Türkçe - Seranit

24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türkçe
V k ped , özgür ans kloped
Bu madden n veya madden n b r bölümünün gel şeb lmes ç n konuda
uzman k ş lere gereks n m duyulmaktadır. Ayrıntılar ç n madden n tartışma sayfasına lütfen bakınız. Konu hakkında uzman b r n bulmaya yardımcı olarak ya da maddeye gerekl b lg ler ekleyerek
(https://tr.w k ped a.org/w/ ndex.php?t tle=T%C3%BCrk%C3%A7e&act on=ed t) V k ped 'ye
katkıda bulunab l rs n z.
Başlığın d ğer anlamları ç n Türkçe (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Türkçe, Türk d l ya da Türk ye Türkçes , batıda Balkanlar’dan
başlayıp doğuda Hazar Den z sahasına kadar konuşulan Altay
d ller nden b r d r. Yaşı, en esk hesaplara göre 8500 olan Türkçe,
bugün yaşayan Dünya d ller arasında en esk yazılı belgelere sah p
olan d ld r. Bu belgeler, ç v yazılı Sümerce tabletlerdek alıntı
kel melerd r.[12] Türk yazı d ller ç nde Oğuz sahası yazı d ller nden
Osmanlı Türkçes n n devamını oluşturur. Başta Türk ye olmak üzere
esk Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkçe,
dünyada en fazla konuşulan 5. d ld r. Türkçe sondan eklemel b r
d ld r.[13] Bundan ötürü kullanılan herhang b r eylem üzer nden
sten ld ğ kadar sözcük türet leb l r.[14] Türk ye Türkçes bu
yönünden dolayı d ğer Türk d ller yle ortak ya da ayrık bulunan
onlarca eke sah pt r.[15] Türkçe çok gen ş kullanımıyla b rl kte
zeng n b r d l olmasının yanı sıra, genel t barıyla “özne­nesne­
yüklem” b ç m ndek cümle kuruluşuna sah pt r.
Türk ye Türkçes , batıdan doğuya doğru Balkanlar, Ege Adaları,
Anadolu, Kıbrıs Adası, Orta Doğu olmak üzere Avrupa ve Asya
kıtalarında yazı d l ve çeş tl ağızlarıyla konuşulmaktadır. Aynı
grupta yer aldığı d ğer Oğuz grubu yazı d ller de bu sahanın doğu ve
güney nde; Kafkaslar, Azerbaycan, İran, Hazar Den z ’n n
güneydoğusunda konuşulmaktadır.
Türkçe
Telaffuz
[ˈtyɾct͡
ʃɛ] ( l sten)
Ana d l
olanlar
Türk ye, Almanya, Bulgar stan,
Makedonya, Kuzey Kıbrıs,
Yunan stan, [1] Azerbaycan, [2]
Kosova, Romanya
Konuşan
sayısı
69.000.000+ (L1) (1996[3])[4]
D l a leler
Ural­Altay
“İstanbul ağzı”, Türk ye Türkçes yazı d l n n kaynağı olarak kabul
ed l r; yazı d l bu ağız temel nde oluşmuştur. Anadolu ağızlarında ve
Türk yazı d ller n n bazılarında bulunan "açık e" (/ǝ/), "hırıltılı h" (/
ḫ/) ve "öndamaksıl n" (/ŋ/) sesler , İstanbul ağzı dolayısıyla yazı
d l nde de yoktur. Ayrıca y ne d ğer Türk lehçe ve ağızlarında
bulunan /q/, /w/ g b fonemler de bulunmaz.
Altay
Türk d ller
Güneybatı kolu
Batı Oğuz kolu
Esk Anadolu Türkçes
Osmanlıca
Türkçe
D yalektler
İç ndek ler
1 Sınıflandırma
2 Resmî durum
2.1 Resmî olmayan kullanımlar
3 Kurumsal yapı ve kullanım
4 Tar h
4.1 Altay d l b rl ğ
4.2 Sümerce­Türkçe l şk s
4.3 Hun dönem
4.4 Esk Türkçe
4.5 Orta Asya'dan Anadolu'ya
4.6 D l Devr m
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
+88,000,000 (toplam)[4][5]
Irak, İran, KKTC[6], Bosna­Hersek,
Lübnan, Macar stan, Sırb stan,
Sur ye, Bulgar stan, Ürdün, ABD,
Almanya, Avustralya, Avusturya,
Belç ka, B rleş k Krallık,
Dan marka, Fransa, Hollanda, İsveç,
İsv çre, Kanada, L htenştayn,
Norveç, Suud Arab stan, Ahıska
Türkler n n yaşadığı ülkeler.
(Özbek stan, Kazak stan v.d.)
Rumel
Anadolu
Kıbrıs
Sur ye*
Irak*
*: Sınırları tam kes nleşt r lmem ş ağız
bölges .
Resm durumu
Resm d l
Türk ye [7]
KKTC [8]
Kıbrıs Cumhur yet [9][10]
Bölgesel
Bosna­Hersek [11] Irak
Kosova
1/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
5 Türkçen n alfabeler
5.1 Orhun Alfabes
5.2 Uygur Alfabes
5.3 Arap asıllı Türk alfabes
5.4 Lat n asıllı Türk alfabes
6 Türk ye Türkçes Ağızları
6.1 Ağız Bölgeler
6.1.1 Anadolu Ağız Bölges
6.1.1.1 Doğu Grubu
6.1.1.2 Kuzeydoğu Grubu
6.1.1.3 Batı Grubu
6.1.2 Rumel Ağız Bölges
6.1.2.1 Batı Rumel
6.1.2.2 Doğu Rumel
Makedonya
Romanya [11] Yunan stan
Düzenleyen
Türk D l Kurumu
D l kodları
ISO 639­1
tr
ISO 639­2
tur
ISO 639­3
tur
L nguasphere 44‐AAB‐a parçasıdır
6.2 Örnek Met nler
6.2.1 Tems lî Şek ller
7 Türkçen n D l B lg s
7.1 Türkçen n Özell kler
7.2 Türkçede ses evr m
7.3 D lb lg s
7.4 Sözcük türeme farkı
7.5 Eklerle tümce oluşturma
7.6 Büyük ve küçük ünlü uyumu
8 Türkçe Sesb l m (fonoloj s )
8.1 Ünsüz sesler
8.2 Ünlü sesler
9 Türk ye Türkçes nde bas t zamanlar
9.1 Geçm ş zaman
9.2 Ş md k zaman
9.3 Gelecek zaman
9.4 Gen ş zaman
Türkçe'n n resmî d l olduğu ülkeler
Türkçe'n n bölgesel d l olarak tanındığı ülkeler
Bu sayfa UFA fonet k Un code semboller çer r. Doğru
b r görüntüleme desteğ n z bulunmadığı takd rde, soru
şaretler , kutular veya d ğer Un code karakterler
göreb l rs n z.
10 Türk ye Türkçes nde b rleş k zamanlar
10.1 Gen ş Zaman
10.2 Görülen geçm ş zaman
10.3 Duyulan geçm ş zaman
10.4 Şart
10.5 D ğer b rleş k zamanlar
10.5.1 ­mış olacak
10.5.2 ­yor olacak
11 Yabancı d llerle etk leş m
11.1 Türkçe sözcük varlığı
11.2 Türk ye Türkçes ne geçen yabancı sözcükler
11.3 Türkçeden d ğer d llere geçen sözcük sayısı
11.4 Türkçe sanılan yabancı kökenl sözcükler
11.5 Unutulmuş sözcükler
12 Ayrıca bakınız
13 Kaynakça
14 Dış bağlantılar
Sınıflandırma
Türk ye Türkçes , dünya d ller sınıflandırmasında Ural­Altay D l A les ’n n Altay d ller kolunda bulunur. Ural­Altay
d l b rl ğ temel nde yapılan der nlemes ne araştırmalar, bu k grubu aynı d l a les ç nde b rleşt rme bakımından
g tt kçe zayıflayan sonuçlar verm şt r.[16] Bu sebeple Türkçe, bazı sınıflandırmalarda Altay d ller nden b r olarak
bel rt lmekle yet n l r; sınıflama buradan başlatılır.
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
2/27
24.03.2016
Ünlü Türkolog Reş t Rahmet Arat’ın “Türk
Ş veler n n Tasn f ” makales nde ayrıntılıca
anlatıldığı g b Türk ye Türkçes n n de yer aldığı
Türk yazı d ller n n sınıflandırması konusunda
geçm şten bugüne kadar çeş tl b l msel görüşler
ortaya atılmıştır. Bütün sınıflandırma
çalışmalarından da hareketle Arat’ın yaptığı
sınıflandırmaya göre Türk ye Türkçes , “Türk
ş ve grupları”nın “VI. daġlı grubu (Cenup)”
ç nde yer alır.[17] Türk d l a les , Doğu Avrupa,
Orta Asya ve S b rya’da konuşulan 30 kadar
yaşayan d l kapsar.[18] Türk d l
konuşurlarının %40 c varında b r kes m Türk ye
Türkçes konuşmaktadır.[19] Br t sh Counc l
tarafından yapılan b r araştırmada Türkçe,
geleceğ n 10 d l arasında dokuzuncu sırada yer
almıştır.[20]
Türkçe ­ Vikipedi
Türk ye Türkçes konuşanların dünya üzer nde yayılımı
Resm D l
Türk ye, KKTC, Kıbrıs, Makedonya (Şeh r sev yes nde), Kosova,Irak
(Bölgesel)
1.000.000 dan fazla konuşan
Almanya
500.000 ­ 1.000.000 arası konuşan
Resmî durum
Bulgar stan, Sur ye
100.000 ­ 500.000 arası konuşan
Türk ye Türkçes , Türk ye, Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhur yet , Kıbrıs Cumhur yet , Irak,
Makedonya, Kosova, Romanya ülkeler nde çeş tl
düzeylerde resmî k ml ğe sah p b r d ld r.
Resm yete sah p olduğu coğrafya, Türk ye
Türkçes n n yayılım alanı ç nded r; batıda
Balkanlar’dan (orta ve kuzey) doğuda Orta
Doğu’ya kadar b r alanı kapsar.
Fransa, Hollanda, Belç ka, B rleş k Krallık, Avusturya, ABD,
Özbek stan,Azerbaycan, Rusya
25.000 ­ 100.000 arası konuşan
Yunan stan, Avustralya, Kanada, Meks ka, Rusya, İsveç, Dan marka,
İsv çre, Romanya
25.000 az konuşan/ h ç konuşmayan
Kalan ülkeler
1982 T.C. Anayasasına göre Türkçe, Türk ye Devlet 'n n d l d r. Bu yasa
anayasanın B r nc Kısmının, Genel Esaslar Bölümünde, 3. Maddede geçer.
Aynı zamanda, lg l bölümde bulunan 4. Maddeye göre bu madde asla
değ şt r lemez, değ şt r lmes tekl f dah ed lemez.[21]
Türk ye Devlet , ülkes ve m llet yle bölünmez b r bütündür. D l
Türkçed r.­ T.C. Anayasası[21]
Türk ye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhur yet ’nde bu d l ülken n resmî
d l d r.[21][22] Irak’ta Kerkük l nde resmî d ld r.[23] Kıbrıs Cumhur yet ’nde
Kosova'da Türkçen n resmî d l
(d ğer adıyla Güney Kıbrıs Rum Yönet m ) anayasal olarak Türkçe, Yunanca le
statüsünün Pr zren’de tabelalarda
beraber resmî d l olarak geçer ancak Türkçen n resm yet n n uygulanmasında
Arnavutça ve Sırpça le beraber
sorunlar vardır.[24] Makedonya’nın batısında yer alan Gost var, Merkez Jupa,
kullanımı
Plasn ça ve Mavrova ve Rostuşa Beled yes sınırları ç nde Türkçe resmî
kullanımdadır.[25][26][27][28][29] Kosova’da Pr zren, Mamuşa, G lan, M trov ça,
Pr şt ne ve Vıçıtırın Beled yes kapsamında Türkçe resmî d l statüsüne sah pt r.[30][31] Pr zren Beled yes sınırları
ç nde Türkçen n resm yet se ayrıca herhang b r ölçütün dışında, Kosova Cumhur yet “D ller n Kullanımı İç n Yasa”
kapsamında yasa koruması altındadır.[32] Romanya’da Türkçe, devlet n lg l bölge veya bölgeler ç n resmî olarak
kabul ett ğ azınlık d ller ndend r.[33]
Resmî olmayan kullanımlar
Avrupa ve Asya kıtasındak bazı ülkelerde Türk ye Türkçes ç n günümüzde geçerl olan resm yet n dışında, c dd
konuşurlara sah p olunsa da bu d l n çeş tl sebeplerle resmî d l statüsü kazanmadığı ülkeler de vardır. Bulgar stan
nüfusunun %10 kadarının anad l olarak Türkçe ç n, Bulgar stan devlet telev zyonunun Türkçe programları vardır.
Kırcaal Beled yes se k d lde h zmet ver r.[34] Del orman ve Doğu Rumel 'de okullarda seçmel anad l ders d r.
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
3/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Yunan stan'da se İskeçe ve Gümülc ne'de seçmel anad l ders d r ve d nî şlerde de kullanılmaktadır. Rodos'tak 2500­
3000 k ş l k Türk azınlığı se, Lozan Antlaşması kapsamı dışında kalarak Yunan stan’ın ana karasında Türkler n sah p
oldukları haklardan yoksun olmuşlardır.[35]
Kurumsal yapı ve kullanım
Türkçe, Türk ye'n n ve Türk ye Türkler n n kurumsal d l d r. Türk ye'de Türk D l Kurumu, Türk D l Tetk k Cem yet
adıyla 12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün tal matıyla kurulmuştur. Cem yet n kurucuları, heps de m lletvek l ve dönem n
tanınmış edeb yatçıları olan Sâm h R fat, Ruşen Eşref, Celâl Sah r ve Yakup Kadr 'd r. Kurumun lk başkanı Sâm h
R fat'tır. Türk D l Tetk k Cem yet n n amacı, "Türk d l n n öz güzell ğ n ve zeng nl ğ n meydana çıkarmak, onu
yeryüzü d ller arasında değer ne yaraşır yüksekl ğe er şt rmek" olarak tesp t ed lm şt r. Atatürk'ün sağlığında, 1932,
1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem Kurumun yönet m organları seç lm ş, hem d l pol t kası bel rlenm ş,
hem de b l msel b ld r ler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül­5 Ek m 1932 tar hler arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan
B r nc Türk D l Kurultayı sonunda Kurumun "Lügat­Istılah, Gramer­Sentaks, Derleme, Lengu st k­F loloj , Et moloj ,
Yayın" adları le altı kol hâl nde çalışmalarını sürdürmes kabul ed lm şt r. Sonrak kurultaylarda bu kollardan bazıları
ayrılmış, bazıları tekrar b rleşt r lm ş; fakat ana çatı değ şt r lmem şt r. 1934'te yapılan kurultayda Cem yet n adı, Türk
D l Araştırma Kurumu; 1936'dak kurultayda se Türk D l Kurumu olmuştur.[36]
Türk D l Kurumu, Türk ye Türkçes n n mlasının standartlarını bel rleme, d l hakkında çeş tl düzeyde çalışmalar
yapma g b konularda faal yetler yürütür. Günümüzde bu kurum, sadece Türk ye değ l, dünya çapında Türkçe ve
Türkoloj le lg l çeş tl çalışmalarda kurumsal yüzü veya akadem k mensuplarıyla yer almaktadır.
