yangın tehlike oranları sistemini oluşturma
gayretleri yerine, sosyo-ekonomik değişkenlere göre “sosyal yangın tehlike oranlarının” belirlenmesi
çalışmalarına acilen başlanması yangınların % 97’sinin insandan kaynaklandığı bir toplum için daha
akılcı gözükmektedir.
“Yangın kaçınılmaz bir doğal afettir” düşüncesiyle kaynakların israf edilmesi engellenmeli,
yangınlarla savaşım planlaması yapılırken kullanılacak kaynak bileşim alternatifleri fayda-maliyet
analizlerine dayandırılmalı, analizler yapılan maliyetlerle birlikte doğal kaynaklar üzerinde meydana
gelen net değer değişimlerini de dikkate almalı, yangın yönetim planlarının ormancılık ve arazi
yönetim programlarıyle uyum sağlanmalıdır (Şenyaz, 2000).
Ne yazık ki uzun yıllar çok büyük emek ve ekonomik masraflar yapılarak AGM tarafından
tesis edilen yeni ağaçlandırma sahaları belli aşamalardan sonra yangınlara karşı korunmak ve üretim
amaçlı olarak OGM’ye devredilmekte ancak kısa süreler sonunda yanarak yok olabilmektedirler.
AGM yeni ağaçlandırma sahalarının sadece tesis görevinin üstlenmekte, ileriki yıllarda koruma işini
başka bir genel müdürlüğe (OGM) devrederek başladığı görevi tamamlayamamaktadır. Yangın sonucu
kaybedilen bu sahalar için yapılan tüm harcamalar da boşa gitmektedir (Şekil 54). Bu sebeple söz
konusu sahaların üretim ormanı olana kadar geçen sürede yangınlara ve hastalıklara karşı
korunmasının da aynı genel müdürlük tarafından yapılması daha sağlıklı sonuçlar getirebilecektir.
Mevcut yangın yönetim politikası ve yangınla savaşım organizasyonu yeniden ele alınarak,
katılımcı yaklaşımlar sivil toplum örgütleri, medya, yerel yönetimler, orman köylüleri arasında orman
yangınları bir katılım ve uzlaşma konusu yapılmalıdır (Şenyaz, 2000).
Orman yangınlarındaki başarıyı yanan alan yahut yangın başına düşen yanan alan miktarı ile
değerlendirmenin sağlıklı bir değerlendirme olmadığı duyurularak kamuoyu ve medya basın ve halkla
ilişkiler büroları vasıtası ile bilinçlendirilmeli, bu sayede yangınla savaşım yürüten görevli personelin
rahat çalışması sağlanmalıdır.
Büyük orman yangınları sonucunda yangının tehlikeye sokabileceği bina, konut, turistik tesis,
milli park, tabiat parkı, rekreasyon alanı gibi can ve mal güvenliği ile eşi bulunmaz nitelikteki doğal ve
estetik kültürel değerleri barındıran kıymetli alanların korunması için özel önlemler alınmalıdır.
Büyük bölümü kızılçam ve maki ekosistemi içinde ve bitişiğine inşa edilmiş, onbinlerce yatak
kapasiteli turistik tesisler ile ikinci konutlar, ciddi tehdit altındadırlar. Gerek bu tesislerden ormana
sıçrayabilecek yangınlar, gerekse de yangın ortasında kalabilecek tesisler için acilen özel koruma
planları hazırlanmalı bu tesisler ile ormanlar arasına yangına dirençli tesisler kurulmalıdır (Neyişçi ve
ark., 1999).
75
4.1. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Yapılabilecek Koruyucu ve
Önleyici Faaliyetler
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü: Elde edilen büyük orman yangınları tehlike
endeksi verilerine göre MEUS erken uyarı sistemine yeni veriler doğrultusunda giriş yapıldıktan
sonra; Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığına
bağlı Araştırma Şubesi Müdürlüğünce ECMWF model verilerinden elde edilen 7105 grid noktası ile
MEUS erken uyarı modeline göre oluşturulan Türkiye Günlük Erken Uyarı Sistemi Haritası yeniden
tanzim edilmelidir.
Oluşturulacak “Kombine Risk Haritası” üzerinde; (EK-1) ilgili gün Türkiye büyük orman
yangını çıkma riski bulunan orman işletme müdürlükleri (OİM) ve işletme şeflikleri ile bu
işletmelerden geçen, enerji nakil hatlarının bağlı oldukları elektrik işletme müdürlükleri eş zamanlı
olarak 3 gün öncesinden Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Araştırma Şube Müdürlüğü Orman Yangınları Birimi- tarafından resmi kanaldan uyarılmak suretiyle, yangınlarla ilgili genel
müdürlükler kendi bünyeleri içinde yangınlar çıkmadan önce alınabilecek tüm tedbirleri kontrol etme
imkanı bulabileceklerdir.
TEDAŞ Genel Müdürlüğü : Hazırlanan meteorolojik erken uyarı sistemi (MEUS) haritası
üzerine; TEDAŞ Genel Müdürlüğü Sistem İşletme Daire Başkanlığınca hazırlanan Türkiye Enerji
Nakil Hatları sayısal haritasını çakıştırmak suretiyle kombine risk haritası oluşturulmalı ve aynı gün
ilgili elektrik işletme müdürlükleri uyarılmalı, risk taşıyan enerji nakil hatlarında ekiplerce bakım ve
gerekiyorsa geçici sürelerde enerji kesilmelidir. İlgili ENH’ nı taşıyan bilhassa trafo altlarında ve hat
eklem noktalarından kıvılcım sıçramasını engellemek üzere, çakıl dökülmesi betonlanması veya otları
yok etmek amacıyla kimyasal ilaçların pülverize edilmesi gibi faaliyetlerde teknik bakım çalışmalarına
mutlak surette eklenmelidir.
2008 yılı orman yangın sezonu başlamadan evvel; bu sayısal haritaların çakıştırılması için bir
bilgisayar programı acilen hazırlanıp yürürlüğe sokulmalı, orman yangınlarına karşı direkt mücadele
sürdüren OGM ve orman yangınlarının meydana gelebileceği ilgili TEDAŞ İşletme Müdürlüklerine
Sistem İşletme Daire Başkanlığı tarafından erken uyarı yapılarak gereken tedbirlerin ivedilikle
alınması sağlanmalıdır.
Ormanların sınırından veya içinden geçen küçük ve orta ölçekli Enerji Nakil Hatlarının (ENH)
altında kalan ormanlık alanların temizlenmesi çalışmaları orman yangınları için çok büyük önem
taşıdığından OGM ile TEDAŞ Genel Müdürlükleri arasında bu alanların acilen temizlenebilmesi için
protokoller hazırlanıp 2008 yılında çıkması muhtemel yangınların önlenmesi sağlanmalıdır.
TEDAŞ ve OGM arasında enerji nakil hatlarının yoğun olduğu ve yangın riski yüksek alanlar
için mevcut ilk müdahele ekiplerine ilaveten, sadece bu enerji nakil hatlarının (ENH) ormandan
geçtiği alanları kontrol edip koruyabilecek takviye yangın ilk müdahele ekipleri (özel sektörden
hizmet alımı yapılmak suretiyle) ilgili Gn.Md.ler tarafından oluşturulmalıdır.
Orman Genel Müdürlüğü (OGM)
Türkiye de büyük orman yangınlarına karşı hassas olan OGM Harita ve Fotogrametri
Müdürlüğünce hazırlanan kızılçam (Çz) ve karaçam (Çk) alanlarını ve bu ormanların bağlı oldukları
orman işletme müdürlükleri ve işletme şefliklerini gösteren harita üzerine, hazırlanan meteorolojik
erken uyarı sistemi (MEUS) haritasını çakıştırmak suretiyle oluşturulacak Kombine Risk Haritası
üzerinde;geçmiş yangın kriterlerine göre ön değerlendirmeler yaparak, yangınlar çıkmadan önce
alınabilecek önlemler tespit edilmelidir. Bunun için Türkiye’de o gün ‘büyük orman yangını çıkma
riski’ bulunan ilgili Orman Bölge Müdürlükleri ile Devlet Orman İşletme Müdürlükleri ve İşletme
Şeflikleri Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı - Yangın Harekat Şube Müdürlüğü
tarafından 1 gün öncesinden fax ve telefonla uyarılmak suretiyle yangınlar çıkmadan önce alınabilecek
tüm tedbirleri kontrol etme imkanı bulabileceklerdir.
Bu nedenle büyük yangın çıkma riski en fazla olan temmuz ve ağustos aylarında büyük
yangın riski taşıyan bölgelere keşif ve önleyici destek amaçlı ek hava gücü (helikopter ve uçak)
takviyesi yapılmalı ve özellikle bu iki ayda hava araçlarının sayısı arttırılmalıdır.
