Katar - Sağlık Turizmi

Transkript

RK
Tüm Yönleriyle
SAĞLIK TURİZMİ
SA
TU
K
Sağlık Turizmi / Katar Raporu
KATAR
ÜLKE RAPORU
2016
SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
1
Yazan
Prof. Dr. Sezer AKARCALI
Editör
SA
TU
RK
Dr. H. Ömer TONTUŞ
Grafik Tasarım / Dizgi
Selcan ÖZENÇ
ISBN No: 978-975-590-554-9
2016
Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı’na
aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz. Alıntı yapıldığında
kaynak gösterimi: ‘‘Editör/Yazar Adları, Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Basım Yeri, Basım Yılı’’
belirtilmesi şeklinde olmalıdır. 5846 sayılı yasa gereği Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün onayı olmaksızın tamamen
veya kısmen çoğaltılamaz.
Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:39 Çankaya /ANKARA
Tel: +90 (312) 585 28 00 Fax: +90 (312) 585 28 53
2
RK
İÇİNDEKİLER
Bölüm 1 Sağlık Turizmi Hakkında Genel Bilgiler
6
Bölüm 2 Katar Hakkında Genel Bilgiler
42
Bölüm 3 Ekonomik Durum
58
SA
TU
K
Bölüm 4 Katar’da Sağlık88
Bölüm 5 Genel Değerlendirme ve
Türkiye - Katar Sağlık Turizmine Yönelik
Strateji Önerileri
Kaynakça
142
192
3
SA
TU
ÖNSÖZ
RK
4
RK
Bu çalışmada Türkiye ile Katar arasındaki sağlık turizmi potansiyeli ayrıntılı
olarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda, öncelikle Katar’ın nüfus,
ekonomi, ticaret ve turizm vb. genel bilgileri paylaşılmıştır. Ardından Katar’ın
sağlık durumu, ülke sağlık göstergelerine dayanılarak ayrıntılı olarak ele
alınmıştır. Bu bağlamda, ülke sağlık sistemi, temel sağlık göstergeleri, sağlık
hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin finansmanı, sağlık sigortası sistemi ve
sağlık turizmi açısından önemli görülen çeşitli sağlık göstergeleri paylaşılmıştır.
Sağlık turizmi potansiyelinin ortaya koyulabilmesi için Sağlık Bakanlığı
tarafından yayınlanan iki ülke arasındaki sağlık turizmi verileri incelenmiş,
buradan hareketle tespit ve öneriler yapılmıştır.
Katar’a ait sağlık göstergelerine erişebilmek için ulusal ve uluslararası
kaynaklardan yararlanılmıştır. Bunların başında Katar Halk Sağlığı Bakanlığı,
Sağlık Yüksek Konseyi (Supreme Council of Health), Dünya Sağlık Teşkilatı,
Dünya Bankası, IMF, Dünya Turizm Örgütü gelmektedir. Raporda, sağlık
turizmi ile ilgili değerlendirme ve öneriler ağırlıklı olarak sağlık göstergelerine
dayanılarak yapıldığından ulaşılabilen en güncel veriler kullanılmıştır.
SA
TU
K
Bu çalışmanın amacı bir standart veya kriterler dizisi oluşturmak değildir.
Bu çalışma; iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyeline ve işbirliği
yapılabilecek öncelikli konulara dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Rapor,
politika belirleyiciler, karar vericiler ve uygulayıcılar için kolaylaştırıcı
unsurları ortaya koymayı hedeflemektedir. Nihai olarak raporun, Ulusal Sağlık
Turizmi Stratejisi hazırlanmasına da öncülük etmesi beklenmektedir.
Bu rapor, Prof. Dr. Sezer AKARCALI’nın koordinatörlüğünde Datapoll Dan.
Rek. Eğt. Org. Ter. Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır.
5
RK
SA
TU
BÖLÜM 1:
Sağlık Turizmi Hakkında
Genel Bilgiler
6
BÖLÜM I
SAĞLIK TURİZMİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1. Giriş
RK
Sağlık turizmi, tıptaki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmış bir alandır. Bu
alan, tıbbın ve turizmin biraraya geldiği bir alandır. Sağlık turizminin ilk
örnekleri, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde yaşayan ve maddi durumu
yeterli olan hastaların gelişmiş ülkelere tedavi amacıyla gitmesi şeklinde ortaya
çıkmıştır.
Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere bazı ülkeler, küresel politikaların da
etkisiyle sağlık alanında önemli değişim ve dönüşümler yaşamışlardır. Bu
dönüşümün temelinde küresel ticaretin önündeki engellerin kaldırılması ve
sağlık hizmet maliyetlerinin artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla
bütünleşme ve maliyetlerin azaltılması düşüncesi rekabeti artırmıştır. Rekabet,
sağlık alanındaki mal ve hizmetleri de etkilemiştir. Ortaya çıkan bu yeni
durum yeni fırsatlar yanında çeşitli zorlukları da beraberinde getirmiştir.
Sağlık alanında yaşanan değişim ve dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya
çıkan yeni fırsatlardan birisi de sağlık turizmi olmuştur. Özellikle gelişmekte
olan ülkelerde; işgücünün ucuz olması, sağlık bakım, tedavi, rehabilitasyon
ücretlerinin gelişmiş ülkelere oranla daha düşük olması, bekleme sürelerinin
daha kısa olması ve sağlık hizmetleriyle entegre edilmiş turizm hizmetlerinin
kendisini dünyaya ispatlamış olması gibi nedenlerle önemli bir pazar olarak
değerlendirilmiştir. Türkiye, sahip olduğu benzersiz turizm imkânları
ve sağlık hizmetlerinde yapılan büyük
yatırımlarıyla sağlık turizmi alanındaki
diğer ülkelere rekabet üstünlüğü sağlamıştır.
Ancak bu üstünlüğün kalıcı hale gelebilmesi
devlet desteği, kurumsal işbirliği, stratejik
hareket, dinamik mevzuat, kaliteli hizmet
sunan kurumlar ve nitelikli personel ile
mümkündür.
SA
TU
K
7
2. Sağlık Turizminin Tanımı ve Kapsamı
Sağlık turizmi, genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer
tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara “maliyet
etkin” özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği
yapılmasıdır. Sağlık turizmi, hastaların acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir
sağlık hizmetini farklı ülkelerden alması olarak da tanımlanabilir.1
RK
Sağlık turizminde ana fikir, günlük rutinden uzaklaşarak rahat ve değişik
bir ortamda tedavi görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir
taraftan doğayla bütünleşmenin keyfini yaşarken diğer taraftan daha sağlıklı
hizmetlerinden yararlanılmasını sağlamaktadır. Bunu ruhsal, duygusal ve
bedeni açıdan bir yenilenme olarak da ele almak mümkündür.
SA
TU
Dünyadaki küreselleşme süreci, ülke sağlık sistemlerinde yaşanan problemler
(örneğin uzun bekleme listeleri ve yükselen maliyetler, hizmetlerde kalite
problemleri), tüketicilerin bilinçlenmesi gibi dinamiklerin bir sonucu olarak
hızla büyüyen bir sektör olan sağlık turizmi çok genel anlamda hem tatil hem
de tedavi unsurlarını içeren bir kavram olmuştur. Sağlık turizmi, sağlıklı yaşam
(wellness) turizmi, sağlık hizmetleri (health care) turizmi, medikal turizm
olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır.
Şekil 1: Sağlık Turizmi Sınıflaması
1) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.
8
3. Sağlık Turizmi Ekonomisi
RK
Sağlık turizmi kapsamında sunulan hizmetleri, sağlığı geliştirmeye yönelik
hizmetler, tedaviye yönelik hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri olarak üç
başlık altında incelemek mümkündür. Medikal turizm, sağlık turizminin
bir alt koludur. Medikal turizme ait genel bir tanım bulunmamaktadır.
Medikal turizm için en uygun tanım, “hizmetler arası ticaret gerektiren,
tıp ve turizm sektörleri arasında bağlantı kuran ekonomik bir faaliyettir”
şeklindeki tanımlamadır. Medikal turizm kapsamında, plastik-estetik cerrahi
ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme ameliyatları, açık
kalp cerrahisi, her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli ameliyatları
gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır.2
Dünya’da 2008 yılında toplam 4,1 trilyon, 2009 yılında ise 5,4 trilyon dolar
tutarında sağlık harcaması yapıldığı resmi kaynaklarca tespit edilmiştir.
ABD’deki sağlık turizmi harcamalarının 5,5 milyar dolar, Avrupa’da 3,5 milyar
Euro civarında olduğu, yaklaşık 120 yıldır sağlık turizmine hizmet veren
Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya gibi ülkelerden Çek Cumhuriyetinin
bu sektörden kazancının 1 milyar doları aştığı bilinmektedir.3 Bu durum insan
sağlığına harcanan paranın dünya çapında arttığını göstermektedir.
SA
TU
K
Grafik 1:Dünya Sağlık Turizm Harcamaları (2008-2009)
2) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
3) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.
tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.03.2016
9
Ülkeler, gelişmişlik düzeylerine göre farklılık göstermekle birlikte sağlık
harcamalarına GSYİH’dan %2 ile %16 arasında değişen oranlarında pay
ayırmaktadırlar. OECD ülkeleri her geçen yıl sağlık harcamalarının finansmanı
için GSYİH’larından, GSYİH’ları artışı 43 oranında pay ayırmaktadırlar. Bu
oran 1990 yılında %6,9 iken 2005 yılında %9 olmuştur. 4
SA
TU
RK
Ülkelerin GSYİH’larında meydana gelen artışlarla beraber toplam sağlık
harcamalarında eş zamanlı artışlar görülmüştür. 2000-2008 yılları arasında
en yüksek kişi başına sağlık harcaması artışında Amerika ilk sırayı almıştır.5
2008’de Türkiye GSMH’den %6 oranında pay ayırmış olmasına rağmen,
%9 olan OECD ortalamasının altında kalmıştır. Bu durum 2009 yılı için
değerlendirildiğinde, Türkiye’de sağlık harcamaları tutarı 2009 yılında
38 milyar USD’ye ulaşmıştır ve GSMH içinde %6,2’lik bir paya sahiptir.
OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının ortalama %73’ü kamu tarafından
karşılanmaktadır.6 Türkiye’de ise bu oran 2000 yılında %63 iken 2009’da %71’e
ulaşmıştır 2010 yılında kişi başına ortalama harcama 755 $, 2013 yılında ise
824 $ olmuştur.7
Grafik 2:Türkiye’ye Gelen Turistlerin Kişi Başına Ortalama Harcamaları-($)
(2001-2014)
tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.03.2016.
5) OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/
dataoecd/46/2/38980580.pdf, 05.01.2016.
tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.03.2016.
7) http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.
do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738
e.t:10.03.2016
10
4. Dünyada Sağlık Turizmi
Küreselleşme sürecinde, ülkeler arasında işbirliğinin, seyahat özgürlüklerinin
ve imkânlarının artması, ulaşımda maddi manevi kolaylıklar sağlanması
dünyada sağlık turizmi kavramının yükselmesine yardım etmiştir. Sağlık
turizmi, 1990’lı yılların ortalarından itibaren artan küreselleşmeye ve ülkeler
arasında oluşan ciddi rekabet ortamına bağlı olarak alternatif turizm çeşidi
olarak ortaya çıkmıştır.8 Bu gelişmelere paralel olarak, ülkelerin potansiyel
RK
sağlık turistlerini çekme gayretleri yoğunlaşmış ve benzer turizm ürünlerini
pazarlayan ülkeler arasında kıyasıya bir rekabet yaşanmaya başlamıştır. Ortaya
çıkan rekabet nedeniyle sağlık turizminden yararlanmak isteyen kişiler; sağlık
tesisi, sağlık personeli, kalite, yüksek teknoloji, coğrafi yakınlık, maliyet ve
güven gibi unsurları göz önünde tutarak tercih yapmaktadırlar. Tercihler
üzerinde etkili olan bu unsurları en çok karşılayan ülkeler tercih edilmektedir.
Dünya Turizm Örgütü’nün araştırmasına göre, 2013’de Dünya’da sağlık turizmi
sektörünün 100 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşması beklentisi aşılmıştır.
Dünyada uluslararası turizm hareketlerine katılan kişi sayısı 1950 yılında
25,2 milyon kişi, 1995 yılında 528 milyon kişi iken Dünya Turizm Örgütü
(UNWTO)’nün verilerine
göre 2011 yılında turizm
hareketliliği 980 milyonu
bulmuştur.9 Aynı örgüte
göre uluslararası turist
sayısının
bir
önceki
yıla göre %4,4 artarak
2015 yılında 1,2 milyara
ulaşması, 2016 yılında da
turist sayısının %4 daha
artması beklenmektedir.10
SA
TU
K
8) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
9) a.g.e
10) World Tourism Organization UNWTO Resmi İnternet Sayfası, http://media.unwto.org/pressrelease/2016-01-18/international-tourist-arrivals-4-reach-record-12-billion-2015,
11
RK
Şekil 2: Dünya Sağlık Turizmi Trafiği
SA
TU
2015 yılında Dünyadaki turist sayısındaki artış bölgesel düzeyde incelendiğinde
Avrupa bölgesine gelen turist sayısı %5 artışla 609 milyon kişiye, Asya-Pasifik
ülkelerine gelen turist sayısı %5 artarak 277 milyona, Amerika’ya gelen turist
sayısı %5 artışla 191 milyona, Orta- Doğuya gelen turist sayısı %3 artışla 54
milyona, Afrika’ya gelen turist sayısı %3 artışla 53 milyona ulaşmıştır.11 Küresel
seyahat ve turizm hareketlerinin Dünyada bölgelere göre dağılımı şekilde
verilmiştir.
Şekil 3: Küresel Turist Sayıları (milyon)
11) World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası (2015). Economic Impact of Travel &
Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org,
12
RK
Küresel zorluklara rağmen seyahat ve turizm sektörünün büyümesi ve sağladığı
istihdamın artması beklenmektedir. Turizm sektörünün 2015 yılında küresel
GSYİH’ya katkısı %3,7, istihdama katkısı ise 284 milyon kişi ile % 2,6 düzeyine
ulaşmıştır. 2015 yılında gerçekleşen %2,9’luk küresel ekonomik büyümenin
sağlanmasında bu rakamların katkısı önemlidir. 2015 yılı sonu itibariyle
seyahat ve turizm sektörünün ABD GSYİH’na doğrudan veya dolaylı olarak
%10,7 (7,8 milyar dolar) katkıda bulunması beklenmektedir. WTTC, küresel
seyahat ve turizm sektöründe en büyük iki turizm ekonomisinin ABD ve Çin
olmaya devam edeceğini, Almanya’nın en büyük üçüncü turizm ekonomi
olacağını tahmin etmektedir. Güney Asya’nın turizm ekonomisi yönünden
en fazla büyüyecek (%6,9) bölge olacağı tahmin edilmektedir. Asya ve Latin
Amerika’da ise %2,4’lük büyüme beklenmektedir. Rusya uygulanmakta
olan yaptırımlar ve rubledeki düşüş nedeniyle turizm ekonomisinde düşüş
yaşanacak tek ülke olarak gösterilmektedir.12 2014 yılı uluslararası seyahat ve
turizm gelirleri şekilde verilmiştir.
Şekil 4:Küresel Turizm Gelirleri (2014)
SA
TU
K
Küresel seyahat ve turizm gelirin en yüksek olduğu bölge 509 milyar dolar
(toplam gelirin %43’ü) ile Avrupa’dır. Bunu sırasıyla Asya- Pasifik bölgesi
377 (%30), Amerika 274 (20), Orta- Doğu 49 (%4) ve Afrika 36 (%3) milyar
dolar ile takip etmektedir.13 Uluslararası turizm gelirlerinin bölgelere dağılımı
grafikte verilmiştir.
12) World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası (2015). Economic Impact of Travel &
Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org, 12.03.2016
13) World Tourism Organization (UNWTO) Resmi İnternet Sayfası (2014). UNWTO Annual Report
2014, http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_annual_report_2014.pdf, 12.03.2016
13
SA
TU
RK
Grafik 3: Uluslararası Turizm Gelirlerinin Bölgelere Dağılımı
Önümüzdeki on yıl içerisinde seyahat ve turizm sektörünün %3,8 oranında
büyüyeceği, sektörün mali büyüklüğünün 11,4 trilyon dolara ulaşacağı, her yıl
ortalamam 73 milyon kişiye istihdam oluşturarak toplamda 357 milyon kişiye
de istihdam sağlayacağı tahmin edilmektedir. Bu verilerden de anlaşılabileceği
üzere sektöre ilişkin beklentiler ülkeler için cesaret verici düzeydedir.
Günümüzde, daha iyi olanaklar ve daha gelişmiş teknoloji kullanılarak tedavi
olmak amacıyla başka ülkelere seyahat etmek oldukça yaygınlaşmıştır. Bu
durum, sağlık turizmi sektörünün her geçen gün büyümesine yol açmaktadır.
Sağlık turizminin dünya çapında gelişmesinde ve hızla yayılmasını etkileyen
bazı faktörler bulunmaktadır. Bu faktörlerden başlıcaları şunlardır:
a. Yaşlı nüfusun giderek artması,
b. Tatil alışkanlığına sahip turist kitlesinin gezerken aynı zamanda
kronik hastalıklarına da çare bulma isteği olması,
c. Ülkelerindeki sağlık maliyetlerinin yüksek olması,
d. İleri teknoloji ve donanım altında tedavi olma isteği,
14
e. Tedavi bekleme sürelerinin uzun olması
f. Sağlık sistemlerinin yeterli düzeyde olmaması
g. Kaliteli sağlık hizmeti alma isteği.
RK
Kitle turizmi ile gelen yabancı turistin bıraktığı gelir ortalama 750-800 dolar
iken, sağlık turizmi amacı ile gelen turistin bıraktığı gelir 8500 dolardır. Sağlık
turizminden daha fazla gelir elde etmek; ileri teknolojili modern altyapıya sahip
olmayı, sağlık bakım hizmetlerinin kalite standartlarının yüksek olmasını ve
ulaşım kolaylığını gerektirmektedir. Sağlık turizmi alanında en çok tercih
edilen ülkeler; Hindistan, Küba, Kostarika, Tayland, Singapur, Kolombiya ve
Malezya olmasından dolayı sağlık turizminin ana bölgesi Asya’dır.
Sağlık turizminin genel olarak ülke ekonomileri açısından önemini ana
çizgileri ile şöyle sıralamak mümkündür.
a) Sağlık turizmi, ekonomiyi geliştiren önemli bir hizmet sektörüdür,
b) Sağlık turizmi, milli gelire yüksek oranda katkı sağlayan bir etkinliktir,
c) Sağlık turizmi, özel ve kamu sağlık sektörünün gelişmesine ve rekabet
gücünün artmasına katkı sağlar.
d) Sağlık turizmin istihdama katkısı yüksektir,
e) Turizm, ülkenin coğrafi ve kültürel tanıtımı için en etkin araçlardan
biridir.
SA
TU
K
Başka bir ülkede sağlık hizmeti
almayı etkileyen en önemli
nedenlerin başında maliyet ve
bekleme sürelerinin uzunluğu
gelmektedir. Sağlık turizmi
kapsamında başka ülkeleri tercih
eden bazı AB ülkelerinin tedavi
hizmetlerinden
yaralanmak
için beklemeleri gereken süreler
tabloda gösterilmiştir.14
14) Tengilimoğlu, D. (2005). “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde Sorunlar Ve
Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, Mayıs- Haziran, No:34, S:90-96.
15
Tablo 1: Bazı AB Üyesi Ülkelerde Tedavi Hizmeti Bekleme Süreleri
İngiltere
Hollanda
Danimarka
Bekleme
Zamanı
(gün)
Bekleyen
Hasta
(kişi)
Bekleme
Zamanı
(Gün)
Bekleyen
Hasta
(Kişi)
Bekleme
Zamanı
(Gün)
Bekleyen
Hasta
(Kişi)
Katarakt
221
128.000
144
32.000
215
27.000
Koroner
Art.
Hastalığı
252
60.000
Lomber
Disk
43
11.000
Herni
Onarımı
755
85.000
TUR
76
44.000
RK
Tedavi
Türü
-
146
-
41
-
32
-
245
-
214
-
49
-
40
-
SA
TU
100
Bazı AB ülkelerinde bekleme sürelerinin 755 günü, bekleyen hasta sayısı ise
11.000 ile 128.000 kişiye ulaştığı tablodan anlaşılmaktadır.
Genel olarak değerlendirildiğinde turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen
ve büyüyen sektörlerdendir. Ekonomik, sosyal, politik ve kültürel açılardan
olumlu ve önemli katkıları bulunan bu sektör, dünya ekonomisinde başlı başına
bir endüstri haline gelmiştir. Ayrıca, sağlık turizmi, diğer bazı sektörlerin
(sigorta, pazarlama, ulaşım, eğitim, danışmanlık, vb.) üzerinde tetikleyici etkisi
bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile turizm sektörünün katma değeri en yüksek
alt sektörü olan sağlık turizmi, ülke ekonomilerine büyük katkı sağlamaktadır.
5. KÖRFEZ BÖLGESİ TURİZM PAZARI
Körfez ülkelerinin en önemli gelir kaynağını petrol ve petrol türevi ürünlerin
ihracatı oluşturuyor. Son yıllarda yüksek seyreden petrol fiyatları bölgesel
refah düzeyindeki artışı ciddi oranda desteklemiş durumda. 2014’ün
ikinci yarısından itibaren küresel ölçekte petrol fiyatlarında ciddi bir düşüş
16
kaydedilmesine karşın Ortadoğu’da büyük bir sermaye birikimi oluşmuş
durumda. Bu sermaye birikiminin yansıdığı alanların başında ise turizm
gelmektedir.
RK
Küresel ölçekte dikkat çeken turizm yatırımlarına ev sahipliği yapmaya
başlayan Körfez Bölgesi aynı zamanda turizm harcamaları ile de dünyada
dikkat çeken pazarlar arasında yer almaktadır. Özellikle Suudi Arabistan,
Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Katar’dan yurtdışına çıkan kişilerin
yaptıkları turizm harcamaları çok yüksek seviyelere ulaşmıştır. Birleşmiş
Milletler Dünya Turizm Örgütü verilerine göre Körfez Bölgesindeki ülkelerin
turizm harcaması 1 ile 17 milyar $ arasındadır. Turizm harcamasında Bahreyn
1,165 milyar $ ile en düşük harcamaya sahipken Suudi Arabistan 17,660 milyar
$, Birleşik Arap Emirlikleri 17,699 milyar $ ile en yüksek harcamaya sahiptir.
Katar’ın turizm harcaması ise 6,616 milyar $ olmuştur. Körfez Bölgesindeki
ülkelerin turizm harcamaları tabloda verilmiştir.
Tablo 2: Körfez Ülkelerinin Turizm Harcamaları
SA
TU
K
Körfez Bölgesi, Ortadoğu Bölgesi ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye gelen turist
17
RK
sayısında son yıllarda kaydedilen artış 2014 yılında da devam etmiştir. Söz
konusu ülkelerden Türkiye’ye gelen ziyaretçi sayısı 2012 yılında 1 milyon 710
bin iken 2013 yılında 2 milyon seviyesini aşarak 2 milyon 77 bin seviyesine
ulaşmıştır. Yükseliş trendi 2014 yılında da devam etmiştir. 2014 yılında
Ortadoğu Bölgesi ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye gelen ziyaretçi sayısı yüzde
20,12 oranında artarak 2 milyon 495 bine ulaşmıştır. 2014 yılında Türkiye’ye
en fazla turist 857.000 kişi ile Irak olmuştur. Bunu Suudi Arabistan 341.786
kişi ile izlemiştir. Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinden Türkiye’ye yönelik
ilgi artışı 2015 yılının ilk çeyreğinde de devam etti. Kültür ve Turizm Bakanlığı
tarafından açıklanan Ocak-Mart 2015 verilerine göre, Ortadoğu ve Kuzey
Afrika’dan ülkemize gelen turist sayısında geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre
yüzde 10,6 oranında artış kaydedilmiştir. Körfez Bölgesi, Orta Doğu Bölgesi ve
Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye gelen turist sayısının yıllara göre değişimi tabloda
verilmiştir.
SA
TU
Tablo 3: Körfez Bölgesi, Orta Doğu Bölgesi ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye
Gelen Turist Sayısının Yıllara Göre Değişimi
Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan
Pazar Araştırmaları Raporu’na göre; ülkemize gelen Arap turistlerin geçirdikleri
süre ve ortalama harcamaları ülkelere göre farklılık göstermektedir. Buna
göre; Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) gelen ziyaretçilerin ortalama tatil
18
RK
süresi 1 hafta olurken BAE vatandaşları kişi başı harcama bakımından dikkat
çekmektedir. Rapora göre BAE vatandaşlarının ortalama kişi başı harcamaları
3 bin ABD Doları seviyesindedir. Turizm harcaması ile öne çıkan diğer ülke ise
Mısır’dır. Mısırlı turistlerin ortalama tatil süresi 2 hafta olurken tercih ettikleri
tatil dönemi Mayıs-Eylül arası dönem olmuştur. Mısır vatandaşlarının ortalama
kişi başı harcamaları ise 1500 ABD doları seviyesindedir. Ortadoğu, BAE ve
Mısırlı turistlerin ortalama harcamalarındaki yüksek seviye İngiliz İstatistik
Kurumu (ONS) tarafından açıklanan verilerde de kendisini göstermektedir.
ONS verilerine göre Büyük Britanya’ya gerçekleştirilen turistik seyahatlerde
günlük bazda en yüksek harcamayı BAE dışındaki Ortadoğu ülkeleri
yapmaktadır. Ortadoğu ülkelerinin günlük turizm harcamaları 173 £’dir. Bunu
156 £ ile BAE vatandaşları ve 149 £ ile Mısır vatandaşları takip etmektedir.
ONS verilerine göre İngiltere’de gerçekleştirilen günlük turizm harcamaları
miktarı grafikte verilmiştir.
Grafik 4: İngiltere’de Gerçekleştirilen Günlük Turizm Harcamaları Miktarı
SA
TU
K
6. ARAP TURİSTLERİN TÜRKİYE’Yİ TERCİH NEDENİ VE
PAZAR BEKLENTİLERİ
Tanıtma Genel Müdürlüğü’nün Pazar Araştırmaları Raporu’na göre; Arap
turistlerin ülkemizi tercih etme nedenleri şu şekilde sıralanmaktadır:
a)Güvenlik
b) Bilet ve konaklama fiyatları
19
c)İklim
d) Eğlence ve alışveriş altyapısı
e) İnanç-dil-kültür ortaklığı
RK
Buradan da anlaşılacağı üzere Körfez ve Ortadoğu ülkelerinden gelen turistlerin
tercihlerini öncelikle güvenlik algısı şekillendirmektedir. Daha sonra bilet ve
konaklama fiyatları gelmektedir. Bu ülkelerden gelen turistlerin tercihlerinde
en az etkili olan hususun din, inanç ve kültür ortaklığı olduğu ilginçtir.
SA
TU
Ortadoğu ve Körfez ülkelerine ilişkin 2015 Pazar beklentileri şöyledir:
a) Ortadoğu’dan ülkemize gelen ziyaretçi sayısındaki artışın terör ve
güvenlik sorunları nedeniyle 2015 yılında yavaşlaması beklenebilir.
b) Türkiye bu ülkelerden turist gelmesini özel bir programla ele alıp
geliştirmeye isteklidir.
c) Türk turizmciler ve Ortadoğulu turizmciler 2015 yılındaki
büyüme oranlarının çift haneli oranlarda devam edeceği beklentisi
bulunmaktadır.
d) 2015’in ilk çeyreğinde Ortadoğu ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye gelen
ziyaretçi sayısında yaşanan yüzde 10,6’lık artış beklentileri arttırıyor.
e) Ortadoğu ülkelerinden turistik çıkışların ve ülkemize talebin
ağırlıklı olarak bahar ayları ile birlikte artışa geçmeye başladığı dikkate
alındığında ilk 3 aylık dönemde kaydedilen artışın önümüzdeki aylarda
daha üst seviyelere çıkması yönündeki umutlar artıyor.15
7. TÜRKIYE’NİN SAĞLIK TURİZMİ POTANSİYELİ
Gelişmiş ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin maliyetinin yüksek olması, görece
yaşlı nüfusun fazlalığı, sosyal güvenlik sistemlerinin daha ucuz hizmet
arayışları, insanların değişik yerlerde tedavi olma istekleri ile insanların tatil
yaparken, dinlenirken tedavi olmayı tercih etmeleri bu kapsamdaki sağlık
turizminin gelişmesine neden olmaktadır.
Sağlık turizminde hedeflerden biri de, hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını
15) TURSAB, ATM DUBAI Uluslararası Turizm Fuarı Değerlendirme Raporu http://www.tursab.org.tr/
dosya/12852/dubai-2015-fuar-raporu_12852_4290183.pdf, 28.03.2016
20
RK
sağlamak için uygun tıbbi seçenekleri sunmaktır. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim
ve refah seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu
da yüksek maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde özellikli bazı grupların
(yaşlılar, kanser hastaları, çocuklar, engelliler vb.) sağlık giderleri her geçen
gün artmaktadır. Bu sorun kamu ve özel finansman kurumlarını farklı
arayışlara itmektedir. Bazı gelişmiş ülkelerin sağlık finansman kurumları ve
özel sigorta şirketleri kaliteli tıbbi hizmet sunan ve yakında yer alan ülkelerle
paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerinin maliyetlerini düşürmeye
yönelik çabaları sağlık turizmine ivme kazandırmaktadır.16
Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin değişen taleplere
cevap verebilmesi, uluslararası geçerliliği olan standartların varlığını
gerektirmektedir. Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin
sahip olması gereken uluslararası standartlardan bazıları şunlardır: Yeterli
fiziki altyapı, çevresel etkenler, ulaşım, sağlık hizmetlerinde etik değerlere
bağlılık, fiziki ve ekonomik acıdan kolay ulaşılabilir sağlık hizmeti, yeterli
tıbbi teknoloji, yeterli bilgi teknolojileri, uluslararası standartlarda ortak tedavi
protokolleri, ulaşım ve transfer standartları, sağlık personelinin eğitimi ve
kaliteli hizmet sunma standartları ile yurt dışı sağlık sigortalarının sunulan
hizmetleri karşılaması için gerekli anlaşmaların yapılmasıdır.
SA
TU
K
Tüm dünyada sağlık turizmi alanında hızlı bir ilerleme söz konusudur. Bu
ilerleme büyük bir pazar oluşturmuş
ve şartları uygun olan pek çok ülke
bu pazardan pay alabilmek için
birbiriyle yarışa girmişlerdir. Bu
yarışta sağlık hizmetlerini talep
eden hedef kitlenin tercihleri
önem kazanmaktadır. O zaman
bu tercihleri etkileyen ülkenin
veya hizmetin sahip olduğu bazı
özellikler önemli hale gelmektedir.
Sağlık
turizmi
kapsamında
ülkemizle ilgili araştırma yapan
16) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.
21
kişilerin öncelikle “Neden Türkiye” sorusunu soracakları ve buna uygun
cevaplar bulabilmesi halinde Türkiye’yi tercih edecekleri açıktır. Bu soruya
rahatlıkla “Türkiye” cevabı verdirtmek bir vizyon ve strateji gerektirmektedir.
Bu soruya Türkiye dedirtebilmek için pek çok alternatifin oluşturulması
gerekmektedir. Bu ise ancak bir kamu politikası dâhilinde gerçekleştirilebilir.
RK
Türkiye, 1980 sonrası başka alanlarda olduğu gibi turizm sektöründe de önemli
atılımlar gerçekleştirmiştir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde
en gözde sektörlerden biri haline gelirken, bu gelişmenin sosyal, kültürel
ve toplumsal etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır. Yine de dünya turizm
pastasından % 1,2 gibi çok düşük bir pay alan Türkiye’nin yapması gereken
çok şey vardır.
SA
TU
Türkiye’ de turizm ve sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri anlamak ve sağlıklı
bir değerlendirme yapabilmek için milenyuma girmeden önceki 20 yılda
Türkiye’de ve Dünya’da bu alanda neler olunduğunun bilinmesi gereklidir.
Bu dönemi kısaca özetlemek gerekirse karşımıza çıkan tablo şöyledir. 1997’deki
Asya ekonomik krizi ve Asya’daki paraların değerini kaybetmesi sonucunda
bu ülkeler, turizme daha fazla önem vermeye başladılar. Bu kapsamda, sağlık
turizmini geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlattılar. Örneğin
Tayland, Batılı ülkelere kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa surede plastik
cerrahi için bir merkez haline geldi. Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık
turizmi durakları, Uluslararası akreditasyon kuruluşlarının akreditasyonlarıyla
meşru hale geldiler. Diğer Güneydoğu Asya ve Latin Amerika ülkeleri de
akreditasyon işbirlikleri sayesinde önemli sağlık turizmi durakları haline
gelmeyi başarmışlardır.17
Asya ve Rusya Krizleri Türkiye ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. 2000’li
yıllardan itibaren sağlık ve turizm alanlarına yönelik kamu politikalarının
bir sonucu olarak, bu alanlarda önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Sağlanan
iyileşmeler turist sayılarındaki artışa yansımıştır. Buna bağlı olarak da turizm
gelirleri hızla artmıştır. 2003 yılında 16.302.053 olan turist sayısı 2014 yılında
41.415.070 kişiye ulaşmıştır. 2003 yılında 13.854.868 $ olan turizm geliri de
17) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.
22
34.305.904 $ ulaşmıştır.18 Türkiye’nin yıllara göre turist sayısı ve turizm geliri
tabloda verilmiştir.
Tablo 4: Turist Sayısı ve Turizm Gelirinin Yıllara Gore Dağılımı (2003-2014)
Turizm Geliri
(000 $)
Kişi Başı Ortalama
Harcama ($)
2003
16 302 053
13 854 868
850
2004
20 262 640
17 076 609
843
2005
24 124 501
20 322 111
842
2006
23 148 669
18 593 950
803
2007
27 214 988
20 942 501
770
2008
30 979 979
25 415 067
820
2009
32 006 149
25 064 481
783
RK
Turist Sayısı
SA
TU
K
2010
33 027 943
24 930 996
755
2011
36 151 328
28 115 694
778
2012
36 463 921
29 007 003
795
2013
39 226 226
32 308 991
824
2014
41 415 070
34 305 904
850
Yukarıdaki grafikten ülkemizi sağlık hizmeti almak üzere tercih eden kişilerin
sayısının 2003’ten 2015’e büyük bir artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Ülkemiz
sağlık turizmi açısından önemli avantajlara sahiptir. Sağlık hizmetlerinin
yakalamış olduğu kalite, nitelikli sağlık insan gücü, üst ihtisas alanlarında
ulaşılan başarı, ileri teknoloji gerektiren tıbbi cihaz yatırımları, tarih dokusu
vb. bunlardan bazılarıdır.
Türkiye’ye 2015 yılında en çok turist, 15.870.330 kişiyle OECD ülkelerinden
gelmiştir. Bunun 8.134.242 kişiyle bağımsız devletler topluluğu ülkeleri
18) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.03.2016.
23
izlemiştir.19 Katar’ın da için olduğu Batı Asya Ülkelerinden gelen turist sayısı
ise 3.563.993 kişi olmuştur. Sağlık turizmi amacıyla Türkiye’ye gelen hastaların
ülkeleri incelendiğinde de benzer bir durum söz konusudur.
Türkiye’ye 2015 yılında gelen turistlerin geldikleri bölgelere göre dağılımı
Grafik 5: Türkiye’ye 2015 Yılında Gelen Turistlerin Geldikleri Bölgelere Göre
SA
TU
RK
Dağılımı
2003 yılında Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı 16.302.053 iken 2014 yılında
gelen yabancı turist sayısı 27.778.026 kişi olmuştur. 2003 yılında yabancı
turistler, tüm turist sayısının % 62,3’ne karşılık gelirken, 2014 yılında %67’sine
karşılık gelmektedir. Yabancı
turistlerin Türkiye’de kişi başına
ortalama harcaması 2003
yılında 740 $ iken 2014 yılında
bu rakam 775 $ olmuştur.
Yabancı turistlerin Türkiye’de
ortalama kalış süreleri 8 günün
üzerindedir.20 Yabancı turist
sayısı ile gelirlerinin yıllara göre
değişimi tabloda verilmiştir.
19) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.03.216
24
Tablo 5:Yabancı Turist Gelirlerinin Yıllara Gore Dağılımı (2003-2014)
Yabancı
Turistin
Kişi başı
Ortalama
Harcaması
($)
Ortalama
Geceleme
Sayısı
2003
16 302 053
10 141 116
740
8,5
2004
20 262 640
13 061 118
759
8,2
2005
24 124 501
15 725 813
766
7,9
2006
23 148 669
13 918 757
722
9,4
2007
27 214 988
15 936 347
692
8,8
2008
30 979 979
19 612 296
742
8,8
2009
32 006 149
19 063 702
697
8,9
RK
Turist
Sayısı
Yabancı
Turistlerin
Turizm
Geliri
(000 $)
SA
TU
K
2010
33 027 943
19 110 003
670
8,7
2011
36 151 328
22 222 454
709
9,1
2012
36 463 921
22 410 365
715
9,0
2013
39 226 226
25 322 291
749
8,6
2014
41 415 070
27 778 026
775
8,6
Türkiye’nin turizm gelirleri;
paket tur harcamaları, yeme
içme, konaklama, ulaştırma,
giyecek ve hediyelik eşya ve
sağlık harcama türlerinden
oluşmaktadır. Turizm gelirleri
içerisinde
sağlığa
yapılan
harcama türü artış eğilimindedir.
Türkiye’nin harcama türlerine
göre turizm gelirleri tabloda
gösterilmiştir.
25
Tablo 6:Harcama Türlerine Göre Turizm Geliri, 2002 - 2015 (Bin $)
Turizm
Geliri
Kişisel
Harcamalar
Sağlık
Sağlık
Harcamalarının
Turizm gelirleri
İçindeki Payı %
20 322 110
14 994 517
343 181
1,6
2006
18 593 950
14 950 032
382 412
2,0
2007
20 942 500
16 886 247
441 677
2,1
2008
25 415 067
20 108 840
486 342
1,9
2009
25 064 481
19 472 432
447 296
1,7
2010
24 930 996
19 207 471
433 398
1,7
2011
28 115 693
21 803 615
488 443
1,7
2012
29 007 003
22 220 202
627 862
2,1
2013
32 308 991
24 835 356
772 901
2,3
2014
34 305 904
SA
TU
RK
2005
26 002 950
837 796
2,4
Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı harcamalar 2003 yılında
147.844 $ iken 2014 yılında 2.442.135 $ ulaşmıştır.21 Günümüzde turizm,
Türkiye ekonomisinde gözde sektörlerden biri haline gelirken, sağlık turizmi de
turizm içerisindeki önemini artırmaktadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında
önemli adımlar atabilmesinin altında sağlık, ulaşım, tanıtım ve ekonomi
alanlarında yaşanan dönüşümlerin etkisi büyüktür. Sağlık alanında yaşanan
dönüşüm sonucunda Türkiye, sağlık ve turizm alanında dünya ile rekabet
edebilecek insan, cihaz, bina ve hizmet koşullarına ulaşmıştır. Türkiye’nin
toplam turizm gelirleri içerinde sağlık turizminin payı artmaktadır.
2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık sisteminde
reform ile sonuçlanmıştır. Bu reform bir sonucu olarak kamu ve özel sağlık
kuruluşlarının sayısı ve nitelikleri artmıştır. Türk sağlık sektörü, yurt içi ve yurt
26
dışı rekabete hazır hale gelmiştir. Özellikle özel sağlık sektöründe 2003-2011
yılları arasında kuruluş sayısı bakımından patlama yaşanmıştır. 2002 yılında
271 olan özel hastane sayısı uygulanan teşviklerin sonucu olarak 2011 yılında
503’e, 2014 yılında ise 556’ya ulaşmıştır. Bu dönemde özel hastanelerin yanı sıra
Avrupa standartlarıyla yarışabilecek Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere bağlı
kamu sağlık kuruluşları ortaya çıkmıştır. Yıllar itibariyle sağlık kuruluşlarının
sayılarındaki değişim grafikte verilmiştir.
RK
Grafik 6:Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısı,22
SA
TU
K
Türk sağlık sektörü, sağlıkta dönüşüm programı sonucunda sayısal olarak
büyürken nitelikli sağlık personeli yönüyle de gelişme kaydetmiştir. Türk
sağlık sisteminde toplam 533.911 kişi çalışmaktadır. Toplam hekim sayısı ise
135.616 kişidir. Bunların 75.251’i uzman hekim, 39.045’i pratisyen hekimdir.
Hemşire sayısı 142.432, ebe sayış ise 52.838 kişidir.23 Özellikle tıpta uzmanlık
alanlarında ve üst ihtisas alanlarında pek çok ülkeyle rekabet edebilecek
hekimler yetişmiştir. Türkiye’nin sektörlere göre sağlık insan gücü sayısı
tabloda verilmiştir.
22) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü.
Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık
23) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü.
Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık
27
Tablo 7:Sağlık Personelinin Sektörlere ve Unvanlara Göre Dağılımı, 2014
Üniversite
Özel
Sektör
Diğer
Toplam
Uzman
Hekim
36.886
14.941
22.479
945
75.251
Pratisyen
Hekim
33.060
200
5.766
19
39.045
Asistan
Hekim
7.930
13.087
-
303
21.320
Toplam
Hekim
77.876
Diş Hekimi
7.640
Eczacı
2.102
Hemşire
94.404
Ebe
48.103
Diğer Sağlık
Personeli
107.327
Diğer
Personel
ve Hizmet
Alımı
196.459
12.449
TOPLAM
PERSONEL
SAYISI
533.911
77.987
RK
Sağlık
Bakanlığı
28.245
1.267
135.616
1.370
13.801
185
22.996
310
24.732
55
27.199
22.314
23.035
2.679
142.432
828
3.846
61
52.838
12.488
29.499
302
149.616
17.823
2894
229.625
140.981
7.443
760.322
SA
TU
28.228
Ulaşım sektöründe yaşanan değişim ve dönüşüm de sağlık turizminin gelişmesinde
büyük paya sahiptir. Bu sektörde yaşanan gelişmeler neticesinde, 2002 yılına kadar
serbest rekabete kapalı olan ve ulusal havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları’nın
tekeli altında bulunan turizm sektöründe, 2002-2008 yılları arasında % 25,2 gibi
rekor sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşılmıştır.
Türkiye’nin sağlık turizmi açısından altyapısının nispeten uygun olduğu ve öncelik
vermesi gereken ülkeler Avrupa’da; Almanya, Fransa, İsviçre, Danimarka, Hollanda,
İtalya, İsveç ve İngiltere olmalıdır. Avrupa dışında ise; Japonya, Çin ve ABD’nin
olması gerektiği düşünülmektedir. Türkiye’nin sağlık turizmi stratejisinde ve pazar
araştırması çalışmalarında bu ülkeler ile başlanması faydalı olacaktır.
28
Tablo 8: Sağlık Turizm ve Turistin Sağlığı Kamu ve Özel Sektör Tahmini
Gelirleri24
2012 Yılı
Turistin
Sağlığı
Hasta Başına
Gelir
USD
Toplam Gelir
USD
Kamu
14.766
9.000
132.894.000
Özel
154.696
12.000
1.856.352.000
Kamu
22.491
2.000
44.982.000
Özel
47.972
4.000
191.888.000
2.226.116.000
Toplam
239.925
RK
Sağlık
Turizmi
Hasta
Sayısı
2012 yılında medikal turizm ve turistin sağlığı kapsamında kamu ve özel
sektör tarafından elde edilen tahmini gelirler25 yukarıdaki tabloda verilmiştir.
T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 6 Temmuz 2013 tarihli
Resmi Gazete’de yayınlanan 10.Kalkınma Planı’nda 2018 yılı için 750.000
medikal turistin geleceği beklentisiyle 5,6 milyar dolar gelir elde edileceği
tahmin edilmiştir. Bu doğrultuda, Türkiye’nin sağlık turizmi gelirinin 2018
yılında yaklaşık 3 kat artacağı, 2023 yılında ise 20 milyar dolar olarak tahmin
edilmektedir.26
SA
TU
K
Sağlık turizmi alanında ortaya çıkan avantajlar, hem kamu yöneticileri hem
de özel sektör yöneticileri tarafından fark edilmiş bu yönde önemli adımlar
atılmıştır. Bu kapsamda Devlet Planlama Teşkilatı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve
Turizm Bakanlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı sağlık turizmi konusunda önemli
adımlar atmışlardır.
24) Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
25) Gelirler, Sağlık Bakanlığı’nın 2011/41 sayılı genelgesinde kamu sağlık kuruluşlarında sağlık turizmi
ve turistin sağlığı çerçevesinde sunulması planlanan seçilmiş işlemlerin fiyatlarından yararlanılarak ve
kamu ile özel sektördeki gelirler göz önünde bulundurularak Sağlık Bakanlığı tarafından ortalama olarak
hesaplanmıştır.