Türk D l Kurumunun yapısıyla lg l lk öneml değ ş kl k 1951 yılındak olağanüstü kurultayda yapılmıştır. Atatürk'ün
sağlığında M llî Eğ t m Bakanının Kurum başkanı olmasını sağlayan tüzük maddes 1951'de değ şt r lm ş; böylece
Kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır. İk nc öneml yapı değ ş kl ğ 1982­1983 yıllarında gerçekleşt r lm şt r.
1982'de kabul ed len ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa le Türk D l Kurumu ve Türk Tar h Kurumu, b r Anayasa
kuruluşu olan Atatürk Kültür, D l ve Tar h Yüksek Kurumu çatısı altına alınmış; böylece devletle olan bağlar yen den
ve daha güçlü olarak kurulmuştur.[36]
Tar h
Türkçe, b l nen lk yazılı kaynağı (Orhun Ab deler (https://tr.w k ped a.org/w k /Orhun_Yaz%C4%B1tlar%C4%B1))
ele alındığında, b n yıldan fazla geçm ş yle köklü ve güçlü b r d ld r.[37]
Türk ye Türkçes dört evreden geçm şt r :
1. Esk Anadolu Türkçes , XIII­XV.
2. Klas k Osmanlıca, XVI­XIX.
3. Yen Osmanlıca, XIX­XX.
4. Cumhur yet Donem Türkçes , XX.­
[38]
Altay d l b rl ğ
D l b lg s edeb yatında b r ‘d l a les ’ veya ‘topluluğu’ ç n kullanılan Altay d ller adıyla, dar olarak üç (Türk, Moğol,
Mançu dâh l Tunguz), gen ş olarak bunlarla b rl kte Kore ve kısa b r süreden ber Japon d l n n de yen den katılması le,
beş d l kasted l r.[39] Bu teor ; Türk, Moğol, Tunguz, Kore ve Japon d ller n n ortak b r kökten çıktığını ve bunların
akraba olduğunu kabul eden teor n n adıdır. Teor ye göre bu d ller ortak b r ata d lden n yordu. Ortak ata d l, faraz b r
d ld ve tab atıyla b r adı yoktu. Akrabalık teor s ne nananlar bu faraz d le Altay d l (Altayca) adını verd ler.[40]
Teor k olarak kurgulanan bu Altay d l nden ayrılmalar sonucunda ortaya çıkan Türk d l le Türk ye Türkçes n n tar h
başlar.
Sümerce­Türkçe l şk s
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
4/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Aşağı yukarı MÖ 3500­MÖ 1700 yılları dönem nde bugünkü Mezopotamya bölges nde konuşulmuş olan Sümerce,
dönem nde büyük b r meden yet n tems lc s , yazının kullanıldığı d l olmuştur. 1947­1948 akadem k yılı sırasında
İstanbul Ün vers tes Türkoloj Bölümünde öğrenc ken, el ne geçen tercüme Et D l Sözlüğü’nde rastladığı gud
“sığır, öküz” kel mes Türkolog Osman Ned m Tuna’nın Sümerce le der n lg s n başlatmıştır. Bu kel me le Esk
Türkçe ud “öküz” kel mes arasındak benzerl k d kkat n çekm şt r. Bunun üzer ne, Sümerce hakkında çok çeş tl
okumalar yapan Tuna, “Sümer ve Türk D ller n n Tar hî İlg s ve Türk D l n n Yaşı Meseles ” adlı eser nde, yaklaşık
olarak son kırk yılda tesp t ett ğ 32 ses denkl ğ n n, karakter st k olan ve maksada yeter 16’sını sunmuştur.[41]
Türkoloj , Sümeroloj ve daha b rçok b l m dalında büyük çığır açan bu çalışmadan çıkarılan sonuçlar şu şek lde
ver lm şt r:
“Sonuç
1. Sümerce ve Türkçe çok daha esk b r dev rde b rb r le akraba olmuş olab l r veya olmayab l r. Bu konu b z
burada lg lend rm yor. Fakat, Sümerlerle Türkler arasında d l bakımından tar hî b r lg bulunduğu hususu bu
168 kel me ve gerekl açıklamalarla spatlanmıştır.
2. Türkler n en az MÖ 3500’lerde Türk ye’n n Doğu bölges nde bulunduğu tesp t ed lm şt r. Bunun Kuzey, Doğu ve
Batı sınırlarının ne olduğunu başka b r çalışmamda açıklayacağım.
3. Türk d l n n zamanımızdan 5500 yıl önce müstak l ve k kollu b r d l olarak varlığı spatlanmıştır. Eğer doğuştan,
Sümerlerle temasa geld kler zamana kadark çözülme hızı sab t se, İlk Türkçe veya Ana Türkçen n muazzam b r
zaman önce yaşamış olması gerek r. Bu sonuç, ben m 1978 yılı sonunda tamamlayıp 1983 Ağustosunda
yayımladığım Altay D ller Teor s adlı çalışmamda, Türk d l n n, archeology ve glottochronology
araştırmalarından hareketle ler sürdüğüm ‘yaşı, en p nt hesaplara göre 8500’dür’ (s. 52­55) fademle
karşılaştırılab l r. Ş md , bu rakam doğrulanmaktadır. Çünkü Ana Türkçeden Ana Doğu ve Batı Türkçes ne kadar
geçen zamanı da hesaba katarsak, bu devreden zamanımıza kadar geçen 5500 yılın k ye katlanması mümkündür.
4. Bugün, yaşayan Dünya d ller arasında, en esk yazılı belgelere sah p olan d l, Türk d l d r. Bunlar, ç v yazılı
Sümerce tabletlerdek alıntı kel melerd r.
5. Altay d l teor s ndek en öneml meselelerden b r olan l2/ş, r2/z’ye a t m sallerdek anachron sm, bu konuda
aks st kamette b r düzeltme yapılmasını gerekt r r.”[12]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
5/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Karşılaştırmalı kel me l stes (Kısm l ste) (Osman Ned m Tuna, Sümer ve Türk D ller n n Tar hî İlg s ve Türk D l n n Yaşı Meseles , Türk D l Kurumu
Yayınları, Ankara 1997, s. 5­21. ISBN 975­16­0249­1)
Sümer
Türk
Sümer d l ndek
Ses denkl ğ
dl
dl
Türk d l ndek anlamı
anlamı[L ste notu 1]
(Sm.)
(Tk.)
Sm. •D : Tk.
•y, Ø
Sm. •g : Tk.
Ø, •y
Sm. •m : Tk.
•K
Sm. •n : Tk.
•y
Sm. •S : Tk.
•y, Ø
Sm. •Ş : Tk.
•ç
“spalten, zerschne den, zerstören”
dar
yar­
“yarmak”
“Band”
db
yp
“ p”
“Sesamöl”
dg
yag
“yağ”
“verschl ssen”
tab
yap­
“örtmek, kapamak”
“Fe nd, Pe n ger”
taga
yagı
“düşman”
“country”
tr
yr
“yer, toprak, yeryüzü”
“entfernen”
gd
ıd­
“salmak, göndermek, serbest bırakmak;
geç rmek”
“to be ll, to ache, to hurt, to g ve
pa n”
gg
g
“hastalık; hasta”
“wood, tree”
gş
yış
“orman, dağ, ağaç, çalı”
“Tür”, “door”
gşg
eş k
“kapı”
“ox”, gu “R nd”
gud
ud
“sığır, öküz; boğa (burcu); sığır”
“Ökumene”, krş. ukk n
“Versammlung”
guk n
ökün
“para, gül ve buna benzer şeyler n yığını”,
öküm “yığın”, üg­ “yığmak”, ügük “dolu, yığılı”
“Ernte”
gurun6
orum
“kes m”
(Emesal) “to stay” (for gal)
mal
kal­
“kalmak”
“Ame se”
marun
karınça
“karınca”
“Grenze”
maş
kaş
“herhang b r şey n kıyısı”
“name, fame”
mu
kü
“ün, şan”
“s ch n ederlagen, beschlafen; s ch
lagern”
nad9
yad­
“yaymak, döşemek, sermek”
“Bez rk”
nanga
yaŋa
“herhang b r ırmağın b r yanı”, yaŋak “yan,
taraf”; yanggak “yan, taraf”
“Summe”
ngn
yıgın
“yığın, küme, yığılmış”
“L cht”
nurum
yaruk
“ışık, aydınlık; parlak”
“schre ben”, “to wr te” ~ şar d.
sar
yaz­
“şaşmak, yanılmak, çözmek, yazmak”;
“nakşetmek, resmetmek, süsley p bezemek”, yazıkçı “mektup get r p
götüren elç ”
“pr me, good”
sg
yg
“yeğ, y , daha y ”
“Hand”
slg
el g
“el”
“s ngen und sp elen”, s r3 “s ngen”
şr
yır
“koşma, türkü, hava, ır, mus k de ırlama,
gazel”, “şarkı, türkü”
“small ch ld”
sag
çaga
“yen doğmuş, daha tüyü b tmem ş”
“durchschne den”
şab
çap­
“vurmak”, çap­tur­ “boyun vurdurmak”,
çap­ “çarpmak, vurup kesmek”
“Gott Şulpae”
şulpae
“Insekt”
zbn
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
“çoban yıldızı”, “çoban yıldızı, zühre
yıldızı”, “sabah yıldızı, éto le blanche çolpan qu se montre vers l’aurore et sur laquelle se
gu dent les caravans”
çbn
“s nek”, çıbun “s nek”
6/27
24.03.2016
Sm. •u : Tk.
•kṼ/a
Sm. d/ : Tk.
d/
Sm. d/, • : Tk.
n/, •
Sm. VmV :
Tk. VKV
Sm. r/ : Tk. z/
Sm. ş/ : Tk. l/
Türkçe ­ Vikipedi
“Sumpf”, u4muh4 “Schlamm der
flüsse”
umaḫ
kömek
> gömek “çamurlu, bataklık yer, alan”,
kömük “bataklık”
“Gewölk”
umun
kümün
“men, person, people, another men,
personal ty”
“people, folk”
un
kün
“elgün, halk”
“Grab”
urugal
kurgan
“Grabhügel”, “kurgan, kale”; “h sar, kale”;
“kubbe”, “château fort; la part e d’une v lle entourée d’une ence nte”,
“kurgan, mezar” krş. Amga Kurgan
“e n opfergefass für Getränke”
adakur
adak
“ çk kadeh ”, ayak “çanak, kâse, çk
kadeh ”
“bad, st nk ng”
gd
ıd
“koku, m sk”
“s lver or goldsm th”
kud m
kuyum
“kalıba dökme”; “çey z”, kuyum “argent”,
kuyumçı “orfévre”, kuyma “herhang b r madenden (çek çle
döğme le değ l, er t lerek dökme le) yapılmış havan,
çırakman, çek ç g b aygıtlar”
“sleep”
ud
udı­
“uyumak”; krş. ud “uyku”
“schwer”
dugud
yogun
“kalın, yoğun”, “yoğun, ş şk n, kalın”,
“kalın, yoğun, kaba”
“to be long, to lengthen, to
prolong”
sud4
sun­
“uzatmak, el uzatmak, uzanmak”, sün­
“uzamak, uzanmak”
“knot, t e”
tugdu
tügün
“dügüm”, krş. tüg­ “düğümlemek,
bağlamak”
“number, vot ng board”; ş t
“Rechnung, Zahl”
şd
san
“sayı, sayma, t bar etme”; “sayı, sayma,
benzeme”
“Schafhürde”, “Umfr edung, Stall”
amaş
agıl
“ağıl, koyun yatağı; koyun p sl ğ ”
“Magd”
geme
eke
“büyük kızkardeş”, eged “gerdek geces
gel n ç n gönder len h zmetç kadın”
“two (Emesal)”
mma
kk
“k”
“d scernment”, “Verstand”
umuş
ukuş
“anlayış”; “akıl, anlayış”
“to spread abroad, to d sperse of (a
th ng)”, “undo (espec ally a spell)”, “to make a
hole”, buru “harvest (noun)”
bur
boz­
“bozmak, yıkmak”, buz­ “bozmak, yıkmak, harap etmek, v raneye çev rmek, darmadağın
etmek”
“d g, d g qu ckly”
ḫar
kaz­
“kazmak”
“anger (Emesal)”
mr
kız­
“to be angry, cross, ll tempered; to be angry,
wexed w th”, 2. to get hot…” kızga­ “(kul) kızıp uzaklaştırmak, kakımak”
“to squezze, to press out (o l,
ju ce)”
sur
süz­
“süzmek”
“s x”
aşşa
altı
“altı”
“shadow”
g şge
köl ge
“gölge”, köl ke
“w llow”
g şk m
yılgın
“Fundament”
uş
ul
“duvar temel ”, “temel”
“I”
mae
men
“ben”
“you (sg.)”
zae
sen
“sen”
Sm. ae• : Tk.
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
“ılgın ağacı, tamar ska” ılgın “tamar sk”
“çoban yıldızı”; “Zühre yıldızı, çoban
yıldızı”, “sabah yıldızı”; éto le blanche 7/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
An•
Sm. g• : Tk.
ŋ•
“Gott Şulpae”
şulpae
“Grass, Futter, Pflanze”
ul a
öleŋ
“sulak yer, bataklık araz ”; “ot, çayır”;
“ç menl k”; “vert, endro t r che en verdure, pra r e”; öleŋl k “çayır, otlak”
“f eld”
aşa(g)
alaŋ
“alan, düz ve açık yer”
“Grenze, Grenzegeb et”
bulug
buluŋ
“köşe, bucak, zav ye”; “köşe, yön, taraf,
c het”
“daybreak, morn ng, dawn”, “hell,
re n, glänzend”
dag
taŋ
“tan, sabah vakt ”
“to be strong, to be v gorous, to
have power”, “macht g, stark”
kalag
kalıŋ
“kalabalık, çok sürü; kalın, kes f”, “çok,
sayısız, sık, pek kalabalık, koyu”
“Steppent er”
al m
el k
“gey k” el k k y k, “gey k”, “ceylan”, “dağ
keç s , yaban keç s ”
“he ss”, “Feuer, H tze, he ss”
zm
sg
“sıcak”; “sıcak, sıcaklık, lt fat”
“L cht”
nurum
yaruk
“ışık, aydınlık; parlak”, “aydınlık, parlak”
“a cattle stable”
şurum
sürüg
“sürü”
“Gott”, “god”
d ng r
teŋr
“Tanrı”, “gök, sema”
“Hode”
dubur
yumru
“top g b yuvarlak”, yumrı “yumru”, krş.
yumurtga “yumurta…, nsanların ve hayvanların taşakları”
Sm. m• : Tk.
K•
Sm. CVr/z • :
Tk. Cr/çV •
çolpan qu se montre vers l’aurore et sur laquelle se
gu dent le caravans”
L ste notu:
1. ^ Tuna’nın eser nde Sümerce kel me anlamları, alıntılanan kaynaktak d lle ver lm şt r.