76
Yılın diğer aylarında bu risk azaldığı için bilhassa mevcut uçuşlar sıklıkla bu mevsimlerde
yapılmalı,diğer resmi kurumlardan destek talep edilmeli veya bu kritik dönem için ek sözleşmeler
yapmak suretiyle önleyici tedbirler artırılmalıdır.
OGM yangın mücadele helikopterlerinden hiçbirinde gece görüş özelliği olmadığından
söndürme operasyonu yapamamaktadırlar. Devam etmekte olan bir çok büyük orman yangını
söndürme çalışmaları esnasında tam etkinliğini artırmak üzereyken- havanın kararması nedeniylebütün hava araçları yangın mahalliden geri çekilmek mecburiyetinde kalmaktadırlar. Halbuki gece
şartlarında yangınla mücadeleyi kolay kılacak bir çok olumlu faktör varken bu fırsat
değerlendirilememektedir. Bu yüzden OGM yangın mücadele helikopterlerinden her yıl en az 1
tanesinin gece görüş imkanları ile donatılıp mücadeleye sokulabilmesi halinde ertesi gün Türkiyenin
diğer bölgelerindeki helikopterlerin büyük yangın mahaline getirtilmesine gerek kalmayacak ve
dolayısıyle yeni çıkabilecek yangınların büyümesini önlemek mümkün olabilecektir.
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Genel Müdürlüğü (AGM)
Genç meşcereler tesis edilirken öncelikle ağaçlandırma sahasının tamamını çevreleyen bir
yangın koruma yolu tesis edilmelidir. 3-5 metre genişliğinde yangın emniyet yolları tesisi etmeden ve
orman içinde en az 10 metre derinliğindeki bir şeritte yanıcı azaltma işlemi yapılmadan yangın riskini
azaltmak mümkün değildir. Yangın emniyet yollarının ağaçlandırma sahasına yakın olan tarafı
yangına dirençli türlerle 1-2 sıralı değil en az 6-8 sıralı şaşırtmalı çarpraz dikilecek servilerle
(tercihen piramidal) yangın mücadelesinde etkili koruyucu yeşil yangın önleme perdeleri tesis etmek
gerekmektedir. Orman içinde rüzgar hızının, tesis edilen bu engellerle kırılması, orman yangınlarını
engellemenin dışında, özellikle kızılçam türünde önemli hacim artışlarına neden olabilmekte ve gövde
kalitesini olumlu yönde etkileyebilmektedir. Perdenin dışa rüzgar yönüne açık kısımları mümkün
olduğu kadar yere yakın dallanabilmeli ve yüzeyden kıvılcım geçişi önlenebilmelidir. Bu sebeple şerit
kıyısında yerden 20 cm yüksekliğinde toprak yığılması da benzer işlevi görebilmektedir.Yangın
emniyet yolları ve şeritleri kenarında dikilen servilerin (Cupressus sempervirens.) bir büyük yangında
yanmaya karşı direnç gösterdikleri hatta pek çoğunun yangından sonra hayatiyetlerini devam
ettirdikleri görülmüştür.
Alçak dal budama tekniği özellikle gençleştirme alanlarının yangınlardan korunabilmesi için
temel bir konudur. Yangınların yayılma hızı budama işlemi yapılmamış bir ormanda yapılmış bir
orman oranla en azından iki misli daha fazladır. Yangın tehlike endeksine bağlı olarak yangın
söndürme çalışmaları, budanmış ormanlarda, budanmamışlara oranla 4-15 misli daha güçtür. Bu
yüzden tüm gençleştirme alanlarında yolların her iki tarafında onar metrelik şeritlerde, 2,4 m
yükseklikte dal budaması yapılması, gençleştirme alanlarının yangınlara karşı etkili bir şekilde
korunmasını sağlayacaktır. Belli yüksekliğe göre yapılan dal budaması geç sonbaharda yapılmalı
budama artıkları uygun koşullarda denetimli yakma tekniği ile yakılarak yok edilmeli yada imkan
olmadığı durumlarda budama ilk yağmurlardan hemen sonra yapılmalı ve artıklar en iyi havalanacak
şekilde orman tabanına alçak ve basık bir tabaka olarak yayılmalıdır. Budama artıklarının yangının
patlamasına ve kıvılcım atlamasına neden oldukları aşikar olduğundan hiçbir şekilde orman içinde
bırakılmamalı, denetimli yakma ve diğer teknikler uygulanarak alandan uzaklaştırılmalı ve orman
içinde şeritler halinde yığılmasına kesinlikle izin verilmemelidir (Neyişçi ve ark., 2002).
Perde tesis edilmemiş yol kenarlarında yapılan dal budamalarında ilk sıradaki ağaçların yeşil
dallarının budanmamasına özen gösterilmelidir. Çünkü altında kuru yanıcı bulunmayan yeşil ve canlı
dalların ateş alma olasılıkları çok düşüktür.
Yüksek meyilli yamaçlardan geçen yolların sırt tarafına çalı ve ağaçlardan oluşan şerit tesisi
gerekirken diğer dere tarafında bu tesise gerek olmayabilir. Yol şevlerinde birikmiş ince kuru
yanıcıların ise önceden ortadan kaldırılması özellikle sırt tarafında krtik bir öneme sahiptir. Kurumuş
ot ve ince yanıcıların alev püskürten ibrikleri kullanılarak ortadan kaldırılması yanıcılar düşük enerji
içerdiklerinden önemli bir yangın riski yaratmaz.
Fidanla gençleştirme çalışmalarında, fidanların sık dikilmesi durumunda kapalılığın erken
yaşlarda oluşması doğal dal budamasının da erken yaşlarda başlamasına neden olur. Bu durumda
alanın yangın bakımından tehlikeli bir döneme girme süresi kısalır. Birim alandaki fidan sayısının
77
çokluğu da yanıcı hacminin artmasına yol açarak yangın tehlikesini yükseltebilir. Çok seyrek dikim
aralıklarında ise, alanın ilk yıllarda diri örtü istilasına uğrama olasılığı yüksektir. Boniteti yüksek
alanlarda 3x2 m, boniteti düşük alanlarda 3x1,5 m; tek yıllık otsu bitkilerin ya da maki türlerinin alanı
istila edebilme olasılığının yüksek olduğu alanlarda 2,5x1,5 m aralık mesafenin yangınlar açısından
olumlu olacağı önerilmiştir (Neyişçi ve ark., 1999).
Ağaçlandırma çalışmalarında arazi koşullarının elverdiği ölçülerde dikimler geometrik
düzende (dikdörtgen ve karenin köşelerine) uygulanmaktadır. Biçimin düzgün olduğu alanlarda fidan
sıraları arasında uzun ve engelsiz koridorlar oluşmakta, fidan boylarının birkaç metreye çıkması ile bu
koridorlarda rüzgar hızı ve dolayısıyle yangının yayılma hızı artmaktadır. Bu sebeple fidanların
şaşırtılarak dikilmesi bu tür koridorların oluşumunu engeleyerek yangın hızının düşmesine yardımcı
olacaktır. Asli ağaç türleri arasına karışımı sağlamak amacıyla getirilecek farklı ağaç türlerinden
oluşan küçük grupların da alana şaşırtmalı dağıtılması ile alevlere karşı bir engel oluşturulabilecektir.
İmkanların elverdiği ölçüde riskin yüksek olduğu ara kesitlerde servi perdesi önüne, güç
yandığı belirlenen harnup, sakız, ardıç, Capparis spinosa, Kıbrıs akasyası, zakkum vb. gibi çalı ve
ağaççık türlerinden biri ya da birkaçından oluşan alçak ve tek sıralı sık bir şeritle perde etkinliği
artırılabilir. Bu çalı ve ağaççık türleri ilk kez 2-3.cü yılda, daha sonra da 3-4.cü yılda bir kök
boğazından kesilerek taze sürgün vermeye ve çok gövdeli bir yapı kazandırmaya zorlanmalıdır
(Neyişçi ve ark., 1999).
Sürekli büyük yangın çıkan bazı işletme müdürlüklerinde (Marmaris örneği) yangına çok
hassas olan, diri örtüsü yoğun alanlarda yıllarca yangından sonra doğal gençlik getirme faaliyetleri ve
diğer masraflı ağaçlandırma faaliyetleri gerçekleştirilmesine rağmen aynı alanların periyodik olarak
sürekli yanmalarından ötürü bu tip alanlarda kızılçam türü yerine; yangına dirençli blok servi
meşcereleri veya zakkum gibi geç yanıcı türlerle de ağaçlandırmalar yapılabileceği düşünülmelidir.