26) TC Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
29
Devlet Planlama Teşkilatı’nın, 2006 yılında yayınladığı Dokuzuncu Kalkınma
Planında (2007-2013), sağlık alanında makro düzeyde alınan karar ve bu karar
çerçevesinde ‘Sağlık Turizmi’ konusunda alt yapı oluşturulması gerektiğine
vurgu yapılmış ve hedefler belirlenmiştir.27
RK
Sağlık Bakanlığı, 2010 – 2014 yıllarını kapsayan ilk stratejik planını yapmış
ve sağlık turizmi ile turizm sağlığı konularında koyduğu hedefler yol gösterici
olmuştur.28
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi
2023 mastar planı çerçevesinde turizmin çeşitlendirilmesi çerçevesinde, Sağlık
Turizmi ve Termal Turizm 2007-2013 Eylem Planı yapılması için hedefler
konmuştur.29
SA
TU
Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü’nün, 2010 yılında “Sağlık
Turizmi” konusunda çalışmalarda bulunan Resmi Kuruluşlar (Bakanlıklar),
Sivil Toplum Kuruluşları ve Sektör Temsilcileri ile ilk kez tarafları bir araya
getirerek “Sağlık Turizmi” ne destek vereceklerinin ve bu konunun yurtdışında
tanıtımı için çalışacaklarının müjdesini vermiştir.30
8. Türkiye’nin Termal Turizm Potansiyeli
Anadolu’da şifalı sıcak sulardan yararlanarak tedavi olma geleneğinin, M.O.
II. Yüzyıl’dan itibaren Batı Anadolu bölgesinde yer alan Allianoi kaplıca
bölgesinde başladığını söyleyebiliriz. Türkiye önemli bir jeotermal kuşak
üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle kaynak zenginliği ve potansiyeli
acısından değerlendirildiğinde dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. Bu
zenginliği ifade eden termal suların debi ve sıcaklıkları ile fiziksel ve kimyasal
özellikleridir. Türkiye’de sıcaklıkları 20°C - 110°C arasında debileri ise 2 - 500
lt/sn arasında değişebilen 1000’nin üzerinde kaynak bulunmaktadır. İçeriği
zengin olan bu kaynaklar, Avrupa’daki termal sularla karşılaştırıldığında daha
27) DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
Ankara.
28) T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014
29) TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi,
2009, (Çevrimiçi) http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf, 15.12.2015
30) www.health-tourism.com/medical-tourism/history/, 21.12.2015.
30
ustun nitelikler taşımaktadır. Bu kaynaklar ile 200’ün üzerinde termal merkez
oluşturulmuştur.31
RK
Türkiye’deki kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kür tedavisi
için gerekli olan eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından
zengin olması, kur sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu
bölgelerin iklimsel özelliklerinin uygunluğu gibi faktörler, bu kaynakların
Avrupa’daki kaynaklara göre avantajlarını ortaya çıkarmaktadır.
Türkiye’deki termal kaynakların termal sağlık turizmi kapsamındaki toplam
yatırım kapasitesi 1.365.000 yatağa tekabül etmektedir. Termal suların debi ve
sıcaklıkları itibariyle yapılan bu hesaplamalarda; Afyon 189.356 yatak kapasitesi
ile Türkiye’de termal sağlık turizmi acısından en fazla yatak kapasitesine sahip
ilidir. Bu ili toplam yatak kapasitesi acısından Aydın 139.276, Denizli 129.287,
İzmir 101.067, Kütahya 94.910 ve Sivas 90.504 yatak kapasiteleri ile izlemektedir.
Hesaplanan bu rakamlar Türkiye’deki termal sağlık turizmi açısından çok ciddi
bir potansiyele sahip olunduğunun acık ve net göstergesidir. Bu kaynakların
ülkenin her tarafında (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması,
termal sağlık turizmini diğer turizm çeşitleri ile entegre olabilecek konuma
getirmektedir.
SA
TU
K
Termal sağlık turizminin deniz, av, yat, golf, dağ, kış, kongre ve spor turizmleri
ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür. Birçok Avrupa ülkesindeki kur
suresinin yıllık 120 gün civarında olmasına karsın Türkiye’de bu sure 300 gün
civarındadır. Kür suresinin anlamlı derecede uzunluğu termal sağlık turizmi
acısından önemli bir avantajdır. Türkiye’deki kür suresinin Avrupa’daki
kür süresine göre 2,5 kat daha uzun olmasını sağlamakta ve termal sağlık
turizminin geliştirilmesi acısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır.
Suyun en eski ve doğal tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan
ilgi, termal pazarın 25-75 yaş arası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması
pazara olan ilgiyi artırmaktadır. Ayrıca dünya nüfusunun yıllık ortalama %2
oranında yaşlanması, sağlıklı yaşlı nüfusa sunulan hizmetlerin çeşitliliği ile
31
maliyetlerinin artıyor olması da ilgiyi artıran faktörler arasındadır. İnsanların
sağlıklı yaslanmaları için orta yaslardan itibaren termal sağlık turizmi
kapsamındaki hizmetlerden yararlanmaları, sağlıklarını korumaları için bu
programlara katılmaları teşvik edilmektedir. 32
RK
Türkiye için termal sağlık turizmi alanı, yeni gelişen bir hizmet alanıdır. Avrupa
ülkelerine olan yakınlık termal sağlık turizmi pazarının yakın gelecekte önemli
bir yere sahip olacağını göstermektedir. Ayrıca, AB ülkeleri arasına giriş
surecinin başlamış olması, AB normlarının hemen bütün sektörlerde kabul
edilmesi, sağlık sektöründe yapılan akreditasyon çalışmaları, kaliteli hizmet
sunabilecek tesislere ve yetişmiş personele sahip özel hastanelerin artması,
sahip olduğumuz iklimsel avantajlar ile doğal-tarihi zenginlikler Türkiye’nin
sadece tatil turizmi için ziyaret edilen değil, termal sağlık turizmi amacıyla da
ziyaret edilen bir ülke olmasını sağlayacaktır.
SA
TU
Dünya’daki değişen turizm anlayışı çerçevesinde kaliteli ve bilimsel hizmet
veren termal merkezlerin; konforlu tesislerde, insan sağlığını temel alan,
sağlığı koruyan ve geliştiren yaklaşımlarla on plana çıkması ve termal sağlık
turizminin, geleceğin en önemli turizm çeşitlendirmeleri arasına girecektir.
Termal turizm açısından önemli bir jeo-termal kuşak üzerinde yer alan
Türkiye, bu alandaki kaynak zenginliği ve potansiyeli bakımından da dünyada
ilk yedi ülke arasına girmektedir. 33
Tablo 9: Bazı Ülkelerde Kaplıca Sayıları ve Ortalama Tedavi Ücretleri
Tedavi Masrafları (Euro)
Ülkeler
Kaplıca
Sayısı
7 günlük
14 Günlük
21 Günlük
Almanya
250-300
900-1200
1700-2200
2600-3300
Macaristan
120
450-900
800-2000
1400-2400
İtalya
200
-
Çek
Cumhuriyeti
60
-
950-1500
-
32
9. Sağlık Turizmi Mevzuat ve Teşvik Çalışmaları
a) Sağlık Bakanlığı
RK
Ülkemizde sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulması adına son
yıllarda olumlu adımlar atılmaktadır. Sağlık turizminin mevzuat alt yapısının
oluşturulmasında Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığının çabaları öne çıkmaktadır. Bu Kurumlarca
sağlık turizmi alanıyla ilgili yapılan önemli mevzuat çalışmaları hakkında
aşağıda bilgi verilmiştir.
Sağlık Bakanlığı’nın sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirdiği
yasal düzenlemeler daha çok yönetmelik ve genelge düzeyindedir. Sağlık
Bakanlığı tarafından hazırlanan 26.09.2013 tarihli “Konaklama Tesisleri
Bünyesinde Kurulacak Sağlık Tesisleri” konulu Genelgede; Kültür ve Turizm
Bakanlığı’ndan işletme veya yatırım belgesi almış konaklama tesislerinde
açılacak sağlık üniteleri başvuruları ve işleyişine ilişkin hususlar yer almaktadır.
Genelgede ayrıca, konaklama tesisinin bulunduğu ilde faaliyet gösteren herhangi
bir özel sağlık kuruluşuna bağlı olarak, bu özel sağlık kuruluşunun kadro ve
kapasitesini kullanarak başvuru yapılabileceği, bir özel sağlık kuruluşunun, en
fazla kadrolu hekim sayısı kadar konaklama tesisinde sağlık ünitesi açabileceği,
bağımsız olarak açılmak istenen sağlık ünitelerinin planlama kapsamında
ve hekim sorumluluğunda kurulup işletilebileceği ve her iki işletme türünde
başvuru koşulları ve açılma şartlarına ve denetimine ilişkin hususlara yer
verilmiştir.
SA
TU
K
Sağlık Bakanlığı tarafından “Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Kapsamında
Sunulacak Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge” hazırlanmış ve 23.07.2013
tarihli ve 25541 sayılı Bakan Onayı ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge, 31.5.2006
tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na tabi
olmayan; yurtdışında ikamet eden ve Türkiye’de oturma izni almamış, ülkemize
belirli bir süre için eğitim amacı dışında yasal yollarla giriş yapmış olan kişilere
sunulacak sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Yönerge ile ülkemize yurtdışından
gelen uluslararası hastalar ile turistlere, kamu ve özel sağlık kuruluşlarında
sunulacak sağlık hizmetlerinin usul ve esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
33
RK
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan
ve 13/06/2011 tarihinde yürürlüğe giren “Sağlık Turizmi ve Turistin
Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri” konulu 2011/41
numaralı Genelgede; “Yurt dışında yaşayanlara ve ülkemizi ziyaret eden
turistlere birçok hastanemizde sağlık hizmeti sunma imkânımız bulunduğu ve
bu tür sağlık hizmetleri talep edenlere, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel
Sağlık Sigortası Kanunu ve milletler arası ikili anlaşmalar kapsamının dışında
farklı prensiplerde sağlık hizmeti sunulmasının uygun ve gerekli görüldüğü
ifade edilmiştir.”
SA
TU
Sağlık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Eylem Planında da sağlık turizmi
ile ilgili hedeflere ve bu hedeflere ulaştıracak stratejilere yer verilmiştir. Planda
sağlık turizminin genel hedefi, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal kalkınmasına
ve küresel sağlığa katkı aracı olarak sağlık sistemini geliştirmek olarak ifade
edilmiştir. Bu hedefe ulaştıracak stratejiler ise şunlardır:
a) Sağlık Turizmi kapsamında tanıtım yapmak ve cazibe oluşturmak
b) Sağlık turizmi kapsamında verilen hizmet sunumunun kalitesini
iyileştirmek
c) Sağlık turizmi hizmet kapsamını genişletmek
d) Sağlık turizmi yönetimini iyileştirmek
b) Maliye Bakanlığı
Maliye Bakanlığı tarafından 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89.
Maddesinde 15.06.2012 tarihinde yapılan bir değişiklik ile ilgili bakanlığın
izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve
Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran
bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın % 50’si gelir vergisi matrahının
tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indirilmesi
sağlanmıştır.
Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 31 Aralık 2012 tarih ve 28514
sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Kurumlar Vergisi Genel Tebliği” (Seri
No: 7)’de; “Türkiye’den yurtdışı mukimi kişi ve kurumlara verilen hizmetler”
bölümünde; “6322 sayılı Kanunla Kurumlar Vergisi Kanununun 10’uncu
34
RK
maddesine eklenen (ğ) bendi ile 15.6.2012 tarihinden itibaren uygulanmak
üzere Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilerle, iş yeri, kanuni ve iş merkezi
yurt dışında bulunanlara Türkiye’de verilen ve münhasıran yurt dışında
yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama,
muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti alanlarında
faaliyette bulunan hizmet işletmeleriyle ilgili bakanlığın izni ve denetimine
tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş
olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde
ettikleri kazancın %50’sinin beyan edilen kurum kazancından indirilebileceği
hüküm altına alındığı ifade edilmiştir.” Ayrıca söz konusu tebliğin 10.5.2.1.
“İndirimden faydalanabilecek şirketlerin ana sözleşmelerinde yazılı esas
faaliyet konusu” bölümünde; Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmış olmak
şartıyla sağlık turizmi ile uğraşan işletmelerin de indirimden faydalanmasının
mümkün olduğu ifade edilmiştir.
Maliye Bakanlığı tarafından “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin
Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2012/4)” ile;
SA
TU
K
i. Rapor giderleri kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık
kuruluşları için %60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD
doları, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla
300.000 ABD doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir.
ii. Hedef ülke destekleri kapsamında, getirilen hastaların uçuş giderleri
%50 oranında ve toplam tedavi masraflarının %20’sini geçmemek üzere
hasta başına en fazla 1000 ABD Doları düzeyinde karşılanması kabul
edilmiştir.
iii. Yurtdışı tanıtım desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve
sağlık kuruluşları için %50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000
ABD Doları, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en
fazla 500.000 USD tutarında karşılanması kabul edilmiştir.
iv. Kongre-konferans katılım desteği kapsamında, sağlık kuruluşları,
sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşları için yurtdışı katılım
maliyetleri etkinlik başına %70 oranında ve etkinlik başına en fazla
15.000 ABD Doları karşılanması kabul edilmiştir.
v. Arama motoru/arama ağı reklamları kapsamında, %50 oranında ve
kuruluş başına yıllık en fazla 100.000 ABD Doları tutarında karşılanması
kabul edilmiştir.
35
vi. Yurtdışı birimi desteği kapsamında, açılan birimlerin kira
giderlerinin 4 yıl süresince karşılanması kabul edilmiştir. Sağlık turizmi
şirketleri ve sağlık kuruluşları her bir birim başına %60 oranında ve yıllık
en fazla 200.000 ABD Doları, işbirliği kuruluşları her bir birim başına
%70 oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında desteklenmesi
kabul edilmiştir.
c) Ekonomi Bakanlığı
RK
vii. Belgelendirme desteği kapsamında, %50 oranında ve en fazla
500.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir.
SA
TU
Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında
hazırlanan en önemli belge Onuncu Kalkınma Planıdır. Plan (2014-2018),
kapsamında hazırlanan Sağlık Turizminin Geliştirilmesi Programının hedefleri
arasında; Bu programla, Türkiye’nin dünyada yükselen pazar konumunda
olduğu medikal turizm, termal turizm ve ileri yaş-engelli turizmi alanlarındaki
hizmet kalitesinin yükseltilerek rekabet gücünün artırılmasına yer verilmiştir.
i.Termal turizmde 100.000 yatak kapasitesinin oluşturulması,
ii. Termal turizmde 1.500.000 (600.000 tedavi amaçlı) yabancı termal
turiste hizmet sunulması,
iii. Termal turizmde 3 milyar dolar gelir elde edilmesi,
iv. Medikal turizmde dünyanın ilk 5 hedef ülke içerisinde olunması,
v. 750.000 medikal yabancı hastanın tedavi edilmesi,
vi. Medikal turizmde 5,6 milyar dolar gelir elde edilmesi,
vii. İleri yaş turizminde 10 bin yatak kapasitesi oluşturulması,
viii. İleri yaş turizminde 150.000 yabancı turistin ülkemizi ziyaret
etmesi,
ix. İleri yaş turizminde 750 milyon dolar gelir elde edilmesi
hususları yer almaktadır.
Bakanlık 2012 yılında yayınladığı “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin
Desteklenmesi Tebliğinde sağlık turizmi sektöründe faaliyet gösteren
kurumlara verilen desteklere yer vermiştir. Bu kapsamda verilecek destekler
belli başlıklar altında toplanmıştır. Bakanlık tarafından teşvik desteği verileceği
ifade edilen başlıklar şöyledir: Pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği,
yurt dışı birim desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti
desteği ve danışmanlık desteğidir.
36
Pazara giriş desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri
veya işbirliği kuruluşlarının sektör, ülke, uluslararası mevzuat veya yatırım
konularında satın alacakları veya hazırlatacakları raporlara ilişkin giderler;
sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için % 60 oranında ve yıllık
toplam en fazla 100.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için % 70
oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında karşılanır.
RK
Yurt dışı tanıtım desteği kapsamında, yurt dışında düzenlenen fuar, kongre,
konferans ve/veya bağımsız tanıtım programı kapsamında yapılan tanıtımlara
ilişkin sponsorluk, reklam, tanıtım, danışmanlık, katılım ve organizasyon
giderleri; sağlık kuruluşları veya sağlık turizmi şirketleri için % 50 oranında
ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları
için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 ABD Doları tutarında
karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının
yurt dışında düzenlenen fuar, kongre veya konferanslara ilişkin katılım
maliyetleri; etkinlik başına % 70 oranında ve en fazla 15.000 ABD Doları
tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği
kuruluşlarının arama motorlarında yapacakları, arama ağı reklamları da dâhil
olmak üzere reklam ve tanıtım giderleri; %50 oranında ve sağlık kuruluşu,
sağlık turizmi şirketi veya işbirliği kuruluşu başına yıllık en fazla 100.000 ABD
Doları tutarında karşılanır.
SA
TU
K
Yurt dışı birim desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının, sağlık turizmi
şirketlerinin veya işbirliği kuruluşlarının doğrudan veya yurt dışında faaliyet
gösteren şirketleri ya da şubeleri aracılığıyla açtıkları birimlerin kira giderleri
4 (dört) yıl süresince karşılanır. Bu madde kapsamında; sağlık kuruluşları ve
sağlık turizmi şirketleri her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla
200.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları her birim başına % 70
oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında desteklenir.
Belgelendirme desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının uluslararası teknik
mevzuata uyum sağlamak veya yurt dışı pazarlara girmek amacıyla aldıkları
belge, sertifika veya akreditasyona ilişkin alım, yenileme ve danışmanlık
giderleri; her bir belge, sertifika veya akreditasyon türü için %50 oranında ve
en fazla 50.000 ABD Doları tutarında karşılanır.
37
Ticaret heyeti ve alım heyeti destekleri kapsamında, bir ticaret heyeti veya
alım heyeti programı kapsamında; her bir katılımcının ulaşım ve konaklama
giderleri ile programa ilişkin reklam, pazarlama, danışmanlık, tanıtım ve
organizasyon giderleri % 70 oranında ve program başına en fazla 150.000 ABD
Doları tutarında karşılanır.
d) Kültür ve Turizm Bakanlığı
RK
Danışmanlık desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri veya sağlık
kuruluşlarının Bakanlığın ön onay verdiği konularda satın aldıkları
danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderler % 50 oranında ve yıllık en fazla
200.000 ABD Doları tutarında karşılanır.
SA
TU
2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu kapsamında medikal turizm ile birlikte
termal turizm, spa&welless turizmi gibi sağlık turizmi çeşitlerini birlikte
içerecek “Sağlık Turizm Merkezleri” ilan edilmesi hedeflenmektedir. Medikal
turizm potansiyeli açısından ön plana çıkan İstanbul, Antalya, Ankara,
Kayseri, İzmir, Gaziantep, Adana illerinde yer alan ve 2634 sayılı kapsamında
ilan edilmiş olan Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve
Gelişim Bölgeleri (KTKGB) ve bu iller kapsamında yeni belirlenecek Sağlık
Turizm Merkezlerinin öncelikle geliştirilmesi hedeflenmiştir.
Sağlık kuruluşu konaklama tesisleri arasında entegrasyonu arttırmak için
2634 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen TM & KTKGB alanlarında hastane
ile konaklama tesisini birlikte içeren “Sağlık Kampüsleri” oluşturulabilmesi
için 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunun bazı maddeleri 5761 sayılı Kanun ile
değiştirilmiştir. 5761 sayılı Kanunun değişik 8. Maddesinde yapılan değişiklikle
medikal turizme yönelik sağlık kampüslerine ilişkin ek hüküm koyulması, bu
kapsamda Hazine ve orman taşınmazlarının hastane gibi sağlık tesisleri de dâhil
olmak üzere sağlık kampüslerine yönelik tahsis edilmesi hedeflenmiştir. Bu
değişikliğe paralel olarak Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesi ve Niteliklerine
İlişkin Yönetmelikte değişiklik yapılmıştır. Yönetmeliğin 30. Maddesinden
sonra gelmek üzere sağlık kampüslerinin niteliklerinin belirlenmesi, ayrıca
sağlık kampüslerine ilişkin arazi tahsisi yapılabilmesini imkân verecek bir
ekleme yapılmıştır.
38
RK
Türkiye’de medikal turizm konusunda uzmanlaşan seyahat acenteleri
bulunmamaktadır ve tıbbi tedavi sonrasını turizm hizmetleri ile birleştiren paket
tur sisteminin yaygınlaşmamıştır. Medikal seyahat organizasyonu açısından
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Seyahat
Acenteleri Daire Başkanlığı’nca medikal turizmi konusunda uzmanlaşmış
acenteler ilişkin 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği
Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği’nde niteliklerin belirlenmesine yönelik
değişiklik yapılması; ayrıca tıbbi tedavi sonrası termal turizm, spa&wellness
turizmi, eko-turizm, kent turizmi başta olmak üzere farklı turizm türleri
ile entegre olarak planlanan kapsamlı ve çeşitli paket tur programlarının
oluşturulması hedeflenmiştir.
Medikal turizm konusunda yapılacak tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin
arttırılması amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tanıtma Genel
Müdürlüğü’nce medikal turizm tanıtım ve pazarlamasına yönelik Ar-Ge
çalışmalarının yapılması kararlaştırılmıştır.
SA
TU
K
10. Sağlık Turizminde Türkiye’nin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Medikal Turizm, SPA-Wellness (Sudan Gelen Sağlık), Termal (Kaplıca vs)
Turizm ile Yaslı ve Engelli Turizmi alanlarında Türkiye olarak; güçlü ve zayıf
yönlerimiz olduğu bilinmektedir. Türkiye’nin üstünlüğe sahip olduğu alanlarda
durmadan kendini geliştirmeye önem vermesi, zayıf yönlerini güçlendirmesi
gerekmektedir.
Sağlık turizminde Türkiye’nin rakip ülkeler nazaran üstünlükleri şöyledir:34
a) Hastanelerin alt-yapıları ve donanımlarının yüksek kalitesi
b) Uzman hekim ve sağlık personelinin eğitim ve mesleki deneyimin
yükselmesi
c) Diğer ülkelere göre sunduğu fiyat avantajları.
d) Özellikle bulunduğu coğrafi konum ve geleneksel turizm çekicilikleri
(doğal ve tarihi) ve uzun sure seyahat engeli yaratmayan iklim koşulları
34) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010).
http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/
D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20
SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016
39
e) Yüksek standartlara ulasan turizm tesisleri ve iyi yetişmiş yabancı dil
bilen personel.
f) Türkiye’nin sağlık turizmi kapsamında kaplıca, mağara, deniz, şifalı
bitki ve diğer doğal tedavi yöntemlerinin en iyi uygulanabileceği zengin
bir potansiyele sahip olması
g) Medikal ve sağlık turizminin diğer turizm türleri ile bütünleşebilmesi
ve ortak tur programlarının yapılabilme olanakları.
RK
Sağlık turizminde Türkiye’nin rakip ülkeler nazaran güçlü yönleri şöyledir:35
SA
TU
a) Sağlık sistemimizin-sağlık donuşum programında geldiği nokta
b) Özel sağlık kuruluşlarımızın batı ülkelerin kuruluşları ile yarışabilir
duruma gelmeleri,
c) Uluslararası JCI Akredite Kurulusuna akredite olmuş hastane sayısı
(39 adet) acısından dünyada 1. sırada olmamız,
d) Türkiye’nin, termal kaynaklar bakımından Avrupa ülkeleri içinde 1.
sırada yer alması,
e) Ülkemizin iklimi, coğrafi durumu, kültürü, bulunduğu durum,
f) Ülkemiz çevresinde bulunan 600 milyonluk bir topluluğa hitap edecek
bir konumda bulunmamız.
g) Dünyanın en genç nüfuslu ülkesi olmamız (hizmet verebilecek
personel istihdamı acısından sıkıntı olmayacak)
h) Yaşlı bakımında son derece iyi olmamız ve geleneğimiz gereği
misafirperverliğimiz.
Sağlık turizminde Türkiye’nin diğer ülkeler nazaran zayıf yönleri şöyledir:36
a) Medikal (tıp) turizm Türkiye için henüz yeni ve bu nedenle henüz
tam anlamı ile organize olmaması
b) Sağlık turizminde mevzuat eksiklikleri ve yasal boşluklar olması
40
RK
c) Yetişmiş her konuda ara elemana olan ihtiyacımızın olması
d) Sağlık kuruluşlarında medikal turizm ile ilgili yetişmiş uzman
(doktor, hemşire vs.) sayısının henüz yeterli sayıda bulunmaması
e) Konuya ilişkin aracı kuruluşların (aracı turizm işletmeleri) henüz bu
alana yeteri kadar girmemiş olması ve bu konuda yurt dışında tanıtım –
pazarlama çalışmaları yetersizliği
f) Hastanelerimizin web sayfalarındaki yetersizlikler. Bu durum aynı
zamanda tanıtım, reklam ve pazarlama alanında da önemli eksiklikler
olduğunun da bir göstergesidir
g) Sağlık kuruluşlarının genelde büyük kentlerde yoğunlaşması
nedeniyle medikal turizmle klasik turizm bölgelerinin entegre olarak
sinerji yaratamaması Yurt dışında ülkemizi ve yaptığımız hizmetleri iyi
tanımlayamamak ve tanıtamamak
h) Sağlık turizmde devlet, STK ve sektör temsilcilerinin işbirliği
olmaması
i)Türkiye’ye sağlık turizmi için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi
Türk nüfusunun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden talep vardır. Oysa
bu ülkelerdeki konuyla ilgili Türk girişimci sayısı yok denecek kadar
azdır. İngiltere’de bu hizmeti vermek üzere kurulmuş bir firma vardır
(Travel to Cure) ve henüz Türk sağlık kuruluşlarının bu pazara girmek
için bir girişimleri de bulunmamaktadır. Bu da ülkedeki medikal turizm
olanaklarının batıda etkili pazarlanamamasına yol açmaktadır.37
SA
TU
K
41
RK
SA
TU
BÖLÜM 2:
Katar Hakkında Genel
Bilgiler
42
BÖLÜM II
KATAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1. Temel Bilgiler
RK
11.521 km² yüz ölçümü ile küçük bir körfez ülkesi olan Katar’ın tek karasal
komşusu 60 km’lik bir sınırı paylaştığı Suudi Arabistan’dır. Denizden Bahreyn,
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Oman’a yakın bir konumda olan Katar,
Basra Körfezi’nin merkezinde olması ve İran’a yakınlığı sebebiyle jeostratejik
açıdan önemli bir ülkedir.
Tablo 10: Temel Bilgiler
Resmi Adı : Katar Devleti
Yönetim Biçimi : Emirlik (Mutlak Monarşi)
Emir : Şeyh Tamim Bin Hamad Al-Thani (25 Haziran 2013)
Başbakan : Şeyh Abdullah Bin Nasser Bin Khalifa Al-Thani (26 Haziran
2013)
Nüfusu : 2.334.029 (400.000 Katarlı)
Yüzölçümü : 11.521 m2
Resmi Dil : Arapça
Etnik Yapı : Arap (%40), Hintli (%18), Pakistanlı (%18), İranlı (%10),
Diğer (%14)
Dini Yapı : Müslüman (%77.5), Hristiyan (%8.5), Diğer (%14)
Başkent : Doha Para Birimi : Katar Riyali (QAR) Para Kuru : 1 USD =
3.64 QAR (Sabit)
Hafta Sonu Tatili : Cuma, Cumartesi
Saat Farkı : Yaz saati uygulanırken Türkiye ile saat farkı yoktur. Yaz saati
uygulaması sona erdiğinde Türkiye’den 1 saat ileridedir.
SA
TU
K
Haziran 2015 tarihi itibariyle tahmini nüfusu 2,3 milyondur. Bu rakamın
büyük çoğunluğunu ülkeye Pakistan, Hindistan, İran ve Ortadoğu’nun çeşitli
ülkelerinden çalışma amaçlı gelmiş oturma izni olan nüfus oluşturmaktadır.
43
Ülkenin etnik yapısı Arap %40, Hintli %18, İranlı %10 ve diğer %14 şeklindedir.
Aslen Katar’lı olan Arap nüfus 400.000 (nüfusun yaklaşık % 17’si) kişi kadardır.
Gelişmekte olan Katar ekonomisine paralel olarak yabancı işçi akını devam
etmekte ve ülke nüfusu hızlı bir artış göstermektedir. Toplam nüfusun yarısı
başkent Doha’da yaşamaktadır.38
Son derece yoksul bir tarihi geçmişin ardından hızla gelişen, modern ve liberal
RK
bir Arap ülkesi haline gelen Katar, artan petrol geliri ve sahip olduğu doğalgaz
rezervleri sayesinde kişi başına düşen gelir oranlarında dünyanın en zengin
ülkeleri arasındadır. Dünyada refah seviyesi en yüksek ülkelerin başında gelen
ülke, son dönemde Ortadoğu siyasetinin etkili aktörlerinden biri durumuna
geldi. Aynı zamanda ABD ordusunun Ortadoğu komuta merkezlerinden biri
Katar’da bulunuyor. Ülke son yıllarda adını Aljazeera haber kanalları sayesinde
de duyurmuştur.39
SA
TU
Katar düşük nüfus ve yüzölçümüne rağmen özellikle doğalgaz endüstrisinin
gelişmesi ile birlikte iddialı şekilde büyüyen bir ekonomiye sahiptir. Yaşadığı
ekonomik gelişim, siyasi ve hukuki reform sürecine paralel olarak dış dünyaya
da yoğun bir şekilde açılma, dış dünyada yer alma ve söz sahibi olma stratejileri
izlemektedir. 40
Ülke onlarca ekonomik projenin yanında sosyal, kültürel ve sportif vb.
alanlarda birçok atılımı üstlenmiştir. Şeyh Hamad’ın eşinin direktörlüğünü
yaptığı Qatar Foundation tarafından oluşturulan Education City, Amerikan
ve diğer ülkelerin önemli üniversitelerinin kampüslerini bünyesinde
bulundurmaktadır. Katar 2006 Asya Oyunları’na ve 2011 Asya Kupası’na
ev sahipliği yapmıştır. Doha 2016 Olimpiyat Oyunlarına aday olmuş, ancak
Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından belirlenen finalistler arasında yer
alamamıştır. Bununla birlikte Katar, 2022 FIFA Dünya Kupası’na ev sahipliği
yapacaktır. 41
Katar Devleti Körfez İşbirliği Konseyi (Gulf Co-operation Couincil - GCC)
üyesidir. Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Oman, Birleşik Arap Emirlikleri
38) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Katar Ülke Bülteni, 2015. https://www.deik.org.tr/6242/Katar_
Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html, 10.03.2016
39) http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-katar,
Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html,10.03.2016
41) a.g.e
44
RK
ve Katar’dan oluşan konseyde gümrük birliği oluşturulmuştur. İthal edilen
ürünlerdeki standart tarife %5 olarak belirlenmiştir. 7 Haziran 2009’da Katar,
Suudi Arabistan, Kuveyt ve Bahreyn’le birlikte Körfez Parasal Birliğine yönelik
çalışmaların merkezi Riyad’da olacak Para Konseyi tarafından sürdürülmesine
ilişkin bir anlaşma imzalanmıştır. Bununla birlikte, Konseyin ortak para
birimine planlandığı gibi geçmesi mümkün gözükmemektedir. Konseyin
ayrıca Avrupa Birliği ile serbest ticaret anlaşması (STA) fikri mevcut olsa da bu
da gerçekleştirilebilmiş değildir. Bunun yerine ABD, Çin, Hindistan, Singapur
gibi bazı ülkeler ile STA müzakereleri sürdürülmektedir. Bu anlaşmaların
gerçekleştiği takdirde Katar’ın hızla gelişen petrokimya sanayine katkı
sağlayacağı değerlendirilmektedir. 42
Katar ayrıca 2007-2008 yılları arasında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi
geçici üyesi olmuştur. Bunların yanı sıra Katar’ın Dünya Ticaret Örgütü
(WTO), Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), Avrupa İmar ve Kalkınma
Bankası (EBRD), Uluslararası Para Fonu (IMF), Arap Ligi ve Arap Para Fonu
(AMF) gibi uluslararası kurumlara üyeliği mevcuttur.43
SA
TU
K
2. Tarihi
Katar’ın bulunduğu bölgedeki ilk yerleşim taş devrine dayandığı görülmüştür.
Taş devrinin ülkede bulunan ilk kalıntılarının 50 bin yıllık olduğu tahmin
ediliyor. Katar’da Babilliler ve Selçukluların da yaşadığı biliniyor.44 Katar’ın
tarihçesi, Ortadoğu tarihi kadar eskidir. Yarımadanın ilk sakinlerini, usta
birer gemici olan Kananitler olarak bilinir. 628 yılında İslamiyet’i kabul
eden Kananitler, denizcilikten sağladıkları gelirlerle zengin ve lüks bir hayat
sürmekteydiler. Bu sebeple, Emeviler ile araları açıldı ve bağımsız bir yönetim
kurdular.
VII. yüzyılın ortalarında İslam dini Arap yarımadasında yayınlamaya
başlayınca, Katar’da Emeviler, Abbasiler gibi İslam hanedanlarının hakimiyeti
altına girmiştir.45 Katar, Hz. Ebu Bekir (r.a.) döneminde İslâm topraklarına
katılmıştır. Emeviler döneminde bazı ayaklanmalara şahit olan ve zaman
43) a.g.e
44) http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-katar, 12.03.2016
45
RK
zaman bağımsız yönetimlerce yönetilen Katar’a 899’da Karmatiler hâkim
oldular. Abbasi yönetimi altındayken, Ebu Said el-Cannabi bölge toprakları
üzerinde Karmati mezhebini kurdu ve bu mezhebi daha sonra bütün körfez
bölgesine ve Güney Arabistan’a kadar geniş bölgeye yaydı. İsmailiyye Şiasının
aşırılarından olan ve Fatımilere bağlanan Karmatiler Katar’ın yanı sıra
Körfez’deki geniş bir alana hükmetmişlerdir. Karmatilerin hâkimiyeti 1058’deki
halk ayaklanmasına kadar sürdü. Bundan sonra Karmatiler kendi bölgelerine
yani Katar ve çevresine çekildiler.46
SA
TU
1520’de Katar’ı Portekizliler işgal ettiler. Ancak Portekizliler çok fazla kalmadılar
ve onların çekilmesinden sonra Beni Halid kabilesi bölgeye hükmetmeye
başladı. 1766’da Utub kabilesinin el-Halife ailesi mensupları Katar’a yerleştiler.
Burada inci avcılığı ve ticaretiyle uğraşmaya başladı ve 1783’te de bir bölgesel
yönetim oluşturdular. Bu yönetim 1867’ye kadar yine el-Halife ailesinin
yönetiminde olan Bahreyn’e tabi kalmıştır. Daha sonra Bahreyn’den bağımsız
bir kimlik kazandı. 1871’de Katar’a bir Türk birliği yerleştirildi ve bölge
Osmanlı Devleti’ne tabi oldu.47
Katar, 16. yüzyıldan Birinci Dünya Savaşı’na kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun
bir parçasıydı. Ülkede fiili Türk egemenliği ilk olarak 1852’de, daha sonra
ve kesin olarak 1871’de Muhammed el-Sani’nin daveti üzerine başlamıştır.
Katar’ın bugünkü başkenti Doha (Kal’atü’t-Türk adı verilen kale) ve yine
bugün ABD üssünün bulunduğu el-Obeid’e yerleşen Türk birlikleri 1913’e
kadar burada kaldılar. Katar da Basra Vilayeti’nin Lahsa sancağına bağlı bir
kaza (ilçe) oldu. Al-Sani ailesi de Osmanlı kaymakamları olarak görev yapmaya
başlamışlardır. Osmanlı Devleti Katar üzerindeki haklarından 29 Temmuz
1913’te vazgeçti. Son Türk askeri Katar’dan Ağustos 1915’te çekildi. I. Dünya
Savaşı’nın çıkmasının akabinde 3 Kasım 1916’da imzalanan bir anlaşmayla
Katar İngiltere’ye tabi oldu.48
1939 yılında ülke toprakları üzerinde zengin petrol rezervleri bulundu ve 1949
yılında ticari olarak petrol ihraç edilmeye başlandı. Petrolün bulunuşuyla
birlikte, ekonomik yönden İngiliz nüfuzu iyice arttı. Ülkenin İngilizlere tabi
olduğu dönemdeki Katar yönetimi Şeyh Abdullah bin Câsim’deydi. 20 Ağustos
46
1949’da yerine oğlu Şeyh Ali bin Abdullah geçti. Onun 24 Ekim 1960’da
çekilmesi üzerine yerine oğlu Ahmed bin Ali geçti. 1970’de İngilizler Katar’dan
askerlerini çektiler. 49
22 Şubat 1972 tarihinde Şeyh
Khalifa bin Hamad Al-Thani
kansız bir darbeyle Şeyh Ahmed
bin Ali bin Abdullah Al-Thani’yi
devirmiştir.
1972-1995 yılları
arasında ülkeyi yöneten Katar
RK
Katar, 3 Eylül 1971 tarihinde kendi geçici anayasasını hazırlamış ve
İngiltere’nin bölgeden çekilmesi üzerine, aynı statüdeki diğer bölge ülkeleri
gibi, bağımsızlığını ilan etmiştir. Katar’ın bağımsızlığını ilan etmesi üzerine 3
Eylül 1971’de Şeyh Ahmed bin Ali bin Abdullah Al-Thani Katar Devleti’nin ilk
emiri olmuş ve Katar aynı yıl Birleşmiş Milletler ve Arap Birliği’ne katılmıştır.
SA
TU
K
Emiri Hamad bin Khalifah
Al Thani döneminde Katar,
sınırları dışında da etkili bir güce
dönüşmeye başladı. Hamad bin
Khalifah Al Thani’nin emirliği
döneminde, önemli siyasi ve ekonomik reformlar gerçekleşti. 25 Mayıs 1981
tarihinde Abu Dabi’de Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Birleşik Arap
Emirlikleri ve Umman ile Körfez İşbirliği Konseyi’nin kurulmasında etkili
olan Katar, genel anlamıyla pro-aktif, çevre ülkelerle iyi ilişkiler güden ve bölge
barışına katkıda bulunan politikalar benimsese de ülke istikrarı 1980’lerde
İran-Irak savaşıyla tehdit edilmiş, Bahreyn ile Huvar adaları sorunu, Suudi
Arabistan ile genel sınırlar üzerine anlaşmazlıklar yaşanmıştır. Suudilerle
yaşanan sınır sorunu 1999’da varılan anlaşmayla çözülmüş, Bahreyn ile
yaşanan Huvar adaları sorunu 1986’da iki ülke arasında bir sıcak çatışmaya
dönüşmek üzereyken Suudi Arabistan’ın araya girmesiyle nihayetlenmiştir.
47
SA
TU
RK
Seçimlerin özgürleşmesi için adımlar atıldı, kadınlar seçme ve seçilme hakkına
sahip oldu. Aynı zamanda gaz ve petrol sektörlerinde liberalleşmenin yolu
açıldı. Basın özgürlüğünün genişletildiği ülkenin en büyük yatırımlarından
televizyon kanalı Al Jazeera oldu. Haber platformları, önce Arap ülkelerinde,
daha sonra da tüm dünyada en önemli medya kuruluşlarından biri olarak
ön plana çıktı. Irak’ın 1990 yılında bölgedeki bir başka hidrokarbon zengini
devlet olan Kuveyt’i işgali, Emir Hamad’ta, ‘düşük profilli olmanın tehlikeli
olabileceği’’ fikrini besledi. Katar bu dönemde komşu ülkelerle de ilişkilerini
artırdı ve 2001 yılı itibariyle, Bahreyn ve Suudi Arabistan ile arasındaki sınır
sorunlarını tamamen çözüme kavuşturdu.50 Arap Baharı sonrası kurulan
İslami yönetimleri desteklemenin şimdilik faydasından çok zararını gördü.
Örneğin Mısır’ın yeni askeri yönetimi El Cezire televizyonunu ‘teröre destekle’
suçladı. Benzer bir şikâyet Libya’dan geldi. Şeyh Hamad’ın bu yaz başında
yönetimi oğlu Tamim’e bırakma kararı sonrası, yeni Emir, ‘kibirli politikalara
son vereceklerini’ açıkladı. Bu da, yeni Emir’in babasının bölgede etkin olma
politikasından geri adım atabileceğinin sinyali olarak okundu. Bazı uzmanlara
göre Katar, yıllardır kendi ağırlığının çok üzerinde hareket etmektedir.
Arap Baharı öncesinde bölgenin iki önemli ülkesi Türkiye ile İsrail’in
ilişkilerinde yaşanan gerginlik, Mısır’daki ihtilal, Suriye’deki iç savaş gibi
faktörler Ortadoğu’da hâliyle boşluk oluşturdu. Özellikle Mısır kendi derdine
düştüğü için Arap ülkeleri arasında etkin olma rolü Katar’a kaldı.
Katar Emiri El Sani’nin liderliği çok önemli. Dünyadaki gelişmeleri iyi okuyor.
Kendine sürekli bilgi taşıyan bir divanı var; think-tank gibi. Arap Baharı’nı
iyi analiz etti. Başından beri muhalifleri destekledi, Libya ve Mısır’da şu ana
kadar kazandı da. Mısır’dan boşalan etkin role talip oldu. Gazze’yi ziyaret
eden ilk devlet başkanı oldu. Son Gazze savaşının ardından İsrail-Filistin
barış görüşmelerinde Mısır ve Türkiye ile birlikte aktif rol aldı. Keza aynı aktif
arabuluculuğu Kabil hükümeti ile Taliban arasında yürütüyor. El Sani’nin
girişimleriyle Taliban’ın sınır dışındaki ilk ofisi Doha’da açıldı.
Ülke, Nisan 2003’de yapılan Anayasa referandumundan bu yana ciddi bir
48
politik dönüşüm gerçekleştirdi. Yeni Anayasa 2/3’ü seçimle, 1/3’ü ise Emir’in
ataması ile işbaşına gelen 45 üyeli ve yasama yetkisi olan bir parlamentonun
kurulmasını sağladı. Ülkede yasama erki, bakanlar kurulu ve Şura Meclisi’nden
oluşmaktadır. 51
Katar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’yı etkisi altına alan ve ‘Arap Baharı’ olarak
bilinen halk ayaklanmalarından etkilenmedi. 52
RK
Yedi idari bölgeden oluşan Katar’da 2009’dan bu yana yerel hizmetlerin
iyileştirilmesi amacıyla belediye seçimleri yapılmaktadır. 53
Mutlak monaşi ile yönetilen ülkede Haziran 2013’te bir ilk gerçekleşti. Emir,
görevini 33 yaşındaki oğlu Şeyh Temim bin Hamad Al Tani’ye devretti.
Ülke ekonomisindeki gelişmelerin yanısıra Katar, Suudi Arabistan, Kuveyt,
Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Umman’ın üyesi olduğu Körfez İşbirliği
Konseyi’nde (Arap devletlerinin bölgesel örgütü ) özellikle savunma alanında
işbirliği konusunda önemli rol oynuyor. 54
SA
TU
K
Katar, ABD askeri güçleri için hareket merkezlerinden biri oldu ve özellikle
Körfez Savaşı iki ülke arasındaki önemli bir ortaklığın temellerini oluşturdu.
Katar, Irak’ın ABD öncülüğündeki işgali de koordine eden komuta merkezine
ev sahipliği yapmıştı.55
a) Katar’ın Yükselişi
Öncelikle, ABD’ye bölgedeki askeri üssünü, Katar’ın başkenti Doha’nın hemen
dışına kurmasına izin verdi. Hamad bu güvenlikten sonra Katar’ı küresel
ekonomiye monte etmeye başladı. Dünyanın en büyük, yoğunlaşmış sıvı doğal
gaz tesislerini kurdu ki bugün bu tesislerden Avrupa, Japonya ve Hindistan’a
doğal gaz ihraç ediyor.
El Hamad, 1996 yılında ise 24 saat haber yayını yapan El Cezire
49
televizyonunu kurdu. El Cezire’nin Katar’ın bölgedeki imaj ve etkisine katkısı
büyük oldu. Katar, El Cezire’nin farklı dil ve ülkelerde kurduğu şubeleriyle de
o ülkelerdeki imaj ve etkinliğini artırmasına katkıda bulundu. Yakın zaman
önce ABD’de yayına başlayan Al Jazeera America, çoğunluğu Amerikalı
800 gazeteci ve televizyoncu istihdam ediyor.56
b) Diğer Ortadoğu Ülkeleriyle İlişkileri
SA
TU
RK
1971 yılında bağımsızlığını kazanan genç bir devlet olmasına rağmen
uyguladığı çok yönlü, pro-aktif dış politika açısından Katar, bölgesinde en
pragmatik, en rasyonel ülke olarak öne çıkmaktadır. Özellikle son dönemde
Ortadoğu meselelerinde adı çokça geçmeye başlayan Katar, tek bir ülke ya da
kutupla değil, farklı birçok ülke ve kutupla bir denge politikası gütmektedir.