Hun dönem
Hunlara a t b rçok kel me Ç ncede, bu d le özgü b ç mler yle tesp t ed lm ş ve bu kel me b ç mler farklı araştırmacılar
tarafından Türkçe olarak açıklanmıştır. Türkolog Talat Tek n, sözü ed len kel melerde 17’s n görüşler yle beraber
bel rtm şt r:[42]
Yukarıdak sözlerden son dokuzu Tabgaç dönem ne (MS 338­557) a tt r. Ç ncede /r/ ses bulunmadığı ç n Türkçe
sözlerdek /r/, ya /l/ le göster l r veya h ç göster lmez: çeng­l / tengr , k ng­lu / kıngrak, wo­lu­to / ordu vb. Ç n
sülales tar h nde, MS 329’da geçen b r olay ves les yle, Ç n karakterler yle tesp t ed lm ş k cümle vardır. Ç n sülales
tar h ­ Ç n­şu, 10 karakterden oluşan bu cümleler n (beyt n) Hunca olduğunu bel rtt ğ g b her karakter n Ç nce
anlamını da verm şt r. Olay Ç n­şu’da şöyle anlatılmıştır: “Hükümdar Ş Lo, Hs ung­nu’lara mensup Ho kab les nden
gel yordu. Başka b r Hs ung­nu l der L u Yao da Ş Lo’nun rak b d . L u Yao, Kuangçu’nunu on b r nc yılında (329)
ordusu le geld ve Lo­yang’ı kuşattı. Ş Lo, hemen L u Yao le savaşmak st yordu. Fakat buyruğu altındak
kumandanların h çb r bu f kr uygun bulmadı. Ş Lo, bunun üzer ne çok sevd ğ ve saydığı H nt rah p Fo­t’u­teng’e
danıştı. Fo­t’u­teng da re b ç m ndek b r çanı salladı ve çıkan sese göre Ho d l nce şu kehanette bulundu:[43]
s u­k’ t’ ­l ­kang puh­koh kü­t’u­tang
S u­k’ Ho d l nde “ordu”, t’ ­l ­kang da “çıkmak” anlamındadır; puh­koh L u Yao’nun unvanıdır, kü­t’u­tang da
“tutmak, yakalamak” demekt r. Bu sözcükler toplu olarak ‘Ordu savaşmak ç n çıkacak ve L u Yao’yu tutacak’
anlamına gel r.” Bu Ç nce karakterler, k ünlü S nolog tarafından aşağıdak şek lde seslend r lm şt r:
s og t eg t’ e l ed kang b’uok kuk g’ u t’uk­tang (B. Karlgren)
sux­keh the­let­kang buk­kok goh­thok­tang (E. G. Pulleyblank)[43]
Ş rator (1902), Ramstedt (1922), Baz n (1948), Gaba n (1950), Tek n (1993) g b Türkologlar, 10 karakterl k bu
baren n Hun Türkçes ndek b ç m ve anlamını bulmaya çalışmışlardır. Tamstedt’ n bulduğu b ç m ve anlam şöyled r:
Süke talıkıng (talıkang) bügüg (ügeg) tutang = Savaşa çıkın, bügüyü (düşman hükümdarını) tutun!
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
8/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Talat Tek n’ n bulduğu b ç m ve anlam şöyled r:
Sü:ke tılıkang bugukgı tuktang = Savaşa çıkın, Buguk’u (küçük gey ğ veya l derc ğ ) tutun![44]
Gerek Ramstedt, gerek Tek n, Doğu Huncaya a t bu baren n l­r (Bulgar­Çuvaş) Türkçes ne a t olduğu görüşünded rler;
çünkü Köktürkçedek taşıkmak (çıkmak) kel mes burada talıkmak / tılıkmak b ç m nde, yan ş yer ne l le geçmekted r.
Türkler ve Türk d l ç n bu baren n önem şöyle bel rt lm şt r:
1. Ç nceleşm ş b r söylen şle de kayded lm ş olsa, bu k cümle Türkçe olarak tesp t ed lm ş bulunan en esk (MS
329) cümlelerd r; üstel k kel meler n anlamları da Ç nce olarak ver lm şt r.
2. Hükümdar Ş ­lo’nun Hyung­nu’ların Ho boyundan olduğu ve cümleler nde de Ho d l nde söylend ğ Ç n
kaynağında açıkça fade ed lm şt r. Dört kel mel k k cümle Türkçe olarak okunup açıklanab ld ğ ne göre
Hyung­nu’ların Türklüğünden de şüphe etmeye gerek yoktur.
3. Hükümdar Ş ­lo, büyük Hun hanedanı 216’da yıkıldıktan sonra Kuzey Ç n’de kurulan küçük ve kısa ömürlü Hun
devletler nden b r olan 2. Cao devlet n n hükümdarıdır. Ş ­lo, doğu Hunlarından d . Demek k üyük Hun
hanedanından sonrak küçük Hun devletler nde de Hun Türkçes kullanılmaya h ç olmazsa b r süre devam
etm şt r.
4. Bütün Hunların olmasa b le en azından Doğu Hunlarının Türkçes b r l­r Türkçes d . Ş yer ne l, z yer ne r
kullanılması daha sonrak Bulgar ve Çuvaş Türkler n n özell ğ d r. Moğolca da b r l­r d l d r. Bulgar ve Çuvaşlar
dışındak bütün Türkler n d l ş­z Türkçes d r.[44]
Esk Türkçe
B l nen en esk Türk yazıtlarından b r olan Orhun Yazıtları bu dönem Türkçes le yazılmıştır. Esk Türkçe dönem le
lg l b lg ye Orhun Yazıtları ve Yen sey Yazıtları'ndan da ulaşılab l r. Bunların dışında Irk B t g g b kağıda yazılı
eserler, Esk Uygur dönem de Esk Türkçe dönem ç nde değerlend r l r. Bu dönem, çağdaş Türk lehçe ve ş veler nden
ayrı b r dönem olarak düşünülemez.
Orta Asya'dan Anadolu'ya
Türkçe, onu kullanan göçer evl ve yerleş k kav mler n doğuda Japonya'ya, batıda se Avrupa'ya doğru hareket yle
yayılmıştır. Afgan stan ve Batı Ç n c varında Moğolca; Rusya, Güney ve Güneydoğu Ç n bölges nde Tunguz; esk
Sovyetler B rl ğ n n batısında Türk ye'ye, güneyde se İran'a yayılan b r alanda se Türk d ller olarak değ şm şt r.
Güneyde bulunan başlıca Türk d ller Türk ye Türkçes , Azer Türkçes ve Türkmen Türkçes d r. Oğuz boylarının
kullandığı Gagavuz lehçeler ve İran kaynaklı Horasan lehçes , Türk ye lehçes le b rl kte bugünkü Türkçen n
bölümler n oluşturmaktadır.[45]
Çıgany bodunug bay kıltım, az bodunug üküş kıltım ­ (Yoksul halkı zeng n yaptım, az halkı çok yaptım) ­
Orhun Yazıtları[46]
Türk D l Yen sey yazıtları g b tabletlerden yola çıkılarak 1300 yıl önceye kadar kaynaklanab ld ğ g b yazıtlarda
kullanılan abecen n gel şm şl ğ bu d l n daha esk tar hlere dayandığının en somut del l d r.[47] Bugünkü Moğol stan'da
Orhun (öz adında Orkun[48]) ırmağı yakınlarında bulunan Kül T g n ve B lge Kağan yazıtlarından başka, dönem n
tanınmış vez r Tonyukuk'un da kend s ç n d kt rd ğ Ulan Bator kent yakınlarındak k taş, Orhun Yazıtları'nın
başlıca örnekler d r.[49]
D vânu Lügat 't­Türk, Türk d l n anlatan ve bu d l n yet s n göstermek ç n yazılan lk sözlük yapıtıdır ve Kaşgarlı
Mahmud tarafından 25 Ocak 1072'de yazılmaya başlanmış ve 10 Şubat 1074'te b t r lm şt r. Bu k tap ç nde şu tümce
bulunuyor: "Türk d l n öğrenmek çok gerekl b r ş olur". Yapıt, Türkçen n varsıl d lb lg s özell kler n en çarpıcı
b ç mde yansıtan b r özell kted r.
Türkçen n kullanım alanını gen şleten b r başka k ş , Karahanlı Devlet 'n n üyes , k nc b r Türk ve Türkçe kültür
ab des olan Yusuf Has Hac b'd r. Yusuf Has Hac b, Kutadgu B l g adlı yapıtı le Türk d l b rl ğ n n d ğer öneml yazılı
temel n attı. 1069­1070 yıllarında bu Türkçe yapıtı tamamladı.
Ahmed Yesev 12 yüzyılda Türk d l nde yazdığı "h kmet" adlı ş rler b r araya get ren Türk tasavvuf edeb yatının
b l nen en esk örnekler n çeren k tap le Türkçen n kullanımını etk led .
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
9/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
13/14.yy. yaşamını süren Yunus Emre Türkçen n, özell kle "Türkçe ş r d l n n" temel ustası
ve ab des olmuştur. Yunus Emre'n n edeb yat tar h bakımından, öneml b r yanı da
Anadolu'da, Türkçe ş r d l n n öncüsü olması ve tasavvuf sorunlarını yalın ve kolay anlaşılır
b r d lle söyley ş neden yled r. Ş rler n n ölçüsü, Türkçen n ses yapısına uygun aruz
olmakla b rl kte söyley ş akıcı, sürükley c b r n tel k taşır. Tasavvufun en güç anlaşılır
kavramlarını, Türkçen n ses yapısına uygun b ç mde d le get r r; ş r nde, duygu ve düşünce
b rl ğ nden oluşan b r der nl k görülür.
Hacı Bayram Vel 14/15. yüzyılda Anadolu'da yaşamını süren Türk mutasavvıf ve şa r
olarak eserler n Türkçe olarak yazdı ve Türkçen n kullanımını Anadolu’da öneml b ç mde
etk led . Hacı Bayram Vel , Anadolu'da d l ve kültür b rl ğ n n sağlanması ç n Türkçe
eserler yazılmasında Leme’at ve Gülşen­ Raz g b eserler n Türkçeleşt r lmes nde etk l
olmuş, kend s de halkın anlayacağı d lden Ahmed Yesev geleneğ ne uygun olarak ş rler
yazmıştır. Devr nde Arapça ve Farsça eser vermek revaçta ken, Hacı Bayram Vel ’n n halk
le l şk kurab leceğ Türkçey terc h etmes bell b r olgunluğa şaret eder. Bu olgunluk
Anadolu’da d l b rl ğ n n sağlanması ve Türk kültürünün egemen olmasıdır. Türkçec l k
akımı yandaşlarını da etk lem ş, bu suf ler özell kle Türkçe yapıtlar verm şlerd r.
Türk yazısını taşıyan en
esk belge Kızıl
kent nde bulunuyor.
Yazılış tar h 8.
yüzyılın başlarına
dayanmaktadır.
Yazıcıoğlu Muhammed, Eşrefoğlu Rum g b öğrenc ler n n Envaru’l­Aşık n, Muhammed ye,
Müzekk nü’n­Nüfus g b eserler Anadolu'da yıllarca kolaylıkla okunmuş, halkın el nden
düşmem şt r. Ayrıca Akşemsett n, (1389/1390 ­ 1460), 15. yüzyılın en büyük suf ler nden
b r d r ve Türkçe le, (örnek olarak Hayatın Maddes ve Tıp adında) çeş tl eserler ortaya
koymuştur.
Türkçe a t olduğu Altay d l a les n n en çok k ş tarafından kullanılan d l d r. 5500­8500
yıllık b r geçm ş olduğu sanılmaktadır. Genel Türkçen n Türk ye, Azerbaycan,
Türkmen stan, Tatar stan, Özbek stan, Başkurd stan, Nogay, Kırgız stan, Kazak stan, Yakut stan, Çuvaş stan, Güney
S b rya g b bölgeler vardır.
Yazılı Türkçe üzer ne kaynaklarda (M.Ö. 1766 yılık Ç n kron ğ nde) lk kez tutanaklarda tanrı, ordu, kılıç ve kut
(mutluluk) sözcükler bulunmaktadır.
Moğolca, Mançu­Tunguz, Korece ve Japonca le yakın l şk s vardır. Bazı b l m adamları, l şk n n ödünç alınmış
sözcüklerden kaynaklandığını ve temell olmadığını dd a etm şt r. Son zamanlarda yapılan karşılaştırmalı çalışmalar,
bu tez n hatalı olduğunu, Türkçe ve Japoncanın temel l şk ler n n bulunduğunu kanıtlamıştır.[50]
Dünyada Türkçe konuşanların dağılımı
Koyu renkle göster len ülkelerde Türk ye Türkçes konuşanların
nüfusu en fazladır.
Göktürkçe
Türük Oguz begler , bodun eş d ŋ. Üze teŋ r basmasar, asra yer tel nmeser, Türük bodun l ŋ n törüŋ n k m artatı
udaçı erd ?[51]
Türk ye Türkçes
Türk Oğuz beyler , boyları ş t n; üstte gök basmasa, altta yer del nmese, Türk boyları, l n tören k m bozab lecek
d?
D l Devr m
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
10/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türk ye Cumhur yet 'n n uluslaşma sürec n tamamlayan Türk Devr m 'n n ya da Atatürk devr mler n n en öneml
basamaklarından lk , Cumhur yet' n kuruluşundan 5 yıl sonra yapılan harf devr m , k nc s de Cumhur yet' n
kuruluşundan 9 yıl sonra yapılan D l Devr m 'd r.
D l Devr m kısaca, Türkçe le düşünmey , Türkçen n bütün b l m, sanat ve tekn k kavramları karşılayacak yolda
gel şmes n sağlayan eylemd r.
D l b l mc Kâm le İmer "D l Devr m ned r?" sorusunu şöyle yanıtlıyor:
D l daha çok yerl öğeler n egemen olduğu b r kültür d l durumuna get rmek amacıyla yapılan ve devlet n
desteğ n kazanmış olan ulus çapındak d l gel şt rme eylem ne 'd l devr m ' adı ver lmekted r.[52]
Her nsan düşünces n sözcükler arasında bağ kurarak oluşturduğu tümcelerle aktarır, bu açıdan bakınca D l Devr m
aynı zamanda düşüncen n yen leşmes d r. "D l Devr m 'n n gerçekleşmes n sağlayan etkenler, aynı zamanda onun
amaçlarını ortaya koymaktadır. Uluslaşma etken d l yabancı öğelerden arındırma amacını, d ğer de kültür d l
durumuna get rmey amaçlamaktadır. Bu amaçların olumlu sonuçlar vermes , ortaya çıkan ürünler n toplumun malı
olmasına bağlıdır. Devlet n desteğ olmaksızın d lde yapılan devr m, b reysel b r eylem olarak kalır; topluma mal
olmaz. D l Devr m 'n n hazırlık evres ndek çabalar, bunun en güzel örnekler d r. Türk D l Devr m 'n n hazırlık evres
olarak n telend reb leceğ m z ve Tanz mat Fermanı le başlayan dönemdek d l yalınlaştırma stem toplumu
kapsayamamıştır. Ancak, Cumhur yet'ten sonra, 1932 yılında devlet n öncülüğünde Türk D l Tetk k Cem yet 'n n
kuruluşuyla d lde yapılan yen l kler, ulus çapında b r eylem olarak topluma mal olmaya başlayagelm şt r.."[53]
Türkçe, yapı bakımından çok varsıl b r d l olmakla b rl kte, dünya üzer nde de hâlâ çok konuşulan b r d ld r. Bu
varsıllık her ne kadar ç nde yabancı sözcükler bulundursa da, bu durum d lde h çb r bozukluğa yol açmamıştır. Bunun
neden de, Osmanlı'nın, zamanında barındırdığı azınlıkların olmasıdır. Çünkü bu nedenle d lde çok fazla yabancı
"sözcük alış­ver şler " olmuştur.
Osmanlı
Türkçes
Türk ye
Türkçes
İng l zce
Açıklama
müselles
üçgen
tr angle
Üç (“3”) ve çok esk klas k Türkçe gen ("yan") sözcüğünden türet l yor.
tayyare
uçak
a rplane Uçmak eylem nden türet lerek yapılıyor.
n spet
oran
rat o
Modern oran sözcüğü klas k Türkçe or­ “kesmek” sözcüğünden türet l yor.