Yıllarca periyodik olarak büyük orman yangınlarına neden olan ve kurutucu rüzgarlara açık
alanlarda (Antalya, Çanakkale, Muğla gibi); gençleştirme çalışmalarına öncelik verilmememeli,
tehlikenin daha az olduğu yörelerde gençleştirme çalışmalarına başlanmalıdır. Bu bölgelerde öncelikle
bu rüzgarlara karşı koruyucu rüzgar perdesi tesislerine öncelik verilmeli, birkaç yıl sonra perde
görevini yerine getircek boya ulaştığı zaman, alana asli ağaç türü getirilmeli ve idare süresi sonunda da
bu perdelere dokunulmamalıdır (Neyişçi ve ark., 1999).
Yeni tesis edilen ağaçlandırma sahalarının en etkin şekilde korunabilmesi için “ağaçlandırma
proje maliyetinin en az % 5’ lik bir kısmının” yangından koruma faaliyetleri için tahsis edilmesi
çok faydalı olabilecektir. Bu faaliyetler tesis edilecek ağaçlandırma sahalarının yakınında -eğer ilk
müdahele ekipleri bulunmuyorsa- motorsikletli saha bekçisi ile korunması, bekçi bulunamadığı
alanların ise bölge merkezinden kamera sistemi ile izlenmesi, sahanın tamamının etrafında yangın
önleyici ve mücadelesini yapabilecek orman yolu ile ihata edilmesi, saha içerisinde -yangınla
mücadele için- su sorunu var ise toprak gölet yapılması, sahanın yangın çıkma riski en yüksek merkezi
bir noktasına traktör arkasına monte edilebilen su tankeri (2,5 tonluk) konuşlandırılması gibi
faaliyetlerdir.
Çevre ve Orman Bakanlığı Ar-Ge Daire Başkanlığı tarafından yapılabilecek çalışmalarla
ilgili olarak da:
Sadece orman yangınları üzerinde araştırmalar yapmak üzere farklı disiplenlerden (yangın
meteorolojisi, uzaktan alıgılama vb. gibi) çalışmaya istekli araştırmacıların bir araya gelebileceği
ulusal ve uluslarası işbirliği projelerini gerçekleştirebilecek bir “Orman Yangın Araştırma Enstitüsü”
nün kurulması faydalı olacaktır.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılabilecek çalışmalarla ilgili olarak da :
Anız yakma uygulamasının orman yangınına neden olmasını önleyebilmek için de arakesitte
etkili bir yangın emniyet yolu oluşturulduktan sonra en güvenli anız yakma zamanı ve tekniği tarım
teşkilatınca köylü vatanadaşlara öğretilmelidir.
78
Yangın koruma yolunun tarım arazilerine yakın kısmında ise tarlalar beşli pullukla iki kez
gitmek suretiyle 3-3,5 m genişliğinde işlenmiş toprak şerit oluşturularak tarım/orman arakesitinde anız
kökenli yangınlara karşı etkin koruma tedbirlerinin alınması çok yararlı olacaktır.
Tarım alanı/orman arakesitlerinde, tesis edilecek yangın emniyet yolları dışında, belli teşvikler
uygulayarak, yangına neden olma riski yüksek, tahıl tarımı gibi pratiklerden, yangına neden olma riski
çok düşük zeytincilik, bağcılık, incircilik, ayçiçekçiliği gibi tarım pratikleri yaygınlaştırılarak tarım
alanı/orman arakesitinde orman halk ilişkileri geliştirilerek güvenlik sağlanabilecektir.
4.2. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Orman Bölge Müdürlüklerince
Yapılabilecek Koruyucu-Önleyici Faaliyetler
Silvikültür Şube Müdürlüklerince
Başka hiçbir silvikültürel faaliyete başlanmadan, öncelikle tüm ENH’ nın altının temiz olduğu
tespit edilmeli, daha sonra TEDAŞ ekiplerince de hatların bakımlarının yapılıp yapılmadığı kontrol
edilmeli, bundan sonra diğer silvikültürel faaliyetler yapılmalıdır. Bu çerçevede öncelikle yol
kenarlarındaki meşcerelerin alt budamaları yapıldıktan ve yollardaki şevler temizlendikten sonra yılın
diğer kısımlarında silvikültürel faaliyetler yapılmalıdır.
Makine İkmal Şube Müdürlüklerince
Her sene temizlenen yangın emniyet yollarının ise Büyük Yangınlarda fonksiyonel oldukları
söylenememektedir. Maalesef tüm büyük orman yangınlarında yangınlar bu yolları rahatlıkla
atlayabilmişlerse de yangınlara ilk müdahele ve daha sonra ekiplerin yangınla mücadelesi esnasında
mevcut yol ağlarına ek olarak yeni yangın emniyet yollarının acilen tamamlanması gerekmektedir.
Yangın emniyet şeritlerinin keçi otlatmasına açılarak kompakt yapı almalarının sağlanması da
etkinliklerini artırcı önlemlerdendir (Neyişçi ve ark., 1999).
OGM tarafından son yıllarda yangınlarla havadan mücadele için yapılmakta olan yangın
havuzlarının sayılarının artarak devam ettirilmesi çok yararlı olacaktır.
Büyük orman yangınların pek çoğu yerleşim merkezlerinin 1-2 km yakınında çıkmaktadır. Bu
da köy yerleşim alanlarında yeterince tedbir alınabilirse yangınların başlama noktalarını kontrol altına
alınabileceğini göstermektedir. Bu amaçla ormanlara sınır ve orman içi köy tüzel kişiliklerine ait
traktör arkasına monte edilebilecek 2,5 tonluk bir su tankı verilmesi suretiyle ile kendi bölgelerine
yakınında çıkabilecek yangınlara müdahale edebileceklerini gösterebilmektedir.
Karayolları boyunca kullanıcıları orman yangınlarına karşı duyarlı ve dikkatli olmaya davet
eden, klasik uyarı levhalar yerine daha sevimli ve dikkat çekici uyarı levhalarının belli aralıklarla
konulması insan kaynaklı riski azaltılmasına yardımcı olabilecektir (Neyişçi ve ark., 1999).
Koruma Şube Müdürlüklerince
Büyük yangınların çıkış tarihleri ve aylara göre dağılımı incelendiğinde Çizelge 24’den
anlaşılacağı üzere Türkiye’de meydana gelmiş büyük yangınların % 46,33’ünün ağustos ayında
meydana geldiği; % 30,87’ininde temmuz ayında çıkmış olduğu görülmektedir. Yangın mevsiminin
başlangıcı olarak kabul edilen haziran ayında ise % 1,20 gibi düşük oranda büyük yangın çıkmakta
olduğu, eylül ayında % 5,15, ekim ayında % 6,58, oranlarında büyük yangınların çıktığı
görülmektedir.
Kritik aylarda bir gün önceden özel yangın kritik ikazı almış işletmeler için bağlı oldukları
bölge müdürlüklerinde mevcut helikopterlerden “Aktif Savunma Stratejisi” doğrultusunda o gün
yangın çıkma ihtimali en düşük bölgede konuşlanan helikopterin büyük yangın çıkmadan önce kritik
bölgede 1 saatlik devriye uçuşu yapmak suretiyle önleyici ve meskun mahallerde caydırıcı etkisini
arttırması gerekmektedir. Bu uçuşlardan önce http://www.meteoroloji.gov.tr/2006/deniz/deniz24saatlikruzgar.aspx sayfasında ve Orman Genel Müdürlüğüne ait http://www.ogm.gov.tr/ sitesi
altında meteor dosyası içinde bölgeye en yakın hakim rüzgar yönüne bakılmak suretiyle tehlikenin
gelebileceği yöne (rüzgar geliş istikametine) doğru keşif uçuşu yapılabilecektir.
Yangın çıkış saatlerine göre gruplandırılan yangınların Çizelge 23’de görüleceği üzere: büyük
yangınların çıkış saatleri incelendiğinde: % 20,58 nin sabah (08:00 – 12:00) saatlerinde; % 40,98’nin
79
ise öğlen (12:00 – 15:00) saatleri arasında çıktığı, % 20,56’sınında öğleden sonra -nispi nemin en az
olduğu-(15:00 – 18:00) saatleri arasında çıktığı; % 4’nün ise akşam (18:00 – 20:00) saatleri arasında
çıktığı; gece yangın çıkma riski az olarak bilinen geç saatlerde (20:00 – 03:00) ise % 14,49 oranında
azımsanamayacak yangınların çıkabildiği gözlenmektedir.
