Kadın Kalp Sağlığı Sempozyum Kitabı için tıklayınız

Transkript

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
FLORENCE NIGHTINGALE HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ
FLORENCE NIGHTINGALE BİLİM GÜNLERİ-II
KADIN KALP SAĞLIĞI SEMPOZYUMU
İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
29 Kasım 2012
Florence Nightingale Hemşire Mektepleri ve Hastahaneleri Vakfı’nın desteği ile
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Yayın No: 2
Düzenleme Kurulu: Prof. Dr. Nuray ENÇ, Doç. Dr. Gülbeyaz CAN, Dr. Hilal UYSAL,
MSc. N. Havva ÖZ ALKAN, MSc. N. Melike DEMİR
ISBN: 978-975-404-930-5
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.
Yayımcı
: İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Abide-i-Hürriyet cad. 34381 Şişli/İstanbul
Yayımcı Sertifika No
: 19754
Baskı / Cilt
: No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad.
Ömerli - Hadımköy - İstanbul
Matbaa Sertifika No
: 12565
Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Cenk Akay
Kapak Tasarım
: Cenk Akay
Baskı Tarihi
: Haziran 2013 - İstanbul
NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ.
MERKEZ - ÇAPA
Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul
Tel: (0212) 632 83 33
Fax: (0212) 587 02 17
CERRAHPAŞA
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı
Park içi Cerrahpaşa-İstanbul
Tel: (0212) 586 17 58
KADIKÖY
Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7
Kadıköy-İstanbul
Tel: (0216) 336 60 08
ANKARA
Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye)
Tel: (0312) 434 10 87
ANTALYA
Meltem Mah. Dumlupınar Bulv.
Başkent Sitesi, B Blok No: 4 Meltem
Tel: (0242) 238 15 55
BURSA
Sakarya Mah. Bahriye Üçok Cad.
Menekşe Sok. N: 21/18 Görükle Nilüfer
Tel: (0224) 224 60 21
DİYARBAKIR
Kurt İsmail Paşa 2. Sokak No: 12/C Ofis
Tel: (0412) 228 93 93
ELAZIĞ
Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B
Tel: (0424) 233 43 43
İZMİR
Kazım Dirik Mahallesi, 186 Sokak No: 21/B
Bornova
Tel: (0232) 343 10 50
www.nobeltip.com
SAMSUN
Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6
Tel: (0362) 435 08 03
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
FLORENCE NIGHTINGALE HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ
DÜZENLEME KURULU
Prof.Dr.Nuray ENÇ
Doç.Dr.Gülbeyaz CAN
Dr.Hilal UYSAL
MSc.N.Havva ÖZ ALKAN
MSc.N.Melike DEMİR
İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
29 Kasım 2012
Florence Nightingale Hemşire Mektepleri ve Hastahaneleri Vakfı’nın desteği ile
- iii -
ÖNSÖZ
Değerli okuyucular,
Kadınların kalp sağlığı giderek daha fazla önem verilen bir konu haline gelmiştir. Avrupa’da her yıl
kadınların %55’i kalp damar hastalıklarından kaybedilmektedir. Kalp ve damar hastalıkları; kadında kanser,
osteoporoz ve diğer hastalıklardan daha fazla ölümlere neden olmaktadır. Ancak gerek hasta, gerek hekim;
kadınlarda kalp damar hastalığı olasılığını daha az düşünmekte ve önemsemektedir. Kadınlarda hastalığın
seyri, prognozu ve tedaviye yanıtı farklılıklar gösterebilmektedir. Konunun önemi nedeniyle Türk Kardiyoloji
Derneği içinde “Kadın Kalp Sağlığı Proje Grubu” adı altında bir grup kurulmuştur. Büyük özveri ile çalışan ve
hepsi kadın olan Kardiyologlardan oluşan bu grup çeşitli projelere ve bilimsel faaliyetlere destek vermektedir.
Kadınlarda kalp damar hastalıklarına ait farkındalığın arttırılabilmesi, yeni bilgilerin paylaşımı, konunun
sosyal ve bilimsel yönünün detaylı olarak gözden geçirilmesi amacıyla Florence Nightingale Bilim Günleri IIKadın Kalp Sağlığı Sempozyumu gerçekleştirilmiştir. Bu başarılı sempozyumu düzenleyen ve gerçekleştiren
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Yönetim Kurulu’na, Florence Nightingale Hemşire Mektepleri ve
Hastahaneleri Vakfı’na ve Sayın Prof. Dr. Nuray Enç’e çok teşekkür etmek istiyorum.
Bu toplantıda konuşulan konuların yer aldığı bu kitabın kadın kalp sağlığı hakkındaki farkındalığı arttırmada
ve bilgileri güncellemede bir katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Kitabın hazırlanmasında katkılarından dolayı
tüm yazarlarımıza çok teşekkür ediyoruz. Yararlı olması dileğiyle...
Prof. Dr. Lale TOKGÖZOĞLU
Türk Kardiyoloji Derneği
Kadın ve Kalp Sağlığı Proje Ekibi Başkanı
-v-
İÇİNDEKİLER
Açılış Konuşmaları.................................................................................................................1
Sunular ....................................................................................................................................7
Kadınlarda Kardiyolojik Olaylara Genel Bakış ................................................................ 9
Prof. Dr. Saide AYTEKİN
Türk Kadınında Kalp ve Metabolizma Sağlığı: Subklinik Yangı ve
Otoimmün Aktivasyon.........................................................................................................21
Prof. Dr. Altan ONAT
Kadınlarda Hipertansiyon ..................................................................................................29
Prof. Dr. Necla ÖZER
Kadınlarda Koroner Arter Hastalığı .................................................................................39
Prof. Dr. Alev ARAT ÖZKAN
Kalp Yetersizliği Kadın ve Erkeklerde Farklı mı? ...........................................................49
Doç. Dr. Nurcan ARAT
Kadınlarda Kalp Kapak Hastalıklarına Yaklaşım ...........................................................57
Prof. Dr. Sümeyye GÜLLÜLÜ
Kadınlarda Aritmiler...........................................................................................................65
Doç. Dr. İlknur CAN
Kadınlarda Kardiyak Rehabilitasyon ................................................................................75
Prof. Dr. Nuray ENÇ
Klinik Araştırmalarda Kadın Olmak ................................................................................81
Prof. Dr. Nükhet ÖRNEK BÜKEN
Kapanış Konuşması .............................................................................................................93
- vii -
- viii -
AÇILIŞ KONUŞMALARI
İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Başkanı
Tarihsel olarak, kalp ve damar hastalığının bir erkek hastalığı yanlış algısı ile, kadınlarda kalp ve damar
hastalığının gelişme riskinin düşük olduğu düşünülmüştür. Amerikan Kalp Derneği (AHA) tarafından 1997
yılında kadınların kalp ve damar hastalıkları farkındalık, algı, bilgi düzeylerini değerlendirmek için yürütülen
anketler sonucunda kadınların sadece %7’si kalp hastalığının kendi sağlıkları için önemli bir tehdit olduğuna
inanıyordu. 2003 yılında farkındalık %13’e yükseldi, ancak 2006 yılında kalp damar hastalıklarının kadınlarda
önde gelen ölüm nedeni olduğunun farkında olan kadınların oranı %57’ye yükselebildi.
1999 yılında Amerikan Kalp Derneği ilk olarak kalp ve damar hastalıklarının önlenmesi için kadına özgü bir
kılavuz yayımladı. İlk kanıta dayalı kılavuz 2004 yılında yayımlandı ve daha sonra 2007 yılında güncellendi.
Cinsiyete özgü araştırmaların yapılmaya başlanması ve yayımlanmaya başlaması ile kadınlarda kalp ve damar
hastalıklarını önleme kılavuzu daha rafine edildi, en son AHA kılavuzu 2011 yılında yayımlandı.
2007 yılında Avrupa Kardiyoloji Derneği (ESC), Avrupa Kalp Ağı (EHN) ile birlikte konuya dikkat çekmek
için Avrupa Kalp Sağlığı Stratejisi çerçevesindeki Avrupa Kalp Sağlığı projesi içinde “Kadınlar ve Kalp Damar
Hastalıkları” programını başlatmış ve bu konu ile ilgili uzmanlara, kamu otoritelerine ve araştırmacılara yönelik
önerileri de içeren kapsamlı bir rapor hazırlamıştır. Burada amaç, kadınlarda risk belirleme, tanı, tedavi ve
klinik çalışmalar konusunda yeni stratejiler oluşturup mevcut durumun daha iyiye gitmesini sağlamaktır.
Türk Kardiyoloji Derneği bünyesinde kurulan “Kadın ve Kalp Sağlığı” proje ekibi kadınlarda kalp ve
damar hastalıkları konusunda araştırma ve eğitim yapmakta, Avrupa Kardiyoloji Derneği ile işbirliği içinde
çalışmaları yürütmektedir. Bugünkü “Kadın Kalp Sağlığı” sempozyumu Türk Kardiyoloji Derneği Kadın ve
Kalp Sağlığı Proje Ekibi Başkanı Sayın Prof.Dr.Lale Tokgözoğlu ile işbirliği içinde Kadınlarda Kalp ve Damar
Hastalıklarına ait farkındalığın arttırılabilmesi, yeni bilgilerin paylaşımı amacı ile hazırlandı.
Sempozyumun faydalı olması dileğiyle hoş geldiniz der, saygılarımı sunarım.
-3-
Yard. Doç. Dr. Selva ŞENTÜRK
Florence Nightingele Hemşire Mektepleri ve
Hastahaneleri Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi
Söz sırası, Florence Nightingale Hemşire Mektepleri ve Hastahaneleri Vakfı Yönetim Kurulu Başkanımız
Sayın Prof.Dr.Özdem Anğ’ın. Ancak Sayın Anğ önemli bir mazereti nedeni ile çok arzu etmelerine rağmen
toplantıya katılamadılar. Toplantıya başarılar ve yararlı sonuçlar oluşturmasını dilediler ve bu isteklerini benim
size ulaştırmamı istediler. Bu görevi memnuniyetle yerine getiriyorum.
Ayrıca ben de biz kadınların kalp sağlığını ilgilendiren bu sempozyumdan yararlanabilmemizi gönülden
diliyorum ve başta Düzenleme Kurulu Başkanı Sayın Prof. Dr. Nuray Enç ve Üyelerine, Değerli Konuşmacılara,
Vakfımız, Sayın Prof.Anğ ve şahsım adına teşekkür eder, bu seçkin topluluğu saygı ve sevgi ile selamlarım.
-4-
Prof. Dr. Nezihe KIZILKAYA BEJİ
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Dekanı
Florence Nightingale Bilim Günleri kapsamında düzenlenen “Kadın Kalp Sağlığı” konulu sempozyuma
hoş geldiniz.
Kalp ve damar hastalıkları, kadında kanser, osteoporoz ve diğer hastalıklardan daha fazla sayıda ölümlere
yol açmaktadır. Bugünkü sempozyumda bu konu detaylı olarak ele alınacak ve çok değerli uzmanlar hastalığın
seyri, prognozu ve tedavisi ile ilgili kapsamlı bilgi verecektir.
Sempozyumun düzenlenebilmesi için her zamanki gibi destek ve katkılarını esirgemeyen, Florence
Nightingale Hemşire Mektepleri ve Hastahaneleri Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Prof. Dr. Özdem
Anğ’a ve yönetim kurulu üyelerine çok teşekkür ediyorum. Sözlerimi bitirirken, fakültemiz İç Hastalıkları
Hemşireliği Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Nuray Enç’in yanı sıra diğer düzenleme kurulu üyelerine ayrıca
teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.
-5-
SUNULAR
FLORENCE NIGHTINGALE BøLøM GÜNLERø-II
KADIN KALP SAöLIöI SEMPOZYUMU
29 KASIM 2012
KADINLAR ERKEKLERDEN
KADINLARDA KARDøYOLOJøK
OLAYLARA GENEL BAKIù
FARKLI MIDIR ?
PROF.DR.SAøDE AYTEKøN
FLORENCE NøGHTøNGALE HASTANESø
ABD’de KadÕnlarda Ölüm Nedenleri
ABD’de KVH SÕklÕ÷Õ
7000
Kalp hastalÕ÷Õ
Gö÷üs kanseri
Kalça kÕrÕ÷Õ
6000
Ölümler /100,000
5000
4000
3000
2000
1000
0
0
25
35
45
55
65
75
85
95
yaú
American Heart Association. 2002 Heart and Stroke Statistical Update. 2001
Kramarow E et al. Health and Aging Chartbook. Health, United States, 1999. National Center for Health Statistics; 1999.
KadÕn ve Erkeklerde KVH’dan
Ölüm OranlarÕ
KadÕnlarda Ölüm Nedenleri
National Heart, Lung, and Blood Institute. The Healthy Heart Handbook for Women. 2005.
American Heart Association: Heart and Stroke Facts
-9-
“Avustralya Sa÷lÕk Enstitüsü’nün” 2006 yÕlÕ
Ölüm Nedenleri Verileri
KadÕnlarda Ölüm Nedenleri - 2004 Avrupa
KV HastalÕklar
Fem ales
Condition
kadÕnlardaki
Coronary heart disease
ölümlerin %55 inden
Cerebrovascular diseases
sorumludur
Other heart diseases
Dementia and related disorders
(Erkeklerin %43’ü)
Lung cancer
Female breast cancer
Meme kanseri ile
Chronic obstructive pulmonary disease
Unknow n primary site cancers
karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda
Diabetes
18 kat fazla mortalitesi
Colorectal cancer
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
vardÕr
14,000
Num ber
KadÕnlarda Ölüm Nedenleri –2004 øngiltere
34-65 YaúlarÕ ArasÕnda KadÕn Hastalarda Koroner Olay SÕklÕ÷Õ
MONICA-WHO (MONitoring trends and determinants In CArdiovascular disease)
KV HastalÕklar kadÕnlardaki
ölümlerin %36’sÕndan
sorumludur
(Erkeklerin %37’si)
Tüm kanserler nedeni
øle olan ölümlerden fazladÕr
Meme kanseri ölümlerin
%4’ünden sorumludur
KV HastalÕklardan ölüm
Meme kanseri ölümlerinden
BHF 2005 heartstats.org
9 kat fazladÕr
2007-2008 KVH 2UDQODUÕ7(.+$5F 2009
BHF 2006 heartstats.org
Tüm Bölgelerde KVH OranlarÕ 1990-2006
- 10 -
Risk Faktörleri
Avrupada 45-75 yaú arasÕ her 100000 erkek ve kadÕn için
Koroner Kalp HastalÕ÷Õ’ndan Ölüm OranlarÕ:
Orta yaúlÕ kadÕnlarÕn % 80’i 1 ya da daha fazla
geleneksel risk faktörüne sahip
KadÕnlar 50 yaúÕndan sonra erkeklere göre daha
yüksek kolesterol düzeyine sahip
• Menapozdan sonra HDL düúüyor
Obezite kadÕnlarÕn 1/3’ünde görülüyor
• KadÕnlarÕn %7’sinde BMI > 40
• Hipertrigiseridemi daha kuvvetli ba÷ÕmsÕz risk faktörü
Diabetik kadÕnlar erkeklere oranla daha yüksek
mortaliteye sahip
• Son 30 yÕlda KVH mortalitesi diabetik erkeklerde azalÕyor.
Bu durum kadÕnlar için söz konusu de÷il
Geleneksel risk
faktörleri ve
Framingham
risk skorlamasÕ
kadÕnlarda
øKH riskini
belirlemede
yetersiz
kalmaktadÕr
KadÕnlarda CRP
düzeyi daha yüksektir
KadÕnlarda
inflamatuvar
otoimmün
hastalÕklarÕn
daha fazla
görülmesini
açÕklar.
KadÕnlarda
øKH’de
inflamasyonun
rolünü
gösterir.
Risk Faktörlerinin Gelecekteki Kardiyovasküler
Olaylara Etkisi: WHS (Women's Health Study)
Ovulatuvar
siklüsün
bozulmasÕ
ateroskleroz
riskini
arttÕrÕr
Lipoprotein(a)
Homosistein
IL-6
TK
LDL-C
sICAM-1
HsCRP
arttkça øKH
riski artar
HsCRP
kardiometab
olik
sendrom, tip
2 DM ve
Kalp
yetmezli÷i ile
de iliúkili
Östrojen
yetersizli÷i
ve
hipotalamik
disfonksiyon,
irregüler
mestrüel
siklüs
SAA
Tip 2 DM ve
postmenapoz
al durum
øKH ile
iliúkilidir
Apo B
TK:HDL-K
hs-CRP
hs-CRP + TK:HDL-K
Ridker PM et al. N Engl J Med 2000;342:836-843.
Rölatif Risk
Majör Risk Faktörleri ile KKH øliúkisi
hs-CRP, Lipidler ve Gelecekteki Kardiyovasküler
olay riski WHS (Women's Health Study)
Framingham Study—36-yÕllÕk izleme
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
4
3
Quartile of TK:
HDL-K
3
2
2
1
1
Yüksek
kolesterol
4
Quartile
of hs-CRP
35-64 yr 1.9** 1.8*
65-94 yr 1.2
2.0**
Ridker PM et al. N Engl J Med 2000;342:836-843.
Hipertansiyon
Sigara
Risk oranÕ
2.0**
1.6**
Kannel WB. Framingham Heart Study.
- 11 -
Diabetes
2.2**
1.9**
1.5**
1.6*
3.7**
2.1**
*p < 0.01; **p < 0.001.
1.5**
1.0
1.1
1.2
Hipertansiyon PrevalansÕ
Kuzey Amerika and Avrupa
Tespit Edilmeyen Risk Faktörleri
YaklaúÕk 7,000 kadÕnÕn risk faktörlerini yeniden inceleyen bir
çalÕúmada; daha önce tespit edilmemiú risk faktörleri:
Dislipidemi
47%
Bozuk glukoz toleransÕ
40%
Yüksek kolesterol
32%
Hipertansiyon
16%
Diabetes mellitus
8%
* KB t140/90 mmHg veya antihipertansif tedavi altÕnda olan hastalar
Wolf-Maier K, et al. JAMA 2003;289:2363-2369
Journal of Women’s Health, January
Hipertansiyon PrevalansÕ: Asya
Hipertansiyon PrevalansÕ: Türkiye
Erkek
KadÕn
TEKHARF
Gu DF, et al. Hypertension 2002;40:920-927; Singh RB, et al. J Hum Hypertens 2000;14:749-763; Janus ED. Clin Exp Pharmacol Physiol 1997;24:987-988;
National Health Survey 1998, Singapore. Epidemiology and Disease Department, Ministry of Health, Singapore.; Lim TO, et al. Singapore Med J 2004;45:2027; Tatsanavivat P, et aJEpidemiol 1998;27:405-409; Muhilal H. Asia Pacific J Clin Nutr 1996;5:132-134;
Gupta R. J Hum Hypertens 2004;18:73-78; Asai Y, et al. Nippon Koshu Eisei Zasshi 2001;48:827-836 [in Japanese]
1998 >140/90 mmHg veya tedavi altÕndaki kiúiler
Sigara
Dünyada 200 milyon sigara içen kadÕn bulunmaktadÕr.
Erkeklerin %40’Õ kadÕnlarÕn %9’u sigara içmektedir.
Her yÕl 1,5 milyon kadÕn sigara içimine ba÷lÕ yaúamÕnÕ
yitirmektedir (%75’i düúük ve orta gelir düzeyine sahip
SøGARA
ülkelerde yaúamaktadÕrlar)
2030 yÕlÕnda 2,5 milyon kiúiye ulaúmasÕ beklenmektedir
(toplam 8 milyon ölüm)
http://www.who.int/features/factfiles/gender_tobacco/en/index.html
- 12 -
Ö÷renciler arasÕnda cins, Õrk/etnik yapÕ ile
sigara kullanÕmÕnÕn sÕklÕ÷Õ (YRBSS, 2009)
18 yaú ve üzerinde ki yetiúkinlerde sigara kullanÕm sÕklÕ÷Õ
Õrk/etnik yapÕ ve cinsiyet iliúkisi (NHIS: 2006-2008)
25
35
22,3
22,8
30,2
16,7
25
Percent of Population
Percent of the Population
30
19,4
20
15
10,7
10
8,4
24,0
25,0
22,1
21,0
20
18,4
17,1
15,7
15
9,4
10
5
4,5
5
0
NH White
NH Black
Males
Hispanic
0
Men
Females
NH White
NH Black
Women
Hispanic
Asian*
American Indian/Alaska Native*
CDC/NCHS, Health Data Interactive. All percentages are age-adjusted. NH indicates non-Hispanic.
Roger VL et al. Published online in Circulation Dec. 15, 2010
MMWR Surveill Summ. 2010;59:1–142.NH indicates non-Hispanic. Roger VL et al. Published online in Circulation Dec. 15, 2011
Türkiye’de Sigara øçicili÷i
HİPERKOLESTEROLOMİ
A.Onat ve ark.TEKHARF; 2009
ABD’de Kolesterol OranlarÕ
Türkiye’de Hiperkolesterolemi Görülme SÕklÕ÷Õ
(TK>200 mg/dL)
60
Yüzde
50
40
30
Erkek
KadÕn
20
10
0
30-39
40-49
50-59
60-69
>70
Toplam
Yaú GruplarÕ
WRITING GROUP MEMBERS, et al. Circulation 2010;121:e46-e215
Türkiye’de yaklaúÕk 9 milyon kiúide TK>200 mg/dL
Copyright ©2010 American Heart Association
- 13 -
Türk +DONÕnda Trigliserid Seviyeleri ve KVH Riski
Türk HalkÕnda Yüksek Trigliserid Görülme OranlarÕ
KaGÕn
Erkek
A.Onat ve ark.TEKHARF;2009
Menapoz SonrasÕ
LDL Kolesterol Seviyeleri
Menapoz SonrasÕ
Total Kolesterol Seviyeleri
Menapoz
Menopoz
110
Yüzde
Yüzde
110
100
90
100
90
-24
-18
-12
-6
0
6
-24
-18
-12
Maturitas 12(1990)321-331.
8
8
9
9
9
10
10
10
10
10
10
8
8
9
9
-6
Aylar
Aylar
9
10
0
10
10
10
Menapoz SonrasÕ
HDL Kolesterol Seviyeleri
Menapoz
Menapoz
110
yüzde
110
Yüzde
10
Maturitas 12(1990)321-331.
Menapoz SonrasÕ
Trigliserid Seviyeleri
100
100
90
90
-24
-18
-12
-6
0
-18
-24
6
-12
-6
8
8
9
9
9
10
10
10
10
10
0
6
aylar
Aylar
Maturitas 12(1990)321-331.
10
6
8
10
Maturitas 12(1990)321-331.
- 14 -
8
9
9
9
10
10
10
10
10
10
ABD’de Cinsiyete Göre Obezite SÕklÕ÷Õ
OBEZøTE
KadÕn Hastalarda Vücut Kitle øndeksi (VKø) ve
KVH Mortalitesi
KKH dan ölümün rölatif riski
“Nurses’ Health Study”
P<0.001
Vücut kitle indeksi(kg/m2)
Manson JR, et al. N Engl J Med. 1995;333:677-685.
KadÕnlarda abdominal obezitenin yeni geliúen risk
faktörlerini öngördürücülü÷ü
TEKHARF ÇalÕúmasÕ
>30 yaú eriúkin
Erkeklerin %28’inde
KadÕnlarÕn %45’inde
Metabolik Sendrom
tespit edilmiútir.
2000
A.Onat ve ark.TEKHARF;2009
- 15 -
TEKHARF ÇalÕúmasÕ
%42.7
DİYABET
KAH’nda Metabolik Sendromun PayÕ
%64
ABD’de Diyabet oranlarÕ
DøYABET
Diyabet KAH riskini Erkeklerde 2-3 kat ,
kadÕnlarda 3-7 Kat artÕrmaktadÕr.
Sigara içen diyabetik kadÕnlarda inme riski sigara
içmeyenlere göre %84 daha sÕktÕr.
Diyabetli 3 kiúiden 2’si KAH veya ønme nedeni ile
kaybedilmektedir.
Ülkemizde Diyabet ve Prediyabet OranlarÕ
TEKHARF 2007/2008
Klinik
Erkeklere göre klinik daha farklÕ
• Genellikle erkeklere göre 5-10 yÕl daha geç
• Özellikle diyabetikler
Tipik angina semptomlarÕyla
baúvurabilirler
• øleri yaúta erke÷e daha yakÕn
Atipik gö÷üs a÷rÕsÕ daha sÕk
• Nefes darlÕ÷Õ, boyun,omuz a÷rÕsÕ , çarpÕntÕ
bulantÕ-kusma
- 16 -
Cinsiyetlere Göre SemptomlarÕn Da÷ÕlÕmÕ
KadÕnlarda Koroner Kalp HastalÕ÷Õ