ş mal
kuzey
north
“Soğuk, karanlık, gölge” anlamındak kuz sözünden türet l yor.
teşr n evvel
ek m
October
Ek­ eylem ; ek m hareket nden türet l yor. Türk ye’n n çeş tl bölgeler nde
sonbaharda ek m yapılıyor.
asel
bal
honey
Arapça asel sözcüğü, Türkçe bal sözcüğü le düzenlen yor.
Türkçen n alfabeler
Türkler, dünyada en çok alfabe değ şt ren kav mlerdend r. Bunun nedenler n n başında, Türkler n M ladın çok
önces nden ber , dünyanın çeş tl bölgeler nde yaşamaları ve çeş tl kültür çevreler n oluşturmalarıdır. Türk ye
Türkçes ç n 1 Kasım 1928 tar h nde kabul ed len Lat n esaslı yen Türk alfabes ne gel nceye dek, Türkçe çeş tl
alfabelerle yazıya geç r lm şt r. En yaygın kullanıma sah p Türk alfabeler şunlardır:
Orhun Alfabes
Türkçen n b l nen lk alfabes Orhun yazıtları'nda da kullanılan ve yaygın adıyla Göktürk Alfabes olarak b l nen
abeced r (Köktürk şaretler , Run k alfabe vb.). Bu alfabe doğu ve batıdak Hun Kağanlığı’nın devr nden, 1. yüzyıldan
ber Göktürkler devr ne ve kullanım sıklığı düşse de, Uygur devlet devr ne dek (MS. 10. yüzyıl) kullanılmıştır. Örnek: Uygur Alfabes
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
11/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türkçen n bütün yazı çeş tler ç nde en çok kullanılmış olanıdır. Soğut yazısının
yakın akrabası olan ve Uygur Türkler tarafından Türkçeye uyarlanıp yüzyıllarca
kullanılan b r alfabed r. D vanü Lügat ’t­Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Uygur alfabes n ,
“Türk alfabes ” adıyla anmaktadır.[54]
Arap asıllı Türk alfabes
9. yüzyıl c varlarından günümüze dek (Uygur Türkler hâlen bu alfabeden
kaynaklanan b r alfabe kullanmaktadırlar) bu alfabe kullanılmıştır. Müslümanlığı
kabul etmeye başlayan Türk boyları, bu yüzyıllar ç nde, ardı sıra bu alfabey
kullanmaya başlamış ve 13. yüzyıl dolaylarında artık bu alfabe, Türk boyları arasında
ortak b r alfabe özell ğ kazanmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu, bu alfabey en yaygınlıkla kullanan Türk devlet d r. Üzer nde
b rtakım düzenlemeler ve eklemeler yapılarak Osmanlı alfabes de den len alfabe
kullanıldı.
Atatürk yen Türk alfabes n
tanıtırken, Kayser , 20 Eylül
1928. (Fransız L'Illustrat on
derg s )
Türkçe ç n kullanılan bu alfabeye Arap alfabes denmemes n n sebeb , Arapçada
bulunmayan “j, ç, ŋ, p” g b sesler çermes d r.
Lat n asıllı Türk alfabes
1 Kasım 1928 tar h nde, esk Arap asıllı Türk alfabes n n yer ne, Lat n yazısından Türkçe ç n uyarlanan bu 29 harfl
alfabe kabul ed lm şt r.
Alfabede 29 harf bulunur. Ancak 1990'lı yıllarda toplanan b r uluslararası Türkçe kurultayında Türk ye abeces /ŋ/
(gen zc l n ses ), /ɛ/ (açık e ses ), /q/ (kalın k ses ), /w/ (sert g, v ses ), /x/ (sert h ses ), /ɳ/ (ön damaksıl, ny ses ) g b
harfler n de katılması le oluşacak Ortak Türk Abeces nden, d ğer Türk Ülkeler n n kend abeceler n oluşturması le
karara bağlanmıştır.[55][56][57] Şu an, Türk Dünyası ç nde, Türk ye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhur yet , Azerbaycan,
Türkmen stan, Özbek stan, Kosova, Makedonya ve genel Balkanlar’dak Türkçe kullanımları, Lat n esaslı alfabelerle
yapılmaktadır. Bunlar ç nde Türk ye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhur yet ve Balkanlar’da aynı alfabe kullanılır.
Azerbaycan Türk alfabes nde 29 harf n yanında ayrıca x, q, ә harfler bulunur. Türkmen stan, Özbek stan alfabeler nde
de kend çler nde bazı eklemeler ve farklı terc hler bulunmaktadır. Temel olarak bu Türk devletler n n heps Lat n asıllı
alfabeye geçm şlerd r.
Bağımsız Kazak stan ve Kırgız stan le Rusya Federasyonu'ndak Türk boyları, K r l asıllı alfabeler kullanmaktadırlar.
Türk Alfabes :
a
­
A
b
­
B
c
­
C
ç
­
Ç
ğ
­
Ğ
h
­
H
ı
­
I
­
İ
n
­
N
o
­
O
ö
­
Ö
p
­
P
u ­ U
ü ­ Ü
v ­ V
d
­
D
j
­
J
e
­
E
k
­
K
r
­
R
y ­ Y
f
­
F
l
­
L
s
­
S
g
­
G
m
­
M
ş
­
Ş
t
­
T
z ­ Z
Aslında kanuna göre " " harf , "ı" harf nden önce gelmes ne rağmen yaygın ve yerleşm ş olan sıraya göre önce
[58]
“ı” sonra “ ” gelmekted r.
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
12/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
“ı” sonra “ ” gelmekted r.[58]
Türk ye Türkçes Ağızları
Ağız Bölgeler
Türk ye Türkçes , tar hî Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında günümüzde konuşulmaya devam eden Türk ağızları
bakımından bazı gruplara ayrılır. Söz konusu gruplandırma ç n Anadolu ve Rumel ağız bölgeler nden söz ed l r.
Anadolu Ağız Bölges
Türk ye Türkçes n n kollarından Anadolu kolu ana ağız grupları bakımından Doğu Grubu, Kuzeydoğu Grubu ve Batı
Grubu olarak üçe ayrılır.[59] Prof. Dr. Leylâ Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışması Anadolu
ağızları üzer ne yapılmış en gen ş akadem k çalışmadır.
Anadolu ağız bölges , Türk ye’n n Anadolu topraklarını çer r.[59] İlk aşamada sınır bu şek lde bel rt lm ş ve
ncelenm şt r.
Doğu Grubu
1. Grup: Ağrı, Van, Muş, B tl s, B ngöl, S rt, D yarbakır, Mard n, Hakkâr , Urfa (B rec k, Halfet har ç), Palu,
Karakoçan ağızları.[60]
2. Grup: Kars (Ardahan, Posof har ç), Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman, Pas nler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı,
Erz ncan, Tercan, Çayırlı, Kemah, Refah ye, Gümüşhane ağızları.[60]
3. Grup: Ardahan, Posof , Artv n, Şavşat, Yusufel , Ardanuç, Oltu, Tortum, Olur, Şenkaya, İsp r ağızları.[60]
4. Grup: Kemal ye, İl ç (Erzurum), Elâzığ, Keban, Bask l, Ağın, Harput, Tuncel ağızları.[60]
Kuzeydoğu Grubu
1. Grup: Trabzon, R ze, Kalkandere, İk zdere, Gündoğdu, Büyükköy ağızları.[61]
2. Grup: Çayel , Çamlıhemş n, Pazar, Ardeşen, Fındıklı ağızları[61]
3. Grup: Arhav , Hopa, Borçka, Kemalpaşa, Muratlı, Ortacalar, Göktaş, Cam l , Meydancık, Ortaköy ağızları.[61]
Batı Grubu
1. Grup: Afyonkarah sar, Antalya, Aydın, Balıkes r, B lec k, Burdur, Bursa, Çanakkale, Den zl , Esk şeh r, Isparta,
İzm r, Kütahya, Man sa, Muğla, Uşak, Nallıhan ağızları.[62]
2. Grup: İzm r, Sakarya ağızları.[62]
3. Grup: Bolu (Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık har ç), Zonguldak, Bartın, Kastamonu (Tosya har ç), Ovacık,
Esk pazar ağızları.[62],
4. Grup: Beypazarı, Çamlıdere, Kızılcahamam, Güdül, Ayaş, Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık, Çankırı (Ovacık,
Esk pazar, Kızılırmak har ç), Tosya (Kastamonu), Boyabat, Çorum, İsk l p (dağ köyler har ç), Bayat, Kargı, Osmancık
ağızları.[62]
5. Grup: S nop (Boyabat har ç), Samsun (Havza, Lad k har ç), Ordu (Mesud ye har ç), G resun (Şeb nkarah sar ve
Alucra har ç), Şalpazarı ağızları.[62]
6. Grup: Havza, Lad k, Amasya, Tokat, S vas (Şarkışla ve Gemerek har ç), Mesud ye, Şeb nkarah sar, Alucra,
Malatya, Hek mhan, Arapk r ağızları.[62]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
13/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
7. Grup: Tarsus, Ereğl , Konya merkez lçes n n bazı köyler , Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Gaz antep, Adıyaman,
Darende, Akçadağ, Doğanşeh r, B rec k, Halfet ağızları.[62]
8. Grup: Ankara, Haymana, Balâ, Şerefl koçh sar, Çubuk, Kırıkkale, Kesk n, Kalec k, Kızılırmak, Çorum (merkez lçe
le güney ndek lçeler), Kırşeh r, Nevşeh r, N ğde, Kayser , Şarkışla, Gemerek, Yozgat ağızları.[62]
9. Grup: Konya (merkez lçes n n bazı yöreler ve Ereğl har ç), Mers n (Tarsus har ç) ağızları.[62]
Rumel Ağız Bölges
Türk ye Türkçes n n kollarından Rumel kolu ana ağız grupları bakımından Doğu Rumel ve Batı Rumel olarak k ye
ayrılır.[63] Ayrıca bu ağız yörelere göre [64] Gagavuzca le benzer ve aynı özell kler taşımaktadır.
Batı Rumel
Batı Rumel kolunun özell kler Gyula Németh’ n “Bulgar stan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzer ne” adlı
makales nde, 8 maddede göster lm şt r. Sonrasında b rçok çalışmada da bu madde açıklaması ben msenm ş,
uygulanmıştır. Batı Rumel sahasının coğraf sınırları Bulgar stan’da Tuna’nın hemen güney ndek Lom’dan doğuya
doğru Vraça, Sofya, Samokov’dan doğuya doğru lerley p Köstend l’e uzanır. Ayrıca Makedonya, Arnavutluk, Bosna­
Hersek ve Sırb stan'da Adakale'y uç olarak kapsar.[63] Kosova da Batı Rumel Türkçes n n ç nde yer alır.
Doğu Rumel
Batı Rumel ’n n doğusunda kalan bütün alandır. Bulgar stan’da Lom, Vraça, Sofya, Samokov ve Köstend l şeh rler n n
doğusundan t baren ülken n tamamı, Yunan stan, Makedonya’nın güney kes mler ve Türk ye’n n Trakya’sı (Doğu
Trakya) bu sahanın ç nded r.
Örnek Met nler
Tems lî Şek ller
Batı Rumel Yazı D l
g d yorum
ağladığım kadar
görmüş
güzel kız
ne yapacakmış?
yağmura mı
bakıyorsun?
koşacağım
Kuzey Makedonya­
Kosova
Doğu Rumel Rodoplar
(Bulgar stan­
Yunan stan)
g deym/c deym
g ty r n
ağladığım
agladıgım ka'
gıda(nı)
gürm ş/cürm ş
gȫmüş
güzel/cüzel kız
güzel gız
n’yapacak m ş?
n yapçāmış?
yagmura m
yağmıra mı
bakaysın
bakyısın?
koşac m/koşacagım kaşçan
Karaden z
Güneydoğu
Anadolu
Ege
k téyrım/c deyrum
g d rem
g d veyom
āladuğum kadar
ağladıgım gadar
ağladığım gadā
körm ş
görm ş
küzel k z
gözel gız
n'ābaçām ş?
ne yapcahmış?
yāmora m
yagmıra mı
pakay sun?
bagıyorsun
koşacağum/koşeceem goşacağam
görmüş/gȫmüş
güzel gız
n’apıvēcēm ş?
yağmıra mı
bakıyoñ
goşçem
Not: Şek ller tems lîd r. Seslerde değ ş kl k olab l r.
Türkçen n D l B lg s
Türkçen n Özell kler
Türkçe söz varlığının b r bölümü; Türkçe asıllı sözcükler, Arapça ve Farsçadan geçm ş sözcüklerden
oluşmaktadır. Arapça ve Farsça'dan gelm ş sözcükler n b r bölümü o kadar Türkçeleşm şt r k Arap veya Fars
d l ndek durumundan oldukça farklıdır ve k m sözcükler n anlamı da farklılaşmıştır.
Türkçede doğru tümce yapısı, özne, tümleç, yüklem b ç m nded r. Ancak Türkçe esnek b r d ld r.[65] Bu yüzden
günlük yaşamda devr k tümceler sıklıkla kullanılır. Örneğ n, "Bugün yazılı sınav olacağız." tümces ne eşdeğer
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
14/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
"Yazılı sınav olacağız, bugün. tümces kurulab l r. Bu tür tümceler daha ş rsel anlatıma sah pt r.
Türkçede kısa yoldan anlatım ön plandadır. Örneğ n, "sobayı yak" derken "sobanın ç ndek odun ve kömürler
yak" anlamındadır. Bunun d lb lg s ndek adı "ad aktarması"dır.[66]
Türkçede k ş adılları altı taned r. Örneğ n Türk ye Türkçes nde, ben, sen, o, b z, s z, onlar b ç m nded r.
Türkçedek öneml b r başka özell k, "s z" adılının k bar olarak 2. tek l k ş y (sen) bel rtmes d r.
Türkçede ses evr m
Türk d ller nde zaman ç nde değ şen bell başlı sesler vardır. İlk Türkçeden bu yana değ ş m olağan olan evr mler
olduğu g b , değ ş m olağan olmayanları da vardır.[67]
Esk Türkçede lk ve son sestek ­b­ ve ­b sesler ­w­ ve ­w sesler ne dönüşür. Buna b r örnek: eb (Göktürkçe) →
ew (Uygurca → ev (Oğuzca) Ayrıca burada görüldüğü g b , ­b ses nden gelen ­w sesler zamanla ­v sesler ne
dönüşeb l r. Baştak b­ sesler w­ ses ne dönüşmez.
Türkçedek en büyük ses değ ş mler nden b r d>y değ ş m d r. Esk Türkçede bulunan neredeyse bütün ­d­ ve ­d
sesler , ­y­ ve ­y sesler ne dönüşmüştür, buna rağmen d­ sesler kalmıştır. Bu değ şme b rçok Türk d yalekt nde
gerçekleşm şt r. Buna örnek: édgü (Esk Türkçe) → éyü → y , adrı (Esk Türkçe) → ayrı (Oğuzca)[67]
Türk ye Türkçes nde ŋ>n dönüşümü vardır. Ancak bu dönüşüm yalnızca Batı Türkçeler ç nd r. Balkan Türkçes ,
Azerbaycan Türkçes , Türk ye Türkçes ve d ğer batı lehçeler dışında /ŋ/ sesler korunmuştur ve hâlâ
kullanılmaktadır. (örneğ n: gel n z (Türk ye Türkçes ), gel ŋ z Türkmence) Bu evr me örnekler: b ŋ­ → b n­, soŋ
→ son, beŋ z → ben z... Aynı zamanda, y ne batı lehçeler ç n olan ŋ>m dönüşümü vardır, ancak bu evr m asla
kökte olmaz. her zaman türem ş veya b rleş k sözcüklerde olur. Örneğ n: koŋşu → komşu, toŋuz → domuz,
köŋlek → gömlek[67]
Türk ye Türkçes nde é> , >é, é>e, e> sesler b rb r ne dönüşür. Bu üç ses arasında en açık olanı /é/ (/ɛ/), en
kapalı olanı se / / (/ /) Bu dönüşümlerden e> dönüşümü d rekt değ ld r. Yan ses d rekt e> b ç m nde olmaz.
