doc- Kutsal Mekanlar
download 
Şikayet Transkript
- Kutsal Mekanlar
MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE TARÎKAT‐I ALİYYE ERENKÖYLÜ MUHAMMED HİKMET EFENDİ ل ِﻣ ّﻨ۪ﻰ ُ ﺴَﺄ ْ ﻚ ﻣَﺎ َﺗ َ ﺳ َﺌُﻠ ْ اَﻟّٰﻠ ُﻬﻢﱠ ِا ّﻧ۪ﻰ َا “Allah’ım ne istiyorsan benden onu istiyorum senden” İÇİNDEKİLER TAKDİM ....................................................................................................................................... 9 GİRİŞ: KUR’AN, SÜNNET VE TARÎKAT ........................................................................... 11 İLİM VE TASAVVUF ............................................................................................................... 25 İLMİN FAZÎLETİ ....................................................................................................................... 27 ÖLÜM HAKTIR ......................................................................................................................... 34 TEVBE .......................................................................................................................................... 36 RÂBITA (MUHABBET) ............................................................................................................ 42 KÂMİL MÜRŞİD VE ONA KARŞI GÖSTERİLECEK HÜRMET .................................... 55 KÂMİL MÜRŞİDİN ÂDÂBI ...................................................................................................63 SÂDIK MÜRİDİN VASIFLARI ..............................................................................................65 KALBİN AHVÂLİ ..................................................................................................................... 68 ŞÜKÜR VE ZİKİR ..................................................................................................................... 79 EHL‐İ TARÎKİN AHVÂLİ ..................................................................................................... 106 EHL‐İ ZİKRİN FAZÂİLİ ........................................................................................................ 111 ÂLEM‐İ EMİR, ÂLEM‐İ HALK VE LETÂİF ....................................................................... 115 NEFY‐Ü İSBAT ZİKRİ ............................................................................................................ 119 MURÂKABE VE TEVECCÜH ............................................................................................... 121 İHLÂS ........................................................................................................................................ 132 SIDK .......................................................................................................................................... 138 SABIR ........................................................................................................................................ 147 SABRIN EHEMMİYETİ ......................................................................................................... 150 RIZA ........................................................................................................................................... 153 MEVEDDET ............................................................................................................................. 155 TEVEKKÜL ............................................................................................................................... 159 HİDÂYET‐İ İLÂHİYYE........................................................................................................... 166 NAMAZ ..................................................................................................................................... 173 KIYÂMÜ’L‐LEYL ..................................................................................................................... 186 İNFAK ........................................................................................................................................ 189 CİHAD ....................................................................................................................................... 195 SOHBET .................................................................................................................................... 198 TARÎKAT‐I ALİYYE 7 TEVÂZU .................................................................................................................................... 206 ŞERİAT‐TARÎKAT‐MÂRİFET‐ HAKÎKAT ........................................................................ 210 ÂYETÜ’L‐KÜRSÎ ..................................................................................................................... 218 ULUL‐AZİM PEYGAMBERLERİN VASIFLARI ............................................................... 221 PEYGAMBERLERİN VASIFLARI ŞUNLARDIR: ..............................................................................222 HZ. İBRAHİM ALEYHİSSELÂM’IN SIDKI VE SEHÂVETİ ...............................................................224 HZ. İSMAİL ALEYHİSSELÂM’IN RIZA VE TESLİMİYETİ ...............................................................225 HZ. EYYÜB ALEYHİSSELÂMIN SABRI .......................................................................................226 HZ. ZEKERİYYA ALEYHİSSELÂMIN İŞÂRETLE KONUŞMASI........................................................226 HZ. YAHYA ALEYHİSSELÂMIN GARİBLİĞİ ................................................................................227 HZ. İSA ALEYHİSSELÂMIN ZÜHDÜ............................................................................................228 HZ. MUSA ALEYHİSSELÂMIN MUHABBETİ ...............................................................................229 HZ. MUHAMMED SALLALLÂHU ALEYHİ VESELLEMİN MERHAMETİ ..........................................230 MÂRİFET .................................................................................................................................. 231 KELİME‐İ TEVHİD ................................................................................................................. 241 NEFSİN DERECELERİ ........................................................................................................... 245 NEFS-İ EMMÂRE .................................................................................................................245 NEFS-İ LEVVÂME ...............................................................................................................258 NEFS-İ MÜLHİME................................................................................................................268 NEFS-İ MUTMAİNNE ..........................................................................................................277 NEFS-İ RÂDİYE ...................................................................................................................288 NEFS-İ MARDİYYE .............................................................................................................297 NEFS-İ SÂFİYE.....................................................................................................................305 GÜNAHKÂR ÜMMETE MÜJDELER .................................................................................. 313 MİRAÇ MÜJDELERİ .............................................................................................................. 316 SİLSİLE‐İ ŞERÎFE .................................................................................................................... 319 AHLÂK‐I HAMÎDELER ......................................................................................................... 324 AHLÂK‐I ZEMÎMELER .......................................................................................................... 326 LUGATÇE ................................................................................................................................. 330 TAKDİM Hamdü senâ ve şükürler olsun Hâlık‐ı Yezdân’a, salâtü selâm ol‐ sun habîb‐i zîşâna, enbiyâ‐yı kirama. Peygamberimizin âline, asha‐ bına, etbâına, ve evliyâ‐yı izâm hazerâtına ve ümmetine selâm olsun. Ey Aziz ! Malumunuz olsun ki elimizde bulunan bu muazzam risâle‐i mübâreke efkâr‐ı umûmîyi ve ferâset‐i ammeyi tenvir edecek nite‐ liktedir. Hz. Yusuf (a.s) melikin rüyasından sonra kıtlıkta insanların havâic‐i asliyelerini temin etmek için yedi yıl mahsulü ambar etti. Bilâhare kıtlık döneminde ambarları açıp halkın menfaatına sundu. İnsanlar yedi sene; kıtlık zamanı zarfında o ambarların bereketi ile rızıklanıp hayat buldular. Malumunuz olsun ki bu eser‐i şâhane, asırlardır ilim ve irfan ha‐ zinesinden şûle veren bir kevkeb‐i durrîdir. Bu kevkeb‐i durrî, gönül kandilinden parlayarak talib‐i ilim, tarîkat ve erbâb‐ı sıdk‐ı yakîni ziyalandırır. Çünkü üstâdımız Seyyid Muhammed Hikmet Efendi Hazretlerinin bir ömür vererek meydana getirdiği bu şaheser tasav‐ vufî, ilmî ve şer’î bir çok meseleyi hâizdir. Şöyle ki; bu eserde ilim ve tarîkat, takva ve sahâvet, zikir ve sohbet, râbıta ve mâ’rifet, şükür ve hakîkat, teveccüh ve kemâlât, ihlâs ve muhabbet, tevâzu ve sadâkat, mürâkabe ve meveddet, tevhid ve risâlet, akıl ve içtihad, sabır ve te‐ vekkül, tevbe ve nefis gibi birçok mevzûlar zikredilmiştir. Bulunduğumuz bu asır fitne ve fesat, fısk u fücûr, kebâir ve mâsiyet, zulüm ve dalâlet, sefahet ve cehalet, su‐i edep ve kerâhet ile doludur. Şerli insanlar müminler için bu dâr‐ı dünyayı mihnet, zah‐ met ve meşakkatli bir zindan haline getirmiştir. İşte bu asır insanların maneviyat ve ruhâniyetini tamamen ilim ve irfan kıtlığına sürükle‐ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 10 miştir. Bu sebepten nâşi, her talib‐i irfânın bu mühim esere muhtaç olduğu kanaatindeyim. Eğer ki bu risâle‐i mübârekeyi baştan sona aklını, fikrini, fehmini ve ferasetini kullanarak kemâl‐i edeb ile oku‐ yup amel eder isen, biiznillah nefsini tezkiye ve kalbini tasfiyeye muktedir olursun. Şeriat, tarîkat, mârifet ve hakîkat mertebelerine erer, taraf ve etrafını da tenvir edersin. Hz. Mevlânâ şöyle der : Sırr‐ı men, ez‐nale‐i men, dûr‐nist Leyk çeşm ü güşra an nûr‐nist “Sırrım iniltimden uzak değildir. Lakin her gözde onu görecek, her kulakta onu işitecek nur yoktur.” İşte bu sebeptendir ki bu risâle‐i mübârekeyi okurken gönlüne, fikrine, fehmine, zikrine, aklına ve ferasetine fayda verebilmesi için tamamen bir tefekkürle müzakere etmen gerekir. Cenâb‐ı Allah sübhanehu ve teâlâ ve tekaddes hazretleri Kur’an‐ı Azîmu’ş‐şân’da şöyle buyurmaktadır: ب ِ ِا ﱠﻧﻤَﺎ َﻳ َﺘ َﺬ ﱠآ ُﺮ اُوﻟُﻮا ا ْﻟَﺎ ْﻟﺒَﺎ “(Fakat bunu) ancak akıl sahipleri anlar.” 1 Cenâb‐ı Hâlık‐ı Yekta’dan niyâzım şudur ki her kim bu şaheseri okur, okutur ve amel ederse; Hâlık‐ı Kibriya onun gözüne basîret, kalbine mârifet, gönlüne hidâyet bahşu ihsân eylesin. Amîn. Abdulhekim El Mevlevî Rad Sûresi Âyet 19 1 GİRİŞ: KUR’AN, SÜNNET VE TARÎKAT İslâmiyet dâima âli ve gâlibtir, mağlûb olmaz.2 Emmâ bâd ihvân‐ı dîn ve erbâb‐ı sıdk‐ı yakîne arz ve ifade olunur ki tarâik‐i aliyyenin hepsi mefhâr‐ı mevcûdat seyyid‐i kâinat efendi‐ mizin akvâl ve efâlinden yani sözleri ve amellerinden ibâret olduğu için turûk‐ı aliye esas itibariyle birdir. Cümlesi Muhammedîdir. Tari‐ kat lügatta “tarîk” yani “yol” demektir. Istılâh‐ı tasavvufta ise Cenâb‐ı Hakk’a takarrub maksadıyla sülûk olunacak ibâdet ve taat yoludur. Milyarlarca mahlukat içerisinde mükerrem olarak yaratılan insan için İslâm dini bunun yolunu göstermektedir. Bu yol sırât‐ı müstakîmdir. Hidâyet ve felâha bu yolla erişilir. Bu bir terbiye ve seyr‐i sülûk merâtibidir. Lâ ilâhe İllâllah Muhammedu’rrasûlullah kelime‐i tayyibesi insa‐ nın imanını ve müslümanlığını tesis eden iki cümle‐i şerifedir. İslâmın etemmi Lâilâhe illallah, mütemmimi de Muhammedu’r rasûlullah’tır. Lâ ilâhe illâllah ikrâr‐ı vahdet, Muhammedu’rrasûlullah tasdîk‐i risâlettir. Bu iki mübarek kelimeyi bir kimse hulûs‐i kalb ile yâd edince küfür zulmetini atarak İslâm nûru ile dâr‐ı selâmete vâsıl olur. Allah tek Muhammed hak meâl‐i şerifini bilerek inanınca derûnun‐ daki şirk ve diğer emrâz‐ı bâtıniyeyi de siler temizler. Bu iki mübarek Hadis Buhârî 2 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 12 cümle birbirini tamamlar. İkisi de onikişer harflidir. Harflerinin mü‐ sâvî oluşunda derin mana ve sırlar vardır. Sözlerin en doğrusu ve hakk olanı “Lâ ilâhe illâllah” “Allah’tan başka ilah yoktur” sözüdür. Ezelî ve ebedî olan, gerçek ve mutlak Hakktır. Sıddıklar ise, ondan başka hiçbir şeyi görmezler. Bunun için onun varlığına ve kudretine onu şahid ve delil gösterirler. Mutlak Hakk kendi zâtı ile var olan hakîkî mevcuttur. O da Allah’tır. Ariflerin sözü de sohbeti de ibadet ve tevhiddir. Marifetullaha ermiş ariflerin makamı bildim, buldum, oldum demek değildir. Bu makama erenlerden taşıp dökülen sözler ve cevherler ise, tasavvuf‐ tur. Her işde usûl vuslâtın miftahıdır. Vasıl olamayış usûlü bilme‐ yiştendir. Yani vusûlsüzlük usûlsüzlüktendir. Hakk ehli olan usûlü vaaz eder, gâyeyi gösterir. Hakk aşığı ise evvelâ usûlü bulur sonra gâyeye ulaşır. İslâm Kur’ân‐ı Kerîm’e tâbi olmak, sünnet‐i seniyye’ye ittibâ et‐ mektir. Saadet asrını hâliyle, kâliyle yaşamaktır. Hakîkî müslümanlık da budur. Evliyâullah Hazerâtının akvâli nebevî, efâli melekî, ahlâkı ilâhî‐ dir. Tasavvuf, sofunun sofu değil, sefâsıdır. Kesret âleminde vahdet müşahede eden urâfâ‐yı muhakkıkîn o sermedi, zevki söze sığdır‐ mak, tarif etmek için husûsî bir lisan ile konuşmuşlardır ki onun adına tasavvuf denir. İnsan evvelâ şunu iyi bilmelidir ki: Turûk‐ı aliyyenin kâffesine Cenâb‐ı Hakk’ın emrü fermanı, vahy‐i ilâhîsiyle sülûk edilmiştir. Tarikatın lüzum ve vücûbû âyet‐i kerîmeler ve hadîs‐i şeriflerle sabittir. TARÎKAT‐I ALİYYE 13 Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ﻋ ًﺔ َو ِﻣ ْﻨﻬَﺎﺟًﺎ َ ﺷ ْﺮ ِ ﺟ َﻌ ْﻠﻨَﺎ ِﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ َ ِﻟ ُﻜﻞﱟ “... Her birinize bir şerîat ve bir yol verdik...” 3 Fahreddin Râzî, Ebussuud, Hâzin ve Âlusî hazretlerinin tefsirle‐ rinden beyan üzere şir’adan murad şeriat, minhacdan maksatsa nurlu bir yol olup o da tarikattır. Evliyâullah hazerâtına göre Kur’an ve Sünnet, nurlu yolun baş‐ langıcı, “Tarîkat” da bu yolun devamıdır. Evâmir‐i ilâhiyeyi ihtivâ eden hüküm ve rükunlere şeriat denir. Evâmir‐i ilâhiye ise Kur’an ve Sünnettir. Kur’an ve Sünnetin emirle‐ rini icra edenlere de şeriatcı denir. Mefhârı kâinat Rasûlü ekrem sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz buyurdular: “Size iki şey bırakıyorum. Onlara sıkı sarıldığınız müd‐ detçe yolunuzu şaşırmazsınız. Bunlar Allah (c.c)’nun kitabı Kur’an‐ı Kerîm ve benim sünnet‐i seniyyemdir.” 4 Kur’an‐ı Kerîm’in emir ve hükümleri de üç bölümde mütaalâ edilir: 1‐ Ahlâk ve ibâdete ait hükümler 2‐ Muamelâta ait hükümler 3‐ Ukûbâta ait hükümler Sünnet ise, peygamberimizin müminlere örnek hayatıdır. Sünnet kavlî, fiilî ve takrirî olmak üzere üç kısma ayrılır. Hz. Peygamber’in tebliğ, dâvet ve irşad usûlünü temsil eden mânevî hayatı “hâl” adıyla Mâide Sûresi, Âyet 48 Hadis Ebû Davud 3 4 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 14 anılmıştır. “Hâl”in ise, kâl yani sözle anlatılması mümkün değildir. Nitekim Hz. Peygamberin sözleri, fiilleri ve takrirleri dışında bir de hâlleri vardır. O’nun söz, fiil ve takrirleri hadis ve siyer kaynakları tarafından tespit edilip kayda geçirildiği halde hâlleri ancak halaka‐i sohbetinde bulunan ashâb‐ı kirâm tarafından yaşanarak, teselsülen in’ikas yoluyla nesiller boyu devam edegelmiştir. Dînî ilimlerden kıraat ilmi de uygulamalı bir ilimdir. Tecvid ve kıraat bilgileri her ne kadar kitaplarda yazılı ise de onların anlaşılıp uygulanması bir “fem‐i muhsîn” tabir edilen ehliyetli ağzın icrâ ve ifâ suretiyle tâlimine bağlıdır. Bu yüzden kıraat ilmi üstaddan öğre‐ nilir. “Hâl” ilmi olan tasavvuf da sadece kitap mütalaasıyla elde edi‐ lemez. Ancak bir üstad ve mürşid‐i kâmilden öğrenilir. Cenâbı Hakk peygamberimiz hakkında şöyle buyuruyor: ﻖ ﻋَﻆ ﻳ ٍﻢ ٍ ﺧُﻠ ُ ﻚ َﻟ َﻌﻠٰﻰ َ َوِا ﱠﻧ “Ve muhakkak sen yüce bir ahlâk üzeresin.”5 Peygamber efendimiz aleyhisselâti vesselâm ise: “Ben ancak mekârim‐i ahlâkı tamamlamak için gönderildim.”6 buyurur. Kur’an‐ı Kerîm ilâhî nizâmın hayata hâkim olması için, insanlık âlemine surûr ve hidâyet bahşeden bir Kitab‐ı Rahmânîdir. Kur’an; sadece bir devletin veya devletlerin değil, dünya ve âhiretin saadet menbaıdır. Allah (c.c) ile kulları arasında nisbet ve münâsebet tesisi için, Kur’an inzâl buyurulmuştur. Kullarına hulûl ve ittihâdden münez‐ zeh olan Allah (c.c) birer fermân‐ı ilâhî olan kitaplar ile beşere hitâp etmiştir. O öyle bir furkân‐ı ilâhîdir ki, mahbûba nâme‐i rabbân‐î, Kalem Sûresi, Âyet 4 Hadis, Buhârî 5 6 TARÎKAT‐I ALİYYE 15 mahlûk‐ı müdrike bir fermân‐ı sübhânî, müminlere feyyâz‐ı nurânî, âsiü’l usâd ümmete de irşâd‐ı ilâhîdir. Kur’an‐ı Kerîm hem lafzı hem de mânasıyla Allah (c.c) tarafından vahiy olunduğu için ona vahy‐i metlûv (okunan vahy) denilmiştir. Sünnet‐i seniyye Peygamber aleyhisselâti vesselâm efendimizin Allah’ın emirlerine uygun hareket etmek maksadıyla seçip yaşadığı hayat nizamı, gittiği yol, söylediği sözler, işlediği işler, uygun gör‐ düğü veya terkettirdiği amellerdir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyurmuştur: ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮن ۪ى ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر رَح ۪ﻳ ٌﻢ َ َﻟ ُﻜ ْﻢ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ “(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allahʹı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esir‐ geyicidir.” 7 Allah‐u Teâlâ Kur’an‐ı Kerîmde şöyle buyurmuştur: ع اﻟّٰﻠ َﻪ َ ل َﻓ َﻘ ْﺪ َاﻃَﺎ َ ﻄ ِﻊ اﻟ ﱠﺮﺳُﻮ ِ ﻦ ُﻳ ْ َﻣ “Kim Rasûle itaat ederse Allahʹa itaat etmiş olur...” 8 Allah‐u Teâlâ Rasûlüne itaatı kendisine yapılan itaata bağladı. Bu sevgi ve hürmeti birbirinden ayırmamak lazımdır. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 31 Nisa Sûresi, Âyet 80 7 8 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 16 ل َواُوﻟِﻰ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا اَط ۪ﻳﻌُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َواَط ۪ﻳﻌُﻮا اﻟ ﱠﺮﺳُﻮ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﱠﺬ ۪ﻳ ل ِ ﯽ ٍء َﻓ ُﺮدﱡو ُﻩ ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ وَاﻟ ﱠﺮﺳُﻮ ْ ﺷ َ ﻋ ُﺘ ْﻢ ف ۪ى ْ ن َﺗﻨَﺎ َز ْ ا ْﻟَﺎ ْﻣ ِﺮ ِﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ َﻓِﺎ ﻦ َﺗﺎْو ۪ﻳﻠًﺎ ُﺴ َﺣ ْ ﺧ ْﻴ ٌﺮ َوَا َ ﻚ َ ﺧ ِﺮ ذِٰﻟ ِ ٰن ﺑِﺎﻟّٰﻠ ِﻪ وَا ْﻟ َﻴ ْﻮ ِم ا ْﻟﺎ َ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ ْ ِا “Ey îman edenler! Allahʹa itaat edin. Peygamberʹe ve sizden olan ulül’emre de itaat edin. Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz Allahʹa ve ahirete gerçekten inanıyorsanız onu Allahʹa ve Rasûlüne döndürün; bu hem hayırlı, hem de netice bakımından daha güzeldir.” 9 Sünnet herhangi bir müslümanın kendisinden müstağni kalama‐ yacağı bir kaynaktır. İslâm ahkâmının anlaşılması sünnete bağlıdır. Hadis ise, sünnetin esâsı ve temelidir. Hadis‐i Kudsî de sünnetin kavlî olanına dâhildir. Hadis‐i Kutsî Peygamberimiz aleyhisselâti vesselâma rüyâ veya ilham tarikiyle Cebrâil aleyhisselâmın getirdikleridir. Peygamber aleyhisselâti vesselâm efendimizin Aziz ve Celil olan Allah (c.c)’na isnad ederek söylediği sözlerdir ki; mânâ ilham tarikiyle Allah (c.c)’dan olup lafzı ise kendisindendir. Cenâb‐ı Allah şöyle buyuruyor: ﻲ ﻳُﻮﺣٰﻰ ٌﺣ ْ ن ُه َﻮ ِاﻟﱠﺎ َو ْ ِا ∗ ﻦ ا ْﻟ َﻬﻮٰى ِﻋ َ ﻖ ُﻄ ِ َوﻣَﺎ ﻳَﻨ “O, arzusuna göre konuşmaz. O vahyedilenden başkası değildir.” 10 Sünnet ise vahyin bir çeşit sözden çıkarılan manası olduğundan dolayı vahiydir. Fakat lafz olan vahiy vasfına sahip değildir. Bu sebebten ona vahy‐i gayri metlûv (okunmayan vahiy) denilmiştir. Her peygamberin bir şeriat ve sünneti olduğu gibi mürşid‐i kâ‐ milin de sulûk ettiği bir tarîkatı vardır. Nisa Sûresi, Âyet 59 Necm Sûresi, Âyet 3‐4 9 10 TARÎKAT‐I ALİYYE 17 “Et‐tarîkatü ve’l‐hakîkatı hâdimân‐ı şeriah” Tarîkat ve hakîkat şe‐ riatın hâdimidir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ْذ ُآﺮُوا اﻟّٰﻠ َﻪ ِذ ْآﺮًا آَﺚ ۪ﻳﺮًا َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﱠﺬ ۪ﻳ “Ey inananlar! Allah’ı çok zikredin.” 11 Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﻦ َ ﺠ ْﻬ ِﺮ ِﻣ َ ن ا ْﻟ َ ﻀ ﱡﺮﻋًﺎ وَخ ۪ﻳ َﻔ ًﺔ َودُو َ ﻚ َﺗ َﺴ ِ ﻚ ف ۪ى َﻧ ْﻔ َ وَا ْذ ُآ ْﺮ َر ﱠﺑ ﻦ َ ﻦ ا ْﻟﻐَﺎ ِﻓﻞ۪ ﻳ َ ﻦ ِﻣ ْ ل َوﻟَﺎ َﺗ ُﻜ ِ ل ﺑِﺎ ْﻟ ُﻐ ُﺪوﱢ وَا ْﻟﺎٰﺻَﺎ ِ ا ْﻟ َﻘ ْﻮ “Kendi kendine, yalvararak ve ürpererek, yüksek olmayan bir sesle sa‐ bah akşam Rabbini zikret. Gafillerden olma.”12 Peygamber Efendimiz hazretleri: “Cenâb‐ı Hakk kalbime ne vahyetmişse onu olduğu gibi Ebu Bekir Sıddîkın sadrına ilkâ eyle‐ dim.”13 buyurmuşlardır. Cenâb‐ı Hakk bu emr‐i ilâhîyi Hz. Cibril vasıtasıyla Efendimiz Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem’e tebliğ edince lisânen ol‐ sun, kalben olsun zikr‐i şerifin icrasına hemen başlamışlardır. Aynı zamanda zikr‐i kalbîyi sıddık‐ı azam hazretlerine de emir ve telkin buyurmuşlar; bil cümle ashab‐ı kirâma da tebliğ etmek için onu vekil tayin etmişlerdir. Bayezid‐i Bistâmî’nin zamanına gelinceye kadar bu yüce tarîkata Sıddîkıye tarîkatı denirdi. Şah‐ı Nakşibendî efendimize gelince Nakşibendiye tarîkatı denilmiştir. Ahzab Sûresi, Âyet 41 A’râf Sûresi, Âyet 205 13 İmâm‐ı Rabbânî Mektûbât 11 12 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 18 Kezâlik peygamber‐i zîşân efendimiz lisanen olan zikr‐i cehrîyi de Hz. Ali efendimize tâlim ettirmiş ve diğer ashâb‐ı güzîne de tebliğ hususunda onu vekil buyurmuşlardır. Bu itibarla zikir ikiye ayrılmış olup, birincisi Ebu Bekir Sıddık’a, ikincisi de Hz. Ali’ye nisbet edil‐ miştir. Bu her iki yüce silsile İmâm‐ı Caferi Sâdık, Hasan‐ı Basrî, Mâ‐ ruf‐ı Kerhî, Abdulkadir Geylânî (k.s.) gibi muhterem efendilerimiz‐ den teselsülen ve tevâtüren zamanımıza kadar gelmiştir. Sünneti seniyye‐yi Muhammediye’ye ittibâ hususunda diğer ashâb‐ı kirâm dahi Hz. Ebu Bekir Sıddîk ve Hz. Ali efendimizden ahz‐ı telâkkî ettikleri hafî ve cehrî zikirleri alelumum icra buyur‐ muşlardır. Müride zikr‐i hafî telkin edilirken nisbet‐i bâtınıyye hakkında şu söylenmelidir. Lafza‐i Celâlin hafî zikri, nefyü isbat ve murâkabeden kalbde zuhur edecek huzur müsâvidir. Bunlar ise hiçbir sahabeye na‐ sip olmayıp ancak Hz. Sıddık‐ı âzam’a mahsus kılınmış bir ikram‐ı ilâhidir. Sıddık‐i âzam bunu Rasûlullah’dan teveccüh tarikıyle bâtınen ahz eylemiştir. Muhabbet, zikr‐i kalbî ve murakabe sahabe‐i kirâm hazerâtının delilidir. Müridin kalbine ilka‐yı zikir, huzur ve cezbe ise sâdât‐ı Nakşibendiyyenin delilidir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ن َﻳ ْﺎ ِﺗ َﻴ ُﻜ ُﻢ ْ ﻞ َا ِ ﻦ َﻗ ْﺒ ْ ﺳِﻠﻤُﻮا َﻟ ُﻪ ِﻣ ْ َواَن ﻳﺒُﻮا ِاﻟٰﻰ َر ﱢﺑ ُﻜ ْﻢ َوَا ن َ ﺼﺮُو َ ب ُﺛﻢﱠ ﻟَﺎ ُﺗ ْﻨ ُ ا ْﻟ َﻌﺬَا “Size azap gelip çatmadan önce Rabbinize dönün, O’na teslim olun, sonra size yardım edilmez.”14 14 Zümer Sûresi, Âyet 54 TARÎKAT‐I ALİYYE 19 Bilesin ki bu âyette zikredilen inâbe rücû demektir. Hakk Teâlânın kavli şerîfiyle sabit ve vaciptir. 1‐ İnâbe küfürden imana dönmek 2‐ İsyan ve nisyandan istiğfâra dönmek 3‐ Masiyet ve günahlardan temizlenip Hakk’a dönmek 4‐ Gafletten Allahu Teâlâ’nın zikrine dönmek 5‐ İnâbe müracaat manasınadır. Meşayihden inâbe almak yahut meşayiha intisab etmektir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮن ۪ى ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر رَح ۪ﻳ ٌﻢ َ َﻟ ُﻜ ْﻢ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ “De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah’da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esirgeyicidir.” 15 Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular: “Sizler imanlarınızı tazeleyiniz.” Ashab‐ı kirâm dediler ki: “İmanı‐ mızı nasıl tazeleriz ey Allahʹın Rasûlü? Buyurdu ki: “Lâ ilâhe illal‐ lah”ı çok söyleyiniz.” 16 Yine Peygamber efendimiz kelime‐i tevhid imanın esasını teşkil ettiği için “zikirlerin ekmeli” ve Cenâb‐ı Hakk’ı hamdetme, Allah’ın nimetlerini çoğaltmaya vesile olduğu için “Duaların efdâlidir”17 bu‐ yurmuştur. Şunu da arz ve beyan edelim ki: Tarîkatlardan bir tarîkat‐ı aliyyeye intisab edenler hakkında yanlış bir yola sapmışlar diye per‐ Âl‐i İmrân Sûresi, Âyet 31 Et‐terğib vet‐terhib 17 Hadis İbni Mâce 15 16 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 20 vasızca dil uzatıp sû‐i zanda bulunmak ne büyük bir cüret ve ne bü‐ yük bir cehalettir. Çünkü bunlar “Allah Allah” diye yâ nâm‐ı akdes‐i ilâhîyi yahut “Lâ ilâhe illallah” diyerek kalben ve ceseden kelime‐i tayyibe‐i tev‐ hidi söylüyorlar. Tevbe ve istiğfar ediyorlar. Allah’ın zikri ile vakitle‐ rini geçiriyorlar. Beş vakit namazlarını kemâl‐i edeple huzur ve huşû içerisinde cemaatle edâ ediyorlar. Böyle hayırlı amellerde hayırlı iş‐ lerde, razı olunan vazifelerde bulunmak şer’an, aklen, örfen ve hikmeten kabahat midir? Bu hallerin hangisi hilâf‐ı şer’i şerîftir. Bunların hangisi yanlıştır? Öyleyse turûk‐ı evliyaullahı inkâra teşeb‐ büs etmek neûzubillâhi Teâlâ sû‐i hâtimeyi mûcip olur. Siz vazife‐i ubûdiyetinize ve taatinize müdavim iken “Lâimin levminden (kınayanın kınamasından) korkmayın” Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ن َﻟ ْﻮ َﻣ َﺔ ﻟَﺎ ِﺋ ٍﻢ َ َوﻟَﺎ َﻳﺨَﺎﻓُﻮ “...onlar hiçbir kınayanın kınamasından korkmazlar...” 18 âyet‐i celîlesi mûcibince asla fütur getirmeyerek yolunuza devam ediniz. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyuruyor ki: “Her şey için bir anahtar vardır. Cennetin anahtarı ise fukara ve mesâkîni sevmektir.”19 Hubb‐ı dervişân kilid‐i cennet‐est Düşman‐ı îşân sezâ‐i lânet‐est Yani dervişlere meyil ve muhabbet cennetin anahtarıdır. Onlara düşmanlık ise lânete müstehaktır. 18 19 Mâide Sûresi, Âyet 54 Hadis Deylemi müsnet TARÎKAT‐I ALİYYE 21 Avf İbnu Mâlik radiyallahu anh anlatıyor: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Yahudiler yetmiş bir fırkaya bölün‐ düler, onlardan sadece bir fırka cennetliktir, yetmiş fırka cehennem‐ liktir. Hıristiyanlar ise yetmiş iki fırkaya bölündüler. Bunlardan da yetmiş bir fırka cehennemliktir, sadece biri cennetliktir. Muhammed‐ ʹin nefsi elinde olan Zât‐ı Zülcelâlʹe yemin olsun! Benim ümmetim yetmiş üç fırkaya bölünecek, bunlardan biri cennetlik, yetmiş ikisi ce‐ hennemliktir.” “Ey Allahʹın Rasûlü! Cennetlikler kimlerdir?” diye so‐ rulmuştu. “Onlar, benim ve ashabımın yolunda olanlardır; oda sevâd‐ı a’zamdır”20 buyurdular. Bu hadîs‐i şerifte belirtilen fırka‐i nâciye cenâb‐ı risâletpenah efendimiz hazretleriyle ashâb‐ı kirâmın yolunda sülûk eden şah‐ı râh‐ı şeriat ve sünnete tâbi olan ümmetlerdir. Şeyh Tacüddin El Nakşibendî Hazretleri Nâciye‐i Kübrâ adlı ese‐ rinde buyurmuşlardır ki: “ Ey ihvân‐ı dîn iyi biliniz ki şeyhin hukuku edebe riâyet etmekle kolaylaşır. Tarikat şeyhlerine muhabbet etmek onların manevî kemâlatının büyüklüğüne delâlet eder. İlm‐i ledünne mazhar olmuş o şeyh‐i kâmile tâzim ve hürmet göstermek müridin edep ve teslimiyetindendir. Çünkü insan‐ı kâmil mir’ât‐ı Hakk’tır. Peygamber‐i Zîşân sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz buyur‐ muşlardır ki: “Mümin‐i kâmilin firâsetinden hazer ediniz (sakınınız), zira kalbindeki nûr‐ı ilâhî ile esrarınızı keşfeder.”21 Her kim kâmil velinin ruhaniyetine basiret gözüyle bakarsa onda Cenâb‐ı Hakk’ın tecellisini görür, sıfatının zuhûrunu idrak eder. Râ‐ bıta sebebiyle şeyh‐i kâmilden sâlikler feyz alır. Velinin velâyetinde kesbî ilim şart değildir; veli ümmî de olabilir. Sâlikler râbıta ve mu‐ habbetle, şeyhin teveccühüyle maksûdlarına vâsıl olurlar. 20 21 Hadis Buhârî, Müslim Hadis Tirmizî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 22 Babalık nisbeti ikidir. Biri ceset babası diğeri ise ruh babasıdır. Şeyh için babalık nisbeti vardır. Ceset babası evladını âlem‐i illiyyînden dâr‐ı dünyaya gelmesine sebeptir. Ama ruh babası ise, evlad‐ı manevîsini dâr‐ı dünyadan âlemi ulvîye yükselmesine vesile‐ dir. Evliyaullah hazerâtı nazarında manevî babalık nisbeti zâhirî ba‐ balıktan daha üstün ve evlâdır. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem hazretleri bu‐ yurdular ki: “Allah katında insanların mükerrem ve muhteremi takvâ ve tâatı çok olan kimsedir.”22 Cenâb‐ı Hakk bu hususta : ﻞ َ ﺷﻌُﻮﺑًﺎ َو َﻗﺒَﺎ ِﺋ ُ ﺟ َﻌ ْﻠﻨَﺎ ُآ ْﻢ َ ﻦ َذ َآ ٍﺮ َوُا ْﻧﺜٰﻰ َو ْ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ُآ ْﻢ ِﻣ َ س ِاﻧﱠﺎ ُ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﻨﱠﺎ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻋَﻞ ۪ﻳ ٌﻢ ﺧَﺐ ۪ﻳ ٌﺮ ﻋ ْﻨ َﺪ اﻟّٰﻠ ِﻪ َا ْﺗﻘٰﻴ ُﻜ ْﻢ ِا ﱠ ِ ن َا ْآ َﺮ َﻣ ُﻜ ْﻢ ِﻟ َﺘﻌَﺎ َرﻓُﻮا ِا ﱠ “Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Ve birbi‐ rinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki Al‐ lah yanında en değerli olanınız, Oʹndan en çok korkanınızdır. Şüphesiz Al‐ lah bilendir, her şeyden haberdardır.”23 Yine Cenâb‐ı Hakk: ﺧ َﻮ ْﻳ ُﻜ ْﻢ َ ﻦ َا َ ﺻِﻠﺤُﻮا َﺑ ْﻴ ْ ﺧ َﻮ ٌة َﻓَﺎ ْ ن ِا َ ِا ﱠﻧﻤَﺎ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ ن َ ﺣﻤُﻮ َ وَا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﺮ “Müminler ancak kardeştirler. Öyleyse kardeşlerinizin arasını düzeltin ve Allahʹtan korkun ki felaha eresiniz.”24 İslâm’da karâbet (akrabalık) üç şekilde tahakkuk eder. 1‐ Din karâbeti Hadis Buhârî Hucurat Sûresi, Âyet 13 24 Hucurat Sûresi, Âyet 10 22 23 TARÎKAT‐I ALİYYE 23 2‐ Kan karâbeti 3‐ Sıhriyyet karâbeti Kan karabeti baba tarafına taalluk eder. Sıhriyyet karabeti ise, aile tarafına taalluk eder. Eğer iki tarafta dinen bağlılık yoksa bunların her ikisi de izâfîdir, kabire kadardır, kabirden öteye gidemez. Amma din karabetine gelince; iman kardeşliğidir; ulvîdir, kutsîdir, melekî‐ dir, imânî ve İslâmîdir. Hayatta, mematta, haşirde ve neşirde daimî‐ dir. Din karabeti yani dinen akrabalık diğer iki akrabalığın fevkinde‐ dir. Kan karabeti ve sıhriyyet karabetiyle yakın olan kişiler birbirle‐ rine din karabetiyle de bağlıysa nûrun alâ nurdur. Cenâb‐ı Hakk sâdıklarla beraber olmayı şu emr‐i ilâhîsiyle ferman buyurur: ﻦ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َوآُﻮﻧُﻮا َﻣ َﻊ اﻟﺼﱠﺎدِق ۪ﻳ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﱠﺬ ۪ﻳ “Ey iman edenler ! Allah’tan korkun ve sâdıklarla beraber olun.”25 Peygamber‐i Zîşân sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz ise: “Al‐ lah için salihleri sevmek ve Allah için fasıklara buğz etmek farzdır.”26 buyurur. Kur’an‐ı Kerîm; sâdık bir dosttan mahrum kalmanın hüzün ve hüsranını da şu âyet‐i kerîmede ne kadar açık olarak beyan buyurur: ﻖ ﺣَﻢ ۪ﻳ ٍﻢ ٍ ﻦ ⎯ َوﻟَﺎ ﺻَﺪ ۪ﻳ َ ﻦ ﺷَﺎﻓِﻊ ۪ﻳ ْ َﻓﻤَﺎ َﻟﻨَﺎ ِﻣ “Şimdi artık bizim ne şefaatçilerimiz var. Ne de yakın bir dostumuz” 27 Allah için sâdık bir dost kazanmak hem dünya, hem de ahiret için mühim ve elzemdir. Tefsirlerin beyanına göre kıyamet gününde 25 26 Tevbe Sûresi, Âyet 119 Buhari İman 27 Şuarâ Sûresi, Âyet 100‐101 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 24 hasenesi ve seyyiesi eşit (müsâvî) olan bir mümin huzûr‐ı ilâhîye celb edilir. Allah (c.c): “Kulum bir hasene getir de seni cennetime koya‐ yım,” buyurur. Kul da kederli bir halde anasına, babasına, kardeşle‐ rine gider ve halini arzeder. Her kime gittiyse; “bugün feze’ul‐ekber günüdür, benim de bir haseneye ihtiyacım var, ne olacağım belli de‐ ğil” der ve vermezler. Bir haseneye ihtiyacı olan kul kederli bir halde huzûr‐ı ilâhîye celbedilir. Allah (c.c) bildiği halde sorar: “Ne oldu kulum, bir hasene vermediler mi ?” Kul da “vermediler yâ Rabbena” der. O zaman; “Ey kulum benim için dünyada sâdık bir dost kazanmadın mı, ona git” buyurur. Kul da “senin için sâdık bir dostum vardı ya Rabbenâ” der. Bir haseneye ihtiyacı olan kul gider, dünyada iken Allah için dost ol‐ duğu kardeşini mahşerde bulur ve hâlini arzeder. O da, “ey karde‐ şim bugün benim de ne olacağım belli değil, madem ki sen bir haseneyle kurtulacaksın verdim, tek sen kurtul” der. Haseneyi aldıktan sonra Allah (c.c) kulunu tekrar huzûr‐ı ilâhîyesine celb eder. Bildiği halde sorar, “Ne oldu ey kulum ?” o da mesrur bir halde, “ya Rabbenâ ! Kardeşim bana merhamet etti de bir hasene verdi” der. Cenâb‐ı Hakk Celle ve Âlâ hazretleri “Bugün feze’ul‐ekber günüdür, kul olduğu halde o sana merhamet edip acı‐ yor, ben erhamerrâhimîn olan Allahu azîmuşşanım, seni de onu da affettim, girin cennetime” buyurur. Musannif Rahimehullah buyurdu ki: “Din karabeti muhabbet‐i ilâhiyye ehli indinde nübüvvet‐i zahiriyyenin kurbiyetinden daha fa‐ ziletlidir. Zira ehli muhabbetin nisbeti olan Hz. Peygamber, Bilâl‐i Habeşî, Selmân‐ı Fârisî, Suheyl bin Rumî’yi (r.ah) hazerâtını ehl‐i beytten addetti. Fakat Rasulullah’ın amcası Ebû Talib ehl‐i beyt şere‐ finden mahrum kaldı. Kan karâbeti onu Rasûlullaha yakın kılma‐ mıştır. Çünkü ilâhî irade imâna taalluk eden muhabbeti esas kabul etmiştir. Sahabe‐i kirâm hazerâtı çok şerefli üstün vasıflı hamiyyet TARÎKAT‐I ALİYYE 25 perver fazilet ehli insan‐ı kâmil idiler. Onlar bu hallerini kuvve‐i hasene olan Allah’ın Rasûlünden almışlardı.” İLİM ve TASAVVUF İmâmı Mâlik hazretleri buyurmuşlardır ki; “Kim ki fakih olurda mutasavvuf olmazsa, fâsıktır. Kim de mutasavvuf olur da şeriatı ya‐ şamazsa zındık olur.”28 Başka bir uslubla: Tasavvufsuz ilim âtıldır İlimsiz tasavvuf ise bâtıldır Bu ikisini cem eden âlim de hakîkate ulaşır. İlim amellerin esası ve tashih edicisidir. Amelsiz ilimde fayda ol‐ madığı gibi, ilimsiz amelde de fayda yoktur. İlim ve amel birbirinin mütemmimidir, ayrılmazlar. Sâlik, Allah’ı bilmek, iman yolunda onun rızasına kavuşmak isterse sülûkun hangi merhalesinde olursa olsun ilim tahsil etmelidir. Tahsili lâzım gelen ilimlerin başında akâid ilmi ile ibâdet ve muamelatların sıhhatına dair fıkıh ilmi yer alır. Tasavvuf; zâhir ve bâtın yönlerin hepsinde noksansız olarak İs‐ lâm’ın amelî tatbikatından başka bir şey değildir. Bu da ilimsiz ol‐ maz. İlmin fazilet ve ehemmiyeti Kur’an ve sünnetle sabittir. Allahu Teâlâ buyuruyor: 28 Aliyy‐ül Kâri, Ayn‐ül Şerhi MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 26 ﻏﻔُﻮ ٌر َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻋَﺰ ۪ﻳ ٌﺰ ﻋﺒَﺎ ِد ِﻩ ا ْﻟ ُﻌَﻠﻤٰ ُﺆ ِا ﱠ ِ ﻦ ْ ﺨﺸَﻰ اﻟّٰﻠ َﻪ ِﻣ ْ ِا ﱠﻧﻤَﺎ َﻳ “...O kulları içinden ancak âlimler, Allahʹtan (gereğince) korkar. Şüphe‐ siz Allah, daima üstündür, çok bağışlayandır.”29 Bu âyette takvâyı havf ve haşyet manasında alırsak en takvâlı demek Allah’tan en çok korkan demektir. Şu da bir gerçektir ki Allah’tan korkmak O’nun azâbından kork‐ mak demek değildir. Allah korkusu azap korkusundan daha üstün‐ dür. Allah sevgisini kendisine şiar edinen kimse daha yüksek takvâ ve vera sahibidir. Gerçek şu ki, bir kulun ahsen‐i takvîm üzere yara‐ tılmasına ve ilâhî tecelliye mazhar olmasına sebep olan Allah sevgi‐ sidir. Bu sevgiyi kaybetmesi hüsranların en müthişi, acıların en feci‐ sidir. Çünkü bu öyle bir kayıptır ki insanı cehennemde ebedî kal‐ maya müstehak kılar. Onun için arifler şöyle demişlerdir: “Mukallit azaptan korktuğu için günahlardan kaçınır. Gayesi cennettir.” “Muhakkik günahkâr olmaktan korktuğu için haramlardan sakı‐ nır. Niyeti rıza, arzusu da cennettir.” “Ehlullah ise, Allah (c.c)’nun sevgisini kaybetmemek için günah işlemekten sakınır. Onlar yalnız Allah (c.c)’na müştakdırlar. Aksâ’l gayeleri ve arzularının müntehası ise, Cemâlullah’dır. Ehlullahın en büyük kaygısı Allah sevgisinden mahrum kalmaktır.” Allahu Teâlâ buyuruyor: ﺧ َﺮ َة َو َﻳ ْﺮﺟُﻮا ِ ٰﺤ َﺬ ُر ا ْﻟﺎ ْ ﺟﺪًا َوﻗَﺎ ِﺋﻤًﺎ َﻳ ِ ﻞ ﺳَﺎ ِ ﺖ اٰﻧَﺎ َء اﱠﻟ ْﻴ ٌ ﻦ ُه َﻮ ﻗَﺎ ِﻧ ْ َا ﱠﻣ ﻦ َﻟﺎ َ ن وَاﻟﱠﺬ ۪ﻳ َ ﻦ َﻳ ْﻌَﻠﻤُﻮ َ ﺴ َﺘﻮِى اﻟﱠﺬ ۪ﻳ ْ ﻞ َﻳ ْ ﻞ َه ْ ﺣ َﻤ َﺔ َرﺑﱢﻪ ۪ ُﻗ ْ َر ب ِ ن ِا ﱠﻧﻤَﺎ َﻳ َﺘ َﺬ ﱠآ ُﺮ اُوﻟُﻮا ا ْﻟَﺎ ْﻟﺒَﺎ َ َﻳ ْﻌَﻠﻤُﻮ 29 Fatır Suresi, Âyet 28 TARÎKAT‐I ALİYYE 27 “Yoksa geceleyin secde ederek ve kıyamda durarak ibadet eden, ahiretten çekinen ve Rabbinin rahmetini dileyen kimse (o inkarcı gibi) midir? De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyla düşünür.” 30 İLMİN FAZÎLETİ Ebu Derda (r.a) Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellemin şöyle bu‐ yurduğunu işittim dedi: “Her kim ilim aramak için bir yola çıkarsa, Hz. Allah ona cennetin yolunu kolaylaştırır, ilmi talep edene, yaptı‐ ğından razı oldukları için, bütün melekler kanatlarını indirirler. Mu‐ hakkak âlim için yerdekiler ve göktekiler, hatta sudaki balıklara va‐ rıncaya kadar her varlık (onun affı için) istiğfar ederler. Âlimin, âbid üzerine fazileti; ayın sâir yıldızlar üzerine fazileti gibidir. Muhakkak âlimler Peygamberlerin vârisidirler. Hakîkaten Peygamberler miras olarak altın ve gümüş bırakmamışlar, fakat onlar miras olarak ilim bırakmışlardır. Her kim ilim öğrenirse büyük nasip almış olur.”31 Ebu Zerr (r.a) dedi ki: Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem : “Ya Eba Zerr! muhakkak senin sabahlayıp Hz. Allah’ın Kitab’ından bir âyet öğrenmen senin için yüz rekat nafile namaz kılmandan daha hayırlıdır ve yine senin sabahlayıp onunla amel edilsin yahut edil‐ mesin bir bab ilim öğrenmen senin için bin rekat nafile namaz kıl‐ mandan daha hayırlıdır.”32 buyurdu. Zümer Suresi, Âyet 9 Ebu Davud, Tirmizî, İbni Mâce 32 Hadis Tirmizî 30 31 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 28 Hz. Osman (r.a): Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem : “Kıyamet gününde üç zümre kimse şefaat eder: Nebîler sonra âlimler sonra da şehitlerdir”33 buyurdu dedi. Tasavvuf kulun, Kur’an ve Sünnet rehberliğinde tevbe ile başla‐ yan nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesidir. Cenâb‐ı Hakk’ın (c.c) rızasına ulaşabilmek için ihlâs, takva ve zühd esaslarına riâyet edilerek ha‐ yatının her anında nefsini kontrol altında tutabilmenin gayreti içinde olmaktır. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor : ﻄ َﺮ ِة َ ﻦ وَا ْﻟ َﻘﻨَﺎﻃ۪ﻴ ِﺮ ا ْﻟ ُﻤ َﻘ ْﻨ َ ﻦ اﻟ ﱢﻨﺴَﺎ ِء وَا ْﻟ َﺒﻨ۪ﻴ َ ت ِﻣ ِ ﺸ َﻬﻮَا ﺣﺐﱡ اﻟ ﱠ ُ س ِ ﻦ ﻟِﻠﻨﱠﺎ َ ُز ﱢﻳ ع ُ ﻚ َﻣﺘَﺎ َ ث ذِٰﻟ ِ ﺤ ْﺮ َ ﺴ ﱠﻮ َﻣ ِﺔ وَا ْﻟَﺎ ْﻧﻌَﺎ ِم وَا ْﻟ َ ﻞ ا ْﻟ ُﻤ ِ ﺨ ْﻴ َ ﻀ ِﺔ وَا ْﻟ ﺐ وَا ْﻟ ِﻔ ﱠ ِ ﻦ اﻟ ﱠﺬ َه َ ِﻣ ﻦ ذِٰﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ﺨ ْﻴ ٍﺮ ِﻣ َ ﻞ َا ُؤ َﻧﺒﱢ ُﺌ ُﻜ ْﻢ ِﺑ ْ ب ⎯ ُﻗ ِ ﻦ ا ْﻟ َﻤﺂ ُﺴ ْﺣ ُ ﻋ ْﻨ َﺪ ُﻩ ِ ﺤﻴٰﻮ ِة اﻟ ﱡﺪﻧْﻴَﺎ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ َ ا ْﻟ ﻦ ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ْ ﻦ َﺗ ْ ت َﺗﺠْﺮى ِﻣ ٌ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻋ ْﻨ َﺪ َر ﱢﺑ ِﻬ ْﻢ ِ ﻦ ا ﱠﺗ َﻘﻮْا َ ِﻟﱠﻠﺬ۪ﻳ ﻦ اﻟّٰﻠ ِﻪ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ َﺑﺼ۪ﻴ ٌﺮ ﺑِﺎ ْﻟ ِﻌﺒَﺎ ِد َ ن ِﻣ ٌ ﺿﻮَا ْ ﻄ ﱠﻬ َﺮ ٌة َو ِر َ ج ُﻣ ٌ َوَا ْزوَا “Nefsanî arzulara, kadınlara, oğullara, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşe, salma atlara, sağmal hayvanlara ve ekinlere karşı düşkünlük in‐ sanlara çekici kılındı. Bunlar, dünya hayatının geçici menfaatleridir. Hâl‐ buki varılacak güzel yer, Allahʹın katındadır. De ki: Size bunlardan daha iyisini bildireyim mi? Takvâ sahipleri için Rableri yanında, içinden ırmaklar akan, ebediyyen kalacakları cennetler, tertemiz eşler ve Allahʹın hoşnutluğu vardır. Allah kullarını çok iyi görür.” 34 Yukarıda zikrettiğimiz âyet‐i kerîme, takva, zühd ve ihlâs kav‐ ramlarının niçin önemli olduğunu vurgulayan ilâhî fermanlardır ve Kur’an‐ı Kerîm’de bu üç hususun ne kadar önemli olduğunu belirten âyet elbette bundan ibaret değildir. 33 34 İbn‐i Mâce, Kitab‐ı Zühd Ali İmran Suresi, Âyet 14‐15 TARÎKAT‐I ALİYYE 29 Bu demektir ki, mümin bir kulun günlük yaşantısında, ibadetle‐ rinde ve kendisi dışındaki varlıklarla irtibatında bu üç noktaya titiz‐ likle riâyet etmesi hayatî öneme sahiptir. İşte bunu sağlamak tasav‐ vufun yegâne gâyesidir. Şüphesiz bunun yolu da, nefsi, ahlâk‐ı zemîme (kötü huy ve alıskanlıklar) dan arındırmak ve bunların yerine ahlâk‐ı hamîdeyi (ilâhî rızaya uygun alışkanlıkları) ikâme ederek olgunlaştırmak; kalbi, Cenâb‐ı Hakk’ın nazar ve iltifat edeceği bir tecelligâh haline getirmek ve ilâhî emir ve yasaklara en ince noktalarını gözeterek riâ‐ yet etmeye çalışmaktan geçer. Burada nefsin arındırılıp olgunlaştırılması ve kalbin temizlenmesi olarak ifade ettiğimiz iki faaliyet, günümüzde maalesef ihmal edil‐ mektedir. Oysa Kur’an ve Sünnete baktığımızda bunların zaruret derece‐ sinde önemli görevler olduğu görülmektedir. Cenâb‐ı Hakk (c.c) şöyle buyurmaktadır: ﺼّٰﻠﻰ َ ﺳ َﻢ َر ﱢﺑﻪ۪ َﻓ ْ ﻦ َﺗ َﺰ ّٰآﻰ ≅ َو َذ َآ َﺮ ا ْ ﺢ َﻣ َ َﻗ ْﺪ َا ْﻓَﻠ “Doğrusu felaha ermiştir temizlenen, Rabbinin adını zikredip Oʹna kulluk eden.” 35 Aynı istikametteki bir diğer âyet‐i kerîmede de Rabbimiz şöyle buyurmaktadır: ﺳﻴﻬَﺎ ّٰ ﻦ َد ْ ب َﻣ َ ﻦ َز ّٰآﻴﻬَﺎ ≅ َو َﻗ ْﺪ ﺧَﺎ ْ ﺢ َﻣ َ َﻗ ْﺪ َا ْﻓَﻠ “Nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiştir; onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir.” 36 35 36 A’la Suresi, Âyet 14‐15 Şems Sûresi, Âyet 9‐10 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 30 İşte bu âyetlerde kurtuluşun şartı olarak belirtilen “nefis tezki‐ yesi” ve “kalp tasfiyesi” zikrullahla kalbin nurlanmasıdır. Bu gayret, tasavvufun gerçekleştirmeyi gaye edindiği en temel hususlardan bi‐ risidir. Başka bir âyet‐i kerîmede: ﺳﻠ۪ﻴ ٍﻢ َ ﺐ ٍ ﻦ َاﺗَﻰ اﻟّٰﻠ َﻪ ِﺑ َﻘ ْﻠ ْ ن ≅ ِاﻟﱠﺎ َﻣ َ ل َوﻟَﺎ َﺑﻨُﻮ ٌ َﻳ ْﻮ َم ﻟَﺎ َﻳ ْﻨ َﻔ ُﻊ ﻣَﺎ “O gün, ne mal fayda verir ne de evlât. Ancak Allah’a kalb‐i selîm ile gelenler (o günde fayda bulur).” 37 Bu âyet‐i kerîmede kulu ahirette kurtaracak olan bütün amel ve davranışların, neticede kalbin selâmetliğine bağlı olduğu ve kalp selâmetliği kaybolduğu zaman ne malın, ne de evladın kişiye her‐ hangi bir fayda vermeyeceği beyan buyurulmaktadır. Burada anlatılan kalp, Allahu Teâlâya ve onun emrine teslim ol‐ muş kalptir. Bu kalpte Cenâb‐ı Hakk’ın emirlerine muhalefetin eseri kalmaz. Zira bu öyle bir kalptir ki, mâsivâdan, yani Allahu Teâlâ’dan gayrısından sâlim olmuştur. Rabbinden başkasını murad etmez, Rabbinin emrettiklerinden başkasını işlemez. Onun tek gayesi Allahu Teâlâ’dır. O’nun emri ve şeriatıdır. Hiçbir şüphe bu kalp ile Allahu Teâlâ’nın emirleri arasına giremez. Kalp öyle bir duruma geldiği za‐ man şirkten, günahlardan, bid’atlerden, bâtıl olan şeyden arınmış, selâmeti bulmuş demektir. Böyle bir kalbe sahip olan kimsenin bütün ahvâli, sözleri, amelleri, zevkleri, zâhir ve bâtın bütün fiilleri Rasûl‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin nuru ile selâmet bul‐ muş olur. Bu kalbe “Selîmü’l‐ Kalb” denir. Numan bin Beşir (r.a)’dan rivâyete göre, Rasûl‐i Ekrem sallallâ‐ hu aleyhi vesellem efendimiz de, bedenin diğer azalarının selâmet‐li‐ nin kalbin selâmetline bağlı olduğuna ve ancak kalbin ma’siyet‐ 37 Şuâra Sûresi, Âyet 88‐89 TARÎKAT‐I ALİYYE 31 lerinden arındırılması halinde diğer azaların görevlerini hakkıyla ye‐ rine getirebileceğine dikkat çekerek şöyle buyurmuştur: ”Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o salah kesbederse cesedin tamamı salah kesbeder, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur. Âgah olun bu et parçası kalbtir.”38 Burada akla şöyle bir soru gelebilir: Bu âyet ve hadisler ile benzeri muhtevâdaki nasslarda zikredilen “Kalp selâmeti” nasıl sağlanacak‐ tır? Buna şöyle cevap vermek mümkündür: Kalbin selâmeti ancak kulun, nefsini her an muhasebeye tâbi tutması ve gerek kalbin ge‐ rekse diğer azaların amellerinin devamlı surette murakabe altında bulundurması ile mümkün olur. Bu murakabede Şer’î emir, yasak ve tavsiyeler esas alınacak ve bunlara uymayan şeyler terkedilecek bu suretle ameller ıslah edilecektir. Azaların amelleri “fıkh‐ı zâhir” de‐ diğimiz fıkıh ilmi ile kalbin amelleri ise, “fıkh‐ı bâtın” dediğimiz ta‐ savvuf ilmi ile nurlanır ve kalp mutmain olur. Ebu Hureyre (r.a)’dan rivâyet edilmiş olan Rasûl‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin şu hadîs‐i şerîfi, hem kalbin, hem de azaların amelleri hususunda, birini diğeri uğruna ihmal et‐ meksizin aynı ölçüde hassasiyet göstermenin önemini dile getirmek‐ tedir: “Muhakkak Allahu Teâlâ sizin suretlerinize ve mallarınıza bakmaz. Fakat ancak sizin kalblerinize ve amellerinize bakar.”39 Bu yolda kulun hiç bir zaman hatırından çıkarmaması gereken şey, yüce yaratıcının kendisini her an görmekte ve yaptığı her işin amel defterine kaydedilmekte olduğu gerçeğidir. Cenâb‐ı Hak (c.c) şöyle buyurmaktadır: 38 39 Hadis Buhari, Müslim, Müslim, Birr: 10, No: 34, 411987 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 32 ﻚ َﻟﺒِﺎ ْﻟ ِﻤ ْﺮﺻَﺎ ِد َ ن َر ﱠﺑ ِا ﱠ “Çünkü Rabbin (her an) görüp gözetlemededir.” 40 Yine bu yolun yolcusu, Cenâb‐ı Hakkʹın (c.c), kendisine kendisin‐ den bile yakın olduğu, kalbinden geçirdiği en küçük bir düşünceyi dahi hakkıyla bildiği gerçeğinin şuuruyla hareket edecektir. ﻦ ُﺤ ْ ﺴ ُﻪ َو َﻧ ُ س ِﺑﻪ۪ َﻧ ْﻔ ُ ﺳ ِﻮ ْ ن َو َﻧ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ ُﺗ َﻮ َ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ َ َوَﻟ َﻘ ْﺪ ﻞ ا ْﻟ َﻮر۪ﻳ ِﺪ ِ ﺣ ْﺒ َ ﻦ ْ ب ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ِﻣ ُ َا ْﻗ َﺮ “Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin kendisine fısıldadıklarını bili‐ riz ve biz ona şah damarından daha yakınız.” 41 Âyetini her an benliğinde hissederek, atacağı her adımda ve ya‐ pacağı her işte ilâhî murakabe altında olduğunun farkına varmak, tasavufun insanda oluşturmayı hedeflediği şuur halinin bizzat ken‐ disidir. Nerede ve ne halde olursa olsun kendisini Cenâb‐ı Hakkʹın (c.c) her an görmekte olduğunu ve her an kendisiyle beraber bulundu‐ ğunu bilmek, kişiyi yasaklara ve kötülüklere dalmaktan uzak tutan en önemli noktadır. Cenâb‐ı Hak (c.c) şöyle buyuruyor: ﻋﻠَﻰ َ ﺳ َﺘﻮٰى ْ ﺳ ﱠﺘ ِﺔ َاﻳﱠﺎ ٍم ُﺛﻢﱠ ا ِ ض ﻓ۪ﻰ َ ت وَا ْﻟَﺎ ْر ِ ﻖ اﻟﺴﱠﻤﻮَا َ ﺧَﻠ َ ُه َﻮ اﱠﻟﺬ۪ى ﻦ َ ل ِﻣ ُ ج ِﻣ ْﻨﻬَﺎ َوﻣَﺎ َﻳ ْﻨ ِﺰ ُ ﺨ ُﺮ ْ ض َوﻣَﺎ َﻳ ِ ﺞ ﻓِﻰ ا ْﻟَﺎ ْر ُ ش َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ َﻳِﻠ ِ ا ْﻟ َﻌ ْﺮ ن َ ﻦ ﻣَﺎ ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ ِﺑﻤَﺎ َﺗ ْﻌ َﻤﻠُﻮ َ ج ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َو ُه َﻮ َﻣ َﻌ ُﻜ ْﻢ َا ْﻳ ُ ﺴﻤَﺎ ِء َوﻣَﺎ َﻳ ْﻌ ُﺮ اﻟ ﱠ َﺑﺼ۪ﻴ ٌﺮ “O, gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra arşa istivâ edendir. Yere gi‐ 40 41 Fecr Suresi, Âyet 14 Kaf Suresi, Âyet 16 TARÎKAT‐I ALİYYE 33 reni ve ondan çıkanı, gökten ineni ve oraya yükseleni bilir. Nerede olsanız, O sizinle beraberdir. Allah yaptıklarınızı görür.”42 Bir müminin, yaptığı her işte ve attığı her adımda Rabbinin ken‐ disi ile beraber bulunduğunun ve kendisini her an görüp gözetmekte olduğunun şuuruna varması, kalp selâmeti ve ruh inkişafı bakımın‐ dan varabilecek en üst noktadır ki, tasavvufun insana kazandırmayı hedeflediği ruh güzelliği ve “hâl” de işte budur! Hayatını böyle bir şuur seviyesinde yaşamayı başarabilmiş insan, ilâhî rızaya nail olma bahtiyarlığına ermiş, Kur’an ve Sünnet’in ar‐ zuladığı gerçek “insan” olma vasfını hakkıyla elde etmiş demektir. Bu hâlin Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem tarafın‐ dan “ihsan” olarak ifade buyurulduğunu biliyoruz. Hz. Ömer (r.a)’dan rivâyet edilen “Cibrîl Hadisi” diye bilinen meşhur hadiste Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem, îman ve İslâm’ı tarif ettikten sonra Cibrîl (a.s)’ın: “İhsân nedir?” şeklindeki sorusuna şöyle cevap vermiştir: “İhsân Allah (c.c)’na O’nu görüyormuşcasına ibâdet etmendir. Her ne kadar sen O’nu göremiyorsan da, muhakkak O seni görüp gözetmekte‐ dir.”43 Yukarıdaki “takvâ”, “ihlâs” ve “zühd” olarak üç madde halinde zikrettiğimiz hususları bire indirmek ve bunları “verâ” kelimesinin bünyesinde toplamak da mümkündür. Zira hakkıyla riâyet edildiği zaman takva, hem diğer iki noktayı, hem de tasavvufî lisandaki diğer ıstılâhları bünyeside toplayan bir tabir olarak manalandırılabilir. Bu da insanı “ihsân” makamına ulaştıran yegane yoldur. Kişi ihsan ma‐ kamına ulaştığı zaman, her türlü ibadetinde ve halinde Allahu 42 43 Hadid Suresi, Âyet 4 Hadis, Buhârî, Müslim MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 34 Teâlâ’yı yanında hissedecek, O’nu görüyormuşçasına O’ndan çekine‐ cek ve masivayı terkedecektir. İnsanın, her anında Cenâb‐ı Hakk’ı yanında hissetmesi, O’ndan başka herşeyden yüz çevirmesine sebep olur. Bütün varlığıyla O’na yönelen kul, giderek “müşâhede” (Allahu Teâlâ’yı görür gibi olma) makamına ulaşır. Bu makamda kul yaptığı her amelinde, kalbiyle Allahu Teâlâ’yı müşahede eder. Bu makam, kalbin iman nuru ile nurlandığı, basîret gözünün açıldığı ve giderek gaybın o kimseye ayan olduğu bir ma‐ kamdır ve bu makam, yukarıda zikrettiğimiz hadîs‐i şerîfte işaret buyurulan: “ihsân” makamıdır. ÖLÜM HAKTIR Ruh ile cesedin hâli alemlerin her birinde farklı durumlardadır. Şöyle ki: Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ن َ ﺟﻌُﻮ َ ت ُﺛﻢﱠ ِاَﻟ ْﻴﻨَﺎ ُﺗ ْﺮ ِ ﺲ ذَا ِﺋ َﻘ ُﺔ ا ْﻟ َﻤ ْﻮ ٍ ُآﻞﱡ َﻧ ْﻔ “Her canlı ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz.” 44 Ölüm üç şekilde bilinir: İlmel yakîn Aynel yakîn ve Hakkel yakîn olarak bilinir. 44 Ankebut Sûresi, Âyet 57 TARÎKAT‐I ALİYYE 35 Ölümün ilmel yakîn olarak bilinmesi: Ölüm haktır ancak Kur’an ve Sünnetin tarif ettiği şekilde ilim yoluyla bilinir. Ne zaman ki ayak parmaklarımızın ucundan can çekilmeye baş‐ lanıp göbeğimize kadar gelince ölümü aynel yakîn olarak tatmaya başlarız. Sonra göbeğimizden çekilerek can bağaza geldiği zaman Lâ İlâhe İlallah der dilimiz iki dudak arasında kalır ve ruhumuzu Rabbimize teslim ederiz. İşte o an ölümü hakkel yakîn olarak tatmış oluruz. Allahümme yessirlenâ hayrul umûr. ن َ ﺟﻌُﻮ ِ ِاﻧﱠﺎ ِﻟﻠّٰ ِﻪ َوِاﻧﱠﺎ ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ رَا “...Muhakkak ki Allah’tan geldik ve yine Oʹna döneceğiz.”45 Îmanlı olarak ölen bir mümin için peygamberimizin şöyle müj‐ desi vardır: “Müminin Allah’a armağanı ölümüdür.”46 İbnu Ömer (r.anhümâ) anlatıyor: ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺSizden biri ölünce, kendisine akşam ve sa‐ bah yeri arzedilir. Cennet ehlinden ise, yeri cennettir, cehennem eh‐ linden ise, yeri cehennemdir. Kendisine: ʺAllah seni kıyamet günü di‐ riltinceye kadar yerin işte burasıdır!ʺ denilir.ʺ 47 O halde her ölen kişi ne şekilde ölürse ölsün, ister kabre konsun veya suda boğulsun ister vahşi bir hayvan tarafından yenilsin veya yanarak ölsün muhakkak ki layık olduğu hale göre mükafatlandırıla‐ cak veya cezalandırılacaktır. Dârü’l‐ âlem dörttür. Dâr‐ı Dünya (Dünya âlemi ) Bakara Sûresi, Âyet 156 Ramûz‐ul Ehâdis 47 Hadis, Buhârî, Müslim, Tirmizî 45 46 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 36 Dârü’l‐ Berzah (Kabir âlemi) Dârü’l‐ Karar (Cennet âlemi, saâdet yeri ) Dârü’l‐ İkab (Cehennem âlemi, azab yeri) Bunlardan en mühimi ise, cesetlerin ba’s olunduğu gündür. Zira haşrolunduktan sonra beden artık ne uykuyu ne ölümü ne de bo‐ zulmayı kabul eder. Allahu Teâlâ her alem için o aleme mahsus ayrı ayrı hükümler koymuştur. Dünya alemine ait hükümler beden üzerinde câridir, dünyada ruh bedene tâbidir. Berzah âlemine ait hükümler ise, ruh üzerine cârîdir. Kabirde be‐ den ruha tâbidir. Cesetlerin ba’s olunduğu ahiret alemine gelince, Allahu Teâlâ cennetlik kullarına ruh maa’l‐cesed olarak ikrâm‐ı ilâhîyyesini taddıracaktır. Cehennemlik kullar ise yine ruh maa’l‐cesed olarak Allahu Teâlânın şiddetli azabına dûçar olacaklardır. Hamevî Hz. der ki: “Dünyada ruh küllî olmak hüviyetini kaza‐ nınca ayrı ayrı sûretlerde görülebilir. Dünyada ve berzah âleminde istediği yerde zâhir olabilir. Çünkü burada ruh cismaniyete galip haldedir; tam istiklâl durumundadır. Bu istiklâli bedenden ayrılma yoluyla değildir, fakat ruh ve cesetledir. TEVBE Allah (c.c) buyuruyor: ن َ ن َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﻔِﻠﺤُﻮ َ ﺟﻤ۪ﻴﻌًﺎ َا ﱡﻳ َﻪ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ َوﺗُﻮﺑُﻮا ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ TARÎKAT‐I ALİYYE 37 ..Ey müminler! Hep birden Allah’a tevbe ediniz ki kurtuluşa eresiniz.”48 Cenâb‐ı Hakk şöyle buyurur: ﺚ ُ ﺣ ْﻴ َ ﻦ ْ ﺨ َﺮﺟًﺎ ≅ َو َﻳ ْﺮ ُز ْﻗ ُﻪ ِﻣ ْ ﻞ َﻟ ُﻪ َﻣ ْ ﺠ َﻌ ْ ﻖ اﻟّٰﻠ َﻪ َﻳ ِ ﻦ َﻳ ﱠﺘ ْ َو َﻣ ﺴ ُﺒ ُﻪ ْﺣ َ ﻋﻠٰﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﻓ ُﻬ َﻮ َ ﻞ ْ ﻦ َﻳ َﺘ َﻮ ﱠآ ْ ﺐ َو َﻣ ُ ﺴ ِ ﺤ َﺘ ْ ﻟَﺎ َﻳ “Kim Allahʹtan korkarsa, Allah ona bir çıkış yolu ihsan eder. Ve onu beklemediği yerden merzuk eder. Kim Allahʹa güvenirse Allah, ona yeter.” 49 Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz bu âyeti şu ha‐ dîsi şerifle şerh etmiştir: “Kim istiğfar zikr‐i şerîfine devam ederse Cenâb‐ı Allah, o kimsenin üzüntülerini sevince, müzâyakasını vüs’ate, darlığını genişliğe çevirerek umulmadık yerlerden kendisini merzûk eder (rızıklandırır)”50 buyurdu. Tevbe şer’i şerîfte zemmedilenden medhedilene yönelmektir. Tevbe, sâlikin yolunun başlangıcı, müridlerin saadet anahtarı ve şanı yüce Allah (c.c)’na seyrin sıhhatinin şartıdır. Hakîkaten de şanı yüce Allah, müminlere bir çok âyetlerde onu emir buyurmuştur. Dünya ve ahirette kurtuluşa sebeb kılmıştır. ﻋَﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َ ﺴﻤَﺎ َء ﻞ اﻟ ﱠ ِﺳ ِ ﺳ َﺘ ْﻐ ِﻔﺮُوا َر ﱠﺑ ُﻜ ْﻢ ُﺛﻢﱠ ﺗُﻮﺑُﻮا ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ُﻳ ْﺮ ْ َوﻳَﺎ َﻗ ْﻮ ِم ا ﻦ َ ﺠ ِﺮﻣ۪ﻴ ْ ِﻣ ْﺪرَارًا َو َﻳ ِﺰ ْد ُآ ْﻢ ُﻗ ﱠﻮ ًة اِﻟﻰ ُﻗﻮﱠ ِﺗ ُﻜ ْﻢ َوﻟَﺎ َﺗ َﺘ َﻮﱠﻟﻮْا ُﻣ “Ey kavmim! Rabbinizden af dileyin; sonra da Oʹna tevbe edin ki, üze‐ rinize rahmeti bol bol göndersin ve kuvvetinize kuvvet katsın. Günah işleye‐ rek (Allahʹtan) yüz çevirmeyin.” 51 Rasûlullah efendimiz şöyle buyuruyor: Nur Suresi, Âyet 31 Talak Sûresi, Âyet 2‐3 50 Tac Terc. c.5 51 Hud Suresi, Âyet 52 48 49 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 38 “Günahtan tevbe eden kimse günah işlememiş gibi olur”52 Yine Allah (c.c) buyuruyor: ن ْ ﺴﻰ َر ﱡﺑ ُﻜ ْﻢ َا َﻋ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ﺗُﻮﺑُﻮا ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﺗ ْﻮ َﺑ ًﺔ َﻧﺼُﻮﺣًﺎ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ْاﻷَا ْﻧﻬَﺎ ُر َﻳ ْﻮ َم ْ ﻦ َﺗ ْ ﺠ ِﺮى ِﻣ ْ ت َﺗ ٍ ﺟﻨﱠﺎ َ ﺧَﻠ ُﻜ ْﻢ ِ ﺳ ﱢﻴَﺎ ِﺗ ُﻜ ْﻢ َو ُﻳ ْﺪ َ ﻋ ْﻨ ُﻜ ْﻢ َ ُﻳ َﻜﻔﱢ َﺮ ﻦ َا ْﻳ ِﺪﻳ ِﻬ ْﻢ َ ﺴ َﻌﻰ َﺑ ْﻴ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َﻣ َﻌ ُﻪ ﻧُﻮ ُر ُه ْﻢ َﻳ َ ﻰ وَاﱠﻟﺬ۪ﻳ ﺨﺰِى اﻟّٰﻠ ُﻪ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ﱠ ْ ﻻ ُﻳ َ ﻰ ٍء ْ ﺷ َ ﻋﻠٰﻰ ُآﻞﱢ َ ﻚ َ ﻏ ِﻔ ْﺮَﻟﻨَﺎ ِا ﱠﻧ ْ ن َر ﱠﺑﻨَﺎ َا ْﺗ ِﻤ ْﻢ َﻟﻨَﺎ ﻧُﻮ َرﻧَﺎ وَا َ َو ِﺑَﺎ ْﻳﻤَﺎ ِﻧ ِﻬ ْﻢ َﻳﻘُﻮﻟُﻮ َﻗ ِﺪﻳ ٌﺮ “Ey iman edenler! Samimi bir tevbe ile Allah’a dönün. Umulur ki Rab‐ biniz sizin kötülüklerinizi örter. Peygamberi ve Onunla birlikte iman eden‐ leri utandırmayacağı günde Allah sizi, içlerinden ırmaklar akan cennetlere sokar. Onların önlerinden ve sağlarından (amellerinin) nûrları aydınlatıp gider de, “Ey Rabbimiz! Nûrumuzu bizim için tamamla, bizi bağışla; çünkü sen her şeye kadirsin” derler.” 53 Mâsum olduğu halde Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem üm‐ metine meşru olduğunu öğretmek için çok kere tevbeyi yeniler, istiğ‐ farı tekrar tekrar yapardı. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Ey insanlar ! Allah (c.c)’na tevbe edin ve O’ndan mağfiret dileyin. Hakîkaten ben günde yüz defa tevbe ediyorum.”54 buyurdu. İmâm‐ı Nevevî rahmetullahi aleyh dedi ki: “Her bir günahtan tevbe etmek vaciptir. Yapılan isyan bir kul hakkına taalluk etmiyor da, şanı yüce Allah’la kendi arasında ise, bu günahtan tevbenin üç şartı vardır: Hadis, Ebû Dâvud, İbn’i Mâce Tahrim Suresi, Âyet 8 54 Hadis Müslim 52 53 TARÎKAT‐I ALİYYE 39 1‐ Tecrid: İsyandan tamamıyla vazgeçip sıyrılmak, o isyana ebedî olarak bir daha dönmemeye azmetmek. 2‐ Nedâmet: Yapılmış olan günaha pişman olmak 3‐ İ’tizar: İşlediği günahdan dolayı Cenâb‐ı Hakk’a karşı özrünü beyan etmek, af dilemektir. Bu üç şartın biri olmazsa tevbe de sahih olmaz. Eğer isyan, kul haklarına taalluk ederse tevbenin şartı dört olur. Bu üç şarttan sonra dördüncüsü ise, hak sahibine hakkı ödenerek temizlenmektir. Eğer o hak, mal veya buna benzer şeyler ise, sahibine iade edip, helalleşmek, eğer bu hak bir kişiye atılan zina iftirası sebebiyle lazım gelen bir had hakkı ise, hak sahibinin o haddi icra etmesine imkan vermek veya af‐ fını dilemek gerekir. Eğer gıybet ise, gıybet edilen şahıstan helallık istenmelidir. İşte bu surette bütün günahlardan tevbe etmek vacibtir. Masiyetle iştigal eden insan, şanı yüce Allah (c.c)’nun yolundan uzaklaştıran fasık arkadaşlarından ayrılıp, hayırlı ve sâdık olan kişi‐ lerin sohbetine devam etmelidir. Zira sâdık dostların sohbetleri insa‐ nın isyan ve günaha dönmesine engel ve mani olur. Enes bin Malik (r.a) şöyle dedi: “Siz bir takım çirkin amelleri işli‐ yorsunuz, bu amelleri gözünüzde kıldan daha ince görüyorsunuz. Hâlbuki biz onları Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in zama‐ nında büyük günahlardan sayardık.” 55 Mümin masiyette tevbesiz kalmamalıdır. Zira bu şekilde tevbe, kendi reyindeki avamın tevbesidir. Mümin isyanlardan tevbe ettiği gibi, Allah’ı zikretmekten alıkoyan herşeyden de tevbe ede! Bu ko‐ nuda büyük Şeyh Zinnûn‐î Mısrî (r.ah)’ye tevbeden sorulduğunda: 55 Hadis Buhari MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 40 “Avamın tevbesi günahtan; havassın tevbesi ise, gafletten dolayı‐ dır” dedi. Abdullah Temîmî (r.a) buyurur ki: “Tevbe edenlerin arasında farklılıklar vardır. Kimi günah ve seyyiâtından; kimi sürçme ve gaf‐ letinden; kimi de hasenât ve taatını gördüğünden tevbe eder.” Allahu Teâlâ buyuruyor: ﻦ ﻣَﺎ اٰﺗ۪ﻴ ُﻬ ْﻢ َر ﱡﺑ ُﻬ ْﻢ ِا ﱠﻧ ُﻬ ْﻢ آَﺎﻧُﻮا َ ﺧﺬ۪ﻳ ِ ٰن ⎯ ا ٍ ﻋﻴُﻮ ُ ت َو ٍ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻦ ﻓﻰ َ ن ا ْﻟ ُﻤﺘﱠﻘﻴ ِا ﱠ ﺳﺤَﺎ ِر ْ ن ⎯ َوﺑِﺎ ْﻟَﺎ َ ﺠﻌُﻮ َ ﻞ ﻣَﺎ َﻳ ْﻬ ِ ﻦ اﱠﻟ ْﻴ َ ﻦ ⎯ آَﺎﻧُﻮا َﻗﻠ۪ﻴﻠًﺎ ِﻣ َ ﺴﻨ۪ﻴ ِﺤ ْ ﻚ ُﻣ َ ﻞ ذِٰﻟ َ َﻗ ْﺒ ن َ ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔﺮُو ْ ُه ْﻢ َﻳ “Şüphesiz ki Allah’a isyandan sakınanlar, cennetlerde ve pınar başla‐ rında bulunacaklar. Rablerinin kendilerine verdiğini alarak. Şüphesiz onlar, bundan önce dünyada güzel davrananlardı. Geceleri pek az uyurlardı. Seher vakitlerinde de istiğfar ederlerdi.” 56 Rasûlullah efendimiz buyurur: “Ehl‐i Cennet cennete girip âlî de‐ receleri gördüklerinde bir şey için nedâmet ederler. Keşke dünyada bir saatimizi dahi gafletle geçirmeyip Allah’ı zikretseydik de, biz de bu derecelere nâil olsaydık” derler.57 Bil ki mümin ne zaman şanı yüce Allah’la olan akdini tashih ederse, amelini çoğaltırsa, tevbesini ince ve hassas yapar. Her kim ki kalbini günahtan temizler ve ünsiyet nurları onun üzerine doğarsa, artık onun kalbine gizli âfâtların girmesinden korkulmaz. Mümin gece ve gündüzlerde çok istiğfar yaparak, peşi peşine tevbe etmeyi çoğaltırsa bu durum ona, gerçek kulluğu ve mevlası 56 57 Zariyat Suresi, Âyet 15‐18 Kütûb‐i Sitte TARÎKAT‐I ALİYYE 41 hakkındaki kusurunu hissettirir. Bu mümin ise, kulluğunu itiraf edip, Rabbine sâdık kul olur. Yüce Rabbimiz buyuruyor: ﻋَﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َ ﺴﻤَﺎ َء ﻞ اﻟ ﱠ ِﺳ ِ ﻏﻔﱠﺎرًا ⎯ ُﻳ ْﺮ َ ن َ ﺳ َﺘ ْﻐ ِﻔﺮُوا َر ﱠﺑ ُﻜ ْﻢ ِاﻧﱠ ُﻪ آَﺎ ْ ﺖا ُ َﻓ ُﻘ ْﻠ ﻞ ْ ﺠ َﻌ ْ ت َو َﻳ ٍ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻞ َﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ﺠ َﻌ ْ ﻦ َو َﻳ َ ل َو َﺑﻨ۪ﻴ ٍ ِﻣ ْﺪرَارًا ⎯ َو ُﻳ ْﻤ ِﺪ ْد ُآ ْﻢ ِﺑَﺎ ْﻣﻮَا َﻟ ُﻜ ْﻢ َا ْﻧﻬَﺎرًا “Dedim ki : Rabbinizden mağfiret dileyin; çünkü O çok bağışlayıcıdır. (Mağfiret dileyin ki,) üzerinize gökten bol bol rahmet indirsin, Mallarınızı ve oğullarınızı çoğaltsın, size bahçeler ihsan etsin, sizin için ırmaklar akıt‐ sın.” 58 Günahlarından hakîkaten pişman olan müminin tevbesinin nişanesi, Rabbine döktüğü gözyaşlarıdır. Gözyaşı, Hakk yolcularının Cenâb‐ı Allah (c.c)’na takarrupları için ye‐ gâne melcedir. Gözyaşı kalbin teessür ifâdesi ve gözün niyâzıdır, nedâmet mâ‐ nâsı taşır, Allah (c.c)’na tevbedir, âşıkın derûnî hislerini coşturan ke‐ limesiz ve sedâsız lisânıdır. Gözyaşı ârifin kalbinin tercümanıdır. Mâğfiret için Allah’ın kullarından istediği istirhamdır. Tevbe ve istiğ‐ far eden kulun gözyaşı, Hakk’ın rahmetini tahrik ve merhametini celb eder. Gözyaşı, günahkârların sıdk ve ihlâs ile rabblerine arzettikleri ubûdiyyet incisinin tâneleridir. Yokluğa erenlerin saadet sermâyeleridir. Allah için gözyaşı öyle sermayey‐i sadeftir ki; rahmet, merhamet ve mağfiret habbelerini içinde taşıyan seyyidü’l‐istiğfar ve tevbe‐i nasuhtur. Gözyaşı günahkârların çâre‐i gufrânıdır. Muhlisin habbe‐i ihlâsıdır. Âsînin habl‐ı salâhıdır. Hülâsâ vuslata erenlerin ye‐ gâne istinatgâhıdır. 58 Nuh Suresi, Âyet 10‐12 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 42 RÂBITA (MUHABBET) Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem: “Kişi sevdiği ile beraberdir.” 59 buyurmuştur. Rabteden, bağlayan, yakınlık, sevgi ve muhabbet gibi manalara gelir. Tasavvufta râbıta sâlikin daima huzur‐ı ilâhî de bulunduğunu yakinen bilmesi ve Allah’ı görür gibi ibadet etmesidir. Hidâyet‐i ha‐ kîkîye nail olmak; ancak bu duygu ve şuur ile mümkündür. Mürid, bu irtibat sayesinde her tavır ve hareketinde kendisini şeyhine benzetmeye çalışır ve yukarıda işaret ettiğimiz “Muhabbet râbıtası” sonucunda seven, giderek sevilenin sıfatlarına bürünür. Nitekim İmâm‐ı Rabbânî’nin beyanı vechile; manevî yolda iler‐ lemek, kendisine uyulan şeyhe, yapılan muhabbet râbıtasına bağlıdır. Bir mürid, şeyhine karşı olan muhabbeti vasıtasıyla an be an onun boyasıyla boyanır ve in’ikas yoluyla nurlanır. Bu muhabbet ve nur‐ lanma kâmil mânâda olursa bu hâle fenâ fişşeyh denir. Şeyhin, mü‐ ridi yetiştirdiğini, müridin de kendi istifadesini bilmesi şart değildir. Nitekim güneşin harâretiyle yavaş yavaş yetişen ve günlerin geçme‐ siyle olgunlaşan nebâtat yetiştiğini bilmediği gibi, onların kemale ermesine sebep olan güneşinde bunu idrak etmesi gerekli değildir. Evliyâullah hazerâtı aşk ve muhabbeti şöyle teşbîh etmişlerdir: “El hubbu belâ ve’l aşkı semmül katl” Allah ve Rasûlüne muhabbet belâ kadar zordur. Onlara âşık ol‐ mak ise öldürücü zehirdir. Cenâb‐ı Hakk Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle buyuruyor: 59 Hadis Buhari, Müslim TARÎKAT‐I ALİYYE 43 ﻦ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َوآُﻮﻧُﻮا َﻣ َﻊ اﻟﺼﱠﺎ ِد ِﻗﻴ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve sâdıklarla hemcelis olun” 60 Bu âyet‐i kerîmede müminlere hitap edildiği açıktır. Bu göster‐ mektedir ki “sıdk” sıfatı, imandan daha husûsî bir manaya sahiptir. Yani sıdk mertebesinde bulunan herkes mümindir, ancak her mümin sıdk mertebesinde değildir. Bu âyette emir buyurulan “beraberlik” iki şekilde olur: Cismânî beraberlik: Sâdıkların meclisine bizzat devam ederek, onlardan ilim, fazilet ve feyz almakla olur. Ashâb‐ı kirâm Rasûlullah’ın etrafında pervane olup, sürekli onunla birlikte bulunmaya âzamî gayret ederlerdi. Uzak beldelerde bulunanlar da fırsat buldukça, yol emniyetini temin ettikçe, her taraftan alemlerin efendisini ziyarete gelirlerdi. Hz. Ömer (r.a) efendimiz, Medine dışında otururken komşusu ile birer gün nöbetleşerek Allah Rasûlünun yanına gelir, huzûr‐ı Rasûlullahta sohbete müdavim olur ve o günkü sohbeti, ahvâli ve hâdiseleri arkadaşına aktarırdı. Rasûlullahla cismen beraber olmak ashâb‐ı kirâmı manen suratli bir şekilde kemâle erdirmiş; cismanî birliktelik yanında Risâlet‐ penahın halaka‐ı tedrîsatında, kalpten kalbe aynel‐yakîn ilham olarak ve in’ikas tarikıyla hâl ve nûr mün’akis olmuştur. Bu halde zâhiren ve bâtınen kemâlâta ermişlerdir. Bunun içindir ki, diğer insanlar ashâb‐ı kirâmın derecesine ulaşamazlar. Ruhanî beraberlik: Eğer kişi, sâdıklardan cismânî olarak ayrı bu‐ lunuyorsa ne yapacaktır? İşte bu durumda da onların gidişatlarına 60 Tevbe Sûresi, Âyet 119 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 44 uyacak, yaptıklarını yapıp, yapmadıklarını terk edecek; onların hâl, tavır ve sözlerini onların gıyabında hayalinde canlandıracak ve onla‐ rın hâli ile hâllenecektir. Ehlullahın meclisinde bizzat bulunmak, kişiye fayda sağladığı gibi, gıyaben şahıslarını ve hallerini düşünmek de fayda verir. Çünkü bir kişi hayalinde, dimağında ve kalbinde neyi tasavvur ederse, fiille‐ rinde de o tezâhür eder (açığa çıkar) ki, râbıta (muhabbet) de bundan ibarettir. Nakşibendî meşâyihinden Hâce Muhammed Masum hazretleri köklü bir muhabbete vesile olan râbıtayı özellikle tavsiye etmişlerdir. Zira hakiki sevgi olunca müminin kalbinde bilâ icbar velâ ihtiyar zikrullah vücuda gelir, kalp selâmet bulur, huzur‐ı daimîye mazhar olur. Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur: ﺼﻠٰﻮ ِة َوا۪ﻳﺘَﺎ ِء ﻦ ِذ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َوِاﻗَﺎ ِم اﻟ ﱠ ْﻋ َ ل ﻟَﺎ ُﺗ ْﻠﻬ۪ﻴ ِﻬ ْﻢ ِﺗﺠَﺎ َر ٌة َوﻟَﺎ َﺑ ْﻴ ٌﻊ ٌ ِرﺟَﺎ ب وَا ْﻟَﺎ ْﺑﺼَﺎ ُر ُ ﺐ ﻓ۪ﻴ ِﻪ ا ْﻟ ُﻘﻠُﻮ ُ ن َﻳ ْﻮﻣًﺎ َﺗ َﺘ َﻘﱠﻠ َ اﻟ ﱠﺰآٰﻮ ِة َﻳﺨَﺎﻓُﻮ “Onlar, ne ticaret ne de alış‐verişin kendilerini Allah’ı anmaktan, na‐ maz kılmaktan ve zeât vermekten alıkoyamadığı insanlardır. Onlar, kalple‐ rin ve gözlerin dehşete düştüğü bir günden korkarlar.” 61 Rabbimiz cümlemizi kendisini çok zikreden kulları zümresine dahil etsin ve kalbimizi iman hakîkatlariyle ve yakîn nurlarıyla tenvîr etsin. Âmin Râbıtanın delili Kitap, Sünnet ve imamlarımızın kavilleriyle sabit‐ tir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyurmuştur: 61 Nûr Sûresi, Âyet 37 TARÎKAT‐I ALİYYE 45 ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ وَا ْﺑ َﺘﻐُﻮا ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ا ْﻟ َﻮﺳ۪ﻴَﻠ َﺔ َ ﻳَﺎَا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ن َ ﺳﺒ۪ﻴِﻠﻪ۪ َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﻔِﻠﺤُﻮ َ َوﺟَﺎ ِهﺪُوا ﻓ۪ﻰ “Ey iman edenler! Allah’tan korkun. O’na yaklaşmaya vesile arayın ve yolunda cihad edin ki kurtuluşa eresiniz.” 62 Burada âyetin mefhumu umûmî ise de emredilen şey vesile ara‐ mak olunca, muhabbet kulu Allah (c.c)’na vâsıl edecek şeylerin en efdali haline gelir. Çünkü Cenâb‐ı Hakk Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem ve diğer nebîler hakkında: ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮﻧ۪ﻰ ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر َرﺣ۪ﻴ ٌﻢ َ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ “(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esir‐ geyicidir.” buyurmuştur. 63 Burada râbıtanın zaruretine işaret vardır. Çünkü tâbi olmak için tâbi olunanı gözle veya hayalen görmek lazımdır. Tâbi olanla olunan ruhen beraber olmayınca ittibâ (tâbi olmak) nasıl gerçekleşecektir. Bi‐ zim râbıtadan maksadımız muhabbettir. Bu olmazsa ittibâ sayılmaz. Şeyh Abdulganî Nablusî Risâle‐i Tâciyye’ye yazdığı şerhinde der ki: “Eğer râbıta, âdâbına riâyet edilerek yapılırsa maksat tamamen hâsıl olur. Çünkü şeyh‐i kâmil müridin Allah (c.c)’na açılan kapısı ve onun vuslat sebebidir. Cenâb‐ı Hakk Kur’an‐ı Kerîm’de: ﻦ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َوآُﻮﻧُﻮا َﻣ َﻊ اﻟﺼﱠﺎ ِدﻗ۪ﻴ َ َﻳﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ 62 63 Mâide Sûresi, Âyet 35 Âl‐i İmrân Sûresi, Âyet 31 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 46 “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve sâdıklarla beraber olun.” bu‐ yurmaktadır. 64 Bahru’l‐Hakâik tefsirine göre sâdıklardan murad mürşidlerdir. Çünkü ezelde verilen söze en fazla onlar sadakat göstermişlerdir. Onlarla her zaman beraber olmanın yolu râbıtadır, yani muhabbettir. Fenâfillâhın başlangıcı bulunan fenâfişşeyh mertebesine vasıl ol‐ manın en yakın yolu muhabbettir. Sâdâtımızın büyüklerinden olan Hâce Ubeydullah Ahrar (k.s) buyurmuşlardır ki: “Sâdıklarla beraber olmak âyet‐i kerîmede emredilendir. Allahu Teâlâ bu kelâmında zâ‐ hiren ve bâtınen sâdıklarla beraber olmayı emir buyurmuştur. Mânen beraber olmanın yolu muhabbettir, bu da ehlince malumdur. Reşâhât kitabında bu husus açıkca anlatılmıştır. Bu konularla uğraşan bilsin ki evliyaullahın sözlerinde râbıtanın ne olduğu ve onun bütün gü‐ zellikleri vuzûha kavuşmuştur. Onların kıymetli kelamlarını takip edenlere bu gerçekler gizli değildir. Kokularını bir kere alanın onları bırakması mümkün değildir. Bu mevzuda mutasavvufların delille‐ rine itimad etmeyen bir kimse bu ümmetin fakihlerinin sözlerine itimad etmelidir. Bu bir kimse bilmeli ki hangisini tercih ederse etsin dört mezhebin de imamlarının aralarında yer aldığı müctehidler râ‐ bıta ve muhabbetin asıl ve esasının Kitab ve Sünnetle sabit olduğunu söylemişlerdir. Kalbinde bir hastalık bulunmayanların kaynaklara müracat edebilmeleri için bu imamların kavillerinin yerlerini göstere‐ rek naklediyoruz. Gerçekleri anlamaya muvafık kılan ancak Allah’tır. En doğru yolu gösteren de O’dur. Yine Cenâb‐ı Hakk şöyle buyurdu: ⎯ ﻦ ٌ ﺷ ْﻴﻄَﺎﻧًﺎ َﻓ ُﻬ َﻮ َﻟ ُﻪ ﻗَﺮ ۪ﻳ َ ﺾ َﻟ ُﻪ ْ ﻦ ُﻧ َﻘ ﱢﻴ ِ ٰﺣﻤ ْ ﻦ ِذ ْآ ِﺮ اﻟ ﱠﺮ ْﻋ َ ﺶ ُ ﻦ َﻳ ْﻌ ْ َو َﻣ ن َ ن َا ﱠﻧ ُﻬ ْﻢ ُﻣ ْﻬ َﺘ ُﺪو َ ﺴﺒُﻮ َﺤ ْ ﻞ َو َﻳ ِ ﻦ اﻟﺴﱠﺐ ۪ﻳ ِﻋ َ ﺼﺪﱡو َﻧ ُﻬ ْﻢ ُ َوِا ﱠﻧ ُﻬ ْﻢ َﻟ َﻴ “Kim Rahmân’ı zikretmekten gafil olursa, yanından ayrılmayan bir şey‐ 64 Tevbe Sûresi, Âyet 119 TARÎKAT‐I ALİYYE 47 tanı ona musallat ederiz. Şüphesiz bu şeytanlar onları doğru yoldan alıko‐ yarlar da onlar, kendilerinin doğru yolda olduklarını sanırlar.” 65 Cumhur‐ı müfessirîn beyânına göre Yusuf sûresinde ki: “Eğer Rabbinin bürhanını görmeseydi”66 âyetinin tefsirinde rûhâniyeti cismaniyetine galip olan peygamberler ve veliler gibi zatların tasar‐ ruf ve imdât edebilecekleri hakîkatini açıkça beyan etmişlerdir. On‐ lardan Keşşaf tefsiri sahibi âyetteki bûrhan kelimesini şöyle tefsir et‐ miştir: “Yusuf (a.s) Züleyhâ ile imtihan olunduğu zaman “o kadın‐ dan sakın” sözünü işitmişti. Bir anda kendini toparladı, bir de baktı ki karşısında Yakub (a.s)’ı gördü parmaklarını ısırıyordu. Bir rivâyete göre Yakub (a.s) eliyle Yusuf (a.s)’ın göğsüne vurdu.” 67 Hanefî imamlarından İmâm Ekmelüddin “Şerhu’l Meşârık” adlı eserinde Buhârî ve Müslim’in rivâyet ettikleri “Beni rüyada gören kimse uyanıkken de görecektir. (veya beni uyanık halde görmüş gi‐ bidir) zira şeytan benim sûretime giremez”68 hadisinin şerhi de şöyle: “Rasûlullah’ı gören uyku ve uyanıklık halinde O’nunla beraber ol‐ duğu için görür. Görenle O’nun arasında bir beraberlik hâsıl olmuş‐ tur. Beş asıl vardır ki umumiyetle iştirak mahalli olur. Zat, sıfat, fiil, makam, hâl. Hangi iki şey veya iki kimse arasında ne tür bir müna‐ sebet olursa olsun muhakkak bu, sözü edilen beş asıldan birine girer. Münasebetin kuvvetine ve zayıflığına göre bu mertebelerden birinde tecelli eder. Münasebet az da olur, çok da olur; muhabbetin kuvvet derecesine göre kuvvet bulur. Bir noktada o dereceye gelir ki iki şahıs sanki bir varlığın ayrılmaz iki parçası olur. Bir müridde muhabbet‐i mâneviye galip olursa o daha evvelki evliyâullahın ruhlarıyla mânen Zuhruf Sûresi, Âyet 36‐37 Yusuf Sûresi, Âyet 24 67 Keşşaf Tefsiri 68 Hadis Buhari, Müslim 65 66 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 48 irtibat kurabilir. El‐Eşbâh kitabına hâşiye yazan El Hamevî hazretleri “Nefehâtü’l‐Kurb ve’l‐ittisal” kitabında özet olarak şöyle der: “Al‐ lah’ın velilerinin ruhaniyetleri cismaniyetlerine galip olduğu için de‐ ğişik sûretlerde görülebilirler.” Şu sahih hadis‐i şerifin mefhumu bu manaya alınmıştır. Ebu Zerr radıyallahu anh anlatıyor: ʺRasulullah sallallâhu aleyhi ve sellem buyurdular ki: ʺMüslüman olan bir kul, sahip olduğu her maldan Allah yolunda bir çiftini infak ederse, cennetin kapıcıları onu mutlaka karşılar ve her biri kendi beklediği kapıdan girmesi için dâ‐ vet eder.”69 Hz. Ebû Bekir (r.a) sordu: “Ya Rasûlullah, bu kapıların hepsinden de girecek olan var mıdır? Rasûlullah buyurdu ki: “Senin onlardan olacağını ümit ediyorum ey Ebû Bekir”.70 Râbıta, ancak velâyet kuvvetiyle tasarruf sahibi olan bir şeyh‐i kâmile yapılırsa fayda verir. Çünkü şeyh‐i kâmil Hakk Teâlâ’nın ay‐ nası olan insan‐ı kâmildir. Hakk’a onun irşâd‐ıyla vâsıl olunur. Kim onun rûhâniyetine basîret gözüyle bakarsa onun irşâd‐ıyla hakîkata mazhar olur. Çünkü râbıta, feyz almak isteyeni feyze sebep olacak zâtın ruhanî velâyetinin tasarrufu altına sokar. Burada tasarruf eden rûhâniyetdir. Feyz almak için râbıta eden, ilâhî kemâlattan rabbânî tecelli ile feyz alır, tefeyyüz edib kemâle erer. Bu ilâhî düstûr, sevgi ve muhabbetle zuhur eder, mânevî terakkî ve teslimiyet ile husûle gelen merâtib‐i ilâhîdir. Bu merâtibin evveli fenâ filihvan hâlidir. Hâliyle, kâliyle, özüyle ve sözüyle ihvan karde‐ şinde fanî olmalıdır. Sâniyen fenafişşeyh, yani şeyhde fânî olmaktır. Sâlisen fenafirrasûl Rasûlullah’da fanî olmaktır. Râbian fenafillah, 69 70 Hadis Nesâî Kütüb‐i Sitte TARÎKAT‐I ALİYYE 49 Allah’ta fanî olmaktır. Ve sonra bekâ billah, yani Allah’ta bâki olma‐ lıdır ki o sâlikin kendinde matlup ve vuslat arzusu zuhur etsin. Nebî sallallâhu aleyhi vesellem: “Her asırda ümmetimden sâbikûn bulunacaktır.”71 buyurmuştur. Ve illâ teklifine mâ lâ yutak (takat getirilemez) olacağı tabiîdir. Cenâb‐ı Hakk kâdir‐i mutlak buyuruyor: ﻞ َﺑ ْﻴ َﻨ ُﻜ ْﻢ َو َﺑ ْﻴ َﻨ ُﻬ ْﻢ ْ ﺟ َﻌ ْ ﺧ ْﻴ ٌﺮ َﻓَﺎﻋ۪ﻴﻨُﻮﻧ۪ﻰ ِﺑ ُﻘ ﱠﻮ ٍة َا َ ل ﻣَﺎ َﻣ ﱠﻜﻨّﻰ ﻓ۪ﻴ ِﻪ َر ّ۪ﺑﻰ َ ﻗَﺎ َر ْدﻣًﺎ “Dedi ki: “Rabbimin beni içinde bulundurduğu nimet ve kudret daha hayırlıdır. Siz bana kuvvetinizle destek olun da, sizinle onlar arasına aşıl‐ maz bir engel yapayım.” 