Katar Emirliği, dünyada Arap ve İslam dayanışmasını sağlayarak güven
ortamını perçinlemek, devletler arasındaki sorunların barışçıl yollarla
çözüme kavuşturulması için bölgesel ve küresel örgütlerin çalışmalarını
desteklemektedir. 57
CENTCOM’un önemli bir üssünü konuşlandırdığı Katar, bir yandan, olası
bir tehdide karşı zengin yeraltı kaynaklarını savunmak konusunda yetersiz
kalabilecek silahlı kuvvetlerine güçlü bir müttefik desteği sağlamak adına,
ABD ile yakın ilişkiler kurarken, bir yandan da ortak bir doğalgaz karteli
oluşturma ihtimalini göz önünde bulundurarak İran ve Rusya ile ilişkilerine
önem vermektedir. Katar’ın İran ile yakın ilişkiler kurmasında etkili olan
bir diğer etken de Katar’da önemli bir Şii nüfusunun bulunmasıdır. Fakat
son dönemde Suriye’de yaşanan iç savaşta Katar’ın Esad yönetimi devirmeyi
amaçlayan muhaliflere sağladığı finansal/mali ve diplomatik destek İran ve
Rusya’nın tepkisini çekmektedir. Yine de İran ve Katar’ın dış politikalarının,
her iki ülkenin de Mısır’da cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’nin ordu
tarafından görevden alınmasına karşı olmaları yönüyle ortaklaştığını söylemek
mümkündür. 58
56) http://akademikperspektif.com/2013/12/07/katarin-cok-yonlu-dis-politikasi-ve-yeniortadogu/,12.03.2016
57) http://akademikperspektif.com/2013/12/07/katarin-cok-yonlu-dis-politikasi-ve-yeni-ortadogu/,
12.03.2016
12.03.2016
50
Katar, Arap Baharı olarak adlandırılan halk ayaklanmalarının başlangıcından
itibaren aktif bir tavır takınarak doğrudan gelişmelerin bir parçası haline
gelmiştir. Kendi sınırları içerisinde herhangi bir muhalif harekete şahit
olmayan Katar’ın ev sahipliğini yaptığı, belki de Ortadoğu coğrafyasında en
etkili televizyon kanalı olan el-Cezire’nin olaylar hakkında yaptığı yorumların,
otoriter yönetimlere tepki gösteren halk kitleleri lehine olması ülkenin bu
süreçte benimsediği konumu büyük ölçüde belli etmektedir. 59
RK
Ülkede basın-yayın özgürlüğünün sağlanması adına Katar Radyo ve
Televizyon Kurumu’nu kuran Şeyh Hamad bin Khalifa Al-Thani’nin, kuruluş
ve idame masraflarını karşılaması için ilk etapta 150 milyon dolar bağışladığı,
daha sonra yayın hayatına devam etmesi için yıllık yaklaşık 200 milyon dolar
gibi bir kaynak aktardığı el-Cezire, 1996’da BBC World’un Suudi Arabistan
merkezli Arapça yayın yapan kanalının 2 yıllık yayın hayatına son vermesiyle
bu kanal çalışanlarının bünyesine katılmasıyla daha da büyümüş ve yayın
politikalarıyla Katar’ın bölgesinde önemli bir aktör olarak belirmesinde
oldukça etkili olmuştur. Özellikle Arap Baharı sürecinde yaptığı yayınlarla
Ortadoğu coğrafyasında toplumsal psikoloji üzerinde etkili olan el-Cezire’nin
bu duruşunun, Katar’ın bir “yumuşak güç” olarak belirmesinde oldukça etkili
olduğuna dair yorumlar yapmak mümkündür. Fakat yine de el-Cezire’nin yayın
politikası kimi zaman bölge ülkelerinin tepkisini çekmektedir. Bu bağlamda, elCezire’nin Ürdün ile ilgili eleştirel yayınlar yapması üzerine iki ülke arasındaki
ilişkilerde bir dönem gerilme yaşandığını belirtmek gerekmektedir. 60
SA
TU
K
Zengin yeraltı kaynaklarının sağladığı ekonomik güç ile yüksek refah
seviyesine erişen Katar, son dönemde finansal gücünü önemli bir siyasi araç
olarak kullanarak bölgesel ve uluslararası etkinliğini arttırmaya çalışmıştır.
İzlediği bu aktif dış politika üzerine, Katar’ın bölgesel liderlik konusunda Suudi
Arabistan ile büyük bir rekabet halinde olduğu yorumları yoğunlaşmaktadır.
Gerçekten de Katar’ın ekonomik gücü, ülkeyi “yumuşak güç” yapan bir diğer
önemli unsurdur. 61
12.03.2016
12.03.2016
12.03.2016
51
Her ne kadar İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları nedeniyle 2009 yılının ocak
ayında askıya alınmış olsa da Katar’ın İsrail ile –düşük seviyede- yürüttüğü
ekonomik ilişkileri, Katar’ın dış politikasının pragmatik ve dengeli olduğu
kadar bağımsız olduğunun da kanıtı görünümündedir. Gerçekten de Katar’ın
dış politikasının, Körfez ülkeleri içerisinde İsrail ile temaslarda bulunan tek
ülke olması nedeniyle diğer Körfez ülkelerinden farklılaştığını/bağımsız
olduğunu söylemek mümkündür. 62
RK
Katar’ın dış politikasının özgün ve diğer Ortadoğu ülkelerinden farklı oluşunun
bir diğer göstergesi, Katar’ın KKTC ile kurduğu doğrudan münasebetlerdir.
Diğer Arap ülkelerinin ve bölge ülkelerinin üye oldukları uluslararası
kuruluşların KKTC ile herhangi bir münasebetleri olmamasına karşın Katar’da
KKTC’nin bir ticaret ve turizm ofisi bulunmaktadır. 63
SA
TU
Son dönemde Katar dış politikasının, gerek bölge ülkelerinden farklı bir dış
politika tercihinde bulunarak KKTC ile doğrudan ilişkiler kurması gerekse
Arap Baharı sürecinde meydana gelen Libya ve Suriye krizlerinde otoriter
rejimlere karşı mücadele eden gruplara destek vermesi yönüyle, Türkiye’nin
dış politikasıyla benzeştiğini söylemek mümkündür. Katar ve Türkiye’nin son
dönem dış politikalarının benzeştiğine dair bir diğer kanıt, iki ülkenin de
Mısır’da yaşanan politik meselelere verdikleri yakın tepkilerdir. 64
Katar ve Türkiye’nin Ortadoğu meselelerinde benzer tutumlar benimsediği
bir diğer coğrafya Filistin’dir. İki ülke de Filistinli gruplar arasındaki
bölünmüşlüğe son vermek için yoğun çaba göstermekte ve Hamas ile El Fetih
arasında arabuluculuk rolü üstlenmektedir. Katar ve Türkiye’nin KKTC, Libya,
Mısır, Suriye ve Filistin meselelerine yaklaşımlarının bu denli benzer oluşu
“Ortadoğu’da son gelişmeler ekseninde yeni bir Sünni bloğu mu oluşuyor?”
sorusunu akıllara getirmektedir. 65
12.03.2016
12.03.2016
12.03.2016
12.03.2016
52
RK
Katar’ın son dönemde Irak ile olan ilişkileri incelendiğinde, bölgesel sorunların
çözümünde benimsediği politikaların ilkesel temelini oluşturan “komşularla
iyi ilişkiler kurma” ve “sorunların barışçıl çözümü” kavramlarına yaptığı
vurgunun –nispeten- azaldığı görülür. Gerçekten de Katar-Irak ilişkileri,
Katar’ın, Irak’ın içsel problemlerinde Sünni grupların/militanların yanında
saf tutması nedeniyle sorunlu bir görünüm arz etmektedir. Katar’ın Irak’taki
Sünni gruplara/militanlara mali/finansal destek sağlaması Maliki yönetiminin
tepkisini çekmektedir. 66
Sünni Arap ekseninde duruşu, Batı ile olan yakın ilişkileri, –belki de tüm
Ortadoğu coğrafyasındaki en etkili televizyon kanalı- el-Cezire’ye sahip
oluşu ve elindeki finansal kaynaklarıyla Arap Baharı adı verilen sosyo-politik
dönüşüm sürecinin aranan oyuncusu konumundaki Katar, son dönemde
bölgesel düzenleyicilik konusunda Suudi Arabistan ile çetin bir rekabet
içerisine girmiştir. İki ülke de bölgedeki nüfuzlarını arttırmak için mücadele
ederken, bu mücadele sürecinde Katar-Suudi Arabistan ilişkilerinin iyiden iyiye
gerildiğini söylemek mümkündür. Son dönemde iki ülke arasındaki gerilim
medya sektörüne de yansımıştır. Özellikle Suudi sermayeli, Birleşik Arap
Emirlikleri merkezli El Arabiya televizyonu ile Katar’ın el-Cezire’sinin yayın
politikalarındaki
farklılaşma,
iki ülke arasındaki gerilimin
medya sektörüne yansımasının
somut göstergesi mahiyetindedir.
El Arabiya televizyonu Arap
isyanları çerçevesinde statükoyu
desteklerken, el-Cezire, başta
Müslüman Kardeşler olmak üzere
bölgedeki tüm muhalif grupların
(bunun tek istisnası, daha önce
belirtildiği üzere Bahreyn’de
cereyan eden olaylardır) yanında
yer almıştır.67
SA
TU
K
12.03.2016
12.03.2016
53
3. Coğrafi Konum
RK
Jeo-politik ve jeo-ekonomik açıdan dünyanın en önemli bölgelerinden biri
konumundaki Orta Doğu’nun hem fiili hem de teorik anlamda merkezi olan
Basra Körfezi’nin batısında, körfeze doğru uzanan bir yarımada üzerinde yer
alan Katar, batı ve güneyde Suudi Arabistan ile komşudur. Kuzeye doğru 200
km kadar uzanan yarımadanın en geniş yeri 88 km’dir. Katar düzlüklerden
oluşan, en yüksek rakımı 40 m olan bir yarımadadır. Yazları kurak karasal
iklime sahip olup, sıcaklık 50°C’yi bulmaktadır. Su kaynakları çok kısıtlı
olup içme suyu ihtiyacı büyük ölçüde deniz suyunun arıtılması suretiyle elde
edilmektedir.
SA
TU
2,15 milyon nüfuslu Katar, artan petrol fiyatları ve sahip olduğu doğalgaz
rezervleri sayesinde kişi başına düşen gelir oranlarına göre dünyanın en
zengin ülkesidir. Katar, Orta Doğu’daki bütün körfez ülkelerinde olduğu gibi
hızla gelişmektedir.
Şekil 5: Katar Siyasi Haritası
54
4. Demografik Özellikler
Monarşiyle yönetilen 11.521 km² yüzölçümlü Katar’ın nüfusu 2,15 milyondur.
Ülke nüfusunun yaklaşık 400.000’i çoğunluğu Vahabi-Sünni inanışa sahip
olan Katarlı Araplar’dan oluşmaktadır. Nüfusun geri kalanı ise Hindistan,
Filipinler, Pakistan, Nepal gibi ülkelerden çalışmaya gelen insanlar ve ülkede
ikamet eden diğer Arap ülkelerinin vatandaşlarından oluşmaktadır.
RK
Katar’ın nüfusu 1975’de 180.000, 1980’de 229.000 kişi kadardı. Bu nüfus,
1990’da 301.000, 1995’de 534.000’e ulaşmıştır. 1991 yılı verilerine göre toplam
nüfusun 329.000’ini erkek, 189.000’ini kadın nüfus oluşturur. Katar’da her
100 kadına 309,8 erkek vardır; bu erkeklerin aleyhine olan dünyanın en
yüksek cinsiyet oranıdır.68 Erkek nüfusun fazlalığının nedeni, Bahreyn’de
olduğu gibi, Katar’ın nüfus yaş piramidinde de açıkça ortaya çıkar. Ülkedeki
mevsimlik isçi sayısı oldukça fazladır. Yıllık % 5,3’lük bir nüfus artışı ile,
ülke nüfusunun 13 yıl gibi kisa bir sürede ikiye katlanacağı beklenmiş ancak
Körfez Krizi dolayısıyla, ülkeye olan göçlerin nispeten azalması nedeniyle
geri dönüşler olmuştur. Böylece nüfus artış hızı düşmüştür. Toplam nüfusun
%40’ını Araplar, %18’ini Pakistanlılar, %18’ini Hintliler, %10’unu İranlılar ve
geri kalanını diğer milletler oluşturur. Toplam nüfusun %95’i Müslümandır.
Katarlıların çoğu Vahabi-Sünni mezhebine mensuptur. Şii mezhebine mensup
olanların nüfusun %8-10’unu oluşturduğu tahmin edilmektedir.69
SA
TU
K
Nüfus yoğunluğu km2 başına 50 kişidir. Nüfusun % 80’inden fazlası, doğu
kıyısındaki başkent Doha ve yakın çevresinde yaşar. Şehir nüfus oranının
kırsal nüfus oranına göre oldukça yüksek olduğu Katar’ın toplam nüfusunun
yaklaşık %77,5’i Müslüman, %8,5’u Hıristiyan ve %14’ü ise başta Hinduizm
olmak üzere diğer dinlere mensuptur.
Ülkenin demografik yapısı göçmenlik sistemine dayalıdır. Ülkede
yabancı ülkelerden yaklaşık 1,8 milyona yakın işçi çalışmaktadır.
Genellikle Filipinler, Nepal, Hindistan gibi ülkelerden insanlar bu ülkeye
inşaat, sağlık, hizmet, enerji sektörlerinde çalışmak için gelmektedirler.
68) The Economist Pocket World in Figures 2011 Edition. Profile Books. 2010. ss. 17. ISBN 978-1-84668372-5.
69) TC Dışişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.mfa.gov.tr/katar-kunyesi.tr.mfa, 12.03.2016
55
Neredeyse bütün Katar vatandaşları İslam dinine mensuptur. Etnik
Arapların dışında çoğu vatandaş çeşitli ülkelerden petrol sektöründe çalışmak
için gelmiştir. Arapça ana dildir. Onlarca değişik milletten insanların
bulunması İngilizceyi ikinci bir milli dil haline getirmiştir. Katar Araplarının
genelde üst düzey yönetici, bürokrat ya da mal sahibi olduğu ülkede diğer ülke
Arapları bankalarda, petrol ve gaz tesislerinde ya da devletin kurumlarında
memur olarak çalışırlar.
5. Siyasi ve İdari Yapı
RK
Sosyal refahın yüksek olmasından ötürü, yaşama standartları yüksektir.
Ortalama ömür erkeklerde 70, kadınlarda 75 yaştır.
SA
TU
Mutlak monarşi rejimiyle yönetilen Katar Devleti, 3 Eylül 1971 tarihinde
bağımsızlığına kavuşmuştur. Ülkeyi Al-Thani Hanedanı yönetmektedir. Katar
Emiri Şeyh Hamad Bin Khalifa Al-Thani, 27 Haziran 1995 tarihinde yönetimi
babası Şeyh Khalifa’dan devralmıştır. Başbakan Şeyh Hamad Bin Jassim Bin
Jabor Al Thani, Bakanlar Kurulu’nun da başkanıdır. Bakanlar Kurulu, kanun ve
yönetmelik teklif etmek, kanunların uygulanmasını sağlamak ve Hükümetin
mali ve idari işlerini yürütmekle yükümlüdür.
35 üyeli Danışma Meclisi (Majlis Al Shura) Bakanlar kurulu ile birlikte ülkenin
yasama erkini oluşturmaktadır. Ancak Danışma Meclisi ülke bütçesinin
ve yasaların ele alındığı istişari bir organdır. 29 Nisan 2003 tarihinde
halkoyuna sunularak kabul edilen Yeni Anayasa’da 45 üyeli bir Danışma
Meclisi öngörülmektedir. Sözkonusu Anayasa 8 Haziran 2004 tarihinde Emir
tarafından onaylanmış ve 8 Haziran 2005 tarihinde de Emirlik Kararnamesiyle
yürürlüğe girmiştir. Danışma Meclisi seçimleri henüz gerçekleştirilmemiştir.
Emirin eşi Şeyha Moza, ülkenin sosyal ve kültürel politikalarında önemli bir
rol oynamaktadır. Dünyadaki belli başlı üniversitelerin şubelerinin yer aldığı
“Eğitim Şehri”ni kurmuş olan Emire, eğitim ve sosyal nitelikli konularda
faaliyet gösteren “Eğitim Vakfı”nın da Başkanlığını yürütmektedir. 70
70) TC Dışişleri
Bakanlığı
Resmi İnternet Sitesi , http://www.mfa.gov.tr/katar-siyasi-gorunumu.tr.mfa,
SATURK yayınıdır.
Tüm telif
hakları saklıdır.
12.03.2016
56
Katar, bölgesinin en ılımlı rejimlerinden birine sahiptir. Komşusu Suudi
Arabistan’ın aksine kadınlar araba sürebilmekte, Müslüman olmayanlar alkol
satın alabilmekte ve kamusal alanlarda kadın ve erkeğin el ele tutuşması
sorun oluşturmamaktadır. Katar yönetimi Batı dünyasında etkili olmak ile
İslam dünyasında saygın olmak arasındaki ince çizgide dikkatlice yürümeye
çalışmaktadır.
RK
Katar’ın güçlü devlet geleneği, bürokrasisi olmaması idari yapının en önemli
eksikliği gibi görünmekle birlikte ülke yönetimi bunu fırsata dönüştürmeyi
bilmiştir. Bu durum yönetimin daha hızlı hareket edebilmesine imkân
tanımıştır. Katarlı bürokrat ve diplomatlar için dil bilmek bir sorun değil; zaten
günlük yaşam Arapçadan çok İngilizce üzerine yürümektedir.
Katar, El Kaide ve Selefîleri düzen bozucu unsurlar olarak görmektedir. Bir gün
bunların kendisine de uzanabileceğini hesap edip karşı duruş sergilemektedir.
Katar, bundan ötürü ağırlıklı olarak Müslüman Kardeşler çizgisindeki
muhalifleri desteklemektedir. Ciddi turizm getirisi olan Katar bu tür marjinal
gruplara ve onların katı yorumlarına ülke içinde de göz açtırmayan bir politika
izlemektedir.
SA
TU
K
Katar en büyük yönetimsel birim olan 7 ayrı belediyeye bölünmüştür. Bunlar:
Doha, Al Rayyan, Umm Salal, Al Khor, Al Wakrah, Al Daayen ve Al Shamal
belediyeleridir.71 En büyük şehri, nüfusu 500.000 civarında olan Doha’dır. Diğer
şehirleri; Al Wakara, UmmSaid, Al Khor, Medinat Al-Shamal, Al Ruwais, Al
Zubara, Dulhan.72
71) http://knoema.com/atlas/Qatar/Municipality-profiles, 14.03.2016
57
RK
BÖLÜM 3:
SA
TU
Ekonomik Durum
58
BÖLÜM III
EKONOMİK DURUM
1. Genel Ekonomik Durumu
Zengin yeraltı kaynaklarına sahip Katar’da petrol arama çalışmaları 1939
yılında başlamış, 1940 yılında ülkenin batı kıyısındaki Duhan bölgesinde
RK
petrol bulunmuştur. II. Dünya Savaşı petrol arama çalışmalarını durdursa da
savaşın sona ermesiyle çalışmalar yoğunlaşmış ve 1949 yılında Katar ilk petrol
ihracatını yapmıştır. 1951 yılında petrol satışından 4,2 milyon dolar gelir elde
eden Katar’ın petrol ihracatından elde ettiği gelir 1960’da 55 milyon dolara,
1970 yılında 125 milyon dolara yükselmiştir. 1973’te yaşanan “Petrol Krizi”nin
ardından petrol ihracatından elde ettiği geliri 1.6 milyar dolara çıkartan Katar’ın
bu dönemde ekonomisi de önemli bir büyüme yaşamış, 1980’de ülkenin “gayri
safi yurt içi hasıla (GSYİH)”sı 7.8 milyar dolara yükselmiştir. OPEC’in 2013
SA
TU
K
yayınladığı bültene göre Katar, 25,2 milyar varillik petrol rezerviyle dünya
petrollerinin %2,1’ine sahiptir. 73
Katar zengin petrol rezervlerine
sahip olsa da ülkenin asıl
yeraltı zenginliği doğalgazdır.
Katar’da doğalgaz 1971 yılında
keşfedilmiş,
1991
yılında
üretime başlanmış ve 1997’da
ilk sıvılaştırılmış doğal gaz
(LNG) ihracatı yapılmıştır. Katar sahip olduğu “25,7 trilyon m3“lük doğal gaz
rezerviyle bu konuda Rusya ve İran’dan sonra üçüncü sırada bulunmaktadır.
Katar’ın sahip olduğu bu doğal gaz rezervi dünya üzerindeki kanıtlanmış
doğal gaz rezervlerinin yaklaşık %15’ine tekabül etmektedir. Sıvılaştırılmış
12.03.2016
59
doğalgaz (LNG) sektörü Katar’da son yıllarda giderek önemini arttıran bir
sektör haline gelmiştir. LNG başta Japonya, Güney Kore, Hindistan, İspanya
ve ABD gibi çeşitli ülkelere ihraç edilmeye başlanmış ve Katar hedeflenen
pazarlara ulaşabilmek için dünyanın en büyük tanker filolarından birini
kurmuştur. 74
SA
TU
RK
Son yıllarda petrol, doğalgaz, sanayi, turizm gibi alanlarda hayata geçirilen
projelere bağlı olarak Katar’ın ihracat ve ithalatında büyük bir artış yaşanmış,
dış ticaret hacmi genişlemiştir. Büyük ölçüde petrol ve doğalgaz gelirlerine
bağlı olan Katar ekonomisinde, son yıllarda yüksek düzeyde seyreden petrol
fiyatlarına ve doğalgaz sanayisinde yaşanan gelişmelere paralel olarak iddialı
bir büyüme yaşanmıştır. Katar’ın GSYİH’sı 2009 yılında 86,8 milyar dolar
iken, 2010 yılında % 47 oranında bir artışla 128,2 milyar dolara yükselmiştir.
GSYİH 2012 yılında 189,9 milyar dolar, 2013 yılında 202,4 milyar dolar,
2014 yılında 212,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. GSYİH’nın reel
büyümesi 2012-2014 yılları arasında %6,5 civarında iken 2015 yılında %7,70
olması beklenmektedir.75 Katar’ın azalan petrol ve gaz fiyatlarına bağlı
olarak GSYİH’daki reel büyümesi Economic Intelligence Unit (EIU)
hesaplamalarına göre 2009 yılında %9,5 ve 2010 yılında %19,4 iken 2011
yılında %15,9 olmuştur.76
Katar ekonomisini çeşitlendirmek ve petrole olan bağımlılığı azaltmak için
doğalgaz alanında ve petrokimya endüstrisinde yeni yatırımlara yönelmiştir.
2010 yılında her biri yıllık 7,8 milyon ton kapasiteli 5 LNG sahasının üretime
geçmiştir. Bu da 2009-2010 döneminde gaz üretiminde %88’lik bir artışa
tekabül etmektedir. Katar’ın doğal gaz ihracatı yaptığı Uzak Doğu pazarları
ve İngiltere’deki ekonomik küçülmenin Katar ekonomisine da yansıması
endişeleri vardır. Ancak, Katar’ın gaz pazarındaki dominant pozisyonu ve
düşük üretim maliyetleri Katar’ın bu durumdan minimum etkileneceğini
göstermektedir. 77 Katar Devleti’nin hidrokarbon dışı sektöre yatırım
12.03.2016
75) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Katar Ülke Bülteni, 2015. https://www.deik.org.tr/6242/
Katar_Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html, 10.03.2016
76) a.g.e,
77) a.g.e,
60
yapmaya devam etmesi ile birlikte Barzan gaz projesinin hidrokarbon
sektörüne sağlayacağı katkı ile ülke GSYİH büyümesinin 2015’te %7.70,
2016’da ise %7.81’e ulaşması beklenmektedir. 78
Su kaynakları oldukça kıt olan Katar’da tarım ancak kuyu açılmasıyla su
elde edilebilen dar alanlarda ve devlet kredileriyle kurulmuş olan çiftliklerde
RK
yapılabilmektedir. Son yıllarda arıtma usulüyle elde edilen sularla sulanan
seralar kurulmuştur. Devlet teşvikleriyle kurulan bütün bu çiftliklerde
ve seralarda tahıl ve çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir.79 Katar’da tarım ve
hayvancılık sektörü GSYİH içinde %1’lik bir paya sahiptir. Tüm tarım arazileri
devlete aittir ve devlet tarafından tarım alanında yatırım yapılması için çeşitli
teşvikler sunulmaktadır. Bununla birlikte bu alanda yatırım yapmak isteyen
yerli yatırımcılar oldukça azdır. Katar, gıda ihtiyacının tamamını ithalat
yoluyla gidermektedir. 80
20 yılı aşkın bir süredir kullanılan 1 Katar Riyali/3,64 ABD Doları sabit kurunun
sürdürülebilmesi amacıyla Katar’daki faiz oranları Amerika’daki faiz oranları
değişikliklerine benzer bir trend izlemiştir. Diğer taraftan doların geçtiğimiz
yıllarda diğer önemli para birimlerine karşı değer kaybetmesi, ithalatını
yoğunlukla AB ülkelerinden gerçekleştiren Katar ekonomisinde enflasyon
dalgalı bir seyir izlemektedir. 2008 yılında ortalama yıllık %15,2 olarak
gerçekleşen enflasyon 2009’da %4,9’a, 2010 yılında ise %1,9’a düşmüştür. 81
SA
TU
K
2012 yılında yeniden % 15,75‘e ulaşan enflasyon 2013 yılında 3,84, 2014 yılında
-1,35 olmuştur. 2015 yılında enflasyonun % 1,23 olması beklenmektedir. 82
2000 yılından itibaren bütçe fazlası vermekte olan Katar’da Maliye Bakanlığı’nın
oldukça muhafazakâr bir hesaplama yöntemi tercih ettiği bilinmektedir. EIU
verilerine göre 2009 yılında 12,3 milyar dolar olan bütçe fazlası 2010 yılında
35,5 milyar olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında ise 58,1 milyar dolar olarak
gerçekleşmiş olduğu tahmin edilmektedir. 83
78) a.g.e.
80) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Katar Ülke Bülteni, 2012. https://www.deik.org.tr/Contents/
FileAction/3254, 10.03.2016
81) a.g.e.
82) a.g.e.
83) a.g.e.
61
EIU raporuna göre 2005 – 2009 yılları arasında hükümet gelirlerinin GSYİH
içindeki payı ortalama yıllık %40,38 olarak gerçekleşmiş olup 2010/11
döneminde ise petrol ve gaz fiyatlarındaki tahmini yükselişe bağlı olarak
%37,3 oranında gerçekleşeceği öngörülmektedir.84
SA
TU
RK
Katar’ın yerli nüfusu yabancılara 8 kişi de bir kişi oranıyla çok daha düşüktür.
Katar’ın iki milyonu aşan nüfusunun 300 bini Katarlı olup, geri kalanı çalışmak
için gelmiş Hindistan, Filipinler, Pakistan, Nepal, Sri Lanka gibi güney ve
güneydoğu Asya ülkeleri ile Mısır, Lübnan, Fas, Cezayir, Filistin gibi Arap
ülkeleri vatandaşı yabancılardan oluşuyor. Petrolün ekonomiye etkisi, yüksek
yaşam standartları, yabancılara sunulan sosyal hizmetler de bu rakamlarda
önemli rol oynuyor. 85 Katar’da ulaşım, alt ve üst yapı projelerinde çalışmak üzere
dışarıdan gelen işçiler ve ailelerini barındıracak büyük gayrimenkul ve yerleşim
alanı yatırımları yapılmaktadır. 2006’da organize edilen Asya oyunları için de
önemli harcamalar yapılmıştır. Düşen enerji gelirlerine rağmen, Hükümetin
altyapı, sağlık ve eğitim sektörlerine yatırımları devam etmektedir.86 Katar’da
1998’den itibaren özelleştirmenin hızlandığı gözlemlenmektedir. Elektrik ve su
dağıtımında, iletişimde, petrol ve doğal gaz hizmetlerinin belirli bölümlerinde
Katar Elektrik ve Su İşletmesi (Qatar Electricty and Water Company), Katar
Telekom (Q-Tel) ve Katar Yakıt Şirketi (Qatar Fuel Company) tamamen veya
kısmen özelleştirmeye tabii olmuşlardır.87
Kişi başına düşen gelir 2009’da 61.920 dolar iken 2010 yılında 70.479 dolara,
2012 yılında ise 88.559 dolara yükselmiştir.88 EIU tahminlerine göre ülkede
satın alma gücü paritesi göz önüne alındığında kişi başına düşen milli gelir
100.000 $’ı aşmıştır. Bu itibarla, Katar bölgenin en iyi ekonomik performans
gösteren ülkesi haline gelmiştir.89 Katar’ın genel ekonomik göstergeleri grafikte
verilmiştir.
84) a.g.e.
86) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Katar Ülke Bülteni, 2012. https://www.deik.org.tr/Contents/
FileAction/3254, 10.03.2016
87) a.g.e
12.03.2016
62
RK
Grafik 7: Genel Ekonomik Göstergelerin Yıllara Göre Değişimi
SA
TU
K
Katar 2006 Asya Oyunları’na ev sahipliği yapmıştır ve 2011 Asya Kupası’nı
da düzenlemiştir. Doha 2016 Olimpiyat Oyunlarına aday olmuş ancak
Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından belirlenen finalistler arasında yer
alamamıştır. 2022 Dünya Kupası’na ev sahipliği yapacak Katar, bu organizasyon
sebebiyle yeni uluslararası havalimanı, otoyol, demiryolu ve metro ile yeni
yerleşim bölgeleri gibi büyük çaplı yatırımlara yönelmiş durumdadır. Bu
organizasyona ev sahipliği yapacak olan Katar’ın ülkenin ekonomik yapısını
daha da güçlendireceği düşünülmektedir. 90
Katar’ın savunma harcamaları, 2001 yılında ülkenin toplam GSYİH’nın yaklaşık
%10’unu oluşturmuştur. Katar’daki orduyu, donanma ve hava kuvvetleri de
dahil olmak üzere, 10 binin üzerindeki küçük bir askeri güç korumaktadır.
ABD, İngiltere ve Fransa ile önemli savunma antlaşmaları mevcut. 91
63
2. Katar Ekonomisine Sektörel Bakış
a) Hidrokarbon
RK
Hidrokarbon (petrol, doğalgaz vb.) endüstrisinin devlet gelirlerinin yaklaşık
%60’ını oluşturduğu Katar 2006 yılından beri dünyanın en büyük LNG
ihracatçısıdır. 2014 yılında hidrokarbon sektörü gaz üretim tesislerinin
bakım nedeniyle kapanması ve petrol üretiminin düşmesi nedeniyle %1,3
küçülmüştür. Hidrokarbon ihracat gelirleri ise uluslararası petrol fiyatlarının
düşüş ve petrol ihracat miktarındaki azalma nedeni ile gerilemiş ve bu durum
2014 yılı cari işlemler fazlasının 2013 yılındaki %30,8’den, %26,3’e gerilemesine
neden olmuştur. 92
SA
TU
Ülkenin petrol ve doğalgaz kaynakları “Qatar Petroleum” (QP) tarafından idare
edilmektedir. QP onshore ve offshore olmak üzere Dukhan, Maydan Mahzam ve
Bul Hanine sahalarının sahibi ve idarecisidir. QP keşif ve geliştirme projelerinin
çoğunluğunu “Exploration and Production Sharing Agreements (ESPAs)” ve
“Development and Production Sharing Agreements (DPSAs)” aracılığı ile
global petrol ve gaz şirketleri ile yürütmektedir. QP’nin ayrıca ham petrol,
doğal gaz ve sıvı gaz, arıtılmış ürünler, sentetik yakıt, petrokimyasallar, yakıt
katkıları, gübre, LNG, çelik ve alüminyum keşfi, ihracatı ve satışı alanlarında
birçok iştiraki ve çeşitli ortak girişimlerde hissesi bulunmaktadır. Global enerji
şirketlerinin özellikle doğalgaz endüstrisinde yoğunlukla yer almaktadır.
“Qatargas Operating Company” ve “Ras-Gas Company” ExxonMobil, Shell,
Total gibi global petrol şirketlerinin ortaklığında kurulan en az %65’i QP’ye ait
olan iki LNG şirketidir. “Nakilat” olarak da bilinen “The Qatar Gas Transport
Company” QP’nin iştiraki olup, ülkenin LNG taşımacılığını yönetmektedir. 93
Ülkedeki enerji ürünlerinin satışını ve ticaretini yürüten iki şirket
bulunmaktadır. “Qatar International Petroleum Marketing Company
(Tasweeq)” petrol ürünlerinin satış ve pazarlamasını yaparken, “Qatar
Chemical and Petrochemical Marketing and Distribution Company
64
(Muntajat)” Katar’ın downstream petrokimyasal ve kimyasal endüstrisine
hizmet sunmaktadır. Katar’daki elektrik ve deniz suyunu arıtma sahalarının
sahibi ve yöneticisi olan “Qatar Electricity and Water Company (QEWC)” gibi
ülkedeki elektrik sektöründe de çeşitli işletmeler bulunmaktadır. 94
RK
Amerikan Enerji Bilgi
İdaresi’ne
göre
(U.S.
Energy
Information
Administration,
EIA);
ülkenin
Ocak
2014
itibariyle
kanıtlanmış
petrol rezervleri 25,2
milyar varildir ve söz
konusu rezervlerin 50 yıl
boyunca
işletilebileceği
öngörülmektedir. Katar
ayrıca OPEC üye ülkeleri
arasında en fazla rezerve
sahip 9. ülke, dünyada
ise 13. ülkedir. BP Statistical Review of World Energy 2014 raporuna göre,
Katar’ın 2013 yılında günlük petrol üretimi 1,9 milyon varilken; tüketim
günlük 494.000 varil olarak gerçekleşmiştir. Ülkedeki en son saha keşfi
1994 yılında Al Rayyan sahasında yapılmıştır ve yakın dönemde de petrol
üretiminin arttırılmasına yönelik çalışmaların yeni saha keşfinden ziyade
mevcut petrol sahaları üzerinde, Al-Shaheen, Dukhan, Bu Hanine ve
Maydan Marjam sahalarında da kullanıldığı gibi, geliştirilmiş petrol üretimi
(enhanced oil recovery, EOR) teknikleri ile olması öngörülmektedir. Ülkedeki
petrol üretiminin %85’ininden fazlası Al Shaheen, Dukhan ve Idd al-Shargi
sahalarından elde edilmektedir. OPEC üyeleri arasında en düşük ikinci ham
petrol üreticisi olan Katar’ın, Qatar National Bank (QNB) tahminlerine
göre, QP’nin 2010-2014 döneminde 6,6 milyar dolarlık yatırımı ile 2017 yılı
itibariyle ham petrol üretimin günlük 800.000 varil olması beklenmektedir.95
Katar’ın 2013 yılı petrol üretim kapasitesi tabloda verilmiştir.
SA
TU
K
94) a.g.e
95) a.g.e
65
SA
TU
RK
Tablo 11: Petrol Üretim Kapasitesi
Katar’daki doğalgaz üretiminin ülkedeki enerji ihtiyacını fazlasıyla karşılaması
nedeniyle ham petrol ve petrol ürünlerinin büyük çoğunluğunu ihraç eden
Katar’da, en önemli ihracat terminalleri Umm Said (Mesaieed), Halul Island
ve Ras Laffan’dır.96
b) Doğalgaz
Dünyanın en büyük sıvı doğalgaz (liquefied natural gas, LNG) ihracatçısı olan
Katar’da doğalgaz üretiminin son dönemdeki gelişmelerle daha da artacağı
öngörülmektedir. Ülke ayrıca gazdan sıvıya dönüşüm (gas to liquids, GTL)
teknolojisi ile de ön sıralarda yer almaktadır. Amerikan Enerji Bilgi İdaresi’nde yer
aldığı üzere, Ocak 2014 itibariyle 885 trilyon kübik feet (TcF) kanıtlanmış rezervi ile
Katar dünyada üçüncü büyük ülkedir. Doğalgaz rezervlerinin neredeyse tamamı
1971 yılında keşfedilen “North Field”de bulunmaktadır ve bu alan dünyanın en
büyük sahalarından biridir. “Oxford Business Group The Report Qatar 2014”
66
RK
raporunda “North Field”de yeni doğalgaz geliştirme projelerinin 2005’ten beri
ertelendiği ve bu ertelemenin ne zaman kaldırılacağına dair bir bilgi bulunmadığına
yer verilmiştir. Söz konusu erteleme kararından hemen önceki ve ülkedeki doğalgaz
üretimine daha da arttıracak 10.4 milyar dolar değerindeki Barzan Gaz Projesi
QP’nin %93 hisse sahibi olduğu ExxonMobil ile gerçekleştirilen bir ortak girişimdir.
RasGas tarafından işletilecek sahada onshore ve offshore tesisleri Japon JGC ve
Güney Koreli Hyundai Heavy Industries tarafından inşa edilmektedir. Barzan Gaz
Projesi ile büyük bölümü elektrik ve su sektörüne yönlendirilecek, günlük 2 milyar
standart kübik feet gas üretimi gerçekleşecektir. Bu üretim miktarı ile de RasGas’ın
Katar’daki en büyük doğalgaz üreticisi olacağı öngörülmektedir. Katar, yaptığı
yatırımlarla ve sahip olduğu 5 milyon varil/güne eşdeğer 77 milyon tonluk LNG
üretim kapasitesi ile buna bağlı olarak 77 milyon ton/yıl LNG ihracatı hedefi ile
dünyanın GTL merkezi olma yolunda ilerlemektedir.
Dünyanın ikinci büyük doğalgaz ihracatçısı ve 2006 yılından beri dünyanın en
büyük LNG ihracatçısı olan Katar, dünya LNG ihtiyacının %17.5’ini karşılamaktadır.
Yıllık 77 milyon tonluk (MMt) doğalgaz ihracatı entegre proje anlayışı çerçevesinde
Qatargas (yıllık 42 MMt) ve RasGas (yıllık 35 MMt) tarafından gerçekleştirilmektedir.
İhracatının büyük bölümünün Asya ülkelerine giderken, Dolphine boru hattı ile
Birleşik Arap Emirlikleri ve Oman’a da düşük oranlarda ihracat yapılmaktadır.
2004 yılında inşasına başlanan Abu Dabi merkezli Mubadala şirketinin %51,
Fransız Total’in ve Occidental şirketlerinin her birinin %24.5 oranla sahip olduğu
Dolphin Energy adı altında kurulan şirketin, Qatar Petroleum ile yaptığı anlaşma
gereği 25 yıl boyunca North Field doğalgazını Abu Dabi ve Dubai’ye götürme hakkı
kazanmıştır. Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri içerisinde ihracata yönelik ilk enerji
hattı olma özelliğini taşıyan ve 364 km boyunca denizin altından uzanan bu hattan
sevkiyat başlamış durumdadır. Daha sonra Oman Oil şirketiyle yapılan anlaşma
ile gazın Oman’a götürülebileceğine karar kılınmış ve Pakistan’a da ulaştırılabilmesi
planlanmıştır. Ayrıca, QP üretilen LNG’yi hedef pazarlara ulaştırmak üzere, 2010
yılında sahip olduğu 56 gemiyle dünyanın en büyük tanker filolarından birini
kurmuştur. LNG anlaşmalarını uzun süreli ve “al ya da öde” çerçevesinde yapan
Katar’ın global kriz nedeniyle özellikle Asya’da LNG talebinin azalması ve LNG
fiyatlarının düşmesi nedeniyle son dönemde kısa dönemli sözleşmelere ve spot
market satışlarına başladığı görülmektedir.97
SA
TU
K
67
c) Enerji
SA
TU
RK
Oxford Business Group The Report Qatar 2014’e göre; 2000-2008 yılları
arasında elektrik şebekelerini arttırmak için 9,6 milyar dolardan fazla yatırım
yapılmıştır. Bu rakamın gelecek dönemde sadece 2013-2014 dönemi içerisinde
yapılan 60 milyar dolar olan yatırım miktarı dâhil 125 milyar dolara ulaşacağı
öngörülmektedir. Elektrik üretimde en önemli kaynak doğalgazdır ve her
yıl 31.000 GWh elektrik üretilmektedir. 2000-2010 yılları arasında ülkedeki
elektrik tüketimi ise 8 milyar KWh’dan 20.5 KWh’a çıkmıştır. Katar Elektrik ve
Su İdaresi’ne (KAHRAMAA) göre, 2012 yılında da bu büyüme devam ederek,
%13 artış gerçekleşmiştir. KAHRAMAA, ülkenin kapsamlı yatırım projeleri
ve hızlı nüfus artışı ile giderek artan elektrik ve su ihtiyacının karşılanmasına
yönelik olarak 5 yıllık bir program sürdürmektedir. Bu bağlamda, öncelikle
enerji sektöründe 2008-2010 döneminde, yıllık %12’lik ortalama talep artışı
öngörüsü çerçevesinde, toplam kurulu gücün 4.200 MW’tan 7.900 MW’a,
günlük su desalinizasyonu miktarının ise 662,4 milyon litreden 1,1 milyar
litreye çıkarmıştır.98
3. Ekonomi Politikaları
Uygulanan ekonomik politikalar temel olarak, ülkenin zengin yeraltı
kaynaklarının da yardımıyla hızlı bir kalkınma sürecini yakalamayı, dışa
açık ve dünyaya entegre bir ekonomi yaratmayı, güçlü ve aktif bir özel
sektör oluşturarak ekonomide kamu kesiminin baskın rolünü azaltmayı
amaçlamaktadır.
Doğalgaz ihracatı, Katar’ın toplam ihracatının %40’ına ulaşmıştır. Söz
konusu oranın önümüzdeki dönemde daha da artması beklenmektedir.
Katar’ın toplam doğal gaz rezervi 25,3 trilyon m3 ve yıllık LNG ihracatı 31
milyon tondur. Katar LNG ihracatını yılda 77 milyon ton düzeyine çıkarmayı
hedeflemektedir. LNG tesisleri, Katar’ın imalat sanayiinin en önemli kolu
olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca, doğalgazdan petrol ürünleri üretilmesini
ve ihraç edilmesini öngören “GTL – gas to liquids” teknolojisi konusunda
da önemli adımlar atılmış bulunmaktadır. Diğer taraftan, ekonominin
98) a.g.e.
68
a) Finans
RK
çeşitlendirilmesine ilişkin politikalar sadece doğalgaz ve buna bağlı sanayi
tesislerinin kurulması ile sınırlı kalmamakta, enerji dışı alanlarda faaliyet
gösterecek firmaların Katar’a çekilmesine de çalışılmaktadır. Bu çerçevede,
Ras Laffan ve Mesaieed Sanayi Bölgelerinin yanı sıra; Katar Bilim ve
Teknoloji Parkı (Qatar Science and Technology Park) ve Katar Finans
Merkezi (Qatar Financial Center) kurularak, teknoloji ve finans alanlarında
yabancı yatırımcıların bu iki “serbest bölgede” %100 yabancı sermayeli şirket
kurarak faaliyet göstermelerine imkân tanınmıştır.99
Katar’da 11’i yerel, 7’si yabancı bankaların iştirakleri ya da şubeleri olmak
üzere 18 banka faaliyet göstermektedir. Bununla birlikte Katar Finans
Merkezi’nde (QFC) de aralarında temsilcilik ofisi gibi faaliyet gösterenler
olsa da 20 banka bulunmaktadır. Yerel sektörde faaliyet gösteren bankalar
Katar Merkez Bankası regülasyonlarına tabi iken, OFC tarafından lisanslanan
bankalar OFC Düzenleme Kurulu’na (QRCRA) bağlıdır. 1964 yılında %50
devlet ortaklı kurulan Katar’ın ilk yerel ticari bankası olan Qatar National
Bank’ın 2013 yılında sektörün yaklaşık %49’ına denk gelen 121,5 milyar
dolar tutarındaki varlıkları ile sektörün en önemli oyuncusudur. Varlıklar
karşılaştırıldığında ikinci büyük banka ise 31 milyar dolar ile Commercial
Bank of Qatar’dır. Ayrıca 1997 yılında devlet tarafından özellikle KOBİ’lere
kredi sağlamaya yönelik Katar Sanayi Kalkınma Bankası (Qatar Industrial
Development Bank) kurulmuştur. İslami bankacılığı tanıyan ülkeler arasında
ilk sıralarda yer alan Katar’da Qatar Islamic Bank, Qatar International
Islamic Bank, Masraf Al Rayan ve Barwa Bank olmak üzere dört İslami
banka bulunmaktadır. Katar Merkez Bankası’na göre, 2013 sonu itibariyle
bu bankaların toplam varlığı 60 milyar dolar tutarında olup, bankacılık
sektörünün %23,9’unu oluşturmaktadır. Arab Bank, Bank Saderat Iran,
HSBC, Mashreqbank, BNP Paribas, Standard Chartered ve United Bank
ülkede şubeleri kanalıyla faaliyet gösteren uluslararası bankalardır. Sektörde
gelişen doğal rekabetçilik sayesinde, Katarlı bankalar da uluslararası
operasyonlarda bulunmaktadır.100
SA
TU
K
69
b) Sigortacılık
c) Ekonomik Performans
RK
22 sigorta şirketinin yer aldığı Katar sigortacılık sektörü, akdedilmiş
prim gelirleri bakımından Körfez İşbirliği Ülkeleri içinde üçüncü sırada
yer almaktadır. Sektör QFC yetkisi ve yetkisi olmayan şirketler şeklinde
ikiye ayrılmıştır. Qatar Insurance Company, Qatar General Insurance and
Reinsurance Company, Doha Insurance Company, Al Khaleej ve Qatar
Islamic Insurance Company’in ağırlıkla söz sahibi olduğu sektörde denizcilik,
mühendislik, konut, motor, sağlık, ölüm ve bireysel emeklilik alanlarında
faaliyet gösterilmektedir. Katar ayrıca Qatar Islamic Insurance Company’nin
kurulması ile birlikte 1995 yılından itibaren İslami sigortacılığın (takaful)
merkezi haline gelmiştir. Ülkeye çalışma amaçlı gelen işçilere zorunlu kılınan
özel sağlık sigortası ile sektörün canlandığı görülmektedir.101
SA
TU
Gerek enerji fiyatlarındaki yükselişler,
gerek yeni LNG tesislerinin art
arda devreye alınması, yeni NLG ve
petrokimya projelerinin oluşması ile
birlikte son bir kaç yıldır ihracat ve
hidrokarbon üretimindeki artışlarla
reel GSYİH’daki %20’lere varan hızlı
büyüme 2010 yılında yakalanabilmiştir.