Buradak /e/ ses önce /é/ daha sonra / / ses ne dönüşür. Ancak bu evr m çok hızlı olduğundan yazılı kaynaklarda
bel rt lmez. Bu yüzden böyle geçer. Bu evr me örnekler: éy → y ; b r­ → ver­; béş → beş; eş t­ → ş t­[67]
Türk ye Türkçes nde k­ sesler g­ sesler ne dönüşür. Örneğ n: kel­ → gel­ , k t­ → g t­ , kök → gök[67]
Türk ye Türkçes nde t­ sesler d­ sesler ne dönüşür. Örneğ n: tag → dağ, t l → d l, tök­ → dök­[67]
Türk ye Türkçes nde b­ sesler v­ sesler ne dönüşür. Örneğ n: bar­ → var, b r­ → v r­ → ver­ , bar → var[67]
Türk ye Türkçes nde b­ sesler p­ sesler ne dönüşür. Örneğ n: barmak → parmak, büre → p re, buŋar → pınar[67]
Türk ye Türkçes nde ­g sesler ­ğ sesler ne, sonra ­v sesler ne dönüşür. Örneğ n: kog­ → koğ­ kov­, tög­ → döğ­
→ döv­[67]
Türk ye Türkçes nde ü sesler sesler ne dönüşür. Örneğ n: düz­ → d z­ , büre → p re[67]
Türk ye Türkçes nde o sesler u sesler ne dönüşür. Örneğ n: oyan­ → uyan­ , yokaru → yukarı, bodun → budun
→ buyun[67]
Türk ye Türkçes nde ö sesler ü sesler ne dönüşür. Örneğ n: közel → güzel, kökerç n → güverc n[67]
Türk ye Türkçes nde ü sesler e sesler ne dönüşür. Örneğ n: törü → töre, töpü → tepe[67]
Türk ye Türkçes nde u sesler a sesler ne dönüşür. Örneğ n: boguz → boğaz[67]
D lb lg s
B r d l doğuş, gel şme, yapılış özell kler vb. g b tüm yönler yle nceleyen ve bağlı olduğu kuralları ortaya koyan
b l m. D lb lg s , sesten tümceye kadar tüm d lb rl kler n yapı, anlam ve görev bakımından nceler.
D lb lg s , çeş tler ne göre bazı gruplara ayrılır: Bütün d llerdek ortak lkeler ortaya koyan kısmına “genel d lb lg s ”,
d l olaylarının aslını ve d l n tar hî durumunu araştıranına “tar hî d lb lg s ”, d ller ve lehçeler arasındak benzerl kler
nceleyerek bu d ller ve lehçeler arasında lg kuranına “karşılaştırmalı d lb lg s ” den r.
D lb lg s , en esk b l mlerdend r. Grekçeden Lât nceye ve oradan da d ğer d llere yayılmıştır. En esk d lb lg s
b lg nler n n İ.Ö. 4. yüzyılda H ntler olduğu b l n r. Ancak Batı'da d lb lg s n n kurucusu olarak Ar stoteles kabul ed l r.
İlk d lb lg s k tabını yazan se İ.Ö. 1. yüzyılda “D lb lg s Sanatı” adlı yapıtıyla f lolog D on sos'tur.
Daha sonra Romalı Donatus'un (İ.S. 4. yüzyıl) yazdığı d lb lg s k tabı yıllarca Batı’da kaynak k tap olmuştur.
Türkçen n lk d lb lg s k tabı olarak Kaşgarlı Mahmut'un (11. yüzyıl), bugün el m zde bulunmayan “K tâbu
Cevâh rü’n­nahv” adlı yapıtı göster lmekted r.
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
15/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türkçe yazılmış lk d lb lg s k tabı Bergamalı Kadr 'n n “Müyess retü’l­Ulûm” (1559) adlı yapıtıdır. Yapıtta örnekler
Türkçed r, fakat d l kuralları Arapçanın kurallarına uydurulmuştur. Tanz mat dönem nde başta Ahmet Cevdet (1851) ve
Fuat paşaların (1865) k taplarında Osmanlıcanın yapısı gözönünde tutulmuştur. Meşrut yet'ten (1908) sonra, Hüsey n
Cah t’ n “Sarf ve Nah v” adlı eser n n d lb lg s konusunda öneml b r yer vardır. Bu k tapta Fransızca d lb lg s n n
etk s görülür. Cumhur yet dönem n n lk esaslı d lb lg s k tabı, İbrah m Necm D lmen’ n “Türkçe Gramer” (1939)
adlı yapıtıdır. 1940′tan sonra pek çok Türkçe d lb lg s k tapları yazılmıştır. Bunlardan öneml olanları: Tahs n
Banguoğlu’nun “Ana Hatlarıyla Türk Gramer ” (1940), Tah r Nejat Gencan’ın “D lb lg s ” (1950­1954) ve Muharrem
Erg n’ n “Türkçe D l B lg s ”d r (1958).
Sözcük türeme farkı
Özell ğ gereğ sona eklemel b r d l olduğundan Türkçede bas t b r kökten çok sayıda sözcük türetmek mümkündür. Bu
özell ğ n bulunmadığı H nt­Avrupa D ller kolundan gelen İng l zce, Almanca ve İspanyolca aşağıda Türkçe le
karşılaştırılmıştır.
Türk ye
Türkçes
İng l zce
Almanca
İspanyolca
Göz
eye
Auge
ojo
Gözlük
eyeglasses
Br lle
gafas
Gözlükçü
opt c an: someone who sells
glasses
Augenopt ker, Br llenverkäufer ópt co, vendedor de gafas
Gözlükçülük
the bus ness of sell ng glasses
Das Geschäft des
Br llenverkaufes,
Der Beruf des Augenopt kers
ópt ca, t enda donde se venden
gafas
Ve eylemden türeme:
Türk ye Türkçes
İng l zce
Almanca
İspanyolca
yat­
l e down
lege (d ch) h n, schlafe! acostarse
yatır­
lay down [that s, cause to l e down] lege an
acostar [a algu en]
yatırım
nstance of lay ng down: nvestment Invest t on
nvers ón
yatırımcı
depos tor, nvestor
Kap talanleger, Investor spónsor, nversor
yatırımcılık
to be an nvestor
e n Investor se n
ser un nversor
Yen sözcükler ayrıca var olan k esk sözcüğün b rleşmes le de yaratılır. Bu, Türkçe ve Almanca le İng l zcen n
paylaştığı b r ayrıklık benzerl ğ oluşturur. Altta bazı örnekler:
Eklerle tümce oluşturma
D ğer yaygın olarak konuşulan d llerle karşılaştırıldığında, daha az sayıda sözcük ve harf le daha çok b lg aktarmak
olanaklıdır. D ğer pek çok d lde olmayan b r özell ğe göre, b r sözcük köküne ekler ekleyerek, tek sözcüklü tümce
oluşturulab l r.
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
16/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türk ye
Türkçes
yen sözcükler oluşturan temel
sözcükler
İng l zce
Açıklama
pazartes
Monday
pazar ("Sunday") ve ertes ("after")
b lg sayar
computer
b lg (" nformat on") ve say­ ("to count") b lg sayıcı
gökdelen
skyscraper
gök ("sky") ve del­ ("to p erce")
gök del c
başparmak
thumb
baş ("pr me") ve parmak ("f nger")
b r nc l parmak
önyargı
prejud ce
ön ("pre/proto") ve yargı ("spl tt ng;
judgement")
ön yargı
kahvaltı
breakfast
kahve ("coffée") ve alt
Türk ye
Türkçes
İng l zce
pazardan sonra
Almanca
İspanyolca
Hollandaca
ev
house
Haus
casa
hu s
evde
at home, w th n the
house
zu Hause
en casa
thu s
ev n z
your house
Ihr Haus
su casa
jull e hu s
ev n zde
at your house
n Ihrem Hause
en su casa
n jull e hu s
ev n zdey z
we are at your house w r s nd n Ihrem Hause
estamos en su
casa
w j z jn n jull e
hu s
Büyük ve küçük ünlü uyumu
Türk ye Türkçes nde Büyük Ünlü Uyumu ve Küçük Ünlü Uyumu olarak b l nen k ünlü uyumu vardır. En yaygın ve
kapsamlı olan, Büyük Ünlü Uyumudur. Küçük Ünlü Uyumu, Türk ye Türkçes nde genelde geçerl ken, d ğer Türk ş ve
ve lehçeler nde bu uyum pek aranmaz z ra Küçük Ünlü Uyumu, ler ve keyfî b r uyum düzey d r.
Büyük Ünlü Uyumu konusunda kural dışı kalan çok az söz mevcuttur k , bunların büyük b r kısmı yabancı kökenl
sözcüklerd r. İst sna oluşturan b rkaç söz de, köken bakımıyla Türkçe olup uyum dışına çıkan sözlerd r: elma (<<
alma); ücra (<< uçra) g b . Bu kurala göre Türkçede b r sözcüğün lk heces nde kalın b r ünlü (a, ı, o, u) varsa, zleyen
hecelerde de kalın heceler; nce b r ünlü (e, , ö, ü) varsa, zleyen hecelerde de nce ünlüler yer alır. Küçük ünlü
uyumunda sözcüğün lk heces düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı, ) d ğer hecelerde düz ünlüyle devam eder.
Örnek:
büyük ünlü uyumu : balta ­ baltalar ; arı ­ arılar ; top ­ toplar ; uçak ­ uçaklar
küçük ünlü uyumu : ev ­ evler ; stek ­ stekler ; örtü ­ örtüler ; ünlü ­ ünlüler
Türkçe Sesb l m (fonoloj s )
Türk D l 'nde k adet ses ya da fonem grubu vardır. Bunlardan lk ağızdan sürekl ve engels z çıkan ünlü seslerd r.
Türkçede dokuz adet ünlü ses bulunur. Bunlar /ä/, /e/, /ɛ/, / /, /ɯ/, /o/, /ø/, /u/, /y/ sesler d r. Bunlardan beş nce, dördü
kalındır. Bunlardan, /ɛ/, /e/, / /, /ø/ ve /y/ sesler, nce seslerd r. D ğer /ä/, /ɯ/, /o/ ve /u/ sesler se kalın seslerd r.
Türkçede bulunan d ğer b r ses grubu se ünsüz seslerd r.
Ünsüz sesler
Türkçe Standart Ünsüz Sesler
Dudaksı D şc l Yarı D şc l Ön Damaksıl Arka Damaksıl Gırtlaksıl
Gen zc l
m
n
ɳ
ŋ
Süreks z
p
b
t
d
͡
tʃ
d͡
ʒ
kʲ
ɡʲ
k
Sürtünmel
f
v
s
z
ʃ
ʒ
ɟ
ʝ
q
Sürekl
T trek
w
ɫ
l
j
ɡ
ɰ
h
ɾ
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
17/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türk d ller arasında bazı ses farklılıkları vardır. Örneğ n Arka Damaksıl Gen zc l n ses olan [ŋ] ses Türk ye
Türkçes nde, Azerbaycancada ve bazı d ğer Türk d ller nde yoktur. Buna rağmen [ŋ] Öz Türkçe b r sest r. İlk Türkçede
bu ses /nk/ olarak geçer. Bazı örnekler şunlardır: menke (baŋa), bunk (buŋ), Tenkr (taŋrı), ­n nk (­n ŋ)... Zaman
ç nde düşen [g] ses [ŋ] ses n n de yok olmasını sağlamıştır. B r başka farklılık se [ʒ] ses d r. D ğer Türk d ller nde bu
ses bulunmaz; ancak Kazakçada bu durum farklıdır. Öz Türkçe /j/ sesler , yan "y" sesler [ʒ] yan "j" sesler ne dönüşür.
Örneğ n: yok → joq, yıl → jıl, yay → jay... Aynı durum Kırgızca ç n de geçerl d r. Türkçede [d͡
ʒ] yan "c" ses
olmamasına rağmen Kırgızcada baştak [j] yan "y" sesler bu sese dönüşmüştür. Örneğ n: yol → col, yıldız → cıldız...
Bunun dışında bazı sesler se yalnızca Türk ye Türkçes ve Azerbaycanca, Türkmence g b daha batıda ve Oğuz öbeğ
çer s ndek d llere özgü sesler vardır. Örneğ n nce ünlülerle kullanılan "ğ" ses /ʝ/ ve kalın ünlülerle kullanılan "ğ" ses
/ɣ/ Öz Türkçede bulunmaz. Buna rağmen Oğuz grubu d llerde bulunur. Bu sesler n tümü "g" yan /ɟ/ ses nden gel r.
Ünlü sesler
Türkçe Standart Ünlü Sesler
İnce
Kalın
Düz Yuvarlak
Düz Yuvarlak
Açık
Kapalı e
ü
ı
u
ö
a
o
Türk ye Türkçes nde bas t zamanlar
Geçm ş zaman
Türk ye Türkçes ndek geçm ş zaman şlev k ayrı ek le yapılır. Bunlardan b r s öğren len geçm ş zaman olarak
bel rt len yapıdır ve ­mIş ek n n ­mış, ­m ş, ­muş, ­müş şek ller yle yapılır. D ğer yapı, görülen geçm ş zaman olarak
bel rt l r ve ­DI ek n n ­dı, ­d , ­du, ­dü; ­tı, ­t , ­tu, ­tü şek ller yle yapılır. Bu şek l çokluğunun neden Türk ye
Türkçes nde ler düzeydek ünlü ve ünsüz uyumudur. (Örneğ n, gel­ eylem ne ­d eklen p geld oluşturulurken, aynı
eylem n gel ş­ şekl ne ­t eklen p gel şt kurulur. Bu örnekler n lk ndek “l” ünsüzü “d”y kabul ederken, “e” ünlüsü de
“ ”y kabul etm şt r. İk nc örnektek “ş” ünsüzü se d yer ne “t”y kabul etmekte ve o şek lde eklenmekted r.)
Öğren len geçm ş zaman (­mış, ­m ş, ­muş, ­müş) tümceye öğren lm şl k, duyulmuşluk anlamı katmaktadır. Görülen
geçm ş zamanda (­dı, ­d , ­du, ­dü; ­tı, ­t , ­tu, ­tü) se tümceye görülen b r b lg y vermekted r. Zaman ek nden sonra
k ş ek gel r: de­d ­m, yet ş­t ­k, sor­du­lar vb.[68] Türkçede Geçm ş Zaman Tablosu: (­dı)
Kş
g t­
gel­
ara­
1. Tek l K ş (Ben)
g t­t ­m
gel­d ­m
ara­dı­m
2. Tek l K ş (Sen)
g t­t ­n
gel­d ­n
ara­dı­n
3. Tek l K ş (O)
g t­t
gel­d
ara­dı
1. Çoğul K ş (B z)
g t­t ­k
gel­d ­k
ara­dı­k
2. Çoğul K ş (S z)
g t­t ­n z gel­d ­n z ara­dı­nız
3. Çoğul K ş (Onlar) g t­t ­ler gel­d ­ler ara­dı­lar
Ş md k zaman
Türk ye Türkçes nde ş md k zamanlı b r tümce kurab lmek ç n eylem kökünün sonuna “­yor” ek get r l r. Gen ş
Türkçe coğrafyası ç nde yalnızca Türk ye Türkçes nde bulunan bu ek, tar hî nedenlerden ötürü tek şek ll d r (sadece ­
yor): gel yor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb.
