ortadoğu ve kuzey afrika ülkelerinin ekonomik yapısı

Transkript

Editörler
Hamdi GENÇ
Ferhat SAYIM
Bölüm Yazarları
Ersin KAVİ-Faruk AKIN-Ferhat SAYIM-Hamdi GENÇ-İdris SARISOY-İlyas
SÖZEN-İstiklal Yaşar VURAL-Mehmet ADAK-Mine AKSOY-Onur GÜMÜŞ
Orhan KOÇAK-Sinan SARISOY
Nisan 2011
www.akademikarge.com.tr
Bu çalışma Akademik Arge Eğitim Danışmanlık Araştırma Geliştirme
Organizasyon Denetim Faaliyetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. Şirinevler/İstanbul
tarafından desteklenmiştir.
MKM Yayınları
ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA
ÜLKELERİNİN EKONOMİK YAPISI
(MIDDLE EAST AND NORTH AFRICA COUNTRIES)
MENA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ
Editörler
Hamdi GENÇ
Ferhat SAYIM
www.akademikarge.com.tr
Nisan 2011
ISBN: 978-605-5911-31-7
Sayfa Düzeni: Mkm Yayıncılık
Kapak Tasarımı: FG İletişim
© 2011 Mkm Yayıncılık
BASKI VE CİLT
Sertifika No: 15366
Star Ajans Reklam Grafik Matbaa Hizmetleri Tic. San. Ltd Şti
Soğukkuyu Mh. Fuat Kuşçuoğlu Cad. Güne Sok.No: 2 BURSA
Tel: (0224) 249 33 20 (Pbx) Faks: (0224) 245 18 09
e‐mail: star@starmatbaacıilik.com
Kitapta yer alan görüşler, eserin sahibine aittir, Akademik Arge E.D..Ltd.Şti.’nin
ya da yayımcı kuruluş MKM Yayıncılık ve Dağıtım Ltd. Şti. görüşlerini yansıtmaz.
Kitabın tüm yayın hakları Mkm Yayıncılık Ltd Şti’ne aittir.
Yayınevinden yazılı izin alınmadan kısmen ya da tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir
şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
MKM YAYINCILIK
Sertifika No: 16215
Yayın ve Dağıtım Ltd. Şti.
AltıparmakMah. Şirin Sok. 7/A Osmangazi/ BURSA
Tel&Faks: (0224) 223 03 00 (Pbx)
Gsm: (0533) 593 92 12
Web: www.mkmyayin.com e‐mail: [email protected]
ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA
ÜLKELERİNİN EKONOMİK YAPISI
(MIDDLE EAST AND NORTH AFRICA COUNTRIES)
MENA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ
Editörler:
Hamdi GENÇ
Ferhat SAYIM
Bölüm Yazarları:
Ersin KAVİ
Faruk AKIN
Ferhat SAYIM
Hamdi GENÇ
İdris SARISOY
İlyas SÖZEN
İstiklal Yaşar VURAL
Mehmet ADAK
Mine AKSOY
Onur GÜMÜŞ
Orhan KOÇAK
Sinan SARISOY
8
MENA BÖLGESİNDE
BANKACILIK ve FİNANS
PİYASASI
Yrd.Doç.Dr.Ferhat SAYIM *
Uzman Yrd.Onur GÜMÜŞ**
8.1. GİRİŞ
MENA Bölgesi’ni, Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi olarak
tanımlayabiliriz. İsrail Devleti hariç İslam ve Arap kimliği ile ön plana çıkan
MENA Bölgesi’nde bankacılık sistemi, özellikle son yıllarda yoğunlaşan
düzenlemelere paralel olarak gelişim göstermektedir.
Mısır, Ürdün, Lübnan, Fas, Tunus, Cezayir, İran, Yemen, Suriye, Irak,
Sudi Arabistan, Katar, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Bahreyn ve
Libya’yı dahi edebileceğimiz bölgede Müslüman ülkelerin sermayesi ile
kurulmuş İslami Finans Kuruluşları dışında, dünyanın en büyük bankalarının da
pay almaya çalıştığı görülmektedir. Günümüzde sadece MENA Bölgesi’nde
değil bölge dışında Müslüman nüfusun yaşadığı birçok ülkede faizsiz
bankacılığa olan talebin arttığı görülmektedir.
Finansal araçları sınıflandırmak gerekirse, nakit ve nakit benzeri
değerler, kredi araçları, hisse senedi ve tahvil alacakları olarak sıralayabiliriz.
Para ve sermaye piyasasında kullanılan başlıca finansal araçları; mevduat,
mevduat sertifikası, ticari kredi, varlığa dayalı menkul kıymet, hisse senedi,
borç senedi, tahvil, devlet iç borçlanma senedi, bono, repo ve ters repo olarak
sıralamak mümkündür.
Dünya finansal sitemine entegre olmayı sürdüren MENA Bölgesi
bankaları ile Türk bankaları arasında özellikle akreditif açma ve para transferi
konusunda zaman zaman problemler yaşanmaktadır. Ayrıca özellikle
*
Yalova Üniversitesi İ.İ.B.F., İşletme Bölümü
**
Ziraat Bankası Bursa Bölge Müdürlüğü
www.akademikarge.com
189
www.akademikindex.net
gelişmekte olan Kuzey Afrika ülkelerinde inşaat işleri gerçekleştiren Türk
firmalarının, gerçekleştirecekleri projeler için Türk bankalarından aldıkları
teminat mektupları bölge ülkelerince kabul edilmemekte, ortaya çıkan problem
Türkiye’de şubesi bulunan Arap bankaları ile veya Avrupa bankaları aracılığı
ile giderilmektedir.
Çalışmada genel olarak finansal kurum ve araçlar, bankacılık
uygulamaları ve faizsiz bankacılık ele alındıktan sonra finansal sistemi ve
Türkiye Piyasası ile ilişkileri hakkında bilgi edinilebilen Mena bölgesi
ülkelerine ilişkin açıklamalar ayrıca verilecektir.
8.2. GENEL OLARAK FİNANSAL KURUM VE ARAÇLAR
Piyasalar, mal ve hizmetlerin üretimi, gelir dağılımı ve kaynakların
dağılımı gibi karmaşık işlemleri düzenler ve yerine getirir. Kaynaklar ile bu
kaynaklara olan talebi karşılaştırmak için toplum tarafından oluşturulan
kurumlara yada ortamlara piyasa denir. Toplumlar hayatta kalmak, gelişmek,
ihtiyaçları karşılamak üzere çok çeşitli mal ve hizmetleri üretebilmek için
işgücü, hammadde ve sermayenin doğru bileşimini yapabilmek için piyasa
kurallarını öncü kabul ederler. Piyasalar, mal ve hizmetler ile kaynakların
alıcılarla satıcılar arasında akımını sağlayan bir köprü görevi görürler.
Bir ekonomik sistemde temel olarak üç tür piyasadan bahsedilebilir:

Faktör piyasası,

Üretim piyasası,

Finansal piyasalar.
Faktör piyasası, üretim faktörlerinin alım satımının yapıldığı piyasalardır.
Bu faktörler en temel ifade ile, Hammadde, işgücü, girişimci, sermaye(Burada makine
vb. demirbaş olarak ele alınmaktadır.)
Üretim piyasaları, mal ve hizmetlerin üretildiği piyasalardır. Tarım sektörü,
sanayi sektörü gibi. Bu üretim yapılarına hakim olan kurallar ve ana merkezler olarak
algılanabilir.
Finansal piyasalar ise mal ve hizmetlerin üretim ve akımı gerçekleştirilirken
ihtiyaç duyulan fonların akımını gerçekleştiren piyasalardır.
190
Fon fazlası veren birimlerle, fon açığı veren birimleri buluşturacak, her
iki kesimin de ihtiyaçlarına cevap verecek bir sistemin olması gerekmektedir.
Finansal sistem, bu ihtiyacı gidermek üzere oluşturulmuş bir mekanizmadır.
Finansal sistemin temel amacı, borç verenler ile borç alanları bir araya
getirmek, başka bir deyişle fon akımını kolaylaştırmaktır.
8.2.1. Finansal Kurumlar
Finansal kurumlar, finansal amaçlı girişimler olup, aşağıda sıralanan
hizmetleri müşterilerine sunmaktadır:

Müşteri hesabına finansal varlıkların değişimini sağlamak,

Kendi hesaplarına finansal varlıkların değişimini sağlamak,

Müşterilerin ihtiyaç duyduğu finansal varlıkları çıkartmak veya düzenlemek ve
söz konusu finansal varlıkların piyasadaki diğer katılımcılara satışını veya
pazarlamasını yapmak,

Finansal piyasalarda faaliyette bulunmak isteyenlere yatırım danışmanlığı
yapmak,

