Yaya üst geçitlerinde tasarım ölçütlerinin irdelenmesi

Transkript

Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University 2014, 64(1): 12-28
JOURNAL OF THE FACULTY OF FORESTRY ISTANBUL UNIVERSITY
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ
Research Article
Yaya üst geçitlerinde tasarım ölçütlerinin irdelenmesi:
Trabzon kenti örneği
Özge Volkan Aksu 1*
1
Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 61040, Trabzon
*
Corresponding author e-mail: [email protected]
Received: 27 December 2013 - Accepted: 28 April 2014
Özet: Yaya üst geçitleri, özellikle yoğun trafik alanlarında, yayaların güvenliği ve yollarının sürekliliği bağlamında
bir çözüm olarak tasarlanan mühendislik yapıları olmalarının yanında, estetik yönü de ağır basan kentsel donatı
elemanları olarak değerlendirilebilirler. Yaya üst geçitleri; sadece işlevsel gereksinimleri ile değil, kent görüntüsü ve
estetiğini etkileyebilen, sayıları diğer kentsel donatılara göre daha az, ancak daha büyük ölçekli olmaları nedeniyle
dikkat çekebilen, kentin imgesel ögelerinden biri olarak değerlendirilebilen elemanlar olarak da ele alınmaları
gereken önemli ögelerdir. Bu çalışmada Trabzon kent merkezinde bulunan yedi yaya üst geçidi tasarım ölçütleri
yönünden irdelenerek, kent peyzajına etkileri ortaya koyulmuştur. Ayrıca belirlenen sorunların giderilmesine yönelik
sonuç ve çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yaya üst geçitleri, tasarım, işlev, estetik, Trabzon
Examination of design criteria in pedestrian bridges:
Sample of Trabzon City
Abstract: Pedestrian bridges, particularly in the areas of heavy traffic, pedestrians, safety and continuity of paths in
the context of engineering structures, in addition to being designed as a solution, the predominant aesthetic aspect be
regarded as urban equipment elements. Pedestrian bridges are important elements which should be considered as the
image of the city not only for their operational requirements, but also for their being noticeable because of affecting
the image and esthetics of the city and being more large-scaled. In this study, seven pedestrian overpasses located in
Trabzon city center have been examined in terms of design standards and their effects on city landscape have been
presented. Moreover, conclusion and solution proposals to resolve the determined problems have been offered.
Keywords: Pedestrian bridges, design, functionality, aesthetic, Trabzon
1. GİRİŞ
Kentsel mekân, yapılar ve açık alanların oluşturduğu, kentte yaşayanların algıladığı, tüm kentsel olayların
gerçekleştiği bir bütündür. Bir başka deyişle bu mekanlar, kentlilerin barınma, çalışma, eğlence, ulaşım
ve rekreasyon gibi yaşam faaliyetlerinin üretildiği yerlerdir (Selçuk ve Akan, 2005).
Çağdaş yaşam; kentlerde insanın ön plana alındığı, yaşamın kolaylaştırıldığı, yaşayanların konforlarının
sağlandığı kent mekânlarını gerektirir. Kentlerin yaşamında işlevleri yadsınamayan kamu mekanları ve
kentsel donatıların tasarımının niteliği, mekan içinde yer alan insanın etkinliklerini, özelliğini belirler ve
yönlendirir (Demirel ve ark., 2004).
Kent insanı, yaşamının her bölümünde kentsel mekânları kullanmak zorundadır. İnsanların kentsel
mekânları en iyi şekilde kullanabilmesi ancak teknik, işlevsel ve estetik ya da davranışsal olarak uygun ve
yeterli donatı elemanlarının varlığı ile mümkün olmaktadır. Donatı elemanları insanların sadece
ihtiyaçlarını karşılamakla kalmaz, aynı zamanda psikolojilerini de etkilerler (Kuşkun, 2002).
Son yıllarda nüfus yoğunluğundaki artışla kent içi ve yakın çevresinde kullanımı zorunlu olan donatı
elemanların sayısında da artış görülmüştür. Bu elemanların estetik ve fonksiyonel bakımdan uygun
To cite this article: Aksu, O.V., 2014. Yaya üst geçitlerinde tasarım ölçütlerinin irdelenmesi: Trabzon kenti örneği.
Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University 64(1): 12-28.
seçilmemesi, çevremizde görsel açıdan bozukluklara, diğer bir ifade ile görsel kirlenmeye neden
olmaktadır (Özer, 2010).
Donatı elemanları ile onu kullanan kişiler arasındaki iletişimin sağlanmasında; kültür düzeyleri,
mobilyaların işlevlerine uygun olarak kullanıp kullanılmaması, mobilyadan beklenen işlevi yerine getirip
getirmemesi, ayrıca kullanımı teşvik edici olması ve doğru biçimde, doğru yere yerleştirilmiş olması gibi
faktörler etkili olmaktadır ( Eşen, 2007).
Kentsel mekânlarda işlevsellik ve görsellik bir arada düşünülmelidir. İşlevsellikten uzak, estetik
ihtiyaçlara cevap vermeyen bir tasarım eksik bir tasarımdır (Özer, 2010). Tasarımda teknik, işlevsel ve
estetik ilkelerinin göz önünde bulundurulması gerekir. Bu ilkeler; konstrüksiyon ya da yapım teknikleri,
çevreye uygunluk, denge, vurgu, ifade gücü, yineleme ve ritim, renk ve renk harmonisi, ölçü ve ölçüde
uyum, birlik ve kompozisyon olarak sayılabilir (Korkut, 2002). Tasarımda, zemin taşıyıcı sistem ilişkisi,
işlevsel ve sembolik açıdan algılanması, çevre ile birlikte uyumu, doğal yıpranmaya ve tahribata
(vandalizme) karşı dayanıklılıkları estetik açıdan önemli ölçütlerdir (Bayrakçı, 2008).