1990’ların ortalarında başlayan; liberalleşme, dışa açılma, ekonomik
faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve yasal reformlar sonucunda yakalanan
süreçte, 2002-2008 yılları arasında GSYİH 19,7 milyar $’dan 115 milyar $’a
çıkmıştır. 102 2009 yılında Katar’ın GSYİH’sı küresel kriz nedeniyle 97 milyar
dolara gerilemiştir. Ancak 2011 yılında 169,8 milyar dolara ulaşmıştır. 2012
yılında 190,2 milyar dolar 2013 yılında ise 201,8 milyar dolara, 2014 yılında
ise 210 milyar dolara yükselmiştir. Ancak 2015 yılında 192 milyar dolara
gerilemiştir.103 Katar’ın GSYİH’nın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
101) a.g.e
103) IMF World Economic Outlook (WEO), October 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/GDP,
18.03.2016
70
RK
Grafik 8: GSYİH’nın Yıllara Göre Değişimi (Milyar US$)
Katar’ın uyguladığı ekonomi politikalarıyla, LNG üretimini hedeflenen 77
milyon ton/yıl (günlük 5 milyon varile eşdeğer) kapasitesine ulaştırmıştır.
Bunun yanında, petrol ve doğalgaz sektörlerinin ağırlığını imalat sanayi,
ulaştırma, finans, ticaret ve turizm sektörleri lehine değiştirecek kapsamlı
ekonomik çeşitlendirme politikasının sonuçlarının alınması ve hidrokarbon
kaynaklarına dayalı sanayi projelerinin devreye girmesiyle birlikte, nominal
GSYİH’nın 2014 yılında 212 milyar dolar reel büyüme oranı % 6,5 olarak
gerçekleşmiştir. Katar’ın büyük hidrokarbon rezervleri, ülkenin hızla büyüyen
ekonomisinin lokomotifi konumundadır. Petrol sektörü Katar ekonomisinin
temelini oluşturmaktadır. Ekonominin kamu ağırlıklı olması ve hidrokarbon
sektörünün de gelirlerin en önemli kısmını teşkil etmesi, Katar’ın büyüme
hızının doğrudan söz konusu sektöre bağlı olması sonucunu doğurmaktadır.104
SA
TU
K
Katar’ın GSYİH’daki reel büyümesi 2009 yılında %12, iken 2010 yılında
büyüme %19,6’ya ulaşmıştır. 2012- 2015 arasında ortalama %4,5 olmuştur.
GSYİH’daki büyümenin 2017-2020 arasında düşeye devam edileceği tahmin
edilmektedir.105 Katar’ın GSYİH’nın büyüme oranı grafikte verilmiştir.
105) IMF World Economic Outlook (WEO), October http://knoema.com/atlas/Qatar/GDP-growth,
71
SA
TU
RK
Grafik 9: GSYİH’nın Reel Büyüme Oranının Yıllara Göre Değişimi (%)
d) Kişi Başı Milli Gelir
Katar’da kişi başına düşen milli gelir 2009’da 59,935 dolar iken 2010 yılında
76,413 dolara, 2012 yılında ise 103,606 dolara yükselmiştir.106 IMF ve EIU
tahminlerine
göre
ülkede satın alma
gücü paritesi göz
önüne
alındığında
kişi başına düşen
milli gelir 100.000 $’ı
aşmıştır. Bu itibarla,
Katar bölgenin en iyi
ekonomik performans
gösteren ülkesi haline gelmiştir.107 Katar’da kişi başına düşen milli gelirin
yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
18.03.2016
106) IMF World Economic Outlook (WEO), October, http://knoema.com/atlas/Qatar/GDP-per-capita,
18.03.2016
72
e) Enflasyon
RK
K
Grafik 10: Kişi Başına Düşen Gelirin Yıllara Göre Değişimi (US dolar)
SA
TU
Küresel, bölgesel ve ulusal düzeydeki gelişmeler, Katar’ın enflasyon oranı
üzerinde baskı unsuru olmaya devam etmektedir. 2009 yılında %-4,9 olan
enflasyon 2012 yılında 1,9, 2015 yılında ise 1,6 olarak gerçekleşmiştir. IMF,
Katar’ın enflasyon oranının 2020 yılına kadar %2,3’e kadar yükseleceğini
tahmin etmektedir.108 Enflasyon oranın yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir. Enflasyon oranın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 11: Enflasyon Oranın Yıllara Göre Değişimi (%)
108) IMF World Economic Outlook (WEO), October , http://knoema.com/atlas/Qatar/CPI-inflation,
18.03.2016
73
4. Dış Ticaret
a) Genel Durum
RK
Katar dış ticareti, uluslararası enerji fiyatlarına bağlı olarak şekillenmektedir. Son
yıllarda petrol, doğal gaz, sanayii, altyapı, eğitim ve turizm alanlarında devam
eden veya tamamlanmış projelere bağlı olarak ihracat ve ithalatta büyük artış
yaşanmıştır. İhracat rakamları ve kalemleri incelendiğinde, ekonominin özellikle
doğal gaz sektörü üzerinden çeşitlendirilmesi çabalarının gerçekleşmeye başladığı
gözlemlenebilir. Doğal gaz, kimyasal çeşitleri, demir ve çelik sektörlerinde dikkat
çekici ihracat artışları gözlemlenmiştir. EIU hesaplamalarına göre Katar ihracatının
2011 yılında 80,7 milyar dolar olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. 109
SA
TU
Çifte Vergilendirmeyi önleme anlaşması 11.2.2008 itibariyle yürürlüğe konmuş
ve vergiler açısında uygulama 1.1.2009 tarihinde başlamıştır. Anlaşma metni için
lütfen burayı tıklayınız. Yatırımların Karşılık Korunması ve Teşviki Anlaşması 2001
yılında imzalanmış ve 2008 yılı içerisinde yürürlüğe girmiştir. Anlaşma metni için
lütfen burayı tıklayınız.
2011 yılında 43,7 milyar dolar olan ürün ve hizmet ithalatı 2013 yılında 58,9 milyar
dolara, 2014 yılında da 64 milyar dolara ulaşmıştır. Makine ve inşaat malzemesi
başta olmak üzere, yapılan yatırımlardan doğan bu ithalat ihtiyacı sürekli artış
göstermektedir. 2011 yılında 26,9 milyar dolar olan ürün ithalatı 2014 yılında
31,1 milyar dolara ulaşmıştır. 2014 yılı ürün ithalatı 2013 yılı ithalatına göre %
-1,05 oranında azalma göstermiştir.110 Coğrafi ve iklimsel şartlar, nüfusun azlığı,
sürdürülen hızlı yatırım programı ve hızla artan gelirler ithalatı zorunlu kılmaktadır.
Dolayısıyla Katar ithalatı kolaylaştırıcı ve liberal bir dış ticaret politikası izlemektedir.
Katar’ın da üyesi bulunduğu KİK GB çerçevesinde ithalat mevzuatı da oldukça
basittir. Katar’ın en önemli ithalat ortakları ise ABD, Japonya, Çin ve Almanya’dır.111
Katar’ın ürün ve hizmet ithalatı toplamının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Katar_Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html
110) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Exports-ofgoods-and-services, http://knoema.com/atlas/Qatar/Imports-of-goods-and-services, 18.03.2016
74
RK
Tablo 12: Toplam İthalatın Yıllara Göre Değişimi (Milyar $)
Katar’ın 2011 yılında 121,8 milyar dolar olan mal ve hizmet ihracatı 2013
yılında 147 milyar dolara yükselmiş ancak 2014 yılında 145 milyar dolara
gerilemiştir. Toplam ihracatın 131,7 milyarını ürünler oluştururken geri kalan
kısmı hizmetler oluşturmaktadır. Katar’ın en önemli ihracat ortakları Japonya,
Güney Kore, Singapur ve Hindistan’dır. 112 Katar’ın mal ve hizmet ihracatının
SA
TU
K
Tablo 13: Toplam İhracatın Yıllara Göre Değişimi (Milyar $)
112) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Exports-ofgoods-and-services, 18.03.2016
75
b) Dış Ticaret Politikası
SA
TU
RK
Katar’ın Körfez İşbirliği Konseyi Gümrük Birliği’nin (KİKGB) 1 Ocak 2003
tarihinde yürürlüğe girmesi, Katar’ın gümrük mevzuatının önemli ölçüde
basitleşmesini sağlamıştır. KİKGB çerçevesinde üye ülkeler, ortak gümrük
mevzuatı ve tarifesi uygulamaktadırlar. Bu çerçevede, KİKGB’e giren ürünler,
Gümrük Birliği Alanına giriş yaptıkları ilk noktada (single point of entry)
gümrük işlemine tabi tutulmaktadır. Pek çok ürünün ithalatının yapılabilmesi
için ithalatçı lisansı gerekmekte olup, bu lisans sadece Katar vatandaşlarına
verilebilmektedir. Ülkede sadece yetkilendirilmiş yerel acentelerin ithalat
yapabilmelerine izin verilmektedir. İthalat lisansı, yalnızca Katar Ekonomi
ve Ticaret Bakanlığı’na tescilli Katarlı ithalatçılara verilmektedir. KİKGB
çerçevesinde, KİK üyesi ülke menşeli mallar gümrük vergisinden muaftır.
Diğer taraftan, Büyük Arap Serbest Ticaret Alanı (GAFTA) içerisinde yer alan
Katar, GAFTA doğrultusunda GAFTA’ya üye Arap ülkeleri orjinli mallara
gümrük vergisini kaldırmıştır.113
c) Tarifeler ve Diğer Vergiler
Katar’ın KİK üyeliği çerçevesinde üçüncü ülkelere uygulanan gümrük vergisi
oranı pek çok ürün için CIF fiyatının % 5’i olarak belirlenmiştir. Mal fiyatının
FOB olduğu hallerde CIF fiyat, FOB fiyatın %15 fazlası olarak belirlenir.
Bununla birlikte, bazı temel gıda maddelerinin (buğday, pirinç, mısır, un, çay
şeker vb.) ithalatında gümrük vergisi oranı %0’dır. Diğer taraftan tütün, tütün
mamulleri ve alkollü içkiler için gümrük vergisi oranı %100’dür. Katar yalnızca
iç üretimi olan belirli mal gruplarında (demir-çelik çubuklar %20, çimento
%20 ve üre %30) bir koruma politikası izlemektedir. Çelik ve çimentodaki
bu uygulamada fiyatlardaki hızlı artış nedeniyle 2009 yılı sonuna kadar %0
halinde uygulanmıştır. Domuz ve ürünleri ile uyuşturucular hariç başka bir
yasak bulunmamaktadır. Alkollü içki, silah ve patlayıcılar özel izinle ithal
edilmektedir. Fikir ve sanat eserleri sansüre tabidir.114
114) a.g.e
76
d) Türkiye İle Ticaret
RK
Türkiye – Katar ticaret ilişkisine bakıldığında 2001 yılından itibaren iki ülke
arasındaki ticaret hacminin hızla büyüdüğü görülmektedir. 2008 yılında 1,2
milyar dolar olan Türkiye-Katar dış ticaret hacmi, 2009 yılında 375, 2010 yılında
%9 oranında azalarak 339 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. T.C. Ekonomi
Bakanlığı tarafından 2014-2015 döneminde Öncelikli Ülkelerden birisi olarak
belirlenen Katar ile ikili ticaret hacmi son yıllarda inşaat demiri ihracatı
nedeniyle hızla artmıştır. 2010-2014 yılları arasında da Türkiye Katar’a yönelik
olarak ithalat fazlası vermeye başlamıştır. Aynı dönem içerisinde Katar’dan
ithalatımız da 28 milyon dolardan yaklaşık 110 milyon dolara yükselmiştir.
Katar’dan ithalatımızda ise ağırlıklı olarak işlenmemiş alüminyum, kimyasal
maddeler, plastik ve plastik mamulleri bulunmaktadır.115
Katar ile olan ihracatımız 2011 yılında önceki yıla göre %15,7 oranında
artarak 188,1 milyon dolara ulaşmıştır. 2014 yılında ithalat 394,4 milyon dolar,
ihracat ise 344,8 milyon dolara olarak gerçekleşmiştir. İki ülke arasında ticaret
hacmindeki artışa rağmen ihracatın ithalatı karşılama oranı Türkiye aleyhine
azalma kaydetmiştir. 116 İki ülke arasındaki karşılıklı ticaret verilerinin yıllara
göre değişimi tabloda gösterilmiştir.
SA
TU
K
Tablo 14: Türkiye – Katar Arasındaki Karşılıklı Ticaret Verileri (milyon $)117
116) a.g.e
117) Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye
İstatistik Kurumu Matbaası.
77
h) İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
İmza Tarihi
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması
11 Mart 1985
Hava Ulaştırması Anlaşması
3 Mayıs 1990
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Karma
Komisyonu (KEK)
18-20 Mayıs 1991
I. Dönem Toplantısı, Doha
Komisyonu (KEK)
21-22 Ekim 2001
RK
Anlaşmanın Adı
II. Dönem Toplantısı, Ankara
25 Aralık 2001
Çifte Vergilendirme Önleme Anlaşması
25 Aralık 2001
Komisyonu (KEK)
19-21 Kasım 2006
SA
TU
Yatırımların Karşılıklı Korunması ve Teşviki
Anlaşması
III. Dönem Toplantısı Tutanağı, İstanbul
e) Çalışma ve İş Gücü
Katar’ın işsizlik oranı 2004’ten buyana düşüş eğilimindedir. 2004 yılında
%1,5 olan işsizlik oranı 2014 yılında %0,3 olarak gerçekleşmiştir.118 Katar’ın
işsizlik oranı bakımından Suudi Arabistan (%5,5) ve Kuveyt (2,1) gibi bölge
ülkelerinden daha iyi durumdadır. Katar’ın işsizlik oranının yıllara göre
değişimi grafikte verilmiştir.
118) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/
Unemployment-rate, 18.03.2016
78
RK
Grafik 12: İşsizlik Oranının Yıllara Göre Değişimi
Katar uyguladığı istihdam politikaları nedeniyle çalışan sayısının artış gösterdiği
bir ülkedir. 2014 yılında 1,7 milyon çalışan bulunurken bu sayı 2015 yılında 1,8
milyonu geçmiştir.119 Katar’a ait yoksulluk verileri bulunmamaktadır. Katar’da
çalışan nüfus sayısındaki yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
SA
TU
K
Grafik 13: Çalışan Nüfusun Sayısındaki Yıllara Göre Değişim
119) http://www.tradingeconomics.com/qatar/employed-persons, 18.03.2016
79
f) Yabancı Sermaye
i. Teşvikler
RK
Katar’da yabancı yatırımcıların pazara girişlerini düzenleyen mevzuat 2000 yılı
Ekim ayında çıkarılan 13 sayılı Yabancı Sermaye Kanunu’dur (Participation of
Non-Qatari Capital Law). Söz konusu Kanunun yanısıra, bir teknoloji serbest
bölgesi olarak Katar Bilim ve Teknoloji Parkı’nın kurulmasını öngören 36
sayılı Kanun (2004), bir finans serbest bölgesi olarak Katar Finans Merkezi’nin
kurulmasını öngören 7 sayılı Kanun (2005) ve 27 sayılı yeni Ticaret Kanunu
(2006), yabancı sermaye mevzuatının diğer halkalarını oluşturmaktadır.
Ayrıca Ekonomi ve Ticaret Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren Yatırım
Geliştirme Dairesi ile ülkede yatırım yapmak isteyen yabancı yatırımcılar için
kapsamlı bir destek sağlamaktadır.
SA
TU
Katar yabancı sermaye mevzuatı, yabancı yatırımcılara kambiyo kontrolü
olmaksızın döviz transferi imkanı sağlamakta, bu ülkede özellikle imalat
sektöründe yapılacak yatırımlarda ucuz enerji, arazi tahsisi, projede kullanılan
makine ve ekipman ithalatında gümrük vergisi istisnası gibi teşvikler
sunmaktadır. Diğer taraftan, ülkede gelir vergisi sistemi bulunmadığından
çalışanların kazançlarından kesinti yapılmamaktadır. Ayrıca, kurulan firmaya,
Hükümetin kabulüne bağlı olarak, 10 yıllık bir kurumlar vergisi istisnası da
uygulanmaktadır. 1997 yılında kurulan Katar Kalkınma Bankası da özel sektör
firmalarına uygun faizli kredi imkanları sunmaktadır.120
ii. Kısıtlamalar
13 sayılı Yabancı Sermaye Kanunu’nun (2000-Participation of Non-Qatari
Capital Law) 2. maddesinde yabancı yatırımcıların, ekonominin her sektöründe
bir veya daha fazla sayıda Katarlı ortakla birlikte şirket kurabilecekleri hükme
bağlanmıştır. Ancak sözkonusu şirketlerde yabancı sermaye oranının %49’dan
fazla olamayacağı hususuna yer verilmiştir. Bu kanun ile yabancı sermayenin,
gayrimenkul, bankacılık, sigortacılık, ticari acentelik alanlarında yatırım
yapması yasaklanmakta ve gayrimenkul alımı engellenmektedir. Yine aynı
maddede;
80
a) Tarım, sanayi, sağlık, eğitim, turizm sektörlerinde yapılacak
yatırımlarda,
b) Ülkenin kalkınma politikalarına uygun bir biçimde enerji, maden
ve diğer doğal kaynakların geliştirilmesi ve işletilmesine ilişkin
yatırımlarda,
c) Yeni bir ürün ya da modern teknoloji geliştirecek ve bilgi teknolojileri
projelerine ilişkin yatırımlarda
g) Pazar İle İlgili Bilgiler
RK
Ekonomi ve Ticaret Bakanı’nın yabancı yatırımcılara uygulanan %49’luk
kısıtlamaya istisna getirebileceği ve %100 yabancı sermayeli yatırımlara izin
verebileceği hususu yer almaktadır.
Katar Devleti, yabancı yatırımcılar için çeşitli imkânlar sağlamaktadır. Bu
kapsamda Katar devleti ağlık alanında yapılacak yabancı sermaye yatırım
projelerini 10 yıl süreyle Bakanlık onayı ile Kurumlar Vergisinden muaf
tutmaktadır. Ülkede yabancı yatırımcılar için sağlanan başlıca kolaylıklar
şunlardır:
a. Sanayi bölgelerinde makul kira oranlarıyla uzun dönem sanayi
projeleri için arazi tahsislerinin sağlanması,
b. Lisanslı endüstriyel projelere Katar Kalkınma Bankası ve diğer finans
kuruluşlarından kredi imkânları,
c. Seçilen yatırım projeleri için yatırımcılara danışmanlık ve mevcut
bilgi veri ile yardım sağlanması,
d. Projeler için enerji, yakıt, su ve doğal gazda rekabetçi fiyat imkânları,
e. Rekabetçi iş gücü maliyetleri,
f. İhracatta sıfır vergi,
g. Bireyler üzerinde sıfır gelir vergisi,
h. Vergi sistemi içerisinde KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergilerin
bulunmaması,
i. Sosyal güvenlik primi yükünün sistemde bulunmaması,
j. Döviz ve yurtdışı kar transferi üzerinde herhangi bir kısıtlamanın
bulunmaması,
k. Yabancı yatırımcıların yürürlükte olan mevzuata uygun olmak
SA
TU
K
81
RK
kaydıyla proje kurmak, işletmek veya genişletmek için gereken tüm
ihtiyaçların ithal edilebilmesi,
l. Tarım, endüstri, sağlık, eğitim, turizm, doğal kaynakların geliştirilmesi
ve kullanılması, enerji ve madencilik sektörlerinde yatırım yapan
yabancı sermaye yatırım projesinin 10 yıl süreyle Bakanlık onayı ile
Kurumlar Vergisinden muaf tutulabilmesi,
m. Yabancı yatırım projelerinin gerekli ithal ekipman ve makine ile ilgili
gümrük vergisinden muaf tutulabilmesi mümkün bulunmaktadır.121
h) İşbirliği İmkânları ve Zorluklar
SA
TU
Türkiye’nin Katar’daki olumlu imajı ve coğrafi yakınlığı Katar’a yatırım
yapacak Türk firmaları için büyük önem taşımaktadır. Düşük nüfusu, bir
kaç büyük şirket tarafından kontrol edilen pazarı, alım gücü çok yüksek
yerli ve batılı nüfusun sayıca az (yerli nüfus 300.000 civarındadır); alım gücü
düşük, çoğunlukla Hint alt kıtasından gelen işçilerin ise sayıca fazla olması,
Katar pazarında beklentilerin doğru konumlandırılmasını gerektirmektedir.
Tüketim alışkanlıkları farklı olduğundan her sektörde fırsat yakalamak güç
olmaktadır. Katar’ın hızlı gelişen ekonomisi ve büyük altyapı yatırımları,
turizm ve sağlık sektörlerinde geliştirilebilecek büyük potansiyelin varlığına
işaret etmektedir. 122
Katar’da başarılı faaliyetler yürütmek, Katar’da etkin ve aktif bir temsile bağlıdır.
Katarlı alıcı kuruluşlar ve iş çevreleri, Katar’da yerleşik bir firmayı tercih ettikleri
için aktif temsilci bulunduran firmalar Katar pazarındaki eksiklikleri yakından
görme ve buna anında müdahale edebilme şansına kavuşmaktadır. Katar’da
yerleşik firmalar, zaman içerisinde sağlam bir ilişkiler bütünü oluşturarak
pazardaki yerlerini sağlamlaştırmakta, diğer taraftan tamamladıkları başarılı
projeler ve gösterdikleri performansla yerlerini sağlamlaştırmaktadırlar. Katar
mevzuatında Katarlı ortağın %51 paya sahip olma zorunluluğu bulunmaktadır.
Ayrıca, şirket kuruluşu, ticaret ve ihale mevzuatının yeterince şeffaf olmaması
gibi etkenler profesyonel bir hukuki desteği zaruri kılmaktadır. 123
Katar_Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html
123) a.g.e
82
Arz güvenliği gerektiren Katar pazarının küçük ancak yeniliklere hızlı
cevap veren yapısı, pazardan pay almak isteyen firmalarımızın arzı ve talebi
sürekli olarak takip etmelerini gerektirmektedir. Fakat devlet tekelleri,
oligopoller ve lojistik imkânlarının yetersizliği gibi olumsuzluklar fırsatlardan
yararlanılmasını zorlaştırmaktadır. 124
i) Turizm
RK
Çalışma hayatına ve şirket kuruluşuna ait mevzuatın sıklıkla değişmesi, ayrıca
ihale sisteminin de henüz yeteri kadar şeffaf olmaması da Katar’da iş yapan
Türk firmalarının karşılaştıkları sorunlar arasındadır.125
Katar ekonomik çeşitlendirme politikaları kapsamında turizm alanında da
önemli adımlar atmaktadır. Katar Turizm ve Fuarlar İdaresi’nin stratejik planı,
Katar’da iş ve kongre turizmini geliştirmektir. Bu amaçla, 2010 yılı sonuna
kadar yaklaşık 15 milyar dolarlık yatırım gerçekleştiren Katar, Arabistan
Yarımadası’nda bir kültür merkezi haline gelmeyi öngörmektedir. Katar’da
iş ve kongre turizmi geliştirilmektedir. Bu amaçla Doha’da 50.000 m2’lik bir
fuar merkezi inşa edilmiştir, içinde çeşitli restoranlar ve bir oteli içeren 112
katlı bir kule bulunmaktadır. Ayrıca Education City içerisinde 2.500 kişilik
bir auditorium ve 500 kişilik bir tiyatro bulunduran Convention Center’in
inşaatı da sürdürülmektedir. İslam Eserleri Müzesi’nin tamamlanması,
otantik Souq Waqif ’in restorasyonu gibi çalışmalar, Doha’nın bir kültür
ve turizm merkezi haline gelmesini, Qatar Airways’in yatırımları ve Yeni
Doha Uluslararası Havalimanı ise, ülkenin dünyanın önde gelen transit
merkezlerinden biri haline gelmesini amaçlamaktadır.
SA
TU
K
Önceden de belirtildiği gibi Katar güçlü ekonomik yapısını, düşük nüfusuna
rağmen ülkenin tanıtılmasında ve uluslararası arenada ayrı bir yer kazanması
doğrultusunda kullanmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda Katar’ın bir “paket
tatili” mekanı olmasından ziyade “kaliteli turizm” anlayışını sergilediği
değerlendirilmektedir. Bu anlayışa örnek olarak Katar Milli Kütüphanesi,
İslami Sanatlar Müzesi, lüks North Beach tatil merkezi gibi kültürel ve sportif
alanların da önemsendiği yeni projeler gösterilebilir.
124) a.g.e
125) a.g.e
83
RK
Katar’da yatak kapasitesinin çoğunluğu 5 ve 4 yıldızlı otellerde olmak üzere
13.407’dir. Söz konusu yatak kapasitesinin 2016 yılında ise 80.000’e ulaştırılması
öngörülmektedir. Ülkedeki lüks otel odası sayısının 2022 Dünya Futbol
Şampiyonasına kadar 95.000’e çıkartılması planlanmaktadır. 2022 FIFA Dünya
Kupası’nın Katar’da yapılacak olması mevcut projelerin tamamlanmasını ve yeni
yatırımlar için projelerin açıklanmasını beraberinde getirmiştir. Bu çerçevede
hükümet 2010-2013 yılları arasındaki turizm yatırımları için 20 milyar dolar
tahsis etmiştir. 9 tane açık hava stadyumu yapımı ve var olan 1 tane stadyumun
geliştirilmesi için 3 milyar dolarlık tahsis edilmiştir. Dünya Kupası açılış ve
Katar Ülke final maçları için Lusail Stadyumu seçilmiş ve bu stadyumun 2019
yılına kadar kapasitesinin 86.000’e çıkarılması öngörülmektedir. Ayrıca Ulusal
Müzenin ve diğer müzelerin yenilenmesi, yeni bir Kültür Köyü’nün inşasını
da önümüzdeki 5 yılda turizm sektöründe hayata geçirilecek diğer başlıca
projeler arasında yer almaktadır.
SA
TU
Katar yabancı sermaye mevzuatı, yabancı yatırımcıların yapacakları
turizm yatırımlarına %100 oranında sahip olmalarına imkân tanımaktadır.
Diğer taraftan, turizm yatırımlarına devlet tarafından çeşitli teşvikler
uygulanmaktadır.126 Katar turizm sektörünün mevcut durumu ve gelecek
hedefleri tabloda verilmiştir.
Tablo 15: Katar Turizm Sektörünün Mevcut Durumu ve Gelecek Hedefleri
Katar’a gelen uluslararası turist sayısı 2000’de buyana sürekli artmaktadır.
2000 yılında ülkeye gelen turist sayısı 587.000 kişi iken, bu sayı 2012 yılında
Katar_Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html,10.03.2016
Tüm telif hakları saklıdır.
84
2,346.000’e, 2013 yılında 2.611.000 kişiye ulaşmıştır.127 2005-2013 arasında
ülkeye gelen turist sayısı %150’nin üzerinde artış göstermiştir. Katar’a gelen
uluslararası turist sayısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
RK
Grafik 14: Katar’ı Ziyaret Eden Turist Sayısının Yıllara Göre Değişimi
Katar’ın uluslararası turizm harcamaları hızlı bir artış eğilimindedir. 2004
yılında 691 milyon dolar olan harcama miktarı 2005 yılında %154 artışla 1,759
milyar dolara ulaşmıştır. 2013 yılı itibariyle uluslararası turizm harcaması
11,729 milyar dolara ulaşmıştır.128 Katar’ın uluslararası turizm harcama miktarı
bu ülkeye yönelik özel stratejilerin oluşturulması gerektiğini göstermektedir.
Katar’ın uluslararası turizm harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir.
SA
TU
K
Grafik 15: Uluslararası Turizm Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi
127) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Number-ofarrivals, 18.03.2016
128) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Tourismexpenditures, 18.03.2016
85
Katar’ın 2013 yılı turizm geliri bir önceki yıla göre % 17 artarak 8,452 milyar $
olmuştur. 2006 yılında 874 milyon dolar olan turizm geliri 2011 yılında %410
artışla 4,463 milyar dolara, 2012 yılında ise %61,7 artışla 7,220 milyar dolara
ulaşmıştır.129 Uluslararası turizm harcamalarının toplam ithalat içindeki payı
2013 yılı itibariyle %19,9,130 uluslararası turizm gelirlerinin toplam ihracat
içindeki payı ise % 5,7’dir.131 Katar’ın turizm gelirlerinin yıllara göre değişimi
SA
TU
RK
Grafik 16: Uluslararası Turizm Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi
Katar’ın uluslararası turizm gelirlerinin GSYİH’ya doğrudan katkısı 2015
yılında bir önceki yıla göre %7,58 artarak 4,3 milyar dolar olmuştur. 2005
yılında turizm gelirlerinin GSYİH’ya doğrudan katkısı 1,2 milyar dolar iken,
2001 yılında 3,4 milyar dolara, 2014 yılında bu rakam 4 milyar dolara ulaşmıştır.
2028 yılında bu rakamın 10 milyar doları aşacağı tahmin edilmektedir.132 Suudi
Arabistan turizm gelirlerinin GSYİH’ya doğrudan katkısı 18,6 milyar dolar,
Türkiye’nin ise 37,6 milyar dolardır.133 Katar’ın turizm gelirlerinin GSYİH’ya
doğrudan katkısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
129) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Tourismreceipts, 20.03.2016
130) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Tourismexpenditures-percent-of-total-imports , 20.03.2016
131) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/Tourismreceipts-percent-of-total-exports, 20.03.2016
132) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Tourism/Travel-and-Tourism-Direct-Contribution-to-GDP/Direct-Contribution-to-GDP-USdollar-bn,
20.03.2016
133) World Travel and Tourism Council Data, 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Tourism/Travel-and-Tourism-Direct-Contribution-to-GDP/Direct-Contribution-to-GDP-USdollarbn?compareTo=SA,TR, 20.03.2016.
86
Grafik 17: Turizm Gelirlerinin GSYİH’ya Doğrudan Katkısının Yıllara Göre
RK
Değişimi (milyar $)
TÜİK turizm istatik verilerinde Batı Asya Ülkeleri olarak sınıflandırılmış
olan Körfez Ülkelerinden 2015 yılında ülkemize gelen turist sayısı 3.563.993
kişdir. Ancak veriler incelendiğinde en fazla turist gönderen ülkelerin Irak
ve Suriye gibi iç politik karışıklık yaşanan ülkeler olduğu gözlenmektedir. Bu
ülkeler hariç tutulduğunda en çok turist 450.674 kişi ile Suudi Arabsitan’dan
gelmiştir.134 Katar’dan ülkemize gelen turist sayısı 2010 yılında 6,043 kişi iken;
bu sayı 2014 yılında 29,743 kişiye, 2015 yılında ise 35,832 kişiye ulaşmıştır.135
2013 yılından 2015 yılına Katar’dan gelen turist sayısında %100’e yakın bir
artış olmasına karşılık sağlık turizmi veya turisitin sağlığı kapsamında sunulan
sağlık hizmetlerine ait veri bulunmamaktadır. Körfez ülkelerinden 2015
yılında Türkiye’ye gelen turist sayıları grafikte verilmiştir.
SA
TU
K
Grafik 18:Körfez Ülkelerinden Türkiye’ye Gelen Turist Sayıları (2015)
135) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072,
SATURK 20.03.2016
yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
87
RK
SA
TU
BÖLÜM 4:
Katar’da Sağlık
88
BÖLÜM IV
KATAR’DA SAĞLIK
1. Genel Durum
RK
Katar Sağlık Sistemi’nin iki temel oyuncusu, Sağlık Yüksek Konseyi (Supreme
Council of Health) ve Hamad Sağlık Şirketi (Hamad Medical Corporation)’dir.
Sağlık Yüksek Konseyi, Katar sağlık politikalarını şekillendirmektedir. Konseyin
Genel Sekreteri, Katar Kamu Sağlığı Bakanı’dır. 2005 yılında kurulan Konseyin
temel hedefi; ülke içinde sağlık hizmetlerinin geliştirilmesidir. Bu çerçevede
sağlık piyasasının, özel ve resmi hastanelerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi,
hastanelerin gerekli donanıma sahip kılınması, sağlık politikalarını destekleyici
sigorta sistemlerinin kurulması gibi görevleri bulunmaktadır. Konseyin en
önemli bölümlerinden biri Tıp Komisyonudur. Tıp komisyonunun temel işlevi
ülke genelinde bulaşıcı hastalıkların izlenmesi ve kontrolü olarak belirlenmiştir.
Tıp komisyonu 5 alt bölümden oluşmaktadır.136 Bunlar:
SA
TU
K
a)
b)
c)
d)
e)
Yönetim ve Destek Hizmetleri
Laboratuvar Bölümü
Görüntüleme Bölümü
Tıbbi Bölüm
Kalite kontrol bölümü
Hamad Sağlık Şirketi ise, ülkedeki devlet hastanelerini, poliklinikleri, sağlık
ocaklarını işleten bir kurumdur. Katar, dünyanın en etkin sağlık sistemlerinden
birini oluşturmayı hedeflemektedir. 2030 Katar Ulusal Vizyonunun bir parçası
olan bu hedef, Ulusal Sağlık Stratejisinin (National Healht Strategy) de temelidir.
Söz konusu strateji, 5 yıllık dönemler için hazırlanan ve her bir dönem için
izlenecek sağlık politikalarının tanımlandığı bir belgedir. Örneğin, 2011-2016
dönemi stratejisi, sağlık sisteminin tek çatı altında toplanması, önleyici sağlık
hizmetleri, sağlık alanında çalışacak kalifiye işgücü oluşturulması, kaliteden
ödün vermeden maliyetlerin düşürülmesi gibi hedefler içermektedir. 137
136) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-topublic/medical-commission, 22.03.2016
137) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-strategies/nationalSATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
89
Konsey tarafından halen Katar’da yaşayan herkesi kapsayacak bir sigorta sistemi
üzerinde çalışıldığı bilinmektedir. Bu doğrultuda, Ulusal Sağlık Sigortası
Şirketi (National Health Insurance Company) 2013 yılında kurulmuştur. Son
10-15 yılda çalışma amacıyla Asya ve Arap ülkelerinden Katar’a akın eden
yüzbinlerce kişi, Katar sağlık sistemini tabiatıyla etkilemiştir. Katar bu süreçte,
sağlık hizmetlerine yönelik artan talebi karşılayacak sağlık yatırımlarını hızla
gerçekleştirmiştir. 138
RK
Sağlık insan gücü bakımından ülkede bazı sorunlar yaşanmaktadır. Katarlı
hekim/yönetici sayısının ve keyfiyetinin yetersiz olması nedeniyle, sağlık
kurumlarında daha çok Mısırlı ve Suriyeli hekimlere, yönetici olarak ise
Avrupalılara ve yine Mısırlılara rastlanmaktadır. 139
SA
TU
Katar’daki, özellikle Doha’daki, sağlık sistemi yüksek standartlardadır. Uygun
fiyatlara sahip; özel sağlık kuruluşları kadar iyi olan halk hastaneleri ve klinikler
Katarlılar’ın ve Katar’da bulunan göçmenlerin, yabancıların, kullanımına
açıktır. Özel sağlık hizmetlerinden sağlık sigorta teminatı işverenleri tarafından
karşılanan insanlar yararlanabilmektedir. Devlet hizmetlerinden Sağlık Kartı
(Health Card) sahibi olan her yurttaş yararlanabilmektedir.140
Katar’da birinci basamak sağlık hizmetlerini sunmakla görevli olan Sağlık
Ocakları (Primary Health Center) Sağlık Bakanlığına bağlıyken, başlıca devlet
hastaneleri Hamad Sağlık Şirketi (Hamad Medical Corporation) tarafından
yönetilmektedir. Ülkenin sağlık sistemi ve izlemiş olduğu sağlık politikaları
Sağlık Yüksek Konseyi (Supreme Council of Health) tarafından gözetilir ve
denetlenir.141
Katar’daki sağlık sisteminde, hasta öncelikle sağlık ocaklarına yönlendirilmekte
olup (primary health center), ilk teşhis burada konulmaktadır. Eğer hastanın
tedavisi için sağlık ocağının yeterli olmadığı öngörülürse, hasta Hamad Sağlık
Şirketine’ne bağlı devlet hastanesine sevk edilmektedir.142
health-strategy, 22.03.2016
139) a.g.e
140) a.g.e
141) a.g.e
142) a.g.e
90
RK
Katar Ulusal Sağlık Stratejisi 2011-2016 Katar Ulusal Vizyonu 2030
kapsamında konulan hedefler çerçevesinde, Katar Ulusal Sağlık Stratejisi
2011-2016 oluşturulmuştur. Katar Ulusal Sağlık Stratejisi 2011-2016’nın
Katar’ı sağlık alanında ileriye götürme amacıyla hastalara yönelik bazı temel
hedef belirlemiştir.143 Bunlar:
i.
Temel Sağlık Hizmetleri’nin hastaların ihtiyaçlarını nasıl
karşıladıklarını ve değerlendirdiklerini rapor etmek.
ii. Tüm hastaların kendine özel bir doktorunun olmasını sağlamak.
iii. Yarar sağlayacak bulguların belirlenmesi için yıllık “Sağlık
Kontrolü”ne başlanması
iv. Bir “Hasta Yardım Hattı” kurulması
v. Uygunluk kriterlerini sağlayan herkes için evde sağlık hizmeti
sağlamak
vi. Sağlık profesyonellerinin birinci sınıf standartlarda gelişimini devam
ettirmek
vii. Ortalama doktor muayene süresi 12 dakika olacak şekilde randevu
sistemi oluşturmaktır.
SA
TU
K
Hamad Sağlık Şirketine bağlı 8 hastane vardır. Bunlar; Hamad Genel Hastanesi,
Kadın Hastanesi, Al Rumailah Hastanesi, Kalp Hastanesi, Al Wakrah Hastanesi,
Al Amal Hastanesi, Al Khor Hastanesi ve Cuban Hastanesidir.
Sağlık Merkezleri, farklı bölgelerde olmak
üzere 23 tanedir. Sağlık Yüksek Konseyine
bağlı 3 özel hastane bulunmaktadır. Bunlar;
Al Ahli Hospital, Al Emadi Hospital, Doha
Clinic, Sidra, Aspetar’dır.144
2000’li yılların başında özel sektörün
ülkedeki sağlık hizmet sunumundaki payı
%67’ler seviyesinde olup, 131 özel diş
kliniği, 128 özel tıbbi klinik, 23 özel poliklinik ve 100 yatak kapasitesiyle iki
143) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-strategies/nationalhealth-strategy, 22.03.2016
91
büyük özel hastane bulunmaktadır. Özel sektörde toplam 1294 doktor hizmet
vermektedir.145
2. Sağlık Sistemi
Katar Sağlık Sisteminin iki temel oyuncusu Sağlık Yüksek Konseyi (Supreme
Council of Health) ve Hamad Sağlık Şirketidir (Hamad Medical Corporation).
Ülkede hizmet sunumu Hamad Sağlık Şirketi ve Temel Sağlık Hizmetleri
RK
Bakım Şirketi (Primary Health Care Corporation-PHCC), tarafından
gerçekleştirilmektedir. Hamad Sağlık Şirketi, ülkedeki devlet hastanelerini,
poliklinikleri, sağlık ocaklarını işleten bir şirkettir. Hamad Sağlık Şirketine ait
kamu hastaneleri şunlardır: 146
SA
TU
i.Hamad Genel Hastanesi
ii. Women’s Hastanesi,
iii. Al Rumailah Hastanesi,
iv. Heart Hastanesi,
v. Al Wakrah Hastanesi,
vi. Al Amal Hastanesi,
vii. Al Khor Hastanesi,
viii. Cuban Hastanesi
Katar, dünyanın en etkin sağlık sistemlerinden birini oluşturmuştur. Katar’daki
sağlık sisteminde, hasta önce sağlık merkezlerine (primary health center)
müracaat etmektedir. Eğer hastanın tedavisi için sağlık merkezinin yeterli
olmadığı öngörülürse, hasta uzmanlaşmış merkezlere veya kamu hastanelerine
sevk edilmektedir.147 Acil durumlarda ise hastalar, hastanelerin acil bölümüne
müracaat etmektedir. Kendisine Katar kartı (ID) verilmiş olanlar tedavi
hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanabilmektedir.148
146) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-topublic/qatar-health-system, 22.03.2016
92
Katar sağlık sistemini temsil eden Supreme Council of Health (SCH), Primary
Health Care Corporation (PHCC) ve Hamad Medical Corporation (HMC)
tarafından 2013 yılında bir önceki yıla göre %22 artışla 38 milyon kişiye sağlık
hizmeti sunulmuştur.
Katar sağlık sisteminde hizmet sunumuyla görevli tıp merkezlerinin, sağlık
merkezlerinin ve uzmanlaşmış tıp merkezlerinin faaliyetleri grafiklerde
RK
verilmiştir.
Grafik 19: Tıp Merkezlerinin Faaliyetleri
Grafik 20: Sağlık Merkezlerinin Faaliyetleri
SA
TU
K
Grafik 21: Uzmanlaşmış Tıp Merkezlerinin Faaliyetleri
93
3. Sağlık Reformları
Katar sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi amacıyla reform çalışmaları
yürütülmektedir. Yürütülen reform çalışmaları temel sağlık hizmetlerini,
laboratuvarları ve bazı hastalıkları ilgilendirmektedir. Bu reform çalışmaları
ve yapılanlara ilişkin ayrıntılar tabloda verilmiştir.
Yıl
Hedefler
Ulusal Sağlık Stratejisi 2011-2016 (NHS)
2011
192 Çıktı
Ulusal Kanser Uzmanlık Stratejisi (NCS)
2012
62 öneri
Ulusal Kanser Araştırma Stratejisi
(QNCRS)
2012
31 öneri
Ulusal Temel Sağlık Hizmetleri
Stratejisi-2013-2018 (NPHCS)
2013
64 öneri
Ulusal Laboratuvar Entegrasyon ve
Standardizasyon Stratejisi 2013-2018
(NLISS)
2013-2018
46 öneri
Ulusal Ruh Sağlığı Stratejisi 2013-2018
(QNMHS)
2013
10 taahhüt
SA
TU
Yapılan Reform
RK
Tablo 16: Katar Sağlık Reformu Çalışmaları
Katar Ulusal Sağlık Stratejisi (NHS)
kapsamında
başlatılmış
olan
birçok
proje halen sürdürülmektedir. Başlatılan
projelerin 2013 yılında toplam ortalama
gerçekleşme oranı %40 olurken, 2014 yılında
%56 olmuştur.149 Ulusal Sağlık Reformu
kapsamında başlatılan projelerin isimleri ve
gerçekleşme durumları tabloda verilmiştir.
94
Tablo 17: Katar Ulusal Sağlık Reformu Projeleri ve Gerçekleşme Durumları
2014 Yılı
Gerçekleşme
Durumu
Primary Care as the Foundation
40%
37%
Configuration of Hospital Services
10%
69%
Continuing Care Design
Mental Health Design
Emergency Care Services
Community Pharmacies Strategy
Diabetes Service Design
RK
NHS Projesi
2013 Yılı
Gerçekleşme
Durumu
10%
58%
23%
31%
10%
32%
36%
60%
New
42%
SA
TU
K
National Cancer Strategy
Implementation
New
40%
Oral Health Design N/A
New
Healthcare Quality Improvement
47%
54%
5%
25%
10%
20%
E-health Establishment 10%
20%
Laboratory Integration and
Standardization 50%
50%
Preventative Healthcare Governance
40%
50%
Nutrition and Physical Activity
65%
88%
Tobacco Cessation
62%
73%
Communicable Disease Prevention
17%
20%
Disease Management Programs
Definition
Establish Heath Data Management
Program SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
95
National Screening Program
20%
29%
Occupational Health
34%
41%
Maternal and Newborn Health
24%
24%
83%
84%
80% 80%
15%
43%
57%
91%
90%
90%
30%
44%
17%
25%
Environmental Health
Workforce Planning
RK
Implementing the National Road
Safety Strategy
Establishment of the Food Safety
Authority
Emergency Preparedness - National
Health
SA
TU
Recruitment and Retention of Health
Professionals
Professional Education and
Training SCH Capacity Build-up
61%
67%
Qatar Council for Healthcare
Practitioners
43%
80%
Healthcare Facilities Regulation
40%
73%
Healthcare Products Regulation
40%
55%
Patient Advocacy Framework
80%
100%
Budgeting Process for Public Health
Sector Spending
48%
80%
Management of Treatment Abroad
30%
42%
41%
60%
88%
100%
68%
68%
Health Research Governance
18%
86%
Toplam Ortalama 40%
56%
Social Health Insurance
Establishment
Healthcare Infrastructure Master
Plan
Capital Expenditure Committee
Establishment
96
4. Sağlık Hizmetlerinin Sunum Sistemi
Katar’da sağlık hizmetlerinin sunumu genel ve uzmanlaşmış sağlık hizmeti
sunan şu tip tesisler tarafından sağlanmaktadır:
a) Temel Sağlık Hizmetleri
RK
a) Temel Sağlık Hizmeti Kuruluşları
b) Uzmanlaşmış sağlık merkezleri
c) Acil Servis Hizmetleri
d) Hastane Hizmetleri
e) Ruh Sağlığı Hizmetleri
f) Rehabilitasyon Hizmetleri
g) Okul Sağlık Birimleri
h) Ağız ve Diş Sağlığı Hizmetleri
Katar’da birinci basamak sağlık hizmetlerini sunmakla görevli olan Sağlık
SA
TU
K
Merkezleri (Primary Health Center) Sağlık Bakanlığına bağlıdır. Temel Sağlık
Hizmetleri Bakım Şirketine (PHCC) bağlı 23 sağlık merkezi bulunmaktadır.