Bu ek aslında b r ek değ ld r. İlk Türkçe bu ek "yorı­" eylem nden gel r. Örneğ n "gel yorum" demek ç n "kel­e yorır
men" derd ler. Burada "kel­", "gel­" anlamında "men" se "ben" anlamındadır. Zaman ç n çok kullanılan bu yapı
Türkçen n sondan eklemel olması neden yle ekleşm şt r. Ancak her zaman "­yor" b ç m nde kalır.[48]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
18/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
“­yor” ek , ünsüzle b ten eylemlerden sonra gel rken, ekle eylem arasına, kalın­ nce durumuna göre b r yardımcı ses
alır: gel­ ­yor, dur­u­yor vb. Ünlü le b ten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu tür durumda yalnızca ek
daralab l r: de­yor > d ­yor, başla­yor > başlı­yor vb.
Bu ş md k zaman ek , hem şekl hem kullanım tarzı açısından, Türk ye Türkçes nde ayrıklı b r özell ğe sah pt r. Zaman
ek nden sonra k ş ek gel r: seslen­ ­yor­uz, dur­u­yor­um vb.[68]
­mekte ­makta ekler de tümceye ş md k zaman anlamını kazandırır. Ders çalışmaktayım. Sen düşünmektey m. Türkçede Ş md k Zaman Tablosu (­yor):
Kş
g t­
gel­
ara­
1. Tek l K ş (Ben)
g d­ ­yor­um
gel­ ­yor­um
arı­yor­um
2. Tek l K ş (Sen)
g d­ yor­sun
gel­ ­yor­sun
arı­yor­sun
3. Tek l K ş (O)
g d­ yor
gel­ ­yor
arı­yor
1. Çoğul K ş (B z)
g d­ yor­uz
gel­ ­yor­uz
arı­yor­uz
2. Çoğul K ş (S z)
g d­ yor­sunuz gel­ ­yor­sunuz arı­yor­sunuz
3. Çoğul K ş (Onlar) g d­ yor­lar
gel­ ­yor­lar
arı­yor­lar
Türkçede Ş md k Zaman Tablosu (­makta):
Kş
g t­
gel­
ara­
1. Tek l K ş (Ben)
g t­mekte­y­ m gel­mekte­y­ m ara­makta­y­ım
2. Tek l K ş (Sen)
g t­mekte­s n
gel­mekte­s n
ara­makta­sın
3. Tek l K ş (O)
g t­mekte
gel­mekte
ara­makta
1. Çoğul K ş (B z)
g t­mekte­y­ z gel­mekte­y­ z ara­makta­y­ız
2. Çoğul K ş (S z)
g t­mekte­s n z gel­mekte­s n z ara­makta­sınız
3. Çoğul K ş (Onlar) g t­mekte­ler
gel­mekte­ler
ara­makta­lar
Gelecek zaman
­AcAk ­ecek,­acak ek şek ller le yapılır. Ünsüzden sonra ek doğrudan gel rken, ünlü le b ten eylemlere eklenmeden
önce, yardımcı ünsüz gel r.[68] Türkçede Gelecek Zaman Tablosu (­acak):
Kş
g t­
gel­
ara­
1. Tek l K ş (Ben)
g d­eceğ­ m
gel­eceğ­ m
ara­y­acağ­ım
2. Tek l K ş (Sen)
g d­ecek­s n
gel­ecek­s n
ara­y­acak­sın
3. Tek l K ş (O)
g d­ecek
gel­eceğ
ara­y­acak
1. Çoğul K ş (B z)
g d­eceğ­ z
gel­eceğ­ z
ara­y­acağ­ız
2. Çoğul K ş (S z)
g d­ecek­s n z gel­ecek­s n z ara­y­acak­sınız
3. Çoğul K ş (Onlar) g d­ecek­ler
gel­ecek­ler
ara­y­acak­lar
Gen ş zaman
Türk ye Türkçes nde gen ş zaman eylem sonuna ­r, ­er, ­ar ek şek ller nden b r get r lerek oluşturulur.[68] Türkçede Gen ş Zaman Tablosu (­r):
Kş
g t­
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
gel­
ara­
19/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
1. Tek l K ş (Ben)
g d­e­r­ m
gel­ ­r­ m
ara­r­ım
2. Tek l K ş (Sen)
g d­e­r­s n
gel­ ­r­s n
ara­r­sın
3. Tek l K ş (O)
g d­e­r
gel­ ­r
ara­r
1. Çoğul K ş (B z)
g d­e­r­ z
gel­ ­r­ z
ara­r­ız
2. Çoğul K ş (S z)
g d­e­r­s n z gel­ ­r­s n z ara­r­sınız
3. Çoğul K ş (Onlar) g d­e­r­ler
gel­ ­r­ler
ara­r­lar
Türk ye Türkçes nde b rleş k zamanlar
Türkçede zamanlar çok çeş tl d r ve varlıklıdır. Yalnızca b r zaman bel rtmek zorunda olmazsınız. Türkçede bunun ç n
ek eylem yapısı vardır. Türkçede ek eylem dört ayrı çek ml d r. Bunlardan b r ek olarak kullanılan "­d r" d ğerler se
" d ", " m ş", " se" olmaktadır. Bunların dördü de olmak (İlk Türkçede bolmak) anlamına gelen ­ eylem nden gel r. Bu
eylem n İlk Türkçede durumu "er­" b ç m nded r, zamanla " ­" b ç m nde kalmıştır. Türkçede ek eylem ç n "olmak"
eylem kullanılmaz. Çünkü bu eylem, yardımcı eylem olarak kullanılır, bunun yer ne "er­" eylem ek eylem olarak
kullanılır. Bu yüzden kullanılmaz ancak kullanılmazsı anlamsız kalmaz.[69]
Gen ş Zaman
Türkçede herhang b r zamanın gen ş n (­d r) ek yapar. Türkçede Gen ş Zaman Tablosu (yaz­):
Kş
Ş md k Zaman
Görülen Geçm ş
Zaman
1. Tek l K ş (Ben) yaz­ı­yor­um­dur yaz­dı­m­dır
Duyulan Geçm ş
Zaman
Gelecek
Zaman
Gen ş Zaman
yaz­mış­ım­dır
yaz­acağ­ım­
dır
yaz­a­r­ım­dır
2. Tek l K ş (Sen)
yaz­ı­yor­sun­
dur
yaz­dı­n­dır
yaz­mış­sın­dır
yaz­acak­sın­
dır
yaz­a­r­sın­
dır
3. Tek l K ş (O)
yaz­ı­yor­dur
yaz­dı­dır
yaz­mış­dır
yaz­acak­dır
yaz­a­r­dır
1. Çoğul K ş
(B z)
yaz­ı­yor­uz­dur yaz­dı­k­dır
yaz­mış­ız­dır
yaz­acağ­ız­dır yaz­a­r­ız­dır
2. Çoğul K ş
(S z)
yaz­ı­yor­sunuz­
dur
yaz­dı­nız­dır
yaz­mış­sınız­dır
yaz­acak­sınız­ yaz­a­r­sınız­
dır
dır
3. Çoğul K ş
(Onlar)
yaz­ı­yor­lar­dır
yaz­dı­lar­dır
yaz­mış­lar­dır
yaz­acak­lar­
dır
yaz­a­r­lar­dır
Görülen geçm ş zaman
Türkçede herhang b r zamanın görülen geçm ş n " d " yapar. Ancak bu ekleşeb l r de. Örneğ n "yazmış d " yer ne
"yazmıştı" kullanılab l r. Böyle ekl kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı d l nde " d " b ç m nde
geçeb l r. Türkçede Görülen Geçm ş Zaman Tablosu (yaz­):
Kş
Ş md k Zaman
Görülen Geçm ş
Zaman
Duyulan Geçm ş
Zaman
Gelecek Zaman
Gen ş Zaman
1. Tek l K ş
(Ben)
yaz­ı­yor­(du­m)
( d ­m)
yaz­dı(­y­dı­m)
( d ­m)
yaz­mış­(tı­m)
( d ­m)
yaz­acak­(tı­m)
( d ­m)
yaz­a­r­(dı­m)
( d ­m)
2. Tek l K ş
(Sen)
yaz­ı­yor­(du­n)
( d ­n)
yaz­dı(­y­dı­n)
( d ­n)
yaz­mış­(tı­n) ( d ­ yaz­acak­(tı­n)
n)
( d ­n)
yaz­a­r­(dı­n)
( d ­n)
3. Tek l K ş
(O)
yaz­ı­yor­(du) ( d )
yaz­dı(­y­dı) ( d )
yaz­mış­(tı) ( d )
yaz­a­r­(dı) ( d )
1. Çoğul K ş
yaz­ı­yor­(du­k)
yaz­dı(­y­dı­k)
yaz­mış­(tı­k) ( d ­ yaz­acak­(tı­k)
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
yaz­acak­(tı) ( d )
yaz­a­r­(dı­k)
20/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
(B z)
( d ­k)
( d ­k)
k)
( d ­k)
( d ­k)
2. Çoğul K ş
(S z)
yaz­ı­yor­(du­nuz)
( d ­n z)
yaz­dı(­y­dı­nız)
( d ­n z)
yaz­mış­(tı­nız)
( d ­n z)
yaz­acak­(tı­nız)
( d ­n z)
yaz­a­r­(dı­nız)
( d ­n z)
3. Çoğul K ş
(Onlar)
yaz­ı­yor­(lar­dı) (­
lar d )
yaz­dı(­y­dı­lar) (­ yaz­mış­(lar­dı) (­
lar d )
lar d )
yaz­acak­(lar­dı) (­ yaz­a­r­(lar­dı) (­
lar d )
lar d )
Duyulan geçm ş zaman
Türkçede herhang b r zamanın görülen geçm ş n " m ş" yapar. Ancak bu ekleşeb l r de. Örneğ n "yazmış m ş" yer ne
"yazmışmış" kullanılab l r. Böyle ekl kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı d l nde " m ş"
b ç m nde geçeb l r. Türkçede Duyulan Geçm ş Zaman Tablosu (yaz­):
Görülen Geçm ş
Zaman
Kş
Ş md k Zaman
1. Tek l K ş
(Ben)
yaz­ı­yor­(muş­um)
( m ş­ m)
yaz­dı(­y­mış­ım)
( m ş­ m)
2. Tek l K ş
(Sen)
Duyulan Geçm ş
Zaman
Gelecek Zaman
Gen ş Zaman
yaz­mış­(mış­ım)
( m ş­ m)
yaz­acak­(mış­ım)
( m ş­ m)
yaz­a­r­(mış­ım)
( m ş­ m)
yaz­ı­yor­(muş­sun) yaz­dı(­y­mış­sın)
( m ş­s n)
( m ş­s n)
yaz­mış­(mış­sın)
( m ş­s n)
yaz­acak­(mış­sın) yaz­a­r­(mış­sın)
( m ş­s n)
( m ş­s n)
3. Tek l K ş
(O)
yaz­ı­yor­(muş)
( m ş)
yaz­dı(­y­mış)
( m ş)
yaz­mış­(mış)
( m ş)
yaz­acak­(mış)
( m ş)
yaz­a­r­(mış)
( m ş)
1. Çoğul
K ş (B z)
yaz­ı­yor­(muş­uz)
( m ş­ z)
yaz­dı(­y­mış­ız)
( m ş­ z)
yaz­mış­(mış­ız)
( m ş­ z)
yaz­acak­(mış­ız)
( m ş­ z)
yaz­a­r­(mış­ız)
( m ş­ z)
2. Çoğul
K ş (S z)
yaz­ı­yor­(muş­
sunuz) ( m ş­s n z)
yaz­dı(­y­mış­
sınız) ( m ş­s n z)
yaz­mış­(mış­
sınız) ( m ş­s n z)
yaz­acak­(mış­
sınız) ( m ş­s n z)
yaz­a­r­(mış­sınız)
( m ş­s n z)
3. Çoğul
yaz­ı­yor­(lar­ mış)
K ş (Onlar) (­lar m ş)
yaz­dı(­lar­mış) (­
lar m ş)
yaz­mış­(mış­lar)
( m ş­ler)
yaz­acak­(mış­lar)
( m ş­ler)
yaz­a­r­(mış­lar)
( m ş­ler)
Şart
Türkçede herhang b r zamanın görülen geçm ş n " se" yapar. Ancak bu ekleşeb l r de. Örneğ n "yazmış se" yer ne
"yazmışsa" kullanılab l r. Böyle ekl kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı d l nde " se" b ç m nde
geçeb l r. Türkçede Şart Tablosu (yaz­):
Kş
Ş md k Zaman
Görülen Geçm ş
Zaman
Duyulan Geçm ş
Zaman
Gelecek Zaman
Gen ş Zaman
1. Tek l K ş
(Ben)
yaz­ı­yor­(sa­m)
( se­m)
yaz­dı(­y­sa­m)
( se­m)
yaz­mış­(sa­m)
( se­m)
yaz­acak­(sa­m)
( se­m)
yaz­a­r­(sa­m)
( se­m)
2. Tek l K ş
(Sen)
yaz­ı­yor­(sa­n)
( se­n)
yaz­dı(­y­sa­n)
( se­n)
yaz­mış­(sa­n)
( se­n)
yaz­acak­(sa­n)
( se­n)
yaz­a­r­(sa­n)
( se­n)
3. Tek l K ş
(O)
yaz­ı­yor­(sa) ( se) yaz­dı(­y­sa) ( se) yaz­mış­(sa) ( se)
yaz­acak­(sa) ( se) yaz­a­r­(sa) ( se)
1. Çoğul K ş
(B z)
yaz­ı­yor­(sa­k)
( se­k)
yaz­dı(­y­sa­k)
( se­k)
yaz­mış­(sa­k)
( se­k)
yaz­acak­(sa­k)
( se­k)
yaz­a­r­(sa­k)
( se­k)
2. Çoğul K ş
(S z)
yaz­ı­yor­(sa­nız)
( se­n z)
yaz­dı(­y­sa­nız)
( se­n z)
yaz­mış­(sa­nız)
( se­n z)
yaz­acak­(sa­nız)
( se­n z)
yaz­a­r­(sa­nız)
( se­n z)
3. Çoğul K ş
(Onlar)
yaz­ı­yor­(lar­sa) (­ yaz­dı(­lar­sa) (­
lar se)
lar se)
yaz­mış­(lar­sa) (­ yaz­acak­(sa­lar)
lar se)
( se­ler)
yaz­a­r­(sa­lar)
( se­ler)
D ğer b rleş k zamanlar
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
21/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türkçede b rleş k zamanlı yapan yapan " ­" eylem n n yanında aynı anlamda "ol­" eylem de görev yapar. H çb r zaman
"­yor" ve "­acak" ekler n almayan " ­" eylem n n bu eks kl ğ n "ol­" eylem doldurur. Örneğ n "g tm ş yorlar" yer ne
"g tm ş oluyorlar" kullanılır.[70]
­mış olacak
Türkçede b rleş k zaman yapan "ol­" eylem n n görevler nden b r "­mış olmak" yapmaktır. Buna göre eylem duyulan
geçm ş zamana göre çek mlen r, daha sonra olacak eylem n alır, k bu yüklem olur, sonra k ş ek koyulur. Türkçede ­mış olacak Tablosu (yaz­):
Kş
Olumlu
Olumsuz
Soru
1. Tek l K ş (Ben)
yaz­mış ol­acağ­ım
yaz­ma­mış ol­acağ­ım
yaz­mış ol­acak mı­y­ım?