Başka bir ifadeyle tasarım ölçütleri; işlevsellik, kullanılabilirlik, ergonomi, güvenlik, bakım, kalite ve
dayanıklılık, estetik olma, süreklilik, ekolojik bakış açısı, esneklik, maliyet, standartlara uygunluk, özgün
tasarım, malzeme seçimi ve bağlantı detayları, ürün-kullanıcı dengelenmesi olarak sayılabilir ( Akyol,
2006).
Gerek kentsel tasarım, gerekse peyzaj tasarımı çalışmalarında, insanların bilgi, güvenlik ve konforuna
yönelik, ayrıca fiziksel gereksinmelerini karşılayan, çevre temizliği ve sağlık açısından da zorunlu
olabilen çeşitli yapısal elemanlara gereksinim duyulmaktadır. Söz konusu elemanlar kentsel donatı
elemanları olarak tanımlanmakta olup, tasarım bütünü içerisindeki diğer elemanlarla uyumlu olması
gereken ve doğru kullanıldıklarında peyzaj tasarımının görsel kalitesini de yükselten unsurlardır
(Altınçekiç ve Koç, 2003).
Yaya üst geçitleri işlevsel amacı; ulaşımda süreklilik ya da kesintisizliği kolaylaştırma, yönlendirme ve
yaya güvenliği olan, taşıt trafiğine açık yollarda bulunan ulaşım yapıları olmalarının yanında estetik
yönleri ile de kent görüntüsüne etki edebilen kentsel donatı elemanlarıdır. Dolayısıyla kentsel mekân,
donatı ve mobilyaları tasarım ölçütleri yaya üst geçitleri içinde uygulanmalıdır.
Yaya üst geçitleri, yayaların ulaşımlarını rahat ve kolay bir biçimde gerçekleştirmelerini sağlayan
yapılardır. Bu nedenle bazıları araç trafiği yollarında, bazıları park ve bahçelerde, bazı örnekler ise
akarsuların üzerlerinde inşa edilirler. Malzemeleri ahşap, taş, betonarme, çelik, metal olabilmektedir.
Formları bakımından kiriş, kemer, konsol, asma, kablo askılı olarak sayılabilirler. Genellikle mühendislik
yapısı gibi düşünülen bu yapıların projeleri; İkinci dünya savaşından sonraki yıllarda sadece işlev
öncelikli iken, son yıllarda özellikle Avrupa da halkın estetik bir çevre için gösterdikleri tepkiler sonucu,
açılan mimari yarışmalarla elde edilmeye başlamıştır (Bayar, 1998). Avrupa ülkelerinin çoğunda kent
merkezlerinden akarsuların geçiyor olması ve bu amaçla doğan yaya üst geçitleri ihtiyacı, yarışmaların
sıklığını ve önemini arttırmıştır. Son yıllarda Paris, Londra, Bilbao gibi birçok kentlerde, yaya köprüleri
de kent peyzajının ve daha da ötesinde kent siluetinin en çok göze çarpan elemanlarından biri haline
geldiğini görmek mümkündür (Selçuk ve Akan, 2005). Yaya üst geçitleri, günümüzde işlev bakımından
olduğu gibi sembolik bakımdan da bir değer taşımaktadır. Gelişmiş ülkelerde yoğun taşıt trafiği, kent
içine sokulmayarak, trafik sinyalizasyonu ile çözümlenmektedir. Ülkemizde ise artan taşıt trafiği kent
içine girmekte ve yaya aksları ile kesişmektedir. Bunun sonucunda, kent merkezlerinde çok sayıda yaya
üst geçitleri inşa etme zorunluluğu ortaya çıkmıştır (Sütiçen, 2008).
Bu üst geçitler, yayalar için taşıt trafiğine karışmadan, konforlu bir geçiş sağlamak amacıyla inşa
edilmektedirler. Yaya üst geçitleri, ülkemizin birçok şehrinde çeşitli örnekleri ile bulunmaktadır. Fakat bu
üst geçitlerin birçoğunda planlama, teknik uygulama ve görsel ve estetik sorunların var olduğu
gözlemlenmektedir (Sütiçen, 2008).
13
1.1 Yaya Üst Geçitlerinde Görülen Sorunlar
Planlama ve tasarım sorunları: Yer seçimi sorunları, trafik ve yaya ulaşımı bakımından karşılaşılan
sorunlar, aşırı yüksek taşıtların üst geçitlere çarparak verdikleri yapısal zararlar, yayaların üst geçide
yaklaşım ve kullanılabilirlikten kaynaklanan sorunlar.
Teknik sorunlar: Malzemeden kaynaklanan sorunlar, yapısal çatlaklar, tabakalaşma, dökülme, oyulma,
petekleşme, donatı korozyonu, ve donatıya zarar veren diğer sebepler (donma ve çözünme ile oluşan
sorunlar), metal yorgunluğu, oksitlenme, aşırı yükten kaynaklanan hasarlar, aşırı sıcak hasarları, boya
problemleri vb., detay sorunları ve işçilik hataları, kullanıcıların verdiği zararlar, vandalizm.
Estetik sorunlar: Estetik doğru tasarımın bir parçasıdır. Başarılı bulunan bir üst geçidin tasarımının
önemli paylarından biri olan, formun estetiğini strüktürün kuruluşundan ayırmak mümkün değildir. Yaya
üst geçit estetiği, tüm mimari elemanlar için olduğu gibi ilk bakışta görsel özellikleri ile tanımlanır. Şekil,
boyut, renk ve doku, strüktürlerin sahip olduğu temel değerlerdir. Ardından peyzaj içindeki yerleşimi,
çevreyle ilişkisinin kuruluşu gelir. Mimari elemanların tasarımında kullanılan aks, simetri, hiyerarşi, ritim
gibi düzenleme ilkeleri, yaya üst geçitleri tasarımında da geçerlidir (Saatçioğlu, 1994), olarak
sayılabilirler.
1.2 Yaya Üst Geçitlerine İlişkin Bazı Özgün Tasarım Örnekleri
Yaya üst geçitlerinde kullanılan yapay materyallerin soğuk ve monoton görüntülerini, özellikle bitkisel
materyaller kullanarak yumuşatmak mümkün olabilmektedir. Yaya üst geçitleri peyzaj tasarımları ile
detaylandırılabilir ve bulundukları mekânlar için güzel görüntüler oluşturulabilirler (Şekil 1, Şekil 2).