72 Zülkarneyn hazretlerinin “Bana kuvvetle yardım ediniz.” âyet‐i kerîmesiyle müsbet bulunan istiânesi makul görülüyor. Hâlik‐ı Azîm’e secde niyetiyle Beytullahın duvarlarına karşı yere kapan‐ maya itiraz olunmuyor; esbâba tevessül kabul olunuyor. Erzâk‐ı cismâniyelerini ağniyadan teseül eden fukaraya şirk etti denilmiyor. Bunlardan daha ziyâde mühim olan erzâk‐ı rûhâniye ve füyûzâtı ilâhiyeyi tevessül için enbiyâ ve evliyânın vasıta ittihaz olunması ne‐ den caiz görülmesin? Enbiyâ, evliyâ ve ulemâyı tevessül (vesile ittihaz etmek) nâss‐ı ilâhî ile sabittir. Cenâb‐ı Hakk kâdir‐i mutlak Mâide sûresinde: 71 72 Künzü’l‐ Hakâîk Kehf Sûresi, Âyet 95 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 50 ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ وَا ْﺑ َﺘﻐُﻮا ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ا ْﻟ َﻮﺳ۪ﻴَﻠ َﺔ َ ﻳَﺎَا ﱡﻳ َﻬﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ن َ ﺳﺒ۪ﻴِﻠﻪ۪ َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﻔِﻠﺤُﻮ َ َوﺟَﺎ ِهﺪُوا ﻓ۪ﻰ “Ey iman edenler! Allah’tan korkun. O’na yaklaşmaya yol arayın ve yolunda cihad edin ki kurtuluşa eresiniz.” 73 buyuruyor. İsmail Hakkı Bursevî “Sâdıklarla beraber olunuz!” âyetinin tefsi‐ rinde şöyle buyurmuştur: “Bu âyet‐i kerîmede bahsi geçen sâdıklar‐ dan murad, kâmil mürşidlerdir”. Bir sâlik onların himayelerinde ciddiyetle hizmet eder ve muhab‐ betiyle nazarlarına kabul olunursa, onların feyz ve bereketiyle masivayı terk etmeye, Allah yolunda istikamet üzere bulunmaya ra‐ hatlıkla muvaffak olur ve huzur‐ı Hakk’a kavuşur. Hz. İbrahim (a.s)’ın muhabbet hakkında verdiği cevap ne kadar ibret‐âmizdir : “Muhabbetten sual oldu Halîl’e Mine’l kalbi ilel kalbi sebîle” buyurdu. Müfessir Âlûsî ise, yukarıdaki âyetin tefsirinde; “Sâdık ve salihlere karışınız (onlarla içiçe olunuz) ki; onlar gibi olasınız, feyz‐i felâh bulup feyz‐yâb olasınız. Çünkü herkes yakın olduğu kimseye tâbi olur buyurmuştur. Bu âyet‐i kerîmeyi râbıtaya delil olarak ilk defa Pîrimiz Ubeydullah Ahrâr zikretmiştir. Diğer bir âyet‐i celîlede de Mevlâ Teâlâ: ﺟ ﱠﻨﺘ۪ﻰ َ ﺧﻠ۪ﻰ ُ ﻋﺒَﺎد۪ى ⎯ وَا ْد ِ ﺧﻠ۪ﻰ ﻓ۪ﻰ ُ ﻓَﺎ ْد 73 Mâide Sûresi, Âyet 35 TARÎKAT‐I ALİYYE 51 “(Seçkin) kullarım arasına katıl, ve cennetime gir!” 74 buyuruyor. Bu âyet‐i celîlenin açık beyanından da anlaşılacağı üzere dün‐ yada, Allahu Teâlâ’ya hakiki kul olmaya çalışan ihlâslı kulların ara‐ sına girmek, ahirette cennetlere girmeye sebep ve vesîledir. Tabiî ki, dünyada devamlı o dostlar arasında bedenen bulunmak mümkün olmasa da, râbıtadan ibaret olan manevî beraberlik, ehli için müyesserdir. Cenâb‐ı Hakk âyet‐i celîlede şöyle buyuruyor: ﻦ َ ك اﻟﺼﱠﺎِﻟﺤ۪ﻴ َ ﻋﺒَﺎ ِد ِ ﻚ ﻓ۪ﻰ َ ﺣ َﻤ ِﺘ ْ ﺧ ْﻠﻨ۪ﻰ ِﺑ َﺮ ِ َوَا ْد “...Rahmetinle, beni iyi kulların arasına kat.” 75 Salih kullar zümresine girmek her iki cihanda da ruh maa’l‐ceset saadettir, saadet‐i rûhâniyedir, yani ruhun mutluluğudur. Onlarla beraber cennet ve onun derecelerine kavuşmaktır. Saadet‐i cismâniye de bedenin mutluluğudur. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz buyurur ki: “Bir kimse aşırı sevgiden dolayı Cenâb‐ı Hakka kavuşmayı se‐ verse Cenâb‐ı Hakk da onun likasını sever. Kim de Allah (c.c)’na ka‐ vuşmayı kerih görürse Allah da o kula kavuşmayı kerih görür. 76 Amel‐i salihin en güzeli ise, Allah dostlarıyla bedenen ve ruhen beraber olabilmektir ki, ruhânî beraberliğin tek yolu muhabbettir. Bir mürid‐i sâdık, sıdk ve ihlâs ile sohbet‐i şeyhe müdâvim olursa biiznillâh‐i teâlâ kalpten kalbe in’ikas tarikiyle hâl mun’akis olur. Fecr Sûresi, Âyet 29‐30 Neml Sûresi, Âyet 19 76 Hadis‐i Müslim 74 75 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 52 Meşâyih indinde mürid üzerine taalluk eden âdâblardan bazıları şunlardır; Müridin şeyhine teslimiyeti, gassal elinde meyyit gibi ol‐ malı. “Ben ancak intisab ettiğim şeyhim vasıtasıyla matlubum olan Allah (c.c)’na vasıl olurum” diyerek aksâl gayesi olan arzusunun müntehâsına ulaşır. İslâm öyle nurlu bir yoldur ki müridi gassal elindeki meyyit tes‐ limiyetiyle mürşide, mürşidi Kur’an ve Sünnete kâmil manada ittibâsıyla Rasûlullah’a, Rasûlullah’ı da zîr‐i himâyesinde olan üm‐ metiyle Allah (c.c)’na râm eder. Kulların nefsânî arzu ve cehâlet felâketinden kurtulmaları ve ilim ve marifetle kendilerini yetiştirebilmeleri için sadece kitap okumak kâfi değildir. Her halde bir âlim‐i âmilin, bir mürebbî‐i kâmilin halaka‐i tedrîs ve terbiyesinde bulunmaları zarûreti açık bir hakîkattır. Bir insan nefsini mezmum sıfatlardan ve şerre sürükleyici duygu ve temayüllerden temizleyip, mânevî nurlarla süslenme ve ilâhî te‐ cellîlerle hem‐hâl olma şerefini sadece Allah’ı zikrederek elde edemiyeceğinden bu mevzuda da o kimsenin bir delil‐i râha ve bir mürşid‐i dil‐âgâha rabt‐ı kalp eylemesi gerekir. Tarikatta ve mânevî terakkîde feyz almak isteyen bir sâlikin mür‐ şidinin râbıta ve teslimiyetine olan itimadı, ilim öğrenmek isteyen bir öğrencinin hocasının şifâhî (sözlü) ifadelerine olan bağlılığından üs‐ tün olmalıdır. Râbıta ve teslimiyet bu derecede olunca sâlikin kal‐ binde zikrullah‐ı teâlâ bilâ‐icbâr velâ ihtiyar husûle gelir. Hâlık ile mahluk arasında ülfet ve muhabbet zuhur eder. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ن َ ﻦ َﻟ ُﻪ ﻋَﺎ ِﺑ ُﺪو ُﺤ ْ ﺻ ْﺒ َﻐ ًﺔ َو َﻧ ِ ﻦ اﻟّٰﻠ ِﻪ َ ﻦ ِﻣ ُﺴ َﺣ ْ ﻦ َا ْ ﺻ ْﺒ َﻐ َﺔ اﻟّٰﻠ ِﻪ َو َﻣ ِ “Allah’ın boyasıyla boyandık. Allah’tan daha güzel rengi kim verebilir? TARÎKAT‐I ALİYYE 53 Biz ancak O’na kulluk ederiz (deyin).” 77 Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem hazretlerinden feyz almak Cenâb‐ı Hakk’tan feyz almaktır. “Allah’ın boyası ile bo‐ yanın” âyeti kerîmesine uyarak ahlâk‐ı zemîmeden kurtulup Allah ve Rasûlü tarafından istenen ahlâka yani ahlâk‐ı hamîdeye sahip olan fenâ‐i tam ile fenâfirrasûl ve fenâ‐i tam ile fenâ fillah ve bekâ‐i tam ile bekâ‐billah şerefine vasıl olan mürşid‐i kâmile râbıta edilmesi aşağı‐ daki âyeti kerîmeyle müminlere emir ve ferman buyurulmuştur: ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ وَا ْﺑ َﺘﻐُﻮا ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ا ْﻟ َﻮﺳ۪ﻴَﻠ َﺔ َ ﻳَﺎَا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ن َ ﺳﺒ۪ﻴِﻠﻪ۪ َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﻔِﻠﺤُﻮ َ َوﺟَﺎ ِهﺪُوا ﻓ۪ﻰ “Ey iman edenler! Allah’tan korkun. O’na yaklaşmaya yol arayın ve yolunda cihad edin ki kurtuluşa eresiniz.” 78 Kendisine râbıta olunacak mürşidin tavır ve ahlâkı Rasûlullahın ahlâkına tâbi olmadıkça râbıtadan beklenen feyzin zuhuru imkânsız‐ dır. Râbıta eden sâlikin ise, şeyhinin peygamber ahlâkı ile ahlâklan‐ dığını, şeriat, sünnet ve tarîkat ölçüleriyle tahkîk eylemesi de mürid üzerine vâcibtir. Yoksa râbıta eden de ettiren de perişan olurlar. Râbıta edilecek şeyh‐i kâmilde bulunması gereken vasıflar vardır, bu vasıflar şunlardır: 1‐Ehl‐i mücâz 2‐Ehl‐i selâsil 3‐Ehl‐i ilim 4‐Ehl‐i hâl 5‐Ehl‐i istikâmet 77 78 Bakara Sûresi, Âyet 138 Mâide Sûresi, Âyet 35 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 54 6‐Ehl‐i infâk 7‐Ehl‐i safâ olmalıdır. Bu vasıfları taşımayan kişi eğer şeyhlik iddiasında bulunuyorsa şeriat ıstılahına göre hem dâl hem de mudîldir. Tasavvuf ıstılâhında ise, böylelerine lakıyt denir. İmâm‐ı Rabbânî (k.s) buyurmuştur ki: “Tarîkatımız sahâbe‐i ki‐ râm rıdvanullahi teâlâ aleyhim ecmâin hazerâtının tarîkidir. Bu tarîkde, şeyh‐i kâmilde marifet nuru tahakkuk ederse ifâzada hayyen ve meyyiten musâvîdir. Muhabbet tarîkiyle muhakkak ondan istifâde edilir. Rasûlullah efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem : “İşleriniz çık‐ maza girdiğinde ehl‐i kubûrdan manen yardım isteyin.”79 buyuruyor. Himmete nail olmak için mutlaka kabirin yanına gitmek şart de‐ ğildir, zaten bu herkes için her zaman mümkün de değildir. Bu se‐ bepten dolayı bulunduğu yerden Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in Medine‐i Münevvere’de bulunan ravza‐i mutahharasına veya herhangi bir evliyaullahın kabrine, ruhaniyyetine teveccüh ve râbıta yapan kişi muhakkak onlardan istifade ederler. Râbıtadan maksat muhabbet ve sevgidir. Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem bir hadiste: “Kişi ahirette sevdiği ile beraber haşr olunur.” 80 buyurur. 79 80 Hadis Alûsî, Ruhul Meâni,Aclûni, Keşf‐ül Hafa Hadis Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 55 KÂMİL MÜRŞİD VE ONA KARŞI GÖSTERİLECEK HÜRMET Kâmil insan olabilmek için birçok şartlar daha vardır. Bunlardan birincisi Kuran ve Sünnete ittiba etmek sonra kalp tasfiyesiyle nefis tezkiyesidir ve nihâyeti de hüsn‐i hulktur, yani güzel ahlâktır. Mari‐ fete ermek de ancak bunlarla mümkündür. Marifet ise, yüce sahibi ilâhlık sıfatlarıyla tanımak ve haklarını korumaktır. Allah’ın hakkı ile kulun hakkını birbirine karıştıran kimse marifet sahibi olamaz. Evli‐ yânın aksâ’l‐ gayesi şeriat‐ı garrâya uymak ve sünnete ittibâ etmektir. Ubudiyet ancak Cenâb‐ı Hakka karşı olur. Bizâtihî ibâdet edilmeye, yüceltilmeye, övülmeye ve sevilmeye sadece Cenâb‐ı Hakk layıktır. O’na ibâdet ve saygı için bir sebebin bulunması gerekmez. O bizleri cennetle tebşîr ve cehennemle inzâr etmeseydi bile, bize gereken, sa‐ mimiyet ve teslimiyetle O’na kulluk etmek, bütün varlığımızla O’nu sevmek ve ona yönelmek olurdu. Şeref ve izzetin tek kaynağı Allahu Teâlâ’dır. Cenâb‐ı Hakk bu meyanda şöyle buyuruyor: ل َوِﻟّٰﻠ ِﻪ ﻋ ﱡﺰ ِﻣ ْﻨﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ َذ ﱠ َ ﻦ ا ْﻟَﺎ ﺟﱠ َ ﺨ ِﺮ ْ ﺟ ْﻌﻨَﺎ ِاﻟَﻰ ا ْﻟ َﻤﺪ۪ﻳ َﻨ ِﺔ َﻟ ُﻴ َ ﻦ َر ْ ن َﻟ ِﺌ َ َﻳﻘُﻮﻟُﻮ ن َ ﻦ ﻟَﺎ َﻳ ْﻌَﻠﻤُﻮ َ ﻦ ا ْﻟ ُﻤﻨَﺎ ِﻓﻘ۪ﻴ ﻦ وَﻟ ِﻜ ﱠ َ ا ْﻟ ِﻌﺰﱠ ُة َوِﻟ َﺮﺳُﻮِﻟﻪ۪ َوِﻟ ْﻠ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ “Onlar: Andolsun, eğer Medine’ye dönersek, üstün olan, zayıf olanı oradan mutlaka çıkaracaktır, diyorlardı. Hâlbuki asıl üstünlük, ancak Al‐ lah’ın, Peygamberinin ve müminlerindir. Fakat münafıklar bunu bilmez‐ ler.” 81 Bu âyet‐i celîlede yüce Rabbimiz kendi izzetiyle peygamberinin ve müminlerin izzetini beraber zikrediyor. Şu halde Allah’ın Rasûlüne izzet vaciptir, Allah ve Rasûlünü sevenlere de izzet vâcip‐ 81 Münâfikûn Sûresi, Âyet 8 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 56 tir. Allah’ın aziz kıldığını hiç kimse zelîl edemez, zelîl ettiğini de hiç kimse azîz edemez. Bütün izzet, şeref, kıymet, nimet ve ikram O’nun elindedir. O kulları içinden dilediğini seçip peygamber yapar. Ona mucize ve melekleri ile yardım eder. Kendisini her türlü sıkıntılardan korur sa‐ dece peygamberlerde bulunan vasıflarla tenvir eder, insanlara Rasûl olarak gönderir ve “tâbi olun !” emrini verir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor : ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮﻧ۪ﻰ ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر َرﺣ۪ﻴ ٌﻢ َ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ وَاﻟّٰﻠ ُﻪ “(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esir‐ geyicidir.” 82 Bu âyet‐i celîleden anlaşıldığı gibi, peygambere tâbi olmak Allah (c.c)’na itaattır. O’na isyan eden, karşısında şanı yüce Allah’ı bulur. O’nu seveni Allah sever; üzenin hakkından da O gelir. Peygamberler şanı yüce Allah’ın en sevgili dostlarıdır. Hepsinin seyyidi Hz. Mu‐ hammed (a.s) efendimizdir. O, hürmetlerin en güzeline lâyıktır. Ya‐ pılabilecek her övgü onun için azdır. Şerefli şahsını kul vasfından çı‐ karıp ilâhlık vasfında görmek de insanı dalâlete düşürür. Ya Rasûlâllah Gubâr‐ı pâyına almam cihânı yâ Rasûlallah Değişmem muy’una heft asumanı yâ Rasûlallah Duyunca makdem‐i teşrîfin Âdem sulb‐i pâkinden Değişti habbeye bâğ‐ı cinânı yâ Rasûlallah 82 Âl‐i İmrân Sûresi, Âyet 31 TARÎKAT‐I ALİYYE 57 Bir veli kula velâyet makamını kullar değil, Allah verir. Veli, Al‐ lah tarafından soyu, malı ile değil îmanı, irfânı ve edebi ile sevilir. Allahu Teâlâ sevdiği kullarını diğer kullarına da sevdirir. Bu sevgi ona karşı hürmet ve edebi gerektirir. Allahu Teâlâ bir kulunu se‐ vince, onu göklerdeki meleklere ve yerdeki varlıklara sevdirir; gö‐ nüllerde ona karşı bir hürmet hissi yerleştirir. Bu ilâhî kanundur, de‐ ğişmez. Allah Azze ve Celle bu meyanda Kur’an‐ı Kerîmde: “İman edip de iyi davranışlarda bulunanlara gelince, onlar için çok merhametli olan Allah, (gönüllerde) bir sevgi yaratacaktır.”83 buyuruyor. Allah’ın Habibi sallallâhu aleyhi vesellemin şu müjdesini hatırla‐ talım: Ebu Hureyre (r.a) anlatıyor: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdu ki: “Allah bir kulu sevdi mi, Cebrâil (a.s)ʹa şöyle seslenir: “Ben falanca kişiyi seviyorum, sen de sev!” Bunun üzerine semâda aynı şekilde nida edilir. Sonra, arz ehli arasına onun sevgisi indirilir. Allah bir kula buğzetti mi, Cebrail (aleyhisselam)ʹe seslenir: Ben falancaya buğz ediyorum.” Bu şekilde semâda nida edilir. Sonra, yeryüzüne onun hakkında buğz indirilir.”84 O halde şeriata ve sünnete ittibası, istikameti, irşadı ve hizmeti ile Allah’ın dostu olan bir kâmil mürşide cümle alem hürmet ederken, biz hangi akılla ilgisiz kalacağız, onu hafife alacağız, ondaki ilâhî nûr ve sevgiden mahrum olacağız? Hele de bu kıymetli şahsiyetlere dil uzatmak, onları alaya almak, karalamak, düşmanlık yapmak vahim bir talihsizliktir. Herkes, kalbindeki iman ve takva kadar Allah’ın sevdiklerini sever, O’nun dinine hizmet eder, ilâhî emânetleri korur. Yüce Rabbimiz ölçüyü şöyle ortaya koyuyor: ب ِ ﻦ َﺗ ْﻘﻮَى ا ْﻟ ُﻘﻠُﻮ ْ ﺷﻌَﺎ ِﺋ َﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﻓِﺎ ﱠﻧﻬَﺎ ِﻣ َ ﻈ ْﻢ ﻦ ُﻳ َﻌ ﱢ ْ َو َﻣ 83 84 Meryem Sûresi, Âyet 96 Hadis Tirmîzî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 58 “…Her kim Allah’ın hükümlerine saygı gösterirse, şüphesiz bu, kalble‐ rin takvâsındandır.” 85 Tefsir‐i Taberî’de bu âyetin şu manaya geldiği belirtilir: “Mümin kullarım üzerine, bana ait olan her şeye hürmet, saygı ve usûlünce muamele etmek haktır ve vazifedir.”86 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz uyarıyor: “Evliyaullahı hafife alanın kendisi alçalır.”87 “Evliyaullaha hürmet et‐ meyen, küçüğümüze merhamet göstermeyen ve ulemamızın (kıymet ve edebini) bilmeyen bizden değildir.”88 Bazı kimseler, dini koruma niyetiyle takvasıyla meşhur velilere, özellikle de kâmil mürşidlere hürmet, tazim ve edepten kaçmakta ve aynı zamanda halkı da bundan sakındırmaktadırlar. Bu kimseler, bi‐ lerek veya bilmeyerek itikâdî tehlikeye maruz kalırlar. Hâlbuki te‐ reddüde ne gerek var? Bu ümmetin salihleri ve irşadla meşgul kâmil insanları, hiçbir zaman ilâhî sınırları ve edebi çiğnemediler ki onlara buğz edilsin. Kâmil velilere Allah için hürmet gösteren sâdık talipler de onları kulluk vasfından ve mükellefiyet bağından çıkarmadılar ki şirke ve zarara girsinler. Herkes herşeyini Kur’an ve Sünnete göre yaptıktan sonra sonuç rahmet ve cennettir. Günümüzde tasavvufun dışında olan ve ona taâssupla bakan bazı kimseler hürmetle ibadeti birbirine karıştırıyorlar. Bu kimseler müri‐ din mürşidine gösterdiği edep, hürmet, teslimiyet ve muhabbeti çok aşırı bularak mürşidi ve müridi şirke düşmekle itham ediyorlar. Hâl‐ buki onların şirkle suçladığı Allah dostları işin tâ başından şirk ve gösteriş gibi en tehlikeli günahlardan kaçınırlar, ama ne yazık ki bazı kimselerin haksız ithamlarından kurtulamazlar. Hac Sûresi, Âyet 32 Taberî, Camiu’l‐Beyan 87 Hadis Tirmizî 88 Hakim‐i Tirmizî 85 86 TARÎKAT‐I ALİYYE 59 İmâm‐ı Gazâlî hazretleri buyuruyorlar: Tasavvuf ve tarikatta ge‐ çirmiş olduğum seyr‐i sülûk esnasında hesaba sığmayacak kadar çok sırlar ve hikmetler gördüm. İstifade olunması için bir miktarını anla‐ tıyorum. Ben yakînen bilmiş oldum ki Allah Teâlânın yoluna Kur’an ve sünnetin gösterdiği İslâmı yaşamak için sülûk edenler hâssaten ehl‐i tarîk olanlardır. Ve onların sîretleri en güzel sîrettir. Yolları en doğru yoldur. Ahlâkları en güzel ahlâktır. Hatta ukalânın akılları, hükemânın hikmetleri ve ulemâdan şeriatın esrarına vâkıf olmuşların ilimleri cem edilse de tasavvuf ehlinin siret ve ahlâklarının yerine daha hayırlısı konulmuş olmaz. Zira zâhirlerinde ve bâtınlarında bütün hareketleri ve sekenatları tamamen Mirât‐ı Nübüvvet nurun‐ dan iktibas olunmaktadır. Hâlbuki bu âlemde Nübüvvet nurundan başka manen aydınlatacak bir nur mevcut değildir. İşte bunun için ehli tasavvuf sîret ve ahlâkın en güzeli ne ise ona sahip olmuş bulu‐ nurlar. Hakk ile bâtılı, nûr ile nârı birbirine karıştıranlar bilmelidir ki kâmil mürşidin müridinden, üstadın talebesinden, imâmın cemaa‐ tinden istediği edep, kendi adına ve nefsi hesabına değildir. Kâmil mürşid ve âlimler, talebelerini ilâhî terbiye ile edeplendirmek ve on‐ ları Cenâb‐ı Allah’ın indinde kabul görecek güzel bir kul haline ge‐ tirmek için gayret ederler. İmam Şa’rânî (k.s) der ki: “Mürid, mürşi‐ dine karşı âzâmî derecede edebe riâyet etmeli, huzurunda ve gıya‐ bında en küçük hürmetsizliği basit görmemelidir. Bu hali elde eden mürid, nihâyet Allah (c.c)’na ve Rasûlüne karşı edepli olma haline yükselir. Çünkü mürşid, mürid için manen yükselme sebebi, edep, mârifet ve irfan mektebidir.” Cihan imparatoru Yavuz Sultan Selim Han kendisini Rasûlullâh’ın hakîkatine eriştirecek bir mürşidi kâmilin önemini; Padişah‐ı âlem olmak bir kuru kavga imiş Bir veliye bende olmak cümleden a’lâ imiş diyerek Allah dostlarının ehemmiyetine dikkat çekmiştir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 60 Kâmil mürşid, âlim, ârif ve sâlihtir. Allah’ın dostu, peygamberi‐ mizin vârisidir. Rasûlullah efendimiz şöyle buyuruyor: “Âlimler enbiyânın vâ‐ risleridir.”89 Âlimden maksat ilmi ile amel eden muttakî velilerdir. Mürşid‐i kâmil terbiyemizle uğraşan mânevî bir babadır. O bütün vasıflarıyla hürmet ve saygıya layıktır. İçeri girince hürmet etmet, ziyâret edince elini öpmek, huzurunda edeple oturmak, devamlı yüzüne bakmak‐ tan sakınmak hürmetin zâhirî şeklidir. Fakat o da Allah’ın bir kulu‐ dur, ölçüsüz yüceltmek tehlikelidir, Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin şu uyarısı da pek çok tehlikenin önüne kes‐ mektedir: “Ey İnsanlar! Sözünüzü dikkatli söyleyin sakın şeytan sizi basit ve boş şeylere sevketmesin. Ben, Abdullah’ıın oğlu Muhammedim ve Allah’ın Rasûlüyüm. Vallahi, sizin beni Allah’ın yücelttiğinden daha yükseğe çıkarmanızı sevmem.”90 Bu uyarı, ümmetin önünde bulunan bütün imam ve mürşidlerin, cemaat ve müridlerin temel anlayışı olmalıdır. Herhangi bir mürid, önündeki mürşidi övme ve yüceltme adına esasen anlamadığı, biza‐ tihi tecrübe ve müşahede etmediği hâl ve makamları, yetki ve tasar‐ rufları ona ait göstermekle uğraşmamalıdır. Buna gerek yoktur. Bir şeyhin, Allahu Teâlâ gibi herşeyi bildiğini söylemek küfürdür. Onun bütün alemi elinde tuttuğunu iddia etmek haramdır. Mürşidi adına asılsız keşif ve kerametler anlatarak onu insanların nazarında yücel‐ teceğini sanmak, koyu bir cehalettir. İlmi, edebi, takvayı, taatı, hizmet ve cihadı hafife alıp, gördüğü rüyalarla şeyhini tanıtmaya, tasavvufu anlatmaya çalışmak yanlıştır, bu nurlu yola ihânettir. Görünen hal‐ 89 90 Hadis Buhari, Müslim Ahmed b. hanbel Müsned TARÎKAT‐I ALİYYE 61 lerden ve yaşanan fiillerden birşey anlamayıp rüyalarda hikmetler aramak, ferâset değil gaflettir. Asıl hürmet ve edep sadece mürşidin huzurunda değil, onun bulunmadığı yerlerde de muhafaza edilmeli‐ dir. Aşağıdaki hadîs‐i şerîf buna ne güzel bir delildir. Rasûlullah efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem abdest aldığında, ashâb‐ı kirâm Rasûlullah’ın abdest suyunu kapıp, yüzlerine ve vü‐ cutlarına sürüyorlardı. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem : “Niçin böyle yapıyorsunuz?” diye sordu. Dediler ki: “Bereketlenmek ve se‐ vap kazanmak için!” Bunun üzerine efendimiz: “Kim Allah ve Rasûlü’nün kendisini sevmesini istiyorsa konuştuğunda doğru söy‐ lesin, emânete ihânet etmesin ve komşusuna eziyet etmesin.”91 bu‐ yurdu. Demek ki müridin mürşidine olan saygı ve sevgisi, sırf şekilde kalan hareketlerle değil; kalbteki samimiyet, haldeki istikâmet, ve in‐ sanlara Allah için hizmetle isbat edilebilir. Allah dostlarını, yâni kamil mürşidleri seven ve her fırsatta sev‐ diğini söyleyen müridler, evliyaullaha ve bu yola yani tasavvufa ha‐ lel getirecek hal, söz ve davranışlardan, ifrat ve tefritten kaçınmalı‐ dırlar. Aksi takdirde bu kimseler haksız itham eden kadar haksız it‐ ham ettirmeye sebebiyet vermekten mes’ul olurlar. Hz. Peygamber’in irşad ve eğitim konusundaki vârisleri onun ilim, irfan ve ahlâkına vâris olan âlimlerdir. “Âlimler peygamberlerin vârisleridir.” hadis‐i şerifinde maddî verâsetten çok mânevî verâset söz konusu olmaktadır. Mânevî verâset maddî ve mâlî verâset gibi mîras bırakandan vârise kalan ve artık onun malı olan rûhî değerler, mânevî haller ve ahlâkî kemâllerdir. Hz. Peygamber’in tebliğ, dâvet ve irşad usûlünü temsil eden mâ‐ nevî yaşayışı “hâl” adıyla anılmıştır. “Hâl”in ise kâl yani sözle anla‐ 91 Hadis Heysemî, Kurtubî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 62 tılması mümkün değildir. Nitekim Hz. Peygamberin sözleri, fiilleri ve takrirleri dışında bir de hâlleri vardır. O’nun söz, fiil ve takrirleri hadis ve siyer kaynakları tarafından tespit edilip kayda geçirildiği halde hâlleri ancak çevresinde ve sohbetinde bulunan ashâbınca id‐ râk edilerek in’ikas yoluyla nesiller boyu yaşanarak devam edegelmiştir. Dinî ilimlerden “kıraat ilmi”’de uygulamalı bir ilimdir. Tecvid ve kıraat bilgileri her ne kadar kitaplarda yazılı ise de onların anlaşılıp uygulanması bir “fem‐i muhsîn” tabir edilen ehliyetli ağzın icrâ ve ifâ suretiyle tâlimine bağlıdır. Bu yüzden kıraat ilmi üstaddan öğre‐ nilir. “Hâl” ilmi olan tasavvuf da kitap müteâlâsıyla elde edilmez. Ancak bir mürşid‐i kâmilden öğrenilir. Onların rehberliğinde ve ya‐ nında bulunularak elde edilir. Tasavvufta işte bu mânâdaki üstadlar için mürşid veya daha özel anlamda şeyh kavramı kullanılır. Şeyh tasavvufta mânevî bir eğitim görmüş; irşad icâzet ve liyâka‐ tini hâiz Hz. Peygamber’e ulaşan bir silsileye sahip kişiler hakkında kullanılır. Şeyh kendisine intisap eden mürid ve sâliklerinin müşkillerine rehberlik edecek bir bilgiye sahip olmalıdır. Şeyh olacak kimse kemâl sıfatlarıyla muttasıf olmalı; dünya ve makam sevgisinden geçmeli, riyâzet ve mücâhedeyle farzların dışında, nâfile ibadetlerle nefsini tezkiye ve kalbini tasfiye etmeli ve Allah ve Rasûlünün ahlâkıyla ahlâklanmış olmalıdır. Ayrıca inkıtâya uğramadan Hz. Peygambere ulaşan bir silsileye sahip de bulunmalıdır. Şeyhler itidâli ihtiyar ve tavsiye ederler ve mâlâyani ile vakit geçirmezler. Yüzü nûrânî, sözü rabbânî ve sohbeti irfanî olan Allah dostlarıdır. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurur: “Evliyaullah, gördüğünüzde Allah’ı hatırladığınız kimselerdir.”92 Mensuplarının 92 Hadis Süyuti, ed‐Dürrül‐mensûr TARÎKAT‐I ALİYYE 63 dışında çağdaş ilim ve irfan ehli kişilerin de takdir ettiği kemâl sahibi insanlardır. KÂMİL MÜRŞİDİN ÂDÂBI Mürşidin riâyet etmesi lâzım gelen âdâblardandır ki, mütevâzı olmalıdır. Kendisine bağlanılmasını temin ve insanların gönüllerini celb için değil; ancak Allah rızası için konuşmalıdır. Nefsânî arzular‐ dan âzâmî derecede kaçınmalıdır. İrşada istekli kimseler, kendisine geldiğinde, bunun Allahu Teâlâ’dan bir imtihan olabileceğini dü‐ şünmelidir. Çünkü nefisler övülmeyi ve şöhreti sever. Hâlbuki ger‐ çek kurtuluş, şöhretten uzak bulunmaktadır. Kul, kendisine tecelli eden ilâhî yazgının farkına varıp, hâlindeki istikâmeti ve kararlılığı muhafaza edince, müridlerin irşad isteği ile kendisine gelmelerini ve onların terbiye edilip yetiştirilmelerini ilâhî bir işaret olarak anlar. Mürşidler bir babanın çocuğuna gösterdiği şefkat ve itina içinde, müridlere faydalı olacak dinî ve dünyevî nasihatlarda bulunur. Cenâb‐ı Hakkʹın irşad isteklisi olarak kendisine gönderdiği her mürid için Allah (c.c)’na sığınır ve Ona müracaat eder. İrşadıyla taliplerin Kur’an ve Sünnete yönelmesini Allahu Teâlâdan talep eder. Kalbini Cenâb‐ı Hakkʹa nâzır tutmaksızın ve sözünün taliplere hidâyet vesi‐ lesi olması hususunda Allah’tan yardım dilemeksizin, müridlerle tek kelime dahi konuşmaz. Kalbini Cenâb‐ı Hakkʹa yöneltip ve yalnız onun rızasını umarak irşada başlar. Tâlipleri irşad ederken dilin kalbe, kalbin de Cenâb‐ı Hakkʹa bağlı bulunması gerekir. Dil, kalbin tercümanı olduğu gibi müride karşı konuşurken mürşidin kalbi de Hakkʹın tercümanı olmalıdır. Mürşid müridlere nasihat ederken gönlünü Cenâb‐ı Hakkʹa karşı tutmalı, ilâhî huzûra dalmış vaziyette bulunmalı, kendisinde konuşma şeklinde tecelli edecek ilâhî vâridâ‐ tın, üzerindeki irşad ve terbiye emânetini yerine getirecek şekilde vukuunu beklemelidir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 64 Şeyh müridin her an değişebilen hâline dikkat etmeli, iman nûru‐ nun verdiği ferâset, ilim ve marifetinin gücüyle müridde meydana gelen vâridâtı anlamalı, onun kabiliyet ve istidatlarını kavramalıdır. Çünkü müridlerden bir kısmı, yalnızca ibadet ve zâhirî amellere düşkün olduğundan ebrar târiki ile irşada; bir kısmı da mukarrabîn tarîki ve kalbî hallerle irşad ve kurbiyete elverişli olur. Ebrar ve mukarrabîn tarîkinden her birinin kendine göre başlan‐ gıcı ve sonu vardır. İşte şeyh, her müridin kendi durumuna en uygun ve en faydalı yolu bilerek yönlendirmelidir. Her doktor kendisine mürâcaat eden hastaların dertlerini nasıl anlarsa, hâzik bir tabib olan mürşid‐i kamillerde tâliplerin mânevi durumlarını anlar, huzuruna gelen taliplere durumlarına ve hâllerine en uygun manevi tedâvi usûlünü anlatır. Şeyhlerin ahlâkı Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem‘in sû‐ ret ve sîretine en güzel bir şekilde iktidâ ve ittibâ ile tezyin edilmiştir. İşte onlar, efendimizin her konuda emir, mendup, münker ve vâcib şeklinde tecelli eden sünnetini ihyâ eden kimselerdir. Mürşidin, ken‐ disinden irşadlarını isteyen taliplere güzel davranması da şeyhliğin edeplerinden biridir. Şeyhlerin edeplerinden biri de müridlerine rıfk ve mülâyemetle muamele etmektir. Meşayıhtan biri “Bir derviş gördüğünde ona ilimle değil, rıfk ve hilimle yaklaş, çünkü rıfk kişiyi yaklaştırır, ilimse uzaklaştırır.” buyurmuş. Şeyh bu sözdeki inceliği ferâset nuruyla anlar ve müridine rıfk ile yaklaşırsa, doğacak sevginin bereketiyle onu yavaş yavaş ilimle yetiştirmeye çalışır, sonra da öğrettikleri ile amel etmesini telkin eder. Şeyh ile mürid arasında ki mânevi muhabbetin temel şartı sevgi‐ dir. Mürid mürşidine ne kadar gönülden bağlanırsa o kadar istifâde eder. Nitekim Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem ’in ashâbın‐ dan kendisini öz nefislerinden daha çok sevmelerini istemesi bu gaye TARÎKAT‐I ALİYYE 65 içindir. Yoksa Hz. Peygamberin böyle bir muhabbete ihtiyacı olma‐ dığı kesindi. Ama sahâbeler onu canlarından çok sevdikçe ona daha çok benzeme ve onun uğrunda fedâ‐i cân etme yoluna gireceklerdi. Bu yolun salikleri ancak Kur’an ve Sünnete ittibâ etmekle hidâ‐ yete ererler, feyz‐i felah bulup feyz‐yâb olurlar. Tevfik ve hidâyet Allah’tandır. SÂDIK MÜRİDİN VASIFLARI Evliyâullah hazerâtı sâdık mürîdi şöyle anlatır: Mürid muktedî ve murad muktedâdır. Biri seven diğeri sevilendir. Mürid, irade eden ve tâbi olandır. Sâlike muktedî denebilmesi için bâsîret gözünün hidâyet nuruyla görmesi, kendi noksanlarını bilmesi şarttır. Hakkʹa kurbiyyet hâsıl olmadan teselli bulmaması lâzımdır. Hangi bir kimse müridlikten dem vurur, iki cihanda da Allah’tan gayri muradı bulu‐ nur ise Hakkʹa vasıl olamayacağı gibi, müridlik vasfı onun üzerinde emânet gibidir. Murâd’a muktedâ denilmesinin sebebi ise şudur: Onun hâkimi‐ yeti mürid üzerinde öylesine tahakkuk etmiştir ki bütün noksanlarını tamamlamadan onu bırakmayacaktır. İstidatlarını kemâline erdirmek için terbiye ve irşad usûllerini tatbik edip onu ıslâh‐ı nefs edecektir. Mürid bütün edeplere riâyet eden, verdiği sözleri yerine getiren, elindekine kanaat edip râzı olan, nimete şükreden, belâya sabreden, kader ve kazâya rızâ gösteren sıkıntılı ve serbest halinde Rabbine hamdeden, gizli ve açık her hâlinde ihlâsını muhâfaza eden sâliktir. Mürid yalnız Allaha kul olur, ancak ondan yardım diler. nefsâni arzu ve istekler, adetler onu yolundan döndüremez. Sözü zikir ve hikmet, sükûtu tefekkür ve ibrettir. Fiili sözünden ileridir. Ameli il‐ mini tasdîk eder. Şiârı huşû ve vakardır, ahlâkı tevâzû kalbi münke‐ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 66 sirdir. Daima Hakkʹa uyar ve her şey de hakkı üstün tutar, bâtılı red‐ deder. İyi insanları sever onlarla dost olur. Onunla arkadaş olmak hayırlıdır. İnsanlara yardımı çok, başkalarına yükü azdır, rahatsız ve tedirgin edici olmaktan uzaktır. İtimat eder ve kendisine de itimat edilir. Yalan söylemez, kimseyi hor ve hakir görmez, hıyânet etmez. Cimri de değildir müsrif de; vasattan ayrılmaz. İşte Kur’an’dan delili: ﻚ َﻗﻮَاﻣًﺎ َ ﻦ ذِٰﻟ َ ن َﺑ ْﻴ َ ﺴ ِﺮﻓُﻮا َوَﻟ ْﻢ َﻳ ْﻘ ُﺘﺮُوا َوآَﺎ ْ ﻦ ِاذَا َا ْﻧ َﻔﻘُﻮا َﻟ ْﻢ ُﻳ َ وَاﱠﻟﺬ۪ﻳ “(O kullar), harcadıklarında ne israf ne de cimrilik ederler; ikisi arasında orta bir yol tutarlar.” 93 Sâdık mürid kendine lâzım olan vazifeleri yapar. Elindeki bir şeyi ihtiyaç sahibinden kıskanmaz. İçi temiz, niyeti güzel, çevresine say‐ gılı ve edepli, himmeti kendisini Rabbine yaklaştıracak derecede yüksek, nefsi dünyadan yüz çevirmiş, hatasına ısrar etmez, vefâkar, fütüvvet sahibi, insaflı dürüst ve istikâmet üzeredir. Verilince şükreder, verilmeyince sabreder. Zulmederse helallik diler, tevbe ve istiğfar eder; zulme uğrarsa affeder ve bağışlar. Cenâb’ı Hakk şöyle buyurur: ﻃ َﺒ ُﻬ ُﻢ َ ض َه ْﻮﻧًﺎ َوِاذَا ﺧَﺎ ِ ﻋﻠٰﻰ ا ْﻟَﺎ ْر َ ن َ ﻦ َﻳ ْﻤﺸُﻮ َ ﻦ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ِ ٰﺣﻤ ْ ﻋﺒَﺎ ُد اﻟ ﱠﺮ ِ َو ﺳﻠَﺎﻣًﺎ َ ن ﻗَﺎﻟُﻮا َ ا ْﻟﺠَﺎ ِهﻠُﻮ “Rahmânʹın (has) kulları onlardır ki, yeryüzünde tevâzu ile yürürler ve kendini bilmez kimseler onlara laf attığında (incitmeksizin) ʺSelâm!ʺ derler (geçerler).” 94 93 94 Furkan Sûresi, Âyet 67 Furkan Sûresi, Âyet 63 TARÎKAT‐I ALİYYE 67 Sâlik bir köşede gizli kalmayı sever, şöhretten ve gösterişten hoş‐ lanmaz, kendini ilgilendirmeyen konulardan dilini, elini, gözünü, gönlünü muhafaza eder; sâlikin Rabbine karşı vâki olan hatalarından kalbi daima mahsun ve müteessirdir. Dinde tâvizkâr değildir. Allahʹı gazablandırma karşılığında kul‐ ları memnun etme derdine düşmez. Uzleti sever. Sâdık müridi daima bir hayır işlerken görürsün. Yahut bildiği bir şeyi öğretmekle meş‐ guldür. Ondan iyilik beklenir kötülük beklenmez, kendine ezâ ve cefâ edeni hoş görür, affeder. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurur: ﺎﺟ ِﻨﻴ َ ﻃﺒًﺎ َ ﻚ ُر ِ ﻋَﻠ ْﻴ َ ﻂ ْ ﺨَﻠ ِﺔ ُﺗﺴَﺎ ِﻗ ْ ع اﻟ ﱠﻨ ِ ﺠ ْﺬ ِ ﻚ ِﺑ ِ َو ُهﺰّٰى ِاَﻟ ْﻴ ʺHurma dalını kendine doğru silkele ki, üzerine taze, olgun hurma dö‐ külsün.ʺ95 İbni Ömer radiyallahu anhümâdan rivâyetle Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz: “Müminin hâli hurmaya benzer ondan ne alırsan sana fayda ve‐ rir”96 buyurur. Mürid hurma ağacı gibidir. Onu taşlayanın üzerine taş değil, hurma düşürür. Toprak gibi mütevâzidir. Edepli, hayâlı ve hüsnü’l‐ hulk sahibidir, ondan güzellikler zuhur eder. İçindeki imanın nûru nâsiyesinden okunur. Herkes ondan istifâde eder. Bütün azim ve himmeti Rasûlullah efendimize tâbi olup Allahʹa kul olmaktır. Bütün gayreti ve arzusu Rabbimizin rızâsını kazanmaktır. Sâdık mürid daima Rabbinin emrine mûti, mahlûkatına da merhametlidir. 95 96 Meryem Suresi, Âyet 25 Hadis, El mu’cemul kebîr ‐ Taberânî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 68 Nebiyy‐i muhterem sallallâhu aleyhi vesellem buyurdu ki: “Müs‐ lüman elinden ve dilinden, müslümanların selâmette kaldığı kimse‐ dir. Muhâcir de Allâhʹın nehyettiğini terkedendir.” 97 KALBİN AHVÂLİ Evliyaullah hazerâtı, kalp beş kısımdır buyurmuştur: Diri kalp, Uyanık kalp, Gafil kalp, Hasta kalp, Ölü kalp. İnsanın kalbî hallerini izah etmeden onun amelleri üzerinde biraz durmak gerekir. İnsanın amelleri, şer’î emirler veya yasaklardan birine tesadüf eder. Şer’î emirler: Zâhirî ve bâtınî emirler olmak üzere iki kısımdır. Zâhirî emirler; namaz, zekat, hac ve oruç gibi. Bâtınî (Kalbî) emirler; Allah’a, meleklere, kitaplarına ve peygam‐ berlerine inanmak... İhlâs, rıza, istikâmet, huşû ve tevekkül gibi. Şer’î yasaklar: Zâhirî ve bâtınî yasaklar olmak üzere şer’î yasak‐ larda iki kısımdır. 97 Hadis Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 69 Zâhirî yasaklar; haksız yere cana kıymak, zinâ etmek, içki içmek ve başkasına ait malı gasbetmek gibi. Bâtınî (Kalbî) yasaklar ise; küfür, kibir, nifak, riyâ, gurur, kin ve haset gibi. Kalp, amellerin esâsı ve çıkış yeridir. Kalbin amelleri zâhirî amel‐ lerin başlangıcıdır. Kalbin ifsâdı, zâhirî amelleri de bozar. Amellerin hepsi önemlidir. Fakat Allah indinde kalbî ameller bedenle ilgili amellerden daha önemlidir. İnsanın kalbine melekûtî vâridat ve hâller zuhûr eder, akıl bunları vasf edemez. Kalbin yeri gönül ise de kalp gönlün ayıp ve noksanın‐ dan berîdir. Kalbin örtüsü nâsûtî ise de kendisi lâhutîdir. Kalbin ha‐ yatı rûh‐i izâfîdir. Onun dört direği vardır: Tevekkül, tefvîz, sabır ve rızâdır. Kalbin kapıları da dörttür: İlim, zikir, hilim ve üns’dür. Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur: ﻦ َ ن ِﻣ ﺴ َﻮ ًة َوِا ﱠ ْ ﺷ ﱡﺪ َﻗ َ ﺤﺠَﺎ َر ِة َا ْو َا ِ ﻰ آَﺎ ْﻟ َ ﻚ َﻓ ِﻬ َ ﻦ َﺑ ْﻌ ِﺪ ذِٰﻟ ْ ﺖ ُﻗﻠُﻮ ُﺑ ُﻜ ْﻢ ِﻣ ْ ﺴ َ ُﺛﻢﱠ َﻗ ج ِﻣ ْﻨ ُﻪ ُ ﺨ ُﺮ ْ ﻖ َﻓ َﻴ ُ ن ِﻣ ْﻨﻬَﺎ َﻟﻤَﺎ َﻳﺸﱠﻘﱠ ﺠ ُﺮ ِﻣ ْﻨ ُﻪ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر َوِا ﱠ ﺤﺠَﺎ َر ِة َﻟﻤَﺎ َﻳ َﺘ َﻔ ﱠ ِ ا ْﻟ ﻋﻤﱠﺎ َ ﻞ ٍ ﺸ َﻴ ِﺔ اﻟّٰﻠ ِﻪ َوﻣَﺎ اﻟّٰﻠ ُﻪ ِﺑﻐَﺎ ِﻓ ْﺧ َ ﻦ ْ ﻂ ِﻣ ُ ن ِﻣ ْﻨﻬَﺎ َﻟﻤَﺎ َﻳ ْﻬ ِﺒ ا ْﻟﻤَﺎ ُء َوِا ﱠ ن َ َﺗ ْﻌ َﻤﻠُﻮ “(Ne var ki) bunlardan sonra yine kalpleriniz katılaştı. Artık kalpleriniz taş gibi yahut daha da katıdır. Çünkü taşlardan öylesi var ki, içinden ır‐ maklar kaynar. Öylesi de var ki, yarılır da ondan su fışkırır. Taşlardan bir kısmı da Allah korkusuyla yukarıdan aşağı yuvarlanır. Allah yapmakta ol‐ duklarınızdan gafil değildir.” 98 Bunun için Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem sahabenin kalp‐ lerinin ıslahına önem verir; onları Allahʹa yöneltirdi. Muhakkak ki in‐ sanın güzel ahlâklı ve edepli olmasının, kalbinin nurlanmasına bağlı 98 Bakara Sûresi, Âyet 74 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 70 olduğunu bildirir, gizli olan kalbî hastalıkların şifâsı üzerinde durur ve onlara bu meselenin önem ve ehemmiyetini anlatırdı. Peygamber efendimiz buyuruyor: ”Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o salâh kesbederse cesedin tamamı salâh kesbeder, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur. Âgâh olun bu et parçası kalptir.”99 Allahu Teâlâ ve tekaddes hazretleri ﺼ َﺮ وَا ْﻟ ُﻔﺆَا َد َ ﺴ ْﻤ َﻊ وَا ْﻟ َﺒ ن اﻟ ﱠ ﻋ ْﻠ ٌﻢ ِا ﱠ ِ ﻚ ﺑِﻪ َ ﺲ َﻟ َ ﻒ ﻣَﺎَﻟ ْﻴ ُ َوﻟَﺎ َﺗ ْﻘ ﺴ ُﺆﻟًﺎ ْ ﻋ ْﻨ ُﻪ َﻣ َ ن َ ﻚ آَﺎ َ ُآﻞﱡ اُوﻟٰ ِﺌ “Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur” 100 buyurur. İnsanların hayra veya şerre yönelmesinde aklın ve duyu organla‐ rının kalpte gönderdiği havâtırların önemi büyüktür. Havâtır kalbe gelen fikirler demektir. Hayır veya şerden, kişinin dışarıdan duyduğu sesler, gördüğü sûretler, kalbte bir iz bırakır. Evliyâullah hazerâtı bu hakîkate göz ve kulak kalbin casusudur diye işâret ederler. Kalp devamlı gelen havâtırları terennüm eder. Kalbe aktarılan havâtır rağbeti yönlendirir. Rağbet bir şeyi çok iş‐ tiyakla istemektir. Rağbet azmi doğurur. Azim; bir iş hakkında kat’i karar vermektir. Azim de niyetle neticelenir. Niyet ise, kalbin yap‐ mak maksadıyla bir işe yönelmesidir. Hayra yapılan niyet bir nûr‐ dur, şerre yapılan niyet ise fısku fucûrdur. 99 Hadisi Buhârî ve Müslim İsrâ Sûresi, Âyet 36 100 TARÎKAT‐I ALİYYE 71 İhlâsın aslı da niyettir. Hakîkati o niyeti temizlemektir, kemâli ise sıdktır. Niyeti temizlemekten maksat, şeytanın vesvese, teşviş ve iğvâsından, nefsin varta ve desiselerinden kalbi zikrullahla tasfiye ederek korumaktır. İhlas Allahu Teâlâ’nın bir sırrıdır. Onu sevdiği ve seçtiği kulların kalbine koyar. Allahu Teâlâ ve Tekaddes hazretleri iblise: ﻚ َوآ۪ﻴﻠًﺎ َ ن َو َآﻔٰﻰ ِﺑ َﺮﱢﺑ ٌ ﺳ ْﻠﻄَﺎ ُ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َ ﻚ َ ﺲ َﻟ َ ﻋﺒَﺎد۪ى َﻟ ْﻴ ِ ن ِا ﱠ Muhakkak ki, benim (ihlâslı) kullarım üzerinde senin hiçbir hükmün yoktur. (Onları) koruyucu olarak Rabbin yeter.101buyurur. İblis de ihlâslı kulları azdıramayacağını şöyle itiraf eder: ⎯ ﻦ َ ﺟ َﻤﻌ۪ﻴ ْ ﻏ ِﻮ َﻳ ﱠﻨ ُﻬ ْﻢ َا ْ ض َوَﻟُﺎ ِ ﻦ َﻟ ُﻬ ْﻢ ﻓِﻰ ا ْﻟَﺎ ْر َﻟُﺎ َز ﱢﻳ َﻨ ﱠ ﻦ َ ﺨَﻠﺼ۪ﻴ ْ ك ِﻣ ْﻨ ُﻬ ُﻢ ا ْﻟ ُﻤ َ ﻋﺒَﺎ َد ِ ِاﻟﱠﺎ ...yeryüzünde onlara (günahları) süsleyeceğim ve onların hepsini mut‐ laka azdıracağım! Ancak onlardan ihlâslı kulların müstesna102 Şeyh‐i ârifân Mahmud Sâmi hazretleri şöyle buyurur: Şeytan‐ı aleyhi laane’nin vesvesesi bir anda kalbe uğrar geçer. Amma nefsin desisesi musırran ısrar eder, sahibini o günâha sürükleyene kadar ne‐ fis vazgeçmez. Nefsin hile ve desiseyi kalbe aktarmadaki hüneri şeytandan yetmiş misli daha eşeddir. Yegâne kurtuluş seyyidül istiğ‐ far ve zikrullahla nefsin tezkiye edilmesidir. 101 102 İsrâ Sûresi Âyet 65 Hicr Sûresi Âyet 39‐40 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 72 Kalbin nurlanmasında veya kararmasında kalbe göz ve kulak yoluyla gelen havâtırın etkisi çoktur fakat kalbin hangi halde bulun‐ duğunun, aklın neyle meşgul olduğunun önemi de büyüktür. Zikrullahla itminâna ermiş bir kalbin dış ve iç düşmanın etkisiyle nu‐ runun sönmesi biiznillah mümkün değildir. Fakat aklını fâni âlemin cüzlerine dağıtmış; aklı maaş olan kişinin, nifak ve günâha dalarak zaten hasta olmuş kalbinin, şeytanın veya nefsin azıcık bir etkisiyle vartaya düşmesi mümkündür. İbn‐i Abbas (r.ah) anlatıyor: ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Şeytan âdemoğlunun kalbinin üzerinde tü‐ nemiş vaziyette bekler. Allahʹı zikredince kaçar, gaflette ise vesvese verir.”103 Mürşid‐i kâmil olan seçilmiş velilerde ise ruh cesedin sultanı, akıl ruhun veziri, kalp de onun müftüsüdür. Allahʹın izniyle şeytan teşviş ve iğvasıyla, nefis varta ve desiseleriyle mürşid‐i kâmile zarar vere‐ mez. Çünkü nefs‐i sâfiye sâhibi hazretlerin kalbleri her an temkin ve huzur halindedir. Biliniz ki ârif kulun kalbinin nûru îman, seması mârifet, güneşi şevk, ayı muhabbet, yağmuru merhamet, meyvesi ahlâk‐ı hamîde, sa‐ rayları himmettir. O halde mahlûkatın mükerremi mârifet ehlinin kalbidir; feyyâz‐ı feyz‐i Yezdandır. Her iki cihanın geçididir. Can âleminin gülistânıdır. İlim ve irfan hazinesidir. Lütf u ihsan denizi‐ dir. Hazreti Rahman’ın evidir. Bunun delili şu âyet‐i kerîmedir. Allah (c.c) buyuruyor: ﻚ ُﻣ ْﻘ َﺘ ِﺪ ٍر ٍ ﻋ ْﻨ َﺪ َﻣﻠ۪ﻴ ِ ق ٍ ﺻ ْﺪ ِ ﻓ۪ﻰ َﻣ ْﻘ َﻌ ِﺪ 103 Hadisi Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 73 “(Onlar) Kudretine nihâyet olmayan Allah’ın sadâkat meclisinde, hu‐ zûru kibriyâsındadırlar”. 104 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Muhakkak Allahu Teâlâ cesetlerinize ve suretlerinize bakmaz, ancak kalplerinize ve amelleri‐ nize nazar eder.”105 buyurur. Allahu Teâlâ Kur’an‐ı Kerîm’de: ك َ ﺻ ْﺪ َر َ ﻚ َ ح َﻟ ْ ﺸ َﺮ ْ َاَﻟ ْﻢ َﻧ “Biz senin göğsünü açıp genişletmedik mi?” 106 buyurur. Cenâb‐ı Hakk’ın tecellîsi müminlerin sadrınadır. Kalp de nazargâh‐ı ilâhîdir. Zâhirî amellerin çıkış yeri olan kalp itminana erince mümin isti‐ kâmetten ayrılmaz. Kalbin ıslâhı Cenâb‐ı Allah’ın bizi sakındırdığı kötü amellerin terkiyle mümkündür. Kalp ıslâh olursa o zaman hayat bulur, selîm olur, kemâle erer. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﺳﻠ۪ﻴ ٍﻢ َ ﺐ ٍ ﻦ َاﺗَﻰ اﻟّٰﻠ َﻪ ِﺑ َﻘ ْﻠ ْ ن ⎯ ِاﻟﱠﺎ َﻣ َ ل َوﻟَﺎ َﺑﻨُﻮ ٌ َﻳ ْﻮ َم َﻟﺎ َﻳ ْﻨ َﻔ ُﻊ ﻣَﺎ “O gün, ne mal fayda verir ne de evlât. Ancak Allah’a selîmü’l kalp ile gelenler müstesna.” 107 Selîmü’l‐kalbin üç alâmeti vardır: Kamer Sûresi, Âyet 55 Hadisi Buhârî ve Müslim 106 İnşirah Sûresi, Âyet 107 Şuarâ Sûresi, Âyet 88‐89 104 105 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 74 1‐ İnsan, hayvan, canlı, cansız cümle mahlûkat ve eşyaya karşı şefkat ve merhamet üzere bulunup, kimseyi incitmemeyi ve kimse‐ den incinmemeyi şiâr edinmek. 2‐ Dünyalık ele girdiği zaman sevinmemek, elden çıktığı zaman da yerinmemek. 3‐ Yapılan ibâdet, taât ve duâdan karşılık beklememek. Dünyada muvakkat mevkuf makamında ubûdiyet zinciri boynumuzda günü‐ müzü beklemekteyiz. Çünkü biz kuluz. Nasıl ki köle efendisinden bir şey isteyemezse, bizim de Cenâb‐ı Hakk’tan bir şey istemeye hakk‐ı sarîhimiz yoktur. Her şey O’nun fazlu keremi, lütfu ihsânındandır. Her iş ve sözünde doğru ve dürüst olup, emrolunduğu gibi istikâmet üzere bulunmak. Göründüğün gibi olmak ve olduğun gibi de gö‐ rünmektir. Bu edebî hasletleri kendisi için şiâr ve ihtiyat haline getirirse ol kimse için yolda kalmak ihtimâli yoktur. Ve bir kimsede bunlar bu‐ lunmadığı müddetçe de derece‐i ulyâya terakkînin imkân ve ihtimali de yoktur. Rasûlullah efendimiz buyuruyor: Ebu Hureyre (r.a)’dan rivâyet olunduğuna göre, Nebî sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuşlardır: “Îman yetmiş küsûr şûbedir. En üstün derecesi lâilâhe illallah demek; en aşağı derecesi yoldan ezâ verecek şeyleri temizlemektir. Hayâ da imandan bir şûbedir.”108 İmanın kemâle ermesi, nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesiyledir. İn‐ sanın amelleri çok olsa bile nefis tezkiye edilmezse muhakkak gizli hastalıklar amelleri ifsat eder. 108 Hadis Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 75 Kalbin mezmûm sıfatları kulun Allahʹtan uzak olmasına ve ebedî olan cenneti kaybetmesine sebep olur. Rasûl‐i Zîşân sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz “Kalbinde zerre miktarı kibir olan cennete gire‐ mez” buyurmuştur. 109 İnsanın ahirette selâmete ermesi ancak kalbinin bu hastalıklar‐ dan sâlim olmasıyla mümkündür. Müminin nefsinin bazı ayıpları gizli olur ve kalbinin illetleri ona önemsiz gelir. Kişi hevâ ve hevesine tâbi olursa, nefsini bilemez ve kendisinin kâmil ve olgun olduğunu zanneder. Bu kalbî sıkıntıdan kurtulmanın yegâne çâresi Kur’an ve Sünnete tâbi olan hâzik bir mürşid‐i kâmile intisâp etmektir. Tasavvuf kalbin hastalıklardan temizlenmesinin keyfiyetini bildi‐ ren manevî bir ilimdir. Nefs‐i emmârenin kibir, riyâ, gadap, haset, cimrilik, mal sevgisi, hubb‐ı riyâset gibi yedi mezmûm sıfatı vardır. Allah (c.c) şöyle buyuruyor: ﺟ ْﺰ ٌء َﻣ ْﻘﺴُﻮ ٌم ُ ب ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ ٍ ب ِﻟ ُﻜﻞﱢ ﺑَﺎ ٍ ﺳ ْﺒ َﻌ ُﺔ َا ْﺑﻮَا َ َﻟﻬَﺎ “Cehennemin yedi kapısı vardır. Onlardan her kapı için birer gurup ay‐ rılmıştır.”110 Yine Cenâb‐ı Hak: “Onlara, içinde ebedî kalacağınız cehennemin kapılarından girin; kibirlenenlerin yeri ne kötüdür denilir. ”111 buyurmaktadır. Hadis Müslim Hicr Sûresi Âyet 44 111 Zümer Sûresi Âyet 72 109 110 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 76 Kim nefsini bu yedi kötü sıfattan temizlerse cehennemin yedi ka‐ pısı ona kapanır ve cennete girer. Mücrimler ise, günahlarının duru‐ muna göre ayrı ayrı kapılardan ateşe gireceklerdir. Bu tabakalardan ilki olan cehennem, günahkâr müminler ve mümineler içindir; orada müminler cezaları nisbetinde azab gördükten sonra Allahʹın lutfu ile çıkarılıp cennete girerler. İkinci tabaka hıristiyanların ceza yeridir ve ismi lezâ’dır. Yahudilerin azap yeri ise, hutame’dir. Saîr ise, sâbîilerin mekânıdır. Sekar ateşperestlerin, cahîm putperestlerin ve cehenne‐ min Hâviye ise münâfıkların içinde ebedî kalacakları azab yeridir. Bu zümre Kur’ân’ın tâbiriyle esfel‐i sâfilîn diye târif edilen zümredir. Esfel‐i sâfilîn, cehennemin en aşağı tabakasındakiler demektir. Mahlûkâta nazaran her cihetten güzel ve üstün olarak yaratılan insan, akıl nîmetiyle de donatılmıştır. Ne zaman ki ruh cesedin sul‐ tânı akıl da rûhun vezîri olursa, insan yaratılış gâyesine hizmet eder. Fakat Allah ve rasûlünün rızâsı dışında kullanılan nîmetler insanı hayvanlar seviyesine; hatta daha da aşağıya düşürür. Bunun delîli şu âyetlerdir: ن ِﺑﻬَﺎ َ ب ﻟَﺎ َﻳ ْﻔ َﻘﻬُﻮ ٌ ﺲ َﻟ ُﻬ ْﻢ ُﻗﻠُﻮ ِ ﻦ وَا ْﻟِﺎ ْﻧ ﺠﱢ ِ ﻦ ا ْﻟ َ ﺠ َﻬ ﱠﻨ َﻢ َآﺜ۪ﻴﺮًا ِﻣ َ َوَﻟ َﻘ ْﺪ َذ َر ْاﻧَﺎ ِﻟ ﻚ َ ن ِﺑﻬَﺎ اُوﻟٰ ِﺌ َ ﺴ َﻤﻌُﻮ ْ ن ﻟَﺎ َﻳ ٌ ن ِﺑﻬَﺎ َوَﻟ ُﻬ ْﻢ اذَا َ ﺼﺮُو ِ ﻦ ﻟَﺎ ُﻳ ْﺒ ٌ ﻋ ُﻴ ْ َوَﻟ ُﻬ ْﻢ َا ن َ ﻚ ُه ُﻢ ا ْﻟﻐَﺎ ِﻓﻠُﻮ َ ﻞ اُوﻟٰ ِﺌ ﺿﱡ َ ﻞ ُه ْﻢ َا ْ آَﺎ ْﻟَﺎ ْﻧﻌَﺎ ِم َﺑ “Yemin olsun, biz cinler ve insanlardan birçoğunu cehennem için yarat‐ tık. Onların kalpleri vardır, anlamazlar; gözleri vardır, görmezler; kulakları vardır, işitmezler. İşte onlar hayvanlar gibidir; hatta daha da aşağıdırlar. İşte asıl gâfiller onlardır.”112 ﻦ َ ﻞ ﺳَﺎﻓِﻠﻴ َ ﺳ َﻔ ْ ﻦ َﺗﻘْﻮﻳ ٍﻢ ⎯ ُﺛﻢﱠ َر َد ْدﻧَﺎ ُﻩ َا ِﺴ َﺣ ْ ن ﻓﻰ َا َ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ َ َﻟ َﻘ ْﺪ “Biz insanı en güzel biçimde yarattık. Sonra da çevirdik aşağıların aşa‐ ğısına attık.”113 112 113 A’raf Sûresi, Âyet 179 Tîn Sûresi, Âyet 4‐5 TARÎKAT‐I ALİYYE 77 Hazreti Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: ʺRasulullah sallallâhu aleyhi vesellemʹden insanları en çok cehenneme götüren şeyin ne olduğu soruldu: ʺAğız ve ferc!ʺ buyurdular. En ziyâde neyin insanları cennete soktuğundan sordular: ʺAllahʹa takva ve güzel ah‐ lâk!ʺ buyurdular.ʺ 114 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem bu hadislerinde, insanların hidayet ve felâhına, dalâlet ve helâkına en ziyâde müessir olan se‐ bepleri açıklamaktadır. Cevamiʹuʹl‐kelîm olan efendimiz bu mühim meseleleri herkesin anlayacağı ve kabul edeceği bir güzellikte açıklı‐ yor. Şimdi cezâya çarptırılan kimselerin dilinden niçin ateş ehli ol‐ duklarını beyan eden şu âyete bakalım: ﺴﻌ۪ﻴ ِﺮ ب اﻟ ﱠ ِ ﺻﺤَﺎ ْ ﻞ ﻣَﺎ ُآﻨﱠﺎ ﻓ۪ﻰ َا ُ ﺴ َﻤ ُﻊ َا ْو َﻧ ْﻌ ِﻘ ْ وَﻗَﺎﻟُﻮا َﻟ ْﻮ ُآﻨﱠﺎ َﻧ “Ve: Şâyet kulak vermiş veya aklımızı kullanmış olsaydık, (şimdi) şu alevlerin mahkûmları arasında olmazdık! derler.”115 Takva sahibi olmak; Allahʹın emrettiklerini yapmak, nehyet‐tikle‐ rini terketmektir. Haramların en şiddetlisi ise, küfür ve şirktir. Emir‐ lerin en önemlisi farzlardır. Farzları yerine getirmenin başlan‐gıcı, kelime‐i şehâdeti ikrar ve tasdikdir. Allahʹa takva, kulun bütün emirleri ihlâsla yapması ve yasaklardan âzamî derecede sakınması‐ dır. Güzel ahlâk; güler yüzlü olmak, insanlardan gelen eziyete ta‐ hammül etmek ve gadaplanmamak diye tarif edilir. ʺGüzel ahlakın en aşağı mertebesi insanlara ezayı terketmektir, en yüce mertebesi de kendisine kötülük yapanlara iyilik yapmaktır. İşte bu iki haslet cen‐ 114 115 Hadis Tirmizî Mülk Sûresi, Âyet 10 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 78 nete girmeyi gerektirir. İki dudak ve iki bacak arasına sahip olama‐ yanlar ise dünyada helak olur ahirettede cehenneme girerler. Tasavvuf nefsin ayıbını ve tedavinin keyfiyetini gösterir. Mezmûm ahlâklardan ve kötü sıfatlardan uzaklaştırır, kalbi tasfiye edip zikrullahla tenvîr eder. Nefsi sâfiyenin tevbe, teslimiyet, istikâmet, sehâvet, rıza, şükür, tevazu, tevekkül gibi sekiz ahlâk‐ı hamidesi vardır. Cennet‐i âlâ’nında sekiz kapısı vardır. Nefsini tezkiye ve kalbini tasfiye ederek ve bu ahlak‐ı hamîdelere mazhar olan müminler biiznillah bu kapı‐ lardan cennete girer. Sekiz cennetin isimleri ve kapıları şöyledir: 1‐ Cennetü’l‐Firdevs: Kapısı kırmızı altındandır; namaz kılanlar bu kapıdan girecekler. 2‐ Cennetü’l‐Adn: Kapısı en güzel lü’lü’dendir; tevbe edenler bu kapıdan girecekler. 3‐ Cennetü’l‐Naîm: Kapısı beyaz gümüşdendir; hacca gidenler bu kapıdan girecekler. 4‐ Cennetü’l‐Vesîle: Kapısı beyaz incidendir; zekat verenler bu kapıdan girecekler. 5‐ Cennetü’l‐Huld: Kapısı turuncu mercandandır; oruç tutanlar bu kapıdan girecekler. 6‐ Cennetü’l‐Me’vâ: Kapısı yeşil zeberceddendir; cihad edenler bu kapıdan girecekler. 7‐ Dâru’s‐Selâm: Kapısı bordo yâkuttan olup; verâ sahipleri bu kapıdan girecekler. 8‐ Dâru’l‐Karâr: Kapısı sarı miskten olup; sıla‐i rahim yapanlar bu kapıdan gireceklerdir. TARÎKAT‐I ALİYYE 79 Cennetin kapılarının yedi tanesi bazen açık bazen kapalı bulunur. Fakat tevbe kapısı kıyamete kadar dâimâ açıktır. Müminlerden bu kapıların her birinden aynı anda girenler de vardır. Peygamberimizin şu hadis‐i şerifi buna delildir. Hazreti Enes (r.a) anlatıyor: ʺRasulullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺKim abdest alınca onu mükemmel kılar, sonra da üç kere: ʺEşhedü enlâ ilâhe illallahu vahdehû lâ şerîke leh ve eşhedü enne Muhammeden abduhû ve rasûlühʺ derse, kendisine cennetin sekiz kapısı açılır, dilediğinden içeri girer.ʺ116 Bu yönden takva sahibi tasavvuf ehlinin ilimde, amelde ve pey‐ gambere vâris olmada çok geniş nasipleri vardır. ŞÜKÜR ve ZİKİR Eş‐Şeyh İmâmü’l‐Hümâm İbni’l Ammadi’l‐Hanbelî rahimehullah fıkıh kitabında der ki: “Tefekkür, nâfile namazdan ve oruçtan efdâldir. Zikir kalplerin râyihası mesâbesindedir. Zikir sebebiyle mahbûba ünsiyet hasıl olur.” Cenâb‐ı Hakk Kâdir‐i Mutlak buyuruyor: ل ِ ﻦ ا ْﻟ َﻘ ْﻮ َ ﺠ ْﻬ ِﺮ ِﻣ َ ن ا ْﻟ َ ﻀ ﱡﺮﻋًﺎ َوﺧ۪ﻴ َﻔ ًﺔ َودُو َ ﻚ َﺗ َﺴ ِ ﻚ ﻓ۪ﻰ َﻧ ْﻔ َ وَا ْذ ُآ ْﺮ َر ﱠﺑ ﻦ َ ﻦ ا ْﻟﻐَﺎ ِﻓﻠ۪ﻴ َ ﻦ ِﻣ ْ ل َوﻟَﺎ َﺗ ُﻜ ِ ﺑِﺎ ْﻟ ُﻐ ُﺪوﱢ وَاﻟْﺎﺻَﺎ “Kendi kendine, yalvararak ve ürpererek, yüksek olmayan bir sesle sabah akşam Rabbini zikret. Gafillerden olma.” 117 116 117 Hadis‐i Müslim, Tirmizî, Ebû Dâvud A’râf Sûresi, Âyet 205 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 80 Zikrullah ile allamü’l‐guyûb olan Cenâb‐ı Hakk’tan kalbin gafleti zâil olur. Ne zaman ki kalp îtina ile ağyardan tecrit ve ıslâh edilip zi‐ kir ile de temizlenirse Allahu Teâlânın da yardımıyla kalpte bir hassâ‐i fâikiyet ve itminan hasıl olur. Zira kalp nazargâh‐ı İlâhî, mevzî‐i iman ve menbâ‐ı envârdır. Kalbin salâhıyla cesedin tamamı salih olur. Nuʹman İbnu Beşir (r.ah) anlatıyor: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ”Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o salâh kesbederse cesedin tamamı salâh kesbeder, eğer o bo‐ zulursa, cesedin tamamı bozulur. Âgah olun bu et parçası kalptir.”118 Nasıl olur da kalbin salâhına gayret olunmaz ki! İtikat ve amele sebep olan ibadetlerin sıhhati kalbin salâhına bağlıdır. Öyle ise kul Allahu Teâlâya kalbini bağlamadıkça tam mümin olamaz. Matlup ve makbul ibadet, ancak hâlis niyet ile sahih olur. İbadet ister oruç ister namaz gibi bedenî, ister zekât gibi mâlî, ister hac gibi hem mâlî hem bedenî olsun bu ibadetlerin cümlesi kalbin hâlis niyet ve ihlâsıyla ancak makbuldur. Cenâb‐ı Hakk Kâdir‐i Mutlak buyuruyor: ب ُ ﻦ ا ْﻟ ُﻘﻠُﻮ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱡ ْ ﻦ ُﻗﻠُﻮ ُﺑ ُﻬ ْﻢ ِﺑ ِﺬ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َاﻟَﺎ ِﺑ ِﺬ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﺗ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱡ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َو َﺗ َ َاﱠﻟﺬ۪ﻳ “Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah’ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah’ı anmakla huzûr bulur.” 119 Ve yine Allahu Teâlâ ve Tekaddes hazretleri buyuruyor: ن ِ ﺷ ُﻜﺮُواﻟ۪ﻰ َوﻟَﺎ َﺗ ْﻜ ُﻔﺮُو ْ ﻓَﺎ ْذ ُآﺮُوﻧ۪ﻰ َا ْذ ُآ ْﺮ ُآ ْﻢ وَا “Öyle ise siz beni zikredin ki ben de sizi zikredeyim. Bana şükredin; sa‐ 118 119 Hadis Buhârî, Müslim Ra’d Sûresi, Âyet 28 TARÎKAT‐I ALİYYE 81 kın bana nankörlük etmeyin!” 120 Kullarının emrine nâmütenâhi nimetlerini ve hazinelerini veren Allah onları her türlü şirk ve günahlardan, maddî ve manevî çirkin‐ liklerden, temizlemek ve vikâye etmek; cümlesini felâh‐ı küllîye nâil kılmak üzere Habîb‐i emcedi, Nebiyy‐i Muhteremi Hz. Mustafa sallallâhu aleyhi vesellem efendimizi gönderdi. Cenâb‐ı Rabb‐i Müteâl bütün bu in’am ve ihsânına karşılık olarak kullarını bu âyet‐i kerîme mûcibince iki vazife ile tavzif buyurmuştur. Bunlar zikir ve şükürdür. Kelime‐i tevhid imanın esasını teşkil ettiği için zikirlerin ekmeli‐ dir ve Cenâb‐ı Hakk´ı hamd etme Allah´ın nimetlerini artırmaya ve‐ sile olduğu için de duâların efdâlidir. 121 Peygamber efendimiz buyururlar: “Cenâb‐ı Hakk’ı öyle çok zikredin ki görenler sizi mecnûn sansın‐ lar. “122 Kalben Cenâb‐ı Hakk´ı zikretmek ise, hased, riyâ, kibir gibi kalp hastalıklarını izâle etmesi bakımından şifânın tâ kendisidir. 123 Yine Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem zikir hakkında: “Korkunç bir şey gördüğünüzde istiğfâra, zikrullâha ve niyâza müdâvim olup Allah’a ilticâ ediniz”124 buyurur. Bakara Sûresi Âyet 152 Hadis, İbni Mace 122 Hadis İbni Mâce 123 Hadis, Münavi Künuzu’l Hakâik 124 Hadis, Buharî 120 121 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 82 Evliyaullah şükrün bir çok tariflerini anlattı. “Şükür, kalbin nimet vereni bilmesidir. Azâların taatta olması, lisanın Allah’ı zikr etmesi ve O’na hamdetmesidir. Şükür, nimetin hâsıl olması ile kalbin ferah‐ lanmasıdır. Bununla beraber azaları nimet verenin taatına sarfetmektir. Hudû yönü ile nimet verenin nimetini itiraf etmektir. Ulemâ der ki: “Şükür, kulun kulak göz ve diğer azaları gibi, şanı yüce Allah’ın bütün nimetlerini yaratıldığı gaye üzere kullanmasıdır. Başka bir ifadeyle âza ve cevârihiyesini “mâ hulık aleyne” sarfetmektir.” Ârif‐i billah der ki: “Şükür, nimeti itiraf edip, hizmete dâim ol‐ maktır. Her kim şükrü çok yaparsa şekûr diye isimledirilir.” Bu se‐ bepten dolayı Allah Subhânehü ve Teâlâ: ﺸﻜُﻮ ُر ى اﻟ ﱠ َ ﻋﺒَﺎ ِد ِ ﻦ ْ ﻞ ِﻣ ٌ َﻗﻠ۪ﻴ “...Kullarımdan şükreden çok azdır!” 125 buyurur. Allah’ın nimetlerinin kullarının üzerinde sayılmayacak kadar çok olduğu gizli değildir. Sayılması çok zordur. Allah (c.c): ﺤﺼُﻮهَﺎ ْ ﺖ اﻟّٰﻠ ِﻪ ﻟَﺎ ُﺗ َ ن َﺗ ُﻌﺪﱡوا ِﻧ ْﻌ َﻤ ْ َوِا “...Allahʹın nimetini sayacak olsanız sayamazsınız...” 126 buyurdu. Bir başka âyet‐i celîlede ise: ﻚ ا ْﻟ َﻜﺮ۪ﻳ ِﻢ َ ك ِﺑ َﺮ ﱢﺑ َ ﻏ ﱠﺮ َ ن ﻣَﺎ ُ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ “Ey insan! İhsanı bol Rabbine karşı seni aldatan nedir?”127 buyurarak biz‐ leri sırât‐ı mustakîme, istiğfâra, zikir ve şüküre davet ediyor. Sebe Sûresi, Âyet 13 İbrahim Sûresi, Âyet 34 127 İnfitar Sûresi, Âyet 6 125 126 TARÎKAT‐I ALİYYE 83 Nimetlerin taksimini esas olarak üç kısma ayırmak mümkündür. Dünyevî olanlar: Sıhhat, âfiyet ve helâl mal gibi Hem dünyevî hem dîni olanlar: Îman, Kur’ân, ilim, amel, takva, verâ, hüsn‐i hulk ve mârifetullah. Uhrevî olanlar: Hüsn‐i hâtime, cennet, rıza, cemâlullah gibi Şükrü tekit eden dinî nimetlerin en büyüğü îman, Kur’an, sünnet, İslâm ve marifetullahtır. Bunların Allah’tan ikram olduğuna, itikat edip Ona kul olmaya gayret etmek ise, hamd ve şükürdür. Allah (c.c): ن َو َز ﱠﻳ َﻨ ُﻪ ﻓ۪ﻰ ُﻗﻠُﻮ ِﺑ ُﻜ ْﻢ َ ﺐ ِاَﻟ ْﻴ ُﻜ ُﻢ اﻟْﺎﻳ۪ﻤَﺎ َ ﺣ ﱠﺒ َ ﻦ اﻟّٰﻠ َﻪ َوﻟٰ ِﻜ ﱠ “...Fakat Allah size imanı sevdirmiş ve onu gönüllerinize sindirmiş‐ tir...” 128 buyurdu. ﺣ ٍﺪ َا َﺑﺪًا َ ﻦ َا ْ ﺣ َﻤ ُﺘ ُﻪ ﻣَﺎ َزآٰﻰ ِﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ ِﻣ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َو َر َ ﻞ اﻟّٰﻠ ِﻪ ُﻀ ْ َوَﻟ ْﻮﻟَﺎ َﻓ ﻦ َﻳﺸَﺎ ُء ْ ﻦ اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻳ َﺰآّ۪ﻰ َﻣ َوﻟٰ ِﻜ ﱠ Yine Nûr Suresi 21.âyetinde “...Eğer üstünüzde Allahʹın lütuf ve merhameti olmasaydı, içinizden hiçbir kimse asla temize çıkamazdı. Fakat Allah dilediğini arındırır...” 129 buyurdu. Muhakkak ki mümin, bütün mevcûdâtı ve onun içinde olan şânı yüce Allah’ın âyetlerini tefekkür eder. Allah’ın kendine lutfettiği ni‐ metleri düşünür, Allah (c.c)’na olan şükrünü çoğaltır ve sevgisini de fazlalaştırır. 128 129 Hucûrat Sûresi, Âyet 7 Nur Sûresi, Âyet 21 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 84 Şânı yüce Allah’ın kullarına öyle nimet ve ihsanları vardır ki on‐ ları peygamber efendimiz vasıtası ile göndermiştir. Bazı nimet, iyilik ve hayırlar ise, peygamberimizin vârisleri ârif‐i billah olan mürebbî mürşidlerimiz vesîlesiyle gelmiştir. Bundan dolayı mümine lazım olan, Allah (c.c)’ na şükretmesidir. Çünkü nimet veren hakîkatte O’dur. Hayrın celbi için, insanları kendine musahhar kılmıştır. Allah (c.c): ﻦ اﻟّٰﻠ ِﻪ َ ﻦ ِﻧ ْﻌ َﻤ ٍﺔ َﻓ ِﻤ ْ َوﻣَﺎ ِﺑ ُﻜ ْﻢ ِﻣ “...Nimet olarak size ulaşan ne varsa, Allahʹtandır...” 130 buyurdu. Mümine verdiği nimette yüce Allah kimi vesile kıldıysa müminin de o kişiye teşekkür etmesi gerekir. Bunun için Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “İnsanlara te‐ şekkür etmeyen Allah (c.c)’na da şükretmez” 131 buyurdu. Allah (c.c) bizi kendi şükrüne ve bizim yaratılışımıza sebep olan ana babamıza karşı, onların bize yapmış oldukları iyilik ve nimetle‐ rine karşı teşekkür etmemizi tavsiye etmiştir. Lokman Suresi 14. âyetinde: ﻚ َ ﺷ ُﻜ ْﺮ ﻟ۪ﻰ َوِﻟﻮَاِﻟ َﺪ ْﻳ ْ نا ِ َا “...Önce bana, sonra da ana‐babana şükret diye tavsiyede bulunmuşuz‐ dur...” 132 buyruluyor. Bu iki şükrün en kolayı kullara teşekkür etmek‐ tir. Her kim kullara teşekkür etmeyi terkederse Allah (c.c)’na şük‐ retmeyi de unutur. Nahl Sûresi, Âyet 53 Hadis Tirmizî, Ebû Dâvud 132 Lokman Sûresi, Âyet 14 130 131 TARÎKAT‐I ALİYYE 85 Şükrün tariflerinden anlaşıldığı üzere şükür üç kısımdır. O kı‐ sımlar ise; Lisânın şükrü, erkânın şükrü ve kalbin şükrüdür. Lisânın şükrü yüce Allah’ın ث ْ ﺤ ﱢﺪ َ ﻚ َﻓ َ َوَاﻣﱠﺎ ِﺑ ِﻨ ْﻌ َﻤ ِﺔ َر ﱢﺑ “Ve Rabbinin nimetini minnet ve şükranla an.” 133 buyurduğu âyetine imtisâlen Allah (c.c)’nun nimetlerini konuşmaktır. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem’in “Allah’ın nimetlerinden konuşmak şükürdür” kavlini tatbik etmektir. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem hamdetmeye tergib ve teş‐ vik etti. İbni Ömer (r.a)’ın rivayet ettiği bir hadiste: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ashâbına şöyle konuştu: “Allah’ın kulla‐ rından bir kul: “Ya Rabbi! Lekel hamdü kemâ yenbağî‐lî‐celâlî vechike ve lî â’zâmi sultânik” dedi. Bunun sevabını nasıl yazacakla‐ rını iki melek bilemediler ve semaya çıktılar, dediler ki “Ey Rabbi‐ miz! Kulun sana öyle bir hamdetti ki, sevabını nasıl yazacağımızı bilmiyoruz” dediler. Allah kulunun ne dediğini daha iyi bildiği halde “Kulum ne dedi?” diye buyurdu. O kul “Ya Rabbi! Lekel hamdü kemâ yenbağî‐lî‐celâli vechike ve lî â’zâmi sultânik dedi” dediler. Azîz ve Celîl olan Allah o iki meleğe: “Kulumun dediği gibi yazın, o bana mülâkî olduğunda onun mükâfatını ben veririm” buyurdu.134 Erkânın şükrü: O şanı yüce Allah için amel yapmaktır. Şanı yüce Allah şükrün amel olduğuna işaret ederek: ﺷ ْﻜﺮًا ُ ل دَا ُو َد َ ٰﻋ َﻤﻠُﻮا ا ْ ِا 133 134 Duha Sûresi, Âyet 11 İbni Mâce MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 86 “...Ey Davud ailesi! Şükredin!...”135 buyurdu. Şükrün amel oldu‐ ğunu Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem seyyidemiz Aişe vâlide‐ mizin rivâyet ettiği şu hadiste beyan etmiştir: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem geceleyin nafile namaz kıl‐ dığı zaman, iki ayağı yarılıncaya kadar kıyamda olurdu. Ben dedim ki: “Ey Allahʹın rasûlü niçin böyle yapıyorsun? Senin gelmiş ve gele‐ cek olan günahların mağfiret olunmadı mı? Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “Ey Âişe Allah (c.c)’na çok şükreden bir kul olmaya‐ yım mı?” diye cevap verdi. 136 Kalbin Şükrü: Sana veya herhangi bir kula verilen bütün nimetleri yüce Allah’ın verdiğine şahitlik etmendir. Allah (c.c): ﻦ اﻟّٰﻠ ِﻪ َ ﻦ ِﻧ ْﻌ َﻤ ٍﺔ َﻓ ِﻤ ْ َوﻣَﺎ ِﺑ ُﻜ ْﻢ ِﻣ “...Nimet olarak size ulaşan ne varsa, Allahʹtandır...” 137 buyurdu. Nimetlerin görünmesi, nimet veren Allah’ı görmeye perde olma‐ sın. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem bu hakîkate uyarak dedi ki: “Her kim sabahladığında, “ey Allah’ım! Benimle beraber ve yahut mahlûkatından herhangi biri ile beraber ne gibi bir nimet sabahla‐ dıysa, onlar sadece sendendir. Senin şerîkin yok, hamd ve şükür sana mahsustur” derse o günün şükrünü eda etmiş olur. Her kim de bu‐ nun aynısını akşamleyin de söylerse, gecenin şükrünüde eda etmiş olur”138 buyurdu. Şükredenlerin mertebeleri: İnsanların şükrünün îfâsında farklı mertebeler vardır. Sebe Sûresi, Âyet 13 Hadis Buhârî 137 Nahl Sûresi, Âyet 53 138 Ebû Dâvud 135 136 TARÎKAT‐I ALİYYE 87 Müminlerin şükrü: Allah (c.c)’un vermiş olduğu nimetlere şükre‐ derler. Havassın şükrü: Nimetlere ve felaketlere şükrederler ve bütün hallerinde üzerlerinde olan fazilet ve nimetlere şahit olurlar. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem kendisine felaket gelip de karşı‐ lığında lisanı ile hamdedenleri medhü senâ etti. Şükür, şeytanın kal‐ bine ye’s atmasına ve şanı yüce olan Allah’ın rahmetinden ümit kes‐ tirmesine meydan vermeyerek, kalble razı olmaktır. Ebu Musa El‐Eşarî’den, Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “Bir kişinin çocuğu öldüğü zaman Allah (c.c) bildiği halde meleklerine der ki: “Kulumun çocuğunun ruhunu kabzettiniz mi? Melekler: “Evet” derler. Allah (c.c): “Kulum ne dedi?” diye sorar. Melekler: Sana hamdetti ve iltica edip, “İnnâ lillâhi ve innâ ileyhi râciûn” dedi, derler. Şânı yüce Allah buyurur ki: “Kulum için cennette bir köşk bina edin ve onu Beytü’l‐Hamd diye isimlendirin.” 139 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “Cennete ilk önce davet edilen kişiler, bollukta ve darlıkta Azîz ve Celîl olan Allah (c.c)’na hamdedenlerdir”140 buyurdu. Havassü’l‐Havassın şükrü: Nimet ve felaketi görmeyip, nimet ve‐ ren Allah’ın rızasında kaybolmalarıdır. Bu manada Şibli (r.a): “Şükür, nimeti görmeyip nimet vereni görmektir” dedi. Şükrün Fazileti: Şükür en yüksek makamlardandır. Zira kalbe, lisana ve bütün azalara şâmildir. Çünkü o sabrı, rızayı, hamdi, bedenî ve kalbî iba‐ detlerin çoğunu kapsar. Bunun için şânı yüce Allah şükrü emredip, 139 140 Hadis Tirmizî Hadis Müslim MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 88 bunun zıddınıda yasakladı. Çünkü bunun zıddı küfür ve nankör‐ lüktür. Kâdir‐i mutlak olan Allah (c.c): ن ِ ﺷ ُﻜﺮُواﻟ۪ﻰ َوﻟَﺎ َﺗ ْﻜ ُﻔﺮُو ْ وَا “...Bana şükredin; sakın bana nankörlük etmeyin!” 141 buyuruyor. Şükür peygamberlerin en büyük sıfatlarındandır. Allah (c.c) Halili olan İbrahim (a.s) için: ⎯ ﻦ َ ﺸ ِﺮآ۪ﻴ ْ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ َ ﻚ ِﻣ ُ ﺣﻨ۪ﻴﻔًﺎ َوَﻟ ْﻢ َﻳ َ ن ُا ﱠﻣ ًﺔ ﻗَﺎ ِﻧﺘًﺎ ِﻟّٰﻠ ِﻪ َ ن ِاﺑْﺮه۪ﻴ َﻢ آَﺎ ِا ﱠ ﺴ َﺘﻘ۪ﻴ ٍﻢ ْ ط ُﻣ ٍ ﺻﺮَا ِ ﺟ َﺘﺒ۪ﻴ ُﻪ َو َهﺪ۪ﻳ ُﻪ ِاﻟٰﻰ ْ ﺷَﺎ ِآﺮًا ِﻟَﺎ ْﻧ ُﻌ ِﻤ ِﻪ ِا “İbrahim, gerçekten Hakkʹa yönelen, Allah’a itaat eden bir peygamber idi; Allah’a ortak koşanlardan değildi. Allahʹın nimetlerine şükrediciydi. Çünkü Allah, onu seçmiş ve doğru yola iletmişti” 142 buyurdu. Şanı yüce Allah Nuh (a.s) için: ﺷﻜُﻮرًا َ ﻋ ْﺒﺪًا َ ن َ ح ِاﻧﱠ ُﻪ آَﺎ ٍ ﺣ َﻤ ْﻠﻨَﺎ َﻣ َﻊ ﻧُﻮ َ ﻦ ْ ُذرﱢﻳﱠ َﺔ َﻣ “(Ey) Nuh ile birlikte (gemide) taşıdığımız kimselerin nesli! Şunu bilin ki Nuh, çok şükreden bir kul idi.” 143 buyurdu. Allah’ın Habibi ve Hazreti Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem de gece gündüz her daim şükür makamında idi; huşû ve iffet üzere Rabbimin huzurunda ibadetiyle şükrünü ifâ etmeye çaba gösterirdi. İşte bunun için kıyamda nefsi ile cehdinden, hatta ayakları şişene ka‐ dar ibadet etmesinden sorulduğunda buyurdu ki 141 Bakara Sûresi, Âyet 152 142 Nahl Sûresi, Âyet 120‐121 143 İsrâ Sûresi, Âyet 3 TARÎKAT‐I ALİYYE 89 “Ziyade şükreden bir kul olmayayım mı?” 144 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem şükrü gerçekleştirenlerin en hayırlısı olduğu gibi; böylece ashabını ve diğer müminleri de bu bü‐ yük makamı gerçekleştirmeye çağırıyordu. Her namazın sonunda dua ile yüce Allah (c.c)’dan istimdad ve şükreden bir kul olmayı diliyodu. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Muaz bin Cebel (r.a)’a “Ey Muaz! Sana vasiyet ediyorum, her namazın sonunda “Ey Rabbim! Zikrine, şükrüne ve güzel ibadeti yapma üzerine bana yardım eyle! diyesin” 145 buyurdu. Kâdir‐i mutlak olan Allahʹın insanların üzerine fazlu keremi bol olduğu halde, insanların çoğu onun nimetlerine şükretmekten gâfil‐ dir. Nitekim bu hususta yüce Rabbimiz: ن َ ﺸ ُﻜﺮُو ْ ﻦ َا ْآ َﺜ َﺮ ُه ْﻢ ﻟَﺎ َﻳ س َوﻟٰ ِﻜ ﱠ ِ ﻋﻠٰﻰ اﻟﻨﱠﺎ َ ﻞ ٍﻀ ْ ﻚ َﻟﺬُو َﻓ َ ن َر ﱠﺑ ِا ﱠ “Şüphesiz Rabbin, insanlara karşı lütuf sahibidir; fakat insanların çoğu şükretmezler” 146 buyurdu. Allah (c.c) Kur’an‐ı Kerîm’de nimetlerini ve ikramlarını insanlara hatırlatarak bir çok defa tefekküre davet ediyor. Zira insanoğlu Allah (c.c) lütfettiği nimetleri tefekkür ettiğinde onları anmak ve saymak‐ tan acze düşer. Bu acziyeti ise, kulun şükrünü ziyâdeleştirir. Evliyaullah hazerâtı için Allah sevgisi yegâne gâyedir. Ona kurbiyyet ile nimetlenirler; onun fazlu keremini yakînen bilirler. Al‐ lah (c.c) şöyle buyuruyor: Hadis Buhârî Tahtâvî 146 Neml Sûresi, Âyet 73 144 145 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 90 ﻦ َ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ْ ﻦ َﺗ ْ ﺠﺮ۪ى ِﻣ ْ ن َﺗ ٍ ﻋ ْﺪ َ ت ُ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻋ ْﻨ َﺪ َر ﱢﺑ ِﻬ ْﻢ ِ ﺟﺰَا ُؤ ُه ْﻢ َ ﻰ َرﺑﱠ ُﻪ َﺸ ِﺧ َ ﻦ ْ ﻚ ِﻟ َﻤ َ ﻋ ْﻨ ُﻪ ذِٰﻟ َ ﻋ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َو َرﺿُﻮا َ ﻰ اﻟّٰﻠ ُﻪ َﺿ ِ ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َا َﺑﺪًا َر “Rableri katında onların mükâfatı, altlarından ırmaklar akan Adn cen‐ netleridir. Orada ebedî olarak kalacaklardır. Allah onlardan razı olmuş, on‐ lar da Oʹndan razı olmuşlardır. İşte bu mükâfat, Rabbine saygı gösterene mahsustur.” 147 Evliyaullah Allahʹın sevdiği dostlarıdır. Allah (c.c) onları sevdi ve razı oldu. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ف َﻳ ْﺎﺗِﻰ اﻟّٰﻠ ُﻪ ِﺑ َﻘ ْﻮ ٍم َ ﺴ ْﻮ َ ﻦ د۪ﻳ ِﻨﻪ۪ َﻓ ْﻋ َ ﻦ َﻳ ْﺮ َﺗ ﱠﺪ ِﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َﻣ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻦ َ ﻋﻠٰﻰ ا ْﻟﻜَﺎ ِﻓﺮ۪ﻳ َ ﻋ ﱠﺰ ٍة ِ ﻦ َا َ ﻋﻠٰﻰ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ ﺤﺒﱡﻮ َﻧ ُﻪ َا ِذﱠﻟ ٍﺔ ِ ﺤﺒﱡ ُﻬ ْﻢ َو ُﻳ ِ ُﻳ “Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse (bilsin ki) Allah, öyle bir kavim getirir ki Allah onları sever, onlarda Allahʹı severler; onlar mü‐ minlere karşı şefkatli, kafirlere karşı izzetlidir...” 148 Zikir de şükür gibi lisânî, kalbî ve bedenî olmak üzere üçe ayrılır. 1‐ Zikr‐i lisânî: Dil ile olan zikir. Allahu Teâlâ’yı esmâ‐i Hüsna‐ sıyla anmak, yâd etmek, tesbih ve temcid eylemek, hamd etmek, ki‐ tabını okumak ve dua etmek anlamındadır. 2‐ Zikr‐i kalbî: Kalp ile zikir. Cenâb‐ı Hakk’ı gönülden anmaktır ki başlıca üç nevîdir. Birincisi: Allahʹın varlığına delil olan kâinat ve Kur’an ayetlerini, sıfat ve esmâ‐i ilâhiyeyi tefekkür etmek. 147 148 Beyyine Sûresi, Âyet 8 Mâide Sûresi, Âyet 54 TARÎKAT‐I ALİYYE 91 İkincisi: Ahkâm‐ı Rubûbiyeti ve vezâif‐i ubûdiyeti (kulluk vazi‐ felerini) yani Allah’ın tekliflerini, hükümlerini, emirlerini, nehiyle‐ rini, vâdlerini ve bunların delillerini tefekkür etmek. Üçüncüsü: Enfûsî ve âfâkî mahlukâtı ve bunlardaki yaratılış sır‐ rını temâşâ ve tefekkür ile, her zerrenin lâhûti âleme ayna olduğunu görmektir ki bu aynaya gereği gibi bakanların gözüne, o celâl ve ce‐ mâl sahibinin nurları in’ikas eder. Ve bundan bir lahza içinde alına‐ cak zevk‐i şühûdun bir lemhâsı bile âlemlere değer. Zikrin bu ma‐ kamının nihâyeti yoktur. Zikrin hakîkatı da budur. Zikreden kimse‐ nin Allah’tan gayrisini unutmasıdır. Bu makamda insan, kendinden ve âlemden geçer bütün şuuru Hakk’a mustağrak olur. 3‐ Zikr‐i bedenî: Diğer uzuvlarla olan zikir. Beden âzâsından her birinin memur bulunduğu vazifelerle meşgul ve müstağrak olması ve nehy edildiği şeylerden uzak bulunmasıdır. Kitab‐ı kâinata bak, meâl‐i kibriyâyı gör Bedâyı‐i cihâna bak, cemâl‐i kibriyâyı gör Şevâhik‐i cibâle bak, celâl‐i kibriyâyı gör Zemîne bak, semâya bak kemâl‐i kibriyâyı gör. Fa’lem enne hû lâ ilâhe illallah Allahümme yessir lenâ bicemîi ihvâninâ. Âmîn bi hürmeti tahâ ve yâsîn. Cenâb‐ı Hakk Kâdir‐i mutlak Kur’anda şöyle buyurur: ن ِ ﺷ ُﻜﺮُواﻟ۪ﻰ َوﻟَﺎ َﺗ ْﻜ ُﻔﺮُو ْ ﻓَﺎ ْذ ُآﺮُوﻧ۪ﻰ َا ْذ ُآ ْﺮ ُآ ْﻢ وَا “Öyle ise siz beni zikredin ki ben de sizi zikredeyim. Bana şükredin; sa‐ kın bana nankörlük etmeyin!” 149 149 Bakara Sûresi, Âyet 152 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 92 Kul Allah’ı tesbih, temcid, tahmid ve tâatla zikrederse; Allahda kulu rahmetiyle zikreder. Kul dua ile zikrederse; Allahda duasına icâbetle zikreder. Kul sena ve itaat ile zikrederse; Rabb Teâlâda af ve mağfiretle zikreder. Kul dünyada zikrederse; Allah’da onu âhirette zikreder. Kul tenhalarda zikrederse; Allahda onu sahralarda zikre‐ der. Kul Allah’ı toplulukta zikrederse; Mevlâsı da onu Mele‐i âlâda zikreder. Kul ibâdetle zikrederse; Allahda yardımla zikreder. Kul mücâdele ile zikrederse; Allahda hidâyeti ziyâde ile zikreder. Kul sıdk ve ihlâs ile Allah’ı zikrederse, Allah da onu kurtuluş ve muvaf‐ fakiyetle zikreder. Kul rubûbiyetle Allah’ı zikrederse; Allahda nihâ‐ yette o kulu rahmet ve ubûdiyetle zikreder. Ebû Sâide’l‐ Hudrî’den gelen bir rivâyette Allah Rasûlü birgün halka teşkil etmiş bulunan bir topluluğun yanına vardı. Onlara niçin böyle oturduklarını sordu? Onlar da: “Kendilerine başta İslâm olmak üzere pek çok nimetler veren Allah’ı zikretmek için bir araya geldik‐ lerini anlattılar.” Peygamberimiz tekrar: “Siz gerçekten sadece Allah’ı zikretmek üzere mi toplandınız?” diye sorunca sahâbîler: “Vallâhi sa‐ dece bu maksadla bir araya geldik” diye yemîn ettiler. Bunun üzerine Hz. Peygamber aleyhisalâtü vesselâm: “Sizi itham ettiğim için üste‐ lemedim. Cebrail bana: Allah’ın sizinle meleklerine iftihar ettiğini haber verince ben de sizin ne ile meşgul olduğunuzu tam olarak an‐ latmak istedim” buyurdu.150 Hülâsa, kulluğun başlangıç ve esası zikir, nihâyet ve karârı şü‐ kürdür. Zikir, marifet ile şükür de nimet ile mütenâsib olacaktır. Mesela bir nefeste içli dışlı iki nimet vardır; her nefeste iki şükür vaciptir. Demek oluyor ki bi hakkın şükretmekte kullar için gayri mümkün‐ dür. Şu halde: Bu hitâp‐ı ilâhî karşısında yapılması icâbeden iki şey, 150 Hadis Müslim TARÎKAT‐I ALİYYE 93 acz ve noksanını bilip Cenâb‐ı Hakk’ın kudretine arz‐ı teslimiyettir. Nitekim imanın ve İslâm’ın esâsı ve mebdei de bunu idrâk etmektir. Zikrin efdâli kelime‐i tevhiddir. İşte bu tevhidin, bu idrâkin ve bu teslimiyetin müktezâsı da âyet‐i kerîmenin bu hitab‐ı ulvîsi karşı‐ sında müminin acz ve noksanını hissedip, her hâlükârda Hâlık Teâlâ’yı zikretmesi, kulluk vazifesini layıkıyla ifa etmeye say’u gay‐ ret etmesi, şükretmesi ve hülâsa, huzur ve sükûna erip, mücessem bir edep hali iktisab ederek visâl‐i ilâhîye’ye nail olmasıdır. Bunun için de yapılacak olan şey şudur: Kavlen, fiilen, zâhiren ve bâtınen âdâb‐ı nebîye temessük etmektir. Malumdur ki ruh, âlem‐i emirden olup zaman ve mekanla mu‐ kayyet değildir. Ruh, bu ten kafesine hapistir, gurbettedir. Daima vi‐ sâl arzu eder ve hep geldiği yerin nağmelerini terennüm eder. Onun yükselmesine mani olan bazı hicaplar (perdeler) vardır. Bunlar kibir, haset, riya, ucub, şehvet, gazap… gibi ahlâk‐ı zemimelerdir. İşte mümin zikrullah ile bu perdeleri birer birer parçalar ve böy‐ lece ruh da esas hüviyetine ve gayesine doğru adım adım yaklaşmış olur. Nihâyet bu ameliye tamam olunca, ruh hakîkî hüviyetiyle mey‐ dana çıkar ve o kimse mukarrabîn‐i ilâhiyeden olur. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ن َ وَا ْذ ُآﺮُوا اﻟّٰﻠ َﻪ َآﺜ۪ﻴﺮًا َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﻔِﻠﺤُﻮ “...Allah’ı çok zikredin; umulur ki kurtuluşa erersiniz.” 151 Zâkir zikre başlamazdan evvel, hevâ, hırs, ittibâ‐i şehvet ve gayrıya meyil gibi bilcümle menhiyattan tevbe ve istiğfar ile bedenini ve kalbini temizlemeye dikkat etmesi lazımdır. Abdest aldıktan sonra mümkün ise halvet bir yerde oturmak evlâdır. Kaza namazı borcu 151 Cum’a Sûresi, Âyet 10 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 94 varsa, önce kaza namazını kılar. Yoksa şükür ve abdest namazını kı‐ lar. Duadan sonra tevbe ve istiğfara başlar. İnkisar ve huzur‐ı kalple bütün kusurlarını ve ahlâkî fenâlıklarını düşünerek cenâb‐ı Hakk’ın huzur‐ı mânevîsinde bulunduğunu kemâl‐i edeb ve teennî ile af ve mağfiretine iltica eder. Tevbesinde nedâmet ve bir daha yapmamaya azim ve niyet şarttır. Tevbeden sonra diğer muayyen evrâdını ikmal ettikten sonra tefekkür‐i mevt ile meşgul olur. Geleceği muhakkak olan ecelin nasıl vukû bulacağını; kabre defnedildiğinde sorulacak suale nasıl cevap verileceğini; mahşere kadar kabirde ne hâl üzere bulunacağını ba’s olunduğunda hangi sıfatta dirilip, nasıl haşr olaca‐ ğını; huzur‐ı Rabbi’l‐âleminde ne cevap verebileceğini ve o kıyamet gününde toplananlardan “Bir kısmı (müminler) cennettedir, bir kısmı da (kafirler) cehennemdedir.”152 Manzum‐ı celîlince hangi fırkadan olarak ayrılacağını derin düşünce ile teemmül eder. Bi‐ iznillâhi teâlâ Sultân‐ı Enbiyâ sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin şefaat‐ı uzmâsına iltica eyler. Sonra da silsile‐i Nakşibendî meşâyıh‐ı kirâm hazerâtının himmetlerini istirhamda bulunur. Ondan sonra dünyada dahi bi‐iznillah ruhânî himmet ve teveccühe nail olursa, kalbin tasfiyesine ve düşman nefsin tezkiyesine muvaffak olacağını düşünür. Zikrin tesirinin ilk görüldüğü yer kalptir. Meselâ zikir olarak “ALLAH” lafzına devam eden bir mümini düşünelim; Mümin bir ta‐ raftan “La ilahe illallah” derken diğer taraftan bunun manasını dü‐ şünür. Cenâb‐ı Hakk’dan başka bir mabud bulunmadığını; O’ndan başka talep edilecek bir şey olmadığını ve hattızâtında O’ndan gayri hakîkî bir mevcut bulunmadığını tehattür eder. İşte yolu ve usulü ile yapıldığı takdirde bu zikir ve tefekkürün tesiri en kısa zamanda ken‐ dini gösterir. Zamanla bu tesir o kadar artar ki günün birinde bütün vücuda sirâyet eder. 152 İnfitar Suresi, Âyet 13‐14 TARÎKAT‐I ALİYYE 95 Kalp bu işe alışınca artık yürürken, otururken, yatarken, çalışır‐ ken mütemadiyen Cenâb‐ı Hakk’ı zikreder. Zikrullahın tesirinin vücûda sirâyeti öyle bir hâl alır ki; o zat aza‐ sının her zerresinde; Cenâb‐ı Hakk’ı zikrettiğini duyar, görür, hisse‐ der... Böylelikle kendi fâni olan sıfatlarını ve zâtını, Cenâb‐ı Hakk’ın bâki olan sıfatlarında fâni kılar da; O’nun sıfatlarıyla sıfatlanır ve Onun hayâtiyetiyle hayatlanmış olur. Zikir esnasında eğer sâlike gaybet hâli arız olursa o hâli ammden terk etmek doğru değildir. Eğer kalbin zikretmesiyle haraketi murad olunursa, ne hâlet‐i fenâda ne de hâlet‐i gayirde zikrin devamı şart değildir. Devamı istenen ancak huzûr‐ı kalptir ve Cenâb‐ı Hakk’a te‐ veccühüdür. Kalbin hareketi ister bulunsun ister bulunmasın. Ey zâkir senin zikrin ism‐i câmî olsun ki o, ALLAH ism‐i şerîfidir. Bu zikirden başkasına teveccüh etme. Dilin ve kalbinle söyle, kula‐ ğınla da işit ki sırrında da nâtık‐ı zâhir olsun. Sen de zikr ile nâtıkın zuhurunu hisettiğin vakit, kendinde olan o hâli terk etme. Zira hâl ârızidir, zâil olabilir. Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz buyuruyor‐ lar ki: “Cenâb‐ı Allah, kendisini çok zikreden kimseyi sever.” 153 Evliyaullahın bazılarının sultân‐ı ezkârın tesiri altında bulun‐ duklarında tüyleri ve tırnaklarına varıncaya kadar vücutlarının en küçük zerreleriyle bile zikredip hatta hareket halinde bulundukla‐ rından vecdin galebe ve baskısına karşı koyamadıkları, bu yüzden yalnız kıyam ile değil, devran ile de gönüllerini yatıştıramadıkları ve belirli bir nizama riâyet etmeksizin çok değişik şekillerde zikrettikleri de inkâr edilemez. 153 Hadis Suyutî, El‐Câmiu’s‐Sagîr MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 96 Daima zikr‐i kalbî ile meşgul olmak havâtır geldiğinde istiğfar edip Cenâb‐ı Hakk’a teveccüh ile iltica etmek ve halktan uzlet edip kelâm söylemekten dilini tutmak gerekir. Allahʹı çok zikreden kullar öyle akıllı ve uyanık kimselerdir ki otururken, yatarken yani, gerek meşguliyet ve gerekse istirahat halle‐ rinde Cenâb‐ı Hakk’ı zikrederler; her ne halde bulunurlarsa bulun‐ sunlar kalpleri zikrullahtan başka bir şey ile meşgul olmaz. Bu sebepledir ki çok zikredenler zikrullahtan bir an gafil bulun‐ mazlar ve gönülleri daima murakabe‐i ilahiyye ile müsteğrakdır. Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur: ﻋﻠٰﻰ َ ﺼﻠٰﻮ َة ﻓَﺎ ْذ ُآﺮُوا اﻟّٰﻠ َﻪ ِﻗﻴَﺎﻣًﺎ َو ُﻗﻌُﻮدًا َو ﻀ ْﻴ ُﺘ ُﻢ اﻟ ﱠ َ َﻓِﺎذَا َﻗ ﺖ ْ ﺼﻠٰﻮ َة آَﺎ َﻧ ن اﻟ ﱠ ﺼﻠٰﻮ َة ِا ﱠ ﻃ َﻤ ْﺎ َﻧ ْﻨ ُﺘ ْﻢ َﻓَﺎﻗ۪ﻴﻤُﻮا اﻟ ﱠ ْ ﺟﻨُﻮ ِﺑ ُﻜ ْﻢ َﻓِﺎذَا ا ُ ﻦ ِآﺘَﺎﺑًﺎ َﻣ ْﻮﻗُﻮﺗًﺎ َ ﻋﻠٰﻰ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ “Namazı bitirince de ayakta, otururken ve yanınız üzerinde yatarken Allahʹı zikredin. Huzura kavuşunca da namazı dosdoğru kılın; çünkü na‐ maz müminler üzerine vakitleri belli olan bir farzdır.”154 Yani bu namazı edâ ettiğiniz (salât‐ı havfî kıldığınız) vakit arka‐ sından ayaktayken, otururken ve yatarken her türlü ahvalde Allah’ı zikir ve yâd ediniz. Ve hatta muhârebede kılıç sallarken, dizleyip andaht yaparken yaralanıp yere düştüğünüzde Allah’ı kalbinizden asla çıkarmayınız ve O’nu daima zikrediniz. Yine âyet‐i kerîmede Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ل ِ ﻦ ا ْﻟ َﻘ ْﻮ َ ﺠ ْﻬ ِﺮ ِﻣ َ ن ا ْﻟ َ ﻀ ﱡﺮﻋًﺎ َوﺧ۪ﻴ َﻔ ًﺔ َودُو َ ﻚ َﺗ َﺴ ِ ﻚ ﻓ۪ﻰ َﻧ ْﻔ َ وَا ْذ ُآ ْﺮ َر ﱠﺑ ﻦ َ ﻦ ا ْﻟﻐَﺎ ِﻓﻠ۪ﻴ َ ﻦ ِﻣ ْ ل َوﻟَﺎ َﺗ ُﻜ ِ ﺑِﺎ ْﻟ ُﻐ ُﺪوﱢ وَاﻟْﺎﺻَﺎ “Kendi kendine, yalvararak ve ürpererek, yüksek olmayan bir sesle sabah 154 Nisa Sûresi Âyet 103 TARÎKAT‐I ALİYYE 97 akşam Rabbini zikret. Gafillerden olma.” 155 İnsan varlığının ruh ile bedeni arasında çok acaip bir münasebet ve alâka vardır. Ruhta hasıl olan bir eserin bedene hemen bir tesiri iner ve bedende hasıl olan bir eserin de derhal ruha bir takım netice‐ leri çıkar. Meselâ; ekşi bir şey tahayyül edilince dişin kamaşması veya bir facia tehayyülünde baş ağrısı, harâret ve baygınlık hâsıl ol‐ ması gibi bütün haller ruhtan bedene inen âsârdır. Keza bedene bir takım işlerin tekrarlanmasından nefiste bir (meleke‐i kaviyye) hasıl olur ki bu da bedenden ruha çıkan âsârdır. Bu sûretle insanda hüsn‐i tefekküre engel olmayacak şekilde çok hafif sesle zikrullaha devam olunduğu zaman zikrullahın tesirinden kalpte yeni bir vâridat husule gelir ve bundan da ruha bir nur yükselir. Sonra bu nurlar ruhdan sırra, sırdan hafîye, hafîden ahfâya, ahfâdan nefse akseder. Karşılıklı aynalar gibi birbirini takviye eder ve tamamlarlar. Bu hâle ait merte‐ belerin artma ve yükselmesinin hududu ve nihâyeti yoktur. Marifet yolculuğu işte bu nihâyetsiz deryada; bu ucu bucağı bulunmayan vahdet denizinde matlup olan Hakk’a yürümektir. Bu vuslat yolcu‐ luğunun gemisi ruhtur. Ve bu geminin dümeni de zikrullahdır. Kur’an‐ı Kerîm’de: ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َ ﺖ ْ ﺖ ُﻗﻠُﻮ ُﺑ ُﻬ ْﻢ َوِاذَا ُﺗِﻠ َﻴ ْ ﺟَﻠ ِ ﻦ ِاذَا ُذ ِآ َﺮ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َ ن اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ِا ﱠﻧﻤَﺎ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ ﻋﻠٰﻰ َر ﱢﺑ ِﻬ ْﻢ َﻳ َﺘ َﻮ ﱠآﻠُﻮ َ اﻳَﺎ ُﺗ ُﻪ زَا َد ْﺗ ُﻬ ْﻢ اﻳﻤَﺎﻧًﺎ َو ﺼﻠٰﻮ َة ن اﻟ ﱠ َ ﻦ ُﻳﻘ۪ﻴﻤُﻮ َ ن ⎯ َاﱠﻟﺬ۪ﻳ ن َ َو ِﻣﻤﱠﺎ َر َز ْﻗﻨَﺎ ُه ْﻢ ُﻳ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ “Müminler ancak, Allah anıldığı zaman kalpleri titreyen, kendilerine Allah’ın âyetleri okunduğunda imanlarını artıran ve yalnız Rablerine daya‐ nıp güvenen kimselerdir. Onlar namazlarını dosdoğru kılan ve kendilerine rızık olarak verdiğimizden Allah yolunda infâk eden kimselerdir” buyurulmuştur. 155 156 A’râf Sûresi, Âyet 205 Enfâl Sûresi, Âyet 2‐3 156 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 98 Lafzatullah zikredilince müminlerin kalplerini ümid‐i rahmet ve şevk‐ı muhabbetle müterâkıf bir azâmet korkusu istilâ eder. Ve onlar ancak Rablerine tevekkül ve itimad eylerler, başkasına değil. İşte bu sıfat ile muttasıf olanlar gerçek müminlerdir. Zira bunlar hem kalp‐ leri hem kalıpları ile mümindirler. Bu müminlere Rablerinin indinde yüksek dereceler ve büyük bir mağrifet, tükenmez rızık, fenâsı, belâsı ve derdi bulunmaz hayr‐ı mahz olan bir nimet vardır. Cenâb‐ı Hakk Teâlâ şöyle buyuruyor: ب ُ ﻦ ا ْﻟ ُﻘﻠُﻮ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱡ ْ ﻦ ُﻗﻠُﻮ ُﺑ ُﻬ ْﻢ ِﺑ ِﺬ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َاﻟَﺎ ِﺑ ِﺬ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﺗ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱡ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َو َﺗ َ َاﱠﻟﺬ۪ﻳ “Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah’ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah’ı zikretmekle huzur bulur.” 157 Evet başkasıyla değil, ancak Allah’ın zikri ile kalpler mutmain olur. Gönüllerin ızdırabı sükun bulur, yatışır. Zira ilk ve son, başlan‐ gıç ve nihâyet ancak Allah (c.c)’na müntehi olur. Bütün sebebler Al‐ lah (c.c)’na istinat eder. Oluş ihtimalinin silsilesi Allah’ta kesilir. Al‐ lah mâfevki mâverasi olmayan hudûd ve miktarlardan münezzeh kebr‐i müteâl olduğundan gerek vücutta gerek vicdanda O’ndan ile‐ risi yoktur ki fazlı bir hareket‐i kalbiyyeye imkân ve ihtimal bulun‐ sun. Gönül Allah’tan gayri temâyül ettiği hangi şeye vâsıl olsa hepsi‐ nin sonu olduğundan, hiç birinde karar kılamaz, hiç birinde itminanı bulamaz. Hiç bir şey gönlün iştiyakını teskin, heyecanını tatmin edemez. Allah deyince fikirler gaye‐i teharrisine erer, bütün hissiyat bütün ümitler ve korkular son mercîe dayanmış bulunur. Gönül arzu ve istekten daha yükseğine intikal etmek ister. Öyleki mârifet‐i ilâhiyye’den zevkiyâb olmağa başladı mı bütün metâlibin ve bütün ümûrun Allah (c.c)’na râci olduğunu anlar ve artık O’ndan yüksek bir merci ve maksûda intikal mümkün olmaz: “İlâhî ente maksûdî ve rıdâke matlûbî” der. 157 Ra’d Sûresi, Âyet 28 TARÎKAT‐I ALİYYE 99 Marifetullaha yükselmeyen ve Allah’ı zikretmeyen gafil kalpler hiç bir zaman ızdıraptan kurtulamaz. Huzur‐ı kalbî, saâdet‐i itminanı bulamaz, çırpındıkça batar. Hem bu çırpınış neşve‐i aşkın uyandır‐ dığı heyecan‐ı visal değil, fani sebeblerin, geçici emellerin sarsılıp yı‐ kılışından hasıl olan bir ızdırâb‐ı hicrandır ki Allah demeyince mütevâliyen teselsül eder gider. Her halükârımızda zikrullaha de‐ vam edelim ki Allah bizleri kalpleri zikrullah ile itminana eren kulla‐ rından eylesin. Âmin yâ Rabb! Evliyaullahın Evsâfı Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ن َ ﺤ َﺰﻧُﻮ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َوﻟَﺎ ُه ْﻢ َﻳ َ ف ٌ ﺧ ْﻮ َ ن َا ْوِﻟﻴَﺎ َء اﻟّٰﻠ ِﻪ ﻟَﺎ َاﻟَﺎ ِا ﱠ “Bilesiniz ki, Allah’ın dostlarına korku yoktur; onlar üzülmeyecekler de.” 158 Aynı şekilde nefsini tezkiye ve kalbini tasfiye edip, itminâna ermeden imanın hakîkatine ulaşmak mümkün olmaz. İtminana ka‐ vuşmak, imanın sırrına ermektir ki böylesi bir iman zevâl bulmaz. Bu iman Allah dostlarının imanıdır. İyi bil ki, hakîkaten evliyâullahın üzerlerine korku yoktur. Evliyaullah unvanı, Allah (c.c)’na dost olanlar, Allah için dost olanlar, Allah için birbirlerine destek olanlar gibi mânâlara gelir. Velâyet, muhabbet, dostluk, yardım ve vekâleten onun işine bakmak gibi anlamlar ifade eder. Bu unvana kimlerin la‐ yık oldukları hakkında ulemânın naklettikleri bazı rivâyetler vardır. Said bin Cübeyr (r.a) dan rivâyet olunmuştur ki Rasûlullah’a evliyaullahın kimler olduğu sorulmuş O’da şöyle buyurmuştur: “Onlar öyle kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah zikr olunur (yâd olunur).” 159 158 159 Yunus Sûresi, Âyet 62 Hadis, İbni Mace MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 100 Başka bir rivâyette ise, “Görüldüklerinde Allah hatıra gelir.” 160 Yakınlarında bulunanlar görürler ki halleri ve davranışları ile derhal Allah hatırlanır. Abdullah bin Abbas (r.a) semt ve heyetleri yerine ihbat ve sekinet yani duruşlarını ve yürüyüşlerini görenlerin hatırına Allah gelir şeklinde tefsir etmiştir. Bunların dünya malına tamahları yoktur. Çalışmanın ibadet olduğunu bilirler, kazançlarını Hakk yolunda infak ederler, Allah uğrunda birbirlerini severler. Nitekim Ömer bin Hattab (r.a)’dan rivâyet olunmuştur ki Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur. “Allah`ın kullarından öyle insanlar vardır ki enbiyâ değiller, şehid de değiller, fakat kıyamet gününde Allah katındaki makamlarından dolayı on‐ lara nebîler ve şehidler imrenerek bakacaklardır”. Ashâb‐ı Kirâm: “Ey Allahʹın Rasûlü! Bunlar kimler ve ne gibi hayırlı ameller yap‐ mışlardır? Bize bildir ve biz de onlara sevgi ve yakınlık gösterelim” dediler. Rasûlullah: “Bunlar bir kavimdir ki aralarında ne akrabalık ne ticaret olmaksızın Allah’ın nuru ile nurlanıp Allah rızası için bir‐ birlerini severler. Vallahi yüzleri bir nur ve kendileri de nurdan birer minber üzerindedirler. İnsanlar korktukları zaman bunlar korkmaz‐ lar, insanlar mahzun oldukları zaman bunlar hüzünlenmezler” 161 bu‐ yurdu Ebu Hureyre (r.a)’dan ve Ebu Mâlik Eş’ârî (r.a)’dan da aynı me‐ alde rivâyetler bulunmaktadır. Bu rivâyetlerin her biri bir başka özellikte tarif demek olduğundan hepsinin ortak olarak anlamını içine alan geniş bir tarif ortaya konmuştur. Allah (c.c)’na ibâdet ve taatle sevgi gösterisinde bulunur, Allah da kendilerine kerâmet ihsan ederek dostluğunu gösterir. Onları aşağıdaki âyette daha açık bir sû‐ rette Cenâb‐ı Hakk şöyle beyan buyurmuştur: ن َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َوآَﺎﻧُﻮا َﻳ ﱠﺘﻘُﻮ َ َاﱠﻟﺬ۪ﻳ 160 161 Hadis Süyuti, ed‐Dürrül‐mensûr Hadis, Hakim el‐Müstedrek TARÎKAT‐I ALİYYE 101 “Onlar, iman edip de takvâya ermiş olanlardır.” 162 Bir Hadis‐î kudsîde şöyle buyruluyor: “Kim benim veli kuluma düşmanlık ederse ben de ona harp ilân ederim. Kulum bana nafilelerle o kadar yaklaşır ki ben onu severim ve ben onu sevince işiten kulağı, gören gözü, tutan eli ve yürüyen ayağı olurum.” 163 Fahreddin Râzî hazretleri kerâmet hakkında şöyle buyurur: “Al‐ lahʹın Celâl nûru kul için kulak olunca o kul yakını işittiği gibi uzağıda işitir. Bu nur ona göz olunca yakını gördüğü gibi uzağıda görür ve yine bu nur bir kul için el olunca yakına, uzağa ulaşır.” 164 Velîlerin kerâmeti hakîkatin zuhûrudur Mukaddesât eserleri tarikatın da nûrudur. Mus’ab bin Sa’d (r.a)’dan rivâyet edilen “Siz ancak garipler hür‐ metine yardım olunuyor ve rızıklandırılıyorsunuz.”165 hadis‐i şeri‐ finde ki gariplerden murad, Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz zamanındaki fakir muhacirlerdir. Kutub ve Gavs onlar‐ dandır. Bu taifeye âyetlerde “Allahʹın kulları” ve “Rahman’ın kul‐ ları” denilmiştir. Cenâb‐ı Hakk her asırda bu vasıftaki manevî rical‐i gaybleri arzda mevcut ve hazır bulundurur. Asr‐ı Saadetten sonra bu zatlara Kutup, Gavs, Evtâd, Nücebâ ve Ebdal (üçler, yediler, kırklar seçkin veliler, mânevî direkler) şeklinde isimler verilir. 166 Yunus Sûresi, Âyet 63 Buhari Rikak‐ Hadisi Kutsi 164 Râzî, Tefsiri Kebir 165 Buhârî, Abdurrezzak EL‐Musannet 166 Sûyûtî El‐Havî 162 163 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 102 İşte bu hadis‐i şerif Allah‐u Teâlâ’nın sevdiği kullar hürmetine yardım ettiğinin gerçek bir delilidir. Gavslık makamına ulaşan bir kişi o derece tasarruf sahibidir ki, karada veya denizde bir kişi veya bir cemaat, herhangi zulüm ve şiddete dûçâr olup, âciz ve zor durumda kalsa ve zamanın Gavsın‐ dan yardım talep etse; Allahu Teâlâ o zatlara bunu ilham tarîkiyle bildirir. O gavs da hemen harekete geçerek biiznillah imdatlarına ye‐ tişir onları o sıkıntı ve tehlikeden kurtarır. Bu yüzden o zata yardım eden manasına gelen “Gavs” ismi verilmiştir. İbni Mes’ud radiyallahu anh’dan rivâyet edilen “Allah onlar se‐ bebiyle yer halkından belaları kaldırır.”167 hadis‐i şerifi bu hakîkate delildir. Gavsiyet makamına ulaşan, bir zât kabul kapılarını açmak isterse, kalbini Mevlâ Teâlâya dayandırıp, icâbet hazinelerinin miftâhı hâline gelen dilini de dua ile kıpırdattığında en büyük belâları insanlardan biiznillah uzaklaştırır, çünkü o Hakk Teâlâ’nın himayesindedir. Allahu Tealâ âleme nazar etmek dilediğinde evvelâ o zâta tecellî eder, sonra ondan alemlere bakar. Bu makam asâleten Rasûlullah aleyhisselatu vesselam’a aittir. Vekaleten de rasûlullahın nâibleri olan gavs‐ı âzamlara mahsustur. Kettânî kuddise sirruhû şöyle buyurmuştur. Alemde büyük belâ ve âfatlar vukû bulacağında evvelâ Nüceba (kırklar) yalvarır belâ def olmazsa bu sefer urefâ (yediler) niyazda bulunur, yine kalkmazsa muhtârûn (üçler) dua eder, yine mündefî olmazsa Gavs duaya başla‐ dığı anda Allahın izniyle hemen belâ ortadan kalkar, çünkü belâ azim olunca ancak büyük bir zâtın diliyle def olması umulur. Fiilin fâili Allah’tır. Hakîkatte kendisinden yardım istenilen zât ancak Allahu Tealâ’dır. Gerçek tevhid ve mecâzî isnadın ne demek oldu‐ 167 Ali el‐Mütteki‐ Ahmed bin Hanbel, Müsned TARÎKAT‐I ALİYYE 103 ğunu bilen bir kimse, bir işi sebep ve vesîlelere dayandırmakla gü‐ nahkâr olmaz. Allah’ın bu velî kulları ölmez. Çünkü Allah’ın Hayy ismine maz‐ hardır. Evet o velilerdir ki dünya zevkini ehline, ahiret zevkini de yine ehline bırakıp Allah ile beraber olmuşlardır. Onlar cennet ve cehennem’i unutup ancak ALLAH için ibadet ederler. Ve O’nunla bulundukları an, iki cihânı da cennet, O’ndan ayrı oldukları an iki cihânı da cehennem görürler. Ancak O’nu ister ve ni’met olarak O’nu bilirler; başkalarına gaib olan, onlarca bilin‐ miştir. Vücutları bir yerde iken gönülleri Arş’da, Kürsî’de sohbette bulunur. Gerçi onlar, vücutlarıyla miraç etmezler, fakat ruhlarıyle miraç ederler. Cenâb‐ı Hakk’ı gözleriyle görmezler, fakat esrarıyla müşahade ederler. Onlar bu âlemde, herkesle her ne muamele eder‐ lerse, ancak Hakk rızâsı için ederler. Onlar dinar ve dirhemsiz ağniyâ, taleb‐i ilimsiz ulemadırlar. Eyliyaullah hazerâtının akvâli nebevî; ef’âli melekî; ahlâkı ilâhî‐ dir. Onların ibâdet‐i husûsiyeleri Cenâb‐ı Hakkʹın huzurunda mülâzemet, âdetleri ketm‐i esrâr ve setr‐i kerâmettir. Veliler kavlen, fi’ilen, zâhiren ve bâtinen âdâb‐ı Nebîye temessük etmiş zâtlardır. Onlar iki cihan nurunun ma’iyyetinde gönüllü kurbanlardır. Bu zat‐ ların sohbetine devam edenler mürde kalplerini yek nazarda biiznillah ihya ederler. Hakîki zâkir ve veli‐yi kâmil, şeriat, tarîkat, ma’rifet ve hakîkat mertebelerine müstenid, İslâm dininin cihan‐ şumül vahdet akîdesini bihakkın taşıyan, onu bizzat yaşayan ve tat‐ bik eden zâttır. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ﻚ ُﺑ ْﻜ َﺮ ًة َوَاﺻ۪ﻴﻠًﺎ َ ﺳ َﻢ َر ﱢﺑ ْ وَا ْذ ُآ ِﺮ ا MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 104 “Sabah akşam Rabbinin ismini zikret.” 168 Evliyaullah şol kimselerdir ki, iman ettikten sonra hayatları bo‐ yunca ittika üzere yaşamaya âzamî gayret gösterirler. Kâmil bir iman ile ilâhî emirleri ve hükümleri ifa ve icraya devam ederler. Kendile‐ rinden Allah rızâsına aykırı bir hâl, bir durum sadır olmaması için dikkat ederler, her türlü haramdan ve şüpheli şeylerden sakınırlar. İşte evliyaullahın hakîkî tarifi budur. Evvelâ mümin olmaları, sâni‐ yen de Allah korkusundan dolayı ittikâ hasletine sahip olmalarıdır ki, bunlar onların kâmil manada Allah (c.c)’na yönelmesindendir. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ت ِ ﻞ ِﻟ َﻜِﻠﻤَﺎ َ ﺧ َﺮ ِة ﻟَﺎ َﺗ ْﺒﺪ۪ﻳ ِ ﺸﺮٰى ﻓِﻰ ا ْﻟﺤَﻴﻮ ِة اﻟ ﱡﺪ ْﻧﻴَﺎ َوﻓِﻰ اﻟْﺎ ْ َﻟ ُﻬ ُﻢ ا ْﻟ ُﺒ ﻚ ُه َﻮ ا ْﻟ َﻔ ْﻮ ُز ا ْﻟ َﻌﻈ۪ﻴ ُﻢ َ اﻟّٰﻠ ِﻪ ذِﻟ “Dünya hayatında da ahirette de onlara müjde vardır. Allah’ın sözle‐ rinde asla değişme yoktur. İşte bu, büyük kurtuluşun kendisidir.” 169 Dünya ve ahiret hayatında müjde onlaradır, bu da Allah’ın ken‐ dilerine olan teveccühü ve ikramıdır. “Evliyaullah’ın kerâmeti hak‐ tır” meselesinin temelide budur. Onlar Allah’tan başka dost ve velî tanımazlar; Allah (c.c)’na aykırı düşmekten korkup sakınırlar ve on‐ dan başka hiçbir şeyden çekinmezler. Allah da kendilerine dost ol‐ duğu için artık onlara ne korku vardır ne de hüzün. Dünyada da müjdelenmişlerdir. ahirette de bu gerçek Kur’an’da şöyle zikredilir: ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ُﻢ ا ْﻟ َﻤﻠٰ ِﺌ َﻜ ُﺔ َاﻟﱠﺎ َﺗﺨَﺎﻓُﻮا َ ل ُ ﺳ َﺘﻘَﺎﻣُﻮا َﺗ َﺘ َﻨ ﱠﺰ ْ ﻦ ﻗَﺎﻟُﻮا َر ﱡﺑﻨَﺎ اﻟّٰﻠ ُﻪ ُﺛﻢﱠ ا َ ن اﱠﻟﺬِﻳ ِا ﱠ ن َ ﻋﺪُو َ ﺠ ﱠﻨ ِﺔ اﱠﻟﺘ۪ﻰ ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ﺗُﻮ َ ﺸﺮُوا ﺑِﺎ ْﻟ ِ ﺤ َﺰﻧُﻮا َوَا ْﺑ ْ َوﻟَﺎ َﺗ 168 169 İnsan Sûresi, Âyet 25 Yunus Sûresi, Âyet 64 TARÎKAT‐I ALİYYE 105 “Şüphesiz, Rabbimiz Allah’tır deyip, sonra dosdoğru yolda yürüyenle‐ rin üzerine melekler iner. Onlara: Korkmayın, üzülmeyin, size vâdolunan cennetle sevinin!” derler. 170 Ayrıca yine ahirette: ﺖ ْ ﺤ َ ﺣ ّٰﺘﻰ ِاذَا ﺟَﺎ ُؤهَﺎ َو ُﻓ ِﺘ َ ﺠ ﱠﻨ ِﺔ ُز َﻣﺮًا َ ﻦ ا ﱠﺗ َﻘﻮْا َر ﱠﺑ ُﻬ ْﻢ ِاﻟَﻰ ا ْﻟ َ ﻖ اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ َوﺳ۪ﻴ ﻦ َ ﺧﻠُﻮهَﺎ ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ُ ﻃ ْﺒ ُﺘ ْﻢ ﻓَﺎ ْد ِ ﻋَﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َ ﺳﻠَﺎ ٌم َ ﺧ َﺰ َﻧ ُﺘﻬَﺎ َ ل َﻟ ُﻬ ْﻢ َ َا ْﺑﻮَا ُﺑﻬَﺎ َوﻗَﺎ “Rablerine karşı gelmekten sakınanlar ise, bölük bölük cennete sevk edi‐ lir, oraya varıp da kapıları açıldığında rıdvan onlara: Selam size! Tertemiz geldiniz. Artık ebedî kalmak üzere girin cennete, der.” 171 Şeklinde ilâhî müjdeye mazhar olacaklardır. Allah’ın kelimele‐ rinde tebdil yoktur. Yani Allah’ın bu vaadlerinde, bu müjdeli sözle‐ rinde hiçbir değişme olmayacaktır. Allah’ın sözünü değiştirecek, O’nun verilmiş hükmünü kararını uygulamadan kaldıracak hiçbir kuvvet yoktur, olması ihtimali de mevcut değildir. Allah’da asla ver‐ diği sözden dönmez, verdiği sözü yerine getirir. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor ki: ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻦ َا ْﻣ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ ِا ﱠ ْ ﺤ َﻔﻈُﻮ َﻧ ُﻪ ِﻣ ْ ﺧ ْﻠﻔِﻪ َﻳ َ ﻦ ْ ﻦ َﻳ َﺪ ْﻳ ِﻪ َو ِﻣ ِ ﻦ َﺑ ْﻴ ْ ت ِﻣ ٌ َﻟ ُﻪ ُﻣ َﻌ ﱢﻘﺒَﺎ ﺴ ِﻬ ْﻢ َوِاذَا َارَا َد اﻟّٰﻠ ُﻪ ِﺑ َﻘ ْﻮ ٍم ﺳُﻮءًا ِ ﺣ ّٰﺘﻰ ُﻳ َﻐﻴﱢﺮُوا ﻣَﺎ ِﺑَﺎ ْﻧ ُﻔ َ ﻟَﺎ ُﻳ َﻐﻴﱢ ُﺮ ﻣَﺎ ِﺑ َﻘ ْﻮ ٍم ل ٍ ﻦ وَا ْ ﻦ دُو ِﻧﻪ۪ ِﻣ ْ َﻓﻠَﺎ َﻣ َﺮ ﱠد َﻟ ُﻪ َوﻣَﺎَﻟ ُﻬ ْﻢ ِﻣ “Onun önünde ve arkasında Allah’ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır. Bir toplum kendilerindeki özellikleri değiştirinceye kadar Allah, onlarda bulunanı değiştirmez. Allah bir topluma kötülük diledi mi, artık onun için geri çevrilme diye bir şey yoktur. Onların Allah’tan başka yardımcıları da yoktur.” 172 Fussilet Sûresi, Âyet 30 Zümer Sûresi, Âyet 73 172 Ra’d Sûresi, Âyet 11 170 171 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 106 Bu âyet uyarınca, evliyaullah dahi kendilerindeki o velâyet has‐ letini, o iman ve ittikayı değiştirip bozmadıkça Allahu Teâlâ’nın bu dünya ve ahiret için verdiği sözü ve müjdeyi değiştirmesi ihtimali yoktur. Bunlar ebedî müjdelerdir. İşte bunlar felâha erenlerdir. Ma‐ dem ki, evliyaullah böyle müjdelerle müjdelenmiştir ve onlara korku yoktur ve onlar mahzunda olmayacaktır, öyleyse peygamberlik rut‐ besi daha yüksek olduğu için peygamberlere hiç bir zaman korku ve hüzün yoktur. EHL‐İ TARÎKİN AHVÂLİ Ey Sâlik, ehlullah buyurmuşlardır ki: “Sâlikler iki kısımdır. Biri sâlik‐i meczûb, diğeri de meczûb‐ı sâlikdir.” Sâlik‐i meczûb; evvel ilâhî âsârı müşâhede eder, âsâr ile esmây‐ı anlar, esmâ‐i ilâhiyye ile sıfât‐ı ilâhiyyeye, sıfat‐ı ilâhiyye ile fenâ fillâha, fenâ fillâh ile de bekâ billâha vâsıl olur. Alel ekser sâliklerin hâli budur. Kitap ve Sünnette bunlara işaret vardır. Meczûb‐ı sâlik ise, evvel bekâ billâhı müşâhede eder. İstidât ve li‐ yâkatine göre kendisine bazı sırlar zuhur eder. Sonra safha safha fenâ fillah, sıfat‐ı ilâhiye ve esmâ‐i ilâhîyye, nihayet âsâr‐ı ilâhîyyeyi mü‐ şâhede eder. Sâlikin ibtidası, meczubun intihâsıdır. Yâni sâlikin son vardığı yere meczub daha başında iken varmıştır. Sâlikin hâli; eşyayı Allah (c.c)’na vâsıl olmak için müşâhede etmek; meczubun hâli ise, eşyayı ALLAH ile beraber müşâhede etmektir. Meczubun seyri sulûku mahv‐u fenâ (sekir, kendinden geçme hâli) ile sâlikin seyru sulûku da sahvu bekâ (uyanıklık, his âlemine dönmek hâli); son bu‐ lur. Sâlikin seyri sulûku aşağıdan yukarıya gitmek; Meczubun seyri sulûku ise, yukarıdan aşağı inmektir. Meczubların seyri sulûku mahvu fenâ ile son bulduğu için, onlar mürşid olamazlar. Bir kimse‐ TARÎKAT‐I ALİYYE 107 nin mürşid olabilmesi için sulûk edip, Hakk’a vasıl olup, fenâ fillâh makamından sonra bekâ billâh makamına ermesi lâzımdır. Çünkü bu makam Enbiyânın vârisleri olan mürşid‐i kâmillerin makâmıdır. Zira makam‐ı irşad ancak fenâdan sonra bekâ tahakkuk eden kimse için sahih ve sâlim olur. Sahvu bekâ; makam‐ı mahvu fenâdan üstündür. Mürşid‐i kâmil‐ lerin halleri de evvelâ sulûk, sâniyen cezbe‐i ilâhiye ile Hakk’a vuslat, sonra da bu usul üzere insanları Allah (c.c)’na davet edip, tebliğ ve irşad için sa’yu gayret etmektir. Hadis‐i şerifte; “Rahman olan ALLAH’ın cezbelerinden bir cezbe ins ve cinnin ameline denktir.” buyurulmuştur. Cenâb‐ı Hakk’ın cezbi, ins ve cinnin amelinden efdâldir. İnsanın kendi kuvvet ve tâ‐ katiyle Cenâb‐ı Hakk’a sulûk ve kurbiyetiyle Cenâb‐ı Hakkʹın ahz ü cezbi arasındaki fark, beyne’s‐semâ ve’l‐arz gibidir. Cezbe: Cenâb‐ı Hakkʹın bir kulunu mânen cezbedip kendi mu‐ habbetine çekmesi, yaklaştırması demektir. Bazı kimselerin hilka‐ tinde ateş unsuru galip olduğundan gelen hâl ve füyûzata tahammül edemez, cezbelenir, ağlar; zarfı olan ceset ona tahammül edemez. “Cezbe‐i Rahman, sekaleynin” yani ins ve cinnin amelinden efdâl olması nasıl oluyor denilirse ins ve cinnin ameli, kendi çalışıp ka‐ zanmasıyladır. Fakat Cenâb‐ı Hakkʹın ihsânı sınırsızdır. Bir kulun ameli ile kıyas kabul etmez. İşte cenâb‐ı vâhidü’l‐atâyâ olan ALLAH zülcelâl hazretlerinin ihsânı da sınırsızdır. Bunu lutfedip bir vesile ile verir. Biz müminler de Cenâb‐ı Hakkʹın lütfuna mazhar olmak ve ken‐ dimizi sevdirmek için peygamberimize tâbi olmamız gerekir. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 108 ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮﻧ۪ﻰ ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر َرﺣ۪ﻴ ٌﻢ َ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ َواﻟّٰﻠ ُﻪ “(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allahda sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esir‐ geyicidir.” 173 Nazm‐ı celiline göre Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin yoluna ittiba etmemiz lazımdır. Cezbesiz hiçbir veli ye‐ tişmemiştir. Çünkü Cenâb‐ı Allah bir kulunu kendi tarafına çek‐ mezse hiçbir kimse kendi kendine Cenâb‐ı Hakkʹa vasıl olamaz. Ba‐ zen sulûk mukaddem olur ve bazen de cezbe mukaddem olur. Cezbe‐i hakikiyye sulûkten sonra olan cezbedir ki bu daha makbul ve kâmildir. Bu kısım meczuba, sâlik‐i meczub denilir. Meczub‐ı sâlik ise, mübtedilerin hâlidir. İstikamette olurlarsa istifade ederler, de‐ ğilse edemezler. Bazı meczublar keşifler görürler ki bu hâl kendilerini yoldan alıkoyar. Şeriate ittiba etmeyince o hâli de kaybolur, mahrum kalır. İşte bu, sâlikin hâli değildir. Meczub olanın; herhalde sulûk görmesi lazımdır. Sulûk ve cezbe ile terakkinin farkı, yürüyen insan ile uçan tayyarenin farkı gibidir. Cezbe ve aşk yolu daha yakındır. Cezbe, sahibinde iki şekilde zuhur eder: Bir kısmı sâkindir, zâ‐ hirde ve vücutta cezbe eseri görülmez. Fakat sahibinin bâtını meczubdur. Bâtında hissedilen hâl, lezzet cezbe eseridir. Diğer bir kısmı ise, mâye‐i fıtratta nâr cesede galip geldiği için cezbe zâhir olur, gelen fuyûzât‐ı ilâhîye teskin edilemediği için sesli olarak Allah te‐ zekkür edilir. İrşad için her halde sulûk lâzımdır. Meczub olanların hâli ârızîdir, aslî değildir. 173 Âl‐i İmrân Sûresi, Âyet 31 TARÎKAT‐I ALİYYE 109 En efdâli sâlik‐i meczubdur. Yani sulûkden sonra hakîkî cezbeye mazhar olanlardır. Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem hazret‐ leri hâl‐i istiğrakta deryâya dalar gibi müstağrak olurdu. Hâli sahva gelip ayrılmak için Hz. Aişe radıyallahuanha’ya “Bana kelam et, ko‐ nuş ya Hümeyra” buyuruyorlar, bazen de dünya işleriyle bir mak‐ sada mebni meşgul olduklarında Vücûd‐ı şeriflerinde bir ağırlık arız olur o vakit Hz. Bilal (r.a)’a “Kalk yâ Bilal bizi ferahlandır.”174 diye buyururlarmış. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ﻰ ٍء ِاﻟﱠﺎ ْ ﺷ َ ﻦ ْ ن ِﻣ ْ ﻦ َوِا ﻦ ﻓ۪ﻴ ِﻬ ﱠ ْ ض َو َﻣ ُ ت اﻟﺴﱠ ْﺒ ُﻊ وَا ْﻟَﺎ ْر ُ ﺴﻤٰﻮَا ﺢ َﻟ ُﻪ اﻟ ﱠ ُ ﺴﺒﱢ َ ُﺗ ﻏﻔُﻮرًا َ ﺣﻠ۪ﻴﻤًﺎ َ ن َ ﺤ ُﻬ ْﻢ ِاﻧﱠ ُﻪ آَﺎ َ ﺴﺒ۪ﻴ ْ ن َﺗ َ ﻦ ﻟَﺎ َﺗ ْﻔ َﻘﻬُﻮ ْ ﺤ ْﻤﺪِﻩ َوﻟٰ ِﻜ َ ﺢ ِﺑ ُ ﺴﺒﱢ َ ُﻳ “Yedi gök, yer ve bunlarda bulunan her şey O’nu tesbih eder. Oʹnu övgü ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Ne var ki siz, onların tesbihini anlamazsınız. O, halîmdir, bağışlayıcıdır.” 175 Muhyiddîn‐i Arâbî hazretlerinin beyanına göre mevcudât, lisan‐ı hâl ile ALLAH’ı zikir ve tesbih ederler. Yalnız bunların uyanıklık de‐ receleri farklıdır. Şöyle ki içlerinde cemâdât, Hakk’ı zikir ve tesbih etmekte en uyanık olanıdır. Hiçbir maişet ve mâsiva düşüncesi ol‐ madan Hakkʹa uyan, hükmüne râm olan, emre mutî ve münkad bu‐ lunan varlıklardır. Taş, toprak, su ve madenler bu gruba dahildir. Nebâtât, Hakk’ı zikir ve tesbih etmekte cemâdâttan bir derece noksandır. Zira bunlar neşvü nemâ veya hayatını idâme etmek mey‐ vesini yetiştirmek için suya, toprağa, güneşe, havaya ihtiyaçları var‐ dır. Bu ihtiyaçları temin esnasında gaflete duçâr olabilirler. Hayvanâtın Cenâb‐ı Hakk’ı zikir ve tesbih etmekdeki dereceleri nebâtâtdan da aşağıdır. Çünkü büyümeleri ve çoğalmaları, hastalık‐ 174 175 Hadis Ebû Dâvud İsrâ Sûresi, Âyet 44 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 110 ları, hareketleri, maişet çabaları ve ihtilafları dolayısıyla bunlar daha ziyade gaflete duçâr olurlar. İnsanlar, nebâtât ve hayvanlarda olan bilcümle ihtiyaçlarla ma’luldur. Ayrıca insanların akıllarına nefislerinin galip olması itibâ‐ riyle de benlik, hayalât, havâtır, hafıza, şüphe, vesvese, dünyevî hırs ve ihtilafları onları devamlı gaflete duçâr eder. Bunun için Cenâb‐ı Hakk insanları irşad kasdiyle vâhiy inzâl buyurmuş, Nebî ve Rasûl göndermiş, Hakk’ı bildirmiş ve tarîk‐i hidâyeti göstermiştir. Yine de mevcûdât içinde en çok gaflete maruz olanlar insanlardır. Ancak is‐ tisnâları vardır. İnsanlar içinde öyle kâmil zâtlar vardır ki onlar bir lahza dahi Allah’ı unutmazlar. Her an Allah’ı zikr hâlindedirler. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ت ٍ ﻞ وَاﻟ ﱠﻨﻬَﺎ ِر َﻟَﺎﻳَﺎ ِ ف اﱠﻟ ْﻴ ِ ﺧ ِﺘﻠَﺎ ْ ض وَا ِ ت وَا ْﻟَﺎ ْر ِ ﺴﻤٰﻮَا ﻖ اﻟ ﱠ ِ ﺧ ْﻠ َ ن ﻓ۪ﻰ ِا ﱠ ﺟﻨُﻮ ِﺑ ِﻬ ْﻢ ُ ﻋﻠٰﻰ َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ِﻗﻴَﺎﻣًﺎ َو ُﻗﻌُﻮدًا َو َ ﻦ َﻳ ْﺬ ُآﺮُو َ ب ⎯ َاﱠﻟﺬ۪ﻳ ِ ِﻟﺎُوﻟِﻰ ا ْﻟَﺎ ْﻟﺒَﺎ ﻃﻠًﺎ ِ ﺖ هٰﺬَا ﺑَﺎ َ ﺧَﻠ ْﻘ َ ﺿ َﺮ ﱠﺑﻨَﺎ ﻣَﺎ ِ ت وَا ْﻟَﺎ ْر ِ ﺴﻤٰﻮَا ﻖ اﻟ ﱠ ِ ﺧ ْﻠ َ ن ﻓ۪ﻰ َ َو َﻳ َﺘ َﻔ ﱠﻜﺮُو ب اﻟﻨﱠﺎ ِر َ ﻋﺬَا َ ﻚ َﻓ ِﻘﻨَﺎ َ ﺳ ْﺒﺤَﺎ َﻧ ُ “Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde aklıselim sahipleri için gerçekten açık ibretler vardır. Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken Allah’ı zikrederler, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler (ve şöyle derler:) Rabbi‐ miz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem aza‐ bından koru !” 176 Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ﻦ ِذ ْآ ِﺮاﻟّٰﻠ ِﻪ ْﻋ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ﻟَﺎ ُﺗ ْﻠ ِﻬ ُﻜ ْﻢ َا ْﻣﻮَاُﻟ ُﻜ ْﻢ َوﻟَﺎ َا ْوﻟَﺎ ُد ُآ ْﻢ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ن َ ﺳﺮُو ِ ﻚ ُه ُﻢ ا ْﻟﺨَﺎ َ ﻚ َﻓﺎُوﻟٰ ِﺌ َ ﻞ ذِٰﻟ ْ ﻦ َﻳ ْﻔ َﻌ ْ َو َﻣ 176 Âl‐i İmrân Sûresi, Âyet 190‐191 TARÎKAT‐I ALİYYE 111 “Ey iman edenler! Mallarınız ve çocuklarınız sizi Allah’ı zikretmekten alıkoymasın. Kim bunu yaparsa işte onlar ziyana uğrayanlardır.” 177 EHL‐İ ZİKRİN FAZÂİLİ Ebû Hureyre (r.a)’dan mervîdir ki: “Allah Teâlâ hazretlerinin bir takım melâikeleri vardır ki vazifeleri ehli zikri aramaktır. Zikir yapan cemâatı bulduklarında yek diğerine nidâ ederek “Geliniz aradığınız buradadır” diye toplanırlar. Tâ semâya kadar o mevkîyi kanatlarıyla çevirirler. Allah Teâlâ hazretleri ehl‐i zikrin ibâdetlerini melâikeden ziyâde bildiği halde melâikeye hitaben “Ey melekler, benim kullarım ne diyorlar?” diye sual buyurur. Melekler de “Ya Rabbenâ o kulların seni tesbih, tekbir, tahmid ve temcîd ediyorlar” derler. Allah Teâlâ Hazretleri meleklere hitaben: “O kullarım beni gördüler mi ki?” bu‐ yurur. “Hayır Ya Rabb, vallahi onlar seni görmediler” derler. Allah Teâlâ Hazretleri “Onlar beni görmüş olsalar nasıl olurlar?” buyurur. “Ya Rabb, onlar görmüş olsalar daha şiddetle ibadet ederler. Tekrar Allah Teâlâ Hazretleri “Benden ne istiyorlar?” diye sorar. Melekler de: “Cennet istiyorlar” derler “Cenneti gördüler mi?” buyurur, “Ya Rabb, vallâhi onlar Cenneti görmemişlerdir”, “Görmüş olsalar nasıl ederler?” buyurur Allah Teâlâ; melâike de: “Cenneti görmüş olsalar Cenneti talepte ve ibadette daha gayretli olurlar” diye arz ederler “Benim kullarım neden istiâze ediyorlar?” buyurur; melâike “Cehen‐ nemden” derler, “Görmüşler mi?” “Hayır Ya Rabb, onlar asla cehen‐ nemi görmemişlerdir” “Benim kullarım cehennemi görmüş olsalar ne yaparlar?” “Daha şiddetle korkarlar” “Ey melekler siz şahit olunuz ki ben o zikir meclisinde bulunanların günahlarını afv ve mağfiret eyle‐ dim.” Meleklerden birisi: “Ya Rabb, ol meclisde filanca bir kimse 177 Münâfikûn Sûresi, Âyet 9 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 112 vardır ki başka bir hâceti için gelmiştir” der. Allah Teâlâ Hazretleri de buyurur ki: “Ol meclisle hem meclis olan şakî olmaz.” 178 Ebû Musâ (r.a)’dan rivâyet olunur ki bir hadîs‐i şerifte peygambe‐ rimiz sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurur: “Rabbini zikir eden kimse ile zikir etmeyen kimselerin misâli, hayy ile meyyit (diri ile ölü) gibidir” 179 Allah’ı zikreden kimseler hayydır. Allah’ı zikretmeyenlerin kalp‐ leri ölüdür. Bu hadis‐i şerif ehli zikir için pek büyük bir tebşirdir. Kur’an tilâveti, hadîs‐i şerif kıraâti ve ulûm‐i diniyye tedrisi ile meş‐ gul olmak da zikrullah sayılır. Allahu Teâlâ bütün insanların cesetlerine “kün” emriyle tecelli edip hayâtiyet bahşetmiştir. Bâtınını da akıl, şuur ve idrakle tenvîr eylemiştir. Mümin ve zikir ehli kimselerin cesetlerini sâlih amel ve taatle, kalplerini de mârifetullah nûru ile tenvîr etmiştir. Kalp marife‐ tullah nûrunun parlayacağı yegâne mahaldir ki îman nuru o burçtan doğar. Bütün ilâhî sırlar orada gizlidir. Kalbten sonra o hakîkî lâhûtî nûrun zuhûru bütün âzâlarda tecelli eder. İşte bu insan mükerrem itlâkına şâyân olacak benî âdemdir. Tâlim‐i nefs ve tehzib‐i ahlâk ile tezyîn‐i zâhir ve bâtın eden hâdimân‐ı serâperde‐i şeriat, mahremân‐ı nâzenân‐ı tarîkat olan bahtiyârân‐ı ümmettir. Allahu Teâlâ ve Tekaddes hazretleri milyarlarca mahlûkât ve mevcûdât içinde “insan”ı en güzel kıvamda, mümtaz ve mükerrem yaratmıştır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﻦ َﺗ ْﻘﻮ۪ﻳ ٍﻢ ِﺴ َﺣ ْ ن ﻓ۪ﻰ َا َ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ َ َﻟ َﻘ ْﺪ 178 179 Hadis Buhârî Hadis Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 113 “Biz insanı en güzel biçimde yarattık.” 180 Allahu Teâlâ insanı ruh ve beden kabiliyetleri bakımından canlı‐ ların en mükemmeli kılmıştır. Sûrette “en güzel biçimde yarattık” ifadesi bu hususu belirtmektedir. İnsan serbest iradesi ile ya bu kabi‐ liyetlerini güzel kullanarak “kâmil insan olacak” yahut da aksi yönü tutarak şuurlu varlıkların ve canlıların en aşağı mertebesinde yer ala‐ caktır. Dünyada değeri bu kadar büyük olan insan, Allah’ın emirle‐ rini yapmazsa cezası da o nisbette ahirette fazla olacaktır. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﻦ َ ﺤ ِﺮ َو َر َز ْﻗﻨَﺎ ُه ْﻢ ِﻣ ْ ﺣ َﻤ ْﻠﻨَﺎ ُه ْﻢ ﻓِﻰ ا ْﻟ َﺒ ﱢﺮ وَا ْﻟ َﺒ َ َوَﻟ َﻘ ْﺪ َآ ﱠﺮ ْﻣﻨَﺎ َﺑﻨ۪ﻰ اٰ َد َم َو ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ َﺗ ْﻔﻀ۪ﻴﻠًﺎ َ ﻦ ْ ﻋﻠٰﻰ َآﺜ۪ﻴ ٍﺮ ِﻣ ﱠﻤ َ ﻀ ْﻠﻨَﺎ ُه ْﻢ ت َو َﻓ ﱠ ِ ﻄ ﱢﻴﺒَﺎ اﻟ ﱠ “Biz, hakîkaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları, (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık; kendilerine güzel güzel rızıklar verdik; yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan cidden üstün kıldık.” 181 Görüldüğü gibi bu âyette Allahu Teâlâ, insanoğluna lütuf ve ik‐ ramının bir özetini vermekte ve onun âlemdeki özel yerini işaret et‐ mektedir. Müfessirlere göre insanın şan ve şerefi ve diğer varlıklar‐ dan üstünlüğü, Allah’ın ona verdiği beden güzelliği; el, göz, kulak gibi organlarını daha becerikli bir şekilde kullanması, konuşabilmesi, gülüp ağlayabilmesi, okuyup yazabilmesi; başka bir takım varlıkları kendi hizmetinde kullanması; aletler icat etmesi; olaylar arasındaki sebep‐sonuç alakasını görmesi ve bu sayede geleceğe yönelik prog‐ ramlar ve hazırlıklar yapması; iyiyi kötüyü, doğruyu yanlışı, güzeli çirkini anlayabilmesi; kısaca maddî ve manevî, ahlâkî ve ruhî mezi‐ yetleri hâiz olmasındandır. Bu mükerremiyet, insana takvâ ve verâ muvâcehesinde lütuf ve ihsan olunmuştur. 180 181 Tîn Sûresi, Âyet 4 İsrâ Sûresi, Âyet 70 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 114 Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻞ َ ﺷﻌُﻮﺑًﺎ َو َﻗﺒَﺎ ِﺋ ُ ﺟ َﻌ ْﻠﻨَﺎ ُآ ْﻢ َ ﻦ َذ َآ ٍﺮ َوُا ْﻧﺜٰﻰ َو ْ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ُآ ْﻢ ِﻣ َ س ِاﻧﱠﺎ ُ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﻨﱠﺎ ﺧﺒ۪ﻴ ٌﺮ َ ﻋﻠ۪ﻴ ٌﻢ َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻋ ْﻨ َﺪ اﻟّٰﻠ ِﻪ َاﺗْﻘﻴ ُﻜ ْﻢ ِا ﱠ ِ ن َا ْآ َﺮ َﻣ ُﻜ ْﻢ ِﻟ َﺘﻌَﺎ َرﻓُﻮا ِا ﱠ “Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Ve birbi‐ rinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki Al‐ lah yanında en değerli olanınız, O’ndan en çok korkanınızdır. Şüphesiz Al‐ lah bilendir, her şeyden haberdardır.” 182 Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyurdu ki: “Hak katında insanların mükerrem ve muhteremi takva ve taâti çok olandır.” 183 İttika: Allah (c.c)’na şüphesiz inanmak, emirlerini tutmak, nehyettiklerinden kaçınmak, iyi sakınmak, tam korunmak ve vikâye‐ sine girmektir. İlâveten kevnî kanunlara muvafık hareket etmek; musahhar kılınan eşya ve kanunlardan meşru olarak istifâde etmek; haramdan kaçınmak; helâle rağbet eylemek, aksi halde azaba dûçar olunacağını bilmek ve dehşetli hallerin zuhurundan korkmaktır. Hz. Ebu Hureyre (r.a) anlatıyor: Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Ey Eba Hureyre, verâ sahibi ol, insanların Allahʹa en iyi kulluk edeni olursun! Kanaatkârlığı esas al ki insanla‐ rın Allahʹa en iyi şükredeni olursun. Nefsin için sevdiğini insanlar için de sev mümin‐i kâmil olursun. Sana komşu olanlara iyi komşu‐ luk et ki merhametli müslüman olursun. Az gül, zira çok gülmek kalbi öldürür.”184 Hucurât Sûresi, Âyet 13 Hadis Buhari 184 Kütüb‐i Sitte 182 183 TARÎKAT‐I ALİYYE 115 Muttakî, mübalağa ile en çok ittika edendir. İnsanın bütün mev‐ cudiyetiyle Hakka yönelmesi, her an “Allah” ile olmak şuuruna er‐ mesidir. İnsanlar, Hz. Adem ve Havvâ validemizden çoğalmaları veya her birinin bir anne ve babadan doğmaları sebebiyle yaratılışta eşittirler. Bu sebepten soy ve soplarıyla övünmeleri yersizdir. Çünkü gerçek ve yegâne üstünlük takvâ üstünlüğüdür. Muttakî insan mükerremdir. Yoksa turâbî, hayvânî ve zulmânî bir cesetten ibaret olan hayvan‐ı nâtık tabir edilen mevcuda, mükerrem ıtlâki caiz de‐ ğildir. Bu vücut, koyun gibi yer, içer, uyur ve ölür. En güzel kıvamda ve mükerrem sıfatta yaratılan insanın nefsini tezkiye, kalbini tasfiye etmesi lazımdır. ÂLEM‐İ EMİR, ÂLEM‐İ HALK VE LETÂİF İnsan iki sıfat üzere yaratılmıştır: Biri âlem‐i emir (mânâ âlemi) diğeri âlem‐i halk (madde âlemi). Bu iki alem insanda on letâiften müteşekkildir. Allahu Zülcelâl ve’l‐kemal Hazretleri bunları “kün” emriyle yaratmıştır. Âlem‐i emirden olan letâif beştir: Kalp, ruh, sır, hafî, ahfâ. Bunlar ruhânî, nurânî, ulvî ve kudsîdir. Bu yolda seyri sülûk gören bir insanın sadrındaki letâifin zikrullahla mezmun sıfat‐ lardan temizlenip nurlanmasına tasfiye denir. Letâifin diğer beşi de âlem‐i halktandır. Bunlar anâsır‐ı erbaa (dört unsur) olan toprak, su, hava, ateş ve beşincisi bunlardan meydana gelen nefs‐i nâtıkadır. Âlem‐i halktan olan letâifin hepsinin mahalli dimağdır, fakat cesede meczedilmişlerdir. Âlem‐i halktan olan letâifin zikrullahla günahlar‐ dan temizlenip nurlanmasına da tezkiye denir. Ruhâniyet ile cismâniyet, yani mânâ ile madde arasındaki farkı bir dereceye kadar beyan edip açıklamak icap ediyor. Ruhâniyet, âlem‐i emirdendir, nûrânîdir, melekîdir, felekîdir, yemez, içmez, uyumaz, gafil bulunmaz, sevdiklerini unutmaz; yakında uzakta her nerede olursa olsun biiznillahi teâlâ manen imdatlarına yetişir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 116 Âlem‐i emirden olan beş letâifin mahalleri Arş‐ı Âlâ’nın fevkinde‐ dir. Mele‐i Âlâ ile irtibat ve alakaları bulunduğu halde insan vücu‐ dunda madde ile terkip edilmiştir. Bu irtibata benzer bir misal Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle zikredilir: ث ٍ ﻦ َﻓ ْﺮ ِ ﻦ َﺑ ْﻴ ْ ﺴﻘ۪ﻴ ُﻜ ْﻢ ِﻣﻤﱠﺎ ﻓ۪ﻰ ُﺑﻄُﻮ ِﻧﻪ۪ ِﻣ ْ ن َﻟ ُﻜ ْﻢ ﻓِﻰ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻌَﺎ ِم َﻟ ِﻌ ْﺒ َﺮ ًة ُﻧ َوِا ﱠ ﻦ َ َو َد ٍم َﻟ َﺒﻨًﺎ ﺧَﺎِﻟﺼًﺎ ﺳَﺎ ِﺋﻐًﺎ ﻟِﻠﺸﱠﺎ ِرﺑ۪ﻴ “Şüphesiz sizin için hayvanlarda da büyük bir ibret vardır. Zira size, onların karınlarındaki fışkı ile kan arasından (gelen), içenlerin boğazından kolayca geçen hâlis bir süt içiriyoruz.”185 Âlem‐i emirden olan beş letâifin insan vücudunda irtibat kılındığı yerler şöyledir. Kalp: Sol memenin altındadır. Ruh: Sağ memenin altındadır. Sır: Sol memenin hizasında sadra yakındır. Hafî: Sağ memenin hizasında sadra yakındır. Ahfâ: Sadrın ortasındadır. Bu letaifin nurlandırılmasına alem‐i emirden olan kalpten başla‐ nır; zikrediliş sıralarına göre devam edilir. Bu letaifin nurlanması, yani seyr‐i sülûk yapılması ehliyetli bir mürşid‐i kâmilin terbiyesi altında olmalıdır. Âlem‐i emirden olan letâifin nurları da şöyledir: Latife‐i Kalp, Hz. Adem (a.s)’ın emri altındadır. Latife‐i Kalbin nuru sarıdır. 185 Nahl Suresi, Âyet 66 TARÎKAT‐I ALİYYE 117 Latife‐i Ruh, Hz. Nuh ve Hz. İbrahim (a.s)’ın emirleri altındadır. Latife‐i Ruhun nuru kırmızıdır. Latife‐i Sır, Hz. Musa (a.s)’ın emri altındadır. Latife‐i Sırrın nuru beyazdır. Latife‐i Hafi, Hz. İsa (a.s)’ın emri altındadır. Latife‐i Hafinin nuru siyahtır. Latife‐i Ahfa, Hz. Muhammed (a.s)’ın tahtı tasarrufundadır. La‐ tife‐i Ahfânın nuru yeşildir. Cismâniyet, âlem‐i halktan olup su, ateş, hava ve topraktandır. Zulmânî ve hayvânîdir. Yer, içer, uyur, gaflete dûçar olur ve ölüme mahkumdur. Turâbîdir, toprak olur. Bazen evlatlarını bile unutur. Bu iddiaya delil olarak Rasûlü kibriya ve sertâc‐ı enbiyâ aleyhi ekmelüttehâyâ efendimiz hazretlerinin buyurmuş oldukları: “Benim gözlerim uyur fakat kalbim uyumaz.” 186 hadis‐i şerifine dikkatle ba‐ kılırsa madde ile mânâ arasındaki farklılık olduğu veya onların bir‐ birleriyle aynı olmadıkları açıkca anlaşılır. Buna göre tarikat münte‐ sibi bir mürid, mânevî babası yerinde bulunan şeyhinin bu şekilde yaratılmış bir kul olduğunu bilmeli. Ruhâniyetinden beklenen mâ‐ nevî himmet ve feyzi, cismaniyetinden beklememelidir. Meselâ halis bir mânevî evladının intisap ettiği zamanı hemen hatırlayamayan babanın halini beşerî ve cismânî kısmına vermelidir. Ne ümitsizliğe kapılmalı ne de başka bir sebep aramalıdır. Ancak mânevî pederinin ruhâniyetindeki hassasiyetle teselli bulmalı ve vazifesini yerine ge‐ tirmedeki gayret ve çalışmasıyla mutmain olmalıdır. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ﻦ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َوآُﻮﻧُﻮا َﻣ َﻊ اﻟﺼﱠﺎ ِدﻗ۪ﻴ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ 186 Hadis Buhari MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 118 “Ey iman edenler ! Allah’tan korkun ve sâdıklarla beraber olun.” 187 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Kim bir kavme benzerse o kavimden olur.” 188 Ebû Musa (r.a) anlatıyor: ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺİyi arkadaşla kötü arkadaşın misâli, misk taşıyanla körük çeken insanlar gibidir. Misk sahibi sana kokusundan vermese bile güzel kokusu sana ulaşır. Körük çekene gelince; körüğün kıvıl‐ cımı ya elbiseni yakar yahut da hoş olmayan kokusunu koklarsın.ʺ 189 Terbiyesinde bulunduğu bir şeyh‐i kâmil zâtın mârifet ve tensibi ile dersli olan mürid, lâfza‐i Celâl (Allah, Allah) ism‐i şerifine lisânen başlar ve zikir hâli, hafî olarak kalbe intikal edene kadar sürer. Aynı şekilde ve sırası ile letâif–i hamse âlem‐i emirden olup mahalli sadır‐ dır. Eğer zikir hâli letâif‐i hamseyi nurlandırıp tekâmül ederse bun‐ dan sonra zikir hali anâsır‐ı erbâa olan nefse intikal eder. Nefs‐i nâtı‐ kanın mahalli dimağ olmakla beraber zikir mahalli alındaki iki kaşın ortasıdır. Nefsi zikirle rüsûh bulup nurlanınca zikrullah bütün vü‐ cûda intikal eder. Zikir hâli cesedin her zerresinde uyanırsa buna zikr‐i sultânî denir. Nefs‐i nâtıka ve bütün vücut zikrullahla meleke kazanınca âlem‐i halktan olan anâsır‐ı erbââ ve nefis de tezkiye ve temizlenmiş olur. Evvelâ letâif‐i hamse‐i âlem‐i emrin, sâniyen letâif‐i hamse‐i âlem‐i halkın zikirlerini tamamlamış olup sıra nefyü isbat zikrine gelince, sâlike nefyü isbat dersi verilir. 187 Tevbe Sûresi, Âyet 119 Ebu Dâvud, Ahmed İbn‐i Hanbel 189 Hadis Buhârî, Müslîm 188 TARÎKAT‐I ALİYYE 119 NEFY‐Ü İSBAT ZİKRİ Kalp ile yapılan hafî zikrin nefyü isbat ile yapılmasıdır. Bu zikir‐ den faydalanmanın dokuz şartı vardır. Habs‐i nefes (Nefesini tutarak) zikretmek Lâilâheillallah zikrinin nakşını sadırda tefekkür etmek Kelime‐i Tevhidin mânâsını düşünüp anlamak Kelime‐i Tevhidi mülâhaza edip kalbin zikre tam manası ile iştirakını sağlamak Kelime‐i Tevhidin manasını bütün letâife tesir edecek şekilde darb etmek Vukûfu’l‐kalp: Kalpten Allah’tan başka herşeyi çıkarmak Vukûfu’l‐adedî: Sayının tek olmasına riâyet etmek Sonunda Muhammedur Rasûlullah diye bitirmek “Rücû” ilâllah (İlâhî ente maksûdî ve rıdâke matlûbî) “Dönüş Allah (c.c)’nadır” demek Evliyaullah hazretlerinin beyan ettiği şekilde müride telkin edi‐ len “Lâ ilâhe illallah” Kelime‐i Tevhidi nefyü isbat ile yapılır. Âdâbı şöyledir: Dil damağa yapıştırılır, nefes göbeğin altında hapsedilir, sonra tahayyül ederek dimağın sonuna kadar “lâ” çekilir. Oradan “ilâhe” sağ omuza, “illâllah” da kalbe aktarılır. Kalp, şeklini ve yerini bildiğimiz, sol memenin iki parmak altındaki yerdir. “İllallah” lafzı bütün kuvvetiyle kalbin en derin hücrelerine şiddetle indirilir. Ve ha‐ rareti de bütün vücûdu saracak derecede kalbe intikal eder. “Lâ ilâhe” derken bütün mâsivâyı, yani Allah’tan başka kalbinde ne varsa hepsini çıkarıp temizlenir. Her şeyin fâni ancak Hakk’ın bâki olduğu hakîkatine erilir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 120 “İllâllah”ı söylerken de Cenâb‐ı Hakk’ın Zâtının bekâsı, bâki ola‐ nın ancak O olduğu kalbe nakşedilir. Bu, bütün letâifiyle yapılır. “Lâ ilâhe illâllah”ın aslî harflerle yazısının şeklini düşünülür, mânâsı mülâhaza edilir, Allah’ın zatından başka maksat yoktur. O’ndan gayri arzumuz olmadığını bilmek, O’ndan başka maksut ve mâbu‐ dumuz olmadığını söylemekten daha şümulludur. Çünkü her mabud aynı zamanda maksuttur. Aksi olmaz. Ve sonunda kalp ile “Muhammedur Rasûlullah” denilir. Bunu söylerken, Rasûlullah’a ittiba etmeye kendini şartlandırır. Bunu böyle tamamladıktan sonra nefesinin kuvvet derecesine göre bunu tekrar eder; bırakırken tek sayıda bırakır. Buna vukuf‐i kalbî denir. Her nefesini salmadan önce (İlâhî ente maksûdî ve rıdâke matlûbî‐ Allah’ım maksûdum sensin matlûbum da rızâ‐i ilâhîndir) der. Bundan maksat nefes alma arasında gelmesi muhtemel olan tef‐ rika ve vesveseyi def etmiş olmaktır. Biraz istirahat edince diğer bir nefesle tekrar başlar. Fakat iki ne‐ fes arasında gaflet etmemeye bilhassa dikkat eder. Tahayyülünü aynı haliyle devam ettirir. Nefyü isbata devam edebilmesi için bu zarurî‐ dir. Sayı yirmibire ulaşınca neticesi görülür. Bu da kendisinin fânî olduğunu anlayıp Hakk’ın mutlak Bâkî olduğu hakîkatine ermektir. Nefyü isbat zikri, şartlarına riâyet edilerek yapıldığı takdirde ve sâli‐ kin istidadına göre az veya çok bir zaman sonra sâlikdeki tevhid aki‐ desi nazârî olmaktan çıkar ve hakîkate intikal eder. Basiret gözü açılmıştır. Nereye baksa Allahu Teâlâ’nın tecellisinin nûrunu müşahade eder. Kâbiliyeti cezbe halinin başlangıcına tahammül edecek olan kimse yukarıda anlattığımız ilk zikir şekline devam etmelidir. Sülûke istidâdı olan da bu iki şekilde zikre çalışsın. Her ikisi de kalp ile ya‐ pılır. TARÎKAT‐I ALİYYE 121 Eğer buna hakkı ile çalışır, nefyedilecek olanı nefyeder, isbat edi‐ lecek olanı isbat ederse neticesi görülür. Murâkabeye başlayacak hale gelir. Cenâb‐ı Hakk buyuruyor: ﻰ ٍء ِاﻟﱠﺎ ْ ﺷ َ ﻦ ْ ن ِﻣ ْ ﻦ َوِا ﻦ ﻓ۪ﻴ ِﻬ ﱠ ْ ض َو َﻣ ُ ت اﻟﺴﱠ ْﺒ ُﻊ وَا ْﻟَﺎ ْر ُ ﺴﻤٰﻮَا ﺢ َﻟ ُﻪ اﻟ ﱠ ُ ﺴﺒﱢ َ ُﺗ ﻏﻔُﻮرًا َ ﺣﻠ۪ﻴﻤًﺎ َ ن َ ﺤ ُﻬ ْﻢ ِاﻧﱠ ُﻪ آَﺎ َ ﺴﺒ۪ﻴ ْ ن َﺗ َ ﻦ ﻟَﺎ َﺗ ْﻔ َﻘﻬُﻮ ْ ﺤ ْﻤ ِﺪﻩ۪ َوﻟٰ ِﻜ َ ﺢ ِﺑ ُ ﺴﺒﱢ َ ُﻳ “Yedi gök, yer ve bunlarda bulunan herşey O’nu tesbih eder. Oʹnu övgü ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Ne var ki siz, onların tesbihini anla‐ mazsınız. O, halîmdir, bağışlayıcıdır.” 190 Âsumandır kubbesi ahderanlar âvizesi Arza ziyâ bahşeden kanâdil‐i şems‐i mahdır Kaldırılmakla tekâyâ susturulmaz zikr‐i Hâkk Cümle mevcûdât zâkir, kâinât ise dergâhtır. MURÂKABE VE TEVECCÜH Murâkabe kelimesi mufâale babındandır. Mânâsı: Allahu Teâlâ’nın kulunu görüp gözetmesi ve kulun Allahu Teâlâ’yı hiç unutmadan zikretmesi, kendisini görüp gözettiğini bilmesi ve tefek‐ kür etmesidir. Cenâb‐ı Hakk, Kâdir‐i Mutlak şöyle buyuruyor: ﻋَﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َرﻗ۪ﻴﺒًﺎ َ ن َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ آَﺎ ِا ﱠ “...Şüphesiz Allah sizin üzerinizde görüp gözetleyicidir.” 191 190 191 İsrâ Sûresi, Âyet 44 Nisâ Sûresi, Âyet 1 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 122 Yine Cenâb‐ı Hakk buyurmuştur ki: ﻰ ٍء رَﻗﻴ۪ﺒًﺎ ْ ﺷ َ ﻋﻠٰﻰ ُآﻞﱢ َ ن اﻟّٰﻠ ُﻪ َ َوآَﺎ “...Allah her şeyi görüp gözetir.” 192 Murâkabe kalbin, zât isminin mânâsına tam iman ederek buna dalması ve kendini yok bilerek buna devam etmesidir, hiç bir an Al‐ lah’tan gâfil kalmamasıdır. Ehlullah buyurdular ki: “Murakâbe kelime manası itibariyle bir şeyi karşılıklı olarak gözetlemek demektir.” Murâkabe Allah (c.c)’na vâsıl olmak için müstakil bir yoldur. Hakîkat tâlibi bilmelidir ki Cenâb‐ı Hak her an onun halini gör‐ mektedir ve her an onunla beraberdir. Teveccüh ve murâkabe, nefyü isbattan yüksek ve üstündür. Cez‐ beye daha yakındır. Sâlik murâkabeye devam sayesinde vezâret mertebesine varır. Ona mülku melekûtta tasarruf müyesser olur. Gö‐ nüllerden geçenlere müttalî olur. Bâtını hidâyet nurlarıyla nurlanır. Kim murâkabeye devam ederse gönlü daima derli toplu olur ve kalbi daima Allah (c.c)’na yönelik olur. Bu hale büyükler “Cem” ve “Ka‐ bul” derler. Başka bir ifade ile “kün meallah velâ tübalî” yani her an Allah’la beraber olma neş’esi. Cenâb‐ı Hakk şöyle buyuruyor: ﻦ ِ ن َﻳ ْﻬ ِﺪ َﻳ ْ ﻋﺴٰﻰ َا َ ﻞ ْ ﺖ َو ُﻗ َ ﻚ ِاذَا َﻧﺴ۪ﻴ َ ن َﻳﺸَﺎ َء اﻟّٰﻠ ُﻪ وَا ْذ ُآ ْﺮ َر ﱠﺑ ْ ِاﻟﱠﺎ َا ﺷﺪًا َ ﻦ هٰﺬَا َر ْ ب ِﻣ َ َر ّ۪ﺑﻰ ِﻟَﺎ ْﻗ َﺮ “Ancak Allah dilerse (yapacağım de). Unuttuğun zaman Allah’ı an ve “Umarım Rabbim beni, doğruya daha yakın olana eriştirir” 193 de. 192 193 Ahzab Sûresi, Âyet 52 Kehf Sûresi, Âyet 24 TARÎKAT‐I ALİYYE 123 Âyet “Allah’tan başkasını unutup gönlünden çıkardığın zaman, sonra zikrederken zikrini unuttuğun zaman, sonra Hakk’ı zikreder‐ ken kendini unuttuğun zaman, Rabbini zikret” diye tefsir edildi. Başka bir ifade ile de: Ey Ârifân! Ender cihan ezcâri terk, terk‐i dünyâ terk‐i ukbâ terk‐i hestî terk‐i terk Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “İmanın efdâli nerede olursan ol Allah’ın seninle beraber bulundu‐ ğunu yakînen bilmendir.” 194 Sâlik kendini ve gaybet halini unuttuğu zaman bu hâl fenânın fe‐ nâsıdır. Yani fenâ hâlinin de ortadan kalkmasıdır. Denildi ki: Fenâ mertebesine varan tekrar beşerî sıfatlarına döner. Fenâ hâlinin baş‐ langıcı görüldüğü zaman sâlik hakikî bir tefekkürle ve diliyle “Lâ ilâhe illallah” zikrine devam etmelidir. Bu zikrin en az miktarı bir gece ve bir gündüzde beşbin adettir. Sâlik fenâ‐tam haline vasıl ol‐ makla velâyet‐i suğra derecesine ulaşır, yani veli olmak için ulaşıl‐ ması gereken ilk noktaya varmış olur. Velâyet‐i kübra derecesine sâ‐ lik, bundan sonra vasıl olabilir. Bu da bekâbillâh mertebesidir. Bun‐ dan sonra nafile namazlarla meşgul olur. Bu Allah’ın bir fazlıdır ki dilediğine verir. Allah’ın fazlı büyüktür. Sözü edilen merhaleler, ko‐ lay ulaşılabilir zannedilmemelidir; bunlar uzun ve yorucudur, ehline malumdur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻋﻠ۪ﻴ ٌﻢ َ ﺳ ٌﻊ ِ ﻦ َﻳﺸَﺎ ُء َواﻟّٰﻠ ُﻪ وَا ْ ﻞ اﻟّٰﻠ ِﻪ ُﻳ ْﺆﺗ۪ﻴ ِﻪ َﻣ ُﻀ ْ ﻚ َﻓ َ ذِٰﻟ “...Bu, Allah’ın, dilediğine verdiği lütfudur. Allahʹın lütfu ve ilmi vâsî‐ dir.” 195 194 195 Hadis, Suyuti‐ Camiu’s‐Sagır Mâide Sûresi, Âyet 54 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 124 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Efendimizin Buhârî, Müslim ve diğerleri tarafından Hz. Ömer (r.a)‘dan rivâyet edilen sahih ha‐ dislerinde, Cebrâil aleyhisselamın: “İhsân nedir?” sualine vermiş ol‐ dukları cevab‐ı Nebevîlerinde: “İhsân, Allahu Teâlâ’ya O’nu görü‐ yormuşsun gibi ibadet etmendir. Her ne kadar sen O’nu görmüyor‐ san da O seni görüp gözetmektedir” buyurmuşlardır. Hidâyet‐i hakîkîye mazhar olan mümin her an bu duygu ve şuur içinde bulunmak ve bütün hayatını bu inanca göre tanzim etmekle beraber kendisinde yakîn hâli zuhur eder; bu vesileyle de vuslat‐ı ilâhiyeye nâil olur. Allahu zül celâl ve kemâl hazretleri Fecr Sûresinin 14. ayetinde bu meyanda şöyle beyan eder: ﻚ َﻟﺒِﺎ ْﻟ ِﻤ ْﺮﺻَﺎ ِد َ ن َر ﱠﺑ ِا ﱠ “Muhakkak Rabbin (her an) görüp gözetlemededir.” 196 Murâkabenin Safhaları Murâkabenin edep ve usûlünü gösteren âyet ve hadisler muvâ‐ cehesinde kabiliyeti bulunan ruhânî latifelerimiz ancak ard arda ya‐ pılan murâkabelerle kurb‐ı ilâhiyeye mazhar olabilirler. Sâlik murâkebe‐i ahadiyyetten maiyete, maiyetten akrabiyyete, akrabiyyet‐ ten muhabbete, muhabbetten vahidiyyete kadar uzanan hakîkat yo‐ luna da nâil olabilir. Zira bunları ancak ehli olanlar (seyr‐i sülûkun sonuna gelmiş maneviyatı yüksek kimseler) anlarlar. Murâkabe ile meşgul olacak kimse temiz bir yerde taharet‐i kâmile ile oturmalı ve bütün mevcûdatı arşdan ferşe kadar âsumânın fâni olduğunu düşü‐ nüp yok farz etmeli. Allah’tan başka herşeyi hâtırından tecrit etmeli. Hak celle ve alâ hazretlerinin ahadiyyetini tefekkür etmeli. O zatı zülcelâli noksan sıfatlardan münezzeh bilmeli, havâtır hücum edecek 196 Fecr Sûresi, Âyet 14 TARÎKAT‐I ALİYYE 125 olursa nefyü isbat zikri ile meşgul olmalı ve o havâtırı def etmeye ça‐ lışmalı. Allahu Teâlâ ile devamlı huzurda olmaya gayret göstermeli. Gaflet ehlinden uzak kalmalı, dilinden istiğfarı eksik etmemelidir. 1‐ Ahadiyyet murâkabesi İhlâs‐ı şerif sûresinin manası düşünülerek yapılır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﺣ ٌﺪ ⎯ اﻟّٰﻠ ُﻪ اﻟﺼﱠ َﻤ ُﺪ ⎯ َﻟ ْﻢ َﻳِﻠ ْﺪ َوَﻟ ْﻢ ﻳُﻮَﻟ ْﺪ ⎯ َوَﻟ ْﻢ َ ﻞ ُه َﻮ اﻟّٰﻠ ُﻪ َا ْ ُﻗ ﺣ ٌﺪ َ ﻦ َﻟ ُﻪ ُآ ُﻔﻮًا َا ْ َﻳ ُﻜ “De ki: O, Allah birdir. Allah Sameddir. O, doğurmamış ve doğmamış‐ tır. Onun hiçbir dengi yoktur.”197 Vâhid, Cenâb‐ı Hakk’ın sıfat isimlerindendir. O takdirde manası şudur. Esma ve kemal sıfatlarında ona hiç bir şeyin eş olması müm‐ kün değildir. Aynı manadaki Ehad de O’nun zât ismidir. Bu tevhidin kât’i ifadesidir. Tevhid ehli hakîkat dilinde Allah’ın zâtının tasavvur, tevehhim ve tahayyül edilen her şeyden münezzeh olduğunu bilir. Bu üç merhale yakîn hâli ile, Rububiyyetini ve birliğini ikrar etmekle bilinir. Tevhidin üç mertebesi vardır. Tevhid‐i Ef’al: Varlıkta Allah’tan başka hakîkî bir müessir olma‐ dığının hakîkatine ulaşmak. Bu birinci ve edna mertebedir. Alâmeti tam bir tevekküldür. Tevhid‐i Sıfat: Bütün kudretleri ve ilimleri Allah’ın şamil ve mut‐ lak kudret ve ilmi içinde mustağrak ve muzmahil görmek; her kema‐ lin onun cemâl nûrundan bir parıltıdır diye kabul etmektir. Bu mer‐ tebe birincinin üstündedir. 197 İhlâs Sûresi, Âyet 1‐4 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 126 Tevhid‐i Zât: Allah’ta istihlâk ve fenâ bulmaktır. Artık bu ma‐ kamda bütün işaretler ve ibâreler yok olur. Bunun ifadesi şudur: Lâ mevcûde illallah yani; Allah’dan başka var olan hiçbir şey yoktur. 2‐ Maiyyet murâkabesi Hadid Sûre‐i Celilesinin 4. âyetinde: ن َﺑﺼ۪ﻴ ٌﺮ َ ﻦ ﻣَﺎ ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ َواﻟّٰﻠ ُﻪ ِﺑﻤَﺎ َﺗ ْﻌ َﻤﻠُﻮ َ َو ُه َﻮ َﻣ َﻌ ُﻜ ْﻢ َا ْﻳ “...Nerede olsanız, O sizinle beraberdir. Allah yaptıklarınızı görür.” 198 Umumî sûrette ilmu kudreti, hususî sûrette fazlu rahmeti herşeyi ihâtâ etmiştir. Allah yaptıklarınızı görür cümle‐i ilâhiyyesinin manası mülâhaza edilerek yapılır. Âyet‐i kerîmedeki bu beraberlik zâta ve zamana müteallik bir beraberlik olmadığı gibi, hulûl ve ittihad yo‐ luyla da değildir. Aksine bütün zuhûr mahallerinden şimşek ziyâsı gibi, sadece zuhûr sûretiyledir. Yani Hazreti Allah bütün işlerimizi ve her halimizi bilmekte, görmekte ve vâkıf bulunmaktadır. Gök‐ lerde ve yerde mevcut bulunan her şey O’nun kendi mülküdür. Her‐ kese iyi veya kötü ameline göre karşılık vermek O’nun hakkıdır. Bu âyet‐i celîleyi bildikten sonra halktan birinin yanında çirkin bir fiili yapmaya cesaret edemeyenlerin yüce Mevlanın huzurunda ne cesa‐ retle o çirkin hareketi yapmaya teşebbüs edebilecekleri hayret verici bir husustur. Zâkir nefyü isbat zikrini yaparken nefesini hapsederek zikredilen ile huzura varmalıdır. Sâlik her nerede olursa olsun kalbi her an Allah ile huzur halinde bulunmalıdır. Bu bakımdan teveccüh, murâkabe ile aynı manaya gelir. Bunun bir başka manası, kalbi, zat tecellisini, müşahedeye her an uyanık tutmaktır. Zikirden hasıl olan huzur, murâkabe, sohbet ve râbıta, teveccüh aynı manaya gelir. Bun‐ dan hareket ederek diyebiliriz ki huzur, zât‐ı ehâdiyyetin nurlarını 198 Hadîd Sûresi, Âyet 4 TARÎKAT‐I ALİYYE 127 müşahede etmektir. Bunun için keyfiyeti değişiktir. Çeşitli şekillerde zuhur eder. Onu havassdan başkası bilmez. 3‐ Akrabiyyet murâkabesi Bu murâkabede Kaf sûre‐i celilesinin 16. âyeti olan: ﻦ ُﺤ ْ ﺴ ُﻪ َو َﻧ ُ س ِﺑﻪ۪ َﻧ ْﻔ ُ ﺳ ِﻮ ْ ن َو َﻧ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ ُﺗ َﻮ َ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ َ َوَﻟ َﻘ ْﺪ ﻞ ا ْﻟ َﻮر۪ﻳ ِﺪ ِ ﺣ ْﺒ َ ﻦ ْ ب ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ِﻣ ُ َا ْﻗ َﺮ “Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin kendisine fısıldadıklarını bili‐ riz ve biz ona şah damarından daha yakınız.” 199 Cümle‐i sübhânîsinin mânâsı tefekkür edilir. Akrabiyyet ism‐i şe‐ rifi en yakın olanın huzuru, huzurların en yücesidir. O huzur keşif ehli için zât iledir. Bu huzurun sahibine, en yakın olanın kulu ve ya‐ kının kulu denilir. Çünkü o aziz ve celil olan Allah bize habli veridden (şah damarı) daha yakındır. Cenâb‐ı Hak: ن ِ ع ِاذَا َدﻋَﺎ ِ ﻋ َﻮ َة اﻟﺪﱠا ْ ﺐ َد ُ ﺐ ُاﺟ۪ﻴ ٌ ﻋ ّ۪ﻨﻰ َﻓِﺎ ّ۪ﻧﻰ َﻗﺮ۪ﻳ َ ﻋﺒَﺎدى ِ ﻚ َ ﺳَﺎَﻟ َ َوِاذَا ن َ ﺷﺪُو ُ ﺴ َﺘﺠ۪ﻴﺒُﻮا ﻟ۪ﻰ َو ْﻟ ُﻴ ْﺆ ِﻣﻨُﻮا ﺑ۪ﻰ َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻬ ْﻢ َﻳ ْﺮ ْ َﻓ ْﻠ َﻴ “Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım. Bana dua ettiği vakit duasına icâbet ederim. O halde (kullarım da) benim dave‐ time uysunlar ve bana inansınlar ki doğru yolu bulalar” 200 buyuruyor. Başka bir âyet‐i celîlede ise: ﺐ ٌ ﺳﻤ۪ﻴ ٌﻊ َﻗﺮ۪ﻳ َ ِاﻧﱠ ُﻪ “...Şüphesiz O, işitendir, yakındır” 201 buyurmuştur. Kaf Sûresi, Âyet 16 Bakara Sûresi, Âyet 186 201 Sebe’ Sûresi, Âyet 50 199 200 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 128 Peygamber efendimizin haber verdiği gibi arşdan dünya semâ‐ sına inişiyle yakındır, daha yakındır. Çünkü Allah, biz nerede olur‐ sak bizimle beraberdir. Onun için yakın, daha yakın isimleriyle isimlendirilmiştir. O bize bizden daha yakındır. Çünkü habli verid bizdendir. Ve damar bize bitişiktir. O ise ondan da yakındır. İşitme‐ miz, görmemiz, ayağa kalkmamız, oturmamız, istememiz, hükmü‐ müz onunladır, bu hükümler ise, habli veridde yoktur. Çünkü bizde habli veridin gayesi diğer damarların durumu gibi hayat hükmünün akışı ve kanların yolu olmasından ibarettir. Sonra Allahu Teâlâ bize de kendisine yakınlığı emretti; çünkü biz onun aciz kullarıyız. İstedi‐ ğini ihya eder dilediğini de imha eder. Murakabe, huzur‐ı kalp ve tam bir ihlâs ile Cenâb‐ı Hakk’a yak‐ laşmayı arzulayan bahtiyar bir kul için vesiledir. 4‐ Muhabbet murâkabesi Bu murâkabede Maide sûre‐i celilesinin 54. âyetinde geçen: ﺤﺒﱡﻮ َﻧ ُﻪ ِ ﺤﺒﱡ ُﻬ ْﻢ َو ُﻳ ِ ُﻳ “...Allah onları sever onlar da O’nu (Allah’ı) sever...” 202 Cümle‐i Rabbaniyesinin mânası tefekkür edilir. Muhabbet murâ‐ kabesi görüp gözetici olan Allahu Teâlâ’ya kalbin kâmil mânada mu‐ habbet etmesiyle olur. Çünkü Allah kullarını görüp gözeticidir. Bu murakabede kul “Allah’ın emirlerini layıkıyla ifa ediyor mu yoksa bâtıla mı meyl ediyor” diye Rabbin o kalbe muttalî olduğunu ve onu her an gördüğünü bilir. Sıddıkların kalpleri zülcelâlin mülâhazasına dalar, O’nun heybe‐ tinin altında münkesir olur. Kalplerinde O’ndan başkasına sevgi ve muhabbet için asla yer kalmaz. Onun dış uzuvları yasakları işlemek 202 Mâide Sûresi, Âyet 54 TARÎKAT‐I ALİYYE 129 şöyle dursun görüşüp konuşmaya dahi iltifat etmez. Onlar uzuvla‐ rını sünen‐i sedad üzere hıfz etmede bir müdebbire ihtiyaçları yok‐ tur. Takvâ ve verâ sahibi evliyaullah hazerâtı öyle bir topluluktur ki Allahu Teâlâ’nın tecellisi onların bâtınları ve zâhirleri üzerine hâkim olur. Lâkin bu onları dehşete düşürmez. Kalpleri itidal üzeredir. Halleri ve amelleri şer’i şerife uygundur. Muhabbet ihtiyârî değil izdirârîdir. Allah’tandır. Evvelâ Allah kulunu sever sonra kul Allah’ı sever. Yukarıdaki âyet bunun delîli‐ dir. Fakat zikir ise ihtiyârîdir. Önce kul Allah’ı zikreder sonra Allah kulu zikreder. Eğer muhabbet ihtiyâri olsaydı kişi en çok dilediğini severdi. Fakat izdirârî olduğu için söz gelişi bir kimse akrabalarından daha fazla Allah’ın veli kuluna muhabbet edebilir. Muhabbet kişinin kendi dilemesinin hâricinde zuhûr ediyor. Cenâbı Hak buyuruyor: ن ِ ﺷ ُﻜﺮُواﻟ۪ﻰ َوﻟَﺎ َﺗ ْﻜ ُﻔﺮُو ْ ﻓَﺎ ْذ ُآﺮُوﻧ۪ﻰ َا ْذ ُآ ْﺮ ُآ ْﻢ وَا “Öyle ise siz beni zikredin ki ben de sizi zikredeyim. Bana şükredin; sa‐ kın bana nankörlük etmeyin!”203 Hâlbuki daha önceki âyette “Allah onları sever, onlarda Allah’ı sever” buyurulmuştu. Bu âyette ise “Siz beni zikredin, ben de sizi zikredeyim” buyurulmuştur. 5‐ Vâhidiyyet Murakabesi Bu murâkabe Bakara sûresinin 163. âyetinde ki: ﻦ اﻟ ﱠﺮﺣ۪ﻴ ُﻢ ُ ٰﺣﻤ ْ ﺣ ٌﺪ ﻟَﺎ ِاﻟٰ َﻪ ِاﱠﻟﺎ ُه َﻮ اﻟ ﱠﺮ ِ َوِاﻟٰ ُﻬ ُﻜ ْﻢ ِاﻟٰ ٌﻪ وَا “İlâhınız bir tek Allah’tır. O’ndan başka ilâh yoktur. O, rahmândır, ra‐ 203 Bakara Suresi, Âyet 152 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 130 hîmdir.” 204 Cümle‐i ilâhiyyesinin mânâsı düşünülerek yapılır. Sizin ibadet edilmeye müstehak olan ilâhınız bir tek Allah’tır. Onun ne zâtında ne sıfatlarında ne de fiillerinde bir benzeri yoktur. İbadet edilecek başka bir Allah mevcut değildir. Allah mülkün de yegane ve tek sahibidir. Bu hakîkati Rabbul âlemîn bütün mahlukata kıyamet günü ferman buyuracak ve fermanına hiç bir mahlukat cevap vermeye kadir ola‐ madığından Allahu Teâlâ ve tekaddes hazretleri yine kendisi cevap verecektir. Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak buyuruyor: ﻚ ُ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ ْﻠ ِ ﻰ ٌء ِﻟ َﻤ ْ ﺷ َ ﻋﻠَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َ ﺨﻔٰﻰ ْ ن ﻟَﺎ َﻳ َ َﻳ ْﻮ َم ُه ْﻢ ﺑَﺎ ِرزُو ﺣ ِﺪ ا ْﻟ َﻘﻬﱠﺎ ِر ِ ا ْﻟ َﻴ ْﻮ َم ِﻟّٰﻠ ِﻪ ا ْﻟﻮَا “O gün onlar (kabirlerinden) meydana çıkarlar. Onların hiçbir şeyi Al‐ lah’a gizli kalmaz. Bugün hükümranlık kimindir? Kahhâr olan tek Al‐ lah’ındır.” 205 Bu âyet‐i celîle de vahidiyyet murâkabesine delâlet eder. O Rahman ve Rahîmdir. Nimetlerin sahibi ve lütufların kaynağı O’dur. Büyüklük ve şeref O’na mahsustur, zatında ve sıfatlarında tektir. O’nun zatı, sıfatıyla kemâle ermiş olmayıp bilakis zâtının ke‐ mâli, sıfatlarının da kemâlini gerektirmiştir. Hû ifadesinin kalbini yalnız Allah (c.c)’na bağlayan veliler için önemi pek büyüktür. Hû O’nun zâtına işaret eden en büyük ismi gibi olmuştur. Hû için ism‐i âzam (Allah’ın en büyük ismi) diyenler de vardır. Bununla beraber ism‐i âzam, Allah ism‐i şerifidir diyenler daha çoktur. Çünkü Allah ismi, zât ve bütün sıfatların tamamına delâlet etmesi itibarıyla daha 204 205 Bakara Sûresi, Âyet 163 Mü’min (Gâfir) Sûresi, Âyet 16 TARÎKAT‐I ALİYYE 131 geniş kapsamlıdır. Hû ise, tevhid makamında âzamdır. “Hû yâ hû yâ men lâhû illâ hû” O ! ey O ! Ey O’ndan başka olmayan zât‐ı kibriyâ tâbiri rivâyet edilegelen tevhid zikirlerindendir. Bütün bu yücelik ve büyüklüğü ile beraber hem Rahman ve hem de Râhimdir. Allah merhamet edenlerin en çok merhametlisidir. Rahman: Çok merhamet eden, rahmeti herşeyi kuşatan, ihsanı herşeye vâsi demektir. Rahman’ın rahmeti, ezelî rahmettir. Bu rah‐ metten iyi de, kötü de, mümin de, kafir de nasiplenir. Varlıklar zarurî olarak bu rahmetten yararlanıp vücut alanına çıkmışlardır. Her var‐ lık bu rahmetin içindedir. Rahman, bütün mahlukatı merhametiyle büyüten, besleyen, sevk ve idare eden mânâsınadır. Rahîm: İradeleriyle çalışanları yaratılış gayelerine götürür. Rahîm sıfatının muhtevasında iki şey mündemiçtir (gizlidir). Birincisi Lütf‐ı İlâhî, ikincisi ise, Adl‐i ilâhîdir. Lütf‐ı ilâhî, Allah (c.c)’nun dünyadaki mûtî ve musallî kullarına ahirette Cennet ve Cemâlini ihsan etmesidir. Adl‐i İlâhî ise, dünya‐ daki asi ve günahkâr kullarını ahirette Cehenneme sevketmesidir. Demek ki Rahîm adının muhtevasında Allah’ın adaleti, mükâfatı ve cezası da vardır. Ortak koşanlar böyle tek bir İlâha ortak koşmuş, inkâr edenler böyle çok esirgeyen ve çok merhamet eden bir İlâhı inkâr etmiş olu‐ yorlar. Bu sebeple kendilerini bu ezelî ve ebedî rahmetten mahrum ederek lânete uğruyorlar. Bunun için şirk ve inkârdan vezgeçmeli de Allah (c.c)’na ve Allah’ın indirdiklerine iman etmeli, tevhid daire‐ sinde bu Rahmet‐i ilahiyyeye ebedî mazhar olmalıdırlar. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 132 İHLÂS İhlâsın tarifi: Ebul Kasım Kuşeyrî (rh.a) der ki: “İhlâs taate tam yönelmek ve Hakk Teâlâ Hazretlerini gayrilerden ayırmaktır. İhlâs, taate tam yönelmekle beraber Hakk Teâlâ Hazretlerinin tek oldu‐ ğunu bilmektir. İhlas, kulun amelini Allah için yapmasıdır; O’nun emirlerine rıza gösterip livechillah Hakkʹa teslim olmasıdır. Kuşeyrî hazretleri yine şöyle demek de sahih olur dedi: “İhlas bütün mahlu‐ katı gözden geçirip, mülahaza etmekten sakınıp, ameli Allah için yapmaktır.” Allah (c.c) buyuruyor: ﻦ َ ﺨِﻠﺼًﺎ َﻟ ُﻪ اﻟ ّ۪ﺪﻳ ْ ﻋ ُﺒ َﺪ اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻣ ْ ن َا ْ ت َا ُ ﻞ ِا ّ۪ﻧﻰ ُا ِﻣ ْﺮ ْ ُﻗ “De ki: Bana, dini Allah’a hâlis kılarak Oʹna kulluk etmem emrolundu.” 206 Ebu Aliyyül Dakkak (rh.a) der ki: “İhlas, halkın mülâhaza ve gö‐ zetmesinden korunmaktır. İhlaslı olan kişi ibadette Hak’tan gayri hiçbir kimseye gösterişi olmayandır. İbadetini sırf Allah için yapan‐ dır.” Yine Zümer sûresinde: ﺨِﻠﺼًﺎَﻟ ُﻪ دﻳ۪ﻨ۪ﻰ ْ ﻋ ُﺒ ُﺪ ُﻣ ْ ﻞ اﻟّٰﻠ َﻪ َا ِ ُﻗ “De ki: Ben dinimde ihlâs ile ancak Allah’a ibadet ederim.” 207 Fudayl bin İyad (rh.a) dedi ki: “İnsanlar için amelin terki riyâ, in‐ sanlar için amel yapmak şirktir. İhlas ise şanı yüce Allah’ın kulunu her ikisinden de muaf tutması korumasıdır.” Âyet‐i celîlede Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: 206 207 Zümer Suresi, Âyet 11 Zümer Suresi, Âyet 14 TARÎKAT‐I ALİYYE 133 ﻏ ِﻮ َﻳ ﱠﻨ ُﻬ ْﻢ ْ ض َوَﻟُﺎ ِ ﻦ َﻟ ُﻬ ْﻢ ﻓِﻰ ا ْﻟَﺎ ْر ﻏ َﻮ ْﻳﺘَﻨﻰ َﻟُﺎ َز ﱢﻳ َﻨ ﱠ ْ ب ِﺑﻤَﺎ َا ل َر ﱢ َ ﻗَﺎ ﻦ َ ﺨَﻠﺼ۪ﻴ ْ ك ِﻣ ْﻨ ُﻬ ُﻢ ا ْﻟ ُﻤ َ ﻋﺒَﺎ َد ِ ﻦ ⎯ ِاﻟﱠﺎ َ ﺟ َﻤﻌ۪ﻴ ْ َا “(İblis) dedi ki: Rabbim! Beni azdırmana karşılık ben de yeryüzünde onlara (günahları) süsleyeceğim ve onların hepsini mutlaka azdıracağım! Ancak onlardan ihlâslı kulların müstesna.” 208 İmâm‐ı Cüneyd (rh.a) dedi ki: “İhlas, kul ile Allah arasında bir sırdır. Melek bilmez ki yazsın, şeytan da bilmez ki bozsun, nefsî ar‐ zular da anlamaz ki ona meyledip, onu saptırsın.” Şeyhülislâm Zekeriyya Ensârî (rh.a) dedi ki: “İhlâslı kişiye müna‐ sip olan, hiçbir kimseye ihlâslı olduğunu göstermeye ve ihlâsına da güvenmeye! Ne zaman buna uygun davranmaz ise, ihlâs tamam ol‐ maz. Hatta bazıları da bu durumu riya diye isimlendirmiştir.” İşte ihlâsla ilgili bu kelamlar ve değişik ibareler bir maksada dö‐ ner. O da kulun cismen, kalben ve malen yaptığı amellerdir. Bunlar‐ dan dolayı nefse fırsat vermemek lazımdır. Bununla beraber kendini de ihlâslı görmemelidir. İhlâsın Kitap ve Sünnetteki önemi: Amellerin kabulü, ihlâsın mevcudiyetine bağlı olduğundan do‐ layı şanı yüce Allah Peygamberine öğretmesi için ibadette ihlâsı em‐ retmiştir. Zümer sûresinde: ﻦ َ ﺨِﻠﺼًﺎ َﻟ ُﻪ اﻟ ّ۪ﺪﻳ ْ ﻋ ُﺒ ِﺪ اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻣ ْ ﻖ ﻓَﺎ ﺤﱢ َ ب ﺑِﺎ ْﻟ َ ﻚ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ َ ِاﻧﱠﺎ َا ْﻧ َﺰ ْﻟﻨَﺎ ِاَﻟ ْﻴ 208 Hicr Sûresi, Âyet 39‐40 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 134 “(Rasûlüm!) Şüphesiz ki Kitabʹı sana hakk olarak indirdik. O halde sen de dini Allah’a has kılarak (ihlâs ile) kulluk et” 209 buyurdu. Şanı yüce Allah kullarına kavlî, fiilî ve mâlî olan bütün ibâdetleri ihlâsla yapmalarını emretti. Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ﺣ َﻨﻔَﺎ َء َو ُﻳﻘ۪ﻴﻤُﻮا ُ ﻦ َ ﻦ َﻟ ُﻪ اﻟ ّ۪ﺪﻳ َ ﺨِﻠﺼ۪ﻴ ْ َوﻣَﺎ ُا ِﻣﺮُوا ِاﻟﱠﺎ ِﻟ َﻴ ْﻌ ُﺒﺪُوا اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻣ ﻦ ا ْﻟ َﻘ ﱢﻴ َﻤ ِﺔ ُ ﻚ د۪ﻳ َ ﺼﻠٰﻮ َة َو ُﻳ ْﺆﺗُﻮا اﻟ ﱠﺰآٰﻮ َة َوذِٰﻟ اﻟ ﱠ “Hâlbuki onlara ancak, dini yalnız Oʹna has kılarak ve Hanifler olarak Allah’a kulluk etmeleri, namaz kılmaları ve zekât vermeleri emrolunmuştu. Sağlam din de budur” 210 buyurdu. Hak Teâlâ hazretleri kıyamet gününde rızasına ve nimetlerine kavuşmanın tek yolunun, yalnız kendi rızası için yapılmış salih amelle mümkün olduğunu, halkın mülâhaza ve gözetmesinden sâlim olmasını beyan eder. Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ن َ ﻦ آَﺎ ْ ﺣ ٌﺪ َﻓ َﻤ ِ ﻰ َا ﱠﻧﻤَﺎ ِاﻟٰ ُﻬ ُﻜ ْﻢ ِاﻟٰ ٌﻪ وَا ﺸ ٌﺮ ِﻣ ْﺜُﻠ ُﻜ ْﻢ ﻳُﻮﺣٰﻰ ِاَﻟ ﱠ َ ﻞ ِا ﱠﻧﻤَﺎ َاﻧَﺎ َﺑ ْ ُﻗ ﺣﺪًا َ ك ِﺑ ِﻌﺒَﺎ َد ِة َر ﱢﺑﻪ۪ َا ْ ﺸ ِﺮ ْ ﻋ َﻤﻠًﺎ ﺻَﺎِﻟﺤًﺎ َوﻟَﺎ ُﻳ َ ﻞ ْ َﻳ ْﺮﺟُﻮا ِﻟﻘَﺎ َء َر ﱢﺑﻪ۪ َﻓ ْﻠ َﻴ ْﻌ َﻤ “De ki: Ben, yalnızca sizin gibi bir beşerim. (Şu var ki) bana, İlâhʹınızın, sadece bir İlâh olduğu vahyolunuyor. Artık her kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa, salih amel işlesin ve Rabbine ibadette hiçbir şeyi ortak koşma‐ sın.” 211 Zümer Suresi, Âyet 2 Beyyine Suresi, Âyet 5 211 Kehf Suresi, Âyet 110 209 210 TARÎKAT‐I ALİYYE 135 Allah (c.c) yukarıdaki âyette olduğu gibi Kur’an’ın muhtelif âyet‐ lerinde hidâyete ermenin yolunu iman ve sonra da amel‐i salihle mümkün olduğunu beyan buyurmuştur. İhlâs, Allah’ın rızasını istemek ve buna hiçbir şeyi karıştırmamak‐ tır. ﻦ دُوﻧِﻪ َا ْوِﻟﻴَﺎ َء ﻣَﺎ َﻧ ْﻌ ُﺒ ُﺪ ُه ْﻢ ْ ﺨﺬُوا ِﻣ َ ﻦ ا ﱠﺗ َ ﺺ وَاﱠﻟﺬ۪ﻳ ُ ﻦ ا ْﻟﺨَﺎِﻟ ُ َاﻟَﺎ ِﻟّﻠ ِﻪ اﻟ ّ۪ﺪﻳ ن َ ﺨ َﺘِﻠﻔُﻮ ْ ﺤ ُﻜ ُﻢ َﺑ ْﻴ َﻨ ُﻬ ْﻢ ﻓ۪ﻰ ﻣَﺎ ُه ْﻢ ﻓﻴ ِﻪ َﻳ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ َﻳ ِاﻟﱠﺎِﻟ ُﻴ َﻘﺮﱢﺑُﻮﻧَﺎ ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ ُز ْﻟﻔٰﻰ ِا ﱠ ب َآﻔﱠﺎ ٌر ٌ ﻦ ُه َﻮ آَﺎ ِذ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻟَﺎ َﻳ ْﻬﺪ۪ى َﻣ ِا ﱠ “Dikkat et, hâlis din yalnız Allahʹındır. Oʹnu bırakıp kendilerine bir ta‐ kım dostlar edinenler: Onlara, bizi sadece Allah’a yaklaştırsınlar diye kulluk ediyoruz, derler. Doğrusu Allah, ayrılığa düştükleri şeylerde aralarında hü‐ küm verecektir. Şüphesiz Allah, yalancı ve inkârcı kimseyi doğru yola ilet‐ mez. 212 Allah indinde kabule şâyan olan ibadet ihlâsla yapılan ameldir. “İhlas benim sırlarımdan bir esrardır, onu kullarımdan sevdikle‐ rimin kalplerine koyarım.” 213 Evliyaullah şöyle buyurmuştur; “Yapılan amelin salih amel (Al‐ lahʹın kabul ettiği amel) olabilmesi için şeriatın şu beş rüknünü taşı‐ ması lazımdır: İman, İlim, ihlâs, amel ve cihad”. Bu beş rükünden herhangi biri tahakkuk etmeyip, noksan kaldığı müddetce şeriat ta‐ hakkuk etmez, meydana gelmez. Ne zaman bu beş rükün tamamla‐ nıp şeriat tahakkuk ederse o dünya ve ahiret saadetlerinin fevkinde olan Allah Subhanehû ve Teâlâ Hazretlerinin rızası, Rıdvan‐ı Ekber’de tahakkuk eder. Allah Teala müteşerri kulundan râzı olur. 212 213 Zümer Suresi, Âyet 3 Hadisi Kutsi MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 136 İslâm, dünya ve ahiret saâdetlerini tekeffül edicidir. Şeriat tahakkuk ettikten sonra İslâmın ötesinde hiçbir şeye ihtiyaç kalmaz. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻦ َ ﺨِﻠﺼًﺎ َﻟ ُﻪ اﻟ ّ۪ﺪﻳ ْ ﻋ ُﺒ َﺪ اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻣ ْ ن َا ْ ت َا ُ ﻞ ِا ّ۪ﻧﻰ ُا ِﻣ ْﺮ ْ ُﻗ “De ki: Bana, dini Allahʹa hâlis kılarak Oʹna kulluk etmem emrolundu.” 214 Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz buyurdular ki: “Dininde ihlâs üzere ol, az amel seni ihyâ eder.” 215 Evliyaullaha mahsus olan tarîkat ve hakîkat ise İslâmın üçüncü rüknü olan ihlâsa hâdimdirler. Tarîkat ve hakîkati tahsil etmek, ihlâsı kazanarak şeriatı tamamlamak içindir. Başka bir şey için değildir. Ehl‐i tarîke hasıl olan kalbî haller ve ilimler maksud‐ı aslî değil birer vasıtadır, Hakk’a yaklaşmalarına vesiledir. Seyr‐i sülûk ve cezbe makamlarının nihâyeti olan rıza makamına vasıl olmak lâzım‐ dır. Zira tarîkat ve hakîkat menzillerini tayyedip geçmek rıza mâka‐ mının lüzumu olan ihlâs şuûruna sahip olmaktan başka bir şey için değildir. İhlasın Esasları: İhlasın aslı, hakîkati ve bir de kemâli vardır. İhlasın aslı; niyettir. Hakîkati; niyeti noksanlık ve hatalardan temizlemektir. Kemâli de; sıdktır. İhlas bu üç rükünden meydana gelir. 214 215 Zümer Sûresi Âyet 11 Ebu Nûaym,Hilye TARÎKAT‐I ALİYYE 137 Saʹd İbnu Ebî Vakkas anlatıyor: ʺBiz altı kişi Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem ile birlikte oturuyorduk. Müşrikler ona: ʺŞunları huzurundan kov, bizimle sohbete cürʹet etmesinlerʺ dediler. Saʹd devamla diyor ki, orada ben vardım, İbnu Mesʹud, Hüzeyl ka‐ bilesinden bir kişi, Bilal ve ismini hatırlayamadığım iki kişi daha vardı. Bunun üzerine Cenâb‐ı Hak şu âyeti inzâl buyurdu: ﺟ َﻬ ُﻪ ﻣَﺎ ْ ن َو َ ﻰ ُﻳﺮ۪ﻳﺪُو ﺸﱢ ِ ن َر ﱠﺑ ُﻬ ْﻢ ﺑِﺎ ْﻟ َﻐﺪٰو ِة وَا ْﻟ َﻌ َ ﻦ َﻳ ْﺪﻋُﻮ َ ﻄ ُﺮ ِد اﱠﻟﺬ۪ﻳ ْ َوﻟَﺎ َﺗ ﻰ ٍء ْ ﺷ َ ﻦ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ ِﻣ َ ﻚ َ ﺣﺴَﺎ ِﺑ ِ ﻦ ْ ﻰ ٍء َوﻣَﺎ ِﻣ ْ ﺷ َ ﻦ ْ ﺣﺴَﺎ ِﺑ ِﻬ ْﻢ ِﻣ ِ ﻦ ْ ﻚ ِﻣ َ ﻋَﻠ ْﻴ َ ﻦ َ ﻦ اﻟﻈﱠﺎِﻟﻤ۪ﻴ َ ن ِﻣ َ ﻄ ُﺮ َد ُه ْﻢ َﻓ َﺘﻜُﻮ ْ َﻓ َﺘ “Sırf Allahʹın rızasını dileyerek sabah akşam Rabbʹlerine dua edenleri huzurundan kovma. Onların hesabından sen sorumlu değilsin, onlar da se‐ nin hesabından sorumlu değiller. Onları yanından kovduğun takdirde za‐ limlerden olursun.” 216 / 217 Allahu Teâlâ Şöyle buyuruyor: ﻦ َﻗﻀٰﻰ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ َﻓ ِﻤ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َﻣ َ ﺻ َﺪﻗُﻮا ﻣَﺎ ﻋَﺎ َهﺪُوا اﻟّٰﻠ َﻪ َ ل ٌ ﻦ ِرﺟَﺎ َ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ ِﻣ ﻈ ُﺮ َوﻣَﺎ َﺑ ﱠﺪﻟُﻮا َﺗ ْﺒﺪ۪ﻳﻠًﺎ ِ ﻦ َﻳ ْﻨ َﺘ ْ ﺤ َﺒ ُﻪ َو ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َﻣ ْ َﻧ “Müminler içinde Allah’a verdikleri sözde duran nice erler var. İşte on‐ lardan kimi, sözünü yerine getirip o yolda canını vermiştir; kimi de (şehit‐ liği) beklemektedir. Onlar hiçbir şekilde (sözlerini) değiştirmemişlerdir.” 218 Kulu, bütün amellerinde ihlâsa yönlendiren ve Allah için olma‐ yan amelin sahibine iade edildiğini beyan eden hadis‐i şerifler vardır. Yine hadislerde açıklandı ki, muhakkak şanı yüce Allah kulun amellerinin zahirine bakmaz. Bilâkis kalbindeki niyetlerine ve mak‐ En’am Suresi, Âyet 52 Hadîs‐i Müslim, İbn‐i Mâce 218 Ahzab Suresi, Âyet 23 216 217 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 138 satlarına bakar. Zira ameller niyetlere bağlıdır. Bütün işlerde mak‐ satlara göredir. Muhakkak Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem riyâyı bir yerde küçük şirk, diğer yerde de şirklerin şirki diye isimlendirmiştir. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem şanı yüce Allah’ın kıyamet gü‐ nünde mürâilerden uzaklaşacağını ve onları kendine ortak koştukla‐ rına göndereceğini haber verdi. İşte ihlâsın ehemmiyyetini ve yuka‐ rıda zikredilen manalarını açıklayan bazı hadis‐i şerifler: Ebu Umâme (r.a) dedi ki: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’a bir kişi geldi: Şu kişiden haber verir misin, hem ecir, hem de anılmak için cihad eden kimseye ne vardır?” diye sordu. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdu ki; ”Ona hiçbir şey yoktur.” Bu sözü o adam üç defa tekrar etti. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem de her sefe‐ rinde: “Onun için hiçbir şey yoktur” buyurdu, sonra da: “Muhakkak şanı yüce Allah hiçbir ameli kabul etmez. Ancak kendisi için hâlis olan ameli ve o amelle kendisinin rızasının talep edilmesini kabul eder” buyurdu. 219 Ebu Hureyre (r.a) nakletti ki Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Muhakkak Allahu Teâlâ sizin suretlerinize ve mallarınıza bakmaz. Fakat ancak sizin kalplerinize ve amellerinize bakar” 220 bu‐ yurdu SIDK Şânı yüce olan Allah (c.c)’na vasıl olmak isteyen hidâyet yoluna talip bir mümin de elbette şu üç sıfatın tahakkuk etmesi lazımdır: 219 220 Ebu Davud ve Nese‐i hadis Hadis Müslim TARÎKAT‐I ALİYYE 139 İhlas, Sıdk ve sabır. Zira bütün kemâlât ancak bu üç sıfatla muttasıf olunduğunda elde edilir. Yine amel de ancak bu üç şartla tamam olur. Ne zaman ki bu üç haslet amelden ayrılırsa, o zaman amel bo‐ zulur ve kabule şayan olmaz. Öyle ise söze evvela sıdk, sonra ihlâs ve sonra da sabırla başlaya‐ lım. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﺎﺻ ّ۪ﺪﻳﻘًﺎ َﻧ ِﺒﻴ ِ ن َ ب ِاﺑْﺮه۪ﻴ َﻢ ِاﻧﱠ ُﻪ آَﺎ ِ وَا ْذ ُآ ْﺮ ﻓِﻰ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ “Kitapʹta İbrahimʹi an. Zira o, sıdkı bütün bir peygamberdi.” 221 Ulema sıdkı birkaç kısma taksim etme yoluna gittiler. Onlardan bazıları, sınıflandırmada tafsilat bazıları da icmal yoluna gittiler. Hüccetü’l‐İslâm İmâm Gazâlî (rh.a) sıdk için altı mana zikretti ve dedi ki: “Bil ki sıdk lafzı altı manada kullanılır. Kelamda doğruluk, amelde doğruluk ve dinî makamların hepsinin tahakkukunda doğ‐ ruluktur. Her kim sıdk ile beraber bunlara muttasıf olursa, işte o “Sıddık”tır. O manalar şunlardır: Lisanın sıdkı sözlerde olur. Ahde vefa etmek bu manaya girer. Üstü kapalı konuşmada yalandan kurtuluş vardır. Niyet ve irâdede sıdk ise, ihlâsa girer. Hareketlere ve sukûnetlere teşvik edip yönlendirmekte ancak şanı yüce Allah için olmalıdır. Allah için amel yapmaya azmetmede sıdk. Sıdk, bütün engelleri aşmada, vefa göstermektir. 221 Meryem Suresi, Âyet 41 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 140 Amellerde sadakat; gizli ve âşikar yaptığı ibâdet ve taatı ancak Allahʹın rızasını gözeterek yapmak, ucub ve riyadan âzamî derecede sakınmak. Havf, reca, tazim, zühd, rıza, tevekkül ve hûb gibi dîni makam‐ larda sâdık kalmak. Diğer taraftan Kadı Zekeriyya Ensârî (rh.a) sıdkta dikkat edilecek üç yerin olduğunu zikretti ve dedi ki: “Sıdk vâki olana mutâbık bir hükümdür. Sıdkın mahalli lisan, kalp ve fiillerdir. Bunun her biri kendine mahsus olan vasfa muhtaç olur. Lisanın sıdkı sözü doğru söylemektir. Kalpte olan vasıf ise, şüphesiz azmetmektir. Fiillerde olan vasıf ise amelleri zindelik ve sevgi ile yerine getirmektir. Sebebi, o sıfatla muttasıf olanın haberine güvenmek, semeresi ise, hem Al‐ lah’ın hem de mahlukun onu sevmesidir.” Sıdkın anlamı umûmiyetle müslümanların yanında dilin doğru olmasıyla sınırlıdır. Lâkin evliyaullah ise, sıdktan dilin sadâkatinin yanı sıra, kalbin sadâkatine, fiillerin sadâkatine ve hallerin sadâka‐ tine şâmil olacak şekilde genel manasını kastederler. Allame İbni Ebu Şerif (rh.a) “Akaid” hâşiyesinde buyurdu ki: “Evliyaullahın sıdkı, sır‐ rın aleniyete, zâhirin bâtına ve amellerin de hallere ters düşmemesi‐ dir.” Sıdk onların bu mefhumları ile öyle bir sıfattır ki, ondan azm, samimiyet, kemâlât derecelerine yükselmek ve mezmum olan nâkıs sıfatlardan da uzak kalmak meydana gelir. Sıdk bu itibarla şanı yüce Allah’ın sâlikin elindeki olan kılıcıdır. Sâlik seyr‐i sulûk yolunda ârız olan alaka ve engellerin iplerini onunla keser. Eğer sıdk olmasaydı, terakki derecelerine gidilemezdi. Elbette sâlik duraklama ve kesilmeye maruz kalırdı. Allame İbni Kayyım Cevziyye (rh.a) der ki: “Sıdk, şanı yüce Allah (c.c)’na mülâki olmak için hazır olmaktır. Sıdk salih amellerin ve ma‐ kamların; yakaza, tevbe, inabet, muhabbet, havf, reca, tevfiz ve tesli‐ TARÎKAT‐I ALİYYE 141 miyet gibi kalbî ahvâlin membaı ve marifetullahın da anahtarıdır. Anahtar ise fettâh ve âlim olan şanı yüce Allah’ın yedindedir. O’ndan başka İlah ve Rab yoktur. Sâlik azami derecede gayreti nisbetinde sıdkla vasıflanırsa yüksek iman mertebelerine seri adım atmayı başa‐ rır. Zira sıdk defedici ve hareket ettirici bir kuvve‐i kudsiyyedir. Şanı yüce Allah (c.c)’na sulûk makamlarından her makam için lazım olan sıfattır. Seyir merhalelerinin başı, kulun yüce Rabb’ine dönüp, içtenlikle tevbe etmesindeki sıdkıdır. O tevbe ise, salih amellerin esası ve kemâl derecelerinin evvelidir. Nefs‐i emmârenin tehzibinde sıdk, emmâre olan nefsin hastalık ve şehvetlerinden halas olmada büyük bir başa‐ rıyı tahakkuk ettirir. Sıdk ile kalp tasfiye, nefis tezkiye edilerek mut‐ main olursa mümin imanın zevkini tadar. Şöyle ki Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ⎯ ﺿ ﱠﻴ ًﺔ ِ ﺿ َﻴ ًﺔ َﻣ ْﺮ ِ ﻚ رَا ِ ﺟﻌ۪ﻰ ِاﻟٰﻰ َرﱢﺑ ِ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱠﻨ ُﺔ ⎯ ِا ْر ْ ﺲ ا ْﻟ ُﻤ ُ ﻳَﺎ َا ﱠﻳ ُﺘﻬَﺎ اﻟﻨﱠ ْﻔ ِ ﺧﻠ۪ﻰ ﻓ۪ﻰ ُ ﻓَﺎ ْد ﺟ ﱠﻨﺘ۪ﻰ َ ﺧﻠ۪ﻰ ُ ﻋﺒَﺎد۪ى ⎯ وَا ْد “Ey huzura kavuşmuş insan! Sen Oʹndan hoşnut, O da senden hoşnut olarak Rabbine dön. Kullarım arasına katıl, ve cennetime gir!” 222 Rasûlülllah sallallâhu aleyhi vesellem: Allah’ın Rab olduğuna, di‐ nin İslâm olduğuna ve Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem ’in de Nebi olduğuna sıdk ile inanan bir kimse imanın tadını tadar”223 bu‐ yurmuştur. Sıdk, müminin şeytanın vesvese, hile ve şerrinden eman bulması‐ dır. Mümini saptırmasından ve azdırmasından şeytana umudunu kestirir. Sıdk sâliki, kalpten dünya sevgisini çıkarmasından dolayı devamlı mücâhedeye, sadaka vermeye, din kardeşlerini kendine ter‐ 222 223 Fecr Sûresi, Âyet 27‐30 Hadis Müslim MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 142 cih etmeye ve hayırlı işlerle meşgul olmaya yöneltir. Hatta sâlik dün‐ yanın sevgisinden halas olur ve dünyanın kalbine hakim olmasından kurtulur. Sıdk ihlâsla ilim talep etmede, cehaletten kurtulmada ve amelin tashihi için insanı istikamete ve sebat etmeye götürür. Sıdk nice me‐ şakkatlerle geceleri uykusuz kalmaya, sonrada rıza‐i Bâri’ye nail olup bol nasip almaya ve büyük bir olgunluğa götürür. Çünkü ulemâ sâ‐ dıkları, ihlâsları ve sabırları ile başarıya ulaşmışlardır diye vasfeder. Amelde sıdk ise, ilmin kemâline sebep olur. Fakat bunda mutlaka ihlâs lazımdır. Eğer ihlâs olmaz ise, seyr‐i sulûk eden kimse matlu‐ bundan geri kalır; o kimsenin nefsi de iltifat dolayısıyla şehvet ar‐ zusu, süma (gizli amelini teşhir etmek) gibi bazı illetlere mâruz kalır. Sıdkta ihlâs ise, gayeye doğru çalışma yolunda, birçok şaibeleri bulur ve izâle edip giderir. O gaye ise, şanı yüce Allah’ın rızası, mari‐ feti ve muhabbetidir. İşte bundan dolayı sıdkın ehemmiyeti ve eseri‐ nin büyüklüğü meydana çıkmıştır. Bunun için Hak Subhânehû ve Teâlâ, nübüvvet ve risaletten sonra sıdkı en büyük derecelerden say‐ mıştır. Ebu Kasım Kuşeyrî (rh.a) der ki: “Sıdk her işin dayanağı, ta‐ mamlanması ve intizamıdır. O, nübüvvet derecesini takip eder. Şânı yüce Allah buyuruyor: ﻦ َ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ ِﻣ َ ﻦ َا ْﻧ َﻌ َﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َ ﻚ َﻣ َﻊ اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ل َﻓﺎُوﻟٰ ِﺌ َ ﻄ ِﻊ اﻟّٰﻠ َﻪ وَاﻟ ﱠﺮﺳُﻮ ِ ﻦ ُﻳ ْ َو َﻣ ﻚ َرﻓ۪ﻴﻘًﺎ ا َ ﻦ اُوﻟٰ ِﺌ َﺴ ُﺣ َ ﻦ َو َ ﺸ َﻬﺪَا ِء وَاﻟﺼﱠﺎِﻟﺤ۪ﻴ ﻦ وَاﻟ ﱡ َ ﺼ ّ۪ﺪﻳﻘ۪ﻴ ﻦ وَاﻟ ﱢ َ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ّﻴ “Kim Allah’a ve Rasûlʹe itaat ederse işte onlar, Allahʹın kendilerine lü‐ tuflarda bulunduğu peygamberler, sıddîkler, şehidler ve salih kişilerle bera‐ berdir. Bunlar ne güzel arkadaştır!” 224 224 Nisa Suresi, Âyet 69 TARÎKAT‐I ALİYYE 143 Bundan dolayı şânı yüce Allah müminlere sadâkat ehli olan ehl‐i sıdk ile mülâzemet etmelerini, onların hallerinden istifade etmelerini ve sıdklarından faydalanmalarını emretti. Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak : ﻦ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َوآُﻮﻧُﻮا َﻣ َﻊ اﻟﺼﱠﺎ ِدﻗ۪ﻴ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve sâdıklarla beraber olun.” 225 Şânı yüce Allah, sâdıkların az olduğunu ve onların müminlerden seçilmiş bir toplum olduğunu vasfederek şöyle buyurur: ﻦ َﻗﻀٰﻰ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ َﻓ ِﻤ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َﻣ َ ﺻ َﺪﻗُﻮا ﻣَﺎ ﻋَﺎ َهﺪُوا اﻟّٰﻠ َﻪ َ ل ٌ ﻦ ِرﺟَﺎ َ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ ِﻣ ﻈ ُﺮ َوﻣَﺎ َﺑ ﱠﺪﻟُﻮا َﺗ ْﺒﺪ۪ﻳﻠًﺎ ِ ﻦ َﻳ ْﻨ َﺘ ْ ﺤ َﺒ ُﻪ َو ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َﻣ ْ َﻧ “Müminler içinde Allah’a verdikleri sözde duran nice erler var. İşte on‐ lardan kimi, sözünü yerine getirip o yolda canını vermiştir; kimi de (şehit‐ liği) beklemektedir. Onlar hiçbir şekilde (sözlerini) değiştirmemişlerdir.”226 Mârufu’l‐Kerhi (rh.a) sâdıkların azlığına işaret ederek: “Sâlihler ne kadar çok, ancak sâlihlerin içerisinde sâdıklar ne kadar azdır.” dedi. Şânı yüce Allah bazı münâfıkların ayıplarını ortaya koyarak Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ile beraber oldukları halde on‐ ların imanlarını ve ahidlerini tasdik etmedi. Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ﺧ ْﻴﺮًا َ ن َ ﺻ َﺪﻗُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َﻟﻜَﺎ َ ﻋ َﺰ َم ا ْﻟَﺎ ْﻣ ُﺮ َﻓَﻠ ْﻮ َ ف َﻓِﺎذَا ٌ ل َﻣ ْﻌﺮُو ٌ ﻋ ٌﺔ َو َﻗ ْﻮ َ ﻃَﺎ َﻟ ُﻬ ْﻢ “(Onların vazifesi) itaat ve güzel sözdür. İş ciddiye bindiği zaman Al‐ 225 226 Tevbe Suresi, Âyet 119 Ahzab Suresi, Âyet 23 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 144 lah’a sadakat gösterselerdi, elbette kendileri için daha hayırlı olurdu.” 227 Bir kulun sıdkının semeresi kıyamet gününde cehennemden kurtuluştur. Allahu Teâlâ bu meyanda : ﺠﺮ۪ى ْ ت َﺗ ٌ ﺟﻨﱠﺎ َ ﺻ ْﺪ ُﻗ ُﻬ ْﻢ َﻟ ُﻬ ْﻢ ِ ﻦ َ ل اﻟّٰﻠ ُﻪ هﺬَا َﻳ ْﻮ ُم َﻳ ْﻨ َﻔ ُﻊ اﻟﺼﱠﺎ ِدﻗ۪ﻴ َ ﻗَﺎ ﻋ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َو َرﺿُﻮا َ ﻰ اﻟّٰﻠ ُﻪ َﺿ ِ ﻦ ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َا َﺑﺪًا َر َ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ْ ﻦ َﺗ ْ ِﻣ ﻚ ا ْﻟ َﻔ ْﻮ ُز ا ْﻟﻌَﻈﻴ ُﻢ َ ﻋ ْﻨ ُﻪ ذِٰﻟ َ “Allah şöyle buyuracaktır: Bu, doğrulara, doğruluklarının fayda vere‐ ceği gündür. Onlara, içinde ebedî kalacakları, zemininden ırmaklar akan cennetler vardır. Allah onlardan razı olmuştur, onlar da Oʹndan razı ol‐ muşlardır. İşte büyük kurtuluş ve kazanç budur” 228 buyuruyor. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem sıdkın; kulu bütün fazilet ve kemâlata ulaştıran ve cennete girmeye layık kılan bir sıfat olduğunu haber vermiştir. Sıdk ile devamlı muttasıf olmayı, sıddıkiyet merte‐ besine nail olmak için bir anahtar kılmıştır.” Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem : “Muhakkak sıdk insanı iyiliğe, iyilik de cennete götürür. İnsan doğruluk yapa yapa, nihâyet bu seciyesi ile Allah katında sıddıklardan yazılır. Muhakkak yalancı‐ lık da insanı fısku fücûra, fısku fücûr da cehenneme götürür. İnsan yalancılık ede ede nihâyet Allah katında çok yalancı yazılır” 229 bu‐ yurdu. Muhammed Suresi, Âyet 21 Maide Suresi, Âyet 119 229 Hadis Buhari, Müslim 227 228 TARÎKAT‐I ALİYYE 145 Muhakkak Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem sıdkın kalpte sukûnet, huzur ve fikir rahatlığı vereceğini açıklamıştır. Yalancılık ise endişe, huzursuzluk, şüphe ve istikrarsızlığa sebeb ve neden olur. Hasan bin Ali (r.a)’dan rivâyet olundu ki, Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in: “Sana şüphe veren şeyi bırak, şüphe vermeyen şeye bak. Zira sıdk sukûnettir. Yalancılık ise şüphe veren şekkdir” 230 buyurduğunu hıfzettim. Sadıklar hep bir mertebede değildir. Sâdıktan yüksekte sıddık vardır. Ebu Kâsım Kuşeyrî (rh.a) : “Sıdkın en azı için ve dışın müsâvi olmasıdır. Sıdk, konuşmalarında doğru olan, sıddık ise bütün ko‐ nuşmalarında, fiillerinde ve hallerinde doğru olan kimsedir” dedi. Sıddıkiyet rütbeleri kendi içinde dahi birbirine benzemeyerek farklı olup bazısı bazısından daha yüksektir. Ebu Bekir Sıddık (r.a) sıddıkiyet makamının en yüksek zirvesine nail olmuştur. Rasûlullah’ı tasdik edenlerin başında gelir. Cenâb‐ı Allah (c.c): ن َ ﻚ ُه ُﻢ ا ْﻟ ُﻤ ﱠﺘﻘُﻮ َ ق ِﺑﻪ۪ اُوﻟٰ ِﺌ َ ﺻ ﱠﺪ َ ق َو ِ ﺼ ْﺪ وَاﱠﻟﺬ۪ى ﺟَﺎ َء ﺑِﺎﻟ ﱢ “Doğruyu getiren ve onu tasdik edenler var ya, işte kötülükten sakı‐ nanlar onlardır” 231 buyurarak bu hakîkata şehadet etmiştir. Sıddıkiyet makamından yüksek ancak nübüvvet makamı vardır. Nübüvvet makamının altında Sıddıkiyet makamı vardır. Nübüvvet makamı en yüce ve ulvîdir sadece Allahʹın seçtiği peygamberlere mahsustur. Sıddıkiyet makamı en büyük velâyet ve en azim bir hila‐ fettir. Bu makamda nefsin olgunlaşıp duru ve temiz olması için fütu‐ hatlar akın eder. Tecelliyâtlar büyür, müşahade ve keşifler tamamla‐ nır. 230 231 Hadis, Tirmizî Zümer Suresi, Âyet 33 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 146 Hülâsâ: Her kim bâtınını sıdk ve ihlâs ile nurlandırırsa, hareket‐ leri ve sükûnetleri, kalbindeki nurun devrân‐ı demi ile batınında ta‐ mamlanır. Bu nedenle sıdk, hâlde, kelâmda ve amelde zâhir olur. Kul kendisine Allahʹın lutfettiği esrarları gizlerse, şanı yüce Allah ona o sırrın elbisesini giydirir. Allâme Kurtubî (rh.a) buyurur ki: “Bir kimse şanı yüce Allah’ın bir sırrını fehmederse, kelâmlarında sıdka, amellerinde ihlâsa ve hâllerinde de saf ve temiz olmaya devam etmesi haktır. Her kimde bu hal olursa ebrarlara ulaşır, ve gaffar olan Allah’ın rızasını kazanır. Ey sâlik! Kendi kelâmlarında sâdık ol! Zira yalancılık münâfıkla‐ rın sıfatıdır. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Münafığın alâ‐ meti üçtür. Konuştuğunda yalan söyler, vaad edince vaadinden mu‐ halefet eder. Emniyet edildiğinde hıyânet eder” 232 buyurdu. Şânı yüce Allah (c.c)’na vâsıl olmak istediğinde sâdık ol. Yüksek‐ lik ve kastedilen şeylere nâil olmak, arzu etmekle olmaz. Bunun için denildi ki: “Kalbinde vuslat isteği olan vuslata nâil olamaz. Bilakis ciddiyet ve mücahade ile çalışan nâil olur.” Kalbini sıdk ile tamir et! O zaman şânı yüce Allah (c.c)’na sey‐ rinde ve sulûkunde gayretli ve maharetli olursun. Sen sıdk ile Allah (c.c)’na yönel ki; amellerin makbul olsun. Allah (c.c)’na karşı ahdinde sâdık ol ki menzile varasın,Allah (c.c)’na vasıl olasın. Rabbinin emir ve nehiylerinde ve Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’e ittiba etmende sâdık ol. Tâ ki şânı yüce Allah (c.c)’na kul‐ luğun tahakkuk etsin. Kulluk Allah (c.c)’na seyr‐i sulûk edenlerin bütün mertebelerde ve makamlarda ona karşı edep ve tevazulu ol‐ malarıdır. 232 Hadis Buhari ve Müslim TARÎKAT‐I ALİYYE 147 SABIR Evliyâullah hazerâtı sabrı üç kısım olarak zikrettiler. Taat ve ibadetlerde sabır. Mâsiyet ve isyanlardan sakınmaya sabır. Belâ ve musîbetlere karşı sabır. Taat ve ibadetlerde Sabır: Allah’ın şeriatında istikâmet üzere ya‐ şamaktır. Mâlî, bedenî ve kalbî olan ibadetlere ihlâs ve sabırla devam etmektir, maruf ve meşru olan şeylerde iyiliği emredip, kötülükten kaçınmaktır. Bunlara itiraz edenlerin sıkıntılarına ve çeşitli mihnetle‐ rine sabretmektir. Zira Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem‘e isâbet eden eza ve sıkıntıların gelmesi muhtemeldir. Şânı yüce Allah, Lok‐ man aleyhisselamın oğluna vasiyetini Kur’an’da zikrederken: ﺻ ِﺒ ْﺮ ْ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ ْﻨ َﻜ ِﺮ وَا ِﻋ َ ف وَا ْﻧ َﻪ ِ ﺼﻠٰﻮ َة َو ْا ُﻣ ْﺮ ﺑِﺎ ْﻟ َﻤ ْﻌﺮُو ﻳَﺎ ُﺑ َﻨﻰﱠ َا ِﻗ ِﻢ اﻟ ﱠ ﻋ ْﺰ ِم ا ْﻟُﺎﻣُﻮ ِر َ ﻦ ْ ﻚ ِﻣ َ ن ذِٰﻟ ﻚ ِا ﱠ َ ﻋﻠٰﻰ ﻣَﺎ َاﺻَﺎ َﺑ َ “Yavrucuğum! Namazı kıl, iyiliği emret, kötülükten vazgeçirmeye çalış, başına gelenlere sabret. Doğrusu bunlar, azmedilmeye değer işlerdir” 233 bu‐ yurmuştur. Muhakkak şânı yüce Allah kurtuluşa erenlerin, şu dört sıfatı ken‐ dinde tahakkuk ettiren kimselerden olduğuna yemin etti. O dört sıfat ise, iman, salih amel, ümmete nasihat ve sonra da bunlara sabret‐ mektir. Şanı yüce Allah Asr sûresinde: “Asra yemin ederim ki insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan ancak iman edip iyi ameller işleyenler, birbirlerine hakkı ve sabrı tav‐ siye edenler müstesnâdır”234 buyurdu. 233 Lokman Suresi, Âyet 17 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 148 Masiyete karşı Sabır: Nefsin alevlenip saldırmasına, bozulup eğilmesine ve eğriliğinin doğrulmasına karşı mücahede etmektir. Şeytanın harekete geçerek çıkarmış olduğu fesat ve şerleri kontrol al‐ tına almaktır. Ne zaman ki kul nefsi ile mücahede edip onun saptır‐ masından kendini kurtarırsa tam bir hidayete erer. Allah (c.c) buyuruyor: ﻦ َ ﺴﻨ۪ﻴ ِﺤ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ َﻟ َﻤ َﻊ ا ْﻟ ُﻤ ﺳ ُﺒَﻠﻨَﺎ َوِا ﱠ ُ ﻦ ﺟَﺎ َهﺪُوا ﻓ۪ﻴﻨَﺎ َﻟ َﻨ ْﻬ ِﺪ َﻳ ﱠﻨ ُﻬ ْﻢ َ َواﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ama bizim uğrumuzda cihad edenleri elbette kendi yollarımıza eriştire‐ ceğiz. Hiç şüphe yok ki Allah iyi davrananlarla beraberdir.” 235 Allah’ın beşareti ile kurtulup felah bulanlara Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle müjde vardır: ﺼّٰﻠﻰ َ ﺳ َﻢ َرﺑﱢﻪ َﻓ ْ ﻦ َﺗ َﺰ ّٰآﻰ ⎯ َو َذ َآ َﺮ ا ْ ﺢ َﻣ َ َﻗ ْﺪ َا ْﻓَﻠ “Elbette temizlenen felâha ermiştir ve Rabbini zikredip Oʹna kulluk eden.”236 Kur’an‐ı Kerîm’den başka bir müjde; ⎯ﻬﻮٰى َ ا ْﻟ ﻦ ِﻋ َ ﺲ َ ف َﻣﻘَﺎ َم َر ﱢﺑﻪ۪ َو َﻧﻬَﻰ اﻟ ﱠﻨ ْﻔ َ ﻦ ﺧَﺎ ْ َوَاﻣﱠﺎ َﻣ ﻰ ا ْﻟ َﻤﺎْوى َ ﺠ ﱠﻨ َﺔ ِه َ ن ا ْﻟ َﻓِﺎ ﱠ “Rabbinin makamından korkan ve nefsini kötü arzulardan uzaklaştırmış kimse için, şüphesiz cennet (onun) yegâne barınağıdır” 237 buyrulur. Musibetlere Sabır: Şüphesiz ki dünya hayatı bir imtihan ve onları deneme yeridir. Şanı yüce Allah, kullarının imanını bildiği halde çe‐ Asr Suresi, Âyet 1‐3 Ankebut Suresi, Âyet 69 236 Ala Sûresi, Âyet 14‐15 237 Naziat Suresi, Âyet 40‐41 234 235 TARÎKAT‐I ALİYYE 149 şitli bela ve musibetlerle dener. İyiyi kötüden türlü mihnetlerle mü‐ minleri münafıklardan ayırt etmek için imtihan eder. Allahu Zü’l‐celâl ve’l‐kemâl hazretleri beyan eder: ن َ ن َﻳﻘُﻮﻟُﻮا ا َﻣﻨﱠﺎ َو ُه ْﻢ ﻟَﺎ ُﻳ ْﻔ َﺘﻨُﻮ ْ ن ُﻳ ْﺘ َﺮآُﻮا َا ْ س َا ُ ﺐ اﻟﻨﱠﺎ َ ﺴ ِﺣ َ اﻟﻢ ⎯ َا “Elif. Lâm. Mîm. İnsanlar, imtihandan geçirilmeden, sadece “İman et‐ tik” demeleriyle bırakılıvereceklerini mi sandılar?” 238 Şânı yüce Rabbimiz olan Allah Âl‐i İmrân Sûresi 186. âyetinde: ﻦ اُوﺗُﻮا َ ﻦ اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ﻦ ِﻣ ﺴ َﻤ ُﻌ ﱠ ْ ﺴ ُﻜ ْﻢ َوَﻟ َﺘ ِ َﻟ ُﺘ ْﺒَﻠ ُﻮنﱠ ﻓ۪ﻰ َا ْﻣﻮَاِﻟ ُﻜ ْﻢ َوَا ْﻧ ُﻔ ن ْ ﺷ َﺮآُﻮا َاذًى آَﺜﻴﺮًا َوِا ْ ﻦ َا َ ﻦ اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ﻦ َﻗ ْﺒِﻠ ُﻜ ْﻢ َو ِﻣ ْ ب ِﻣ َ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ ﻋ ْﺰ ِم ا ْﻟُﺎﻣُﻮ ِر َ ﻦ ْ ﻚ ِﻣ َ ن ذِٰﻟ ﺼ ِﺒﺮُوا َو َﺗ ﱠﺘﻘُﻮا َﻓِﺎ ﱠ ْ َﺗ “Andolsun ki, mallarınız ve canlarınız konusunda imtihana çekileceksi‐ niz; sizden önce kendilerine kitap verilenlerden ve müşriklerden birçok üzücü sözler işiteceksiniz. Eğer sabreder ve muttakî olursanız muhakkak ki bu, amellerin en değerlisidir.” 239 Yine Bakara Sûresinde: ﺲ ِ ل وَا ْﻟَﺎ ْﻧ ُﻔ ِ ﻦ ا ْﻟَﺎ ْﻣﻮَا َ ﺺ ِﻣ ٍ ع َو َﻧ ْﻘ ِ ف وَا ْﻟﺠُﻮ ِ ﺨ ْﻮ َ ﻦ ا ْﻟ َ ﻰ ٍء ِﻣ ْ ﺸ َ َوَﻟ َﻨ ْﺒُﻠ َﻮ ﱠﻧ ُﻜ ْﻢ ِﺑ ﻦ َ ﺸ ِﺮ اﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ ت َو َﺑ ﱢ ِ وَاﻟ ﱠﺜ َﻤﺮَا Andolsun ki sizi biraz korku ve açlık; mallardan, canlardan ve ürünler‐ den biraz azaltma ile deneriz. (Ey Peygamber!) Sabredenleri müjdele!” 240 buyurur. Şüphesiz ki sâdık mümin, bu musibetleri sabırla ve Allah (c.c)’na teslim olarak karşılar. Hatta sürûr ve rıza ile göğüs gerer. Çünkü o iyi Ankebut Suresi, Âyet 1‐2 Ali İmran Suresi, Âyet 186 240 Bakara Suresi, Âyet 155‐157 238 239 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 150 bilir ki, bu musibetler yaratan tarafından ancak günahların keffâreti ve kötülüklerin silinmesi için inmiştir. Şöyle ki, bu belâ ve musibetlere sabreden ve bunları rızâ ve tesli‐ miyetle karşılayan müminlerin Allah indinde derecelerini ve ma‐ kamlarını yükseltir. Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurur: “Allah bir kula ilm‐i ezelîsinde ameli ile nâil olmadığı yüksek menzillerden vermişse, şanı yüce Allah onu cesedi, ehli ve malı ile bir musibet mübtela edip dener, sonra onu bunlara sabrettirir. Hatta o kul Allah (c.c)’nun ona önceden verdiği yüksek derecelere nâil olur.” SABRIN EHEMMİYETİ Sabır imanın yarısı, insanın saadetinin sırrı, belâ ve musibet anında afiyetin kaynağıdır. İnsan bir müşkil ve sıkıntı içine düşüp de fitneler onu sardığında, mihnetler peşi peşine geldiğinde, sabır, sâli‐ kin nefsi ile mücahedesinde silâhıdır. Nefsi, Şanı yüce Allah’ın şeriatı istikametine yöneltip götürmek, fesad ve sapıklığa düşüp kaymasın‐ dan korumaktır. Allah (c.c) sabrın ehemmiyetini Kur’an‐ı Kerîm’in muhtelif âyetlerinde zikretmiştir ve sabrı emretmiştir. Sabır ehlini vasfederek: ﻦ ْ ﻦ ا ْﻟ ِﺒ ﱠﺮ َﻣ ب َوﻟٰ ِﻜ ﱠ ِ ق وَا ْﻟ َﻤ ْﻐ ِﺮ ِ ﺸ ِﺮ ْ ﻞ ا ْﻟ َﻤ َ ن ُﺗ َﻮﻟﱡﻮا ُوﺟُﻮ َه ُﻜ ْﻢ ِﻗ َﺒ ْ ﺲ ا ْﻟ ِﺒ ﱠﺮ َا َ َﻟ ْﻴ ﻋﻠٰﻰ َ ل َ ﻦ وَاﺗَﻰ ا ْﻟﻤَﺎ َ ب وَاﻟ ﱠﻨ ِﺒ ّﻴ ِ ﺧ ِﺮ وَا ْﻟ َﻤﻠٰ ِﺌ َﻜ ِﺔ وَا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ ِ ﻦ ِﺑﺎﻟّٰﻠ ِﻪ وَا ْﻟ َﻴ ْﻮ ِم اﻟْﺎ َ ا َﻣ ﻦ َ ﻞ وَاﻟﺴﱠﺎ ِﺋﻠ۪ﻴ ِ ﺴﺒ۪ﻴ ﻦ اﻟ ﱠ َ ﻦ وَا ْﺑ َ ﺣ ﱢﺒﻪ۪ َذوِى ا ْﻟ ُﻘ ْﺮﺑٰﻰ وَا ْﻟ َﻴﺘَﺎﻣٰﻰ وَا ْﻟ َﻤﺴَﺎآ۪ﻴ ُ ن ِﺑ َﻌ ْﻬ ِﺪ ِه ْﻢ ِاذَا َ ﺼﻠٰﻮ َة َواٰﺗَﻰ اﻟ ﱠﺰآٰﻮ َة وَا ْﻟﻤُﻮﻓُﻮ ب َوَاﻗَﺎ َم اﻟ ﱠ ِ َوﻓِﻰ اﻟ ﱢﺮﻗَﺎ ﻚ َ س اُوﻟٰ ِﺌ ِ ﻦ ا ْﻟ َﺒ ْﺎ َ ﻀﺮﱠا ِء َوﺣ۪ﻴ ﻦ ﻓِﻰ ا ْﻟ َﺒ ْﺎﺳَﺎ ِء وَاﻟ ﱠ َ ﻋَﺎ َهﺪُوا وَاﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ ن َ ﻚ ُه ُﻢ ا ْﻟ ُﻤ ﱠﺘﻘُﻮ َ ﺻ َﺪﻗُﻮا َواُوﻟٰ ِﺌ َ ﻦ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ TARÎKAT‐I ALİYYE 151 “İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki, Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, pey‐ gamberlere inanır. yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dile‐ nenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar, namaz kılar, zekât verir. Söz ver‐ diği zaman sözlerini yerine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte doğru olanlar, bu vasıfları taşıyanlardır. Müttakîler ancak onlardır!” 241 buyurdu. Hidâyete nâil olan mürşitlerin yüksek makamlara sabırla ulaş‐ tıkları şöyle beyan buyurulur: ن َ ﺻ َﺒﺮُوا َوآَﺎﻧُﻮا ﺑِﺎﻳَﺎ ِﺗﻨَﺎ ﻳُﻮ ِﻗﻨُﻮ َ ن ِﺑَﺎ ْﻣ ِﺮﻧَﺎ َﻟﻤﱠﺎ َ ﺟ َﻌ ْﻠﻨَﺎ ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َا ِﺋ ﱠﻤ ًﺔ َﻳ ْﻬﺪُو َ َو “Sabrettikleri ve âyetlerimize kesinlikle inandıkları zaman, onların için‐ den, buyruğumuzla doğru yola ileten rehberler tayin etmiştik” 242 Sabrın faziletini tekit eden birçok hadis‐i şerifler vardır. Mümin dünya hayatında müşkillerle karşılaştığında yegâne dayanağı sabır‐ dır. Kendisine isabet eden bela ve sıkıntıları sabır ve tahammülle halleder. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in hayatı sabır, cihad ve fe‐ dakârlıkla geçmiştir. Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyuruyor: Ebu Saidi’l Hudri (r.a.)’dan: “Muhakkak Nebî sallallâhu aleyhi vesellem hiçbir kimseye sabırdan daha hayırlı ve daha geniş bir bağ verilmedi.”243 buyurdu. Bir âyet‐i kerîmede ise, Allahu Teâlâ: Bakara Suresi, Âyet 177 Secde Suresi, Âyet 24 243 Hadis Buhari, Müslim Ebu Davud ve Tirmizî 241 242 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 152 ن اﻟّٰﻠ َﻪ َﻣ َﻊ ﺼﻠٰﻮ ِة ِا ﱠ ﺼ ْﺒ ِﺮ وَاﻟ ﱠ ﺳ َﺘﻌ۪ﻴﻨُﻮا ﺑِﺎﻟ ﱠ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻦ َ اﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ “Ey iman edenler! Sabır ve namaz ile Allahʹtan yardım isteyin. Çünkü Allah muhakkak sabredenlerle beraberdir” 244 buyurdu. Süheyb bin Sinan (r.a.) rivayet etti ki: Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Müminin durumuna taaccüp ederim. Muhakkak ki her işi kendisi için bir hayırdır, bu müminden başka kimseye verilmemiştir. Ona bir takım sürûr isabet ederse şükreder, belâ ve musibet isabet ederse sabreder kendisi için hayırlı olur.”245 buyurdu. Sabredenlere mükâfatın hesapsız verileceği şöyle haber veriliyor: ﺴﻨُﻮا ﻓ۪ﻰ هٰ ِﺬ ِﻩ اﻟ ﱡﺪ ْﻧﻴَﺎ َﺣ ْ ﻦ َا َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا َر ﱠﺑ ُﻜ ْﻢ ِﻟﱠﻠﺬ۪ﻳ َ ﻋﺒَﺎ ِد اﱠﻟﺬ۪ﻳ ِ ﻞ ﻳَﺎ ْ ُﻗ ﺟ َﺮ ُه ْﻢ ِﺑ َﻐ ْﻴ ِﺮ ْ ن َا َ ﺳ َﻌ ٌﺔ ِا ﱠﻧﻤَﺎ ُﻳ َﻮﻓﱠﻰ اﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮُو ِ ض اﻟّٰﻠ ِﻪ وَا ُ ﺴ َﻨ ٌﺔ َوَا ْر َﺣ َ ب ٍ ﺣﺴَﺎ ِ “(Rasûlüm!) Söyle: Ey inanan kullarım! Rabbinize karşı gelmekten sa‐ kının. Bu dünyada iyilik yapanlara iyilik vardır. Allahʹın (yarattığı) yer‐ yüzü geniştir. Yalnız sabredenlere, mükâfatları hesapsız ödenecektir.”246 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “İnsanlara karışmayıp eza‐ larına tahammül etmeyenden, onlara karışıp eziyetlerine sabreden Müslüman daha hayırlıdır.”247 buyurdu. Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak: ن آَﺜﻴ ٌﺮ َﻓﻤَﺎ َو َهﻨُﻮا ِﻟﻤَﺎ َاﺻَﺎ َﺑ ُﻬ ْﻢ ﻓ۪ﻰ َ ﻞ َﻣ َﻌ ُﻪ ِر ﱢﺑﻴﱡﻮ َ ﻰ ﻗَﺎ َﺗ ﻦ َﻧ ِﺒ ﱟ ْ ﻦ ِﻣ ْ َو َآَﺎ ﱢﻳ ﻦ َ ﺤﺐﱡ اﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ ِ ﺳ َﺘﻜَﺎﻧُﻮا َواﻟّٰﻠ ُﻪ ُﻳ ْ ﺿ ُﻌﻔُﻮا َوﻣَﺎ ا َ ﻞ اﻟّٰﻠ ِﻪ َوﻣَﺎ ِ ﺳﺒ۪ﻴ َ Bakara Suresi, Âyet 153 Hadis Müslim 246 Zümer Suresi, Âyet 10 247 Hadis Tirmizî 244 245 TARÎKAT‐I ALİYYE 153 “Nice peygamberler vardı ki, beraberinde birçok Allah erleri bulunduğu halde savaştılar da, bunlar, Allah yolunda başlarına gelenlerden dolayı gev‐ şeklik ve zaaf göstermediler, boyun eğmediler. Allah sabredenleri sever” 248 buyuruyor. İbni Mesud (r.a.) “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in enbi‐ yalardan bir Nebiyi kavmi dövüp te, kan revan içinde koydukla‐ rında, o nebi, yüzündeki kanı silerek diyordu ki: “Ey Allah’ım kav‐ mimi mağfiret eyle gerçekten onlar bilmiyorlar!” diye münacaatta bulunduğunu sanki görüyor gibiyim” 249 buyurdu. RIZA Rıza müminin Allah’tan gelen kaza ve kadere razı olmasıdır. Bil ki bir kul Rabbinin her hükmüne razı olursa, şanı yüce Allah da o kulundan razı olur. O zaman Hak Teâlâ’nın Kur’an‐ı Kerîm’de : ﻦ َ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ْ ﻦ َﺗ ْ ﺠﺮ۪ى ِﻣ ْ ن َﺗ ٍ ﻋ ْﺪ َ ت ُ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻋ ْﻨ َﺪ َر ﱢﺑ ِﻬ ْﻢ ِ ﺟﺰَا ُؤ ُه ْﻢ َ ﻰ َرﺑﱠ ُﻪ َﺸ ِﺧ َ ﻦ ْ ﻚ ِﻟ َﻤ َ ﻋ ْﻨ ُﻪ ذِٰﻟ َ ﻋ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َو َرﺿُﻮا َ ﻰ اﻟّٰﻠ ُﻪ َﺿ ِ ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َا َﺑﺪًا َر “Onların Rableri katındaki mükâfatları, zemininden ırmaklar akan, içinde devamlı olarak kalacakları Adn cennetleridir. Allah kendilerinden razı olmuş, onlar da Allahʹtan razı olmuşlardır. Bu söylenenler hep Rabbinden korkanlar içindir” 250 buyuruyor. Yukarıdaki âyetin işaret ettiği gibi rıza karşılıklı olur. Evliyâullah, iki tarafın rızada birbirine bağlanıp ayrılmasının sırrını idrak etmiş‐ lerdir. Süfyân‐ı Sevrî bir gün Rabiatü’l‐Adaviyye’nin yanında idi. Süfyân: “Ey Allah’ım benden razı ol!“ dedi. Adaviyye: “Sen razı ol‐ Ali İmran Suresi, Âyet 146 Hadis Buhari Müslim 250 Beyyine Sûresi, Âyet 8 248 249 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 154 madığın halde, Allah’tan rıza istemeye haya etmez misin?” dedi. Süfyân da: “Estağfirullah” dedi. Saʹd İbnu Ebi Vakkas (r.a.) anlatıyor: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Ademoğlunun saadet sebeplerinden biri de Allah Tealaʹnın hükmettiğine rıza göstermesidir. Şekâvet sebeplerin‐ den biri de Allah Teâlâʹya istiâneyi terketmesidir. Keza şekâvet se‐ beplerinden bir diğeri de Allahʹın hükmettiğine razı olmamasıdır.” 251 Allah’ın kuldan razı olması, en yüce bir makam ve en büyük bir bağıştır. Bu meyanda Şânı yüce Allah : ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر ْ ﻦ َﺗ ْ ﺠﺮ۪ى ِﻣ ْ ت َﺗ ٍ ﺟﻨﱠﺎ َ ت ِ ﻦ وَا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨَﺎ َ ﻋ َﺪ اﻟّٰﻠ ُﻪ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ َو ﻦ اﻟّٰﻠ ِﻪ َ ن ِﻣ ٌ ﺿﻮَا ْ ن َو ِر ٍ ﻋ ْﺪ َ ت ِ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻃ ﱢﻴ َﺒ ًﺔ ﻓ۪ﻰ َ ﻦ َ ﻦ ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َو َﻣﺴَﺎ ِآ َ ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ﻚ ُه َﻮ ا ْﻟ َﻔ ْﻮ ُز ا ْﻟ َﻌﻈ۪ﻴ ُﻢ َ َا ْآ َﺒ ُﺮ ذِٰﻟ “Allah, mümin erkeklere ve mümin kadınlara, içinde ebedî kalmak üzere altından ırmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde güzel meskenler vâadetti. Allahʹın rızası ise, hepsinden büyüktür. İşte fevz‐i azîm (büyük kurtuluş) budur” 252 buyurdu. Cennet sahibinin rızası, cennetten daha yüksektir. Bununla bera‐ ber cennet sakinlerinin talep ve gayeleri de budur. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in şu hadis‐i şerifte haber verdiği gibi: Ebu Said el‐Hudrî (r.a): ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺAllah Teala hazretleri cennet ehline: ʺEy cennet ahâ‐ lîsi!ʺ diye seslenir. Onlar: ʺhayır ve saadeti kudret elinde tutan Rab‐ bimiz buyur! Emrine âmâdeyiz!ʺ derler. Hak Teâlâ: ʺRazı oldunuz mu?ʺ diye sorar. Onlar: 251 252 Hadis Tirmîzî Tevbe Sûresi, Âyet 72 TARÎKAT‐I ALİYYE 155 ʺEy Rabbimiz! Razı olmamak ne haddimize! Sen bize mahluka‐ tından bir başkasına vermediğin nimetler verdin!ʺ Hak Teâlâ: ʺBen sizlere bundan daha fazlasını vereyim mi?ʺ der. Onlar: ʺBu verdikle‐ rinden daha üstün ne olabilir?ʺ derler. Rab Teâlâ: ʺSize rızamı helal kıldım. Artık, size ebediyyen gadap etmeyeceğim!ʺ buyurur.ʺ 253 Allah (c.c)’nun cennetteki müminlere rızasını ve cemâlini helal kılması ne büyük ikrâm‐ı ilâhî, ne güzel fevz‐i azîmdir. Yâ Rab! Allahümme innî es’elüke rıdâke ve rıdâ habîbike ve cemâlike ve cemâli habîbike. Allahümme innî es’elüke bigurbik ve bigurbi habîbike, ve bigurbi dârul karâr. Yâ Rabbel âlemîn. MEVEDDET Dostluk, sevgi, muhabbet demektir. Allah sevgisi, muhabbet makamlarının en son gayesi ve derecele‐ rin en yüksek zirvesidir. Bunu anladıktan sonra başka bir makam yoktur. Ancak o makam, muhabbetin semeresinden bir semeredir ve ona tâbi olanlar vardır. Ona tâbi olanlarda şevk, ünsiyet ve rıza gibi şeylerdir. Muhabbetten evvel bir makam yoktur, ancak tevbe, sabır ve zühd gibi mukaddimeleri vardır. Muhabbet, bundan daha açık bir şekilde tarif edilemez! Tarif ve hudud gizli olandan başka hiçbir şeyi ziyade etmez. Onun tarifi mev‐ 253 Hadis, Buhârî, Müslim MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 156 cudiyetidir. Çünkü tarif ilimler içindir, ancak muhabbete gelince; muhiblerin kalplerine akan manevî bir zevk ve vâridât‐ı ilâhîdir. Tatmayan bilmez. Muhabbet hakkında bütün denilenler, ancak eser‐ lerini açıklamak, semerelerini tâbir etmek ve sebeblerini aydınlat‐ maktan başka bir şey değildir. Sünnette ise, Enes (r.a)’dan rivâyette Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem : “Üç haslet her kimde var ise, imanın halavetini tadar: Al‐ lah ve Rasûlü kendisine her şeyden daha sevgili olmak, sevdiği kişiyi ancak Allah için sevmek ve ateşe atılmayı hoş görmediği gibi, küfre dönmeyi de hoş görmemektir.” buyurmuşlardır. 254 Şânı yüce Allah (c.c) Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle buyuruyor: ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮﻧﻰ ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر َرﺣ۪ﻴ ٌﻢ َ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ َواﻟّٰﻠ ُﻪ “(Rasûlüm! ) De ki: Eğer Allahʹı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esir‐ geyicidir”255 buyurmaktadır. Allah sizi sevsin cümlesi, Allahʹın muhabbetine, muhabbetin de faydasına ve faziletine delildir. Şeyhü’l‐Ekber İbnü’l‐Arabbiyyü’l‐Hatemî rahmetullahi aleyh dedi ki: “İnsanlar muhabbetin tarifinde ihtilaf ettiler. Zatını sınırlayan bir kimseyi görmedim. Tam tersine sınırlamak tasavvur dahi edilemez. Çünkü hiçbir kimse neticelerinden, eserlerinden ve gerekli görülen şeylerinden başka hiçbir şey ile sınırlayamaz. Bilhassa da bununla Cenâbü’l ‐ İlâhiyyü’l ‐ Aziz olan yüce Allah muttasıftır. Evliyaullahtan biri muhabbet hakkında şöyle buyurmuştur: “Gayret muhabbetin sıfatlarındandır, sınırlanamaz.” 254 Hadis Buhârî 255 Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 31 TARÎKAT‐I ALİYYE 157 Cüneydi Bağdâdî rahmetullahi aleyhe muhabbetten soruldu‐ ğunda, cevabı iki gözün yaş dolup akması, kalbinin aşk ve şevk ile çarpması ve sonra kalpten lisana gelen vâridatların terennüm edilip anlatılması şeklindeydi. Ebu Bekir Kettânî (rh.a) dedi ki: “Ehli muhabbet hakkında, Allah‐ ʹın aziz kıldığı Mekke’de hacc mevsiminde şeyhler arasındaki sohbet esnasında şöyle bir konuşma geçti. Cüneyd‐i Bağdâdi (rh.a) ise içle‐ rinde yaş bakımından en küçükleri idi. Dediler ki: “Yâ gurret‐i aynî; muhabbet hakkında mârifet‐i ilâhîyye ve ilm‐i ledünniyattan yanında ne varsa söyle? Başını yere eğdi gözleri yaşardı, sonra dedi ki: “Nef‐ sini terk eden bir abd, Rabbini zikreden lisan, onun hukukunu eda edip yerine getiren bir kalp, onu gözeten, heybetinin nurları kalbini yakan, sevgi bardağında sefâsını içen ve Cebbar’ın gaybiyet perde‐ sini açan, söylerse Allah rızası için hikmet incileri saçan, Onunla ha‐ reket edip Onunla sukûna eren. Bütün varlığını Allah yoluna seren, Allah için, müminleri seven, umduğuna erendir.” O zaman şeyhler ağladılar ve dediler ki: “Ey Tâcü’l‐Ârifîn Allah mükâfatını versin... Bundan ziyadesi olmaz.” Muhabbetin delili ve fazileti: Allahʹın kuluna, kulun da Rabbine muhabbetinin delilleri çoktur. Şânı yüce Allah (c.c) Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle buyuruyor: ف َﻳ ْﺎﺗِﻰ اﻟّٰﻠ ُﻪ ِﺑ َﻘ ْﻮ ٍم َ ﺴ ْﻮ َ ﻦ د۪ﻳ ِﻨﻪ۪ َﻓ ْﻋ َ ﻦ َﻳ ْﺮ َﺗ ﱠﺪ ِﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َﻣ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻦ َ ﻋﻠَﻰ ا ْﻟﻜَﺎ ِﻓﺮ۪ﻳ َ ﻋ ﱠﺰ ٍة ِ ﻦ َا َ ﻋﻠَﻰ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ ﺤﺒﱡﻮ َﻧ ُﻪ َا ِذﱠﻟ ٍﺔ ِ ﺤﺒﱡ ُﻬ ْﻢ َو ُﻳ ِ ُﻳ “Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse (bilsin ki) Allah sevdiği ve kendisini seven müminlere karşı şefkatli mütevâzi, kâfirlere karşı onurlu ve güçlü bir toplum getirecektir...” 256 256 Mâide Sûresi, Âyet 54 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 158 Ebu Hureyre (r.a)’dan Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Allah bir kulu sevdiğinde Cebrail’i çağırır: “Ben filanı seviyorum, sen de onu sev” der. (Bu sebeble) Cebrail (a.s) onu sever. Sonra semâ ehline nida eder ve der ki: “Muhakkak Allah filan kulunu seviyor. Siz de onu sevin. (Bu sebeble de) sema ehli onu severler. Sonra da yerde ka‐ bul görür. (Yer ehli de onu severler)” buyurdu. 257 Ebu Derda (r.a) Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’den rivâ‐ yetle Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “(Şu) dua Davud aleyhissalâtü vesselâm’ın duasından idi: “Ey Allah’ım! Ben senin sevgini ve seni sevenin sevgisini istiyorum. Senin sevgine yetiştiren ameli istiyorum. Ey Allah’ım! Senin sevgini bana nefsimden, ehlim‐ den ve soğuk sudan daha sevgili kıl! 258 buyurdu. Kur’an‐ı Mübînde : ﺤﺐﱢ اﻟّٰﻠ ِﻪ ُ ﺤﺒﱡﻮ َﻧ ُﻬ ْﻢ َآ ِ ن اﻟّٰﻠ ِﻪ َا ْﻧﺪَادًا ُﻳ ِ ﻦ دُو ْ ﺨ ُﺬ ِﻣ ِ ﻦ َﻳ ﱠﺘ ْ س َﻣ ِ ﻦ اﻟﻨﱠﺎ َ َو ِﻣ ﺎ ِﻟﻠّٰ ِﻪﺣﺒ ُ ﺷ ﱡﺪ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َا َ َواﱠﻟﺬ۪ﻳ “İnsanlardan bazıları Allahʹtan başkasını O’na denk kabul eder de onu Allahʹı sever gibi severler. İman edenlerin Allahʹa olan sevgileri onlarınkin‐ den çok daha fazladır” 259 buyurulmaktadır. Kur’an ve sünnet, kullardan Allahʹı sevenlerin ve Allahʹın da sevmiş olduğu kulların amelleri, sözleri ve güzel ahlâkları ile dolu‐ dur. Yüce Allah şu kavillerinde, Âli İmran Sûresi 146. âyetinde: “Al‐ lah sabredenleri sever” buyurmuştur. Muhakkak ki bir çok hadis‐i şeriflerde Allah ve Rasûlünü sevmek imanın şartlarından kılmış ve: “Ben kendisine, ehlinden, malından ve Hadis Buhârî Hadis Tirmizî 259 Bakara Sûresi, Âyet 165 257 258 TARÎKAT‐I ALİYYE 159 bütün insanlardan daha sevgili olmadıkça sizden biriniz hakîkî iman etmiş olamaz.”260 buyurmuştur. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem sahabelerini muhabbete yönlendirir, muhabbetin büyük bir tesir ve yüce bir makam oldu‐ ğuna, şânı yüce Allahʹın nimetlerine ve yüksek faziletlerine dikkatle‐ rini çekerdi. Sonra da Allahʹı sevmeleriyle Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in muhabbetini iktiza ettiklerini beyan ederdi. Aynı onların Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’i sevmelerinin Allah sevgisine ulaştırması gibi. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem “Nimetleri ile sizi beslediği için Allahʹı sevin. Allah sevgisi ile de beni sevin.”261 buyururdu. TEVEKKÜL Tevekkülün tarifi: “Tevekkül, insanların elinde olan şeylerden ümit kesip, Allah’ın indinde olan şeylere teslim olmaktır.” Tevekkül kalbin Allahʹa teslim olup, O’ndan gayrisine itimat et‐ memesi veya herşeyde Allahʹa ümit bağlayarak, O’nun her şeyi bil‐ diğine itimat edip, teslim olmasıdır. Allahʹın yedinde olanın, senin yanında olandan daha hayırlı ve emnü emanda olduğunu bilmendir. Tevekkül, kalbe Allahʹtan başkasından alakayı kestirmen ve her işte Allah’a rücu etmendir. Ebu Saidi’l‐Harraz (rh.a): “Tevekkül, Allahʹı tasdik etmek, O’na itimat etmek, O’na güvenmek, O’nunla mutmain olmak, bütün şey‐ lerde Allahʹa teslim olmak, dünya işlerini ve rızka ait olan her sıkın‐ tıyı kalpten çıkarmaktır.” dedi. 260 261 Hadis Buhârî ve Tirmizî Hadis Tirmizî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 160 Yüce Allahʹa tevekkül etmek, işleri ve gerçek olayları O’na devre‐ dip bırakmak herhalde O’na itimat etmek, hareket ve kuvvetin ancak Allah’tan olduğunu bilmektir. Tariflerde verildiği üzere, tevekkül kalbî bir mertebedir. Sebebe tevessül tevekküle mâni değildir. Bunun için tevekkülün yeri kalp, sebeblerin yeri ise, bedendir. Nasıl olur da bir mümin yüce Allahʹın bir çok âyet‐i kerîmelerde emretmiş olduğu ameli terkeder? Hâlbuki Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem bir çok hadis‐i şeriflerde Ona çağırır. Bir kişi Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’e devesinin üzerinde geldi ve: “ Ya Rasûlallah, devemi salıverip tevekkül edeyim mi?” diye sordu. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Onu (çökert), bağla ve sonra da tevekkül et” buyurdu. 262 Tevekkülün fazileti : Tevekkül, imanın neticelerinden bir netice ve marifetin meyvele‐ rinden bir meyvedir. Kulun tevekkülü, kulun şanı yüce Allahʹı ve sı‐ fatlarını bildiği kadardır. Çünkü hakîkî mütevekkil şanı yüce Al‐ lah’tan başkasını fâil olarak görmez. (Hakîkatte fail‐i mutlak O’dur.) Cenâb‐ı Allah (c.c) ن َ ﻞ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ ِ ﻋﻠَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﻓ ْﻠ َﻴ َﺘ َﻮ ﱠآ َ َو “...Müminler ancak Allahʹa dayansınlar” 263 buyurdu. Her kim hâlinin sadâkâtı ile Allahʹa sığınarak, hakkıyla yüce Al‐ lahʹa tevekkül ederse şanı yüce Allah da ona muhabbetini ikram eder. Kalbini iman nuru ile doldurur. Zâhirini de ikram ve iffetle ziynetler. 262 263 Hadis‐i Tirmizî İbrahim Sûresi, Âyet 11 TARÎKAT‐I ALİYYE 161 Yüce Allah (c.c) şöyle buyuruyor: ﻦ َ ﺤﺐﱡ ا ْﻟ ُﻤ َﺘ َﻮ ﱢآﻠ۪ﻴ ِ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻳ ﻋﻠَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ ِا ﱠ َ ﻞ ْ َﻓ َﺘ َﻮ ﱠآ “Allahʹa dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.” 264 Berâʹ İbn‐i ʹÂzib radiyallahu anhümâʹdan şöyle dediği rivâyet olunmuştur: Nebî sallallâhu aleyhi vesellem yatağına girdiğinde sağ tarafına yatardı. Sonra şöyle duâ ederdi: “Allahʹım! Kendimi Sana teslîm ettim, yüzümü Sana çevirdim, işimi Sana ısmarladım, Sana itimâd ettim, Seni dilerim ve Senden korkarım, Senden başka sığına‐ cak, Senden başka kurtaracak (halâskâr) yoktur; halâs ve himâye an‐ cak sana âittir. Allahʹım indirdiğin Kitabına inandım ve gönderdiğin Peygamberine iman ettim.”265 Ve yine: ﺴ ُﺒ ُﻪ ْﺣ َ ﻋﻠَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﻓ ُﻬ َﻮ َ ﻞ ْ ﻦ َﻳ َﺘ َﻮ ﱠآ ْ َو َﻣ “...Kim Allahʹa güvenirse O, ona yeter...” 266 buyuruyor. Şiddetle mihnetlere düşüldüğü zaman şanı yüce Allahʹa tevekkül etmek, kalbe sukûnet ve huzur verir. İbn‐i Abbas (r.a)’dan rivâyet edildiğine göre peygamberimiz şöyle buyurmuştur : İbrahim aleyhissalâtü vesselâm ateşe atıldığında “Allah bize kâfî, O ne güzel vekildir” diye Allah’a tevekkül etmiştir. 267 Ashâbı Kirâmın tevekkülünü Kur’an‐ı Kerîm şöyle beyan eder: Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 159 Riyâz’us Sâlihîn 266 Talak Sûresi, Âyet 3 267 Hadis Buhârî 264 265 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 162 ﺸ ْﻮ ُه ْﻢ َﺧ ْ ﺟ َﻤﻌُﻮا َﻟ ُﻜ ْﻢ ﻓَﺎ َ س َﻗ ْﺪ َ ن اﻟﻨﱠﺎ س ِا ﱠ ُ ل َﻟ ُﻬ ُﻢ اﻟﻨﱠﺎ َ ﻦ ﻗَﺎ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻞ ُ ﺴ ُﺒﻨَﺎ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو ِﻧ ْﻌ َﻢ ا ْﻟ َﻮآ۪ﻴ ْﺣ َ َﻓﺰَا َد ُه ْﻢ ا۪ﻳﻤَﺎﻧًﺎ َوﻗَﺎﻟُﻮا “Bir kısım insanlar, müminlere: “Düşmanlarınız olan insanlar, size karşı asker topladılar; aman sakının onlardan!” dediklerinde bu, onların imanlarını ziyadeleştirdi ve “Allah bize yeter. O ne güzel vekîldir!” dedi‐ ler.” 268 Hakîkaten Allahʹa tevekkülü olan kişi, Allah’ın kazasına razı olur, fiiline teslim olur ve kalbi de hükmüne mutmain olur. Muhakkak ki tevekkül, imanın ve marifetin en büyük semeresi‐ dir. Saadet ve itminanın en önemli sebeplerindendir. İşte bunun ha‐ kîkatini sâlikler iyi bilip, fehmetmişlerdir. Sebepleri terketmek ve onlardan uzak kalmanın tevekkül olmadığını bildiler. Belki de tevek‐ kül, arzularını Allahʹa havale edip, O’na hasretmek; O’nun tedbirine ve hikmetine sığınmak; kalbi sebeblere bağlamamaktır. Tevekkülün en büyük mertebelerini sâlikler tahakkuk ettirmişlerdir. Onların kalpleri ancak Allah ile mutmain olurlar. O’na itimat eder. O’na gü‐ venirler, O’na yönelirler ve yalnız O’ndan yardım isterler. Zirâ hakî‐ katte O’ndan gayri fâil yoktur. Fâil‐i mutlak ancak O’dur. Onlar bedenleriyle Allah’ın emirlerine imtisal ederler, şeriatına temessük ederler, peygamberin ve ashab‐ı kirâm’ın hâl ve gidişine iktida ederek sebeblere sarılırlar. Çünkü sebeblere sarılmak peygam‐ berlerin sünnetidir. İslâm’da tevekkül Allaha güvenip sığınmak ve Ona teslim ol‐ maktır. Bir başka ifade ile tevekkül, maksada erişmek için yapılacak bir şey kalmadıktan sonra Allah (c.c)’na itimat etmek ve işi Allah (c.c)’na havâle etmektir. Tevekkülün böyle beşerî tedbirleri aldıktan 268 Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 173 TARÎKAT‐I ALİYYE 163 sonra Allah (c.c)’na güvenmek anlamında olduğu âyet ve hadislerle açıkca belirtilmektir. Nitekim bir âyet‐i kerîmede: ﺖ َ ﻋ َﺰ ْﻣ َ ﺳ َﺘ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻬ ْﻢ َوﺷَﺎ ِو ْر ُه ْﻢ ﻓِﻰ ا ْﻟَﺎ ْﻣ ِﺮ َﻓِﺎذَا ْ ﻋ ْﻨ ُﻬ ْﻢ وَا َ ﻒ ُ ﻋ ْ ﻓَﺎ ﻦ َ ﺤﺐﱡ ا ْﻟ ُﻤ َﺘ َﻮ ﱢآﻠ۪ﻴ ِ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ُﻳ ﻋﻠَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ ِا ﱠ َ ﻞ ْ َﻓ َﺘ َﻮ ﱠآ “...Şu halde onları affet; bağışlanmaları için dua et; iş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah (c.c)’na dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.” 269 buyurulduğu gibi, hadis‐i şerif de: “Eğer siz Allah (c.c)’na hakkıyla tevekkül etmiş ol‐ saydınız, O kuşları rızıklandırdığı gibi sizi de rızıklandırırdı. Görmez misiniz ki kuşlar, sabahleyin yuvalarından aç çıkıyorlar da, akşamle‐ yin, karınları tok olarak dönüyorlar” 270 buyurulmaktadır. Bu âyet‐i kerîme ve hadis‐i şerif tevekkülün görünen ve bilinen sebeplere yapışmakla alabileceğini açıkca belirtmektedir. Kuşların rızıklandırılmalarının sebebi, yuvalarında durmaları değil, yuvala‐ rından çıkıp rızık talebinde bulunmalarıdır. Tevekkül için önce hareket lazım. İşin sebep, yada sebeplerine başvurmak, fayda ve zarar taraflarını düşünmek ve istişârelerde bu‐ lunmak lâzım. Karar verdikten sonra da vehim ve endişeye kapılma‐ dan Allah (c.c)’na güvenmek lâzım. Meselâ bir çiftçi tarlasını vak‐ tinde sürer, zamanı gelince tohumunu eker, gerektiğinde sular, ça‐ palar ve gübresini verir ve bütün bunlardan sonra sonucu Allah’tan bekler, kendi tedbirine ve yaptıklarına bir değer izâfe etmezse gerçek anlamda tevekkül etmiş olur. Ama bunların hiçbirini yapmadan te‐ vekkülden söz etmek doğru değildir. 269 270 Âl‐i İmran, Âyet 159 İbn Mâce, Tirmîzi MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 164 Tevekkül imânın arkadaşı, müminin en önemli özelliğidir. Nite‐ kim Cenâb‐ı Hak Kur’anda pek çok âyette tevekkülü inananların vasfı olarak saymıştır. Tevekkül, iç huzuru veren bir saadet yolu ol‐ duğundan Allahʹın Rasûlü dualarında: “İlâhî sana teslim oldum. Sana inandım ve sana tevekkül ettim.” 271 buyururlardı. Nefse güven‐ meyi ise, göz açıp kapayıncaya kadar bile olsa, insan için bir kayıp saydıklarından: “İlâhî göz açıp kapayıncaya kadar, hattâ ondan daha kısa bir süre beni nefsime bırakma! 272 buyururlardı. Tevekkül bir kalp hâli olarak insanlara işlerinde en büyük güç kaynağıdır. İnsanın hayat mücâdelesinde en büyük destektir. Zor durumlarda ve zaaf anlarında moral kaynağı ve başarı sebebidir. Nitekim Kur’an‐ı Kerîm’de buyurulmuştur ki: ﺖ ِﻓ َﺌ ًﺔ ْ ﻏَﻠ َﺒ َ ﻦ ِﻓ َﺌ ٍﺔ َﻗﻠ۪ﻴَﻠ ٍﺔ ْ ن َا ﱠﻧ ُﻬ ْﻢ ُﻣﻠَﺎﻗُﻮا اﻟّٰﻠ ِﻪ َآ ْﻢ ِﻣ َ ﻈﻨﱡﻮ ُ ﻦ َﻳ َ ل اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ﻗَﺎ ﻦ َ ن اﻟّٰﻠ ِﻪ َواﻟّٰﻠ ُﻪ َﻣ َﻊ اﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ ِ َآﺜ۪ﻴ َﺮ ًة ِﺑِﺎ ْذ “...Allahın huzuruna varacaklarına inananlar: Nice az sayıda bir birlik Allahʹın izniyle çok sayıdaki birliği yenmiştir. Allah sabredenlerle beraber‐ dir dediler.” 273 Onları başarıya götüren samimi çalışmaları ile Allah (c.c)’na olan güven ve tevekkülleridir, O’nun yardımına olan itimat‐ larıdır. Sehl bin Abdullah Tüsterî tevekkül hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah Rasûlünün hâli tevekkül, çalışıp kazanması da sünnetidir. Allah Rasûlü, insanların zaafları sebebiyle onlara çalışma yolunu gösterdi ki, kendisinin hâli olan tevekkül seviyesinden düşseler bile, sünnetinden ayrılmasınlar. Çalışıp kazanmaya gayret etmeyen kişi, gerçek manada tevekkül etmemiş demektir. Hz. Ömer’in hiçbir iş yapmadan rızk bekleyen ve kendilerini “mütevekkil” olarak nitele‐ Buhârî 70, Deavet 9 Ebu Davud, Cihad 75 273 Bakara Sûresi, Âyet 249 271 272 TARÎKAT‐I ALİYYE 165 yen kimselere: “Siz mütevekkil değil, müteekkil kimselersiniz” (hazır yiyicilersiniz) diye karşı çıkması bunu gösterir. Sebebe tevessül te‐ vekküle mâni değildir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 166 Allah’a dayandım diye sen çıkma yataktan Ma’na‐yı tevekkül bu mudur hey gidi nâdân? Hudâyı kendine kul yaptı kendi oldu Hudâ Utanmadan da bu cür’ete tevekkül diyor hâşâ? Bazıları tedâvi ve çare aramayı tevekküle aykırı zannederdi. Oysa ki Allah Rasûlü: “Allah derdi de devâyı da yaratmıştır, ey Allahʹın kulları tedavi olunuz” 274 buyurmuştur. Velhasıl tevekkül, hayat yolculuğumuzda karşımıza çıkan engel‐ leri aşmak için bütün gücümüzü kullandıktan sonra Allah (c.c)’na teslim olup ve O’nun kudret ve merhametine sığınmaktır. HİDÂYET‐İ İLÂHİYYE Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﺧ ْﻴ ٌﺮ َ ت ُ ت اﻟﺼﱠﺎِﻟﺤَﺎ ُ ﻦ ا ْه َﺘ َﺪوْا ُهﺪًى وَا ْﻟﺒَﺎ ِﻗﻴَﺎ َ َو َﻳﺰ۪ﻳ ُﺪ اﻟّٰﻠ ُﻪ اﱠﻟﺬ۪ﻳ اﺧ ْﻴ ٌﺮ َﻣ َﺮد َ ﻚ َﺛﻮَاﺑًﺎ َو َ ﻋ ْﻨ َﺪ َر ﱢﺑ ِ “Allah, doğru yola gidenlerin hidâyetini artırır. Sürekli kalan iyi işler, Rabbinin nezdinde hem mükâfat bakımından daha hayırlı, hem de âkıbetçe daha iyidir.” 275 Yani münafıklar Kuran’ı işitirler fakat istifade edemezler. Ama o kimseler ki onlar Cenâb‐ı Hakk’ın gösterdiği doğru yolu tutmakla ihtida ettiler. Binaenaleyh Allah Teâlâ Hazretleri onların hidâyetle‐ rini ziyade eder. Çünkü her ne zaman Kur’an’ı işitseler manasını öğ‐ 274 275 Hadis Tirmizî (Tıb 2) Meryem Sûresi, Âyet 76 TARÎKAT‐I ALİYYE 167 renmeye sa’y ederler ve hak olduğuna itikat ederek ihlâs üzere iman ederler. Ve Allahu Teâlâ Hazretleri onların kalplerine ittikasını da verir ki, onlar kalplerindeki Allah korkusu sebebiyle Kuran‐ı Azimuşşân’ın her emrine uyar ve nehyinden ictinab ederler. Yine Hakk Teâlâ: ﻦ ا ْه َﺘ َﺪوْا زَا َد ُه ْﻢ ُهﺪًى َواٰﺗٰﻴ ُﻬ ْﻢ َﺗ ْﻘﻮٰﻳ ُﻬ ْﻢ َ َواﱠﻟﺬ۪ﻳ “Hidâyeti yolunu bulanlara gelince, Allah onların hidâyetlerini arttırır ve sakınmalarını sağlar.” 276 Binaenaleyh her kimin kalbinde ittikası zayıftır, yani Allahu Teâlâ’nın korkusu azdır, o kimsenin Allah Teâlâ Hazretlerinin emir‐ lerine imtisali de o nisbette zayıf ve gevşek olduğu gibi nehyinden de ictinabı ona göre zayıf ve az olur. Zira takvanın esası, emr‐i celil‐i ilâhî ile memur olduğu şeylerin cümlesini eda eylemek ve nehy bu‐ yurmuş olduğu menhiyatın da cümlesini terketmekten ibarettir. Müminlerin imanlarının ziyadeleşmesine sebep olan şey de; Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz Hazretlerinden işit‐ tikleri Kuran‐ı Azimüşşan ile ehâdis‐i nebeviyyedir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻦ َ ﺴﻨ۪ﻴ ِﺤ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ َﻟ َﻤ َﻊ ا ْﻟ ُﻤ ﺳ ُﺒَﻠﻨَﺎ َوِا ﱠ ُ ﻦ ﺟَﺎ َهﺪُوا ﻓﻴﻨَﺎ َﻟ َﻨ ْﻬ ِﺪ َﻳ ﱠﻨ ُﻬ ْﻢ َ َواﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ama bizim uğrumuzda cihad edenleri elbette kendi yollarımıza eriştire‐ ceğiz. Hiç şüphe yok ki Allah iyi davrananlarla beraberdir.” 277 Tefsir‐i Hâzin ve Medârik’de beyan olunduğuna nazaran mücahede ile murad bir manaya göre; ilim talebi için sa’yü gayrettir. Bu manaya göre: “O kimseler ki ilim tahsili için sa’yü gayret ettiler. 276 277 Muhammed Sûresi, Âyet 17 Ankebut Sûresi, Âyet 69 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 168 Elbette biz onları tahsil‐i ilim yolunda hidâyette kılarız demektir. Di‐ ğer bir manaya göre mücahede ile murad; sünnet‐i nebeviyyeyi ikame etmek ve ilmiyle amel ve günaha tevbe etmek manasına da denilmiştir. Fahr‐i Râzî’nin beyanına nazaran âyetin mânâsı; o kim‐ seler ki bizim vahdaniyyetimize delalet eden delilleri nazar etmekte ve düşünerek sa’yü gayretle takatlerini sarf ettiler. Elbette biz onları itikad‐ı sahihe ulaştırırız demektir. Muhsinîn ile murad; ibâdetlerini şeriata riâyet ederek ihlâsla edâ eden kimselerdir. Ebû Hureyre radiyallahu anhʹdan rivâyet edildiğine göre pey‐ gamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz şöyle buyurdu: Azîz ve Celîl olan Allah buyurur ki : “Ben kulumun zannı indindeyim kulum beni zikrettiği zaman muhakkak onunla berâber bulunurum. O beni gönlünde gizlice zikrederse, ben de onu bu sûretle anarım. Eğer o beni bir cemâat içinde zikrederse ben de onu daha hayırlı bir cemâat içinde zikrederim. O kulum bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir ar‐ şın yaklaşırım. Kulum bana bir arşın yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak varırım.”278 Yine rivâyete göre: Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyur‐ muştur: “İslâm dini beş şey üzerine kurulmuştur. Allah’tan başka hiçbir ilah bulunmadığına, Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem Allah’ın Rasûlü olduğuna şehadet etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekatı vermek, hac etmek ve ramazan orucunu tutmaktır.” 279 İslâmın temeli şehadet kelimesinin ifade ettiği manadır. Namaz, oruç, hac ve zekat ise, İslâmın rüknüdür; ahlâkî vazifeler ise, bu bi‐ nanın çatısıdır. Temel olmadıkça ne duvar yapılabilir ne de çatı ku‐ 278 279 Hadis, Buhârî Hadis Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 169 rulur. Bu sebeple her şeyden önce bu temelin kurulması ve korun‐ ması gerekmektedir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ن َ ﺴِﻠﻤُﻮ ْ ﻖ ُﺗﻘَﺎ ِﺗﻪ۪ َوﻟَﺎ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ ِاﻟﱠﺎ َوَا ْﻧ ُﺘ ْﻢ ُﻣ ﺣﱠ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ey iman edenler! Allah’tan, O’na yaraşır şekilde korkun ve ancak müslümanlar olarak can verin.” 280 Âyet‐i celilesinde emir olunan takva ve ittika budur. Takvanın bu derecesi en yüksek derecesidir. Kitab‐ı Mübînin hidâyeti, bütün bu mertebe sahiplerine şamildir. Avamı İslâma, havassı iman ve ihsana, havassü’l‐havassı da perdelerin açılmasına ve gözle görmeye davet‐ tir. Müttakîler Allah ile olan ahidlerine sâdık kalırlar. Allah’ın iman‐ dan hemen sonra emrettiği ibadet ve taatlara devam ederler zahiren ve bâtınen ahdü mîsaklarına sadâkat gösterir ve gaybe iman ederler. Şeriata iman: Kalp ile inanmak, lisan ile ikrar ve erkan ile amel etmektir. İslâm ise: Hudû ve inkiyattır. Her iman İslâmdır, ancak tas‐ dik olmazsa her İslâm iman olamaz. Zira bazen kişi içten tasdik et‐ mediği halde zahiren müslüman olabilir. Fakat zâhiren boyun eğme‐ den içten tasdik etmiş olamaz. Ebussuûd rahimehullah tefsirinde der ki: “İman tasdik olmaksızın tahakkuk etmez. İnsan peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem’in getirdiği dinin esaslarını ikrar ile bera‐ ber onları tasdik etmesi lazımdır ki, buna iman denilir. İtikadı ihlâl eden yahut itikadına halel getirene münafık, ikrar et‐ meyene kâfir denilir. Ameli ihlâl edene de yani iman ettiğini yaşa‐ mayana da fasık denir. Gayb iki kısımdır. Biri muttali olma imkanı bulunmayan gayb ki; 280 Âl‐i İmrân Sûresi, Âyet 102 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 170 Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak buyurur: ﺤ ِﺮ َوﻣَﺎ ْ ﺐ ﻟَﺎ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻤﻬَﺎ ِاﻟﱠﺎ ُه َﻮ َو َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ ﻓِﻰ ا ْﻟ َﺒ ﱢﺮ وَا ْﻟ َﺒ ِ ﺢ ا ْﻟ َﻐ ْﻴ ُ ﻋ ْﻨ َﺪ ُﻩ َﻣﻔَﺎ ِﺗ ِ َو ﺐ ٍ ﻃ ْ ض َوﻟَﺎ َر ِ ت ا ْﻟَﺎ ْر ِ ﻇُﻠﻤَﺎ ُ ﺣ ﱠﺒ ٍﺔ ﻓ۪ﻰ َ ﻦ َو َر َﻗ ٍﺔ ِاﻟﱠﺎ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻤﻬَﺎ َوﻟَﺎ ْ ﻂ ِﻣ ُ ﺴ ُﻘ ْ َﺗ ﻦ ٍ ب ُﻣﺒ۪ﻴ ٍ ﺲ ِاﻟﱠﺎ ﻓﻰ ِآﺘَﺎ ٍ َوﻟَﺎ ﻳَﺎ ِﺑ “Gaybın anahtarları Allah’ın indindedir; onları O’ndan başkası bilmez. O, karada ve denizde ne varsa bilir; O’nun ilmi dışında bir yaprak bile düş‐ mez. O yerin karanlıkları içindeki tek bir taneyi dahi bilir. Yaş ve kuru ne varsa hepsi apaçık bir kitaptadır.” 281 Ayetinde beyan olunan gaybdır. Diğeri ahkâm‐ı ilâhiyye şeriatlar, ahiret günü ve ahvâli, hesap ve ceza muâmelatı gibi deliller ile mut‐ tali olma imkânı bulunan gaybdır. Bunlar Kur’an‐ı Hakîm ve Ehâdis‐i Nebeviyyede tafsilen beyan olunmuştur. Hâris bin Nüğayr, Abdullah bin Mes’ud (r.a)’a: “Siz Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem ’i görüp ona iman ile cümlemizi geçtiğiniz için size Allah’ın büyük ecir vereceğini umuyoruz. Onu gördünüz ve sohbetinde bulundunuz.” Abdullah b. Mes’ud (r.a) da “Biz de size gıpta ediyoruz ki onu görmeden iman ettiniz. İmanın efdâli ise, gaybe imandır. Allah (c.c) da âyet‐i celilede muttakîleri gaybe imanla tavsif ve medh ediyor” dedi ve: ن َ ﺼﻠٰﻮ َة َو ِﻣﻤﱠﺎ َر َز ْﻗﻨَﺎ ُه ْﻢ ُﻳ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ ن اﻟ ﱠ َ ﺐ َوﻳُﻘﻴﻤُﻮ ِ ن ﺑِﺎ ْﻟ َﻐ ْﻴ َ ﻦ ُﻳ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Onlar gayba inanırlar, namazı kılarlar, kendilerine rızık olarak verdi‐ ğimizden Allah yolunda infak ederler.” 282 Âyetini okudu. Aynı nakil Ebul‐leys Semerkandî’nin tefsirinde de vardır. Müminler, münâfıklar gibi değillerdir. Münafıklar mümin‐ lerle karşılaştıkları vakit iman ettik derler. Şeytanlarıyla başbaşa kal‐ 281 282 En’âm Sûresi, Âyet 59 Bakara Sûresi, Âyet 3 TARÎKAT‐I ALİYYE 171 dıkları vakit biz sizinle beraberiz onlarla istihza ediyoruz derler. Bunların gaybe imanları yoktur buyurur. Gaybın Allah’ın ve Rasûlünün beyanlarıyla muttali olunabilen kı‐ sımlarına şu misal verilebilir: Ömer bin Hattâb (r.a) diyor ki: “Bir gün Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in yanında idik. Elbisesi son de‐ rece beyaz, saçları son derece siyah birisi geldi. Üzerinde bir seferden döndüğünü hissettirecek bir alâmet yoktu. İçimizden hiç kimse de onu tanımıyordu. Geldi Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in önüne oturdu, dizlerini onun dizlerine dayadı. Dedi ki: “Ya Muham‐ med sallallâhu aleyhi vesellem bana İslâmı anlat” Nebî sallallâhu aleyhi vesellem dedi ki: “Allah’dan başka hiçbir ilâh olmadığına şehadet edip namazı dosdoğru kılman, zekatı vermen, ramazanda oruç tutman, yoluna güç yetirebilecek isen Beytullahı hac etmendir.” Adam: “Doğru söyledin” dedi. Biz hem sorup hem tasdik etmesine taaccüb etdik. Sonra o kimse dedi ki: “İman nedir?” Nebî sallallâhu aleyhi vesellem dedi ki: “Allah (c.c)’na, meleklerine, kitaplarına, pey‐ gamberlerine, öldükten sonra dirilmeğe, cennet ve cehenneme, ka‐ dere, hayır ve şerrin Allah’dan olduğuna iman etmendir” Adam yine: “Doğru söyledin” dedi. Sonra: “İhsan nedir?” diye sual etti. Nebî sallallâhu aleyhi vesellem: “İhsan Allah (c.c)’na sanki O’nu görüyormuşsun gibi ibadet etmendir. Sen onu görmüyorsan da o seni görüp gözetmektedir” buyurdu. Adam yine: “Doğru söyledin” diye tasdik etti. Sonra dedi ki: “Bana kıyamet saatini haber ver.” Nebî sallallâhu aleyhi vesellem cevaben: “Bu hususta sorulan sorandan daha bilgili değildir” buyurdu. Adam yine: “Evet doğru söyledin” dedi. “Bana emârelerinden haber verir misin?” diye sual etmesi üze‐ rine Nebî‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Kadın kendi efendisini doğurduğu, çıplak deve çobanları birbirleriyle bina yarışına girdik‐ leri vakitlerdir” Adam yine tasdik etti ve ayrılıp gitti. Birkaç zaman geçince Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem bana: “Ya Ömer bu adamın kim olduğunu bilir misin?” diye sual etti. Ben: “Allah ve Rasûlü bilir” dedim. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdu MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 172 ki: “O Cibril idi, size dininizi öğretmek için gelmişdi. O bana hangi sûrette gelirse gelsin ben onu tanırım.”283 Bu hadis‐i şerif “Hadis‐i Cibril” diye meşhurdur. Müminler kalplerine Allah’ın verdiği gıyabî bir nur ile iman ederler. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem’in sözlerine bu nur ile nazar ederler ve onun her sözünün hak ve sıdk ile olduğunu müşa‐ hede ederler ve şühud‐ı iman ile iman ederler. Nebî‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem bunu beyan için: Ebu Saîd (r.a) anlatıyor: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem : “Müminin ferasetinden kaçının, çünkü o Allahu Teâlâʹnın nuruyla bakar” 284 buyurup sonra şu âyeti okudular: “Elbette bunda fikr u firâseti olanlar için ibretler vardır” 285 buyurmuşlardır. Büyükler buyurmuştur ki: “Gayb iki kısımdır. Biri senden gâib olan, diğeri senin kendisinden gâib olduğundur. Senden gâib olan alem‐i ervahdır. Sen zerre‐i vücudunla bezm‐i eleste ruhunla hazır iken Allah’ın hitabını doğrudan doğruya işitip O’na cevap veriyor, O’nun âsâr‐ı Rububiyyetini mütalaa, meleklerini müşahade ediyor‐ dun ve enbiyâ ve evliyanın ruhlarıyla muârefen vardı. Sen kalıba gi‐ rince beş duyu ile mukayyed kalınca bütün bunlar senden gâib oldu. Senin kendisinden gâib olduğun ise, gaybu’l‐gaybdır ki O Hz. Rububiyyet’dir. Sen vücuda gelince onu görmez oldun. Fakat o bizi her zaman görür. Biz nerede olursak olalım O her zaman bizimle be‐ raberdir. O sana yakındır. Âyet‐i celîlede: 283 Müslim, Nesâî, Ebu Dâvud, Tirmizî. Hadis Tirmizî 285 Hicr Sûresi, Âyet 75 284 TARÎKAT‐I ALİYYE 173 ﻦ ُﺤ ْ ﺴ ُﻪ َو َﻧ ُ س ِﺑﻪ۪ َﻧ ْﻔ ُ ﺳ ِﻮ ْ ن َو َﻧ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ ُﺗ َﻮ َ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ َ َوَﻟ َﻘ ْﺪ ﻞ ا ْﻟ َﻮر۪ﻳ ِﺪ ِ ﺣ ْﺒ َ ﻦ ْ ب ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ِﻣ ُ َا ْﻗ َﺮ “Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin kendisine fısıldadıklarını bili‐ riz ve biz ona şah damarından daha yakınız” buyurulmuştur. 286 NAMAZ Namaz ibâdet olarak kendine mahsus hareket ve zikirlerle yapı‐ lan bir ameldir. Kıyamında kırâat, kuûdunda senâ ve dua, fiilin fai‐ line de rahmet vardır. Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak: ن َ ﺼﻠٰﻮ َة َو ِﻣﻤﱠﺎ َر َز ْﻗﻨَﺎ ُه ْﻢ ُﻳ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ ن اﻟ ﱠ َ ﺐ َوﻳُﻘﻴﻤُﻮ ِ ن ﺑِﺎ ْﻟ َﻐ ْﻴ َ ﻦ ُﻳ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Onlar gayba inanırlar, namazlarını kılarlar, kendilerine verdiğimiz mallardan Allah yolunda infak ederler”287 buyurur. Bu âyet‐i celîlede salât erkânına riâyet ederek dosdoğru kılmak ve ömrünün sonuna kadar kılmaya devam etmektir. Âyet‐i celîledeki salât lafzı, cem’î sîgasiyle olduğu için namazın cemaatle edasına işa‐ ret vardır. Salâtın bir kaç manası vardır. Salât dua demektir: Cenâb‐ı Hakk’ın şu kavli: 286 287 Kaf Sûresi, Âyet 16 Bakara Sûresi, Âyet 3 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 174 ﻞ ﺻﱢ َ ﻄﻬﱢ ُﺮ ُه ْﻢ َو ُﺗ َﺰ ّ۪آﻴ ِﻬ ْﻢ ِﺑﻬَﺎ َو َ ﺻ َﺪ َﻗ ًﺔ ُﺗ َ ﻦ َا ْﻣﻮَاِﻟ ِﻬ ْﻢ ْ ﺧ ْﺬ ِﻣ ُ ﻋﻠ۪ﻴ ٌﻢ َ ﺳﻤ۪ﻴ ٌﻊ َ ﻦ َﻟ ُﻬ ْﻢ َواﻟّٰﻠ ُﻪ ٌ ﺳ َﻜ َ ﻚ َ ﺻﻠٰﻮ َﺗ َ ن ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ ِا ﱠ َ “Onların mallarından sadaka al; bununla onları (günahlardan) temiz‐ lersin, onları arıtıp yüceltirsin. Ve onlar için dua et. Çünkü senin dua’n onlar için sükûnettir. Allah işitendir, bilendir” bu manaya gelir. 288 Salât senâdır: ﺻﻠﱡﻮا َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َ ﻰ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻋﻠَﻰ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ﱢ َ ن َ ﺼﻠﱡﻮ َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ َو َﻣﻠٰ ِﺌ َﻜ َﺘ ُﻪ ُﻳ ِا ﱠ ﺴﻠ۪ﻴﻤًﺎ ْ ﺳﱢﻠﻤُﻮا َﺗ َ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ َو َ “Allah ve melekleri, Peygamberʹe çok salavât getirirler. Ey müminler! Siz de ona salavât getirin ve tam bir teslimiyetle selam verin.” âyeti bu manaya gelir. 289 Salât kırâattır: ﺴﻨٰﻰ ْﺤ ُ ﺳﻤَﺎ ُء ا ْﻟ ْ ﺎ ﻣَﺎ َﺗ ْﺪﻋُﻮا َﻓَﻠ ُﻪ ا ْﻟَﺎﻦ َاﻳ َ ٰﺣﻤ ْ ﻞ ا ْدﻋُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َا ِو ا ْدﻋُﻮا اﻟ ﱠﺮ ِ ُﻗ ﺳﺒ۪ﻴﻠًﺎ َ ﻚ َ ﻦ ذِٰﻟ َ ﺖ ِﺑﻬَﺎ وَا ْﺑ َﺘ ِﻎ َﺑ ْﻴ ْ ﻚ َوﻟَﺎ ُﺗﺨَﺎ ِﻓ َ ﺼﻠَﺎ ِﺗ َ ﺠ َﻬ ْﺮ ِﺑ ْ َوﻟَﺎ َﺗ “De ki: “İster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini derseniz olur. Çünkü en güzel isimler Oʹna hastır.” Namazında yüksek sesle okuma; onda sesini fazla da kısma; ikisinin arası bir yol tut” 290 âyeti bu manaya gelir. 4‐ Salât rahmettir: ن َ ﻚ ُه ُﻢ ا ْﻟ ُﻤ ْﻬ َﺘﺪُو َ ﺣ َﻤ ٌﺔ َواُوﻟٰ ِﺌ ْ ﻦ َر ﱢﺑ ِﻬ ْﻢ َو َر ْ ت ِﻣ ٌ ﺻَﻠﻮَا َ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َ ﻚ َ اُوﻟٰ ِﺌ “İşte Rablerinden bağışlamalar ve rahmet hep onlaradır. Ve doğru yolu bulanlar da onlardır” 291 âyeti bu manaya gelir Tevbe Sûresi, Âyet 103 Ahzâb Sûresi, Âyet 56 290 İsrâ Sûresi, Âyet 110 288 289 TARÎKAT‐I ALİYYE 175 Namaz kılan müminler gaybe iman eder ve Allahʹın kendilerine rızık olarak verdiğinden infak ederler. Rivâyet olunur ki: Büyük zâhidlerden Hâtemî Esamm (rh.a) Asım bin Yusuf’u ziyarete gitti. Asım ona: “Ey Hâtem namazı güzel kılar mısın?” diye sual etti. Hâtem, “evet” dedi Asım nasıl kıldığını sordu. Hâtem dedi ki: “Namaz vakti yaklaştığı zaman abdest azâlarımı ta‐ mamca yıkayarak güzel bir abdest alırım. Sonra namaz kılacağım yere gelirim. Her bir uzvum karar ve sükûnet bulur. Kabeyi iki kaşım arasında, makamı sadrımda düşünür Allah’ın her zaman hâzır ve her hâlime nâzır ve bana şah damarımdan daha yakın olduğunu bilirim. Sonra ayaklarım sırat üzerinde Cennet sağımda, Cehennem solumda, ölüm meleği de arkamda farz ederim ve bu namazıma sanki son na‐ mazımmış gibi niyyet ederim. Sonra ihsan üzere yani Allah’ı görür‐ cesine bir tekbir alırım. Kırâatimi tefekkürle yaparım. Bunları tam yapmış olarak otururum. Recâ üzere teşehhüd ederim. Sünnet üzere selam veririm. Sonra bu namazımı ihlâsla teslim ederim. Sonra havf ve recâ arasında yaşarım, namazı böylece kılmağa devam ederim.” Bunları dikkatle dinleyen Asım dedi ki: “Ey Hâtem! sen her namazı böyle mi kılarsın? Hâtem: “Evet otuz seneden beri böyle kılarım” dedi. Bu cevap üzere Asım ağladı ve dedi ki: “Ben şimdiye kadar namazımı hiç böyle kılmadım.” Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: ʺİslâm beş esas üzerine bina edilmiştir: Allahʹtan başka ilâh olmadığına ve Muhammedʹin Oʹnun kulu ve rasûlu olduğuna şehâdet etmek, na‐ maz kılmak, zekat vermek, Kâbeʹyi haccetmek, Ramazan orucu tut‐ makʺ 292 Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: 291 292 Bakara Sûresi, Âyet 157 Hadis Buhari MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 176 ﺼﻠٰﻮ َة َﺗ ْﻨﻬٰﻰ ن اﻟ ﱠ ﺼﻠٰﻮ َة ِا ﱠ ب َوَا ِﻗ ِﻢ اﻟ ﱠ ِ ﻦ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ َ ﻚ ِﻣ َ ﻰ ِاَﻟ ْﻴ َﺣ ِ ﻞ ﻣَﺎ اُو ُ ُا ْﺗ ن َ ﺼ َﻨﻌُﻮ ْ ﺤﺸَﺎ ِء وَا ْﻟ ُﻤ ْﻨ َﻜ ِﺮ َوَﻟ ِﺬ ْآ ُﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َا ْآ َﺒ ُﺮ َواﻟّٰﻠ ُﻪ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ َﺗ ْ ﻦ ا ْﻟ َﻔ ِﻋ َ “(Rasûlüm!) Sana vahyedilen Kitabʹı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allahʹı anmak elbette (ibadetle‐ rin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir.”293 Âyet‐i celîlesine göre namaz kılan müminlerin her türlü kötülük ve yasaklardan kendini korumuş olması gerekirken pek çok namaz kılan kimsenin bir takım haram ve yasaklardan kendisini kurtarama‐ dıkları görülmektedir. Binaenaleyh bu husustaki müşkillerinin halli için Hak celle ve alâ hazretleri; ن َ ﺷﻌُﻮ ِ ﺻﻠَﺎ ِﺗ ِﻬ ْﻢ ﺧَﺎ َ ﻦ ُه ْﻢ ﻓ۪ﻰ َ ن ⎯ اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ﺢ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ َﻗ ْﺪ َا ْﻓَﻠ “Gerçekten müminler kurtuluşa ermiştir; Onlar ki, namazlarında huşû içindedirler.” 294 Buyurmuş olduğu gibi sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz de: “Huşûu olmayan kimsenin namazı kabule şâyan olmaz.” Yani vaad olunan faydası da beklenemez buyurmuşlardır. Bu gibi kimseler ancak şeriat bakımından farzını eda ettiklerinden namaz kılan için tayin olunan şer’i cezadan kendini kurtarmış olur. Huşû zâhirî ve bâtınî olmak üzere iki kısımdır. Bâtınî olan huşû için önce şunu açıklamak gerekir. Namaz kılmaya başlayan bir kimse iftitah tekbirinden selam verinceye kadar kendisinin Cenâbı Hakkʹın huzurunda bulunduğunu bilip onun heybet ve azâmeti karşısında kendisinin merhamet ve şefkate muhtaç, günahkâr bir kul olduğunu bilmeli. İbadetler arasında Allah’ın en çok sevdiği namaz sayesinde 293 294 Ankebut Sûresi, Âyet 45 Mu’minûn Sûresi, Âyet 1‐2 TARÎKAT‐I ALİYYE 177 söz ve hareketleriyle af ve mağfiret talep edip onun lutûf ve ihsanını kazanmaya çalışarak korku ve haşyet duygusu içinde bulunmalıdır. Şüphesiz bu şekilde kılınan namaz meleklerin muhtelif şekillerdeki ibadetini içinde topladığından diğer ibadetlerin en faziletlisi ve af ve mağfiret sebeplerinin en makbulüdür. Bilindiği gibi meleklerin bir kısmı ayakta, bir kısmı oturarak, bir kısmı ruku ve secde ile meşgul olurken, bazıları da tekbir, tehlil, hamd ve tesbih ile ibadet ederler. Namaz kılan müslümanlar da bu faziletlerin hepsinden feyz alırlar. Zahirî hususa gelince bir insan namaza başlar başlamaz tam bir sukûnetle etrafına bakmadan ve âzâlarını gereksiz hareketlerden ko‐ ruyarak Allahʹın huzurunda bulunup dilinden dökülen kelimelerin manasını düşünmelidir. Şöyle ki: (Allahu Ekber): Hak celle ve alâ hazretlerinin herşeyden büyük olduğunu düşünmelidir. (Sübhânekallâhümme ve bi hamdik): Ey Allahım sana hamd ederek her türlü noksanlardan tenzih ederim. (Vetebârekesmuk): Senin şerefli isminin hayır ve bereketleri cem ettiğini bilirim. (Veteâlâcedduk): Senin azâmet ve şânını itiraf ederim. (Velâilâhe gayruk): Senden başka bir ilah olmadığını dil ile ikrar, kalp ile tasdik ederim. (Eûzubillâh): Cenâb‐ı Hakkʹa sığınırım. (Mineşşeytânirracîm): Dergâh‐ı merhametten kovulan şeytanın hile ve desiselerinden. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 178 (Bismillâh): Allahʹın ismi şerifi lisanımda ve kalbimde bulunduğu halde namaza şurû ediyorum (başlıyorum). (Errahmânirrahîm): O rahman ve rahimdir. Dünyada merhameti herkese şâmil ahirette ise mûtî ve musallî kullarına cennet ve cemâ‐ lini ihsan buyurandır. (Elhamdülillâhi rabbilâlemîn): Hamdü senâ bütün alemlerin ya‐ ratıcısı, rızıklandırıcısı Allahu zülcelâl vel kemâl hazretlerine mah‐ sustur. (Errahmânirrahîm): O Rahmandır ve Rahimdir. (Mâliki yevmiddîn): Din gününün mâlik ve melikidir. Herkesin gözü onun lütuf ve keremindedir. (İyyâke na’budu ve iyyâke nestaîyn): Allahım yalnız sana ibadet eder yalnız senden yardım beklerim. (İhdinassırâtalmüstakîm): Bizleri cennete uzanan doğru yola hi‐ dâyet eyle. (Sıratallezîne enamte aleyhim): Yani ihsanına nail olan nebîlerin ve velîlerin nurlu yoluna. (Gayrilmağdûbi aleyhim veleddâllîn): Gazaba uğrayan yahûd ve nasâranın yoluna değil. Namaz kılan kimse bu sûretle fatihâyı okuduktan sonra istediği bir sure daha okur. Cenâbı Hakkʹı tâzim makâmında rüku’ya varır. Kendini küçültür ve: (Sübhâne rabbiyel azîm): Büyüklük kendine mahsus olan Hz. Allahʹı bütün noksanlardan tenzih ederim. TARÎKAT‐I ALİYYE 179 (Semiallâhu limen hamideh): Allah kendisine hamd edeni işitir. (Rabbenâ lekelhamd): Rabbimiz hamd ve senâ sana mahsustur diyerek rükûdan kalkar secdeye varır. Bilindiği gibi kulların fiilleri içinde en çok kabul olan amel mahviyyettir, yani bir insan kendisinin hor, hakir ve aciz bir mahluk olduğunu ve her nesi varsa Cenâb‐ı Allahʹın malı ve mülkü bulun‐ duğunu bilmesidir. Secdeye varmak, yerlere kapanmak, toprakla bir olmak ise fiilen mahviyyeti temsil eder. Dil ile de kul (Sübhâne rabbiyela’lâ): kuvvet, kudret mal ve mülk bakımından herşeyden üstün olan Allahʹı bütün noksanlıklardan tenzih eylerim der ve teşehhüd için oturur. (Ettehıyyâtu lillahi): Hamd‐ü senâ gibi ibadet‐i kavliyye Hz. Al‐ lah’a mahsustur. (Vessalavâtu): Kezâlik ibâdet‐i fiiliyye. (Vettayyibâtu): İbâdet‐i mâliye dahi bil cümle iyilikler Allahu Teâlâ hazretlerine mahsustur. Şunu ifâde edelim ki aleyhisselâtu vesselâm efendimiz leyle‐i mî‐ raçta huzur‐ı Hz. Rabbul izzete varınca bu kelime‐i tayyibelerle va‐ zife‐i hamd ve senâyı ifâ edince Hâlık‐ı Teâlâ hazretleri de şu kelime‐ lerle: (Esselâmu aleyke eyyühennebiyyu ve rahmetullâhi ve berekâtuhu) mukâbele buyurmuşlardır. Bunların manası şudur: azab‐ı dünyeviye ve uhreviyyeden emniyet ile berâber Cenâbı Allah‐ ʹın rahmeti, bereketi, hayır ve afiyeti senin üzerine olsun. Sonra tekrâr aleyhisselâtu vesselem efendimiz selâm‐ı Bârî‐i Teâlâya cevâben: MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 180 (Esselâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhissâlihîn): Yani Cenâb‐ı Hakkʹın rahmet ve inâyeti bize ve bil cümle enbiyâ ve evliyâ üzerine olsun tabiri ile maruzatta bulunmuştur. Bâdehû leyle‐i şerîfe‐i miraçta vaki olan bu olaya kesb‐i vukuf eyleyen Cibril‐i emin dâhi (Eşhedü enlâilâheillallâh ve eşhedüenne muhammeden abduhû ve resuluh): Yani Cenâb‐ı Allahʹın birliğine ve Muhammed’in kemâl‐ i ubûdiyyet ve risâletine şehâdet eylerim demiştir. Hz. Muhammed’in ismi zikrolunduğunda salâtu selâm gönderil‐ mesinin luzumu bedihî olduğundan teşehhüdün hitamında (Allâhümmesalli alâ Muhammed): Ya Rabbi rahmetini Hz. Muham‐ med üzerine nazil et. (Ve alâ âli Muhammed): Hem de Muhammed’in bilcümle akraba ve tallukâtı ile ümmeti itaatı üzerine nazil et. (Kemâ salleyte alâ İbrâhime ve alâ âli ibrahime inneke hamîdün mecîd): Nasıl ki İbrahim aleyhisselam ile âline nazil buyurmuşsun demeli ve bundan sonra deavet‐i mesûreden birisini okumalı. Ondan sonra namaza mahsus olan huzur‐ı mukaddes‐i İlâhîden hurûç ederek âlem‐i şuhûda dahil olacağı için eğer imam ise hazır bulunan cemaat ile melaike‐i kirama ve eğer münferit ise, sağındaki ve solundaki melâikeye hitâben (Esselâmü aleyküm ve rahmetullah): söyleyerek vazife‐i salâtı ifâ eylemelidir. Allah (c.c) ehli İslâmı muvaffak buyursun, memur bu‐ lundukları namazlarını kemâl‐i huzur ve huşû ile eda etmekle kalple‐ rini pür‐nur eylesin. Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem’in Cenâb‐ı Hak celle ve ala hazretlerine arz ve takdim etmiş olduğu tahiyyatı namaz kılan kimse kendi hesabına yani kendi tarafından takdim eylemelidir. Hi‐ TARÎKAT‐I ALİYYE 181 kaye gibi okuyup geçmemelidir. Sonra Cenâb‐ı Hakkʹın buyurmuş olduğu selâmı ve peygamberimizin ilâhî selama verdiği cevabı yine Cebrail (a.s) kelime‐i şehâdetini kendi tarafından okuyormuş gibi okumalıdır. Namazın başından sonuna kadar huzur ve huşûyu muhafaza et‐ mek evliyaullâhın hâlidir. Çünkü onlar her an temkin ve huzur hâ‐ lindedir. Kalbini tasfiye nefsini tezkiye etmemiş müminlerin ise na‐ mazlarını huzur ve huşû ile kılmaları her zaman mümkün değildir. Avam nâs için ise kolay olmadığı âşikârdır. Şu kadar var ki namazın hangi rüknunda olursa olsun namaz kılan için o nisbette kabul ümidi şüphesizdir. Binaenaleyh namaz kılanlar huzur ve huşû için müm‐ kün olduğu kadar çalışıp gayret göstermelidirler Mükâtil de şöyle demiştir: “Nebi sallallâhu aleyhi vesellem Mekke’de iken sabah akşam iki vakit namaz kılardı. Miraç hadisesi vuku bulunca beş vakit namazla emrolundu. Miraç vakitlerin en şe‐ reflisi hallerin en faziletlisi ve münâcatın en azizi bulunduğundan namaz bu gecede farz kılınmıştır. Namaz imandan sonra taatlerin en faziletlisi kulluk vazifelerinin de en güzelidir. Binaenaleyh ibadetle‐ rin en faziletlisi vakitlerin en değerlisinde farz kılındı. Miraç kulun Rabbine kavuşması ve O’na yaklaşmasıdır. Hadis‐i şerifte beyan olunduğu veçhile cemaatle kılınan namaz yalnız başına kılınan namazdan yirmibeş yahut yirmiyedi derece daha efdaldir. Namazın cemaatla kılınması ekser ulemâya göre farz‐ı kifayedir. Yalnız başına kılsa da olur, fakat cemaat sevabı alamaz. Ahmed bin Hanbel Rahimehullaha göre cemaat farzdır. Nafile değildir. Nevafilin evlerde kılnması makbul ve müstehabtır. Cemaatın farzıyyetine kâil olanlar, MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 182 ﻦ ُذﻧُﻮ ِﺑ ُﻜ ْﻢ ْ ﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َواٰ ِﻣﻨُﻮا ِﺑﻪ۪ َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ ِﻣ َﻋ ِ ﻳَﺎ َﻗ ْﻮ َﻣﻨَﺎ َاﺟ۪ﻴﺒُﻮا دَا ب َاﻟ۪ﻴ ٍﻢ ٍ ﻋﺬَا َ ﻦ ْ ﺠ ْﺮ ُآ ْﻢ ِﻣ ِ َو ُﻳ “Ey kavmimiz! Allahʹın davetçisine uyun. Ona iman edin ki Allah da sizin günahlarınızı kısmen bağışlasın ve sizi acı bir azaptan korusun” 295 âyetini “müezzine icabet ediniz” diyerek tefsir etmiş ve farziyyetine hükmetmişlerdir. Müezzinler Allah (c.c)’na, cemaatle ibadete davet ederler. Ebû Hureyre radıyallâhu anh anlatıyor: ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺKim itaatten dışarı çıkar ve cemaat‐ ten ayrılır ve bu halde ölürse, cahiliye ölümü ile ölürʺ 296 buyurmuş‐ tur. Yine aleyhisselatu vesselam efendimiz şöyle buyurmuştur : Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺKim kırk gün, iftitah tekbirini kaçırmadan cemaatle namaz kılarsa, kendisine iki berâet yazılır; ateşten berâet, nifaktan berâet.