Merkezlerin isimleri ve bölgelere dağılımı tabloda verilmiştir. 150
Tablo 18: Temel Sağlık Hizmetleri Bakım Şirketine (PHCC) Bağlı Sağlık
Merkezleri
Kuzey Bölgesi
Merkez Bölgesi
Batı Bölgesi
Madinat Khalifa,
Airport
Abu Bakr
Umm Salal,
Al Muntazah
Al Rayyan
Al Khor,
Umm Ghuwalina
Al Jumiliya
Al Shamal
Omar Bin Al Khattab
Al Shahaniya
Al Kaaban,
West Bay
Messaimeer
Al Gharafa
Al Wakra
Al Karaana
Al Ghuwariya
Abu Nakhla
Al Daayen
150) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/national-immunizationprogram, 21.03.2016
97
b) Sağlık Merkezleri
Katar sağlık sisteminde 12 adet uzmanlaşmış sağlık merkezi bulunmaktadır.
Bunlar;
SA
TU
RK
i. Al Montaza Center
ii. Madinat Khaleefa Health Center
iii. Al Rayyan Health Center
iv. Airport Health Centers
v. West Bay Health Center
vi. Al Shammal Health Center
vii. Al Khor Health Center
viii. Al Wakrah Health Center
ix. Oman Ibn Al Khatab Health Center
x. Abu Bakir Health Center
xi. Al Shahanya Health Center
xii. Um Ghwalina Health Center
2014 yılında temel sağlık hizmeti sunulan sağlık kuruluşlarına toplam 5.040.985
başvuru yapılmıştır. Bunların 4.428.598’i genel sağlık hizmeti amaçlı başvurular
olurken 612.387’si uzmanlaşmış sağlık hizmetlerine yapılan başvurulardır.
Genel sağlık amaçlı hizmetler kapsamında genel sağlık, ana ve çocuk sağlığı
hizmetleri talep edilmiştir. Uzmanlaşmış sağlık hizmetleri kapsamında ise diş,
diyabet, göz, solunum ve
kardiyoloji hastalıklarına
yönelik hizmetler talep
edilmiştir.151
Katar’da
2013-2014
yıllarında
birinci basamak kabul
edilen sağlık kuruluşları
tarafından verilen genel
muayene hizmetlerinin
sayısı grafikte verilmiştir.
151) Supreme Council of Health (2014). Qatar Health Report 2012. http://www.nhsq.info/app/
media/1479, 21.03.2016
98
RK
Grafik 22: Birinci basamak Sağlık Kuruluşlarının Faaliyetleri
SA
TU
K
SCH tarafındna işletilen sağlık merkezlerinde 2012 yılında 1,705,406 labratuvar
testi yapılmışken 2013 yılında 1,947,082 olmuştur. 2014 yılında ise 2,079,520
olması beklenmektedir.152
PHCC sağlık merkezlerinde 2013 yılında yapılan muayene sayısı 5,536,262
olurken, yazılan reçete sayısı ise 2013 yılında 2,115,566 adet olmuştur. Bu
merkezler tarafından gerçekleştirilen ziyaret sayısı da 491,648, 2012 yılında
yapılan laboratuvar test sayısı ise 2,418,533 olmuştur.153
Temel sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşlarında çalışan hekim başına başvuru
sayısı 2,224 olarak gerçekleşmiştir. Hekim başına başvuru sayısının OECD
ortalaması 2,357’dir. Hekim başına başvuru sayısının karşılaştırılması grafikte
verilmiştir.
152) State Of Qatar SCH Annual Report 2014 (2015). Supreme Council of Health, http://www.nhsq.info/
app/media/2178, 21.03.2016
app/media/2178, 21.03.2016
99
SA
TU
c) Acil Servis Hizmetleri
RK
Grafik 23: Hekim Başına Başvuru Sayısı
Katar acil sağlık hizmetleri Hamad Sağlık Şirketine bağlı hastaneler aracılığıyla
verilmektedir. Acil sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanak için Katar ID
kart sahibi olmak gerekmektedir.
HMC sorumluluğu altında hizmet sunan hastanelere 2013 yılında yapılan acil
ambulans talebi sayısı 131,775 adet olmuştur. Acil servisler tarafından yapılan
işlem sayısı 853,715 olmuştur. Acil servislere yapılan müracatların 519,619’u
acil çocuk hastaları olmuştur.154
d) Hastane Hizmetleri
Katar sağlık sisteminde kamuya ait 9 hastane bulunmaktadır. Bunların 8 tanesi
kamu sektörüne 1 tanesi yarı kamu sektörüne aittir. Hastaneler ve hastane
hizmetleri Hamad Sağlık Şirketine bağlı olarak verilmektedir. Hamad Sağlık
Şirketine ait kamu hastanelerinin isimleri şöyledir: 155
app/media/2178, 21.03.2016
155)Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-topublic/qatar-health-system, 22.03.2016
100
RK
i. Cuban Hastanesi
ii. Hamad Genel Hastanesi
iii. Heart Hastanesi,
iv. Al Khor Hastanesi,
v. NCCCR
vi. Al Rumailah Hastanesi
vii. Women’s Hastanesi,
viii. Al Wakrah Hastanesi,
ix. Al Amal Hastanesi,
Yarı kamu sektörüne ait olan hastane ise Aspetar hastanesidir. Bu hastane
spor yaralanmaları hastanesi olup ileri teknoloji ve uzmanlığa sahiptir.
2014 yılında kamuya ait hastaneler tarafından toplam 2.988.558 kişiye ayaktan
sağlık hizmeti sunmuştur. Ayaktan sağlık hizmetlerinin 2.089.948’i kamu
hastaneleri tarafından, 877.861’i ise özel hastaneler tarafından verilmiştir.156
Hastaneler tarafından verilen ayaktan sağlık hizmetlerinin sektörlere dağılımı
SA
TU
K
Grafik 24: Hastaneler Tarafından Verilen Ayaktan Sağlık Hizmetlerinin
Sektörlere Dağılımı
Kamu sektörü
Yarı Kamu sektörü
Özel sektörü
media/1479, 22.03.2016
101
HMC tarafından işletilen hastaneler tarafından 2013 yılında yapılan evde
bakım ziyareti sayısı 27,367, laboratuvar test sayısı 15,207,000, taburcu edilen
hasta sayısı 80,463, yeni doğan sayısı 20,097, ayaktan tedavi sayısı 322,398,
ayaktan hasta ziayareti 1,066,882 olmuştur. Bu hastaneler tarafından 2013
yılında yazılan toplam reçete sayısı 5,520,360 adet olarak gerçekleşmiştir.157
e) Özel Hastaneler
i.Al Ahli Hastanesi
ii. Amerikan Hastanesi
SA
TU
iii. Al Emadi Hastanesi, RK
Katar’da 4 adet özel hastane bulunmaktadır. 2014 yılında bu hastanelere 22,263
başvuru yapılmıştır. Katar’da özel sektör sağlık kuruluşları SCH tarafından
ruhsatlandırılmaktadır. 158 Özel hastanelerin isimleri şöyledir:
iv. Doha Clinic Hospital
f) Ruh Sağlığı Hizmetleri
Katar 2013 yılında bir Ulusal Ruh Sağlığı Stratejisi hazırlamış ve
uygulamaya koymuştur. Bu strateji ile ruh sağlığın korunması, geliştirilmesi
ve Katar’lıların sosyal refah seviyesinin artırılması hedeflenmiştir. Ulusal Ruh
Sağlığı Stratejisi eğitim, hizmet, liderlik ve araştırma boyutları olan ve 5 yıllık
bir dönemi kapsayan entegre bir ruh sağlığı modelidir. Model ruh sağlığı
hizmetlerine ihtiyaç duyanların ihtiyaç duydukları yerde bakılmalarını esas
almaktadır. Katar özel ve kamu sağlık hizmeti sunucuları bu entegre planın
gerçekleştirilmesi amacıyla birleştirilmiştir. Bu kapsamda Sağlık Üst Kurulu,
Hamad Sağlık Şirketi ve Temel sağlık hizmetleri kuruluşları bu strateji gereğince
ortak hareket etmektedirler. Bu strateji kapsamında yürütülen projelerin 2014
yılı itibariyle gerçekleşme oranları %31’dir. 159
app/media/2178, 21.03.2016
media/1479, 21.03.2016
159) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-strategies/nationalSATURK yayınıdır.
Tüm telif hakları
saklıdır.
mental-health-strategy,
23.03.2016
102
g) Rehabilitasyon Hizmetleri
5. Sağlık Hizmetlerinin
Yoğunlaştığı Merkezler
RK
Katar’da 1966 yılında 8 Numaralı Kanuna istinaden körfez bölgesinde artan
uyuşturucu kullanımı ile mücadele kapsamında bir tedavi verehabilitasyon
merkezi açılmıştır. Başbakanlık tarafından katar 2030 Uusal Vizyonu ve 20112016 Ulusal Sağlığın Geliştirilmesi ve Teşviki Stratejisi kapsamında bağımlılık
ve uyuşturucuyla daha etkin mücadele için 2007 yılında kapsamlı bir merkezin
kurulmasına karar verilmiştir.160 Bu tedavi ve rehabilitasyon merkezinde
ergen, gençler ve yetişkinlere hizmet verilmektedir. Merkez çeşitli kurum
veya kuruluşlar tarafındna gönderilen veya kendi istekleriyle müracaat eden
kişilere hizmet sunmaktadır. Merkezde tıbbi tedavisi tamamlanan kişilerin
psiko-sosyal rehabilitasyonlarına yönelik programlar uygulanmaktadır.161
Katar’daki, özellikle Doha’daki, sağlık
sistemi yüksek standartlardadır. Uygun
fiyatlara sahip; özel sağlık kuruluşları
kadar iyi olan halk hastaneleri ve
klinikler Katarlılar’ın ve Katar’da bulunan
göçmenlerin, yabancıların, kullanımına
açıktır. Özel sağlık hizmetlerinden sağlık
sigorta teminatı işverenleri tarafından
karşılanan insanlar yararlanabilmektedir. Devlet hizmetlerinden Sağlık Kartı
(Health Card) sahibi olan her yurttaş yararlanabilmektedir.162
SA
TU
K
6. Genel Sağlık Göstergeleri
Bu başlık altında ülke sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinde kullanılan
uluslararası göstergelere yer verilmiş ve daha sonra veriler yorumlanmıştır.
160) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-topublic/treatment-n-rehabilitation-center, 23.03.2016
161) Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-topublic/treatment-n-rehabilitation-center, 23.03.2016
103
Sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinden kullanılan uluslararası göstergeler
şunlardır:
1) Doğumdan Beklenen Yaşam Süresi
2) Bebek Ölüm Hızı
3) 5 Yaş Altı Ölüm hızı
4) Anne ölüm oranı
RK
5) Cepten yapılan sağlık harcaması toplamı
6) Sağlık hizmetlerinden genel memnuniyet oranı
SA
TU
Bu raporda, okuyucuların ülkenin
genel sağlık durumu hakkında
fikir sahibi olabilmesi ve daha
sonrasında
ihtiyaç
duyması
halinde analiz yapabilmesine
yardımcı olacak bilgilere yer
verilmiştir. Bu başlıklarda verilen
bilgiler, ulaşılabilen en son
ulusal ve uluslararası verilere
dayanmaktadır.
Uluslararası göstergelerin haricinde ülkenin sağlık insan gücü sayısı, sağlık tesisi
sayısı, sağlık teknolojileri durumu, hastalık ve ölüm göstergeleri hakkında da
bilgi verilmiştir.
a) Doğumdan Beklenen Yaşam Süresi
Katar’ın doğumdan beklenen yaşam süresi beklendiği üzere yükselmektedir.
2005 yılında 77 olan doğumdan beklenen yaşam süresi 2013 yılında % 0,24
artışla 78,4 olmuştur.163 Doğumdan beklenen yaşam süresi erkeklerde 77,2 164
, kadınlarda ise 66’dır.165 Katar’ın doğumdan beklenen yaşam süresinin yıllara
göre değişimi grafikte verilmiştir.
163) World Development Indicators (WDI), February 2016, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Health/Health-Status/Life-expectancy, 23.03.2016
Health/Health-Status/Life-expectancy-male, 23.03.2016
Health/Health-Status/Healthy-life-expectancy-Female, 23.03.2016
104
b) Bebek Ölüm Hızı
RK
K
Grafik 25: Doğumdan Beklenen Yaşam Süresinin Yıllara Göre Değişimi
SA
TU
Katar’ın bebek ölüm hızı 2000’li yılların başından itibaren düşmektedir. 2005
yılında 1.000 canlı doğumda bebek ölüm hızı 5 iken bu oran 2015 yılında 3,8
olarak gerçekleşmiştir.166 Bebek ölüm hızının yıllara göre değişimi grafikte
gösterilmiştir.
Grafik 26: Bebek Ölüm Hızının Yıllara Göre Değişimi
Health/Health-Status/Neonatal-mortality-rate, 23.03.2016
105
c) 5 Yaş Altı Çocuk Ölüm hızı
Katar’ın 5 yaş altı ölüm hızı 2005 yılında 1.000 canlı doğumda 10,7 iken bu
oran 2015 yılında 8 olarak gerçekleşmiştir.167 5 yaş altı ölüm hızının yıllara
göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 27: 5 Yaş Altı Ölüm Hızının Yıllara Göre Değişimi
d) Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Oranı
Katar’ın toplam sağlık harcaması GSYH’nın % 2,2’sine karşılık gelmektedir.168
Satın alama paritesine göre kişi başına sağlık harcaması ise 2,882 $’dır.169
Cepten harcamaların özel sağlık harcamaları içindeki oranı %52,2’dir. 20022008 arasında bu oran % 100 iken 2009 yılından itibaren düşmeye başlamış
ve 2012-2013 yıllarında %52,2 olarak gerçekleşmiştir.170 2013 yılında cepten
yapılan harcamaların toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranı %8,4 olarak
Health/Health-Status/Neonatal-mortality-rate, 23.03.2016
168) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP, 19.03.2016
169) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP, 19.03.2016
170) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Out-of-pocket-expenditure-as-percent-of-PvtHE, 19.03.2016
106
gerçekleşmiştir.171 Cepten yapılan harcamalarının sağlık harcamaları içindeki
oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 28: Cepten Yapılan Harcamalarının Sağlık Harcamaları İçindeki Oranı
RK
SA
TU
K
(%)
e) Sağlık Hizmetlerinden Genel Memnuniyet Oranı
Katar ulusal sağlık veri tabanında veya uluslararası veri tabanlarında bu başlık
altında veriye ulaşılamamıştır.
f) Sağlık İnsan gücü Sayısı ve
Yoğunluğu
Katar’da çalışan toplam sağlık
personeli sayısı 22,466’dır. Bunun
14,970’i kamu sektöründe, 404’ü
yarı kamu sektöründe ve 7,092’si
özel sektörde çalışmaktadır.
Sağlık çalışanlarının sektörlere
dağılımı grafikte verilmiştir.
171)National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Out-of-pocket-expenditure-percent-of-THE, 19.03.2016
107
RK
Grafik 29: Sağlık Çalışanlarının Sektörlere Dağılımı
SA
TU
Katar’da çalışan toplam hekim sayısı 2006 yılı itibariyle 2,313 kişi olmuştur.172
Hekim sayısı 2012 yılında 2,001’e, 2013 yılında 2,174’e ve 2014 yılında ise 2,700’e
ulaşmıştır. 2014 yılı itibariyle diş hekimi sayısı ise 240’dır. Katar’ın hekim sayısı
2012-2014 yılları arasında %35 artmıştır.173 Katar’ın toplam hekim sayının
Grafik 30: Toplam Hekim Sayısı
app/media/2178, 21.03.2016
app/media/2178, 21.03.2016
108
Katar’da çalışan hekimlerden 116’sı SCH and QCHP, 468’ı PHCC, 2,116’sı
HMC bünyesinde çalışmaktadır.174 Hekimlerin çalıştıkları yerlere göre dağılımı
grafikte gösterilmiştir.
RK
SA
TU
K
Grafik 31: Hekimlerin Çalıştıkları Yerlere Göre Dağılımı
Katar’da 10.000 kişiye düşen
hekim sayısı 2005 yılında
26 iken 2006 yılında %4,55
oranında artış göstererek 28
olmuştur. Bu oran Dünya Sağlık
Teşkilatı Avrupa Bölgesi oranı
olan 34’e yakın bir orandır.175
Katar’da 10.000 kişiye düşen diş
hekimi oranı ise 6’dır. Katar’ın
hekim oranının yıllara göre
app/media/2178, 21.03.2016.
175) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/
Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Physicians, 19.03.2016
109
RK
Grafik 32: 10.000 Kişiye Düşen Hekim Oranı
SA
TU
Katar sağlık sektöründe
çalışan
yabancı
sağlık
meslekleri mensuplarının
sayısı
2014
yılı
itibariyle5,451 kişidir. Sağlık
sektöründeki yabancı sağlık
meslek mensuplarının oranı
%53’tür.176 Yabancı sağlık
meslek
mensuplarının
177 ‘si (%11) SCH and
QCHP bünyesinde, 425’i
(%24) PHCC bünyesinde,
4889’u HMC bünyesinde
çalışmaktadır. Yabancı çalışan oranı sadece sağlık sektöründe yüksek olmayıp
tüm sektörler için geçerlidir. Ancak Katar’da, Suudi Arabistan’ın uyguladığı
gibi bir yerlileştirme programı uygulanmaktadır. Katar sağlık sektöründe
çalışan yabancı sağlık meslek mensubu sayısının yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir.
app/media/2178, 21.03.2016.
110
Grafik 33: Sağlık Sektöründe Çalışan Yabancı Sağlık Meslek Mensubu Sayısının
RK
Yıllara Göre Değişimi
Katar’da 2001 yılında 530 olan hemşire sayısı 2006 yılı itibariyle 1.056
olmuştur.177 Hemşire sayısı 2012 yılında 7,648, 2013 yılında 8,673, 2014 yılında
ise 9,393 olmuştur.178 Katar’ın sahip olduğu hemşire sayısının yıllara göre
SA
TU
K
Grafik 34: Hemşire Sayısının Yıllara Göre Değişimi
Human-Resources-for-Health/Pharmacists, 19.03.2016
app/media/2178, 23.03.2016
111
Katar’da çalışan hemşirelerin 113’ü SCH ve QCHP, 1,105’i PHCC, 8,165’i HMC
bünyesinde çalışmaktadır.179 Hemşirelerin çalıştıkları yerlere göre dağılımı
grafikte gösterilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 35: Hemşirelerin Çalıştıkları Yerlere Göre Dağılımı
Katar’da 10.000 kişiye düşen hemşire sayısı 2005 yılında 60 iken 2006 yılında
% 22,83 artışla 74’e çıkmıştır.180 Katar’da 10.000 kişiye düşen hemşire grafikte
verilmiştir.
app/media/2178, 23.03.2016
Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Nursing-and-midwifery-personnel, 19.03.2016,
Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moh.gov.sa/en/ministry/statistics/book/
pages/default.aspx, 19.03.2016.
112
g) Sağlık Tesisleri
RK
K
Grafik 36: 10.000 Kişiye Düşen Hemşire Oranı
SA
TU
Katar’da 2014 yılı itibariyle toplam 13 hastane bulunmaktadır. Bunların 8
kamu 1’i yarı kamu ve 4’ü de özel hastanedir. Kamu hastanesi sayısının 2016
yılında 13, Dünya Futbol Şampiyonası’nın yapılacağı 2022 yılına kadar 16
olması planlanmaktadır.181 Katar’ın mevcut ve planlanan hastane sayısı grafikte
verilmiştir.
Grafik 37: Mevcut ve Planlanan Hastane Sayıları
media/1479, 21.03.2016
113
Katar’da 2014 yılı itibariyle toplam 370 temel sağlık hizmetleri sunulan merkez
bulunmaktadır. Bunların 32’si kamu, 1’i yarı kamu, 337’si özel sektöre aittir.182
Sağlık merkezlerinin kamu ve özel sektöre göre dağılımı grafikte verilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 38: Sağlık Merkezlerinin Kamu ve Özel Sektöre Dağılımı
Katar’da özel sektöre ait çok sayıda
hizmet sunan sağlık kuruluşu
bulunmaktadır.
Katar
özel
sağlık sektörünün sahip olduğu
sağlık kuruluşlarını; hastaneler,
poliklinikler, uzmanlaşmış klinikler,
diş polikilinkleri, eczaneler, teşhis
labratuvarları, ilk yardım üniteleri
şeklinde sıralamak mümkündür.183
Özel sağlık sektörünün sahip olduğu
tüm sağlık kuruluşları tabloda
verilmiştir.
media/1479, 21.03.2016
media/1479, 21.03.2016
114
Tablo 19: Özel Sağlık Sektörüne Ait Sağlık Kuruluşları Türleri
Yıllık büyüme %
RK
Sayı
SA
TU
K
2014 yılı itibariyle ülkenin hastane yataklarını sayısı 2,502’dir. Ülkedeki
hastane yataklarının 2208’i kamu, 15’i yarı kamu sektörüne aitken 279’u
özel sektöre aittir. Kamu sektörü hastane yataklarının %89’una sahiptrir.184
Hastane yataklarının 2016 yılında 2629’a ulaşması beklenmektedir. Hastane
yataklarının sektörlere dağılımı grafikte verilmiştir.
media/1479,21.03.2016
115
RK
Grafik 39: Hastane Yataklarının Sektörlere Dağılımı
SA
TU
Katar’da 1000 kişiye düşen hastane yatağı sayısı 2002’de 2,4, 2009’da 1,2, 185 2014
yılında ise 1,37 olmuştur. Körfez ülkelerinde 1.000 kişye düşen hastane yatağı
ortalaması 1,82, OECD ülkeleri ortalması ise 4,96’dır.186 Katar’ın hastane yatağı
doluluk oranı kamu sektöründe %68, özel sektörde ise %48’dir. Hastanede kalış
süresi 3,9’dur.187 Katar’da 1.000 kişiye düşen hastane yataklarının yıllara göre
Grafik 40: 1.000 Kişiye Düşen Hastane Yatağının Yıllara Göre Değişimi
185)World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Health/Health-Service-Coverage/Hospital-beds, 19.03.2016.
media/1479, 21.03.2016
media/1479, 21.03.2016
116
Katar’ın sağlık hizmetlerinde ihtiyaç duyulan hastane yatağı sayısını artırmak
üzere planlanan yatak sayısı grafikte gösterilmiştir.
RK
Grafik 41: Mevcut ve Planlanan Yatak Sayısı
SA
TU
K
Katar sağlık sisteminde temel sağlık hizmetlerini yütürmek üzere 2014 yılı
itibariyle 25 sağlık ocağı ve 12 sağlık merkezi bulunmaktadır. Sağlık ocaklarının
sayısının 2016 yılında 36’ya 2022 yılında ise 42’ye çıkartılması planlanmaktadır.
Katar temel sağlık hizmetlerini sunan sağlık ocaklarının mevcut ve planlanan
sayısı grafikte verilmiştir.
Grafik 42: Mevcut ve Planlanan Sağlık Ocağı Sayısı
117
h) Sağlık Teknolojisi
RK
Katar, araştırma ve sağlık teknolojilerine belkide en fazla önem veren
ülkedir. En yüksek teknolojileri ülkeye ve sağlık sistemine transfer etmekten
çekinmemektedir. Ülke, yüksel sağlık teknolojisinin transferi ve buna uygun
insan kaynağı geliştirmek için çaba büyük çaba harcamaktadır. Tam donanımlı
ve teknolojik imkanlar bakımından göz kaamaştıran sağlık merkezleri
kurulmuştur.
Ülke hastanelerinde birçok araştırma laboratuarı kurulmuştur. Bunların yanı
sıra tıbbi, biyomedikal ve ilaç teknolojilerinin transferi için kriterleri içeren bir
bilim ve teknoloji planı hazırlanmıştır. Katar, yeterli sayıda yüksek teknolojili
cihazlara sahiptir. 1.000.000 kişi başına MR yoğunluğu 9,22, CT tarayıcı 8,3,
Gama kamera ise 1,84’tür.188 Ülkenin sahip olduğu ileri teknolojili cihazların
1.000.000 nüfusa düşen yoğunluğu ve sayısı tabloda verilmiştir.
SA
TU
Tablo 20: Tıbbi Cihaz Yoğunluğu (2013)
Tıbbi Cihaz
1.000.000 nüfus başına yoğunluk
Magnetik Rezonans
Görüntüleme
9,22
CT tarayıcı
PET tarayıcı
Linear akselatör
Gamma Kamera
Radyo Terapi
8,3
0,46
0,92
1,84
0,92
7. Hastalık Göstergeleri
Katar’da tüberküloz vakalarının sayısında ve görülme sıklığında 2009 yılından
bu yana önemli bir değişme söz konusu olmamıştır. 2009 yılında 100.000
kişide 46 olan yaygınlık, 2012 yılında 41 olmuştur. Ancak 2013 yılında %24,24
188) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.510?lang=en, 22.03.2016
118
oranında azalarak 40 olarak gerçekleşmiştir.189 Katar’da 100.000 kişi başına
tüberküloza bağlı ölüm oranı 2013 yılı itibariyle 0,1 olmuştur.190 Genel nüfusta
tüberküloz görülme yaygınlığı grafikte verilmiştir.
RK
Grafik 43: Tüberküloz Görülme Sıklığı (100.000 kişi başına)
SA
TU
K
Yetişkin nüfusta en önemli sağlık risklerinden birisi yüksek şeker olarak bilinen
diyabet hastalığıdır. Katar’da 20-79 yaş aralığındaki yetişkinlerde diyabet
hastalığının yaygınlığı %19,8’dir.191 Diayabete bağlı olarak yaşanan ölüm sayısı
4,151’dir. Diyabet hastalığının ölüme neden olma sıklığı (100.000 kişi başına)
ise 35,61’dir. 25 ve üstü yaş grubunda yüksek şeker oranı erkeklerde %22,
kadınlarda %21,7 iken, WHO Bölge ortalaması erkeklerde %21,7, kadınlarda
11,6’dır. Diyabet bakımından hem erkek hem de kadın nüfus risk altındadır. 192
Diyabet vakalarının yaygınlığı grafikte verilmiştir.
189) Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/
topics/Health/Risk-factors/Incidence-of-tuberculosis, 22.03.2016
190) Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/
topics/Health/Risk-factors/Tuberculosis-death-rate, 22.03.2016
191) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Health/Nutrition/Diabetes-prevalence, 22.03.2016
192) WHO, http://www.who.int/gho/countries/sau.pdf?ua=1, 17.02.2016
119
SA
TU
RK
Grafik 44: Diyabet Hastalığının Yaygınlığı (%)
20 yaş ve üstü nüfusta aşırı kilolu
nüfus oranı (BMI>25) erkelerde
%73,1, kadınlarda ise 73,5’dir.
Katar’da kadın ve erkeklerin ortalama
%73,2’si fazla kiloludur. Obez olarak
kabul edilen (BMI>30) nüfus oranı
erkeklerde %35,4, kadınlarda ise
46,5’tir. 193 WHO Bölge ortalaması
ise erkeklerde 13, kadınlarda ise
24,5’dir.194 Bu veriler ile Katar
dünyada ekeklerde 3, kadınlarda
ise 6.sıradadır.195 anlaşılacağı üzere
Katar’da hem kadın hem de erkek
nüfus için obezite ciddi bir sağlık
riskdir. Katar’ın obezite oranı grafikte
verilmiştir.
193) WHO, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148114/1/9789241564854_eng.pdf?ua=1
194) WHO, http://www.who.int/gho/countries/sau.pdf?ua=1, 17.03.2016
195) http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/qatar, 19.03.2016
120
RK
Grafik 45: Obezite Oranı (%)
Katar’da 15 yaş ve üstü nüfusta alkol kullanım oranı erkelerde 1,5 litre, kadınlarda
ise 2,7 litredir.196 Katar bu tüketim pranı ile dünyada 158. sıradadır.197 Kadın ve
erkek nüfusta alkol tüketim miktarı grafikte verilmiştir.
SA
TU
K
Grafik 46: Kadın Ve Erkek Nüfusta Alkol Tüketim Miktarı (Litre)
196) WHO,, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148114/1/9789241564854_eng.pdf?ua=1, 15.03.2016
121
8. Ölüm Göstergeleri
Katar’ın 2014 yılı itibariyle kaba ölüm oranı (1.000 kişi başına) 1,49’dur.198
Kaba ölüm oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 47: Ölüm Oranı (1,000 kişi başına)
Kaba ölüm hızı; Katar’lılar için 2,5, Katar’lı olmayanalar için 0,9’dur. Katarlı
kadınlarda kaba ölüm hızı 2,2 iken erkeklerde bu oran 2,9’dur.199 Katarlı ve
Katarlı olmayanların kaba ölüm hızı grafikte verilmiştir.
198) World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Demographics/Mortality/Crude-death-rate, 13.03.2016
media/1479,
122
RK
Grafik 48: Katarlı Ve Katarlı Olmayanların Kaba Ölüm Hızı
Katar’da ölüm sayısında hızlı bir artış görülmektedir. 2005 yılında 1.000 kişi
başına ölüm sayısı 2,25 bin iken 2015 yılında ölüm sayısı bir önceki yıla göre
%4,11 oranında artarak 3,30 bine ulaşmıştır.200 Kadın ölüm sayısı 1.000 kişi
SA
TU
K
başına 0,75’tir. Ölümlerin sayısı grafikte verilmiştir.
Grafik 49: Ölümlerin Sayısı
200) World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Demographics/Mortality/Number-of-deaths, 20.03.2016
123
Katar’da en fazla ölüm sebebi olarak gösterilen ilk beş hastalık; dolaşım sistemi
hastalıkları, neoplazmlar, endokrin hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları
ve perinatal hastalıklardır. Katar’da 2012 yılında toplam ölümlerin %18,3’ü
dolaşım sistemi hastalıklarında, %16,1 neoplazmlardan kaynaklanmaktadır.201
En fazla ölüm sebebi olarak gösterilen ilk on hastalık ve yüzdeleri grafikte
verilmiştir.
Dolaşım Sistemi
Neoplazmlar
Endokrin
SA
TU
Solunum Sistemi
RK
Grafik 50: En Fazla Ölüm Sebebi Olan On Hastalık
Perinatal
Konjenital
Genitoüriner
Sindirim Sistemi
Harici sebepler
Diğer
Katar’da en çok ölüm kanserler, koroner kalp hastalıkları, diyabet, yaralanmalar,
trafik kazaları, felçler ve intihar nedeniyle yaşanmıştır. 2015 yılında Katar’da
kanser hastalıklarına bağlı 479 (%15,5) ölüm yaşanmıştır. Bunu 401 (% 14,03)
ölüm ile koroner kalp hastalıkları izlemiştir. Diyabete bağlı 244 (%10,35), trafik
kazalarına bağlı 209 (%8,88), felçlere bağlı 121 (%5,14) ölüm yaşanmıştır.202
Seçilmiş hastalıklara bağlı ölüm sayıları grafikte verilmiştir.
media/1479, 21.03.2016
124
RK
Grafik 51: Seçilmiş Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayıları
SA
TU
K
Katar’da ölüme neden olan
hastalıkların
ayrıntıları
incelendiğinde koroner kalp
hastalıkları nedeniyle ölüm
sıklığı 100.000 kişide 72,89’dir. Bu
oranla Katar Dünya genelinde
119. sırada yer almaktadır. Bunu
52,34 ile diyabet izlemektedir
ki, Katar bu oranla dünyada
26. sırada yer almaktadır.
Felçlerin görülme sıklığı 34,02
iken trafik kazalarının görülme
sıklığı 13,33’tür.203 Katar’da bazı
hastalıklara bağlı ölümlerin 100.000 kişide görülme sıklığı grafikte verilmiştir.
203) http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/saudi-arabia, 15.02.2016
125
RK
Grafik 52: Seçilmiş Bazı Hastalıklara Bağlı Ölümlerin 100.000 Kişide Görülme
Sıklığı
SA
TU
Katar’da 2012 yılında toplam kanser vaka sayısı 1,310 olmuştur. Bunun 703’ü
erkek, 607’si kadındır. Tüm kanser vakalarının 281’i Katarlı kişiler iken 1,029’u
Katar’lı olmayan kişilerdir.204 Kanser Katar’da daha çok Katarlı olmayan
kişilerde yaygın olarak görülen bir hastalıktır. Katar’da kanser vakalarının
sayısı, cinsiyete göre dağılımı ve yaygınlığı grafikte verilmiştir.
Grafik 53: Kanser Vakalarının Cinsiyete ve Nüfusa Göre Yaygınlığı
Erkek
Kadın
Katar’lı
Erkek
Kadın
Katar’lı Olmayan
Erkek
Kadın
Tüm21.03.2016
telif hakları saklıdır.
media/1479,
126
Katar’da en fazla karşılaşılan kanser çeşidi meme kanseri, kemik iliği, kolon,
deri ve prostat kanserdir. 2012 yılında en yaygın görülen kanser çeşidi %18,9
ile meme kanseri olmuştur. Bunu sırasıyla kemik kanseri %8, kolon kanseri
%7,3 ve deri kanseri %6,9 oranı izlemiştir.205 En yaygın görülen kanser çeşitleri
ve yüzdesi grafikte verilmiştir.
RK
Grafik 54: En Yaygın Görülen Kanser Çeşitleri ve Yüzdesi
SA
TU
K
media/1479, 21.03.2016
127
2015 yılında Katar’da kanser hastalıklarına bağlı 479 ölüm yaşanmıştır.
Kanserlere bağlı ölümler toplam ölümlerin %15,5’ni oluşturmuştur. Kanser
çeşitleri içerisinde en fazla ölüm akciğer kanseri, kolon kanseri ve lösemi
nedeniyle yaşanmıştır.206 Kanserler nedeniyle gerçekleşen ölüm sayıları
SA
TU
RK
Grafik 55: Kanserler Nedeniyle Gerçekleşen Ölüm Sayıları
Katar’da ölüme neden olan
hastalık
grupları
içerisinde
kanserler ilk sırada gelmektedir.
Akciğer kanseri nedeniyle ölüm
sıklığı 100.000 kişide 11,27,
Meme kanseri 10,05, kolon
kanseri 7,21, karaciğer kanseri
8,95, kolon kanseri 7,82, prostat
kanseri 7,25’dir.207 En sık ölüm
nedeni olarak gösterilen kanseri
türleri grafikte verilmiştir.
128
RK
Grafik 56: En Sık Ölüm Nedeni Olarak Gösterilen Kanseri Türleri
9. Sağlıkla İlgili Ekonomik Göstergeler
SA
TU
K
Dünya’nın özellikle önde gelen ekonomilerinde sağlığa ayrılan paylara
bakıldığında, ABD’nin gayrisafi yurtiçi hasılasından (GSYİH) sağlığa ayırdığı
payın 2,5 trilyon dolara yakın olması, Japonya’nın yarım trilyon dolara
yaklaşması, Avrupa’da büyük ekonomilerinin sağlığa 200 ila 387 milyar dolar
arasında kaynak ayırmaları sağlık hizmetleri pazarının büyüklüğü hakkında
fikir vermektedir. Gelişmiş devletlerin GSYİH’dan sağlığa ayırdıkları kamu
ve özel payları birbiri ile karşılaştırıldığında, bazen birbirine yakın bazen özel
ağırlıklı, bazen ise kamu ağırlıklı harcamalar oldukları görülmektedir. Genel
olarak özel kaynaklı gayrisafi yurtiçi hâsıla payı azımsanmayacak düzeylere
ulaşmıştır.
Bu başlık altında ülke sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinde kullanılan
uluslararası sağlık ekonomisi göstergelerine yer verilmiş ve daha sonra veriler
yorumlanmıştır. Sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinden kullanılan
uluslararası sağlıkla ilgili ekonomik göstergeler şunlardır:
a) Toplam Sağlık harcamasının GSYİH’ya oranı
b) Kamu Sağlık Harcamalarının GSYİH’ya oranı
129
c) Özel Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık harcamalarına Oranı
d) Kişi başı kamu sağlık harcaması miktarı
e) Kişi başı toplam sağlık harcaması miktarı
f) Kişi başı kamu sağlık harcaması (SGP )
g) Kişi başı toplam sağlık harcaması (SGP)
RK
Bu raporda, okuyucunun sağlıkla ilgili genel ekonomik durumu hakkında
fikir sahibi olabilmesi ve daha sonrasında ihtiyaç duyması halinde analiz
yapabilmesi için bu başlıklarda ulaşılabilen en son ulusal ve uluslararası verilere
yer verilmiş, ayrıca bunlara ilaveten diğer ekonomik göstergeler hakkında da
bilgi verilmeye çalışılmıştır.
a) Toplam Sağlık Harcamasının GSYİH’ya Oranı
SA
TU
Katar’ın GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay 1995 yılında 3,7 iken, 2002 yılında
% 2,7, 2005 yılında ise %3 olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında %1,9’a düşen
oran 2012 ve 2013 yıllarında %2,2 olmuştur. Bölge ülkeleri ve Türkiye ile
kamu sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi
Arabistan’ın sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranı %3,2, Türkiye’nin %5,6,
Kuveyt’in %2,9 ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin %3,2’dir.208 Katar GSYİH’dan
sağlığa ayrılan payın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 57: GSYİH’dan Sağlığa Ayrılan Payın Yıllara Göre Değişimi
208) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP?compareTo=TR,SA,KW,AE, 18.03.2016
130
b) Kamu Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı
Katar kamu sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içerisindeki seyri
yükseliş yönlüdür. Diğer bir ifadeyle Katar’da 1995 yılından bu yana kamu
sağlık harcamalarındaki artış 2003 yılına kadar kesintisiz sürmüştür. 1995
yılında %62,6 olan oran 2003 yılında %84,2 olarak gerçekleşmiştir. 2003-2008
yılları arasında %84 seviyesinde seyreden oran 2010 yılında %77,5 seviyesine
gerilemiştir. 2013 yılın gelindiğinde bu oranın %83,8 olduğu görülmektedir.209
RK
Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kamu sağlık harcama oranları karşılaştırılacak
olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın toplam sağlık harcamaları
içerisindeki kamu sağlık harcamaları oranı %64,2, Türkiye’nin %77,4, Kuveyt’in
%82,6 ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin %70,3’tür.210 Körfez ülkeleri ortalaması
%76,8, OECD ortalaması ise %72,3’tür.211 Katar kamu sağlık harcamalarını
toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranının yıllara göre değişimi grafikte
gösterilmiştir.
SA
TU
K
Grafik 58: Kamu Sağlık Harcamalarının GSYİH’daki Oranı (%)
209) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE, 18.03.2016
210) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE?compareTo=SA,TR,KW,AE,
18.03.2016
media/1479, 210.03.2016
131
Genel sağlık harcamaları içerisinde genel kamu harcamaları yüzdesi 20002010 yılları hariç olmak üzere %5 civarındadır. 2000 yılına kadar %5 olarak
seyreden oran 2001 yılında %6’ya yükselmiş 2003 yılında ise patlama yaparak
%11,9’a ulaşmıştır. 2004 yılından itibaren başlayan düşüş 2010 yılında %5,1
düzeyine gelmiştir. 2013 yılı itibariyle bu oran %5,8 olmuştur.212 Bu oranın
Körfez ülkeleri ortalaması %6,8, OECD ortalaması ise %15,2’dir.213 Genel kamu
harcamalarından sağlığa yapılan harcamaların yıllara göre değişim grafikte
verilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 59: Genel Kamu Harcamalarından Sağlığa yapılan Harcamaların Yıllara
Göre Değişimi (%)
c) Özel Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı
Katar özel sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki oranı
(THE %) oranı istikrarsız bir seyir izlemiştir. 1995 yılında özel sağlık
harcamalarının GSYİH’daki oranı %37,4 iken 2001 yılında %24,8 seviyesine,
2003’te %15,8 seviyesine düşmüştür. 2008 yılına kadar bu şekilde değişmeden
süren oran 2010 yılında %22,5’ yükselmiştir. 2013 yılı itibariyle bu oran bir
önceki yıla göre %23,44 düşerek %16,2’olarak gerçekleşmiştir.214 Bölge ülkeleri
212) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/GGHE-as-percent-of-General-government-expenditure, 18.03.2016
media/1479, 21.03.2016
214) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE, 18.03.2016
132
ve Türkiye ile özel sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum
şöyledir: Suudi Arabistan’ın toplam sağlık harcamaları içerisindeki özel sağlık
harcamaları oranı %35,8, Türkiye’nin %22,6, Kuveyt’in %17,4 ve Birleşik Arap
Emirlikleri’nin %29,7’dir. Bu oranın Körfez ülkeleri ortalaması %23,2, OECD
ortalaması ise %27,9’dur.215 Katar özel sağlık harcamalarının toplam sağlık
harcamaları içerisindeki oranının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Grafik 60: Özel Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamaları İçerisindeki
RK
SA
TU
K
Oranı
d) Kişi Başı Sağlık Harcaması
Katar’ın kişi başı sağlık harcaması 1995 yılından bu güne yükseliş halindedir.
1995 yılında 602 olan kişi sağlık harcaması 2000 yılında 652$, 2003yılında
1,476$, 2009 yılında 1,647$ olmuştur. 2010 yılında 1,496$’a düşen miktar 2011
yılında yeniden yükselişe geçmiş ve 2013 yılında 2,043 $ seviyesine ulaşmıştır.216
Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kişi başı sağlık harcama oranları karşılaştırılacak
olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın kişi başı sağlık harcaması 808$,
Türkiye’nin 608$, Kuveyt’in 1,507$ ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin 1,569 $’dır.217
media/1479,21.03.2016
216) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita, 18.03.2016
217) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.03.2016
133
Kişi başı sağlık harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 61: Kişi Başı Sağlık Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi
Satın alma paritesine (SGP) göre de Katar’ın kişi başı sağlık harcaması 1995
yılından bu güne yükseliş halindedir. 1995 yılında 1,560$ olan kişi sağlık
harcaması 2000 yılında 1,437$, 2005 yılında 3,180$ olmuştur. 2010 yılına
kadar 3,000$ civarında seyreden miktar 2011 yılında 2,614$, 2012 yılında ise
2,851 $ olmuştur. 2013 yılında ise bir önceki yıla göre %1,09 oranında artışa
2,882$ olmuştur.218 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile satın alma paritesine göre
kişi başı sağlık harcama oranları
karşılaştırılacak olursa durum
şöyledir:
Suudi
Arabistan’ın
kişi başı sağlık harcaması
1,681$,
Türkiye’nin
1,053$,
Kuveyt’in 2,375$ ve Birleşik Arap
Emirlikleri’nin 2,233 $’dır.219
Kişi başı sağlık harcamalarının
yıllara göre değişimi grafikte
gösterilmiştir.
219) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.03.2016
134
RK
Grafik 62: Satın Alma Paritesine Göre Kişi Başı Sağlık Harcamaları (US $)
e) Sağlık İçin Yapılan Cepten Harcamalar
SA
TU
K
Toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamaları payının yıllar
içinde azalması, cepten yapılan harcamalarını yükseltmektedir. Ancak Katar’da
böyle bir surum söz konusu değildir. 1995 yılından 2013 yılına kadar sağlık için
yapılan cepten harcama oranı düşmektedir. 1995 yılında %34,6 olan cepten
harcama oranı, 2003 yılında %15,8’e gerilemiştir. 2003-2010 yılları arasında
%16 civarında seyreden oran 2011 yılında
%13,6’ya, 2013 yılında da bir önceki yıla
göre %-1,15 düşerek %8,4 olmuştur.220
Bölge ülkeleri ve Türkiye ile cepten sağlık
harcama oranları karşılaştırılacak olursa
durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın cepten
sağlık harcamaları oranı %19,8, Türkiye’nin
%15, Kuveyt’in %15,7 ve Birleşik Arap
Emirlikleri’nin %18,8’dir. Cepten yapılan
sağlık harcamaları oranının yıllar içindeki
220) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Out-of-pocket-expenditure-percent-of-THE, 18.03.2016
135
RK
Grafik 63: Cepten Sağlık Harcama Oranı (%)
SA
TU
f) Kişi başı Toplam Sağlık Harcaması (SGP)
Katar’ın kişi başı toplam sağlık harcaması artmaya devam etmektedir. 2002
yılında satın alma paritesine göre 1,933 $ olan miktar 2009 yılında 3,106
$’a ulaşmıştır. 2010 yılında 2,606 $’a
gerileyen kişi başı sağlık harcaması
2013 yılında 2,882 $ dolara olarak
gerçekleşmiştir.221 Katar kişi başı sağlık
harcaması miktarı bakımından Orta
Doğu ve Körfez Ülkeleri arasında en
önde gelmektedir. Suudi Arabistan’ın
kişi başı sağlık harcaması 1,681 $,
Türkiye’nin 1,053$, Kuveyt’in 2,375$
ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin ise
2,233$’dır.222 Satın alma paritesine göre kişi başı toplam sağlık harcaması
miktarını yıllara göre değişimim grafikte verilmiştir.
222) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.03.2016
136
Grafik 64: Satın Alma Paritesine Göre Kişi Başı Toplam Sağlık Harcaması
RK
(US $)
g) Kişi başı Kamu Sağlık Harcaması
SA
TU
K
Katar’ın kişi başı toplam sağlık harcaması 2002 yılında satın alma paritesine
göre 1,933 $ iken 2013 yılında 2,882 $ dolar olmuştur.223 Katar 2,883$’lık kişi
başı sağlık harcaması miktarı ile Suudi Arabistan (1,681 $), Türkiye (1,053$),
Kuveyt (2,375$) ve Birleşik Arap Emirlikleri (2,233$) 224 gibi bölge ülkelerinin
önündedir. Katar’ın kişi başı kamu sağlık harcama miktarında da yükseliş
devam etmektedir. 1995 yılında 377$ olan kişi başı kamu sağlık harcaması
2002 yılında 626$’a, 2003 yılında ise 1,243$’a ulaşmıştır. 2010 yılında 1,159$
olarak gerçekleşen miktar, 2013 yılında bir önceki yıla göre %24,18 oranında
artarak 1,712$’a ulaşmıştır.225 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kişi başı kamu sağlık
harcama miktarları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın
kişi başı kamu sağlık harcaması miktarı 519$, Türkiye’nin 470$, Kuveyt’in
1,246$ ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin 1,103$’dır.226 Kişi başı kamu sağlık
harcaması miktarını yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
223) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP, 18.03.2016.
224) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.03.2016.
225) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita, 18.03.2016.
226) National Health Accounts, 1995-2013,http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/HealthExpenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.03.2016.
137
Grafik 65: Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması Miktarını Yıllara Göre Değişimi
RK
(US $)
SA
TU
10. Koruyucu Hekimlik ve Ana Çocuk Sağlığı Göstergeleri
Temel sağlık hizmetleri kapsamında bulaşıcı hastalıklara karşı koruma
ve aşılama uygulamaları sağlık ocakları ve sağlık merkezleri tarafından
yapılmaktadır. Katar sağlık sisteminde etkili bir bağışıklama uygulması
yapılmaktadır. Katar’da temel bebek aşılama programının kapsamı grafikte
verilmiştir.
Grafik 66: Temel Bebek Aşılama Programının Kapsamı
138
Uygulanmakta olan bağışıklıklama ve koruyucuhekimlik çalışmaları
sonucunda ülkede bulaşıcı hastalıkların görülme sıklığı normal düzeyin altına
düşürülmüştür. Katar’da 2012 yılında bildirilen bulaşıcı hastalık sayısı ve
yüzdeleri tabloda gösterilmiştir.
RK
Tablo 21: Bulaşıcı Hastalık Sayıları
SA
TU
K
Katar uygulamış olduğu bağışıklıklama programları sayesinde bulaşıcı
hastalıkları önemli ölçüde kontrol altına almıştır. Bu sonuç, küresel bulaşıcı
hastalık oranına da yansımıştır. Katar’ın küresel bulaşıcı hastalık oranı (10.000
kişi başına) tüberküloz için 27,9, AIDS için 0,8, sıtma 38,6’dır. Katar’ın bulaşşıcı
hastalık oranı (1000 kişi başına) ve küresel bulaşıcı hastalık oranlarının
karşılaştırılması garfiklerde verilmiştir.
139
Grafik 67: Küresel Bulaşıcı Hastalık Oranları ile Katar Bulaşıcı Hastalık
SA
TU
RK
Oranının Karşılaştırılması
Katar’da görülen bulaşıcı hastalıkların yıllara göre türleri grafikte verilmiştir.
140
RK
Grafik 68: Bulaşıcı Hastalık Türlerinin Yıllara Göre Değişimi
SA
TU
K
141
RK
BÖLÜM 5:
SA
TU
Genel Değerlendirme ve
Türkiye - Katar Sağlık Turizmine
Yönelik Strateji Önerileri
142
BÖLÜM IV
GENEL DEĞERLENDİRME VE TÜRKİYE – KATAR
SAĞLIK TURİZMİNE YÖNELİK STRATEJİ
ÖNERİLERİ
1. Genel Değerlendirme
RK
Son
yıllarda,
sağlık
turizm tüm dünyada
rağbet gören bir pazar
halini almıştır. Dünya
ülkeleri, bu pazardan pay
alabilmek için büyük bir
rekabet içine girmişlerdir.
Türkiye, sağlık alanında
hem
nitelikli
insan
gücüne hem de sağlık
altyapısı ve teknolojisine
sahip olması nedeniyle
rekabetçi ülkeler arasındadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında sahip olduğu
üstünlüklerinden (rekabet gücü, düşük maliyet, nitelikli insan gücü, gelişmiş
tesis alt yapısı vb.) Katar hemen hemen hiç yararlanamamıştır. Bunun çeşitli
nedenleri vardır. İlk olarak, Katar’da sağlık hizmetlerinin, sağlık tesislerinin,
nitelikli sağlık personeli sayısının ve ileri tedavi uygulamalarının Türkiye’den
daha ileride olmasına bağlı olarak Türkiye’nin tercih edilmemesi ifade edilebilir.
İkinci olarak zengin Katar halkı sağlık söz konusu olduğunda para hesabı
yapmamaktadır. Kendi ülkesinde çözülemeyen sağlık sorunları olduğunda
öncelikle ABD ve Avrupa ülkelerini tercih etmektedir. Üçüncü olarak, genel
olarak Araplarda ve özelde de Katar halkında ve yöneticilerinde var olduğu
bilinen yanlış Türkiye algısının da etkili olduğu düşünülmektedir. Dördüncü
olarak Türk sağlık sistemi ve tıbbının bu ülkede yeterince tanınmıyor olduğu
ifade edilebilir. Bu tespiti, 2012-2014 Türkiye Sağlık Turizmi Raporları teyit
etmektedir. Bu raporlardan çıkan en önemli sonuç, Türkiye- körfez ülkeleri
SA
TU
K
143
arasında geliştirilebilecek sağlık turizmi potansiyeli bulunmasına rağmen somut
bir sonuç yoktur. Bu noktada iki ülke arasında geliştirilebilecek potansiyel
işbirliğinin içeriği ve yönteminin nasıl olması gerektiği önem kazanmaktadır. İşte
bu öneme binaen Türkiye ile Katar arasındaki sağlık turizmin mevcut durumu,
sorunlar ve geliştirilmesine yönelik strateji önerileri bu bölümde ele alınmıştır.
SA
TU
RK
Türkiye’ye sağlık turizmi amacıyla gelen hastaları geldikleri ülke veya bölgeye
göre sınıflandırmak strateji geliştirmek bakımından yararlı olacaktır. Türkiye’ye
İngiltere ve Amerika gibi gelişmiş ülkelerden de uluslararası hasta geldiği gibi
Libya, Irak gibi gelişmemiş fakir ülkelerden de hasta gelmektedir. Her hastaya
aynı hizmetin sunulması hem maliyet hem de memnuniyet açısından beklenen
sonuçları vermemektedir. Ülkemize sağlık turisti gönderen ülkelerin gelişmiş
ülkeler, gelişmemiş ülkeler, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu ülkeleri
ana başlıkları altında sınıflandırılmasının yaralı olacağı düşünülmektedir. Bu
nedenle gelişmiş ülkelerden gelen hastalar ile gelişmemiş ülkelerden gelen
hastaların beklentilerinin farklı olacağı kabul edilmeli ve buna uygun stratejiler
belirlenmelidir. Gelişmiş ülkelerden (Amerika, Avrupa) gelen hastalar, ülkemizi
sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı ve hasta bekleme sürelerinin uzun
olması nedeniyle tercih etmektedirler. Gelişmemiş ülkelerden (Sudan, Somali,
Afganistan, Libya, Pakistan, Irak ve Asya ülkeleri vb.) gelenler kendi ülkelerinde
sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve personel azlığı nedeniyle ülkemizi tercih
144
RK
etmektedirler. Benzer şekilde Müslüman ülkeler ile diğer dinlere mensup
ülkelerden gelen kişilerin talep ve beklentileri de farklılaşmaktadır. Katar’dan
gelecek sağlık turistlerinin en önemli beklentileri ileri teknoloji ve uzmanlaşmış
sağlık hizmetlerinden “yüksek konfor” içerisinde yararlanmaktır. Katar, Suudi
Arabistan, Kuveyt ve diğer körfez ülkeleri başta olmak üzere müslüman
ülkelerden gelecek sağlık turistlerinin diğer bir beklentisi de “mahremiyet”tir.
Zengin Müslüman ülkeler için bu temel beklenti odak alınarak bir strateji
geliştirilmesi yararlı olacaktır.
Katar, dünyada kişi başı geliri en yüksek olan ülkelerden birisidir. Bu sebeple
Katar yüksek ve çok yüksek gelir düzeyine sahip hasta profiline, hem de orta
düzey gelire sahip hasta profiline sahiptir. Bu ülkeden gelecek sağlık turizmi
ve termal turizm taleplerinde düşük fiyat unsurunun önemli olmayacağı
değerlendirilmektedir. Bunun yerine sağlık hizmetlerinde “kalite”, “yüksek
konfor”, “ileri teknoloji” ve “kişiye özel hizmet” stratejisi öne çıkartılmalıdır.
Türkiye’yi sağlık turizmi amacıyla tercih edecek Katar vatandaşlarının tedavi
sırası ve sonrasında “mahremiyetlerinin” sağlanacağı garantisi verilmelidir.
Bu ülke vatandaşlarının ülkemizi tercih etmeleri için sosyal, kültürel, tarihi ve
dini zenginlikleri içeren programlar uygun dozda bir araya getirilmelidir. Bu
programlarda Katar vatandaşlarının meşru dairede eğlenceyi sevdikleri gerçeği
göz ardı edilmemelidir.
SA
TU
K
145
SA
TU
RK
Günümüzde Türkiye sağlık turizminin önünde değerlendirmeye açık büyük
bir Ortadoğu ve Körfez ülkeleri pazarı bulunmaktadır. Bu pazarın en önemli
aktörü ise Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kuveyt’tir.
Türkiye açısından Ortadoğu ve Körfez ülkelerini pazarını cazip kılan önemli
nedenlerden birisi bu pazardaki büyüme beklentisidir. Diğer önemli bir neden
ise Türkiye’nin Müslüman ülkeler nezdindeki konumudur. Ortadoğu ve Körfez
ülkeleri sağlık turizmi pazarının, bu pazarın büyüklüğüne rağmen yeterli
ilgiyi görmediği düşünülmektedir. Ortadoğu ve Körfez ülkeleri pazarı olarak
değerlendirilebilecek ülkelerin sosyal, kültürel ve dini hassasiyetleri dikkate
alınmadan bir sağlık turizmi stratejisi belirlenmemelidir. Ancak bu ülkelere
yönelik stratejide “din, inanç ve kültürel birlik veya kardeşlik” kolaycılığına
gidilmemelidir. Körfez ve Ortadoğu ülkelerinden gelen turistlerin tercihlerini
öncelikle “güvenlik algısının” şekillendirdiği bilinmektedir. Bu durumda
hazırlanacak stratejinin mutlaka bu olguyu dikkate alması gerekmektedir. Bu
bölgelerden gelen turistlerin tercihlerini şekillendiren diğer bir husus bilet
ve konaklama fiyatlarıdır. Körfez ve Ortadoğu ülkelerinden gelen turistlerin
tercihlerinde en az etkili olan hususun din, inanç ve kültür ortaklığı olduğu
tespit edilmiştir. Diğer bir ifadeyle gelen turistler verdikleri paranın karşılığını
alabilmeyi önemsemektedirler. İster genel turizm stratejisinde isterse
sağlık turizmi stratejisinde ödenen paranın karşılığının verilmesine dayalı
hizmet esas alınmalıdır. Bu ifadelerden bu ülkelerin vatandaşlarının dini ve
kültürel hassasiyetlerinin önemsenmemesi soncu çıkartılmamalıdır. Bilakis
ülkemizi tercih ederek gelen turistlerin söz edilen hassasiyetlerine azami
özen gösterilmelidir. Hatta bu durum bir şekilde garantiye alınmalıdır. Katar
özelinde de bu ülke vatandaşlarının ülkemizde kültürel ve dini hassasiyetlerine
önem verildiği ve saygı duyulduğu, kendilerini rahat hissedecekleri imajı
oluşturulmalıdır. Sağlık kuruluşlarında bu amaçla bilgilendirme eğitimleri
yapılması önemsenmelidir. Katar vatandaşlarına yönelik hizmet sunan sağlık
tesislerinde dikkat edilmesi gereken kültürel ve dini hassasiyetlerden bazıları
şöyledir:
a) Katar’da dinin politika, sosyal davranışlar ve iş dünyası üzerinde
önemli bir yeri vardır.
b) Katar, İslami değerleri, hoşgörü ve özgürlükleri bir arada
götürebilmeyi benimsemiş ender ülkelerden biridir.
146
RK
c) Katar’da kişinin statüsünü içinde bulunduğu sınıf belirlemektedir. Bu
kültürde bireyler grubun alt kısmında yer almaktadır.
d) Aile en önemli sosyal birimdir. Erkek lider ve karar verici
pozisyonundadır.
e) Liderlik ve kimlik kavramları önemli olup, liderler kişilerin soyundan
gelmektedir.
f) Katar’da erkeğin özel bir konumu vardır. Suudi kadınlar iş dünyasına
pek açık değildir.
g) Katarlılar zamanı daha rahat bir davranış içerisinde kullanırlar.
Sosyal toplantıların veya iş toplantılarının kesin bir başlangıç ve bitiş
saati olmayabilir.
h) Tartışma esnasında genellikle kişisel argümanlar kullanılmaktadır.
Israr, karşı tarafı ikna etmek için sık sık kullanılan bir yöntemdir.
i) Katarlılarla olan iş ilişkilerinde saygılı ve içten davranışlar
beklenmektedir.
j)Büyüklere saygı göstermek temel değerdir ve önemlidir.
k) Tanıtım materyallerinin Arapça olmasını önemsemektedirler.
l)Misafirlere iyi davranmak Katarlılar arasında erdem olarak kabul
edilmektedir. Bu yüzden ülkede gerçekleşecek olan önemli aktivitelere
iş yaptıkları kişileri davet etmek isterler.
m) Kaba bir davranış olarak kabul edilecek ve onları küçük düşürecek
her türlü hareketten uzak durulmalıdır.
n) İş ilişkileri aşırı derecede kişisel davranışlarla yürütülmektedir.
o) Katarlılarla iyi ilişki oluşturabilmenin bir yolu da, onların sağlığı,
kardeşleri, amcaları, kuzenleri ve oğulları ile ilgili olabilecek soruları
sormaktır. Ancak, ailenin kadın üyeleri hakkında soru sorulmaması
gerekmektedir.
p) Yemeklerde çok az konuşulmaktadır. Katarlılar yemekte sessizliği
tercih ederler.
q) Bahşiş yaygın ve gerekli değildir. Çünkü genellikle fatura içerisinde
servis hizmeti de ilave edilmektedir.
r) Erkek ve kadın birbirleri ile etkileşim içine girmezler. Arap kadınlarının
topluluk içerisine girecekleri zaman kendilerini tanıtmamaları için peçe
takmaktadırlar. Eğer bir Katarlının yanında peçeli bir bayan varsa, bu
bayanın tanıştırılması geleneksel bir davranış değildir.
SA
TU
K
147
SA
TU
RK
s) Katarlılar konuşma esnasında aralarındaki mesafeyi çok kısa
tutmaktadırlar. Siz bu davranış biçimine alışık olmasanız da geriye
doğru bir hareket yapmayınız. Bu şekildeki davranışınız sizin hissiz ve
soğuk bir kişi olduğunuzu düşündürür.
t) Araplar otururlarken bacak bacak üstüne pek atmazlar. Karşı tarafa
ayak tabanının gösterilmesi de hoş karşılanmamaktadır.
u) Konuşurlarken sürekli elleriyle hareket etmekten hoşlanmalarına
rağmen, herhangi birisini işaret ederek göstermek kaba bir davranıştır.
v) Sol el Arap dünyasında temiz olarak kabul görülmemektedir.
Bu yüzden sol el ile bir davranışta bulunmamaya özen gösterilmesi
gerekmektedir.
w) Spor özellikle futbol, at ve deve güreşi (bahis yasaklanmıştır), avcılık,
ülkenin çekici gelen taraflarının övülmesinden hoşlanırlar.
x) Orta Doğu politikaları, uluslararası petrol politikaları, İsrail, İslami
inanışların sorgulanması ve eleştirilmesi, hastalık, kaza, ölüm, kadınlar
hakkında kompliman yapmak ise kaçınılması gereken konuşmalar
arasındadır.
Katar ile sağlık turizmi alanında işbirliğinin geliştirilmesi, dolaylı olarak
Körfez pazarını etkileyerek ve Türkiye’nin sağlık turizmi gelirlerini önemli
oranda etkileyebilecek potansiyeldedir. Türkiye’nin sağlık turizminden elde
ettiği gelir 2,5 milyar dolar düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı’nın hedeflerine
göre bu rakamın 2017 yılında 8 milyar dolara, 2023 yılında ise 20 milyar
dolara ulaşması hedeflenmektedir.227 Ancak 2015 yılında yaşanan Rusya –
Türkiye ilişkilerindeki gerilim, Ortadoğu’da sürmekte olan belirsizlik, ülkeler
açısından ulusal güvenlik gündeminin öncelikli hale gelmesi ve terör saldırıları
nedeniyle turizm gelirlerinde düşmeye olması sürpriz olmayacaktır. Turist
sayısındaki azalmanın sağlık turisti sayısına da yansıyacağı beklenebilir. Bu
öngörüye rağmen yurtdışından Türkiye’ye gelen hasta sayısında özellikle 2019
yılından itibaren hızlı bir yükseliş beklenmektedir. Buna göre, yabancı hasta
sayısının 2019’da 1 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminlerin
gerçekleşmesi ancak bazı ciddi ve kurumsal çalışmaları gerektirmektedir.
Atılacak bu adımalar Türkiye’nin rekabet gücünü artıracaktır.
227 ) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu ,http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , 11.03.2016
148
Hızla gelişen sağlık turizmi alanında Türkiye’nin rekabet ettiği ülkelere nazaran
bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir:
RK
a) Türkiye rekabet ettiği diğer ülkelere nazaran kültür turizmi, inanç
turizmi, deniz turizmi, doğa turizmi, sağlık-kaplıca turizmini aynı
anda kullanabilecek özelliklere sahiptir. Aynı zamanda hizmet
sektöründe sahip olduğu rekabet üstünlüğü bulunmaktadır. Ancak
bunları kullanma konusunda dağınıklık söz konusudur.
b) Türkiye’nin, sağlık turizmi alanında rekabet edebilecek güçte olmasının
bir sebebi de, Türkiye’nin sağlık turizmi hizmetini sunan ilk ülkeler
arasında yer alması ve bu konuda deneyim kazanmış olmasıdır.
c) Türkiye’ye rekabet üstünlüğü sağlayan diğer bir faktör ise sağlık hizmet
fiyatlarının, diğer ülkelere göre görece ucuz olmasıdır.
Türkiye’nin sağlık turizminde başlangıç aşamasında olduğu, ancak sahip
olduğu bazı üstünlükler nedeniyle hızla ilerlediği kabul edilmelidir. Sektörde
büyük bir pazar payı elde etmek ve lider olabilmek Türkiye için hayal değildir.
Ancak liderlik, uzun dönemli ve kararlı stratejiler gerektirmektedir. Bunun için
Türkiye’nin kurumsal alt yapı eksikliklerini gidermesi, sorun oluşturabileceği
düşünülen zayıf yönlerinin telafi edilmesi, teşvik araçlarının daha etkili
kullanımının sağlanması, nitelikli insan gücü istihdamının önündeki engellerin
aşılması ve rekabet gücünü artırmaya yardım edecek güçlü yanlarının da
geliştirmesi gerekmektedir. Ayrıca şartların gerektirdiği esnekliğe sahip, tüm
sektör paydaşlarının bulunacağı bir sağlık turizmi yönetimi kurulmalıdır.
SA
TU
K
Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki performansına bakıldığında karşımıza
çıkan resim şöyledir:
a) Türk sağlık sistemi son 10 yıl içerisinde büyük bir gelişme kaydetmiş
olmasına rağmen uluslararası rekabet için hazır değildir.
b) Türkiye’de kişi başına düşen sağlık harcamaları, hekim sayısı ve diğer
sağlık personeli sayısı ABD, AB Ülkeleri, Körfez ülkelerinden daha
düşüktür.
c) Uluslararası hasta kabulüne yardımcı olacak ulusal sağlık akreditasyon
sistemi bulunmamaktadır.
149
SA
TU
RK
d) Sağlık turizmi hizmeti sunan özel hastanelerde yaşanmakta olan
sorunların ülke imajın etkileyecek boyuta ulaşmasını izleyen bir
mekanizma bulunmamaktadır.
e) Türkiye’ye gelen yabancı hastalar ağırlıklı olarak özel sağlık
kuruluşlarını tercih etmektedirler.
f) Başta Almanya olmak üzere bütün branşlarda en çok hasta AB
ülkelerinden gelmektedir. Bunu Rusya ve Orta Doğu ülkeleri takip
etmektedir. Yaşanan dış politik krizler nedeniyle Rusya ve Ortadoğu
pazarı risk altındadır. Bu riskin azaltılması için Körfez pazarına ağırlık
verilmeli ve geliştirilmelidir.
g) Yabancı hastalar Türkiye’de en fazla İstanbul, Bursa, Kayseri, Adana,
Gaziantep, Ankara, Antalya ve İzmir’i tercih etmektedirler.
h) Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki rakipleri Dubai, Ürdün gibi
Orta Doğu ülkeleri, Macaristan gibi bazı Doğu Avrupa ülkeleri ile Güney
Kore ve Hindistan başta olmak üzere Güneydoğu Asya ülkeleridir.
i)Körfez pazarında etkili olabilmek için bölgedeki en önemli rakip olan
Dubai üzerinde özel olarak durulmalıdır. Dubai’nin bölge ülkelerine
yönelik stratejileri enince ayrıntısına kadar incelenmelidir. Rekabet
stratejisi rakibin zayıflıkları üzerine kurulmalıdır.
Yukarıda betimlenen Türkiye resmi, diğer ülkelerle yapılacak işbirliği
çalışmaları açısından da önemli görüldüğünden burada yer verilmiştir. Bu
resim, Türkiye ile Katar arasındaki sağlık turizmi imkânlarının geliştirilmesi
için hazırlanacak ulusal strateji belirleme çalışmalarında da yol gösterici
olacaktır. Bu rapor ve içeriği iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin
geliştirilmesi ve yeni işbirliği alanlarının oluşturulması bakımından karar
vericilere, araştırmacılara ve uygulayıcılara, yol gösterecektir. Hazırlanan bu
raporda, iki ülke arasındaki değerlendirme, sağlık turizmi hizmet alanları
dikkate alınarak yapılmıştır. Sağlık turizmi hizmet alanları aşağıda gösterilen
4 alt başlıkta toplanmıştır. Ülke değerlendirmesine ilişkin veriler ve görüşler
de bu başlıklar altında verilmiştir. Bunlar;
a)Sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler,
b) Tedavi hizmetleri
150
RK
c) Rehabilitasyon hizmetleridir.
d) Yaşlı bakım hizmetleri
Türkiye ile Katar arasındaki sağlık turizminin mevcut durumu, gelişme
potansiyeli ve yeni alanlara ilişkin görüş ve öneriler sağlık turizmi hizmet
alanları altında değerlendirilmiştir. Raporun genel değerlendirme başlığı
altında kullanılan metodoloji kısaca şöyledir: Değerlendirmelerde öncelikle
Türkiye’ye ilişkin genel bilgiler verilmiş, daha sonra varsa ülke bilgileri
paylaşılmıştır. Genel sağlık turizmi ve ülke verilerine dayanılarak grafikler ve
tablolar oluşturulmuştur. Grafik ve tablolarla görselleştirilen veriler hakkında
yorumlamalar yapılarak önerilere yer verilmiştir.
a) Sağlığı Geliştirmeye Yönelik Hizmetler
Türkiye’nin dış politika ve turizm hedeflerinin gerçekleşebilmesi için genel
olarak Körfez ülkeleriyle özel olarak Katar ile işbirliği önem taşımaktadır. Irak
ve Suriye dış politikası, terör olayları, Arap baharı sonrasında ortaya çıkan yeni
durum ve Rusya krizi gibi bölgede yaşanmakta olan dış politik sorunlar iki
ülkeyi birlikte hareket etme konusunda daha da yaklaştırmaktadır. Türkiye’nin
Katar ile başta güvenlik, dış politika, turizm, askeri konular olmak üzere
her alanda işbirliğinin artırılması gerekli hatta zorunlu bir strateji olarak
değerlendirilmektedir.
SA
TU
K
Katar ile Türkiye arasında sağlık turizmi işbirliğinin başlatılabilmesi ve yok
sayılacak düzeyde olan sağlık turizmi hasta sayısının artırılması için atılması
gereken bazı adımlar bulunmaktadır. Atılması yararlı olacak ilk adım, bu
ülkeyi ele alan ayrıntılı sağlık turizmi raporunun hazırlanmasıdır. Hazırlanan
ülke sağlık turizmi raporu esas alınarak ilgili kurum ve kuruluşların katılacağı
arama toplantılarının yapılması önem taşımaktadır.
Sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi amacıyla atılması gereken ikinci
adım, iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilebileceğine
dair beklentinin güçlendirilmesi ve yükseltilmesidir. Bu faaliyetin tanıtım,
halkla ilişkiler boyutu yanında diplomatik boyutu da bulunmaktadır. İki ülke
arasındaki sağlık turizmi beklentisinin yükseltilmesi ve somut uygulamaya
151
RK
dönüştürülmesini sağlamak üzere ülkeler arasında sağlık işbirliği anlaşmasının
imzalanması sağlanmalıdır. 3 Eylül 2013 tarihinde Sağlık Bakanı Dr. Mehmet
Müezzinoğlu’nun Katar’ın Ankara Büyükelçisi Salam Mubarak Al-Shafi’yi
makamında kabul ettiği görüşmede228 konuyu gündeme getirmesi olumlu
bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Görüşmede iki ülke arasında sağlık
alanında işbirliğinin geliştirilmesi için Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması
taslağının hazırlanarak Katar tarafına gönderilmesi hususunda mutabakata
varılmıştır. Sağlık Bakanlığı bu anlaşma içeriğinin sağlık turizmini de içerecek
şekilde hazırlanması için daha fazla sorumluluk yüklenmelidir.
SA
TU
Sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi amacıyla atılması gereken üçüncü
adım, kamu ve özel sektör sağlık kuruluşlarının bu alanda daha aktif rol
alabilmesini sağlamak üzere Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlanan pazara
giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği, yurt dışı birim desteği, belgelendirme
desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve danışmanlık teşvik desteklerinin
yeniden gözde geçirilmesi önem kazanmaktadır.
Sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi amacıyla atılması gereken dördüncü
adım, sağlık turizmi hizmetleri verilen kuruluşlarca uygulanacak iskonto
oranlarını gösteren listeye Katar’ın dâhil edilmesi sembolik değerinden dolayı
yararlı ve teşvik edici olacaktır.
Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi sağlığın geliştirilmesi hizmetleri için
tercih edenler, daha çok orta ve üst düzey gelir grubunda olan insanlardır.
Genel olarak bu gruptaki insanlar sağlıklı veya herhangi bir sağlık sorunu
yaşamayan üst ve orta düzeyde gelire sahip bütün yaş grubundaki insanlar
olabilmektedir. Bu gruptaki insanların konforlu ve kaliteli bir temel sağlık
hizmeti alma beklentisi yüksektir. Katar vatandaşları bakımından da durum
aynıdır. Özellikle üst ve orta gelir düzeyinde olanların konfor ve kaliteye
verdikleri önem bilinmektedir. Buna ilaveten kültürel ve dini hassasiyetlerin
de dikkat alındığı bir hizmet sunumunun tercihlerini etkileyeceği dikkate
alınmalıdır.
228) TC Sağlık Bakanlığı, http://disab.saglik.gov.tr/yonetim/Uploads/files/bultenlerimiz/07-%20
DISABGM%20Bulten-Ekim%202013.pdf, 14.03.2016
152
RK
Katar ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesinde sağlığın
geliştirilmesine yönelik hizmetlerin stratejik önceliğe sahip olduğu
değerlendirilmektedir. Sağlığın geliştirilmesi kapsamında bu ülke vatandaşlarına
sunulabilecek hizmetlerin başında “Medikal Estetik Amaçlı Tedaviler”
(saç ekimi, yağ aldırma, burun estetiği, meme ve gerdirme operasyonları gibi)
gelmektedir. Katar kadınlarının özellikle Avrupa ülkelerini ve Dubai gibi
ülkeleri bu amaçlı olarak tercih ettikleri bilinmektedir. Katar kadınlarının bu
hizmetlerden yararlandırılmaları sürecinde ortaya çıkabilecek dini ve kültürel
sorunların neler olabileceği tespit edilmelidir. Yapılacak pazarlama ve tanıtım
faaliyetlerinde bu duruma dikkat çekilmeli ve kadınlar dini hassasiyetlerinin
dikkate alındığı, mahremiyetlerinin sağlandığı konusunda ikna edilmelidir.
2014 yılında Türkiye’ye toplam 496.324 uluslararası hasta gelmiştir.229
Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların seçilmiş ülkelere göre sayıları grafikte
verilmiştir.
Grafik 69: Uluslararası Hasta Sayıları ve Ülkeler
SA
TU
K
229) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
153
Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan 2013 ve 2014 Türkiye Medikal Turizm
Değerlendirme Raporu ve Türkiye Termal Turizm Değerlendirme Raporu’nda
bu ülkeye ait veri bulunmamaktadır. İki ülke arasında sağlık turizmi verisinin
olmaması tek başına konunun ne kadar ihmal edildiğini göstermektedir.
b) Termal Turizm
RK
Türkiye’ye 2012 yılında 24.462, 2013 yılında 38.003, 2014 yılında ise 39.453
termal turist gelmiştir.230 Bu rakamlar da göstermektedir ki Türkiye termal
turizmde sahip olduğu tesis ve termal özellikler bakımından önemli bir
ülkedir. Toplamda bu yıllar arasında gelen termal turist sayısı 100 bini aşmıştır.
Türkiye’yi ziyaret eden termal turist sayılarının yıllara göre değişimi grafikte
verilmiştir.
SA
TU
Grafik 70: Türkiye’ye Gelen Termal Turist Sayıları
Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan 2013 ve 2014 Türkiye Termal Turizm
Değerlendirme Raporu’nda bu ülkeye ait veri bulunmamaktadır.
Türkiye’yi termal turizm amacıyla tercih edenlerin çoğunluğu 55 yaş ve
154
RK
altındakilerden oluşmaktadır.231 Türkiye’nin termal turizm hizmetlerinin
geliştirilmesinde bu yaş grubunun fiziksel, psikolojik, sosyal, kültürel
özellikleri ve tercihleri üzerinde durulmalıdır. Katar’a yönelik termal turizm
hizmetlerinin planlanmasında iki önemli husus öne çıkmaktadır. Bunlardan
ilki gelen termal turistlerin yaş grubu, ikincisi ise termal turistlerin cinsiyetidir.
Katar’da termal turizm amacıyla Türkiye’yi tercih edeceklerin daha ziyade 1565 yaş grubundaki kişilerden oluşacağı tahmin edilmektedir. Katar’a yönelik
termal turizm hizmetlerinde, kadınlara özel hizmetlerin dikkate alınmasını
ve geliştirilmesi önem taşımaktadır. Kadınlara yönelik termal turizm
hizmetlerine; medikal estik hizmetlerin, eko turizmin, kültürel turizmin ve
özelleşmiş eğlence turizminin entegre edilmesi stratejik bir adım olabilecektir.
Sonuç olarak, Katar ile sağlık turizminin geliştirilmesi çalışmalarında termal
turizm ve sağlığın geliştirilmesi hizmetleri motor görevi görebilecek özelliklere
sahiptir. Kısa ve orta vadede termal turist sayısının artırılmasının yararlı
olacağı düşünülmekle birlikte stratejik açıdan ve bıraktığı gelir bakımında
tedavi amaçlı sağlık turizmi çalışmalarının desteklenmesinin daha fazla önem
taşıdığı değerlendirilmektedir.
SA
TU
K
c) Tedavi Hizmetleri
Türkiye ile Katar arasındaki sağlık turizmi stratejisi kısa vadede termal turizm
ve medikal estetik hizmetler üzerine, uzun vadede katma değeri daha yüksek
olan tedavi hizmetleri üzerine kurulması yararlı olacaktır. bu stratejiye ilişkin
gerekçelere aşağıda yer verilmiştir.
İlk olarak, Türk sağlık sisteminin son yıllarda gerçekleştirilen yapısal ve
fonksiyonel düzeydeki reformlarla rekabet gücü artmıştır. Türkiye’deki
sağlık kuruluşlarının sayısı ve fiziki yapısı, sahip olunan nitelikli personel
sayısı, sunulan düşük tedavi maliyetleri benzer ülkeler karşında Türkiye’ye
üstünlük sağlamaktadır. Türk sağlık sisteminin artan rekabet gücü ve
üstünlükleri Katar’dan tedavi hizmetleri amacıyla hastası gelmesi için yeterli
değildir. Daha önce de belirtildiği üzere Katar çok etkili bir sağlık sistemine
155
RK
sahiptir. Katar sağlık sistemi –hizmet sunumu, tesis sayısı, yatak sayısı, sahip
olunan ileri teknolojili tıbbi cihaz ve ileri derecede uzmanlaşmış personel
yönünden- Körfez bölgesinde iddialıdır. Yeni kurulan bazı hastaneler ve
sağlık kompleksleri teknoloji ve fiziki imkânlar bakımından dünyada sayılı
tesisler arasındadır. Burada açıklanan sebepler Katar ile sağlık turizminde
kısa vadede termal turizm hizmetlerinin öne çıkartılmasının yararlı olacağı
değerlendirilmektedir. Termal turizmde yakalanacak başarının rüzgârından
da yararlanılarak tedavi hizmetlerine uzun vadede ağırlık verilmesi daha
stratejik bir adım olarak görülmektedir.
SA
TU
Bu ülkeye yönelik termal turizm hizmetlerinde en başarılı tesislerin kullanılması
önem taşımaktadır. Termal sağlık turizmi sunulan sağlık tesislerinin fiziki
yapısında ve hizmet sunum sisteminde Müslüman ülkelerin dini, kültürel ve
sosyal hassasiyetlerine uygun değişiklikler gerçekleştirilmelidir. Bu ülke için,
sosyal imkânları geniş olan, kültürel ve tarihi dokuya sahip, aynı zamanda dini
semboller içeren başta İstanbul, Bursa, Yalova, Kayseri, Afyon gibi illerin öne
çıkartılması yararlı olacaktır.
İkinci olarak, Türkiye’nin sahip olduğu coğrafi konum seyahat açısından bazı
avantajlar sağlamaktadır. Asya ve Avrupa’nın en ücra bölgesinden Türkiye’ye
uçak yolculuğu en fazla 6 saat ile sürmektedir. Katar Türkiye arasındaki uçak
yolculuğu 3 saat 25 dakikadır. Dolayısıyla bu ülkeden gelecek termal turizm
ve sağlık turizmi hastalarının tedavisinin başarısının, uçak yolculuğunun
uzunluğu ile riske girmesi pek olası görünmemektedir. Sağlık turizminin
geliştirilmesinde ulaşım sorunun özel havayolu ağı üzerinde çözülmesi
hasta sayısının artırılması için havayolu şirketlerini teşvik edebileceği
düşünülmektedir.
Üçüncü olarak, Türkiye’yi tedaviye yönelik sağlık hizmetlerden yararlanmak
üzere tercih edenler, ülkelerinde orta ve üst düzey gelir grubunda olan kişilerden
oluşmaktadır. Genel olarak bu gruptaki insanlar seyahat edebilecek kadar
sağlıklı kişilerdir. Özel ve kamu sağlık kuruluşları Katar’ın toplam gelirinden
en yüksek payı alan %20’lik en zengin kesim ile ikinci en yüksek payı alan
zengin kesimi Türkiye’ye çekecek stratejiler belirlemelidir. Bunun çok kolay
156
RK
olmayacağı bilinmelidir. En zengin ve zengin grup için Türkiye’nin rakibi;
ABD, bazı Avrupa ülkeleri, Dubai gibi ülkelerdir. Ancak uzun soluklu ve sabır
gerektiren stratejiler ile bu ülke insanın ikna edilmesi ihtimal dâhilindedir.
İslam dinini temel kurallarına hassasiyetle bağlı olan Katar vatandaşları için
ABD ve Avrupa vazgeçilebilecek ülke kategorinde değerlendirilmelidir. Bunun
için rakip ülkelerin avantaj ve dezavantajları ayrıntılı olarak belirlenmeli, bu
grubun tercihlerini etkileyen unsurlar ortaya koyulmalıdır. Bundan sonrasında
Türkiye’nin çözümlerine Müslüman ülke, Müslüman halk algısı eklenmelidir.
Bu ülkeye için düşük maliyet, tesis, teknoloji, hizmet kalitesi, konfor, insan
gücü, sosyal, kültürel ve dini imkânlar gibi üstünlükler daha etkin şekilde
tanıtılmalıdır.
Dördüncü olarak Türkiye termal turizmde tesis, hizmet ve termal suların
özellikleri bakımından dünyada ilk sıralarda gelmektedir. Benzer şekilde
tedavi hizmetlerinde birçok Avrupa ülkesini geride bırakan bir kalite
düzeyine ulaşmıştır. Bu durum Katar’da yürütülecek sağlık turizmi
hizmetlerinin pazarlanması ve tanıtılması faaliyetlerinde öne çıkartılmalıdır.
Tanıtım faaliyetlerinde Türkiye’nin kültürel özelliklerine, İslamî sembolleri
barındırmasına, Müslüman bir ülke olmasına, sahip olduğu sosyal imkanların
çeşitliliğine, turistik ve sağlık tesislerinin son derece gelişmiş imkanlarına
dikkat çekilmelidir.
SA
TU
K
Beşinci olarak Katar’a yönelik sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde bu
ülkenin karşı karşıya olduğu sağlık riskleri bilinmelidir. Geliştirilecek sağlık
turizmi stratejisi ve uygulamalarının bu risklere yönelik hizmetler içermesi
sağlanmalıdır. Katar’ın 4 önemli sağlık riski bulunmaktadır. Bunlar; tütün
kullanımı, fazla kilo ve obezite, dengesiz beslenme ve fiziksel hareketsizliktir.
Katar Emirliği sadece dünyanın en zengin ülkesi değil aynı zamanda en
şişman ülkesidir. Katarlı erkeklerin %71,1’i kadınların ise %68,3’ü fazla kilolu
(BMI=25-29) kategorisinde yer almaktadır. Yetişkin nüfusun yarısı ve çocuk
nüfusun da üçte biri obez olarak kabul edilmektedir. ABD’de obezler nüfusun
üçte birini oluştururken Katar’da obez (BMI=30+) nüfusun oranı %50
civarındadır.232 Katar’da aşırı kilolu nüfusun oranı grafikte verilmiştir.
media/1479, 21.03.2016
157
Grafik 71: Aşırı Kilolu Nüfus Oranı (%)
Toplam
Erkek
RK
Kadın
SA
TU
Katar nüfusunun %17’si diyabet (yüksek kan şekeri) hastasıdır. ABD’de
diyabetikler nüfusun %8’ini oluştururken Katarda bu oran hemen hemen iki
katından daha fazla olan %17’dir.233 Bu verilerden de hareket edilirse Katar
için obezitenin ve diyabet hastalığının hangi düzeyde bir risk olduğu daha net
anlaşılacaktır. Katar’ın diyabetik nüfus oranı grafikte verilmiştir.
Grafik 72: Diyabetik Nüfus Oranı (%)
Toplam
Erkek
Kadın
Katar’ın diğer bir sağlık riski kötü beslenmedir. Ülkede kötü beslenme
yaygınlığı oranı %91,1’dir. Bu oran kadınlarda %90,4, erkelerde ise %91,1’dir.
media/1479, 21.03.2016
158
RK
Kötü beslenme yaygınlığı oranı WHO Bölge ortalaması erkeklerde %13,
kadınlarda ise %24,5’dir.234 Katar halkının yaşam tarzı ve kültürel özellikleri
dikkate alındığında bu durum şaşırtıcı değildir. Katar halkı zaten zengin
olduğu için çalışmaya ihtiyacı yoktur. Ülkede Amerikan fast-food beslenme
tarzı çok yaygındır. Bir Katarlı, Atlantic dergisine, ‘’Her şey bizim için
hallediliyor zaten. Katar’da biz sadece oturur, sigara içer ve abur cubur yeriz’’
diyerek durumu özetlemektedir. Ülkenin geleneksel kültürü de diyet yapmayı
çok zorlaştırmaktadır. New York Times’a konuşan bir Katarlı, ‘’Yememek bizde
ayıptır. Birinin evinde yemek yemeden ayrılmak ayıptır’’ şeklinde açıklıyor bu
geleneği.235 Katar’ın kötü beslenme yaygınlığı oranı grafikte verilmiştir.
Grafik 73: Kötü Beslenme Yaygınlığı Oranı (%)
Toplam
SA
TU
K
Erkek
Kadın
Katar’ın diğer bir sağlık riski yaygın sigara ve tütün kullanımıdır. Katar’da
sigara kullanım oranı %16,4’tür. Bu oran kadınlarda %1,2, erkeklerde ise
%31,9’dur.236 Katar’ın sigara ve tütün kullanım oranı grafikte verilmiştir.
media/1479, 21.03.2016
235) http://amerikabulteni.com/2013/10/19/kendisi-kucuk-etkisi-buyuk-bir-ulke-katar/, 19.03.2016.
media/1479, 21.03.2016.
159
Grafik 74: Sigara ve Tütün Kullanım Oranı
Toplam
Erkek
RK
Kadın
SA
TU
Katar’ın bir başka sağlık riski fizksel hareketsizliktir. Fiziksel hareketsizlik
haftada en az 600 dakika egsersiz yapmama olarak tanımlanmaktadır. Katar’ın
fiziksel hareketsizlik oranı %45,9’dur. Bu oran kadınlarda %54,2, erkelerde
ise %37,4’tür. Yani nüfusun yarıya yakını fiziksel hareketten uzak yaşam
sürmektedir. Fiziksel aktivititeden uzak sürülen yaşam aşırı kilo, obezite ve
kötü beslenme riskini beslemektedir. Katar’ın fiziksel hareketsizlik oranı
Grafik 75: Fiziksel Hareketsizlik Oranı(%)
Toplam
Erkek
Kadın
160
RK
Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisinde yukarıda bahsedilen sağlık
risklerini içeren programlara yer verilmelidir. Fazla kilolardan kurtulmaya
yardımcı olacak alternatif yöntemler, sigara ve tütün kullanımını azaltabilecek
programlar, misafirlik süresince kadın ve erkelere ayrı olmak üzere fiziksel
hareket içeren sağlık turizmi ve termal turizm paketleri hazırlanmalıdır. Obez
ve fazla kilolu nüfusun beslenme alışkınlarının kısa sürede değişmeyeceği
varsayıldığında bu kesime yönelik (nüfusun %45’i) cerrahi yöntemeler
önem kazanmaktadır. Bu ihtiyacın karşılanması amacıyla obezite cerrahisi
kapsamında yapılan bazı operasyonları içine alan sağlık turizmi tedavi
paketleri hazırlanması yararlı olabilecektir.
Fiziksel hareketten uzak kadınların (%54,2), aşırı kilolu kadınların (%68)
kötü beslenen kadınların (%90) olduğu ülkede kadınların estetik kaygılarının
olmaması mümkün değildir. Ekonomik açıdan zengin ve coğrafi hareket
gücüne sahip Katar kadınları için medikal estetik hizmetler vazgeçilmezdir.
Katarlı kadınları etkileyen bu sağlık riskleri Türkiye medikal estetik hizmetleri
ve sağlık turizmi hizmetleri açısından ciddi bir fırsat olabilecektir.