Bu nedenle yangın mücadelesinde görev alan yer ekipleri ve hava araçlarının yangın çıkma
riski en yüksek olan 12:00 ila 18:00 saatleri arasında hazırlıklarını yapmış bir şekilde göreve hazır
tutulmaları gerekmektedir. Bu amaçla öğle yemek saatleri 11:00-12:00 arasında; akşam yemek saatleri
de 18:00-19:00 saatlerine kaydırılabilirse ekiplerin ihtiyaçları tamamlanmış zinde bir şekilde yangın
mücadelesine katılmaları başarıyı yükseltecektir.
Yangın anında veya öncesinde il merkezlerindeki hava meydanlarından veya meteoroloji
istasyonlarından alınan meteorolojik veriler yangın bölgesindeki gerçek değerleri kesinlikle
yansıtmadığı bu çalışmada görülmüştür. Bu sebeple her İşletme Müdürlüğü kendi mıntıkalarını
karakterize edebilecek, en az 3 adet yangın ilk müdahele ekip merkezine ya da nispeten düşük rakımlı
yangın gözetleme kulesine, temel ölçümleri yapabilecek (rüzgar, sıcaklık ve nemi belirleyebilen)
pratik ve ekonomik seyyar meteoroloji ölçüm cihazları yerleştirmek suretiyle kendi bölgelerindeki
gerçek rüzgar hızını, sıcaklık ve nemi gözlemleyip bu veriler sayesinde çıkabilecek veya çıkmış
yangınlarla ilgili mücadele stratejileri geliştirebileceklerdir.
Yangına bu meteorolojik koşullarda, ne kadar zaman sonra kaç km mesafeden karşı ateş veya
direkt müdahale, söndürme, dozerle şerit açma vd. teknikleri uygulayabileceklerine dair karar
verebileceklerdir
Mevcut yangın gözetleme kulelerinin pek çoğunun görüş alanı içerisinde ölü noktaların
mevcut olduğu; bu sebeple yeni yangın gözetleme noktaları veya kuleleri inşa edilmesi gerekmektedir.
Kuruluş masrafları yüksek olabilecek işletmeler ise kritik günlerde -motorsikletli ve yaya- seyyar
gözetleme ekipleri oluşturularak ve bu gözetleyicilere telsiz verilerek zayıf noktalar takviye
edilebilecektir.
Bulgular kısmında belirtildiği üzere büyük yangın çıkma riski ile bugüne kadar bilinen klasik
değerlerin farklı olduğu unutulmadan, yeni belirlenen gerek meteorolojik gerekse topografik ve yanıcı
madde tiplerine göre yangın tehlike endeksleri yeniden gözden geçirilmelidir.
Meşcere tipleri genel yangın kategorilerinde görüleceği üzere başlayan bir büyük yangında
ilerleme sürelerine göre hangi saatte ve hangi meteorolojik ve topografik koşullarda yaklaşık kaç km
hızla ilerleyebileceği hakkında mevcut Çizelgelara bakılarak yaklaşık bir ilerleme hızı tespit edilmek
suretiyle yangınla mücadele hatlarının yerleri belirlenerek bu hatlara ekipler yığılarak yangın
mücadelesi yapılabilecektir.
Nitekim Türkiye’de 1959-1983 yılları arasında meydana gelen 51 adet büyük orman
yangınından 6’sında karşı ateş uygulanmıştır. Ancak büyük yangınların çoğunda karşı ateşin
uygulanmaması yangınların büyümesinde etkili olmuştur (Küçükosmanoğlu, 1987).
Genç meşcerelerde ilk dakikalarda ilerleme hızı Çizelgelardan görüldüğü üzere çok yüksek
olduğundan bu kısımlarda yapılacak müdahalelerde önce can güvenliği hesaba katılarak strateji
geliştirmek gereklidir.
Biga İlçesi Orman Yangınları İle Mücadele Komisyon Kararında (Ek-7) belirtildiği gibi orman
yangınları çıkmadan evvel kurumlar arası eşgüdüm ve koordinasyonu ve etkin kaynak kullanımını
sağlamak ve önleyici tedbirler alabilmek için bölgedeki tüm resmi kurumların ortak hareket tarzı
belirlemeleri sayesinde etkin bir mücadele ile orman yangınları büyümeden evvel önlenebilmesi
mümkün olabilecektir.
4.3. Devam Eden Büyük Orman Yangınları Hakkında Orman Bölge
Müdürlüklerince Yapılabilecek Çalışmalar
Yangınların önlenmesinde çıkış nedenlerinin bilinmesi de çok önemlidir. Büyük yangınların
mücadele organizasyonunda yangın çok geniş alanları etkilediği için genellikle yangın kontrol altına
alındıktan sonra çıkış nedeni ve faili hakkında araştırmalar yapılmış, ancak zamanında bu araştırmalar
80
tamamlanamadığı için bir çok yangın nedeni ve failleri hakkında açılan hukuki davalarda takipsizlik
kararı verilerek davalar düşmüştür. İşte bu nedenle öncelikle yangına ilk varan ekipten bir orman
muhafaza memuru yangın çıkış noktasında çıkış nedenini ve failini tespiti amacıyla mutlak surette
bırakılarak, daha sonra yangın söndürme işlemlerine ekiplerce devam edilmelidir.
Çıkmış olan devam etmekte olan büyük yangınlar için, Ankara OGM Yangın Harekat
Merkezinden koordinatları bildirilen yangın alanına en yakın grid meteoroloji değerlerinin ve birkaç
sonra oluşabilecek hava hallerinin acilen DMİ-Bilgi İşlem Daire Başkanlığından alınarak, yangın
amirine telsizle bildirilmesi gerekmektedir.
Orman yangınları ile mücadele hakkında hazırlanan 285 sayılı tebliğe göre yangından birinci
derecede yetkili ve sorumlu olan yangın amirleri; hakim bir noktadan veya havadan söndürme
çalışmalarını sevk ve idare ederken ekiplerin yangın sahasında konuşlandırılmaları, rüzgar şiddeti ve
yönüne göre meteorolojik veriler doğrultusunda muhtemel sıçrama ve kontrol noktalarını, tabii
engellerin olduğu yerleri belirleyeceklerdir. Görevlendireceği teknik eleman marifetiyle büyüklüğü
tespit edilen yangının gelecek zamanda ne kadar sahada hangi istikamete yayılabileceğini çalışmada
sunulan Çizelgelara bakarak yapılan müdahale ile yangının yayılma hızı yavaşlatılacaktır. Ek-7’ de
İlçe Orman Yangınları ile Mücadele Komisyonu kararında görüleceği üzere çıkması olası orman
yangınlarının önlenmesine, yangınların kısa sürede en az zararla söndürülmesine, kuruluşlar arası
koordinasyon ve iş birliğinin sağlanmasına yönelik çalışmaların kurumlar itibarı ile yapılması gerekli
hususlar diğer kamu kurumlarının yangın amirinin talebi doğrultusunda nasıl destek olacakları
tanımlanmıştır.Bu büyük yangın mücadelesi yönetimine konu uzmanı olmayan mülki amirlerin ve
Bakanlık merkez teşkilatında görevli üst düzey bürokratların müdahele etmeleri yangın amirinin
önemli kararları alabilmesinde engel teşkil etmekte ve devam eden yangınların büyümesinde etkili
olabilmektedir.
Koruma Şube Müdürlüğü Yangın Harekat Merkezlerinde başlangıç nokta koordinatı ve
yangın yerindeki hakim rüzgar yönü verilen yangının seyri hakkında uzman bir orman mühendisi
tarafından bilgisayar ortamında simulasyon yangın başlangıç noktası ile ilerleme yönü arasında bir
enine kesit alınmak suretiyle yangının bir saat sonra varabileceği bölge yangınla birebir mücadele
eden İşletme Müdürüne aktarılmak suretiyle yangın harekat merkezlerine teknik fonksiyonlar
kazandırılarak merkezden taşraya destek sağlanacaktır. Yangın yerindeki bölmelerdeki hakim meşcere
tipi de amenajman planlarından rahatça görülebilecek ve ortalama yangın hızı hakkında kaba da olsa
uygulanabilir faydalı yorumlar yapılabilecektir.
İncelenen büyük orman yangınlarında, yangına ilk müdahale eden ekiplerin yangın davranışı
hakkında detaylı teknik bilgileri olmadığından ve yanıcı tiplerinde belirtildiği üzere yangın başladıktan
sonra ki kritik ilk 1 veya 2.ci saatte yangın maksimum hıza erişmekte olduğundan, yangının ilerleme
ucuna yapılan bazı müdahalelerde, maalesef can kayıpları olduğu görülmüştür. Bu nedenle yer
ekiplerinin üstün gayretli çalışmalarına rağmen kesinlikle yangının ilerleme yönü istikametinde
müdahalede bulunmamaları sadece şu an olduğu gibi yanlardan belli mesafelerde sıkıştırma hareketi
icra etmeleri gerekmektedir.