Şekil 1. Bitkisel materyallerin kullanıldığı yaya üst geçitlerine örnekler (URL 1-4).
Figure 1. Samples of pedestrian bridges with green material.
Alt ve üst geçitlerde, çevre müsait ise merdiven yerine eğimi %8’i geçmeyen rampalar yapılmalıdır. Yaya
üst geçidinde erişim mümkün olan en kısa ve en rahat şekilde yapılmalı, uzun ve dolambaçlı rampa veya
merdivenlerden kaçınılmalıdır. Engelliler ve tüm yayaların kullanımına uygun rampa yapılamaması
14
durumunda; dikey asansör, yürüyen merdiven ya da merdiven eğiminde hareket eden eğik asansör
yapılmalıdır (URL 6), (Şekil 3).
Yaya üst geçit tasarımları güvenli, rahat, konforlu ve dayanıklı ve sağlam olmalıdır. Özellikle
korkuluklar, yükseklik fobisi olabilecek kullanıcılar da düşünülerek yapılmalıdır. Korkuluk standartları
100 cm’nin altında olmalıdır. Yaya üst geçidi üzerinde tedirginlik hissi duyulmamalıdır (Şekil 4).
Şekil 2. Bitkisel tasarım ile “yeşil koridor” haline getirilerek doğal görünüm kazandırılan bir yaya üst geçidine örnek
(URL 5).
Figure 2. An example of a pedestrian bridge with a natural appearence as a result of restoration with planting design.
Şekil 3. Rampalı, yürüyen merdivenli ve asansörlü yaya üst geçitlerine örnekler (URL 7, URL 8).
Figure 3. Samples of pedestrian bridges with ramp, moving stairway or elevator.
15
Şekil 4. İç yüzeyi geniş, korkulukları yüksek, güvenli ve rahat yaya üst geçitlerine örnekler (URL 9, URL 10).
Figure 4. Examples of safe and comfortable pedestrian bridges with large inside surface and high barriers.
Yaya üst geçit tasarımlarında gece aydınlatmaları dikkate alınması gereken önemli bir detaydır. Gece
aydınlatmaları estetik olmalı ve kentin önemli noktalarında vurgu etkisi oluşturabilmelidir (Şekil 5 ve 6).
Şekil 5. Gece aydınlatması olan yaya üst geçiti (URL 11).
Figure 5. Pedestrian bridge with night-time lightening.
Şekil 6. Yaya üst geçidi aydınlatmasında gündüz ve gece görünümüne örnek (URL 12).
Figure 6. An example of day and night perspectives in pedestrian bridge lightening.
Yer aldıkları kentin mimari tarzından detaylar barındıran kent mobilyaları, kent kimliğinin belirleyici ve
etkileyici donatılarından biri olarak önem kazanırlar (Şekil 7).
16
Şekil 7. Yer aldığı çevrenin mimari tarzını yansıtan yaya üst geçitlerine örnekler (URL 13, URL 14).
Figure 7. Examples of pedestrian brigdes reflecting the architectural style of the environment where they are located.
Yaya üst geçitleri tasarımında farklı ve özgün tasarımların oluşmasında form, renk, doku, malzeme gibi
tasarım ögeleri etkili olmaktadır. Yaya üst geçitlerine; özgün tasarımlarla ana işlevinin yanında, manzara
seyretme, oturma, dinlenme gibi farklı işlevsel etkinlikler de yüklenebilir. Bitkisel materyal yanında,
estetik objeler, heykeller, süs ögeleri kullanılabilir (Şekil 8, Şekil 9).
Şekil 8. Farklı form, doku, renk ve malzeme kullanımlı yaya üst geçitlerine örnekler (URL 15-17).
Figure 8. Examples of pedestrian bridges with different forms, textures, colors and materials.
Trabzon kentinde, hızlı kentleşme sonucu oluşan niteliksiz ve sağlıksız alanların yeniden yapılandırılması
amacıyla kentsel dönüşüm projeleri uygulanmaktadır. Topografik yapısı itibariyle yüksek eğim
derecelerine sahip bir alanda yer alan kent için, ulaşım ağı planlamaları güçleşmektedir. Kent merkezinde
her geçen gün artan trafik yoğunluğu, önemli noktalarda yol genişletme çalışmaları ile desteklenmekle
birlikte ulaşım sorunları giderilememektedir. Yaşanan sorunlar hem taşıt kullanıcılarını hem de yayaları
olumsuz yönde etkilemektedir.
17
Şekil 9. Oturma ve dinlenme gibi farklı işlevler yüklenmiş yaya üst geçitleri tasarım örnekleri (URL 18, URL 19).
Figure 9. Pedestrian bridge design examples with sitting and resting functionalities.
Trabzon kentinde 2013 yılı itibariyle Karadeniz Sahil Yolu projesi tamamlanmış olup, oluşturulan sahil
dolgusunda peyzaj planlama ve bitkilendirme çalışmaları sürmektedir. Yapılan yol şehirlerarası ulaşıma
açılmış olup, eski sahil yolunun yükünü azaltmakla birlikte, artan nüfus ve buna bağlı olarak araç
sayısının artması, şehir içi ulaşımı sağlayan bu yoldaki yoğunluğu yeterince azaltamamaktadır.
Sürücülerin duyarsızlığı, şehir içi trafik kurallarına uymamaları yayalar için tehlike oluşturabilmektedir.
Trabzon kenti çalışma alanında yer alan yaya üst geçitleri de; özellikle trafik kurallarına uymayan, şehir
içi hız limitini aşan ve tehlike oluşturan sürücülerin kazalara neden olduğu noktalarda
yapılandırılmışlardır.