Ortaya çÕkÕú úekli erkeklerden farkÕ

Ani ölen kadÕnlarÕn 2/3’ünde önceden semptom yoktur,

KadÕnlar kalp dÕúÕ gö÷üs a÷rÕsÕna daha yatkÕndÕr,

Bazen gö÷üs ortasÕnda hafif a÷rÕ ya da baskÕ ve sÕkÕúma
olmadan, baú dönmesi, bayÕlma, nefes darlÕ÷Õ ile Mø
geçirebilirler.
Mø’nde kadÕnlarda atipik semptomlar daha sÕktÕr
Milner Am J Cardiol 1999;84:396
Endotel Disfonksiyonu
Semptomlarla Koroner Arter HastalÕ÷Õ
øliúkisi
100
Tipik Angina
erkek
SÕklÕk
75
Atipik Angina
kadÕn
50
Endoteliyal fonsiyon
kadÕnlarda øKH
patofizyolojisinde
önemli yere sahiptir
Non-anginal
25
Asemptomatik
0
30-39
40-49
50-59
• Brakial arter akÕm
aracÕlÕ dilatasyon
periferik olarak
endotel
fonksiyonunun
ölçümünü sa÷lar
60-69
Yaú
Koroner Reaktivite – Mikrovasküler
Disfonksiyon
• KadÕnlar daha
fazla koroner plak
erozyonu ve distal
embolizasyonu
görülür
øntramyokardial
mikrovasküler
arterlerle iliúkili
Retinal arterial
daralma
• Mikrovasküler
disfonksiyon
göstergesi
• KadÕnlarda KVH
iliúkili erkeklerde
de÷il
• Han ve ark. ÇalÕúmasÕ
• Erkekte daha fazla aterom
yükü ve daha diffüz
epikardial endoteliyal
disfonksiyon
• KadÕnda mikrosirkülasyon
bozuklu÷u daha fazla
WøSE çalÕúmasÕ
- 17 -
Endotel ba÷ÕmlÕ
vazodilatasyonda
bozulma
Hiperlipidemi,
hipertansiyon,
sigara, DM ve
kadÕn
• Anormal endotel
fonksiyonu
artmÕú øKH ile
iliúkili
Akut Miyokard ønfarktüsü (AMø) – (devam)
Akut Miyokard ønfarktüsü (AMø)
Komplikasyonlar daha VÕNWÕr
Daha yaúlÕdÕr (ort 20 yÕl)

Kardiyojenik úok
Risk faktörü sayÕsÕ daha fazladÕr

Konjestif kalp yetersizli÷i

Reinfarktüs

Periferik kanama

ønme
Genç kadÕnlarda sÕklÕ÷Õ artmÕútÕr
ST Elevasyonsuz Mø daha sÕktÕr.
Tromboliz VRQUDVÕ serebral kanama daha VÕNWÕr
Daha sÕk ‘’Sessiz Mø’’ (daha yaúlÕ, diyabet, daha az farkÕnda
Erken mortalite daha ID]ODGÕr
olma
&LQVL\HW$0ø¶GH ED÷ÕPVÕ]ULVNIDNW|UGU
Hastaneye AMø ile baúvurma süresi daha geç (atipik
Mortalite genç NDGÕnlarda (< 45 yaú) erkeklerden 2 kat
semptomlar, daha az farkÕndalÕk, erkeklerin hastalÕ÷Õ)
ID]ODGÕr
Daha az agressif tedavi edilirler
KadÕn ve Erkeklerde Hastane içi Mortalite
46 Yaú üzeri STEMI’de Ölüm OranlarÕ
Hastane øçi Mortalite
Hastaneye YatÕrÕlan Tüm AMø’li Kohort ve
ST Yükselmeli Mø Alt Grubundaki
Tüm AMø’li
Kohort
ST Yükselmeli
Mø
Jneid, H. et al. Circulation 2008;118:2803-2810
Lawesson et al Heart 2010
Hastane Mortalite OranlarÕnÕn
Yaú ve Cinsiyet iliúkisi
Apikal Balonlaúma Sendromu
“Takotsubo Sendromu”
(%)
Takotsubo kardiyomiyopatisi, kÕrÕk kalp sendromu, stres
kardiyomiyopatisi
20
Hastane mortalitesi
%90’Õ kadÕndÕr,
15
Erkek
HastalarÕn ço÷unlu÷u > 50 yaú
KadÕn
10
ST Yükselmeli Mø’lerin %2’sinden sorumludur
5
Emosyonel (%26) veya aúÕrÕ fiziksel stres (%37)
ile birliktelik gösterir
0
50-50 54-55 59-60 64-65 69-70 74-75 79-80 84-85 89
YAù
NRMI-2 Data Vaccarino et al., N Engl J Med 1999
- 18 -
ABD de Kalp Yetersizli÷i OranlarÕ
Konjestif Kalp Yetersizli÷i
Erkeklerle karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õ zaman kalp yetersizli÷i olan
kadÕnlar :
Daha yaúlÕ,
Daha çok hipertansiyonlu, diyabetli ,diyastolik disfonksiyona sahiptir
l.
Diyastolik disfonksiyon prognozu ve tedavisi hakkÕndaki bilgi
sÕnÕrlÕdÕr
Konjestif kalp yetersizli÷i çalÕúmalarÕ esas olarak erkekleri
kapsamaktadÕr
Eur J Cardiovasc Nuars, 2003. 2(1):7-18.
Risk Faktörü sayÕsÕna göre yÕllÕk Kalp Yetersizli÷i oranÕ*
KadÕn ve Erkekte Kalp Yetersizli÷i OranlarÕ
(KAH olan KadÕnlarda Kalp Yetersizli÷inin Öngördürücüleri)
HERS ÇalÕúmasÕ
* Diyabet, atriyal fibrilasyon, Mø, GFR < 40, SKB > 120, sigara içici, BKø >35, LBB, Sol VH
Bibbins-Domingo, K. et al. Circulation 2004;110:1424-1430
Koroner Revaskülarizasyon
PKG / KABG
Koroner Revaskülarizasyon
PKG / KABG

Daha küçük damar çaplarÕ
Hastane içi mortalite 2 katÕ daha çok

Koroner lezyonlarÕn da÷ÕlÕm ve morfolojisi benzer
Özellikle genç kadÕnlarda artmÕú mortalite

KadÕnda daha çok osteyal lezyon görülür

KadÕnda øMA daha az kullanÕlmaktadÕr

Stent kullanÕmÕ daha az
Daha yüksek damar komplikasyonlarÕ

GPIIb/IIIa kullanÕmÕ daha azdÕr
Daha fazla kanama ve renal komplikasyonlar

Acil prosedür oranÕ daha yüksektir
KABG and PKG’den 5 yÕl sonra yaúam süresi erkek ve
(Ovariyan disfonksiyon?, östrojen reseptörlerinin
anormalikleri? )
kadÕnda benzer
- 19 -
KadÕnlarda kalp hastalÕklarÕ erkeklere göre çok daha de÷iúkendir
Risk faktörlerinin etkisi önemlidir
FarkÕndalÕk arttÕrÕlmalÕdÕr
Bununla ilgili daha kapsamlÕ çalÕúmalara ihtiyaç vardÕr
Ülkemizde ve dünyada NDGÕQODUÕLOJLOHQGLUHQ en
önemli sa÷lÕk problemleri; diyabet ve obezite, metabolik
sendromdur
- 20 -
Genom ölçekli iliúkiler çalÕúmasÕ (GWAS): KVH ile iliúkili 32 genden
21’i günümüzde bilinen RF’leri ile iliúkili de÷il
29 KASIM 2012
Önerdi÷im mekanizma ve kavramlar orta yaúlÕ ve yaúlÕ Türk
yetiúkinleri için olmakla beraber glukoz tolerans bozuklu÷una veya
MetS’a yatkÕn (BatÕlÕ, Do÷ulu)
TÜRK KADININDA KALP VE
METABOLøZMA SAöLIöI:
SUBKLøNøK YANGI VE OTOøMMÜN
AKTøVASYON
tüm popülasyon kesimleri için de geçerli
KVH dÕúÕnda øGT, diyabet, Kronik böbrek has.
(ve bazÕ di÷er kronik hast.) için de geçerli
PROF.DR. ALTAN ONAT
KadÕnlarda önemi daha fazla, ama kÕsmen erkekler için de geçerli
ø.Ü. CERRAHPAùA TIP FAKÜLTESø
EMEKLø ÖöRETøM ÜYESø
Bilgiler temelde hekimler için, ama sa÷lÕ÷Õn korunmasÕnda
hemúireli÷in de rolü küçümsenemez
KadÕnda yangÕ menopoz yakÕnÕndan itibaren
erkekten yüksek
KadÕnÕn etkilenmesi için bazÕ gerekçeler
YangÕ körükleyici Lp(a) kons. da erkekten yüksek
Türk Eriúkinlerinde CRP De÷erleri (2000-'01)
Geometrik ortalamamg/L
3,5
Menopoz çevresinde SHBG azalÕnca, yangÕ daha da artÕyor
3,37
2,98
3,0
2,57
2,5
ønsülin direncine erkek gibi yatkÕn de÷il, ancak úiúmanlÕk ve
tetikledi÷i immün etkileúim ve yangÕ insülin direncine
1,99
1,95
2,0
2,80
2,38
sürüklüyor
1,80
1,5
Kanda aterojen indeks (Trg/HDL-k) yükselmesi yangÕ ile
1,36
1,29
1,0 n= 182, 190
30-39
234, 244
40-49
164, 172
50-59
132, 150
60-69
birlikte artÕyor.
82, 72
>70
Yaú gruplarÕ
Erkek
KadÕn
Onat A et al. Am J Cardiol, 2001
Subklinik Kronik ønflamasyon
*LDL ve LDL’deki fosfolipidlerin oksidasyonuna,
*arter duvarÕnda monositlerin kemotaktik aktivitesine yol açar.
Bu durumda
apo A-I’in ve HDL’nin
anti-inflammatuar özelli÷i bozulmakta,
pro-oksidan, proinflamatuvar (disfonksiyonlu)
duruma geçmektedir.
Navab M ve ark. Nat Clin Prac Endocrol Metab 2006, Andersen RV ve ark. J Am Coll Cardiol 2003, Kontush
A, Chapman MJ. Nat Clin Pract Cardiovasc Med 2006, Hoang A ve ark. Diabetologica 2007, De Souza ve ark.
Atherosclerosis 2008
- 21 -
Bozulmuú açlÕk glukozu, immün etkileúim ve
HDL iúlev kusuru (devam)
Bozulmuú açlÕk glukozu, immün etkileúim ve
HDL iúlev kusuru
ømmün etkileúim varlÕ÷Õ
aterojen dislipideminin apoB yüksekli÷i
ile birlikte gitmesine daha sÕk yol açÕyor
MetS’a girmemiú kadÕnda bozuk açlÕk glukozu
(erkekten farklÕ olarak)
ArtmÕú sistemik yangÕ HDL parçacÕ÷Õ,
diyabete e÷ilim sergilemiyor,
üzerindeki apoA-I, A-II, E ile adiponektin ve
metabolik risk faktörleri de daha iyi oldu÷undan
olasÕlÕkla SHBG’nin de zaman zaman yangÕya,
KKH’dan nisbeten korunuyor;
oksidasyona, ateroskleroza karúÕ,
ancak Lp(a)’nÕn katÕldÕ÷Õ immün etkileúim geliúirse,
insüline duyarlÕlaútÕrÕcÕ özelliklerinin azalmasÕna,
øGT ve diyabete kolay yakalanÕyor.
hatta bazen bizzat yangÕ unsuruna dönüúmesine
(HDL disfonksiyonu) yol açÕyor.
Bozulmuú AçlÕk Glukozu
AúÕrÕ kronik sistemik yangÕ ve
HDL iúlev kusurunun anlamÕ
Kardiyometabolik risk bakÕmÕndan klinik anlamÕ:
metabolik sendrom varlÕ÷Õna katmanlÕ
Genelde ya÷ dokusu, özelde karÕn-içi ya÷lar dokularda düúük
Diyabet riski†
KKH riski††
Erkek MetS’siz
3-kat risk yükler
Koruyucu
MetS’li
3-kat risk yükler
Hafif Koruyucu
Minimal risk yükler
Koruyucu
3-kat risk yükler
Hafif risk yükleyici*
düzeyli yangÕ yaratan proteinler (adipokin) salgÕlamaktadÕr.
YangÕ aúÕrÕ boyuta vardÕ÷Õnda, yangÕ ve damar sertli÷inden
koruyucu baúlÕca protein olan HDL ve üzerindeki
KadÕn MetS’siz
MetS’li
apolipoproteinler iúlevlerini kaybedebilmektedir.
Bu süreçler zamanla diyabet,
koroner kalp hastalÕ÷Õ ve felce yol açar.
† Yaú, BKø, sigara, hipertansyion ve HDL disfonksiyonundan ba÷ÕmsÕz
†† Yaú, sigara, sistolik KB, HDLdÕúÕ-kolesterol ve disfoksiyonel HDL’den ba÷ÕmsÕz
*Muhtemelen lipoprotein(a) ile iliúkili otoimmün aktivasyona ba÷lÕ
Onat, Metabolism 2011;60:499
Onat A et al. Acta Diabetol 2011 [Epub]
- 22 -
Onat, Metabolism 2011;60:499
J Endocrinol Invest 2011;34:580
Diyabeti olmayan kiúilerde yeni KKH öngörüsünde
ba÷ÕmsÕz etkenler (n=2718)
HR
%95 GA
Erkek (175/1324)
Yaú, 11 yÕl
0.71
1.10
0.78; 1.55
1.32
1.15; 1.52
HDL-kolester., 12 mg/dL
0.87
0.83
0.71; 0.98
Sistolik KB, 25 mmHg
1.72
1.31
1.16; 1.49
0.78
0.49; 1.25
1.43
0.67; 3.07
Erkek, n=209/1424
% 95 GA
KadÕn, n=227/1502
Yaú, 11 yÕl
1.52
1.33; 1.75
1.48
1.28; 1.69
Diyabet varlÕ÷Õ
1.83
1.20; 2.81
3.24
2.24; 4.69
Total kolesterol, 36/38mgl/dL
1.48
1.29; 1.65
1.35
1.16; 1.52
Sistolik KB, 22/25 mmHg
1.42
1.24; 1.61
1.35
1.19; 1.52
HDL-kolesterol, 11/12 mg/dL
0.80
0.69; 0.93
0.77
0.66; 0.88
Sigara terk vs. içmemiú
1.26
0.86; 1.85
0.84
0.39; 1.79
Sigara içen vs. içmemiú
1.44
1.03; 2.02
0.90
0.60; 1.34
BaúlangÕçta diyabet 78 E, 95 K’da vardÕ, 748 E, 285 K sigara içicisiydi.
Baúl. ve son dönemlerdeki sigara içicili÷inde uyum açÕsÕndan kappa 0.70 (p<0.001) idi.
Onat A et al. NMCvD 2012; 22:643
- 23 -
1.26; 1.69
1.42
Cox regresyon analiziyle yeni KKH riski öngörücüleri
(52 y. 2926 yetiúkinin ort. 8.4 ±3.7 yÕl. 25,740 kiúi-yÕlÕ izlemede)
Nisbi risk
KadÕn (184/1394)
1.46
HDLdÕúÕ-kolest., 35 mg/dL
Sigara terk/ içmeyen
% 95 GA
%95 GA
BAG vs normoglisemi
Sigara içen/ içmeyen
Nisbi risk
1.52
HR
1.52
1.22
0.46; 1.10
1.04; 2.20
Düúük kreatinin kadÕnda
renal disfonksiyon ve KKH risk iúareti
Ort. 3.4-yÕl süreyle izlenen 1948 katÕlÕmcÕda:
KadÕnda kreatinin düúük çeyre÷inde
HDL-K düúük, apoA-I ve Lp(a) orta düzeydeydi
(koruyuculuk azalmasÕ).
Geleneksel risk faktörleri için ayarlanÕnca,
erkekte, üst çeyrek (>1.10 mg/dl) için, alt çeyre÷e kÕyasla,
KKH riski 1.85-kat bulundu.
Kr endotel disfonks.lu yangÕyÕ temsil ediyor.
Onat A et al. J Invest Med 2012; baskÕda
E 11p/K 12 p = yüksek KKH riski
Serum kreatinin kategorilerinin insidan KKH’yÕ (Cox regresyon) ve prevalan ile
insidans KKH’yÕ (lojistik regresyon) çokde÷iúkenli öngörüsü
Düúük kreatinin kadÕnda
Men
renal disfonksiyon ve KKH risk iúareti (devam)
Independent variables
RR
Model 1- insidan KKH
Yaú, 11 y
KadÕndaki risk e÷risi U-biçimliydi:
ortanca iki çeyre÷e göre, üst ve alt çeyrekler yüksek risk
(OR 1.28 [%95GA 0.91; 1.80]) taúÕma e÷ilimindeydi.
0.93; 1.61
1
95% CI
n= 68/654 a
1.82
1.46; 2.28
1
Kreatinin orta çeyrekler
1.39
0.67; 2.88
0.92
0.51; 1.65
Kreatinin üst çeyrek*
1.53
0.65; 3.56
1.05
0.54; 2.05
Apolipoprotein A-I, 35 mg/dl
1.04
0.70; 1.47
0.87
0.63; 1.19
Model 2- prevalan & insidan KKH
OR
n=197/936
OR
n= 201/1000
Yaú, 11 y
1.88
1.57; 2.24
1.94
1.62; 2.31
1.22
0.80; 1.86
Kreatinin alt çeyrek*
Kreatinin orta çeyrekler
Kreatininde otoimmün etkilenmeye ba÷lÕ ölçüm eksikli÷i.
RR
n=49/582 a
1.22
Kreatinin alt çeyrek*
Women
95% CI
1
1.28
0.82; 2.01
1
Kreatinin üst çeyrek*
1.85
1.14; 2.98
1.34
0.89; 2.00
Sistolik KB, 24 mmHg
1.33
1:10; 1.61
1.40
1:18; 1.69
Sigara içen vs. hiç içmemiú
1.09
0.89; 1.34
0.97
0.74; 1.27
Diyabet varlÕ÷Õ
2.05
1.34; 3.15
2.31
1.53; 3.51
HDL-kolesterol 12 mg/dL
0.71
0.58; 0.88
0.75
0.63; 0.90
a
Olgu/ riskli kiúi sayÕsÕ ;
* Model 2’de kadÕnlarda U-çimindeki iliúkiyi daha iyi örneklemek amacÕyla orta çeyrekler birlikte, oysa di÷er modellerde alt
çeyrek referent olarak alÕnmÕútÕr
AnlamlÕ OR de÷erleri koyu olarak görülmektedir.
Sigara øçicili÷inin
Kardiyometabolik Etkileri (Devam)
Sigara øçicili÷inin
Kardiyometabolik Etkileri
Sigara içicili÷inin kadÕnlarda mekanizmasÕ:
Etki, kadÕnÕn artmÕú yangÕ ortamÕnda erkekten farklÕ:
1) ùiúmanlamayÕ önleme,
MetS ile diyabetten koruyor, KKH riski de 1/10 azalÕyor.
2) YangÕyÕ artÕrmamasÕ,
3) ømmün etkileúimi baskÕlamasÕ.
øçicili÷i bÕrakan kadÕnlarda bu riskler önemli ölçüde artÕyor ve
hiç içmeyenlerden de daha yükse÷e çÕkÕyor.
Diyabet ve KKH algoritmalarÕnda bu olgular yer almakta:
kadÕnda HDL-k düzeyi ile sigara içicili÷i bu hastalÕklar riskiyle
iliúkili de÷ilken, yangÕ göstergesi olan CRP önemli puana sahip.
- 24 -
Sigara içicili÷inin E ve K’da yaú-ayarlÕ* nisbi riski
35 yaú üzeri ~3000 kiúi; ort. 8.2 yÕl takip
BaúlangÕçta yüksek CRP’liler dÕúlandÕ÷Õnda
Sigara içimi ve CRP>2 mg/L geliúmesini öngörü
Erkek n=212
KadÕn n=200
RR
p-de÷eri
RR
p-de÷eri
BaúlangÕçta CRP¶ 2.8 kat
1.90
.005
2.43
.0005
Bel çevresi, 12 cm
1.38
.114
0.84
AD
Sigara içenler (n=90/30)
2.25
.045
1.006
AD
Sigara bÕrakanlar
1.41
AD
3.11
AD
Apolipoprotein B, 35 mg/dl
1.42
.027
0.81
AD
Aile geliri (I-IV)
0.74
.047
0.94
AD
AçlÕk insulini ¶ 2 kat
0.96
AD
1.17
.18
Modele ayrÕca yaú, sistolik KB ve HDL-kol.dahildi (anlamlÕ de÷il)
¶ log-transformasyonlu
4.3 yÕllÕk takipte 67’úer erkekle kadÕnda yüksek CRP geliúti.
*AyrÕca diyabet için glukoz; ölüm ve KKH için diyabet, SKB, HDLc; KKH için TKol’e de ayarlÕ
Onat A ve ark. Metabolism 2008; 57:207-14
Türk eriúkinlerinde
yÕllÕk insidan kardiyometabolik olay için
protein disfonksiyonuna* atfedilebilen sayÕlar
*HDL-disfonksiyonu; CRP; Kompleman C3;
Apo A-I, ApoA-II, HDLiçi apoC-III; Trigliseridler
80-100 bin KKH
200 bin tip-2 diyabet
KKH ve Diyabet NasÕl AzaltÕlabilir?