Daha önce çıkmış büyük orman yangınlarında da karşı ateş uygulanmışsa da zamanında büyük
yangının önü yakılamadığından yangın mevcut engelleri aşarak devam etmesini sürdürmüştür.
Yangınların enine kesitleri ve davranış biçimleri incelendiğinde ortalama yangın hızlarına göre
yangının bir saat sonra varabileceği noktalarda, yol durumu müsait ise arazözlerle takviye edilen
yangın ilerme hattına en az 1 km uzaklıkta karşı ateş verilebilecek noktalar tecrübeli orman işletme
müdürlerince belirlendikten sonra eğitimli yangın işçileri ve orman muhafaza memuru karadan
arazözle -yol olmadığı durumlarda ise havadan helikopterle- bu yangın önleme hattına ilk müdahale
ekibinin nakli sağlanacaktır. Yangın işçileri mevcut alev ibrikleri marifetiyle karşı ateş vermeleri ve
mücadeleye katılan arazözlerin bir kısmı bu noktaya çekilip ekibin ve diğer ormanların emniyeti
alındıktan sonra mevcut yangının karşı ateşle buluştuğu noktada ve daha ötesinde yanacak bir
materyal kalmadığından kontrol altına almak mümkün olabilecektir (Neyişçi, 1996).
81
ÖZET
1985 ila 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük2 orman yangını için
ilgili Orman Bölge Müdürlüğü, Koruma Şube Müdürlüğü ve Orman İşletme Müdürlüğünden ilgili
dökümanlar temin edilmek suretiyle büro çalışmaları kapsamında proje ön verileri hazırlanmıştır.
Büro çalışmalarını müteakiben 1985 ve 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46
adet büyük1 orman yangını için bizzat arazide yangın mahalline gidilerek,yangına amir olarak iştirak
eden teknik elemanlar refakate alınarak yangının çıktığı nokta ve ilgililerin mücadeleye katıldıkları
cepheler sorgulanarak yangın davranışı incelenmiş, yangın alanına komşu meşcerelerin fiili
durumlarını gösteren digital fotoğraflar çekilerek yangın verileri dosyaları oluşturulmuştur.
Elde edilen yangın koordinatları doğrultusunda Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığından yangının olduğu gün grid değerinden; yangın başlama
koordinatına ve başlama saatine en yakın noktadaki ilgili değeri (MSLP sıcaklık, rüzgar ve nem
değerleri) alınmıştır. Ayrıca 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli ve yine 27.07.1996 Kuşadası Milli Park
(MP) yangınları için meteorolojik haritaların analizi, meteorolojik yorum, model yorumları
yapılmıştır.
Yangın değerlendirme haritalarının (topografik) hazırlanması aşamasında ise Ege Ormancılık
Araştırma Müdürlüğü merkezinde mevcut olan GEOMEDIA, ArcInfo ve ArcGIS ve Global Mapper
9.0 ve Google Earth, Xara bilgisayar programları proje ekibince kullanılarak;büyük yangınların
olduğu sıcaklık ve rüzgar haritaları ile birlikte aynı gün çıkmış diğer küçük yangınları gösteren
kombine haritalar oluşturulmuştur.
Yangınların uydu görüntüleri alınmış, yangın başlama noktası ve ilerleme yönüne ve ilerleme
zamanına göre yangının ortasından geçen Yangın Orta İlerleme Hattının enine kesiti, yükseklikleri ve
eğimi, yangının kapladığı gerçek alanlar sayısallaştırılmıştır.
SUMMARY
Raw data of 46 large scale wild fires occurred between 1985-2006 and examined have been
provided from related Regional Forest Directorates, Protection Branch, Forest Enterprises in content
of bureau works.
After office studies, all scene of 46 fires have been visited and interviews have been carried
out with fire fighting managers and other accessible participated staff. Fire behaviour examined and
pictures of actual situation taken. Finally fire data files have been created.
Using coordinates related nearest grid values (MSLP, temperature, wind and humidity) have
been obtained from IT Department of Meteorology General Directorate. In addition, for 27.07.1996
Marmaris/Çetibeli and also 27.07.1996 Kuşadası National Park (NP) fires, analysis of meteorological
maps and meteorological interpretation and modelling have been carried out.
During preparation of fire evaluation maps, computer software such as GEOMEDIA, ArcInfo
and ArcGIS and Global Mapper 9.0 and Google Earth, Xara, have been used by Project Staff. Thus
combined maps showing large scale wild fire maps and other small scale fires have been created.
Satellite images of the fires have been procured and section of fire middle progressing line
passing from fire starting point towards end point, and slope and real blazed area have been digitized.
2
(Büyük orman yangını deyince: 100-500 hektardan daha büyük bir alanı kaplayan, 8 saat ve üzeri bir zamanda
devam eden, söndürme ekiplerinin gücünü aşan yangınlar anlaşılmaktadır (Neyişçi ve ark., 1996).
82
5. KAYNAKLAR
Akaydın, 1997 Orman Yangınlarıyla Savaş Semineri Muğla 1997
Başaran ve ark., 2004 Yangın Söndürme Planı Temel Esaslarının Belirlenmesi (Manavgat Örneği)
BATI AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ TEKNİK BÜLTEN Yayın
No / TarihYayın No ve Tarihi: 2004 Antalya -------200Yayın No / Tarih
Bekereci ve Erkan., 2004. 5 Nisan 2000 tarihinde Ülkemizde Meydana Gelen Orman Yangınlarının
Meteorolojik Analizi. DMİ Yayınları. Yayın no: 2004/03. Ankara.
Bilgili, 1998 ., Yangın Amenajmanı Planlalamalarında Yanıcı Madde Amenajmanını Rolü, Orman
Yangınları Politikası ve Planlaması Eğitim Kursu, Ankara)
Bilgili ve ark., 2002 ., Yangın Davranışının Tahmini ve Yangınlarla Mücadeledeki Önemi, Cilt: 2,
No:2, Kastamonu Orman Fakültesi Dergisi, Kastamonu.
DMİ., 2005. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı
Elektronik Bilgi İşlem Merkezi Şube Müdürlüğü verileri. Ankara.
Durmaz, 2004 Meşcere Özelliklerinin Yangın Potansiyeli Üzerine Etkileri(2004-1458) Yüksek Lisans
Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
ECMWF, 2005. Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmin Merkezi Verileri ve Analiz Haritaları. Reading.
Eron, 1988 Orman Yangınları Ve Mücadele Yöntemleri. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları
Muhtelif Yayınlar Serisi :56 Ekim 1988-Ankara
Kurmuş, 2007 ‘Orman Yangınları ve Silvikültür’ Orman ve Av Sayı: 2007-4 s.43-47
Küçük ve ark., 2005 ‘ YANGIN POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİNDE YANICI MADDE
HARİTALARININ ÖNEMİ’ Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A,
Sayı: 1, Yıl: 2005,ISSN 1302-7085,S.104-116
Küçük ve Bilgili., 2007 Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yardımıyla Yangın Davranışının Uygulamaya
Aktarılması: Kastamonu Örneği Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Cilt:7 No: 1
ISSN 1303-2399 Mayıs-2007 S.262-273
Küçükosmanoğlu, 1987. Büyük Orman Yangınları. Orman Mühendisliği Dergisi, Sayı : 8, s. 2-3.
Neyişçi ve ark., 1999 Yangına Dirençli Orman Kurma İlkeleri Tübitak Togtag-1342 TMMOB
ORMAN MÜHENDİSLERİ ODASI YAYIN NO: 21 Ankara
Neyişçi ve ark., 2002 Batı Akdeniz Bölgesi’nde Orman Yangını Tehlikesinin Düşürülmesinde
Denetimli Yakma Tekniğinin Uygulanma Olanakları Türkiye Ormancılar Derneği Yayını No: 2
ISBN 975-93478-1-4 Ankara
Neyişçi, 1987 : Orman Yangınlarının Önlenmesinde Kullanılabilecek Yavaş Yanan Bitki Türleri
Üzerinde Bir Çalışma Doğa TU Tar. Ve Or. D. 11,3,
Neyişçi, 1994 : Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Yangını, Rapor. TMMOB Orman
Mühendisleri Odası Yayını No: 18,
Neyişçi, 1996 : 27 Temmuz 1996 Günü Başlayıp 31 Temmuz Günü Kontrol Altına Alınan ‘Marmaris
Orman Yangını’ Hakkında Rapor .Orman Mühendisliği Dergisi Yıl:33 Sayı:4 Ankara
Şenyaz, 2000 "Yangına Karşı Koruma Sistemlerinin Ekonomik Analizi" (İ.Ü.Orman Fakültesi Orman
Mühendisliği Anabilim Dalı Tamamlanan Doktora Tezi)
83
EKLER/APPENDIX
Ek 1. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Harita ve Fotogrometri Müdürlüğünce, sayısal ortamda
hazırlanan Türkiye Meşcere Haritası (Kızılçam-Çz).