Trabzon kenti ulaşım ağı içinde yoğun olarak kullanılan yaya üst geçitleri tasarımları; kentsel yaşamın
bir parçası olmaları, yaya ulaşımı, güvenlik ve konforu sağlamalarının yanında, kent estetiğini de
etkileyebilen güncel ve önemli bir konu olarak değerlendirilmelidir.
Bu çalışmada Trabzon kent merkezi eski sahil yolunun bir bölümünde bulunan 7 yaya üst geçidi tasarım
ölçütleri yönünden irdelenmiştirler. Ayrıca kent peyzajına ve görsel kaliteye etkileri ortaya koyularak,
belirlenen sorunların giderilmesine yönelik sonuç ve çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır.
2.MATERYAL VE YÖNTEM
Trabzon kenti için seçilen örnekleme alanı, yaya üst geçitlerinin yoğun olarak bulunduğu eski sahil
yoludur (Şekil 10). İnceleme yapılan yaklaşık 12 km’lik sahil yolu boyunca yer alan 6 yaya üst geçidi;
yerleşim alanları ile kentlilerin rekreasyonel ihtiyaçlarını karşılayan, sahil dolgu çalışmaları ile yeni
yapılan kentsel açık yeşil alan düzenlemelerine geçişi sağlamaktadır. Diğer bir üst geçit ise, yine trafik
alanı üzerinde, ancak konumu yerleşim alanları ile ilköğretim okuluna bağlantı sağlayan önemli bir
noktada yer almaktadır. Araştırma alanlarında yerinde gözlem ve incelemeler ilişkin genel bilgiler
verildikten sonra, 7 adet yaya üst geçidi ve çevrelerine ilişkin mevcut durum değerlendirmesi tasarım
ölçütleri doğrultusunda yapılarak, fotoğraflarla örneklendirilmiştir. Yaya üst geçitleri mühendislik
ilkelerinden çok mimarlık ve peyzaj mimarlığı tasarım ilkeleri üzerinde durularak değerlendirilmiştir.
Yaya üst geçitlerinin değerlendirilmesinde; “işlevsellik, estetik, konforlu olma, güvenli olma, simgesel
değer taşıma, özgün olma, farklı olma, etkileyici olma, bakımlı olma, görsel zenginlik oluşturma, çevre ile
uyumlu olma, modern olma, yeni olma, diğer kent mobilyaları ile uyumlu olma, bitkisel materyal
kullanımı, aydınlatma, engellilere yönelik kullanım" olmak üzere 17 tasarım ölçütü kullanılmıştır.
Tasarım ölçütlerinin oluşturulmasında Atabeyoğlu ve Bulut (2007) ile Aksu (1998)’nun, tasarım
ölçütlerinin değerlendirilmesinde ise Karakaya ve Kiper (2011) ile Aksu ve Demirel (2012)’in yapmış
oldukları çalışmalardan yararlanılmıştır. Yaya üst geçitlerine ilişkin tasarım ölçütlerinin
değerlendirilmesinde; mevcut değil: 0 puan, mevcut/olumsuz: 1 puan, mevcut/kısmen olumlu: 2 puan,
mevcut olumlu: 3 puan, verilerek toplam puanları belirlenmiştir.
Ayrıca 17 tasarım ölçütü için, mevcut olumlu puan üzerinden alınacak maksimum puan (17x3=51), her
bir yaya üst geçit puan toplamı ile orantılandırılarak başarı yüzdeleri hesaplanmıştır. Başarı durumları;
18
%0-30 ise başarısız, % 31-45 ise yetersiz, % 46-60 ise kısmen başarılı, % 61-85 ise başarılı, % 86-100 ise
çok başarılı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın son aşamasında belirlenen tasarım sorunlarına yönelik
öneriler getirilmeye çalışılmıştır.
Şekil 10. Yaya Üst geçitleri inceleme alanı (URL 20).
Figure 10. Area of examination for pedestrian bridges.
3.BULGULAR
Gözlem ve incelemelerin yapıldığı her bir yaya üst geçidi için mevcut durum ve tasarım ölçütleri
yönünden değerlendirilmesi ile ortaya çıkan veriler yer almaktadır.
3.1 Şehit. J. Komando Çavuş Engin Saraç Üst Geçidi
Yaya üst geçidi devlet sahil yolu üzerinde Beşirli Mahallesi başlangıcında yer almaktadır. Üst geçit 2008
yılında yapılmıştır. Taşıyıcı sistemi çelik ve kemerlidir. Merdivenler ve zemin beton bloklar ile
kaplanmıştır. Merdivenler oldukça dik ve tek sahanlıklıdır. Zayıf dokusal özelliklere sahip korkuluklarda
paslanmalar göze çarpmaktadır. Aydınlatma elemanları bulunmaması nedeniyle gece kullanımı ve
güvenliği yetersizdir. Yaya üst geçidinin her iki ayağında da otobüs durakları, çöp kutuları ve işaret -bilgi
panoları vb. donatı elemanları yer almaktadır. Engelli kullanıcılar yönelik asansör, yürüyen merdiven,
rampa gibi işlevselliği sağlayacak bir düzenleme bulunmamaktadır (Şekil 11 ve 12).
Şekil 11. Yaya üst geçidinden genel görünüş
Figure 11. General view of pedestrian bridge
19
Şekil 12. Korkuluk yüzeyinden oluşan paslanma
Figure 12. Surface rusted of banister
3.2 Aksular Otel Yanı Yaya Üst Geçidi
Yaya üst geçidi Toklu Mahallesi, Aksular Otel mevkiinde sahil yolu üzerinde yer almaktadır. Kirişli üst
geçit, beton malzemeden yapılmıştır. Korkuluklarda ise çelik malzeme kullanılmıştır. Oldukça bakımsız
ve eskimiş olan yaya üst geçidinde, korkuluklar ve taşıyıcı sistemde kullanılan kaplama malzemelerinin
dökülmeye başlaması taşıt yolu ve araçlar için risk oluşturmaktadır. Yerleşim alanındaki ayağının
bulunduğu çevrede görsel kirlilik oluşturan çöp kutuları ve atık toplama konteynerleri yer almaktadır.