ʺ 297 “Allah (c.c)’na yemin olsun ki birine emredeyim de insanlara na‐ mazı kıldırsın ben de cemaatden geri kalanları takip ederek evlerini yakayım istedim” 298 Neb‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem miraç gecesinde semâvatın melekûtunu ve sâkinlerinin ibâdetlerini müşâhade ettiği esnâda onların hallerine gıpta edip Allah’dan bunları ümmeti için talep etti. Allah da bütün meleklerin ibadetlerini beş vakit namazda cem edip onun ümmetine verdi. Çünkü onlardan kimisi kıyamda Ahkaf Sûresi, Âyet 31 Hadis, Buhârî, Müslim 297 Hadîs, Tirmizî 298 Hadîs Buhârî, Müslim 295 296 TARÎKAT‐I ALİYYE 183 kimisi rükuda, kimisi secdede kimisi hamd etmekte kimisi de tesbih etmekte idiler. Allah Teâlâ bu ümmete de beş vakit namazlarını dos‐ doğru kıldıkları takdirde bu melâikelerin ecirlerini vereceğini vaad etmiştir. Namazların ikişer, üçer, dörder rekat farz kılınmasının hikmetine gelince Nebî sallallâhu aleyhi vesellem o gece melaikenin görünü‐ şünü ikişer, üçer, dörder kanatlı olarak gördü. Allah bu ümmetin namazlarının nurlarının sûretlerinde bunları cem etti. Melekler iba‐ detlerin ruhlarını göğe yükseltirler. Bir ibâdetin onlar için nurânî bir görünüşü vardır. Temessül eder. Sahih hadislerde varid olduğu veç‐ hile Allah, salih amellerden melekler halk eder. Allah aynı şekilde meleklerin kanatlarını üç mertebede kılmıştır. Senin Allah (c.c)’na uçacağın kanatlarını da onların kanatlarına benzer şekilde kılmıştır. Sabah namazını ilk kılan Adem aleyhisselam, öğle namazını ilk kılan İbrahim aleyhisselam, ikindi namazını ilk kılan Yunus aleyhisselâm, akşam namazını ilk kılan İsa aleyhisselam, yatsı namazını ilk kılan Musa aleyhisselamdır. Bu meyanda denilmiştir ki: Beş vakit namazı ilk kılan Adem aleyhisselâmdır. Sonra bunlar peygamberler arasında dağılmıştır. Vitir namazını ilk kılan Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem Efendimizdir. Bu hususta “Rabbim bana bir namazı da ziyade ile vermiştir” buyurmuşlardır. Namazın ikamesi her bir namazı kendi vaktinde rukû, sücud ve hududunu zâhiren ve bâtınen muhafaza ederek kılmaktadır. İdâmesi ise devâm‐ı murakabe ile namazda giz‐ lenen eltâf‐ı rubûbiyyete naîl olmak için tahsis‐i nazar eylemektir. Cenâb‐ı Allah şöyle buyuruyor: ﺼﻠٰﻮ َة َﺗ ْﻨﻬٰﻰ ن اﻟ ﱠ ﺼﻠٰﻮ َة ِا ﱠ ب َوَا ِﻗ ِﻢ اﻟ ﱠ ِ ﻦ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ َ ﻚ ِﻣ َ ﻰ ِاَﻟ ْﻴ َﺣ ِ ﻞ ﻣَﺎ اُو ُ ُا ْﺗ ن َ ﺼ َﻨﻌُﻮ ْ ﺤﺸَﺎ ِء وَا ْﻟ ُﻤ ْﻨ َﻜ ِﺮ َوَﻟ ِﺬ ْآ ُﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َا ْآ َﺒ ُﺮ َواﻟّٰﻠ ُﻪ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ َﺗ ْ ﻦ ا ْﻟ َﻔ ِﻋ َ “(Rasûlüm!) Sana vahyedilen Kitab’ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah’ı anmak elbette (ibadetle‐ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 184 rin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir” 299 Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem bir hadis‐i şerifde: “Yaşadığımız günlerde Allah’ın nice nefehâtı vardır. Gözü‐ nüzü açın ve onu yakalamaya çalışın” buyurmuştur. Namazın bir şekli bir de ruhu vardır ki her bir şartını ve rüknünü yerine getirmekle ruhuna erilir. Mesela, namazın şartlarından biri abdestir. Abdestin her bir farzında, sünnetinde edebinde namazın dosdoğru kılınmasına insanı hazırlayan bir hikmet vardır. Mesela elleri yıkamak dünyanın levsiyatından ve nefsî mâsiyetlerinden te‐ mizlemeye kalbî, hayvanî ve şeytânî sıfatlardan tasfiye etmeğe işa‐ rettir. İlk vahiyden sonra evine gelerek bürünüp sarınan peygambere “Elbiseni temiz tut” buyurulmuştur ki bu “Kalbini temiz tut” diye de tabir edilmiştir. Yüz yıkamak himmet, yüzünü dünya muhabbetinin necasetinden yıkayıp temizlemeye işarettir. Çünkü dünya muhabbeti her bir günahın başıdır. Namazın şartlarından biri kıbleye yönel‐ mektir. Bundaki sır Hak Teâlâ’yı arzu etmekten başka herşeyden yüz çevirmek ve kurbiyyet ve münâcat arzusuyla Hz. rububiyyete tevec‐ cüh etmektir. Elleri kaldırmak, dünya ve ahiretten yüz çevirmektir. Namazda tekbir, kulun Allah’tan başka herşeyi kalbinden çıkarıp O’na ihlâsla yönelmesidir. Namazda iftitah tekbirinin hemen niyeti izlemesi Allah’tan bir şey isterken niyyetin samimî oluşunun tekbir ve tazim ile gösterilmesi gerektiğine işarettir. Allahuekber diyerek Allah’a sığınmadan namaz sûretâ câiz ol‐ madığı gibi hakîkatte de caiz değildir. Kişi: “Dünya ve ukbadan vaz‐ geçip Allahuekber deyip Cenâb‐ı Hakk’a yönelmedikçe namazı ol‐ maz. Sağ elini sol eli üzerine koyarak ikisini beraber göğsüne koy‐ makta da yaratıcı huzurunda kulluğun şeklini ifadeye ve kalbî 299 Ankebut Sûresi, Âyet 45 TARÎKAT‐I ALİYYE 185 mâsivânın muhabbetinden korumaya işaret vardır. Namazda “Kıra‐ ate yöneldim” diye başlanmasında, Hakk’tan başkasını talep etme‐ mek şirkten uzak kalarak, Hakk’a yönelmek vardır. Fatiha’nın kıraa‐ tinin vacip oluşu ve Fatihâsız namazın caiz olmayışında öyle bir ha‐ kîkate işaret vardır ki bu hakîkat, kulu Rabbül Alemine şükür ve hi‐ dâyet talebiyle Rabbânî lütufların güzel kokularına gark eder. Sözü edilen ilâhî lütuflardır ki her biri insü cinnin ameline denktir ve na‐ maz ile kulu Allah (c.c)’na daha çok yaklaştırır. Kıyam, rükû ve sucûd, kulun âlem‐i ervaha ve gayb yurduna dönüşüne işarettir. Secdeden sonra teşehhüdde enâniyet perdelerinden kurtulmaya işa‐ ret olduğu gibi rabbani ihsanlarla Hakk’ın cemalini görmeye vasıl olma işareti de vardır. Sonra tahiyyatta kulların, meleklerin huzu‐ runda varışındaki şekillerini gözetler. Sağa ve sola selam verişte dâreyne selam vermeye işaret bulunduğu gibi sağdan cennet nimet‐ lerine soldan da dünyâya davet eden her davetçiye selama işaret, vardır. Böyle bir kul icabet ve münacat makamları içerisinde bulun‐ duğu halde Hakk’ın huzurundadır. Nitekim Cenâb‐ı Allah şöyle bu‐ yuruyor: ﻃ َﺒ ُﻬ ُﻢ َ ض َه ْﻮﻧًﺎ َوِاذَا ﺧَﺎ ِ ﻋﻠَﻰ ا ْﻟَﺎ ْر َ ن َ ﻦ َﻳ ْﻤﺸُﻮ َ ﻦ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ِ ٰﺣﻤ ْ ﻋﺒَﺎ ُد اﻟ ﱠﺮ ِ َو ﺳﻠَﺎﻣًﺎ َ ن ﻗَﺎﻟُﻮا َ ا ْﻟﺠَﺎ ِهﻠُﻮ “Rahmân’ın (has) kulları onlardır ki, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve kendini bilmez kimseler onlara laf attığında “Selam!” derler (geçerler)” 300 Mukallitler namazı edâdan selamla çıkarlar. Hakîkat ehli ise se‐ lamla namazı devam etmeye girerler. Nitekim Allahu Teâlâ: ن َ ﺻﻠَﺎ ِﺗ ِﻬ ْﻢ دَا ِﺋﻤُﻮ َ ﻋﻠٰﻰ َ ﻦ ُه ْﻢ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ki, onlar namazlarında devamlıdırlar (ihmal göstermezler)” 301 buyur‐ maktadır. Namaz kılan bir kavmi namazları korur. 300 301 Furkan Sûresi, Âyet 63 Meâric Sûresi, Âyet 23 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 186 KIYÂMÜ’L‐LEYL Gece (teheccüd) namazı Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem Efendimize farz idi, ümmetlerine de sünnet‐i müekkededir. Gecenin seher vaktinde Allah dostlarının mânevî erzâkı dağıtılır. O vakitte uyanık bulunanlar mânevî rızıklarını alırlar, gafil olup uyuyanlar ise taksim edilen manevî rızıklardan mahrum kalırlar. Allahu Teâlâ ve Tekaddes hazretleri seherlerde kalkıp teheccüd namazı kılanları şöyle medhü sena ediyor : ن َ ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔﺮُو ْ ﺳﺤَﺎ ِر ُه ْﻢ َﻳ ْ ن ⎯ َوﺑِﺎ ْﻟَﺎ َ ﺠﻌُﻮ َ ﻞ ﻣَﺎ َﻳ ْﻬ ِ ﻦ اﱠﻟ ْﻴ َ آَﺎﻧُﻮا َﻗﻠ۪ﻴﻠًﺎ ِﻣ “Geceleri pek az uyurlardı. Seher vakitlerinde de istiğfar ederlerdi.”302 Bu âyet‐i celile gece namazı hakkında bir şükürdür. Hadis‐i Kutsî’de: “Salih kullarım için hiçbir gözün görmediği hiç‐ bir kulağın duymadığı hiç bir beşerin aklına gelmeyen nimetler ha‐ zırladım” 303 buyurmaktadır. Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle buyuruluyor: ﺤﻤُﻮدًا ْ ﻚ َﻣﻘَﺎﻣًﺎ َﻣ َ ﻚ َر ﱡﺑ َ ن َﻳ ْﺒ َﻌ َﺜ ْ ﻋﺴٰﻰ َا َ ﻚ َ ﺠ ْﺪ ﺑِﻪ ﻧَﺎ ِﻓَﻠ ًﺔ َﻟ ﻞ َﻓ َﺘ َﻬ ﱠ ِ ﻦ اﱠﻟ ْﻴ َ َو ِﻣ “Gecenin bir kısmında uyanarak, sana mahsus bir nafile olmak üzere namaz kıl. (Böylece) Rabbinin, seni, övgüye değer bir makama göndereceğini umabilirsin.”304 Bu âyet‐i kerîme de gece namazı hakkında bir emirdir. Ve yine Allahu Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri buyuruyor: Zâriyat Sûresi, Âyet 17‐18 Buhârî, Müslim ve Tirmizî 304 İsra Sûresi, Âyet 79 302 303 TARÎKAT‐I ALİYYE 187 ⎯ر ِ اﻟﻨﱠﺎ ب َ ﻋﺬَا َ ﻏ ِﻔ ْﺮ َﻟﻨَﺎ ُذﻧُﻮ َﺑﻨَﺎ َو ِﻗﻨَﺎ ْ ن َر ﱠﺑﻨَﺎ ِا ﱠﻧﻨَﺎ اٰ َﻣﻨﱠﺎ ﻓَﺎ َ ﻦ َﻳﻘُﻮﻟُﻮ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﺳﺤَﺎ ِر ْ ﻦ ﺑِﺎ ْﻟَﺎ َ ﺴ َﺘ ْﻐﻔِﺮﻳ ْ ﻦ وَا ْﻟ ُﻤ َ ﻦ وَا ْﻟ ُﻤ ْﻨ ِﻔﻘ۪ﻴ َ ﻦ وَا ْﻟﻘَﺎ ِﻧﺘ۪ﻴ َ ﻦ وَاﻟﺼﱠﺎ ِدﻗ۪ﻴ َ اَﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ “Ey Rabbimiz! İman ettik; bizim günahlarımızı bağışla, bizi ateş aza‐ bından koru!” diyen; sabreden, dürüst olan, huzurda boyun büken, infak eden ve seher vaktinde Allahʹtan af dileyenler (içindir).” 305 Bu âyet‐i kerîme de gece namazı hakkında bir zikirdir. Görülüyor ki Allahu Teâlâ gece ibadetlerini, seher vakitlerinde uyanık bulunmayı Kur’an‐ı Kerîm’de emir, şükür ve zikir şekille‐ rinde ferman buyuruyor. Ashâb‐ı kiramdan bir cemaat Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’ın huzur‐ı saadetlerinde Abdullah bin Ömer (r.a)’ı zikret‐ mişlerdi. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdu ki: “Abdul‐ lah ne güzel mümindir bir de gece namazı kılsaydı !”306 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ashabından birine de: “Gece uykusunu çoğaltma! Zira gece uykusunun çokluğu sahi‐ bini kıyamet gününde sevaptan mahrum bırakır” buyurmuşlardır. Deylemî’nin rivâyet ettiği bir hadis‐i şerifte Rasûlullah buyuruyor ki: “Üç ses vardır ki Allahu Teâlâ onları sever. 1‐ Kur’an okuyanın sesi 2‐ Seher vakitlerinde istiğfar edenin sesi 3‐ Horoz sesidir 307 Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 78 Hadis Buhârî, Müslim 307 Hadis Deylemî 305 306 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 188 Süfyan‐ı Sevrî Hazretleri buyuruyor ki: “Allahu Teâlâ’nın seher vakitlerinde esen bir rüzgarı vardır, seher vakitlerinde yapılan zikir‐ leri ve istiğfarları yüklenir. Meliki Cebbar olan Allahu Teâlâ’ya götü‐ rür.” Şu sözler de Süfyân‐ı Sevrî’nindir: “Gecenin ilk vakti olunca, ar‐ şın altından bir münâdi nidâ eder. Âbidler kalksınlar der, âbidler kal‐ karlar. Allahu Teâlâ ne kadar dilediyse o kadar namaz kılarlar. Gece yarısında ikinci bir münâdî nidâ eder: Kânitler kalksınlar der, onlar da kalkarlar seher vaktine kadar namaz kılarlar. Üçüncü bir münâdî istiğfar ediciler kalksın der, onlar da kalkarlar, istiğfar ederler. Şafak atınca son bir münâdî der ki; Gafiller kalksınlar, onlar da ölülerin ka‐ birlerinden kalktıkları gibi yataklarından kalkarlar. Allahu Teâlâ buyuruyor ki: ﻃﺌًﺎ َوَا ْﻗ َﻮ ُم ﻗ۪ﻴﻠًﺎ ْ ﺷ ﱡﺪ َو َ ﻰ َا َ ﻞ ِه ِ ﺷ َﺌ َﺔ اﱠﻟ ْﻴ ِ ن ﻧَﺎ ِا ﱠ “Şüphesiz gece kalkışı, (kalp ve uzuvlar arasında) tam bir uyuma ve sağlam bir kıraata daha elverişlidir.”308 Zira gece, bütün kâinat ve mahlûkat her şey tam bir sükûnet için‐ dedir. Bu sükûnet içinde ibadet eden, namaz kılan, Kur’an okuyan kim‐ selerin kafalarını düşüncelerini meşgul edecek dünyevî hiçbir şey yoktur. Kul bütünü ile Mevlâsına yönelebilir, namaz içinde veya na‐ maz dışında okuduğu Kur’an’ın manasını daha iyi anlayabilir. Kur’an‐ı Kerîm’i daha güzel daha açık okuyabilir. Gece açılan eller, seher vakitlerindeki tevbe ve istiğfarlar, Allahu Teâlâ’ya tazarru ve niyazlar, yalvarıp yakarmalar, kulun kalbinin temizlenmesinde ru‐ hun cilalanmasında tesiri büyüktür. 308 Müzemmil Sûresi, Âyet 6 TARÎKAT‐I ALİYYE 189 Hz. Rasûlü Ekrem efendimiz gece teheccüd namazında o kadar kıyamda (ayakta) dururlardı ki mübarek ayakları şişerdi. Hz. Aişe Vâlidemiz “Ya Rasûlullah Allah Teâlâ size (geçmiş ve gelecek gü‐ nahlarınızı bağışladık) buyurduğu halde ne için ayaklarınız şişinceye kadar kıyamda durursunuz?” demişlerdi de Fahr‐ı Kâinat efendimiz: “Yâ Âişe ben Allahu Teâlâ’ya şükreden bir kul olmayayım mı?” bu‐ yurmuşlardı.309 Ashab‐ı kiram ve selef‐i sâlihîn de kıyâmu’l‐ leyle (gece namazı ve ibadetlerine) son derece riâyet ederlerdi. Evliyaullah teheccüd namazı hakkında şöyle buyurmuşlardı: “Seher vakti çıkmadan yetiştiremezseniz dahi imsak ile berâber hatta imsakın çıktığı sıralarda iki rekat olsun teheccüd namazı kılmalısınız, teheccüd namazını katiyyen ihmal etmemelisiniz.” Teheccüd namazı oniki rekattır. İki rekatta bir selam vermek su‐ retiyle zamanın ve durumun müsadesine göre kaç rekat kılınabilirse o kadar kazançlı olunacağında şüphe yoktur. Sultanü’l‐Ârifîn Sami Efendi Hazretleri Rahmetullahi Aleyh teheccüd namazı için hiç olmazsa iki veya dört rekat kılınız diye tav‐ siye ederlerdi. İNFAK Allah (c.c) buyuruyor: ن َ ﺼﻠٰﻮ َة َو ِﻣﻤﱠﺎ َر َز ْﻗﻨَﺎ ُه ْﻢ ُﻳ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ ن اﻟ ﱠ َ ﺐ َو ُﻳﻘ۪ﻴﻤُﻮ ِ ن ﺑِﺎ ْﻟ َﻐ ْﻴ َ ﻦ ُﻳ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Onlar gayba inanırlar, namaz kılarlar, kendilerini merzuk kıldığımız 309 Hadis Tirmizî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 190 şeylerden infak ederler.”310 Allahu Teâlâ ve Tekaddes hazretleri infak etmenin sırf kendi rı‐ zası için olması gerektiğini şu âyette beyân eder: ﺟ ِﻪ اﻟّٰﻠ ِﻪ ْ ن ِاﻟﱠﺎا ْﺑ ِﺘﻐَﺎ َء َو َ َوﻣَﺎ ُﺗ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ “...Yapacağınız hayırları ancak Allahʹın rızasını kazanmak için yapma‐ lısınız.”311 Rasûlullah efendimiz infak etmenin önemi hakkında şöyle bu‐ yurmuştur: “Sadaka ile Cehennem ateşinden korununuz, velev ki bir hurma‐ nın yarısı da olsa! Ona da malik değilseniz güzel bir kelam veya se‐ lamla insanların gönüllerini alınız.”312 Rızık lügatta atâ yani vermek demektir. Örfde canlıların faidelendikleri, yedikleri nimet; şeriatta ise, helal ve haram olarak yenilen, giyilen istifade edilen şeylerin kâffesidir. Evliyaullah demişlerdir ki ağniya mallarından kırkda bir fuka‐ raya infak ederler. Âbidler nefislerinden infak ederler, hizmet ve va‐ zifelerinde betâet göstermezler. Evliyanın infakı ise, ruhlarını hubb‐ı mevlâda bezletmektir. Ârifler murakabe‐i hakikiye ile merzuk kılın‐ dıkları hallerinden istidadlı olan sâliklerin gönüllerine infak ederler. Aşıklar canlarını Mâşuk yolunda infak ederler. Fukaranın infakı ise, ağniyaya güvenmeyi kalbinden söküp atmasıdır. Yukarıdaki âyet‐i celilede iman, namaz ve infak birbirine bağlı ve arkası arkasına zikrolunmuştur. İman kalp ile namaz ruh ve cesed ile infakta can ve mal ile yapılır. Bütün ibadetler bunlarla alâkalıdır. Bakara Sûresi, Âyet 3 Bakara Sûresi, Âyet 272 312 Hadis, Buhârî, Müslim 310 311 TARÎKAT‐I ALİYYE 191 İmanda necat, namazda münacat, infakta derecât vardır. Yine imanda beşaret, namazda keffâret, infakta taharet vardır. Yine imanda izzet, namazda kurbiyyet, infakta ziyade vardır. Bakara sûre‐ sinin ikinci ve üçüncü âyetinde dört şey zikrolunmuştur ki bunlar kemal dereceleriyle hulefâ‐i Raşidîn (r.ah)’de zuhur etmiş vasıflardır. 1‐ Takva 2‐ Gaybe iman 3‐ Namazı dosdoğru kılmak ve 4‐ İnfak Evliyaullah’a göre infakta birinci mertebe sehâdır. Sonra cûd sonra îsar gelir. Malının bir kısmını verip bir kısmını bırakana sehî, malının çoğunu infak edip kendisine az bir şey bırakana cevvâd, za‐ ruretin bütün sıkıntılarına rağmen gönlüne bir darlık gelmeden ma‐ lının tamamını infak eden ve Allah’ın kullarını kendisine tercih edene, sâhib‐i îsar denilir. Hülâsa infakın fezâil ve derecâtı çoktur. Rasûlullah efendimiz: “Yâ Bilal! infak et, Cenâbı Hakkʹın lütfuyla eksilir diye korkma.”313 Ebû Abdullah el‐Hârisü’l‐Râzî demiştir ki: “Allah Teâlâ peygam‐ berlerden birine vahyetti ki “Ben filan kulun ömrünün yarısını fakr ile, yarısını zenginlik ile geçirmesine hükmettim. Hangisini evvel is‐ terse onu vereceğim. Kendisine sor, arzusunu beyan etsin” buyurdu. O peygamber bu adamı çağırdı ve gelen vahyi haber verdi. Adam: “Ailemle istişare ettikten sonra bir cevap veririm” dedi ve istişaresi üzerine Hanımı: “Zenginliğin evvel olmasını tercih et” dedi. Adam: “Zenginlikten sonra fakirlik çok zordur, fakirlikten sonra zenginlik ise pek tatlıdır,” dedi. Kadın: “Bu hususta benim dediğime bak” dedi. Adam, o peygambere gidip zenginliğin evvel olmasını tercih 313 Hadis, Suyûti el‐Camiu’s Sagîr MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 192 ediyorum” dedi. Allah ona bütün zenginlik kapılarını açtı. Hanımı dedi ki: “Eğer bu nimetin ömrünün sonuna kadar devamını istiyor‐ san Allah’ın kullarına karşı cömert ol. Kendine bir elbise aldığın za‐ man bir fakire de elbise al.” Adamın ömrünün ilk yarısı böyle bolluk içinde ve şükür ile geçince Allah o peygamberine vahy etti: “Ben o kulumun ömrünün yarısını gına ile yarısını da fakr ile geçirmenisini takdir etmiştim. Fakat gördüm ki, o kulum bütün nimetlerine şükr etti. Şükür ise, nimetin ziyadesini ve devamını vacip kılar. Ömrünün geri kalan kısmını da zenginlikle geçirmesini takdir ettiğimi kendi‐ sine müjdele!” buyurdu. Rasûlullah efendimiz infak hakkında şöyle buyurmuştur: “Gerçekten tasadduk Cenâb‐ı Hakk’ın gadabını söndürür, ömrü uzatır ve insanı su‐i hatimeden (imansız ölmekten) muhafaza ey‐ ler.”314 Ehli hakîkat der ki: “Ve mimmâ razeknâhüm yünfikûn” yani var‐ lığın vasıflarından kul ile Rab arasında taksim edilmiş bulunan na‐ mazın hakkını tam verirler. Nihâyet huzur‐ı ilâhî’de tam bir sukûna kavuşup bu sükûnu bozacak hususlara karşı direnirse onu latif nef‐ halarıyla ezelî ve kendi yanındaki derecelere ulaştırır. Nasıl ki, Cenâb‐ı Hakkʹın Nebî sallallâhu aleyhi vesellem’e “yaklaş” hitabı şeklinde tecellîsi varsa, mümine de “secde et ve yaklaş” şeklinde te‐ cellîsinin nûru vardır: “İşte o muttakiler sana inzâl olunana ve sen‐ den evvel inzâl olunanlara iman ederler. Ahirete yakînen iman edenlerde işte onlardır.” Ebu’l‐Leys rahimehullah tefsirinde der ki: “Yakîn‐i iyân: Bir şeyi görüp o şey hakkında her türlü şekk ve şüpheyi izâle eden yakîndir. Görmekle temin edilir.” 314 Hadis, Tirmizî,Ahmed b. Hanbel TARÎKAT‐I ALİYYE 193 “Yakîn‐i delâlet: İstidlâl ile elde edilen yakîndir. Meselâ uzakta bir yerde duman çıktığını görüp ateşin bulunduğuna dair elde edilen yakîndir. Burada ateşi görme yok, dumanından istidlâl vardır.” “Yakîn‐i haber: bir şeye dair haberle yakîn elde edilmesidir. Me‐ selâ: Dünyada Mekke diye bir şehrin bulunduğundan bahis olunur ki, kişi oraya gidip görmese bile orayı bilenlerin verdikleri haber ile mevcudiyetine yakîn hâsil eder.” “Âyet‐i celîle’nin bu beyanı müşâhede mertebesinde olmayanlar için yakîn haberdir. Bundan sonra yakîn‐i delâlet gelir. Âhiretin hak olduğunu yakînen görüncede haber ve delâlet iyân ve müşâhadeye yükselir. Şeriatın zâhirini bilmek ilmel yakîn, bildiğini halisâne ve ihlâs üzere yaşamak aynel yakîn, müşâhadeye ermekde hakkal yakîn mertebesidir.” İlmel yakîn isabetli bir fikir istidlâl ve idrak‐i batınî vasıtasıyla hasıl olan ilimdir. Bu, gaybe yakînen inanan âlimlerin bulundukları mertebedir. Bu mertebe‐i ilmiyye ervah‐ı kudsiyye ile münasebet ku‐ rulmaksızın ziyadeleşemez. İlmi aynen yani gözle görerek tahakkuk etmişse bunun mertebesi yakîn‐i iyândır, yani aynel yakîndir. Bu da malumun müşâhadesi ile hasıl olur. Bu mertebenin bir üstüne ikilik hicâbı aradan kalkmaksızın varılmaz. Bundan sonra hakkel yakîn mertebesi gelir. Bu mertebe de artık hicâb diye bir şey kalmamıştır. Bu mertebenin aynel yakîni evliyâya, hakkel yakîni ise, enbiyaya mahsustur. Bu derece ve mertebeler ancak mücahede ile hâsıl olur. Her zaman abdestli bulunmak, az yemek, semâvât ve arzın Allah ta‐ rafından idaresi hakkında tefekkür etmek lüzümsuz şeylerle meşgûliyyetten kaçınmak, farzları sünnetleriyle beraber edâ etmek, Hakk’dan gayri yani mâsivâdan tecerrüd etmek, Allah (c.c)’na vasıl olmaktan başka her türlü arzuyu terk, az uyumak, Allah (c.c)’na arz‐ı ubûdiyyet etmek, haramdan kaçınmak, helal yemek, sözünde ve işinde doğru olmak, kalp ile murâkabeye her an devam etmek gibi MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 194 mücahede yollarıyla ıyân ve müşâhedenin anahtarları elde edilir. Dokuz zümre vardır ki bunlar aldanmışlardır. Hâlıkın Allah olduğunu bilip de O’na kulluk etmeyen. Razıkının Allah olduğunu bilip de huzur ve itminan içinde bu‐ lunmayan. Dünyanın zâil olduğunu bildiği halde ona itimad eden, yani her türlü işinde onu esas kabul eden. Vârislerinin, kendinin düşmanı olduklarını bildiği halde onlar için mal biriktiren. Ölümün bir gün muhakkak geleceğini bildiği halde ona hazır‐ lanmayan. Kabrin ahiret menzili olduğunu bilip de orası için amel‐i sâlih iş‐ lemeyen. Kendisini hesaba çekecek olanın Allah olduğunu ve O’nu aldat‐ manın imkanı bulunmadığını bildiği halde sahih bir hüccete dayan‐ mayan. Cennete ulaşmak için sırattan geçileceğini bildiği halde cehen‐ neme düşmekten korkmayan. Ateşin fâcirlere me’va (yuva) olduğunu bildiği halde ondan ür‐ permeyen kimse aldanmıştır. Yakîne eren tûl‐i emeli terk eder. Tûl‐i emeli terk eden zühde, zühd hikmete, hikmet de her işin sonunu dü‐ şünmeye götürür ki ahiret imanı bu iman ve tefekkürün kemal hâli‐ dir. ن َ ﺴِﻠﻤُﻮ ْ ﻖ ُﺗﻘَﺎ ِﺗﻪ۪ َوﻟَﺎ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ ِاﻟﱠﺎ َوَا ْﻧ ُﺘ ْﻢ ُﻣ ﺣﱠ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ey iman edenler! Allahʹtan, Oʹna yaraşır şekilde korkun ve ancak TARÎKAT‐I ALİYYE 195 müslümanlar olarak can verin.” 315 CİHAD Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ِﺑﺎﻟّٰﻠ ِﻪ َو َرﺳُﻮِﻟﻪ۪ ُﺛﻢﱠ َﻟ ْﻢ َﻳ ْﺮﺗَﺎﺑُﻮا َوﺟَﺎ َهﺪُوا َ ن اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ِا ﱠﻧﻤَﺎ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ ن َ ﻚ ُه ُﻢ اﻟﺼﱠﺎ ِدﻗُﻮ َ ﻞ اﻟّٰﻠ ِﻪ اُوﻟٰ ِﺌ ِ ﺳﺒ۪ﻴ َ ﺴ ِﻬ ْﻢ ﻓﻰ ِ ِﺑَﺎ ْﻣﻮَاِﻟ ِﻬ ْﻢ َوَا ْﻧ ُﻔ “Müminler ancak Allah’a ve Rasûlüne iman eden, ondan sonra asla şüpheye düşmeyen, Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla savaşanlardır. İşte doğrular ancak onlardır.” 316 “Tarîk‐i Hakk’ta en üstün vasıflara mazhar olanlar sâdıklardır.” Mertebe‐i sıdk, mertebe‐i şehâdetten üstündür. Muteber olan sıdktır. Her fevz‐i necâtın, saadet‐i dâreynin miftahıdır. Sıdk iki kısımdır: Sıdk‐ı kâlî ve sıdk‐ı hâlîdir. Sıdk‐ı kâlînin mer‐ tebesi umum nassın şeriat ve sünnete riâyeti ile olur. Sıdk‐ı hâlînin mertebesi ise: Ehli‐tarîk olan mukarrabîn zümresi‐ nin sıdkıdır. Âzamî derecede verâ ve takva sahiplerinin halleridir. Ebedî saadete mazhar olurlar. Allah Subhânehu ve Teâlâ buyuruyor: ﻦ َ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ ِﻣ َ ﻦ َا ْﻧ َﻌ َﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َ ﻚ َﻣ َﻊ اﱠﻟﺬ۪ﻳ َ ل َﻓﺎُوﻟٰ ِﺌ َ ﻄ ِﻊ اﻟّٰﻠ َﻪ وَاﻟ ﱠﺮﺳُﻮ ِ ﻦ ُﻳ ْ َو َﻣ ﻚ َرﻓ۪ﻴﻘًﺎ َ ﻦ اُوﻟٰ ِﺌ َﺴ ُﺣ َ ﻦ َو َ ﺸ َﻬﺪَا ِء وَاﻟﺼﱠﺎِﻟﺤ۪ﻴ ﻦ وَاﻟ ﱡ َ ﺼ ّ۪ﺪﻳﻘ۪ﻴ ﻦ وَاﻟ ﱢ َ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ّ۪ﻴ “Kim Allah’a ve Rasûlüne itaat ederse işte onlar, Allah’ın kendilerine lütuflarda bulunduğu peygamberler, sıddîkler, şehidler ve salih kişilerle be‐ raberdir. Bunlar ne güzel arkadaştır!”317 315 Âli İmran Sûresi Âyet 102 316 317 Hucûrat Sûresi, Âyet 15 Nisa Sûresi, Âyet 69 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 196 Cihad iki kısımdır: 1‐ Cihad‐ı Sûrî 2‐ Cihad‐ı Mânevî. Cihad‐ı mânevî, cihad‐ı sûrî’den azam ve ekberdir. Peygamberimiz Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem efen‐ dimiz Tebük Gazvesinden dönerken ashabına: “Şimdi küçük cihaddan büyük cihada (nefsi ıslah etmeye) dönüyoruz” buyurmuş‐ lardır. Cihad‐ı mânevî derecât ve terakkî bakımından da efdaldir. Zira; cihad‐ı sûrî’nin neticesi şehâdettir. Cihad‐ı mânevînin neticesi ise, sıddıkiyettir. Sıddıkların makamı şühedâdan yüksektir. Peygamber efendimiz şöyle buyurmuştur: “Gerçekten herşeye cilâ verecek bir âlet vardır. Kalbin cilâsı ise, zikrullahtır. Azaptan kurtulmak için zikrullah gibi bir amel olamaz. Velev ki kılıcın kırılıncaya kadar fî sebîlillah muhârabe edesin.”318 Nitekim, hadis‐i şerifte: “Hakîkatte mücâhid nefs‐i emmaresi ile mücahede eden kimse‐ dir” 319 Nefislerin tezkiyesi ile alâkalı âyetler ve hadislerde açıkca görü‐ lüyor ki: Nefsin terbiyesi zarûrîdir ve çok mühim bir vazifedir. Zira: Evliyâullah hazerâtı buyuruyor ki: “Nefis inat ve hıyânet kay‐ nağı, şer ve cinâyet mâdeni; enfüs ve âfak da fitnelerin menşei, alel‐ ıtlak zülmun ve günahın zuhûrunun sebebidir. 318 319 Hadis Suyûti, Câmiu’s Sagîr Hadis Tirmîzi TARÎKAT‐I ALİYYE 197 Ruh sultânı, akıl veziri ve kalp müftüsünün aralarında ittifak hâ‐ sıl olsa, nefs‐i emmâreden muhalefet ve şikak kalkar gider. Cihad‐ı mânevî iki kısımdır: 1‐ Cihad‐ı mâliyye 2‐ Cihad‐ı bedeniyye Buna ibâdât‐ı mâliye ve ibâdat‐ı bedeniyye de denir. Mücahede‐i mâliye, mücahede‐i bedeniyyeden daha faziletlidir. Hadis‐i şerifte mücâhede‐i mâliye mücahede‐i bedeniyyeye tak‐ dim olunmuştur. Zira nefislerin a’lel‐ ekser arzu ve emeli mal ile ol‐ duğu için, mala muhabbeti daha fazladır. Nefsin sıfat‐ı zemîmesinden birisi de hubb‐ı dünyadır. Peygamber efendimiz şöyle buyurmuştur: “Dünya sevgisi her çeşit hatalı davranışların başıdır. Bir şeye olan aşırı derecedeki sevgi insanı kör ve sağır yapar.” 320 “Her ümmetin helakını mucib bir fitne vardır. Benim ümmetimin sebeb‐i helaki ise hubb‐ı dünyadır (yani dünya sevgisidir).”321 “Dünya muhabbetiyle kalbinizi işgal edip Cenâb‐ı Hakk’ın zikir ve muhabbetinden gafil olmayınız.” 322 Cenâb‐ı Hak buyuruyor ki: ﺠ ﱠﻨ َﺔ َ ن َﻟ ُﻬ ُﻢ ا ْﻟ ﺴ ُﻬ ْﻢ َوَا ْﻣﻮَاَﻟ ُﻬ ْﻢ ِﺑَﺎ ﱠ َ ﻦ َا ْﻧ ُﻔ َ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ َ ﺷﺘَﺮى ِﻣ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ا ِا ﱠ Ebû Dâvud Hadis Hakim Müstedrek 322 Hadis Deylemi Müsned 320 321 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 198 “Allah müminlerden, mallarını ve canlarını, kendilerine (verilecek) cen‐ net karşılığında satın almıştır.” 323 Bu âyet‐i kerîmede açık delille sabittir ki müminlerin dünyevî uh‐ revî saâdetleri malın Allah yolunda infak edilmesine bağlıdır. Yine Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyuruyor ki: “Şüphesiz bu altın ve gümüş sizden önce gelen ümmetin helakına sebep oldu. Cimrilik, hırs ve övünmeden kaçınmadığınız takdirde, bunlar sizin sebebi helâkınız olur.” 324 SOHBET Sohbet Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin sünnet‐i seniyyesidir. Zira Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ashâb‐ı kirâmını sohbet ile yetiştirdi. Sahabe ve ashab ismi oradan geliyor. Sahabe demek Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in sohbetinde bulunmuş olan mümin demektir. Ashab kelimesi sohbetten kinâyedir. Peygamberimizin arkadaşla‐ rına ashab denmesinin hikmet ve sebebi ise onların Rasûlullah’ın sohbetine müştak ve müdâvim olduklarındandır. Allah (c.c) buyuruyor: س ِ ﺖ ﻟِﻠﻨﱠﺎ ْ ﺟ َ ﺧ ِﺮ ْ ﺧ ْﻴ َﺮ ُا ﱠﻣ ٍﺔ ُا َ ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ 323 324 Tevbe Sûresi, Âyet 111 Hadis; Sami Ramazanoğlu TARÎKAT‐I ALİYYE 199 “Siz, insanların iyiliği için ortaya çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz...”325 tebşîr‐i ilâhîsine mazhar olmuş bulunan o büyük insanlar Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’in sohbetleriyle yetişmişlerdir. Allah (c.c) buyuruyor: ﻞ ﺻَﺎِﻟﺤًﺎ َ ﻋ ِﻤ َ ﻦ َدﻋَﺎ ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َو ْ ﻦ َﻗ ْﻮﻟًﺎ ِﻣ ﱠﻤ ُﺴ َﺣ ْ ﻦ َا ْ َو َﻣ ﻦ َ ﺴِﻠﻤ۪ﻴ ْ ﻦ ا ْﻟ ُﻤ َ ل ِا ﱠﻧﻨ۪ﻰ ِﻣ َ َوﻗَﺎ (İnsanları) Allahʹa dâvet eden, salih amel işleyen ve “Ben Müslüman‐ lardanım” diyenden daha güzel sözlü kim olabilir?326 Tesânüd‐i İslâmiyenin arz üzerinde tahakkuk etmesi için altı şart vardır. Müslümanlar bu altı şartı nefsinde tatbik ederse tesânüt‐i İslâmiye arz üzerinde tahakkuk etmiş olur. Şöyleki: 1‐ Allahu gâyetünâ (Aksâl gâyemiz Allah olmalı) 2‐ ve’r Rasûlü Zâimünâ (Rasûlullah önderimiz olmalı) 3‐ ve’l‐Kur’ânu düsturunâ (Kur’an düsturumuz olmalı) 4‐ ve’l‐İslâmü sebîlünâ (İslâm yolumuz olmalı) 5‐ ve’l‐Cihâdü hırfetünâ (Cihad sanatımız olmalı) 6‐ ve’ş‐Şehadetü fî sebîlillâhi aksâ emâninâ (Allah yolunda şehit olmak ise, arzumuzun müntehâsı olmalıdır) Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efendimizden itibaren de‐ vam edegelen bir esas vardır ki o; sohbettir. Tarikatların da bu esasa riâyet etmeleri lazımdır. İnsanları irşad edecek vârisü’l‐enbiyâ sıfatını hâiz mürşid‐i kâmiller ve sâlikler mutlak surette sohbetle kemâle ererler. 325 326 Âl‐i İmran, Âyet 110 Fussilat Sûresi, Âyet 33 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 200 Zira şeyhü’l‐meşâyih olan sâdıklar imânın kemâline ermiş sıdka kavuşmuş, sadakat mertebesine ulaşmış, dünya ve mâsivâ sevgisin‐ den uzaklaşmış, Allah ve Rasûlullah sevgisi ile meşbu hem hâl olmuş kimselerdir. Onların sohbetleri biiznillah ölü kalpleri diriltir. Zira onlar her halleri ile Allahu Teâlâ (c.c)’ya bağlıdırlar, sohbet esnasında Allahu Teâlâ’dan gelen ilâhî vâridâtı sohbetlerinde mevcut bulunanlara da‐ ğıtırlar. Basireti açık olanlar bunu bilirler ve görürler. “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular: “Bir kimseye dünyaya karşı zühd ve az konuşma hasletlerinin verildiğini görürse‐ niz ona yaklaşın (ve sözlerini dikkatle dinleyin). Çünkü o hikmetli sözler eder veya ona hikmet ilham edilir” 327 Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem ashâb‐ı kirâmı yetiş‐ tirdi, ashâb‐ı kirâm tâbiini, onlarda tebe‐i tâbiîni. İslâm tarihi bo‐ yunca şeyh‐i sâdıklar şeyh‐i sadıkları yetiştirdiler. Çünkü onlar Kur’an‐ı Kerîm’deki “sâdıklarla beraber olunuz” âyet‐i celilesini kendilerine şiâr edinmişlerdi. Günümüze gelinceye kadar emânet emin ellerden ehil ellere teslim edilegeldi. İşte bu ehliyetli zâtlar hep sohbette yetiştiler, yetiştirildiler. Rabbimizin şu emru fermânı mürşid‐i sâdıklara her zaman esas teşkil etti. Allah (c.c) buyuruyor: س ِ ﻦ اﻟﻨﱠﺎ َ ﺣ َﻜ ْﻤ ُﺘ ْﻢ َﺑ ْﻴ َ ت ِاﻟٰﻰ َا ْهِﻠﻬَﺎ َوِاذَا ِ ن ُﺗ َﺆدﱡوا ا ْﻟَﺎﻣَﺎﻧَﺎ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ َﻳ ْﺎ ُﻣ ُﺮ ُآ ْﻢ َا ِا ﱠ ﺳﻤ۪ﻴﻌًﺎ َ ن َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ آَﺎ ﻈ ُﻜ ْﻢ ﺑِﻪ ِا ﱠ ُ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ِﻧ ِﻌﻤﱠﺎ َﻳ ِﻌ ل ِا ﱠ ِ ﺤ ُﻜﻤُﻮا ﺑِﺎ ْﻟ َﻌ ْﺪ ْ ن َﺗ ْ َا ﺮا ً َﺑﺼِﻴ “Allah size, mutlaka emanetleri ehil olanlara vermenizi ve insanlar ara‐ sında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder. Allah size ne 327 Ramûzul Ehâdis TARÎKAT‐I ALİYYE 201 kadar güzel öğütler veriyor! Şüphesiz Allah her şeyi işitici, her şeyi görücü‐ dür.” 328 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz şöyle buyurur: Allâhu Teâlâ yedi kimseyi zıllinden başka gölge olmayan kıyamet gününde kendi zılli altında barındıracaktır: İmâm‐ı âdil, (Adil idâreciler) Rabbine ibâdete müdâvim olan genç, Gönlü mescidlere merbut olan kimse, Allah için buluşup Allah için ayrılan kimseler, Makam ve cemâl sâhibi bir kadının haram teklifine “Ben Allahʹdan korkarım” diyerek günâhı reddeden erkek, Gizlice sadaka veren mümin, Allâhu Teâlâʹyı tenhâda lisânen, yâhud kalben zikredip de haşyeti ilâhîyeden ağlayan mümin.329 İslâm’da sohbetin lüzum ve ehemmiyeti büyüktür, sâdık imânı kemâle ermiş, içi ile dışı bir, sözü özüne uygun mustakîm, muttakî, sıdka kavuşmuş ve dünya sevgisinden uzaklaşmış, Allah ve Rasûlullah sevgisi ile hemhal olmuş, başkalarına da himmet eden kemal ehli zâtlar sohbetle yetişmişlerdir. Şeyh‐i sâdıklar (mürşid‐i kâmiller) kalıpları ile etraflarındaki in‐ sanların içinde oldukları halde, kalpleri ile daima Allah (c.c)’nun sevgisi, aşkı ile Allahu zülcelâl vel kemâl ve tekaddes ve Teâlâ’nın arşında cevelân ederler. Ve sohbetlerinde bulunanları istidâdlarına göre nefsin bataklıklarından çıkarıp, imân, ihlâs ve ihsan nimetlerine 328 329 Nisa Sûresi, Âyet 58 Hadis, Buhârî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 202 doğru yükseltirler. Biiznillah O’nun razı olmadığı fiillerden ve hal‐ lerden kurtarıp rızasına yöneltirler. Bu zevât‐ı muhteremelere intisab etmeye gelince: Bu da bir emr‐i meşrudur. Zira Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “Benden sonra Ebu Bekir ve Ömer (Radıyallahu Anha)’ya tabî olun.” 330 “Ammar (Radıyallahu Anh)’ın hidâyeti üzere olun ve İbn‐i Ümmi Abid (Abdullah bin Mesud) (Radıyallahu Anh)’ın ahdine temessük edin.” 331 “Ulemaya da ittibâ edin. Zira onlar Enbiyânın vârisleridir. Dünya ve ahiretin nur saçan kandilleridir”332 buyurdular. İktida ve ittiba mânâsına olan intisab, hidâyet yoluna sülûk etmiş, sırat‐ı mustakîme ermiş olan mürşidlerin yoluna girmektir. Kur’an‐ı Kerîm’de mürşide olan ihtiyaç Musa (a.s)’la Hızır Aleyhisselam kıssasında şöyle beyan olunur: ﺷﺪًا ْ ﺖ ُر َ ﻋﱢﻠ ْﻤ ُ ﻦ ِﻣﻤﱠﺎ ِ ن ُﺗ َﻌﱢﻠ َﻤ ْ ﻋﻠٰﻰ َا َ ﻚ َ ﻞ َا ﱠﺗ ِﺒ ُﻌ ْ ل َﻟ ُﻪ ﻣُﻮﺳٰﻰ َه َ ﻗَﺎ “Musa ona: Sana öğretilenden, bana, doğruyu bulmama yardım edecek bir bilgi öğretmen için sana tâbi olayım mı?” 333 dedi. Musa (a.s) ululazîm bir peygamber olduğu halde kendisi için lü‐ zumlu olan ilm‐i ledünnîyi elde etmek maksadıyla peygamber olma‐ yan, fakat salih bir kul olan Hızır aleyhisselama tâbi olmuştur. Bu hakîkat müridin mürşide intisab etmesi için açık bir burhan ve delil‐ dir. Nefsinin heva ve hevesine esir olan insanların elbette sâdık bir mürşide olan ihtiyacı zarûrîdir. Hadis, Tirmizî ve İbni Mâce Hadis Tirmizî ve İbn‐i Adiy 332 Hadis Deylemi 333 Kehf Sûresi Âyet 66 330 331 TARÎKAT‐I ALİYYE 203 İnsan‐ı kâmilin yetişmesi için sâdıklarla beraber olun emr‐i ilâhî‐ sine uyulur. Evvelki hallere tâlim terbiye sonrakilere ise seyr‐i sülûk tâbir olu‐ nur. Seyr‐i sülûkun sırası şöyledir: Vâris‐i enbiyâ olan şeriat‐tarîkat‐ mârifet ve hakîkat ehli olan mürşid‐i kâmile intisab olunur. Vereceği evrâdu ezkâr ihlâsla tâlim edilir. Sohbet ve hizmetine devamla bil‐ cümle nasihatlarına ihtimam gösterilir. Allahu Teâlâ bir kimseye tevbe etmeyi ve bir şeyh‐i kâmile intisab etmeyi nasip ederse o kimse intisab etmiş olduğu şeyh‐i kâmili Allah için sever ve tam bir teslimiyetle ona teslim olur, onun emrine itaat eder. Gassâl elinde meyyit ne ise o da mürşidine öyle teslim olur. Mustakim bir mürid, bağlandığı mürşid‐i kâmile teslimiyyeti nis‐ betinde terakkî eder (mânen ilerler). Teslimiyeti kuvvetli olan kısa zamanda seyr‐i sülûkunu tamamlayabilir ve yüksek hal ve makam‐ ları idrak eder. Bu meyanda Elmalılı Hamdi Yazır Muhammed, Esad Erbilî (k.s)’ın aşağıdaki beytini işitince şöyle der: Gam değilmiş Hamdi! Olmak seyr‐i gülşenden cüdâ Neşve var yadında derler, gül fedâ bülbül fedâ Şimdi şeyh‐i asırdan duydum şu yolda bir nidâ: Dergâh‐ı pîr‐i muğanda hak‐i pay ol Es’âda Ol zaman anlarsın ancak rutbe‐i bâlâ nedir “Mürşidi kâmilin dergahında ayak tozu olacak şekilde mütevazi olup, teslim ol ki yüksek rütbenin ne olduğunu bilesin ve göresin.” MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 204 Bir müridin mürşidine teslimiyeti ile muhabbeti birleştiği zaman Allah’ın feyz ve bereketi mürşidinin kalbinden kendi kalbine oluk gibi akar. Mürşid ile mürid arasındaki bağ, muhabbetullahdır. Muhabetul‐ lah bağına ermeyenlerin sevgileri mecâzîdir. Ancak aşkla devam edildiği takdirde muhabbetullaha ulaşmak mümkün olabilir. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem “Allahu Teâlâ kıyamet gününde muhakkak surette buyuracak ki: “Benim için birbi‐ rini sevenler nerededirler? Bugün benim gölgemden başka gölge yoktur. Onları bugün gölgemde gölgelendireceğim..”334 buyurdular ve şu âyet‐i kerîmeyi okudular: ن َ ﺤ َﺰﻧُﻮ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َوﻟَﺎ ُه ْﻢ َﻳ َ ف ٌ ﺧ ْﻮ َ ن َا ْوِﻟﻴَﺎ َء اﻟّٰﻠ ِﻪ ﻟَﺎ َاﻟَﺎ ِا ﱠ “Bilesiniz ki, Allahʹın dostlarına korku yoktur; onlar mahzun da olma‐ yacaklar.”335 Şeyh‐i sâdıklar ümmet‐i Muhammed’in içinde Allahu Teâlâ’nın en büyük nimetleridirler. Cenâb‐ı Mevlâ mahza lütf‐i ilâhî olarak zilletle yaşayanların içinde dahi o mübârek muhterem kullarını ihsan ediyor, bulunduru‐ yor. Ne var ki çok kere o zevât‐ı kirâm’ın etrafında toplanmış bulu‐ nanlar o büyük nimetten kendileri istifâde edemedikleri gibi başkala‐ rının istifâdesine de mâni oluyorlar. Ebû Musa (r.a) anlatıyor: ʺRasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: ʺİyi arkadaşla kötü arkadaşın misâli, misk taşıyanla körük çeken insanlar gibidir. Misk sahibi sana kokusundan vermese 334 335 Hadis Müslim Yunus Sûresi, Âyet 62 TARÎKAT‐I ALİYYE 205 bile güzel kokusu sana ulaşır. Körük çekene gelince; körüğün kıvıl‐ cımı ya elbiseni yakar yahut da hoş olmayan kokusunu koklarsın.ʺ 336 Şeddâd bin Evs rivâyet etmiştir: “Hz. Peygamber ile berâberdik. Bize sordu: “Aranızda yabancı (yani ehl‐i kitaptan) bir kimse var mı? Bizde: “Hayır” dedik. Sonra bize kapıyı kapatmamızı emretti ve şöyle dedi: “Ellerinizi kaldırın ve Lâ ilâhe illallah deyin” Ellerimizi kaldırdık ve “Lâ ilâhe illallah” dedik. Sonra Hz. Peygamber: “Allah’a hamd olsun. Yâ Rabbi, sen beni bu kelime ile gönderdin, bana bunu emrettin ve onda bana Cennet’i vaad ettin. Sen vaadinden dönmez‐ sin” dedi. Sonra da şöyle buyurdu: “Sevinin zira Allah hepinizi af‐ fetti.”337 Her mümin kendi hâline göre, Allahu Teâlâ’ya yakınlığı ve Rasûlullaha sevgisi nisbetinde evliyaullahın sohbetinden istifâde eder. İstifadenin devamı edeplere riâyet edilerek dedikodu, mâlâyâni ve gıybet gibi günahlardan sakınmak ile mümkün olur. Halid İbn‐i Velid (r.a) rivâyet ettiği bir hadîs‐i şerifte: Peygambe‐ rimiz sallallâhu aleyhi vesellem Efendimize bir a’rabi gelerek “Yâ Rasûlallah! Sizden hem dünyada, hem de ahirette bana kafi gelecek, beni müstefid kılacak şeylerden istirham edeceğim” dedi. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem da: “İste, ne arzu ediyorsun?” buyurdular. Ve aralarında şu muhavere cereyan etti: A’rabi: “İnsanların en âlimi olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Al‐ lah’tan kork, insanların en âlimi olursun.” A’rabi: “İnsanların en zen‐ gini olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Kanaat et, insanların en zengini olursun.” A’rabi: “İnsanların en ha‐ yırlısı olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “İnsanlara faydalı olan kimse onların en hayırlısıdır.” A’rabi: “İn‐ sanların en âdili olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi 336 337 Hadis Buhârî, Müslîm Hadis, Ahmed İbn‐i Hanbel MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 206 vesellem : “Şu halde kendin için arzuladığını insanlar için de arzu et.” A’rabi: “İnsanların en hassı olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Allah’ı çok zikret insanların en hassı olursun.” A’rabi: “Muhsinlerden olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “o halde ahlâkını güzelleştir. İmanın ke‐ mâle ersin.” A’rabi: “İtaatkârlardan olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Allah’ın farz kıldığı şeyleri yerine getir, muti olursun.” A’rabi: “Allah’ın rahmetine mazhar olmak istiyo‐ rum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem : “Kendine ve Al‐ lah’ın mahlukatına karşı merhametli ol.” A’rabi: “İnsanların en kuv‐ vetlisi olmak istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Allah’a dayan ve O’na tevekkül et insanların en kuvvetlisi olursun.” A’rabi: “Duâmın kabul olunmasını istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “Haramdan ictinab et.” A’rabi: ”Allah’ın insanlar arasında beni rüsvâ etmemesini istiyorum.” Rasûlü Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem: “İnsanlar arasında rüsvâ olmamak için di‐ lini ve namusunu koru, güzel ahlaklı ol” buyurdu. 338 TEVÂZU Güzel ahlâkın başı, tevâzudur. Bir kimse, mütevâzı olmadıkca di‐ ğer güzel ahlâkların tamamını üzerinde toplamış olsa dahi o kimse kemal sahibi, faziletli bir mümin olamaz. Zira tevâzunun zıddı olan kibir, enaniyyet ve gurur, kullukla asla bağdaşmayan Allah Teâlâ’nın hiç sevmediği sıfatlardır. Hadis‐i Kudsîde: 338 Taberânî TARÎKAT‐I ALİYYE 207 “Kibriyâ benim ridâmdır, azâmet benim îzarımdır. Bunlardan bi‐ rini benden almak (kibir ve azâmet göstermek) isteyeni cehenneme atarım.” buyurulmuştur. 339 Cenâb‐ı Hak İblis aleyhilâne’yi kibirlenmesine sebep rahmetinden ebediyyen tard eylemiştir. Allah (c.c) bu hakîkatı Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle beyan eder: ﻦ َ ﻦ ا ْﻟﻜَﺎ ِﻓﺮ۪ﻳ َ ن ِﻣ َ ﺳ َﺘ ْﻜ َﺒ َﺮ َوآَﺎ ْ ﺲ ِا َ ِاﻟﱠﺎ ِا ْﺑﻠ۪ﻴ “Yalnız İblis secde etmedi. O kibirlendi ve kâfirlerden oldu.”340 Kibirlenmek insan için en kötü bir cehâlet ve edepsizliktir. Kibir‐ den kurtulamamış olan hiçbir ilim sahibi ilminden hayır göremez, yine kibirden kurtulamamış olan hiçbir mürid zühdün, takvânın ger‐ çeğine eremez. Ve bu şeytânî kuruntudan kendini kurtaramamış olan hiçbir müslüman; mümin‐i kâmil olamaz. Kibri, gurûru ve enâniyeti yıkamamış, yok edememiş olan müslüman fertlerin cemiyetlerinde, Allah ve Rasûlünun istedikleri birlik ve uhuvvet meydana gelmez. Buna göre her müslüman ferdin seyr‐i sülûk görerek, mücâhede ederek nefsini bu kötü sıfattan kur‐ tarmak mecburiyetinde olduğu şüphe götürmeyen bir gerçektir. Ki‐ bir ve enâniyyetten kurtulmak ve gerçek mümin olmak ve böylece kulluğun sırrına varmak için geçmişte çilehaneler inşa edilmiş ve bu mekanlarda müminler mücahede ve riyazetin her türünü idrak et‐ mişlerdir. Bunları hem kendileri yapmışlar, hem de yol gösterdikleri, irşâd ettikleri kimselere tavsiye etmişlerdir. Zîra bu kullar için en büyük zarûrettir. 339 340 Hadis Müslim, İbn‐i Mâce Sa’d Sûresi, Âyet 74 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 208 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurdular: “Allahu Teâlâ mütevâzı olun, hatta hiç bir kimse hiç bir kimseye karşı iftihar etmesin ve hiç bir fert hiç bir ferde zulüm yapmasın diye bana vahyetti.” 341 Allah (c.c) Kur’an‐ı Kerîm’de mütevâzı erkek ve kadınları medhü senâ ile şöyle tebşîr etmiştir: ﻦ َ ت وَا ْﻟﻘَﺎ ِﻧﺘ۪ﻴ ِ ﻦ وَا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨَﺎ َ ت وَا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨ۪ﻴ ِ ﺴِﻠﻤَﺎ ْ ﻦ وَا ْﻟ ُﻤ َ ﺴِﻠﻤ۪ﻴ ْ ن ا ْﻟ ُﻤ ِا ﱠ ت ِ ﻦ وَاﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮَا َ ت وَاﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ ِ ﻦ وَاﻟﺼﱠﺎ ِدﻗَﺎ َ ت وَاﻟﺼﱠﺎ ِدﻗ۪ﻴ ِ وَا ْﻟﻘَﺎ ِﻧﺘَﺎ ﻦ َ ت وَاﻟﺼﱠﺎ ِﺋﻤ۪ﻴ ِ ﺼ ﱢﺪﻗَﺎ َ ﻦ وَا ْﻟ ُﻤ َﺘ َ ﺼ ﱢﺪﻗ۪ﻴ َ ت وَا ْﻟ ُﻤ َﺘ ِ ﺷﻌَﺎ ِ ﻦ وَا ْﻟﺨَﺎ َ ﺷﻌ۪ﻴ ِ وَا ْﻟﺨَﺎ ﻦ اﻟّٰﻠ َﻪ َ ت وَاﻟﺬﱠا ِآﺮ۪ﻳ ِ ﺟ ُﻬ ْﻢ وَا ْﻟﺤَﺎ ِﻓﻈَﺎ َ ﻦ ُﻓﺮُو َ ت وَا ْﻟﺤَﺎ ِﻓﻈ۪ﻴ ِ وَاﻟﺼﱠﺎ ِﺋﻤَﺎ ﻋﻈ۪ﻴﻤًﺎ َ ﺟﺮًا ْ ﻋ ﱠﺪ اﻟّٰﻠ ُﻪ َﻟ ُﻬ ْﻢ َﻣ ْﻐ ِﻔ َﺮ ًة َوَا َ ت َا ِ َآﺜ۪ﻴﺮًا وَاﻟﺬﱠا ِآﺮَا “Müslüman erkekler ve müslüman kadınlar, mümin erkekler ve mümin kadınlar, taata devam eden erkekler ve taata devam eden kadınlar, doğru er‐ kekler ve doğru kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, mütevazi erkekler ve mütevazi kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadın‐ lar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını koruyan erkekler ve (ırzlarını) koruyan kadınlar, Allahʹı çok zikreden erkekler ve çok zikreden kadınlar var ya; işte Allah, bunlar için bir mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.”342 Tarîkata gönül vermek, seyr‐i sulûk görmenin mecburiyetine, inanmak güzel şeylerdir; ne var ki bunlar kâfi değildir, bu hususta hüsn‐i niyet sahibi olmak da yetmez. Dinimizin farz kıldığı ve dinî hayatımızın temeli olan ulûm‐ı şer’iyye mutlaka öğrenilmelidir. Allah (c.c) Kur’an‐ı Kerîm’de: 341 342 Hadis Müslim, Ebû Davud ve İbn‐i Mâce Ahzab Sûresi, Âyet 35 TARÎKAT‐I ALİYYE 209 ﺧ ْﻴﺮًا َآﺜ۪ﻴﺮًا َ ﻰ َ ﺤ ْﻜ َﻤ َﺔ َﻓ َﻘ ْﺪ اُو ِﺗ ِ ت ا ْﻟ َ ﻦ ُﻳ ْﺆ ْ ﻦ َﻳﺸَﺎ ُء َو َﻣ ْ ﺤ ْﻜ َﻤ َﺔ َﻣ ِ ُﻳ ْﺆﺗِﻰ ا ْﻟ ب ِ َوﻣَﺎ َﻳﺬﱠآﱠ ُﺮ ِاﻟﱠﺎ اُوﻟُﻮا ا ْﻟَﺎ ْﻟﺒَﺎ “Allah hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayır verilmiş demektir. Ancak akıl sahipleri düşünüp ibret alırlar” buyurdu.343 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem bir hadis‐i şeriflerinde şöyle buyurdular: “Allah Teâlâ bir kimsenin hayrını murad ederse onu dinde fakîh kılar.” 344 Bu hadis‐i şerif; yukarıdaki âyet‐i kerîmede geçen hikmet ve hayır kelimelerini tefsir ediyor. Allah Teâlâ’nın hikmet ve hayırdan murad‐ ı ilâhîsinin şer’î ilimleri öğrenip dini iyi anlamak, yani fıkıh ilmine sa‐ hip olmak manasına geldiği anlaşılıyor. Peygamber Efendimiz hikmet hakkında şöyle buyurmuşlardır: ”Allah korkusu hikmet başıdır.” 345 Hikmet kelimesi, sağlamlaştırmak manasında olan ihkâm kökün‐ den gelmektedir. Bir kimsenin dinî hayatının sağlam temele dayana‐ bilmesi için ulûm‐ı şer’iyyeyi iyi öğrenmesi lazımdır. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurdu: “İlmi Allah rızasından başka bir şey için öğrenen veya o ilimle Allah rızasından başka bir şey isteyen kimse cehennemdeki yerine hazırlansın.” 346 Bakara Sûresi, Âyet 269 Hadis Buhârî, Müslim 345 Deylemî, Müsned 346 Hadis Tirmizî, İbn‐i Mâce 343 344 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 210 ŞERİAT‐TARÎKAT‐MÂRİFET‐ HAKÎKAT Tasavvufun bir çok tarifleri vardır; bu tariflerin en kısası “ta‐ rîk”dir. Yani tasavvuf Allah (c.c)’na giden dosdoğru bir yoldur. Her gidilen yolun sonunda bir gaye vardır. Tasavvufun gayesi ise kalp tasfiyesi ve nefis tezkiyesinden sonra kulu Allahʹa vâsıl etmektir. Buna marifet ve hakîkat yolu da denir. Bu yola çıkan yolcu, yolcu‐ lukların en güzeline çıkmış olur. Seyr‐i sulûkte hedef hayvanî ve nef‐ sânî bütün mezmûm sıfatlardan birer birer temizlenmektir. Bundan başka fâni ve nefsani hayatta büyük müsibet diyebileceğimiz hadi‐ selerin en müşkil olanlarına bile her zaman tevekkül ve teslimiyet ile hazır bulunmak lazımdır. Şeriat ile Hakîkat arasındaki fark şudur: Şeriat peygamber vasıta‐ sıyla gelen ve mükellefiyeti anlatan hükümlerdir. Hâlbuki hakîkat ta‐ rif vasıtasıyla gelmiş hükümlerdir. Şeriatı, hakîkat teyit eder; hakîkatı, şeriat şarta bağlar. Hemen her vecihten şeriat hakîkat ve hakîkat şeriattır. Bununla beraber tasavvuf ehlince ikisinin arasında fark vardır ki şöyledir: Şeriat Rasûller vasıtasıyla gelir hâlbuki hakî‐ kat vasıtasız bir takril (delilin müddeaye mutabakatı) dır. Şeriat de‐ mekle emirlerle yasaklara işaret edildiğide vakidir. Hakîkat demekle insanın kalp gözündeki perdenin açılması kastolunabilir. Şeriat fiille‐ rin ve amellerin varlığı ise, hakîkat iç âleme ait hallerin müşahedesi‐ dir. Şeriatı tatbik edersek nefsin heva ve hevesinden kurtuluruz. Ha‐ kîkat ise, kulun hakkel yakîn Allah’a vuslatıdır. Şeriat ilmin şartlarını yerine getirmek, hakîkat hükmün galebelerine teslim olmaktır. Şeriat Rabbin kullarına hitabıdır, isbat edilecek şeyi açıklamak ve buna ait delili ileriye sürmek üzere yaratanın kullarına emir ve nehy sûretiyle bildirdiği kelamdır. Hakîkat ise, kendisini sevenlere tahsis buyur‐ duğu lütuf ve ihsanıdır. Şeriata Allah’ın emirleri ve yasakları, hitap ve kelamı, hakîkate ta‐ rifi ve hükümleri de denilmiştir. Şeriat Allah (c.c)’na kulluk etmek ve TARÎKAT‐I ALİYYE 211 hakîkatte onu müşahede etmektir. Şeriat “O”nun daveti ve hakîkat ise “O”nun kendisine yaklaştırması, meveddeti ve muhabbetidir. Cenâb‐ı Hak şeriat ile hakîkati bir çok âyetlerde bir araya getirmiştir ki bunlar şu cümlelerdendir: ﺴ َﺘﻘ۪ﻴ َﻢ ْ ن َﻳ ْ ﻦ ﺷَﺎ َء ِﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ َا ْ ِﻟ َﻤ “Sizden doğru yolda gitmek isteyenler için de” 347 işte buradaki istika‐ met yolu şeriattır. Bir diğer âyet: ب ا ْﻟﻌَﺎَﻟﻤ۪ﻴﻦ ن َﻳﺸَﺎ َء اﻟّٰﻠ ُﻪ َر ﱡ ْ ن ِاﻟﱠﺎ َا َ َوﻣَﺎ َﺗﺸَﺎ ُؤ “Alemlerin Rabbı Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz”348 bu da hakî‐ katin delilidir. Diğer bir âyet: ك َﻧ ْﻌ ُﺒ ُﺪ َ ِاﻳﱠﺎ “Rabbimiz! Ancak sana kulluk ederiz...” 349 işte burada şeriatı koru‐ mak vardır. Başka bir âyet daha: ﻦ ُ ﺴ َﺘﻌ۪ﻴ ْ ك َﻧ َ َوِاﻳﱠﺎ “...ve yalnız senden medet umarız” 350 burada ise hakîkati ikrar var‐ dır. Hâlbuki “Ancak senden yardım dileriz” sözünde de her işi ondan görmek ve kendisine yapılan ibadeti yine kendisinin müsahhar kılı‐ şına ve yardım etmesine borçlu bulunmak manası var. “Ancak sana taparız” âyetini “senden başkasına tapmayız ve sana ibadetimizde senden gayrisini ortak yapmayız” manasına alanlar vardır ki; bu ma‐ Tekvir Sûresi, Âyet 28 Tekvir Sûresi, Âyet 29 349 Fâtiha Sûresi, Âyet 5 350 Fâtiha Sûresi, Âyet 5 347 348 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 212 kam şeriatındır. “Ancak senden yardım dileriz” âyetinde “Nefsimiz‐ den ve çevremizden değil yalnız senden yardım dileriz.” Manasına alanlar vardır ki bu da hakîkatin makamıdır. “Ancak sana taparız” ebrarın “Ancak senden yardım dileriz” ise mukarrebûn olanların makamıdır. Ebrar’ın ayakta durması Allah (c.c)’nadır ve mukarrebûnun ayakta durabilmesi de Allah’tandır. Birincilerin ameli, Allah içindir ve ikincilerin ameli ise Allah iledir. Allah için amel sevap, Allah ile amel kurbiyet (Allah (c.c)’na yakınlık) kazandı‐ rır. Allah için amel ibadetin tahakkuk ettirilmesini Allah ile amelde iradenin tashihini icabeder. Allah için amel her âbidin nâatı (güzel vasfı)dır. Allah ile amel ise, her kâsidin (nakıs olanın) nâatıdır. Allah için amel İslâmʹın zâhir hükümlerini tatbik etmektir; hâlbuki Allah ile amel batınî din hü‐ kümlerini yerine getirmektir. Hakîkate tutunmakla şeriata uymaktan müstağni kalacağını zannedenler doğru yolu şaşırmış ve şaşırtmış kimselerdir. Bu verdiğimiz izahlardan anlaşıldı ki önümüze çıkan sebeblere bakarak hüküm vermek, emri ve nehyi gözetmek kulun kulluğunu yapması ve şeriate uyması demektir. Nitekim Allah’ın zâtı hakkındaki hikmetinin tevhid ve hakîkat olduğu anlaşılmıştır. Şu halde hakîkat şeriatın iç yüzüdür ki iç yüzü bir şeyin dış yü‐ zünden müstağni kalmadığı gibi dış yüzü de iç yüzünden müstağni kalamaz. Bu dıştan içe geçiş yolu, “Tarîkat”dır. Yani şeriattan mâri‐ fete ulaşmak tarîkatla mümkün olur. Mârifet ise, bu yolların netice‐ sinde vuslata erenlere Allahʹın lutfettiği ledünnî ilimdir. Bilki mârife‐ tin neticesi hakîkattir. Şeriatı yaşarsak verâya en yakın amelleri yaparsak tarîkat mey‐ dana çıkar. Eğer tarîkatı tatbik edersek mârifete ulaşırız. Marifetten sonra hakîkata vasıl olunur. Bunu idrak etmekle de hakîkat zuhur eder. Hülâsâ, gerçeğin ta kendisi olan İslâm dinini cihanşümul “Vahdet” hakîkatine Şeriat‐Ta‐ TARÎKAT‐I ALİYYE 213 rikat‐Mârifet ve Hakîkat kademeleri ile erişilir. Şeriatta bilerek ye‐ mek, tarîkatta gıybette bulunmak ve hakîkatte masivayı (Allah’dan gayrisini) hatırından geçirmekle oruç bozulur. Hakîkatin sırlarına ancak şeriatın yani Kur’an ve Sünnet’in emrettiği amelleri yapmakla vâkıf olmak mümkündür. Zira şeriata aykırı düşen her tarîkat küfür‐ dür. Kur’an ve Sünnet’in teyit etmediği her hakîkat ilhat ve zındık‐ lıktır. Necmeddîn‐i Kübrâ şöyle buyurdu: Şeriat gemi gibidir, tarîkat ise, deniz. Mârifet de denizdeki inciye ulaşmanın ilmidir, hakîkat ise o incinin kendisidir. İnci ise rıza, cennet ve cemalullahtır. İnci tâlibi gemiye binecek ve denize açılacaktır ki inciye kavuşsun. Ehl‐i Hakîkat indinde kurbiyyet kulun bütün arzu ve sıfatlarını Allah’ın iradesinde ifnâ edip fasılasız tecelliyata müstağrak bulun‐ masıdır. Kurb ne yukarı çıkmak, ne de aşağı inmektir. Allah (c.c)’na kurbiyyet kibir ve enâniyetten külliyen kurtulmaktır. Çalışmakla kimse Allah (c.c)’na vasıl olup muradına eremedi. Fakat vuslata erenler yine çalışanlar oldu. Edep ve ihlâs içinde kemal derecesine geçmek ilim ve amelledir. Mutlak vâhidi müşahede ancak farzdan sonra nâfile ibadetlerin yapılmasıyla tahakkuk eder. Cenâb‐ı Hakk’ın yarattığı mahlukatın içerisinde en yüksek tecelli‐ sine mazhar olmak şerefi insana nasip olmuştur. Bütün mevcudat in‐ san için yaratılmıştır. O’nun şeref‐i kudûmuna âlemler yaratılmıştır. Hakkın in’âmı hakîkatin izahı ona arz olunmuştur. O mazhar‐ı kün ve nüshâ‐i kübrâdır. Netice olarak salih insanların boyası ile boyan‐ mak, halleriyle hallenmek ziyaları ile ziyalanmak lazımdır. Her türlü zan ve şüpheden âri dalalet ve bidattan hâli burhan ve hüccetlerle kavî bir imanla hakka bağlanmak ve halis bir niyete sahip olmak insanı felaha erdirir. Tasavvuf ilmi kişiyi gerçek fikir cevheriyle bil‐fiil yetiştiren İslâm ve irfan medreseleridir. Bu ilm‐i celâlin müntesipleri olan ürefa‐i âri‐ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 214 fîn, keşfe dayalı tarz‐ı talim ve terbiye‐i telakkî eylerler. Onların usülleri kuru bir sözden ibaret değildir. Terbiye ve tehzib‐i ahlâk hu‐ susunda takip ettikleri bir edep yoludur. Tasavvuf Allah (c.c)’na fart‐ı muhabbet ve terk‐i davadır. Zikr‐i dâimî, huruc‐ı masivaullahtır. Tasavvuf: Menşe‐i adâb‐ı erkân‐ı şeri‐ attır. Kimyâ‐i feyz, iksir‐i hakîkattir. Gurfe‐i bahr‐i şuhûd, Rabb‐i iz‐ zettir; Zât‐ı ef’ali, sıfat‐ı Hakk’ı bilmektir. Terk‐i kesrettir, kemâl‐i mahz‐ı rahmettir. Meşrik‐i dîlden doğan şems‐i hakîkattir. Hayret‐i efzây‐i tavâf‐ı kâbe‐i dîldir. Tasavvuf, şems‐i tâbân, bedr‐i kamer, nur‐ı hikmet, cezbe‐i ismet‐makam‐ı hayret ve kemal‐i ru’yettir. Hü‐ lasa tasavvuf terk‐i terktir, terk‐i niyettir, teslimiyet ve edeptir. Cenâb‐ı Hak buyuruyor ki: ۪ﺧ ْﻠ ِﻔﻪ َ ﻦ ْ ﻦ َﻳ َﺪ ْﻳ ِﻪ َو ِﻣ ِ ﻦ َﺑ ْﻴ ْ ﻚ ِﻣ ُ ﺴُﻠ ْ ل َﻓِﺎ ﱠﻧ ُﻪ َﻳ ٍ ﻦ َرﺳُﻮ ْ ﻦ ا ْر َﺗﻀٰﻰ ِﻣ ِ ِاﻟﱠﺎ َﻣ ﺻﺪًا َ َر “Ancak, (bildirmeyi) dilediği peygamber bunun dışındadır. Çünkü O, bunun önünden ve ardından gözcüler salar.” 351 Allahu Teâlâ Peygamber‐i Zîşân efendimize bazı gaypleri, sırları bildirir tâki onun gaypten haber vermesi kendisi için bir mucize teş‐ kil etsin diye. Müfessirlerin beyanına nazaran Mu’tezile görüşüne sahip olanlar bu âyete istinaden evliyaullahın kerametini reddederler ve keramet câiz olsaydı velinin gaybı haber vermesi câiz olurdu; bu ise, ancak Cenâb‐ı Hakk’ın beğenip seçtiği peygamberlere mahsustur derler. Hâlbuki âyette vâki olan selb, umûmîdir. Allahu Teâlâ herkesi her gaybine muttali kılmaz demektir. Bu bazı gaybleri dilediğine iz‐ har buyurmasına asla mâni değildir. Bununla beraber evliyaullahtan harikulâde şeylerin zuhûru da yine peygambere muzâftır. O’nun 351 Cin Sûresi, Âyet 27 TARÎKAT‐I ALİYYE 215 mucizesinin isbâtıdır. Çünkü veli ancak muhabbet‐i Rasûl vasıtası ile mazhar‐ı keramet olur. Veliyullah demek Allahu Teâlâ’yı ve O’nun sıfatlarını mümkün olabildiği kadar bilen; taatlerine müdâvim olan, masiyetlerden ve dünyevi lezzet ve şehvetlere dalmaktan ictinap eden ve bütün bunlarla beraber mensup olduğu Peygamber uğrunda herşeyini feda eden bir zât‐i kudsîyyü’l‐sıfattır. Onun kerametinde peygamberlik davası yoktur. Bilâkis peygam‐ berin mucizesini teyit ve isbat vardır. Evliyaullahın kerametleri pey‐ gamberlerin mucizeleri hep ceberût âlemindendir. Vehb bin Münebbih şöyle rivâyet eder: Havârîleri İsa (a.s)’a sor‐ muşlar: “Ey Ruhullah, evliyaullah kimlerdir?” Buyurmuş ki: “Onlar o kimselerdir ki insanlar dünyanın zâhirine bakarlarken onlar bâtı‐ nını görürler. İnsanlar dünyevî ve acil muradlar isterlerken onlar ge‐ lecek ahiret muradını isterler de ölümü daima hatırlarlar.” Diyanetinde muhik (haklı) olmayan, kalbiyle ve diliyle Allah’ın Peygamberini ikrar ve onun bütün emir ve nehiylerine itaat etmeyen bir kimse veli olamaz. Hatta o istiklal iddiasında bulunur da pey‐ gambere tâbi olmazsa yalancıdır. Ondan zuhura gelen şeyler de istidracdır. Keramet değildir. Peygamberlerden zuhura gelen hârikulade şeylere mucize; evliyaullahdan zuhur eden olağanüstü hallere keramet denir. Mârifetullaha talip olmuş din kardeşlerim bilmiş olsunlar ki, sâdât‐ı nakşibendiye (k.s) esrârehumu’z‐zekiyyenin itikâdı ehl‐i sün‐ net vel cemâat itikadıdır. Sâadat‐ı izâmın tarîkının menbaı şeriat‐ı Muhammediyenin ve sünnet‐i seniyyenin ahkamını hıfz üzeredir. Bu hususta gavs‐i Samedânî, kutb‐ı Rabbânî Müceddid‐i Elf‐i Sânî, Şeyh Ahmedü’l‐Fârukî (k.s) hazretlerinin şöyle buyurdukları vechile: MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 216 “ Ey İhvân‐ı Din! Malumunuz olsun ki, bizim tarîkimizde İslâm adabından bir edebe riâyet etmek, yahut bir kerâhatten kaçmak velevki kerâhet‐i tenziye de olsa zikirden, fikirden mürakebeden ve teveccühden bir kaç mertebe daha efdaldir. “Evet edebe riâyet ve kerahatten ictinap ile beraber, zikir ve fikirde birlikte bulunursa o zaman nurun alâ nûrdur. Fevz‐i azîme nail olur. Allah (c.c)’na ubudiyyete devam etmezse bu şerefe nâil olamaz. Zirâ Cenâb‐ı Hakk’ın insanı yaratmasından muradı, insanın Allah (c.c)’na ubudiyyet vazifesini ifa etmesi içindir. Fakat bidâyette aşk ve mu‐ habbetin insana taallûku Cenâb‐ı Hakk’a karşı kulun işlediği masivadan alakasını kesmek içindir. Çünkü aşk ve muhabbet maksûd‐ı asli değildir. Belki ubudiyet makâmını tahsil içindir. Bir in‐ san, mâsivadan alâkasını kesmedikçe Hak Teâlâ hazretlerine tam manasıyla kul olamaz. Aşk ve muhabbet ise, bu alâkayı kesmeye ve‐ sile olur. Buna binâen ubûdiyet velâyet mertebelerinin nihâyetidir. Ubûdiyet’in üstünde makam yoktur. Bu saadet‐i azîme ise, cezbe‐i ilâhî ve sulûk tarikiyle manevi terbiyenin husuluna tevakkuf eder.” Arif‐i billah şeyh Ebû Ali Ed‐Dakkâk buyurdu ki: “Kendi kendine biten bir ağacın meyvesi olsa da cılız ve lezzetsiz olur. Âdetullah öy‐ ledir, sebebsiz bir şey olmaz. Nitekim tevâlüt ve tenâsülde anasız ba‐ basız olmaz. Gerçi cezbe‐i ilâhî, ilm‐i ledünnî ve fıtrat‐ı kudsiye ile kalb‐i selîme vasıl olmuş olanlar varsa da nadirattandır. Ahkâm‐ı din ise, ekser ve agleb (galip) üzerine mebnîdir. Rivâyet olunur ki sahrada İmâm Gazâlî üzerinde yamalı bir hırka, elinde bir asa ve bir ibrikle görülmüş ve kendisine: “Yâ İmâm Bağ‐ dat’ta ders okutmak bundan efdal değil midir?” diye sorulduğunda gadapla bakıp ve buyurmuştur ki: “İrâdet feleğinde saadet ayı tulû edip akıl güneşi vuslat ve ferrine meyl ettiği için böyle oldu.” Ulûm‐ı şer’iyye ve hakikiyyede mütekemmil olan Şeyh Abdül‐ vehhab‐ı Şa’rânî, Meşârıku’l‐Envar‐il‐Kudsiyye fi’l‐Uhudi’l‐Muham‐ mediye’sinde nakleder ki; Kalbi huzûr‐ı ilahiyeye duhulden men TARÎKAT‐I ALİYYE 217 eden sıfat‐ı mezmümeden halas edecek bir şeyhi, mürşid ittihaz et‐ mek vaciptir, diye icmâ ve ittifak vâkidir. Şeyh denilince ârif, âlim, kâmil mükemmil bir zât‐ı kudsiyyi’l‐sıfat hatıra gelmelidir. Bu evsafı hâvi hakiki şeyhin tarifi kitabımızın muhtelif yerlerinde mevcuttur. Ey kardeş ! Malumun olsun ki müridleri kendine intisaba çağıran sahte şeyhler çoktur; lâkin iradesinde sâdık ve imanında samimî mürid de çok azdır. Şunu da iyi bil ki; halkı Cenâb‐ı Hakk’a vasıl kı‐ lan Cenâb‐ı Hâlık’ın fiilinden başka bir şey değildir. Herşey ancak O’nun iradesi ile mümkündür. Hakiki şeyh, Cenâb‐ı Hakk’ın emirle‐ rine hakkıyla inkıyad ve Rasûlullah’ın sünnetlerine tam ittiba eden‐ dir. İşte buna binaen Ebû Bekir Es‐Sıddîk (r.a): “Ey İnsanlar! Ben Al‐ lah (c.c)’na ve Rasûlüne itaat ettiğim müddetçe bana itaat edin, ben isyan ettiğim vakit, siz bana itaat etmeyin” buyurdular. Bir mürid Allah’ı talepte sâdık olmazsa bin mürşidi olsa Hakk’a vâsıl olamaz. Bir mürşid de Kur’an’a ve sünnete kâmil mânâda tâbi değilse bin müridi olsa dâhi bir müridi Hakkʹa vasıl edemez. Sultanü’l‐Enbiya sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz Hazretleri ekmel‐i mürşidîn olduğu ve insanların hepsini aynı akvâl ve ef’âliyle irşad buyurdukları halde, bazıları sâdık ve ihlâs sahibi olduklarından Hakk’a vasıl oldular. Bazıları ise, kâzib (yalancı) olduklarından mü‐ nafık oldular. Bir kısmı da Hakk’tan yüz çevirdiklerinden dolayı he‐ lak oldular. Zira Cenâb‐ı Hak dilediğini doğru yola iletir. ﺴ َﺘﻘ۪ﻴ ٍﻢ ْ ط ُﻣ ٍ ﺻﺮَا ِ ﻦ َﻳﺸَﺎ ُء ِاﻟٰﻰ ْ َﻳ ْﻬﺪ۪ى َﻣ “...O dilediğini doğru yola iletir” 352 âyeti buna delildir. 352 Bakara Suresi, Âyet 142 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 218 ÂYETÜ’L‐KÜRSÎ Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﺳ َﻨ ٌﺔ َوﻟَﺎ َﻧ ْﻮ ٌم َﻟ ُﻪ ﻣَﺎ ِ ﺧ ُﺬ ُﻩ ُ ﻰ ا ْﻟ َﻘ ﱡﻴﻮ ُم ﻟَﺎ َﺗ ْﺎ ﺤﱡ َ اﻟّٰﻠ ُﻪ ﻟَﺎ اِﻟ َﻪ ِاﻟﱠﺎ ُه َﻮ َا ْﻟ ﻋ ْﻨ َﺪ ُﻩ ِاﻟﱠﺎ ِ ﺸ َﻔ ُﻊ ْ ﻦ ذَا اﻟﱠﺬى َﻳ ْ ض َﻣ ِ ت َوﻣَﺎ ﻓِﻰ ا ْﻟَﺎ ْر ِ ﺴﻤٰﻮَا ﻓِﻰ اﻟ ﱠ ﻰ ٍء ْ ﺸ َ ن ِﺑ َ ﺧ ْﻠ َﻔ ُﻬ ْﻢ َوﻟَﺎ ُﻳﺤ۪ﻴﻄُﻮ َ ﻦ َا ْﻳﺪ۪ﻳ ِﻬ ْﻢ َوﻣَﺎ َ ِﺑِﺎ ْذ ِﻧﻪ۪ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ﻣَﺎ َﺑ ْﻴ ض َ ت وَا ْﻟَﺎ ْر ِ ﺴﻤٰﻮَا ﺳﻴﱡ ُﻪ اﻟ ﱠ ِ ﺳ َﻊ ُآ ْﺮ ِ ﻋ ْﻠ ِﻤﻪ۪ ِاﻟﱠﺎ ِﺑﻤَﺎ ﺷَﺎ َء َو ِ ﻦ ْ ِﻣ ﻰ ا ْﻟ َﻌﻈ۪ﻴ ُﻢ ﻈ ُﻬﻤَﺎ َو ُه َﻮ ا ْﻟ َﻌِﻠ ﱡ ُ ﺣ ْﻔ ِ َوﻟَﺎ َﻳ ُﺆ ُد ُﻩ “O Allah ki, O’ndan başka ilah yoktur; O, hayydir, kayyûmdur. Kendi‐ sine ne uyku gelir ne de uyuklama. Göklerde ve yerdekilerin hepsi O’nun‐ dur. İzni olmadan O’nun katında kim şefaat edebilir? O, kullarının yaptık‐ larını ve yapacaklarını bilir. (O’na hiçbir şey gizli kalmaz.) O’nun bildir‐ diklerinin dışında insanlar O’nun ilminden hiçbir şeyi tam olarak bilemez‐ ler. O’nun kürsüsü gökleri ve yeri içine alır, onları koruyup gözetmek ken‐ disine zor gelmez. O, yücedir, büyüktür.” 353 (Allâhu lâ ilâhe illâ hüvel hayyül kayyûm) Allahu Teâlâ şol zât‐ı âlâdır ki ondan gayri ibâdete müstehak yoktur. Ancak zât‐ı ulûhiyeti tedbir ve hıfz etmeğe kâim ve dâim O’dur. O’nun hayatı ezelî ve ebedîdir zevâli ihtimali yoktur. Binaenaleyh O vâcibü’l‐vücûddur. (Lâ te’hüzühû sinetün velâ nevm.) Gaflet, uyku gibi şeyler asla kendisine ârız olmaz. (Lehû mâ fissemâvâti ve mâ fi’l‐ard) Semâvât, arz ve onlarda mevcud olan cümle mahlukat Allah’ındır. Ve cümlesinin hıfzı O’na aittir. 353 Bakara Sûresi, Âyet 255 TARÎKAT‐I ALİYYE 219 (Menzellezî yeşfeu indehû illâ bi‐iznih) Allah Teâlâ indinde âsi‐ lere enbiyâ ve evliyâdan kim şefaat edebilir? Hiç kimse şefaat ede‐ mez. Ancak Cenâb‐ı Allah’ın izni celîli ile şefaat eder. (Ya’lemu mâ beyne eydîhim ve mâ halfehum) Allahu Teâlâ in‐ sanların ileriye takdim ettikleri ve geride işledikleri amellerini bilir ve hiç bir zerresi ilminden hâriç olmaz. Yani kullarının bilerek bilmeye‐ rek dünyâ ve âhirete müteallik işledikleri amellerin cümlesini bilir. (Ve lâ yuhîtûne bi şey’in min ilmihî illâ bimâşae) Hâlbuki nâs Cenâb‐ı Allah’ın ilminden azıcık bir şey bile bilmezler. Ancak Al‐ lah’ın bilmelerini murad ettiği şeyleri bilirler. Binaenaleyh insanlar ne kadar âlim, akıl ve mutalaa sahibi de olsalar onların bildikleri ilim, ilm‐i ilâhîye nisbetle bir katre olmadığı gibi bir zerre bile değildir. (Vesia kürsiyyü hüs semâvâti velard) Vâcib‐i Teâlâ’nın kürsüsü semâvâta ve arza vâsî oldu ve onları, ihâta etti. Bu mana kürsîsinin semâvâtın fevkinde ve arş‐ı alânın altında semâvât‐ı sebâyı ihâtâ eder. Yedi semâvât ve altı tabaka arz kürsiye nisbetle cesim bir ova üzerine atılmış bir halka gibidir. (Ve la yeûduhû hıfzuhümâ) Semâvât ve arzı hıfzetmek Allah Teâlâ üzerine ağır olmaz. Zira kudret‐i kâmile sâhibidir. Herşeyin hıfzı kudretullaha nisbetle pek kolaydır. (Ve hüvel aliyyül‐azîm) Hâlbuki Allahu Teâlâ şerik ve nazirden âli ve herşeyden büyüktür. Binaenaleyh zât‐ı ulûhiyetine nisbetle zât‐ı celîli akdes‐i ilâhîden başka her şey âcizdir. Beyzâvî’nin beyânı vechile: “Bu âyet‐i celîle mesâil‐i ilâhiyyenin esaslarına müctemildir. Çünkü Vâcib‐i Teâlâ ve Tekaddes hazretlerinin mevcud, vâhid, ve vâcibü’l‐vücûd’zât hulülden münezzeh tağyir ve füturdan müberra ve mâlikü’l‐mülk bilcümle usül ve fürûu icat edici kudreti kâmile sa‐ hibi olduğuna ve huzûrunda şefâate mezûn olmayan asla şefaat edemeyip ancak izn‐i ilâhî olursa şefaat edebileceğine ve ilminin MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 220 herşeyi ihâta ettiğine ve hiçbir şey ağır gelmeyip zât‐ı pâkini meşgul etmediğine ve her hayalin idrâkinden âri ve berî olduğu Cenâb‐ı Müteâldir. Bu âyet sözü edilen mânâlara delâlet ettiğinden Kur’an‐ı azimüşşânın en büyük âyetlerindendir. Allah lafz‐ı celîli cemî sıfatı kemâlât‐ı ilâhiyeyi câmidir. Vacib‐i Teâlâ ve tekaddes hazretlerinin ism‐i âlisidir. Lâilâhe illallah kelime‐i tevhiddir. Lâ mevcuda illallahdır. Lâ maksûda illallahdır. Ehl‐i hakîkate göre lâ mevcuda illallahdır. El hayyul kayyum esmâ‐i husnânın âzamıdır. El hayyu Vâcib‐i Teâlâ’nın kâdir ve âlim olduğuna ve El kayyûm bizâtihî kâim ve mukavvimi ve murâkıbı olduğuna delalet ettiğinden ism‐i âzam olduğu mervîdir. Rasulullah sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz bir hadis‐i şerifinde bu âyetin okunduğu haneden şeytanın firar edeceğini ve sâhir ve sâhirenin sihirlerinin o hane halkına zarar veremeyeceğini bildirerek bu âyetin tilavetine devam etmenin âbid ve sıddîklerin vazifesi oldu‐ ğunu ve Kur’anın seyyidinin, sûre‐i Bakara, Bakara’nın seyyidi de Âyete’l‐Kürsî olduğunu beyan buyurmuştur.354 İşte bu hadis‐i şerif; insanları maddî esbâba tevessül ettikleri gibi manevî esbâba tevessülün lüzumunu da beyan etmiştir. Çünkü in‐ sana musallat olan şeytanı Âyete’l‐Kürsîyi okumakla kaçırmak, hır‐ sızı silahla kaçırmak kâbilindendir. Bir kul ki şeytandan gelecek şirk vesâir belaların definden aciz olduğunu itiraf ederek kudret‐i azîme sahibi olan zül celâl vel cemâl hazretlerine kemâl‐i ihlâs ile iltica eder ve tamamen kudret ve azametini beyan eden şu Âyete’l‐Kürsîyi okursa Hâlıkına karşı: “İlahî sen birsin. Sen mâbudu bi’l‐haksın. Sen hayyül Kayyumsun. Kullarını hıfzedersin. Senin uykun yoktur. Her vakit uyanıksın. Yerler gökler ve içindeki cümle mahlûkat senindir. Sana hiçbir şey ağır ve güç gelmez. Zira cem‐i nekâisden münezzeh ve cümleden âlisin. Şu halde beni ve evlâdü ıyâlimi muhafaza et” 354 Hadis Tirmîzi TARÎKAT‐I ALİYYE 221 demiş ve iltica etmiş olur. Hâlıkına sığınan bir kulunu hâfız‐ı hakîkî olan Hak Teâlâ hazretlerinin muhafaza buyuracağında şüphe yoktur. Şu kadar ki itikad etmek ve teslim olmak şarttır. Yoksa iman ve iti‐ kadı zayıf olanlar mâneviyattan istifade edemezler. ULUL‐AZİM PEYGAMBERLERİN VASIFLARI Peygamberlerde mevcud olan hususi sıfatlar vardır şöyle ki: Allah (c.c) kudret‐i külliyyesi ile mülkü istediğine veren, istedi‐ ğinden bir anda almak kudretine de sahip olan, dilediğini aziz, iste‐ diğini zelil eden, mevcudât‐ı “Künn” emri ile yoktan var edip Rab‐ banî sanatıyla en selim akılları, en üstün idrakları hayretlerde bırakır. Hâlık‐ı zül Celâl Hazretleri; zerrelerden kürrelere kadar kâinatı, yer yüzünde halîfe olarak yarattığı insana hizmet için, insanı da Zât‐ı kibriyâsına kul olsun diye vâretmiştir. Doğuşunda İslâm fıtratı üÅzere yaratılan insan Allah’ı bilmek ve rızasını bulmak hususunda kendine lâzım olan her şeyi akıl ile bula‐ maz. Kendisine rehberlik edecek, yol gösterecek, istikâmete yönlen‐ direcek bir nebiye mutlak ihtiyaçı vardır. Bu ihtiyacı karşılamak maksadıyla Cenâb‐ı Hak, Ebul Beşer olan Adem (a.s)’ın yaratılışın‐ dan beri bütün kavimlere kendi dilleri ile konuşan, nev‐i beşere îman ve ahlâk telkin eden küfür ve azgınlıktan nehyeden insanlar gön‐ dermiştir ki bu zevât‐ı âliye peygamberlerdir. Gösterdikleri ilâhî mucizeler ve ellerindeki semâvî kitaplarla Al‐ lah tarafından insanlara delil ve rehber olarak gönderilen bu Pey‐ gamberler; iman, amel, ahlak, muamelât, vesair hususlarda Hak tara‐ fından husûsi terbiye görmüş ve kemâle ermiş Mevlâ‐i Müteal tara‐ fından seçilmiş ve sevilmiş, her bakımdan üstün vasıflı verâ sahibi insanlardır. Bunlardan bazılarına müstakillen kitap ve şeriat veril‐ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 222 miştir ki, bu zumreye “Rasûl‐i Kiram‐Mürselîn” denir. Bir kısmı da kendinden evvel gelen bir Rasûlün kitabı ve şeriatı üzere halkı irşad ve ikaz eder ki, bu kâmil insanlara da “Enbiyâ” denilir. Peygamberlerin Vasıfları Şunlardır: Tebliğ: Emrolunduğu vazifenin ehemmiyyet ve kudsiyyeti bakı‐ mından zülcelâl hazretleri risâlet ve tebliğ vazifesini erkeklere tahmil eylemiştir. Kadınlardan peygamber gelmemiştir. Tebliğ bildirmek, ulaştırmak demektir. Peygamberlerin Allah tarafından aldıkları emir ve yasakları her ne pahasına olursa olsun ümmetlerine eksiksiz ulaş‐ tırmaları demektir. Tebliğ’in zıddı olan “gizlemek” peygamberler için muhaldir. Her peygamber aldığı bütün emirleri harfi harfine ümmetine bildirmiştir. Sıdk: Doğruluk, her peygamber her zaman doğru sözlü ve dü‐ rüsttür. Asla yalan söylemezler. Şeriat emirlerini insanlara tebliğ anında kendilerinden en ufak bir yalanın sâdır olmasına imkan ol‐ madığı gibi yaptıkları her şeyde doğrudur. İsmet: Günah işlememek, günahtan korunmuş mâsum olmak demektir. Peygamberler hem vahiy’den önce hem de vahiy’den sonra günahtan mâsum oldukları icmâ ile sâbittir. Emânet: Güvenilir ve emin olmak demektir. Peygamberlerin hepsi güvenilir kimselerdir. Onlar asla emâneti zâyi etmezler. Ken‐ dilerinde vahy‐i ilâhîyi nakil ve telkin anında kat’iyyen emânete sâ‐ dık kalırlar. Hakîkatı Cenâb‐ı Kibriya’dan aldıkları gibi aynen tebliğ ederler. Cenâb‐ı Hak bu meyanda şöyle buyurur: ن َﻳ ُﻐﻞﱠ ْ ﻰ َا ن ِﻟ َﻨ ِﺒ ﱟ َ َوﻣَﺎآَﺎ TARÎKAT‐I ALİYYE 223 “Bir peygambere, emânete hıyânet yaraşmaz...”355 Fetânet: Peygamberlerin akıllı, zeki olmaları demektir. Bunun zıddı olan ahmaklık peygamberler hakkında asla düşünülemez. Ya‐ ratılış, akıl, ahlak, şeref ve asalette herkesten üstündürler. İtikad ve imana dair hükümler, kullarının Allahu Teâlâ’ya karşı vazifeleri, ibadetler ve dini muamelelerin keyfiyeti, herhangi bir şe‐ yin iyi veya fena olduğu, ancak peygamberlerin Hakk tarafından “Vahy Emini” melek vasıtasıyla aldıkları “Vahy” ile tayin ve tesbit olunur. Hz. Adem aleyhisselâm yaratılışından Peygamberimize ka‐ dar, ne kadar peygamber geldiği adet bakımından malum değildir. Yalnız yirmisekizinin ismi, mukaddes kitabımız Kur’an‐ı Hakîm’de zikredilmiştir. Bunların evveli Adem (a.s) ve sonuda Peygamberimiz Hz. Muhammed aleyhisselâm’dır. Hazret‐i Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem sonra peygamber gelmeyeceği kati ve muhakkak ol‐ duğu için peygamberimize Kur’an’da “Hâtem‐ül Enbiyâ” denmiştir. Cenâb‐ı fahri alem bu bakımdan Enbiyâ kafilesinin hem seyyidi, hem serdarı, hem de sonudur. Vazife‐i Nübüvvet onda tamam olur ve kemâle erer. ن اٰ ِﻣﻨُﻮا ِﺑ َﺮ ﱢﺑ ُﻜ ْﻢ ﻓَﺎ َﻣﻨﱠﺎ َر ﱠﺑﻨَﺎ ْ ن َا ِ ﺳ ِﻤ ْﻌﻨَﺎ ُﻣﻨَﺎ ِدﻳًﺎ ُﻳﻨَﺎد۪ى ِﻟ ْﻠﺎ۪ﻳﻤَﺎ َ َر ﱠﺑﻨَﺎ ِا ﱠﻧﻨَﺎ ﺳ ﱢﻴَﺎ ِﺗﻨَﺎ َو َﺗ َﻮ ﱠﻓﻨَﺎ َﻣ َﻊ ا ْﻟَﺎ ْﺑﺮَا ِر َ ﻋﻨﱠﺎ َ ﻏ ِﻔ ْﺮ َﻟﻨَﺎ ُذﻧُﻮ َﺑﻨَﺎ َو َآ ﱢﻔ ْﺮ ْ ﻓَﺎ “Ey Rabbimiz! Gerçek şu ki biz, ʺRabbinize inanın!ʺ diye imana çağı‐ ran bir davetçiyi işittik, hemen iman ettik. ey Rabbimiz! Artık bizim gü‐ nahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört, ruhumuzu iyilerle beraber al.” 356 Keşfu’l ‐ Mahcub müellifi Hucvîrî Cüneyd‐i Bâğdâdî’den şöyle nakletmektedir. 355 356 Âli İmran Sûresi Âyet 161 Âli İmran Sûresi Âyet 193 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 224 Tasavvuf Kur’an‐ı Kerîm’de kıssaları ve vasıfları anlatılan ulul azm peygamberlerdeki şu sekiz haslet üzerine kurulmuştur: İbrahim (a.s)’ın cömertliği, İsmail (a.s)’ın rıza ve teslimiyeti, Eyyüb (a.s)’ın sabrı, Zekeriyya (a.s)’ın işaretle konuşması, Yahya (a.s)’ın garipliği, Musa (a.s)’ın muhabbeti, İsa (a.s)’ın zühdü ve nihâyet Hz. Muham‐ med (a.s)’ın merhameti. Hz. İbrahim Aleyhisselâm’ın Sıdkı ve Sehâveti Kur’an‐ı Kerîm’de İbrahim (a.s)ʹın Cenâb‐ı Hak tarafından Halîl ittihaz edildiği bildirilmektedir. Allahu Teâlâ buyuruyor: ﺧﻠ۪ﻴﻠًﺎ َ ﺨ َﺬ اﻟّٰﻠ ُﻪ ِاﺑْﺮه۪ﻴ َﻢ َ وَا ﱠﺗ “...Allah İbrahimʹi dost edinmiştir.”357 Tefsirlerin beyanına göre İbrahim (a.s) malı ve sürüsü çok olan bir peygamberdi. O Allah’ın kullarına ikramdan duyduğu zevk sebe‐ biyle misafirsiz sofraya oturmamaya büyük özen gösterirdi. Gelen misafirlerine koyunlarından kesip ikram ederdi. Hz. İbrahim (a.s)ʹın cömertliği o dereceye varmıştı ki en kıymetli varlığı olan oğlunu Hakkʹın murâdıyla kurban etmekten çekinmemişti. Aslında bu kur‐ ban olayı bir imtihan‐ı ilâhîydi. İnsanın en sevdiği şeylerden bile Al‐ lah için vazgeçebilmesi gerektiğini telkin etmekteydi. İbrâhim (a.s)’ın “Ben âlemlerin Rabbine teslim oldum” şeklindeki beyanı Allahʹtan başka bir değer tanımadığının ifadesiydi. İbrâhim (a.s) hakkında Kur’an‐ı Kerîm’de: ﺎﺻ ّ۪ﺪﻳﻘًﺎ َﻧ ِﺒﻴ ِ ن َ ب ِاﺑْﺮه۪ﻴ َﻢ ِاﻧﱠ ُﻪ آَﺎ ِ وَا ْذ ُآ ْﺮ ﻓِﻰ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ 357 Nîsa Sûresi, Âyet 125 TARÎKAT‐I ALİYYE “Kitapʹta İbrahimʹi an. Zira o, sıdkı bütün bir peygamberdi.” buyrulur. 225 358 Tasavvuf da sâliklerini böyle bir sıdk, teslimiyet ve sehâvete ça‐ ğırmaktaydı. Çünkü gerçek cömertlik malı da, canı da Allah yolunda vermektir. Hz. İsmail Aleyhisselâm’ın Rıza ve Teslimiyeti Kur’an’da oğlunu Hak yolunda kurban etme emrini alan İbrahim aleyhissalâtü vesselâmın durumu oğlu İsmail aleyhissalâtü vesse‐ lâma haber verdiğinde aldığı cevap gerçek bir teslimiyet şâhikasıdır. Nitekim Kur’an‐ı Kerîm’de: ﻦ َ ﻦ اﻟﺼﱠﺎ ِﺑﺮ۪ﻳ َ ن ﺷَﺎ َء اﻟّٰﻠ ُﻪ ِﻣ ْ ﺠ ُﺪﻧ۪ﻰ ِا ِ ﺳ َﺘ َ ﻞ ﻣَﺎ ُﺗ ْﺆ َﻣ ُﺮ ْ ﺖ ا ْﻓ َﻌ ِ ﻳَﺎ َا َﺑ “...Ey babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşaallah beni sabredenler‐ den bulacaksın” 359 diyerek baba oğul, hükm‐i ilâhîye boyun eğip rıza ile teslim oldular. Candan geçmek zordur; henüz hayatın bahârında, insanın canını, yaratanı uğrunda verebilmesi ancak gönülden teslimiyetle olabilecek bir iştir. Sâlikler de bu anlamda teslimiyet sahibi olmalı ve gönlünü gerçek sahibine yöneltmeli. Bu yüzden tasavvufta rıza ve teslimiyet mânevî makamların en yücesi sayılmıştır. Rızâ: “Lütfunda hoş, kahrında hoş” diyebilmektir. 358 359 Meryem Sûresi, Âyet 41 Saffat Sûresi, Âyet 102 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 226 Hz. Eyyüb Aleyhisselâmın Sabrı Hz. Eyyüb aleyhissalâtü vesselâm da sabırla kemâle ermiştir. Eyyüb aleyhissalâtü vesselâm sabrın timsâlidir. Amansız bir derde dûçar olan bu büyük peygamber hastalığının Hak’dan geldiğini bil‐ diği için asla sızlanmamış aksine bunu kendisi için Hakkʹa yakınlığa vesile olarak görmüştür. Nitekim Kur’anda bu durum şöyle anlatılır: ﻦ َ ﺣﻤ۪ﻴ ِ ﺣ ُﻢ اﻟﺮﱠا َ ﺖ َا ْر َ ﻀ ﱡﺮ َوَا ْﻧ ﻰ اﻟ ﱡ َ ﺴ ِﻨ ب ِا ْذ ﻧَﺎدٰى َرﺑﱠ ُﻪ َا ّ۪ﻧﻰ َﻣ ﱠ َ َوَاﻳﱡﻮ “Ve Eyyübʹu da (an). Hani Rabbine: “Başıma bu dert geldi. Sen, mer‐ hametlilerin en merhametlisisin” diye niyaz etmişti.” 