Appendix 1. Pinus brutia stands distribution map prepared by GDF Map and Photogrametry
Directorate
Ek 2. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Harita ve Fotogrometri Müdürlüğünce, sayısal ortamda
hazırlanan Türkiye Meşcere Haritası (Karaçam-Çk)
Appendix 2. Pinus nigra stands distribution map prepared by GDF Map and Photogrametry Directorate
84
Ek 3. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Harita ve Fotogrometri Müdürlüğünce, sayısal ortamda hazırlanan
Türkiye Orman İşletme Müdürlükleri Haritası.
Appendix 3. Forest Enterprises map prepared by GDF Map and Photogrametry Directorate
Ek 4. Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü (DMİ) Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı
Orman Yangınları Birimi tarafından hazırlanan Orman Yangını Erken Uyarı Haritası.
Appendix 4. Early Warning Map Prepared by IT Department of Meteorology General
Directorate
85
Ek 5. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı Ege Ormancılık
Araştırma Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve önerilen “Büyük Orman Yangınları Kombine
Erken Uyarı Haritası”.
Appendix 5. Combined Large Scale Wild Fire Early Warning Map Prepared and suggested by Ege
Forestry Research Institute(EFRI)
86
Ek 6. ÖRNEK BÜYÜK ORMAN YANGIN KRİTİĞİ
Appendix 6. A CASE STUDY
ECEABAT MİLLİ PARKI (MP) 1994 YANGINI
25.07.1994 tarihinde saat 16:30’ da Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Park Müdürlüğü
kuzeydoğusundaki Yalova köyünün 2 km batısında Bahşi mezarlığı mevkiinde tarla kenarında anız
nedeniyle tek noktada başlamıştır. Anız yakan köylü hakkında jandarma tahkikatı ve suç tutanağı
düzenlenmiştir. Söz konusu yangının başlangıç noktası aynı zamanda Büyükanafarta-Yalova arasında
enerji taşıyan 35.4 kw’ lık enerji nakil hattının (ENH ) hemen altında olduğu görülmüştür.
O günkü MSLP sıcaklık ve rüzgar değerlerine göre Yangın bölgesindeki grid meteoroloji
değerleri , sıcaklık 28,3 C, rüzgar kuzeydoğudan ve 6,4 m/sn (23 km/h), nispi nemin de % 40 olduğu
tespit edilmiştir.
Yangına katılan orman işletme şefinden alınan bilgilere göre yangın mücadelesinde arazöz ve
dozerlerin kullanıldığını, tarım alanlarında başlayan yangının şiddetli rüzgar nedeniyle ormana
sıçrayarak büyümüştür. Yangın ilk 30 dakikasında c tipi meşcereleri yakarak 80 rakımdan 170 rakıma
çıkmış ve % 10 eğim ile ve 5,86 km/h hızla seyretmiştir.
Yangın 120.ci dakikada ise eğimin % 9,70 olmasına rağmen ab ve c tipi genç meşcereleri de
yakarak Büyükanafarta Kocadere yolunu geçerek Çimen Tepeye varmıştır. Bu bölümde çok üzücü bir
olayda yaşanmış saatteki hızı 7,47 km/h olan yangın mücadelesini yürüten Yangın Amiri Çanakkale
Orman Bölge Müdürü Talat Göktepe yangın ilerleme hattının (enerjinin en yoğun olduğu) uç kısmında
Çimen Tepe’ nin 800 m doğusunda dozerleri şerit açmak için yönlendirirken alevlerin arasında kalarak
şehit düşmüştür.
Bundan sonraki 5,5 saatte ise yangın gündoğusu ile lodosun kesiştiği, rüzgar yönünü dik kesen
sırtların batısında rüzgar etkisinin azalması ve eğimin negatif yönde % 10,2’ lere çıkmasına rağmen
yine aynı tip meşcerelerde rakımında 280 metreden 40 metreye düşmesi nedeniyle 2,77 km/h hızda
seyretmiştir ve gece yarısı Kabatepe mevkiindeki asfalt yola varmıştır. Buradan sonra Kabatepeden
Alçıtepe’ ye giden asfalt yolun doğu kısmında ormanlık alan olmadığından ve tarım alanları ile kaplı
olduğundan asfaltın batı kısmında dar bir şeritte ilerleyerek ertesi gün (26.07.1994) sabah saatlerinde
Kum Limanı mevkiinde kontrol altına alınabilmiştir.
Arazide ve harita üzerinde yangının başladığı ve ulaştığı noktalar işaretlendikten sonra eski ve
yeni amenajman planlarında yapılan inceleme neticesinde toplam 40,6 km mesafe kateden, ortalama
eğimi % 8,32 ve ortalama yangın hızı 3,93 km/h olan bu yangın sonucunda toplam 4167 ha. orman
alanı kaybedilmiştir. Yanan meşcere tipleri (genelde ab tipi meşcereler olup), yangının enine kesiti ve
üçboyutlu görüntüleri de eklerde sunulmuştur.
Bu yangında Gelibolu Yarımadasının Çanakkale Boğazı’ na bakan güney yamaçları ile Saros
Körfezi’ ne bakan kuzey yamaçları farklı rüzgar etkilerine maruz kalmakta ve bu yarımadada yangın
yönleri aniden çok farklı şekil alabilmektedir (Neyişçi, 1994).
87
Ek 6-a. Yangın alanını gösterir uydu görüntüsü.
Appendix 6-a. The satellite image shows fire scene.
Ek 6-b. Yangın alanını gösterir üç boyutlu uydu görüntüsü.
Appendix 6-b. The three-dimensional satellite image shows fire scene.
88
Ek 6-c. Yangın ilerleme yönü itibari ile alınmış enine kesit.
Appendix 6-c. The width cross-section according to fire progress direction.
89
Eceabat M.P. 1994 Yangını
1400
1200
Alan (ha)
1000
800
600
400
200
0
c
30
ab
c
120 120
10,02 9,7
9,7
Bz
a
bc
b
ab
120 120 120 120 450
9,7
9,7
9,7
Bz
b
bc
c
Bz
450 450 450 450 900
bc
b
ab
900 900 900
9,7 10,21 10,21 10,21 10,21 10,21 3,92 3,92 3,92 3,92
5862 7470 7470 7470 7470 7470 7470 2774 2774 2774 2774 2774 1494 1494 1494 1494
Meşcere Tipi,Zaman(dak),Eğim(%).Yangın Hızı(m/saat)
Ek 6-d. Zamana bağlı yanan alan meşcere tipi ve ilerleme hızları.
Appendix 6-d. The stand type of burned area and progress speed according to time.
Eceabat M.P.1994 Yangını Genel
2500
Alan (ha)
2000
1500
1000
500
0
ab
Bz
b
c
bc
a
900
900
900
900
900
900
8,32
8,32
8,32
8,32
8,32
8,32
3939
3939
3939
3939
3939
3939
Meşcere Tipi,Zaman,Eğim,Yangın Hızı
Ek 6-e. Yanan meşcere tipleri.
Appendix 6-e. Burned stand types.
90
Ek 6-f. Amenajman planı verilerine göre bölmelerde yanan meşcere tipleri.
Appendix 6-f. Burned stand types according to forest management plan.