Finansal piyasalarda faaliyette bulunmak isteyenlere profesyonel portföy
yöneticiliği hizmeti vermek (Başoğlu, Ceylan, & Parasız, 2009, s. 29).
Finansal kurumlar; mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve
yatırım bankaları, borsalar, aracı kurumlar, yatırım ortaklıkları, portföy yönetim
şirketleri, yatırım danışmanlık şirketleri, faktoring şirketleri, forfaiting şirketleri,
leasing (finansal kiralama) şirketleri, sigorta şirketleri, sosyal güvenlik
kurumları, bireysel emeklilik şirketleri ve tüketici finansman şirketleri olarak
sıralandırılabilir.
8.2.2. Finansal Araçlar
Finansal araçların temel sınıflandırması üç ana kategoride ele
alınabilmektedir. Bunlar,

Nakit ve nakit benzeri değerler,

Kredi araçları,

Hisse senedi ve tahvil alacakları (Weaver & Weston, 2001, s. 87).
191
Ancak birçok kaynakta bu üçlü ayrıma Türkçe’de türev ürünler
dediğimiz sözleşme türleri de bir dördüncü finansal araç grubu olarak
eklemlenmektedir (Rose & Marqouis, 2009, s. 325-417).
Finansal pazarlardaki araçlar para piyasası araçları ve sermaye piyasası
araçları olarak da ayrılabilmektedir. (Burton, Nesiba, & Brown, 2010, s. 48) Bu
ayrımda kullanılan finansal aracın vadesi belirleyici olmaktadır. Kısa vadeli
araçlar para piyasası, uzun vadeli araçlar sermaye piyasası aracı olarak kabul
görmektedir.
8.3. BANKACILIK UYGULAMALARI
Bankaların sermaye sağlama, sermaye yatırımı ve hizmet sunma gibi
işlemlerinin tümüne verilen addır. Tahvil çıkarma, mevduat kabulü, reeskont
işlemleri, iskonto, kredi sağlama, senet tahsili, müşteri adına dış ticaret işlemleri
yapma, nakil, emanet alma, bankacılık uygulamaları arasında sayılabilir.
Günümüzdeki bankalar, mevduat kabul eden, varlığa dayalı menkul kıymet
çıkaran ve başka yollara başvurarak istikrazda bulunan, yatırım fonlarını
yöneten, bireysel bankacılık yapan, çeşitli teminatlar karşılığı borç veren
kurumlardır. Yani bankalar, kredi ticareti yanında başka hizmetler gören
kuruluşlar olarak da gösterilebilmektedir (Altuğ, 2000, s. 2). Bankaların verdiği
hizmetlere ilişkin portföyde bir genişleme ve çeşitlenme göze çarpmaktadır.
Bunda özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişimin de etkisi
bulunmaktadır.
Kesin olarak ayrılma güçlüğüne rağmen bankacılık uygulamaları 4 ana
başlıkta sınıflandırılabilir (Türkiye İş Bankası, 2005, s. 39).

Kaynak Sağlama İşlemleri: Bunlar, bankaların yabancı kaynak sağlamak için
uyguladıkları, mevduat kabulü, menkul kıymet çıkarılması gibi işlemlerdir.
Mevduat kabulü, bankaların en temel faaliyet alanlarından olup, mevduat,
banka bilançosunun en önemli kaynak kalemidir.

Kredi İşlemleri: Bankaların sağladıkları öz ve yabancı kaynakları borç olarak
vermesi işlemleri (nakdi kredi) ile müşterilerine itibarlarından yararlandırma
imkânı tanıma (gayri nakdi krediler) biçimindeki işlemlerdir. Fon arz ve
talebini dengeleyen kuruluşlar olarak bankaların, öz kaynaklarından veya diğer
kaynaklarından fon ihtiyacı olanlara nakdi veya gayri nakdi kredi sağlama
192
işlemleri önemli bir bankacılık faaliyetidir. Bu işlemlerden elde edilen faiz, kar
payı veya komisyon gelirleri, banka gelirleri arasında önemli paya sahiptir.

Mali İşlemler: Bankanın fiyat farklarından yararlanmak veya gelirlerinden
yararlanmak üzere menkul kıymet alıp satmaları, kambiyo işlemleri yapmaları,
risklerini sınırlamak için türev ürünleri alıp satmalarıdır. Bu işlemlerin
yaygınlaşması ile birlikte bu işlemlerin mali tablolardaki ağırlığı da
artmaktadır.