360 Eyyüb aleyhissalâtü vesselâm varlıklı ve geniş bir aileye men‐ suptu. Fakat evinin yıkılması sonucu aile fertlerinin çoğu öldü. Malı mülkü elinden gitti. On yıldan fazla süren ağır bir hastalığa müptelâ oldu. Bütün bu musibet ve sıkıntılara rağmen halinden şikâyet eder duruma düşmemek ve takdire rızâ ve sabır göstermek için duru‐ munu Cenâb‐ı Hakkʹa arzetmekten; O’ndan sıhhat ve afiyet iste‐ mekten bile çekindi. Nihâyet eşinin ısrârı ile bu kadarcık bir arzu‐ halde bulundu. Çünkü sızlanmadan dua ve arz‐ı hâl câizdi. Hatta Hak Teâlâ’nın hoşuna giden bir durumdu. Bu dua üzerine Allah Teâlâ bir rahmet üzere onun derdini giderdi ve hastalığına şifâ verdi. Hem de ona yeniden geniş bir aile kurmayı nasip etti. Bütün bu olup bitenler sırasında Allahu Teâlâ Eyyüb’ü sabırlı bir kul olarak buldu‐ ğunu beyan buyurmaktadır. Eyyüb aleyhissalâtü vesselâmın sabrı Hak yoluna giren sâlik ve derviş için büyük destek ve sığınaktır. Hz. Zekeriyya Aleyhisselâmın İşâretle Konuşması Tasavvufta “İşâret”, lafızlardaki mânânın derinliğini araştırma yöntemidir. Kur’an tefsiri ile hadis yorumunda işârî diye bilinen bir 360 Enbiyâ Sûresi, Âyet 83 TARÎKAT‐I ALİYYE 227 usül vardır. Kur’anın, Kur’an ve hadis ile tefsirine “rivâyet tefsiri” denir. Aklî istidlâller, edebî ve lugavî tevillerle tefsirine “dirâyet tef‐ siri” denildiği gibi keşf ve ilhâma dayalı olarak iç mânâya nüfuz şek‐ lindeki tefsirine de “işârî tefsir” denilir. Bu işâret kavramı, meseleleri rumuz ve sembollerle ancak ehlinin anlayabileceği bir şekilde konu‐ şup anlatmaktır. Sâlikler bu metodu Zekeriyya peygamberin bu ko‐ nudaki durumuyla irtibatlandırırlar. Bilindiği gibi erkek evlâdı ol‐ mayan Zekeriyya aleyhissalâtü vesselâm ilerlemiş yaşında Cenâb‐ı Hak’dan hayırlı bir nesil talebinde bulundu. Hak Teâlâ’da onun dua‐ sını kabul ile kendisine bir erkek evlâd ihsan edeceğini müjdeledi. Bu sefer Zekeriyya aleyhissalâtü vesselâm ihtiyarladığını ve zevcesinin kısır olduğunu düşünerek bunun nasıl gerçekleşeceğini merak et‐ meye başladı ve evlâd müjdesi konusunda Allahu Teâlâ’dan bir işâ‐ ret ve alâmet istedi. Bunun üzerine Allahu Teâlâ şöyle buyurdu: ﻦ َ ﻋﻠٰﻰ َﻗ ْﻮ ِﻣﻪ۪ ِﻣ َ ج َ ﺨ َﺮ َ ﺎ ⎯ َﻓﺳ ِﻮﻳ َ ل ٍ ﺚ َﻟﻴَﺎ َ س ﺛَﻠ َ ﻚ َاﻟﱠﺎ ُﺗ َﻜﱢﻠ َﻢ اﻟﻨﱠﺎ َ ل ا َﻳ ُﺘ َ ﻗَﺎ ⎯ ﺎﺸﻴ ِﻋ َ ﺳ ﱢﺒﺤُﻮا ُﺑ ْﻜ َﺮ ًة َو َ ن ْ ب َﻓَﺎ ْوﺣٰﻰ ِاَﻟ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َا ِ ﺤﺮَا ْ ا ْﻟ ِﻤ “..Sana işaret, sapasağlam olduğun halde üç gün insanlarla konuşama‐ mandır, buyurdu. Bunun üzerine Zekeriyya, mâbetten kavminin karşısına çıkarak onlara: “Sabah akşam tesbihte bulunun” diye işaret verdi.” 361 Tasavvufta açık lafızlarla detaylı anlatımlardan ziyade rumuzlu anlatımlar vardır. “Ârife bir işâret kâfidir.” “Ârif olan onlar” ifadele‐ riyle kalpten kalbe olan yolun gözden ve gönülden geçtiği, çoğu la‐ fızların buna tercüman olmaktan aciz düştüğü anlatılmak istenmiştir. Hz. Yahya Aleyhisselâmın Garibliği Tasavvuf yolu kurbiyet yoludur. Çünkü insanın insanlara karşı olan yakınlığı ve yalnızlığı Hakkʹa kurbiyet ve yakınlık sağlar. Hz. Zekeriyya’nın oğlu ve Hz. İsa aleyhissalâtü vesselâmın teyze‐zâdesi 361 Meryem Suresi Âyet 10‐11 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 228 olan Yahya aleyhissalâtü vesselâm genellikle etrafında kendisine inanan insanların azlığı ve milleti tarafından şehid edilmesi sebebiyle garîb sayılmıştır. Hz. Yahya aleyhissalâtü vesselâm kendi vatanında ve kavmi arasında bile garip yaşamıştır, bu garipliğine rağmen do‐ ğumunda, ölümünde ve dirilişinde daha doğrusu insanın hep yalnız kaldığı demlerde Allah’ın kendisine selam olsun dediği bir peygam‐ berdir. Bu gerçek Kur’anı Kerîm de şöyle beyan edilir: ﺎﺣﻴ َ ﺚ ُ ت َو َﻳ ْﻮ َم ُﻳ ْﺒ َﻌ ُ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ َﻳ ْﻮ َم ُوِﻟ َﺪ َو َﻳ ْﻮ َم َﻳﻤُﻮ َ ﺳﻠَﺎ ٌم َ َو "Doğduğu gün, öleceği gün ve diri olarak kabirden kaldırılacağı gün ona selam olsun!” 362 Nitekim garipliği anlatan bazı hadisler şöyledir: “Dünyada garip bir yolcu gibi ol. Nefsini de ölülerden say.” 363 “İslâm garip olarak başladı, tekrar başladığı gibi garip hâle döne‐ cektir. Ne mutlu o gariplere!” 364 Hz. İsa Aleyhisselâmın Zühdü Hz. İsa aleyhissalâtü vesselâm insanları ve özellikle İsrailoğul‐ larını tevhide çağırmak ve onları Allahʹın dinine yöneltmek için çok gayret sarfeden ululazim bir peygamberdi. Kur’an‐ı Kerîm’de: ﻦ َﻣ ْﺮ َﻳ َﻢ ُ ل ﻋ۪ﻴﺴَﻰ ا ْﺑ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا آُﻮﻧُﻮا َا ْﻧﺼَﺎ َر اﻟّٰﻠ ِﻪ َآﻤَﺎ ﻗَﺎ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻦ َا ْﻧﺼَﺎ ُر اﻟّٰﻠ ِﻪ ُﺤ ْ ن َﻧ َ ﺤﻮَا ِرﻳﱡﻮ َ ل ا ْﻟ َ ﻦ َا ْﻧﺼَﺎر۪ى ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ ﻗَﺎ ْ ﻦ َﻣ َ ﺤﻮَا ِر ّﻳ َ ِﻟ ْﻠ Meryem Suresi Âyet 15 Hadis‐i Tirmîzî, İbn‐i Mâce 364 Hadis‐i Müslim, Tirmizî 362 363 TARÎKAT‐I ALİYYE 229 “Ey iman edenler! Allahʹın yardımcıları olun. Nitekim Meryem oğlu İsa havârîlere: Allahʹa (giden yolda) benim yardımcılarım kimdir? demişti. Ha‐ vârîler de: Allah (yolunun) yardımcıları biziz, demişlerdi”365 buyurulur. Tasavvuf, sâlikleri Allah yoluna davet eder, gayret ve zühd usu‐ lüyle terbiye eder. Bu bir bakıma Hz. İsa aleyhissalâtü vesselâmın sünnetidir. Seyr‐ı sulûkte zühdden başka bir de halvet ve sohbet usulleri vardır. İsa aleyhissalâtü vesselâmın Hakkʹa tevekkül ve inkıyâdı konu‐ sunda tasavvuf kitaplarımızda çeşitli rivâyetler yer almaktadır. Onun bu hâli mâsivaya değil, sâdece Hakkʹa güven duyma konusunda sâ‐ liklere rehber olmuştu. Hz. Musa Aleyhisselâmın Muhabbeti Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak ve Tekaddes hazretleri şöyle buyu‐ ruyor: ض ِﻟّٰﻠ ِﻪ َ ن ا ْﻟَﺎ ْر ﺻ ِﺒﺮُوا ِا ﱠ ْ ﺳﺘَﻌﻴﻨُﻮا ِﺑﺎﻟّٰﻠ ِﻪ وَا ْ ل ﻣُﻮﺳٰﻰ ِﻟ َﻘ ْﻮ ِﻣ ِﻪ ا َ ﻗَﺎ ﻦ َ ﻋﺒَﺎ ِدﻩ۪ وَا ْﻟﻌَﺎ ِﻗ َﺒ ُﺔ ِﻟ ْﻠ ُﻤ ﱠﺘﻘ۪ﻴ ِ ﻦ ْ ﻦ َﻳﺸَﺎ ُء ِﻣ ْ ﻳُﻮ ِر ُﺛﻬَﺎ َﻣ “Musa kavmine dedi ki: “Allahʹtan yardım isteyin ve sabredin. Şüphe‐ siz ki yeryüzü Allahʹındır. Kullarından dilediğini ona vâris kılar. Âkıbet muttakîlerindir.” 366 Cenâb‐ı Bârî Teâlâ Musa aleyhissalâtü vesselâma hitaben “yâ Musa benim için ne amel işledin?” buyurdu. Kelimullah Musa aleyhisselam da “yâ Rab salât’ım, siyâm’ım zikr’im ve tasadduk’um senin içindir” dedi. Hak celle ve âlâ hazretleri buyurdu ki “salât sana 365 366 Saff Sûresi Âyet 14 Âraf Sûresi Âyet 128 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 230 burhan, savm cünne (kalkan) sadaka gölge ve zikir de senin için nur‐ dur bana mahsus amelin nedir?” Musa aleyhissalâtü vesselâm “ya Rab sana mahsus olan amele delâlet eyle.” “Yâ Musa benim rızam için dostlarıma muhabbet ettin mi? Ve benim rızam için düşmanlarıma da adâvet eyledin mi?” bu‐ yurdu. Musa Kelimullah’ın malumu oldu ki Muhabbet de buğz da yalnız Allah için olmalıdır. Rasûlullah Efendimiz bu hakîkatı şöyle beyan buyurmuştur: “Amellerin en faziletlisi Allah için sevmek ve Allah için buğzetmek‐ tir.” 367 Ey ihvân‐ı din bu hususu teemmül et. Eskiden yünlü elbise giymek tevâzu işareti sayılırdı. Yünlü elbi‐ seler insanın vücudunu tahriş eder, pamuklu ve ipekliler kadar ra‐ hatlık vermezdi. Sâlikler Hz. Musa’nın giydiği yünlü elbiseleri esâs alarak yünlü giymeyi âdet olarak benimsemişlerdi. İbni Mes’ud (r.a)’ın rivâyetine göre Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem buyurmuştur ki: “Musa aleyhissalâtü vesselâm Rab‐ bine mulâkî olup O’nunla konuştuğunda üzerindeki elbisesi yün‐ dendi.” 368 Hz. Peygamber ve ashabı da ara sıra yünlü elbise giyerlerdi. Âbid ve zâhid kimseler de bazen bu sünneti uygulamışlardır. Hatta bu yüzden hicrî ikinci asırdan itibâren âbidler yünlü giyen manasına sûfî lakabıyla anılmış, ilimlerine de “tasavvuf” denilmiştir. Hz. Muhammed Sallallâhu Aleyhi Vesellemin Merhameti Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak ve Tekaddes hazretleri peygamberi‐ mizin yüce şânını Kur’an’da şöyle zikreder: 367 368 Hadis Ebû Dâvud Hadis Tirmizî TARÎKAT‐I ALİYYE 231 ﻦ َ ﺣ َﻤ ًﺔ ِﻟ ْﻠﻌَﺎَﻟﻤ۪ﻴ ْ ك ِاﻟﱠﺎ َر َ ﺳ ْﻠﻨَﺎ َ َوﻣَﺎ َا ْر “(Rasûlüm!) Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.” 369 “Merhamet” Hz. Peygamber’in şiârıdır. Çünkü o, “Merhamet et‐ meyene merhamet olunmaz.”370 buyurarak ümmetini rikkat‐ı kalp ve güzel ahlâka çağırmıştır. Peygamber Efendimiz kendisi için değil Allah için olmak üzere gelen fakr’ı da ihtiyar etmiştir. Allahu Teâlâ bütün yeryüzünün hazinelerini teklif etmiş, O ise, fakru zarureti ter‐ cih etmiştir. Ve yine dâvetine karşı gelen hatta daha ileri giderek mü‐ bârek vücûdunu kanrevan içinde bırakan müşriklere beddua etme‐ miştir. Peygamberimizin yaşadığı hayat tarzı Kur’an ve sünnettir. As‐ lında diğer peygamberlerde sayılan özelliklerin hepsi Hz. Peygambe‐ rimizde bulunmakla birlikte diğer peygamberlerden de teyit edilmiş böylece İslâm’ın ve İslâm tasavvufunun kemâli gözler önüne seril‐ miştir. MÂRİFET Tasavvuf, nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesi ile ruhu pâk ederek lâ‐ hût âlemine yükselmek yoludur. Ruh o âlemde Hakk’ın vuslatına kavuşur. Yakîn nurunu örten perdelerin açıldığını görür, böylece ruh nefsin kötü arzularından kurtulur ve hakîkat âlemine yükselir. İşte bu âlemde ruhun tattığı lezzet başka hiçbir lezzete benzemez. Bu makam riyazete, mücâhedeye ve zühde kendini vermekle elde edilir. Aslında nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesi de insanı aksâ’l‐gayeye ulaş‐ tırmak için bir vesiledir. Mutasavvıflar maddî basiretlerini bağlayan 369 370 Enbiyâ Sûresi, Âyet 107 Hadis Buhârî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 232 sebepler dediğimiz emrâz‐ı bâtıniyyeden kurtulmak için beden riya‐ zetine ve bu yolda mücahedeye devam ederler. Gölgenin belirmeden önceki aslına dönmesi demek olan fenâ fillah makamına yükselmek ve Allah (c.c)’ya vuslat için benliklerinden kurtulmak isterler. Evliyaullah hazerâtı buyurmuşlardır ki: “Marifet iki kısımdır”: Âlem‐i kebîrin mârifeti Âlem‐i sağîrin mârifeti Bu babların her biri üçer asla ve asıllar da muhtelif fasıllara ayrı‐ larak mütalaa edilir. Yaratılış hakîkatlerini mümkün mertebe anlat‐ maya gayret edeceğiz. Fakat her şeyden evvel şunu arz edelim ki; ta‐ savvuf hâl ilmidir, kâl ilmi değildir. Tasavvuf özdür, söz değildir. Tasavvuf sîrettir, sûret değildir. Bu sözleri mârifete bir yakîn hâsıl olsun diye sarf ediyoruz. Zira tekemmül ilme’l‐yakîn ayne’l‐yakîn ve hakka’l‐yakîn ile gerçekleşir. Âlem‐i kebîrin mârifeti: Âlem‐i kebîr, cevâhir ve arazdan ibârettir. Yani araz ve cevâhirin mecmûuna “âlem” denir. Âlem de iki kısma ayrılır: Âlem‐i gayb, âlem‐i şuhûd. Ey Hak talibi insan, ey irfanu isti‐ dadı, meal‐i idrakine kabiliyetli ve insanlık sıfatına tam müdrik mahluk! Bil ki sen âlem‐i kebîrin bir nüsha ve nümunesisin yani sen bir âlem‐i sagîrsin, bu âlem‐i kebîrde (kainatta) her ne var ise, âlem‐i sagîrde (insanda) mukâbili vardır. Ey insanoğlu, sen kendinin evve‐ lini, ahirini, zahir ve batınını bilmiş ve anlamış olasın. Zira dünyaya gelmekten murad kesb‐i kemal seyr‐i cemâl içindir. Nefsi tezkiye edip sonra marifetullaha nâil olmaktır. Hadis‐i kutsîde: “Nefsini bi‐ len Rabbini bilir” buyurulur. Onun içindir ki Cenâb‐ı Hak Kur’an‐ı Kerîm’de: ن ِ ﺲ ِاﻟﱠﺎ ِﻟ َﻴ ْﻌ ُﺒﺪُو َ ﻦ وَا ْﻟِﺎ ْﻧ ﺠﱠ ِ ﺖ ا ْﻟ ُ ﺧَﻠ ْﻘ َ َوﻣَﺎ TARÎKAT‐I ALİYYE 233 “Cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım” 371 buyuruyor. Başka bir hadis‐i kutsîde: “Ben gizli bir hazine idim bilinmekliğimi murad ettim, mahlukatı yarattım”372 buyurulmuştur. Hülâsâ her kim kemâl tahsil etmek, kainatı ve içindeki mevcudatı hakkıyla bilip anlamak isterse kendi nefsini bilip anlamaya gayret eylesin. Zira Hakk’ı bilmeye yol buradan gider ve insan için yaratılı‐ şında ki maksad ve aksâ’l gaye marifetullahdır. Âlem‐i kebîrin evveli bir cevherdir, kezâ âlem‐i sagîrin evveli de bir cevherdir. Âlem‐i kebîrin evveli olan cevher, âlem‐i kebîrin tohu‐ mudur ve âlem‐i sagîrin evveli olan cevher de âlem‐i sagîrin tohu‐ mudur. Yakînen bilmiş olalım ki her iki âlemde ne oldu ve ne ola‐ caksa ancak bunlar onların tohumlarında mevcuttur. Yani tohum‐ larda ne varsa âlemde o zâhir oluyor. Misâl: Bir zerdali çekirdeği zümrüt bir toprağa atılsa zirâî terbiyesine dikkat ve ihtimam edilse ancak ondan zerdali ağacı zuhura gelir de başka ağac meydana gel‐ mez, yani zerdali tohumundan ceviz ağacı hâsıl olmaz. Zira zerdali tohumunda yalnız zerdali ağacının bütün teferruatı gizlidir. Bu to‐ humda kendi ağacının bütün fürûu mevcut olmasa idi ağaç meydana gelebilir miydi? Gelemezdi. Şu kadar ki tohumda icmâl idi, ağaçta tafsil oldu. Tohumda bir kuvve idi ağaçta bir fiil oldu. Aslı ne ise seyri o oldu ve başka olmadı. Âlem‐i sagîrin ise cevher‐i evveli nutfedir ve her ne ki âlem‐i sagîr olan insanda vücuda geldi, zâhir oldu. O nutfede aynen mevcut idi mevcud olmasa vücuda gelir miydi? 371 372 Zâriyât Sûresi, Âyet 56 Keşfül Hafa MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 234 Ehl‐i Şeriat âlem‐i kebîrin cevher‐i evveline, yâni tohumuna ruh‐ı evvel der. Ehl‐i hikmet ise Akl‐ı evvel der. Ehl‐i vahdet ise, âlem‐i kebîrin cevheri evveline sırr‐ı evvel der. Şeriat ehlince âlem‐i kebîrin beyânı şöyledir: Mevcûd‐i kadîmin evveli ve âhiri yoktur. Mevcûd‐i hadis için evvel ve âhir vardır. Bu söz bedîhidir. Zira mevcût, var olan iki halden hâli olamaz. Onun ya evveli olur yahut olmaz. Eğer evveli olmazsa kadîm olur. Evveli olursa hadis olur. İşte bu iki mevcûttan mevcûd‐i kadîm Allah’tır. İlk mevcût O’dur. Bütün mevcûtların vücuduna sebep olan Hâlık‐ı Teâlâdır. Mevcûd‐i hâdise âlem denir. Sonradan zuhura gelmiştir ki mahlukdur. Allah (c.c) yarattığı hiçbir şeye benzemez. Allah âlemden gayridir ve âlem de Allah’tan gayridir. Allah sânidir, âlem masnû‐ dur. Allah hâlıktır, âlem mahluktur. Allah fâildir, âlem mef’uldur. Allah râzıktır, âlem merzukdur. Allah kemal sıfatlarıyla muttasıf, noksan sıfatlardan münezzehdir. Allah muhtardır, istediği vakitte dilediği âlemi vücuda getirir, var eyler ve eğer dilerse yine yok eyler. Bu işi işleyip işlememesinde irade sahibi ancak Allah’tır. Hâlık Teâlâ bu âlemi vücuda getirmeyi murad eyledi. Evvelâ kudret eliyle tabii kanunları buyurdu sonra âlem‐i kebîrin cevher‐i evveli olan rûh‐i evveli halk eyledi. Bu rûh‐i evvel tohumdur. Bu tohumda vasat ola‐ rak zaman ve mekanı yarattı. Tohum eriyip cûşa geldi, zübdesinden âlem‐i ervah halk olundu. Kışrından âlem‐i ecsam vücut buldu. Âlem‐i ervaha âlem‐i melekût, âlem‐i emir, âlem‐i nurânî, âlem‐i latif, âlem‐i gayb denildiği gibi mütekabilen âlem‐i ecsâma; âlem‐i halk, âlem‐i zulmânî, âlem‐i kesif, âlem‐i şuhûd denilir. Âlem‐i ervah mertebeleri tohumla beraber ondörtdür. Âlem‐i ecsâmın mertebeleri de tohumla beraber ondörtdür. Ruh, âlem‐i ervah ve bunların mertebelerinin beyanı şöyledir: Ruh, latif cevherdir, cismin muharrikidir, taksim ve tecezzi kabul et‐ mez, âlem‐i emirdendir. Belki kendisi bizzat âlem‐i emirdir. TARÎKAT‐I ALİYYE 235 Cisim kesif cevherdir; taksim, tecezzi kabul eder; âlem‐i halktan‐ dır. Belki kendisi âlem‐i halkdır. Allahu Teâlâ âlem‐i ervahı mertebeler üzere halk etmeyi murad eyledi. Cevhere nazar buyurdu ol zübde‐i nûr eriyip cûşa geldi. Sâfî‐ sinden ilk olarak Fahr‐i Kâinat Hz. Muhammed Mustafa sallallâhu aleyhi vesellem Efendimizin ruhunu yarattı. Sonra ulülazim pey‐ gamberlerin ruhları, sonra rasûllerin, sonra nebîlerin ruhları, sonra velilerin ruhları, sonra ariflerin, sonra zâhidlerin, sonra âbidlerin, sonra müminlerin ruhları, sonra bâtıl dinde olanların, sonra kâfirle‐ rin, sonra hayvanların, sonra nebatların ruhları halk olundu. Böylece onüç mertebe üzerine âlem‐i ervah tamam oldu. Her bir ruh ile nice bin melâike de halk olunarak âlem‐i melekût yaratılmış oldu. Âlem‐i ecsâmın mertebeleri: Rabbü’l‐âlemin âlem‐i ecsâmı halketmeyi diledi; cevhere nazar buyurdu. Bundan iki âlem zuhura geldi. Nuranî, latîf, öz kısmından âlem‐i ervah, zulmânî kesif kısmın‐ dan âlem‐i ecsam meydana geldi. Bu cisimler âlemi de onüç mertebe üzre yaratıldı ve cevherle beraber ondört oldu ki ruhlar âlemindeki mertebelere tekabül etmektedir. Hak Celle ve âlâ cevherin kışrına te‐ celli buyurarak evvela zübde hülasasından Arş‐ı Alâ’yı yarattı. Sonra Kürsî’yi yarattı. Sonra yedinci semâyı yarattı, sonra altıncı semâyı, sonra beşinci, sonra dördüncü semâyı, sonra üçüncü, sonra ikinci, sonrada birinci semâyı yarattı. Sonra ateş unsurunu, sonra hava un‐ surunu, sonra su unsurunu, sonrada toprak unsurunu yarattı. Böyle‐ likle âlem‐i ervâhın ve âlem‐i ecsâmın müfredâtı toplamı yirmisekiz oldu. Kur’an Allah’ın kitabıdır, bu kainat da Allah’ın kitabıdır. Kur’an harfleri yirmisekiz hece harfdir, kainât mertebeleri de yirmisekiz mertebedir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 236 Kur’an‐ı Kerîm’in harflerinin ondördü noktasızdır. Ondördü noktalıdır. Kainat mertebelerininde ondördü âlem‐i ervâha ait, ondördü âlemi ecsama aittir. Âlem‐i sagîrin mârifeti: Ârifler bilirler ki Kur’an’daki İsm‐i Âzam kainatta insana tekabül eder, onun için insan mazhar‐ı kül, âlem‐i sagîr ve nüsha‐i kübrâdır. Mücahede, mükaşefe ve müşahede erbâbı olan arifler kitap yapraklarındaki sahifelerle birlikte kâinatın merte‐ belerini, mürekkeblerini ve onların hikmet ve tekâbüllerini okurlar. Sahifedeki satırları herkes okuyabilir, fakat kainattaki mertebelere te‐ kabül ettirerek tam mânâsını anlamak, ancak âriflerin kârıdır. Kainat harflerinin herbirinde nice bin esrâr münderic ve her kelimesinde sa‐ yısız mânâ mündemicdir. Kur’an harfleri kainat harflerinin bir delili‐ dir, remzidir. Biri lafız, diğeri mânâdır. Biri şekil, biri ruhtur. Biri ilm‐i zâhirle biri ilm‐i ledün ile bilinir. Fahri Kainat Efendimiz büyük kai‐ nat kitabını okurdu. Onunla meşguldü. Ancak zahir harflerin ümmîsi idi. Âlem‐i ervâhın mertebelerine tekabül eden âlem‐i ecsâmın mer‐ tebeleri: Âlem‐i ervâhın her bir mertebesine, âlem‐i ecsâmın merte‐ belerinden biri tahsis kılındı. Şöyle ki: Arş‐ı Âlâ: Menbâ‐i feyz‐i Hudâ, Hâtemü’l‐Enbiyâ aleyhi ekmelüttehâyâ Efendimizin ibâdetgâhı ve halvethânesi oldu. Kürsî: Ulül‐azm peygamberlerin ruhlarının makâmı ve halvethâ‐ nesi oldu. Yedinci kat semâ: Rasûllerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. Altıncı kat semâ: Nebîlerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. TARÎKAT‐I ALİYYE 237 Beşinci kat semâ: Velîlerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. Dördüncü kat semâ: Ariflerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. Üçüncü kat semâ: Zâhidlerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. İkinci kat semâ: Âbidlerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. Birinci kat semâ: Müminlerin ruhlarının makâmı ve halvethânesi oldu. Ateş ve hava unsuru; zındıkların ruhlarına, Su ve toprak unsuru da; kafirlerin ruhlarına mekân oldu. Keza hayvanların ve nebâtların cisimleri de, bunlar için makam oldu. Hülâsâ; kafirler ve zındıklar unsurda ve tabiatta kalmış kimseler‐ dir. Unsurlar makamı ise, esfel‐i safilîndir. (En aşağı makam) Aynı zamanda bunlar Vâcibü’l‐vücûd hazretlerinin ahsen‐i takvim sırrına mazhar ve müsemma olarak yarattığı selim tabiatlı insanları Makam‐ı Ulyâ’dan, Makam‐ı Süflâ’ya indirmeye ve düşürmeye çalışırlar. İnsan Allahu Zülcelâl Hazretleri tarafından teklifât‐ı ilâhiyyeye tâbi tutulmuştur. Hiç bir mevcut başı boş olmadığı ve teklifâttan mü‐ nezzeh bulunmadığı gibi sorumsuzca da kalacak değildir. Makam‐ı esfele düşmüş bir kimse bu makamda tevfikât‐ı samedâniyye cümle‐ sinden olarak nefsini ve Rabbini bilirse tekrar makam‐ı ulyâya çıka‐ bilir. Ve bu gibi zevât bu urucda (yükselmede) şeriat ehlince insanlar için en yüksek makam diye tarif olunan (Makam‐ı Evvellerine) kadar MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 238 yükselebilirler. Gayretlerinin azlığı, himmetlerinin kısırlığı ve baha‐ nelerinin çokluğu ile nice kimseler makam‐ı evvellerine kadar çıka‐ mayıp yolda kalmışlardır. Esasen bu yolda kalma keyfiyyeti olmasa idi, Hâlık Teâlâ tarafından kitapların inzâli, Rasûllerin irsâlı ve mu‐ allimlerin talimleriyle, mürşidlerin irşâd‐ı hep abes gibi görünürdü. İşte bu minval üzere âlem‐i ervâhın ve âlem‐i ecsâmın halk olunma‐ sından sonra da sıra ile mâdeniyat, nebâtât ve hayvânât âlemi yara‐ tıldı. Bütün bunlardan sonra Hâlık‐ı Zülcelâl Adem (a.s) ile Havva validemizi yaratarak nev’i beşeri, sahâ‐yı âleme göndermiş oldu. Her insan için yegâne gâye ve vâzife teklifât‐ı ilâhiyyeyi kemâl‐i itina ile bi‐hakkın yerine getirmeye sayü gayret ve cehd ederek ve bu yolda kalmamaya azmü cezmü kasd eyliyerek makam‐ı evveline dahil ve vasıl olmaktır. Acaba yolda kalmamanın çaresi nedir? İnsan, Hâlik Teâlâ’nın vahdâniyyetini Hâtemü’l‐Enbiyâ’nın nübüvvetini tasdik edip kendini ve başkalarını aldatmayacak şekilde yasaklardan ictinap ve emirlere intisap ile güzel sıfatlarla muttasıf bulunmalıdır. Varlık Hakkʹın varlığıdır. Bizim varlığımız Hakk’a nisbetledir, izâfîdir. Biz varlığımızı Hakk’dan alırız. Yıldızların ve ayın ziyâyı güneşten almaları gibi. Bizi tenvir eden yalnız Hakk’dır, Hakk’ın nu‐ rudur. Ziyâ‐ı ruhumuzu Hüdâ bahşeder, yoksa bizâtihî var değiliz. Hakk’ın varlığı kendinden, halkın varlığı Hâlık’dandır. Bütün kâi‐ natta tek bir vücut zâhirdir. O da Allah’ın vücududur (varlığıdır). Allah’ın vücûdundan (varlığından) başka hiçbir şeyin hakikî vücûdu yoktur. Eşyanın çokluğunda görünen her şey varlığını tek Hakk’tan alır. Allah bu kâinatın bütün zerrelerine kendi varlığını ve birliğini nakşetmiştir. Bu eşyanın hiçbiri yok iken O “bir” olan zat vardı. Var olan işte hep O zâttır. Ve O‘ndan başka da mevcut yoktur. Şânı mut‐ lak O’dur. Senin benim varlığım bir hayal ve gölgeden ibarettir. Var sandığın herşeyin aslı yoktur. Aynaya akseden sûretin aslı olmadığı gibi. Biri vardır ki ezelî ve ebedî olan O’dur. O’ndan başka “var” yoktur. O’da alemlerin Rabbi olan Allah ‘tır. TARÎKAT‐I ALİYYE 239 Bu dünya ve cihan bir varmış bir yokmuş meali arzeder. Yani ezellerin ezelinde bir zat vardı. Ondan başka bir şey yoktu. O Zât’ın bilgisinde, ilminde bu alemin böyle olacağı vardı. Kendi vücudunun nuru ziyâsı ile O zât bu âlemi var eyledi ve bütün mevcutları yoktan var etti meydana çıkardı. O zat yine her anda bütün mevcutları var‐ lıkla yokluk arasında gezdirerek sanatını kudretini gösterir. Şânı mutlak O’dur. Ezellerin ezelinde yok olan bir şey yine yoktur. İsterse var gibi görünsün. Ezelde var olan zat herşeyi kuşatıcı ve kendisinde helak edici manası ile var olandır. İşte yukarıdan beri andığımız var‐ lık ALLAH’tır. Başka vücut başka mevcut yoktur. İşte bu mevcuda bu varlığa iman et. Varlık yalnız O’nundur. Bu varlık mahluka hayy ismi ile tecelli etmiştir, mahlukta hayy ismi ile hayat bulmuştur. Ey Mümin! Varlığını kendinden biliyor isen itikadını tashih et. Perdeler açılmadıkça maksud zâhir olup görülmediği gibi, Hakk’ın varlık vü‐ cudu sana nur bahşetmedikçe sen kendini bulamaz bilemezsin. Nu‐ runu güneşten alan ay gibi sen de hayatını Allah’dan aldığını unutma! Ey insanoğlu varlığını kendinden bilip mağrur olma! Varlık senin değildir, sen bir hiçsin. Varlık Allah’ındır. Kendine bir göz gezdir. Sana ait dünyalık ne bulacaksın. Hayat: İn’âm‐ı Hakk’tır Vücut: Vücud‐ı Bâri’dir Beden: Binâ‐i Sübhanî’dir Ruh: Emr‐i İlâhî’dir Kuvvet: Kudret‐i Sübhânî’dir Bilgi: İlm‐i Alîm’dir Mâl: Mülk‐i Mâlik’tir Güzellik: Bahş‐i Yezdân’dır Servet: Atây‐ı Rahim’dir MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 240 Ahlâk: Kerem‐i Kerîm’dir Görüyorsun ki elinde bir şey kalmamıştır. Buna senin ilave ede‐ ceğin yalnız bir sözün var: “Ya Rabbi ben de seninim. İstersen ihya edersin; dilersen imha edersin.” Allah cihana hayy ismi ile tecelli etti. Cihan feyzyâb oldu neşv‐i hayat buldu. İnsan bu hayat benimdir, dedi. Zavallı insan, “kün” emri ile yok olacağını varlık namına bir şeyi kalmayacağını düşün‐ medi ki. Ne hilkat ve kanunları ne tabiat ve düsturları. Nâle ve hâ‐ lede, aşk ve meşkte, çiçek ve böcekte, gül ve bülbülde, hey ve neyde, dil ve gönülde aradığın hep O, hep O’nun varlığı, hep O’nun zuhu‐ rudur, hep Hakk’tır. Tabiat samûttur. Fakat onu dinleyebilirsen dinle. Hilkat sâkittir. Fakat onu okuyabilirsin. Her güzel şeyde O’nun sırrı vardır. Seni cezbeden O’nun sırrı ve O’nun hakîkatidir. Yoksa güzelin kaşı gözü değil. Hak bin yerden tecelli eyler. Kara balçığa et kemik giydirip sonra ona kıymet verip yürüten ve söyleten Allah’ım ete kemiğe gönül adlı ayna verip âşıklarına görünen Allah’ım. Ma‐ şukları ile dilsiz, sessiz, sözsüz kelimesiz, gönül lisanıyla konuşan Allah’ım sen ne güzelsin. Hakk tarif edilemez, tarife sığmaz. Vasıflar kelamlar O’nu tasvir edemez. Kitablar, lügatlar O’nu anlatamaz. Onu daima düşünmek, gönülde O’nu taşımak sûreti ile nisbetini sağla. O’na nisbeti artır. Arif olanlar Allah’ı şöyle bilir Allah zât ile herşeyden âri fakat sıfatla‐ rıyla her şeye sâridir. Allah vücud ile mevcûd, sıfat ile muhît, esmâsı ile mâlum, ef’âl ile zâhir, A’sâr ile meşhuddur. Allah (c.c)’ya böyle iman etmek ne güzeldir. Hülasa: Varlık senin değildir. Hakk’ındır. Feyyaz‐ı mutlak O’dur. Varlığa iman et, başını yere koy, aczini bil, ALLAH de! Vesselam. TARÎKAT‐I ALİYYE 241 KELİME‐İ TEVHİD Buhârî’nin rivâyet ettiği hadisi bir şerifete Nebî‐yi Muhterem aleyhisselâtü vesselâm şöyle buyurdular: “Her kim günde yüz kere lâ ilâhe illallahü vahdehu lâ şerikeleh lehul mülku velehul hamdu ve huve alâ kulli şey’in kadîr derse o kimse için on köleyi azat etmesine muadil olur ve yüz adet hasenat yazılır ve o kimseden yüz adet sey‐ yie mahvedilir ve o gün akşama kadar şeytandan hazer ve iman için hısn‐ı hasıyn olur.” 373 Ebu Hureyre (r.a)’dan rivâyet edilen bir hadis‐i şerifte, Nebî sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuşlardır: “İman yetmiş küsur şubedir. En üstün derecesi lâ ilâhe illallah demek en aşağı derecesi yoldan eza verecek şeyleri temizlemektir. Haya da imandan bir şu‐ bedir.” 374 Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “Cennetin anahtarı Lâ ilâhe illallah diye şehadette bulunmaktır. Lâ ilâhe illallah zikrine devam edenler için kabirlerinde ve kabirlerinden kalktıkları zaman korku yoktur. Sanki ben lâ ilâhe illallah zikrine devam edenlerin ﺷﻜُﻮ ٌر َ ن َر ﱠﺑﻨَﺎ َﻟ َﻐﻔُﻮ ٌر ن ِا ﱠ َ ﺤ َﺰ َ ﻋﻨﱠﺎ ا ْﻟ َ ﺐ َ ﺤ ْﻤ ُﺪ ِﻟّٰﻠ ِﻪ اﱠﻟﺬ۪ى َا ْذ َه َ ا ْﻟ “...Bizden tasayı gideren Allah’a hamdolsun. Doğrusu Rabbimiz çok ba‐ ğışlayan, çok nimet verendir.” 375 âyetini okuyarak kabirlerinden kalk‐ tıklarını görüyorum” buyurdular. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ashab‐ı kirâma “İmanınızı tecdid ediniz” deyince ashâb; “İmânımızı nasıl tazeleyelim?” “Yâ Rasûlallah” dediler. Rasûlullah “Lâ ilahe illallah zikrine devam edi‐ Hadis Buhârî Hadis Buhârî 375 Fâtır Sûresi Âyet 34 373 374 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 242 niz. Çünkü buna devam etmek kalbi nurla doldurur ve müminin ya‐ kinini artırır.”376 buyurdu. Cenâb‐ı Hak âyeti kerîmede : ب ُ ﻦ ا ْﻟ ُﻘﻠُﻮ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱡ ْ ﻦ ُﻗﻠُﻮ ُﺑ ُﻬ ْﻢ ِﺑ ِﺬ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َاﻟَﺎ ِﺑ ِﺬ ْآ ِﺮ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﺗ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱡ ْ ﻦ اٰ َﻣ ُﻨﻮا َو َﺗ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah’ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah’ı zikretmekle itminana erer.” 377 İbni Abbas (r.a) den rivâyet edilen bir hadis‐i şerifte: “Allah mahlukatın en âzamı olarak arşı halk ettiği vakit arş yirmi dört bin yıl titredi. Allah da onun üzerine yirmi dört harf izhar etti. Bu da Lâ ilâhe illallah Muhammedurrasûlullah kelimesidir. Bu sükûneti yirmi dört bin yıl devam etti. Allah Teala ilk mahlukunu halk edip ona tevhidi “Lailahe illallah muhammedurrasûlüllah” kelimesini emre‐ dince arş tekrar titremeye başladı. Rab Teâlâ: “Sakin ol ya arş!” bu‐ yurdu. Bunun üzerine arş: “Ya ilâhî! Bu kelimeyi söyleyeni mağfiret etmedikçe sakin olamam!” deyince Rabb Teâlâ: “Ben seni halk etme‐ den ikibin sene evvel zâtıma kasem ettim ki hangi bir kulumun diline bu kelimeyi verirsem onu muhakkak mağfiret ederim.” buyurdu. Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem’den rivâyet olundu‐ ğuna göre, Ebulbeşer Âdem aleyhissalâtü vesselâm: “Yâ Rabbi, Mu‐ hammed hakkı için beni affet” dedi. Allah Teâlâ: “Muhammed’i ne‐ reden biliyorsun?” deyince Âdem cevâben: “Beni yaratıp ruhumu üf‐ ledin. Gözlerimi açar açmaz arşın üstünde: “Lâ ilâhe illallah Muhammedurrasûlullah” yazıldığını gördüm. O zaman anladım ki, mahlûkatın sana en sevgilisi Muhammed’dir. Çünkü ismini kendi isminin yanında zikretmişsin” dedi. Allah Teâlâ da onu Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem hürmetine affetti.378 Ramûz‐ul Ehâdis Ra’d Sûresi, Âyet 28 378 Beyhâkî, Delâil, V, 489 376 377 TARÎKAT‐I ALİYYE 243 Enes (r.a) den rivâyete göre Nebî sallallâhu aleyhi vesellem “Kal‐ binde zerre miktar iman olan cehennemde ebedî olarak kalmaz.”379 buyurmuşlardır. Rasûl‐i Zîşân sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz “Kalbinde zerre miktarı kibir olan cennete giremez” buyurmuştur. 380 Müminlere Cenâb‐ı Hak’tan bir rahmet ve merhamet olarak ruh‐ larının kabzedildiği vakitte hatırlayıp söylemeleri için ölüm meleği‐ nin alnında “Lailahe illallah” yazılıdır. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem “Ölüm alameti zâhir olan hastalarınıza kelime‐i tevhid zikrini telkin ediniz.”381 buyurmuştur. Yine hadis‐i şerifte zikrin efdâli “Lâ ilâhe illallah” duanın efdali “Elhamdülillah”dır. Kelime‐i tevhid asıl imanı tevlid ettiği için zikrin ekmeli ve Cenâb‐ı Hakk’ı tahmid nimeti, samedâniyyeyi tezyide me‐ dar olduğu için duaların efdalidir. Hususiyle mübarek üç aylarda kelime‐i tevhid ile meşgul olmakta büyük fazilet vardır. Ehl‐i hikmet buyurmuşlardır ki: Kalbin nurlanması altı şeyle olur. Salah ehliyle oturmak, namaz kılmak, oruç tutmak, Kur’ân‐ı Kerîm okumak ve Allahʹı zikretmek, bir de seher vaktinde tazarru ve ni‐ yazda bulunmaktır. İbadete ihlâs ile devam kalbin uyanmasına vesile olduğu gibi masiyete devamda kalbin hasta olup ölmesine sebep olur. Çok ye‐ mek, çok uyumak ve çok konuşmak da kalbi kasvete duçâr eder. Çok gülmek de kalbe manen zarar verir. Hadis Buharî Müslim Hadis Müslim 381 Hadis İbn‐i Mâce 379 380 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 244 Süfyan‐ı Sevrî rahimehullah der ki: Dört haslet küfre götürür. 1‐Bir kişiyi bilmeden gıybet eylemek. Çünkü bu gaybe hüküm demektir. Gaybe hüküm ise küfürdür. 2‐Hased eylemek. Bu Cenâb‐ı Hakk’ın verdiğini reva görmemek‐ tir. Her kim Allah’ın verdiğini reva görmezse küfürdedir. Çünkü Hak Teâlânın hikmetini ve adlini inkâr etmiş olur ve küfre gider. 3‐Haram mal toplamaktır. Bu da kıyamet gününün hesabına inanmamaktır. Her kim ki kıyamet gününün muhasebesine inan‐ mazsa küfre gider. 4‐Hak Teâlâ Hazretlerinin rahmetinden ümidini kesmektir. Rabbu’l‐âlemîn olan Allahu Azimüşşân bu meyanda Kur’an’ı Ke‐ rîm’de Yâkub aleyhissalâtü vesselâmın evlatlarına şu tavsiyesini be‐ yan buyurur: ﻦ ْ ﻒ َواَخ ۪ﻳ ِﻪ َوﻟَﺎ ﺗَﺎ ْﻳﺌﺴُﻮا ِﻣ َ ﺳ ُ ﻦ ﻳُﻮ ْ ﺴﻮا ِﻣ ُﺴ ﺤﱠ َ ﻰ ا ْذ َهﺒُﻮا َﻓ َﺘ ﻳَﺎ َﺑ ِﻨ ﱠ ن َ ح اﻟّٰﻠ ِﻪ ِاﻟﱠﺎ ا ْﻟ َﻘ ْﻮ ُم ا ْﻟﻜَﺎ ِﻓﺮُو ِ ﻦ َر ْو ْ ﺲ ِﻣ ُ ح اﻟّٰﻠ ِﻪ ِاﻧﱠ ُﻪ ﻟَﺎ ﻳَﺎ ْﻳ َﺌ ِ َر ْو “Ey oğullarım! Gidin de Yusuf’u ve kardeşini iyice araştırın, Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü kâfirler topluluğundan başkası Allah’ın rahmetinden ümit kesmez.” 382 382 Yusuf Sûresi, Âyet 87 TARÎKAT‐I ALİYYE 245 NEFSİN DERECELERİ NEFS‐İ EMMÂRE Ey sâlik ehlullah demişlerdir ki: Nefs‐i emmâre âyet‐i kerîmede mübalağa sıgası ile “emmâretün” şeklindedir. Kötülüğü şiddetli emreden mânâsı vardır. Nefs‐i emmârenin seyri ilallah Allah (c.c)’na dır. Âlemi, şehâdet âlemidir. Mahalli, sadırdır. Hâli meyildir. Dayanağı şeriattır. Nefsin sıfatları gayri meşru isteklerini yerine getirmek için Hakk’ın emirlerine uy‐ mayan, men ettiklerini fütursuzca yapan, şeytana uyan, keyfine, zev‐ kine, günaha düşkün olan cühelâ, süfehâ ve erbâb‐ı meâsînin nefsi‐ nin sıfatlarıdır. Nefs‐i emmâre, echel‐i eşya, aduvv‐i ekber olup sinn‐i kemâle ermemiş etfâl‐i tarîkdir. Himmet ve gayreti kendi nefsini helâk etmek içindir. Onun arzusu veliyünniam olan Hz. Allah (c.c)’na karşı masiyet ve kendisine düşman olan şeytana itaattir. Nefis haddi zâ‐ tında ahkâm‐ı şer’iyyeyi münkir ve bittabî Hakk’ın emr‐i hilâfına hâ‐ kimdir. Çünkü tekâlif‐i ilâhîyyenin icrası nefse pek ağır gelir. Bu se‐ bepten tezkiye‐i nefs, tasfiye‐i kalp zarurî olup tezkiye olmadıkça in‐ sanda yakîn hâlinin zuhuru güç olur. Huzur, saadet ve felâha ancak nefs tezkiyesi ve kalp tasfiyesinden sonra erişilir. Sûrî olan imanın durumu safra hastalığına duçâr olan kimse gibidir. Onun vicdanı ne‐ bâtın lezzetinin hilâfına şahit olur. Balın halâvetini tadan insanın an‐ cak o zaman safra hastalığından kurtulması mümkün olur. İnsan gü‐ nahlardan kurtulmak için ancak nefis tezkiyesi ile mutmain olduktan sonra hakîkat‐i iman suret ve kuvvet bulur. Ve vicdanî olur ki bu kı‐ sım iman zevalden mahfuzdur. Elbette bu marazın idrâkine akl‐ı mead olmak gerekir. Yoksa akl‐ı maaşın endişesi kısa ve fikri nakıs olduğundan zâhiri noksan, bâtından bihâberdir. Çünkü akl‐ı maaş MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 246 mergub (rağbet edilmiş) ağniya ve erbâb‐ı dünyadır. Zamîr‐i kâsirü’l nazardır (kısa görüşlü). Akl‐ı maad ise hadîdü’l basardır (keskin ba‐ kışlı, akıllı). Onların nasibi ise, enbiya ve evliyadır. Cenâb‐ı Hak buyuruyor ki: ﺣ َﻢ ِ ﺲ َﻟَﺎﻣﱠﺎ َر ٌة ﺑِﺎﻟﺴﱡﻮ ِء ِاﻟﱠﺎ ﻣَﺎ َر َ ن اﻟ ﱠﻨ ْﻔ ئ َﻧ ْﻔﺴ۪ﻰ ِا ﱠ ُ َوﻣَﺎ ُا َﺑﺮﱢ ﻏﻔُﻮ ٌر َرﺣ۪ﻴ ٌﻢ َ ن َرّ۪ﺑﻰ َر ّ۪ﺑﻰ ِا ﱠ “(Bununla beraber) nefsimi temize çıkarmıyorum. Çünkü nefis aşırı şe‐ kilde kötülüğü emreder; Rabbim acıyıp korumuş başka. Şüphesiz Rabbim çok bağışlayan, pek esirgeyendir.” 383 Nefsin efsûnuna ve mekrine aldanma ki nefis iki başlı ejderhaya benzer, seni helâk eder. Aklını başına al ve bunu ganimet bil ki Rah‐ met kapısı açıktır. Tevbe, bineyi acaip bir binektir ki bir lâhzada in‐ sanı zeminden feleklere yükseltir. Peygamber efendimiz şöyle buyurmuşlardır: “Senin düşmanlarının en düşmanı, en şiddetlisi iki tarafın ara‐ sında bulunan nefistir.” 384 Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ل اﻟّٰﻠ ُﻪ ُ ﻚ ُﻳ َﺒﺪﱢ َ ﻋ َﻤﻠًﺎ ﺻَﺎِﻟﺤًﺎ َﻓﺎُوﻟٰ ِﺌ َ ﻞ َ ﻋ ِﻤ َ ﻦ َو َ ب وَا َﻣ َ ﻦ ﺗَﺎ ْ ِاﻟﱠﺎ َﻣ ﻏﻔُﻮرًا َرﺣ۪ﻴﻤًﺎ َ ن اﻟّٰﻠ ُﻪ َ ت َوآَﺎ ٍ ﺴﻨَﺎ َﺣ َ ﺳ ﱢﻴﺌَﺎ ِه ْﻢ َ “Ancak tevbe ve iman edip iyi davranışta bulunanlar başkadır; Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirir. Allah çok bağışlayıcıdır, engin mer‐ hamet sahibidir.” 385 Yusuf Suresi, Âyet 53 Kenzul Hakaik, Beyhâki 385 Furkan Suresi, Âyet 70 383 384 TARÎKAT‐I ALİYYE 247 Sıdk ve ihlâs ile ve bir daha işlememek şartı ile tevbe edenlerin tevbesi kabul edileceği gibi seyyieleri hasenâta tebdil olunacaktır. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem ashab‐ı kiram ile bir gazveden gelmişlerdi. Buyurdular ki: “Hayırlı bir geliş geldiniz. Küçük cihaddan büyük Cihada geldiniz.” Dediler ki: “Büyük cihad nedir ya Rasûlallah?” Peygamberimiz cevaben şöyle buyurdular: “Kulun nefsi ve hevası ile cihad etmesidir.”386 Nefis tezkiyesi için yapılan riyâzatın dört esâsı vardır. Az yemek (kıllet‐i taam) az uyumak (kıllet‐i nevm) az konuşmak (kıllet‐i kelâm) ve halvet. 1‐ Az yemek (kıllet‐i taâm): İnsan nefsini azdıran şeylerin ba‐ şında yeme içmede sınır tanımamak gelir. Yemek ve içmekten başka nimet bilmeyenin ilmi az, sıkıntısı çok olur. İrfan ehli kişiler az ye‐ mek ve az içmekle vücuttaki faydasız şeyleri atarlar. İnsanın amacı suflî duyguları harekete geçiren yeme ve içme peşinde koşmak değil, ulvî duygulara yardımcı olacak kadar yemektir. Nitekim Kur’an’da: ﻦ َ ﺴ ِﺮﻓ۪ﻴ ْ ﺤﺐﱡ ا ْﻟ ُﻤ ِ ﺴ ِﺮﻓُﻮا ِاﻧﱠ ُﻪ ﻟَﺎ ُﻳ ْ ﺷ َﺮﺑُﻮا َوﻟَﺎ ُﺗ ْ َو ُآﻠُﻮا وَا “Yiyiniz, içiniz israf etmeyiniz. Çünkü Allah israf edenleri sevmez”387 buyurulur. Hazret‐i Peygamber ve ashâbının çoğu zaman oruçlu bulunma‐ ları, tasavvuf ve tarikat ehli için dayanak olmuştur. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem “İnsanoğlu karnından daha kötü bir kap doldurmamıştır. İnsana belini doğrultacak birkaç lokma yeter” 388 bu‐ yurmaktadır. El Hatib, tarihinde, Cabir (r.a)’dan rivâyet etti. Âraf Sûresi, Âyet 31 388 Hadis‐i Tirmîzi 386 387 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 248 2‐ Az uyumak (kıllet‐i nevm): Az uyumak Allah’a dönüşün ifâde‐ sidir. Çünkü uyku organları tembelleştirir. Az uyumak ise, kalbi ci‐ lâlandırır, nurlandırır. Az uyumak açlık ve az yeme sonucu elde edi‐ lir. Çünkü tok karın uykuyu artırır. Cenâb‐ı Hak Teâlâ peygamberimiz hakkında şöyle buyuruyor: ﻚ َ ﻚ َو َﻳ ْﻬ ِﺪ َﻳ َ ﻋَﻠ ْﻴ َ ﺧ َﺮ َو ُﻳ ِﺘ ﱠﻢ ِﻧ ْﻌ َﻤ َﺘ ُﻪ ﻚ َوﻣَﺎ َﺗَﺎ ﱠ َ ﻦ َذ ْﻧ ِﺒ ْ ﻚ اﻟّٰﻠ ُﻪ ﻣَﺎ َﺗ َﻘ ﱠﺪ َم ِﻣ َ ِﻟ َﻴ ْﻐ ِﻔ َﺮ َﻟ ﺴ َﺘﻘ۪ﻴﻤًﺎ ْ ﺻﺮَاﻃًﺎ ُﻣ ِ “Böylece Allah, senin geçmiş ve gelecek günahını bağışlar. Sana olan nimetini tamamlar ve seni doğru bir yola iletir.”389 Hazret‐i Peygamberin gelmiş geçmiş bütün günahlarının bağış‐ landığı halde gece az uyuyup kalan zamanını ibâdetle geçirmiş ve bunu şükredici bir kul olarak yaptığını ifade buyurmuştur. Kur’an’da geceleyin yatağından kalkıp Rablerine korku ve ümitle dua edenler övülür. Rasûlullah efendimize teheccüd namazı emre‐ dilmiştir. Peygamberimiz ise, teheccüd namazını ümmetine tavsiye etmiştir. Az uyumak hem bedene hem de ruha rahatlık verir. Uykuda ölçü vücudun dinlenmesine yetecek kadar olanıdır; vücuda eziyet olacak bir uykusuzluk değil. 3‐ Az konuşmak (kıllet‐i kelâm): Konuşmak insanın fazîletidir. Fazlası ziyân, azı vakar ifadesidir. Az konuşan kınanmadığı gibi iti‐ bârı da çok olur. Çok konuşmak kişinin ayıplarını ortaya koyar ve küçültür, dilini tutanın günahları az, kalbi rahat olur. Ukbe bin Âmir, Rasûl‐i Ekrem’e kurtuluş çaresini sorduğunda şu cevabı almıştı: “Dilini tut, evin geniş olsun ve günah ve hatalarına ağla.”390 389 390 Fetih Sûresi, Âyet 2 Hadis Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 249 Allah insana iki kulak bir ağız verdiğine göre insanın iki dinleyip bir söylemesi esastır. Kur’anın ilk emri “oku” olduğuna göre konuş‐ mak değil ilme sarılmak gerekir. 4‐Halvet (Uzlet) ve Çile: Halvet tasavvuf ıstılahında tarikata giren bir müridin muayyen bir zaman sonra şeyhinin emriyle insanlardan uzaklaşarak tekkelerin çilehâne veya halvethâne denilen özel bir bö‐ lümünde inzivâ hayatı yaşaması, kendini Hakka vermesidir. Halve‐ tin gâyesi kalpten masivâyı çıkarmaktır. Gönlü ağyardan temizle‐ mek, Hakk’ın sayısız nimetlerini düşünüp şükretmektir. Halvet ve çilenin kırk gün olmasının Kur’an ve Sünnet’ten mesnedleri vardır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻦ َ ت َرﺑﱢﻪ َا ْرﺑَﻌﻴ ُ ﺸ ٍﺮ َﻓ َﺘ ﱠﻢ ﻣﻴﻘَﺎ ْ ﻦ َﻟ ْﻴَﻠ ًﺔ َوَا ْﺗ َﻤ ْﻤﻨَﺎهَﺎ ِﺑ َﻌ َ ﻋ ْﺪﻧَﺎ ﻣُﻮﺳﻰ ﺛَﻠﺜﻴ َ وَو َﻟ ْﻴَﻠ ًﺔ (Bana ibadet etmesi için) Musaʹya otuz gece vâde verdik ve ona on gece daha ilâve ettik; böylece Rabbinin tayin ettiği vakit kırk geceyi buldu. 391 İbnu Abbâs radıyallahu anhümâ anlatıyor: ʺRasûlullah aleyissalâtu vesselâm buyurdular ki: “Kim kırk sabah Allahʹa ihlâslı olursa, kalbinden lisanına hikmet çeşmeleri akmaya başlar.” 392 Cenâb‐ı Hak Hâdi‐i Mutlak hazretleri kendi hikmetiyle zâtının sırlarını görünmeyen semâsından tabiat‐ı küllîye olan arzına indirip, isim ve sıfatlarının husûsiyetlerini izhar etmek için o eser nutfelerinin incisini sadefinin içinde gizlemiştir. Fakat nefsinin karanlıklarına gömülen insanlar yaratılışından evvel nail olduğu değer ve faziletini unutarak dünyaya ve nefsin şehvetlerine cânı gönülden meyledince hayvanlık sıfatına yönelmiş; âbâ ve ecdadlarını katiyyen hatırlarına 391 392 A’râf Sûresi Âyet 142 Câmiuʹs‐Sagîr, Feyzuʹl‐Kadir 6 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 250 getirmeyip başlangıç ve sonlarıyla ilgilenmeyip tamamıyla unut‐ muşlardır. Sonra Cenâb‐ı Hak onları bu gaflet uykusundan uyandırıp onlara hidâyet yolunu göstermek, iç ve dışlarını temizleyip günahlarından arındırmak için peygamberler ve kitaplar göndermiştir. Tâ ki beşerî karanlıklardan, nefsin kötülük ve arzularından kurtulup gönül âle‐ minde ilâhî kandilleri yansın ve orayı aydınlatsın. Böylece içlerindeki şehvet arzularını, kötülük ve hainliklerini görüp anlayabilsinler. Üzerlerindeki nefsânî kötülükleri terkedip nurlar âlemini keşfetmeye çalışsınlar. Ve ilk asırlarını hatırlayıp ona dönerek arzu ve istekte bulunsunlar. Evliyaullah buyurmuşlardır ki: İnsanın cesedinde iki ruh vardır. Bunların birine hayvanî, diğerine insanî ruh demişlerdir. Onların hayvanî ruh dedikleri lâtîf cevher insan vücudu içerisinde bir buhar‐ı zulmanî olup bedende olan hayat, his ve iradî hareketleri taşır. Bu ruha nefs‐i behimiyye, yani hayvanî nefs denir. İnsan ruhu denilen cevherse nefs‐i nâtıkadır ki bu maddeden ayrı bir cevher sayılmıştır. Lâkin kendi fiil ve hareketlerinde maddeye yakın ve onunla beraberdir. Ve ancak bu nefistir ki levvâme, mülhime, mutmainne, râdiye, mardiye ve sâfiye adlarıyla adlandı‐ rılmıştır. Bu nefs acaba ne çeşit sıfatlarla sıfatlanınca bu isimlerden biriyle anılıyor? Eğer nefs‐i nâtıka şehvânî nefsin her dediğini yapar, ona itaatli olur her hâliyle ona uygun hareket eder ve onun hükmü altında bu‐ lunursa buna nefs‐i emmâre denir. Eğer şehvanî nefsin verdiği emirleri sükûnetle karşılar, Allah (c.c)’na bağlı olur fakat yine kendinde fâni şehvetlere meyil olursa ona levvame nefs denir. TARÎKAT‐I ALİYYE 251 Eğer bu meyil yok olmuş, şehvanî nefisle mücadelede metanet göstermişse ve kendi iç âlemine dönüp ilham almaya kabiliyet ka‐ zanmışsa buna da nefs‐i mülhime denir. Eğer şehvanî nefsin hükmü altından çıkıp ubudiyet makamına yükselmiş ve ızdırapları dinmişse, helâlı dışında bütün şehvetlerini tamamen susturmuş ise buna da nefs‐i mutmainne denir. Eğer bu makamdan ilerleyip bütün makamları gönlünden atmış arzu ve isteklerinden vazgeçip her şeyden fânî oldu ise buna da nefs‐ i râdiye ismi verilir. Eğer bu hâli kemal derecesini bulursa Allah indinde makbul olur. Ve insanların yanında kalplerin sevgisini kazanmasıyla hürmete lâ‐ yık olur. Buna da nefs‐i mardiyye adı verilir. Bütün arzu, istek ve varlıklardan soyunup Cenâb‐ı Hakk’ın sıfat‐ larıyla muttasıf olup kendisine manen hilat giydirilip irşad maksa‐ dıyla insanlar arasına gönderilirse buna da nefs‐i sâfiye denir. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﺳ ّٰﻮﻳﻬَﺎ ⎯ َﻓَﺎ ْﻟ َﻬ َﻤﻬَﺎ ُﻓﺠُﻮ َرهَﺎ َو َﺗ ْﻘﻮٰﻳﻬَﺎ َ ﺲ َوﻣَﺎ ٍ َو َﻧ ْﻔ “Nefse ve ona birtakım kabiliyetler verene. Sonra da ona iyilik ve kötü‐ lükleri ilham edene yemin ederim “ 393 Bir kutsî hadiste Cenâb‐ı Allah buyuruyor: “Kulum bana bir karış yaklaşırsa ben de ona bir arşın yaklaşırım; o bana bir arşın yaklaşırsa ben de ona bir kulaç yaklaşırım; o bana yürüyerek gelirse ben ona koşarak varırım.”394 393 394 Şems Sûresi, Âyet 7‐8 Müslim, İbni Mace, Edep: 58 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 252 Böylece onun lûtfu onları öyle bir cezbe ile huzura çekmiştir ki onları âdet ve tabiatlarından tamamen uzaklaştırmıştır. O cezbe ile onlar yine Hazret‐i Ehadiyyete gitmişlerdir. Kendi sıfatlarını onun sı‐ fatlarında mahvetmişlerdir. Zira onlar tam kullukla sıfatlanmış ol‐ duklarından onun rububiyetinde hiçbir anlaşmazlık kalmayıp onunla mutmain olmuşlardır. Nefs‐i emmâre, günah‐ı kebaîre irtikâbiyle me’luf olur. Ferâiz‐i İlâhîyye’yi terk eden kalp nur‐ı ilâhîden mahrum olup zulmette kalır. Kalbine havf‐i İlâhî gelmez. O kimse kötülüğü arzu edip günah işle‐ mekle muhakkak zarar görüp hâib ve hâsir kalıp mahrum ve hüsran olmuştur. Bu sâliklerin seyr‐i sülûkunda vâsıl‐ı ilallah olmak için yedi ma‐ kam vardır. Bu makamlar da şunlardır: Ağyarın zulmet makamı olup nefs‐i nâtıka, EMMÂRE adını al‐ mıştır. Nurlar makamı olup bu nefis orada LEVVÂME adını almıştır. Esrâr makamı olup bu nefis o makamda MÜLHİME adını almış‐ tır. Kemal makamı olup bu nefis de o makamda MUTMAİNNE adını almıştır. Kavuşmak makamı olup bu nefis orada RÂDİYE adını almıştır. Fiillerin tecellileri makamı olup bu nefis de MARDİYYE adını al‐ mıştır. Sıfat ve isimlerin tecelli makamı olup bu nefis SÂFİYE adını al‐ mıştır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: TARÎKAT‐I ALİYYE 253 ل اﻟّٰﻠ ُﻪ ُ ﻚ ُﻳ َﺒﺪﱢ َ ﻋ َﻤﻠًﺎ ﺻَﺎِﻟﺤًﺎ َﻓﺎُوﻟٰ ِﺌ َ ﻞ َ ﻋ ِﻤ َ ﻦ َو َ ب وَا َﻣ َ ﻦ ﺗَﺎ ْ ِاﻟﱠﺎ َﻣ ﻏﻔُﻮرًا َرﺣ۪ﻴﻤًﺎ َ ن اﻟّٰﻠ ُﻪ َ ت َوآَﺎ ٍ ﺴﻨَﺎ َﺣ َ ﺳ ﱢﻴﺌَﺎ ِﺗ ِﻬ ْﻢ َ “Ancak tevbe ve iman edip iyi davranışta bulunanlar başkadır; Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirir. Allah çok bağışlayıcıdır, engin mer‐ hamet sahibidir.” 395 Cenâb‐ı Hak Hazretleri, küdsiyyü’l‐sıfat bir racul‐i salih, bir veli kulunu, kullarını irşad için gözler önüne koymuştur. Ulûm‐ı zâhiriyeyi tedris ve talim için her zaman âlimler yetiştirmiş olduğu gibi ulûm‐ı bâtıniyeyi tâlim için de hiçbir zaman ehlullahı eksik bu‐ yurmamıştır. Bu manevî yola girmeyi istemeyen nefs‐i emmâre sa‐ hibi kullara karşı, Allah’ın bir hucceti olmak üzere, icâzeti tevâtürle sâbit bulunan, ârifi billah olan velisini insanlar arasında ivazsız, ga‐ razsız ve bir menfaât mukâbilinde olmayarak, li vechillah Hakk yo‐ luna, şeriat‐ı mudahharanın emirlerine davet eden kimsedir. Bedenî hastalıklardan şifayâb olmak için bir tabibin teşhis ve tedâvisine ihti‐ yacın lüzûmu bilindiği gibi kibir, hased, hubb‐i dünyâ vesâir emraz‐ı kalbiyenin tedavisi için, bir hâzik tabibin tedavisine daha ziyade ihtiyac olunduğundan, bir kulun, sayü gayretle çalışarak insanları salâhî hâle teşvik ve tergib edip Allah’ın emrini kullara tebliğ etmesi lâzımdır. İşte bu hikmete mebnî Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem efen‐ dimiz hazretleri, Hz. Ali (k.v.) efendimize; “Yâ Ali! Senin delâletinle Cenâb‐ı Allah’ın bir şahsı hidâyete ulaştırması dünya ve mâ‐fî‐hâ’nın senin olmasından daha hayırlıdır”396 buyurmuştur. Cenâb‐ı Hak buyurdular ki: 395 396 Furkan Sûresi, Âyet 70 Hadis Sahih‐i Buhari, c.5, s.77 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 254 ن ُﻳ َﻜ ﱢﻔ َﺮ ْ ﻋﺴٰﻰ َر ﱡﺑ ُﻜ ْﻢ َا َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ﺗُﻮﺑُﻮا ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ َﺗ ْﻮ َﺑ ًﺔ َﻧﺼُﻮﺣًﺎ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﺨﺰِى اﻟّٰﻠ ُﻪ ْ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر َﻳ ْﻮ َم ﻟَﺎ ُﻳ ْ ﻦ َﺗ ْ ﺠﺮ۪ى ِﻣ ْ ت َﺗ ٍ ﺟﻨﱠﺎ َ ﺧَﻠ ُﻜ ْﻢ ِ ﺳ ﱢﻴ َﺌﺎ ِﺗ ُﻜ ْﻢ َو ُﻳ ْﺪ َ ﻋ ْﻨ ُﻜ ْﻢ َ ن َ ﻦ َا ْﻳﺪ۪ﻳ ِﻬ ْﻢ َو ِﺑَﺎ ْﻳﻤَﺎ ِﻧ ِﻬ ْﻢ َﻳﻘُﻮﻟُﻮ َ ﺴﻌٰﻰ َﺑ ْﻴ ْ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َﻣ َﻌ ُﻪ ﻧُﻮ ُر ُه ْﻢ َﻳ َ ﻰ َواﱠﻟﺬ۪ﻳ اﻟ ﱠﻨ ِﺒ ﱠ ﻰ ٍء َﻗﺪ۪ﻳ ٌﺮ ْ ﺷ َ ﻋﻠٰﻰ ُآﻞﱢ َ ﻚ َ ﻏ ِﻔ ْﺮَﻟﻨَﺎ ِا ﱠﻧ ْ َر ﱠﺑﻨَﺎ َا ْﺗ ِﻤ ْﻢ َﻟﻨَﺎ ﻧُﻮ َرﻧَﺎ وَا “Ey iman edenler! Samîmi bir tevbe ile Allah (c.c)’na dönün. Umulur ki Rabbiniz sizin kötülüklerinizi örter. Peygamberi ve Onunla birlikte iman edenleri utandırmayacağı günde Allah sizi, içlerinden ırmaklar akan cen‐ netlere sokar. Onların önlerinden ve sağlarından (amellerinin) nûrları ay‐ dınlatıp gider de, “Ey Rabbimiz! Nûrumuzu bizim için tamamla, bizi ba‐ ğışla; çünkü sen her şeye kadirsin” 397 derler. Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem: “Günahdan tevbe eden hiç günahı olmayan kimse gibidir”398 buyurmuştur. Tevbe eden kimse Cenâb‐ı Hakk’ın dostudur. Çünkü Allah’ın hi‐ dâyet ve inâyet ettiği kimseye bir işaret kâfî gelir. İcmâ‐i ümmete göre tevbe etmek vâciptir. Çünkü yasak edilen şeyleri terk etmek ve emrettiklerini devamlı yapmak kulların üzerine borçtur. Şer’an tevbenin mânâsı ma’siyyetten itaate rucûdur. Tevbe, bütün makamatın esası, cem’î hayratın anahtarı, cümle menâzilin kalbi, bütün muamelatın aslıdır. Bundan dolayı sofiye meşâyihi ona “bâbü’r‐rahme” vasfını vermişlerdir ki, kurb‐ı ilâhî mertebelerinin il‐ kidir. Mağrib tarafından tevbe kapısı, insanlar için kıyamete kadar açıktır. Ebû Hureyre’nin rivâyet ettiği bir hadiste: “Bir kimse güneş mağribden doğmadan evvel tevbe ederse Allah onun tevbesini kabul eder”399 hadisi ile, Hz. Ömer’in “tevbe kapısı nedir!” sualine cevap Tahrim Sûresi, Âyet 8 Ebû Dâvud, İbni Mâce c.2, s.1421, h.no 4250 399 R. Salihin cilt.1 sayfa. 21 hadis. no 17 397 398 TARÎKAT‐I ALİYYE 255 olan “Tevbe kapısı, mağrib cihetinin ardındadır. Onun altından iki kanadı vardır ki, inci ve yâkut ile murassâdır. İki kanadın arası suratle giden bir süvarinin gidişine göre kırk senelik yoldur. Allahu Teâlâ onu yarattığından beri, açık durmaktadır. Güneş mağribden doğuncaya kadar açık duracaktır.”400 Hadisine işarettir. Ebu said el‐Hudrî (r.a)’dan Nebî sallallâhu aleyhi vesellem Efen‐ dimiz hazretlerinin şöyle buyurduğu rivâyet olunmuştur: “Benî İsrail içinde bir kimse vardı. O doksan dokuz insan öldürmüştü. Sonra bu adam evinden çıkıp o zamanın büyük alimlerine bu cinâyetlerinin tevbe ile af imkânını sormağa başlamıştı. Önce bir rahibe varıp sordu ve “Acaba benim için tevbeden istifade imkânım var mıdır?” dedi. Rahip: “Hayır yoktur” diye cevap verdi. Bu menfî cevap üzere katil o rahibi de öldürdü. Sonra bu adam yine sormağa başladı. Sordukla‐ rından bir kişi ona: “Sen, Nusrat köyüne ve oradaki mabede git, orada bir takım insanlar Allah (c.c)’na ibadet ederler. Sen de onlarla beraber Allah (c.c)’na ibadet et, günahlardan tevbe eyle ve bir daha da memleketine dönüp gitme. Çünkü orası kötü bir mıntıkadır.” dedi. Katil Nusrat köyüne yönelip giderken yolun tam ortasında (Eceli geldi) ölüm erişti. Tevbekâr olmak için gideceği köye doğru göğsü ile yönelerek öldü. Şimdi Rahmet melekleri ile azap melekleri muhâsamaya başladılar. Rahmet melekleri: “Bu tevbeye niyet ederek ve kalbi ile Allah (c.c)’na yönelerek geldi” diyorlardı. Azap melekleri de: “Bu adam asla hiçbir hayır işlememiş” diyorlardı. Bu sırada insan suretinde bir melek geldi. Bu meleği hakem tayin ettiler. O da dedi ki: “Şimdi siz buradan itibaren geldiği köyün mesafelerini ölçüp bir‐ birine tatbik ediniz. Adamın öldüğü bu yer hayra yöneldiği yere ya‐ kınsa Rahmet melekleri götürsün!” Bunun üzerine Allahu Teâlâ ve tekaddes hazretleri tevbe için gideceği köye: “Biraz yaklaş” diye ve müteveffanın kendi köyüne de: “Biraz uzaklaş” diye vahyeyledi. Rahmet ve azap meleklerine de: “Haydi şimdi her iki tarafı da ölçe‐ rek ikisi arsındaki mesafeyi mukayese ediniz.” diye emretti. Mücrim 400 Ramus cilt. 1 sayfa. 242‐2 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 256 tevbe köyüne bir karış daha yakın bulundu ve bu cihetle mağrifet olundu.”401 Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻰ ٍء ْ ﺷ َ ﺖ ُآﻞﱠ ْ ﺳ َﻌ ِ ﺣ َﻤﺘ۪ﻰ َو ْ َو َر “...Rahmetim ise her şeyi kuşatır...”402 Rivâyet edildiğine göre bedevî bir a’rap Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellema gelerek: “Mahlukâtı hesaba çekecek kimdir ya Rasûlullah?” diye sordu. O da “Allah Teâlâ ve Tebâreke hazretleri‐ dir” cevabını verince; “Bizzat kendisi mi?” diye sordu. Peygamberi‐ miz “evet” dedi. Bedevî: “Muhakkak, Kerîm olan, güçlü olunca affe‐ der, hesaba çekince de müsahama gösterir”403 cevabını verdi. Cenâb‐ı Hak hadis‐i kutsî’de şöyle buyuruyor: “Benim rahmetim gadabımı sebgat etmiştir.”404 Ey sâlik! Ehlullah tevbe hakkında şöyle buyurmuştur: “Benden inâbe tevbesini mi yoksa isticabe tevbesini mi soruyorsunuz?” dedi. Soran kişi de “İnâbe tevbesi nedir?” şeklinde sordu. “O Allah’ın se‐ nin üzerindeki kudretinin büyüklüğünü hissederek O’ndan kork‐ mandır.” Cevabını verdi. Aynı zât; “İsticabe tevbesi nedir?” diye sor‐ duğunda da; “Cenâb‐ı Hakk’ın sana olan yakınlığını yürekten duya‐ rak O’ndan korkup ürpermendir.” Cevabını verdi. İsticabe tevbesi bir kulda gerçekleştiği zaman, o namaz kılarken kendisini meşgul eden, Allah’ın dışındaki herşeyden istiğfar eder. Bu tevbe kurb ehlinin bâ‐ tınları için mutlak lâzım olan bir tevbedir. Avamın tevbesi günahtan, ebrarın tevbesi gafletten, mugarrabinin tevbesi de bir lahza Allah’ı Hadis Buhari, İbni Mâce, A’raf Sûresi, Âyet 156 403 Ebu Davud, İbni Hanbel 404 Hadis‐i Kudsî, Müslim 401 402 TARÎKAT‐I ALİYYE 257 unutmaktandır. Peygamberlerin tevbesi ise ümmetlerinin mağfiret olunması içindir. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem Hazretleri: “Bir kimse kal‐ ben ve ceseden ‘Estağfirullah’ zikr‐i şerîfine devam ederse Cenâb‐ı Allah, o kimsenin gamlarını feraha üzüntülerini sevince ve müzaya‐ kasını vüs’ate tebdil ile darlığını genişliğe çevirerek me’mûl olunma‐ dık umulmadık bir taraftan kendisini merzûk eder (rızıklandırır)”405 buyurdu. Arifi billah “Verânın tamam olması için on şart vardır” buyur‐ muşlardır. Gıybetten hıfz‐ı lisan Sû‐i zandan ictinâb etmek Kimseyle alay etmemek (istihzâyı terk) Haramdan gözünü muhâfaza etmek Her zaman doğru sözlü olmak Kibir ve ucubdan sakınmak Allah’ın verdiği nimetlere hamd ve şükür etmek Malını Hak yoluna infak edip bâtıla israf etmekten kaçınmak Namazları devamlı ve huşû ile kılmak Şeriat ve sünnetten ayrılmamaktır Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: “Kalbinde hardal tanesi ağırlı‐ ğında imanı olanı cehennemden çıkarın. Sonra da izzetim ve celalim hakkı için gece ve gündüz bir an bana iman edeni bana iman etme‐ yenle bir tutmam”406 buyuruyor. 405 406 Tac Terc. c.5, s.270, H.No: 478 Hadis‐i Kutsi, Buhari, Tac. Terc. c.5, s. 722, H.No: 1124 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 258 NEFS‐İ LEVVÂME Ey sâlik! Ehlullah buyurmuşlardır ki: Hakk’ın emirlerine kısmen uyan; men ettiklerinden ise bazen ka‐ çınan kaçınamadığında pişman olan; kendini zaman zaman kınayan ve levm eden nefistir. Bu mertebedeki nefis terbiyenin başlangıcını görmüş, tezkiyeden bir nasip almış ve şeriatın emirlerine itaat etmeyi istemiştir. Lâkin henüz kendine hâkim olabilme, kötü isteklerini ta‐ mamen reddedebilme arzusuna kavuşmamıştır. Öyle ise hasenatıyla mesrur, seyyiâtıyla mahzun olan nefistir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﺲ اﻟﱠﻠﻮﱠا َﻣ ِﺔ ِ ﺴ ُﻢ ﺑِﺎﻟ ﱠﻨ ْﻔ ِ َوﻟَﺎ ُا ْﻗ “Kendini kınayan (pişmanlık duyan) nefse yemin ederim (diriltilip he‐ saba çekileceksiniz).” 407 Nefs‐i levvâmenin seyri illallah (ancak Allah)tır. Âlemi, berzah âlemidir. Yeri, gönüldür. Hâli sevgidir. Dayanağı, tarikatın erkân ve usullerine uymaktan ibarettir. Sıfatları kınama, heves, halka itiraz, yalvarma, temenna, gizli riya, makam sevgisi ve şehvettir. Emmâre nefsin bazı alışkanlıklarının kalıntıları yine bu nefiste vardır. Fakat bütün bu vasıflarla birlikte yine bu nefis hakkı hak, bâ‐ tılı bâtıl görür ve bilir ne var ki bu sıfatlarla huzursuzdur. Ne yapsın ki tamamen kendini bunlardan kurtarmaya gücü yetmiyor. Fakat şeriata karşı olan sevgisi fazla ve tarikata bağlılığı devamlıdır. Gün‐ düzleri oruç tutmak, geceleri namaz kılmak ve sadaka vermek gibi salih amelleri vardır. Lâkin bu nefse ucûb ile gizli riya girer. Düşün‐ celeri hatalıdır. Bu nefsin sahibi, insanların salih amellerini bilmesini ister. Amelleri insanlar için olmayıp, Allah için olsa da böyledir. İn‐ 407 Kıyamet Sûresi, Âyet 2 TARÎKAT‐I ALİYYE 259 sanlardan gizlese de amelleri için medh olunmayı ister. Bu arzudan da ikrah edip, rahat bulmaz. Onu tamamen kalbinden söküp atabilse, endişesiz, muhlis olurdu. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﻦ َدﺳّٰﻴﻬَﺎ ْ ب َﻣ َ ﻦ َز ّٰآﻴﻬَﺎ ⎯ َو َﻗ ْﺪ ﺧَﺎ ْ ﺢ َﻣ َ َﻗ ْﺪ َا ْﻓَﻠ “Nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiştir. Onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir.” 408 Nefislerin tezkiyesi ile alâkalı cihad babındaki âyetler ve hadis‐ lerde açıkca görülüyor ki nefsin terbiyesi zarûrîdir. Ve çok mühim bir vazifedir. Zira nefis inat ve hiyânet kaynağı, şer ve cinâyet madeni, enfüs ve afâkta fitnelerin menşei, ale’l‐ıtlak zulmün zuhurunun sebe‐ bidir. Ruh sultanı, akıl veziri ve kalp müftüsünün aralarında ittifak hasıl olsa nefsanî ve tâbi kuvvetlerden muhalefet ve şikak kalkar, gi‐ der. Muhbir‐i sâdık olan, Peygamber‐i zişân sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz hazretleri: “... şimdi küçük cihaddan büyük cihada dönü‐ yoruz” buyurmuşlardır. 409 Cenâb‐ı Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz hazret‐ leri diğer bir hadis‐i şeriflerinde: “Gerçek mücahid nefs‐i emâresiyle cihad eden kimsedir” buyurmuşlardır. 410 İbni Atâ demiştir ki: Nefsin cibilliyetinde su‐i edep vardır. Hâl‐ buki kul edebe mülâzemet etmekle memurdur. Nefis, tabiatı icabı meydan‐ı muhâlefette, Allah ve Rasûlünün emirlerine muhalefet et‐ mekte burnunun dikine gider. Kul gücünün yettiği kadar kötü istek‐ Şems Sûresi, Âyet 9‐10 Beyhâkî 410 Tirmizî, Ahmed bin Hanbel, Ramuzu’l‐Ehâdis, cilt.1, sayfa. 233‐4 408 409 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 260 lerini reddetmeye çalışmalıdır; nefsinin dizginini bırakmamalıdır; aksi takdirde onun fesadında ortak olmuş olur. Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ﻦ ِذ ْآ ِﺮﻧَﺎ َوَﻟ ْﻢ ُﻳ ِﺮ ْد ِاﻟﱠﺎ ا ْﻟﺤَﻴﻮٰ َة اﻟ ﱡﺪ ْﻧﻴَﺎ ْﻋ َ ﻦ َﺗ َﻮّٰﻟﻰ ْ ﻦ َﻣ ْﻋ َ ض ْ ﻋ ِﺮ ْ َﻓَﺎ “Onun için sen bizi zikretmekten yüz çeviren ve dünya hayatından başka bir şey istemeyen kimselerden yüz çevir.” 411 Hazret‐i Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz şöyle buyurmuşlardır: “Ümmetim için en çok korktuğum, nefislerinin hevâsına tâbi olmaları ve tûl‐i emel peşine düşmeleridir.”412 Ebu Hafs el‐Haddad demiştir ki: “Bir kimse nefsini devamlı töh‐ met altında tutmaz, her halinde ona muhalefet etmez, bütün günle‐ rinde onun hoşuna gitmeyen hayırları icra eylemezse aldanmışlardan olur.” Nefis levvâme sıfatında olduğu sürece bazen galip olur, dedikle‐ rini yaptırır. Bazen de mağlup olur, sahibine söz geçiremez. Buna göre kabz ve bast, nefs‐i levvâmeden kaynaklanır. Kalp sahibi kimse, kalbe ait vasıfların üzerinde bulunmasından dolayı nuranî bir hicab, nefis sahibi olan kimse de, nefse ait sıfatların bulunması dolayısıyla zulmanî bir hicab altındadır. Kalpten yükselip hicablardan kurtul‐ duğu zaman, hiç bir hâl ona hükmedemez. İşte o zaman kabz ve bas‐ tın etkisinden sıyrılmış olur. Kişi kalpten yükselip nurânî hicabın varlığından kurtulduğu, kalp ve nefse ait hicablar olmaksızın kurbiyyet makamına erdiği zaman ne kabz, ne de bast hâline düş‐ mez. Fenâ ve bekâ makamından vücûda döndüğü zaman nurânî varlık olan kalbe döner. O takdirde kabz ve bast da kendine dönmüş olur. Fenâ ve bekâ makamına erdiği zaman kabz ve bast yoktur. 411 412 Necm Sûresi, Âyet 29 İbni Adiy, Cabir (r.a)’dan rivâyet olunmuştur TARÎKAT‐I ALİYYE 261 Nefsi emmârenin Kibir, riya, gadab, haset, cimrilik, mal sevgisi, hubb‐ı riyaset gibi yedi mezmûm sıfatı vardır. Cehennemin de yedi kapısı vardır: Cehennem, Lezâ, Hutame, Saîr, Sekar, Cahîm, Haviye. Kim nefsini bu kötü sıfatlardan temizlerse Cehennemin bu yedi ka‐ pısı ona kapanır. Ve Cennete girer. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor : ن َ ﺴِﻠﻤُﻮ ْ ﻖ ُﺗﻘَﺎ ِﺗﻪ۪ َوﻟَﺎ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ ِاﻟﱠﺎ َوَا ْﻧ ُﺘ ْﻢ ُﻣ ﺣﱠ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ “Ey iman edenler! Allahʹtan, Oʹna yaraşır şekilde korkun ve ancak müslümanlar olarak can verin.” 413 Sebeb‐i kâinat ve mefhâr‐ı mevcudât peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz hazretleri: “İnsanlar helâk olmuşlardır, ancak âlimler müstesna, âlimler de helâk olmuşlardır, ilmiyle amel edenler müstesna, ilmiyle amel edenler de helâk olmuşlardır, ihlâs sahipleri müstesnâ. Muhlis olanlar da büyük bir tehlike üzeredirler.”414 buyur‐ muşlardır. Günahkâr insanlar Cenâb‐ı Hakk’a karşı dünyada vâki olan ku‐ surları sebebiyle ilâhî adaletin gereği olarak ölümden sonra azap gö‐ receklerdir. Müstehak olacakları bu ceza ise adâlet‐i ilâhîyenin icâbâtındandır. Ancak bu cezadan müstesna olanlar İslâmî kaideleri ve şer’î hükümleri ulemadan öğrenmiş olan kimselerdir. Şu kadar var ki bunlar ilimleriyle amel etmedikleri müddetçe, meselâ namazın şartları ve erkânını öğrenip namaz kılmadıkça uhrevî azaptan yaka‐ larını kurtaramazlar. Helâk olanların bir üçüncüsü de ihlâssız amel edenlerdir. Nefislerini tezkiyeye tâbi tutmayanların diğer bir deyişle kibir, hased, riya ve cimrilik gibi kötü huylardan temizlenmeyenlerin amel ve ibadeti, mukaddes ve münezzeh olan zat‐ı ecellü a’lâ haz‐ retlerinin kabulüne lâyık olmayacağından onlar da afv ve inâyet‐i 413 414 Âl‐ İmran Sûresi, Âyet 102 Aclûnî, Keşfu’l‐ Hafâ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 262 ilâhî yetişmedikçe azaptan kurtulamazlar. İlim, amel ve ihlâs gibi fa‐ ziletleri şahsında cem eden havass‐ı ümmet ise, şüphesiz azaptan kurtulmuş demektir. Bunlar için bir endişe var ise yalnız azl ve nasb düşüncesidir. Azl, makamlarından uzaklaştırılma, nasb ise, bir makamdan başka bir makama tayin edilmesidir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ن َ ن َﻟ َﻌﱠﻠ ُﻜ ْﻢ ُﺗ ْﻔِﻠﺤُﻮ َ ﺟﻤ۪ﻴﻌًﺎ َا ﱡﻳ َﻪ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ َ َوﺗُﻮﺑُﻮا ِاﻟَﻰ اﻟّٰﻠ ِﻪ “...Ey müminler! Hep birden Allah (c.c)’na tevbe ediniz ki kurtuluşa eresiniz...” 415 Hazret‐i Enes (r.a) der ki: “Allah’ın Rasûlü sallallâhu aleyhi vesellem: “Muhakkak ki şeytan hortumunu âdem oğlunun kalbi üze‐ rine bırakır, eğer ademoğlu Allah’ı zikrederse, şeytan gerisin geriye çekilir, eğer Allah’ı unutursa şeytan onun kalbini istilâ eder.”416 Hak yolun yolcusu, nefs‐i levvâme makamında iken, şeytan onu yolundan çevirmek için gelir, ona yaptığı sâlih amellerini, iyi işlerini süslü gösterir; kalbine ucub getirir. İşte sâlik amel yolundan, ucub ile dolup, nefsini beğendikten sonra, şeytan ona suret‐i Hakk’tan gelerek “İlimden maksat amel etmektir. Sen salih amelleri yapabiliyorsun. O halde ilim öğrenmene, alimlerle sohbet etmene, vaaz dinlemene hiç ihtiyacın kalmamıştır. O sana vaazü nasihat eden âlim, keşke kendi nefsine söz geçirip, öğüt alsa ve senin amelinin onda biri kadar amel yapsaydı, hakiki kurtuluşa ererdi” der. Böylece ucub kendine yerle‐ şince, kendini büyük, başkalarını küçük görüp, insanlara sui zan eder. Sonunda kötü huylu olur ki kimseden bir nasihat kabul etmez. Aklına göre ibadet edip, cahillik karanlıklarında helâk olur. Sonra bu 415 416 Nur Sûresi, Âyet 31 Ramuz el‐Hadis, c.1, s.102‐9 TARÎKAT‐I ALİYYE 263 sâlike yine der ki: “Sana insanların hüsn‐i zannı vardır. Amellerini işlerini iyi yap ki, sana uysunlar, bununla kat kat sevaplara kavuş.” Sâlik bu niyetle amelini güzelleştirirse illetli olur. Sonra bu laîn, sâ‐ like der ki: “Sen ibadeti gizli yap. Çünkü Allahu Teâlâ gizli yapılan ameli kabul edip, seni sever. İnsanlar da ihlâsını öğrenip seni sever‐ ler.” İşte sâlik bu söze uyar ve insanların kendisini sevmeleri arzu‐ suyla, amelini gizlerse riyaya düşer de haberi olmaz. Şeytanın al‐ datma yolları çoktur. Elinden gelirse sâlikin amelini bozar. Boza‐ mazsa kalbine o amelden efdâl bir amel getirir, fakat sâlikin o ameli yapacak kudreti yoktur. Lâkin ikinci ameli ona güzel, kolay gösterir. Böylece buna başlayıp, birinci amelden geri kalır. Ne var ki onu da tamamlayamaz. İkisinden de mahrum olur. Meselâ şeytan, sâlike der ki: “Sen Allahu Teâlâ’yı ve Rasulunu nasıl seviyorum diyebilirsin? Çünkü ne Kâbe’yi tavaf eder ne Ravza‐i Mutahhara’yı ziyarete gider‐ sin. Bu tembellik ve ihmal sevgi ile bağdaşamaz. Sana lâyık olan, Hakk’a tevekkül edip, Beytini hac ve Habib’ini ziyaret sevabını al‐ mandır.” Sâlik bu vesveseye kulak verir, azıksız, binek hayvanı ol‐ maksızın, fakir olarak hacılar kafilesi ile Kâbe’ye doğru çıkarsa, yol zahmet ve yorgunluğundan bedeni gidemez hâle gelince evrad ve ezkârı kaçırıp kalbinde melâl bulunca şeytan ona der ki: “Nefsine haksızlık ve zorluk edip de yapamayacağın kadar yüklenme. Nama‐ zın kazaya kalsa da, Mekke’de kılarsın. Taassup yönüne gitme.” İşte bu sâlik, acizliğinden şeytanın bu sözüne uyarsa, farzları kılmakta da gevşek davranır. Açlığı ve susuzluğu bastırıp, ahlâkı kötüleşince, yine şeytan ona der ki: “Hak Teâlâ haccı zenginlere farz etmiştir. Se‐ nin gibi fakir o Beyt’e nasıl gider? Şüphe yoktur ki seni hac yoluna gönderen istek, ancak şeytanın vesvesesidir.” O zavallı, şeytanın bu sözünden üzülüp, pişman olur. Kazaya razı olmayıp, kalbi kararır, insanların gıybetini yapıp, ayıplama, saldırma ile ırzlarına dil uzatıp, onlara düşmanlık eder. Zira hac yolunda ona ne kimse sadaka verir, ne de iltifat edebilir. O halde kafileyi mahşer yerinin halkı gibi bulup, herkes kendi nefsinin kaygısında olduğundan, o, gıda, yiyecek içecek peşinde olup hac ve ziyaretten nasipsiz kalır. Bir pay olsa da bin belâ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 264 ile alır. Hâlbuki önceden memleketinde iken, gönlü rahat ahlâkı iyi idi. Halim selim idi. İnsanları kendine tercih eden cömert ve kerem sahibi idi. Hac yolunda başına gelen korkunç hâllerden ahlâkı kötü, göğsü dar olup, nefsi bahil, haris ve leim oldu. İşte bu sâlik hacca gitmekle kendi yolundan kalıp, başına bu kadar belâlar gelince, şey‐ tan onun yolunu kesmekle arzusuna kavuşur. Hak Teâlâ’nın yardımı o sâlike erişir ve şeytanın bu tür hile ve aldatmalarından kurtulursa, şeriatın edepleri, tarîkatın usülleri ve yüksek himmetle sâlik olur, ilerler. Böylece nefs‐i mülhime olup diğer makama kavuşur. Peygamber‐i zîşân efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem : “Şeytan insanoğlunun kalbine icra‐i nüfuz etmek için istîlâ eder. Lâkin kalp Cenâb‐ı Allah’ı zikredince meyyûsen geri çekilir. Nisyan ederse, unutursa istîlâ eder ve onu etkisi altına alır”417 buyurmuştur. Hazret‐i Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz: “Al‐ lah’ım nefsime takvanı ver. Sen onun velisi ve mevlâsısın. O’nu te‐ mizle. Muhakkak ki sen, nefisleri temizleyenlerin en hayırlısısın”418 buyurur. “Ruh kalbe tevdi edilmiş güzel bir sıfat ve ahlâkın menbaı olan latîfe olduğu gibi nefis de kalıba tevdi edilmiş kötü sıfat ve ahlâkın kendinden kaynaklandığı bir latîfedir” denmiştir. Göz görme, kulak duyma, burun koklama, ağız tatma yeri olduğu gibi, nefis kötü sıfat‐ ların ruh da iyi ve güzel sıfatların mahallidir. Nefsin bütün ahlâk ve sıfatı iki kökten gelir. Birincisi hafiflik, diğeri de aç gözlülük ve ihtirasdır. Hafifliği cehâletinden, aç gözlülüğü de hırsından kaynak‐ lanır. Hafifliği itibarı ile nefis düz bir satıhta yuvarlanan makaraya benzer. Yaratılışındaki ve fıtratındaki özelliğe göre hareket etmeye devam eder. Hırsı bakımından da kandilin ışığı etrafında dönen son‐ ra da ateşin içerisine kendini atan kelebeğe benzer. Helâkına sebep 417 418 Taberânî, Câmiu’s‐Sağir Sahih‐i Müslim, cilt. 3, sayfa. 2088, Hadis. no 2722 TARÎKAT‐I ALİYYE 265 olan ateşe doğru hücum etmeksizin kendisine yeterli, az bir ışıkla yetinmez. Hafifliğinden dolayı sabırsız ve acelecidir. Akıl, heva ve hevesi hükmü altına alır. Aç gözlülük ve ihtirastan da tama ve hırs meydana gelir. Bu iki vasıf tama ve hırs Hz. Havva Vâlidemiz ve Adem (a.s)’da ortaya çıkmıştır. Cennete tama etmiş ve yasaklanmış ağaçtan yemişlerdir. Nefsin sıfatlarının asıl yaratılışından oluşan bir takım kökleri vardır. Çünkü o topraktan yaratılmıştır. Toprağında kendine has bir özelliği vardır. İnsanoğlundaki zaaf vasfının topraktan, buhl ve cim‐ rilik sıfatının çamurdan, şehvet vasfının pişmiş çamurdan, cehaleti‐ nin de “salsal” diye tanımlanan cıvık balçıktan yaratıldığı söylenir. Bu vasıf pişmiş çamura ateş girmesi dolayısı ile, insanda şeytanî bir şeyi bulunduğunu gösterir. Aldatma, hile ve hased gibi kötülükler, şeytanın özü olan ateşin insanın yaratılışına kısmen girmesinden kaynaklanır. Nefsin aslını, kaynağını ve fıtrî karekterini bilen kişi, ona karşı galebe etmenin yaratana sığınmak ve O’ndan yardım istemekle ger‐ çekleşeceğini de bilir. Bir kul, yaratılışında mevcut olan hayvanî işti‐ yakları ilim ve adl ile eğitip yönlendirmedikçe insanlık derecesine eremez. Şu halde sâlik ifrat ve tefrite düşmeden itidali korumalıdır. Böylece kendindeki manevî hisler güçlenir, bünyesinde mevcut olan şeytanî vasıfları ve kötü ahlâkı anlar ve insanlığın mânâsını kavrar. Bu konuda nefsinin lehine olan şeylere razı olmayacak derecede ke‐ mâle erer. Sonra insanın cesedinin içinde altmış adet “Emrâz‐ı Bâtınî” var‐ dır. Kibir, hased, riya, ucub, şirk‐i hafî, bahillik, enâniyet, şehvânî arzu, dünya muhabbeti, hubb‐ı riyâset, gibi. Bu mezmun sıfatlar in‐ sanın gönlünden istiğfar, zikrullah, nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesi ile temizlenir. Ve en son bir kalpten hubb‐ı riyâset arzusu çıkar. Ubûdiyyet, kul olduğunu bilip Allah (c.c)’na itaat etmektir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 266 Rubûbiyyet Cenâb‐ı Hakk’ın her zaman her yerde her mahluka muhtaç olduğu şeyleri vermesidir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ن ٍ ﺴﻨُﻮ ْ ﺣ َﻤٍﺄ َﻣ َ ﻦ ْ ل ِﻣ ٍ ﺻ ْﻠﺼَﺎ َ ﻦ ْ ن ِﻣ َ ﺧَﻠ ْﻘﻨَﺎ ا ْﻟِﺎ ْﻧﺴَﺎ َ َوَﻟ َﻘ ْﺪ “Andolsun biz insanı, (pişmiş) kuru bir çamurdan, şekillenmiş kara bal‐ çıktan yarattık.”419 Şurası bir gerçektir ki vecd ve hâl sahiplerinin hâlleri zevk ve vic‐ dan denizinin derinliklerinde oluşan ve ancak vücûd, şuhûd ve yakîn menbaından zâhir olan öyle bir incidir ki akıl ve his dalgıçlarının ona el değdirmesi pek nâdirdir. Kılı kırk yaran akıllar bile onun kıymetini takdirden âcizdir. O halde bu şah incilerin seçilmişlerine sîne sadeflerinde can gibi korunmakta, bu çok değerli cevherler büyükle‐ rin göğüs hazinelerinde saklı durmakta olduğu gün gibi aşikârdır. Her marifet yolcusunun bu engin denize lâyık, her muhabbet tâlibi‐ nin bu değeri biçilmeyen yakuta erişmeye muvafık olmadığı bellidir. Mülk ve melekûtun yegâne sahibi olan şanı yüce Allah kullarına hitaben: “Ey kulum senin hayatın ve ölümün, yükselmen ve düşmen, genişlik ve sıkıntın, sıhhat ve afiyetin velhâsıl her nefesin benim kud‐ ret elimde olduğu hâlde, yasaklamış olduğum bir fiili ne cesaretle iş‐ ledin, saadetinin düşmanı olan mel’ûn şeytanın oyununa ram oldun? Ey kulum beni görmez, bilmez mi zannettin? Yahut kendin gibi aciz bir kula karşı gerekli gördüğün haya ve hürmeti bana karşı lüzumsuz mu sandın?” buyuracağı esnada acaba ne gibi bir cevap hazırlana‐ caktır? Hangi bir filozofun zekâsından hangi bir avukatın kesret‐i ma’lûmat ve bilgisinden istifade edilecektir? Heyhât, heyhât... Şunu da ilâve edelim ki, konuşma esnasında cürüm ve hatalarını itiraf ile beraber azarlama ve infiâlden kurtulmak için “Allah gafûr‐ 419 Hicr Sûresi, Âyet 26 TARÎKAT‐I ALİYYE 267 dur” diyen bir takım lâubalîler muhakkak bilsinler ki kendilerini al‐ datmış olurlar. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻞ ﺻَﺎِﻟﺤًﺎ ُﺛﻢﱠ ا ْه َﺘﺪٰى َ ﻋ ِﻤ َ ﻦ َو َ ب وَا َﻣ َ ﻦ ﺗَﺎ ْ َوِا ّ۪ﻧﻰ َﻟ َﻐﻔﱠﺎ ٌر ِﻟ َﻤ “Şu da muhakkak ki ben, tevbe eden, inanan ve yararlı iş yapan, sonra doğru yolda giden kimseyi bağışlarım.” 420 Yasak ve günahlarda ısrar edenler hakkında böyle bir müjde sâdır olması şöyle dursun, aksine Kur’an‐ı Celîl hükmüyle Allahu Teâlâ: ﻦ َوَﻟﺪِﻩ َوﻟَﺎ ْﻋ َ ﺠﺰ۪ى وَاِﻟ ٌﺪ ْ ﺸﻮْا َﻳ ْﻮﻣًﺎ ﻟَﺎ َﻳ َﺧ ْ س ا ﱠﺗﻘُﻮا َر ﱠﺑ ُﻜ ْﻢ وَا ُ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﻟﻨﱠﺎ ﺤﻴٰﻮ ُة َ ﻖ َﻓﻠَﺎ َﺗ ُﻐﺮﱠﻧﱠ ُﻜ ُﻢ ا ْﻟ ﺣﱞ َ ﻋ َﺪ اﻟّٰﻠ ِﻪ ْ ن َو ﺷ ْﻴ ًﺌﺎ ِا ﱠ َ ۪ﻦ وَاِﻟ ِﺪﻩ ْﻋ َ َﻣ ْﻮﻟُﻮ ٌد ُه َﻮ ﺟَﺎ ٍز اﻟ ﱡﺪﻧْﻴَﺎ َوﻟَﺎ َﻳ ُﻐﺮﱠﻧﱠ ُﻜ ْﻢ ِﺑﺎﻟّٰﻠ ِﻪ ا ْﻟ َﻐﺮُو ُر “Ey İnsanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının. Ne babanın evlâdı, ne evlâdın babası nâmına bir şey ödeyemeyeceği günden çekinin. Bilin ki, Al‐ lahʹın verdiği söz gerçektir. Sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve şeytan, Allahʹın affına güvendirerek sizi kandırmasın.” 421 Hak Teâlâ hazretlerinin esmâ ve sıfatlarına itikat etmek her mü‐ min için farz‐ı ayndır. Meselâ “Gaffar” bağışlayıcı ismi şerîfine güve‐ nerek amel ve ibâdet mecburiyetini lüzumsuz görenlerin “Rezzak” rızık verici ismine güvenerek de dünyevî maişetlerini temin etmek hususunda çalışıp gayret göstermeyi zaid görmeleri gerekir. Birine itikat edip diğerine itimat etmemek mantık ve hikmet cihetinden saygıya lâyık olamaz. Şeriat ve akıl bakımından da sahih bir itikada yaklaşamaz. Cenâb‐ı Vâcibü’l‐Vücûd cümlemize tam bir akıl ihsan buyursun. Vukûu muhakkak olan ahiret yolculuğunu unutmak iste‐ 420 421 Tâhâ Sûresi, Âyet 82 Lokman Sûresi, Âyet 33 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 268 yenlerden ve geri kalan bir saati bile meçhul olan dünya hayatını mahbûb ve maşuk kabul eden güruhundan eylemesin. ÂMİN NEFS‐İ MÜLHİME Ey Sâlik Ehlullah buyurmuşlardır ki: Hakk’ın emirlerine mümkün mertebe uyan, men ettiklerinden âzamî derecede sakınan ve bu hâllerinden dolayı bazı ilâhî ilhamlara nail olan bu makamda, nefs‐i mülhimenin seyri, Alallah (Şanı yüce Allah’a) dır. Yani bu makamda sâlikin bâtının da hakîkî iman zuhur eylediğinden şuhûdunda mâsiva kalmaz. Âlemi, ruhlar âlemidir. Mahalli ruhdur. Hâli aşktır. Vâridi, marifettir. Sıfatları ilim, cömert‐ lik, kanaat, tevazu, sabır, tahammül, özrü kabul, hüsnü zan ve ezi‐ yetlere katlanmaktır. Bu makamda sâlik bütün insanların kaderleri‐ nin Allah Teâlâ’nın yed‐i kudretinde olduğunu müşahade ettiğinden kimseye, hiçbir mahlûka asla, bir itirazı kalmaz. Yine bu nefs‐i mülhimenin sıfatları arasında ağlamak, insanları ihmal etmek, hay‐ ranlık duymak, havf ve recânın bulunmayışı ve güzel sesleri işitince fazla haz duymak, hararetlenmek, zikrullahı sevmek, Allah ile fe‐ rahlanmak, güler yüzle ve hikmetle konuşmak, müşahede ve mura‐ kabe etmek bulunur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: َﻓَﺎ ْﻟ َﻬ َﻤﻬَﺎ ُﻓﺠُﻮ َرهَﺎ َو َﺗ ْﻘﻮٰﻳﻬَﺎ “Sonra da ona iyilik ve kötülükleri ilham edene yemin ederim ki.”422 Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem Hazretleri: “Muhakkak ki şeytan âdemoğlunun kan damarlarında dolaşır. Ve ben şeytanın size vesvese vermesinden korkarım.” 