Engelliler için düzenlemeler bulunmamaktadır (Şekil 13 ve 14).
Şekil 14. Üst geçit çevresinde oluşan görsel kirlilik ve kullanıcıların oluşturduğu vandalizme örnek
Figure 14. Visual pollution of pedestrian bridge in environment and vandalism example
20
3.3 Ayasofya Kilisesi Yanı Yaya Üst Geçidi
Ayasofya Mahallesi sahil yolu üzerinde 2012 yılında yapılan yaya üst geçidi, çelik ve askılı sistemlidir.
Üst geçit sahil düzenlemeleri içinde yer alan çocuk oyun alanı ve kentin simgesel ögesi olan Ayasofya
Kilisesi ile yakın bir noktada yer almaktadır. Aydınlatma elemanları bulunmayan üst geçitte gece
kullanımı ve güvenlik yetersizdir. Üst geçidin her iki yanında da engelliler için rampa bulunmakla birlikte
farklı eğim ve bağlantılarla sağlanan bu ek parçalar hem üst geçide kötü bir görünüm vermekte hem de
engelliler için kısmen rahat kullanım sağlayabilmektedir. Üst geçidin yerleşim alanı bölümünde bulunan
çeşme, istinat duvarı ve merdiven basamakları oldukça bakımsızdır. Üst geçit özgünlük oluşturabilecek
form, doku, renk, malzeme vb. tasarım ölçütlerine sahip değildir. (Şekil 15 ve 16).
Şekil 16. Merdiven ve bağlantı sorunları
Figure 16. Stairs and connection problems
3.4 Şehit Astğm. Çoşkun Davulcu Üst Geçidi
Yeni Mahalle sahil yolunda yer alan üst geçit kiriş sistemli olup 2010 yılında yapılmıştır. Beton ve çelik
malzeme kullanılmıştır. Üst geçidin bir ayağında çift taraflı merdiven çıkışı bulunurken, diğer ayağında
tek merdiven çıkışı yer almaktadır. Mevcut aydınlatma elemanları, geceleri çalışmamaktadır. Yaya üst
geçidinin çift taraflı merdiven çıkışı bulunan çevresinde çöp kutuları, bitkisel elemanlar, reklam ve ilan
panoları yer almaktadır. Engelliler için düzenlemeler bulunmamaktadır (Şekil 17 ve 18).
21
Şekil 17. Yaya üst geçidi ve merdivenlerinden görünüş
Figure 17. Pedestrian bridge and view of stairs
Şekil 18. Üst geçit içi, aydınlatma elemanları ve çevresindeki çöp kutularından bir görüntü
Figure 18. İnterior pedestrian bridge, lamp elemets and view environment with garbage can
3.5 Şehit Jandarma Komando Er. Mustafa Mutlu Üst Geçidi
Hızırbey Mahallesi sahil yolunda yer alan kirişli üst geçit, çift taraflı merdiven sistemi ile yapılmıştır.
Beton ve çelik malzeme kullanılmıştır. Üzerinde aydınlatma elemanları bulunmamaktadır. Üst geçidin
yerleşim alanında bulunan bölümünde küçük ölçekte yapılmış bir peyzaj düzenlemesi yer almaktadır.
Çevresinde oturma elemanları yer almaktadır. Diğer ayağının yer aldığı bölümde açık otoparklar yer
almaktadır. Bu üst geçitte de, yapım tarihinden de kaynaklı, malzeme yeniliği ve düzeni olsa da, özellikle
engelli kullanıcılar için işlevsellik bulunmamaktadır. Üst geçitte yoğun olarak kullanılan beton malzeme
çevre peyzajına soğukluk ve monotonluk katmaktadır (Şekil 19).
3.6 Imperial Hastanesi Yanı Yaya Üst Geçidi
Kemerkaya Mahallesi sahil yolunda yer alan yaya üst geçidi kent merkezine çok yakın bir noktada
olduğundan yoğun olarak kullanılmaktadır. Trabzon kentinin, ilçelerle ulaşımını sağlayan taşıt durakları
ile bağlantı kurmaktadır. Kirişli yaya üst geçidinde, çelik malzeme kullanılmıştır. Zemin dökme beton
olup, bakımsızdır. Yerleşim alanındaki ayağının olduğu bölüm yeşil bir mekân içinde yer almaktadır.
Diğer ayağı ise büfelerle çevrilidir. Üst geçit çevresinde yer alan çöp kutuları görsel kirlilik
oluşturmaktadır. Aydınlatma elemanları var olmakla birlikte çalışmamaktadır. Yaya üst geçidinin bir
bölümü, alttan geçen bir yüksek taşıtın çarpması sonucu hasar almış durumdadır. Mühendislik hatası ile
oluşan bu durum, ciddi anlamda görsel kirlilik ve işlevsel sorun oluşturmaktadır. Yine bu üst geçitte de,
bulunduğu mekâna estetik anlamda değer katabilecek tasarım ölçütleri mevcut değildir (Şekil 20 ve 21).
22
Şekil 19. Yaya üst geçidi ve çevresindeki oturma elamanlarına ait görünüş
Figure 19. Pedestrian bridge and view of sitting elements in environment
Şekil 20. Genel görünüş ve zemindeki estetik olmayan bir görüntü
Figure 20.General view and image of not aesthetic on ground
Şekil 21. Üst geçidin gördüğü tahribatın içten ve dıştan görünüşü
Figure 21. Internal and external appearance of the upper passageway where the damage
23
3.7 24 Şubat İlköğretim Okulu Yanı Yaya Üst Geçidi
Tanjant Yolu 24 Şubat İlköğretim Okulu yanında yer alan yaya üst geçidi kirişli sistemle yapılmıştır.
Çelik malzeme kullanılmıştır ve zemin betondur. Üzerinde aydınlatma elemanları olmakla birlikte, diğer
üst geçitlerde de olduğu gibi işlevselliği yetersizdir. Üst geçit 24 Şubat İlköğretim Okulu ile konut
alanları arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır (Şekil 22).