HAYAT TARZI DEöøùøKLøöø
Etmenlere do÷ru teúhis koymalÕ
Düzenli Egzersiz
Kusurlu iúlevlerin altÕnda yatan olaylar daha iyi tanÕmlanmalÕ
(biyomedikal ve biyokimyasal araútÕrmalar)

Haftada 5-6 gün, günde 30-40 dak.
Obezite, diyabet ve kalp-damar derneklerinin bilinçli tutumu
yürüyüú veya benzeri etkinlik
Erkekler için önemli,
HalkÕn obezite ve hareketsizlik konularÕnda çok daha iyi
bilgilendirilmesi, do÷ru uyarÕlmasÕ

45 yaú üzeri kadÕnlar için “hayati”.
Trg yüksekli÷ine aúÕrÕ duyarlÕ oldu÷undan, kadÕnda normal
TEKHARF kohortunda diyabeti önleyicili÷i belgelendi.
sÕnÕrÕn 130 mg/dl ye çekilmesi kÕlavuzlarda yer almalÕ

Sigaraya karúÕ kampanya hedeflerinden kadÕnlarÕn dÕúlanmasÕ
TÕbbi laboratuvarlarÕn hsCRP, apo A-I ve apo B’ye alÕúmalarÕ
- 25 -
HAYAT TARZI DEöøùøKLøöø (DEVAM)
Beslenme ilkeleri
Sigara içmekten erkekler mutlaka kaçÕnmalÕ
Kilo almamak,
ùiúmanlÕktan sigara ile korunan kadÕnlarda tercih
kilo fazlalÕ÷Õ olanlarÕn duruma göre 3-7 kg zayÕflamasÕ
kendilerine bÕrakÕlmalÕ
Türk kadÕnÕnda diyabet riski ¼ azalmakta,
Ö÷ünde porsiyon büyüklükleri
KKH riski ~%10 azalmakta.
Ö÷ün aralarÕnda kural olarak hiçbir úey atÕútÕrÕlmamalÕ
Ekmek kahvaltÕda 1 dilim (kepekli) dÕúÕnda hiç yenmemeli
Buna karúÕlÕk bazÕ kanser ve akci÷er hastalÕ÷Õna
yakalanma riski sÕnÕrlÕ sayÕda kiúide artmaktadÕr.
Beslenme ilkeleri
HDL Disfonksiyonunda
YangÕ AzaltÕcÕ ve Antioksidan
ølaçlardan Yararlanma
Besin türleri
KaçÕnÕlacak
Hamur iúi ve doymuú ya÷lar