423 buyurmuştur. 422 Şems Sûresi, Âyet 8 TARÎKAT‐I ALİYYE 269 Peygamber‐i Zîşân Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem Hazret‐ leri: “Muhakkak sizin Rabbiniz için zamanınızın günlerinde dalgalı gelen rahmet kokuları vardır. Bu koku dalgalarına kalbinizi açıp ha‐ zır bulununuz.”424 buyurmuştur. Nefs‐i mülhime eğer manevî terakkiye başlamış ve terbiye ve taatını artırmış, fakat arzu ve isteklerini terk etse de unutmamışssa mülhimedir. Arzu ve isteklerini unutmamış demek her ne kadar taatı ve terbiyesi artmışsa da içinde kötülük bulunan fiili icra etmek ar‐ zusu tamamen çıkmamış olan nefisdir. Meselâ sigarayı terk eden bir kimsenin seneler geçtiği halde o arzu içinden çıkmadığı gibi. Yani nefs‐i mülhime sahibi terk ettiği bir fiili her ne kadar bırakmışsa da içinde hâlâ o arzu ve istek kalmış, daha unutmamıştır. Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz buyurmuş‐ lardır ki: “Dikkat edin vücutta bir et parçası vardır. O ıslah edildiği zaman bütün vücut salaha kavuşmuştur. O fesada uğradığı zaman bütün vücut fesada uğramış olur. O et parçası kalptir.”425 Bu makamda sâlik mürşid‐i kamile muhtaçtır ki onu karanlık şüphelerden kurtarıp nurlu ufuklara çıkarsın. Çünkü bu makamda sâlikin hâli zayıftır. Hakka gidemez ve “Celâl” ile “Cemâl”i ayırt edemez. Ancak bu makamda sâlik latîf, ruhanî, sâdık ve Allah (c.c)’na aşık olur. Ve onun kalbinde irfan nuru güneş gibi doğar; bu nur ruhuna kemâle erme müjdesini verip Allah (c.c)’na kavuşma rüzgarını estirir ve kalbindeki perdeleri kaldırıp nefsinin en büyük ve çirkin zevklerini yok eder. Çünkü bu makam ruhun güzel maka‐ mıdır. Ruh ise Allah’ı görmekten utangaçlık duyar. Fakat ruhun duyduğu şiddetli sevinçler Hakk’a kavuşmaya engel olmaktadır. Fa‐ kat nurlu perde ve onun sevinçleri beğenilmiştir ve faydalıdır. Tecrid‐i Sarih Müslim‐Buhari 425 Tecrid‐i sarih Terc. cilt. 1,sayfa. 60, Hadis. No: 60 423 424 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 270 Çünkü utanma ve sevinme Allah’ın cemâlini ve O’na kavuşmayı ar‐ zulamaktır. Bu makamdaki sâlik Allah zikrine devam eder. Arifin kalbinde hâlıkın hakîkati belirir. Ruhunda iman nuru zu‐ hur eder ve onda ilâhî bilgiler doğar. Dünyanın aşağılık lezzetlerin‐ den nefret edip ebedî hayatın devlet ve mutluluğuna şevkle, istekle sarılır. Fakat bu isimden istenen özelliklerin meydana gelmesi için zikrin gizli ve kuvvetli yapılması, nefeslerinin sesini işitip kelimelere kulak vererek zikre devam edilmesi lâzımdır. Aşıklar ise, yakînen bilmişlerdir ki gözden düşmekten murad saygı ve hürmeti gerektiren makam ve şöhretlerden ayrılmaktır. Onlar şeriatın hududunu gözetirler. Ashâb‐ı Kirâm’ın hareketlerine uyarlar. Evliyânın âdetleri ile yaşarlar. Halkın nazarında değersiz gö‐ rünen işleri yaparlar. Bununla beraber bunlar mahbûbûn likâsının bütün engellerini kökünden söküp atarlar. Meselâ süslü ve kıymetli bir elbise giymek için çalışıp yorulmazlar. Ancak sıcak ve soğuğa karşı alelâda bir elbise ile yetinirler. Mahbûba yönelirler, gönülleri sohbette olur ve tefeyyüz ederler. O hasrete, yakınlığa kavuşmaktan lezzet alırlar. Ruhuna zevk ve lezzet verip arifler katında izzet rifat görüp mahbûbu yanında kadrü kıymet bulurlar. Bu makamda arif zaman zaman “Lâ ilâhe illallah” ismi şerifine devam ettikçe gönlün‐ den hikmet pınarları kaynar. Lisanından zülâl‐i marifet cereyan eder. Bu makamda sâlik latîf‐i ruhânî ve âşık‐ı rahmânî olur. Kalbinde irfan nurunu bulur. Ruhu kemal müjdesi bulmuş, kavuşma esintisi yüzünü okşamıştır. Kalbindeki perdeler teker teker açılıp, nefsinin kötü arzu ve emelleri zâil olup gitmiştir. Bu makam ruh makamıdır. Ruh ise, görünmez. Ruh ile hazları toplamakta; onlar da onun yolunu tıkamaktadır. Lâkin nuranî per‐ deler ve lezzetler makbul ve faydalıdır. Zira onun talebi, cemâl‐i müşâhadedir ve vuslat arzusudur. Zül ve iftikâr ile nimetlenir. Şevki galip oldukça sabır ve kararı kesilir. Bu makamda olan aşığın maşu‐ TARÎKAT‐I ALİYYE 271 kuna şevki galip oldukça, ilâhîler ve nağmeleri dinledikçe mahbûbun şevkinden zevk ve kararı kalmaz. Dizginleri bırakır ve âra giriftâr olmaz. Elbisesini tebdil edip insanların itibarını bir habbeye almaz. Öyle hareket eder ki bir kimsenin yanında hiç kadrü kıymeti kalmaz. O âşık, bu hallerle mânevî lezzet bulur. Bu kendini gözden düşür‐ mekle, doğru, yalancıdan ayrılır. Çünkü muhabbet davasında olan çok ise de sözü doğru olan az bulunur. Muhabbete doğru olan kal‐ binde mahbûbundan başka şey kalmayan, insanları unutan ve in‐ sanlarında unuttukları kimsedir. Muhabbetin bir şartı şudur ki muhib olan elbette mahbûbuna mûtî ve müştak olmalıdır. Bu yüce makâma çıkmak ancak mahbûbun likâsını ve mâşukun cemâlini düşünmek, anmak, hatırlamak ve arzu etmekle olur. Bu makamda sâlike fenâ (yok olma) hâleti (manevî hâli) gelir. Vasat ma‐ kama çıkıp nefsinin mutmain olmasına vesile olur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﺲ ٍ ﺴﻬَﺎ َو ُﺗ َﻮﻓّﻰ ُآﻞﱡ َﻧ ْﻔ ِ ﻦ َﻧ ْﻔ ْﻋ َ ل ُ ﺲ ُﺗﺠَﺎ ِد ٍ َﻳ ْﻮ َم َﺗﺎْﺗﻰ ُآﻞﱡ َﻧ ْﻔ ن َ ﻈَﻠﻤُﻮ ْ ﺖ َو ُه ْﻢ ﻟَﺎ ُﻳ ْ ﻋ ِﻤَﻠ َ ﻣَﺎ “Ve herkese yaptığının karşılığı eksiksiz ödenir, onlara asla zulmedil‐ mez.” 426 Safra hastalığına müptelâ olan kimse taâmın lezzetini tatmaktan mahrum olduğu gibi maraz‐ı kalbîye dûçâr olan kimse de imân‐ı ha‐ kîkî zevkini tatmaktan mahrum olacağından zevk‐i ruhânîye nâil ol‐ ması marâz‐i kalbîsinin zâil olmasına mütevakkıftır. Bu sebeple tez‐ kiye‐i nefs zarurî olup, nefs müzekka olmadıkça o kimsenin ima‐ nında yakîn hali de pek güç olur. Nefs‐i mutmainne olmadıkça mü‐ min hakîkî imana ulaşamaz taklitte kalır. Bu hasta kalbin idrâkine akl‐ı meâd, yani ahiret aklı olmak lâzımdır. Akl‐ı maâş ise, ancak dünya işlerini müdriktir. Onun endişesi dünyadır. Maraz‐ı kalbîsinin 426 Nahl Sûresi, Âyet 111 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 272 âfetini, tehlikesini idrak edip de ehemmiyet vermez, bu sebeple onun ıslahından gafil olup, evâmir‐i ilâhîyeye imtisâlden, ibadet ve tâattan mahrum kalmış olur. Hak yolu sâliki, nefs‐i mülhime makamında iken şeytan yolunu kesmek için uygun kalıplardan ona girer. Zira bu sâlik adı geçen en‐ gelleri geçip bu makamdaki mârifet derecesine gelmiştir; bu desise‐ lere aldanmaktan emin olmuştur. İşte bu ârife, o lâîn, sûret‐i haktan gelip der ki: “Sen âlemde hâlleri biliyorsun, vahdet‐i vücûdu da öğ‐ rendin. Bunun için Allah’tan başka mevcut yok dersin. Çünkü evvel, âhir, zâhir, bâtın nurunun parıltılarını bulmuşsun. Çünkü göklerin ve yerin nuru Allah’tır işaretini, nereye dönersen Allahu Teâlâ’yı bulur‐ sun müjdesiyle bilmişsin. Hepimiz Hakk’tan geldik, yine Hakk’a gi‐ deriz âyet‐i kerîmedir. Başlangıcımız ve varışımız hep O’dur. Cen‐ netlikler cennet için cehennemlikler cehennem içindir. Her hareket edenin hareketini Allah yaratır. Sizi Allah yarattı, siz ise biliyorsunuz buyurulmuştur. Bu rumuzu ancak senin gibi bildirdiği ârifler bilir. Bundan sonra sen niçin kendine zor ve çetin amellerle meşakkat ve‐ rirsin? Bundan böyle senin çektiğin meşakkatler için, uygun olan, bu zâhir amellerde bulunan ibadet ve riyâzetlerinin hepsini ağyâr olan zâhir ehli için terk etmendir. Taklit sahiplerinin işleri ile meşgul ol‐ mayıp yalnız kalbine dönüp zevk ve şevk ile dolmandır. Önemli ve en lüzumlu olan murâkabe ve müşahede gibi kalp işleri ile lezzet‐ lenmendir.” Eğer ârif kalp ayağı sürçer, bu vesvese ve desiselere kulak verir ibadet ve mücahedeyi terk eder ve nefsin hevasına uyup giderse onun kalbi bilmediği yerden kararır ve şeytan da oraya yerleşir; sonra ona der ki: “Rabbin senin hakîkatindir ve sende O’nun hakîka‐ tisin. Çünkü Allah, O işiticidir ve görücüdür.’ buyurmuştur. Diledi‐ ğini yap, çünkü O’na yaptığından sual olunmaz” kelâmıyla senin de sorumlu olmadığını duyurmuştur. İşte o zaman, tabiî, zulmet perde‐ leri onun basiretini öyle örter ki hiç görmez olur. Hırsızlık ve hıyâ‐ nete başlar, çeşit çeşit haramları yer, itikadı bozulup Allah’tan kork‐ TARÎKAT‐I ALİYYE 273 maz olur. Şeytanın öyle bir oyuncağı olur ki Rahman’ını bırakıp onu sever, ona ibadet eder. Tabiatı toprağına meyledip şeytanın sözüne uyan gafilin hâli budur. Eğer bu ârife Hakk’ın inâyeti erişip mücâhede üzere devam ederse onun nefs‐i mutmainne olup yüksek himmetle bu makama gelir. İki dünya saadet ve rahatlığını bulup şeytanın aldatmasından emin olur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﺖ ِﻟ َﻐ ٍﺪ ْ ﺲ ﻣَﺎ َﻗ ﱠﺪ َﻣ ٌ ﻈ ْﺮ َﻧ ْﻔ ُ ﻦ ا۪ َﻣﻨُﻮا ا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ َو ْﻟ َﺘ ْﻨ َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ن َ ﺧﺒ۪ﻴ ٌﺮ ِﺑﻤَﺎ َﺗ ْﻌ َﻤﻠُﻮ َ ن اﻟّٰﻠ َﻪ وَا ﱠﺗﻘُﻮا اﻟّٰﻠ َﻪ ِا ﱠ “Ey iman edenler! Allahʹtan korkun ve herkes, yarına ne hazırladığına baksın. Allahʹtan korkun, çünkü Allah, yaptıklarınızdan haberdardır.” 427 Yarından kıyamet günü kastedilmiştir. Çünkü Allah (c.c)’na göre dünya ve ahiret birer gün sayılmıştır. Ayette “Allah’tan korkma” emri tekrarlanarak tekit edilmiştir. Yahut birinci tekit amele taalluk eden vacipleri edâ hakkındadır. İkinci tekit ise haram olan şeyleri terketmek hakkındadır, buyurulmuştur. Ebû Hureyre (r.a)’dan şöyle rivâyet olunmuştur: “Ben Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellemʹin şöyle buyurduğunu işittim: Allahu Teâlâ rahmetini yüz parça yaptı da, doksan dokuz parçasını kendi yanında tuttu, bir parçasını yeryüzüne indirdi. İşte bu bir parça rahmet sebe‐ biyle bütün mahlûklar biribirlerine acırlar. Hattâ kısrak (yavrusunu emzirirken) dokunur korkusuyle bir ayağının tırnağını yukarı kaldı‐ rır.” 428 Eğer bir kâfir Allah Teâlâ hazretlerinin indindeki rahmetinin vü‐ satini bilmiş olsa idi, cennetten ümidini kesmezdi ve eğer bir mümin de Allah Teâlâ hazretlerinin indindeki azâb‐ı ilâhîyyeyi bilmiş olsa 427 428 Haşr Sûresi, Âyet 18 Hadis Buhârî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 274 idi cehennem azâbından emin olamazdı. Yani müminler daima iki kanat mesabesinde olan beynel havf ve recâda bulunmalıdır. Mürid iki dünyanın da alâka ve menfaatlerinden kurtulup Hakk’a yönelip vasıl oluncaya kadar hiç inkıtaya uğramadan teskiye‐ i nefs ve tasfiye‐i kalp ile seyr‐i sülûk eden kimsedir. Ey Sâlik! Bu makamda sâlike, bir kâmil velinin sohbeti müyesser olmadıysa onun için en önemli şey şeriata uyup ekmel‐i kâmilîn rûhü’l‐mürşidîn ve Habîb‐i Rabbi’l‐Âlemîn hazretlerinden gelen duâ ve virdler ile ve ona salâtu selâm ile nefsini tedavi edip, ebrar ile sohbet etsin. Ta ki istikametle nefs‐i mutmainne olup, kemal maka‐ mını bulsun. Bu evrad, ezkâr ve sohbet‐i ebrar, bu sâlike hatalar vâki olduğu zaman lâzımdır. Eğer insan tehlikeye düşmeyip hayrı şerrine galip ise ve nefsi şe‐ riat ve tarikatte vasat halde istikâmet üzere bulunursa daima geniş ve rahat olsun. Kalbi her an huzur ve sürûr ile dolsun. Mâsivâdan kaçı‐ nıp dâima huzurlu olsun. Perde arkasında kalmış ağyarın kötü sözle‐ rine itibar etmeyip işine baksın. Münazara edenlerden yüz çevirip tarikate uygun refîk‐i şefik bulsun. Bu makam iyilikle kötülüğü bu‐ lunduran makamdır. Çünkü Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak bu nefs için: َﻓَﺎ ْﻟ َﻬ َﻤﻬَﺎ ُﻓﺠُﻮ َرهَﺎ َو َﺗ ْﻘﻮٰﻳﻬَﺎ “Sonra da ona iyilik ve kötülükleri ilham edene yemin ederim ki.”429 bu‐ yurur. Eğer bu nefs‐i mülhimenin iyiliği kötülüğüne galip olursa yüksek makamlara doğru çıkar. Kötülüğü iyiliğine galip gelirse tabiat zinda‐ nına düşüp bedenin esfel‐i sâfilîne girer. Mutmainneye çıkıncaya ka‐ dar nefsin arzularına muhâlefet edilmelidir. Zira o bu makamda iken aşağıya meyillidir, geri dönmeyi kollamaktadır. Hayrın şerre galebe‐ 429 Şems Sûresi, Âyet 8 TARÎKAT‐I ALİYYE 275 sinin alâmeti şudur ki: Bu sâlik bâtını îmânın hakîkati ile pûr nûr ve zahiri şeriat ile mamur olur. Kalbi her varlığın Allahu Teâlâ’nın mu‐ radına uygun olduğunu müşâhede eder. Kalıbı taat ile mu’tad olup bütün büyük günahlardan ve küçük günahların çoğundan sakınır. İnsanlar arasında ve yalnız yerde olmak ona tesir etmez. Böylesi sâlik Hakk’ın huzurundan gâfil olmaz. Şerrin hayra galebesinin alâmeti ise şudur: Nefsî arzularından sıyrılamayan sâlik şeriatle edeplenmezden önce kendinde hakîkat şuhûdu kuvvet bulursa vartaya düşer. Oldum zanneder, tâati terk edip günahlara dalar. Ancak sâlik şeriat ile müeddeb olur da şuhûd‐ı hakîkat kendinde galebe çalarsa, görür ki âlemdeki her varlığın ve kendinin yaptığı iş‐ ler bile her an Hakk’ın murâdına uygun gelir. İşte o zaman şeriatın esrarından, hakîkat nurlarından haberdar olur. İlk durumda iken salik bir kararda durmaz; bir mezhebe girmez; belki insanla hayvan arasındaki farkı bile bilmez; benlikten kurtul‐ maz ve nefsinin esiri olur. Ancak Hakk’a yönelir istiğfar’a müdâvim olursa ve şeriatın emirlerine sımsıkı sarılırsa hidâyeti ilâhîye yetişir ve bu vartadan biiznillah kurtulur. Aşk ve hararetle vecd ve hâle ka‐ vuşmakla kemâl makamını bulur. O zaman nefsinin meyl ve dönü‐ şünden emin olur. Öyle ise bir kere basiretle bak ki, bu mukarrebler yolu ne güzel bir yoldur. Ne lezzetli hâlleri vardır. Sâliklerin ma‐ kamları şaşılacak derecede yüksektir. Gönülleri hoş ve kayıtsızdır. Zira korku ve üzüntüden geçmişlerdir. Eğer zelil olsalar aziz onlar‐ dır, fakir iseler zengin onlardır. Sermayeleri zül ve iftikârdır. Meske‐ netleri yoksulluk, yaşamaları ise mütevazi olup alçak gönüllü kim‐ selerdir. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ﺖ ُ ﻋَﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ ِﻧ ْﻌ َﻤﺘ۪ﻰ َو َرﺿ۪ﻴ َ ﺖ ُ ﺖ َﻟ ُﻜ ْﻢ د۪ﻳ َﻨ ُﻜ ْﻢ َوَا ْﺗ َﻤ ْﻤ ُ َا ْﻟ َﻴ ْﻮ َم َا ْآ َﻤ ْﻠ ﺳﻠَﺎ َم د۪ﻳﻨًﺎ ْ َﻟ ُﻜ ُﻢ ا ْﻟِﺎ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 276 “...Bugün size dininizi ikmal ettim, üzerinize nimetimi tamamla‐ dım ve sizin için din olarak İslâmʹı beğendim...”430 Hülâsâ yalnız Kitap ve Sünnet ile amel, kurtuluşa sebeptir. Şeriat yolunda giden sonunda cennet konaklarına kavuşur. Kitap ve Sün‐ nete uyan sonunda emniyet yeri olan Ravza‐i Rıdvan’a girer. Bu‐ nunla beraber verâset, ilm‐i nübüvvet hazinesinin vârisi, hatemiyyet defînesinin hediyesidir. Hasan Basrî hazretleri buyuruyor ki: “Bir gün Basra sokaklarında âbid bir genç ile dolaşırken ansızın bir tabibe rastladık. Bir kürsi üze‐ rine oturmuş, etrafında erkek, kadın ve çocuklardan kalabalık bir cemaat var. Her biri kendi hastalığına yarayacak bir ilaç soruyordu. Yanımdaki genç irşad maksadı ile ileri geçerek : “Ey tabip! Yanınızda günah illetine uğrayanlara şifa verecek bir ilacınız var mı?” dedi. He‐ kimin kemâl‐i hayretle elini başına koyup düşündüğünü gördük sonra içlerinden divânelerden biri: “Erenler biraz dinlerseniz o der‐ din devasını şöyle tarif edeyim: Tevbe kökünü, istiğfar yaprağı ve te‐ vazu dalları ile karıştırıp gönül havanına koyarak, haya suyunu üze‐ rine döküp, tevhid tokmağı ile güzelce dövmeli. İnsaf eleğinden geçi‐ rip göz yaşı ile hamur etmeli, aşk ateşi ile pişirip, muhabbet balından katarak, şükür kâsesine doldurup reca yelpazesiyle soğutup, hamd ve kanaat kaşığı ile gece gündüz yemeli. Günah illetine tutulanların devâsı budur” der. Allah ehli olan yanındaki cemaata dönerek: “Ehl‐i irfanım deye kimseyi tân etme sen Defter‐i irfâna sığmaz söz gelir divâneden” der. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem hazretleri şöyle buyurmuşlardır: “Bir kimse aşırı sevgiden dolayı Cenâb‐ı Hakkʹın li‐ 430 Maide Sûresi, Âyet 3 TARÎKAT‐I ALİYYE 277 kâsını (ona kavuşmayı) severse, Cenâb‐ı Hakda onun likâsını se‐ ver.”431 Gönül Hakkʹın huzurunda bulunursa, hissler mamur ve mesrûr olur. Dünya konaklarını geçmek binekle, mâna konaklarını aşmak kalp iledir. Selim kalbin kıblesi Hüdâ’dır. Âdeti kazaya rızâdır. Müminin kalbi ihsânı, havassın kalbi rızâyı, hassu’l‐havassın kalbi ise, likâyı gözetir. Gönül bahçesinde mârifet güllerini ve çiçek‐ lerini koklayıp vahdet bahçesini seyretmek ve aşk nâmelerini dinle‐ mek her şeyden lezzetlidir. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyuruyor ki: “Size lazım olan âlimlerle oturmak ve hikmet ehlinin sözünü dinle‐ mektir. Şüphesiz Allahu Teâlâ ölü toprağı yağmur suyuyla dirilttiği gibi ölü kalbi de hikmet nuruyla ihya eder.”432 NEFS‐İ MUTMAİNNE Ey Sâlik! Ehlullah buyurmuşlardır ki: Hakk’ın emirlerine tam uyan, men ettiklerinden sakınan ve kuv‐ vetli iman ve itminan sahibi olan mutmainne nefstir. Arifibillah olan takva, vera ve yakîn ashabının nefsidir. Bunlar hitâb‐ı ilâhiyeye maz‐ har olmuşlardır. Bu makama ancak sâdık müridler vasıl olur. Cenâb‐ı Hak buyuruyor ki: ⎯ ﺿ ﱠﻴ ًﺔ ِ ﺿ َﻴ ًﺔ َﻣ ْﺮ ِ ﻚ رَا ِ ﺟﻌ۪ﻰ ِاﻟٰﻰ َرﱢﺑ ِ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱠﻨ ُﺔ ⎯ ِا ْر ْ ﺲ ا ْﻟ ُﻤ ُ ﻳَﺎ َا ﱠﻳ ُﺘﻬَﺎ اﻟ ﱠﻨ ْﻔ ﺟ ﱠﻨﺘ۪ﻰ َ ﺧﻠ۪ﻰ ُ ﻋﺒَﺎد۪ى ⎯ وَا ْد ِ ﺧﻠ۪ﻰ ﻓ۪ﻰ ُ ﻓَﺎ ْد “Ey itminana ermiş nefis! Sen rabbinden, rabbin de senden razı olarak 431 432 Hadis Müslim, Ramuz’ul ehadis, cilt. 2, sayfa. 327‐11 Râmuzu’l‐Ehâdis, cilt. 1, sayfa. 371‐14 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 278 rabbine dön! Kullarım arasına katıl ve Cennet’ime gir!” 433 Görülüyor ki, mutmainneden aşağı derecedeki nefisler hitab‐ı ilâhiyyeye lâyık olmamışlardır. Ancak itminana ermiş olan nefs‐i mutmainne, râdiye ve mardiye nefisleri hitabullaha mazhar olmuş‐ lardır. Ve Allah mutmainne nefis sahiplerini râdiye ve mardiye ma‐ kamlarına davet buyurmuştur. Cenâb‐ı Hakk’ın kullarına merhameti muktezasınca sizler bu da‐ vete icabet etmek mi istiyorsunuz? O hâlde bilin ki talim, terbiye, nefs tezkiyesi ve kalp tasfiyesinden sonra “Cennetim’e girin” hitab‐ı ilâhiyyesine mazhar olursunuz. Bu makamda nefs‐i natıka kendi ızdırabından Hakk’ın hitabıyla itminan bulduğu için ismi, mutmainne olmuştur. Nitekim Hak Teâlâ bu nefse: “Ey mutmain olan nefis” kelâmıyla hitab etmiştir. Nefs‐i mutmainnenin seyri maallah (Allah’la beraber)dir. Âlemi, Hakîkat‐ı Muhammediye’dir. Mahalli, sırdır. Hâli, itminana sadıktır. Vâridi, şeriatın bazı esrarıdır. Sıfatları, cömertlik ve güler yüzlülük, tevekkül, sabır, halim selim, teslim, rica, doğruluk, ibadet, yumuşak gönüllülük, hamd ve senâ, şükürdür. Dahası daimî huzur, kalp sevinci, tatlı dillilik, ayıp ve ku‐ surları örtücülük ve hataları bağışlayacılık da diğer evsafıdır. Sâlikin bu makamda olmasının bir alâmeti de şeriattan zerre kadar ayrılma‐ masıdır. Taberânî ve İbn‐i Asâkir’in Ebu Ümame (r.a)’dan tahric etmiş ol‐ dukları bir hadis‐i şerifte Rasûlullah’ın bazı sahabeye talim buyur‐ dukları: “Allah’ım senden itminana kavuşmuş bir nefsi mutmainne dilerim ki likâna iman etsin, kazana razı olsun, atâna kanaat etsin”434 duaya devam etmelidir. Bu makamda sâlik, Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimizin ahlâkını tamamen bilip uygulamaktan zevk duyar ve 433 434 Fecr Sûresi, Âyet 27‐30 Alûsî, Ruhu’l‐Meânî Elmalı Tefsiri, c.8, s. 5821 TARÎKAT‐I ALİYYE 279 onun fiil ve hareketlerine uymakla kalbi tatmin olur. Çünkü bu ma‐ kam kâmil insan olma makamıdır. Yine bu sâlik, bu makama eren sâlike bakanların gözleri ve hazır olanların kulakları zevk ve lezzet bulur. Eğer her zaman ve bütün gün konuşsa tatlı sözlerinden dinleyenlerin kulaklarına bıkma ve usanç değil, hoşluk ve lezzet gelir. Huzur bulurlar. Çünkü onun dili Allah tarafından dimağ ve kalbine akıtılan ilm‐i ledünniyenin mânâ ve incelikleriyle bezendiğinden şeriat‐ı garranın anlatılmasında söy‐ lediği her söz Kur’an‐ı Kerîm’e ve hadis‐i şeriflere tamamen uygun‐ dur. Onun sohbetleri Allah tarafından kalbine akıtılan ilhamlardan ibarettir yani ilmi, ilm‐i ledünnîdir. Bu kâmil veli yakınlarıyla ve in‐ sanlarla görüştükçe kendisine gelen, kalbine akıtılan bu hikmetleri, onlara söyler ve öğrendiği ilâhî bilgileri, sevdiklerine ve arzu eden‐ lere istidat ve kaabiliyetlerine göre öğretir, onları irşad eder ve çok zaman zikir ve ibadetle uğraşıp kendi âleminde kalır. Tâ ki makam‐ lara yükselmekten mahrum kalmasın. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Bir kimse kalbini iman için temizlerse ve kalbini selim, lisanını sâdık, nefsini mutmain, ahlâkını müstakîm, kulağını hakkı duyan ve gözünü ibret ile bakıp hakkı gö‐ ren hâline getirirse muhakkak felâha ermiştir” buyurdular. 435 Bu makamda bulunan, nefs‐i mutmainne sahibi olan ârif zikir, dua ve ibadete devam edip Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimize evvelki sevgisinden daha fazla bir sevgiyle bağlanır. O insan‐ı kâmilin yanında toprak ve altın müsâvî olup mal ve mülkü sırf hayır ve hayrat yapmak ve fakirlere yardım etmek için ister. Para kazanma ve mal edinme, onun gönlünü bir an bile Cenâb‐ı Hakk’tan gafil kılmaz ve onun huzuruna varmaya engel olmaz. Kazandıklarını gizlemez, tok gözlü olur ve kimseden bir şey istemeyip verilenleri fa‐ kirlere dağıtır. Mal ve parayı sırf bu gaye ile infâk etmek, ancak bu 435 İmam‐ı Ahmet, Beyhakî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 280 veli zâtın şânına yakışır. Bu maksatla kazanılan mal da sırf Allah rı‐ zası için harcanır. Böyle olan mal sevgisi kınanmamış bilâkis öğülmüş ve beğenilmiştir. Eğer bu makamda bulunan kâmil Cenâb‐ı Hak, adı, şanı kaybolmuş bir insan suretinde gizler ve böylece şöhret yapmaz, âfet ve belalardan korursa, bu hâl onun için bir nimet ve sa‐ adettir. Eğer Cenâb‐ı Hak onu, halk gözünde beğenilmiş ve herkesce takdir edilmiş olarak gösterir ve şeyhlik rütbesini ona giydirir, irşad göreviyle vazifelendirirse o zaman kâmil kul, bu durumda ilâhî tak‐ diri kabul eder fakat o, bu şeyhliği ne ister ne de diler, ne arzu eder ve ne de ondan çekinip kaçar gider. Ancak Cenâb‐ı Hak onu kalple‐ rin sevgilisi yapıp dost ve müridlerini, kendisine itaatli, hürmetli ve edepli kılar. Allah (c.c) insanlar arasından seçtiği kulunu sever, hem de sevdirir. Mânevî bir emirle irşad vazifesine başlamış olur. Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem: “Bir kimse zâhir ve bâtınını, içini ve dışını temizleyerek kırk gün hâlisâne Cenâb‐ı Allah (c.c) için amel ve ibadet ederse kalbi menba‐ı hikmet pınarı olup lisanından zülâl‐i marifet ile tatlı sözler akmaya başlar” buyur‐ muşlardır. 436 Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem yine buyur‐ muşlardır ki: “Nefsimi yed‐i kudretinde tutan Cenâb‐ı Allah (c.c)’na yemin ederim ki iman etmedikçe Cennete giremezsiniz ve birbirleri‐ nizi sevmedikçe de “Kâmil” mümin olamazsınız. Size bir şey söyle‐ yeyim mi? Onu yaptığınız takdirde sevişirsiniz, kalbinizde ülfet ve muhabbet zuhur eder. Selâmı aranızda yayınız.” 437 Şu halde cümlemiz; “Müminiz, imanımız vardır” diyoruz. Bunun isbatı lazımdır. Şahit ise amel ve ibadettir. Rahmet‐i ilâhîyyeye nâil olmak için amel ve ibadet şarttır. 436 437 Ebu Nuaym, Hilye, Ramuzu’l‐Ehadis, c.2, s.398‐11 Sahihi Müslim, c.1, s.74, H.No: 93‐94 TARÎKAT‐I ALİYYE 281 Ebû İdrîs el‐Havlanî, Muʹâz bin Cebel (r.a)’den naklediyor: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Allah Tebâreke ve Teâlâ Hazretleri şöyle hükmetti: “Benim rızam için bir‐ birlerini sevenlere, benim için bir araya gelenlere, benim için birbirle‐ rini ziyaret edenlere ve benim için birbirlerine ikramda bulunanlara benim de muhabbetim tahakkuk etmiştir.”438 Bu itibarla İslâmî usul ve kaidelere riâyet ederek birbirlerini se‐ ven müminler saadet‐i ubudiyyenin meyvelerini tatmış, rıza‐i ilâhîyyeyi kazanıp Cennet’e girmiş olur. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: ن ِ ﺟ ﱠﻨﺘَﺎ َ ۪ف َﻣﻘَﺎ َم َر ﱢﺑﻪ َ ﻦ ﺧَﺎ ْ َوِﻟ َﻤ “Rabbinin huzurunda durmaktan korkan kimselere iki cennet vardır.” 439 Şeyhü’l‐Meşayih hazretleri bu ayeti şöyle şerh etmiştir: İki cennetin biri ehlullahın dünyada huzur‐ı dâimîye mazhar ol‐ masıyladır: diğeri de ahirette verilecek olandır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﺤﻴٰﻮ ِة اﻟ ﱡﺪ ْﻧﻴَﺎ َوﻓِﻰ َ ﺸﺮٰى ﻓِﻰ ا ْﻟ ْ ن ⎯ َﻟ ُﻬ ُﻢ ا ْﻟ ُﺒ َ ﻦ اٰ َﻣﻨُﻮا َوآَﺎ ُﻧﻮا َﻳ ﱠﺘﻘُﻮ َ اﱠﻟﺬ۪ﻳ ﻚ ُه َﻮ ا ْﻟ َﻔ ْﻮ ُز ا ْﻟ َﻌﻈ۪ﻴ ُﻢ َ ت اﻟّٰﻠ ِﻪ ذِﻟ ِ ﻞ ِﻟ َﻜِﻠﻤَﺎ َ ﺧ َﺮ ِة ﻟَﺎ َﺗ ْﺒﺪ۪ﻳ ِ اﻟْﺎ “Onlar, iman edip de takvâya ermiş olanlardır. Dünya hayatında da ahirette de onlara müjde vardır. Allahʹın sözlerinde asla değişme yoktur. İşte bu, büyük kurtuluşun kendisidir.” 440 Hadis, İmâm Mâlik, Muvatta Rahman Sûresi, Âyet 46 440 Yunus Sûresi, Âyet 63 438 439 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 282 Evliyaullah, dünyada kalben daima rahat, ferah, sürur ve saadet içindedirler. Cenâb‐ı Hak buyuruyor: ن َ ﺤ َﺰﻧُﻮ ْ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َوﻟَﺎ ُه ْﻢ َﻳ َ ف ٌ ﺧ ْﻮ َ ن َا ْوِﻟﻴَﺎ َء اﻟّٰﻠ ِﻪ ﻟَﺎ َاﻟَﺎ ِا ﱠ “Bilesiniz ki, Allahʹın dostlarına korku yoktur; onlar üzülmeyecekler de.” 441 Müminlerin ahlâkı edep ve tevâzudur. İnsan tevâzudan daha kıymetli başka bir libas giymemiştir. Tevazu ve hikmet hazinesine nail olan, herkese lâyık olduğu değeri verir. Herkes de ona lâyık ol‐ duğu saygıyı gösterir. Tevâzudan nasibini alan, gönül rahatlığına erer. Fakat bunu da ancak ilim sahipleri kavrayabilir. Ebu Zür’a, Enes (r.a)’in rivâyetiyle gelen bir hadis‐i şerifte Pey‐ gamber Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Allah Teâlâ bana mütevazi olmanız gerektiğini, birbirinize zulmetmemeniz icab ettiğini vahiy yoluyla bildirdi.”442 Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem tevazunun gereği ola‐ rak hür olsun köle olsun herkesin davetine icabet eder, bir yudum süt veya bir tavşan bacağı bile olsa hediyeyi kabul eder, onları ye‐ mekten çekinmez, hediyelere mukabelede bulunur, cariye veya mis‐ kin bile olsa davetlerine icabet ederdi. Ebû Zür’a, icazet tarikiyle Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ’in şöyle buyurduğunu haber veriyor: Tevâzunun ilk şartı, rastladı‐ ğın herkese selâm vermen, sana selâm verenin selâmına mukabele et‐ men, meclisin en aşağısına râzı olman ve yaptığın iyiliklerin bilin‐ memesini istemendir. 441 442 Yunus Sûresi, Âyet 62 Müslim, İbni Mâce TARÎKAT‐I ALİYYE 283 Tevâzu, alçak gönüllü olmak ve mahlukata yumuşak davran‐ maktır. Hakkʹa karşı hudû ile boynu bükük olmak, nasihatlara kulak verip kabul etmektir. Nefsinde varlık gören kimsenin, tevâzudan nasibi yoktur. Nefsi‐ nin hatalarını bilen üstünlük ve şerefe tamâ etmez, tevazu yolunu tutar. Kendisini zemmedene düşmanlık etmez, medhedildiği zaman da Allah (c.c)’na şükreder. Süfyan‐ı Sevrî hazretleri buyuruyor ki: “Şehvetle hasıl olan bütün günahların mağfiret edilmesi umulur. Fakat kibir ve gururdan doğan masiyetlerin mağfiret olunması memul değildir. Zira şeytanın isya‐ nının aslı kibir ve enaniyetten, Adem (a.s) ayağının kaymasının aslı ise hatadandır. Ya Rasûlallah Gubar‐ı payina almam cihânı yâ Rasûlallah Değişmem mûyuna heft âsumânı yâ Rasûlallah Duyunca makdem‐i teşrifin Adem sulb‐i pâkinden Değişti habbeye bağ‐ı cinânı yâ Rasûlallah Mütevâzı olmak isteyen, sâlihlerin sohbetine devam etsin ve on‐ lara hürmette kusur göstermesin. Kişi sâlihlerin tevâzusuna bakarak kendisi büyüklük taslayamaz. Lokman (a.s): “Herşeyin bir bineği vardır. Amelin bineği de tevâzudur” buyurur. Tevâzu cemiyete çıktı‐ ğında herkesi kendinden üstün ve hayırlı görmendir. Tevâzunun üç alâmeti vardır: Ayıplarını bilerek nefsini küçük görmek. Müminlere karşı edepli ve alçak gönüllü olmak. Kimden gelirse gelsin hakkı ve nasihatı kabul etmektir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 284 İnsan, nefsinin şerrini ve ayıbını bilmelidir. Kendisine bir değer vermemeli, manevî bir hâl gördüğünde onu kendinden değil Allahʹ‐ tan olduğunu bilmeli, nefsine pâye çıkarmamalı, kendini insanlardan daha aşağı görüp her zaman mütevâzı olmalıdır. Kul Allah’ın emir ve nehyine karşı mütevâzî olmalıdır. Çünkü ne‐ fis rahatına düşkün olduğundan emr‐i ilâhîden yüz çevirir. Nefsin istekleri yasak olana tutkundur. Kul, nefsini emr‐i ilâhî ve nehy‐i ilâ‐ hîye boyun eğdirince tevâzu sahibi olur; Allah’ın murad ettiğini öne alır ve kendi arzusunu terkeder. Kul gerçek tevâzuya ancak kalbinde müşâhede nûrunun parla‐ masıyla erişebilir. Çünkü müşâhede anında nefis erir. Nefsin tesirini yitirmesiyle kul, kibir ve ucubun aldatmalarından kurtulur. Bu sa‐ yede nefis, Hakk’a karşı itaatkâr, halka karşı yumuşak olur. Gerçek tevazudan en çok nasip alan şüphesiz kurbiyet makamına ermiş bu‐ lunan Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem idi. Hazret‐i Âişe (r.anha) Vâlidemizin rivâyet ettiği bir hadis‐i şerifte: “Bir gece Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’i yanımda bulama‐ dım. Kadınlığın verdiği kıskançlık duygusu ile onu diğer zevcelerin‐ den birinin yanına gittiğini zannederken O’nu mescidde secdeye ka‐ panmış bir halde gördüm. Secdede şunları söylüyordu: Yâ Rab! Sana secde ediyorum, kalbim sana iman ediyor, lisanım seni ikrar ediyor. İşte ben huzurundayım, ey şânı yüce Mevlâm! En büyük günahların affedicisi sensin.” 443 Sâdık olan sâlik bu makama sülûk edince ona öyle bir kemal hâsıl olur ki mâsivâdan kaçar. Hak ile ünsiyeti arar. Zâtı pâkine muhabbet edip habibine tâbi olur. Onun söz hareket ve ahlâkını can ile kabul edip, ondan ruhuna hayat, imanına tat bulur. Marifet nuru ile gönül rahatlığı bulur. Şeriatten ayrılmaz, biiznillah teâlâ ölünceye kadar böyle gider. 443 Kütüb‐i Sitte TARÎKAT‐I ALİYYE 285 İşte bu kâmilin kalbine ne gelse onu Habib‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem’ın söz ve işlerine kıyaslar. Uygunsa onunla amel eder, değilse “şeytandandır” deyip amel etmez. Muhakkak bilir ki Hz. Habib‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem bu dünyadan ahirete intikal edinceye kadar farz ve vaciplerden birini terk etmemiştir. Sa‐ lih amellerin terki ne evliyâdan ne de âlimlerden işitilmemiştir. İşte gerçek muhib olan veli yakînen bilir ki şeriata uygun olma‐ yan söz ve düşüncelerin tümü sapıklıktır. Zira o gönül sahibi Kur’an ve Sünnet‐i zâhire uymayan bâtını, bâtıl bulmuştur. Bunun için şey‐ tan‐ı aleyhi lâine galip olmuştur. Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur: ﻦ َ ﻦ ا ْﻟﻐَﺎو۪ﻳ َ ﻚ ِﻣ َ ﻦ ا ﱠﺗ َﺒ َﻌ ِ ن ِاﻟﱠﺎ َﻣ ٌ ﺳ ْﻠﻄَﺎ ُ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َ ﻚ َ ﺲ َﻟ َ ﻋﺒَﺎد۪ى َﻟ ْﻴ ِ ن ِا ﱠ “Şüphesiz kullarım üzerinde senin bir hakimiyetin yoktur. Ancak az‐ gınlardan sana uyanlar müstesna.” 444 Şeriatın sırrı ona münkeşif olup, o sırrı şeriatın zâhirinde, gizli bir engin deniz olarak görmüştür. Ama şeriatın zâhiri ile amel etmeyen gâfil, ârif ve kâmil olamaz. Bâtın ve esrar ona münkeşif olmaz. Belki zındık olup dalâlette kalır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﺤ ِﺒ ْﺒ ُﻜ ُﻢ اﻟّٰﻠ ُﻪ َو َﻳ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ ﻓَﺎ ﱠﺗ ِﺒﻌُﻮﻧ۪ﻰ ُﻳ َ ﺤﺒﱡﻮ ِ ن ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُﺗ ْ ﻞ ِا ْ ُﻗ ﻏﻔُﻮ ٌر َرﺣ۪ﻴ ٌﻢ َ ُذﻧُﻮ َﺑ ُﻜ ْﻢ َواﻟّٰﻠ ُﻪ “(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allahʹı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esir‐ geyicidir.” 445 444 445 Hicr Sûresi, Âyet 42 Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 31 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 286 İşte bu âyet‐i kerîme, ahirete intikal edinceye kadar şeriat kapısı‐ nın üstünde durmayı bildirmekle yeterlidir. Şeriatla amel eden ârif ve kâmile gelince: O, şeriatın içine ve özüne girip oradan Allahu Teâlâ’nın sırlarına kavuşur. Kalbi ile sahibi arasında vâki olan husu‐ siyete erişir. Bu esrarı, ancak zâhirleri şeriatla müzeyyen ve bâtınları hakîkatle münevver olan kâmiller bilir. Onlara hiçbir şey sûret‐i Hakk’tan görünmez. Şeytan onlara yakın gelmez. Gelse de hiçbir ta‐ raftan yol bulamaz. İstese bile onlara zarar veremez. Nitekim şeyh‐i Samâdânî Abdulkâdir Geylânî hazretlerine sah‐ rada şeytan gelip: “Ey Abdulkâdir! Ben Rabbinim. Haramları sana mübah kıldım, dilediğini yapabilirsin” dedi. Bu kâmil şeyh ona: “Yalan söyledin, muhakkak ki sen şeytansın. Allahu Teâlâ haram ve günahları emretmez” cevabını vermiştir. Ey Sâlik! Basiret gözünü aç ve gör ki bu şeriat ne büyük kerâmet kalesidir. Bununla amel eden iki âlemde ne kadar aziz, şerif, kıymetli ve her tehlikeden emin ve sâlimdir. O halde bütün ebrâr, âbidler, zâhidler, ârifler, mümtaz kâmiller zümre‐i kal’asına girip şeytanın al‐ datmasından emin olanlar, ancak Allahu Teâlâ’nın tevkifi ile şeriate yapışıp ilim ve ihlas ile amel edenlerdir. Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem : “Ey insanlar! Allah (c.c)’na tevbe ve istiğfar ediniz. Ben günde Allah (c.c)’na yüz kere tevbe ve istiğfar ediyorum” buyurmuştur. 446 Cenâb‐ı Hak Kur’an‐ı Kerîm’in indiriliş gayesini şöyle beyan eder: ﺳ َﺘ ْﻐ ِﻔﺮُوا َر ﱠﺑ ُﻜ ْﻢ ُﺛﻢﱠ ﺗُﻮﺑُﻮا ِاَﻟ ْﻴ ِﻪ ْ نا ِ َوَا “Ve Rabbinizden mağfiret dilemeniz, sonra da ona tevbe etmeniz için (indirildi)...” 447 446 447 Rıyazü’s‐Salihin, c. 1, s. 19, hadis no: 19 Hud Sûresi, Âyet 3 TARÎKAT‐I ALİYYE 287 Evliyâullah hazerâtı takvâ ve verânın tamam olması için şu hu‐ suslara riâyet edilmesi elzemdir buyururlar: “Dünyada iken takvâ azığını hazırlayan kıyamet gününde Allah’ın habibi olur. Gadabı ve öfkeyi terkeden Allah’ın himayesinde olur. Dünyevî arzularını terkeden kıyamet günü Allahın azabından emin olur. Hasedi ve kini terkedenin kıyamet günü, derecesi âli olur. Riyâset sevgisini terkeden kıyamet günü el‐Melikü’l‐Cebbâr yanında aziz olur. Dünyada enaniyeti terkeden iyiler arasında nimete erer. Husûmeti terkeden kıyamet günü felâha erer. Bahilliği terkedenin melekler içinde ismi yâd edilir. Dünyada rahatlığı terkeden kimse ahiret günü mesrûr olur. Haramı terkeden ahiret günü peygamberlerin komşuluğunda bulunur. Harama bakmayı terkedenin Allah kıyamet günü gözünü Cennet’te ferahlandırır. Zenginliği kalben terkedip fakirliği ihtiyar edeni Allah kıyamet günü veliler ve peygamberlerle beraber haşreder. Dünyada insanların ihtiyaçları için çalışanın Allah dünya ve ahirette ihtiyaçlarını giderir. Gece Allah için teheccüde kalkıp kıl‐ dığı namaz kabirde kendisine nur olur. Arş‐ı Rahman’ın gölgesinde olmayı isteyen kimse zahid olsun. Meleklerin ziyaretçi olmasını iste‐ yen kimse tevbe‐i nasuh ile Allah (c.c)’na tevbe etsin. Kalbinin zengin olmasını isteyen kimse Rezzak olan Allah Teâlâ’nın taksimatına razı olsun. Firdevs ve bâkî olan lezzetleri isteyen ömrünü dünya fesadı ile zâyi etmesin. Dünya ve ahirette Cennet’i arzu edenler sehâvetli ol‐ sunlar. Zira cömert kimseler cennete yakın, cehennemden uzak olurlar. Kalbinin tam bir nur ile aydınlanmasını isteyenler herşey için tefekkür edip öğüt alsın. Kendisine sabredici bir beden, zikredici bir lisan, Allah korku‐ suyla titreyip mütevazı olan bir kalp isteyen mümin ve müminâta çokça istiğfar etsin. Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem buyuruyor ki: “Dört haslet müminde toplanırsa Allah ona bu sebeple Cennet’i va‐ cip kılar. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 288 Dilde doğruluk Malda cömertlik Kalpte muhabbet, Gizli ve aşikarda ittikâ ve hayırseverlik.” 448 NEFS‐İ RÂDİYE Ey sâlik! Ehlullah buyurmuşlardır ki: Nefis bütün arzu ve isteklerinden tecerrüd ederek her vechile Hakkʹa ve teveccüh‐i tam ile Rahman’a yöneldiğnde ve bilâ fasıla daima Rahim ile olmak şuuruna erdiğinde Allah’tan, hikmetine ve hükmüne râm olarak razı olmuş olur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ⎯ ﺿ ﱠﻴ ًﺔ ِ ﺿ َﻴ ًﺔ َﻣ ْﺮ ِ ﻚ رَا ِ ﺟﻌ۪ﻰ ِاﻟٰﻰ َرﱢﺑ ِ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱠﻨ ُﺔ ⎯ ِا ْر ْ ﺲ ا ْﻟ ُﻤ ُ ﻳَﺎ َا ﱠﻳ ُﺘﻬَﺎ اﻟﻨﱠ ْﻔ ِ ﺧﻠ۪ﻰ ﻓ۪ﻰ ُ ﻓَﺎ ْد ﺟ ﱠﻨﺘ۪ﻰ َ ﺧﻠ۪ﻰ ُ ﻋﺒَﺎد۪ى ⎯ َوا ْد “Ey itminana ermiş nefis! Sen Rabbinden, Rabbin de senden razı olarak Rabbine dön! Kullarımın arasına katıl ve Cennet’ime gir!” 449 Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz hazretleri: “Ben ancak mekârim‐i ahlâkı tamamlamak için gönderildim”450 buyurmuş‐ tur. Nefs‐i nâtıka her hâlinde rıza ile sıfatlandığından ismi, râdiye (razı olan) olmuştur. Nitekim Hak Teâlâ bu nefse: “Rabbinden razı olmuş ve razı olunmuş olarak dön!” kelâmıyla hitap etmiştir. Râmuzu’l‐Ehâdis, c. 2, s. 483‐12 Fecr Sûresi, Âyet 27‐30 450 Hadisi Buhârî 448 449 TARÎKAT‐I ALİYYE 289 Bu makamda nefs‐i râdiyenin seyri fillah (Allah için)dir. Âlemi, âlem‐i lâhut’tur. Mahalli (yeri) sırrın sırrıdır. Hâli, fâni olmaktır. La‐ kin bu makamda bildirilen fânî değildir. Bu iki fânî arasındaki fark şöyledir ki, önce fenâ‐i vasat derecedeki sâlikin hâli olup hislerin du‐ yarlılığından geçmiştir. Bu fânî ise sülûkun sonunda bulunup bekâ ile müşerref olunan hâldir. Beşerî sıfatların mahvolup gitmesidir. Sâ‐ lik bekâya hazır olup, ona kavuşmuştur. Zira bekâ bu fenâyla aynı olup diğer fenâ ondan sonra gelir. O ise “Hakke’l‐yakîn” olup bu ma‐ kamda ele geçer. Bu radiye nefsin vâridi yoktur. Zira vârid ancak bekâ sıfatları ile olur. Hâlbuki bu kâmilin beşerî sıfatları öyle zâil ol‐ muştur ki eseri bile kalmamıştır. Onun için bu makamda kâmil olup nefsiyle bâkîdir. Bundan önce makamlarda olduğu gibi ne Rabbi ile bekâdır, ne de diğer makamda olacak olan gibidir. O halde bu öyle bir hâldir ki ancak zevk ile tadarak anlaşılır. Bu nefse ikram için verilen sıfatlar verâ, hulûs, muhabbet, nush, huzur, kerâmet, terk, mâsivayı unutmak, kemâl üzere teslim ve rıza‐ dır. Zira bu kâmil, Cenâb‐ı Mutlak’ın şühûdunda müstağrak olur. O hâlde âlemde meydana gelen herşeyi itirazsız gönül hoşluğuyla ka‐ bul edip haz alır. Hiçbir musibeti kendinden gidermek için Hakkʹa iltica etmeyip herşeye razı olur. Bu halde iken bile insanlara nasihatla emr ü nehyedebilir. Bu hâl onu Allah’ın kullarına irşaddan alıkoy‐ mayıp tebliğe devam eder. Sözünü duyan ondan istifade eder. Bütün bunlarla beraber bu kâmil sırrın sırrıyla âlem‐i lâhutu bulur. Bu ma‐ kamın sahibi Hakkʹın huzuru ile edep deryasına dalar. Duası red olunmaz. Lâkin edep ve hayası gâlip olduğundan bir şey isteyemez. Çaresiz kalsa dua eder ve duası kabul olur biiznillah. Bu veli Hak Teâlâ’nın katında aziz ve mükerremdir. İleri gelenler ve avam ara‐ sında muhteremdir. Allah (c.c) insanların kalbine o sâdık kuluna karşı muhabbet vermiştir, bu kâmil insan da Allahʹın kullarına hüsnizan eder. Zalimlere hiç meyletmez. İhtiyaç sahibi olmasa da kendisine verilen hediyeyi reddetmez, muhtaç olan garib gurabaya infak eder; ihtiyaç sahibi olsa da kimseden bir şey istemez. Rabbi ile meşgul olur. Bu veli bâtın âleminde öyle bir sultanlığa kavuşmuştur MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 290 ki zahirdekilerin yani dünya saltanatların hepsi onun hükmü altında kalır. O halde o tebâsından bazısına nasıl tenezzül edip meyl ve itibar edebilir? Bu makamda ehlullah “Hayy” ismiyle meşgul olur “Hayy” vir‐ dine devam eder. Böylece fâni olup Hayy ismi ile bekâ bulur; Hakk’ın menziline gider. Bu isim ile meşgul oldukça fenâdan çıkıp bekâya erip Hayy sıfatı ile muttasıf olur. Peygamber Efendimiz bir kudsî hadiste Rabbimizden naklediyor: “Kulum bana nafilelerle o kadar yaklaşır ki ben onu severim ve ben onu sevince işiten kulağı, gören gözü, tutan eli ve yürüyen ayağı olu‐ rum.”451 Aziz ve Celîl olan Allah buyurmuştur: “(Cennette) sâlih olan kullarım için hiçbir gözün görmediği hiçbir kulağın işitmediği beşer kalbine (hatır ve hayaline) gelmeyen şeyler hazırladım.” 452 Nefs‐i râdiye sahibi olan veli bu makamın sonlarında fiillerin te‐ cellilerini geçip isim ve sıfatların tecellilerine gelip başka makama yükselir. Böylece “İlme’l‐Yakîn”den “Ayne’l‐Yakîn” mertebesine ge‐ lir. Oradan bir cezbe ile başka bir makama girip o makamda kendi‐ sine “Hakke’l‐Yakîn” hasıl olur. Hak Teâlâ’nın kendi sıfatlarından biri kulun kalbine münkeşif olur. Bir kulun bütün sıfatları fenâya ka‐ vuşursa Hak Teâlâ onun kalbine kendi sıfatlarından bir sıfatla tecelli eder. O sıfatın bazı eserleri Allahu Teâlâ’nın ihsanı ile fâni olan kulda zahir olur. Meselâ Hak Teâlâ ona Semî, işitici sıfatı ile tecelli edince o kul cemadatın zikrini bile işitip anlayabilir. Çünkü o fâni kul ilme’l‐ yakîn ve ayne’l‐yakîn mertebelerinden geçip hakke’l‐yakîn mertebe‐ sini bulmuş olur. 451 452 Hadis, Buharî Hadis‐i Kudsî, Müslim TARÎKAT‐I ALİYYE 291 Ehlullah buyurmuşlardır ki: Sâlik‐i sâdık ilme’l‐yakîn mertebesini geçip ayne’l‐yakîn mertebesine gelince Hakkʹın cezbesiyle hakke’l‐ yakîn mertebesini bulur. İlme’l‐yakîn: Aklî delillerden hâsıl olan ilimdir. Ayne’l‐yakîn: Müşâhade ile hasıl olan ilimdir. Hakke’l‐yakîn: Kulun sıfatlarının Hakkʹın sıfatlarında fâni olması ve O’nunla ilmen, şuhûden ve hâlen bekâ bulmasıdır. Hakîkatta ku‐ lun sıfatları fânî olup zatı da fenâ bulmayınca bekâya eremez. Bu sâ‐ like sulûkunde faydalı olan vahdet‐i vücûdu şuhûddur. Yalnız mari‐ fet, faydalı olmaz. Çünkü eksiktir. Şuhud ise, izdirâr‐ı hâl olup mücahede ile hasıl olur. Zül ve iftikâr ile vücuda gelir. Zira müşa‐ hede ancak mücahededen doğup kuvvet bulur. Bu müşâhede hâli, şeriata uyulur ve güzel ahlâk sahibi olursa faydalı olur. Yoksa sonu hüsrandır. Nebiyy‐i Muhterem sallallâhu aleyhi vesellem Efendimiz buyur‐ muşlardır ki: “Kimde üç haslet bulunursa halâvet‐i imânı tatmış olur. Allah ve Rasulunun muhabbetinin kendisine herşeyden daha fazla sevgili olması, sevdiği kimseyi yalnız Allah için sevmesi, onun mu‐ habbetini kalbinde duyması ve küfürden kurtulduktan sonra tekrar küfre dönmeyi ateşe atılmak kadar kerih görmesidir.” 453 İmanın halâvetini yani tadını kalpte hissedebilmek için, hadiste geçen faziletleri, bir müminin kendi şahsında toplaması gerekir. Bunlardan biri eksik olursa vaad edilen kalbî hazzı tam mânâsıyla tadamaz. Bu zevke ulaşan iman gaybî ve şuhudî merhalelerini aşmış hakîkî imanı zevki derecesine ulaşmış olur. Bir kimsenin Allahu Teâlâ’ya olan muhabbetinin hakîkî olup olmadığının alâmeti kendi‐ 453 Hadis Buhârî, Tecrid‐i Sarih Tercümesi cilt.1, s.32 hadis no: 161 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 292 sinde üç hasletin bulunmasıdır. Deniz misali cömertlik, güneş misali şefkat ve toprak misali tevazudur. Hz. Ali (r.a) buyurmuştur ki: “Yanında Allahʹın, Rasûlullah’ın ve evliyanın sünneti olmayan kimsenin elinde hiçbir şey yok demektir.” Ona denildi ki: “Yâ Ali Allahʹın sünneti nedir?” buyurdu ki: “Sırrı gizlemektir.” Yine “Rasûlün sünneti nedir?” diye sual olundu. Bu‐ yurdu ki: “Güzel ahlâk sahibi olmak ve insanlarla iyi geçinmektir.” “Evliyanın sünneti nedir?” “İnsanlardan gelen eziyete sabretmektir.” Sizden evvelkiler şu üç hasletle vasiyetleşirdi: Ahiret ve dini için çalışan kimseye Allah, dünyası için kâfidir. Gizli hâlini güzelleştiren kimsenin Allah âşikar hâlini iyileştirir. Al‐ lah’la arasını düzelten kimsenin, insanlarla olan münasebetini Allah düzeltir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﻦ َ ﺤ ِﺘﻬَﺎ ا ْﻟَﺎ ْﻧﻬَﺎ ُر ﺧَﺎِﻟﺪ۪ﻳ ْ ﻦ َﺗ ْ ﺠﺮ۪ى ِﻣ ْ ن َﺗ ٍ ﻋ ْﺪ َ ت ُ ﺟﻨﱠﺎ َ ﻋ ْﻨ َﺪ َر ﱢﺑ ِﻬ ْﻢ ِ ﺟﺰَا ُؤ ُه ْﻢ َ ﻰ َرﺑﱠ ُﻪ َﺸ ِﺧ َ ﻦ ْ ﻚ ِﻟ َﻤ َ ﻋ ْﻨ ُﻪ ذِٰﻟ َ ﻋ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َو َرﺿُﻮا َ ﻰ اﻟّٰﻠ ُﻪ َﺿ ِ ﻓ۪ﻴﻬَﺎ َا َﺑﺪًا َر “Onların Rableri katındaki mükâfatları, zemininden ırmaklar akan, içinde devamlı olarak kalacakları Adn cennetleridir. Allah kendilerinden râzı olmuş, onlar da Allahʹtan râzı olmuşlardır. Bu söylenenler hep Rabbinden korkan (Oʹna saygı gösterenler) içindir.” 454 Cenâb‐ı Hak Kâdir‐i Mutlak buyurur ki: ۪ك ِﺑ ِﻌﺒَﺎ َد ِة َر ﱢﺑﻪ ْ ﺸ ِﺮ ْ ﻋ َﻤﻠًﺎ ﺻَﺎِﻟﺤًﺎ َوﻟَﺎ ُﻳ َ ﻞ ْ ن َﻳ ْﺮﺟُﻮا ِﻟﻘَﺎ َء َر ﱢﺑﻪ۪ َﻓ ْﻠ َﻴ ْﻌ َﻤ َ آَﺎ ﺣﺪًا َ َا “...Artık her kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa, sâlih amel işlesin ve 454 Beyyine Sûresi, Âyet 8 TARÎKAT‐I ALİYYE 293 Rabbine ibadette hiçbir şeyi ortak koşmasın.”455 Hikmet ehli; kalbin feyz‐yâb olup nurlanması için namaz kılmak, oruç tutmak, Kur’an okumak, Allah’ı zikretmek, salâh ehliyle otur‐ mak, seherde istiğfar etmek, tazarru ve niyaz ile ağlamak gerektiğini dile getirirler. Müminin güzel ahlâklı olması nefsinin tezkiye, kalbi‐ nin tasfiye olduğuna delâlet eder. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ح ِﻣ ْﻨ ُﻪ ٍ ن َوَا ﱠﻳ َﺪ ُه ْﻢ ِﺑﺮُو َ ﺐ ﻓ۪ﻰ ُﻗﻠُﻮ ِﺑ ِﻬ ُﻢ اﻟْﺎﻳ۪ﻤَﺎ َ ﻚ َآ َﺘ َ اُوﻟٰ ِﺌ “...İşte onların kalbine Allah, iman yazmış ve katından bir ruh ile onları desteklemiştir...” 456 Evliyaullah hazerâtı itikatta ve amelde, İslâm ahlâkını yaşayarak kemâle erenlerdir. Onların akideleri, Kitap, Sünnet ve icmâ‐i ümmete dayanır. Bu yolun sultanları, efendilerimiz, imanın tadını alan, kemâl sahibi âriflerdir. Hak Sübhanehu ve Teâlâ hazretleri onlara lutfederek onları takva ve verânın âlî derecesine yükselterek, kalplerini marifet nurlarıyla aydınlatır. Ehlullah da mâsivayı terkederek Hakk’a yöne‐ lirler, Allahʹın onlara verdiği nur, hicabları kaldırır, onların sırları ar‐ şın etrafında cevelân eder. Onlar azîmetle amel eden hakîkat ehlidir‐ ler. Âlî himmetleriyle ehl‐i sünnet ve’l‐cemaat mezhebini ve akaidini Kitap ve Sünnet ile teyit edip bidatçıların ve ehl‐i dalaletin saptırma‐ larından temiz tutarlar, böylece Hak yolunun sâliklerini Kur’an ve Sünnet’e bağlarlar. Cenâb‐ı Hak onları velâyet nuruyla teyit eder, onları rahmet ve hikmetiyle müminlere gösterir, müminler de isti‐ fade ederek, feyz‐yâb olup feyz‐i felâh bulurlar. Bu kalbi diri ve uyanık olan hakîkat ehilleri Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem, sahabe‐i kiram, tâbiîn, tebe‐i tâbiîn ve selef‐i 455 456 Kehf Sûresi, Âyet 110 Mücadele Sûresi, Âyet 22 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 294 sâlihînin sîretlerinden olup Kur’an’a ve Sünnet’e güzelce ittiba, ashab‐ı kirama gerektiği şekilde iktidayı kendilerine yol edinmişler‐ dir. Aynı zamanda Cenâb‐ı Vehhâb Teâlâ hazretlerine daima ilticâ halinde fazl‐ı ilâhî ve feyz‐i namütenâhiye bağlılık halindedirler. Onların gönüllerini Allah sevgisi sarmış olduğu için dünya dertle‐ rinden ve bütün mâsivâdan tamamen yüz çevirmişlerdir. Onların itikadlarının temizliği ve sağlamlığı nâsiyelerinde okunur. Allah’ın inâyeti onların kalplerindedir. Böylece onların gönülleri Cenâb‐ı Hakkʹın rahmet nazarlarına mazhar olmuştur. Allahʹın tevkifi onların refikidir. Bunlar tefrika, düşmanlık ve ihtilaflardan kurtuldukları için bütün mahlukata şefkat ve rahmet nazarıyla bakarlar. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem onları fırka‐i nâciye diye müşerref kılmış‐ tır. Peygamber Efendimiz bir hadis‐i şeriflerinde: “Ümmetim yetmişüç millete (veya fırkaya) ayrılacak. Bunların hepsi de ateşte, yahut hâviyededir. Ancak biri müstesna” buyurmaları üzerine sa‐ habe‐i kiram: “O fırka hangisidir ya Rasûlullah? diye sorduklarında Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem: “Benim ve ashabımın olduğu yolda olanlardır ki o da sevâd‐ı a’zamdır”457 buyurmuşlardır. İnsan‐ı kâmilin bir alâmeti de, onun terinin misk u anber kokma‐ sıdır. Diğer bir alâmeti de sana yüzüyle öyle yönelir ki sanki senden başka kimseyi bilmez. Arifin dili, Allahʹı anarak konuşur. Kalbi mu‐ habbetine sadıktır. Sırrı ebedî olarak Hakkʹa aşıktır. Arifin kalbine kıble‐i rahmandan nesim‐i nevbahar kokuları gelir; uyumaz. Masivaya meyli kalmaz. Çünkü onun gönlü muhabbet eleminden lezzet bulmuştur. Aşk derdi ve gam ile dolmuştur. Aziz ve celil olan Allahʹın nazargâhı olduğunu bilmiştir. O halde o gece nasıl uyuyabi‐ lir? Bir gönül ki masivadan geçip yükselmiştir ve yakınlık rayihasını 457 Hadis, Buhârî, Müslim TARÎKAT‐I ALİYYE 295 teneffüs etmiştir. Üns ve huzur meclisine kavuşmuştur. O gönül Hakk’tan nasıl gafil olur. Ey sâlik susmak ilimlerin üstünüdür. Hayy ve Kayyum’un hik‐ metidir. Dil konuşsa gönül susar. Dil sussa gönül hikmet söyler. Ko‐ nuşmak gümüş olsa, susmak altın olur. Çok konuşanlar pişman olur. Her susan sâlim olur. Susmak, konuşmayı terk etmektir. Kalbin sus‐ ması itiraz ve yüz dönmeyi terk etmektir. Kalbin susması hayreti ge‐ tirir. Hayret ise vâridât ve keşfe sebeptir. Arif susarsa, mâlik olur. Aşık susarsa sâdık olur. Susmak müminin üstün hasletidir. Çoğu afi‐ yetler ondadır. Belâ konuşma içindedir. Susmakla kalp gözü açılır. Akıl artar ve rahatlar ve kalpte yakîn hâli zuhur eder. Dilini tut ki onun isyanı, tuğyanı (azması) diğer uzuvlardan çok ve büyüktür. Sukût et ki, onun fesadı diğer bütün âzalardan fazladır. Demek ki di‐ lini korumak herşeyden önemli ve elzemdir. Çünkü dilini korumakta diğer azaları korumak da vardır. Sonra safî muhabbet hâsıldır. Ne benlik ne de ikilik kalır. O hâlde halis muhabbet, hulletten daha yüksek ve daha saf olur. Nitekim Hz. Habib‐i Ekrem sallallâhu aleyhi vesellem, Halilullah aleyhisselâmın menzil ve derecesine kavuşup oradan Kâbe‐i Kavseyn’e yükselip, ev ednâ makamına ulaşmıştır. Zira Halil İbrâhim aleyhisselam Allahu Teâlâ’nın sıfatlarıyla O’na tevessül etmiştir. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem ise sıfatlar ile kalmayıp, zât‐ı pak ile durmuştur. Mu‐ habbet saf olur ve sahibinin hâli bilinirse ona mekârim denir. İşte mekârim saf muhabbet sahibinin hâlidir. Henüz ona makam olmamıştır. Müşahedenin başlangıçlarını, mebdelerini henüz bulmamıştır. Zâtî olan halis muhabbet devam eder, yerleşir ve kuvvetlenir ve muhibbin ne aynı ne eseri kalır. On‐ dan rüsum ve âdetler kalkar, haberi kesilir, muhabbet ve aşk denizi coşup içinde olanların tümü yok olursa, o zaman muhabbetin, yani sevginin ismi aşk olur. Burada köle olan muhib azad olur. Çünkü MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 296 kölelikte benlikte vardır. Kulluk icapları ise, yakînin bekâsında bulu‐ nur. Benlik kalkıp fenâ bulunca, izafe bulutları o zaman açılır ve yok olur. Şevk ve iştiyak arasındaki fark şöyledir ki, şevk sevdiğini gör‐ mekle sakin olur, iştiyak görüşmekle artar. Şevk evliyanın seçkinle‐ rinde, iştiyak seçilmişlerin seçilmişlerinde bulunur. İştiyaka giren onda öyle hayran olur ki, eseri görünmez. Ârifin çok nurları vardır. Biri akıl, biri kalp, biri tevhid, biri marifet, biri şevk, biri muhabbet, biri aşk, biri vecd ve hâl nurlarıdır. Aşk muhabbetin sonudur, en ileri şeklidir. Hakkʹın dostlarına hidâyet ve inâyettir. İnsan kalbinin üstünlük ve kemâlini bilip kendini tanımak ve marifetullah istidadını bulmak için bu kadarla iktifa olundu. Zira bü‐ yük okyanus bir kaba sığmadığı gibi insan kalbinin hâlleri de söyle‐ mek ve anlatmakla bitmez. Zikre devam ile gönül aynası cilâlanır ve parlar. Bâtın güneşinin aksini kendinde bulur. Kâmil insan onun aksi olduğunu bilip aslına kavuşmuştur. Lâkin ihtiyar ile izhârı yasak ol‐ duğundan o sır gizli kalmıştır. Onu bilen demez, diyen bilmez. Şimdi sen marifet ehlinin rumuzlarına âşinâ olup tayy‐ı mekân ve seyr‐i âsûman, mirâc‐ı ruhânî, cezb‐i rahmânî, ruh ve bedenlerin haşri, kalp, can, canan, fakr, fenâ, likâ ve bekâ nelerdir anladın. İki cihan in‐ sanın gönlünden, ruhundan bir nişân imiş. Hz. Ali (k.v) buyurdular ki: “Amellerin en zor olanı dört haslettir: Gadablı anda affetmek, sıkıntılı anda cömertlik etmek, kapalı ve tenha yerlerde nefsi kötülükten kurtarmak, korktuğu veya bir men‐ faat umduğu kimse için de olsa Hakk’ı söylemek.” Ebû Bekir Sıddık (r.a) buyurdu ki: “Cenâb‐ı Hak mümin kuluna on haslet vermişse o kul mutlaka bütün afet ve belâlardan kurtul‐ muş, mukarriblerin derecesine ulaşmış, muttakîler mertebesine nail olmuştur: TARÎKAT‐I ALİYYE 297 1‐ Akl‐ı selim ile beraber kâmil bir iman 2‐ Her an şükürle beraber güzel bir sabır. 3‐ Fakirlikle beraber zikir ve zühd 4‐ Az yemekle beraber daimî tefekkür. 5‐ Allah korkusu ile daimî bir mahzuniyet. 6‐ Tevâzu ile her an Allahʹa iltica. 7‐ Merhametle beraber daima şefkat. 8‐ Haya ile beraber her an muhabbet. 9‐ İlimle beraber faydalı bir hilm. 10‐ Kanaâtkar bir kalp ile sadâkât.” Peygamberimizin Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer Efendilerimiz hak‐ kındaki şu sözleri ne kadar ibretâmizdir. Enes bin Mâlik (r.a)ʹden rivâyet olunduğuna göre, Nebî sallallâhu aleyhi vesellem bir kere Hz. Ebû Bekr, Hz. Ömer, Hz. Osman (r.anhüm) ile birlikte Uhud dağına çıkmıştı. Orada bulundukları sı‐ rada dağ depreşti. Bunun üzerine Rasûlüllâh: “Ey Uhud, uslu dur! Bil ki, üstünde bir Peygamber, bir Sıddık, iki de şehîd bulunuyor 458” buyurdu. NEFS‐İ MARDİYYE Ey sâlik! Ehlullah buyurmuşlardır ki: Nefs‐i mardiyye sahibi, bütün mevcudiyetiyle Hakkʹın emrine ram olur; ibadet ve taatta bulunur; ihlâsla itaat edip hizmet görür; 458 Hadis Buhârî MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 298 Allah (c.c)’na sıdk‐ı sebat ile istikamet üzere ve böylece Cenâb‐ı Hak kendisinden razı olur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ⎯ ﺿ ﱠﻴ ًﺔ ِ ﺿ َﻴ ًﺔ َﻣ ْﺮ ِ ﻚ رَا ِ ﺟﻌ۪ﻰ ِاﻟٰﻰ َرﱢﺑ ِ ﻄ َﻤ ِﺌ ﱠﻨ ُﺔ ⎯ ِا ْر ْ ﺲ ا ْﻟ ُﻤ ُ ﻳَﺎ َا ﱠﻳ ُﺘﻬَﺎ اﻟﻨﱠ ْﻔ ﺟ ﱠﻨﺘ۪ﻰ َ ﺧﻠ۪ﻰ ُ ﻋﺒَﺎد۪ى ⎯ وَا ْد ِ ﺧﻠ۪ﻰ ﻓ۪ﻰ ُ ﻓَﺎ ْد “Ey itminana ermiş nefis! Sen Rabbinden, Rabbin de senden razı olarak Rabbine dön! Kullarımın arasına katıl ve Cennet’ime gir!” 459 Allahu Teâlâ bu makamda nefs‐i natıkadan razı olduğundan ismi mardiyye olmuştur. Nitekim Hak Teâlâ bu nefse “Rabbine razı olmuş ve razı olunmuş olarak dön” kelâmıyla hitâp etmiştir. Bu makamda nefs‐i mardiyyenin seyri, anillah (Allah’tan)dır. Âlemi, şehâdet âle‐ midir. Yeri, hafîdir. Hâli, hayrettir. Varidi, şeriattır. Sıfatları, Allahu Teâlâ’nın ahlâkı ile ahlâklanmaktır; beşeriyyeti terk ve hüsn‐i hulktur. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﻋﻈ۪ﻴ ٍﻢ َ ﻖ ٍ ﺧُﻠ ُ ﻚ َﻟ َﻌﻠٰﻰ َ َوِا ﱠﻧ “Ve sen elbette yüce bir ahlâk üzeresin.” 460 Hataları af, ayıpları örtmek, hüsn‐i zan, herkese lutf ve şefkattir. İnsanları tabiatlarının zulmetlerinden, ruhlarının nurlarını çıkarmak için onlara meyl ve muhabbettir. Lâkin bu meyil ve muhabbet fillahtır. Yani Allah için olduğundan makbuldür. Nefs‐i emmâre makamında olan meyil ve sevgi gibi değildir. Bu re’fet ve rahmettir. Zira nefs‐i emmarede sevgi nefs için olduğundan kötü, çirkin, gaflet ve zulmettir. Bu ise nefs‐i mardiyyenin sıfatından 459 460 Fecr Sûresi, Âyet 27‐30 Kalem Sûresi, Âyet 4 TARÎKAT‐I ALİYYE 299 olup halk ile Hâlık’in sevgisini birleştirebiliyor. Bu şaşılacak bir şey olup ancak bu makama kavuşanlara nasip olur. Onun için bu makamda olan veli görünüşte insanlardan ayrılmaz ama bâtını kibrit‐i ahmer gibi olup misli bulunmaz. Seçilmişlerin se‐ çilmişidir; nur menbaı, esrar madeni, sevilmişlerin önderidir. Bu ma‐ kamda hâl ilm‐i ilâhî dairesindedir. Makamın sahibi şuhûdunda ağyar kalmayıp kalbi, masivadan kurtulmuştur ve Allahu Teâlâ’nın ve insanların yanında beğenilmiş‐ tir. Kendisi herşeyden razıdır (muhakkak ki Allahu Teâlâ’nın razı ol‐ duklarından razıdır) değeri yüksektir. Bu kâmilin seyri anillahtır. Yani Hz. Hayyul Kayyum muhtaç olduğu ilimleri kendisine bahşet‐ miştir. Âlem‐i Gayb’dan Şehâdet Âlemi’ne Allahu Teâlâ’nın izni ile dönmüştür. Böylece kendisine ihsan edilen marifetlerle insanlara faydalı olur. Lâzım olan hikmet ve nasihatı insanların seviyesine göre, onların anlayacağı derecede söyler. Bu kâmilin hâli makbul hasletlerdendir. Onda Huzûr‐ı hayret vardır. Bu hayrettir ki Ya Rabb! Sana olan hayretimi artır duası Hz. Sıddîk‐ı Ekber’den bildirilmektedir. Bu hay‐ ret sülûkun başlangıcında olan hayret değildir. Bu kâmilin sıfatların‐ dandır. Bunların sahibi her sözünü tutar sözünden dönmez. Herşeyi ye‐ rine koyar adaletten ayrılmaz. Yeri geldiğinde o kadar infak eder, mal verir ki tanıdığı olmayan görse onu israf ediyor zanneder. Yerini bulmayınca o kadar az verir ki tanımayan bahîl ve hasîs zanneder. Kendini öven kimseye, vermeye lâyık değilse bir şey vermez. Ken‐ dini kötüleyene ve ihsana uygunsa kendini kötülediği için hakkını vermemezlik etmez. O kerem menbaıdır. Bu güzel haller gönül sahibi olan velilerin şanıdır. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 300 Bu makamın sahibi her hâlinde vasat hâldedir. İfrat ve tefritten uzaktır. Bu vasat yol dile kolaydır ama yapmak zordur. Bu güzel ah‐ lâkla sıfatlanmayı herkes arzu eder. Bu sıfatta olanları sever onlardan edeple bahseder. Lâkin vasat hâl, bu vuslat yolu çok zor olduğundan onunla sıfatlanmış olan azdır. Zira o, bu makam sahiplerine mahsus bir lütf‐i celil ve sıfat‐ı cemildir. Allahu Teâlâ Hazretleri buyurdular ki: “Kim benim veli kuluma düşmanlık ederse ben ona savaş açarım.” 461 Veli kul Allah (c.c)’na ibadeti hakkıyla ifâ eden ve ibadet arasında isyana düşmeden birbiri ardından ibadet vazifelerini yerine getiren demektir. Bir kimsenin veli olması için hem kulluk vazifesini yerine getirmesi hem günahlardan kaçınması şarttır. Nasıl peygamberlerin masum olması gerekirse, velilerinde mahfuz olması gerekir. Şeriata bir itirazı olan ise gurura kapılmış durumda ve kendini aldatmakta‐ dır. El‐Kureyşî der ki: “Velinin mahfuz olmasından maksat, ayağının sürçmesi veya hataya düşmesi hâlinde Allahu Teâlâ’nın onu o hâl üzere bırakmamasıdır. Hataya düşerse Allah ona tevbeyi ilham eder, o da tevbe eder ve bu durum onun veliliğine bir halel getirmez. “ Ha‐ diste Allahu Teâlâ’nın harp ilân ederim sözü hakkında el Fâkihânî şöyle diyor: Burada beliğ bir mecaz vardır. Çünkü Allahʹın sevdiğin‐ den hoşlanmayan Allah (c.c)’na muhalefet etmiş olur. Allah (c.c)’na muhalefet eden O’nunla karşı karşıya gelir. Allah kendisiyle karşı karşıya geleni ise helâk eder. Ayrıca Allahʹın veli kullarına düşman olanların, Allahʹın kendilerine düşman olmasını gerektirecek bir du‐ rum içine düşmesi yani Allahʹın veli kullarını sevmenin Allahʹın sev‐ gisini kazanmaya sebep olduğunu gösterir. Allahʹı en iyi bilen ve ta‐ nıyan kimse onun azamet ve kudretine karşı hayreti ve sevgisi en fazla olan kimsedir ki bunlar da evliyaullahtır. 461 Hadis Kudsî, Sahihi Buhari TARÎKAT‐I ALİYYE 301 Bir mürid‐i sâdık önce amellerle işe başlaması ardından, hâllere yükselmesi, sonradan hâller ile amelleri bir araya getirmesi gerekir. Böyle müntehi bir mürid mahbublar tarîkına alınmış mürîd olur. Ruhu ilâhî huzura cezbedilmiştir. Ruhu kalbinin, kalbi nefsinin, nefsi de bedeninin, kendisine tâbi olmasını ister. Böylece müntehi bütün külliyeti ile Allah (c.c)’na kâim ve onun huzurunda her an secde eder vaziyette bulunur. Buna işaretle Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz buyurmuşlardır ki: “Rab olarak Allah (c.c)’na, din olarak İslâm’a ve peygamber ola‐ rak da Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem’e tabi olan kimse ima‐ nın halâvetini tatmıştır.” 462 Bir müminin kalbiyle imanın tadını alabilmesi için Allahʹın zât, sı‐ fat ve fiillerini gâyet güzel bilmesi lâzımdır. Din olarak İslâm’ın esaslarını her şeye tercih etmek ve Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem’i yüce bir peygamber olarak sevip ona tâbi olmak zorunda‐ dır. Aksi halde kalpte iman feyizlerini hissetmesi asla mümkün ola‐ maz. Kapanmış bir gözün renk güzelliklerini, işitmez bir kulağın nağmeleri gibi insan kalbindeki günah‐ı kebâireyi isyan ve nisyanı temizlemek için gözyaşıyla beraber ihlâsla istiğfar ile zikrullaha de‐ vam etmek lâzımdır. Allah ve Rasûlünu sevip, sünnetini öğrenip kendine rehber edinmekle onun getirdiği şeriata sahip çıkmakla ma‐ lını canını bu uğurda feda etmekle mümkündür. Aksi halde Allah ve Rasûlüne tabi olmayan kişi de imanın halâvetini tatmış olamaz. Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: “Sana ruhum ve cesedim bütünüyle secde etti.” 463 462 463 Sahih‐i Müslim, Hadis, Müslim MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 302 Hz. Ebu Hureyre (r.a)’dan rivâyet olunduğu üzere Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: “Namaz dinin direğidir.” 464 Namazda on haslet vardır. Rabbin rızası, kalbin nuru, yüzün zîneti, bedenin huzûru, kabrin yoldaşı, rahmetin inmesi, göğün anahtarı, mîzanın ağırlığı, Cennet’in pahasıdır. Cehennem ateşine perdedir. Namazı vaktinde erkanıyla kılan kimse, dininin direğini ayakta tutmuş; onu terkeden, dinini yıkmıştır. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﻃ ْﻮﻋًﺎ َو َآ ْﺮهًﺎ َ ض ِ ت وَا ْﻟَﺎ ْر ِ ﺴﻤٰﻮَا ﻦ ﻓِﻰ اﻟ ﱠ ْ ﺠ ُﺪ َﻣ ُﺴ ْ َوِﻟّﻠ ِﻪ َﻳ ل ِ ﻇﻠَﺎُﻟ ُﻬ ْﻢ ﺑِﺎ ْﻟ ُﻐ ُﺪوﱢ وَا ْﻟﺎٰﺻَﺎ ِ َو “Göklerde ve yerde bulunanlar da onların gölgeleri de sabah akşam ister istemez sadece Allah’a secde ederler.” 465 Burada gölgeler manasına gelen “zilâl”den maksad, ruhların sec‐ desi ile secde eden cesetlerdir. Böylece muhabbetin özü ve ruhu onla‐ rın bütün zerrelerine sirâyet eder. Allah’ın zikrinden ve Kur’an‐ı Ke‐ rîm tilavetinden muhabbet ve meveddet duyarak zevk alırlar ve isti‐ fade ederler. Allah onları sever, kendilerine bir nimet olarak mahlu‐ katına da onları sevdirir. Ebu Hureyre (r.a.)’dan rivâyet edilen bir hadiste Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: “Allah bir kulu sevdiği zaman Cibril’e: “Allah falanca kulu sevdi. Sen de onu sev” diye nida eder. Cibril de onu sever ve semada şöyle nida eder: “Allah Teâlâ fa‐ lancayı sevdi, siz de onu seviniz.” Bu nida üzere sema ehli de onu se‐ ver. Sonra o kul yeryüzündeki insanların sevgisine mazhar olur.” 466 Hadis, Buhârî, Müslim Ra’d Sûresi, Âyet 15 466 Tecrid‐i Sarih Tercümesi 464 465 TARÎKAT‐I ALİYYE 303 Meşâyih‐i kirâm hazretleri buyurdular ki: Temkin makamına va‐ sıl olmayan kimsenin mürşidlik etmesi caiz olmaz. Mürid iki kısım‐ dır. Biri seyr‐i sülûk eder sonra cezbeye tutulur, diğeri evvelâ cez‐ beye tutulur sonra seyr‐i sülûk eder. Tab’ında sadakat cevheri gizli bir mürid, kâmil bir mürşid aramadan bir sâlik‐i nâkıs veya bir meczub‐i nâkısın kemendine boynunu kaptırırsa bütün istidatlarını ve kemâle yönelik kabiliyetlerini hebâ etmiş olur. Ricâlullahın men‐ zilelerine ve kemâl makamlarına ulaşamaz. İrşadları sahih olan mürşidlerimiz bütün fenâ mertebelerini geç‐ tikten sonra bekâ‐i hakîkî ile bekâ billaha eren Allah dostlarıdır. İrşâd makamı, mukarrabiyet makamı üzerindedir. Çünkü mukarrebiyet makamında bulunan temkin makamında bulunması lâzımdır. Kur‐ biyyet makamına ulaşmak cismânî ve ruhânî bütün beşeriyyet sıfat‐ larından kurtulmakla olur. Dünya ve ahiret endişesi terk edile‐cektir. Velâyet derecelerinin ilki velînin kendisinin fânî, Hakk’ı müşahadesinde onunla bâkî olmasıdır. Velî o kimsedir ki Allah tara‐ fından kerâmetlerle teyid olunduğu halde onları gizler. Üzerinde velâyet nurları parlar. Kendinden bahsetmez. Allah’tan gayriye gö‐ nül vermez. O’ndan başkasıyla karar kılmaz, teselli bulmaz. Yine onlar dünya metaına meyil ve tenezzül etmezler. Şehvetlere tâbi olmadıkları gibi nefsânî arzulara da iltifat etmezler. Kendilerini eşrafın ve avamın ziyaret etmesi onların gönüllerine kibir getirmez. Çünkü böyle şeylerin tesirinden kurtulmuşlardır. Hırka ve benzeri şeyleri sahip olmalarıda onları meşgul etmez. Kerâmetlerin zuhuru onlar için vasat şeylerdendir. Bunlarla meşgul olmazlar. Hangi bir yüksek sıfat bir velide bulunuyorsa o sıfat, derecelerine göre bütün peygamberlerde kemâl hâlinde mevcuttur. Özellikle Hz. Muhammed Mustafa sallallâhu aleyhi vesellem ’de. O evvelkilerin ve sonrakilerin ekmelidir. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 304 Ehl‐i hakîkat demişlerdir ki: Rasûllerin mertebelerinin ednâsı ne‐ bîlerin mertebelerinin âlâsıdır. Nebîlerin menzillerin ednâsı sıddıykların mertebelerinin âlâsıdır. Sıddıklerin menzillerinin ednâsı şühedâ menzillerinin âlâsıdır. Şehidlerin menzillerinin ednâsı salihlerin mertebelerinin âlâsıdır. Salihlerin menzillerinin ednâsı müminlerin mertebelerinin âlâsıdır. Hz. Ali (r.a) Ebu Bekir (r.a)’a: “Yâ Ebâ Bekir, amel ve mücahedede daima bize tekaddüm edişine sebep nedir?” diye sorunca Hz. Ebu Bekir (r.a): “İnsanları iki kısım gördüm. Bir kısmı dünyayı bir kısmı ukbayı ister. Ben Mevlâyı istedim.” “İslâm’a girdiğim günden beri doyasıya yemek yemedim. Marifetullah (Allahʹı bilmek, düşünmek) zevki bana dünya taamın‐ dan daha lezzetli geldi.” “İslâm’a girdiğim günden beri kanasıya su ve şerbetlerden içme‐ dim. Muhabbetullah zevki bana dünya şerbetlerinden daha lezzetli geldi.” “İslâm’a dahil olduğumdan beri karşılaştığım iki amelden yani dünya ve ahiret amellerinden herzaman evvelâ ahiret amelini tercih ettim.” “Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem’e mülâzemet ettim. O’ndan bir an bile ayrılmamaya gayret eyledim. Velevki gâr’ı Sevrde dâhi olsa beraber bulundum, onun sohbetinden feyz aldım. Elhamdulillah.” Cenâb‐ı Hakk’ın “Bana dua edin icabet edeyim” mealindeki âyet‐i kerîmesindeki bahisle “Biz dua ediyoruz fakat duamız müstecab ol‐ muyor” diye dert yanıp sorduklarında, arifibillah İbrahim Edhem TARÎKAT‐I ALİYYE 305 hazretleri şu cevabı vermiştir: “Sizin kalpleriniz on şey üzerine öl‐ müştür, siz Allahʹı bildiniz hakkını ödemediniz. Allahʹın kitabını okudunuz onunla amel etmediniz. Şeytana düşmanlığınızı iddia etti‐ niz, onu kendinize dost ve yâr edindiniz. Rasûlullah’a muhabbetinizi iddia ettiniz. Onun yolunu ve sünnetini terkettiniz. Cenneti sevdiği‐ nizi iddia ettiniz, fakat cennet için ameli salih işlemediniz. Ateşten korktuğunuzu iddia ettiniz fakat günahlardan sakınmadınız. Ölü‐ mün hak olduğunu iddia ettiniz fakat ona hiçbir hazırlıkta bulunma‐ dınız. Başkasının ayıplarıyla meşgul olup kendi ayıplarınızı görme‐ diniz. Allahʹın verdiği rızkı yersiniz fakat ona şükretmezsiniz. Ölüle‐ rinizi kabire defneder yine de ondan ibret almazsınız.” NEFS‐İ SÂFİYE Ey Sâlik! Ehlullah buyurmuşlardır ki: Nefs‐i sâfiye sahibi vehbi olan ilm‐i ledünne mazhar olmuş vâris‐i enbiyâdır. Bu makamda kalpte on lâhutî güneşin doğmasıyla bu yüksek tecellinin nurlu eserleri insanın bütün azalarında zahir olur. O zaman bu makam sahipleri kulluk vazifelerini derin ve derûnî bir zevk ve neş’e içinde seve seve ifâ ederler. Âlim‐i billah olan bu velî‐ ler, halkı ivazsız garazsız ve dînar ve dirhemsiz, bir menfaat muka‐ bilinde olmayarak livechillah Hak yoluna, şeriat‐ı mutahharanın, sünnet‐i seniyyenin emirlerine davet eder. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﻋ ْﻠﻤًﺎ ِ ﻦ َﻟ ُﺪﻧﱠﺎ ْ ﻋﱠﻠ ْﻤﻨَﺎ ُﻩ ِﻣ َ ﻋ ْﻨ ِﺪﻧَﺎ َو ِ ﻦ ْ ﺣ َﻤ ًﺔ ِﻣ ْ ﻋﺒَﺎ ِدﻧَﺎ ا َﺗ ْﻴ َﻨﺎ ُﻩ َر ِ ﻦ ْ ﻋ ْﺒﺪًا ِﻣ َ ﺟﺪَا َ َﻓ َﻮ “Derken, kullarımızdan bir kul buldular ki, ona katımızdan bir rahmet vermiş, yine ona tarafımızdan ilmi ledünnî öğretmiştik.” 467 Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: 467 Kehf Sûresi, Âyet 65 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 306 ﻚ ُﻣ ْﻘ َﺘ ِﺪ ٍر ٍ ﻋ ْﻨ َﺪ َﻣﻠ۪ﻴ ِ ق ٍ ﺻ ْﺪ ِ ﻓ۪ﻰ َﻣ ْﻘ َﻌ ِﺪ “Kudretine nihâyet olmayan Allah’ın sadakat meclisinde, huzuru kibriyasındadırlar.”468 Nefs‐i sâfiye, bütün faziletlere kavuştuğu için ismi kâmile olmuş‐ tur. Seyri, billah (Allah ile)dir. Âlemi, kesrette vahdet ve vahdette kesret âlemidir. Yeri, hafîye nisbetle, ruhun bedene nisbeti duru‐ munda olan ahfâ, hâli ise bekâdır. Vâridi buraya kadar anlatılan tüm nefislerin vâridleridir. Sıfatları, bildirilen bütün güzel huylardır. Bu makamdaki arifi billahın meşgul olduğu vird “Kahhar” ismi‐ dir. Bu makam bütün makamların en büyüğü ve en yükseğidir. Zira bunda bâtın saltanatı kemâle erip, mücahede tamam olmuştur. Riya‐ zete ihtiyaç kalmayıp vasat hâlde kalmıştır. Bütün muradlarını al‐ mıştır. Ancak âlemlerin Rabbi olan Allah (c.c)’ın rızasını almak kal‐ mıştır. Bu kâmil velinin amelleri savap ve ibadettir. Temiz nefesleri kud‐ ret ve inâyettir. Tatlı sözleri ilim ve hikmettir, pür lezzet ve halâvet‐ tir. Yüzünü görmek huzur ve saadettir. Bu arifi görenlerin kalbine Allahu Teâlâ’yı zikir ve fikir gelir. Huşû ve hudû ile ona yönelir. Na‐ sıl yönelmesin ki o, Allahʹın aziz kulunun yüzünü görmektedir. Dör‐ düncü makamda iken veliyullah idi. Bu makam avam evliyasının makamıdır. Beşinci makam seçkin evliyanın makamıdır. Altıncısı se‐ çilmişlerin makamıdır. Vermek isteyince hiç kimsenin mâni olama‐ dığı, vermemeyi murad edince hiç kimsenin engel olamadığı Allahu Teâlâ her ayıptan münezzehtir. Peygamber Efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyur‐ muşlardır ki: “İhsan, Allahʹı görüyormuşsun gibi ibadet etmendir. 468 Kamer Sûresi, Âyet 55 TARÎKAT‐I ALİYYE 307 Sen onu görmüyorsan da o seni her an ve daim görüp, gözetmekte‐ dir.” 469 Hidâyet‐i hakîkîye mazhar olan mümin her an bu duygu ve şuur içinde bulunmak ve bütün hayatını bu inanca göre tanzim etmekle beraber kendisinde yakîn hali zuhur edip bu vesileyle vuslat‐ı ilâhîyeye nâil ve mazhar olur. Bu “Kahhar” ismi kutba mahsus olan isimlerden olup kutb onunla sâliklere imdat edip nurlar, hidâyetler ve müjdeler gönderir. Hattâ sâliklerin içinde zuhur eden cezbe, surur ve huzur gibi gönül ve ruh hâllerine yardım, zamanın kutbundan (irşad kutbundan) olup onların zikir ve teveccühlerine karşılıktır. Bu makamın sahibi bir an ibadetsiz olmaz. Bedenin her uzvuyla, eliyle, ayağıyla, diliyle yahut yalnız kalbi ile ibadettedir. Gafil olmaz. Bu kâmilin istiğfarı çoktur. Tevazuu yerindedir. Rızası ve sürûru halkın Hakkʹa ikbal ve teveccühlerindedir. Kızması ve üzülmesi on‐ ların Hakk’tan gaflet ve yüz çevirmelerindendir. Hakk’ı isteyenlere rağbet ve muhabbeti öz evlâdına olan muhabbet ve rağbetten daha çokdur. Bu kâmil veli emr‐i bi’l‐mâruf ve nehy‐i ani’l‐münker edip yumuşak ve alçak gönüllükle söyler. Muhabbet ehlini sevip sevilme‐ yeceklere sevgisizlik gösterir. Bununla beraber kalbinde kimseye kötülük beslemez. Allah için olan işleri yapar. Ayıplayanların ayıp‐ lamasından kaçınmaz. Bu makamdaki bir kulun kahrı lutfuyla, ga‐ zabı hilmiyle ve celâli cemâliyle karıştığından gazap hâlinde razı olup, rıza hâlinde gazap eder. Lâkin her şeyi yerine koyup her hâ‐ linde adâlet üzere gider. Himmetle bir şeyin olmasına teveccüh ederse biiznillah onu murâdına uygun hâsıl olmuş bulur. Bu kâmilin muradı Hakkʹın muradına, uygun, rıza ve kızması da onun rıza ve kızmasına mutabıktır. Ruhu onunla olup hep huzur’dadır. Çünkü o künmeallah velâ tübâlî sırrına mazhar olmuştur. 469 Tecrd‐i Sarih Tercümesi MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 308 Peygamber efendimiz sallallâhu aleyhi vesellem şöyle buyur‐ muştur: “Muhakkak Allah her yüz yıl başında bu dini ihya edecek kudsiyyü’l‐sıfat bir racul‐i salih, bir insan‐ı kâmil gönderir.” 470 Müceddid; kudsiyyü’l‐sıfat, racül‐i sâlih, insan‐ı kâmil, zâhirî ve bâtınî ilimlere vakıf ve mücehhez olan zatlardan her yüz senede bir, Cenâb‐ı Hak tarafından seçilir. Bu zat, din‐i mübini ihya eder, o sün‐ neti bidattan ayırır, bidat ehlini hezimete uğratır, ehl‐i sünnet yolunu tevsî, tahkim ve ihya eder. İnsan‐ı kâmil olan müceddidin dinde ya‐ pacağı tecdid kitap ve sünnette gösterilen işlerden bozulmuş ve te‐ fessüh etmiş olanları himmet‐i âlî ve ilm‐i tâlimle insanları ihya et‐ mekle mükelleftir. Cenâb‐ı Hak şöyle buyurmuştur: ﻦ ِﻋ َ ن َ ف َو َﺗ ْﻨ َﻬ ْﻮ ِ ن ﺑِﺎ ْﻟ َﻤ ْﻌ ُﺮو َ س َﺗ ْﺎ ُﻣﺮُو ِ ﺖ ﻟِﻠﻨﱠﺎ ْ ﺟ َ ﺧ ِﺮ ْ ﺧ ْﻴ َﺮ ُا ﱠﻣ ٍﺔ ُا َ ُآ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ﺧ ْﻴﺮًا َﻟ ُﻬ ْﻢ ِﻣ ْﻨ ُﻬ ُﻢ َ ن َ ب َﻟﻜَﺎ ِ ﻞ ا ْﻟ ِﻜﺘَﺎ ُ ﻦ َا ْه َ ن ِﺑﺎﻟّٰﻠ ِﻪ َوَﻟ ْﻮ اٰ َﻣ َ ا ْﻟ ُﻤ ْﻨ َﻜ ِﺮ َو ُﺗ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ ن َ ﺳﻘُﻮ ِ ن َوَا ْآ َﺜ ُﺮ ُه ُﻢ ا ْﻟﻔَﺎ َ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨُﻮ “Siz, insanların iyiliği için ortaya çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz; iyi‐ liği emreder; kötülükten nehyeder ve Allah’a inanırsınız: Ehl‐i kitap da inansaydı, elbet bu, kendileri için çok iyi olurdu. (Gerçi) içlerinde iman edenler var; (fakat) çoğu yoldan çıkmışlardır.” 471 Hiçbir peygamberin ümmeti vâris‐i enbiya rütbesine nail olma‐ mıştır. Yani her peygamberin ümmetine emr‐i bi’l‐mâruf ve nehy‐i ani’l‐münker vazifesi verilmemiştir. Ancak bu vazife ümmet‐i Mu‐ hammed’e tevdi olunmuştur. 470 471 Sünen‐i Ebû Davud, Âl‐i İmran Sûresi, Âyet 110 TARÎKAT‐I ALİYYE 309 Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz buyurmuşlardır ki: “Her asırda benim ümmetimden sâbikûn vardır ki bunlara büdelâ ve sıddîkûn denir. Haklarındaki inâyet ve merhamet‐i ilâhîyye o ka‐ dar mebzuldur ki sizler de o sayede yer ve içersiniz. Ve yeryüzü halkı için tasavvur olunan bela ve musibetler onlarla def ve ref olu‐ nur. 472 Sâbikûn, tekaddüm edenler; mukarrabîn demektir. Asr‐ı saadet‐ ten beri her zaman sâbikûn zümresi arz üzerinde mevcuttur. Asr‐ı saadet’te sabikûn şerefine birinci olarak erkeklerden Hz. Ebu Bekir‐i Sıddık (r.a), kadınlardan Hz. Hatice (r.anha), gençlerden Hz. Ali (r.a), köleler içinde Zeyd bin Harise (r.a) nail olmuşlardır. Sâbikûn, nur kaynağı Kur’an‐ı Kerîm ve hadis‐i şeriflerle beşere saadet ve huzur behşeden şeriat‐ı garrâ ve sünnet‐i seniyye ile tarîk‐i Hakkʹa giden fırka‐i nâciye ve ehli sünnet olan evliya zümresidir. Hidâyet bulmuşlar, tarîkât‐ı Muhammediyye’ye sâlik olmuşlar, ha‐ kîkat ilmine ermişlerdir. Huzur ve üns meclisine gelmişler, muhabbet deryasına dalmışlardır. Fenâfillah olup bekâbillâha kavuşmuşlardır. Burada ifade‐i merâmımız Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem’in “Allahʹın ahlâkı ile ahlâklanınız” hadisinin hakîkatıdır. Çünkü o nefsin nezaheti, nefs tezkiyesinin kemâli ile muhabbete ha‐ zırlanıyor. Muhabbet ise bir mevhibe‐i Rabbânî olup tezkiyeye bağlı değildir. Fakat Cenâb‐ı Hak câri olan sünnetine uygun olarak sev‐ diklerinin nefislerini hüsn‐i tevkifi ile teyidi ile tezkiye eder. Allah, nefsine nezahet ve temizlik nasip ederek muhabbet cazibesi ile ru‐ hunu cezbettiği kimseye sıfatlarından ve ahlâkından bir hil’at giydi‐ rir. Bu ona göre bir vuslat rütbesidir. Bazen şevk yani aşırı sevgi onun bâtınından kaynaklanarak daha da ötelere geçer. Çünkü Cenâb‐ı Hakkʹın atîyeleri, ihsanı sonsuzdur. Bazen kul kendisine 472 Münâvî, Künûzü’l Hakaik MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 310 lutfedilenle teselli bularak bu ona şevk ateşini dindiren bir vuslat olur. Muhib indinde vuslat rütbesini gerçekleştirenin Hakk tarafın‐ dan kendisine verilen şevk gücü ile ihsan sıfatları istikrara kavuşmuş olur. Eğer şevk gücü olmasaydı gerisin geriye döner ve orada kişi ile kalbi arasına perde olan nefsinin sıfatları ortaya çıkardı. Muhabbetin zâhiri ve bâtını vardır. Zâhiri sevgili olan Cenâb‐ı Hakkʹın rızası pe‐ şinde olmak, bâtını ise herşeyden uzaklaşarak yalnız sevgiye tutul‐ ması ve şahsında ne başkaları ne de kendisi için birşeyin kalmaması‐ dır. Muhabbetteki yüce hâllerden birisi de şevktir. Muhîb sürekli sevdiğine karşı iştiyak içinde bulunur. Çünkü Hakkʹın tecellilerinin sonu yoktur. Sâlik hangi hale ulaşırsa ulaşsın bilir ki, onun gerisinde daha mükemmel ve daha yüce hâller var. Seven kişide meydana ge‐ len şevk, şahsî gayreti ile değildir. O Cenâb‐ı Hakkʹın muhiblere lüt‐ fettiği bir mevhibe‐i ilâhîyesidir. Peygamber‐i Zîşân efendimiz şöyle buyurmuştur: “Cenâb‐ı Hakkʹın velileri onlardır ki görüldükçe Allah hatıra gelir. Eğer gören kimsenin dünyadan başka arzusu yoksa.”473 Eğer o kimsenin dünya muhabbeti kalbini ihata etmişse basar ve basireti kapanmış olur ve karşısındaki insanın veli olduğunu anlaya‐ maz. İmâm‐ı Nesefî hazretlerinin Zübdetü’l‐Hakâik isimli eserinde bil‐ dirdiğine göre, aleyhisselâtu vesselâm efendimiz hazretleri buyuru‐ yorlar ki: “Bir kimse zamanın imamına (kutbuna) biat etmeden ölürse cahiliyye ölümü üzere ölmüştür.” 