2. Tek l K ş (Sen)
yaz­mış ol­acak­sın
yaz­ma­mış ol­acak­sın
yaz­mış ol­acak mı­sın?
3. Tek l K ş (O)
yaz­mış ol­acak
yaz­ma­mış ol­acak
yaz­mış ol­acak mı?
1. Çoğul K ş (B z)
yaz­mış ol­acağ­ız
yaz­ma­mış ol­acağ­ız
yaz­mış ol­acak mı­y­ız?
2. Çoğul K ş (S z)
yaz­mış ol­acak­sınız yaz­ma­mış ol­acak­sınız yaz­mış ol­acak mı­sınız?
3. Çoğul K ş (Onlar) yaz­mış ol­acak­lar
yaz­ma­mış ol­acak­lar
yaz­mış ol­acak­lar mı?
­yor olacak
Türkçede b rleş k zaman yapan "ol­" eylem n n görevler nden b r d ğer "­yor olmak" yapmaktır. Buna göre eylem
ş md k geçm ş zamana göre çek mlen r, daha sonra olacak eylem n alır, k bu yüklem olur, sonra k ş ek koyulur. Bu
b ç mde çek mlenen eylemler "gelecek zaman" anlamı vermezler; ancak gelecek zaman çer s nde yapılıyor olacağını
bel rt r. Bu da b r ş kılışın, oluşun veya durumun gelecekte yapılıyor olacağını göster r. Türkçede ­mış olacak Tablosu (yaz­):
Kş
Olumlu
Olumsuz
Soru
1. Tek l K ş (Ben)
yaz­ı­yor ol­acağ­ım
yaz­mı­yor ol­acağ­ım
yaz­ı­yor ol­acak mı­y­ım?
2. Tek l K ş (Sen)
yaz­ı­yor ol­acak­sın
yaz­mı­yor ol­acak­sın
yaz­ı­yor ol­acak mı­sın?
3. Tek l K ş (O)
yaz­ı­yor ol­acak
yaz­mı­yor ol­acak
yaz­ı­yor ol­acak mı?
1. Çoğul K ş (B z)
yaz­ı­yor ol­acağ­ız
yaz­mı­yor ol­acağ­ız
yaz­ı­yor ol­acak mı­y­ız?
2. Çoğul K ş (S z)
yaz­ı­yor ol­acak­sınız yaz­mı­yor ol­acak­sınız yaz­ı­yor ol­acak mı­sınız?
3. Çoğul K ş (Onlar) yaz­ı­yor ol­acak­lar
yaz­mı­yor ol­acak­lar
yaz­ı­yor ol­acak­lar mı?
Yabancı d llerle etk leş m
Türkçe sözcük varlığı
2005'te yayınlanan Güncel Türkçe Sözlük 104.481 sözcük çer r. Sonrak yen çalışmalarla 616.767 söz kapsar duruma
gelen sözcük le b rl kte yabancı söz oranı da değ şm şt r. Bu sözcükler n %14'ünün yabancı kökenl olduğu TDK
tarafından tesp t ed lm şt r. Ötüken Neşr yat'ın hazırladığı Türkçe Sözlük'te 246.000 kel me bulunmaktadır.[71]
Şu an ç n, Türk ye Türkçes n n en gel şm ş sözlüğü Büyük Türkçe Sözlük’te söz, dey m, ter m ve s m olmak üzere
toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Türk ye Türkçes n n bütün söz varlığını b r araya get ren ve ortak b r ver
tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük (TDK), yazı d l n n söz varlığının yanı sıra bütün b l m, sanat ve
spor ter mler n , yer adlarını, k ş adlarını, Türk ye bölge ağızlarındak ve kaynaklardak sözcükler , dey mler
çermekted r.[72]
Türk ye Türkçes ne geçen yabancı sözcükler
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
22/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Her ne kadar Atatürk'ün d l devr m le Türk ye Türkçes , köken Arapça ve Farsça
olup da d lde eğret duran sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, d l
devr m n n pol t k etkenlerle aksamasından ötürü bu k d lden sözcükler, Fransızca
sözcüklerle b rl kte Türkçe sözlüğün öneml b r bölümünü oluşturmayı
sürdürmekted r.
Yabancı kökenl sözcüklerden bazı örnekler:
Arapçadan: nsan, asker, ha n
Farsçadan: ateş, rüzgar, düşman,
Fransızcadan: kuzen, kuaför, hoparlör, detay, anten, tuvalet, pol s
İtalyancadan: pol t ka, fan la, kundura
İng l zceden: p kap, v deo, ç ta, medya, sandv ç
Yunancadan: l man, k raz
Almancadan: şalter, general, panzer
Türkçe'n n %86'ını Türkçe
kel meler oluştururken
d ğer %14'ünü başta Arapça
olmak üzere Fransızca, Farsça,
Yunanca g b çeş tl d llerden
kel meler oluşturmaktadır.
Türkçeden d ğer d llere geçen sözcük sayısı
Sırpça: 8995
Bulgarca: 3490
Yunanca: 2984
Farsça: 2969
Arnavutça: 2622
Rumence: 2780
Rusça: 2476
Arapça: 1990
Macarca: 1982
Ukraynaca: 800
İng l zce: 470
Ç nce:289
Çekçe :248
Urduca:227
Almanca :166
İtalyanca:146
F nce:115
Türkçe kökenl ya da alıntı sözcüklerden bazı örnekler:
bıçak: Macarca "b cska"
cacık: Yunanca "tzatz k "
çaprak: Almanca "Schabracke"
d lmaç (çev rmen): Almanca "Dolmetscher"
dolma: İng l zce "dolma", Yunanca "dolmadak "
köşk: Slavca, Almanca "K osk"
ordu: Almanca, İng l zce ve Fransızca "Horde"
yelek: İng l zce ve Fransızca "g let", İspanyolca "g leco, jaleco, chaleco", Arapça "jal kah"
yoğurt: İng l zce "yoghurt", Fransızca "yaourt", Almanca "Joghurt", İspanyolca "yogur"
Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu dönem veya önces nden şek llenm ş, Türkçe­Ermen ce ortak sözcük dağarcığı, Türkçe­
Yunanca ortak sözcük dağarcığı, Türkçe­Bulgarca ortak sözcük dağarcığı, Türkçe­Arnavutça ortak sözcük dağarcığı,
Türkçe­Boşnakça ortak sözcük dağarcığı, Türkçe­Romence ortak sözcük dağarcığı mevcuttur.
Türkçe sanılan yabancı kökenl sözcükler
Bazı Türkçe kökenl kabul ed len sözcük, Sevan N şanyan g b çeş tl k ş ler tarafından yabancı kökenl oldukları dd a
ed l yor. Özell kle Soğdcadan b rtakım alıntı gerçekleşt ğ sanılıyor ya da ters ne Türkçeden Soğdcaya. Bu durumda
k m n k mden alıntı yaptığı kes nl k kazanmamıştır, başka b r olasılık se karşılıklı etk lenme de söz konusu olduğudur.
Bu durum, Esk Türkler ve Soğdların ç çe yaşadıklarından kaynaklanab l r. Bunun yanında Toharca, Orta Farsça ve
Türkçe karşılıklı etk lenme olduğu tahm n ed l yor. Ç n’ n Uygur Türkler n yaşadığı ve özerkl ğe sah p oldukları
S ncan (Doğu Türk stan) bölges nde İranî olan Partça, Orta Farsça, Soğdca ve Sakça d ller nden yazı buluntuları[73]
tesp t ed lm şt r. Bunun yanı sıra H nt­Avrupa d l a les n n ç nde ayrı gruba a t olan Toharcadan da yazılar
bulunmuştur.
Türkçe olmadığı sanılan sözcükler n kökler hakkında yaklaşımlar:
Sözcük Köken
Et moloj k Kaynak
akşam
Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=ak%C5%9Fam) Süer Eker (sayfa 244) (http://www. acd.or.kr/pdf/journal/13/B nder16.pdf)
Soğdca: χşām
acun
Soğdca: ajūn (oku: acūn) Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=acun)
Yen Farsça / Orta Farsça:
bağış
Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=ba%C4%9F%C4%B1%C5%9F)
baχş
Orta Farsça: paδrām,
bayram Soğdca: patrām
Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=bayram)
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
23/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
borç
Soğdca: pūrç
esen
Yen Farsça / Orta Farsça: Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=esen)
āsān
Sevan N şanyan (1) (http://www.n sanyansozluk.com/?k=kad%C4%B1n) Sevan N şanyan (2) (http://n sanyansozluk.com/search.asp?w=hatun) Süer Eker
Soğdca: χwatēn
(sayfa 260) (http://www. acd.or.kr/pdf/journal/13/B nder16.pdf)
Yen Farsça: pīs, Avesta:
Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=p s)
paesa­
kadın
ps
yardım
Türkçe[74][75], Yen
Farsça: yārīdan
Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=bor%C3%A7)
Sevan N şanyan (http://www.n sanyansozluk.com/?k=yard%C4%B1m)
Bu sözcükler n kökenler hakkında farklı değerlend rmeler ç n Hasan Eren' n köken b l m çalışmalarına da bakılab l r.
Unutulmuş sözcükler
Türk ye Türkçes nde çok sayıda unutulan ve daha günlük hayatta kullanılmayan ya da yalnızca özel ter mlerde
kullanılan saf Türkçe sözcükler vardır. Bu sözcükler TDK tarafından sonradan türet lm ş sözcüklerle karıştırılmamalı.
Bunlar Orta Çağda da kullanılmaktaydı ve bugünkü yabancı uyruklu sözcükler ç n karşılık olarak alınab l r. TDK bu
sözcükler esk m ş olarak tanımlar. Bazı örnekler:
Yabancılaşmış
Türkçe
Öz
Et moloj k Kaynak
Türkçe
ateş (Farsça)
od
ayna (Farsça)
gözgü
cam (Farsça)
sırça
TDK (http://www.tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA&Kel me=sırça) Sevan N şanyan
(http://n sanyansozluk.com/?k=s%C4%B1r%C3%A7a)
damat (Farsça)
güvey
hasta (Farsça)
sayrı
hoş (Farsça)
yahş
Sevan N şanyan (http://n sanyansozluk.com/?k=g%C3%BCvey)
TDK (http://tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kel me=sayr%c4%b1) Sevan N şanyan
(http://n sanyansozluk.com/?k=sayr%C4%B1)
TDK (http://tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kel me=yah%c5%9f ) Sevan N şanyan
(http://n sanyansozluk.com/?k=yah%C5%9F )
rüzgâr (Farsça)
yel
TDK (http://tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kel me=yel) Sevan N şanyan
(http://n sanyansozluk.com/?k=yel)
sonbahar (bahar
Farsça)
güz
TDK (http://tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kel me=g%c3%bcz) Sevan N şanyan
(http://n sanyansozluk.com/?k=g%C3%BCz)
TDK (http://tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kel me=od) Sevan N şanyan
(http://n sanyansozluk.com/?k=od)
TDK (http://tdk.org.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kel me=g%c3%b6zg%c3%bc)
Ayrıca bakınız
Türk d ller
Tıva Türkçes
Orhun yazıtları
Türk d l alfabes
Uluslararası Türkçe Ol mp yatları
Türkçedek yabancı kökenl sözcükler n Türkçe karşılıkları
Resm ver lerle Türk ye'de konuşulan d ller
(http://www.haberx.com/turk yen n_yuzde_90 _turkce_konusuyor(17,n,10282757,247).aspx)
Kaynakça
Ed t on, Routledge, An mpr nt of Taylor & Franc s
1. ^ "The Musl m M nor ty of Greek Thrace"
Books Ltd., 2002, p. 153. ISBN 978­0­415­25004­7
(http://www.hr .org/MFA/fore gn/musm nen.htm).
(İng l zce)
http://www.hr .org/MFA/fore gn/musm nen.htm.
Turk sh s the nat onal language of
2. ^ Taylor & Franc s Group (2003). Eastern Europe,
Turkey, spoken by about 60 m ll on
Russ a and Central As a 2004 (http://books.google.com/?
people, or 90 percent of the country’s
d=NI1G_9j1AhcC&pg=PT134&dq=1999+census+azerba
populat on. There are also some 750,000
jan+turk sh). Routledge. s. 114. ISBN 978­1­85743­187­
speakers n Bulgar a, 150,000 n Cyprus,
2. http://books.google.com/?
and 100,000 n Greece. In recent decades
d=NI1G_9j1AhcC&pg=PT134&dq=1999+census+azerba
a large Turk sh­speak ng commun ty has
jan+turk sh. Er ş m tar h : 2008­03­26.
formed n Germany, number ng over 2
3. ^ "The 50 Most W dely Spoken Languages (1996)"
m ll on people, and smaller ones ex st n
(https://arch ve. s/D H5). www.phot us.com.
France, Austr a, the Netherlands,
https://arch ve. s/D H5. Er ş m tar h : 9 Şubat 2016. 29
Belg um, and other European countr es.
Mayıs 2012 tar h nde kaynağından arş vlend .
4. ^ a b
6. ^ http://www.mfa.gov.tr/yerles k­d plomat k­ve­konsuler­
http://ec.europa.eu/publ c_op n on/arch ves/ebs/ebs_243_en.pdf
m syonlar.tr.mfa
5. ^ Kenneth Katzner, Languages of the World, Th rd
7. ^ "Türk ye Cumhur yet Anayasası"
“
”
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
24/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
7 (İng l zce)
(https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf)
(PDF). Türk ye Büyük M llet Mecl s .
The Turk c languages are a homogeneous
https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf.
group of about 20 languages, wh ch are
Er ş m tar h : 28 Temmuz 2015.
for the most part mutually ntell g ble.
8. ^ "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhur yet Anayasası"
The most mportant, of course, s
(http://www. ncb.org/pdf/e/l st/green.pdf) (PDF). KKTC
Turk sh, wh ch accounts for about 40
Cumhur yet Mecl s .
percent of all Turk c speakers.
http://www. ncb.org/pdf/e/l st/green.pdf. Er ş m tar h : 28
Temmuz 2015.
20. ^ "Geleceğ n 10 d l sıralamasında Türkçe 9'uncu"
9. ^ "The Const tut on of the Republ c of Cyprus
(http://www.hurr yet.com.tr/dunya/29539783.asp).
(İng l zce) "
Hürr yet. 13 Temmuz 2015.
(http://www.pres dency.gov.cy/pres dency/pres dency.nsf/a
http://www.hurr yet.com.tr/dunya/29539783.asp. Er ş m
ll/1003AEDD83EED9C7C225756F0023C6AD/$f le/CY_
tar h : 17 Temmuz 2015.
Const tut on.pdf) (PDF). Kıbrıs Cumhur yet
21. ^ a b c T.C. Anayasası, B r nc Kısım, Genel Esaslar,
Cumhurbaşkanlığı.
Madde 3, Devlet n Resmî D l
http://www.pres dency.gov.cy/pres dency/pres dency.nsf/al
(http://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm) Kaynak hatası:
l/1003AEDD83EED9C7C225756F0023C6AD/$f le/CY_C
Geçers z <ref> et ket : "anayasa" adı farklı çer kte b rden fazla tanımlanmış.
onst tut on.pdf. Er ş m tar h : 28 Temmuz 2015.
(Bkz: Kaynak gösterme
10. ^ "Languages of Cyprus (İng l zce) "
(https://tr.w k ped a.org/w k /V k ped :Kaynak_gösterme))
(https://www.c a.gov/l brary/publ cat ons/the­world­
22. ^ Kuzey Kıbrıs Türk Cumhur yet Anayasası
factbook/f elds/2098.html#cy). The World Factbook.