Statin

Niacin (salÕnÕmlÕ) 1-2 g ve fibratlar

BalÕk ya÷Õ (omega-3 ya÷ asidleri) antioksidan ve hepatik Trg sentezini azaltÕr

Aspirin

E Vit ilavesi: HDL disfonksiyonu haptoglobin 2-2 genotipine ba÷lÕ ise

Metformin (0.85 g*2) veya tiazolidindion türevleri
(Börek, çörek, baklava, pasta, beyaz ekmek, reçel, úeker
fazlalÕ÷Õ)
Bol kÕrmÕzÕ et
Tercih edilecek
Fasulye, baklagiller (bezelye, mercimek, nohut), yeúil sebzeler
Tavuk, balÕk, ya÷sÕz et (az)
(Rosiglitazon hariç)
Meyve (çeúitli ve bol)
Cox regresyon analiziyle ölüm riski öngörücüleri
(53.3 y. 3275 yetiúkinin ort. 8.1 ±3.8 yÕl.
26,446 kiúi-yÕlÕ izlemede)
SONUÇLAR
KÕrk yaúÕnÕ aúmÕú Türk yetiúkinleri benzersiz oranda diyabet
ve koroner kalp hastalÕ÷Õ riskine maruzdur.
Sebebi úiúmanlÕkla iliúkili artmÕú yangÕ,
otoimmün bozuklu÷u ve buna ba÷lÕ
koruyucu protein iúlev kusurudur.
Bu hastalÕklar bizim “de÷iúmez” akÕbetimiz gibi karúÕlanÕr,
ama önlenmesi mümkündür.
Ancak bilgi, bilinç ve güçlü irade ister.
ùiúmanlÕktan kaçÕnmak,
uygun beslenme ve düzenli egzersiz
sa÷lÕ÷Õn ve daha de÷er hayatÕn anahtarÕdÕr
Nisbi
risk
% 95 GA
Erkek, n=246/1605
Nisbi risk
Yaú, 11 yÕl
2.50
2.24; 2.80
3.00
2.63; 3.44
Sigara içen vs. içmemiú
1.88
1.37; 2.58
1.38
0.80; 2.39
Sigara terk vs. içmemiú
1.35
0.96; 1.90
1.10
0.51; 2.37
Sistolik KB, 22/25 mmHg
1.33
1.19; 1.51
1.28
1.13; 1.45
0.97
0.87; 1.08
0.91
0.78; 1.05
1.38
0.94; 2.04
1.89
1.22; 2.94
HDL-kolesterol, 11/12
mg/dL
Diyabet varlÕ÷Õ
Bin kiúi-yÕlÕnda ölüm
17.8
12
BaúlangÕçta diyabet 101 E, 120 K’da vardÕ, 817 E, 296 K sigara içicisiydi.
Baúl. ve son dönemlerdeki sigara içicili÷inde uyum açÕsÕndan kappa 0.70 (p<0.001) idi.
- 26 -
% 95 GA
KadÕn, n=169/1670
- 27 -
HT sÕk bir sorun
29 KASIM 2012
Dünyada ortalama
olarak 4 kiúiden
KADINLARDA HøPERTANSøYON
birinde
PROF.DR.NECLA ÖZER
HACETTEPE ÜNøVERSøTESø
TIP FAKÜLTESø
ABD 3 kiúiden
birinde HT mevcut
Kuzey Amerika ve Avrupa
Asya
* KB t140/90 mmHg veya antihipertansif tedavi altÕnda olan hastalar
Wolf-Maier K, et al. JAMA 2003;289:2363-2369
Türkiye Verileri
KadÕnlarda HT-Yaú
45 yaúÕna kadar genel
TEKHARF çalÕúmasÕ
PATENT çalÕúmasÕ
olarak HT erkeklerde
daha sÕk
45-65 yaú arasÕnda
benzer
>65 yaú kadÕnlarda
daha sÕk
>65 yaú kadÕnlarÕn
Ortalama SKB 18-29 yaú grubu hariç tüm yaú gruplarÕnda
yaklaúÕk %75 HT
erkeklerden daha yüksek
Ortalama DKB 40 yaúÕndan sonra kadÕnlarda daha fazla
- 29 -
4 yÕlda Beden Kitle øndeksinde De÷iúim: HINT
ÇalÕúmasÕ
Beden Kitle øndeksi (BMI)
p<0.001
KadÕnlarda KB:
Menapoz Durumuna göre
Sistolik kan basÕncÕ
Hipertansiyon PrevalanslarÕ
Co÷rafi bölgelere göre
Diyastolik kan basÕncÕ
Yerleúim yerlerine göre
Sistolik Kan BasÕncÕ ve
Kardiyovasküler Risk
Yaú ve Kan BasÕncÕ
Burt et al.: Prevalence of hypertension in the U.S. adult population: Results
from the Third National Health and Nutrition Examination Survey,1988-1991.
Hypertension 25:305-314, 1995
- 30 -
KadÕnda HT: Multifaktoryel
Seks
hormonlarŦ
KadÕnla Erkek ArasÕndaki
Sempatik
aktivasyon
Patofizyolojik FarklÕlÕklar
RAS
KadŦn
Oksitatif
stres
KiloalŦmŦ
Endotelin
KadÕnla Erkek ArasÕndaki Farklar
Farklar
Kardiyak debi %10 daha fazla
Egzersizle kan basÕncÕ artÕúÕ erke÷e göre 2/3
SVR: %10 daha az
oranÕnda daha az
Sistolik kan basÕncÕ daha yüksek
Diyastolik kan basÕncÕ daha düúük veya benzer
Kan basÕncÕna barorefleks cevap daha kötü
NabÕz basÕncÕ daha geniú
Akut stres durumunda ve vazoaktif ilaçlara
Arteryel yapÕnÕn daha kÕsa olmasÕ
azalmÕú kardiyovasküler cevap
Vasküler rijidite
KH yüksek olmasÕ
OTONOMøK DøSFONKøYON
Koroner perfüzyon daha az
Kalp hÕzÕ daha fazla
Farklar
Östrojenin Etkileri
SVR daha az
Anjiyotensin tip 1
Normotansif
Hipertansif
KAH
ønme
reseptör ekspresyonu Ļ
PAH
Vasküler zedelenme daha az
Yaúa göre Düzeltilmiú
øki YÕllÕk Oran/1000 Hasta
ACE aktivitesinde Ļ
Sempatik aktivasyon Ļ
Endotelin sistem Ļ
Erkek KadÕn
Erkek KadÕn E
K
E
Kannel WB: JAMA 275: 1571-1576, 1996
Östrojen ?
NO bioavailibitesi Ĺ
K
KAH
KY
ønme
Tuz rezistansÕ
daha az
Antioksidan etki
- 31 -
Menapoz
Kan basÕncÕnda yükselme meydana gelir
Yaú, VKø ve eúlik eden risk faktörlerindeki
de÷iúiklikler iliúkili !?
Özel Durumlar
Tüm faktörler dÕúlandÕ÷Õnda menopoz HT riskini
yaklaúÕk x2 artÕrÕr
Menapoza erken girmek ve menapozdan sonra
geçen süre KB yüksekli÷i ile korele
Gebelikte HT’dan korkuyoruz!
KadÕnlarda Hipertansiyon
Esansiyel hipertansiyon %90-95
KadÕn = Erkek
Sekonder hipertansiyon
Oral kontraseptif kullanÕmÕ
Ablasyo plasenta
DøK
Serebral kanama
KC ve böbrek
yetmezli÷i
KC hematom
Renal arter stenozu (fibromusküler displazi)
Özel durumlarda hipertansiyon
Gebelik, Preeklamsi
øUBG
øU ölüm
Prematurite
Neonatal
mortalite ve
morbidite
KB>140/90 mmHg
20. Gebelik hf.’dan
önce
Daha önceden var olan HT
Protenüri yok veya
sabit
Gestasyonel HT
Daha önceden var olan HT üzerine binen proteinürili
Kr. HT
gestasyonel HT
Öncesi sÕnÕflandÕrÕlamayan HT
- 32 -
20. Gebelik hf.’dan
sonra
Yeni veya artmÕú
proteinüri,artmÕú KB veya
HELLP snd.*
Kr. HT’a eklenmiú
preeklampsi
Proteinüri
Preeklampsi
Proteinüri yok
Gestasyonel HT
Hipertansiyon TanÕmÕ ve SÕnÕflandÕrmasÕ
Gebelikte KB Fizyolojik De÷iúiklik
SKB140 mmHg, DKB 90 mmHg
HT
Hafif
Ciddi
140-159/
90-109 mmHg
ølk trimestirde fizyolojik KB düúüúüne ba÷lÕ KB
160/110
mmHg
normal görünüp Gestesyonel HT ile karÕúabilir.
Tedaviye ihtiyaç azalabilir.
Kronik HT Tedavisinde Hedefler
NICE KÕlavuzu
KB düúürmek faydalÕ mÕ?
AntiHT tedavi ile ciddi HT geliúme riski azalÕr
Tuz alÕmÕnÕ kÕsÕtla
(gebelik olmayanlarla aynÕ patofizyoloji)
Preeklempsi geliúme riski de÷iúmez
Komplikasyonsuz kronik HT hastalarÕnda:
SKB<150 mmHg
DKB<100 mmHg
Plasental abrüpsiyon riski de÷iúmez
DKB<80 mmHg yapma
Neonatal sonuçlar de÷iúmez
Hedef organ hasarÕ varsa SKB<140, DKB<90 mmHg hedefle
Abalos E, Cochrane Database Syst Rev 2007
Daha önceden HT olan hastalar
Kronik HT
ølaç Tedavisi
ølacÕna devam et
Genel olarak hafif HT tedavisi önerilmiyor.
ølaç kesilip takip edilebilir
ACE inhibitörü
ARB
Direkt renin inhibitörleri
Hidroklortiazid
E÷er KB>150-60 mmHg veya DKB>100-110
mmHg olursa ilaca baúla
NICE kÕlavuzu 2011
- 33 -
øLACI HEMEN KES
Önerilen ølaçlar
Do÷umdan Sonra
ølaç
Doz
Notlar
Metildopa
250 mg-1.5 g X2 oral
ølk ajan olarak öneriliyor
(250 mg X2-3 kez oral, maks doz
3g/gün)
Uyku hali
Do÷umdan sonraki ilk 5 günden sonra KB artabilir
100-1200 mgX2 oral
AstÕm
Gebelikte KB normal giden HT kadÕnlarda
Labetolol
IV formu var
Metoprolol
25-200 mgX2
do÷umdan sonraki ilk haftada KB tekrar yükselebilir
AsWÕP
Fetal büyüme gerili÷i
Atenolol önerilmiyor
Nifedipin (uzun etkili)
30-120 mg
KÕsa etkili KKB önerimiyor
30-60 mg günde 1 kez, -14 günde
doz artÕrark maks 120 mg
Di÷er BB kullanÕlabilir
Metildopadan kaçÕnÕn: Depresyona neden olabilir
Hidralazin
50-300 mgX2-4
IV formu var
Gebelik öncesi antiHT ajanÕna baúla
Hidroklortiazid
12.5-50 mg
Olumsuz etkilerle ilgili
veriler desteklenmedi
Anne Sütü Alanlarda
Emzirme
Emzirme kan basÕncÕnÕ artÕrmaz
ZararÕ olmayanlar
Laktasyonu baskÕlamak için kullanÕlan
Labetolol
bromokriptin anne sütüne geçer
Nifedipin
Güvenilirli÷i belli
olmayanlar
Enalapril
ACE i (enalapril
ve kaptopril hariç)
Tüm antiHT ilaçlar düúük konsantrasyonlarda anne
Captopril
ARB
sütüne geçer
Atenolol ?
Amlodipin
Metoprolol ?
Gestasyonel HT
Gestasyonel HT
Gestasyonel HT uzun dönemde de bir risk faktörüdür
>20 haftadan sonra baúlar
øskemik kalp
hastalÕ÷Õ riski
2X
Postpartum<42 günden (<12
hafta) önce düzelir
Kesin tanÕ postpartum konulur
HT ve inme
riski 4x
KB >140/90 mmHg
- 34 -
Kime ølaç BaúlayalÕm?
Tedavi de ilk seçenek ilaç hangisidir?
Gebelikteki HT da uzun dönem tedavide tercih
edilen ilaç D metildopa
SKB>150 mmHg
Labetolol
DKB>95 mmHg
KKB (nifedipin),
Subklinik organ hasarÕ veya
semptomun eúlik etti÷i HT
140/90 mmHg
NICE kÕlavuzunda ilk tercih Labetolol
D metildopa
Nifedipin
Proteinüri nedir?
NICE kÕlavuzu
Preeklempsi nedir?
24 saatlik idrarda >300 mg protein
Gestasyonel
HT
Proteinüri
Spot idrarda protein/kreatinin oranÕ
>30 mg/mmol
Preeklempsi
Gebeliklerin %5-7 oluúur
Daha önce HT olanlarÕn %25’inde
t1 protein
(30 mg/dL)
YaklaúÕk %25’i ciddi preeklempsi
øleri
de÷erlendirme
Eklempsinin Tahmin Edilmesi
Eklempsi nedir?
Devam eden frontal veya oksipital baúa÷rÕsÕ
Preeklempsi
Göreme bozukluklarÕ (BulanÕk görme, fotofobi,…)
Eklempsi
Sa÷ üst kadran veya epigastrik a÷rÕ
(ciddi preeklempsilerin
%2-3)
Mental durumda bozulma
Hafif preeklempsilerin
%0-0.6
Konvülziyo
n (grand
mal)
KB de÷erleriyle korele de÷il
1/3 vakada KB<140/90 mmHg olabilir veya
proteinüri olmayabilir
- 35 -
Eklemptik KadÕnda Genel Tedavi
Prensipleri
Hormon Replasman Tedavisi
FarklÕ sonuçlar
Maternal hipoksi ve travmanÕn önlenmesi
HRT nin kan basÕncÕna etkisi minimal
Ciddi HT varsa tedavisi
Hipertansif postmenopozal kadÕnlarda oral
Tekrarlayan nöbetlerin engellenmesi
östrojenlerden kaçÕnÕlmalÕdÕr.
Do÷um açÕsÕndan de÷erlendirme
E÷er östrojen tedavisi gerekiyorsa transdermal
preparatlar tercih edilmelidir
Oral Kontraseptifler
Oral Kontraseptifler
HT geliúim için risk faktörleri
Oral kontraseptif kullananlarda HT 2-3X daha fazla
Ailede HT öyküsü
Estradiolün vazodilatör etkisi
Böbrek hastalÕ÷Õ
Östrojenin anjiyotensinojenin m-RNA ekspresyonunun
Gebeli÷e ba÷lÕ HT öyküsü
indükleme yolu ile hepatik renin sentezini artÕrmasÕ
Obezite
Total renin aktivitesinde artÕú
>35 yaú
ønsülin direncinde artÕú
OK kullanÕm süresi
OK kesildikten yaklaúÕk 3 ay sonra KB normale döner (6
HT olan kadÕnlarda do÷um kontrolü için yalnÕzca
yÕla kadar uzayabilir)
progestin içeren haplarÕn kullanÕlmasÕ önerilir
Renovasküler Hipertansiyon
Polikistik Over Sendromu
Genç ve orta yaúlÕ
kadÕnlar
Genç kadÕn
Adet düzensizli÷i
KadÕnlarda erkeklere
göre 7x daha fazla
Primer infertilite
Sentral obesite
Ani baúlangÕçlÕ HT
veya daha önce var
olan Ht ani
kötüleúme-eúlik eden
hipokalemi
Hiperandrojenizm
Hirsutizm, akne,
erkek tipi alopesi
Metabolik sendrom
özellikleri taúÕr
- 36 -
KÕlavuzlarda Durum
Tedavi yararÕ: KadÕn = Erkek
Güncel HT kÕlavuzlarÕnda cinsiyete göre tedavi kararÕ ve ilaç
Tedavi
seçimi önerilmemektedir.
Oral kontraseptif kullanÕmÕ
Gebelikte hipertansiyon
PATENT: Hipertansiyonun FarkÕnda
Olanlar
Tedavi
PATENT
HINT
Tedavi daha fazla almalarÕna ra÷men KB kontrolü daha az
ølaçlar - Yan Etki
KB kontrolünü etkileyen faktörler
Diüretikler
Erkeklerde daha sÕk gut
Yaú ilerledikçe kontrol úansÕ azalÕyor
KadÕnlarda daha sÕk hiponatremi ve hipokalemi
Beyaz olmayan Õrkta kontrol daha kötü
Osteoporoz ve inme üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle
kadÕnlarda tercih edilir
ønsülin rezistansÕ varsa kontrol daha az
ACE inhibitörleri
KadÕnlarda öksürük 2-3 kat daha fazla
Drospirenone içeren oral kontraseptiflerle beraber
kullanÕlÕrsa hiperkalemi riski daha fazla
KalsiyumKanal Blokerleri
Ödem kadÕnlarda daha sÕk
- 37 -
KadÕnlar özeldir…
AHA 2011: Prevention of CVD in women
KadÕna özel kÕlavuzlar
Sa÷lÕklÕ kadÕn kimdir ?
Total
ødeal kardiovasküler sa÷lÕk
kolesterol < 200 (tedavisiz)
Kan basÕncÕ < 120/80 (tedavisiz)
AKù< 100 (tedavisiz)
VKø< 25
Hepsi birden olacak
Sigara içmiyor
150 dk/hafta orta düzey ve/veya
t 75dk/hafta a÷Õr egzersiz
DASH diyeti
Özetle
HT Geliúimi øçin Risk Faktörleri
Nurses Health Study
83.882 kadÕn, 14 yÕllÕk takip
VKø<25 kg/m2
Genel olarak HT prevelansÕ kadÕnlarda erkeklerle benzer
Women’s health Initiative
50 yaúÕnda önce kadÕnlarda HT erkeklere göre daha az
Siyah Õrk
Günlük 30 dk egzersiz
Düúük sosyoekonomik
durum
DASH diyetine uyum,
KVH öyküsü
Analjeziklerin az
tüketilmesi
Fiziksel inaktivite
Günlük>400 mg folat
alÕmÕ
Fazla alkol tüketimi
fakat 55 yaú üzerinde kadÕnlarda daha sÕk
Hipertansif kladÕnlar erkeklerle kÕyaslandÕ÷Õnda KAH, inme
ve SVH geliúme riski daha az
Antihipertansif tedaviyle ilgili yapÕlan metaanaliz
sonuçlarÕna göre erkeklerle benzer fayda elde ediliyor
Fazla kilo/obesite
KadÕnlarda HT için tedavi indikasyonlarÕ erkeklerle benzer
- 38 -
Sex Differences in Coronary Heart Disease
Why Are Women So Superior? The 1995 Ancel
Keys Lecture
29 KASIM 2012
Elizabeth Barrett-Connor, MD
KADINLARDA KORONER ARTER
HASTALIöI
PROF.DR.ALEV ARAT ÖZKAN
øSTANBUL ÜNøVERSøTESø
KARDøYOLOJø ENSTøTÜSÜ
Erkek ve KadÕn: Ölüm Nedenleri
Per 1,000 Person Years
KV HastalÕk ønsidansÕ
80
70
60
50
40
30
20
10
0
KV HastalÕk Mortalitesi
74.4
65.2
59.2
40.2
34.6
21.4
10.1
4.2
45-54
20.0
8.9
55-64
65-74
75-84
85-94
Age
Men
Women
Source: FHS, 1980-2003. NHLBI
Source:CDC/NCHS
- 39 -
Kalp Yetersizli÷i TanÕsÕ Alan Hastalar
D is c h a rg e s in T h o u s a n d s
ølk MI OranÕ/YÕl: ARIC 1997-2000
Per 1,000 Persons
14
12
10
White Men
8
Black Men
6
White Women
Black Women
4
2
0
35-44
45-54
55-64
700
600
Male
500
400
300
200
100
0
79 80
65-74
Female
85
90
95
00
04
Years
Ages
Source: NHDS, NCHS and NHLBI.
NHLBI’s ARIC surveillance study, 1987-2000.
TEKHARF
WøSE: KadÕnda øKH/ Ekonomik Yük
Circulation. 2006;114:894-904
5 YÕllÕk Maliyet
Her 5 kadÕndan birinde KVH var.
Kalp krizi geçiren kadÕnlarÕn %38’i bir yÕl içinde ölüyor
KadÕnlardaki koroner olaylarÕn %40’Õ ölümcül ve ço÷u
önceden belirti vermiyor.
- 40 -
Risk Faktörleri: Cinsiyetler arasÕ Fark
HastalÕ÷Õn /sorunun önemi açÕsÕndan
Orta yaú kadÕnlarÕn %80 >1 RF
KadÕnlarÕn 1/3 obez
cinsiyetler arasÕ fark yok!
< 50 yaú kolestrol düzeyi kadÕnda daha yüksek
KAH bir erkek hastalÕ÷Õ de÷il!
Menapoz sonrasÕ HDL de düúüú
Menapoz sonrasÕ RF artÕú
Diabetik Hastalarda KV Olaylar:
Framingham Heart Study (30 yÕl izlem)
Yüksek TG
Relative Risk Ratio‡
Relative Risk for CHD
Framingham Heart Study
2,5
2,0
1,5
1,0
Women
0,5
Men
0,0
50
100 150
200 250
12
Men
10
Women
*
*
8
*
6
4
*
*
2
*
*
*
†
300 350 400
0
Total CVD
Meta-Analysis of
17 Prospective
Studies
For every increase in serum TG level of 89 mg/dL,
risk of CHD increases 30% in men and 69% in
women13.14
CHD
Cardiac
Failure
Intermittent
Claudication
Stroke
*.001<P<.01; †P<.05; ‡For diabetic patient relative to nondiabetic patient aged 35–64 years.
Wilson et al. In: Ruderman et al, eds. Hyperglycemia, Diabetes, and Vascular Disease. 1992:21-29.
RF: Cinsiyetler arasÕ Fark/Yeni RF
RF: Diyabet
Diabet kadÕnlarda daha güçlü bir RF
Nurses Health Study: gebelikte diabet KV olay riskini
H-CRP risk artÕúÕ ile iliúkili
3-7 kat arttÕrÕr
Menapoz öncesi düzensiz menstrüel siklus/ ovulatuar
Koroner olaylarÕn prognozu diyabetik kadÕnlarda
siklus disruption
erkeklere göre daha kötü
Polikistik Over Sendromu (sÕklÕk %10)
Revaskülarizasyon açÕsÕndan kadÕnlarda daha
Metabolik Sendrom
olumsuz bir faktör
- 41 -
Hormonal Etkiler
RF: Cinsiyetler arasÕ Fark
/ Metabolik Sendrom
Östrojen GA sendromlarÕnÕ etkiliyor
ønme Riski
Premenapozal KAH’ da menstrüel siklula angina
/iskemi de de÷iúkenlik
Cinsiyet
HR
95% CI
p
Erkek
0.9
0.5-1.7
NS
KadÕn
2.2
1.4-3.5
NS
- Erken follÕk faz: estradiol ve prog düúük, iskemiye
kadar geçen zamanÕ kÕsa
- Siklus ortasÕ: östrojen yüksek iskemi oluúma süresi
uzun
Lloyd GW, et al. Heart. 2000; Webb CM, et al. Lancet. 1998;
Morise AP, et al. Am J Cardiol. 1993; Rosano GM, et al. J Am Coll Cardiol. 2000.
Boden-Albala BM et al. American Academy of Neurology Annual Meeting. Mar 29-Apr 5, 2003: Honolulu, HI.
RF: Cinsiyetler arasÕ Fark
/ Metabolik Sendrom
Sigara
KadÕnda MI %50 sigaraya ba÷lÕ.
Sigara içenler 10 yÕl daha erken MI geçiriyor
Sigara içen ve OKS kullanan kadÕnlarda risk 30x
WAVE Trial
Acil’e Baúvuruda Gö÷üs A÷rÕsÕ DÕúÕ Nedenler
TanÕsal / TanÕmsal Engeller
Tipik angina
Normal koroner anjiyograf
- 42 -
AKS ÇalÕúmalarÕnda Nonobstruktif KAH OranlarÕ
Semptomlar: Cinsiyetler arasÕ Fark
KadÕn/ erkek
Gö÷üste a÷rÕ baskÕ, sÕkÕúma
Boyun,omuz, sÕrt, çeneye
yayÕlÕm
ÇarpÕntÕ, ritm de÷iúikli÷i
Nefes darlÕ÷Õ
Retrosternal yanma, bulantÕ,
KarÕn a÷rÕsÕ,
Terleme,
Baúdönmesi
KadÕn
Daha hafif semptom (GA-)
Ani yorgunluk, halsizlik, vücut
a÷rÕlarÕ, nefes darlÕ÷Õ
SÕrt, gö÷üs, kol, boyun ve
çenede rahatsÕzlÕk hissi
ACC-NCDR KAH
PrevalansÕ
øKH úüphesi olan
hastalarda önemli KAH
Tipik/atipik GA ile baúvuran kadÕnlarÕn %50
(>1 damarda >%70 darlÕk)
anjiyografide obstruktif KAH yok!!
>800 000 hasta
SAP %50
AKS %30 kadÕnda önemli
KAH yok
2008;117:1787-1801 (Circulation)
WISE: KAH Ciddiyetine göre KV 6D÷NDOÕPYH
Hospitalizasyon
WISE: Gö÷üs A÷rÕsÕ KV Olay øliúkisi (6yÕl)
KV Ölüm/MI
30
20
10
KV Ölü
KAH-/GA-
MI
KY
KAH-/GA+
ønme
KAH+/GA-
KV olay
KAH+/GA+
- 43 -
Gö÷üs a÷rÕsÕ nedeniyle hospitalizasyon
WISE: Anginal Semptom SayÕsÕ
WISE: 5 yÕllÕk Fonksiyonel KayÕp
KAH/iskemi
KAH+/iskemi-
KAH-/iskemi+
KAH-/øskemi-
Semptomlar KAH / iskemi varlÕ÷Õ açÕsÕndan güvenilir de÷il.
Fonksiyonel kayÕp ve angina açÕsÕndan gruplar benzer
WISE: \ÕOOÕN6D÷NDOÕP
Ölümcül KAH¶GD2WRSVL%XOJXODUÕ
KAH-/GAKAH-/GA+
2009;120:S1049(Circulation)
KAH+/GAKAH+/GA+
KORONER ARTER HASTALIöI
øSKEMøK KALP HASTALIöI
- 44 -
An Intravascular
Ultrasound Analysis in
Women Experiencing Chest
Pain in the Absence of
Obstructive Coronary
Artery Disease: (WISE)
FarklÕ fizyopatoloji?
Endotelyal / Mikrovasküler Disfonksiyon
FarklÕ zamansal seyir?
N=100 kadÕn
Anjiyografi : AnlamlÕ darlÕk
yok
IVUS: % 21 ateroskleroz yok
KAH -/ øskemi+ grup!!!
N=83, K=19, Kontrol 22
AKS /Cinsiyetler arasÕ Farklar: Patoloji BulgularÕ
• PatolojikFarklar
50, KadÕn
J Invasive Cardiol.
2009;21(6):270-277
78, KadÕn
49, Erkek
Frink R, J ønvasive Cardiology 2009
- 45 -
Plak rüptürü: Cinsiyetler DUDVÕ Fark
Ateroskleroz aynÕ!
Neler farklÕ?
Patolojik substrat
BaúlangÕç yaúÕ
ølerleme hÕzÕ
Aktif hastalÕ÷Õn yaygÕnlÕ÷Õ
Plak yükü (aterom pla÷Õ büyümesine direnç?)
KadÕnda øKH: Mekanizmalar ve øskemi SonuçlarÕ
Hormonal
dalgalanma +
Tekrarlayan prog iskemi
ataklarÕ
PKOS,Hiperöstroj
enemi,Menapoz
Sistolik disfonksiyon
Bölgesel duvar har boz
Subendokardial/
epikardial iskemi
Proaterojenik
faktörler
Segmenter perfüzyonĻ
Diastolik disfonksiyon
Provaskulopati
Mikroinfarkt/fibroz
Metabolizma de÷/ST de÷.
Ļsubendokard. perfüzyon
HÕzlandÕrÕcÕ Faktörler
erken menapoz,RF
Endotel ve mikrovask. Disfonk.
Vaskuler
disfonksiyon
semptomlarÕ
O2 sunum gereksinim dengesizli÷ine maruz kalma süresi
øKH’ nÕn ølerleyici Seyri
KADINLAR FARKLIDIR!
Estradiol
HT
Obezite
HL
Anormal Koroner Reaktivite
Mikrovask., endotelyal disfonksiyon,
metabolik de÷,azalmÕú perfüzyon
ønflamasyon
Anormal koroner reaktivite
Pozitif koroner remodelling
ArtmÕú Duvar kalÕnlÕ÷Õ,plak
erozyonu,distal embolizasyon
Mikrovasküler disfonksiyon (daha küçük
Postmen
Hiperöstrojenemi
PKO
Vis. Obezite
damar yapÕsÕ, pozitif remodeling)
Plak erozyonu ve distal embolizasyon
Normal arter
Normal arter Subklinik
Ļmikrovask
ateroskleroz
fonk.
Obst. KAH
- 46 -
KV ølaç ReklamlarÕnda KadÕn
Yo÷un Risk Modifikasyonu ile
Progresyon ve Regresyon
NONST-AKS : Tedavi YaklaúÕmÕnda Cinsiyet
FarkÕ
KadÕn KYB
Erkek KYB
AKS’ de Baúvuru ZamanÕ:
Cinsiyetler arasÕ fark devam ediyor
KadÕn servis
Erkek servis
Swahn et al.
American Heart Journal. 2010;160(1):80-87.
- 47 -
AMI’ de Tedavi UygulamalarÕ:
Cinsiyetler arasÕ Farklar
CLARIFY (ProspeCtive observational LongitudinAl RegIstry oF patients with stable coronary artery
disease) is the largest international registry in stable CAD outpatients. CLARIFY is ongoing in 45
countries in Europe, the Americas, Africa, the Middle East, and the Asia/Pacific region.
One-year outcomes were analyzed in 30 977 outpatients with stable CAD (23 975 [77.4%] men; 7002
[22.6%] women). On average women were 3 years older than men, had a higher resting heart rate,
higher systolic blood pressure, were more likely to have hypertension and diabetes, and were less likely
to exercise or smoke. Angina symptoms were also more frequent in women.
Women received less optimized treatment for stable CAD (fewer lipid-lowering agents and aspirin).
Also, women were less likely to have undergone diagnostic noninvasive testing or coronary
angiography.
- 48 -
Yaú ve Cinsiyete göre Kalp Yetersizli÷i PrevalansÕ
(HAPPY: Heart FAilure Prevalance and Predictors in TurkeY)
29 KASIM 2012
KALP YETERSøZLøöø
KADIN VE ERKEKLERDE FARKLI MI?
DOÇ.DR.NURCAN ARAT
øSTANBUL BøLøM ÜNøVERSøTESø
TIP FAKÜLTESø
•
•
•
•
Yaú (yÕl)
Erkek %
(Prevalans)
KadÕn %
(Prevalans)
35-44
0.5
0.4
45-54
1.8
1.5
55-64
5.8
2.3
65-74
6.2
4.1
>75
9.8
10.9
Dünyada 23 milyon
KY
USA-2000
KadÕn
Türkiye2000
Yaú (yÕl)
Erkek
35-54
61.1% 55.8%
Erkek
KadÕn
67.7%
64.3%
55-64
17.4% 16.8%
16.7%
17.4%
>65
21.5% 27.4%
15.6%
18.3%
Source: Census 2000 analyzed by the Social Science Data Analysis Network (SSDAN).
http://www.censusscope.org/us/chart_age.html
http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitimapp/adnks.zul
Data were obtained from CDC/NCHS (Centers for Disease Control/National Center for Health Statistics) and NHLBI
(National Heart, Lung and Blood Institute).
Koroner Arter HastalÕ÷Õ Olan KadÕnlarda
KY Risk Faktörleri
KALP YETERSøZLøöø (KY)
Predispozan faktörlerle baúlayÕp, klinik hastalÕ÷Õn
geliúti÷i ve kötüleúti÷i ilerleyici bir durumdur
HERS çalÕúmasÕ, baúlangÕçta KY olmayan 2391 KAH kadÕn
6. yÕlda KY geliúmesi %10
RøSK FAKTÖRLERø
1.Diyabetes mellitus (hazard ratio 3.1)
2.Atriyal fibrilasyon
3.MI
4.Renal disfonksiyon (kre. Kl <40
mL/min)
5.Hipertansiyon
6.Sigara
7.Obesite
8.LBBB
9.Sol ventrikül hipertrofisi
KY’nin geliúim evreleri:
Evre A — KY için yüksek risk mevcut, yapÕsal kalp hastalÕ÷Õ ya
da semptom yok
Evre B — Asemptomatik sol ventrikül disfonksiyonu
Evre C — KY semptomlarÕ mevcut
Evre D — Refrakter son dönem KY
Diyabeti ve en az 3 di÷er RF
bulunan kadÕnlarda yÕllÕk KY
insidansÕ % 8.2
ACC/AHA task force
GÜÇLÜ RøSK FAKTÖRLERø
SøGARA: KadÕnlardaki tüm koroner
olaylarÕn yarÕsÕnda
DøYABET: KadÕnlarda di÷er tüm geleneksel
risk faktörlerinden daha fazla prognostik
öneme sahip
Diyastolik kalp yetersizli÷i
kadÕnlarda daha sÕktÕr
Chart study; KY tanÕsÕyla taburcu olan 19,000 hasta
J Am Coll Cardiol. 2003;41(2):217-23
- 49 -
Asemptomatik diyastolik
disfonk. semptomatiklerden
daha sÕktÕr
Mayo Clinic, 45 y, 2042 olgu
HAPPY: Kalp Yetersizli÷i Nedenleri
HAPPY: >35 yaú Türk Toplumunda
Sistolik ve Diyastolik Disfonksiyon
Tüm Grup
EF40
EF<50
DD
Stage 1 DD
Stage 2 DD
Stage 3 DD
Semptomatik
Asemptomatik
KadÕn
Erkek
KadÕn
Erkek
KadÕn
Erkek
64.632
301.616
17.012
79.389
47.633
222.289
186.020
392.709
61.972
130.830
123.944
261.660
2.009.135
1.653.351
625.146
514.443
1.398.631
1.150.957
775.832
901.643
1.203.831
Entire Group 705.694
26.094
Female
52.188
Male
297.531
345.780
438.011
Symptomatic 256.765
8.577
Female
17.155
Male
490.927
570.536
722.718
423.662
Asymptomatic
14.153
Female
28.306
Male
EF40
0.23%
1.08%
0.06%
0.28%
0.17%
0.80%
EF<50
0.67%
1.40%
0.22%
0.47%
0.44%
0.94%
DD
7.19%
5.91%
2.24%
1.84%
5.00%
4.12%
Evre 1 DD
2.78%
3.23%
1.06%
1.24%
1.76%
2.04%
Evre 2 DD
4.31%
0.09%
2.52%
0.19%
1.57%
0.03%
0.92%
0.06%
2.59%
0.05%
1.52%
0.10%
Evre 3 DD
* Adjusted for age groups, gender, geographic region and settlement.
KALP YETERSøZLøöø ETøYOLOJø
Normal EF’li hastalar:
Daha yaúlÕ
KadÕn
HT sÕk
Geçirilmiú MI daha az
ACEø / ARB kullanÕmÕ daha az
Hastane mortalitesi daha düúük ( %3 ve %4)
• Acil serviste ve hastanede yatÕú süreleri benzer
KAH olan kadÕnlarda semtomatik KY
erkeklerden daha sÕk
Ço÷unlukla diyastolik disfonksiyona
ba÷lÕ geliúir
Nedeni?
Hipertansif kalp hast. ve hipertrofi
prevalansÕ kadÕnlarda fazla
ADHERE Database, J Am Coll Cardiol. 2006;47(1):76-84.
>100,000 akut dekompanze KY yatÕúÕ, 50 olgu, N EF
ADHERE Database, J Am Coll Cardiol. 2006;47(1):76-84.
>100,000 akut dekompanze KY yatÕúÕ, 50 olgu, N EF
KY PROGNOZ
Diyastolik Disfonksiyonun Prognoza Etkisi ?
Cinsiyetin Etkisi
Framingham Heart
Study
KadÕnlarda prognoz daha iyi
Framingham Heart Study, tanÕ sonrasÕ ortalama yaúam
VHeFT trials,
süresi kadÕnlarda 3.2 yÕl erkekte 1.7 yÕl
Cardiovascular Health
Study
5 yÕlÕn sonunda kadÕn %38, erkek %25 hayatta
ølk 90 gün yaúayanlarda; 5 yÕllÕk sa÷kalÕm kadÕnlarda %53,
Sonraki çalÕúmalarda farklÕ
yüzdeler ancak benzer
sonuçlar elde edilmiútir
erkeklerde %35
5 yÕllÕk yaúam kadÕnlarda % 60 erkeklerde %46
(1990 – 1999)
Diyastolik KY, sistolik KY’den daha iyi prognoza sahip
- 50 -
Patient Sex Does Not Modify Ejection Fraction as a Predictor of Death in
Heart Failure: Insights from the APPROACH Cohort
KY PROGNOZ
Cinsiyetin Etkisi (devam)
Düúük EF KY: KadÕnlarda yaúam süresi belirgin daha
uzun
(PRAISE, PRAISE II, MERIT HF, VEST, ve PROMISE)
8791 erkek ve 2851 kadÕn , çok de÷iúkenli analiz
Düúük ve Normal EF KY: Fatal ve non fatal sonlanÕm
riski kadÕnlarda daha düúük
CHARM trial -2400 kadÕn ve 5199 erkek
Bu fark EF ya da KY etiyolojisi ile açÕklanamadÕ
J Gen Intern Med. 2008 December; 23(12): 1940–1946.
Ani Kalp Ölümü (AKÖ)
Patient Sex Does Not Modify Ejection Fraction as a Predictor of
Death in Heart Failure: Insights from the APPROACH Cohort
KY tüm nedenlerden ölümleri ve AKÖ insidansÕnÕ artÕrÕr
ancak KY olan kadÕnlarda görece risk erkeklerdekinin üçte
biri kadardÕr
KAH olan kadÕnlarda erkeklerin yarÕsÕ oranÕnda
Koroner ölümlerin daha az oranÕnÕ oluúturur
(%37 ve %56 )
AKÖ kadÕnlarda en çok önceden aúikar KAH
olmayan grupta görülür
(erkeklerde %63 ve %44).
J Gen Intern Med. 2008 December; 23(12): 1940–1946.
Ani Kalp Ölümü
Ani Kalp Ölümü
Fobik anksiyete kadÕnlarda AKÖ riskini artÕrÕr
Bu risk bazen, (her zaman de÷il), DM, HT ve yüksek
serum kolesterolü gibi fobik anksiyete ile iliúkili KAH
RF’lerine ba÷lanabilmektedir
Am Heart J 1998;136:205.
- 51 -
øleri Kalp Yetersizli÷inde Elektif ve PlanlanmÕú Tedavi Yöntemleri
Stresle UyarÕlmÕú Kardiyomiyopati
TÕbbi tedavi
Sol ventrikül Apikal Balonlaúma
Koroner bypass
operasyonu
Kalp nakli
Takotsubo Kardiyomiyopati
Ventrikül destek
cihazlarÕ
Total yapay kalp
KÕrÕk Kalp Sendromu
Ventriküler plasti
operasyonlarÕEksternal pasif
sÕnÕrlayÕcÕlar
Nadir Akut STEMI
Kök hücre implantasyonuAngiyogenesis
NKA
Aort- mitral kapak
tamiri-replasmanÕ
KALP
YETERSøZLøöø
Yo÷un psikolojik stres
Kardiyak resenkronizasyon
Tedavisi - ømplante edilen
defibrilatörler
Postmenopozal kadÕn
FARMAKOLOJøK TEDAVøYE CEVAP
CøNSøYET FAKLILIKLARI
RøSK FAKTÖRLERø YÖNETøMø

Fiziksel aktivite
Beta-bloker, ARB ve spironolakton’un faydasÕ ; kadÕn= erkek

SigarasÕz hayat
ACEø- asemptomatik KY olan kadÕnda mortalite üzerine etkisiz

Yo÷un risk azaltÕlmasÕ / rehabilitasyon
KY olan kadÕnlarda ARB kullanÕmÕ ACEø kullanÕmÕna göre daha düúük

YakÕnda geçirilmiú AKS, koroner giriúim, SVO, anjina,
mortaliteye sahip
periferik arter hastalÕ÷Õ, kr. KAH, Kalp yetersizli÷i (EF<%40)
Erkeklerde ise ACEø/ ARB arasÕnda survey farkÕ yok

Kilo kontrolü , diyet

Hiperkolesterolemi, Hipertansiyon ve Diyabetin tedavisi

Sigara içenlerde oral kontraseptiflerden kaçÕnÕlmalÕ
Candesartan’la tedavi edilen kadÕnlarda hiperkalemi erkeklere göre daha sÕk

65 kadÕnlarda iskemik inme ve MI’dan korunma açÕsÕndan
KY olan erkeklerde Spiranolakton ile kÕrÕklar daha sÕk
fayda > GøS kanama riski: Aspirin 81 mg/ gün
KY olan kadÕnlarda kÕlavuz önerilerine uygun tedavi daha az /daha yetersiz
Depresyon açÕsÕndan de÷erlendirme ve tedavisi
doz , fakat nedenlerine bakÕldÕ÷Õnda cinsiyetin etkisi kayboluyor

ACEø nedenli öksürük kadÕnlarda daha sÕk
Vnitr Lek. 2009 Dec;55(12):1167-72, Am J Cardiol. 2009 Jul 1;104(1):107-15
ACEø
Erkekte mortaliteyi azaltÕr
Asemptomatik KY olan kadÕnda mortalite üzerine olumlu etki saptanamadÕ
Semptomatik KY olan kadÕnda mortaliteye olumlu etki e÷ilimi var
J Am Coll Cardiol. 2003;41(9):1529.
OPTIMIZE-HF
(259 merkez, 48,612 hasta, 25,075 (%51.6) kadÕn
KadÕnlarda erkeklere kÕyasla;
4.6 yÕl daha yaúlÕ ( >75 yaú olanlarÕn % 58.6’i kadÕn)
øskemik KY daha az, HT daha sÕk
Ort. SV EF daha fazla
Korunmuú EF, %23 daha sÕk
ACEø: Anjiyotensin dönüútürücü enzim inhibitörü
- 52 -
Digoksin kadÕnlarda ölümleri artÕrÕyor
Tüm ölümlerde % 4.2 mutlak risk artÕúÕ
(plasebo grubunda % 33.1 karúÕn %28.9 , adjusted HR 1.23)
KV hastalÕklardan ölüm (ikincil sonlanÕm) ya da KY kötüleúme
artÕyor
Erkeklerde tüm ölümlerde artÕú yok
CRT-D / ICD
KadÕnlarda hastaneye yatÕúlardaki azalma daha az
(hazard ratio 0.87 karúÕn 0.66, plasebo ile karúÕlaútÕrma).
1820 hasta ( 453 kadÕn, 1367 erkek)
ArtmÕú serum konsantrasyonu / cinsiyete özel toksisite ???