SA
TU
K
Türkiye’nin Katar’la ilgili sağlık turizmi stratejisinin; kısa ve orta vadede termal
turizm ve medikal estetik hizmetlere, uzun vadede ise tedavi hizmetlerine
yoğunlaşması gerektiği yukarıda ifade edilmişti. Tedavi hizmetleri
kapsamında yoğunlaşılması gereken hastalıkların başında bulaşıcı olmayan
hastalıklar
gelmektedir.
Bulaşıcı olmayan hastalıklar
içerisinde en çok ölüme
neden olan hastalıkların
başında kanserler, koroner
kalp
hastalıkları
ve
diyabet gelmektedir. 2015
yılında Katar’da kanser
hastalıklarına bağlı 479
(%15,5) ölüm yaşanmıştır.
Bunu 401 (% 14,03) ölüm
ile koroner kalp hastalıkları izlemiştir. Diyabete bağlı 244 (%10,35), trafik
161
kazalarına bağlı 209 (%8,88), felçlere bağlı 121 (%5,14) ölüm yaşanmıştır.237
Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi tedavi paketleri KVC hastalıklarına yönelik
işlemler dâhil edilmelidir. Seçilmiş hastalıklara bağlı ölüm sayıları grafikte
verilmiştir.
SA
TU
RK
Grafik 76: Seçilmiş Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayıları
Altıncı olarak Katar’da kanser hasta sayısı ve kanser nedeniyle ölenlerin sayısı
artış eğilimindedir. Katar’da 2012 yılında toplam kanser vaka sayısı 1,310
olmuştur. Bunun 703’ü erkek, 607’si kadındır. Tüm kanser vakalarının 281’i
Katarlı kişiler iken 1,029’u Katar’lı olmayan kişilerdir.238 Kanser Katar’da daha
çok Katarlı olmayan kişilerde yaygın olarak görülen bir hastalıktır.
Katar’da en fazla karşılaşılan kanser çeşidi meme kanseri, kemik iliği, kolon,
deri ve prostat kanserdir. 2012 yılında en yaygın görülen kanser çeşidi %18,9
ile meme kanseri olmuştur. Bunu sırasıyla kemik kanseri %8, kolon kanseri
%7,3 ve deri kanseri %6,9 oranı izlemiştir.239 En yaygın görülen kanser çeşitleri
ve yüzdesi grafikte verilmiştir.
237) http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/qatar , 15.03.2016
media/1479, 21.03.2016
media/1479, 21.03.2016.
162
RK
Grafik 77: En Yaygın Görülen Kanser Çeşitleri
SA
TU
K
2015 yılında Katar’da kanser hastalıklarına bağlı 479 ölüm yaşanmıştır.
Kanserlere bağlı ölümler toplam ölümlerin %15,5’ni oluşturmuştur. Kanser
çeşitleri içerisinde en fazla ölüm akciğer kanseri, kolon kanseri ve lösemi
nedeniyle yaşanmıştır.240 Katar’da ölüme neden olan hastalık grupları
içerisinde kanserler ilk sırada gelmektedir. Akciğer kanseri nedeniyle ölüm
sıklığı 100.000 kişide 11,27, Meme kanseri 10,05, kolon kanseri 7,21, karaciğer
kanseri 8,95, kolon kanseri 7,82, prostat kanseri 7,25’dir.241 Kanserler nedeniyle
gerçekleşen ölüm sayıları grafikte verilmiştir.
240) http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/qatar, 18.0.3.2016.
241) http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/qatar, 18.03.2016.
163
SA
TU
d) Hasta Tercihleri
RK
Grafik 78: Kanser Türlerine Bağlı Olarak Gerçekleşen Ölüm Sayıları
Uluslararası hastaların Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık kuruluşu
tercihlerini etkileyen faktörler ve il tercihleri bu bölümde değerlendirilmektedir.
Bu kapsamda ilk olarak uluslararası hastaların Türkiye’yi neden tercih ettikleri
konusu üzerinde durulacaktır.
Sağlık turizmi veya termal turizmin geliştirilebilmesi için hedef ülke
vatandaşlarının tercihlerini etkileyen unsurların bilinmesi önem taşımaktadır.
Hakkında çalışma yapılan ülke vatandaşlarının sağlık kültürü ve turizm
kültürü hakkında yeterli düzeyde bilgi sahibi olunması yapılacak çalışmaların
başarısını artıracaktır. Bu doğrultuda Katar vatandaşlarının Türkiye’yi tercih
etme nedenleri, sağlık alışkanlıkları, tatil alışkanlıkları, tüketim alışkanlıkları
ve daha da önemlisi dini hassasiyetleri bilinmelidir.
Yabancı hastaların Türkiye’yi tercihlerinde nelerin etkili olduğu konusunu
bilimsel yöntemlerle ortaya koyan kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır.
Bu nedenle uluslararası hastaların Türkiye’yi tercihlerini etkileyen nedenler
konusunda bazı tahminlerle yetinilmektedir. Yabancı ülkelerden Türkiye’ye
164
RK
sağlık turizmi kapsamında gelmek isteyenlerin tercihlerini aşağıdaki
faktörlerin etkilediği düşünülmektedir.
a) Ülke ve sağlık kuruluşu hakkında kişinin kendi araştırması
b) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesi
c) Aracı sağlık ve ya seyahat acentesinin yönlendirmesi
d) Sigorta şirketinin yönlendirmesi
e) Sağlık kuruluşunun veya hekimin yönlendirmesi
f) Ülkenin izlediği dış politika
g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı)
h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyeti
i)Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya
uzunluğu
j)Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven,
k) Talep edilen tıbbi işlemlerin kendi ülkelerinde yapılmıyor veya
kapsam dışı olması,
İkinci olarak uluslararası hastaların kamu veya özel sağlık kuruluşu tercihleri
üzerinde durulacaktır. Sağlık turizm alanında yabancı hastaların hangi yolları
kullanarak sağlık kuruluşlarının seçtiklerine yönelik hastalara doğrudan
sorularak cevap alınan bir çalışmaya rastlanılmamıştır.242 Bu nedenle
uluslararası hasta tercihlerinin doğrudan hastalara sorularak belirlemesine
imkân verecek bir araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Bu araştırmada ülkelerin
gelişmişlik düzeyleri, kültürel ve dinî hassasiyetleri, coğrafi özellikleri ve
genel hastalık yaygınlıklarının sağlık turizmine etkileri ortaya koyulmalıdır.
Uluslararası hastaların sağlık kuruluşu tercihlerini etkilediği tahmin edilen
bazı faktörler şunlardır:
a) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesi
b) Aracı sağlık acentesinin yönlendirmesi
c) Seyahat acentesinin yönlendirmesi
d) Sigorta şirketinin yönlendirmesi
e) Sağlık kuruluşunun yönlendirmesi
f) Hekim yönlendirmesi
g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı)
SA
TU
K
242) Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri.
Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839,
Ankara.
165
h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyeti
i)Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya
uzunluğu
j)Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven,
SA
TU
RK
Türkiye’de sağlık turizmi kapsamındaki hareketliliğin artmasında hizmet
kalitesi ve standartları yüksek olan özel hastaneler önemli bir rol oynamaktadır.
Türkiye’de tedavi görmeyi tercih eden sağlık turistleri, çeşitli illerde bulunan
165 hastanede sağlık hizmeti almayı tercih etmişlerdir. Bu hastanelerin, 72’si
devlet hastanesi, 14’ü eğitim ve araştırma hastanesi, 10’u üniversite hastanesi
ve 69’u ise özel hastanedir.243 Barca ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan
araştırmaya göre Türkiye’de sağlık hizmeti alan turistlerin sayısı 2008’de 74.093,
2009’da 91.961, 2010’da 109.678, 2011’de 156.176 kişi olmuştur. 2011 yılı için
sağlık hizmeti alan turistlerin 41.847’si (%23) kamu hastanelerinde tedavi
görürken, 114.329’u (%73) özel hastaneleri tercih etmiştir.244 Uluslararası
hastaların kamu-özel sağlık kuruluşu tercihleri grafikte verilmiştir.
Grafik 79: Uluslararası Hastaların Kamu ve Özel Sağlık Kuruluşu Tercihleri,
2014
243) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji
244) a.g.e.
166
Türkiye’ye uluslararası hasta kapsamında gelen kişiler, sağlık kuruluşu
tercihlerinde özel hastaneleri seçmektedirler. 2012 yılında Türkiye’ye gelen
uluslararası hastaların % 83,2’si özel hastaneleri tercih ederken %16’8’si kamu
sağlık kuruluşlarını tercih etmiştir. 2014 yılında ise uluslararası hastaların
%59’u özel hastaneleri tercih ederken % 37’si devlet hastanelerini tercih
etmiştir.245 Sağlık Bakanlığına bağlı olan eğitim ve araştırma hastaneleri de
buna dahil edilirse bu oran %44’e yükselmektedir.246
RK
Uluslararası hastaların özel hastaneleri tercih etmelerinin bir rastlantı
olmadığını gösteren pek çok kanıt bulunmaktadır. Bunların başında özel
hastanelerin gerek sağlık turizmi ve gerekse turistin sağlığı konusunda
uluslararası hastaların beklentilerine uygun yapılanmaya gitmeleri gelmektedir.
Bunun dışında sahip olunan fiziki imkânlar, tıbbi teknoloji ve nitelikli sağlık
insan gücü kaynağının da etkili olduğu söylenebilir. Ayrıca bu kuruluşların
gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında çeşitli ülkelerde yürütmüş oldukları
tanıtım ve pazarlama çalışmalarının da en etkili nedenlerden olduğunu kabul
etmek gerekmektedir.
SA
TU
K
Genel olarak ülkemize gelen uluslararası hasta sayıları ve sağlık kuruluşu
tercihlerine ilişkin açıklamalar yukarıda verilmişti. Acaba uluslararası
hastaların sağlık kuruluşu tercihleriyle sağlık turizmi kapsamında gelen
hastaların sağlık kuruluşu tercihleri faklı mıdır? Bu soruya cevap verebilmek
için 2012-2014 yılı sağlık turizmi verilerine bakmak gerekmektedir. 2012
yılında sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların 43.904’ü (%16,8) kamu
sağlık kuruluşlarını, 218.095 (%83) hasta ise özel hastaneleri tercih etmiştir.247
2013 yılında kamu hastanelerini tercih edeneler 55.031 kişi (%25), özel
hastaneleri tercih edenler ise 163,107 kişi (%75) olmuştur.248
Katar ile Türkiye arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi
stratejisinin de yukarıda açıklanan nedenlerle özel sağlık kuruluşları üzerine
245) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık.
246) a.g.e
247) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Ankara, Sağlığın
248) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın
167
RK
bina edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Katar sağlık sisteminin ulaştığı
düzeyin altında sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşlarının tercih edilmesi
beklenmemelidir. Burada bir hususun altı çizilmelidir. Bu ülkeye yönelik sağlık
turizmi stratejisinde bütün özel hastanelerden yararlanılmasının mümkün
olmayacağı bilinmelidir. Öncelikle uluslararası akreditasyon belgesine sahip
hastanelerden yararlanılması doğru bir strateji olacaktır. Bu bağlamda Katar
vatandaşlarına yönelik sağlık turizmi faaliyetlerinde kamu sağlık kuruluşları
turistin sağlığı hizmetleri haricinde kapsam dışında tutulmalıdır.
SA
TU
Katar’dan sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmetlerinden
yararlanan kişilerin sayısına ait veriye 2012-2014 yılları arasında Sağlık
Bakanlığı tarafından yayınlanan çalışmalarda rastlanılmamıştır. Bu nedenle
genel bilgilendirme sonrasında ülkeye has yorum yapılamamıştır. Gerek sağlık
turizmi ve gerekse turistin sağlığı kapsamında Katar’a ait veri bulunmasa da
diğer ülkelerden gelen hastaların tercihlerine bakıldığında, ezici çoğunluğunun
özel hastaneleri tercih ettikleri görülmektedir. Özel hastaneler tarafından
yakalanan başarı, yapılan yatırımların daha iyi değerlendirilmesi, esnek
yapıları, fiyatların kamuya göre daha kolay belirlenebilmesi ve oluşturulan
marka değeri bakımından daha yararlı görülmektedir.
Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi tercih eden uluslararası hastaların tıp
uzmanlık alanları konusundaki tercihlerinin daha gerçek bilgiler verdiği
düşünülmektedir. Sağlık turizmi hastalarının en başından itibaren ülke, sağlık
kuruluşu ve hekim karşılaştırmaları yaptıkları bilinmektedir. Sağlık turizmi
kapsamında ülkemize gelen uluslararası hastaların en çok tercih ettikleri tıp
uzmanlık branşları grafikte verilmiştir. 2012 yılı itibariyle toplamda 156.176249
turist Türkiye’de sağlık hizmetlerinden yararlanmışlardır. Bu kişilerin % 62’si
tedavi dışındaki amaçlarla ülkeye yaptıkları seyahat esnasında (tatil esnasında)
geçirdikleri rahatsızlıklar sonucu tedavi görürken % 38’i ise tedavi amacıyla
Türkiye’ye seyahat eden turistlerden oluşmaktadır. Tıpta uzmanlık alanındaki
tercihleri yapanlar %38’lik kesimdir.
249) Bu rakam 2012 yılında 261.999’a , 2013 yılında 300.000’e ulaşmıştır.
168
Grafik 80: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Tercih Edilen Tıp Branşlar
RK
(2014)
2013-2014 yıllarında sağlık turizmi kapsamında en çok tercih edilen branşlar
incelendiğinde de sonuçlar değişmemektedir. En çok tercih edilen branş iç
hastalıkları (KVC kapsar) göz hastalıkları olmuştur.250 2013-2014 yıllarında
sağlık turizmi kapsamında en çok müracaat edilen tıpta uzmanlık branşlarının
karşılaştırılması grafikte verilmiştir.
SA
TU
K
Grafik 81: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Müracaat Edilen Uzmanlık
Dalları (2013-2014)
Sağlık turizmi kapsamında tercih edilen tıp branşları ülkeler bazında
incelendiğinde ise; Bulgaristan’dan gelen hastaların daha çok özel hastanelerin
onkoloji branşını tercih etikleri görülmektedir. İran ve Azerbaycan’dan
169
gelen hastalar ise daha çok kardiyoloji bölümlerini tercih etmektedirler.
Almanya’dan, Azerbaycan’dan ve Irak’tan göz hastalıkları uzmanlık alanında
tedavi görmek amacıyla gelen hastaların büyük çoğunluğu da özel hastaneleri
tercih etmektedirler. Katar ile sağlık turizmi kapsamında işbirliği yapılabilecek
ve öncelik verilmesi gerektiği düşünülen bazı hastalıklar bulunmaktadır.
RK
Kardiyovasküler hastalıklar, kanserler, diyabet, böbrek hastalıkları, bunların
başında gelmektedir. Katar’dan 2012-2014 yılları arasında sağlık turizmi
kapsamında gelen kişi sayısı ve tercih ettikleri tıp branşlarına ilişkin veri
bulunmadığından tercih edilen tıp branşları hakkında görüş belirtmek
mümkün olmamıştır. Ancak Katar’da en yaygın karşılaşılan hastalıkların
karoner kalp hastalıkları, kanserler olduğu gerçeğinden hareketle bu
hastalıkların tedavisine yönelik hizmetlere öncelik verilmesi doğru olacaktır.
SA
TU
Katar’dan ülkemize gelen turist sayısı 2010 yılında 6,043 kişi iken; bu sayı
2014 yılında 29,743 kişiye, 2015 yılında ise 35,832 kişiye ulaşmıştır.251 2013
yılından 2015 yılına Katar’dan gelen turist sayısında %100’e yakın bir artış
olmasına karşılık sağlık turizmi veya turisitin sağlığı kapsamında sunulan
sağlık hizmetlerine ait veri bulunmamaktadır. Körfez ülkelerinden Türkiye’ye
2015 yılında gelen turist sayıları grafikte verilmiştir.
Grafik 82: Körfez Ülkelerinden Türkiye’ye Gelen Turist Sayıları (2015)
170
RK
Hem sağlık turizmi hem de turistin sağlığı kategorilerinde hastanelerin
bulunduğu iller büyük önem arz etmektedir. Bazı iller; konumları, tarihî,
dinî, kültürel ve turistik özellikleri ile sosyo-politik önemleri açısından
sağlık turizminden daha çok pay almaktadırlar. Bu iller tanınmışlıkları
ölçüsünde uluslararası hastalar tarafından tercih edilmektedirler. Uluslararası
hastaların en çok tercih ettiği il Antalya’dır. Bunu İstanbul, Ankara ve Kocaeli
izlemektedir.252 Uluslararası hastaların en fazla tercih ettikleri iller ve hasta
sayıları grafikte verilmiştir.
Grafik 83: Uluslararası Hastaların Geldikleri İlk 10 İl ve Hasta Sayıları, 2012
SA
TU
K
Bu başlık altında Katar’a ait veri bulunmadığından dini ve kültürel özellikleri
bakımından benzer olan Suudi Arabistan’a ait verilerden yararlanılarak yorum
yapılmaya çalışılmıştır. Birçok yönden benzerlik taşıyan Suudi Arabistan’dan
termal turizm kapsamında gelen 5,243 kişinin, 4,243’ü Yalova’yı, 850’si Bursa’yı
tercih emiştir.253 Katar bakımından da termal turizm başlığından tercihlerin
benzerlik taşıyacağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle bu iki şehrimizdeki
tesis, sosyal ve kültürel imkânların geliştirilmesi önem taşımaktadır. Bu ülke
için kültürel, tarihî, sosyal ve dinî önem sahip İstanbul, Afyon, Kayseri gibi
şehirlerin de öne çıkartılması yararlı olacaktır.
e) Rehabilitasyon Hizmetleri
Tıptaki gelişmeler, yaşam standardının yükselmesi, doğumdan beklenen
yaşam süresinin uzaması, cerrahi müdahale alanındaki gelişme ve yenilikler,
252) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık
253) TC Sağlık Bakanlığı (2014), Türkiye Termal Turizm Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık
171
ilaç sektöründeki gelişmeler ve hekimliğin diğer branşlarında yaşanan hızlı
değişmeler hastalık profilini ve rehabilitasyonun kapsamına giren hastalıkları
değiştirmiştir. Başlangıçta sadece fiziksel sakatlıklarla ilgilenen rehabilitasyon
disiplini, zaman içinde engelli bireyler, ruh sağlığı bozulmuş bireyler, çocuklar,
aile, yaşlı ve kadınlar vb. grupları da ilgi alanına almıştır.
SA
TU
RK
Değişen sağlık ve yaşam beklentileri sağlığın yeniden tanımlanmasını
gerektirmiştir. DSÖ bu gelişmelere paralele olarak sağlık kavramını; “Sağlık,
yalnızca hastalıklı olmama durumu değil, aynı zamanda zihinsel, fiziksel
ve toplumsal konum olarak iyi olma durumu” olarak tanımlamıştır. Ancak
gelinen nokta itibariyle artık sağlığın tanımı “bedensel, ruhsal, sosyal ve
ekonomik yönden tam bir iyilik hali olarak” görülmektedir.254 DSÖ’nün sağlığın
kapsamını genişleten bu tanımıyla birlikte 1900’lerin başında daha çok askeri
amaçlı kullanılan rehabilitasyon hizmetleri önem kazanmıştır. Rehabilitasyon
kavramının kapsamı sürekli olarak genişlemektedir. Fiziksel rehabilitasyon ile
başlayan genişleme, sosyal rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon, mesleki
rehabilitasyon ile sürmektedir.255
Sağlık turizmi kapsamında sunulmakta olan rehabilitasyon hizmetlerinin
dünyada olduğu gibi tıbbi odaklı olmaktan çıkartılarak, psikolojik ve sosyal
boyutuyla yeniden tasarlanması gerekmektedir. Bütün dünyada olduğu
üzere rehabilitasyon hizmetlerinin fiziksel tıp hizmetlerinden ayrılması ve
iki başlık altında ele alınması sağlık turizmi açısından da önem taşımaktadır.
Yeniden tasarlanacak rehabilitasyon hizmetleri; sosyal rehabilitasyon, psikososyal rehabilitasyon, mesleki rehabilitasyon programlarını kullanarak hedef
kitlesini genişletmiş olacaktır. Böylece sosyal ve psiko-sosyal rehabilitasyon
programlarının sağlık turizminde de kullanılması mümkün olacaktır. Bu
hizmetlerin sunulması için son derece gelişmiş, büyük yatırımlar gerektiren
hastanelere duyulan ihtiyaç da ortadan kalkmış olacaktır. Sonuç olarak
Türkiye’nin sağlık turizmi stratejisi için hedef ülkelerin ihtiyaçlarına göre
psiko-sosyal rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon programları gibi benzersiz
254) Demirel, S (2011).“Sağlık Hizmetlerinin Sosyal Boyutu Geliştiriliyor”, http://suleymandemirel.com.
tr/, 30.12.2015
255) Demirel, S (2001). Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal
Rehabilitasyonun Önemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
172
programların geliştirilmesi ve uygulanması rakip ülkelere üstünlük sağlaya
yardım edecektir. Bu şekilde oluşturulacak programlar sayesinde daha yüksek
katma değerli hizmetler sunmak, sağlığı geliştirmek, yaşam kalitesinin
yükseltmek ve sağlık turizmi gelirlerini artırmak mümkün olacaktır. 256
RK
Sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon programları kullanılarak
sosyal sağlığın sağlanması, geliştirilmesi ve böylece yaşam kalitesinin
arttırılması temel amacı ile sağlık turizmi bir noktada buluşturulmalıdır.
Rehabilitasyon hizmetleri başlığı altında yaşlılara ve engellilere yönelik sağlık
hizmetleri, sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri
ile sosyal hizmetler sağlık turizmi altında tasarlanmalıdır. Özellikle yaşlı
ve engellilerin turizm potansiyeli, sağlık turizmi yatırımcıları için büyük
bir fırsattır. Bu grubun tatil tercihi daha çok sıcak ülkeler ve sağlık turizmi
hizmetlerine yöneldiği dikkatlerden kaçırılmamalıdır. Aşağıdaki hizmetler
sağlık turizmi kapsamında düşünülmelidir.
a. İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri)
b. Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon
hizmetleri)
c. Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri
d. Engelliler için özel bakım ve gezi turları
Yukarıda yapılan açıklamalardan hareketle sağlık turizmi amaç ve hedefleriyle
bütünleştirilmiş sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon
programlarının öncelikli hedef kitlesi, Katar için; orta yaş grubundaki kişiler
ve kanser hastaları olarak belirlenmelidir. Bu grupların her biri için ayrı ayrı
olmak üzere konunu az sayıdaki uzmanı tarafından titizlikle psiko-sosyal
ve sosyal rehabilitasyon programları hazırlanmalı, hazırlanan psiko-sosyal
rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon programların tanıtımları yurt içinde
ve yurt dışında yapılmalıdır. Bu hizmetlerin sunulması için; klinik oteller,
rekreasyon (eğlen-dinlen) alanları, tatil köyleri, huzurevleri, bakım evleri ve
ihtiyaç duyulabilecek diğer tesisler oluşturulmalıdır.
SA
TU
K
f) Yaşlı Bakım Hizmetleri
Uzayan insan ömrü ile sağlık harcamalarındaki hızlı artış, sosyal güvenlik
sistemlerini ve sağlığın finansmanını tüm dünyada zorlaştırmaktadır. Bu
256) a.g.e.
173
olgu, sağlık boyutu itibariyle sağlık turizmi pazarının ortaya çıkmasına ve
gelişmesine neden olmuştur.
RK
Türkiye’nin nitelikli insan gücü ile ilgili yetersizliği, tıbbi uygulamalarda ve
yaşlı bakımına yönelik uygulamalarındaki yetkinliği sorgulanmalı, sağlık
kuruluşlarının ulusal ve uluslararası akreditasyonuna önem vermelidir. Ancak
bunun için öncelikle sağlık turizmi akreditasyon standartlarının oluşturulması
çalışmalarına başlanmalı ve kendi kalite standartlarını dünyaya duyurmalıdır.
SA
TU
Sağlığın geliştirilmesi, tedavi hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri, yaşlı bakım
hizmetleri gibi alanlarda iki ülke arasında önemli avantajlar bulunmaktadır.
Bu ülke vatandaşlarına verilecek rehabilitasyon hizmetleri, sosyal hizmetler,
psikolojik hizmetler ve inanç turizmi ile desteklenmelidir. Müslüman nüfus
için Türkiye’nin eşiz üstünlüğü bu hizmet kapsamında değerlendirilmelidir.
Yaşlı, engelli nüfus grubun bakımları için düşük maliyetlere sahip, özellikle
iklimi yumuşak olan, güneşli, turizm imkânları ve termal turizm imkânları
gelişmiş bölgeler öne çıkartılmalıdır. Bu şartları sağlayan şehir ve bölgelerde
yaşlı ve engelli turizm köyleri, merkezleri kurulması fikri tartışılmalıdır. Yaşlı
ve engelli turizminde rekabet edebilmek ve daha fazla sağlık turizmi geliri
elde edebilmek için hazırlıklar şimdiden başlanmalıdır. Bunun için yüksek
teknolojiye, teknik alt yapıya ve çok sayıda hekime ve sağlık personeli de ihtiyaç
yoktur. Daha ziyade eğitilmiş ve kalifiye ara personele ve uygun yatırımlara
ihtiyaç vardır.
2. Türkiye –Katar Sağlık Turizmine Yönelik Strateji Önerileri
Dünya genelinde sağlık harcamaları her yıl artmaktadır. Özellikle de
gelişmiş ülkelerde bu artış artarak sürmektedir. Gelişmiş ülkeler artan sağlık
harcamalarının azaltılmasına yönelik çözümler aramaktadırlar. Nüfusun
yaşlanmasıyla birlikte kronik hastalıkların görülme oranının artmasına
rağmen, sağlık kuruluşlarının alt yapı çalışmaları, bu alandaki yatırımları ve
bütçeler aynı ölçüde artmamaktadır. Bütün bunların sonucunda hastaların
bekleme süreleri artmaktadır. Başta hükumetler olmak üzere uluslararası
sigortalar da bu duruma çözüm aramaktadırlar. İlk başvurulan yol sağlık
harcamalarının azaltılması amacıyla sigorta kapsamlarının daraltılması ve
174
RK
ödeneklerin kısılması olmaktadır. Bunun dışında ülkeler, en pratik yol olarak
sağlık hizmetini ülke dışından satın almayı, yani sorunu sağlık turizmi ile
çözmeyi denemektedirler. Bu amaçla, Avrupa ülkeleri içinde hastaların serbest
dolaşımı çalışmaları başlatılmış olup, bu uygulama Ekim 2013’de tüm Avrupa
ülkelerinde yürürlüğe girmiştir. Bu gün sadece Avrupa ülkelerini kapsayan
bu çalışma gelecek yıllarda gerekli şartları yerine getiren (başta Türkiye
olmak üzere) diğer ülkeler için de geçerli olacaktır. Belirli kıstasları taşıyan
ve komisyondan onay alan her sağlık kuruluşu yurtdışından gelen hastaları
tedavi edecek ve hastanın sigortasından tedavi bedelini isteyebilecektir. Bu
ve benzeri gelişmeler sağlık turizminin daha ciddi bir biçimde ele alınmasını
zorunlu hale getirmektedir. Sağlık turizminin en iddialı ve en rekabet gücü fazla
ülkesi olan Türkiye, bu ve benzeri gelişmeleri dikkate alarak mutlaka ulusal
sağlık turizmi stratejisini belirlemelidir. Bu gün Avrupa Birliği’nin belirlediği
gelecekte başka devletlerin belirleyeceği “Hastaların Serbest Dolaşımına İlişkin
Kriterlerin” seçilecek sağlık kuruluşlarında karşılanması için gerekli çalışmayı
başlatmalıdır.
SA
TU
K
Bu genel strateji önerisinden sonra Katar ile Türkiye arasında sağlık turizminin
geliştirilmesi çalışmalarını kolaylaştırmak üzere aşağıda bazı önerilere yer
verilmiştir.
1. Türkiye Katar arasındaki sağlık turizmi stratejisinin, kısa vadede termal
turizm ve medikal estetik sağlık hizmetleri üzerine kurulmasının yararlı
olacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte Katar’ın yurt dışına tedavi amacıyla
gönderdiği hastalar özel stratejiyle ele alınmalıdır. Bu hizmetlerin sunumu
sırasında oluşacak güven ilişkisinin geliştirilerek uzun vadede tedavi hizmetleri
için kullanılmasının daha doğru olacağı değerlendirilmektedir. İki ülke
arasındaki sağlık turizmi stratejisinin neden termal turizm hizmetleri üzerine
kurulması gerektiğine ilişkin gerekçeler genel değerlendirme bölümünde
ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
2. Katar ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesi çalışmalarında
sağlığın geliştirilmesine yönelik faaliyetler önem taşımaktadır. Yaşlı nüfusu
oldukça az olan Katar için sağlığın geliştirilmesi kapsamında sunulacak
hizmetler çeşitlendirilmeli ve gelişmiş sağlık kuruluşlarında sunulması doğru
175
SA
TU
RK
bir yöntem olacaktır. Bu ülke için medikal estetik amaçlı işlemler üzerinde
önemle durulmalıdır. Yüksek harcama kabiliyetine sahip kadın ve erkek nüfus
için bu hizmetlerin önem yüksektir. Türkiye açısından ise bu hizmetler önemli
sağlık turizmi gelir kalemi olabilecek özelliklere sahiptir.
3. Katar’a yönelik sağlık turizmi stratejisi özel sağlık sektörüne bağlı hastaneler
üzerine bina edilmelidir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi hizmetleri için
sadece uluslararası akreditasyon belgesine sahip hastaneler öne çıkartılmalıdır.
Katar vatandaşlarının sağlık tesisleri, personel ve hizmetlerine ilişkin yüksek
beklentileri olduğu gerçeği göz ardı edilmemelidir.
4. Katar vatandaşlarının en önemli sağlık sorunları; obezite, diabet ile
bağlantılı sağlık sorunları, hareketsiz yaşam, kardiopulmoner hastalıklar
ve kanser hastalıklarıdır. Katarlı yetişkinlerin yaklaşık yarısının çocukların
ise üçte birinin obez olduğu, %17’sinin ise şeker hastası olduğu hastalıklara
ilişkin göstergelerin yer aldığı bölümde açıklanmıştır. Bu durum esasen,
sadece Katar’ın değil, aynı kültürü ve yaşam tarzını paylaşan zengin Körfez
ülkelerinin ortak sorunudur. Bu bağlamda, Katar ile sağlık konularında tesis
edilebilecek herhangi bir ortaklığın tüm Körfez ülkelerine yönelik bir boyut
içermesi de, özellikle yapılabilecek yatırımların karşılığını daha hızlı almak
açısından ayrıca önem arz eden bir konudur.257 Katar’a yönelik tedavi
hizmetleri kapsamında KVC, obezite cerrahisi ve kanser hastalıklarına yönelik
paketler hazırlanmalıdır. Hazırlanacak bu paketlerin özellikle en zengin %20
’lik kesim, zengin%20’lik kesim ve orta ve üstü %20’lik kesim için yararlı
olacağı değerlendirilmektedir.
5. Sosyo-ekonomik bakımdan en yüksek gelir seviyesinde bulunan
Katar vatandaşlarında sık görülen hastalıkların belirlenmesi amacıyla
bir çalışma yapılmalıdır. Bu çalışma daha çok akademik tarama şeklinde
gerçekleştirilmelidir. Zira bu tür bir çalışmanın ulusal sağlık güvenliğine
tehdit olarak algılanması söz konusu olabilecektir. Bu çalışmadan elde edilecek
veriler esas alınarak tedavi, rehabilitasyon ve sağlığın geliştirilmesine yönelik
hizmet paketi önerileri hazırlanmalıdır. Çalışmayla, bu gruptaki hastaların
ihtiyaç ve tercihleri belirlenebileceği gibi sosyo-ekonomik temelli ve hastalık
temelli strateji geliştirmek mümkün olacaktır.
176
RK
6. Sağlık turizmi sektörünün ana aktörleri olan kamu ve özel sağlık sunucuları,
daha çok hizmet sunumuna odaklandıklarından pazarlama ve tanıtımı ihmal
etmektedir. Sağlık turizminde başarının büyük ölçüde pazarlama ve tanıtıma
bağlı olduğu gerçeği her iki sektör tarafından da ihmal edilmektedir. Türkiye’nin
Katar’a yönelik sağlık turizmi pazarlama ve tanıtım stratejisi “reklama değil”
“bilgilendirmeye” ve “güvene” dayanmalıdır. Bunun için de daha çok yüz
yüze iletişim, online iletişimi, yayınlar, fuar gibi yöntemlerden yararlanılması
öncelikli olarak tercih edilmelidir. Katar’a yönelik tanıtım ve pazarlama
faaliyetlerinde dini hassasiyetlere, kültürel özelliklere, kadın ve aileye atfedilen
öneme dikkat etmek gerekmektedir. Sunulacak tüm hizmetlerde (sağlığın
geliştirilmesi, termal turizm, tedavi, rehabilitasyon, bakım, sosyal, kültürel
faaliyetler) “haram” ve “helal” kavramlarına uygunluğa vurgu yapılmalıdır.
Pazarlama ve tanıtım faaliyetlerinde genel olarak şunlara dikkat edilmelidir.
a) Rakip ülkelerin Türkiye’nin sağlık turizmi imajını olumsuz etkileyen
girişimleri yakından takip edilmelidir. Özellikle medyada çıkan
haberler yakından izlenmeli, gerekli hallerde düzeltilmelidir. Karşı
atak olarak bu yayın kuruluşlarına ülkemizi doğru anlatan reklamlar
verilmelidir. Türkiye tercih edilebilir bir medikal turizm hedefi olarak
Katar pazarında kendine yer bulamaktadır. Bunun nedenlerinin
araştırılması ve telafisine yönelik arama çalışmalarına ihtiyaç olduğu
düşünülmektedir.
SA
TU
K
b) Yurtdışında pazarlama faaliyetlerine ağırlık vermeyi gerektiren sağlık
turizmi çok yönlü ve profesyonel bir pazarlama çalışması gerekmektedir.
Dünyada kayıtlı uluslararası akreditasyona sahip hastanelerin
yaklaşık %10’unu Türkiye’dedir. Sağlık turizmi sektöründeki bu ve
diğer üstünlüklerin tanıtım eksikliğine kurban edilmemesi gerektiği
düşünülmektedir. Yaşanmakta olan ulusal ve uluslararası tanıtım
eksikliğinin profesyonel iletişim ekipleri tarafından ele alınarak
giderilmesi teşvik edilmelidir. Bu amaçla www.goturkey.com
internet sitesinde medikal turizme yönelik belirlenecek turizm imkân
ve fırsatlarının tanıtılması; hastaları yönlendirecek Türkçe, Arapça ve
İngilizce başta olmak üzere çeşitli dillerde hizmet verecek broşürler
hazırlanması yararlı olacaktır.
177
SA
TU
RK
7. Bilgilendirme ve güvene dayalı tanıtım faaliyetleri kapsamında ülkemizin
sağlık turizmi imkânları ve üstünlükleri konusunda ülke elçiliklerinin
bilgilendirilmesinde yarar görülmektedir. Bunun için her yıl düzenlenen
büyükelçiler toplantısından nasıl yararlanılabileceği ilgili Bakanlık ile
istişare edilmelidir. Türkiye’de bulunan yabancı ülke temsilcilerine her yıl
bir resepsiyon ile sağlık turizmi bilgilendirme ve değerlendirme toplantıları
düzenlenmesinde de yarar görülmektedir. Bu toplantılar için ilgili ülkelerin
dillerinde hazırlanmış tanıtım ve bilgilendirme dokümanlar hazırlanmalıdır.
8. Türkiye’de sağlık turizmi alanında tüm kurum ve kuruluşları kapsayacak,
birlikte hareketi koordine edecek, rekabet gücünün artırılmasını destekleyecek
bir ulusal sağlık turizmi stratejisi oluşturulmalıdır. Ancak bunun için
öncelikle hedef ülkelerin ayrıntılı bir şekilde tanımlanması gereklidir. Bu
nedenle Bakanlığın tek tek ülke raporları hazırlaması doğru bir çalışma
olarak görülmektedir. Ulusal sağlık turizmi stratejinin bulunmaması ve hedef
ülkeleri ele alan kapsamlı ülke raporlarının bulunmaması veya yetersizliği, bu
alanındaki gelişmeyi yavaşlatan en önemli unsurdur.
9. Türkiye - Katar arasında sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla ilgili
Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları ile sektörün diğer paydaşlarının
katılımıyla “Sağlık Turizmi Ülke Strateji Belgesi” hazırlanmalıdır. Bu belgenin
hazırlanabilmesi için şu soruların cevaplanması gerekmektedir.
a. Ülkenin ulusal ve yerel düzeyde sağlık ihtiyaçları
b. Ülke için gelir grupları,
c. Katar açısından, hangi alanlara yoğunlaşmalı veya öncelik vermelidir?
d. Katar vatandaşları arasından birinci derecede önemli stratejik
müşteriler kimlerdir?
e. Öncelikli hastalık grupları nelerdir?
f. Sağlık turizmi sektöründeki yurtiçi ve yurtdışı tedarikçilerin pazarlık
gücü nedir?
g. Sağlık turizminde ülke içinde belirleyici veya etkili olan kurum veya
kuruluşlar hangileridir?
h. Türkiye uluslararası sağlık turizmi pazarında kendini nerede ve nasıl
konumlandırmalıdır?
i.Sağlık turizmi sektörüne yönelik “jenerik stratejiler” ne olmalıdır?
j.Sigorta, finansman, dış ilişkiler ve sağlık hukuku açısından çıkabilecek
178
RK
zorluklar nelerdir? Bunlara yönelik çözümler nelerdir?
k. Katar’da ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde kullanılacak hizmet
standartları geliştirilmiş midir?
l.İki ülkede kullanılabilecek pazarlama, tanıtım ve reklam yöntemleri
tanımlanmış mı? Kullanılacak mecra ve yöntemler nelerdir?
m. Dikkate alınması gereken bölgesel, yerel, dini ve kültürel hassasiyetler
nelerdir?
n. Katar’a yönelik sağlık turizmi stratejisi belirlenirken rakip ülke/
ülkeler analizi yapılmış mıdır?
o. Katar vatandaşlarının sağlık turizmi tercihlerini neler etkilemektedir?
p. Katar’a yönelik sağlık turizmi stratejisini etkileyebilecek dış politika
konuları ile siyasi ve ekonomik riskler ve tehditler nelerdir?
q. Sağlık turizmi stratejisinde etkili olabilecek dini, kültürel ve sosyal
hassasiyetler nelerdir?
Hazırlanacak ülke stratejisinde, bu hususlar ayrı ayrı ele alınmalı ve bunların
her birine ayrı olmak üzere çalışma yapılmalıdır.
SA
TU
K
10. Katar’a yönelik sağlık turizmi stratejisinde bu ülkenin sağlık sisteminin
organizasyon yapısı, işleyişi, sağlık hizmetlerinin finansmanı, ulusal sağlık
standartları, sosyal yardım ve sosyal güvenlik fonları her yönüyle incelemelidir.
Hazırlanacak stratejinin başarı açısından bu bilgi önemlidir. Örneğin Katar
sağlık ve sosyal güvenlik sistemi yurt dışına hangi hastalıklar için ve nasıl
hasta göndermektedir? Kendi imkânlarıyla veya sağlık sigortasını kullanarak
yurt dışında sağlık hizmetinden yararlanmak isteyenler için nasıl bir süreç
işlemektedir? Ayrıca; tedavi, bakım veya rehabilitasyon sürecinde ortaya
çıkabilecek mali, hukuki ve uluslararası sorunlar için izlenecek prosedürleri
açıkça ortaya koymalıdır. Özellikle yurt dışı hastaların korkulu rüyası olan
faturalandırma, hasta güvenliği ve tıbbi komplikasyonlara karşı hukuki
süreçler tüm ayrıntısıyla ortaya koyulmalıdır.
11. Ülkenin yurt dışına hasta gönderme sürecinin tüm ayrıntılarıyla bilinmesi
ve sorun oluşturabilecek noktaların çözümlenmesine yönelik adımlar
atılmalıdır. Katar’a yönelik sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde yurt
dışı tedavi işlemleri süreci ile bu aşamalarda rol oynayan aktörler önem
179
RK
kazanmaktadır. Yurt dışına hasta gönderilmesi sürecinde hangi hastalıkların
yurt dışına tedavi amacıyla gönderileceğini belirleyen yöneticiler, tanıyı koyan
doktorlar, yurt dışı onayını veren komisyon ve bu komisyon raporuna istinaden
hastayı yönlendiren ajans önem kazanmaktadır. Burada söz edilen aktörlerin
üzerinde etkili olarak hastanın tercihinin Türkiye olması sağlanmalıdır.
Katar’ın yurt dışına gönderilen hastaların ve refakatçilerinin masraflarını
büyük oranda karşıladığı bilinmektedir. Katar 2012 yılında yurt dışına tedavi
amacıyla gönderdiği hastalar için 330 milyon $ harcamıştır. Bu rakam yurt
dışına tedavi amacıyla hasta gönderme sistemi ve bileşenleri üzerinde neden
ayrıntılı olarak durulması gerektiğini göstermektedir.
SA
TU
Yurt dışına tedavi amacıyla hasta gönderilme sistemi ve bileşenlerini daha
iyi anlamak, yurt dışı hasta pazarından daha fazla pay almak için yapılması
gerekenler vardır. İlk olarak yurt dışı hastaları yönlendiren doktorlar, otorite
yetkisi ve duyulan güven nedeniyle önemli aktörlerdir. Bu aşamada görev
alan doktorlara Türk tıbbının ve sağlık kuruluşlarının tanıtılması büyük
önem taşımaktadır. Bu kapsamda her yıl belirlenecek sayıda Suudi doktorun,
Türkiye’de çeşitli sağlık kuruluşlarını ve klinikleri ziyaret etmeleri sağlanmalıdır.
Bu faaliyetler Sağlık Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, TİKA, sağlık kuruluşları
ve bu alanda faaliyet sunan sivil toplum kuruluşlarının koordinasyonunda
gerçekleştirilmelidir. Halen bu tür tanıtım faaliyetlerini kendi imkânlarıyla
yapan sağlık kuruluşları teşvik edilmeli ve önleri açılmalıdır.
İkinci olarak acenteler üzerinde önemle durulması gereken aktörlerdir.
Acentelerin ticari işletmeler olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Türkiye’den
pek çok özel hastane bu acentelerle ikili ilişkilere girerek hasta getirmeye
çalışmaktadır. Bu acenteler ve bağlı oldukları üst yapıların yöneticileri,
Türkiye’ye belirli programlar kapsamında getirilmelidir. Birlikte kazanmanın
yolları araştırılmalı, diğer ülkelere göre avantaj ve dezavantaj olan konular
üzerinde durularak rekabet gücü artırılmalıdır. Genel olarak acentelerin çalışma
şekli şöyledir: Acente, tedaviyi yapan hastaneden tedavi ücreti üzerinden %20
-30 oranında komisyon almaktadır. Alınan bu komisyon hastayı acenteye
yönlendiren doktor ile paylaşılmaktadır. Bu süreç bazı acenteler tarafından
istismar edilebilmektedir. Bazı acenteler, daha fazla komisyon almak için
180
RK
teşhis ve tedavi ücretlerini hastaya abartarak söylemektedir. Yurt dışında
tedavi maliyetinin yüksekliğinden etkilenen hastalar bu kararlarını yeniden
gözden geçirmekte ve belki de vazgeçmektedirler. Tedavi maliyetlerinin olması
gerektiğinden birkaç kat fazlaya mal olmasına yol açan bu tür uygulamalar ise,
uzun vadede pazarın kaybına yol açmaktadır.
Üçüncü olarak hastaların tercihlerini etkileyebilecek ve kararlarında Türkiye’yi
tercih etmelerini sağlayacak bir tanıtım ve reklam stratejisi izlenmelidir. Birey
ve kurumları hedef alacak bu tanıtım ve reklam kampanyalarının açık, net,
şeffaf ve güvenilir bilgilerle desteklenmelidir.
12. Katar sağlık sisteminin
gelişmiş yapısına ve yapılan
büyük yatırımlara rağmen her yıl
artan sayıda kişi tedavi amacıyla
yurtdışına çıkmaktadır. Katar
devleti, vatandaşlarının yurtdışında
yaptırdıkları tedavi giderlerini
büyük oranda karşılamaktadır.
Karşılanan masraflar arasında,
hastayla birlikte iki refakatçinin
uçak, konaklama gibi harcamaları
da bulunmaktadır. Sağlık Yüksek Konseyi verilerine göre, 2009 yılında
yurtdışında tedavi amacıyla gönderilen hastalara Katar devleti tarafından
harcanan meblağ 137 milyon dolar olmuştur. Bu rakam 2010’da 172 milyon
dolara 2011’de 240 milyon dolara, 2012’de ise 330 milyon dolara yükselmiştir.
Türkiye’nin Katar’a yönelik en hızlı uygulayabileceği ve en kısa sürede sonuç
alabileceği strateji, yurt dışına tedavi amacıyla gönderilen hastaları kapsamalıdır.