Hizmet İşlemleri: Bankaların; örgütlenme özellikli, yurt içi ve yurt dışı
muhabirlik ilişkileri, bilgi birikimleri ve teknik olanakları sayesinde
müşterilere sundukları; senet tahsili, menkul kıymet ihracına aracılık, interaktif
bankacılık kapsamında sunulan hizmetler, bu grup için örnek olabilir. Özellikle
bankacılıkta bilgisayarın yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla birlikte,
ürün çeşitleri artmış, bu artış en ucuz kaynak kabul edilen vadesiz mevduat
artışını da beraberinde getirmiştir
Mena Bölgesi’nde yer alan ülkelerin tamamına yakınının İslam
kimlikleriyle ön plana çıkması nedeniyle, İslami Bankacılık denildiğinde ilk
akla gelen uygulamalarından birisi olan faizsiz bankacılık uygulamaları
üzerinde durmak gerekmektedir.
Bir finansman müessesesi olarak "Faizsiz Bankacılık"ın dünyada ilk
uygulaması Mısır Arap Cumhuriyeti'ndeki Mit Gamr kasabasında yaşanmıştır.
Eski devlet başkanı Cemal Abdül Nasır döneminde bütün bankaların
devletleştirilmesi akımına karşı alternatif olarak geliştirilen bir deneme
sonucunda ortaya çıkmıştır. Mısır köylüsünün (fellah) tarımsal ve ticari
ihtiyaçlarını karşılayan ve bunu yaparken "müteselsil kefalet" (tekeffül)
felsefesine dayanan, daha çok "venture-capital" (risk sermayesi) ile "para vakfı"
karışımı özgün bir modelde çalışan bu kuruluşa "banka" sıfatının verilmesi
bugün akademik bir tartışma konusu olmaktadır. Model, hem bankacılığı, hem
ticari ortaklığı (kâr ve zarar ortaklığı), hem tekafülü (sigorta) hem "barter"
(takas), "icar" (leasing), factoring, vb. alt finansman metotlarını bir arada ve
aynı çatı altında, aynı zamanda hayata geçirmiş kendine özgü bir modeldir
(Küçükkocaoğlu, Başkent Üniversitesi, 2010).
Faizsiz finansal ürün ve hizmet sunan kurumların oluşumu ve gelişimi
dünyada yeni bir gereksinimin sonucu olarak görülmektedir. Bu süreçte:
193
Citicorp, Goldman Sachs, HSBC, Morgan Stanley, Standard Chartered, Banque
National de Paris, ABN Ambro, Bank of America, Key Global, Sociate
Generale gibi kurumların söz konusu sektörde faaliyete başladığı bilinmektedir.
8.4. MENA BÖLGESİNDE BANKACILIK SİSTEMİNE İLİŞKİN
ÜLKE İNCELEMELERİ
MENA Bölgesi olarak isimlendirilen Ortadoğu ve Kuzey Afrika
Ülkelerinden 16 tanesinin finansal yapıları ve sistemleri hakkındaki özet bilgiler
aşağıda yer almaktadır.
8.4.1. Fas
1980’li yıllardan itibaren Fas, IMF ve Dünya Bankası ile işbirliği içinde
başarılı bir ekonomik reform sürecine girmiş, bu çerçevede ülkede bankacılık
sisteminin iyileştirilmesine gidilmiştir.
Fas’ta faaliyet gösteren özel bankalarda %51 Fas ortaklığı zorunluluğu
bulunmaktadır. Ülkede 17 adet özel banka faaliyet göstermekte olup, ülkenin en
büyük ticari bankası olan Banque Commerciale du Maroc’un %32’lik bölümü;
Banco Central Hispano, Credito Italiano ve Credit Commercial de France
tarafından kontrol edilmektedir.
Fas’ta son yıllarda Casablanca Menkul Kıymetler Borsası’nın altyapı
çalışmalarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar başlamıştır. Ülkede yabancı
yatırımcılara yönelik ise hiçbir kısıtlama bulunmamaktadır (Dış Ekonomik
İlişkiler Kurulu Fas Ülke Bülteni, 2008, s. 7).
8.4.2. Cezayir
Cezayir’de bankacılık sistemi devlet egemenliğinde olup finansal
varlıkların %95’inin kontrolü kamu bankalarının elindedir. Cezayir’de devlet
bankaları son derece verimsiz çalışmaktadır. 1991-2002 dönemi boyunca kamu
bankaları, geri ödenmeyen krediler nedeniyle her yıl ülkenin GSYİH’sının %4’ü
oranında zarar etmiştir. Ülkede devlet bankacılığı 1968’den beri üç büyük
kuruluşun elinde olup söz konusu kuruluşlar: BNA (Banque National
d’Algérie), BEA (Banque Extérieure d’Algérie) ve CPA (Crédit Populaire
d’Algérie). Diğer iki ticari banka 1963’te kurulmuş olan BAD (Banque
Algérienne de Développement) ve ulusal tasarruf bankası olan CNEP’dir
(Caisse Nationale d’Epargne et de Prévoyance). 1980’de hükümet, tek tek
194
sektörlere hizmet vermesi amacıyla bankalar kurmaya başlamış olup, sırasıyla
1982’de BADR’yi (Banque de l’agriculture et du développement rural) ve
1985’te BDL’yi (Banque de développement local) açmıştır. Ülkede Fransız
Natexis, Socété Generale, BNP-Paribas Bankaları faaliyet göstermekte olup,
Citibank, Credit Lyonnais ve Fortis Bank’ın ise şubeleri bulunmaktadır. Ülkede
faaliyet gösteren ve MENA kökenli olarak nitelendirebileceğimiz Arap
Bankaları ise; Arab Bank, ABC / Arap Banking Corporation, Bank Al Baraka,
BAMIC, BCIA / Banque Commerciale et Industrielle d’algerie ve CAB /
Compagnie Algerienne des Banques olarak sıralanabilir.
1990 yılında yeni para ve kredi kanununun kabul edilmesiyle birlikte
Cezayir Merkez Bankası (Banque Centrale d’Algérie), bankacılık sisteminde
reform gerçekleştirmeyi öngörmektedir. Hazine’nin 1994’te 275 milyar CD (8,7
milyar Dolar) borçlanmaya gitmesinden sonra yerel bankaların durumu
iyileşmeye başlamıştır. Ancak ülkede pek çok banka kötü yönetim ve siyasi
müdahale mirasından dolayı hala sıkıntı yaşamaktadır. 1994’ün sonlarından
itibaren uluslararası araştırma firmalarının kamuya ait yerel bankalara yönelik
olarak gerçekleştirdiği denetimler, BNA dışındaki tüm yerel bankaların yeterli
sermaye oranına yani sermaye yeterlilik oranına ulaşabilmeleri için sermaye
artırımına ihtiyaç duyduklarını göstermiştir. Son değişiklikler, yeni yerel özel
bankalara ve birkaç büyük yabancı bankaya yetki verilmesini içermektedir.
Ayrıca, Cezayir bankacılık sektörünün özelleştirilmesiyle birlikte, bankacılık
hizmetlerinde kalite artışının ve bankacılık uygulamalarında iyileşmelerin
sağlanacağı öngörülmektedir.
Bu çerçevede 2005 yılında Cezayir Maliye Bakanlığı, özelleştirilmesi
öngörülen ilk kamu bankası olan CPA’nın satışında bir Fransız yatırım bankası
olan Rothschield’i görevlendirmiştir. Bu kapsamda Fransız BNP Paribas, Crédit
Agricole, Société Générale ve Natexis ile İspanyol Banco Santander ve
Citibank’dan oluşan 6 banka CPA’nın %51 hissesi için teklif sunmuş olmakla
birlikte 2007 yılı sonunda Amerika’daki mortgage krizinin etkisiyle bankanın
özelleştirilmesi askıya alınmıştır. Ayrıca reform programının bir parçası olarak
“Cezayir Menkul Kıymetler Borsası” 28 Temmuz 1999’da resmen açılmıştır
(Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Cezayir Ülke Bülteni, 2008, s. 11).
8.4.3. Irak
Irak’ta bankacılık sistemi, hâlihazırda 7 devlet bankasının kontrolü
altındadır. Bunlar arasında en ön plana çıkanlar, Rafidain ve Rasheed
195
Bankalarıdır. Bunların dışındaki diğer devlet bankaları Real Estate Bank,
Agricultural Bank, Industrial Bank, lraq Bank ve Trade Bank of Irak'tır. Irak’ın,
yapılan tüm iyileştirmelere rağmen gelişmiş bir bankacılık altyapısının
olduğunun söylenmesi oldukça güçtür. Bankacılık sektöründe son dönemde
yapılan reformlar, genelde ulusal çapta elektronik para ağı kurmak, özel
bankacılığı geliştirmek ve devlet bankalarını yeniden yapılandırmak üzerinde
odaklanmıştır. Ülkede Ağustos 2009 tarihi itibariyle toplam 43 banka faaliyet
göstermekte olup; bunlardan 7’si devlet bankası, 24’ü özel banka, 7’si İslami
Banka, 5’i ise yabancı bankadır.
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. 2006 yılında Bağdat'ta bir
şube açmış olup, söz konusu şube, hâlihazırda temel bankacılık hizmetlerini
yerine getirebilmektedir. Özellikle geçmiş dönemlerde para transferinden
kaynaklanan sıkıntılar, T.C. Ziraat Bankası’nın Bağdat’ta faaliyete geçmesinin
ardından azalmıştır.
Yeni Yatırım Kanunu’na göre, yabancı yatırımcılar 2004 yılından bu
yana faaliyette olan Irak Menkul Kıymetler Borsası’nda serbestçe alım satım
işlemi yapabilmekte, yatırım portföyü oluşturabilmektedir. Irak Menkul
Kıymetler Komisyonu (Iraki Securities Commission, ISC) kurulması çalışmaları
ise devam etmektedir. 2008 yılı başından itibaren Irak’taki özel bankalar
uluslararası ödemeler, döviz havalesi ve 2 milyon Dolara kadar akreditif
açılması gibi işlemleri yapabilmektedir. Yabancı bankalar Irak’ta ofis
açabilmekte, Irak’taki özel bankalar ile ortaklık kurabilmektedir (Dış Ekonomik
İlişkiler Kurulu Irak Ülke Bülteni, 2010, s. 18).
8.4.4. İran
İran'ın nükleer dosyası nedeni ile özellikle ABD ve bazı Avrupa
ülkelerinin yapmış olduğu baskılar sonucu İran'la iş yapmak bankacılık sektörü
bakımından imkânsız ya da daha pahalı hale gelmiştir. Bu durum İran'ın tüm
dünya ile ticaretini olumsuz olarak etkilemektedir. İran mevzuatında 2008 yılı
itibarıyla gerçekleştirilen değişiklikler neticesinde yabancı bankaların İran’da
şube açmalarına olanak tanınmıştır. Ancak, İran Merkez Bankasınca birçok
yabancı banka tarafından konu ile ilgili başvuruların yapıldığı açıklansa da,
hâlihazırda İran’da faaliyete geçmiş bir yabancı banka şubesi bulunmamaktadır.