Hem üst geçit, hem de üst geçidin yer aldığı mekânlar oldukça bakımsız ve eskidir. Üst geçit ve çevresi
bulunduğu mekân için görsel kirlilik oluşturmaktadır. Üst geçit ayakları kent çöplerin toplandığı noktalar
olarak seçilmiştir. Yaya üst geçidi reklam panosu amacı ile de kullanılmaktadır. Korkulukların iç yüzeyi
çeşitli çiçek figürleri ile boyanmıştır. Yine korkuluk iç yüzeyleri kullanıcılar tarafından çizilerek,
yazılarak, kötü kullanıma maruz kalmıştır. Üst geçit öğrenciler için güvenli geçiş olanağı sağlamakla
birlikte, estetik yönden yetersizdir. Ayrıca engelliler için kullanım mevcut değildir (Şekil 23).
Şekil 22. Üst geçidin reklam panosu olarak kullanılması ve çevresindeki görsel kirlilik
Figure 22. Used as a bill-board around the flyover and visual pollution
Şekil 23. Üst geçidin içten görünüşü
Figure 23. Top view of the inside passage
İnceleme ve gözlemlerin yapıldığı 7 yaya üst geçidine ait tüm veriler genel olarak aşağıdaki şekilde
değerlendirilebilir:
 Yaya üst geçitlerin tamamı merdivenli tarzda yapılmıştır.
 Tüm yaya üst geçitleri taşıt karayolu üzerinde bulunmaktadır.
 Formları kirişli olup, bir tanesinde çelik kemerler kullanılmıştır (Şehit. J. Komando Çavuş Engin
Saraç üst geçidi).
 Zemin kaplamaları Ayasofya Kilisesi yanı yaya üst geçidi hariç beton olup, deformasyonlar
mevcuttur.
 Köprü korkulukları yüksekliği 90 cm standardında olmakla birlikte, form, renk, dokusal özellikler
vb. tasarım ölçütleri açısından estetik değildirler.
24
 Dış mekânlarda merdivenler için 15 ya da 18 basamaktan sonra sahanlık gerektiği öngörülürse, üst
geçitlerin tamamında basamak sayısı ve sahanlık arasında bu sayının üzerine çıkılmıştır.
 Yaya üst geçit merdivenlerinde, dış mekân basamak standart ölçülerinin (basamak yüksekliği 1518 cm, basamak genişliği ise 28-30 cm) yeterince uygulanmadığı görülmektedir.
 Merdivenlerin iç yüzey genişlikleri 1.5-2 metre eninde olup, üst geçitlerin yoğun kullanım
durumları dikkate alındığında yeterli rahatlığı sağlayamamaktadır.
 Merdivenler oldukça dik eğimlidir.
 Yaya üst geçidi merdiven genişlikleri yeterli konfor ve rahat kullanımı sağlayamamaktadır.
 Gece aydınlatmaları bulunmamaktadır.
 Üst geçitlerde özellikle Trabzon ikliminin aşırı yağışlı ve nemli olmasından dolayı, kullanılan
malzemelerde, korozyon, paslanma gibi görüntüler mevcuttur.
 Üst geçitlerin tamamında vandalizmin izlerine rastlanmaktadır.
 Yaya üst geçitlerinin çevrelerindeki peyzaj tasarımları ve kent mobilyaları kullanımı yetersizdir.
 Bakımsızlık ön plandadır.
 Renk, doku, form, malzeme vb. tasarımda farklılık ve özgünlük oluşturabilecek tüm ölçütler
yetersidir.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Tablo 1. Yaya üst geçitleri tasarım ölçütlerine ilişkin puanlar.
Table 1. Pedestrian bridge of design criterions the points
Yaya Üst Geçitleri
1
2
3
4
5
Tasarım Ölçütleri
İşlevsellik
2
2
2
2
2
Estetik
1
1
1
1
1
Konforlu olma
2
1
2
1
2
Güvenli olma
2
1
2
2
2
Simgesel değer taşıma
1
1
1
1
1
Özgün olma
1
1
1
1
1
Farklı olma
1
0
1
0
1
Etkileyici olma
0
0
0
0
0
Bakımlı olma
1
0
1
0
1
Görsel zenginlik oluşturma
0
0
0
0
0
Çevre ile uyumlu olma
1
0
1
0
1
Modern olma
1
0
0
0
1
Yeni olma
2
0
2
1
2
Diğer kent mobilyaları ile uyumlu olma
1
1
1
0
1
Bitkisel materyal kullanımı
0
0
0
0
0
Aydınlatma
1
1
0
0
0
Engellilere yönelik kullanım
0
0
0
0
0
6
7
2
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
0
0
1
0
1
0
2
1
1
2
1
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
Mevcut değil: 0 puan, Mevcut/Olumsuz: 1 puan, Mevcut/Kısmen olumlu: 2 puan, Mevcut/Olumlu: 3 puan
Tablo 2. Yaya üst geçitlerinin puan dağılımları
Table 2. Pedestrian bridge of distributions point.
Üst Geçitler
1
2
3
4
5
6
7
Toplam Puan
17
9
15
9
16
10
10
25
Başarı Yüzdesi
% 33 (yetersiz)
% 18 (başarısız)
% 29 (başarısız)
% 18 (başarısız)
% 31 (yetersiz)
% 20 (başarısız)
%20 (başarısız)
 Üst geçitlerin çevresinde görsel kirlilik oluşturacak şekilde yerleştirilmiş ve tasarlanmış çöp
kutuları, ilan ve reklam panoları vb. donatı elemanları bulunmaktadır.
 Yaya üst geçitlerinin hiç birinde engelli kullanıcılar için gerekli düzenlemeler bulunmamaktadır.
 Asansör, döner merdiven, döner rampa vb. düzenlemeler yer almamaktadır.
 Erişebilirlik, kullanılabilirlik ve ergonomik kurallar göz ardı edilmiştir.
 Üst geçitlerin çoğuna şehit askerlerin adları görüntüde vurgu oluşturacak biçimde yerleştirilerek
üst geçitlere anlamsal bir değer verilmiştir.