(http://www.cm.gov.nc.tr/B lg /Anayasa.pdf) KKTC
2011. https://www.c a.gov/l brary/publ cat ons/the­world­
Cumhur yet Mecl s
factbook/f elds/2098.html#cy. Er ş m tar h : 28 Temmuz
23. ^ “Kerkük’te Türkçe artık resmî d l!”
2015.
(http://haber5.com/dunya/kerkukte­turkce­art k­resm ­d l)
11. ^ a b "L st of declarat ons made w th respect to treaty No.
Haber5 (22.12.2008)
148:European Charter for Reg onal or M nor ty
24. ^ Kıbrıs Cumhur yet Anayasası
Languages"
(http://www.pres dency.gov.cy/pres dency/pres dency.nsf/all/1003A
(http://convent ons.coe. nt/Treaty/Commun/L steDeclarat
openelement) Kıbrıs Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı
ons.asp?
(İng l zce)
NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1).
25. ^ “Makedonya Gost var’da Türkçe resmî d l”
Avrupa Konsey . 28 Temmuz 2015.
(http://www.m ll yet.com.tr/2005/06/12/dunya/dun07.html)
http://convent ons.coe. nt/Treaty/Commun/L steDeclarat o
M ll yet (12.06.2005)
ns.asp?
26. ^ “KEİPA heyet n n Makedonya z yaret …”
NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1.
(http://www.haber3.com/ke pa­heyet n n­makedonya­
Er ş m tar h : 28 Temmuz 2015.
z yaret ­ stanbul­esenler­beled yes ­ le­makedonyan n­
12. ^ a b Osman Ned m Tuna, Sümer ve Türk D ller n n
­1502886h.htm) Haber3 (09.09.2012)
Tar hî İlg s ve Türk D l n n Yaşı Meseles , Türk D l
27. ^ D rectory of Mun c pal t es n the Republ c of
Kurumu Yayınları, Ankara 1997, s. 49. ISBN 975­16­
Macedon a: Mun c pal ty of Plasn ca
0249­1
(http://arh va.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/66%20plasn ca_eng.
13. ^ Prof. Dr. Doğan Aksan, Türk ye Türkçes n n Dünü,
Makedonya Uluslararası İş B rl ğ Merkez (İng l zce)
Bugünü, Yarını, B lg , s. 68.
28. ^ D rectory of Mun c pal t es n the Republ c of
14. ^ Nalan Büyükkantarcıoğlu, “Türkçe Sözcük
Macedon a: Mun c pal ty of Mavrovo and Rostushe
B ç mlenmes nde Düzlemler ve Türetmeler”, Hacettepe
(http://arh va.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/55%20mavrovorostu
Ün vers tes Edeb yat Fakültes Derg s , C lt: 17, Sayı: 1,
Makedonya Uluslararası İş B rl ğ Merkez (İng l zce)
s. 81­94.
29. ^ D rectory of Mun c pal t es n the Republ c of
(http://www.edeb yatderg s .hacettepe.edu.tr/2000171nalanbuyukkantarc
Macedon
oglu.pdf)
a: Mun c pal ty of Vranesht ca
15. ^ Sevan N şanyan, Sözler n Soyağacı, EK I: Türkçe
(http://arh va.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/24%20vranest ca_en
Yapım Ekler
Makedonya Uluslararası İş B rl ğ Merkez (İng l zce)
16. ^ Zeynep Korkmaz, Türk ye Türkçes Gramer (Şek l
30. ^ Implementat on of the Law on the Use of Languages by
B lg s ), Türk D l Kurumu Yayınları, Ankara 2007, s.
Kosovo Mun c pal t es
LXVII. ISBN 975­16­1643­3
(http://www.osce.org/kosovo/32762) AGİT (İng l zce)
17. ^ R. Rahmet Arat, “Türk Ş veler n n Tasn f ”, Türk yat
31. ^ G lan şehr nde Türkçe resmî d l oldu
Mecmuası, C lt X, İstanbul 1953, s. 69­149.
(http://www.haberler.com/kosova­n n­g lan­sehr nde­
(http:// stanbul.edu.tr/enst tuler/turk yat/kutuphane/met n/1951_1_10/1951­
turkce­resm ­d l­oldu­haber /) İHA
1_10_04_R_ARAT.pdf)
32. ^ Yasa No. 02/L­37: D ller n Kullanımı İç n Yasa
18. ^ Raymond G. Jr. Gordon, Ethnologue: Languages of the
(http://www.gazetazyrtare.com/e­gov/ ndex.php?
World, F fteenth ed t on. Language Fam ly Trees ­ Alta c
opt on=com_content&task=v ew& d=56&Item d=28&lang=tr)
(http://www.ethnologue.com/show_fam ly.asp?
Kosova Cumhur yet Resmî Gazetes
sub d=90009) Ethnologue.com (İng l zce)
33. ^ Roman a: “The prov s ons of the Charter shall apply to
19. ^ Kenneth Katzner, Languages of the World, Th rd
the follow ng m nor ty languages used on the terr tory of
Ed t on
Roman a”
(https://web.arch ve.org/web/20160209002804/http://pb .fk p.untad.ac.
(http://convent
d/wp­
ons.coe. nt/treaty/Commun/L steDeclarat ons.asp?
content/uploads/2014/09/Languages­of­the­World­by­
NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1) Avrupa
Kenneth­Katzner.pdf), Routledge, An mpr nt of Taylor &
Konsey (İng l zce)
Franc s Books Ltd., 2002, p. 18. ISBN 978­0­415­25004­
34. ^ Kırcaal Beled yes resmî nternet s tes
“
”
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
25/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
(http://www.kardjal .bg/tr/?p d=5,1)
Devr m , TDK Yayınları, Ankara, 1976, s. 31 ve ötes )
35. ^ Hasan Ka l , Vass l os Spyropoulos, Mar anth
53. ^ (Agy, s. 32)
Georgal dou, Aytaç Çeltek, Causat ve constuct ons n the
54. ^ Bes m Atalay, D vanü Lügat 't­Türk. Türk Tar h
Turk sh var ety of the b l ngual Musl m commun ty of
Kurumu, Ankara, 2006: ISBN 975­16­0405­2
Rhodes: A prel m nary research, 14th ICTL (Antalya, 6­8
55. ^ 2008, Olağan Uluslararası Türkçe Kurultayı
August 2008), s. 1.
(http://www.argunsahlar.com/Makaleler/MArgunsah_02.pdf)
(http://www.academ a.edu/1524843/Causat ve_construct ons_ n_the_Turk
56. ^ Uluslararası Türkçe Kurultayı B
sh_var ety_of_the_b l ngual_musl
ld r ler
m_commun
Özet
ty_of_Rhodes
(İng l zce)
(http://turkoloj .cu.edu.tr/TDK/kurultay_b ld r /tdk_b ld r _ozetler
57. ^ D lb l m Kurultayı Oturumlar, Açıklama ve Özetler
36. ^ a b Tar hçe (http://www.tdk.org.tr/ ndex.php?
(http://www.yde.y ld z.edu.tr/dk15/dk15­IV­VII.htm)
opt on=com_content&v ew=art cle& d=77) Türk D l
58. ^ Bakanlar Kurulu Kararı (01/11/1928). "TÜRK
Kurumu resmî nternet s tes
HARFLERİNİN KABUL VE TATBİKİ HAKKINDA
37. ^ Konur, Erdem. "GEÇMIŞTEN GÜNÜMÜZE "İYİ"
KANUN" (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/112.html).
KELIMESI" (http://www.edeb .net/ ndex.php/edeb ­
http://mevzuat.meb.gov.tr.
eserler/makaleler/3572­erdem­konur­gecm sten­gunumuze­
http://mevzuat.meb.gov.tr/html/112.html. Er ş m tar h : 4
y ­kel mes ). http://www.edeb .net/.
Mayıs 2015.
http://www.edeb .net/ ndex.php/edeb ­
eserler/makaleler/3572­erdem­konur­gecm sten­gunumuze­
59. ^ a b Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının
y ­kel mes .
Sınıflandırılması, Türk D l Kurumu Yayınları, Ankara
38. ^ Cem,DİLÇİN,"TÜRKİYE TÜRKÇESİNİN SÖZ
1996, s. 1­2.
VARLIĞI VE TARİHSEL SÖZLÜĞÜ
60. ^ a b c d Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının
(http://turkoloj makaleler .page.tl/T­Ue­
Sınıflandırılması, Türk D l Kurumu Yayınları, Ankara
RK%26%23304%3BYE­T­Ue­
1996, s. 57­58.
RK%C7ES%26%23304%3BN%26%23304%3BN­S­Oe­
61. ^ a b c Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının
Z­VARLI%26%23286%3BI­VE­
Sınıflandırılması, Türk D l Kurumu Yayınları, Ankara
TAR%26%23304%3BHSEL­S­Oe­ZL­Ue­
1996, s. 99­110.
%26%23286%3B­Ue­.htm)",Türkoloj Makaleler
62. ^ a b c d e f g h Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının
(http://turkoloj makaleler .page.tl)
Sınıflandırılması, Türk D l Kurumu Yayınları, Ankara
39. ^ Osman Ned m Tuna, Altay D ller Teor s , Türk
1996, s. 116­157.
Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1983, s.1.
63. ^ a b Gyula Németh, “Bulgar stan Türk Ağızlarının
(http://turkoloj .cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/tuna_01.pdf)
Sınıflandırılması Üzer ne”, Türk D l Araştırmaları Yıllığı
(İlk varyant)
Belleten 1981­1982, Ankara 1983, s. 119.
40. ^ Ahmet B can Erc lasun, Başlangıçtan Günümüze Türk
64. ^ Ethnologue entry for Balkan Gagauz Turk sh
D l Tar h , Akçağ Yayınları, Ankara 2010, s. 17. ISBN
(http://www.ethnologue.com/show_language.asp?
978­975­338­589­3
code=bgx)
41. ^ Osman Ned m Tuna, Sümer ve Türk D ller n n Tar hî
65. ^ Asya Kök D l Kuralları
İlg s ve Türk D l n n Yaşı Meseles , Türk D l Kurumu
(http://www.astroset.com/b reysel_gel s m/kad m/k24.htm)
Yayınları, Ankara 1997, s. 1­3. ISBN 975­16­0249­1
66. ^ Ad Aktarması Yapısındak Öfke Göstergeler
42. ^ Talat Tek n, Hunların D l , Doruk Yayınları, Ankara
(http://www.sosb l.aku.edu.tr/derg /VIII2/bayram.pdf)
1993
a b c d e f g h j k l m n Ses Değ ş kl ğ Geç ren
67. ^ 43. ^ a b Talat Tek n, Hunların D l , Doruk Yayınları, Ankara
Sözcükler n Yazı D l ndek Esk Şek ller , Dr. Jale Öztürk,
1993, s. 37, 40, 53.
PDF
44. ^ a b Ahmet B can Erc lasun, Başlangıçtan Y rm nc
(http://turkoloj .cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/jale_ozturk_s
Yüzyıla Türk D l Tar h , Akçağ Yayınları, Ankara 2010,
68. ^ a b c d Prof. Dr. Muharrem Erg n, Türk D l B lg s ,
s. 61­62. ISBN 978­975­338­589­3
Bayrak Yayını, İstanbul, 2002
45. ^ Türk ye'de D l Planlaması: Türk D l Devr m ­ Kâm le
69. ^ Süleyman Efend oğlu, B rleş k Zamanlar Üzer ne, PDF
İmer ­ s. 35
(http://turkoloj .cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/suleyman_efe
46. ^ Türk ye'de D l Planlaması: Türk D l Devr m ­ Kâm le
70. ^ Süleyman Efend oğlu, B rleş k Zamanlar Üzer ne, ­yor
İmer ­ s. 36
olacak, ­m ş olacak bölümler
47. ^ Türk ye Türkçes n n Dünü, Bugünü, Yarını ­ Prof. Dr.
(http://turkoloj .cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/suleyman_efe
Doğan Aksan ­ B lg ­ s.28
71. ^ Ötüken Türkçe Sözlük
48. ^ a b Türkçes Varken Göktürkçe
(http://www.k tapambar .com/ambar/product.php?
(http://turkces varken.com/gokturkce/) Kaynak hatası: Geçers z
product d=54012&cat=0&page=1) K tapAmbarı
<ref> et ket : "TVT" adı farklı çer kte b rden fazla tanımlanmış. (Bkz:
72. ^ Büyük Türkçe Sözlük (http://tdkter m.gov.tr/bts/)
Kaynak gösterme (https://tr.w k ped a.org/w k /V k ped :Kaynak_gösterme))
73. ^ http://pom.bbaw.de/turfan/start.php?aufl=1280
49. ^ Türk ye Türkçes n n Dünü, Bugünü, Yarını ­ Prof. Dr.
74. ^ Güncel TÜrkçe Sözlük "yardım"
Doğan Aksan ­ B lg ­ s.29
(http://tdkter m.gov.tr/bts/) TDK
50. ^ Talat Tek n, Japonca ve Altay D ller , Doruk, 1993.
75. ^ Türkçe Sözlük "yardım"
51. ^ Prof. Dr. Muharrem Erg n, Orhun Ab deler , Kül T g n
(http://www.otukensozluk.com/AnaSayfa.aspx?
Ab des , Doğu Yüzü, 18­19. Satır, Boğaz ç Yayınları, s.
e=qEA_x0F_cEWAZOWrlBTNP0wm/1SuVTa 0Vm3rlPhAyOFM
16
Ötüken Neşr yat
52. ^ (D lde Değ şme ve Gel şme Açısından Türk D l
Dış bağlantılar
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
26/27
24.03.2016
Türkçe ­ Vikipedi
Türk D l Kurumu (http://www.tdk.org.tr)
V k sözlük'te
Türk D l Kurumu ­ Büyük Türkçe Sözlük (http://tdkter m.gov.tr/bts/)
Kategor :Türkçe sözcükler
Türk D l Kurumu ­ Türk ye Türkçes Ağızları Sözlüğü
le lg l tanım
(http://tdkter m.gov.tr/ttas/)
bulab l rs n z.
Türk D l Kurumu ­ K ş Adları Sözlüğü
(http://www.tdk.org.tr/TR/AdArama.aspx?
W k med a Commons'ta Türkçe
(https://commons.w k med a.org/w k /Category:Turkey?
uselang=tr) le lg l medyaları bulab l rs n z.
F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF0BF5B4755D05B9EB)
Türk D l Kurumu ­ Türk Lehçeler Sözlüğü (http://www.tdk.org.tr/lehceler/)
Türk D l Kurumu ­ Türkçede Batı Kökenl Sözcükler Sözlüğü (http://tdkter m.gov.tr/bat /)
g · t · d (https://tr.w k ped a.org/w/ ndex.php?tTürk yazı d
tle=%C5%9Eablon:T%C3%BCrk_d
ller / Türk lehçeler ller &act on=ed t)
[göster]
g · t · d (https://tr.w k ped a.org/w/ ndex.php?t tle=%C5%9Eablon:T%C3%BCrk
ye_konular%C4%B1&act on=ed t)
Türk ye konuları
[göster]
"https://tr.w k ped a.org/w/ ndex.php?t tle=Türkçe&old d=16816134" adres nden alındı.
Kategor ler: Türk d ller
Doğal d ller Türkçe
Bu sayfa son olarak 18 Mart 2016 tar h nde ve 20:12 saat nde güncellenm şt r.
Met n Creat ve Commons Atıf­ Paylaşım L sansı altındadır; ek koşullar uygulanab l r. Bu s tey kullanarak,
Kullanım Şartlarını ve G zl l k Pol t kasını kabul etm ş olursunuz. V k ped ® (ve W k ped a®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan W k med a Foundat on, Inc. tesc ll markasıdır. https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk%C3%A7e
27/27