2009 yılı itibarıyla ülkemiz ve İran arasında Türk Lirası ve İran Riyali
üzerinden bankacılık işlemleri gerçekleştirilmesi için gerekli şartlar sağlanmış,
İstanbul, Ankara ve İzmir’de şubeleri bulunan İran’ın Mellat Bankası üzerinden
196
yerel para transferi işlemleri başlatılmıştır (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu İran
Ülke Bülteni, 2010, s. 17).
8.4.5. Katar
Katar’da 6’sı Katar orijinli olmak üzere 17 banka faaliyet
göstermektedir. Katar orijinli Ahli Bank, Al Khaleeji Bank, Commercial Bank
of Katar, Doha Bank, International Bank of Katar ve Katar National Bank ve
ayrıca Masraf Al Rayan, Katar Islamic Bank ve Katar National Bank isimli özel
finans kurumları sektörün %80’ini oluşturmaktadırlar. Arab Bank, Bank Saderat
İran, HSBC, Mashreqbank, BNP Paribas, Standard Chartered ve United Bank
ülkede şubeleri kanalıyla faaliyet gösteren uluslar arası bankalardır.
1997 yılında devlet tarafından özellikle KOBİ’lere kredi sağlamaya
yönelik Katar Sanayi Kalkınma Bankası (Katar Industrial Development Bank)
kurulmuştur. Özel bankalar yakın geçmişe kadar devlet projelerinin
finansmanına katkı sağlarken, devlet bütçesinin iyileşmesi ile birlikte özel
bankalara bağımlılık oldukça azalmıştır. Özel bankalar içinde bireysel
bankacılık ağırlık kazanmaya başlamış ve sektör oldukça rekabetçi bir duruma
gelmiştir. Katar National Bank toplam mevduatın %50’sini elinde tutmakta ve
hükümetin finansal aktivitelerinin hemen hemen tamamını gerçekleştirmektedir.
Sigorta sektöründe ise ülkeye çalışma amaçlı gelen işçilere yeni
getirilmeye başlnan özel sağlık sigortası ile sektörün canlandığı görülmektedir.
Doha Borsası (Doha Securities Market – DSM) 1998 yılında açılmıştır. Hali
hazırda 43 şirket ve 76 milyar dolar piyasa değeri ile Orta Doğu’daki en
hareketli borsalardan birini teşkil eden DSM 30 Haziran 2009 tarihinde Katar
Exchange olarak faaliyet göstermeye başlamıştır. NYSE Euronext Katar
Exchange’in %20’sini satın almıştır.
Katar Finans Merkezi (Katar Financial Center): 2005 yılı Mayıs
ayında faaliyete başlayan merkezdir. Gelişmekte olan Katar ekonomisine ve
büyük ölçekli hidrokarbon ve altyapı yatırımlarına katkı sağlanması amacıyla
uluslararası bankların, büyük finans kuruluşlarının ve çok uluslu şirketlerin
temsilciliklerinin bu merkeze çekilebilmesi amaçlanmaktadır. Bunun için üç
yıllık vergi muafiyeti, % 100 yabancı mülkiyet hakkı, kar üzerine düşük vergiler
gibi imtiyazlar sunulmaktadır. Merkez hali hazırda Barclays Bankası (İngiltere),
Morgan Stanley (ABD) gibi uluslararası finans kuruluşlarına ev sahipliği
yapmakla birlikte Dubai ve Bahreyn gibi merkezlerle rekabet etme gayretine
girmiştir. Katar Borsası’na kayıtlı şirketlerin açıklanan 2009 yılı ilk yarı
197
bilançolarında karlılıklarının 2008 yılının aynı dönemine göre %8,9 oranında
gerilediği görülmüştür. Açıklanan verilere göre 2009 yılında DSM’e kayıtlı 42
şirketin toplam karı 4,2 milyar Dolar olmuştur. Verilere göre özellikle sigorta
sektöründeki firmaların karları %34, sanayi sektöründeki firmaların karları ise
%33 oranında gerilemiştir. Küresel kriz nedeniyle hükümetten güçlü bir destek
alan bankalar ve finans kuruluşlarının karlarında %4,5’lik bir artış olmuş, buna
mukabil Commercialbank, Katar Islamic Bank ve Katar International Islamic
Bank’ın karlılıklarında önemli düşüşler gözlemlenmiştir. Katar Hizmet
Sektöründe faaliyet gösteren firmaların kar oranlarındaki artış da %5,5
seviyesinde kalmıştır.
Bankacılık – Yüksek Komisyon Maliyetleri: Katar bankaları, Türk
bankaları tarafından verilen teminat mektuplarını kabul etmemekte,
firmalarımız üçüncü bankalar aracılığıyla işlemlerini gerçekleştirmektedir. Türk
firmaları özellikle her iki ülke bankalarının ayrı ayrı komisyon almaları
nedeniyle maliyetlerin yükseldiğini belirtmektedir. 2010 itibariyle herhangi bir
Türk bankasının Katar’da bir şubesi bulunmamaktadır. Ancak Doha
Bankası’nın Türkiye’de bir şubesi bulunmakta ve Türk firmalarına teminat
mektubu sağlayabilmektedir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Katar Ülke
Bülteni, 2010, s. 15).
8.4.6. Kuveyt
Kuveyt, finans sektöründe bölgesinde öne çıkmaya aday bir ülkedir.
Ülkede petrol sektöründen sonra en önemli güç Bankacılık Sektörüdür. Ülkede
6’sı %100 Kuveytlilere ait 8 banka ile sanayi, gayrimenkul, tasarruf ve İslami
bankacılık alanlarında hizmet veren 4 banka olmak üzere toplam 12 banka
faaliyet göstermektedir. HSBC, PNB Paribas, Abu Dhabi Milli Bankası ve
Citibank gibi yabancı bankaların da ülkede faaliyet göstermelerine izin
verilmiştir.
2009 yılının ilk dokuz ayında Kuveyt bankalarının varlıkları toplamı
213 milyar dolar olarak açıklanmıştır. Ayrıca, Kuveyt Merkez Bankası’na
kayıtlı 57 yatırım şirketi, 92 yatırım fonu ve 53 döviz şirketi hizmet
vermektedir. Sigortacılık sektörü 8’i ulusal, 6’sı Arap ve 6’sı yabancı şirket
olmak üzere toplam 20 şirketten oluşmaktadır (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu
Kuveyt Ülke Bülteni, 2010, s. 6).
8.4.7. Libya
198
1969 yılında iktidara geldiğinden bu yana Libya’yı Muammer Kaddafi
yönetmektedir. Yönetime geldiği yıllarda benimsemiş olduğu kurallar
doğrultusunda hükümet yabancı yatırımlara ek olarak ağır sanayi, tarımsal
alanlar, bankalar, sigorta şirketleri ve hizmet firmalarını özelleştirmiştir. Devlet
Başkanı Kaddafi’nin oğlu Ekonomi ve Finans Bakanı Sayf Al İslam Kaddafi,
2002 yılında, özelleştirme ve serbestleştirme ile pazar ekonomisine doğru bir
geçiş amaçladıklarını açıklamıştır.
Ülkede tüm hizmetler devlet tarafından yürütülmektedir. Libya’da
2007’den sonra az sayıda da olsa özelleştirmeler gerçekleştirilmiştir. Özellikle
bankacılık sektöründe yabancı yatırım çekilmeye çalışılmış, bu politika
neticesinde 2007 ve 2008’de 5 kamu bankasının ikisi yabancı yatırımcılarca
satın alınmıştır. Kalan üç bankanın ikisi ise ileride özelleştirilmek üzere tek
çatıda birleştirilmiştir. (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Libya Ülke Bülteni,
2010)
Libya Merkez Bankasına ek olarak ülkede 8 önemli finansal kurum
daha bulunmaktadır. Libya’da faaliyet gösteren başlıca bankalar ve finansal
kurumları şu şekilde özetlenebilir:
Ülkede altı tane ticari ya da mevduat bankası bulunmaktadır. Bunlar,
The Jumhuriyya Bank, The Sahra Bank, The Ummah Bank, The Wahda Bank,
The National Commercial Bank ve The Bank of Commerce and
Development’dır. Ayrıca üç tane uzmanlaşmış banka The Agricultural Bank,
The Devolopment Bank ve The Saving and Estate Investment Bank, iki tane de
devletin mülkiyetinde yabancı yatırım ve bankacılık kurumu The Libyan Arab
Foreign Bank-LAFB ve Libyan Arab Foreign Investment Company- Lafico
faaliyet göstermektedir.
Ülkede LAFB uluslar arası bankacılık işlemlerinden sorumlu olup,
yabancı yatırımlar Maliye Bakanlığı’nın yönetimindeki Lafico tarafından
gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, 2003 yılında özel sektör ve kamu sektörü
tarafından gerçekleştirilecek turizm projelerini desteklemeyi amaçlayan bir
Turizm Kalkınma Bankası kurulmuştur.
2007 yılında Merkez Bankası yabancı müteşebbisleri ülkedeki
bankalara ortak olmaya davet etmiştir. Ayrıca Libya’da 14 yabancı banka
temsilcilik açmıştır.
Libya Merkez Bankası Başkanı Ferhat Omar Bengdara, 2009 Eylül
ayında Libya’nın bankacılık sektörünün özel sektöre daha çok açılmasına sıcak
199
baktıklarını ifade etmiştir. Libya’ya yönelik uluslar arası yaptırımların
kalkmasıyla birlikte petrol sektöründen sonra bankacılık sektörü de hükümetin
ilgi odağı olmayı başarmıştır. Ülkede başlayan büyük yatırım faaliyetlerinin
aksamadan devam edebilmesi için bankacılık sektörünün çağdaş bir yapıya
kavuşması için adımlar atılmıştır. Dünya Bankası ve IMF gibi uluslar arası
bankacılık çevrelerinden uzmanlar da bu çerçevede Libya’ya gelmiştir (Dünya
Ülke Dosyası, 2010, s. 29). Ancak yakın zamanda meydana gelen ayaklanma ve
siyasi çekişmeler ülkede işlerin aksamasına sebebiyet vermiştir.
8.4.8. Lübnan
Lübnan, savaş yıllarında zarar gören fiziksel ve finansal sisteminin
yenilenmesi için gerekli olan kaynağın büyük bir kısmını daha çok yerel
bankalardan sağlama yoluna gitmiştir. Rafik Hariri (1992-2004, başbakan)
hükümeti tarafından, artan ulusal borçlanmayı azaltmak üzere başlatılan tasarruf
programı çerçevesinde kamu harcamalarının yönetilmesi, devlet gelirlerinin
arttırılması, kamu teşebbüslerinin özelleştirilmesi alanında girişimler
yapılmıştır.
Lübnan’da bankacılık, iç pazardaki aktivitelerin canlanması ve dışa
açılımın bir sonucu olarak 2008 yılında büyük büyüme göstermiştir. Ticari
bankalardaki mevduat 1992 yılında 6,6 milyar dolar, 2004 yılında 57,4 milyar