Yaya üst geçitlerine ilişkin tasarım ölçütleri değerlendirmesi ile oluşan puanlama durumu ise Tablo 1’de,
tasarım ölçütlerinin durum değerlendirilmesi sonucu oluşan toplam puan ve başarı yüzdeleri dağılımı
Tablo 2’de verilmektedir. Tablo 2 incelendiğinde yaya üst geçitlerinin başarı yüzdeleri birbirine yakın
olup yetersiz ve başarısız düzeydedir.
4.TARTIŞMA VE SONUÇLAR
Kentsel donatı elemanları işlevsel gerekliliklerinin yanı sıra; kent yaşamını daha zevkli ve anlamlı kılan,
kentsel konfor ve kentsel estetik yaratan elemanlar olarak, toplumsal yaşama olumlu katkılarda
bulunmaktadırlar ve kentlilerin gereksinim ve kültürlerindeki farklılık göz önüne alınarak sosyal, kültürel,
psikolojik, ekonomik, antropometrik, ergonomik ve demografik açıdan incelenerek düzenlenmelidirler
(Akyol, 2006).
Kentsel donatı elemanlarının bir parçası olan yaya üst geçitleri; bulundukları konum itibariyle, kentin
kimliğini etkileyebilecek noktalarda olan, sayıları itibariyle az, ancak büyüklükleri itibari ile diğer kent
mobilyalarından daha çok etkili olabilecek, simgesel değer taşıyabilen ve kent kimliğini etkileyebilecek
kent öğeleri konumundadırlar. Ancak inceleme ve gözlemlerin yapıldığı Trabzon kenti 7 yaya üst
geçidine ait mevcut durum değerlendirildiğinde bu kanıyı doğrulamak mümkün olmamaktadır.
Atabeyoğlu ve Bulut (2007)’ ile Aksu ve Demirel (2012) yaptıkları çalışmalarda; kentsel dış mekânların
kalite yeterliliklerinin puanlama yöntemi ile değerlendirilmesi, yapılan gözlem ve incelemelerin
somutlaştırılmasında etkili olmaktadır. Kullanılan bu yöntemle yaya üst geçitlerinin tasarım ölçütleri ile
değerlendirildiğinde yetersiz ve başarısız oldukları ortaya çıkmaktadır.
Trabzon kenti için örnekleme alanında yer alan yaya üst geçitleri; yeni yapılan sahil yolu dolgu
çalışmaları ile kente kazandırılan açık yeşil alan düzenlemelerine bağlantıyı sağlamaktadır. Yürüme,
oturma, dinlenme, oyun oynama vb. birçok etkinliğin yapılabileceği bu alanlar, kullanıcı kitlesi yoğun ve
her yaştan insanın gelebileceği mekânlardır. Yine diğer bir örnekleme alanında seçilen yaya üst geçidi ise
ilköğretim alanında yer alıp, özellikle öğrenciler için yapılmıştır. Bu nedenledir ki yaya üst geçitlerin de;
işlevsellik, güvenlik, kullanım kolaylığı ve estetik ön planda olmalıdır. Yaya üst geçitlerini kullananlar,
bu üst geçitleri sadece zorunluluktan dolayı değil, isteyerek ve rahatsızlık hissi duymadan
kullanabilmelidirler.
Yapılan gözlemlerde; üst geçitlerin çok fazla kullanılmadığı, çoğu zaman boş kaldığı ve kullanıcıların üst
geçitler yerine yakınlarındaki yaya geçitlerini ya da tehlikeli olabilmesine karşın trafik yollarını
kullandıkları belirlenmiştir. Bu da yaya üst geçitlerin kullanım durumlarının, sayılarının, gerekliliklerinin,
amaca uygunluklarının ve kullanım kolaylıklarının sorgulanması gerektiği konusunu ortaya
çıkarmaktadır. Bu konuda, mevcut yaya üst geçitleri için “kullanıcı memnuniyeti”nin belirlenmesine
ilişkin anket çalışmalarının yapılması öneri olarak getirilebilir. Yine uzman gruplar ile de anket
çalışmaları yapılarak sorunlar ve çözüm önerileri ortaya koyulabilir.
Yerel yönetimin son zamanlarda Trabzon kenti için gösterdiği hassasiyet ve kentsel dönüşüm ve yenileme
çalışmalarının yanında, yaya üst geçitlerinin de gözden geçirilmesi, bakımlarının yapılması, mevcut
işlevsel ve estetik eksikliklerin giderilmesi sağlanmalıdır. Özellikle çok eski ve bakımsız üst geçitlerden
kopabilecek malzemeler taşıtlar ve sürücüler için tehlike oluşturabilir. Yaya üst geçitleri, günümüz
26
teknolojisine uygun, engelli, yaşlı, çocuk vb. kullanıcılar düşünerek yürüyen merdivenli, asansörlü vb.
güvenli ve kullanım kolaylığı sağlayabilecek şekilde yeniden yapılandırılmalıdırlar.
Trabzon kenti yaya üst geçitlerinde yeşil elemanlar, küçük ölçekli peyzaj düzenlemeleri ile dahi olsa yer
almalıdırlar. İşlevi aksatmayacak şekilde tasarlanan çeşitli form, renk ve dokudaki bitkisel materyaller üst
geçit korkuluklarında, ya da üst geçit ayaklarında yer yer çeşitli saksı düzenlemeleri ile kullanılabilirler.
Çok disiplinli bir çalışmayı gerektiren kentsel mekan ve donatıları tasarımı; mimarlık, şehir bölge
planlama, peyzaj mimarlığı, endüstri ürünleri tasarımları gibi farklı ancak birbirleriyle bağlantılı meslek
grupları ile birlikte yapılmalı ve geliştirilmelidir.
İncelemelerin yapıldığı 7 yaya üst geçidinden 3’üne şehit askerlerin adları verilmiştir. İşlevsel ve estetik
durumları yetersiz olan yaya üst geçitlerine bu tarz anlamların yüklenmesinin olumlu ve olumsuz
yönlerinin irdelenmesi önemli bir konu olarak değerlendirilebilir.