Son noktalar:
1. ay (0.9 , 0.8 ng/mL) 1. yÕl (0.6 ng/mL her iki grupta).
Serum digoxin düzeyi ile mortalite arasÕnda devamlÕ ve dereceli bir
Ölüm, kalp yetersizli÷i (önce hangisi geliúirse)
iliúki mevcut
DIG trial –retrospektif analiz, 1519 kadÕn (%22)
Kalp yetersizli÷i, ölüm
N Engl J Med. 2002;347(18):1403-11
MADIT-CRT
MADIT-CRT
KadÕnlarda ;
Noniskemik KMP ve LBBB daha sÕk
BB kullanÕmÕ daha sÕk
Renal disfonksiyon daha az
Erkeklerde iskemik KMP, renal disfonk ve AF, RBBB daha sÕk
CRT-D’den yararlanÕm daha fazla
Ölüm ya da KY %69 azalma
KY %70 azalma p< 0.001
Tüm nedenlerden ölüm % 72 azalma p= 0.02
JACC 2011: 57:813-20)
JACC 2011: 57:813-20)
KMP: Kardiyomiyopati, LBBB: Sol dal blo÷u, BB: Beta bloker, RBBB sa÷ dal blo÷u, AF: Atriyal fibrilasyon
MADIT-CRT
Ortalama 2.4 yÕllÕk takip
- 53 -
KADINLARDA CRT
CRT-D kadÕnlarda
mortaliteyi azalttÕ ancak
COMPANION
MIRACLE
toplam populasyonda
erkeklerde de÷iútirmedi
% 32 kadÕn, CRT

%33 kadÕn
NYHA III-IV

CRT-D farmakolojik ted. kÕyasla
AKÖ %56 azalma
Hastaneye yatÕúlar ve ölümde
QRS> 150 ms ve LBBB
azalma sadece kadÕnlarda

CRT-farmakolojik tedavi
kÕyaslandÕ÷Õnda faydalanma
olan kadÕnlarda total
REVERSE
mortalitede %82 ve % 78
açÕsÕndan cinsiyetler arasÕnda fark
%20 kadÕn
azalma ( p< 0.05)
yok
NYHA I-II, EF <%35,
QRS>120 msn
KadÕnlarda CRT-D ile ekoda
CARE HF
Birleúik son nokta (KY’de
reverse kardiyak
kötüleúme) kadÕn= erkek
remodelling daha fazla
saptandÕ

% 25 kadÕn

Birincil son nokta (ölüm ya da
hastaneye yatÕú)
MADIT den daha yüksek EF, daha uzun QRS,
daha az hasta sayÕsÕ, gücü düúük
Sol Ventrikül Asist Device

Cinsiyetler arasÕnda fark yok
TOTAL
YAPAY KALP
KadÕnlarda yarar daha fazla
HeartMate II
KY olan, 231 hasta (%23 kadÕn) + 40 merkez
6 aylÕk yaúam %80 ( kadÕn ve erkek)
6 aydan sonra kadÕnlarÕn %76, erkeklerin %57’sinde 6DYT süreleri >200
Fonksiyonel yarar kadÕnlarda daha fazla
Device sonrasÕ 3. ayda %84 hastada NYHA I-II
American Heart Association's annual meeting Nov. 4 (2007)
KALP NAKLø
KALP NAKLø
ZAMANLAMASI
KadÕnlarda
Akut rejeksiyon daha sÕk ( CMV)
øleri kalp yetersizli÷inde yaúam süresinin göstergeleri:
3 yÕllÕk yaúam süresi daha az
Pik O2 tüketimi ( VO2) < 12 ml/kg/dk kötü prognoz
698 DCM hastasÕ- % 15.5 kadÕn
KadÕnlarda yaú ve EF farkÕ yok
KadÕnlarda daha düúük egzersiz kapasitesi -daha iyi survey
NYHA 3-4, egzersiz toleransÕ, pulm., renal fonk. daha kötü,
diyabet daha az
KadÕnlarda VO2 < 10 ml/kg/dk olmadan surveye katkÕ düúük
10-yÕllÕk yaúam süreleri benzer
KadÕnda %57 ve erkekte %45
Listede bekleme süreleri daha kÕsa, daha a÷Õr KY
University of Pennsylvania's Heart Failure and Transplant Ambulatory Care Center
Circulation. 1995;91:1029-1035
Transplantation.2010;89 :236-244
- 54 -
SONUÇ
KadÕnlarda KY; sÕklÕkla HT, LVH ve diastolik
disfonksiyonla iliúkili ve asemptomatiktir
KadÕnlarda KY ölümleri erkeklere kÕyasla daha azdÕr
KadÕnlar KY’de prognoza etkili olan ilaçlardan erkekler
kadar fayda sa÷lamaktadÕr.
KY tedavisinde kÕlavuz önerileri, kadÕnlarda daha yetersiz
olarak uygulanmaktadÕr.
- 55 -
Sunu PlanÕ
29 KASIM 2012
Avrupada kapak hastalÕklarÕnÕn da÷ÕlÕmÕ
Türkiye’de kapak hastalÕklarÕnÕn da÷ÕlÕmÕ
Cinsiyete göre farklÕlÕklar
KADINLARDA KALP KAPAK
HASTALIKLARINA YAKLAùIM
MD, MVP ve operasyonlarÕ
AD, AY ve operasyonlarÕ
Gebelikte kapak hastalÕklarÕ, giriúimler
PROF DR.SÜMEYYE GÜLLÜLÜ
KadÕnlarda protez kapaklar
ULUDAö ÜNøVERSøTESø TIP FAKÜLTESø
Kapak hastalÕklarÕna genel bakÕú
Avrupa’da Kapak HastalÕklarÕnÕn
Da÷ÕlÕmÕ
KadÕnlarda Kalp Kapak HastalÕklarÕ
Kapak hastalÕklarÕnÕn insidansÕ, yaú da÷ÕlÕmÕ, klini÷e
yansÕma úekli, adaptasyon mekanizmalarÕ kadÕn ve
erkek cinsiyette farklÕ olabilmektedir.
Do÷urganlÕk yaúlarÕnda ve gebelik sÕrasÕnda ciddi
sorun oluúturabilmektedir.
KÕlavuzlarda kadÕn ve erkekler için aynÕ tedavi
yaklaúÕmlarÕ önerilmektedir.
Euro Heart Survey
Avrupa’da Kalp Kapak HastalÕklarÕnÕn
Etiyolojiye Göre Da÷ÕlÕmÕ
Avrupa’da Kalp Kapak HastalÕklarÕnÕn
Demografik Özellikleri
Di÷er: HIV, anoreksojen ilaçlar vb.
Euro Heart Survey
Euro Heart Survey
- 57 -
Türkiye’de Kapak HastalÕklarÕnÕn Da÷ÕlÕmÕ
Türkiye’de Kapak HastalÕklarÕnÕn Da÷ÕlÕmÕ
62 il + ilçe n: 1310
Türkiye’de Kapak HastalÕklarÕnÕn Etiyolojik
Nedenlerinin Cinsiyete göre Da÷ÕlÕmÕ
Kapak HastalarÕnda Cinsiyete Göre Baúvuru
SemptomlarÕ
Kapak AmeliyatÕna Giden HastalarÕn
Cinsiyete Göre Da÷ÕlÕmÕ
Türkiye’de Kapak HastalarÕnÕn E÷itim
Düzeyi
- 58 -
Romatizmal Mitral DarlÕ÷Õ
Mitral Kapak Prolapsusu
KadÕnlarda daha sÕk
(K %72-81, E % 19-28)
CD4+ ve CD8+
T lenfositlerdeki östrojen
ba÷layÕcÕ reseptörler
nedeniyle immünolojik
cevap artÕúÕ kapaklarda
hasar meydana getirir
Mitral Balon Valvüloplasti
erkeklerde daha baúarÕlÕ
KadÕn/ Erkek oranÕ: 1.7/1
MVP li hastalarÕn %62’si kadÕn
(Olmsted county)
KadÕnlarda MVP daha iyi seyirli; daha az ameliyat gerekiyor
ve daha hafif MY görülüyor
Erkeklerde MVP daha kötü seyirli komplikasyon riski ve
ameliyat ihtiyacÕ daha fazla
Ancak, e÷er ciddi MY ile birlikte ise kadÕnlarda erkeklere
göre mortalite daha yüksek muhtemelen kadÕnlar daha geç
ameliyata veriliyor
Avierinos JF Circulation 2002;106: 1355
Sing RC AJC 2000;85: 193
Triboully CM Circulation 1999;99:400
Sampaio R. Vasc. Health Risk Manag 2007;3:6:1007
Mitral Anülüs ve Aort Kapak Kalsifikasyonu
KadÕnlarda Mitral Kapak AmeliyatlarÕ
Özellikle yaúlÕ kadÕnlarda sÕk
Kapak yetersizli÷ine ve darlÕ÷Õna neden olabilir.
Mitral anüler kalsifikasyon kardiyovasküler morbidite ve
mortalitenin göstergesidir.
Zareba KM, ESC 2009, Barselona
Bonn A Heart 1997;78:472, Fox CS Circulation 2003;107:1492
KadÕnlarda Mitral Kapak AmeliyatlarÕnÕn
Mortalitesi
Mitral Kapak AmeliyatlarÕnÕn Cinsiyete Göre
FarklÕlÕklarÕ
N=758
- 59 -
Patofizyolojik AçÕdan Cinsiyet FarkÕ
Aort DarlÕ÷Õ
KadÕnlarda aort kapak kalsifikasyonu daha az olmasÕna
ra÷men gradiyent artÕúlarÕ daha fazla olmaktadÕr
Dejeneratif aort darlÕ÷Õ erkeklerde daha fazla
Benzer kapak alanlarÕ için erkeklere göre kadÕnlarda sol
ventrikül duvar kalÕnlÕ÷Õ daha fazla kavite daha küçüktür
Duvar gerilimi azalsa da intraventriküler ve subvalvüler
Konjenital aort darlÕ÷Õ (Biküspit aort kapa÷Õ)
erkeklerde fazla
gradiyent artÕúÕna sebep olur
Roberts WC JACC 2004;44:1847
Carroll JD Circulation 1992;86:1099
Asemptomatik AD’da Cinsiyete göre østirahat
ve Egzersiz sÕrasÕnda Sol Ventrikül øúlevi
KadÕnlarda AD Nedeniyle AVR
KadÕnlarda aort anülüsü küçük
Yüksek doluú basÕnçlarÕ ve ileriye do÷ru atÕm hacmi,
Supranormal EF ye ra÷men kontraktilite artmamÕútÕr.
Hasta-protez kapak uyumsuzlu÷u riski yüksek
*Mümkün olan en yüksek uygun alanlÕ kapa÷Õn takÕlmasÕ
*Aort Kökü geniúletilmesi
Post operatif HKMP riski daha yüksek
KadÕnlarda 30 günlük ve geç mortalite AVR sonrasÕ daha
yüksek
Morris JJ Circulation 1994;90(pt2):II 183-9
Carroll JD Circulation 1992;86:1099
60 y üstü, hormonal ve selüler mek.
Leggel ME, Otto CM, Am Heart J 1996;131:94
KadÕnlarda AY Nedeniyle AVR
Aort Yetersizli÷i
Erkekler daha fazla ameliyat ediliyor(4:1)
Operatif mortalite heriki cinste benzer fakat uzun dönem
Ameliyata alÕnan kadÕn hastalar daha yaúlÕ, daha ileri kalp
sa÷kalÕm kadÕnlarda daha kötü
yetersizli÷i semptomlarÕ var
Ciddi AY ve semp. geliúmesine göre op.na giden hastalar
Sol V kavite boyutlarÕ kriter alÕnmamÕú
Sambola A. Am Heart J 2008;155:1114