Yükseklik
(m)
Yatay
Mesafe
(m)
Yangın
Hızı
Eğim
(%)
Rumuz
Meşcere
İşl Şefliği
İlerleme
Hızı
(Dakika)
50
2931
5862
10,02
c
Gelibolu M.P
50
2931
5862
10,02
c
Gelibolu M.P
100
11206
7470
9,7
bz
Gelibolu M.P
Meşcere Tipi
Komşu
Meşcere Tipi
(Şu anki)
Eski Bölme
No
14
Çzc1Y-Çz0Y
Çzc3
Çzc2
14
Çzc1Y
Çzc3
Çzc2
66
Aga0
BÇzDy
ÇBÇz-MBt
BÇzDy-Çzbc2
ÇBÇz-MBt
Çzc3
Çzc2-Çza3
Bölme
No
Alan
30
85
30
105
120
79
100
11206
7470
9,7
bz
Gelibolu M.P
120
80
48
Aga0
100
11206
7470
9,7
a
Gelibolu M.P
120
83
58
Aga0-Çzc1Y
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
84
39
Çzc1Y-Aga0-Çz0Y
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
96
52
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
97
46
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
98
45
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
99
63
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
100
48
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
101
43
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
102
65
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
103
53
Aga0
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
104
61
Aga0
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
113
35
Aga0
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
114
43
Aga0
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
115
74
Aga0
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
116
46
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
117
37
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
118
76
Aga0
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
119
14
Çzc1Y
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
128
54
Aga0-Çzc1Y-Çz0Y
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
129
27
Aga0-Çzc1Y
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
130
40
Aga0
Çza3-Çzc1
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
131
50
Aga0-Çzc1Y
Çza3-Çzc1
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
132
47
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
133
66
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
134
41
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
135
45
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
136
52
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
137
30
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
138
39
Çzc1Y
Çza3-Çzc1
100
11206
7470
9,7
b
Gelibolu M.P
120
139
3
Çza0
Çzb3
100
11206
7470
9,7
b
Gelibolu M.P
120
140
3
Çza0
Çzb3
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
160
43
Çzc1Y
Çzc2-ÇBÇz-Çza
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
161
30
Çzc1Y
Çzc2-ÇBÇz
100
11206
7470
9,7
ab
Gelibolu M.P
120
162
2
Aga0
Çza3
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
163
50
Çza0-Çzc1Y
Çzc1-Çz0-Y
100
11206
7470
9,7
bc
Gelibolu M.P
120
164
7
Çza0
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
165
2
Çza0
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
177
21
Çzc1Y
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
178
53
Çzc1Y
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
179
10
Çzc1Y
100
11206
7470
9,7
c
Gelibolu M.P
120
180
3
Çzc1Y
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
74
70
Aga0
BDy
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
75
11
Aga0
BDy
ÇBÇz-MBt
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
76
24
Aga0
BÇzDy
ÇBÇz-MBt
Çza3
Çza3
BÇz
Çza3
Çza3
Çza3
Çzab3
Çza3
Çza3
Çzc3-Çzbc3
Çza3
Çza3
Çzbc
Çzc1
ÇBÇz-MBt
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
77
18
Aga0
BÇzDy
ÇBÇz-MBt
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
78
69
Aga0
BÇzDy
ÇBMBt
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
89
54
Aga0
250
15258
2774
10,21
b
Gelibolu M.P
450
90
48
Aga0
Çzb3
Çza3-ÇBÇzMBt
91
Çza3
Yükseklik
(m)
Yatay
Mesafe
(m)
Yangın
Hızı
Eğim
(%)
Rumuz
Meşcere
İşl Şefliği
İlerleme
Hızı
(Dakika)
Bölme
No
Alan
Meşcere Tipi
Komşu
Meşcere Tipi
(Şu anki)
250
15258
2774
10,21
250
15258
2774
10,21
b
Gelibolu M.P
450
91
73
Aga0
Çzb3
b
Gelibolu M.P
450
92
76
Aga0
250
15258
2774
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
93
38
Aga0
ÇBÇz-MBt
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
94
65
Aga0
ÇBÇz-MBt-Çza3
Eski Bölme
No
Çza3
ÇBÇz-MBt-Çza3
250
15258
2774
10,21
Bz
Gelibolu M.P
450
95
52
Aga0
BÇzDy
ÇBÇz-MBt-Çza3
250
15258
2774
10,21
b
Gelibolu M.P
450
107
70
Aga0
Çzb3
Çza3
250
15258
2774
10,21
b
Gelibolu M.P
450
108
40
Aga0
Çzb3
Çza3
250
15258
2774
10,21
b
Gelibolu M.P
450
109
36
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
110
33
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
111
66
Aga0
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
112
39
Aga0
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
120
64
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
121
72
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
122
44
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
123
50
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
124
72
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
125
47
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
126
37
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
127
57
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
149
49
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
150
74
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
151
45
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
152
45
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
153
28
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
154
51
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
155
36
Aga0
Çza3
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
156
93
Aga0-Çzc1Y
Çza3-Çzc1
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
157
43
Aga0-Çzc1Y
Çza3-Çzc1
250
15258
2774
10,21
ab
Gelibolu M.P
450
158
30
Aga0
Çza3-Çzc1
250
15258
2774
10,21
c
Gelibolu M.P
450
159
2
Çzc1Y
250
15258
2774
10,21
bc
Gelibolu M.P
450
172
38
Aga0
Çfbc3
Çza3
250
15258
2774
10,21
bc
Gelibolu M.P
450
173
59
Aga0
Çfbc3
Çza3-Çzb3
250
15258
2774
10,21
bc
Gelibolu M.P
450
174
70
Aga0
Çfbc3
Çfb3-Çzc1-Çza3
40
11206
1494
3,92
bc
Gelibolu M.P
900
200
20
Aga0
Çfbc3
Çfb3
40
11206
1494
3,92
bc
Gelibolu M.P
900
201
25
Aga0
Çfbc3
Çfb3
40
11206
1494
3,92
bc
Gelibolu M.P
900
202
32
Aga0
Çfbc3
Çfb3
40
11206
1494
3,92
bc
Gelibolu M.P
900
208
39
Aga0
Çfbc3
Çfb3-ÇBMBt
40
11206
1494
3,92
bc
Gelibolu M.P
900
209
14
Aga0
Çfbc3-BÇzDy
40
11206
1494
3,92
b
Gelibolu M.P
900
216
77
Aga0
Çmb2-Bçm
40
11206
1494
3,92
b
Gelibolu M.P
900
217
51
Aga0
Çzc2-Çmb2
Çma3
40
11206
1494
3,92
Bz
Gelibolu M.P
900
228
36
Aga0
BÇz
ÇBÇzMBt
40
11206
1494
3,92
Bz
Gelibolu M.P
900
229
42
Aga0
BÇz
ÇBÇzMBt
40
11206
1494
3,92
Bz
Gelibolu M.P
900
230
61
Aga0
BÇz-Çzab3
ÇBÇzMBt
50
11206
1494
3,92
ab
Gelibolu M.P
900
231
24
Çzc1Y-Aga0
Çzab3
ÇBÇzMBt
92
Çza3
Çzab3
Çza3
Çza3-Çzc1
Çma3
Ek 6-i. Eceabat MP-1994 Yangını esnasında yanan genç meşcereler (ab çağı)
Appendix 6-i. Young stands burned during Eceabat MP-1994 fire (age ‘ab’).
Ek 6-j. Eceabat MP-1994 Yangını esnasında yok kıyısında yanmadan kalan servi
meşcereleri (Cupressus sempervirens)
Appendix 6-j. Unburned cypress trees remained from Eceabat MP-1994 Fire
93
EK-7 BİGA İLÇESİ ORMAN YANGINLARI İLE MÜCADELE KOMİSYON
KARARI
APPENDİX 7. FOREST FIRE FIGHTING COMMITTE DECISION OF BIGA COUNTY
6831 Sayılı Orman Kanununun 69. Maddesine dayanarak düzenlenen ve Bakanlar Kurulunun
10/09/1976 gün ve 7/12520 sayılı kararı ile yürürlüğe konulan ”Orman Yangınlarının önlenmesi ve
söndürülmesinde görevlilerin göreceği işler hakkındaki yönetmeliğin” 32. maddesi gereği ve
Çanakkale Valiliğinin 28.03.2007 tarih ve 1 sayılı kararı ile Çanakkale Valiliğinin 20.03.2007 gün ve
B 18 1 OGM 1 10 Ş2 133.04/2519 sayılı emirlerine dayanarak Çanakkale İli Orman Yangınları ile
Mücadele Komisyonunun 28.03.2007 tarihli kararı.
Orman Yangınlarının önlenmesi amacıyla komisyon Kaymakam Mustafa GÜNDOĞAN
başkanlığında aşağıda imzaları bulunan katılımcı komisyon üyeleri ile birlikte 11 Nisan 2007 tarihinde
toplanarak çıkması olası orman yangınlarının önlenmesine, yangınların kısa sürede en az zararla
söndürülmesine, kuruluşlar arası koordinasyon ve iş birliğinin sağlanmasına yönelik çalışmaların
Kurumlar itibarı ile yapılması gerekli hususlar aşağıdaki şekilde karara bağlanmıştır.
A- ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜNÜN YAPACAĞI İŞLER :
1- Mevcut orman yolları ve yangın emniyet yollarının bakımı yapılacaktır.
2- Yangın gözetleme kuleleri vasıtasıyla gözetleme 24 saat aralıksız yapılacaktır.
3- Yangın ilk müdahale ekipleri ve arazöz ekiplerinin yangına en kısa sürede müdahale edecek
şekilde eğitilecektir. Yangın söndürme alet ve ekipmanlarının bakım ve onarımları yapılacaktır.