dolar, 2005 yılında 57,9 milyar dolar, 2006 yılında 61,6 milyar dolar ve 2007
yılında ise, 67,2 milyar dolar seviyesine çıkmıştır. Mevduatta yaşanan söz
konusu gelişme %90 oranında Lübnan vatandaşlarının mevduatındaki artıştan
kaynaklanmıştır.
Lübnan’da yatırım bankacılığı ve sigortacılık belli başlı mali hizmetler
arasındadır. Bankaların karlarında 2007 yılında net %30 seviyesinde artış
yaşanırken, bankaların toplam varlıkları 2007 yılında 82,4 milyar dolara
yükselmiştir. 2008 yılında ise bu rakam %14,6 artış göstererek 94,26 milyar
dolara yükselmiştir. Bu rakam GSYİH’nın 4 katına ulaşmaktadır.
1996 yılı itibariyle uluslararası sermaye piyasalarında faaliyet
göstermeye başlayan Lübnan bankaları, uluslararası piyasalardan borçlanmaya
başlamıştır. Son 3 yılda Lübnan bankalarının sermayeleri önemli miktarda
artmıştır. Ancak devletin sermaye yeterlilik oranını artırması, bankaları
birleşmeye zorlamıştır. Bunun sonucunda bankaların sayısı 1997 yılında 80 iken
2004 yılındaki Bank Audi-Bank Saradar birleşmesiyle birlikte 60’a inmiştir.
Bankacılık sektöründe özellikle Fransız olmak üzere yabancı girişimlerin
200
ağırlığı görülmektedir. Bu sektörün %80’i, 16 bankada yoğunlaşmakta olup
sektör 15.000 kişiye istihdam sağlamaktadır (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu
Lübnan Ülke Bülteni, 2010, s. 6).
8.4.9. Umman
Para ve maliye politikasında istikrarı sağlayan ve ticari bankaları
denetleyen Umman Merkez Bankası (CBO) 1974 yılında kurulmuştur.
Umman’da bulunan 16 ticari bankanın 7’si yerli şirketlere aittir. Bu bankaların
dışında Umman İmar Bankası, Umman Kalkınma Bankası, Alliance İmar
Bankası ve Umman Sanayi Bankası olmak üzere hükümetin benimsediği
politikaların gerçekleşmesinde destek sağlamak adına kurulan uzmanlaşmış
bankalar bulunmaktadır.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) ve Muskat Menkul
Kıymetler Borsası (Muscat Securities Market – MSM) iki ülke sermaye
piyasalarını geliştirmeyi ve iki borsa arasında karşılıklı bilgi paylaşımını
amaçlayan Mutabakat Zaptını, 27 Aralık 2009 tarihinde Umman’da
imzalamıştır. Söz konusu anlaşma kapsamında karşılıklı olarak borsa iletişim
kanallarının geliştirilmesi, uzun vadeli işbirliğinin oluşturulması ve süreklilik
kazandırılması, her iki borsa bünyesindeki piyasaların işleyişi hakkında bilgi
alışverişi sağlanması ve bu bilgilerin piyasaların geliştirilmesi amacıyla
kullanılması hedeflenmektedir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Umman Ülke
Bülteni, 2010, s. 8).
8.4.10. Suriye
Son dönemde bankacılık alanında sağlanan gelişmelerle Aralık 2002’de
özel bankalara, sigorta ve finansal hizmetler şirketlerine faaliyette bulunma ile
ihracat ve ithalatı finanse etme izni verilmiştir. Bunu takiben, 2004 yılı
itibariyle yabancı bankalar ülkede faaliyet göstermeye başlamışlardır. Hali
hazırda ülkede 12 özel banka faaliyet göstermektedir.
Devlet bankalarının hakim durumu ve merkez bankasının döviz
işlemlerindeki kontrolü para birimi değerinin korunmasında yönetime büyük bir
imkan vermektedir. Merkez Bankası’nın 2009 Mart sonu itibariyle 4.4 milyar
dolarlık döviz stoku kendileri için nispeten bir avantajdır.
Hali hazırda devam etmekte olan para politikası reformu kapsamında
2001 yılında kabul edilen 29 sayılı yasa ‘bankacılık sırrı’nı güvence altına
almaktadır. Suriye ayrıca 2005 yılında kara paranın aklanmasına ilişkin bir
201
kararname kabul etmiştir.
Merkez Bankasının modernizasyonu, kambiyo rejiminin reforma tabi
tutulması ve faizlerin serbest bırakılması söz konusudur. Ayrıca kamu
bankalarının modernize edilmesi çalışmaları da devam etmektedir. Ülkede en
önemlisi Suriye Ticaret Bankası olan 6 kamu bankası faaliyet göstermektedir.
Sektörün özelleştirilmesi karşısında modernizasyon çalışmalarını başlatan
Suriye Ticaret Bankası, kamu sektörü reformunda öncü bir rol üstlenmiştir.
2004 yılında Bemo Saudi Fransi Bankası ile bankacılık alanında özel sektör
faaliyetleri başlamış olup Suriye ve Deniz Aşırı Ülkeler Bankası, Uluslararası
Ticaret ve Finans Bankası, Suriye Arap Bankası, Suriye Audi Bankası, Suriye
Byblos Bankası, Suriye Körfez Bankası faaliyet gösteren diğer bankalardır. 1-2
Temmuz 2009 tarihlerinde Başbakan Yardımcısı tarafından yabancıların
bankalarda sahip olmasına izin verilen payın %49’dan %65’e çıkarıldığı
açıklanmıştır.
5 Şubat 2006 tarihli Başbakanlık Genelgesi ile Suriye’deki bütün
Bakanlıklar ve Devlet Kurumları ile yapılan anlaşmalarda, bütün kamu ve
karma sektörün kredi anlaşmalarında ve ithalat ve ihracat sözleşmelerinde yer
alan bedellerin ABD Doları yerine Euro olarak ödenmesi zorunlu kılınmıştır.
40 yıllık devlet tekelinin ardından 2005 yılında serbestleştirilen ve
büyüme potansiyeli içeren sigortacılık sektörü, komşu ülkelere nazaran yeterli
dinamizmi sergileyememektedir. 2009 yılının başında para piyasalarına yönelik
iki büyük gelişme yaşanması beklenmeye başlanmıştır. Bunlardan ilki
gerçekleşmiştir ve 9 Mart’ta Şam Borsası açılmıştır. İkinci gelişme olan hazine
bonolarının emisyonu da işleme girmeyi beklemektedir (Dış Ekonomik İlişkiler
Kurulu Suriye Ülke Bülteni, 2010, s. 4).
8.4.11. Suudi Arabistan
Suudi Arabistan’da 4’ü tamamıyla devlete ait olan toplam 11 adet ticari
banka mevcuttur. Devlete ait Ulusal Ticari Banka (NCB), Riyad Bank, Al-Rajhi
Bankacılık ve Yatırım Firması ve yeni kurulan El-Bilad Bank İslami ilkeler ile
çalışmaktadır. Geriye kalan 7 ticari banka yabancı ortaklığa sahiptir. Suudi
Arabistan’da yatırım bankacılığı, özel sektör ve bazı kamu sektörü projelerine
orta ve uzun vadeli fon temin eden Suudi Kalkınma Fonu ile Suudi Sınai
Kalkınma Fonu tarafından yerine getirilmektedir.
2007 yılında Suudi Arabistan Merkez Bankası Alman Deutsche Bank,
202
Fransız BNP Paribas, ve ABD’li J.P.Morgan Chase Bank’ın yanı sıra National
Bank of Kuwait, National Bank of Bahreyn, Emirates Bank, Gulf International
Bank, State Bank of India (SBI) ve National Bank of Pakistan bankalarına
Suudi Arabistan’da faaliyet gösterebilmelerine dair izin vermiştir. Söz konusu
açılım, Suudi Arabistan’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne üyeliğinin doğrudan bir
sonucu olarak değerlendirilmektedir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Suudi
Arabistan Ülke Bülteni, 2010, s. 11).
8.4.12. Ürdün
Ürdün’deki finansal hizmetler, diğer Orta Doğu ülkeleri ile
karşılaştırıldığında oldukça gelişmiştir. Ülkede 9 adet yerel ticari banka, 2 adet
İslami banka, 5 adet yatırım bankası ve sekiz adet yabancı banka hizmet
vermektedir. İki Lübnan bankası (Banque Audi ve Banque du Liban et d'Outre
Mer) ve bir Kuveyt bankası (National Bank of Kuwait) 2004 yılında hizmet
vermeye başlayan yabancı bankalar arasında yer almaktadır. Sektöre yeni
hizmetler de getiren bu bankalardan özellikle Banque Audi, Ürdün’de
bankacılık ve sigorta hizmetlerinin her ikisi için de lisans alan ilk banka
olmuştur.
Yabancı bankaların giderek artan önemine rağmen, aktiflerin %60’ına
sahip olan Arab Bank sektörün lideridir. Büyüklük açısından ikinci sırada gelen
Housing Bank for Trade and Finance (HBTF), Arab Bank’ın en güçlü rakibidir.
Ürdün Merkez Bankası (CBJ), küçük bankaların birleşmelerini teşvik etmiş ise
de, Ürdünlü bankaların çoğu, kontrolü büyük bankalara devretmekten kaçınmış
ve kısa vadeli risklere razı olmuştur.
Bankaların yanı sıra sektörde faaliyet gösteren beş adet uzmanlaşmış
kredi kuruluşu da tarım, konut, kırsal ve kentsel gelişim, ve sanayi kredileri
vermektedir. Ülke genelinde 76 adet döviz bürosu bulunmakta olup; Mart
2006’da kurulan The National Microfinance Bank ve dört adet mikro finans
kuruluşu sektördeki uzmanlaşmayı yansıtmaktadır.
CBJ tarafından düzenlenen bankacılık sistemine ilişkin 2000 yılında
yürürlüğe giren yeni bankacılık kanunu, yeni bankalara lisans verilmesi
işlemlerini açığa kavuşturmuştur. Hazİran 2002’de ortaya çıkan bir bankacılık
skandalı sonrasında CBJ 2004 yılında bankacılık denetimini güçlendirmeyi
öngören yeni bir stratejiyi uygulamaya koymuştur. Amman Borsası’nda 2003
yılında ABD’nin Irak’ı işgali ile başlayan ve 2005 yılında da devam eden bir
artış trendi yaşanmış, ticaret hacmi %345 oranında artmıştır. 2005 yılı sonu
203
itibarıyla yabancı yatırımlar toplam yatırımların %45’ini oluşturmuştur. 2006
yılında ise azalan likidite ve artan faiz oranlarının etkisiyle borsada %32,6 değer
kaybı yaşanmıştır. 2006 yılında yabancı yatırımlarda da azalma görülmüştür
(Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Ürdün Ülke Bülteni, 2010).
Ayrıca, Ürdün’de bankalar ve mali kurumlardan sermaye geliri vergisi
alınmamaktadır.
8.4.13. Mısır
Mısır’daki bankalar Merkez Bankası kayıtlarına göre,