Yıllık 300 milyon $ seviyesini aşmış olan bu pazar ilgiyi ve üzerinde çalışmayı
hak etmektedir. Türkiye’nin Katar yurt dışı hasta pazarından pay alabilmesi
için Katar vatandaşlarının öncelikle sağlık turizmi kapsamında tercih ettikleri
ülkelerin potansiyelini, üstünlüklerini ve zayıflıklarını ortaya koyacak
araştırmaların yapılması için bu ülkelerdeki akademisyenlere araştırma teşviki
sağlanmalıdır. Katar devletinin yurt dışı tedaviye gönderdiği vatandaşları için
ödediği tutarın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
SA
TU
K
181
RK
Grafik 84: Yurt Dışı Tedavi Harcamaları (milyon $)
SA
TU
Katar vatandaşlarının yurt dışı tedavi tercihlerini etkileyen bazı önemli
faktörler bulunmaktadır.258 Bunları şöyle sırlamak mümkündür:
i. Devletin ülke dışında tedavi masraflarını büyük ölçüde karşılaması,
Katarlıları İngiltere, Almanya ve ABD gibi ülkelerde tedavi olmaya
teşvik eden başlıca unsurdur. Katarlıların konuya ilişkin düşüncelerini
“İngiltere ya da Almanya varken neden kendi ülkemde tedavi olayım?”
şeklinde özetlemektedirler.
ii. Katar’ın artan nüfusunun hastaneleri kalabalıklaştırdığı, bekleme
sürelerini artırdığı şeklinde artan şikâyetler yurt dışı tedaviye olan talebi
artırmaktadır.
iii. Katar sağlık sisteminde yabancı sağlık profesyonellerinin sayısı
ve etkinliği fazladır. Bu durum Katar’lılar arasında yabancı sağlık
profesyonellerine (doktor, ebe, hemşire vb.) ve genel olarak sağlık
sistemine duyulan güvene yansımaktadır. Onca yapılan yatırıma rağmen
182
güvensizlik hissi tam anlamıyla izale edilebilmiş değildir. Bu tespiti
doğrulayan bir kamuoyu araştırması yapılmıştır. Ağustos 2012’de basına
yansıyan araştırmaya göre Katar’lıların %43’ü ciddi hastalıklarının
tedavisinde yurtdışını tercih etmektedirler.
RK
13. Bilgiye erişimde yaşanan sıkıntılar ve iletişim sıkıntısı konusunda başka
bir ülkeye tedavi amacıyla giden bir hastanın özel durum ve talepleri Sağlık
Bakanlığı bünyesinde oluşturulan 7 gün 24 saat hizmet veren “Uluslararası
Hasta Birimi” tarafından karşılanmalıdır. Çağrı merkezinin, belirli bir strateji
kapsamında geliştirilmesi ve her sağlık turizmi konusunda bir referans merkez
haline getirilmesi yararlı olabilecektir.
14. Ülkemize gelen Katar vatandaşı turistlere, Türkiye’ye indiklerinde mobil
telefon servis sağlayıcıları tarafından sağlık turizmi konusunda bilgilendirme
mesajları gönderilmelidir. Bu mesajların içerikleri iki ülke arasındaki tarihi
ve kültürel ilişkiye vurgu yapmalıdır. Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki
üstünlükleri kısa mesajla bilgi olarak iletilmelidir.
15. Türkiye’nin Katar sağlık turizm pazarındaki payını arttırabilmesi için her
paydaşın konumu, görev ve sorumlulukları ile rolünün açıkça belirtildiği basit
ama verimli bir iş modeli oluşturulmalıdır. Diğer bir ifadeyle, stratejik ortaklığa
dayalı sağlık turizmi hedefleri belirlenmelidir. Katar pazarının sunduğu
fırsatları olabildiğince etkili bir şekilde değerlendirebilmek için Türkiye sağlık
turizm alanının önde gelen paydaşları şunlardır:
a) Sağlık Kurum ve Kuruluşları
b) Seyahat Acenteleri
c) Turizm Sektörü
d) Aracı ve Danışman Firmalar
e) Ulaşım Sektörü
f) İletişim ve Bilişim Sektörü
g) İnşaat Sektörü (yeni yatırımlar)
SA
TU
K
Sağlık turizmi alanındaki resmi paydaşlar şunlardır:
a) Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
b) Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı
c) Sağlık Bakanlığı
183
d) Kültür ve Turizm Bakanlığı
e) Dışişleri Bakanlığı
f) Ulaştırma Bakanlığı
g) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
RK
Sağlık turizmi alanındaki diğer paydaşlar ise şunlardır:
a) Sağlık profesyonelleri (doktorlar)
b) Yardımcı sağlık personelleri (hemşire, sağlık memuru, teknisyen vb.)
c) Finans kuruluşları
d) Yatırımcılar
e) Diğer hizmet sunucuları (memur, tercüman, hasta bakıcı v
SA
TU
Sağlık turizmi alanında hizmet sunucular şunlardır:
a) Özel Hastaneler
b) Kamu Hastaneleri
c) Üniversite Hastaneleri
d) Sağlık Endüstrisi
e) Turizm Sektörü
f) Medikal Sektör (tıbbi donanım, teçhizat)
Sağlık turizmi hizmet sunucuları olan Sağlık Bakanlığı, Üniversite hastaneleri ile
özel hastaneler ve turistik hizmet operatörleri arasında etkili bir koordinasyon
ve ortaklık sağlanmalıdır. Bu ortaklığın en önemli hedefi –agresif kampanyalar,
ürün farklılaştırması, doğru konumlandırma ve medya ilgisinin arttırılması–
Türkiye’nin Katar sağlık turizm pazarındaki imajını daha güçlü ve görünür
hale getirmek olmalıdır.
Bu stratejik ortaklık çerçevesinde, her oyuncuya düşen belli görevler olacaktır.
Hükümet, bir yandan çeşitli bağlantıları ve bakanlıkları vasıtasıyla Türk pazarını
daha erişilebilir kılıp yaratıcı ve yenilikçi turizm hizmetlerinin gelişimine
odaklanırken, diğer yandan da gerekli altyapıyı iyileştirmeli ve gerekli
düzenlemelere uyumluluğu sağlayarak hastaların güvenliğini teminat altına
almalıdır. Ayrıca ülkemize gelecek hastaların mali sürprizlerle karşılamalarına
engel olacak açıklıkta ve şeffaflıkta bir sistem hayata geçirilmelidir. Bu
184
RK
resimde turistik hizmet sağlayıcılarına düşen ise müşteri hizmetlerinin bir
öncelik haline getirilmesiyle hem hastanın hem de ailesinin verilen hizmetten
memnuniyetini olabildiğince yüksek bir seviyeye taşımak olacaktır.
16. Türk tıbbının seviyesi, halkının Müslüman oluşu, sosyal ve kültürel
yönden birbirine benzeyen yanların olması ve rahat edebilecekleri bir ülke
olarak Türkiye’nin Avrupa ülkelerine tercih edilmesine yönelik faaliyetler
etkili şekilde yürütülmelidir. Bu noktada Türk sağlık sistemi hakkında oldukça
etkili bir reklam ve imaj çalışması yürütülmelidir. Ayrıca, rakip ülkelerin
oluşturmaya çalıştığı negatif Türkiye algısı propagandasıyla da etkili mücadele
edilmelidir.
17. Sağlık turizmine odaklanan özel hastanelerin operasyonlarını yabancı
hasta odaklı olarak sürdürmeleri teşvik edilmelidir. Hastanelerin, verdikleri
sağlık hizmetlerinin kalitesini arttırması ve medikal çalışanlarını eğiterek
hastane yönetim operasyonlarını daha efektif ve kolay yönetilebilir bir hale
getirmeleri bir zorunluluk olmakla beraber, tek başına yeterli olmayacaktır.
Tüm hastane ve tedavi süreçlerinin yabancı hastalara odaklı bir şekilde yeniden
düzenlenmesi ve yabancı hasta iletişim programlarının devamlı geliştirilerek
hasta güvenliğinin garanti altına alması vazgeçilemez bir zorunluluktur.
18. Sağlık turizmi alanında yürütülen çalışmaların çeşitli teşvik araçlarıyla
desteklenmesi, var olan teşvik sistemlerinin geliştirilmesi ülkemizin bu alanda
liderliğe ulaşmasını sağlayacaktır. Bu alanda uygulanabileceği düşünülen ve
tartışılması beklenen bazı uygulamalar şunlardır:
a. Sağlık turizmi faaliyetlerine KDV muafiyeti,
SA
TU
K
b. THY’nin tedavi amaçlı gelen hasta ve refakatçilerine bilet indirimi,
c. Ülke sağlık turizmi potansiyelinin öğrenilmesi amacıyla yapılacak
araştırmalara destek verilmesi,
d. Yurtdışında ofis açma desteğinin genişletilmesi,
e. Tanıtım ve reklam desteğinin genişletilmesi,
19. Türkiye Körfez ülkeleri ve başta olmak üzere bütün Müslüman ülkeleri
kapsayacak şekilde Arapça ve İngilizce içeriğe sahip tanıtım siteleri açmalıdır.
Bu ülkelerden gelecek hastaların Türkiye’yi tercih etmelerine yardımcı olacak
ve online olarak ihtiyaç duyabileceği bilgilere ulaşabileceği bir internet portalı
hayata geçirilmelidir. Bu burada; hastalıklar, sağlık sistemi, sağlık tesisi,
185
SA
TU
RK
sağlık personeli, sağlık maliyetleri, kalite sistemleri, hukuki ihtilafların çözümü
hakkında bilgiler yanında ülke ve şehir ait kültürel, coğrafi, tarihi bilgilere de yer
verilmelidir.
20. Sağlık Bakanlığı’nın Katar’da, Türkiye’nin sağlık turizmi potansiyelini
anlatmak amacıyla tanıtım ve reklam kampanyası yürütmesi önemsenmektedir.
Bu kampanya ile öncelikle sağlık turizminin garantörünün Devlet olduğu
gösterilmeli ve güven artırıcı mesajı verilmelidir. Sağlık Bakanlığı tarafından
yürütülecek kampanyada verilecek doğru bilgilerle acentelerin ve özel
hastanelerin hastalara yüksek fiyat vermesi gibi güven zedeleyici uygulamaların
azaltılması mümkün olabilecektir.
21. Ulusal ölçekte sağlık turizmi alanındaki hareketliliği kayıt altına alacak
ve denetleyecek kapsamlı bir veri sistemi kurulmalı veya var olan sistem
geliştirilmelidir. Bu sistem, sağlık turizmi kapsamında çalışma yürüten kamu
ve özel sağlık kuruluşları ile ilgili sivil toplum kuruluşlarına ve akademisyenlere
açık olmalıdır. Bu veri tabanından gelen hastaların talepleri, tercihler, yaşadıkları
sorunlara ilişkin bilgilere ulaşılabilmelidir. Böylece hizmetin geliştirilmesi ve
sorunların tekrarlanmaması sağlanabilecektir. Kurulacak sistem ile uluslararası
hasta kabul eden hastanelerde özel yazılımlar ile hasta takibi yapılmalı, tedavi
ücretleri ve faturalandırmanın makul ve abartısız olması sağlanmalıdır.
22. Sağlık turizmi kapsamındaki faaliyetleri düzenleyen mevzuatın dinamik
olması sağlanmalıdır. İlgili mevzuat, ihtiyaçlara göre kısa zamanda değiştirilebilir
olmalıdır. Bu mümkün değilse bu faaliyet alanındaki her ayrıntı Yönetmeliklerle
düzenlenmemelidir. Gerek mevzuat değişiklikleri ve gerekse yapılan bürokratik
denetimler nedeniyle sektör kuruluşları (kamu ve özel) değişimlere uyum
için zaman ve kaynak harcamaya mecbur kalmaktadırlar. Bu nedenle sağlık
turizmi gibi uzun vadeli stratejik yaklaşımlar gerektiren hususlara yeterince
odaklanılamamaktadır.
23. Türkiye ve Katar arasında sağlık işbirliği anlaşması imzalanması sağlık
turizmi çalışmalarına zemin hazırlayacaktır. Bu nedenle geciktirilmemelidir.
24. Sağlık turizminin rutinden uzaklaştırılması fikri ülkemizde tartışılmalıdır. Bu
kapsamda sağlık turizmi kapsamında sunulan hizmetlerin daha fazla katma değer
oluşturmasına özen gösterilmelidir. Ülkemizi tercih eden Katar vatandaşlarına;
sosyal, kültürel ve tarihi programlarla desteklenmiş tıbbi hizmetler sunulmalıdır.
Sağlık hizmetleri, turistik tesisler ile entegre edilmeli ve cazip hale getirilmelidir.
186
RK
Sağlık turizmi hizmetleri; tarih, kültür, din turizmin, mutfak, yemek ve eğlence
kültürünü kapsamalıdır. Daha fazla katma değer oluşturulmasına yardımcı olmak
üzere psiko-sosyal rehabilitasyon, sosyal rehabilitasyon programları da sağlık
turizmi ile bütünleştirilmelidir. Sunulabilecek psiko-sosyal hizmetlerin içerik,
kapsam ve yöntemleri ayrıca konunun uzmanları tarafından belirlenmelidir.
25. Ülkemizde düzenlenen Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresine özellikle Katar
sağlık politika belirleyicilerinin, sağlık ve tıp kuruluşlarının yöneticilerinin, yerel
karar vericilerin, sağlık yatırımcılarının, etkili doktorların, akademisyenlerin,
yurt dışı hasta komisyonun üyeleri ve ajansların yöneticilerinin, kamuoyu
önderlerinin ülkemize masrafları ülkemizce karşılanmak suretiyle davet edilerek
katılımları sağlanmalıdır.
26. Sağlık turizmi açısından Türkiye’nin rakiplerine göre en önemli üstünlüğü
olan rekabetçi fiyat uygulamaları daha etkin şekilde tanıtılmalıdır. Türkiye
ortalama olarak tıbbi maliyetlerde %40-60’a varan tasarruflar sağlamaktadır.259
Türkiye’nin rekabet gücünü gösterebilmek için seçilmiş işlemlerde fiyatlar,
bekleme süreleri, komplikasyon oranları, bu işlem için yapılacak ekstra cepten
harcamalar rakip ülkeleri de içine alacak şekilde örneklendirilmelidir. Bu bilgiler
her türlü iletişim kanalı kullanılarak hedef kitlelere ulaştırılmalıdır.
SA
TU
K
Tablo 22: Bazı Tıbbi İşlemlerin Ülkelere Göre Maliyetleri
Tıbbi
İşlem
Ortalama Fiyat (ABD $)
Türkiye
ABD
Almanya
Hindistan
Meksika
İspanya
Tayland
By-pass
8.50021.000
-
-
7.50010.500
39.00042.000
39.00043.000
22.50024.500
Kalça
Protezi
10.00023.000
30.000
27.000
7.0009.500
39.000
16.30018.900
12.00017.000
Kalp
Kapakçığı
12.75023.000
-
-
9.50014.000
39.000
43.00047.500
18.50022.000
Diz Nakli
9.00023.000
26.000
23.000
7.00014.000
21.000
16.00018.500
10.50016.500
Omurga
Füzyonu
7.00023.000
-
29.000
7.50011.500
25.000
25.00032.500
9.70012.500
Örneklerle açıklamak gerekirse Amerika, Türkiye, İrlanda, Tayland, Singapur,
Hindistan, İsrail ve İsviçre arasında yapılan fiyat karşılaştırmalarında operasyon
259) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf, e.t: 15.02.2016
187
SA
TU
RK
türlerine göre bir ayrım yapıldığında, bypass ameliyatları kategorisinde 8,50021.000 $ ile en uygun fiyatlı operasyonlar Türkiye’de yapılmaktadır. Omurga
füzyonu operasyonlarında Türkiye 7.000 $ ile Tayvan’ın ardından en cazip ülke
konumundadır. Yine kemik iliği transplantasyonunda Türkiye 40.000- 70.000
$ olan fiyat aralığıyla Hindistan ile ilk sırayı paylaşmaktadır. Kalça protezi
ameliyatlarında da 10.000 $ ile Tayvan’dan sonra en iyi fiyatı sunmaktadır.
Yağ aldırma operasyonlarında ise 3.333$ ile Singapur’dan sonraki en iyi fiyatı
sunmaktadır.260 Yüz gerdirme operasyonlarında Hindistan 4800$ fiyat sunarken
Türkiye bu rakamdan daha düşük olan 4000$ fiyat sunmaktadır. Bu kategoride
ABD 15,000$, Meksika 8,000$, Tayland ise 5,000$ maliyet bildirmektedir.
Türkiye sadece zorunlu tıbbi operasyonlar için değil, saç ekimi ve estetik için
de gözde bir ülkedir.261 Saç ekimi Türkiye’de ortalama 5 bin TL iken bu rakam
Avrupa’da 10 bin Euro, ABD’de 30 bin dolar seviyesindedir.262 Diş implantlarında
ise ABD 5,000$, Meksika 990$, Tayland 1,700$ fiyat sunarken Türkiye 750$ fiyat
sunmaktadır.263
27. Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan bazı nedenler bulunmaktadır.
Bunların başında sağlık turizminin ülke ekonomisine kazandırdığı gelir
gelmektedir. Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı toplam
harcamalar 2003 yılında 147.844$ iken 2014 yılında 2,4 milyon $’a ulaşmıştır.
Sağlık turizmi amacıyla gerçekleşen seyahatlerde yapılan ortalama harcama
8500$’dır. Ortalama turist harcaması ise sadece 850$ düzeyindedir. Katar’ın yıllık
turizm harcaması 6,166 milyar $’dır. Katar vatandaşlarının ortalama günlük kişi
başı turizm harcaması 200 $’ın üzerindedir. Gerek toplam turizm harcaması ve
gerekse kişi başı ortalama turizm harcaması ve toplam turizm gelirleri içinde
sağlık turizmi gelirlerinin artan payı ülkelerin sağlık turizmine neden daha
fazla önem vermeleri gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.Türkiye’yi 2014
yılında ziyarete eden yaklaşık 42 milyon turist, toplam 27,7 milyon $ turizm
geliri bırakmışlardır.264 Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin kişi başı ortalama
harcamalarının yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir.
260) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare
2011, İstanbul
261) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.
saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 20.02.2016
262) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.02.2016
263) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.
saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 20.02.2016
188
RK
K
Grafik 85: Turistlerin Kişi Başı Ortalama Harcamaları ($)
SA
TU
Türkiye 2014 yılında turizm faaliyetlerinde toplam 27,7 milyon $ gelir elde
etmiştir. Toplam turizm geliri içinde sağlık gelirleri 837.796$ olmuştur.
Toplam turizm gelirleri içerisinde sağlığa yapılan harcamalar 2002 yılında
%1,1 iken, 2014 yılında bu oran %2,4 seviyesine ulaşmıştır.265 Sağlığa yapılan
harcamaların değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 86: Sağlık Harcamalarının Turizm Gelirleri İçindeki Payı (2002-2014)
Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan ikinci neden ise geceleme süresidir.
Türk turizm sektöründe ortalama geceleme süresi 2014 yılı itibariyle 8,6
gecedir. Sağlık turizminde ortalama geceleme süresi ise 3 ile 26 gün arasında
265) a.g.e.
189
değişmektedir.266 Geceleme süresi hem sağlık kuruluşlarının doluluğunu hem
de kişi başı harcamayı etkilemektedir. Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’de
sunulan seçilmiş bazı tıbbi tedavilerde ortalama geceleme süreleri tabloda
verilmiştir.267
Tablo 23: Seçilmiş Bazı Tıbbi Tedavilerde Ortalama Geceleme Süreleri
Branş
Uygulanan Tedavi
Ortalama Kalış Süresi
Katarakt
4 gün
Lasik
3 gün
Burun Estetiği
8 gün
Karın Estetiği
15 gün
Yağ Aldırma
9 gün
Göğüs Kanseri Tedavisi
26 gün
Rahim Ağzı Kanseri
Tedavisi
26 gün
Tek Kron
7 gün
Tek İmplantasyon
7 gün
Kök Kanal Tedavisi
7 gün
Plastik
Cerrahi
SA
TU
Onkoloji
RK
Göz
Diş
Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan üçüncü husus ise bu turizm çeşidinin
mevsimsel bir özellik taşımamasıdır. Sağlık turizminin mevsimsel bir özellik
taşımaması nedeniyle kitle turizminde olduğu gibi Akdeniz ve Ege Bölgesi ile de
sınırlı kalmamakta ve konaklama tesislerinde yaşanan mevsimsellik konusunda da
kısmi rahatlamalara neden olmaktadır. Ayrıca sağlık turizmi, çeşitli turist kitlelerine,
farklı yaş gruplarına hitap ederek farklı ihtiyaçları karşıladığı için ülke turist profilini
genişletmektedir. Ülkenin belirli bölgelerinin veya illerinin termal turizm, belirli
bölgelerinin veya illerinin tıbbi tedavi ve bakım, bazı bölge ve illerinin de yaşlı ve
engellilere yönelik rehabilitasyon amacıyla kullanılmasına imkan vermektedir.
28. Körfez ülkeleri ile sağlık turizmi ilişkilerinin geliştirilmesi kapsamında ağız diş
266) a.g.e.
267) Topuz N. (2012). Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı
Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara
190
3. SONUÇ
RK
sağlığı hizmetlerine önem verilmelidir. Turistlerin sağlık dışında amaçlarla gelmiş
olsa bile ülkemizde kaldıkları süre yeterli olduğu takdirde rahatça diş tedavi hizmeti
alabilmeleri mümkündür. Genel olarak diş tedavi hizmetleri kişilerin sağlık sigortası
kapsamı dışındadır. Bu hizmetin bedeli Türkiye’de diğer ülkelere göre oldukça
düşüktür. Bu nedenlerle koruyucu ağız ve diş sağlığı ile diş tedavisi hizmetlerine
yönelik özel bir çalışma yapılması anlamlı olacaktır. Bu nedenle özellikle tedavi ve
estetik amaçlı ağız diş sağlığı hizmetlerine önem verilmelidir.
Sağlık turizmi, hastanın bireysel tercihine dayalı bir hizmet sektörü olup doğası
gereği her zaman istikrar ve güven ortamını arar. Bir ülkede kaliteli ve ulaşılabilir
sağlık hizmeti yanında güven ortamı da var ise orada sağlık turizmi rahatlıkla
gelişmektedir. Sağlık turizmine yönelik stratejilerin belirlenmesinde bireysel
tercihler, istikrar ve güven temel yapı taşları olarak kabul edilmeli ve ülke stratejisi
bunun üzerine bina edilmelidir.
SA
TU
K
Türkiye, sağlık turizminde son 10 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bununla
birlikte yüksek bir rekabet potansiyeline sahip olan Türkiye’de sağlık turizmine
bütüncül bir bakış açışı, fiziki alt yapı ve mevzuat eksikliği bulunmaktadır. Türkiye,
sağlık turizminde önemli oyunculardan biri olma potansiyeline sahiptir. Ancak
bu potansiyelin ortaya çıkartılması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin
sağlık turizmi alanındaki potansiyelinin geliştirilebilmesi için alınması gereken bazı
önlem ve uygulamalar bulunmaktadır.
Katar iyi işleyen ve etkili bir sağlık sistemine sahiptir. Kişi başına düşen milli gelir ve
bir çok hastalığın yurt dışı tedavisinin tamamının devlet tarafından karşılanması, bu
ülkeden sağlık turizmi amacıyla başka ülkelere giden sağlık turistlerinin sayısının
her yıl artmasına sebep olmaktadır. Türkiye bu ülke vatandaşları tarafından sağlık
turizmi amacıyla tercih edilmemektedir. Benzer şekilde yurt dışında tedavi
edilmek üzere gönderilen hastalar bakımından da tercih edilmemektedir.
İki ülke arasında sağlık turizminin geliştirilmesi, sağlık turizmi pazarından
Türkiye’nin daha fazla pay alabilmesi için yapılması gerekenler ayrıntılı olarak
bu raporda ele alınmıştır.
191
SA
TU
RK
KAYNAKÇA
192
1. Altıokka, F.(2008). “Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin
Elde Ettikleri `Petro-Dolar’ Gelirlerinin Harcanma Seyri (1995-2006 Yılları), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü
Ortadoğu İktisadı Anabilim Dalı, İstanbul, 2008, s.99.
2. Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı”. Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs Haziran, 7: 39.
RK
3. Arı, T. (2004). Geçmişten Günümüze Ortadoğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi, 1. Baskı:
İstanbul: Alfa Yayınları.
4. Arıbaş,K. (2007). Küresel Çağda Siyasi Coğrafya, 1. Basım, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, s. 301.
5. Ataç, Mustafa: “Turizm Sağlığından Sağlık Turizmine”, Hastane Dergisi, No:34, Mayıs-Haziran, 2005, S:12.
6. Ataman, M., Demir, G.N.(2012).”Körfez Ülkelerinin Ortadoğu Politikası ve Arap Baharına Bakışları”, SETA Analiz, Ekim, s. 17.
SA
TU
K
7. Avcıkurt C. ve Azim Çeken, H. (1998). Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Geliştirilmesi, Basımevi, No:47, İstanbul, 1998.
8. Aydın, i.S.(2007).İGEME Ülke Raporu, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007, s. 17.
9. Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.
10. Bakar, İsmail: Turizm Sözlüğü, Turizm Geliştirme Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul,1996.
11. Başkan, B. (2012). “Calutlar Dünyasında Bir Davut: Katar’ın Sıradışı Dış Politika
Dinamizmi”, Akademik ORTA DOĞU, Cilt:7, Sayı:1, 2012, s.36-37.
12. Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri. Uzmanlık Tezi. TC Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No: 2839, Ankara.
13. Boz, Mustafa: “Turizmin Gelişmesinde Alternatif Turizm Pazarlamasının Önemi”,
193
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
14. Cornia GA, (2001) “Globalization and Health:Results and options” Bulletin of the
World Health Organization, 79:834-841.
15. Çakır, Gül P.(1999). Türkiye’nin Turizm Gelirlerinin Ödemeler Dengesine Katkısının Analizi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1119, Eskişehir.
RK
16. Çayan, S. (2012). “Türkiye-Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt Ticari
İlişkileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu Coğrafyası Anabilim Dalı, İstanbul,
17. Çeliköz, C. Ve Çeliköz, G. “Termal Sular Ve Kaplıca Tedavisi”, 2009.
18. DEİK, Katar Ülke Bülteni, Ağustos 2012
SA
TU
19. Demirel, S (2001). “Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal Rehabilitasyonun Önemi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
20. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (2011). “Turkey: Your
Partner in Healthcare”. İstanbul
21. Diriöz, A.O. (2009). “Katar’ın Çok Yönlü Dış Politikası”, Ortadoğu Analiz, Mart
2009, Cilt:1, Sayı:3, s.66.
22. DPT: Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000, Ankara, 1995.
23. DPT: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005, Ankara, 2000.
24. DPT: Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, Ankara, 2006.
25. DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
26. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your
194
Partner in Healthcare 2011, İstanbul
27. Erdem, B.K.(2009). “Orta Doğu’da “Küçük” Ama “Önemli” Olabilmek: “Katar” Örneği”, Akademik ORTA DOĞU, Cilt:4, Sayı:1, 2009, s. 30.
28. Gonzales, A. Ve Brenzel, L. “Health Tourism and Related Services, Caribbean Development and International Trade”, Final Report, 2001.
RK
29. Gümüş, F. Ve Özge, B.: “Sağlık Turizminde Yeni Açılımlar: Tıp Turizmi”,
III. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, Kongre Bildiri Kitabı, Balıkesir, 17-19 Nisan
2008.
30. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Nisan 2012, Aktaran: Kalkınma Bakanlığı, Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler, Temmuz 2012 Sayı: 7.
31. İçöz, Orhan: “Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Olanakları”,
Journal of Yasar University, C:IV, No:14, 2009, S:13.
SA
TU
K
32. İçöz, Orhan “Genel Turizm”, Turizmde Temel Kavramlar Ve İlkeler,
Ve Diğerleri: Turhan Kitapevi, Ankara, 2007.
33. Karasu, Çimen: “Sağlık Turizminde Yeni Bir Konsept: Uzun Yaşam Köyleri”, Türkiye Klinikleri J Med Sci, C:IXXX, 2009.
34. Kılıç, B. (2003). “Kapitalistleşen Avrupa Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık
Düzeyi Göstergeleri.” Toplum ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217231.
35. Lunt,N. Smith, R. Exworthy, M. Green,S.T. Horsfall, D. Mannion, R.. “Medical
Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A scoping review”
OECD Directorate for Employment, Labour and Social Affairs.
36. Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu” J
Kartal; 24(2):136-144.
37. Özbek, Toros: “Dünyada ve Türkiye’de Termal Turizmi”, Anatolia Dergisi, Ma-
195
yıs-Haziran, 1991.
38. Sargutan A. E. (2005). “Sağlık Sektörü Ve Sağlık Sistemlerinin Yapısı”. Hacettepe
Sağlık İdaresi Dergi,8-3
39. Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:15671593,
RK
40. Taş, İlkay: “Avrupa Birliği’nde Sağlık Turizmi Kapsamında Sınır Ötesi Hasta Hareketliliği”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir,
2010.
41. Tengilimoğlu, Dilaver (2005). “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal
Turizmde Sorunlar Ve Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, No:34, s:90-96, Mayıs- Haziran, 2005.
SA
TU
42. Topuz N. (2012). Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve
Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara
43. Ülker, İsmet: “Deniz Termal Uygulamaları: Thalassoterapi” II.Turizm Şurası Bildirileri, T.C. Turizm Bakanlığı, C:I, Ankara, 12-14 Nisan 2002.
44. TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık Ve
Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Ankara
45. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
46. T.C Sağlık Bakanlığı (2013). Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu
2013. Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
47. T.C Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
48. T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Ge-
196
nel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık
49. T.C Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu
2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
50. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014.
RK
51. Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik
Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
52. Tontuş, H.Ö.(2015).Tüm Yönleriyle Sağlık Turizmi Ülkeler. T.C. Sağlık Bakanlığı
Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara. Anıl Matbaacılık s:74
53. Topuz N. (2012). “Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023”. Uzmanlık Tezi. Kültür
Ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara
54. UNDP (2002). Human Development Report 2002 Deeping Democracy In A Fragmented World, Oxford University Press, New York.
SA
TU
K
55. UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, ss:5.
56. Yalçın, Pınar: “Türkiye’de Sağlık Turizminde Alt Yapı Oluşturulma Gereği ve Sağlık
Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006.
57. Yazan, N.(2007). “Sağlıkta Uluslararası Açılımlar: Medical Turizmde Hedefler”,
Hastane Dergisi, C:VL, 2007,http://www.hastanedergisi.com/46/haberdetay.asp?id=3
58. Yereli, A.B. (2012). Türk Devletlerinin Yeni Hamle Sahası: Sağlık Turizmi, Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes, Sessıon 4c: Turizm
59. WHO (2002) “The European health report, 2002”, WHO Regional Office for Europe, No:97, Copenhagen.
197
İnternet Siteleri
1. http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-katar,
2. http://akademikperspektif.com/2013/12/07/katarin-cok-yonlu-dis-politikasi-ve-yeni-ortadogu/
RK
3. Bulut, Erol: “Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Ekonomik Etkileri”, 2007,
(Ç http://www.ekitapyayın.com.id/025/01.htm,
4. Çevikalp, A. “Küçük Dev, Yeni Aktör: Katar”, http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/
newsDetail_getNewsById.action?newsId=35093,
5. Deloitte for Health “Medical tourism: Update and imlications”, 2009, Solutions:
http://www.deloitte.com/assets/Dcom-UnitedStates/Local%20Assets/Documents/
usichsiMedicalTourismi111209iweb.pdf
SA
TU
6. Demirel, S. (2010). “Sağlık Hizmetlerine Sosyal Boyut Kazandırılmalı” http://suleymandemirel.com.tr/default.asp?hid=45,
7. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Katar Ülke Bülteni, 2015. https://www.deik.
org.tr/6242/Katar_Ulke_Bulteni_Haziran_2015.html
8. Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf
9. Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/database.
10. Global Europe 2050, http://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/global-europe-2050-summary-report_en.pdf
11. Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Risk-factors/Incidence-of-tuberculosis,
12. IMF World Economic Outlook (WEO), October 2015, http://knoema.com/atlas/
198
Qatar/GDP, 18.03.2016
13. IMF World Economic Outlook (WEO), October http://knoema.com/atlas/Qatar/
GDP-growth, 18.03.2016
14. IMF World Economic Outlook (WEO), October , http://knoema.com/atlas/Qatar/
CPI-inflation
RK
15. Kalaycı, A. “El-Cezire Televizyonu’nun Ortadoğu Üzerindeki Etkileri”, Genç Orsam, 20 Mayıs 2011, www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=1903,
16. Katar Emirliği Dışişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://english.mofa.gov.
qa/index.cfm,
17. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, , http://www.moph.qa/health-services/services-to-public/medical-commission,
18. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, , http://www.moph.qa/health-strategies/national-health-strategy,
SA
TU
K
19. Katar Halk Sağlık Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-to-public/qatar-health-system, 22.03.2016
20. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/national-immunization-program,
21. Katar Halk Sağlık Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi,
alth-services/services-to-public/qatar-health-system,
http://www.moph.qa/he-
22. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-strategies/national-mental-health-strategy,
23. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/health-services/services-to-public/treatment-n-rehabilitation-center
24. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moph.qa/he-
199
alth-services/services-to-public/treatment-n-rehabilitation-center
25. Katar Halk Sağlığı Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.moh.gov.sa/en/ministry/statistics/book/pages/default.aspx,
26. http://knoema.com/atlas/Qatar/Municipality-profiles,
RK
27. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP,
28. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP,
29. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-as-percent-of-PvtHE,
SA
TU
30. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-percent-of-THE,
31. National Health Accounts, 1995-2013, , http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP?compareTo=TR,SA,KW,AE,
32. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE,
33. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE?compareTo=SA,TR,KW,AE,
34. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE,
35. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita,
36. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/He-
200
alth/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE,
38. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/
Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE,
RK
39. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-percent-of-THE,
SA
TU
K
42. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP
44. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita,
45. National Health Accounts, 1995-2013,http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE,
46. OECD 2010: Health at a Glance, OECD, 2010. WHO Global Health Expenditure
Database. 2011. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://www.oecd.org/
els/health-systems/49084488.pdf
47. OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/
201
dataoecd/46/2/38980580.pdf
48. OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/46/5/38980477.pdf
49. Supreme Council of Health (2014). Qatar Health Report 2012. http://www.nhsq.
info/app/media/1479,
RK
50. State Of Qatar SCH Annual Report 2014 (2015). Supreme Council of Health,
http://www.nhsq.info/app/media/2178,
51. TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://
docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016
52. T.C Dışişleri Bakanlığı Resmi Sitesi, www.mfa.gov.tr/katar-kunyesi.tr.mfa
53. T.C Dışişleri Bakanlığı Resmi Sitesi, http://www.mfa.gov.tr/katar-ekonomisi.tr.mfa
SA
TU
54. TC Sağlık Bakanlığı, http://disab.saglik.gov.tr/yonetim/Uploads/files/bultenlerimiz/07-%20DISABGM%20Bulten-Ekim%202013.pdf
55. http://www.tradingeconomics.com/qatar/employed-persons,
56. TÜİK Resmi İnternet Sitesi Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.
do?alt_id=1072,
57. TÜİK, Resmi İnternet Sitesi Turizm İstatistikleri http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738
58. TÜİK, Resmi İnternet Sitesi Turizm İstatistikleri http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738
59. TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’,
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf
http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
60. TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi, 2009, http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiSATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
202
GorusBelgesi.pdf.
61. Who Global Health Expenditur Database, www.who.int/gho/health_financing/
out_pocket_expenditure
62. World Development Indicators. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from:
http://data.worldbank.org/sites/default/files/wdi-2012-ebook.pdf .
RK
63. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/
Qatar/Exports-of-goods-and-services,
Qatar/Unemployment-rate,
Qatar/Number-of-arrivals,
Qatar/Tourism-expenditures,
SA
TU
K
Qatar/Tourism-receipts,
Qatar/Tourism-expenditures-percent-of-total-imports ,
Qatar/Tourism-receipts-percent-of-total-exports,
70. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Tourism/Travel-and-Tourism-Direct-Contribution-to-GDP/Direct-Contribution-to-GDP-USdollar-bn,
71. World Development Indicators (WDI), February 2016, http://knoema.com/atlas/
Qatar/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy,
203
Qatar/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy-male,
Qatar/topics/Health/Health-Status/Healthy-life-expectancy-Female
Qatar/topics/Health/Health-Status/Neonatal-mortality-rate,
RK
Qatar/topics/Health/Health-Service-Coverage/Hospital-beds,
Qatar/topics/Health/Nutrition/Diabetes-prevalence,
77. WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.510?lang=en,
SA
TU
78. WHO, http://www.who.int/gho/countries/sau.pdf?ua=1,
79. WHO, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148114/1/9789241564854_eng.
pdf?ua=1
80. WHO, http://www.who.int/gho/countries/sau.pdf?ua=1,
81. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/
Qatar/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Physicians,
82. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Human-Resources-for-Health/Pharmacists, 19.03.2016
83. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Nursing-and-midwifery-personnel,
84. World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/Qatar/
topics/Demographics/Mortality/Crude-death-rate,
85. World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/Qatar/
204
topics/Demographics/Mortality/Number-of-deaths,
86. http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/qatar,
87. World Tourism Organization UNWTO Resmi İnternet Sayfası,, http://media.unwto.org/press-release/2016-01-18/international-tourist-arrivals-4-reach-record-12-billion-2015,
RK
88. World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası. Economic Impact of
Travel & Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org,
89. World Travel and Tourism Council Data, 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/
topics/Tourism/Travel-and-Tourism-Direct-Contribution-to-GDP/Direct-Contribution-to-GDP-USdollar-bn?compareTo=SA,TR,
90. http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf,
91. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738
SA
TU
K
92. http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1,
Kaynak: Sağlık Bakanlığı
205
5. EKLER
EK 1:
KATAR’DA’DA 2016 YILINDA DÜZENLENECEK ÖNEMLİ FUARLAR 268
Snow Comms
EDS-Milipol
01 Kasım 2016
IFP Qatar Ltd.
09 - 12 Mayıs 2016
IFP Qatar Ltd.
09 - 12 Mayıs 2016
IFP Qatar Ltd.
09 - 12 Mayıs 2016
Informa Middle East
Exhibition
26 - 28 Nisan 2016
q.media Events
05 - 07 Nisan 2016
Clarion Events Middle East
29 - 31 Mart 2016
Baby & Kids World
Fira de Barcelona
21 - 23 Mart 2016
Doha Jewellery and Watches Exh
q.media Events
23 - 27 Şubat 2016
Qatar Motor Show
Qatar Tourism Authority
27 Ocak - 01 Şubat 2016
QBX
Sedeer Media
10 - 12 Ocak 2016
The First International Exhibi
Sedeer Media
10 - 12 Ocak 2016
Milipol Qatar
Project Qatar
Heavy Max
Qatar Stone Tech
Cityscape Qatar
Doha Beauty Show
SA
TU
DIMDEX
268
http://www.fuarplus.com/-Doha-/tr/city_list/188/198, 20.03.2016
225
206
08 - 12 Kasım 2016
RK
QIBS
EK 2:
RK
SA
TU
K
SAĞLIK ALANINDA İŞBIRLIĞI ANLAŞMASI BULUNAN ÜLKELER
Kaynak: Sağlık Bakanlığı
226
207
EK 3:
İKİLİ SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ YAPILAN ÜLKELER 269
ÜLKELER
İmza Tarihi
Yürürlük
Tarihi
ALMANYA
30.04.1964
01.06.1961
2
FRANSA
20.01.1972
01.08.1973
3
HOLLANDA
05.04.1966
01.02.1968
4
BELÇİKA
04.07.1966
01.05.1968
5
DANİMARKA
13.12.1999
01.12.2003
SA
TU
RK
1
6
AVUSTURYA
12.10.1966
01.10.1969
7
İSVİÇRE
01.05.1969
01.01.1972
8
İSVEÇ
30.06.1978
01.05.1981
9
İNGİLTERE
09.09.1959
01.06.1961
1
0
LİBYA
13.09.1984
01.09.1985
1
1
KKTC
09.03.1987
01.12.1988
269
http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/diyih.portal?page=yv&id=2, 28.12.2015
227
208
AZERBAYCAN
17.07.1998
09.08.2001
1
3
ARNAVUTLUK
14.07.1998
01.02.2005
1
4
BOSNAHERSEK
27.05.2003
01.09.2004
1
5
ÇEK
CUMHURİYETİ
1
6
LÜKSEMBURG
1
7
MAKEDONYA
1
8
RK
1
2
02.10.2003
01.01.2005
20.11.2003
01.06.2006
06.07.1998
01.07.2000
NORVEÇ
20.07.1978
01.06.1981
1
9
ROMANYA
06.07.1999
01.03.2003
2
0
KANADA
19.06.1998
01.01.2005
2
1
GÜRCİSTAN
11.12.1998
20.11.2003
2
2
KEBEK
21.11.2000
01.01.2005
SA
TU
K
228
209
HIRVATİSTAN
12.06.2006
2
4
SLOVAKYA
25.01.2007
2
5
SIRBİSTAN
26.10.2009
01.06.2012
01.07.2013
01.12.2013
SA
TU
RK
2
3
229
210
EK 4: KATAR HASTANELERİNİN LİSTESİ
KAMU HASTANELERİNİN LİSTESİ 270
Al Khor General Hospital
Location: on the main road out of Al Khor (towards Al Thakira).
Tel: +974 474 5555
RK
Hamad General Hospital (includes Accident and Emergency)
Also offers private medical service + ¡°five star¡± patient rooms.
Tel: +974 4394444
Location: Off Al Rayyan Road opposite Lulu Centre.
Al Amal Oncology Hospital (cancer treatment)
Aims to provide total cancer care. Includes early detection unit, therapy, counselling
and rehabilitation.
Tel: +974 4745555
Location: Off Mohammad Bin Thani Street next to the women¡¯ s hospital.
SA
TU
K
Rumailah hospital
Services include plastic surgery, Ear nose and throat surgery, ophthalmology and a
stroke unit.
Tel: +974 4393333
Location: off Al Istiolal Street, next to the Olympic Village.
The Women is Hospital
Also include ¡°five star¡± rooms.
Tel: +974 439 6666
Located in the same grounds as Hamad Hospital.
270
http://www.mofa.gov.qa/en/Qatar/Pages/Health.aspx,
230
211
Children’s emergency centre: (Al Sadd)
Tel: +974 439 2948
Location: Next to Al Sadd traffic signals.
Al-Wakrah Hospital Heart Hospital
Cuban Hospital (CH) in Dukhan
RK
Hamad Medical City Complex (HMCC)
ÖZEL HASTANE VE KLİNİKLERİN LİSTESİ
Al Ahli Hospital
Tel: +974 489 8888
Postal Address: PO Box 6401, Doha, Qatar
Location: Ahmed Bin Ali Street
SA
TU
The American Hospital
Tel: +974 442 1999
Email: [email protected]
Location: Al Muntazah, next to the Labour Department on C-ring road.
Al-Emadi Hospital
Tel: +974 466 6009
Postal address: PO Box 5804, Doha Qatar
Location: On D ring road, opposite Regency Hall and near The Mall roundabout.
The Doha Clinic Hospital
Email: [email protected]
Tel: +974 432 7300
Location: New El-Merqab Street, Fariq Al-Nasr
Emergency: +974 4327303
231
212
EK 5: KATAR TELEVİZYON KANALLARI VE SAĞLIK DERGİLERİ LİSTESİ
TELEVİZYON KANALLARI
Al Jazeera (Arabic)
Doha, Qatar
Al Kass & Al Dawri
FOOTBALL SPORTS
RK
NEWS
SA
TU
K
Doha, Qatar
Al Rayyan Satellite Channel
NEWS
Doha, Qatar
JCC - Baraem TV
EDUCATION KIDS
232
213
Doha, Qatar
Libya TV
Doha, Qatar
Al Jazeera (English)
NEWS
SA
TU
Doha, Qatar
RK
NEWS TALK
Al Jazeera Sport
SPORTS
Qatar
Al Jazeera Children's Channel
KIDS
Qatar
Qatar News Agency - Qatar Broadcast
NEWS
233
214
Doha, Qatar
JCC - JeemTV
Doha, Qatar
Al Jazeera Mubasher
NEWS POLITICS
Qatar
RK
CHILDREN'S/FAMILY EDUCATION LIFESTYLE
SA
TU
K
Al Jazeera Mubasher Misr
NEWS POLITICS
Qatar
Al Jazeera Documentary
DOCUMENTARIES
234
215
SA
TU
RK
SAĞLIK DERGİLERİ
235
216

Katar - Sağlık Turizmi

Transkript

Benzer belgeler

GİSBİR`in desteklediği Procat Marine Yarış Takımı 2015 Katar

GENERAL INFORMATION

KATAR RAPORU

Katar - Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD

gündem - Sakarya SMMMO

3. Sizler için hazırladığımız bilgilendirme dosyasına ulaşmak için

Haberi Devamı İçin Tıklayınız

08.05.2013 TÜRKİYE –B.A.E DUBAİ BÖLGESİ SAĞLIK TURİZMİ

Haftanın Ortası- 13 Ocak 2016 / Katar neden farklı ve