4- Orman köyleri yangın mükellef listeleri tanzim edilecektir.
5- Meteoroloji’den gelen hava raporları ve genel durumlar değerlendirilerek, kritik zamanlarda
ilgililere bildirilecektir.
6- Yangın haberi ilgili makamlara duyurulacak ve yangın seyri hakkında bilgi verilecektir.
7- Orman İşletme Müdürlüğü ekip ve makinalarının yetersiz kalması halinde diğer kamu kurum ve
kuruluşlarından yardım talep edilecektir.
8- Jandarma ve Emniyet Müdürlüğü ile gerekli iş birliği yapılarak yangının failinin bulunması
sağlanacaktır.
9- Yanan alanlar yılı içerisinde tekrar ağaçlandırılacaktır.
B- DİĞER KAMU KURUM VE KURULUŞLARINCA YAPILACAK İŞLEMLER :
BELEDİYE BAŞKANLIKLARINCA YAPILACAK İŞLEMLER :
1. Yangın çıkma riski bulunan çöplüklerde Belediye’ce tedbir alınacak, çöp alanlarının etrafı dozer
veya greyderle çevrilip şerit açılacak, Orman İşletme Müdürlüğünün bildireceği kritik günlerde bu
alanlarda Belediye Başkanlığınca arazöz görevlendirilecektir.
2. İlçe ve Belde Belediye Başkanlıkları yangın esnasında Orman İdaresinin iş makinesi ve arazöz
taleplerini karşılayacaktır.
JANDARMA KOMUTANLIĞINCA YAPILACAK İŞLER :
1. Yangın ihbarı alınır alınmaz yangın yerine ulaşıp, failin yakalanması, mükellef teminin ve gerekli
yasal işlemleri yürütecektir.
2. Orman İşletme Müdürlüğü ile müştereken düzenlenecek bir program dahilinde yangın çıkma riski
bulunan ve yoğun olarak ziyaret edilen ormanlık alanlar denetlenecek, orman yangınlarına karşı
uyarıcı önlemler alınacaktır.
3. 1 Haziran 2007 tarihinden itibaren ormanlara görevlilerin dışında girilmesi yasa gereği yasak
olduğundan ormanlara giriş men edilecektir.
94
EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Orman yangınlarının faillerinin yakalanması konusunda gerekli hassasiyet gösterilecek ormanlık
alanlardan geçen yollardan seyreden vasıtalardan yanık sigara atılmaması denetlenecektir
2. Yangın ekiplerini taşıyan araç, arazöz, iş makinası vs. gibi araçlara trafikte gerekli kolaylık
sağlanacaktır.
TEDAŞ TARAFINDAN YAPILACAK İŞLER :
1. Ormanlık alandaki trafoların ve enerji nakil hatlarının bakımları haziran ayı sonuna kadar
yapılacak, yıpranmış ve tehlike arz eden malzemeler değiştirilecek. Enerji nakil hattının altında
bulunan yanıcı maddeler temizlettirilecektir.
2. Çok rüzgarlı havalarda ve yangın anında Orman İdaresinin talebi halinde ormanlık alandan geçen
enerji nakil hatlarının elektrikleri kesilecektir.
İLÇE MÜFTÜLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Yangın sezonu boyunca gerekli görülen cuma günleri köy ve kasaba camilerinde orman
yangınlarının vereceği zararlar, anız yakmanın zararları ve orman alanı dışında dahi olsa rüzgarlı
havalarda açık alan yangınlarına (tarla temizliği, çoban ateşi) meydan verilmemesi hususları
anlatılacaktır.
2. Yangın durumunda cami hoparlörleriyle halka duyuru yapılması sağlanacaktır.
TARIM İLÇE MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Tarım ürünlerinin biçilmesi sırasında sapların uzun bırakılmaması konusunda biçerdöver
oparatörlerinin eğitilmesi ve uyarılması sağlanacaktır.
2. Anız yakılmaması ve anız yakmanın zararları işlenecek, ayrıca biçerdöver ve balya makinaları
yanında su tankı veya yangın söndürme tüpü bulundurulması takip ve kontrol edilecektir.
SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞINCA YAPILACAK İŞLER :
1. Büyük orman yangınlarında veya talep halinde yeterince ambulans ve sağlık ekibi yangın
mıntıkasında bulundurulacaktır.
MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Okullarda orman ve orman yangınları konusunda öğrencilere eğitim verilecektir.
DİĞER KAMU KURULUŞLARINCA YAPILACAK İŞLER :
1. İlçemizde teşkilatı bulunan Karayolları, D.S.İ. ve Köy Hizmetleri gibi kuruluşlar talep halinde iş
makinası, treyler vs gibi makine ihtiyaçlarını karşılayacaktır.
KÖY MUHTARLIKLARINCA YAPILACAK İŞLER :
1. Yangın mükellef listeleri derhal düzenlenip haziran ayı başında Orman İşletme Şefliklerine
verilecektir. Yangın ihbarında Köy Muhtarı başta olmak üzere mükellefleri yangın mahalline sevk
edilecektir.
2. Yangın failinin bulunmasında Orman İdaresi ve Jandarmaya yardımcı olacaklardır.
3. Orman içi ve kenarında tarlalarda anız, ot, çalı yakılmasına engel olacak ve aksi hareket edenleri
Jandarma ve Orman İşletme Müdürlüğüne bildirecektir.
4. Köyünde bulunan tüm sürü sahibi ve çobanları yayılış yerleri ile birlikte bir liste halinde Orman
İşletme Şefliğine bildireceklerdir.
5. Muhtar ve köy halkı mıntıkasında şüpheli gördükleri şahısları anında Jandarma, Emniyet veya
Orman İdaresine bildireceklerdir.
6. Köy Muhtarları ormana bitişik anız bulunan tarlalarda ormana bitişik kısmın tarla sahibi ya da
kullanıcısı tarafından sürülmesini temin edeceklerdir.
95
GENEL HÜKÜMLER
1. 6831 Sayılı Orman Kanununun 04.07.1995 tarih ve 4114 sayılı kanunla değişik 76. Maddesi
gereği Devlet Ormanlarında belirlenen konak yerleri dışında gecelemek, ateş yakmak, ormana 4
kilometre mesafe içinde 31 veya 32. madde köyleri sınırlarında anız veya benzeri bitki örtüsü
yakılması yasaklanmış olup, bu konunun takibi Jandarma, Emniyet, Tarım İlçe ve Orman İşletme
Müdürlüklerince yapılacaktır. Bu karara uymayan veya tatbik ve icrasına muhalefet eden ya da zorluk
çıkaranları görüp de haber vermeyenler hakkında 6831 Sayılı Orman Kanununun 4114 sayılı kanunla
değişik 110. Maddesi gereğince işlem yapılması için tutanak tanzim edilecektir.
2. Her kurum 1774 sayılı Kimlik Bildirim Kanunu gereği özellikle orman içi yerlerde çalıştırdıkları
şahısların kimlik bildirimlerini ilgili jandarma ve Emniyet Müdürlüklerine yapacaklardır.
3. Komisyon kararının gereği yapılmak üzere ilgili kuruluşlara ve Köy Muhtarlıklarına
dağıtılmasına bu karara uymayanlar hakkında 6831 Sayılı Orman kanununun 74.76.83.105 ve 110.
Maddeleri ile T.C.K.’nun 5237. Maddesine göre işlem yapılmasına karar verildi. 11.04.2007
Mustafa GÜNDOĞAN
Biga Kaymakamı
Mehmet ÖZKAN
Biga Belediye Başkanı
İbrahim TANIŞ
Biga Orman İşletme Müdürü
Yzb. Ümit DEMİRHAN
İlçe Jan. Bölük Komutanı
Nevzat EĞRİCE
İlçe Emniyet Müdürü
Dr. A.Volkan SÜMER
Sağlık Grup Başkanı
Burhan AVLANIR
Milli Eğit. Müdürü
Şafak BARAN
İlçe Müftüsü
Ümit ORTAN
Tarım İlçe Müdürü V.
Remzi KINALI
Tedaş Müdürü
Arslan YAVUZ
Sivil Savunma Müdürü
Alaatin YÜZER
Muhtarlar Derneği Başkanı
Eşref SOĞUKLUOĞLU
Karabiga Belediye Başkanı
Tamer ERGÜN
Gümüşçay Belediye Başkanı
Hasan YILMAZ
Kozçeşme Belediye Başkanı
İbrahim EREN
Yeniçiftlik Belediye Başkanı
Osman BALTA
Balıklıçeşme Belediye Başkanı
96

print job

Transkript

Benzer belgeler