474 “Amma, zamanın kutbunu akıl ile bileyim demek abestir.” An‐ cak, Hak Teâlâ hazretleri’nin bildirdiği kimseler bilirler. Kutbiyyeti hak etmek, çok ibadet ve fazla riyazetle değildir. Gâyet büyük ma‐ 473 474 Ramuzu’l‐Ehâdis Sahih‐i Müslim, Buhârî TARÎKAT‐I ALİYYE 311 kam ve belki atiyye‐i zül tavli vel in’amdır. Kümmelîn‐i evliyadan nice zâtın, şöhret ve şanı cihanı tutmuştur. Kerametleri haddi aşmış, harikulâde hâlleri akıllara durgunluk vermiş, insanları hayrete dü‐ şürmüş iken, makam‐ı kudbiyyete mazhar olamamışlardır. Dervişler lisanında “Falana kutupluk verilmiş de almamış, falan kabul etmemiş” diye galat söylerler. Aslı yoktur. Çünkü, Bârî‐i Teâlâ kendi hikmet ve maslahatını kullarından sormaz. Ve onlar ile müşa‐ vere etmek şânı âliyyesinden değildir. Herkese müstehak olduğu de‐ receyi ihsan eder. Cenâb‐ı Hak, kudbiyyet derecesine müstehak olan zata hil’at‐ı kutbiyyeti inam ve ihsan eder. Lâkin, o zata sorup sual etmek ve o zatın da ben bu dereceyi isterim‐istemem demesi gibi muhavere şân‐ı uluhiyyette olamaz. Bu ise atîyye‐i ilâhîyyeye muhaldır. Sultanü’l‐Ârifîn Bayezid‐i Bistâmî hazretleri buyurmuşlardır ki: “Benim zamanımda İslâm içinde kümelîn‐i evliyâdan yetmiş bin ka‐ dar veli var idi. Onların mâdûnunda çok veliler vardı. Lâkin o asrın kutbu henüz keşfe erişmemiş ümmî bir haddâd idi ki gece gündüz evlad u iyâlinin nafakası için dükkânında demircilik sanatı ile meş‐ gul idi. Ben ise hayrette kalmış idim. Sırr‐ı kudbiyyet nedir ki bu ka‐ dar velilerden birisine verilmeyip te bir ümmî ve henüz dîde‐i basî‐ reti küşat olmamış bir haddâda verildi, diye taaccüp ettim. Bir gün o haddâdın dükkânına vardım. Selâm verdikten sonra haddâd yanıma gelip elimi öptü ve benden dua istedi. Ben ona dedim ki: “Ben senin ayaklarını pûs edeyim. Sen bana dua et.” Cevapta o zat buyurdu ki: “Fakat sana dua etmekle benim derdi derûnum teskin olmaz.” Ve tekrar o zata dedim ki: “Acaba derdiniz ne ola? Bizlere haber verse‐ niz belki çaresine bakarız.” O zat buyurdular ki: “Acaba rûz‐ı mah‐ şerde bu kadar kulların hâli nice olur?” deyu ağlamaya başladı. Derdi derûnu bana dahi tesir edip beraber ağladık. O vakit sırrıma nida olundu ki kutublar “nefsî nefsî” diyenlerden değildir “ümmetî ümmetî” diyenlerdendir. Hemen kalbimdeki hayret ref’ olunup bil‐ MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 312 dim ki bu zatların istîdâdı başkadır. Bunlar kalb‐i Muhammedî üzere vâki olup mazhar‐ı hakîkat‐ı Muhammediye olmuşlar. Lâkin o hâlde henüz keşif hâli zuhur etmediğinden kutub olduğunu bilmiyordu. Kendisinden sordum ki: “Halkın muazzeb olmasından size ne?” bu‐ yurdular ki: “Ey birader, benim hamîr‐i fıtratım âb‐ı şefkat ve mer‐ hametle bir derece yoğrulmuş ki eğer bütün insanların günahını bana yüklenip onları affeyleseler memnun olurum.” Ondan sonra kendi‐ siyle bir haylice sohbet eyledim. Namazda okumak için benden bil‐ mediği bazı sureler öğrendi. Lâkin benim batınım feyz‐i Rabbanî ile öyle doldu ki kırk senede tahsil edemediğim dereceleri o mecliste tahsil eyledim. O vakit bildim ki sırr‐ı kudbiyyet başka bir mânâdır. Ne ilim ile ne de kesret‐i amel ile husule gelir şey değildir.” Cenâb‐ı Hak şöyle buyuruyor: ﻋﻠ۪ﻴ ٌﻢ َ ﺳ ٌﻊ ِ ﻦ َﻳﺸَﺎ ُء َواﻟّٰﻠ ُﻪ وَا ْ ﻞ اﻟّٰﻠ ِﻪ ُﻳ ْﺆﺗ۪ﻴ ِﻪ َﻣ ُﻀ ْ ﻚ َﻓ َ ذِٰﻟ “Bu, Allahʹın, dilediğine verdiği lütfudur. Allahʹın lütfu ve ilmi geniş‐ tir.” 475 Kutub olan zât rûy‐i arzda vekil‐i Hakk’dır ki onun kalbi, muhît‐i envâr‐ı ilâhî ve mazhar‐ı füyûzât‐ı namütenahidir. Kendi vaktinde her ne kadar ehl‐i iman var ise gerek ulema ve gerek evliyâ cemîsine feyiz, kutbun bâtınından taksim olunur. Zira ol zâtın kalbi nazargâh‐ı feyyâz‐ı mütealdir. Kutb‐ı zamanın tavassutundan müstağni olarak bahr‐i ehadiyyetten istifade etmek mümkün olamaz. Her devirdeki kutublar sıddîkler zümresinin ileri gelenlerinden seçilir. Kutb‐ı aktab derecesi evliyâlığın zirvesidir. Kutublar peygamberimizin nâib ve vâ‐ risleridirler. 475 Maide Sûresi, Âyet 54 TARÎKAT‐I ALİYYE 313 GÜNAHKÂR ÜMMETE MÜJDELER Rıyâdu’n‐Nâsıhîn’de rivâyet olunur ki: Günlerden bir gün, Hz. Ebû Bekir, Hz Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Fâtıma ve Hz. Âişe Rasûlullah aleyhisselâtu vesselâmın huzurunda bulunuyor idiler. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem birden şiddetli bir ağlayışla ağlamaya başladı. Bunu gören Hz. Ebû Bekir Sıddîk şöyle dedi: “Anam, babam sana feda olsun ey Allahʹın Rasûlü! Niçin ağlıyor‐ sun?” Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem buyurdular ki: “Ümmetimin bir çok mâsiyetleri bulunmakta, önlerinde uzun ve zor bir yol, omuzlarında ağır bir yük vardır. Ahirette azâba girerlerse halleri nice olur !” Hz. Ebû Bekir de duygulanarak: “Ey Allahʹın Rasûlü! Sen gön‐ lünü hoş tut! Allah bana izin verirse Kıyâmet gününde ümmetinin âsîleri hakkında durum vahimleşirse onların günahlarını hafifleştir‐ mek için yarısını yüklenirim.” Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem, Hz. Ebû Bekiri taltif ve senâ ederek ona duâ etti. Sonra Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz, Hz. Ömer’e teveccüh ederek şöyle buyurdu: “Yâ Ömer! Ebû Bekir (r.a)’ın sözlerini işittin. Günahkâr ümmetim hakkında sen ne yapacaksın?” Hz. Ömer (r.a) şöyle cevap verdi: “Ey Allahʹın Rasûlü! Ebû Be‐ kir’in yapmayı vaad ettiğine benim gücüm yetmez. Allah (c.c) bana izin verirse, ben de ümmetinin günahlarının üçte birini yüklenirim” dedi. Rasulullah aleyhisselât’u vesselâm, Hz. Ömer’i taltif ve senâ ederek ona da duâ etti. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 314 Rasûlullah aleyhisselâtu vesselâm sonra Hz. Osman’a dönerek şöyle buyurdu: “Yâ Osman! Benim ümmetimin günahkârları hak‐ kında sen ne yaparsın?” Hz. Osman şöyle cevap verir: “Ey Allahʹın Rasûlü! Benim Hz. Ömer’in yaptığına gücüm yetmez. Allah (c.c) bana izin verirse, ben de ümmetinin günahlarının dörtte birini yüklenirim.” Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Hz. Osman’ı taltif ve senâ ederek ona da duâ etti. Sonra, Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Hz. Aliʹye ikbâl ede‐ rek şöyle buyurdu: “Yâ Ali! Ümmetimin günahkârları hakkında sen ne yapacaksın?” Hz. Ali de şöyle cevap verir:“Allah izin verirse, kıyamet gününde ümmetin sırat köprüsünden geçerken cehenneme düşmemeleri için ben elimden geleni yapacağım ve Cennet’e yönlendireceğim.” der. Rasûlullah sallallâhu aleyhi vesellem Hz. Ali’yi de taltif ve senâ ede‐ rek ona da duâ etti. Sonra Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem efendimiz zev‐ cesi Âişe’ye dönerek, şöyle buyurur: “Yâ Aişe! Günahkâr ümmetim hakkında sen ne yapacaksın? Sen onların anasısın! Ananın evlâdına himmeti, merhameti gerekir.” Hz. Âişe (r.a): “Hz. Fâtıma’dan önce ben bir şey söyleyemem” dedi. Hz. Fâtıma şöyle cevap verdi: “Sen Anasın; evlâdın anası huzû‐ runda önce konuşması doğru olmaz.” Hz. Âişe şöyle söyledi: “Rasûlullahın aleyhisselât’u vesselâm’in, hakkında; “Fâtıma benden bir parçadır” diye buyurduğu kızının, hu‐ zurunda ben nasıl önce konuşurum?” Hz. Fâtıma (r.anha) şöyle cevap verdi: “Rasûlullah aleyhisselât’u vesselâm’ın hakkında: “Şâyet beni göremezseniz, dininizin yarısını TARÎKAT‐I ALİYYE 315 veya üçte birini şu Humeyrâ’dan öğreniniz” buyurduğu kimsenin huzûrunda ben nasıl konuşurum?” O zaman: Hz. Âişe şöyle söyledi: “Allah’a yemin olsun ki senden önce ko‐ nuşmayacağım!” Peygamberi Zîşân (a.s) Hz Fâtıma’ya: “Ey gözümün nuru gönlü‐ mün surûru söyle günahkâr ümmetim hakkında sen ne yapacaksın?” Hz. Fâtıma (r.anha) da Rasûlullah’a şöyle der: “Ey babacığım! Ümmetinin hesap günü mizânın başında dururum. Ümmetlerinin günahları sevaplarından ağır gelirse; Allah (c.c) izin verirse, (Evlâdı‐ mın mâ’nen önceden bildirilen din yolundaki âkıbetlerine göre) oğ‐ lum Hasan’ın şehid edildiğinde üzerindeki gömleğini çıkarır, Mi‐ zanda sevap kefesine koyarım. Eğer ağır gelmezse bu sefer oğlum Hüseyin’in şehâdet gömleğini ilâve ederim. Yine de tamam olmazsa, ümmetinin sevaplarının ağır gelmesi için baş örtümü çıkarır kefeye koyar, ve ağır gelinceye kadar rabbıma iltica ederim.” Peygamberimiz efendimiz aleyhisselâtu vesselâm Fâtımatü’z Zehrâ’yı taltif ve senâ ederek ona da duâ etti. Sonra, Rasûlullah aleyhisselâtu vesselâm zevcesi Âişe’ye teveccüh ederek şöyle buyurdu: “Ey Müminlerin anası, ümmetimin âsîleri için sen ne yapacaksın?” Hz. Âişe şöyle cevap verir: “Ey Allahʹın Rasûlü! O günde bu ka‐ dar şefaatçi varken zannederim bana ihtiyaç olmaz!” Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Yâ Humeyrâ! Sana ihtiyaçları ol‐ duğu takdirde sen ne yapacaksın?” MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 316 Hz. Âişe: “Ey Allahʹın Rasûlü arzuhâlimi Rabbıma anlatacağım” dedi ve sonra kalktı, yürüdü bir odaya girdi; Yüzüne ve saçlarına toprak sürdü; ve Allah’a şöyle yalvardı: “Yâ Rab! Beni müminlerin anası kıldın. Kalbime analık şefkat ve merhametini istedim; sen de lutfedip bunları bana ihsan ettin! Onla‐ rın muhabbetini kalbime yerleştirdin. Muhakkak her ana yavrusu‐ nun cehenneme girmesine râzı olmaz. Evlâtlarımı benimle berâber cennet’e gönder, ya da ben de onlarla berâber cehennem’e gireyim!” der. Ve müminlere şefkâtinden dolayı hüzünle ağlar. O esnâda melekût âleminden şiddetli bir ses işitilir. Cebrâil aleyhisselâtu vesselâm ulaşır ve Hz. Peygambere şöyle der: “Ya Muhammed! Cenâb‐ı Allah sana selam ediyor ve diyor ki: Âişe’ye söyle müsterih olsun! Evlâdı anasından ayırmak câiz değil‐ dir. Kıyâmet gününde evlâdının hepsini ona bağışlayıp berâber Cen‐ net’e göndereceğiz.” 476 Ya Rabb! Bizi müslüman olarak öldür ve salihler arasına kat. Ra‐ sullerinin Seyyidi, Habibin Hz. Muhammed Aleyhisselâm hürmetine, cümlemizi şefaatı uzmalarına nâil ve mazhar eyle... Âmin! MİRAÇ MÜJDELERİ Kur’an‐ı Kerîm’de şöyle buyurulur: ﻋ ْﺒ ِﺪﻩ۪ ﻣَﺎ َا ْوﺣٰﻰ َ َﻓَﺎ ْوﺣٰﻰ ِاﻟٰﻰ “Allah, kuluna vahyini bildirdi.” 477 476 477 Riyadun Nâsıhîn sh. 363 Necm Sûresi, Âyet 10 TARÎKAT‐I ALİYYE 317 Miraçta Allah Teâlâ, Habibi Muhammed Mustafa aleyhisselâtu vesselâm’ın sırrının keşfolunması için ancak nübüvvet ve risâlet sâ‐ hibine câiz olan ilâhî sırlardan vahyetmiştir. Rivâyet olunur ki: Allah Teâlâ Efendimize vahyetti. Ve vahyinde şöyle buyurdu: “Ya Muhammed! Sana bu gece ümmetinin üçte birini bağışladım. Kıyâmet gününde de, benim katımda ki makâmının, mahlukâta beyân olunması için onların üçte ikisini orada bağışlıyacağım!” Yine rivâyet olunur ki: Allah Teâlâ ona şöyle vahyetti: “Yâ Muhammed! Ümmetin itâat ediyor ve günah da işliyor. onla‐ rın itâatı rızamla, isyanları kazamladır. Rızamla olanları kabul ederim; Kerîmim Kazamla olanları afvederim: Rahîmim Ya Habîbim! Ümmetine kalpleri katılaşmasın diye çok mal ver‐ medim. Tevbe etmekten mahrum olmasınlar diye ânî ölüm verme‐ dim. Kabirlerinde çok beklemesinler diye onları en son ümmet kıl‐ dım. “Ya Muhammed! Bütün Enbiyâdan önce sen cennet’e gireceksin. Senin ümmetin de, diğer Nebîlerin ümmetlerinden önce girecektir.” Rivâyet edilmiştir ki: Nebî aleyhisselâtu vesselâm miraca ulaştı‐ ğında Allah (c.c) şöyle buyurdu: “Yâ Muhammed! Bütün mahlûkâtı senin için yarattım. Seni de kendim için yarattım. Hepsi de benim rızâmı, talep etmektedirler. Ben ise senin râzı olmanı dilerim. Hepsi benden istemektedirler. Sen ise benim matlûbumsun! İste, verile! Nebî aleyhisselâtu vesselâm Efendimiz şöyle buyurur: MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 318 “Allah’ım, sana ümmetimi affetmen için duâ ediyorum. Allah (c.c) şöyle buyurur: “Yâ Muhammed! Ben Allah’ım, Latîfim, sen Ne‐ bîsin, Şerifsin, ümmetin kavm‐i zaiftir. Latîf ile Şerîf arasında Zaîf na‐ sıl gözetilmez.” “Yâ Muhammed! Sen “ümmetim ümmetim” diye yalvarıyorsun! Ben “Rahmetim Rahmetim” diye nidâ ediyorum: ﻰ ٍء ْ ﺷ َ ﺖ ُآﻞﱠ ْ ﺳ َﻌ ِ ﺣ َﻤﺘ۪ﻰ َو ْ َو َر “...rahmetim ise her şeyi kuşatır...” 478 Rivâyet olunur ki: Rasûlullah aleyhisselâtu vesselâm miraca çıktıklarında Allah (c.c) ona, şöyle buyurur: “Yâ Habîbim! Her sevgili, sevgilisinin yanına geldiğinde hediye‐ ler getirir; sen bana ne getirdin?” Nebî aleyhisselâtu vesselâm Allah Teâlâ’ya cevaben şöyle der: “Ya Rabbi! Senin hazinelerinde olmayan iki şey getirdim.” Allah Teâlâ bildiği halde: “Nedir onlar ya Muhammed?” “Onların biri ibadetlerin noksanlığı, ikincisi ümmetimin isyânı‐ dır.” Hakk Teâlâ şöyle buyurur: “Yâ Habîbim, mâdem ki katıma âcizliği itiraf ile geldin. O halde sana ecir ve mükâfatımı kat kat vereceğim. Ümmetinin noksan ve is‐ yânını Gufrân’a çevireceğim.” Bu beyan, şu âyeti kerîmenin mânâsına uygundur: ت ٍ ﺴﻨَﺎ َﺣ َ ﺳ ﱢﻴ َﺌﺎ ِﺗ ِﻬ ْﻢ َ ل اﻟّٰﻠ ُﻪ ُ ﻚ ُﻳ َﺒﺪﱢ َ َﻓﺎُوﻟٰ ِﺌ 478 A’râf Sûresi, Âyet 156 TARÎKAT‐I ALİYYE 319 “...Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirir...” 479 Sonra Allahu Teâlâ Nebi sallallâhu aleyhi vesellem’a şöyle buyu‐ rur: “Ya Muhammed, sağına bak” Hz. Peygamber sağ tarafına baktı‐ ğında çok dalgalı hudutsuz bir deniz görür. Denizin içinde bir ada, adanın içinde bir ağaç, ağaçın üstünde bir kuş, kuşun gagasında az bir toprak görür: “Evet ya İlahî” der. Allah Teâlâ şöyle buyurur: “Ya Muhammed! Bu hudutsuz deniz benim rahmet deryamdır. Şu küçük ada dünyadır. Üzerindeki ağaç dünyanın yeşilliği ve nimetidir. Ağa‐ cın üstündeki kuş insanlardır. Kuşun gagasındaki bir damla çamur, insanların mâsiyeti, günahıdır. Bu bir damla çamur mümkün müdür benim bu nihâyetsiz rahmet denizi mi bulandırsın? Eğer rahmet der‐ yası bir dalgalanacak olursa o küçük zerre yok olur gider. Sen Şefîü’l müznibîn’sin günahkâr ümmetin şefaatçısısın. Ben erhamerrâhi‐ mîyn’im Merhamet edicilerin en merhametlisiyim.”480 Yâ Rabbel âlemîn bi lütfike Yâ Rab mümin kullarını zikrinle hem dem et Firâkın ateşiyle yakma ehli huzûr et Visâlin Cennetine vâris kıl pür surûr et Rûyet‐i cemâline mazhar kıl ehli nûr et. SİLSİLE‐İ ŞERÎFE Halik‐ı arz u semâya eyleriz hamdü sena Ahmed’i Muhtar kıldı aleme nûr‐i Hüda Hazret‐i Sıddıyk u Selman, Kâsım u Ca’fer gibi Eylemiş neşr‐i hakîkat Beyâzid‐i rehnüma Bü’l‐Hasan zât‐ı mükerrem, Bû Ali kân‐ı kerem Yusuf‐ı valaşiyem salar‐ı ceyş‐i asfiya 479 480 Furkan Sûresi, Âyet 70 Ramazanoğlu Mahmud Sâmî, Hz. Ebû Bekir Risâlesi MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE Hace Abdülhalik oldu Ârif ü Mahmûd’a pir Şeyh Ali, Baba Külâl etti cihanı rûşenâ Varis‐i taht‐ı tarîkat Şah‐ı âlem Nakşibend Eyledi Hâce Alaüddin’i halka pişuvâ Oldu Ya’kub’e Ubeydullah‐i Ahrârı halef Hazreti Zahid’le geldi âleme zevk u sefâ Nûr‐ı çeşm‐i marifet Derviş Muhammed, Hâcegî Feyz‐i Bâki’yle cihan‐ı ma’nevi buldu beka Hazreti Ahmed Müceddid, Urvetü’l‐vuska olup Şeyh Seyfüddini, Seyyid Nûr’a nûr ı’tila Habibullah‐ı Mazhar, Şah‐ı Abdullah Pir‐i Dehlevî Hazret‐i Hâlid’le oldu kalb‐i salik pür‐ziya Seyyid âlî‐Neseb Taha’l‐Hakkarî’den sonra Pirimiz Taha’l‐Harirî ve Es’ad oldu kutb‐ı evliya Eyleriz arz‐ı dahâlet dergâh‐ı sâdâta biz El‐hac Mahmud Sami ihvân‐ı dine mağfiret kıl ey Hudâ Hikmetinin himmetinden eyleme bizi cüdâ Ve sallallâhu alâ seyyidinâ Muhammedin nûrin nûr Subhâne’l‐Melîki’l‐Azîzi’l‐Kâdiri’l‐Gafûr. 320 TARÎKAT‐I ALİYYE 321 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 322 İCÂZETNÂME BİSMİLLÂHİRRAHMÂNİRRAHÎM El‐Hamdülillahi Rabbi’l‐âlemîn ve’s‐salâtü ve’s‐selâmü alâ seyyidinâ Muhammedin ve âlihi ve sahbihi ecmaîn. Emmâ ba’d ih‐ vân‐ı dîn ve erbâb‐ı sıdk u yakîne arz ve ifade olunur ki mensûb‐ı dervişânımız Hikmet Efendi evlad‐ı ma’neviyemiz ihlâs, muhabbet ve teslimiyetle Şeriat‐ı Garrâ’nın emirlerine riâyet ve Sünnet‐i Seniyyeye ittibâ ederek hazarât‐ı hacegânın muâmelatını tatbîken evvelâ Letâif‐i hamse âlem‐i emri tasfiye ve sâniyen Letâif‐i hamse âlem‐i halkı tezkiyeye gayretle Letâif‐i aşeresini tamamlayarak bir zaman dahî nefy u isbât ve murâkabât gibi zât ve sıfâtını tezyîn etmekte bulunduğunu yakînen gördüm. Binâenaleyh rûhânî işaret ve ma’nevî emirle tarikât‐ı aliye‐i Nakşibendiye veya Kadiriyeye intisâb etmek arzusunda bulunan ihvân‐ı dîne de ta’lim‐i âyîn‐i tarîkat için kendilerini me’zun eyledim. Kâle Tebâreke ve Te’âlâ 481 ت ِاﻟَﻰ َا ْهِﻠﻬَﺎ ِ ن ُﺗ َﺆدﱡوا ا ْﻟَﺎﻣَﺎﻧَﺎ ْ ن اﻟّٰﻠ َﻪ َﻳ ْﺎ ُﻣ ُﺮ ُآ ْﻢ َا ِا ﱠ Cenâb‐ı Hak ve Hâdî‐i Mutlak Hazretlerinden arz u niyâz ederim ki, Şeriat‐ı Mutahhara, Sünnet‐i Muhammediye ve Tarîkat‐ı Münevvere’nin Fuyûzât‐ı Rabbâniyesiyle kalbinizi müttebi’ îman ve lisanınızı mecrâ‐i irfân eylesin. Âmin. Kâlellahu Teâlâ: 482 َآﺜِﻴﺮًا 481 482 Nisa Sûresi, Âyet 58 Ahzab Sûresi, Âyet 41 ﻦ َا َﻣﻨُﻮا ا ْذ ُآﺮُوا اﻟّٰﻠ َﻪ ِذ ْآﺮًا َ ﻳَﺎ َا ﱡﻳﻬَﺎ اﱠﻟﺬ۪ﻳ TARÎKAT‐I ALİYYE 323 Âyet‐i celîlesinin ahkâmına vâkıf olan ihvân‐ı kirâma arz edebilirim ki tasfiye‐i bâtın ve tezkiye‐i nefse tâlib olanlar ve daha doğrusu Şeriat‐ı Garrâ dahilinde silsile‐i celîle‐i Nakşibendiye ve Ka‐ diriye’den ahz‐ı füyûzata râgıb bulunanlar siz evlâdımızın sohbetine devam ve beyân olunacak âdâbın riâyetine ihtimam sayesinde, nâil‐i meram olacakları şüphesizdir. İhvân‐ı kirâmı da şeref‐i sohbetiniz‐ den tefeyyuz ve müstefid buyurmasını Cenâb‐ı Bârî‐i Teâlâ’dan niyâz ve istirhâm eylerim. Ve sallâllahu alâ seyyidinâ Muhammedin ve âlihi ve sahbihi ecmaîn… Velhamdülillahi Rabbi’l‐âlemin. Erenlerköyü Nakşibendî ve Kadirî Meşâyıhından Şeyh Mahmud Sami Ramazanoğlu [imza] Hicrî Yıl 1391 Recep 5 Regâib Rumî Yıl 1387 Ağustos 14 Yıl 1971 Ağustos 27 Yevm‐i Cuma [imza] SAMİ RAMAZANOĞLU 27 Ağustos 1971 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 324 AHLÂK‐I HAMÎDELER TAKVÂ: Allah korkusunu dâima kalpte hissetmek ve günahlar‐ dan sakınarak O’nun rahmetinden ümitvâr olmak. İSTİKÂMET: Adâletten ayrılmamak. Kur’an ve Sünnet’e tâbi ol‐ mak, Allah’a kulluk etmek. EMÂNET: Eminlik. İstikâmet üzere doğru ve dürüst olmak. Mu‐ hafaza edilmesi gereken herşeyi korumak. Emânet emin müminlere tevdî edilirse; emin kimseler de ehil olanları taraf ve etrâfına toplarsa emânet zâyi olmaz. FEDÂKÂRLIK: Allah için her türlü zahmet ve meşakkatlara gö‐ ğüs germek. İslâm yolunda say ü gayret ederek hizmet etmek. KEREM: Atâ ve ihsan, cömertlik. Allah rızâsı için infâk etmek. MERHAMET: Acımak, şefkat göstermek. İyilik etmek. Bîçârelere yardımda bulunmak. Merhamet etmeyene merhamet olunmaz. Yer‐ dekilere merhamet edin ki semâ ehli de size merhamet etsin. SIDK: Doğruluk, hakîkate muvâfakat. Ahdinde sâbit ve sâdık ol‐ mak. Verdiği sözü yerine getirmek. Sadâkattan ayrılmamak. HAYÂ: Hicâp. Utanma. Edep. Allah korkusu ile günahtan ka‐ çınmak. Hayâ imandandır. ADÂLET: Âdil olmak. Zulüm etmemek. Hak sâhibine hakkını vermek. Haksızları îkaz ederek usûlüne göre terbiye etmek. ŞÜKÜR: Nîmet veren Rabbimize karşı hamdu senâ, itaat ve mu‐ habbet etmektir. Âza ve cevâhirini Allah’ın rızâsını kazanmak için kullanmaktır. İnsanlığın dünya ve âhiret saadeti (saadet‐i dâreyn) için Hakk yolunda madden ve mânen hizmet etmektir. ZİKİR: Allah’ı (c.c) anmak ve azâmetini düşünmek. Bütün şûuru ile Hakka müsteğrâk olmak. TARÎKAT‐I ALİYYE 325 NEZÂKET: İncelik, zariflik. Edepli, hayâlı ve terbiyeli olmak. NEZÂFET: Temizlik îmandandır. Nezâfet; maddi mânevî kirler‐ den arınmaktır. ŞEFKAT: Bütün mahlûkâta, fakir fukaraya, garip gurabaya, yar‐ dıma muhtaç olanlara merhamet ederek görüp gözetmek. ŞECAAT: Yiğitlik, cesurluk. Şecaatli bir kimse Allah için canını fedâ eder. Vazîfesi olmayan işe de karışmaz. HİKMET: İlim, adâlet ve hilmin birleşmesinden doğan değerli sı‐ fat. Hakkı hak bilip Hakk’a ittibâ, bâtılı bâtıl bilip bâtıldan ictinab etmektir. EDEP: Güzel ahlâk. Terbiye. Hayâ. Kavlen ve fiilen insanlara lü‐ tûf ile muamele etmek. Sünnet‐i Rasûlullaha tâbi olmak. VEFÂ: Ahdinde, sözünde durmak. Sevgi ve dostlukta sebat et‐ mek. SABIR: Meşakkatlara katlanmak, insana kolay gelmeyen hallere mukâvemet etmek. Musibet ve belâya uğrayanın, feryat ve isyan et‐ meyip, tahammül ederek sonunu beklemesi. İHLAS: Allah rızasını maksat ve gaye edinmek. Sırf Allah emret‐ tiği için ibâdet etmek. TEVÂZU: Alçak gönüllü ve mahviyet sahibi olmak. Kendisinde varlık görmeyip kibir ve enaniyeti terketmek. Toprak gibi mütevâzı olmak. FAZÎLET: İmân, hayâ, ilim ve irfan vasfına mazhar olmak. Dinî ve ahlâkî vazifelere riayet etmek. RECÂ: Ummak, ümitvâr olmak. Allah’tan afv ve mağfiret dile‐ mek. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 326 HÜSN‐İ ZANN: Kâinatta vukû bulan hâdiselerin Allah’ın “kün” emri ile olduğunu bilip bütün işlerin hayırlı olmasını dilemek. İn‐ sanların iyi ve merhametli olmasını arzu ve temenni etmek. İLİM: Okumak, görmek ve dinlemekle hakîkati öğrenip bilmektir. İlim bizâtihî hâdî değildir. Vahyin irşâd‐ına muhtaçtır. Hidâyet Al‐ lah’tandır. İlim ya vehbî ya da kesbî olur. Kesbî olan çoktur. Vehbî olan ise, nâdirattandır. HAMD: Medhetmek, öğmek, Cenâb‐ı Hakk’a karşı kulların mem‐ nuniyet ve sevinçlerini, hamd ve şükürlerini bildirmeleri ve Allah’ı senâ etmeleridir. AHLÂK‐I ZEMÎMELER KİBİR: Kişinin enâniyetinden dolayı, insanlara karşı böbürlene‐ rek, başkalarından üstün olmadığı halde kendisini üstün görmesi. YALAN: Hakîkatin hilâfına olan sözler. Yalan nifakın en büyük alâmetidir. NİFAK: Müslüman gibi görünüp müminleri aldatmaktır. Konu‐ şunca yalan söylemek, söz verip de sözünden hulf etmek, emânete ihânet etmek münâfıklığın alâmetleridir. ŞİKAK: İnsanların arasını bozmak fitne sokup fesad çıkarmak. HASED: Çekememezlik. Allah’ın taksimatına râzı olmamak, baş‐ kalarını kıskanıp onların elindeki nîmetlerin zevâlini istemek. BAHİL: Cimri. Tamahkâr. Malını Hak yolunda (fîsebîlillah) infak etmeyen. TAMÂ: Dünyâya ifrat derecede haris olmak. Çok istemek, aç gözlülük. TARÎKAT‐I ALİYYE 327 NANKÖR: Gördüğü iyiliği unutan, nimetin şükrünü edâ etme‐ yen bedbaht insan. HÎLE: Sahtekârlık, ahlâksızlık. Bizi aldatanlar bizden değildir. Aldatanlar felah bulmaz. Müminde bir delikten iki defa ısırılmaz. ZULÜM: Haksızlık. İşkence. Haklı olmadığı halde başkasının hakkına tecavüz etmek. İstikâmetten ayrılmak. Zulüm eden zâlimler gadab‐ı ilâhiye müstehak olurlar. NEMÎME: Söz getirip götürme. Bir kimse aleyhindeki sözleri ifsad maksadıyla kendisine ulaştırmak. TECESSÜS: Casusluk. Gizlice kollamak, izinsiz bakmak. İç yü‐ zünü sinsice araştırmak. CEDEL: Münâkaşa. Münâzarada kavga etme. Nizâ. Hakkı bul‐ mak için değil, galip olmak için sözlü çekişme. YE’S: Allah’a güvenmeyi terk ettiğinden kalbin isyan ve nisyanla küfre düşmesi. Ümitsiz olması. Ye’s insanı helâka götürür. SEBBETME: Afât‐ı lisan. Sövüp saymak. Küfür. İnsanı cinâyete sürükler. GADAB: Öfkelenmek. Sirkenin balı ifsad ettiği gibi gadab ta imânı ifsad eder. Gadablanan kişinin aklı başından gider. Amelleri zâyî eder. TÛL‐İ EMEL: Dünyaya aşırı düşkün olmak, âhireti ihmal edip dünyayı mamur etmeye çalışmak. SÛ‐İ HÂL: Fena hareket tarzı. Kötü hâl. Huysuzluk, uzlaşmazlık. Geçimsizlik. Dâimâ cidal çıkarmak. SÛ‐İ ZAN: Bir kimse veya bir iş hakkında hüsn‐i zannı terkedip kötü zanda bulunmak. İnsanların devamlı güzel olmayan tarafını görmek. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 328 HÜMEZE: El ve kaş işâretleri ile alay etmek. Bir kişinin ardından ayıplarını söylemek. Gammazlamak. LÜMEZE: Lisanla zemmetmektir. Yahut iki kimse arasında söz‐ cülük, koğuculuk etmektir. GIYBET: Mümin kardeşinin duyunca incineceği ve sevmediği bir sözü arkasından söylemektir. Eğer isnad ettiğin şey onda varsa gıy‐ bet etmiş olursun ve eğer isnad ettiğin şey onda yoksa iftira etmiş olursun. MALÂYÂNİ: Mânasız, faydasız boş söz. İnsana dünya ve ukbâda fayda sağlamayacak sözler. HARÎS: Hırslı. Âhireti unutup dünyaya tamahkâr olan insan. BUĞZ: Sevmeme. Birisi hakkında gizli ve kalbî düşmanlık his‐ setme, kin ve husûmet tutma. TARÎKAT‐I ALİYYE 329 ﻦ اﻟﺮﱠح ۪ﻳ ِﻢ ِ ٰﺣﻤ ْ ﺴ ِﻢ اﻟّٰﻠ ِﻪ اﻟ ﱠﺮ ْ ِﺑ ٍ ﺨﺘُﻮ ْ ﻖ َﻣ ٍ ﻦ رَح ۪ﻳ ْ ن ِﻣ َ ﺴ َﻘ ْﻮ ْ ُﻳ ≅م ن َ ﺲ ا ْﻟ ُﻤ َﺘﻨَﺎ ِﻓﺴُﻮ ِ ﻚ َﻓ ْﻠ َﻴ َﺘﻨَﺎ َﻓ َ ﻚ َوف۪ ى ذِٰﻟ ٌﺴ ْ ﺧﺘَﺎ ُﻣ ُﻪ ِﻣ ِ “Kendilerine mühürlü hâlis bir içeçek sunulur. Onun içiminin so‐ nunda misk kokusu vardır. İşte yarışanlar ancak onda yarışsınlar.” (Mutaffifîn Sûresi, ayet 25‐26) LUGATÇE A Âbâ: A (Eb.c) Babalar, Pederler. Mc. Mürşidler, ileri gelenler. Abes: Oyuncak kabilinden faydasız ve boş amel. Luzumsuz ve gayesiz iş. Âbid: İbadet eden. Zâhid. Çok ibadet eden. Köle. Âb: F. Su Âb‐ı şefkat: Şefkat suyu. Âbû: F. Nilüfer çiçeği. Acîb: Şaşılan ve hayret uyandıran şey. Benzeri görülmeyen. Garib. Taaccüb olunan şey. Âciz: Beceriksiz. Eli ermez. Kabiliyetsiz. Gücü yetmez olan. Âdap (b) (Edep c.) : Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Âdaba uymayanlara edepsiz denir. Âdet: Usul, görenek, alışılmış davranış. Huy, tabiat. Toplumda nesiller boyunca uyulan ve kamuoyunda (Umumî efkarda) saygı ve müeyyideye sahip hareket kaideleri (sosyoloji). Adl: Hakkâniyet. Adâlet üzere oluş. Doğruluk. Adüvv: Düşman, hasım. Adüvv‐i Ekber: Büyük düşman, büyük hasım. LUGATÇE 331 Âfâk: Ufuklar, yerle göğün birleştiği gibi görünen uzak daire. Et‐ raf, cihetler. Görüş ve dönüş sınırları (zıddı: Enfüs’dür) Ağniyâ (Gani. c.): Zenginler, ganiler. Ağyar (Gayr, c.): Yabancılar, başkaları, rakipler. Ahfa: Çok gizli, pek gizli. Ahkâm: (Hüküm c.) Hükümler, kanunlar, nizamlar. Ahkâm‐ı şer’iyye: Şer’i hükümler. Âhu: f. Ceylan. Gözleri çok güzel olan, çok güzel göz. Gazâl. Akaid: (Akide, c.) Akideler, itikad olunan hakîkatlar. İtikada dair kaziye ve hükümler, esaslar. Akl‐ı maad (mead): İrfan ve ilimle terbiye olan, âhiretini düşünen akıl. Geleceği kavrayan akıl. Aktab: Kutublar, hak tarikatlarının reisleri, şahlar. A’la : Daha iyi, pek iy, en yüksek, ziyade ve mürtefî olan. Ala : Yükseklik, büyüklük, şeref, şan. Alelâde : Âdet olduğu üzere, bayağı, basbayağı. Ale’l‐ıtlak: Umumiyetle, mutlaka, bir suretle kayıtlı olmayarak, mingayri tahsis. Âlem : Bütün Cihan, kainat, dünya, her şey, cemaat, halk, cemi‐ yet, dehr, hususi hal ve keyfiyet. Âlem‐i berzah: Berzah âlemi, kabir âlemi. Âlem‐i lâhut: İlâhî âlem, uluhiyet âlemi, ruhanî, mânevi âlem. Âli: Yüksek, şerif, celil, aziz olan. Âli himmet : Himmeti yüksek, gayreti çok. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 332 Âlim: Bilen, bilgili, çok şey bilen, bilgiç. İlm ile uğraşan, hoca. Alîm: Bilen, ilmi, ebedî ve ezeli olşan Cenâb‐ı Hak. Âlim‐i billah: Allah’ı bilen, tanıyan. Amel: İş, çalışma, bir emri veya vazifeyi yerine getirme. Kâr, iş işleme. Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme, itaat. İbadet. Âmil: Yapan, işleyen, sebep, vergi tahsiline memur kimse, müte‐ velli, vâli. Anillah: Allah (c.c)’a doğru, Allah tarafına. Arif‐i billah: Mürşid, ermiş, evliyâ. Hakkʹın nuru ile Cenâb‐ı Hakk’ı bilen. Âlemi, hâdiseleri ilahi feyz ve ilim ile gören veli. Arş: Bağ çardağı, gölgelik, kürsü, taht, yüce makam. En yüksek gök, Allah’ın kudret ve saltanatının tecelli yeri. Arşın: f. Bir uzunluk ölçüsü. (68 cm. uzunluk) Bir kol boyu. Bü‐ yük bir adım genişliği, zira’. Arş‐ı Rahmânî: Rahmanı çok fazla seven, Allah’a tutkun mübtelâ. Arz: Yeryüzü, toprak, zemin, dünyâ. Aşağı ve alçak. Memleket, ülke. Ashab‐ı kiram: Hz. Muhammed’in sallallâhu aleyhi vesellem ın ashabı, sahabeleri. Âsuman: f. Gökyüzü, sema, felek. Aşık‐ı rahmânî: Rahmanı çok fazla seven, Allah’a tutkun mübtelâ. Âşikâr (e): f. Belli, meydanda. Âşina: f. Malumatlı, haberi olan. Ârif, bilgili, mâlik, tanıdık, ya‐ bancı olmayan. Atâ: Verme, bağışlama. Lütuf, ihsan. Atiyye: Hediye, bahşiş, lütuf ve ihsan. LUGATÇE 333 Atiyye‐i ilâhîyye: İlâhî lütuf, iyilik, ihsan, Allah’ın lütfu, iyiliği ve ihsanı. Atiyye‐i zül tavli veli in’am: Uzun ömürlü ve nimet veren. Avâm: Halktan ilmi irfanı kıt olan kimse, okuyup yazması az olan. Tasavvuftaki anlamı: Hakîkate tam ermemiş, tevhidin derin hakîkatlarından haberi olmayan, halkın ekseriyeti. Ayb: Kusur, leke, utandıracak hâl. Ayn: (c.: A’yan – A’yun – Uyun) Göz. Pınar, kaynak, çeşme, tıp‐ kısı tâ kendisi, Zât. Eşyanın hakîkatı, kavmin şereflisi, nazar değme, casus, herşeyin en iyisi, muayene etmek. Ayne’l‐yakîn: (Aynü’l‐yakîn) Göz ile görür derecede görerek, mü‐ şâhede ederek bilmek. Aynî: (Bak. Ayn) Göze ait, kendine ait. Azâmet: Büyüklük, Cenâb‐ı Hakk’ın büyüklüğü, kibirlilik. A’zamî: En fazla, en çok, nihâyet derecede. Azimet: Takva ile amel etmek. Azîz: Cenâb‐ı Hakk’ın bir ismidir. İzzetli, çok izzetli. Azl: Bir şeyi işinden ayırmak. Azze: Azîz ve şanı büyük olsun, büyük ve aziz oldu (mealinde). Azze ve Celle: Azîz ve Celâl olsun (mealinde). B Bâb: Kapı, kısım, mevzu, fâsıl, bölüm, parça, kitap, hususî madde, sığınacak yer, iş, şekil, tevbe. Bâbu’r‐Rahme: Rahmet kapısı MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 334 Bahîl: Hasis, cimrî, tamahkâr, hayırlı işlere malını (varsa bile) har‐ camayan. Bahr‐ı Ehâdiyyet: Birlik denizi Bahş: Bağış, verme, ihsan. Bâri: Hususi ile, hele, hiç olmazsa, bir defa. Basar: (c. Ebsâr) görme duygusu. Kalple hissetme. Kalp gözü. Gö‐ zün görmesi, idrak, fikir, ilm‐i kelâmda: Kendi şânına lâyık bir vecih ile Cenâb‐ı Hakkʹın görme sıfatıdır. Kainatta hiçbir şeye O’nun gör‐ mesinden hâriçte kalamaz. Basîret: Hakîkati kalbiyle hissetip anlama. Kalpte eşyanın hakî‐ katlerini bilen kuvve‐i kutsiyye. Ferâset. İbret alınacak hidâyet se‐ bepleri. Beyyine. Huccet. Yer üstündeki kan. Bast: Genişlemek, açmak, yaymak. Bir şeye el uzatmak. Sevindir‐ mek. Bir mecliste haya sebebiyle olan sıkılmanın gitmesiyle açılmak, özür kabul etmek, kaplamak. Tas: Allahʹın Cemâl tecellisiyle kalbin sukûn ve huzur içinde ferahlaması. Bâtıl: Hakîkatsız, hurâfe. Hak ve doğru olmayan, yalan. Şartlarını yapmamakla kabul olmayan ibadet ve muamele. Meselâ, Bir özür bulunmaksızın taharetsiz kılınan namaz gibi. Bâtın: İç, dahili, gizli, iç yüz, sır, esrar, künh, ve zâtî itibarı ile gizli (zıddı: Zâhirdir). Bedevî: Çölde yaşayan, göçebe. Medenî olmayan ve şehir hayatı yaşamayan. Behimiyye: Hayvanlık, canlı olmakla beraber akılsız oluş. Bekâ: Devamlılık, evvelki hâl üzere kalma. Daim ve sâbit olma. İlm‐i Kelâmda: varlığının asla sonu olmayan Cenâb‐ı Hakkʹın bir sıfatıdır. Bâki olmak, ebedilik. LUGATÇE 335 Beliğ: Edb. Belâgatlı kimse, meramını tamamen, noksansız ve gü‐ zel sözlerle anlatmaya muktedir olan. Kâfi derecede olan, yeter olan. Berzah: İki âlemin arası. Kabir dünya ile ahiret arası, perde, sı‐ kıntılı yer, iki yer arasındaki geçit, mania, engel. Beşerî: İnsana ve insanın fıtrî halllerine mensup ve mütealik, in‐ sanla ilgili. Beyne’l‐havf ve’r‐recâ: Korku ve ümit arası. Beyt: Ev, oda, hane. Geceyi bir işle geçirmek. Edb. İki satırlık menzume. Biat: Bağlılığını, itimadını bildirmek. Birisinin hakemliğini veya hükümdarlığını kabul etmek. El tutarak bağlılığını izhar etmek. Bağ‐ lılığını tazelemek, rey vermek. Bid’at: (Bid’a) sonradan çıkarılan âdetler. Fıkıhta: Dinin aslında olmadığı halde, din nâmına sonradan çıkmış olan âdetler. Meselâ: Gi‐ yim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki, ilişkilerde, terbiye ve ahlak kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hümettiği her sa‐ hada, dine uygun olmayan şekiller, tarzlar, kurallar, adetler ve alış‐ kanlıklardır ki, insanı sapıklığa götürür. Bî‐haber: Habersiz, bilgisiz. Bilâkis: Aksine, tersine, zıddına. Bil‐cümle: Bütün, hepsi, umumiyetle. Budala: Zekaca geri, salak. Buhar: Suyun buğu haline gelmiş şekli, seyyal, latif cisim. Buhar‐ı Zulmânî: Karanlık buğu. Buhl: Cimrilik. Burak: Binek, Cennet’e mahsus bir binek vasıtası. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 336 Büluğ: Erginlik, olgunluk, çocukluk devresini tamamlayıp ergen‐ liğe geçiş. Ergenliğe ulaşan genç, namaz kılmak ve oruç tutmak gibi farzlarla mükellef (yükümlü olur). Yaklaşıp çatma. C Cabiye: Cemaat, içinde su toplanan büyük havuz. Şam diyarında bir şehir adı. Câiz: Mümkün olur, olabilir. Fıkıh: Yapılması sahih ve mübah olan herhangi bir fiil veya akit. Câriye: Cenâbı Hakkʹın in’am eylediği rızık ve nimeti. Akıcı. Genç ve iyi hizmet eden kadın. Muharebede İslâm düşmanlarından esir edilen kadın hizmetçi. Cebrî: Zorla icra olunan, rızası olmadan yaptırılan. Cebriye fırka‐ sından olan. Celâl: Nihâyet derecede büyüklük. Azamet, hiddetlik, hışım. İlm‐i Kelâmda: Cenâbı Hakkʹın kahrının ve azametinin tecellisi. Celb: Kendi tarafına çekmek, götürmek. Celil: Celâlet ve celâdet sahibi. Azim, mertebesi yüksek. Celle: Celîl oldu, celil olsun, meâlinde ve celle celâluhu diye Allah ism‐i celâli işitildiği veya anıldığı anda, tâzim makamında söylenir. Cemâl: Yüz güzelliği, fertteki güzellik, Cenâb‐ı Hakkʹın lütuf ve ihsanı ile tecellisi. Hak ile söylenen doğru söz, husün. Cemâlullah: Allahʹın cemâli. Cemi: Cümle, hep bütün. Gr.Çokluk bildiren kelime, çoğul. Cemiyet: Topluluk, birlik, hey’et. Bir yere cem olma. Manevi bir‐ lik teşkil eden cemaat. Tas.:Zihnin yalnız Cenâb‐ı Hak ile meşguliyet hali. LUGATÇE 337 Cenâb: Büyüklük ifade etmek için, hürmet maksadı ile söylenir. Cenâb‐ı Hak. Cenâb‐ı Resul‐i Kibriyâ (a.s.m) gibi. Cenâb‐ı Hak: Allah (c.c) Cereyân: Akma, akış, gidiş. Hareket, akıntı, gezme, mürûr, vuku. Mc.: Aynı fikir ve gaye etrafında toplananların meydana getirdikleri faaliyet ve hareket. Bu hareket; fikrî veya siyâsî hareketler gibi bir‐ birlerinden farklı sahalarda olabilir. Cevelân: Dolaşma, kaynama, yerinde durmayıp gezme. Cevher: Bir şeyin özü esası. Kıymetli taş, çelik üzerindeki nakış, Edb.Noktalı harf Cezbe: Tas.: Meczubiyet, istiğrak. Allah’ı hatırlayıp Allah sevgisi ile kendinden geçer bir hâle gelme. Cezbe‐i Rahmânî: İlâhî Cezbe Cibilliyet: (Cibillet) Huy, fıtrat, yaratılış, tabiat. Cibril: Cebrail, Ruhu’l Kudus, Cenâb‐ı Hakk’dan (c.c) Peygambe‐ rimiz’e (a.s.m) vahiy getiren melek. Cihad: (Cehd’den) Düşman ile muharebe, ilim ve imanla, sözle, fiille, mal ve canla bütün kuvvetini sarf etmek. Allah (c.c) yolunda muharebe, din için çalışmak. Cihet: Yan, yön, taraf, sebeb, mucib, vesile, bahane. Evkafça olan vazife, maaş, yer, mahâl, semt. Cühelâ: (Cahil. C.) Cehele, cühhâl. Tam manâyı ifâde eden, kai‐ deyi uygun söz. Cür’et: Yiğitlik, cesaret, korkmayarak ileri atılmak. Cürüm: (Cürm) Kabahat, kusur. Hata, isyan, günah, kanun hila‐ fına hareket. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 338 Cüz: Kısım, parça. Bir şeyin bir parçası. Kitab forması. Küllün mukabili. Kur’an‐ı Kerîm’in otuzda bir parçası. Kanaat, iktifâ eyle‐ mek. Düğümü sağlam yapmak. Bir şeyi pekiştirip muhkem kılmak. Kız evladı. D Dahil: İçeri, iç, içinde, içeri girmiş Dalâlet: İman ve İslemiyetten ayrılmak, azmak, Hak ve hakîkat‐ ten, İslâmiyet yolundan sapmak. Allah’a isyankar olmak, şaşkınlık. Dâr: Yer, mekân, konak. Dârü’l karar: Kararlı surette kalınan, kıyametten sonraki yer. Cennet, Dar‐ül Beka. Delâlet: Deli olmak, yol göstermek, kılavuzluk. Doğru yolu bul‐ makta insanlara yardım etmek, işâret. Dem: f. Nefes, soluk, ağız, nazar, an, vakit. Derûn: f. İç taraf, dahil, kalp. Derunî: f. Gönülden, içten. Deryâ: f. Deniz. Desîse: Gizli hile, oyun. Dide: f. Göz, ayn, çeşm, görmek, gözcü, göz bebeği, göz ucu. Dide‐i basîret: Basiret gözü. Dimağ: Beyin, kafanın içi. Divâne: f. Deli, aklı başında olmayan. Düçar: f. Yakalanmış, çatmış, mübtelâ, ulaşmış. LUGATÇE 339 E Ebrar: (Berr. C.) Özü sözü doğru olanlar, hamiyetliler, sadıklar, iyiler. Ecdad: (Cedd. C.) Dedeler, babalar, büyük babalar. Echel: Çok cahil, çok bilgisiz, en cahil. Edâ: Yerine getirmek, ödemek, borcunu vermek, vazifesini yap‐ mak. Tarz, üslub şive. Tekebbür. Fık.: Namazı vaktinde kılmaya “Eda” ve vakit geçtikten sonra kılınan namaza da “Kaza” denir. Edep deryası: Edep denizi Ednâ: Pek aşağı, en alçak. Pek az, pek cüz’î, çok yakın. Ef’âl: (Fiil. C.) Fiiller, işler, ameller. Efdal: Daha fazileti, daha lâyık, daha iyi. Efsûn: f. Sihir, büyü, üfürük. Sihirbazların tuzağı. Hile ile yapılan kötü işler. (Efsun islamiyetçe men edilmiş ve büyük günahlardan sa‐ yılmıştır.) Ehadiyyet: (Ehâdiyet) Allah’ın (c.c) her bir şeyde kendine ait bir‐ lik tecellisi. Ehl‐i Bid’at: Bid’âtçı, Bidat işleyen. Ehl‐i sünnet ve’l‐Cemaat: Peygamberimiz Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem söz ve hareketlerine şüphesiz, kat’i ve sağlam delillerle uyan, sahabe ve onlara tabi olanlar, mezhebi ve o mezhepte olan. Ehlullah: Allah’a itaat edip, O’nun sevgisi ile O’na yaklaşmış olan veli. Allah’ın sevgisine mazhar olan evliya. Ekmel: Mükemmel, en kâmil, eksiği olmayan, en mükemmel. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 340 Elhamdülillah: Kısaca meali: Her ne kadar hamd ve şükür varsa, ezelden ebede ve kimden kime olursa olsun hepsi Allah’a mahsustur. İman, şükür, hamd, memnuniyet ifade eden bir deyimdir. El‐Melikü’l‐Cebbâr: Allah (c.c). Azamet ve kudretiyle istediğini yapan Allah. Elzem: Daha lazım, çok lazım, ziyade mucib, küçük parmaklı. Emân: Korkusuzluk, af ve yardım dileme, eminlik. Emmâre: Emreden, zorlayan. Emn: Eminlik, korkusuzluk, emniyet, bir şeye itimat etmek, in‐ sanda doğruluk ve imandan ileri gelen yüksek bir meleke ve kabili‐ yet, rahatlık. Emraz‐ı batınî(ye): İç hastalıklar. Emraz‐ı kalbiye: Kalbin mânevî hastalıkları. Emr‐i bi’l‐ma’ruf nehyi ani’l‐münker: Dinin emirlerini, Kur’anî ve İslâmî hakîkatleri neşretmek ve bildirmek, menedilen şeyleri de yap‐ tırmamak. İyiliği, İslâmî hususları emretmek ve teşvik etmek, kötü‐ lüğü menedip yaptırmamağa sevketmek. Emr‐i hilâfına: Emrin aksine. Enaniyet: (Enaniyyet) Benlik, kendine güvenmek, gurur, hodbin‐ lik, sadece kendine taraftarlık, her yaptığıişi kendinden bilmek. Enbiya: (Nebi. C.) Nebiler, Peygamberler (Aleyhimüsselâm). Endişe: f. Korku, düşünce, merak, keder, kuruntu. Enfüs: (Nefs. C.) Nefesler, ruhlar, canlar, yaşayanlar. Envar: (Nur. C.) Nurlar, ışıklar, aydınlıklar. Maddî veya mânevî karanlıktan kurtarmaya vasıta olanlar. LUGATÇE 341 Erbab: (Rab. C.) Maharet sahibi, elinden iyi iş çıkan kimse. Bir işin ehli. Erbab‐ı dünya: Dünyaya meyleden. Dünya erbabı. Erbab‐ı maâsî: İsyankârlar, âsiler. Erkân: (Rükn. C.) Rukûnler, esaslar, temeller, ileri gelen kimseler. Esmâ: Adlar, namlar, isimler. Esrar: (Sır. C.) Sırlar, gizli hikmetler ve mânâlar. Bilinmeyen şey‐ ler, keyif veren zehir, uyusturucu madde. Elinde ve el ayasında olan hatlar. Esrar madeni: Sırlar madeni, Sırlar kaynağı. Estağfirullah: Cenâb‐ı Hakk’tan kusurumun örtülmesini dilerim. Allah (c.c) kusurumu affetsin (mealinde, kusurunu anlayan bir müslümanın duası. Hürmet veya ikramlara karşı tevazu maksadı ile de söylenmektedir.) Eşedd‐i ihtiyaç: En şiddetli ihtiyaç. Eşref: (Şerif. C.) Şerefliler, ileri gelen büyükler. Etfal: (Tıfl. C.) Çocuklar, tıfıllar. Etfal‐ı tarîk: Tarikat çocuğu, yol çocuğu. Evâmir: (Emir. C.) Emirler, emredilenler, vazifeler. Evâmir‐i ilâhî: İlahi emirler, Allah’tan gelen emirler. Evliya: (Veli. C.) Veliler, nefsine değil daima Cenâb‐ı Hakk’ın rı‐ zasına tabi olmaya çalışan, ibadet ve taatta, takva ve riyazatta çok yüksek mertebelere ulaşıp Allah’ın (c.c) mahbubu ve karibi olan bü‐ yük ve ender zâtlar. Evrâd: bak: Vird MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 342 Evsaf: (Vasf. C.) Vasıflar, sıfatlar. Ezkâr: (zikr. C.) Zikirler. F Fakr: İhtiyaç, yoksulluk, azlık, muhtaçlık, Cenâb‐ı Hakk’a karşı fakrını, ihtiyacını hissetmek. Tas: Kendisindeki bütün herşeyin Al‐ lah’a ait olduğunu bilmek. Fânî: Muvakkat, kaybolan, gelip geçici, devamlı olmayan, misafir. Farz‐ı ayn: Herkesin yapmaya mecbur olduğu farz. Namaz kıl‐ mak, yalan söylememek, iman etmek, oruç tutmak gibi. Fazl‐ı ilâhî: İlâhî üstünlük Felah: Selâmet, saadet. Kurtuluş. Hayır ve nimetlerde refah, ra‐ hattan daim olmak. Fevz ve Zafer. Necât ve Bekâ. Sahur yemeği. Şakketmek. Felek: Gök, gök katı devir. Tâli, baht. Büyük ve dairevi olan şey. Her gök seyyaresinin gezdiği âlem. Dünya, âlem, Bir zilli âlet. Yu‐ varlak kütük, kızak. Fenâ: (Bekânın zıddı) yokluk, yok olma. Geçici dünya, geçip gitme. Tas: Kendi varlığından geçmek. Kötü. Devamlı olmayan. Faraiz: (Farize C.) Allah’ın farz kıldığı ibadetler, yapılması mec‐ buri olan din emirleri. Şeriatın hükümleriyle mirascılar arasında mal taksimi bilgisi. İslâm’ın miras hukuku. Ferâset: Bak. Firaset. Anlayışlık, çabuk seziş. Fersah: Uzunluk ölçüsü birimidir. İki şey arasındaki açıklık. Sü‐ kun ve hareket arasındaki vakit. Zaman saat, daimî ve çok olup asla kesilmeyen şey. LUGATÇE 343 Fesad: Bozuk ve fenalık. Karışıklık. Haddi tecavüz edip zulmet‐ mek. Zıddı Salahtır Feyyâz: Çok feyz veren. Çok bereket ve bolluk veren. Feyyâz‐ı Mutlak: Mutlak ve sonsuz feyiz ve bolluk sahibi olan. Allah (c.c). Feyz: Bolluk, bereket, ilim, irfan, mübareklik, şân, şöhret, ihsan, fazıl, kerem, yüksek rütbe almak, suyun çoğalıp çay gibi taşması. Çok akar su. Bir haberi fâş etmek. İçindeki düşüncesini izhar etmek. Feyiz‐yâb: (Feyz‐yâb) f. Bollaşan, feyiz bulan, feyze nail olan. Fırka‐i Nâciye: Kur’an‐ı Kerîm’e ve Sünnet‐i Seniyyeye sıkı sıkıya bağlı olup Ehl‐i sünnet ve cemaat yolundan ayrılmayan müslümanlar. Fıtrat: Yaratılış, tiynet, hilkat. Fitne: İnsanın akıl ve kalbini doğrudan doğruya, hak ve hakîkattan saptıracak şey. Muharebe, azdırma, karışıklık, ara boz‐ mak. Dedi kodu, küfr, fikir ihtilâfı, şikak kavga. Delilik, mihnet ve beliye. Mal ve evlad. Potada altın ve gümüşü eritmek, imtihan ve tec‐ rübe etmek. Fütur: Yeis, ümidsizlik, usanç, zaaf, keder, gam, gevşeklik. Füyuzât: Feyizler, inâyetler, Füyuzlar. Mânevi tecelliler. G Gadab: (Gazab) Hiddet, öfke, dargınlık, kızgınlık. Gaffar: (Gufran’dan) Günahları örten, günahları bağışlayacı, mağrifeti çok kullarının günahlarını affeden Cenâb‐ı Hak (c.c). MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 344 Gaflet: Dikkatsizlik, endişesizlik, vurdumduymazlık. En mühim vazifeyi düşünmeyip. Cenâb‐ı Hakk’a itaat gibi işleri bilmeyip, başka kıymetsiz şeylerle uğraşmak. Nefsine ve hevesâtına tabi olarak Al‐ lah’ı ve emirlerini unutmak. Gafûr: (Gaffar ile aynı manadadır) Çok mağrifet ve merhamet eden, suçları en çok affeden, Cenâb‐ı Hak (c.c). Galat: Hata, yanlış, kaideye uymaz söz. Ganimet: Harpta düşmandan alınan mal. Çalışmaksızın ele geçen nimet. Garb: (Gurub. c.) Güneşin battığı taraf. Batı. Gark: Batma, suda boğulma. Garrâ: Parlak, beyaz, güzel, şa’şalı. Kur’anın kudsi nurlarının parladığı Medine‐i Münevverenin bir ismidir. Gaybî: Hazırda olmayan, görünmeyenlere ait. Hazır olmayanlara ait. Başka âlemlere ait. Ahirete ait. Gaybe ait ve müteallik. Gayri: Gayr diğer, başkası, mâada, âher, yabancı, istisna edatıdır. Başlarına getirildiği kelimeyi nefy yapar. Gayri Meşrû: Allahʹın rızasına uymayan, şeriat harici, kanunsuz iş. Gazve: Din düşmanı olan cephenin üzerine taarruz, muharebe, cenk, sefer, din muharebesi. Gazve gazivden alınmış olup cenk ve kıtal manasınadır. Düşmanla vuruşmak. Siyer’de: Gaza ve Gazve ta‐ birleri Peygamber Efendimizin bizzat hazır bulunduğu muharebeye denir. Peygamber efendimizin bizzat bulunmadığı müfrezelere Seriyye denilir. Gılman: (Gulâm C.) bıyığı yeni bitmiş gençler. Cennette hizmet gören delikanlılar, köleler, esirler. LUGATÇE 345 Gıybet: Arkadan çekiştirmek, hazır olmayan birisinin aleyhine konuşmak. Birisinin gıyabında hoşuna gitmeyen bir şeyi söylemek. Giriftâr: f. Tutulmuş, yakalanmış. Gülistan: Gülyeri, Gül bahçesi. Günah: Allahʹın emirlerine uymayan hareket. Dine aykırı iş. Günah‐ı Kebâir: (Kebire) Büyük günahlar. Güruh: f. Bölük, Cemaat, takım, kısım, fevc. H Habesat: Murdarlık, kötülük. Habbe: Tane, tohum, ihtiyaç, parça. Habib: (Hubb’dan) sevilen, sevgili, seven, dost. Haddâd: Demir işleri yapan usta, demirci, çilingir, muhafız, bekçi, gardiyen, kapıcı. Hadd‐i zâtında: Aslında, yaradılışında. Hadid‐ül Basar: Gözü keskin. Hafiye: Saklı ve gizli şeyleri araştıran, casus, polis. (C. Havâfi) in‐ san bedeninde gizli olan can. Kuş kanadında ebâhirden sonra olan dört kısacık yeleklerin her birisi. Gizli, mestur. Haib: Mahrum, Ümidsiz, kederli, me’yus, bibehre olan. Haiz: Bir şeye sahip olma, yer tutan, akranından mümtaz olan. Hakâyık: (Hakaik) (Hakîkat c.) Hakîkatler. Hakir: Küçük, ehemmiyetsiz, kıymetsiz, itibarsız, kudretsiz. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 346 Hakke’l‐Yakîn: (Hakku’l‐Yakîn) marifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakîkatı müşahade edip yaşamak hâli. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi. Halâvet: Tatlılık, şirin olmak. Halel: Bozukluk, eksiklik, başkası tarafından verilen zarar. İki şe‐ yin aralığı, boşluk, açıklık. Hâl: Durum, vaziyet, görünüş, tavır, suret, keyfiyet, cezbe, dert, keder, elem, mecâl, kuvvet. Halîm: Yumuşak huylu. Hoş muamele yapan. Hâlis: Hilesiz, katıksız, saf, duru, saffetli, pek beya. Evvelce karı‐ şık iken kusuru zail olan. Her ameli, yalnız Allah rızası için işleyen. Hâlisâne: f.Halise yakışır bir surette. Halis kimselere mahsus bir niyet ve fiil ile. Halk: İnsan topluluğu, insanlar, yaratmak, icad. Örneği ve benzer olmayan bir şeyi yaratmak, ibda eylemek. Bir şeyi yumuşatıp düz‐ leştirmek. Hamd: Medih, övmek, Cenâb‐ı Hakkʹa karşı kulların memnuniyet ve sevinçlerini ve O’na hamd ve şükür ile medihlerini bildirmeleri, sena etmeleri. Hamir: Hamur. Hamir‐i Fıtrat: Fitrat hamuru, yaratılış hamuru. Harîs: Son derece hırslı olan. Hased: Başkasının iyi hallerini veya zenginliğini istemeyip, ken‐ disinin o hallere veya zenginliğe kavuşmasını istemek. Çekememez‐ lik, kıskançlık, kıskanmak. Hasenât: Güzellikler, iyi ameller, iyilikler. LUGATÇE 347 Hasene: İyilik, güzellik, hayırlı amel. Allah rızasına çok uygun iş. Eski altın paralardan biri. Hass: (Havvas c.) Hususi, halis, kıymetli ve ileri gelen mühim ya‐ kınların topluluğu. Hâsıl: Peyda olan, husule gelen, çıkan, meydana gelen. Hasîr: Hüsranda olan, sapıtan, dalalete giden, azgın, eli boş, müdafâsız, çaresiz. Hasis (e): (Hisset’ten) kötü huy, fena tabiat, ufak, değersiz, ta‐ mahkâr, cimri. Haslet: Huy, ahlâk, yaratılıştan olan tabiat. Haşr: (Haşir) Toplanmak, bir yere birikmek. Toplama, cemi et‐ mek, kıyametten sonra bütün insanların bir yere toplanmaları. Allah‐ ʹın ölüleri diriltip mahşere çıkarması. Kıyamet. Hatemiyyet: Son’luk. Hatime: Son, nihâyet, son söz. Havass: (Hâss‐Hâssa c.) hâslar, hâssalar, keyfiyetler, hususlar. Dindarlık ve doğruluğu ile, ilmiyle âmil olup mâneviyât mertebele‐ rinde yükselmekle makbul ve muteber olan zatlar. Zenginler sınıfı. Havf‐i İlâhî: İlâhî korku. Hayrat: (hayır c.) Sevap için Allah rızası yolunda yapılan iyilikler, hasenalar. Hayy: Diri, canlı, sağ. Bir şeyi cem’ ve ihraz eylemek. Hâzik: Maharetli, işinin ehli, mütehassis Hâzik‐i tabib‐i mânevî: Manevi doktor mahareti. Hazîn: Hüzünlü, keder meydana getiren, acı uyandıran. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 348 Hazret: Hürmet maksadı ile büyüklere verilen unvan. Haz(z): Sevinç duyma, hoşlanma, zevklenme, saadet, tali’, nasip, nimet ve süruru mucib şey. Heba: İnce toz, boş, beyhude, nafile, faydasız, israf, ziyan, aklı az olan. Helâk: Yıkılma, bitme, mahvolma, harislik ve pek düşkünlük, azab, korku, havf, fakr. Hevâ: İstek, nefsin isteği, düşkünlük, gelip geçici olan heves, nef‐ sin zararları ve günah olan arzuları. Hezîmet: Bozgunluk, mağlubiyet. Hıfz‐ı lisan: (Hıfzu’l‐lisan): Dili, günah ve lüzumsuz olan sözler‐ den korumak. Kötü ve fena sözlerden dilini muhafaza etmek. Hicab: Perde, örtü, hâvil, utanma, kendini kusurlu bilip insanlar arasından çekilmek. Men etmek, Allah ile kul arasındaki perde, set‐ retmek, gizlemek. Hidâyet: Doğruluk, islâmlık, Hakk’ı hak, bâtıl ı da bâtıl olarak gö‐ rüp doğru yola girmek. Dalâletten ve bâtıl yoldan uzaklaşmak. Hikmet: İnsanın, mevcudatın hakîkatlarını bilip hayırlı işleri yapmak sıfatı. Hakimlik. Eşyanın ahvalinden, haricî ve bâtınî keyfi‐ yetlerinden bahseden ilim. Herkesin bilmediği gizli sebeb. Kainattaki ve yaratılıştaki ilâhî gaye. Ahlâka ve hakîkata faydalı kısa söz. Sır. Bilinmeyen nokta. İlim. Adalet ve hilmin birleşmesinden doğan de‐ ğerli sıfat. Hikmete mebnî: Hikmete dayanan. Hilafına: Zıddına, tersine, aksine. Hil’at: Yüksek makamdaki zatların beğendiği kimseye takdir edilen zevata giydirdiği kıymetli, süslü elbise, kaftan. LUGATÇE 349 Hilm: Doğuştan olan huy yumuşaklığı, şiddete tahammül. Nef‐ sini heycandan korumak. Vakar, sükûn. Himâye: Koruma, korunma. Himmet: Kalbin bütün kuvveti ile Cenâb‐ı Hakk’a ve sair mukad‐ desâta yönelmesi. Kalp isteği ile gösterilen ciddi gayret. Allah in‐ dinde makbul ve mübarek bir kimsenin mânevi yardım ile birisinin koruması, yardım etmesi. Hitabullah: Allahʹın hitabı. Hubb‐ı dünya: Dünya sevgisi. Hubb‐ı riyâset: Reisilik sevgisi. Hüccet: Senet, vesika, delil. Huld: Edeplik, sonu olmayan. Hulk: Huy, ahlâk, tabiat, yaratılıştan olan haslet. Hullet: İçten, samimi, sevgi, muhabbet. Hulus: Hâlislik, saflık, samimiyet. Huşû: Alçak gönüllülük, haya etmek ve mütevâzi olmak. Hüsn: (Hüsün) Güzellik, iyilik, eksiksizlik, cemal ile kemal. Hüsn‐i Hulk: Ahlak güzelliği, güzel ahlak. Hüsn‐i tevfik: Güzel başarı, yardım. Hüsn‐i Zann: Bir kimsenin veya bir hadisenin iyiliği hakkındaki vicdânî ve iyi kanaat. I Istılah: Tabir, deyim. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 350 İ İbtidâ: Baş taraf, evvel, başlangıç. İbtilâ: Belaya uğramak. Musibete düşmek. İcâb: Lâzım, gerekli, sebeb olmak. İcâbât: Kabul olmak, kabul etmek, razı olma. İcâbet: İzin, müsaade, şehadetnâme, diploma, ilmî ehliyet. İcma’: Toplanma, dağınık şeyleri toplamak, hazırlamak. İcra: Bir işi yürütmek. Yerine getirmek, yapma, tatbiketme. İcrâ‐ı nüfûz: Söz dinleten. İctinab: Çekinmek, sakınmak. İdrak: Anlayış, kavrayış, akıl erdirmek, fehim. Îfâ: Ödemek, yerine getirmek. İfrat: Haddinden geçmek, pek ileri gitmek. İftikâr: Yoksulluğunu, fakirliğini açığa vurma. Alçak gönülllük. İhata: Etrafından çevirmek, geniş bilgi ile anlamak. İhlâs: Kalbini safi etmek, içten samimi, riyasız sevgi ile doğruluk ve bağlılık. Sırf Allah emretmiş olduğu için ibadet etmek. İhtiras: Aşırı istek sahibi olmak, şiddetli arzu. İhvân‐ı Dîn: Din kardeşleri. İhyâ: Diriltmek İkbâl: Bir şeye yönelmek, reddetmeyip kabul etmek. İkmal: Tamamlamak. LUGATÇE 351 İkrah: İğrenmek, tiksinmek. İkrar: Açıktan söylemek, kabul ve tasdik etmek. İktidâ: Uymak, tabi olmak. İktifa: Kâfi görmek, fazla istememek. İlham: Allah tarafından kalbe gelen mânâ. İllet: Esas sebep, vesile, hastalık, dert. İlme’l‐yakîn: Mârifet ve dirâyetin ve emsalinin fevkinde olan il‐ min sıfatı. İlm‐i ledün(iyye): Garip bir ilim ismidir. Ona vakıf olan, mesturat, ve hafayayı, gizlilikleri münkeşif bir halde göreceği gibi, esrar‐ı ilâhîyyeye de ıttıla kesbeder. İlm‐i nübüvvet: Peygamberlik ilmi. İltica: Sığınmak İltifat: Güzel sözle samimi olarak okşamak. İmtisâl: Nümune kabul etmek. İnâbe: Günahları terk ile Hakkʹa dönüş. Hakkʹa tabi bir mürşide bağlanmak. İnâyet: Yardım, lütuf medet etmek. İnâyet‐i ilâhî: İlâhî yardım İndî: Şahsî, zati, keyfî. İnfak: Nafaka vermek, besleme. İnfiâl: Gücenme, darılma. Teessür. İnkıta: Tükenme, kesilme. İnşâd: Edb. Şiir okuma, sesini yükseltme. Birisini hicvetme. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 352 İntikal: Bir yerden bir yere nakletmek. İrfan: Bilmek anlayış, tecrübe ve zekadan ileri gelen zihnî kemal. İrşad(i): Doğru yolu göstermek, aklî ve kalbî. İrtihâl: Bir yerden başka bir yere göçmek, ölmek. İrtikab: Bir işe girişmek, kötü bir iş işlemek. İsm‐i şerif: şerefli isim. İstibrak: Kurbiyyet‐i ilâhîyyeye mazhar olmayı istemek. İsticâbe: Duânın Allah tarafından kabul olunması. İstidâd: Alışma, doğrulama. İstiğfar: Afv dilemek. Tevbe etmek, “Estağfirullah” demek. İstikâmet: Hatt‐ı hareketi doğru olma. İştiyak: Fazla arzu ve şevk. İ’tidal: Bir şeyde veya halde ifrat veya tefrite düşmemek. İ’tikad: İnanmak, inanç. İ’timad: Güvenerek bağlanmak. Bir şeye kalben güvenip dayan‐ mak. İtminan: Emniyet içinde olmak. İttiba: Tabi olma. Arkasından gitme. İttifak: Beraber hareket etmek için sözleşmek. İvaz: Karşılık olarak verilen şey, bedel. İzâfe(t): İsnad etmek. Bir şeyi bağlamak. İzafî: İzafetle alâkalı, izafete dair. LUGATÇE 353 İzdirar: Sıkıntı. İzzet: Bir kimse zelil iken kavi ve kudret sahibi olmak. Kıymet, kuvvet. İyâl: Fık.: Bir adamın üzerine nafakasını vermek vacip olan, ken‐ dilerini geçindirdiği kimseler. K Kabz: Tutmak, ele almak, kavramak, almak. Kadr: İtibar, değer, kıymet. Kahhar: Allah (c.c)’ın sıfatlarından biridir. Kaide: Esas, temel, nizam, yol. Kaim: Ayakta duran, mevcut baki. Kal’a: Kale. Kanaat: Aç gözlü olmayıp hırs göstermemek. Kasır: Köşk, yüksek ve ferah binâ. Kâsıb: Kazanç sahibi, kazanmak için çalışan. Kasîru’l nazar: Dar görüşlü, basireti kısa, miyop. Katiyyen: Kati ve kesin olarak. Kayyûm: Başlangıç, nihâyet ve yeniden oluş gibi hallerden mü‐ nezzeh ve ezelden ebede kaim. Daim ve var olan Allah (c.c) bütün eşyanın ancak kendisi ile kaim olduğu Cenâb‐ı Hak. Kelam: Söz. Ist.: Hikmet ve mantık esaslarıyla Allahʹın varlığı, birliği. Kelîm: Hz. Musa aleyhissalâtü vesselâm’ın bir ünvanı. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 354 Kerem: Nefaset, izzet. Kerih: İğrenç, tiksindirici. Kerîm: Her şeyin iyisi. İhsan ve inâyet sahibi. Kerremellahu vechehu: Allah vechini mükerrem kılsın. Kesîf: Koyu, çok sık ve sert. Kesret: Çokluk, sıklık. Kesret‐i malumat: Bilginin çokluğu, sıklığı. Kıbel: Yan, taraf, yön, cihet, cânib. Kıymet: Değer, baha, bedel. Kibir: (Kibr) büyüklük, kendini üstün görme. Kibrit‐i Ahmer: Kırmızı kibrit, iksir, taş, mürşid. Kıymeti çok yüksek olan, az bulunan . Kibriyâ: Azâmet Kudsiyyü’l‐sıfat: Melek vasıflı. Nurlu. Kurb: Yakınlık, yakında oluş. Kurb‐i İlâhî: İlâhî yakınlık. Kurbiyyet: Yakınlık kazanmak, yakınlık. Kutb (Kutub): Dini bir meslek veya gurubun başı. Evliyaullah zamanının büyük mürşidi. Kutbu’l Aktab: Kutubların başı Külliye(t): Bütünlük, genellik. Kümmel: Kâmiller, olgunlar, ilmen. LUGATÇE 355 Kün meallah velâ tübâliy: Allah (c.c) ile beraber ol, başka bir şey düşünme. Küşat: Açış, ilk açılış mevsimi. L Lâhut: İlâhî âlem. Lahza: Göz açıp kapayacak kadar kısa zaman. Lâin: Lânet eden, lânetleyen. Latîf: Mülâyim, yumuşak, nazik. Latife: Hoş söz, şaka, mizah. Latife‐i ruhani: İnsanın çok ince ve hassas olup kalbe bağlı bir duygusu. Laubali: Alakasız, kayıtsız, dikkatsiz. Lein: Alçak; deni, rezil, zelil. Levm: Çekiştirmek, birisinin yüzüne karşı kötü söylemek. Levvâme: Levm ve itâb edici. Zemmeden, çekiştiren. Libas: Giyilecek şey, elbise. Likâ: Kavuşmak, rast gelip buluşmak. Livechilah: Allah için, Allah namına, Allah aşkına. Lütuf: Rızık ve nevaziş. İltifat, mülayemet üzere muamele eyle‐ mek. M MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 356 Maasî: Günahlar, isyanlar. Ma’bed: İbadet edilen yer. Madenî: Madenden yapılmış, madenle alakalı. Mâfiha: İçindekiler, o şeyin içinde olanlar. Mağfiret: Cenâb‐ı Hakkʹın kullarının günahlarını örtmesi, affet‐ mesi, rahmeti ile lütfu. Mağrib: Batı Mahal: Yer, mekân, cây. Mahbub: Sevilen, muhabbet edilen. Mahfuz: Hıfzolunmuş, saklanılmış. Mahlukat: Yaratılmışlar. Mahmud: Medh olmaya müstehak, medhe lâyık. Mahrum: Maddî veya mânevî nimetlerden uzak. Mahsun: İstihkâmlı, kuvvetlendirilmiş. Mahsuniyyet: Sağlam ve metin kılmak. Mahsus: Ayrılmış, tâyin edilmiş. Mahşer: Kıyametten sonra insanların tekrar dirilip toplanmaları. Haşir meydanı. Mail: Eğik. Ma‐i hayat‐ı şeriat: Şeriat hayatının sayısı. Makâmât: Mertebeler, topluluklar. Makbul: Kabul olunan. Ma’mur: İmar edilen, tamir edilmiş. LUGATÇE 357 Maraz: Hastalık. Ma’rifet: Bilme, bir şeyi cüz’i vecihle bilmek. Ma’rifetullah: Allah’ı tanıyıp bilme. Ma’ruf: Bilinen, tanınmış. Masivâ: Ondan gayrısı. (Allahʹtan) başka her şey hakkında kulla‐ nılan tâbirdir. Ma’siyyet: İtaatsizlik, günah. Maslahat: İş, mes’ele. Keyfiyyet, maksad. Ma’şuk(a): Aşk ile sevilen. Meâd: Ahiret, dönüş. Mebde: Başlangıç, kaynak. Mebzûl: Bol, çok sarf olunan. Meczub: Cezbedilmiş. Deli, divâne, mecnun. Medh: Övmek. Medine‐i Vücûd: Varlık şehri. Mefhâr‐i Mevcudât: Kainatın kendisi ile iftihar ettiği zat mânâsına Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem alem olmuş bir tâbirdir. Mekârim: İyilikler, güzel ahlak sahibi olmak. Mekr: Hile. Melâl: Can sıkıntısı, uzanç. Me’lûf: Alışılmış, ünsiyyet edilmiş. Mel’un: lânetlenmiş. Me’mûl: Umulan, beklenen. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 358 Me’mur: Emir ile hareket eden. Vazifeli. Men: Yasak etmek. Menba‐ı hikmet: Hikmet kaynağı. Mendub: Şeriatın yasak etmediği veya emretmediği iş olmakla beraber yapılmasında sevap ve mendubiyet olan amel. Menfî: Müsbetin zıddı. Hakîkatın aksini iddia eden. Menşe: Kök, esas. Menzil: Konulacak yer, dünya, ev. Mergub(e): Rağbet edilmiş, yenilmiş. Mertebe: Derece, basamak, rütbe, pâye. Merzuk: Rızıklanmış. Mesabe: Derece, menzile. Meskenet: Miskinlik, tembellik. Mesrûr: Sevinçli, sürurlu. Mest: Aklı başında olmayan, kendinden geçercesine haz duymak mânâsında “mest olmak” şeklinde kullanılır. Meşakkat: Zahmet, sıkıntı. Meşâyih: Şeyhler, pirler. Metânet: Sağlamlık, kavilik. Me’va: Mekan, varılacak yer. Meyyûs: Ümidsiz, kederli. Mezkûr: Zikri geçen, zikredilmiş. Mıntıka: Muayyen bir yer. Havali, taraf. LUGATÇE Miskîn: Uyuşuk, tembel. Muamelât: Muameleler, davranışlar. Muazzeb: Eziyet çeken. Mücâdele: Uğraşma, savaşma. Muhabbet fillah: Cenâb‐ı Hakkʹa karşı beslenen ihlâslı sevgi. Muhbit: Alçak gönüllü, mütevazi. Muhbit‐i anvar: Alçak nurlar. Muhbir‐i Sâdık: Peygamber Efendimizin bir ismi. Muhibb: Seven, muhabbet eden. Muhlis: Halis olan, ihlâslı kazanmak için gayret gösteren. Muhterem: Hürmet görmüş. Kıymetli ve şerefli kimse. Mukabele: Karşılık, karşılamak. Mukabil: Karşılık olan. Mukaddes: Takdis edilmiş. Mukarreb: Yakınlaşmış, yakınlaştırılmış. Mukarrebiyet: Yakınlaşma. Mukarrebûn: Büyük meleklerden bir zümre. Mukayese: Kıyas etme. Muktedâ: Kendisine uyulan, önde giden. Muktedî: Tâbi olan. Murakabe: Kontrol etmek. Teftiş etmek. Musibet: Âfet, belâ. 359 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 360 Mu’tad: Âdet, âdet edilen iş. Mutahhara: Temizlenmiş. Mûtî: İtaatli, terbiyeli. Muttasıf: İyi veya kötü sıfatla tarif edilen. Muvâfık: Uygun, yerinde, denk. Muzâyakâ: Sıkıntılı, darlık. Mübah: İşlenmesinde sevab ve günah olmayan şey. Mübalağa: Bir şeyi çok büyük veya çok küçük göstermek. Mübayaa: Satın almak, pazarlıkla bir şeyin değerini verip almak. Mübîn: Açık, vâzih, âşikâr. Mücâhede: Cihad etme, din düşmanına karşı koyma, gayret etme. Mücâhid: Cihad eden, çalışan, din için çalışan, Allah yolunda çalı‐ şan. Müceddid: Yenileyen, yenileyici. Mücehhez: Noksanları tamamlanarak hazırlanmış. Mücrim: Cürüm ve kabahat işlemiş olan suçlu. Müdrik: Aklı eren, anlayan, kavrayan. Mükellef: Bir şeyi yapmağa mecbur olan, vazifeli, muvazzaf. Mükerrem: Hürmet ve tâzim edilen. Mülâyemet: Lâtife etmek, şaka yapmak. Sevinç. Mülâzemet: Devamlı bir işle meşguliyet, sımsıkı bir işe bağlılık. Mülhim: Kalbe feyiz veren, ilham eden Allah (c.c). LUGATÇE 361 Münâdî: Nida eden, seslenen, çağıran, müezzin. Münezzeh: Tenzih edilmiş. Teberri edilmiş. Münkad: İnkıyad eden, boyun eğen, muti olan. Münker: Allah (c.c)’ın râzı olmadığı şey. İnkâr edilmiş. Mezardaki sual melekelerin birisinin ismi. Münkeşif:Açılmış meydana çıkarılmış, keşf olunan, yeni bulun‐ muş. Münkir: İnkâr eden, kubur etmeyen, dinsiz. Müntehi: Sona eren, son, bir şeyi tamamlayan. Mürşid: İrşad eden, doğru yolu gösteren, gafletten uyandıran, peygamber vârisi olan, tarikat piri, şeyhi. Müsâmaha: Hoş görülük, kusurlara göz yummak. Müsâvî: Birbirine denk olmak, aynı derece. Müstağrak: Dalmış, batmış. Müstakîm: Doğru, istikâmetli, temiz, hilesiz. Müstecâb: İstediği kabul edilen, icâbet olunmuş. Müstehak: Hakkeden, hak etmiş, kendisi kazanmış. Müstesnâ: Ayrı tutulan, istisna edilen. Müşâhade: Seyretmek, gözle görmek, seyr ederek anlamak. Müşâvere: Bir iş hususunda iki veya daha fazla kimseler arasında danışma, istişâre etme. Müşerref: Şereflenmiş, herkesce kıymetli, şerefli. Müteâdil: Birbirine denk ve eşit. Mütevakkıf: Bir şeye bağlı olan. İlerlemeyip duran, bekleyen. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 362 Mütevâzî: Gururlı olmayan, alçak gönüllü, gösterişsiz. Müteveffa: Ölü, vefat etmiş. Müttakî: Ehl‐i takva, haram’dan ve günahtan çekinen. Müyesser: Kolaylıkla olan, kolay gelen, nasib. Müzekkâ: Temizlenmiş, Allah adı anılarak kesilmiş hayvan. N Nağme: Ahenk, güzel ses, âvâz, teganni. Nail: Muradına eren, ele geçiren, erişmiş. Nakıs: Noksan, eksik, tamam olmayan. Na‐Mütenâhî: F. Sonsuz, ucu bucağı olmayan. Nasb: Dikme, bir rütbe alan. Nâsiye: Çehrenin gösterişi, alın, yüz. Nasûh: Hâlis, çok nasihat eden. Nâtıka: Düşünüp söylemek hassası. Nazar: Göz değmesi, bakmak, göz atmak. Nazar‐gâh: Bakılan yer, nazar edilen yer. Nazır: Nazar eden, bakan, vekil. Nebât: Topraktan yetişen, biten her çeşit şey. Nebî: Peygamber, yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Rasûlün getirdiğine devam ettiren Peygamber. Necât: Kurtuluş, selâmet. Nedâmet: Pişmanlık duymak. LUGATÇE Nefs‐i behimiyye: Akılsız nefs, hayvânî nefs. Nehy: Yasak etme. Nezd: Yan, yakın, fikrince. Nidâ: Seslenmek, çağırmak, haykırmak. Nihâyetsiz: Sonsuz. Nisyan: Unutmak, hatırdan çıkarmak. Niza: Çekişme, kavga. Nur: Aydınlık, parıltı, Kur’an‐ı Kerîm. Nuranî: Nurlı, ışıklı, münevver. Nur menba: Işık kaynağı. Nush: Nasihat, öğüt. Nusret: Yardım. Nüfuz: Sözü geçer olmak, söz dinlemek, içine alan. P Pür: Çok dolu, çok fazla, sâhibi, mâlik. R Racül: Adam, kişi. Racül‐i Sâlih: Salih adam. Râm: İtaat eden. Rahmet: Merhamet, acımak, şefkat etmek. 363 MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 364 Ravza‐i Mutahhara: Peygamber efendimizin Kabri şerifiyle min‐ berin arasındaki saha. Recâ: Ümit, emel, cânib, arzu, dilek. Ref: Kaldırma, yüceltme, hükümsüz bırakma. Re’fet: Merhamet, acımak, yüce. Refîk: Ortak, arkadaş. Refîk‐i Âlâ: En iyi, en yüksek refik, cenâbı Hakk. Refîk‐i şefik: Şefkatli, merhametli. Rezzâk: Bütün mahlukatın rızkını veren Allah (c.c). Ricâ: Yalvarmak, niyaz eylemek. Ricalullah: Manevi kudret ve kuvvet sahibileri olan evliya. Rida: Örtü, belden yukarı örtülen şey. Rif’at: Yükseklik, alişân olmak. Rivâyet: Hikâye edilen hâdise veya söz. Riyâ: Özü sözü bir olmamak. Gösteriş için yapılan hareket. Riyâset: Reislik, Bir işi idarede başta bulunmak. Riyazet: Nefsi kırma, kanaat içinde yaşamak. Rububiyye: Cenâbı Hakkʹın her zaman her yerde her mahluka muhtaç olduğu şeyleri vermesi, terbiye ve tedbir etmesi. Rûhânî: Cisim olmayıp gözle görülmeyen cin ve melâike gibi bir mahluk, ruha ait. Rumuz: (Remz C.) İşaretler, ince nükteler. Rücû: Geri dönme, vazgeçme. LUGATÇE 365 Rüsûm: Resimler. S Saadet‐i ebediye: Büyük ve ebedî saadet, ahiret saadeti. Sâbikûn: Öncekiler, geçmişler. Sadır: Meydana gelen. Sair: Seyreden, harekette olan, geri kalan. Salâhî: Bir şeyin en iyi hâline dair. Salat: Namaz, dua. Salatü Selâm: Hz. Peygameber’e dua maksadıyla “Allahümme salli âlâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin” demek. Salih: Büyük peygamberlerden biri. Aleyhisselâm. Salih Amel: Allah rızsına uyan hayırlı amel. Sâlik: Bir yolda giden, belli bir yol tutup giden. Bir tarikat yo‐ lunda olan. Satıh: Düz bir şeyin dış yüzü, üstü. Evin damı. Sa’y: Çalışma, çalışıp çapalama, gayret sarfetme. Sebat: Yerinden oynamamak, dayanmak. Sebkat: Geçmek, ilerlemek. Selâm: Ayıplardan, âfetlerden sâlim oluş. Selâmet, emniyet. Selef‐i sâlihîn: Ehli sünnet ve cemaat’in ilk rehberleri. Selîm: Sağlam, kusursuz. Semâ: Gökyüzü. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 366 Senâ: Medihle tarif, medhetmek, övmek. Seniyye: Yüksek, çok mühim ve kıymetli. Sevâd‐ı Âzâm: Büyük şehir, Mekke‐i Mükerreme, insanların ekseriyyeti. Seyr: yürüyüş, eğlenme ve ibret için bakma. Seyr‐i sulûk: Tas: Takip edilecek usul. Seyyiât: (Seyyie, C.) Kötülük, günahlar. Sıddîk: Çok samimi, daima doğruluk üzere. Sıddîkîn: Sıddık olanlar. Hz.Ebu Bekir (r.a) gibi, ve onun izini ta‐ kip edenler. Sılâ: Kavuşmak, ulaşmak. Hısım akrabayı gidip görme. Sinn‐i kemâl: Olgunluk yaşı. Sirâyet: Bir kimsenin işi, hali hareketi. Sofî: Ehli tasavvuf riyazet ve nefisle mücahede ile hakîkate er‐ meğe çalışan. Sofiyye: Sofilik, Tarikata mensup olmak. Su‐i zan: Başkasının hareketini kötü düşünmek. Sûret: Biçim, görünüş, kılık, tarz. Sûrî: Surete ait, görünüşe ait ve müteallik. Sübhanehû ve Teâlâ: her türlü noksanlıklardan beri olan Allah (c.c) Süfehâ: Sefihler, içkici, müsrif ve günahkâr kimseler. Sükûnet: Vakarlılık, ciddiyet durgunluk. Sulûk: Belli bir guruba girme, bir yolu takip etme. LUGATÇE 367 Sünnet: Peygamber efendimizin sözü, emri, hal ve takriri. Sünnet‐i seniyye: Hz. Peygamber’in sallallâhu aleyhi vesellem sözlerine, emirlerine ve harekâtına dair en yüksek ve kıymetli hâller. Sürûr: Sevinç, Neşeli olmak. Ş Şark: Doğu Şefaat: Şefaat etmek, af için vesile olmak. Şefi’ül‐Müznibîn: Günahkarlrın şefaatcisi Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem. Şehvânî: Şehvetle ilgili, şehvete ait. Şerr: Kötü iş, kötülük, Allahʹa isyan. Şer’an: Şeriatça, şeriata göre. Şeriat‐ı Garra: Parlak ve nurlu şeriat, islâmiyet. Şeriat‐ı Mutahhara: Temiz pak şeriat, İslâmiyet. Şerif(e): Şerefli, mübârek. Şeriyye: Şeriata uygun olmak. Şevk: Çok istek, şiddetli arzu, neşe. Şifâ‐yab: f. Şifa bulma, iyileşme. Şikak: Nifak, ikilik, ittifaksızlık. Şirk‐i hafî: Riyâkarlık, ihlâssızlık. Şuhedâ: Şehidler. Şuhûd: Şahidler, müşahade etme. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 368 Şuhûdî: Keşfe ve görmeye dair, görünebilir olana ait ve mensup. T Taaccub: Saçma, hayret etme tahayyür. Taalluk: Bağlılık, münâsebet, alâkalı oluş, ait olma. Taam: Yemek. Taat: İbadet etmek, Allah (c.c) emirlerini yerine getirmek. Tabiat: Âlem ve içindekiler. Yaratılış. Tabiat‐ı Külliyye: Külli yaratılış. Tabib: Doktor, hekim. Tabîin: (Tabiûn, Tâbî) Hz. Muhammed sallallâhu aleyhi vesellem ’i sağ iken görmüş olan müminlerle yani ashabla görüşmüş ve onlar‐ dan ders almış olan sâlih müslümanlar. Tahakkuk: Bir şeyin doğruluğunun meydana çıkması, gerçekleş‐ mek. Tahammül: Yüklemek, katlanmak, kaldırmak. Tahkîk: Doğru olup olmadığını araştırmak veya doğruluğunu araştırmak. Tahric: Çıkartma, Fık.: Müctehidlerin istinat ettikleri naslara, kai‐ delere, asıllara tatbikan şer’î hükümleri istihrac etmek. Taksimat: Bölmeler, cüz cüz ayırmalar. Takva: Bütün günahlardan kendini korumak. Tâlip (b): İstekli, isteyen, talebe, öğrenci. Tama’: Hırsla istemek, doymazlık, aç gözlülük, çok isteme. LUGATÇE 369 Ta’n: Hoş görmemek, kötülemek, birisinin ayıp ve kusurlarını be‐ yan etmek. Tarîk: Yol, tarz, usûl, vâsıta. Tarîkât‐ı Münevvere: Nurlu yol. Tasallut: Musallat olmak, birini rahatsız etmek. Tasavvur: Bir şeyi zihinde şekillendirmek. Tasfiye‐i kalb: Kalbini temizleme, kalbin mânevî hastalıklardan kurtulma. Tathir: Temizlemek, yıkayıp pâk etmek. Tavaf: Ziyaret etmek, hacıların Kâbe etrafında yedi defa dolaş‐ maları. Ta’yin: Yerini belli etmek, vazifeye göndermek. Tayyib: İyi, hoş, iyi davranış. Tayy‐i mekân: Mekânı ortadan kaldırmak, Bir şahsın bir anda muhtelif yerlerde görünmesi. Tavassut: Ara bulmak için girmek, aracılık. Tazarru: Bir şeye gizlice yaklaşmak. Kendi kusurlarını bilip kibir‐ den vazgeçip tevazu ile yalvarmak. Ta’zim: Hürmet, riâyet, ikramda bulunmak. Tebâreke: Mübârek etsin. Tebdil: Değiştirmek. Tebe‐i Tâbiîn: Tâbiînden olan birisinden hadis nakletmiş olan. Tebliğ: Ulaştırmak, götürmek, bildirmek. Tebşîr: Müjdelemek. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 370 Tecellî: Görünme, bilinme, kader, Allah (c.c)’ın lutfuna uğrama. Tecerrüd: Mâsivadan alâkasını kesip, Allahʹa müteveccih olup, ibadet‐ü taatla meşgul olma. Tefekkür: Fikretmek, düşünmek, fikri, harekete getirmek. Tefessüh: Açılmak, genişlemek, inbisat bulmak, Tefrika: Nifak, ayrılık, bozuşma. Tefrit: Ortalamanın yani vasatın çok altında kalmak. Tefviz: İşini Allahʹa havâle etmek. Tekaddüm: Öne geçme, ilerleme. Tekâlif: Teklifler, vergiler. Tekâlif‐i ilâhîyye: Allahʹın teklifleri, yani emirleri. Te’kid: Kuvvetlendirme, sağlamlaştırma. Temâşâ: Hoşlanarak bakmak. Temcid: Cenâb‐ı Hakkʹın büyüklüğünü bildirmek, tazim ve sena etmek, ağırlamak. Temennâ: Eli alnına götürerek selamlama işâreti yapmak, min‐ nettâr olma. Temin: Güvenlik, emniyet hissi vermek. Temkin: Ağır başlılık, usluluk. Tenezzül: Gönül alçaklığı, karşısındakinin seviyesine göre tevazu ile konuşmak. Terakkî: İlerleme, yukarı çıkma, yükselme. Tergib: Şevklendirme, ümidlendirme. Teşbih: Sübhanallah demek. LUGATÇE 371 Teslîm: Bir emaneti verme, kabul etme, doğru ve haklı bulma. Tevâtür: Kuvvetli haber, müteaddid şeyler. Tevâzu: Alçak gönüllülük, kibirsizlik. Tevbe‐i Nasuh: Sdık tevbe, günahı bir daha yapmamak için kasd ve niyyet etmek vu bundan tam kararlı olmak. Tevbekâr: Tevbeli, yaptığına pişman olmuş. Tevdi: Emanet vermek, bırakmak, misafirin veda etmesi. Teveccüh: Bir şeye doğru yönelme, bir tarafa dönme. Tevessül: Allahʹın derghına yaklaştıracak amel. Tevfik: Uygun düşme, Cenâbı Hakkʹın kuluna yardım etmesi. Te’yid: Kuvvetlendirme, sağlamlaştırma. Tezkiye: Doğruluğuna şehadet etmek. Zekat vermek. Tezkiye‐i Nefs: Nefsini temiz bilmek. Kusuru üzerine almamak, nefsini kusursuz addetmek. U Ubudiyyet: kulluk, kölelik, Allah’a itaat etmek. Ucub (Ucb): Kibir, gurur, kendin beğenmişlik. Uhrevî: Ahirete dair, ahiretle alakalı. Ukba: Ahiret, bâki olan âlem. Ulema: Âlimler, ilmiye mensupları. Ulu’l‐Azm: Kat’i azim sahipleri, ciddiyet, sabır, sebat sahibi bü‐ yük Zâtlar. Özellikle Peygamberimiz sallallâhu aleyhi vesellem, İsa, Nuh, Musa, İbrahim (a.s.m). MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 372 Ulum‐ı Bâtıniye: Gizli ilimler. Ulum‐u Zâhiriyye: Zâhir bilinen ilimler. Usûl: (Asıl C.) Ana, Baba, cedler, istinatgâh, asıllar, kökler, te‐ meller. Ü Ümmet: Cemaat. Bir peygambere inanıp onun yolundan giden insanların hepsi. Ümmî: Anasından doğduğu gibi kalmış ve tahsil görmemiş. Yazı yazmak bilmeyen. Üns: Alışkanlık, alışma, arkadaş, hemdem. Ünsiyet: Alışkanlık, dostluk, ahbaplık. V Vâcib: Yerine getirilmesi her müslüman için gerekli ve borç olup, yapılmadığı takdirde büyük günah olan Allahʹın emirleri. Vahdet: Birlik, yalnızlık, teklik. Tas.: Allahʹa yakınlık. Vahdet‐i Vücûd: Her yerde ve her şeyde kalbini yalnız Allah ile meşgul etme hâli. Vâki: Olan, düşen, konan, mevcud ve var olan, geçmiş olan, ge‐ çen. Vallâhî: Allah için, Allah Hakkı için, Allahʹa yemin ederim (mea‐ lindeki büyük yemin). Vârid: Bir şey hakkında söylenip tatbik edilen, hâzır, nâzır, baha‐ dır. LUGATÇE 373 Vâridât: Kâr, gelir. Vâris: Cenâb‐ı Hakkʹın bir ismi. Mirascı. Kendisine miras düşen. Vasat: Orta, iki şeyin arası. Vâsıl: Ulaşan, erişen, Hakkʹa vasıl olan. Vasıl‐i İlallah: Allahʹa ulaşma. Vecd: Aşk, Muhabbet, kendinden geçecek, unutacak kadar ilahî bir aşk hâli. Vech: Yüz, çehre, suret. Vech‐i kerem: İyi yönü. Vehb: Hibe, bağış, vergi. Vehhâb: Çok fazla ihsan eden, çok bağışlayan. Allah (c.c)’nun bir ismi. Veliyullah: Allahʹın veli kulu. Vesile: Bahane, sebeb. Ve tekaddes: Ve mukaddes. Verâ: Takvanın ileri derecesi. Verâset: Miras sahibi olma, İrsiyet, varislik. Vesvese: Şüphe, tereddüt, kuruntu. Vird: Sık sık ve devamlı okunan dua. Vukû: Düşme, olma oluş, bir hadisenin çıkış şekli. Vuslat: Visal, sevdiğine kavuşma. Vüs’at (vüs): Genişlik, tâkat, bolluk. MÂRİFET‐İ İLÂHİYYE 374 Y Yakîn: Şüphesiz, sağlam ve kat’i olarak bilmek. Yed‐i Kudret: Allahʹın kudreti ve kudretinin tasarrufu. Yezdân: Cenâb‐ı Hak. Z Zâid: Artan, fazlalık, ilâve olunmuş. Zâhid: Borç olan ibadetlerden, aslî vazifelerden başka dünaya süs ve makamlarından feragat eden kimse. Müttaki. Zâhir: Görünen, âşikâr, meydanda olan görünüşe göre. Zahmet: Sıkıntı, eziyet, zor, güç. Zarurî: Mecburî, ister istemez olacak iş. Zât: Hürmete layık kimse. Kendi, öz, asıl, ehil sâhibi. Zât‐ı ecell‐i âlâ: Yüce ve yüksek zât. Zât‐ı pâk: Temiz şahsiyetli. Zâyî: Elden çıkan, ziyan, yitik. Zelîl: Hor, hakir, alçak, aşağı tutulan. Zemin: Yeryüzü, meydan, eda, mevzu. Zemm: Birisinin ayıplarını söylemek. Zevâl: Zail olma, sona erme, güneşin tam ortada gibi, baş ucunda bulunduğu zaman. Zevce: Kadın eş, nikahlı, eş. Zındık: Dinsizlik, Kâfirlik. LUGATÇE 375 Zikr‐i Şerif: Şerefli, yüksek zikir. Zikrullah: Allah (c.c)’nu anmak. Zînet: Süs, bezek, kadınlara mahsus kıymetli eşya. Zîrâ: Çünkü. Zî‐şân: Şanlı, meşhur ve şerefli. Ziyâde: Artan, fazla kalan. Zuhûr: Meydana çıkmak. Ansızın meydana gelmek. Zuhûr‐ı güç: Güç ve kuvvetin ortaya çıkması. Zübde: Netice, sonuç, hülâsâ. Bir şeyin en mühim kısmı. Zübdetü’l‐hakâyık: Hakîkatlerin özü, hülâsâ. Zühd: Dünyaya rağbet etmemek, nefsâni zevk ve arzudan ken‐ dini çekerek ibadete vermek. Züll: Hakir olma, alçalma, zillette oluş, horluk. Zulmânî: Karanlık, karanlıkla alâkalı. Karanlıkta ve karanlık gaf‐ let uykusunda olan. Zulmet: Karanlık. Α≅≅≅Η