Sonuç olarak, yaya üst geçitleri tasarımı salt tek bir tasarım ögesi olarak ele alınmamalı, üst geçidin
yerleştirildiği mekân, mekânın çevresi ve diğer kent mobilyaları ile bir bütünlük sağlamasına dikkat
edilmelidir. Yaya üst geçitleri tasarımında tek tip, tek model değil, özgünlük ve farklı tasarım anlayışı ön
planda tutulmalıdır.
KAYNAKLAR (REFERENCES)
Aksu, V., 1998. Kent Mobilyalarının Yer Aldıkları Mekanlara Etkileri Üzerine-Trabzon Kenti ÖrneğiBir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, K.T.Ü, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Aksu, Ö.V., Demirel, Ö. 2012. Hastane bahçelerinde peyzaj tasarımları: Trabzon Kenti örneği.
Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 12 (2): 236-250.
Akyol, E., 2006. Kent Mobilyaları Tasarım ve Kullanım Süreci. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik
Üniversitesi.
Altınçekiç, H., Koç, H., 2003. Peyzaj tasarımında kent mobilyaları ve kalite beklentileri. II. Uluslararası
Kent Mobilyaları Sempozyumu, İstanbul.
Atabeyoğlu Ö., Bulut Y., 2007. Kamu kurum ve kuruluşları dış mekan kalite yeterliliklerinin puanlama
yöntemi ile değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A, sayfa 92106.
Bayar, Ç., 1998. Dünya Köprüleri. Yapı 199, 86-88.
Bayrakçı, O., 2008.
mobilyalari.htm
Kent
Mobilyaları.
http://www.makaleler.com/web-tasarimi-makaleleri/kent-
Demirel, Ö., Yaşar, Y., Öztürk, B., 2004. Kentlerde mekan tanımlayıcı ögelerin kent yeşili ile birlikte
mekansal kurgu rolleri. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, Peyzaj Mimarlığı II. Kongresi, sayfa 372-377.
Ankara.
Eşen, S.Ö., 2007. Kentsel Donatı Elemanlarının Çevresel İmge Üzerine Etkileri: Kuşadası Sahil Bandı
Örneği. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bornova-İzmir.
Karakaya B., Kiper T., 2011. Hastane dış mekan tasarımlarının Edirne İli örneğinde irdelenmesi.
Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 8(2): 49-64.
Korkut, A.B., 2002. Peyzaj Mimarlığı. Hasad Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul.
Kuşkun, P., 2002. Erzurum Kent Bütününde Donatı Elemanlarının Kullanımı Üzerine Bir Araştırma.
Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
Özer, T.P., 2010. Kentsel Alanlarda Görsel Kirlilik: Tekirdağ Örneği. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Saatçioğlu, N., 1994. Köprü Tasarımı. Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
27
Selçuk, S.A., Akan A.E., 2005. Bir şehir ikonu olma yolunda yaya üst geçitleri ve aydınlatma: ODTÜ
yaya üst geçiti örneği. III. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu ve Sergisi Bildirileri, Ankara, 37-43.
Sütiçen, M., 2008. Ülkemizde Şehiriçi Yaya Köprülerinde Malzeme Kullanımı ve Detay Sorunları.
Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
URL1. Yaya üst geçitleri fikir projesi yarışması. http://www.matu.com.tr/mimarlik
URL2. http://uk.ask.com/wiki/BP_Pedestrian_Bridge
URL3. http://gridchicago.com/2012/grid-shots-the-variety-of-pedestrian-bridges-over-lake-shore-drive/
URL4. http://cheezburger.com/6435721984
URL5. http://www.yourleaf.org/blog/mark-sherman/2011-11-19/artist-noel-harding-where-art-andnature-intersect
URL6. Yaya geçitlerinde temel kurallar. http://www.engelsizkent.org
URL7. Yürüyen merdivenli ve asansörlü yaya üst geçitleri. http://www.izmir.bel.tr
URL8. Yayaların konforu için. http://www.mimdap.org/?p=18895
URL9. https://reportlandoregon.wordpress.com/tag/gibbs-street-pedestrian-bridge/
URL10. http://www.preservationchicago.org/chicago-seven/2007/heritage/27
URL11. http://www.eretbo.gr/en/projects/infrastructure/roads-and-bridges/pezogefyra-kifisias/
URL12.http://nicomachus.net/2006/05/the-outspokin-cyclist-new-bike-pedestrian-bridge-has-communitybacking
URL13. http://www.europeupclose.com/article/biking-loch-ness-a-monster-ride
URL14. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ballston_pedestrian_bridge.jpg
URL15. http://places.designobserver.com/feature/western-civic-art-works-in-progress/511
URL16. http://www.transystems.com/Home/Services/Integrated-Service
URL17. http://www.ryancompanies.com/projects/university-of-minnesota-northrop-mall-pedestrian
URL18. http://www.cerkezkoybakis.com.tr/kapakli/kapakliya-modern-yaya-ust-gecidi
URL19. http://www.v3.arkitera.com/yp376-yaya-ust-gecitleri-fikir-projesi-yarismasi.html
URL20. http://turksatmaps.turksatglobe.com/controller/index
28

Yaya üst geçitlerinde tasarım ölçütlerinin irdelenmesi

Transkript

Benzer belgeler

okuma parçası - Goethe

Avrupa çoktan burada olurdu, Saraybosna`da bir - Goethe

Vaka analizi - Trafikte Gençlik Hareketi

Trafik güvenliği ve incinebilir gruplar

KONU 19 SAYGISIZ VE TEDBİRSİZ ARAÇ

1. ENERJİ VERİMLİLİĞİ ETÜTLERİ VE VERİMLİLİK ARTIRICI

YAYA BİSİKLET

ek teknik şartname - Erisilebilir İstanbul

Temel Yaya Becerileri Öğretimi Uygulama Rehberini indirmek için