Kamu kesimi ticari bankaları(4 adet),

Özel kesim ticari bankaları(24 adet),

Devlete ait ihtisas (tarım, sanayi) bankaları(3 adet),

Ticari bankacılık dışında faaliyet gösteren özel bankalar(11 adet),

Şubesi olan ve yerli yabancı para birimleriyle çalışan yabancı bankalar(13
adet),

Şubesi olan, sadece yabancı para birimleriyle çalışan yabancı bankalar(3 adet)

Temsilcilik ofisi olan yabancı bankalar(25 adet) şeklinde ayrılabilir (Gülkaya,
2009, s. 21).
Özel ve tüzel kişiler sahip oldukları dövizi onaylanmış bankalar veya
döviz ofisleri aracılığıyla, değişim, tasarruf gibi faaliyetlerde bulunabilirler.
İhracatçıların kazandıkları döviz ile ilgili tasarruflarına da bazı sınırlandırmalar
getirilebilmektedir. 2003’de yapılan düzenlemeye göre; döviz kazanan özel ve
tüzel kişiler, kazandıkları dövizin % 75’ini dövizin Mısır’a geliş tarihinden
itibaren iki hafta içinde onaylanmış bankalara teslim ederek Mısır Poundu ile
değiştirmek zorundadırlar (İyiler, 2006, s. 7).
Mısır Merkez bankası, bankacılık ve kambiyo işlemlerini 2003/88 sayılı
Kanun ile düzenlenmiştir. Her türlü mal ve hizmetin alım ve satımı Mısır
poundu üzerinden gerçekleştirilmektedir.
2005 yılında, Yatırım Bakanlığı yeniden yapılandırılmış ve yabancı
sermayeli yatırımlara kolaylıklar sunulmuştur. Bankacılık sektöründe ise altı
kamu bankasının yeniden yapılandırılması çalışmaları başarıyla tamamlanmıştır
(T.C. Kahire Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 2009, s. 9).
204
Mısır, 1995 yılında çıkarılan modern bir leasing kanununa sahiptir.
Yabancı leasing şirketleri kendilerini İthalatçılar Kütüğüne kaydettirerek
(Mısır’lı olma şartı bunlar için aranmamaktadır), ithalat işlemlerini
yürütebilmektedir. Ancak, bu şirketlerin leasing kütüğüne kayıt yaptırmaları
gerekmektedir (T.C. Kahire Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 2009, s. 26).
Mısır sermaye piyasasında iki denetim otoritesi yer almaktadır. Merkez
Bankası bankaları denetleme ve düzenleme yetkisine sahipken, sermaye
piyasasında faaliyet gösteren kurumlar Yatırım Bakanlığı’na bağlı olarak
Sermaye Piyasası Kurulu’nun yetki alanındadır. Mısır sermaye piyasası ile ilgili
düzenleme ve denetleme yetkisine sahip otorite, 1979 yılında kurulan Sermaye
Piyasası Kurulu’dur (Capital Market Authority-CMA).
Kahire ve İskenderiye Borsasının denetim ve düzenlemesinden sorumlu
kurum da Sermaye Piyasası Kurulu’dur. Borsa, Yatırım Bakanlığı’na bağlı
kurumlar arasında yer almaktadır.
Sigortacılık Denetleme Kurulu (Mısırian Insurance Supervisory
Authority-EISA) 1981 yılında alınan bir karar ile bağımsız bir yapı olarak
kurulmuştur.
İpotekli Konut Finansmanı Kurulu (Mortgage Finance Authority-MFA)
2001 yılında yapılan bir düzenlemeyle birlikte ipotekli konut piyasasının
düzenleyici kurulu olmuştur. Piyasanın geliştirilmesi, yatırımcı haklarının
korunması, piyasa katılımcılarının ve çalışanlarının eğitimi ve lisansları ile ilgili
çalışmalar sürdürmektedir.
Mısır’da, Sermaye Piyasası Birliği (Mısırian Capital Market
Association-ECMA) ve Portföy Yönetim Şirketleri Birliği (Mısırian Investment
Management Association-EIMA) olmak üzere iki meslek örgütü bulunmaktadır.
Bu kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulunun denetim ve gözetimindedir. Meslek
örgütlerine üyelik zorunlu değildir.
1996 yılında kurulan Mısır Sermaye Piyasası Birliği, sermaye
piyasasında kurulan ilk kâr amacı gütmeyen kuruluştur. Birlik üyeleri arasında
sermaye piyasasında faaliyette bulunan kurumların yanı sıra, brokerlar, yatırım
fonu yöneticileri, risk sermayesi uzmanları, bankacılar, muhasebeciler, hukuk
müşavirleri ve finansal medya hizmeti sağlayıcıları da yer almaktadır. ECMA
kurumsal yapısını, broker ve dealerların özdüzenleyici kurumu olabilmesi
doğrultusunda geliştirmeye devam etmektedir.
Birliğin öncelikli kuruluş amacı, sermaye piyasası katılımcılarını,
205
yüksek mesleki standartların oluşturulması, etik ticari faaliyetlerin yürütülmesi
ve adil uygulamaların sağlanması için ortak bir platformda buluşturmaktır.
Mısır sermaye piyasasına profesyonel bir yapı kazandırmak amacıyla
ECMA, 1997 yılında yürürlükte bulunan hukuki altyapı ve denetim kuralları
çerçevesinde üyelerine ilişkin etik kurallar ve prosedürler oluşturmuştur.
ECMA mesleki eğitim seminerleri düzenlemekte, aynı zamanda
Sermaye Piyasası Kurulu’ndan aldığı yetki ile belirli aralıklarla yapılan
lisanslama sınavlarına ilişkin standartları belirlemektedir. Birliğin şu anda, 168
kurumsal ve 63 bireysel üyesi vardır.
2000 yılında kurulan Portföy Yönetim Şirketleri Birliği, varlık yönetimi
şirketlerini temsil eden düzenleyici birliktir. Birlik, varlık yönetimi şirketleri ile
ilgili standartların belirlenmesi, oluşturulması ve uygulanmasından sorumludur.
2000 yılında kurulan bir komite Portföy Yönetim Şirketleri ve Araştırma Birliği
(The Association for Investment Management and Research-AIMR) tarafından
belirlenen Uluslararası Yatırım Performans Standartları (Global Investment
Performance Standards-GIPS) üzerine çalışmalar yapmıştır. Komite, bu
standartlar çerçevesinde Mısır sermaye piyasasının ihtiyaçları dikkate alınarak
şekillendirilen Mısır Yatırım Performansı Standartlarını (The Mısırian
Investment Performance Standards- Mısır-IPS) oluşturmuştur. Ayrıca, Birlik
portföy yöneticileri için lisanslama eğitimleri düzenlemektedir.
8.4.14. Tunus
Tunus bankacılık sektörü Kuzey Afrika’nın diğer ülkelerine kıyasla
oldukça gelişmiş bir yapıya sahiptir. Uluslarası araştırma şirketlerinin raporuna
göre, Tunus Kuzey Afrika’nın finans merkezi olarak kabul edilmektedir. Ülkede
birçok ticari ve off-shore banka, leasing ve faktoring şirketi bulunmaktadır.
Bankacılık sisteminin Tunus Merkez Bankasının kontrolü ve
denetiminde olduğu ülkede, 20 mevduat bankası ile 14 mali kuruluş
bulunmaktadır. Ülkede yabancı bankaları temsil eden 11 adet ajans ve 8 offshore banka faaliyet göstermektedir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Tunus
8.4.15. Bahreyn
Bahreyn uluslararası düzeyde faaliyet gösteren tanınmış bankalara ve
muhtelif malî kuruluşlara ev sahipliği yapmakta olup, çok sayıda yerli ve
yabancı kurum, geleneksel veya katılım bankacılığı, sigortacılık ve diğer malî
206
alanlarda faaliyet göstermektedir. Bahreyn, bölgeden ve bölge dışından yabancı
mali kurumları çekmeyi sürdürmüş, 55 yeni müessese ruhsat almıştır. 2007
sonunda ülkede 400 banka ve diğer mali kuruluş faaliyet göstermektedir.
Sermaye akışında herhangi bir kısıtlamanın olmadığı Bahreyn'de, yüzde
yüz yabancı sermaye ile banka kurulabilmektedir. Ülkede mali sistem şeffaf,
mevzuat basit ve harçlar makuldür. Ayrıca, teknolojik alt yapı üst seviyededir
ve bu alanda eğitimli iş gücü mevcuttur.
Bahreyn Merkez Bankası ve Mali Kuruluşlar Yasası uyarınca, Eylül
2006'da Bahreyn Merkez Bankası (BMB) kurulmuştur. Bahreyn Nakit
İdaresi’nin tüm görev ve sorumluluklarını devralan BMB, daha geniş yetkilerle
de donatılmıştır. Yasada bankanın özerkliği teyit edilmiştir. Bankanın