Kjodas E. Circulation 1996;94:2472
Kjodas E. Circulation 1996;94:2472
- 60 -
Operasyona giden AY hastalarÕnda VYA’ na göre
belirlenmiú Sol Ventrikül çapÕnÕn
prognoz açÕsÕndan önemi
KadÕnlarda AY Nedeniyle AVR
AY nedeniyle yapÕlan AVR den sonra sa÷ kalÕm
kadÕnlarda daha kötü
* Kavite boyutlarÕnÕ göz önüne alÕrken geç kalÕyor olabiliriz
* ÇalÕúma popülasyonlarÕndaki hastalarÕn ço÷u erkek,
kriterler erkeklere göre oluúturuluyor
Vücut yüzey alanÕna (VYA) göre kavite
boyutlarÕnÕn hesaplanarak op. zamanÕn belirlenmesi
gerekli
AY Nedeniyle Operasyon AdayÕ Olan KadÕn
HastalarÕn Belirlenmesi
AY Operasyonuna Giden KadÕn Ve Erkek
Hastalarda Kavite Geniúli÷i
Kavite boyutlarÕ VYA’na göre de÷erlendirildi÷inde
kadÕn hastalarÕn bir kÕsmÕ op.’na geç verilmekte
Ciddi AY olan ve VYA küçük olan hastalarda
øSSÇ 25 mm/m²
sÕnÕr de÷eri önerilir
Dujardin KS, Circulation 1999;99:185
øndekslenmiú çaplar
Operasyon Mortalitesi $oÕVÕQGDQ&LQVL\HWLQ
Önemi
Gebelik ve Kapak HastalÕklarÕ
Kapak op.larÕnÕn mortalitesi yaú ve iliúkili hastalÕklardan
Kan hacmi artar. 3. aydan itibaren kalp debisi %50
artar
Periferik damar direnci azalÕr
Kalp hÕzÕnda artÕú olur
Hiperkoagülabilite, yüksek emboli riski vardÕr
Gebelikte kapak yetersizlikleri genellikle iyi tolere
edilir fakat ciddi darlÕklar sorun oluúturur
Marfan sendromunda gebelik ciddi risk oluúturur
ba÷ÕmsÕz olarak NDGÕQODUGD GDKD yüksektir
Rankin JS; J Thorac Cardiovasc Surg 2006;131:547
KadÕn cinsiyet hem STS’de hem de Euroscore gibi skorlama
sistemlerinde bir risk faktörü olarak yer almaktadÕr
- 61 -
Ciddi MD olan Gebelerde Prognoz
Ciddi Kapak DarlÕklarÕ ve Gebelik
Anneye ba÷lÕ komplikasyonlar %35
Akut akci÷er ödemi %31
Aritmiler %11
Embolik olaylar %10
Hastalarda semptom bulunmasa bile ciddi
kapak darlÕklarÕnÕn gebelik öncesinde
Ölüm %3
giderilmesine çalÕúÕlmalÕdÕr
Elkayam JACC 2005;46:223
Fetüse ba÷lÕ komplikasyonlar
Prematür do÷um %44
øntra uterin geliúme gerili÷i %33
Ölü do÷um %11
Hameed JACC 2001;37:893
Gebelikte Kardiyopulmoner Baypas ile Kalp
AmeliyatlarÕ
Gebelerde Mitral Balon Valvüloplasti
2 Fetal ölüm, obstetrik nedenlere ba÷lÕ
1 ciddi MY yüzünden 32. haftada C/S ve sonrasÕnda
MVR
MBV sonrasÕ kapak alanÕ artar ort.gradient azalÕr
øútah Kesici ølaçlara Ba÷lÕ Geliúen Kapak
HastalÕklarÕ
KadÕnlarda Protez Kapaklar
Gebelikte hiperkoagülabilite nedeniyle
Fenfluramin+fentermin kombinasyonuna ba÷lÕ geliúen
pÕhtÕlaúmaya yatkÕnlÕk vardÕr
kapak hastalÕklarÕnÕn hemen tamamÕ kadÕnlarda
Mekanik protezler ile tromboembolik
görülmektedir
komplikasyon riski farklÕ pÕhtÕönler tedavi rejimleri ve
Tedavinin 3. ayÕndan itibaren ve en sÕk 10. ayda kapak
kapak çeúitlerine göre %23 ile %7.5 arasÕnda de÷iúir
hastalÕklarÕ ortaya çÕkmaktadÕr
Tromboembolik komplikasyon mortalitesi ise %40
Esas olarak kapak yetersizlikleri görülür
Born D Am Heart J 1992;124:413
Sbarouni E Br Heart J 1994;71:96
En sÕk mitral > aort kapak tutulumu görülür
Gebelikte protez kapaklarda 1.trimestÕr da heparin, 2. de oral antikoagülan, son
trimestÕrda ise yine heparin
HastalarÕn %78’inde birden fazla kapak tutulumu söz
oral antikoagülanlar fetal embriyopati nedeni
konusudur
- 62 -
KadÕnlarda Kapak +DVWDOÕNODUÕQÕ
'H÷HUOHQGLULUNHQ 'LNNDW (GLOPHVL Gerekenler
Türkiye’de Kapak HastalÕklarÕna KadÕn
Cinsiyete Göre Genel BakÕú
0'|QHPOLfakat |QOHQHELOLU morbidite ve mortalite nedenidir
Kapak hastalÕklarÕ kadÕnlarda daha sÕk
AD, kadÕnlara has solV \HQLGHQúHNLOOHQPHVLile DGDSWLI bir
MD ve bununla iliúkili TY kadÕnlarda, AD ise
cevap oluúturur ve hastalÕ÷Õn seyrini ROXPVX] etkiler
erkeklerde daha sÕk
Bütün kapak hastalÕklarÕ olan kadÕnlarda VHPSWRPODUÕn çok
Etiyolojide kadÕnlarda romatizmal kapak hastalÕ÷Õ
yakÕn WDNLS HGLOPHVLve op. øçin geç kalÕnmamasÕ
önemli neden
gerekmektedir
.DYLWe boyutlarÕnÕn VYA’na göre de÷erlendirilmesi
Ameliyata gidiúte cinsiyet belirleyici de÷il (K %26.6,
geçikmeleri önlemek için uygun görülmektedir
E%24.2 p anlamlÕ de÷il)
&LGGL kapak darlÕklarÕnÕn JHEHOLN |QFHVLQGH JLGHULOPHVLQH
E÷itim durumu genelde düúük , erkek ve kadÕnda kapak
çalÕúÕlmalÕdÕr
hast. etiyolojisinde önem taúÕmakta
- 63 -
EKG ve Elektrofizyolojik Farklar
29 KASIM 2012
østirahat kalp hÕzÕ 3-5 atÕm/dak daha yüksek
QT aralÕklarÕ daha uzun
– Estrogen QT’yi uzatÕrken,
KADINLARDA ARøTMøLER
– Progesteron ve testesteron QT’yi kÕsaltÕr
DOÇ.DR.øLKNUR CAN
NECMETTøN ERBAKAN ÜNøVERSøTESø
MERAM TIP FAKÜLTESø
Aritmiler
Uygunsuz sinüs taúikardisi
AV nodal reentran taúikardi
Supraventriküler
taúikardiler
Atriyal fibrilasyon
Uzun QT sendromu
ÇÕkÕú yolu ventriküler taúikardisi
Menstrüel Siklus ve SVT
Aritmiler
Menstrüel siklusun
Uygunsuz sinüs taúikardisi
ikinci yarÕsÕ olan luteal
AV nodal reentran taúikardi
fazda daha sÕk ve uzun
Atriyal fibrilasyon
Rosano GM et al. Lancet 1996
Uzun QT sendromu
Premenstr dönemde
ÇÕkÕú yolu ventriküler taúikardisi
daha kolay indükleniyor
Myerburg RJ. Am J Cardiol 1999
- 65 -
Uygunsuz Sinüs Taúikardisi
• Neredeysesadece<40yaƔkadŦnlarda
• 7stirahatte veyaminimaleforlakalphŦzŦ>90Ͳ
100atŦm/dak
• Holter deortalamaKH>95/dak
østirahatte kalp hÕzÕ 135/dak olan
• SinüsdüŒümününanormalotonomik
“Uygunsuz sinüs taúikardisi” olan bir hasta
regülasyonu
8\JXQVX]6LQV7DúLNDUGLVL
TanÕ
Semptomlar:
- Dökümante edilmeli
- ÇarpÕntÕ
- Di÷er nedenler dÕúlanmalÕ
- Pre-senkop/senkop
THGavi
- Çabuk yorulma
- Volüm ekspansiyonu
- BB (non-selektif), KKB, Ivabradine
- Sinüs dü÷ümü modifikasyonu
AV Nodal Reentran Taúikardi
Vaka
45 y kadÕn hasta
8 yÕldÕr aralÕklÕ çarpÕntÕ úikayeti mevcut
Düzensiz ilaç kullanÕmÕ
EKO normal
12,5 mg IV Diltizem
- 66 -
Atriyoventriküler Nodal Reentran
Taúikardi (AVNRT)
En sÕk görülen PSVT
KadÕnlarda 2 kat fazla
HÕz 140-220, düzenli
AVNRT
SVT
NSR
ønferior da Pseudo S
(II,III, aVF)
V1 de Pseudo r’ V1
QRS’in hemen arakasÕnda retrograd P dalgalarÕ tipiktir
Rekürren AVNRT- Uzun Dönem Tedavi
Patogenez: Reentri
ACC/AHA/ESC JACC 2003
Prematür atriyal uyarÕ
Klinik durum
Öneri
SÕnÕf
Hemodinamik intolerans oluúturan AVNRT
Kateter ablasyon
I
Yavaú yol
HÕzlÕ yol
Medikal tedavi
IIA
KÕsa refrakterlik
Uzun refrakterlik
Kateter ablasyon
I
Medikal tedavi
I
Kateter ablasyon
I
Tedavi yok
I
Vagal manevra
I
Medikal tedavi
I
Kateter ablasyon
I
Rekürren semptomatik AVNRT
Nadir veya tek atak AVNRT.
Hasta aritminin tam kontrolünü istiyor
Nadir iyi tolere edilen AVNRT
- 67 -
AVNRT: Kateter Ablasyon
AV Nodal Reentran Taúikardi
øúlem ve Takip…
Yavaú yol ablasyonu
1 yÕldÕr çarpÕntÕ tekarlamadÕ.
Atriyal Fibrilasyon
Atriyal Fibrilasyon
Fokal uyarÕ
veya çok
sayÕda
reentran
dalga
Atriyal hÕz
400-600/dak
Kaotik
Atriyal Fibrilasyon
Atriyal Fibrilasyon
ønme
KadÕnlarda daha yüksek
Warfarinsiz yÕllÕk risk kadÕn %3.5, erkek %1.8
KadÕnlar
Daha yaúlÕ
Daha fazla komorbid durumlarÕ
AF ata÷Õ
KadÕnlarÕn KH daha yüksek
Ataklar daha uzun
Daha semptomatikler
Mortalite
KadÕnlarda daha yüksek (erkeklerden 2.5X)
Benjamin EJ, et al. Circ 1998;98:946
Friberg J, et al.Am J Cardiol 2004;94:889
Dagres N, et al. JACC 2007;49:572
- 68 -
Avrupa Kardiyoloji Derne÷i 2010-AF kÕlavuzu
Atriyal Fibrilasyon
Warfarin ile inme riski hala yüksek
(%2.2 vs 1.2%)
Ritm kontrolü
Antiaritmik
TDP
Bradiaritmi- pil
ESC 2012
Focused Update
Uzun QT sendromu
Kardiyoversiyon
Aritmisiz yaúam
P:0.03
Konjenital
Akkiz
KADIN
Gurevitz OT, et al. Am Heart J 2006;152:155
- 69 -
Konjenital Uzun QT sendromu
HastalarÕn %70 kadÕn
KadÕn cinsiyet aritmi için ba÷ÕmsÕz bir risk faktörü
- 70 -
Akkiz Uzun QT
Elektrolit ER]XNOXNODUÕ, Bradikardi, ølaçlar
ÇÕkÕú Yolu Ventriküler Taúikardisi
ÇÕkÕú Yolu Taúikardileri
Klinik özellikler:
RV
LV
YapÕsal kalp hastalÕ÷Õ yok
1
2
Asemptomatik, egzersiz ile çarpÕntÕ,
Aorta
LA
presenkop/senkop
SVC
RA
Sa÷ ventrikül çÕkÕú yolu taúikardilerinin en sÕk odaklarÕ
Vaka
55 Y kadÕn hasta
ÇarpÕntÕ-VT nedeniyle dÕú merkezden sevk edilmiú
EKO:EF normal
Koronerler normal.
- 71 -
Takip…
2 yÕllÕk takibini tamamladÕ.
ÇarpÕntÕ yok.
Holter de VES, VT saptanmadÕ.
Ani Kalp Ölümü
Gebelik
SVT
SÕklÕk n
ølk defa gebelikte ortaya çÕkabilir
VT
Nadirdir.
ølk defa gebelikte ortaya çÕkabilir (kalekolamin hassas VT)
LQTS
Gebelik döneminde kardiyak olay riski yüksek de÷il
9 aylÕk post-partum dönem: Yüksek risk
Gebelik döneminde yüksek KH QT’yi kÕsaltÕr
Post-partum dönemde KH yavaúlar, stres artar
Beta-bloker tedavi riski düúürür
Ani ölüm riskleri erkeklerin ½
Ani ölüm 10-20 yÕl daha geç
KAH sÕklÕ÷Õ daha az
PEA ve asistol daha sÕk
Benzer faydaya ra÷men primer ve sekonder koruma
amaçlÕ daha az ICD impl
Wigginton JG, et al. Crit Care Med 2002;30:S131
Kannel WB, et al. Am Heart J 1998;136:205-212
Curtis LH, et al. JAMA 2007;298:1517
Seth R, et al. JACC 2007;49:1092
Bodsky, et al. Am Heart J 1992;123:933
- 72 -
Seth R, et al. JACC 2007;49:1092
SONUÇ
BazÕ aritmiler daha sÕk
KadÕnlarÕn özel dönemlerinde aritmi yatkÕnlÕ÷Õ da
de÷iúiyor
KadÕnlarda özellikle uzun QT, ilaçlarÕn proaritmik
etkilerini artÕrÕyor
KadÕnlarda daha az invaziv giriúim
(ICD imp, AF abl. )
- 73 -
29 KASIM 2012
Kardiyak rehabilitasyon kavramÕ,
KADINLARDA KARDøYAK
REHABøLøTASYON
Dünya Sa÷lÕk Örgütü
PROF.DR.NURAY ENÇ
tarafÕndan gündeme getirilmiútir.
ilk kez 1964’de
øSTANBUL ÜNøVERSøTESø
FLORENCE NIGHTINGALE
HEMùøRELøK FAKÜLTESø
Ülkemizde kardiyak rehabilitasyon 1970’li yÕllarda baúlamÕútÕr. Kardiyak
rehabilitasyon esas olarak koroner hastalÕ÷Õ olan hastalarÕn akut miyokart
infarktüsü geçirmesiyle gündeme gelmiú olmasÕna ra÷men günümüzde;
Amerikan Kalp Derne÷i kardiyak rehabilitasyonu (2005);
Koroner arter bypass,
Perkütan koroner giriúimler,
Kalp hastasÕnÕn fiziksel, psikolojik ve sosyal fonksiyonlarÕnÕ
Kalp kapa÷Õ replasmanÕ,
en iyi duruma getirmek, altta yatan aterosklerotik süreci stabilize
Ventriküler anevrizmektomi,
etmek, yavaúlatmak, hatta geriye döndürmek ve böylece
Kalp transplantasyonu,
morbidite ve mortaliteyi azaltmak amacÕyla uygulanan düzenli,
Kronik kalp yetersizli÷i,
Kardiyomiyopati ve
multidisipliner çalÕúmalar olarak tanÕmlamÕútÕr.
Ciddi aritmiler gibi kalp hastalÕklarÕnÕn tümünü kapsayan geniú bir
çerçevede uygulanmaktadÕr.
KARDøYAK REHABøLøTASYON FAZLARI
FAZ I
FAZ II
Kardiyak Rehabilitasyon ve økincil Önleme
ProgramlarÕnÕn Temel UnsurlarÕ
HastanÕn yaúamÕnda kardiyak nedene ba÷lÕ olarak ciddi bir
de÷iúiklik olmasÕndan hemen sonraki dönemdir. Bu fazda hastanÕn
HastanÕn de÷erlendirilmesi
mevcut durumu de÷erlendirilir, e÷itim verilir, güven telkin edilir.
Diyet önerileri
Risk faktörleri belirlenir ve önerilerde bulunulur. Erken dönemde
Lipit tedavisi
mobilizasyona baúlanÕr.
Hipertansiyon tedavisi
HastanÕn taburcu olmasÕyla baúlar. Hastalara ev ziyaretlerinde
Sigara bÕraktÕrma
bulunulmasÕ ve telefonla takip yardÕmcÕ olabilir.
Kilo kontrolü
FAZ III Hastane
koúullarÕnda
egzersiz
programlarÕna
baúlanÕr,
Diyabet tedavisi
risk
faktörlerinin modifikasyonu konusunda e÷itim verilir, hastalÕ÷Õ ile
Psikososyal de÷erlendirme-tedavi (depresyon, sosyal izolasyon, iúe dönüú vb.)
ilgili bilgilendirme yapÕlÕr.
Fiziksel aktivite danÕúmanlÕ÷Õ
Egzersiz e÷itimi
FAZ IV Elde edilen olumlu yaúam biçimi de÷iúikliklerinin devam etmesi
sa÷lanÕr. Hasta bu dönemde destek gruplarÕndan yarar görebilir.
- 75 -
PrevelansÕ, mortalite ve morbiditenin çok yüksek olmasÕ
nedeniyle kardiyak rehabilitasyonun sÕklÕkla uygulandÕ÷Õ hastalÕk
Özellikle kadÕnlar, yaúlÕlar, e÷itim düzeyi düúük olanlar,
grubu koroner arter hastalÕ÷ÕdÕr.
iúsizler, kÕrsal kesimde yaúayanlar, ulaúÕm sorunu olanlar ve
yüksek riskli hastalar bu olanaklardan yeteri kadar
Oysa günümüzde geçerli olan görüú, endikasyon taúÕyan tüm
yararlanamamaktadÕrlar.
kalp hastalarÕna kardiyak rehabilitasyon olana÷ÕnÕn tanÕnmasÕ
gerekti÷i úeklindedir.
Bu sorunun en önemli nedeni hastayÕ yönlendirmedeki bilgi
ve motivasyon eksikli÷idir.
Ancak KR’nin en yaygÕn uygulanmakta oldu÷u ABD’de bile
hastalarÕn sadece %20’si bu programdan yararlanabilmektedir.
Örne÷in bir kardiyak olay sonrasÕ kadÕnlarda erkeklere göre
daha fazla ambulasyon disfonksiyonu bildirilmiútir.
Kalp hastalÕklarÕnÕ inceleyen klinik çalÕúmalarda kadÕnlar
ihmal edilmiú ya da kadÕnlarÕn temsil niteli÷i azdÕr ya da yaú,
Subjektif fiziksel sa÷lÕk algÕlarÕ kadÕnlarÕn erkeklerden daha
cinsiyet, sa÷lÕk durumlarÕ karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda kadÕnlar erkeklere
zayÕf ve kadÕnlarda anksiyete ve depresyon oranlarÕ daha
göre daha yaúlÕdÕr.
fazladÕr.
Cinsiyet farklÕlÕklarÕna iliúkin çalÕúmalar kadÕnlarÕn daha
KadÕnlar ev iúlerinde erkeklerden daha fazla zorluk
savunmasÕz durumda oldu÷unu göstermektedir.
yaúadÕklarÕnÕ bildirmiúler, taburcu olduktan sonra bir hafta gibi
çok erken bir dönemde ev iúlerine dönmüúlerdir.
Ancak kadÕnlar fiziksel olarak sÕnÕrlandÕklarÕnda ya da her
KARDøYAK REHABøLøTASYONDA
zamanki görevlerini yerine getirirken kardiyak semptomlar
kendilerini engellediklerinde stres ve suçluluk duygusu
CøNSøYET FARKLILIKLARINA YÖNELøK
hissetmiúlerdir.
YAPILMIù OLAN ARAùTIRMA
SONUÇLARI
KadÕnlarÕn ev ve aile sorumluluklarÕ nedeniyle kardiyak
rehabilitasyon programlarÕna katÕlmama oranlarÕ ya da bir
programÕ yarÕda bÕrakma durumlarÕ erkeklere göre daha fazladÕr.
- 76 -
Etkili Kardiyovasküler økincil Önlemden Faydalanmada Toplumsal
øran’da Kardiyak Rehabilitasyon ProgramlarÕnda Cinsiyet
Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ ile ilgili araútÕrma sonuçlarÕna göre;
FarklÕlÕklarÕnÕn incelendi÷i bir kohort çalÕúmasÕnda;
KadÕnlarÕn erkeklere oranla daha yaúlÕ oldu÷u,
KadÕnlarÕn erkeklere göre daha hipertansif oldu÷u,
Genel olarak kadÕnlarÕn erkeklere göre;
Düúük yo÷unluklu lipoprotein kolesterol (LDL-K) düzeyinin,
Bazal C-reaktif protein (CRP) düzeyinin
Total kolesterol,
Düúük yo÷unluklu lipoprotein kolesterol (LDL-K) düzeyinin,
AçlÕk kan úekeri,
Total kolesterol düzeyinin daha yüksek oldu÷u,
BKø, kalça çevresi, bel çevresi, bel-kalça oranÕnÕn kadÕnlarda daha
KadÕnlarÕn erkeklere kÕyasla daha az antiagregan, statin veya herhangi bir
yüksek oldu÷u bulunmuútur.
lipid düúürücü tedavi almakta oldu÷u bulunmuútur.
Sarrafzadegan N and all. Clin Rehabil.2007;21(4):362-72.
Cho L,and all.: J Womens Health (Larchmt).2008;17(4):515-21.
Kardiyak Rehabilitasyon ProgramlarÕnda Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ üzerine
Kardiyovasküler HastalÕ÷Õ Olan KadÕnlarda Kardiyak Rehabilitasyon
øtalya’da yapÕlan araútÕrma sonuçlarÕna göre;
Engelleri ile ilgili review çalÕúma sonuçlarÕna göre;
Valvüler cerrahi ve kalp yetersizli÷i sonrasÕ kadÕnlarÕn erkeklere oranla daha
BakÕm verici düzeyde engeller
fazla oranda kardiyak rehabilitasyon programlarÕna baúvurdu÷u,
Genel olarak yapÕlan çalÕúmalarda akut koroner hastalÕk sonrasÕ
Koroner bypass ve perkütan koroner giriúimler sonrasÕ kadÕnlarÕn
kadÕnlarÕn kardiyak rehabilitasyona yönlendirilmesi konusunda
erkeklerden daha az oranda kardiyak rehabilitasyon programlarÕna
eksiklerin oldu÷u, ço÷unlukla erkeklerin kardiyak rehabilitasyon
baúvurdu÷u,
programlarÕna dahil edildi÷i ortaya konmuútur. AyrÕca bir çalÕúmada
KadÕnlarda beta-blokerler, statinler, omega-3 ya÷ asitleri, antiagregan
ajanlar, nitratlar, oral antidiyabetik, ACE inhibitörleri, angiotensin reseptör
etnik ve sosyo-ekonomik durumlar nedeniyle kardiyak rehabilitasyona
blokerlerinin daha az sÕklÕkla kullanÕldÕ÷Õ,
kadÕnlarÕn yönlendirilmesinde eúitsizlikler oldu÷u da vurgulanmÕútÕr.
Antidepresan ilaçlarÕ kadÕnlarÕn daha fazla kullandÕ÷Õ bulunmuútur.
McCarthy MM, Vaughan Dickson V, Chyun D. J Cardiovasc Nurs. 2011;26(5):1-10.
DeFeo S, and all. Int J Cardiol. 2012;160(2):133-9.
Engelleri ile ilgili review çalÕúma sonuçlarÕna göre (devam);
Engelleri ile ilgili review çalÕúma sonuçlarÕna göre (devam);
Sistem düzeyinde engeller
Bireysel düzeyde engeller
Sigorta ve mali kaynaklar; KadÕnlarda kapsamlÕ bir sa÷lÕk sigortasÕnÕn
Sa÷lÕk algÕlamalarÕ; yetersiz sa÷lÕk algÕsÕ, komorbid durumlar,
olmamasÕ ve/veya mali kaygÕlar tanÕmlanmÕútÕr. YapÕlan çalÕúmalarda
kardiyak rehabilitasyon hakkÕndaki yanlÕú algÕlamalar kardiyak
kardiyak rehabilitasyona özgü sigortanÕn kardiyak rehabilitasyona
rehabilitasyon engelleri olarak yer almaktadÕr.
yönlendirmenim önemli bir belirleyicisi oldu÷u bulunmuútur.
Kardiyak rehabilitasyon hakkÕnda kiúisel algÕlar; kardiyak
Programa ulaúma; birçok kadÕn kardiyak rehabilitasyona katÕlmak
rehabilitasyon hakkÕnda egzersiz gereklili÷inin algÕlanmasÕnda ve
için önemli bir engel olarak programa ulaúma sÕkÕntÕsÕndan
farkÕndalÕkta yetersizlik kadÕnlarda erkeklerden daha yüksek oranda
bahsetmiúlerdir.
bulunmuútur.
McCarthy MM, Vaughan Dickson V, Chyun D. J Cardiovasc Nurs. 2011;26(5):1-10
McCarthy MM, Vaughan Dickson V, Chyun D. J Cardiovasc Nurs. 2011;26(5):1-10.
- 77 -
Revaskülarizasyon SonrasÕ Kardiyak Rehabilitasyon
Revaskülarizasyon SonrasÕ Kardiyak Rehabilitasyon
ProgramlarÕna Sevk Edilmede Toplumsal Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ ile
ProgramlarÕna Sevk Edilmede Toplumsal Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ ile
ilgili araútÕrma sonuçlarÕna göre;
ilgili araútÕrma sonuçlarÕna göre (devam);
KadÕnlara ikincil önleme stratejileri hakkÕnda e÷itim verilme oranÕ
Eú deste÷i erkeklerde daha fazlaydÕ.
daha azdÕr, yaú, uygulanan giriúim açÕsÕndan eúleútirme yapÕldÕ÷Õnda
KadÕnlar erkeklere göre daha fazla oranda kardiyak rehabilitasyon
kadÕnlarÕn erkeklere göre kardiyak rehabilitasyon programÕna katÕlma
programÕna kayÕt olmak için sa÷lÕk personelinden destek
oranÕ azdÕr.
alamadÕklarÕnÕ bildirmiúlerdir.
Veriler revaskülerizasyon sonrasÕ hastanede e÷itim ve kardiyak
AynÕ tÕbbi koúullarda hasta kabul edilmesine ra÷men, koroner
rehabilitasyon için baúvuru bilgilerinde cinsiyet farkÕ oldu÷unu
revaskülerizasyon sonrasÕ kardiyovasküler hastalÕ÷Õn sekonder önleme
göstermektedir. Revaskülarizasyon sonrasÕ kardiyak rehabilitasyon için
stratejileri sa÷lÕk personeli tarafÕndan kadÕnlarda az sÕklÕkla
bir hekimden sevk alma, kadÕn olmak ile iliúkili bulunmuútur.
gerçekleútirilmiútir.
Caulin-Glaser T. and all. J Cardiopulm Rehabil 2001;21(1):24-30.
Caulin-Glaser T. and all. J Cardiopulm Rehabil 2001;21(1):24
Kardiyak Rehabilitasyon ProgramlarÕ Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ Ulusal
Revaskülarizasyon SonrasÕ Kardiyak Rehabilitasyon ProgramlarÕna Sevk
Edilmede Toplumsal Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ ile ilgili araútÕrma sonuçlarÕna
Anketi Hasta Özellikleri ve KayÕt Örüntüleri ile ilgili araútÕrma
göre (devam);
sonuçlarÕna göre;
Miyokart infarktüsü, koroner angioplasti/koroner arter bypass cerrahi
AACVPR (Amerikan Kardiyovasküler ve Pulmoner Rehabilitasyon
Derne÷i) kÕlavuzu erkek ve kadÕnlarÕn kardiyak rehabilitasyon
sonrasÕ (Faz II) erken ayaktan kardiyak rehabilitasyon programlarÕna
programlarÕ ve sonrasÕnda poliklinik kontrolleri için eúit
katÕlan;
de÷erlendirilmeleri gerekti÷ini vurgulamasÕna ra÷men erkekler
KadÕnlar erkeklere göre
kardiyak rehabilitasyon programlarÕna kadÕnlardan daha fazla
- Daha yaúlÕ,
yönlendirilmiútir.
- YalnÕz yaúamakta,
Thomas RJ. and all. Cardiopulm Rehabil. 1996;16(6):402-12.
Caulin-Glaser T. and all. J Cardiopulm Rehabil 2001;21(1):24
Kardiyak Rehabilitasyon ProgramlarÕ Cinsiyet FarklÕlÕklarÕ Ulusal
Anketi Hasta Özellikleri ve KayÕt Örüntüleri ile ilgili araútÕrma
sonuçlarÕna göre (devam);
Sonuç olarak;
Kardiyovasküler risk faktörleri daha fazla
Kardiyak rehabilitasyon programlarÕndan
Mø ve CABG sonrasÕ kardiyak rehabilitasyon programlarÕna katÕlÕm
kadÕnlarÕn yeterince faydalanamadÕ÷Õ söylenebilir.
oranlarÕ erkeklere kÕyasla kadÕnlarda düúük
Özellikle kadÕnlarda ve pos-Mø hastalarda; 65 yaúÕndan büyük olan
hastalar, 65 yaú ve daha genç olanlara göre daha az kardiyak
rehabilitasyon programlarÕna kayÕtlÕ oldu÷u bulunmuútur.
Thomas RJ. and all. Cardiopulm Rehabil. 1996;16(6):402-12.
- 78 -
Öneriler;
Kardiyak olay sonrasÕ bütün hastalarÕn rehabilitasyona
yönlendirilmesini sa÷layan otomatik sevk mekanizmalarÕnÕn
devreye sokulmasÕ
Hemúirelerin kardiyak rehabilitasyonda e÷LWLFL bakÕm YHULFL
danÕúPDQ bakÕm NRRUGLQDW|U hasta haklarÕ savunucusu ve
araútÕrmacÕ rollerini gerçekleútirmesi.
- 79 -
Neden AraútÕrma?
Neden AraútÕrma Eti÷i?
29 KASIM 2012
Binlerce araútÕrmacÕ ve idareci, yüz binlerce gönüllü katÕlÕmcÕ,
milyarlarca dolar, promosyonlar, kârlar ve verilen sözler, umutlar...
AraútÕrmacÕ-hekimlerin akademik kariyerleri ve mesleki ünleri,
onlarÕn kuvvetli finans kaynaklarÕna eriúimleri, yaptÕklarÕ
KLøNøK ARAùTIRMALARDA KADIN
OLMAK
araútÕrmalar ve yayÕnlarla iliúkilidir.
TÕbbi araútÕrma enstitülerinin ve araútÕrÕcÕlarÕnÕn tanÕnmÕúlÕklarÕ;
önemli araútÕrma programlarÕ geliútirme ve en üst düzeyde
PROF. DR. NÜKET ÖRNEK BÜKEN
araútÕrmacÕlarÕ çekebilme konusundaki yeteneklerinden ve artan
HACETTEPE ÜNøVERSøTESø TIP FAKÜLTESø
oranda da ilaç sanayi ile ticari, teknoloji transferi ortaklÕklarÕna
giriúebilmelerinden kaynaklanmaktadÕr.
Küreselleúen Dünyada 21. YY’ da
Neler Oluyor?
Neden AraútÕrma?
Neden AraútÕrma Eti÷i?

BunlarÕ bütünleyen úekilde, farmasötik, ilaç-cihaz ve biyoteknoloji
úirketlerinin uzun dönemli ihtiyaçlarÕ, tÕp merkezlerinin 5 unsuruna
ba÷lÕdÕr: hastalar, prestij, patentler, yayÕnlar ve elemanlar.
Bu döngüyü tamamlamak için baúta ABD olmak üzere geliúmiú ülke
hükümetleri tÕbbi teknolojiyi ve güçlü biyomedikal endüstriyi; ticaret
dengelerini iyileútirmek, ekonomik rekabet gücünü artÕrmak ve
vatandaúlarÕ için yaúamÕ daha kolay hale getirmek için önemli birer
unsur olarak görmektedir.
Kavramlar - De÷erler - TartÕúmalar

Kapitalizm?
Erk ?
øktidar ?
Eúitsizlikler?
ønsan Onuru ?
ønsan Gönenci ?
Haklar ?
Bildirgeler?
YaptÕrÕmlar?
OlanaklÕ olan- øzin verilen!
Etik
Deontoloji
Biyoetik
Biyomedikal Etik
TÕp Eti÷i
AraútÕrma Eti÷i
Çevre Eti÷i
Etik Bildirgelerin AnlamÕ
FarkÕndalÕk ve DuyarlÕlÕk kazanmak
“ønsano÷lu örgütlenme ve teknoloji
sanatÕ ile do÷aya boyun e÷dirme konusunda
her yeni adÕm atÕúÕnda, önce kendi etik
felsefesini derinleútirmek için kendi içinde iki
önemli adÕm atmÕú olmalÕdÕr”.
- 81 -
Toplumsal cinsiyetin etkileúimde oldu÷u di÷er de÷iúkenlerin tanÕmlanmasÕ:
“ERKEKLøK” ve “KADINLIK”
(TOPLUMSAL CøNSøYET
ROLLERø)
Roller, statüler,
normlar,
de÷erler
Sorumluluklar,
gereksinimler,
beklentiler
ERøùøM ve KONTROL
Cinsellik ve cinsel
davranÕúlar
AøLE
KAYNA
KLARI
Toplumsal
cinsiyet
ÇALIùMA BÖLÜMÜ, GÜÇ ve
SORUMLULUKLAR
ECONOMIK
ve SOSYAL
KAYNAKLAR
POLITIK
KAYNAKLAR
BøLGø ve
EöøTøM
ZAMAN
SINIRLI KAYNAKLARIN
DAöITIMI ve ÖDÜLLER
GÜÇ ve KARAR ALMA
TÕpta Cinsiyet/Toplumsal Cinsiyet
Erkek ve kadÕnlarÕn tanÕ/tedavisi konusunda yeni bakÕú açÕlarÕ
Bir teknik disiplin ve sanat olarak tÕp uygulamasÕ uzun
geliútirmek ve sonuçlarÕ yeniden de÷erlendirmek konusunda
tarihi boyunca cinsiyet (biyolojik/seks) ve toplumsal cinsiyet
cinsiyet ve toplumsal cinsiyet analizlerinin kullanÕmÕna
tanÕmÕndaki önyargÕlarÕ beslemiútir.
gereksinim vardÕr.
AraútÕrmacÕlar cinsiyet ve toplumsal cinsiyet analizi yoluyla
Kritik bilimsel disiplini sa÷lamak konusunda cinsiyet ve
bu önyargÕlarÕ belirleyebilir/ aúabilir.
toplumsal cinsiyet analizini yapma gere÷i bulunmaktadÕr.
Bugüne kadar oldu÷u gibi bunu görmezden gelmek hata riskini
arttÕrmak anlamÕna gelir.
TÕp insancÕllÕ÷ÕnÕ ve insan sÕca÷ÕnÕ kaybetmeye
baúlamÕútÕr…
Geçmiúten günümüze sa÷lÕk hizmeti verenler
19. ve 20. yüzyÕllarda baúlayan tÕp biliminin tÕp sanatÕndan yavaú
Tarihsel açÕdan sa÷lÕk çalÕúanlarÕ tÕpkÕ hukukçular, din
yavaú uzaklaútÕ÷Õ süreç, hekimleri hastalarÕna artÕk yalnÕzca bilim ve
adamlarÕ ve askerler gibi Avrupa'da ve di÷er toplumlarda üstün
teknolojiyle hizmet verme e÷ilimine yöneltmiútir.
pozisyonlara sahip olmuúlardÕr.
On dokuzuncu yüzyÕlda doktorlarÕn insan deneylerine iliúkin
tutumlarÕnÕ biçimlendiren etken, onlarÕn bir hastalÕ÷Õn gidiúinde artÕk
Bu meslek gruplarÕndan hizmet alanlar ise, bu kiúilerin
etkili sonuçlarÕ olan müdahalelerde bulunabilmeleri ve bu nedenle
do÷ruluk, güvenilirlik, insancÕllÕk gibi özelliklere sahip
giderek daha iyimser olmalarÕdÕr.
olmalarÕnÕ beklemiúlerdir.
ønsan üzerinde deney olasÕlÕklarÕ hÕzla artmÕú ve organlara iliúkin
yeni tedavi denemelerini tÕbbÕn zorunlu u÷raúÕ yapan, bu yeni
iyimserlik akÕmÕ olmuútur; iyimserlik sÕk sÕk gerçek sonuçlarÕn da
önüne geçmiútir.
- 82 -
øNSAN ÜZERøNDE YAPILAN
ARAùTIRMALARIN TARøHÇESø
AraútÕrma Eti÷inin Tarihsel Köúe TaúlarÕ
Tetikleyen Olaylar
19 ve 20. yüzyÕllardaki biyomedikal araútÕrmacÕlarÕn insanlar
üzerinde yürüttükleri sistematik araútÕrmalarÕn tarihi;
Sifiliz çalÕúmasÕnÕn baúlamasÕ
Nazi Deneyleri
Deneyler üzerindeki kontrolleri sa÷layan yol gösterici etik
Etik Köúe TaúlarÕ
Nuremberg Kodu 1947
ilkelerin evrimi;
Thalidomide Trajedisi
AraútÕrmacÕlarÕn etik davranÕúla ilgili görüúlerini etkileyen
Beecher’Õn makalesi 1966
etkenler.
Helsinki Bildirgesi 1964
Alabama Sifiliz ÇalÕúmasÕnÕn
sonu (1932-1972)
Belmont Raporu
1979
CIOMS’un ilkeleri
1982
The Tuskegee Studies
• ABD’de Halk Sa÷lÕ÷Õ Servisi’nin, Alabama’da 400’e
yakÕn frengili siyah tarÕm iúçisiyle yürüttü÷ü araútÕrmadÕr.
•
Penilisin’in hastalÕ÷Õ tedavi etti÷i bilindi÷i yÕllarda da
Dr. Josef Mengele
sürdürülmüútür.
•
1972 yÕlÕnda Jean Heller tarafÕndan olay “Amerikan
araútÕrmasÕnda sifiliz 40 yÕldÕr tedavisiz bÕrakÕldÕ”
baúlÕklÕ yazÕ ile New York Times’da yayÕnlanÕr.
Amerika’daki Tuskegee tartÕúmalarÕ iki anlamlÕ
geliúmeye yol açtÕ…
Thalidomide Felaketi
Gebe KadÕnlarÕn Klinik ølaç AraútÕrmalarÕndan Uzak
TutulmasÕnÕ Baúlatan Deneyim…
Biyomedikal ve ønsan DavranÕúlarÕ AraútÕrmalarÕnda ønsan
Thalidomide, 1954 yÕlÕnda BatÕ Almanya’da sentezlendi ve 1958’de
Deneklerin KorunmasÕ HakkÕnda Ulusal Komisyon
piyasaya sürülmek üzere onaylandÕ.
ølaç öncelikle bir sedatif ve gebelikte bulantÕ için bir antidot olarak
Belmont Raporu (1979)
kullanÕldÕ. ABD hariç Kanada, øngiltere, Avustralya ve øsviçre dahil
Özerkli÷in / aydÕnlatÕlmÕú onam uygulamasÕ
olmak üzere en az 20 ülke ilacÕn reçetesiz satÕúÕnÕ onayladÕ.
YararÕn / risk-yarar de÷erlendirmesi
Thalidomide’in bu bozukluklara neden oldu÷unu ispat eden yeterli
istatistik veri toplandÕktan sonra, 1962 yÕlÕna kadar yaklaúÕk 8000
Adaletin gözetilmesi / adil seçim süreci, denek yeterlili÷i
çocuk bu ilaçtan etkilendi.
ve denek seçimi, örselenebilir deneklerin durumu.
- 83 -
Thalidomide Felaketi
Minnesota Üniversitesinde bir Pediatri ve Farmakoloji profesörü
olan Bernard L. Mirkin, toplumun önündeki fÕrsatlarÕ açÕkça
ortaya koyar: Toplum gebe kadÕnlarda ve çocuklarda ilaç
geliútirmeyi yasaklamayÕ seçebilir. Bu seçim, araútÕrma yoluyla
bireylerin zarar risklerini kesinlikle azaltÕr. Ancak bu, yetersizce
incelenen ilaçlarÕn kullanÕmÕndan do÷an rastlantÕsal hastalÕklar
olasÕlÕ÷ÕnÕ maksimize edecektir. Son çözümlemede, daha fazla
bireyin zarar görece÷ini tahmin etmek olasÕdÕr, ancak, bu zarar
önceden seçilmiú bireyler üzerinde de÷il, toplum bireyleri
üzerinde rastlantÕsal olarak da÷ÕlmÕú olacaktÕr
Bu ilacÕ alan kadÕnlarÕn yüzde 35’i, tek bir dozla bile erken gebelik
dönemlerinde deformiteye sahip bebekler do÷urdular.
ølacÕn kadÕnlara ve bebeklere zararÕ, yeterli olmayan araútÕrma
standartlarÕ, firmanÕn açgözlülü÷ü, doktorlarÕn ilacÕ dikkatsizce kabul
etmeleriydi.
ølaca karúÕ çÕkan raporlarÕ, savunanlarla de÷iútirmek için para ve güç
harcadÕlar. Doktorlar da geçmiúi bilinen ve yeterli biçimde denenmiú
olanlar dururken, bu yeni ilaçla ilgili “promosyon” çabalarÕna
karÕúarak hata yaptÕlar.
HIV/AIDS Deneyimi
HIV/AIDS Deneyimi
Gebe KadÕnlarÕn Klinik ølaç AraútÕrmalarÕna Yeniden
KatÕlÕmÕnÕ Baúlatan Deneyim…
BazÕ HIV/AIDS protokolleri fetüse minimal ya da makul
BazÕ araútÕrma protokolleri, belki de pek çok protokol, fetüse
ölçüde risk olasÕlÕ÷Õ taúÕrlar, öte yandan da kadÕnlara büyük yarar
bilinen ya da öngörülebilen riskler taúÕmazlar. Bu tür
sa÷lama olasÕlÕklarÕ vardÕr. Bilinen bir örnek, yaúam kurtaran ilaç
protokollerde, kadÕnlarÕ, özellikle de gebe olmayan ya da gebe
veya baúkaca tedavidir. Bir di÷er örnek de, baúka bir tedavi
kalma olasÕlÕ÷Õ bulunmayanlarÕ araútÕrma dÕúÕ bÕrakmanÕn hiç bir
seçene÷inin olmadÕ÷Õ durumlarda, direnci azaltan fÕrsatçÕ bir
nedeni olamaz.
enfeksiyona karúÕ bir ilacÕn denendi÷i araútÕrma olabilir. Bu gibi
durumlarda kadÕnlar otomatik olarak deney dÕúÕ tutulmamalÕ,
riskler ve yararlar dikkatle anlatÕlarak kararÕ kendilerinin
vermelerine olanak tanÕnmalÕdÕr.
Hassas - kolay etkilenebilir (örselenebilir)
katÕlÕmcÕlar
Hassas - kolay etkilenebilir (örselenebilir)
katÕlÕmcÕlar
ønsanlar üzerinde yürütülen araútÕrmalar ile ilgili temel
Bu araútÕrmalarÕn ilgili taraflarÕ ve araútÕrma etik kurullarÕ
düúünceler ve düzenlemeler birtakÕm skandallarla oluútu÷u için,
risk-yarar de÷erlendirmesi ve aydÕnlatÕlmÕú onam alÕnmasÕ
korumacÕlÕkla desteklenmiútir.
konusundaki gereklilikleri yerine getirirken, adil olmak
Sosyal güçten yoksun gruplara dahil olduklarÕ ya da bireysel
açÕsÕndan deneklerin seçimi ve etkilenebilir hassas gruplarÕn
özellikleri yüzünden özerklikten yoksun olduklarÕ için hassas -
denek olarak kötü kullanÕmÕ konularÕ önemle ele alÕnan
kolay etkilenebilir (örselenebilir) olarak görülen denekler bu
konulardÕr.
düúüncenin odak noktasÕnÕ oluúturmaktadÕr.
- 84 -
AraútÕrma katÕlÕmcÕsÕ olmak açÕsÕndan
kadÕnÕn de÷iúen durumu…
AraútÕrma katÕlÕmcÕsÕ olmak açÕsÕndan
kadÕnÕn de÷iúen durumu…
Günümüzde artÕk pek çok araútÕrmacÕ ve etik kurul üyesi,
Deneklerin klinik ilaç araútÕrmalarÕ için seçimi konusunda
baúlÕca etik gereklili÷in araútÕrma katÕlÕmcÕlarÕnÕn zararlardan
deneklerin yararÕnÕ önde tutan mevcut sistem, ço÷unlukla
korunmasÕ de÷il, potansiyel katÕlÕmcÕlarÕn çalÕúmalarÕn dÕúÕnda
hekimin kararÕna bÕrakÕlmÕútÕr.
tutulmasÕ adaletsizli÷inin önlenmesi oldu÷unu düúünmektedir.
Bu ba÷lamda kadÕnlarÕ etik ya da bilimsel nedenler
KadÕnlarÕn biyomedikal araútÕrmalara eúit düzeyde ulaúmalarÕnÕ
olmaksÕzÕn, araútÕrma dÕúÕ bÕrakan politikalarÕn sebep oldu÷u
sa÷layacak yollar bulmak da dikkatlerden kaçan bir konudur.
dengesizli÷i gidermek gerekmektedir .
AraútÕrma katÕlÕmcÕsÕ olmada de÷iúen
tutumlar…
AraútÕrma katÕlÕmcÕsÕ olmada de÷iúen
tutumlar…
Bununla birlikte, toplumun daha alt katmanlarÕndan gelen
KadÕnlarÕn oransal olarak araútÕrmalara daha az katÕlmalarÕnÕn
hastalar, genellikle herhangi bir hekimle iliúkide de÷ildir. Bu
temel nedenlerini ortadan kaldÕrmaya yönelik kararlarÕn
durumda onlarÕ klinik deneylere kim önerecektir?
alÕnmasÕnda AEK’ larÕnÕn oynayaca÷Õ rol de önemli olacaktÕr.
østatistikler, fakirlerin, azÕnlÕklarÕn ve kadÕnlarÕn araútÕrma
Bu ba÷lamda kadÕnlarÕ etik ya da bilimsel nedenler olmaksÕzÕn,
çalÕúmalarÕnda gere÷inden az temsil edildiklerini göstermektedir.
araútÕrma dÕúÕ bÕrakan politikalarÕn sebep oldu÷u dengesizli÷i
Adalet ilkesinin yo÷un olarak uygulanmadÕ÷Õ açÕktÕr.
görmek ve gidermek önemlidir.
KadÕnlarÕn Klinik AraútÕrmalardan
DÕúlanmasÕ
KanÕta dayalÕ tÕbbi bilgiler göstermektedir ki artrit, depresyon, kalp
Geleneksel tÕbbi araútÕrma modeli cinsiyet kördür ve beyaz erkek
hastalÕklarÕ, infeksiyon hastalÕklarÕnÕn tanÕ, tedavi ve hastalÕk
prognozu açÕsÕndan erkek ve kadÕn arasÕnda önemli farklÕlÕklar
katÕlÕmcÕlar üzerinde elde edilen araútÕrma sonuçlarÕnÕn kolaylÕkla
bulunmaktadÕr.
kadÕnlara uyarlanabilece÷ini düúünür.
Bu farklÕlÕklar kadÕn ve erkekler arasÕndaki biyolojik (cinsiyet) ve
AçÕk kanÕtlar göstermektedir ki kadÕnlar tarihsel süreç içerisinde
sosyal (toplumsal cinsiyet) farklÕlÕklarÕ nedeniyle vardÕr. Örne÷in,
araútÕrma alanÕnÕn dÕúÕnda tutulmuúlardÕr; son yapÕlan de÷erlendirmeler
araútÕrmalara göre antihistaminikler, antibiyotikler, antiaritmikler ve
65 yaú üstü kadÕnlarÕn çalÕúmalarda yeterince temsil edilmedi÷ini,
antipsikotiklerin yan etkileri kadÕnlarda erkeklere göre daha fazla,
erkeklerin ise kalp hastalÕklarÕ, kolorektal ve akci÷er kanseri
daha úiddetli ve/veya daha yaygÕndÕr.
çalÕúmalarÕnda aúÕrÕ temsil edildi÷ini göstermektedir.
KadÕnlarla yürütülen araútÕrmalar sÕklÕkla onlarÕn üreme kapasitesi ve
Kardiyovasküler hastalÕ÷Õn birincil korunmasÕnda aspirinin etkinli÷i
iúlevlerine yönelik olarak odaklanmÕútÕr.
önemli bir cinsiyet farkÕ oldu÷unu gösterir bir di÷er örnektir.
- 85 -
KadÕnlarÕn Klinik AraútÕrmalara KatÕlÕmÕ
KadÕnlarÕn Klinik AraútÕrmalardan
DÕúlanmasÕ
ABD Ulusal Sa÷lÕk Enstitüsü (USA NIH) tarafÕndan desteklenen
KadÕnlarÕn araútÕrma dÕúÕnda bÕrakÕlmasÕ, onlarÕn potansiyel terapötik
klinik araútÕrmalara kadÕnlarÕn ve azÕnlÕklarÕn katÕlÕmÕ için politika
yararÕnÕ engellerken, araútÕrma sonuçlarÕnÕn klinik yararÕnÕ da
geliútirilmesi ve uygulanmasÕ kadÕn sa÷lÕ÷Õ hareketinden
baltalamaktadÕr.
kaynaklanmÕútÕr.
Önleme, tanÕ testleri ve kardiyovasküler hastalÕklar için tÕbbi ve
1985 yÕlÕnda Halk Sa÷lÕ÷Õ Biriminin KadÕn Sa÷lÕ÷Õ ile ilgili Görev
cerrahi tedaviler için en modern klavuzlar a÷ÕrlÕklÕ olarak orta yaúlÕ
Gücü raporunun ardÕndan, NIH klinik araútÕrmalara kadÕnlarÕn dahil
erkekler üzerinde yapÕlan çalÕúmalara dayanmaktadÕr.
edilmesi ça÷rÕsÕnda bulundu ve 1986’da bununla ilgili politikasÕnÕ
KadÕnlarda tÕbbi müdahalelerin etkinli÷i hakkÕnda kanÕt eksikli÷i
belirledi.
yararlÕ tedavilerin kesilmesine ve zararlÕ olabilecek tedavilerin de
sürdürülmesine neden olabilir.
KadÕn Sa÷lÕ÷Õ AraútÕrma Ofisi
KadÕnlarÕn Sa÷lÕk KonularÕna NIH Deste÷i
KadÕnlarÕn Klinik AraútÕrmalara KatÕlÕmÕ
Daha sonra, NIH kÕlavuzunun bir sonraki sürümünde (1987), klinik
ORWH programlarÕ hakkÕnda bilgiler aúa÷Õdaki alanlarÕ kapsayan altÕ
çalÕúmalara azÕnlÕklarÕn katÕlÕmÕnÕ teúvik eden bir politika metni ilk
bölüm halinde düzenlenmiútir:
ORWH AraútÕrmalar;
kez yayÕmlandÕ.
Bu politika metni ABD Kongresi tarafÕndan “Klinik araútÕrmalarda
ORWH ønterdisipliner AraútÕrmalar ve Kariyer geliútirme
kadÕnlar ve azÕnlÕklar” ismiyle 1993 tarihinde yasalaútÕ.
ProgramlarÕ;
1994 yÕlÕnda NIH kadÕnlarÕn ve azÕnlÕklarÕn klinik araútÕrmalarda her
ORWH Biyomedikal Kariyer geliútirme ProgramlarÕ;
durumda yer almalarÕna dair politikasÕnÕ revize etti.
ORWH AraútÕrma YaygÕnlaútÕrma ve Sosyal YardÕm;
KadÕnlarÕ ve AzÕnlÕklarÕ içeren Klinik AraútÕrmalarda NIH
PolitikasÕna ba÷lÕlÕ÷Õn Kontrolü/izlemi;
KadÕn Sa÷lÕ÷Õ AraútÕrmalarÕnda NIH Bütçesi.
Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet analizi örne÷i, KVH
Zaten var olan NIH politikalarÕ bu yasa ile
güçlendirildi…
Bir çok kadÕnÕn ölüm nedeni oldu÷u halde KVH 1990’lara kadar bir
NIH kadÕnlarÕn ve azÕnlÕklarÕn tüm klinik araútÕrmalara dahil
erkek hastalÕ÷Õ olarak tanÕmlanmÕútÕr.
olmasÕnÕ güvence altÕna alÕr;
1980'lerden bu yana, kadÕnlarda daha çok ölüme yol açtÕ÷Õ halde,
Faz III klinik denemelerde müdahale etkisinin farklÕlÕklarÕnÕn
kadÕnlar hala KVH riskinden bihaberdir (Amerikan Kalp Derne÷i,
2000).
geçerli analizini sa÷layacak sayÕda kadÕn ve azÕnlÕklarÕn da
Amerikan Kalp Derne÷i’nin yaptÕ÷Õ bir çalÕúmaya göre 2006
çalÕúmaya katÕlÕmÕ sa÷lanÕr;
itibariyle, kadÕnlarÕn % 57’i KVH’larÕnÕ önde gelen bir ölüm nedeni
Maliyet bu gruplarÕn araútÕrma dÕúÕnda tutulmasÕ için uygun bir
olarak görmektedir ve daha úaúÕrtÕcÕ olanÕ sadece % 21'i bunu kendi
gerekçe olamaz;
sa÷lÕ÷Õ için tehdit olarak algÕlamaktadÕr.
NIH klinik çalÕúmalarda gönüllü kadÕnlar, azÕnlÕklar ve
Science,Stacy T. Sims, Marcia L. Stefanick, Fredi Kronenberg, Nishma A. Sachedina and Londa Schiebinger, Gendered
Innovations: A New Approach for Nursing, Biol Res Nurs 2010 12: 156
American Heart Association. (2000). 2001 heart and stroke statistical update. Dallas, TX: Author.
Christian, A. H., Rosamond, W., White, A. R., & Mosca, L. (2007). Nine-year trends and racial and ethnic
disparities in women’s awareness of heart disease and stroke: An American
Heart Association national
study. Journal of Women’s Health, 16, 68-82.
bunlarÕn alt gruplarÕ için sosyal yardÕm çabalarÕna destek olacak
programlarÕ baúlatÕr.
- 86 -
KVH ölüm oranÕ son 30 yÕlda erkeklerde giderek düúmüú olmasÕna
AraútÕrmacÕlar aslÕnda kadÕnlarÕn tedavisinde oldu÷u gibi araútÕrma
ra÷men, kadÕnlarda sadece son on yÕlda düúüú baúlamÕútÕr.
alanÕnda da onlarÕ '' küçük erkek” olarak kabul etmekte ve onlarÕn
1980’lerin ortalarÕna kadar, hem hayvan hem de insan çalÕúmalarÕnda
hastalÕklarÕnÕn önlenmesi ve tedavisinde farklÕ tepkilerin
öncelikle erkekler kullanÕlmÕútÕr.
olabilece÷ini hesaba katmamaktadÕrlar.
NIH’in 1993 yÕlÕndaki ilgili yasasÕ ile NIH’in destekledi÷i tüm
Klinik araútÕrmalarda kadÕn temsilinin olmamasÕ ve araútÕrmacÕlarÕn
çalÕúmalarda kadÕnlar ve azÕnlÕklarÕn yer almasÕ zorunlu tutulmuútur.
genel bilgileri yalnÕzca erkekler üzerinde yürütülen çalÕúmalarla
edinmiú olmalarÕ bugün artÕk kabul edilemez.
Kardiyovasküler araútÕrmalar cinsiyet tabanlÕ analizleri içerme
konusunda önemli olup, bu sayede hem erkek hem de kadÕnlarda kalp
Science,Stacy T. Sims, Marcia L. Stefanick, Fredi Kronenberg, Nishma A. Sachedina and Londa Schiebinger, Gendered
Innovations: A New Approach for Nursing, Biol Res Nurs 2010 12: 156
American Heart Association. (2000). 2001 heart and stroke statistical update. Dallas, TX: Author.
Christian, A. H., Rosamond, W., White, A. R., & Mosca, L. (2007). Nine-year trends and racial and ethnic
disparities in women’s awareness of heart disease and stroke: An American
Heart Association national
study. Journal of Women’s Health, 16, 68-82.
hastalÕ÷ÕnÕn tanÕ ve tedavisinde dramatik geliúmeler sa÷lanmÕútÕr.
MI durumunda, semptomlar erkek ve kadÕnlar arasÕnda farklÕlÕklar
KadÕnlar için en sÕk bildirilen beú prodromal kalp krizi
gösterir. MI kurbanlarÕ kalp krizi gösterge belirtilerini
belirtisi; yorgunluk (% 71), uyku bozukluklarÕ (% 49), solunum
tanÕmlayamazlar, erkeklerde % 27, kadÕnlarda % 35 oranÕnda kalp
sÕkÕntÕsÕ (% 42), hazÕmsÕzlÕk (% 40) ve anksiyetedir.
krizi fark edilmeyebilir.
Akut MI sÕrasÕnda, kadÕnlarda görülen en tipik belirtiler nefes
Geleneksel''erkek''bulgularÕ, hÕçkÕrÕk, sol kol ve sol omuz a÷rÕsÕ,
darlÕ÷Õ (% 58), halsizlik (% 55), yorgunluk (% 43), so÷uk
ge÷irme, gö÷üs a÷rÕsÕ, terlemedir. KadÕnlarÕn sadece % 30’u
terleme (% 39) ve baú dönmesi (% 39)dir.
prodromal gö÷üs rahatsÕzlÕ÷Õ bildirir, %57’i de akut MI sÕrasÕnda
Prodromal semptomlar erkeklerde daha az görülür ise de
gö÷üs rahatsÕzlÕ÷Õ tanÕmlar.
kadÕnlarÕn% 95’inde, kalp krizinin baúlamasÕndan önce belirtiler
KadÕnlarda sÕklÕkla daha az tanÕnan semptomlar vardÕr; bulantÕ ve
baúlar.
kusma, sa÷ tarafta omuz ve kol a÷rÕsÕ, karÕn a÷rÕsÕ/ boyun / çene
a÷rÕsÕ, baú a÷rÕsÕ, baú dönmesi, iútahsÕzlÕk, çarpÕntÕ ve öksürük.
KVH iliúkin cinsiyet temelli farklÕlÕklarÕn yanÕ sÕra, toplumsal
Kardiyovasküler sistemlerde biyomedikal araútÕrmalar
cinsiyet de rol oynar. KadÕn hastalarda acil servisin aranmasÕnda
cinsiyete dayalÕ yeniliklerin en geliúmiú örneklerini vermektedir.
gecikmeler yaúanmaktadÕr.
KadÕnlarÕ içeren kardiyovasküler araútÕrmalar toplumsal cinsiyet
Concannon ve arkadaúlarÕnÕn (2009 yÕlÕ) çalÕúmasÕnda kardiyak
konusunun tÕbbi araútÕrmalarda ne türden yeniliklere açÕk
semptom úikayetleri için acil servise yapÕlan 5.887 ça÷rÕda,
olabilece÷ini de göstermektedir.
kadÕnlarda % 52 oranÕnda gecikmeli olarak acil servise
Bu alan úimdi ilaçlara verilen yanÕt, tanÕ testleri, risk faktörleri,
geldi÷i/getirildi÷i bulunmuútur (ortalama ulaúÕm süresi 15 dakika
semptomlarÕn algÕlanÕúÕ konularÕnda cinsiyet ve toplumsal
olarak belirlendi).
cinsiyet farklÕlÕklarÕnÕ ortaya koyarak daha da zenginleúmiútir.
Concannon TW, Griffith JL, Kent DM, Normand SL, Newhouse JP, Atkins J, Selker HP(2009). Elapsed time in
emergency medical services for patients with cardiac complaints: Are some patients at greater risk for delay?
Circulation: Journal of the American Heart Association, 2, 9-15.
- 87 -
Cinsiyete özgü sonuçlarÕn bildirildi÷i son yayÕnlanan
kardiyovasküler çalÕúmalar gözden geçirildi÷inde;
Selection and analysis of clinical cardiovascular studies published from July 1
through December 31, 2004, in leading general medical (GM) and
cardiovascular (CV) journals. SSR = sex-specific result.
Gözden geçirilen 645 çalÕúmadan 17’i tek seks çalÕúma
oldu÷u için dÕúlandÕ. Kalan 628 çalÕúmadan, sadece 153’ü (%
24) cinsiyete özgü sonuçlarÕnÕ bildirmiúti.
Cinsiyete özgü sonuçlarÕn raporlama çalÕúmalarÕ genel tÕbbi
dergi için yüzde % 37 ve kardiyovasküler dergiler için % 23 idi.
Ulusal Sa÷lÕk Enstitüsü (NIH) tarafÕndan desteklenen 61
çalÕúmanÕn 31’i (% 51) cinsiyete göre sonuç analizi yapmÕútÕ.
Low Rate of Sex-Specific Result Reporting in Cardiovascular Trials
Blauwet L A et al. Mayo Clinic Proceedings, Feb. 2007(82): 166-170
Blauwet L A et al. Mayo Clin Proc. 2007;82:166-170
Black bars indicate the number of trials included from each journal.
White bars represent the number of trials in each journal that reported SSRs.
A total of 23 (37%) of 62 trials reporting SSRs appeared in general medical journals and
130 (23%) of 566 appeared in cardiovascular journals.

Oldukça az sayÕda kardiyovasküler çalÕúma cinsiyete özgü veri
AJC:The American Journal of
Cardiology
Annals:Annals of Internal
Medicine
Archives:Archives of Internal
Medicine
JACC: Journal of the American
College of Cardiology
JAMA: Journal of the American
Medical Association
NEJM:The New England
Journal of Medicine.
sa÷lamaktadÕr. Cinsiyet farklÕlÕklarÕnÕn dikkate alÕnmamasÕ her iki
cinsiyet için optimize tÕbbi bakÕm yetene÷imizi sÕnÕrlamaktadÕr.
Ulusal Sa÷lÕk Enstitüsü (NIH) tarafÕndan desteklenen çalÕúmalarda
cinsiyete özgü veri/analizlerin sunulmasÕ NIH’in ilgili kÕlavuzu
nedeniyledir. Bu bilgi boúlu÷unun ortadan kaldÕrÕlmasÕnda etik
kurullarÕn ve dergi editörlerinin rolleri önemlidir.
Sex-specific result (SSR) reporting in general medical (top) and cardiovascular (bottom) journals.
Cinsiyet farklÕlÕklarÕ kardiyovasküler tÕpta pek çok farklÕ
Farmakokinetik, farmakodinamik ve fizyolojik farklÕlÕklar
alanda tespit edilmiútir. Örne÷in, koroner arter hastalÕ÷ÕnÕn 10
araútÕrmacÕlarÕ kadÕn ve erkek için farklÕ sonuçlara götürmektedir.
ila 20 yÕl sonra, sol ventrikül fonksiyonu korunmuú olan
Anjiotensin dönüútürücü enzim inhibitörlerine kadÕnlar daha sÕk
erkeklere kÕyasla kadÕnlarda daha sÕk kalp yetmezli÷ine neden
yan etkiler geliútirmektedir, antiaritmik ajanlarÕn kullanÕmÕ ile
olaca÷Õ, bir risk faktörü olarak diyabetin etkisinin kadÕnlar için
proaritmi daha sÕk görülmektedir ve erkeklere kÕyasla digital
daha güçlü oldu÷u bildirilmektedir.
kullanÕmÕnda ölüm oranÕ daha yüksektir. AyrÕca, koroner arter
hastalÕ÷ÕnÕ primer önlemede aspirin kullanÕmÕnÕn, erkeklere
kÕyasla kadÕnlarda diferansiyel yararlÕ oldu÷u gösterilmiútir.
- 88 -
Klinik Kardiyovasküler ÇalÕúmalarda Cinsiyet
Spesifik Veriler
Klinik Kardiyovasküler ÇalÕúmalarda KadÕnlar
KadÕnlarÕn ve erkeklerin sayÕsal olarak kardiyovasküler çalÕúmalarda
Cinsiyete özgü verilerin toplanmasÕ ve raporlanmasÕ ile ilgili
yer almalarÕ ile ilgili çeúitli analizler bildirilmiútir. Blauwet ve
farkÕndalÕk eksikli÷i bir di÷er engeldir. AslÕnda her ikisinin de
arkadaúlarÕnÕn çalÕúmasÕ, cinsiyete özgü analiz sÕklÕ÷Õ üzerinde
dayandÕ÷Õ temel nokta belki de cinsiyet spesifik sonuçlarÕn
odaklanan ilk çalÕúmadÕr.
araútÕrmalara ek finansman yükü gerektirecek olmasÕdÕr.
ÇalÕúma göstermiútir ki önde gelen genel tÕp ve kardiyoloji
Dergilerdeki yer sÕnÕrlamalarÕnÕn analiz miktarÕnÕ etkileyebilece÷i
dergilerinde yayÕnlanan klinik kardiyovasküler çalÕúmalarÕn dörtte
de bildirilmiútir. Çünkü son zamanlarda en önemli genel tÕbbi ve
üçünde cinsiyet spesifik veriler yer almamaktadÕr.
kardiyovasküler dergilerin yayÕmlanmak üzere gönderilen tüm
AyrÕca, çalÕúmalarÕn % 7’sinde katÕlÕmcÕlarÕn cinsiyeti
araútÕrma makalelerinde, oldukça tek tip bir yayÕn politikasÕ
bildirilmemiútir ve % 3’ünde de hiç kadÕn katÕlÕmcÕ yoktur. Bu
uygulandÕ÷Õ, cinsiyet spesifik verilere ve raporlara yer vermedi÷i, bu
çalÕúmalarda neden sadece erkeklerin araútÕrmaya dahil edildi÷i ya da
önemli veri analizinin sadece seçmeli kaldÕ÷Õ söylenmektedir.
cinsiyet tartÕúmasÕnÕ neden içermedi÷i ile ilgili bilgi de yoktur.
Cinsiyete özgü veri ve analiz sunulmasÕ
Cinsiyete özgü veri ve analiz sunulmasÕ
Kardiyovasküler tÕp alanÕnda cinsiyete özgü farklÕlÕklarÕ
MantÕksal uzlaúma tüm çalÕúmalarÕn rapor sonuçlarÕnÕn kadÕn
anlamak için en iyi yaklaúÕm, tüm klinik çalÕúmalarÕn
ve erkek sayÕsÕnÕ açÕkça içermesi ve son noktada sonuçlarÕn
sonuçlarÕnÕn cinsiyete özgü sorunlarÕ ele alacak úekilde olmasÕ
cinsiyete özgü biçimde rapor edilmesiyle sa÷lanabilir.
ve deneme sürecine eúit sayÕda kadÕn ve erke÷in katÕlÕmÕnÕn
Tüm yazarlarÕn cinsiyete özgü veri ve analiz sunmasÕ ve
sa÷lanmasÕdÕr.
bunun dergi editörleri tarafÕndan talep edilmesi, paralel bir
Pratik bir bakÕú açÕsÕndan, bu yaklaúÕm genellikle araútÕrma
úekilde bu bilgi boúlu÷unun doldurulmasÕnda yardÕmcÕ olabilir.
gideri düúünüldü÷ünde ve araútÕrma katÕlÕmcÕsÕnÕn yeterli sayÕda
olmamasÕ nedeniyle mümkün olmayacaktÕr.
Cinsiyete ba÷lÕ hariç tutma engelleri tamamen ortadan kalksa da,
kadÕnlar primer sa÷lÕk bakÕmÕ alamadÕklarÕndan ve çocuk bakÕmÕ,
BazÕlarÕna yabancÕ bir kavram gibi gelen araútÕrmaya katÕlma
yaúlÕ bakÕmÕ ve aile sorumluluklarÕ yüzünden özel yardÕma muhtaç
konusu çok daha az önemli görülürken, kadÕnlarÕn sa÷lÕk
olduklarÕndan araútÕrmalara katÕlmakta hala sorunlarla
ihtiyaçlarÕnÕn karúÕlanmasÕ onlarÕn yüksek çÕkarlarÕ olmamalÕdÕr.
karúÕlaúacaklardÕr.
Hedef, kendi yararlarÕ ya da toplumsal yararlar bakÕmÕndan
AraútÕrmaya dahil etme çabalarÕ, kadÕnlarÕn ailenin bakÕcÕlarÕ ve
kadÕnlarÕ araútÕrma katÕlÕmcÕlarÕ olmaya ikna etmek de÷il,
çalÕúanlarÕ olarak (genellikle esnekli÷e çok az olanak tanÕyan
katÕlÕmcÕlarÕn seçimini yaparken, araútÕrmanÕn risklerini ve
“marjinal” iúler) çoklu rollerini dikkate almak zorundadÕr.
yararlarÕnÕ eúit biçimde paylaútÕrmaktÕr.
- 89 -
Biyoetik Kurullar
Bir ‘biyoetik kurul’;
ARAùTIRMA ETøK KURULLARI
sa÷lÕk bilimleri
yaúam bilimleri ve
yeni sa÷lÕk politikalarÕnÕn etik boyutlarÕnÕ sistemli
ve sürekli bir biçimde ele alan bir kuruldur.
Etik Kurullar
Biyoetik kurullar kurmayÕ desteklemek ve ilgiyi
koruyabilmek için gereken sekiz yapÕsal de÷iúken
Denek hakkÕnÕ korur.
Richard A. Mc Cormick
Kuruluúu (kurumu) korur.
SorunlarÕn KarmaúÕklÕ÷Õ
Sorumluluk, kabahat ve suçu paylaúÕr.
Seçenek SÕralamasÕ.
Kamuoyunun endiúesini azaltÕr.
AraútÕrma ve Sa÷lÕk Hizmetleri KurumlarÕnÕn KorunmasÕ.
SahtekarlÕ÷Õ engeller.
Klinik Kararlarda Hükmün Niteli÷i.
“Maskeli” pazarlama taktiklerini önler.
Hasta Özerkli÷inin øfadesi ve Önemi.
Ciddi tersliklerden haberdar olur.
Ekonomik KaygÕlarÕn Ortaya ÇÕkÕúÕ.
Yüksek standart oluúmasÕnÕ sa÷lar.
BazÕ GruplarÕn Dini ønançlarÕ.
Kamuoyundan Etkilenen Bireysel Kararlar.
Biyoetik Kurullar NasÕl Kurulur?
Çeúitli Biçimlerdeki Biyoetik KurullarÕn
Temel AmaçlarÕ
YasalarÕ belirleyin
PBD: Üye ülkelerin yurttaúlarÕ için gereksinime denk düúen bilim ve
BaúkanÕ seçin
sa÷lÕk politikalarÕ üretmek
Üyeleri seçin
SÇB: Hastaya hizmet sunumunda do÷ru mesleksel uygulamalarÕ
Yasal çerçeveyi belirleyin
belirlemek (hekim birlikleri, hemúire birlikleri)
Bütçeyi belirleyin
HEK: Hasta-merkezli hizmet sunumunu geliútirmek (hastaneler,
ToplantÕlarÕn açÕk veya kapalÕ yapÕlaca÷Õna karar verin
ayaktan tedavi klinikleri, uzun-dönem bakÕm hizmetleri sunan
BaúkanÕn kime karúÕ sorumlu olaca÷ÕnÕ belirleyin
kurumlar, yaúamÕnÕn son dönemindekilere hizmet sunan merkezler)
AEK: Genellenebilir biyolojik, biyomedikal ve epidemiyolojik bilgi
ÇalÕúma prosedürlerini belirleyin
üretirken araútÕrmalara katÕlan insanlarÕ korumak (ilaçlar, aúÕlar, tÕbbi
aygÕtlar)
- 90 -
Biyoetik Kurul NasÕl Kurulur?
Biyoetik Kurul NasÕl Kurulur?
ÇalÕúma prosedürlerini belirleyin
SekreteryayÕ kurun
- ToplantÕlarÕn sÕklÕ÷Õ
- ToplantÕlarÕn resmi raporlarÕ
- Tutanaklar
- Kararlar
- RaporlarÕn da÷ÕtÕmÕ
- Belgelerin sa÷lanmasÕ
- ToplantÕlarÕn hazÕrlanmasÕ
Üyelere etik konusunda e÷itimler verin
- Üyelerin e÷itim gereksinimlerini belirleyin
- Üyeler için bir e÷itim programÕ düzenleyin ...........
-Etik Kurul bir DanÕúma KuruludurDenetleme görevi?
ÇÕkar ÇatÕúmalarÕ
Do÷ru profesyonel etik, araútÕrmacÕlarÕn çÕkar çatÕúmalarÕndan,
hatta çÕkar çatÕúmasÕ úüphesinden dahi kaçÕnmalarÕnÕ gerektirir.
Etik KurullarÕn çalÕúmasÕnda temel ilke, yaptÕrÕma yol
Gerçek ya da úüpheli çÕkar çatÕúmalarÕna engel olabilecek
açan bir bildirimde bulunmadan önce söz konusu
do÷ru uygulamalar geliútirilmelidir.
sorunun, karúÕlÕklÕ görüúme, iyi bir iletiúim yolu kurma,
Klinik araútÕrmalarda çÕkar çatÕúmasÕ úüphesi do÷urabilecek
her unsurun yerel AEK’na bildirilmesi úimdilik akÕllÕca
araútÕrÕcÕlarÕ aydÕnlatma, e÷itme ve onlara rehberlik
gözükmektedir.
sa÷lama yoluyla çözüme kavuúturulmasÕdÕr.
AEK’u daha sonra, aydÕnlatÕlmÕú onam uygulamasÕ yoluyla
bilginin ne kadarÕnÕn dene÷e açÕklanmasÕ gerekti÷ine karar
verebilir.
AraútÕrmacÕ/Hekim/Profesyonel Sorumlulu÷u
Profesyoneller etik sorumluluklarÕnÕn farkÕna varmadÕkça,
hiçbir düzenleyici sistem uygun úekilde çalÕúamaz.
Fazladan yapÕlacak düzenlemelerin bir tehlikesi de
profesyonellerin kendi sorumluluklarÕ yerine, düzenlemelerle
uyumlu olmaya dikkat sarf etmeleri yüzünden, ahlaki sorumluluk
duygusunun göz ardÕ edilebilecek olmasÕdÕr.
- 91 -
KAPANIŞ KONUŞMASI
İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Başkanı
Kalp ve damar hastalıklarının en az %80 oranında risk faktörlerine bağlı olarak geliştiği ve risk faktörlerinin
optimal düzeye getirilmesinin kalp ve damar hastalıklarına bağlı morbidite ve mortaliteyi %80-90 oranında
azalttığı bilinmektedir.
Kadınlarda da genel kanının aksine, en önemli ölüm nedeni kalp ve damar hastalıklarıdır ve bu hastalıkların
oranı kadınlarda giderek artmaktadır. Özellikle Türkiye’de kadınlarda kalp ve damar hastalıkları risk
faktörlerinin düzeyi ürkütücü boyutlardadır.
Hemşire olarak bizim risk faktörleri açısından kadınları değerlendirmemiz, risk faktörleri varsa kalp ve
damar hastalığı riskini azaltmak için kadınları eğitmemiz gerekir. Bunun yanı sıra kalp ve damar hastalıklarına
yönelik cinsiyet farklılıklarını ortaya çıkaran araştırmalar yapmalıyız. Ayrıca, kadınlarda kalp ve damar
hastalıklarının görülmediğini düşünen ya da kadınların şikayetlerini dikkate almayan sağlık bakımı veren
kişilerle yüzleşmekten korkmamalıyız.
Katılımınız için sizlere, bu sempozyumun düzenlenmesini sağlayan Florence Nightingale Hemşire
Mektepleri ve Hastahaneleri Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Prof.Dr. Özdem Anğ ve yönetim kurulu üyeleri
ve müdürü Emre Sağduyu’ya, Dekanımız Prof.Dr.Nezihe Beji’ye, Türk Kardiyoloji Derneği Kadın ve Kalp
Sağlığı Proje ekibi Başkanı Sayın Prof.Dr.Lale Tokgözoğlu ve tüm konuşmacılara, bizi sualtının güzelliklerine
götüren Bengiz Özdereli’ye, son olarak da düzenleme kurulu üyeleri ve emeği geçen herkese teşekkür eder,
saygılarımı sunarım. Başka programlarda buluşmak üzere, Hoşçakalın.

Kadın Kalp Sağlığı Sempozyum Kitabı için tıklayınız

Transkript

Benzer belgeler

bilgi notu - City of Greater Dandenong

4 ERİHA