sermayesi, 532 milyon doları ödenmiş olmak üzere, 1,3 milyar dolar olarak
saptanmıştır.
BMB güçlü bir düzenleme ve denetleme işlevini yerine getirmektedir.
Bankacılık ve malî hizmetler sektörünün küresel düzeyde, uluslararası hukuka
uyumlu ve şeffaf hale gelmesini kuvvetle desteklemektedir. Bu çerçevede
gerekli düzenleyici mevzuatı Basel kararlarına uyumlu şekilde oluşturmuştur.
Kara paranın aklanması ve terörün finansmanının önlenmesi amacıyla,
uluslararası kural ve esaslara uygun önlemler almıştır.
Diğer taraftan bankacılık kuruluşları yeniden sınıflandırılmıştır.
Yenilenen mevzuat çerçevesinde banka ruhsatları, perakende (retail) ve toptan
(wholesale) olmak üzere iki sınıfta toplanmıştır. Buna göre, ticari bankaların
ruhsatları perakende bankacılık, kıyı-bankaları ve yatırım bankalarının
ruhsatları ise toptan bankacılık ruhsatına dönüşmüştür. Katılım bankacılığı da
ayrı bir sınıflandırma olmaktan çıkarılıp, faaliyet tercihine göre alt sınıf haline
getirilmiştir.
Son mevzuat değişikliğiyle esasen iç içe geçmiş durumdaki yerleşik ve
kıyı-bankacılığı özellikleri biraz daha yerleşik bankacılık hizmetlerine doğru
kaydırılmıştır. Bu anlamda en kayda değer yenilik, yerleşik ve kıyı-bankacılığı
ayrımının ortadan kaldırılması olarak ifade edilebilir. Önceden kıyı-bankası
şeklinde faaliyet gösteren bankaların “toptan bankacılık” başlığı altında
sınıflandırılarak, yerel işlem yapmalarına imkân sağlanmıştır.
Bahreyn'den yurtdışına sermaye ve kar transferlerinde herhangi bir
kısıtlama bulunmamaktadır. Ülkedeki yerleşik çok sayıdaki geleneksel ve
İslami bankacılık kurumlarından ticari kredi sağlama imkanları mevcuttur.
207
Bahreyn Kalkınma Bankası ve Bahreyn borsası kanalıyla da finansman
imkanlarına erişilebilmektedir.
Bahreyn Kalkınma Bankası sanayi ve hizmetler alanında faaliyet
gösteren küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansmanına yönelik çok çeşitli
kredi imkanları sunmaktadır. Devlet mülkiyetinde olan banka, halen faaliyette
olan işletmelerin yeni yatırımları ve yatırım yapmak isteyen müteşebbisler için,
oldukça cazip oranlarda kredi imkanı, ücretsiz danışmanlık ve personel eğitimi
gibi imkanlar sunmaktadır. Yabancı firmalar için ise bazı kriterleri karşılamaları
durumunda kısmi finansman ve Bahreynli personelin eğitimi gibi desteklerden
faydalandırılmaktadır (T.C Manama Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 2010).
8.4.16. İsrail
İsrail’de en büyük 5 bankacılık grubu (Hapoalim, Leumi, Israel
Discount, Mizrahi ve First International) sektörün toplam varlıklarının,
kredilerinin ve mevduatlarının % 95’inden fazlasını oluşturmakta; ve ilk iki
grup pazarın %60’ına hakim bulunmaktadır. Ancak bankalar sigorta işlemleri
yapamamakta,
emeklilik
fonu
işlemlerini
ise
sınırlı
biçimde
gerçekleştirebilmektedir.
1990’lı yılların sonuna kadar mali düzenlemelerin eksikliğinden
faydalanan bankacılık sektörünün sermaye ve döviz piyasalarındaki
liberalleşme hareketinden etkilenmesi sonucu yabancı bankalar da piyasaya ilgi
göstermeye başlamıştır. 2004 yılı ortası itibarıyla İsrail’de Yabancı Bankalar
Birliği’ne kayıtlı yabancı banka sayısı 9’dur.
Kredi faizleri düşük olmakla birlikte, bankacılık işlemleri için talep
edilen masraf ve komisyonlar yüksektir. Para yatırmak ve çekmek ücrete tabidir
(örneğin ABD Doları hesabından para çekmek % 0,8 komisyona tabidir).
Yabancılar, bankaların sadece özel yetki almış şubelerinde hesap
açtırabilmektedir. Banka şubeleri genellikle Pazartesi, Çarşamba ve Cuma
günleri 08:30-12:30 arası; Pazar, Salı ve Perşembe günleri ise 08:30-12:30 /
16:00-18:00 saatleri arasında çalışmaktadır. Çalışma saatleri bankalara ve
şubelere göre değişiklik göstermektedir. Ancak bütün İsrail şirketlerinde olduğu
gibi Cuma öğleden sonra ve Cumartesi günleri bütün banka şubeleri kapalıdır.
Para basımı, bankalardan gelen mevduat karşılıklarının kabulü, devlete
geçici avans verilmesi, kamu borçlarının idaresi gibi temel görevlerinin yanı
sıra, ticari bankaların likidite oranlarının denetlenmesi ve bankaların avans
208
hacimlerinin düzenlenmesi gibi görevleri de yürüten İsrail Merkez Bankası
(http://www.bankisrael.gov.il/firsteng.htm), ülkede bankacılık işlemlerinin
düzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu tek yetkili kuruluştur.
1997’den bu yana birçok birleşme ve satın almanın yaşandığı
sigortacılık sektörünün çoğu beş büyük grubun (Migdal, Clal Insurance, Harel,
Phoenix ve Menora) hakimiyeti altındadır. Sektördeki kartel benzeri oluşumun
önüne geçmek amacıyla İsrail Maliye Bakanlığı çeşitli önlemler almıştır.
1953 yılında kurulan Tel Aviv Borsası’nın (TASE) temel özelliği;
kayıtlı şirket sayısının fazlalığı, sermayenin azlığı ve düşük işlem hacmidir.
1983 ve 1993 yıllarında ortaya çıkan borsa krizlerinin ardından azalan güven,
1999 yılında küresel piyasalardaki hareketlilikle birlikte yeniden artmıştır. 2005
yılı sonu itibarıyla TASE’nin günlük işlem hacmi 200 Milyon Dolar olmakla
beraber, kayıtlı şirket sayısı 584’tür (T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi İsrail Ülke Raporu, 2009, s. 19).
8.5. SONUÇ-MENA BÖLGESİ BANKALARI İLE ÜLKEMİZ
BANKALARI ARASINDAKİ UYUŞMAZLIKLAR
MENA Bölgesi’nde faaliyet gösteren bankalar ile ülkemizde faaliyet
gösteren bankalar birbirlerinin riskini almak istememektedir. Aşağıda ülkeler
bazında söz konusu uyuşmazlıklara kısaca değinilmiştir.
Cezayir bankaları ile ülkemiz bankaları arasındaki problemlerin kaynağı
olarak, her iki ülkenin geçmişte yaşadığı ekonomik ve özellikle Cezayir
tarafının yaşamış olduğu siyasi istikrarsızlık gösterilse de, ana sebep her iki
ülkenin teminat mektuplarına karşı uyguladıkları dahili mevzuatlarından
kaynaklanmaktadır. Her iki tarafın da kendi çıkarları açısından riske girmemek
konusunda haklı olduğu noktalar bulunmaktadır.
Türk Bankaları teminat mektubu işlemlerinde, muhabir bankalarına
karşı tarafın ilk resmi tazmin talebinde sorgusuz sualsiz, talebi yerine
getireceklerini taahhüt etmektedirler. Ancak daha sonra lehine teminat mektubu
verilen firmanın yerel mahkemelerden sağladıkları ihtiyati tedbir kararları ile
taahhütlerini yerine getiremez duruma düşebilmektedir. Bu durum, hem Türk
bankalarını olumsuz yönde etkilemekte, hem de Uluslararası Tahkim
Anlaşması’nın ruhuna aykırı bir uygulama olarak karsımıza çıkmaktadır. Bu
çerçevede, çözüm olarak yurtdışına verilen teminat mektupları konusunda
ihtiyati tedbir aldırma prosedürleri zorlaştırılabilir ve bu şekilde bu hakkın, kötü
209
niyetli kişilerce amacı dışında kullanma girişimlerinin önüne geçmek mümkün
olabilir. Sonuç olarak Cezayir bankaları Türk bankalarının gönderdiği harici
garantileri kabul etmediğinden, Türk firmaları üstlendikleri projeler kapsamında
vermek zorunda oldukları kati ve avans teminat mektuplarını Avrupa Bankaları
üzerinden düzenletmek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca; Cezayir Bankaları
uluslararası akreditif uygulamaları ve kurallarını dikkate almamaktadır (Dış
Ekonomik İlişkiler Kurulu Cezayir Ülke Bülteni, 2008, s. 23).
Irak bankacılık sistemi ile bankalarımız arasındaki başlıca problemler,
akreditiflerin açılmasındaki gecikmeler ve para transferlerinde sorunlar olarak
ifade edilebilir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Irak Ülke Bülteni, 2010, s. 25).
Türk bankaları ile İran bankaları arasında muhabirlik ilişkisi son derece
zayıftır. Ülkemiz ile İran arasında bankacılık alanında oluşturulacak işbirliğinin,
(iki ülke bankalarının karşılıklı şube açması gibi) dış ticaret ve müteahhitlik
alanlarında ülkemize büyük bir avantaj ve rekabet gücü kazandıracağı
düşünülmektedir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu İran Ülke Bülteni, 2010, s.
17).
Katar bankaları, Türk bankaları tarafından verilen teminat mektuplarını
kabul etmemekte, firmalarımız üçüncü bankalar aracılığıyla işlemlerini
gerçekleştirmektedir. Türk firmaları özellikle her iki ülke bankalarının ayrı ayrı
komisyon almaları nedeniyle maliyetlerin yükseldiğini belirtmektedir.
Halihazırda herhangi bir Türk bankasının Katar’da şubesi bulunmamaktadır.
Türk firmaları teminat mektubu sorununu Doha Bankası’nın Türkiye’de
bulunan şubesi aracılığı ile gidermektedir (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Katar
Libya’nın Türk bankalarının teminat mektuplarının kabulü gibi
konularda yaşanan problemler, Kasım 2009’da Başbakan düzeyinde yapılan
ziyaret neticesinde, Türkiye’deki Kamu bankalarının verdikleri teminat
mektuplarının Libya Bankaları tarafından kabulü kararı ile çözülmüştür (Dış
Ekonomik İlişkiler Kurulu Libya Ülke Bülteni, 2010, s. 14). Ancak Libya’daki
siyasi belirsizlik finans piyasalarını da etkileyecektir.
Türkiye’de, Suriye ile bankacılık işlemlerini yürüten sınırlı sayıda
banka bulunmaktadır. Türk Bankalarının da Suriye bankaları lehine kredi
limitlerinin yeterli olmaması nedeniyle ihracatçı firmaların akreditif ve teyit
işlemlerinde sıkıntılar yaşanmaktadır. Suriye’ye yapılan ihracatlarda, Türk
ihracatçıların kontrat gereği tüm taahhüt ve sorumluluklarını yerine getirmesine
210
rağmen verilen kat’i teminat mektupları gerekçesiz olarak iade edilmemektedir.
Genelde büyük rakamlara tekabül eden bu teminatların geri alınamaması ve
kapanmayan teminat mektubu nedeniyle kredi hatları dolu kalmakta ve yeni
teminat mektuplarına yer açılamamakta, ayrıca geri verilmeyen teminat
mektubu nedeniyle firmalar bankalara komisyon ödemeye devam etmektedir
(Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Suriye Ülke Bülteni, 2010, s. 22).
Çoğu MENA ülkesinde olduğu gibi Türk bankalarının verdiği teminat
mektupları Suudi Arabistan makamlarınca da kabul edilmemektedir (Dış
Ekonomik İlişkiler Kurulu Suudi Arabistan Ülke Bülteni, 2010, s. 19).
8.6. KAYNAKLAR
Altuğ, O. (2000). Banka İşlemleri Muhasebesi. İstanbul: Türkmen
Kitapevi.
Başoğlu, U., Ceylan, A., & Parasız, İ. (2009). Finans, Teori-KurumUygulama. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
Burton, M., Nesiba, R., & Brown, B. (2010). An Introduction to
Financial Markets and Institutions. New York: M.E. Sharpe Pres.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Cezayir Ülke Bülteni. (2008). Cezayir
Ülke Bülteni. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Fas Ülke Bülteni. (2008). Fas Ülke
Bülteni. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Irak Ülke Bülteni. (2010). Irak Ülke
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu İran Ülke Bülteni. (2010). İran Ülke
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Katar Ülke Bülteni. (2010). Katar Ülke
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Kuveyt Ülke Bülteni. (2010). Kuveyt
211
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Libya Ülke Bülteni. (2010). Libya Ülke
Bülteni. Dış Ekonomik İlişkiler Kurul.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Lübnan Ülke Bülteni. (2010). Lübnan
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Suriye Ülke Bülteni. (2010). Suriye Ülke
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Suudi Arabistan Ülke Bülteni. (2010).
Suudi Arabistan Ülke Bülteni. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Tunus Ülke Bülteni. (2010). Tunus Ülke
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Umman Ülke Bülteni. (2010). Umman
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Ürdün Ülke Bülteni. (2010). Ürdün Ülke
Dünya Ülke Doyası. (2010). Ayrıntılardaki Libya. İstanbul: Dünya
Süper Veb Ofset.
Gülkaya, M. (2009). Mısır Ülke Raporu. 01 2011, 17 tarihinde
www.kobishowroom.com:
http://www.kobishowroom.com/images/stories/Ulke_Raporlari/Misir_Ulke_Ra
poru.PDF adresinden alındı
İyiler, Z. (2006). Mısır Ülke Raporu. 11 2010, 18 tarihinde
www.egeliihracatcilar.com:
http://www.egeliihracatcilar.com/Images/Menu1-
Page//Ulke_Raprou-M%C4%B1s%C4%B1r-IGEME2008_00002724pdf_00002741pdf_00002921.pdf adresinden alındı
212
Küçükkocaoğlu, G. (2010). 12 23, 2010 tarihinde Başkent Üniversitesi:
www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazcuma17.doc adresinden alındı
Rose, P. S., & Marqouis, M. H. (2009). Money and Capital Markets
(International Edition b.). New York: McGraw-Hill.
T.C Manama Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. (2010). Bankacılık
Sistemi.
11
2010,
23
tarihinde
www.musavirlikler.gov.tr:
http://www.musavirlikler.gov.tr/altdetay.cfm?AltAlanID=2822&dil=TR&ulke=
BAH adresinden alındı
T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd
Merkezi İsrail Ülke Raporu. (2009). İsrail Ülke Raporu. T.C. Başbakanlık Dış
Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi.
T.C. Kahire Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. (2009). Mısır Arap
Cumhuriyetinin Mevcut Ekonomik Durumu, Dış Ticareti, Türkiye ile Ticari
İlişkileri, Genel Yatırım Ortamı, Son Dönemde Türk Yatırımlarında Kaydedilen
Gelişmeler ve İkili Ticaret ve Yatırım İlişkilerinde Karşılaşılan Sıkıntılar
Hakkında Not. Mısır Arap Cumhuriyetinin Mevcut Ekonomik Durumu, Dış
Ticareti, Türkiye ile Ticari İlişkileri, Genel Yatırım Ortamı, Son Dönemde Türk
Yatırımlarında Kaydedilen Gelişmeler ve İkili Ticaret ve Yatırım İlişkilerinde
Karşılaşılan Sıkıntılar Hakkında Not .
Türkiye İş Bankası. (2005). Muhasebe. İstanbul: Türkiye İş Bankası
Yayınları.
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği. (2008, 5). Mısır
Sermaye Piyasası. (E. A. Değertekin, Dü.) Sermaye Piyasasında Gündem , 817.
Weaver, S. C., & Weston, F. J. (2001). Finance and Accounting For
Nonfinancial Managers. New York: The Mcgraw-Hill Pres.
213

ortadoğu ve kuzey afrika ülkelerinin ekonomik yapısı

Transkript

Benzer belgeler

Ankara - 23 Ocak 2014, Hilton Otel

TBB Risk Merkezi

İçindekiler - Lisans Yayıncılık

21. yuzyil 21

Bankamız Olağan Genel Kurul Toplantısına ilişkin

İnternet Bankacılığı, bankacılık hizmetlerinin internet üzerinden

FIRTINA SONRASI DÖNÜŞÜM: ÖZEL BANKACILIK GELİŞMEKTE

Cardtek Group ve İş Bankası arasında imzalanan anlaşmaya göre İş

risk yönetimi - para yöneticileri derneği

Yapı Kredİ konu ile İlgİlİ şunları söylüyor: