Ayrıntılı Jeomorfoloji Haritaları Çizim Yöntemi

Ayrıntılı Jeomorfoloji Haritaları Çizim Yöntemi

izlen­
deril­
ozyu­
r.u, Deniz Bilimleri ve Cografya Enstitusu Biilteni Say. : 10 Istanbul- Tiirkiye, 1993
~evre
npoz­
blem­
Co
AYRINTILI JEOMORFOLOJt HARtTALARI <;tZiM YONTEMt
1st.
unlan
Ara­
A METHOD OF DRAWING OF THE DETAILED
GEOMORPHOLOGICAL MAPS
L
>.Or­
dilstri
Prof.Dr. Oguz Erol*
lirlen­
Genel
:ni bir
~ilim­
IS Te­
OZET
Jeomorfoloji haritalan bir alan icindeki yersekillerinin tarnrm, morfometrik ozellikleri, dag111§1, olusurnunu de­
netleyen surecler, nedenler ve 0 §eklin olusurn evrelerini icermelidir. Ancak bu toplu bilgiyi haritalara evreler ha­
linde tasirnak rnumkundur. Bu nedenle once ilk arazi gezileri yapihr, yersekli birimlerinin bicirni ve boyutlan, to­
pografik haritalardaki bilgilerden yararlanarak bir haritaya islenir ve bu haritalara morfografik haritalar denilir. Bu
analizler sirasmda grafik ve diyagram cizimlerinden de yararlamhr. Daha soma, aynntili arazi cahsmalan da yapila­
rak yersekillerinin olusum nedenleri, surecleri ve gelisim evrelerini gosteren jemorfoloji haritalan ~izilir.' l§te bu ya­
zida sozkonusu haritalann hazirlanmasmda bu yazmm yazan olan Erol tarafmdan uygulanmakta olan yontemin ay­
rmtisi aciklanmaktadir.
ABSTRACT
Gemorphological maps should indicate the morphometric. Properties of the landforms. Their distribution in a
given area, the processes and reasons which are controlling their formation and the development phases of them.
But a geomorpholoical map which contains all these several information can be drawn in different phases. Therefo­
re, at first making preliminary excurtions in the fild, a morphometric map which contains the boundries and topog­
raphic dirnentions of landforms is drawn. During these works graphics and diagrams should also be used. After­
wards, making detailed field studies, geornorpholgical maps which indicate the processes, reasons and evolution
phases ofgiven landform groups (generations) are prepared. In this paper the detail of the Erol's method to draw the
gemorphological maps is explained.
1. GtRtS
Jeomorfoloji yersekillerini incelenmesidir ve
boyle bir inceleme icin yersekillerinin ozellikleri,
dagihslan, cevresindeki diger yersekilleri ve bas­
ka olaylarla iliskileri, olus nedenleri ve gelisme­
lerinin bilinmesi gerekir. Bunlar ise yerseklini
olusturan guc (process), olusum sureci ve
yeryuzu yapisnun denetimi alundadir ve bu tiC;
etken arasmdaki karsihkh etkilesim yerseklinin
bicirnini (type of landform) olusturur. Yersekille­
ri su bicimde bolumlenebilir :
1.1.'Olusum sekillert (Constructional land­
forms). Bunlar kayac birikimine neden olan olay­
lar sonucundaortaya cikarlar. Soyle ki:
* Istanbul Ilniversitesi Deniz Bilimleri ve lsletmesi Enstitiisii Jeomorjoloji Anabilimdalt,
19
1.1.1. t~ gii~ler tarafmdan nlusturulma (Di­
astrophic control). Bu bolum sekillerl, iii( gucle­
re bagli olarak belirmis cok buyuk (birinci dere­
cedeki, first order) yersekilleri, ornegin kit'alar,
okyanus canaklan, yuksek dagsiralan vb. olustu­
rur. Boyle sekiller (a) kivnlma, kmlrna, toptan
yukselme gibi tektonik olaylar, (b) volkanik et­
kinlikler sonucu olarak belirmektedir.
1.1.2. Dl~ gucler tarafmdan biriktirilme.
Bunlar daha cok akarsular, ruzgarlar, buzullar,
deniz dalgalan gibi guclerin etkisiyle dogmus da­
ha kli<;lik (ikinci derecedeki, second order) yerse­
killeridir. Dar anlarm He birikim (depositional)
sekilleri bunlardrr. Bu bolum , ikinci derecedeki
sekiller, coklukla birinci derecedeki buyuk yerse­
killerinin uzerinde yeralirlar, Birikim sekillerin­
deki olusum sureci genellikle ~oyle ozetlenebilir :
- Yerseklinin dogusu,
- Yerseklinin gelisimi,
lama ve yorumlamada hicbir yaran olmaz. Baska
sozle, bir yontukduz (peneplen) butun kayac ve
yapilan bir diizeyde kesmektedir.
Genel olarak soylenirse, bir serseklinin gelisi­
mi onun iii( gucler ya da volkanik etkinlik sonucu
olusurnu ile baslar ve 0 andan itibaren asmim da
ortaya cikar, Ancak baslangic evrelerinde yapici­
biriktirici gucler, asmdmci-yikici guclerden us­
tundur ve sonucta yersekilleri buynynp gelismeye
devam eder. Ancak daha sonraki evrelerde asi­
rum gittikce daha ustun duruma gccer ve yerse­
killeri ufalmaya baslar ve hatta sonunda tumuyle
ortadan kalkar. Ote yandan, asimmm herhangi bir
evresinde, yeni bir yapim-olusum evresi baslaya­
bilir, ve bazan da birikim ve asmim yanyana su­
rebilir. Bu nedenle yeni cahsmalarda birikim ve
asmim sekilleri gecici (temporary) ve kahci (defi­
nitive) olmak lizere ayird edilir. Gecici birikinti­
ler, genel bir asnurn sureci sirasmda gorulen kisa
surcli birikim olaylandir.
- Yerseklinin son bicimi.
1.2. Asuum sekiller'i (Destructional land­
forms) . Cesitli evrelerdeki birikim seklllerinin dl~
gucler etkisiyle asmmasi sonucunda olusan sekil­
lerdir. Birikim sekillerinde yeryapisi egemen bir
etmen oldugu halde, asimm sekillerindc egemen
etmen olarak olusum siirecinin evresi (stage of
the process) ortaya cikmaktadir. Asmim sekilleri
asmdmlrms (erosional) ve kahnti (residual) 01­
mak uzere ikiye aynlabilir.
Asimm evreleri soyle tarumlanabilir :
Gencllk, Yersekilleri dogrudan ilkel (initial)
birikim sekillcrinin denetimi altmdadir.
Olgunluk, llkel (initial) yersekilleri biiyiik 01­
cude asirum etkisiyle degismistir, anc ak 0 ilkel
yersekillerinin etkileri heniiz gozlenebilmektedir.
Ge~
Olgunluk, Yersekilleri sadece kayac
sertliginin ve ilkcl yapilann denetimi altmdadir
ilkel yersekilleri tumuyle silinmistir.
Yashhk, lIkel yapilann ve yersekillerinin , bu
eyre sekilleri uzerinde hicbir denetimi kalmamis­
tir. Surada burada ilkel yapilann ba zi silik izleri­
ne rastlansa bile, bu kalmtilann ilkel durumu an-
20
2. KONULU HARtTALAR
2.1. Jemorfoloji haritalan
Bir konunun dagihsuu gostermek icn en iyi
yol bir harita ci zmcktir. Boyle bir harita uzerinde
sozkonusu konunun daglh~l ve ozellikleri goste­
rilebilir. Yersekillerinin ozellik ve dagilisuu gas­
termek amaciyla cizilen boyle haritalara ise jeo­
morfolojik harita adi verilir. lyi bir jeomorfolo­
jik harita yersekilleri hakkmda su bilgileri ver­
mesi gerekir :
1. Tek tek yersekillerinin , ya da yersekli top­
luluklanmn ana ozelllklerinin belirlenmesi,
2. Yersekillerin dagihs: ve alt birimlerinin
(oruntu, pattern'inin) gosterilmesi,
3. Yersekillerinin olusumunu denetleyen ne­
den ve etmenlerin gosterilmesi,
4. Yersekillerinin gelisim siireci ve bu surecin
bulundugu evrenin belirlenmesi.
Ancak, yersekillerinin yukandaki ozellikleri­
nin incelenip belirlenmesi her zaman kolay olma­
yabilir, ya da sonuclara vanlrnasi bazan uzun su­
3
~li§i­
4
erselmi
~~nm~§
ekiller
ekiller
Loss-kumul'alUvyon
[mCD
nda
6
ekille'
irikim
ekiller·
PICI­
1 US­
neye
asr­
erse­
IUyle
:ibir
laya­
1 su­
n ve
defi­
inti­
usa
~iYi
I' de
~~~e­
gos­
ljeo­
blo­
i~r.
top­
)
lu~um
ekilleri
19 gtiQler-jeolojik
etmenler egemenligi
Tortullanma birikim
ekilleri
D~~ gtigler-jeomorfolojik
etmenler e emenligi
Sekil 1. Gelisim surecine gore yersekillerinin bolumlenmesi
nin
ne­
[ci,n
en­
na-
I
Is"u­
21
re gerektirebilir. Boyle durumlarda ilk asamada,
sadeee yersekillerinin dis gornnusu ve yayrlrsiru
belirleyen, baska sozle yukandaki listede belirle­
nen bilgilerin ilk iki bolurnunu kapsayan haritalar
cizilir. Bu haritalara ise morfografik haritalar
adt verilir.
J eomorfolojik ve morfografik haritalar cesitli
olceklerde cizilirler. Kucuk olcekli haritalar
kit'alar, okyanus canaklan, dag siralan, genis
ovalar gibi buyuk yersekillerini gosterirler. Bu
yersekilleri yeryuztmun birinei dereeedeki (first
order) sekilleridir. Dunya olcusundeki boyle bir
haritada daha kucuk, ikinci ya da ucuncu dereee­
deki yersekillerini gosterrnek olanaksizdir. Bu
nedenle jeomorfolog ve jeologlar daha cok buyuk
olcekli haritalar kullanirlar ve bu haritalar uzerin­
de daha kucuk yersekilleri gosterilebilir. Bu 01­
cekteki haritalarda kullamlan bir jemorfolojik ha­
rita lejandi ekte verilmis bulunmaktadir.
Bu lejandda tek tek yersekillerini belirlemek:
icin kullamlan simgeler siyah murekkeple cizilir­
ler. Yersekli topluluklan, ya da genis yersekli bi­
rimleri, ornegin daglar, ovalar, pia tolar renkli
olarak gosterilirler. Daglar icin kahverengi, ova­
lar icin yesil ve platolar icin san ve turuneu renk­
ler kullarulrr. Denizler, goller ve akarsular icin
mavi renk kullarulrnahdir. Ancak, harita basrla­
eak ise ve renkli baski olanaklan yoksa, bu isa­
retlerin tumu siyah ile cizilebilir.
2.2. Topografik haritalar
J eolojik ve jeomorfolojik haritalar, topografik
haritalar uzerine cizilir, Bu nedenle oncelikle to­
pografik haritalann ineelenip degerlendirilmesi
gerekir. Bu isleme topografik haritalann okunma­
sr denilir. Harita okunmasi sirasmda bazi olcme
ve degerlendirilmeler yapihr.
2.2.1. Egimler ve yamac degerlendirilmesl.
Egimlerin olculmesi ve yamac degcrlendiril­
mesi islemleri ve bunun haritalarda gosterilmesi,
dtiz ve yassi yuzeyler ile diklikler ve egim degj­
simlerinin (kmkhklannm, breaks of slopes) be­
lirlenmesi arnaciyla yapihr. Bu arnacla yamacm
ortalama egimi hesaplamr.
Bir topografik haritada farkh ytikseklikteki iki
nokta arasmdaki farka, yiikseklik farki ya da ki­
saea ytikseklik denilir ve (h) ile gosterilir. Aym
iki noktanm haritadaki izdusumlerini olusturan
noktalar arasmdaki yatay uzakhga da (u) uzakhk
denir (Sekil 2). Buna gore sozkonusu iki nokta
arasmdaki egim bir oranti halinde soyle belirle­
nebilir : Ornegin yukseklik farki (h) 25 m. ve
uzakhk (u) 1500 m. ise egim 25/1500 olacaktir.
Bu oranuda kural olarak pay 1 e indirgenir. Buna
gore egim
25
1500
60
olacakur.
h~
~Noktal
u
Sekil z, Yukseklik Iarki (h) ile uzaklik (u)
oranmdan egim degerinin bulunmasi.
Aneak bircok cahsmada payda'nm 1000 e indir­
genmesi yeg tutulmaktadir. Buna gore de yukan­
daki egimi yaklasik 16/1000 olacakur, Bu islem­
de alman iki nokta arasmdaki ytikseklik farkr (h),
o iki noktarun haritada verilmis olan mutlak yuk­
seklikleri birbirinden crkanlmak suretiyle bulu­
nur. Haritada secilen noktalann ytikseklikleri ya­
zih degilse, bu yukseklikler, esyukseklik egrileri­
ne bakilarak kestirilir. Alman noktalar arasmdaki
yatay uzakhk (u) ise haritadan eetvel ile olculur,
uzakhk em olarak bulunur. Bu deger sonra harita
olceginin paydasi ile carpihr, Cikan deger em
einsinden yatay uzakhktrr. Bu deger sifrrlan si­
linmek suretiyle, geregine gore metre ya da kilo­
metreye cevrilebilir. Ornegin :
(u) haritada 8 em dir, olcek 1/25 000 dir. Bu­
na gore
8 x 25 ()()() = 200 000 em= 2000 m= 2 km.dir.
Bazi durumlarda egimin dereee einsinden bu­
lunrnasi istenir. Bu egim matematik olarak su for­
mulle bulunabilir :
22
=~
Tg
rece
rum
daki
nan
Som
ArM
metr
sindt
fl,
U
egim
E
sapla
gi Ci
farki
bicin
nokt
likle
maz.
rileri
belli
egirn
bir h
ahn1l
grupl
yan ~
nn e]
lunar
hariu
dan
rilir.
eroz)
gibi :
kti~iil
h
u
Buna gore h/u oram hesaplamr,
bulunan degerin cetvellerden
tanjantma bakilarak, sonuc de­
rece cinsinden dogrudan okunabilir.
Tg a =
Elaltmda tanjant cetvelleri bulunmadigi du­
rumlarda ise daha kolay bir yol izlenir. 10 = 60
dakika oldugu dusunulerek, oranti yoluyla bulu­
nan omegin 1/60 degeri 6q ile carpihr.
Buna gore
_1 x60=60=1°
60
60
Sonne olarak
1/6 = 1°
1/30 = 2°
1/20 = 3°
1/9 = 5.5° dir.
Arazide ise bir yamacm egimini, puslanm klino­
metresi aracihgi ile dogrudan dogruya derece cin­
sinden olcmek olasidir. Bu amacla puslanm kena­
n, uzaktaki yamacm egimi ile teget tutulursa,
egim derecesi klinometreden okunabilir.
Haritada bir yamacm ortalama egiminin he­
saplanmasi icin esytikseklik egrilerine dik bir ciz­
gi cizilir, Cizginin iki ucu arasmdaki ytikseklik
farki ve uzaklik bulunarak, yukanda aciklandigi
bicirnde egim hesaplamr. Bulunan btl deger iki
nokta arasmdaki ortalama egirndir. Cunku genel­
likle iki nokta arasmda duzenli bir egim bulun­
maz. Ancak bu egim farkhhklan, esyukseklik eg­
rileri arahklanmn degisrnesi seklinde kendini
belli ediyorsa, baska sozle iki nokta arasmda
egim kinkhklan varsa, her egim grubu icin ayn
bir hesaplama yapihr, sonra bunlann ortalamasi
ahrur. Eger arazide cesitli yonlerde cesitli egirn
gruplan varsa, harita es egim gruplanm kapsa­
yan cesitli aklan'lara (facet's) aynhr, sonra bunla­
nn egimleri hesaplamr. Jeomorfolojik onerni bu­
lunan (kritik) aklanlar birarada degerlendirilerek
haritalamr. Boyle haritalara eglm haritalari ya
da relief enerji (relief energy) haritalarr adr ve­
rilir. Bunlar ornegin toprak erozyonu, yuzeysel
erozyon, taskm, akis ya da araziden yararlanma
gibi islerde kullamhrlar. Boyle egim haritalan
kucuk olcekli yersekli haritalanmn temeli olarak
da kiillamhrlar. Halbuki buyuk olcekli jemorfo
jik haritalann temeli olarak dogrudan dogruya lO­
pografik haritalar kullarulmaktadir.
Ortalama yamac egiminin saptanmasmda kul­
lamlan baska yontemler de vardir. Ancak burada
bu aynnuya girilmeyecektir (Monkhouse-Wilkin­
son 1952:78). Belirli aklanlarda (facet'lerde) ki
ortalama egim hesaplamalan jeomorfolojik yo­
rum ve harita cizimlerinde cok yararhdrr. Ancak
bu hesaplamalar oldukca uzun islemleri gerekti­
rir. Bu nedenle cesitli olcekteki haritalarda es­
yiikseklik egrilcri arahklarma gore egimi sapta­
maya yardimci olarak bir tabla hazirlanrmstir
(SekiI6).
2.2.2. Hipsografik
e~riler.
Hipsometrik egriler diye de arulan bu egriler,
belirli bir dtizeyin ustunde ya da altmdaki yuzey­
lerin alan olarak, toplam harita (ya da jeomorfo­
lojik birim) alamna oramru gosterir, Bu amacla,
ornegin 7tlO ve 800 m esyukseklik egrileri ara­
smdaki kusagm alaru hesaplamr ve bu alamn, il­
gili harita ya da bolge toplam alanma oram bulu­
nur ve bu orannlar bir grafik halinde gosterilir.
Bu egriler, ornegin bir dagm, bir ulkenin, hatta
tum yeryuzunun genel ozelligini belirlemekte ya­
rarhdir. (Wooldridge-Morgan 1961 :263, Thorn­
bury 1960:531). Bu egriler belirli asmim yiizey­
lerinin belirlenmesi amaciyla da kullamlabilir
(Holmes 1966:10, Miller 1953:71).. Bu egriler
ozellikle yukselmis kryilar, asirum ytizeylerinin
belirlenmesinde yararh olmaktadir.
aiNMETRE
·/.75
o
Z
3
YUZ ME TREI<ARE
4
5
6
~ekil 3. Bir hiposografik cgri Monkhouse-Wil­
kinson 1952:86
23
2.2.3. Klinometrik ya da klinografik eltri.
ler,
Bu egriler, iki esyukseklik egrisi arasmdaki
ortama egim gruplannm tek bir egri halinde gos­
terilmesini saglar. Bunlar ozellikle, genel reliefte­
ki belirgin egim kmkhklanru (degisikliklerini)
aciklikla gosterir ve dolayh olarak diizliikler ve
platolarm belinnesini saglar (Monkhouse-Wil­
kinson 1952:87, Wooldridge-Morgan 1961:265,
Miller 1953:48).
Yersekillerinin yukanda aciklandig: bicimde
oleum ve grafiklerle belirlenmesi islerine yerse­
killerinin morfometrik degerlendlrllmesi (ana­
lizi) denilir, ve bu islemler jeomorfolojik harita
ciziminden once yapilmasmda buyuk yarar olan
islemlerdir. Boylece jeomorfolojik yorumlama ve
aciklamalar kesin temeller uzerine oturtulmus
olur,
2.3. Yersekillerinin haritalarda
gosterilmesl
2.3.1. Esyukseklik eltrileri (countour lines,
isohypses) esyukseklikteki noktalann bir harita
iizerinde birlestirilmesi ile elde olunan egrilerdir.
Bu yontem, yersekillerinin en kolay ve acik belir­
lenmesi olanagmi saglar. Ancak bu yolla, yerse­
killeri oldugu gibi belirlenebilir; sadelestirme, ge­
nellestirme ve yorumlamalar yapilarnaz. lste bu
Sek]] 4. Jersey adasmm Klinografik (C) ve
hipsografik (H ) egrileri. Wooldridge-Morgan
1954:265 den
amaclarla, esyukseklik haritalan uzerinde bazi
baska islernler yapihr.
2.3.2. Genelle~tirilmi~ eltriler (generalized
countours). Kucuk aynntilardan siynlarak, buyuk
2.2.4. Altimetrik SoIkhk (Altimetric frequ­
ency) grafikleri.
Yersekillerinin belirlenmesi amaciyla kullam­
Ian grafiklerden birisidir. Belirli yukseklik grup
yiizdelerinin grafik halinde gosterilmesini ve
ozellikle asmim yiizeylerinin belirlenmesini
amaclar (Monkhouse-Wilkinson 1952:89, Wo­
oldridge-Morgan 1961:265, Thornbury 1960:530,
Miller 1953:72).
yersekillerini gosterrnek amaciyla genellestiril­
mis egriler cizilir (Miller 1953:64, Wooldridge­
Morgan 1961:260). Bu yonternde, esyukseklik
egrilerinin vadiler icindeki kucuk girintileri ihmal
edilerek, sirtlarm dis kenanndan genellestirilmis
egriler gecirilir, Ornegin Turkiye duvar haritasi
bu yontemle hazirlanrmsnr.
2
mas ]
larda
p~~
dorUl
mam
untor
2.
(Laye
talan
zandl
arasm
masr j
bicim
renkli
2.2
plastic
Ye
baska
venne
2.4
maps),
lerle h.
cizilir.
cilan t
sirnlerl
blokdi
use-W
2.5
%
40
figurat
5000m.
20
10
4000
250500 1000 150 0 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 m.
3500
Bu
da sadr
gosteri
haritak
tarama
3000
2500
3.1
2000
Yel
15 0 0
1000
500
o
200
300
400
500
~ekil 5. Turkiyc'nin hipsogralik grafigi ve egrisi.
24
600
Tanoglu 1947:51 lien.
en yan
ler) dir
kir. YI
dlizlem
ziinU to
:,
a
'­
~d
ik
[1­
,e­
ik
tal
)i§
lSI
2.3.3. Esyukseklik egrtlerlnin tamamlan­
mas I (Extrapolation of countours). Bazi durum­
larda, ornegin eski asmirn yuzeyleri cok asmip
parcalanmis ve tanmmaz hale gelmis olabilir. Bu
durumda cok girinti cikmnh gorulen cgriler ta­
mamlamp duzgunlestirilerek cizilir (restored co­
untours yada eohypses) (Miller 1953:66).
2.3.4. Yiikseklik basamaklarrm boyama
(Layer shading, tinting). Esyukseklik egrili hari­
talan ya da genellestirilmis haritalara acikhk ka­
zandirmak amaciyla, belirli esyukseklik cgrileri
arasirun, yani ytikseklik basamaklanmn boyan­
masi yoluna gidilir. Aym islem cizgilerle tarama
biciminde de yapilabilir. Bu son yontem ozellikle
renkli bask! olanaklan yoksa yararhdir.
2.3.5. Tarama ve yalamalar (Hachures and
plastic shading).
Yersekillerinin belirlenmesinde kullarulan
baska bir yontemdir, onlara kabank bir gorunus
vermeyi amaclar (Miller 1953:47).
2.4. Fizyografik haritalar (Physiographic
maps). Yersekilleri resim benzeri bazi sembol­
lerle harita uzerine islenerek fizyografik haritalar
cizilir. Bu yontem, ozellikle Amerikan cografya­
cilan tarafmdan kullanrlmaktadir. Yersekilleri re­
simlerle belirlendigi icin, bu yontern haritalarla
blok diyagramlar arasinda bir yer tutar (Monkho­
use-Wilkinson 1952:65).
2.5. Simgeli yersekli haritalari (Surface con­
figuration maps).
Bu yontemde, yersekilleri genellestirilmis ya
da sadelestirilmis simgeler (isaretler) ile haritada
gosterilir. Modem morfografik ve jeomorfolojik
haritalarda yersekilleri boyle simgeler, cizgiler ve
taramalarla gosterilmektedir.
3. PROFtLLER (Yanay'lar).
Yersekli tarumlanrnasi ve yorurnlanmasmm
en yararh araclarmdan birisi de yanay'lar (profil­
ler) dir. Yanaylan, kesitlerden ayirt etmek gere­
kir. Yanaylar (profiller), yeryuztmu kesen bir
duzlemin uzerinde beliren bir discizgi'dir. Yeryu­
zunu kesen ve yerin derinliklerine dogru uzanan
bu duzlem uzerinde, discizgi, yani yanay (profil)
ile birlikte, jeolojik yapi da gosterilirse buna kesit
(cross-section) den ilir. Y ersekillerini enine
(transverse) ya da boyuna (longitidunal) kesen
yanaylar ve kesitler cizilir,
Bir profil (yanay) ya da kesit cizilmeden once
dikey ve yatay olcekler saptarur. Gercege uygun
bir yanay ya da kesit cizrnek amaciyla dikey ve
yatay olcekler, haritanm olcegi ile aym olarak all­
mr. Bu, ozellikle jeolojik amach cahsmalarda ya­
rarh olur. Ancak bu durumda yersekilleri hemen
hie belirmez. Bu nedenle yanaylarda dikey olcek
buyultulur (exagrated) (Miller 1953:57). Yapilan
deneylere gore, dikey olcek, yatay olcegin 4 kati
oldugu zaman yersekillerinin daha iyi belirdigi
soylenebilir, Ancak 0 zaman, jeolojik kesitlerdeki
tabaka egimlerinin gercekte oldugundan dik go­
rulduguml hatirda tutmak gerekir.
3.1. Dizili yanaylar (Serial profiles). Farkh
yersekillerinin yanyana iliskilerini ya da belirli
yersekillerinin uzammlanru gostermek amaciyla,
birbirine paralel dizili yanaylar cizilir. Bunlar be­
lirli arahklarla yanyana dizilmis sade yanaylar­
dan baska birsey degildir. Ozel bir neden yoksa,
boyle yanaylar g~nellikle dogu-bati yonunde <;;1­
kanhr ve kuzey-guney yoniinde altalta dizilirler.
o zaman yanaylar takimma, haritalarda oldugu
gibi guneyden bakma olanagi bulunur. Ozel ne­
denlerle yanay dizileri baska yonlerde cikanhrsa,
kuzeyin goze carpacak bicimde belirtilmesi gere­
kir. Dizi yanaylarm bir yerbulduru haritasi (loca­
tion map) uzerinde gosterilmesi kural olarak ge­
reklidir (Miller 1953:53-55).
3.2. Ustuste oturtulmus / (~akl~br"ml~) ya­
naylar(superimposed profiles). Bir bolgeden <;;1­
kanlan dizi yanaylar tek bir kagIt tizerine cizile­
rek bir yanaylar takirru elde olunur. Bunla ozel­
likle asnum yuzeylerinin belirlenip tammlanma­
smda yaralrdirlar (Monkhouse-Wilkonson
1952:70).
3.3. 1zdii~iiriilmii~ yanaylar (projected pro­
files). Bir bolgeden cikanlan dizi yanaylann sa­
dece. ondeki yanay tarafmdan ortulmeyen tist 00­
ltimleri bir kagida cizilir ise, bir fotografta oldugu
gibi ardarda dizilmis doruklar dtizeyini (summit­
planes) gosteren bir yanay elde edilir. Boyle bir
25
bin olarak)
Egim
Haritan~n olce~i
150
1/1UU l/~OO 1/l::300
1/25
bi nde i---;=;~~:.I-~~.- ~~~;';";~~~~~~~~~~~~-4
~g~
~qU1.d1.s"tance
tm OlaraK)
Esytikseklik
ara
%0
50
~50
40 - - 80- 160-,- 40~100--50--25
-+ - ­
10
20
20
40
Haritadaki egri
Tam
dtizltik
M +-_ _-+- 10
~. dtizltik
-I-
]
dalga-
I
20---
1
100-1- 4
-f-
8 -~ 16 - -
egimli
yamaq
ro I - - - -t-
~ d ik
200 _~ 2 - I - - 4 -
yamaq
S
ro
,::
40b qok
dik
yamaq
~ekil
-+
1
~-+----+-50-~ 8 -'- 16 -~ 32 - - 8
~
1 2 i I 6l
,
IJ.
~ 1 -~ 2 -
-
8-
I
I-, I
!
4
2 -
I
:
;' !
-1-I- !-+
I
T
iO
I
I
I
!
I
!
5 -- 3 i
i
!
,
,
2 ,5
:
I
m.
Al- 00
.:«:
~ekil
26
~
A
7. Bir klino gmfik egri Monkhouse-W ilkinson 1952:87 den
16 ' 5
l
i,
I
:
I
1, 5
I
~:-
:
200
100
0
!
1 --.
i
i
"
-l- 1, 2 . . 0, 62 0 • 78
6. Egimlerle esyukseklik egri arahklan iliskisi (Hazirlayan Oguz Erol)
A
1
i.
f
.:«
5
I
!
;
1
I
T
l
10 - '-5 ~ 2,5 -+3 , 2 -;
,
'
4
_
I
I
-
20
I
I
210-~40-1-SO-I- 20 - 1 4s _ _ r-24
dtizltik
az
egimli
yamaq
50
mm olarak)
I
~
A
50
aral~klar~
1
I
I
!
l1
•
150
100
~ekil
50
Yuksekli'k m.
8. Brotanya yanmadasi (B) ve Leon (L) un altimetrik siklik (altimetric frequency) egrileri.
Baulig'den Wooldridge-Morgan 1954:265 den
200
400
600
Den izden yukse klik
800
~ekil 9. Bir alumctrik siklik (altirneuic frequency) grafigi. Monkhouse-Wilkinson 1952:89 dan
27
, iL;,;(l:
'i d l.iUU,
;l"i
:JV
\.
(f:
.' :\
'
:1 .
.
,.
:,'. 1 .
~ekil
10. Genellestirilmis esyukseklik egrileri (generalized contours).
.:.:,-.f! ! '
"
il ii ~n ~ ':
A
:~ t ~ Af r­
. , ~ d.·.: i ;
: .i
,
' ;1:'
,:[[:.. .
Bat~
Dogu
B
AYDOS DAGI
D II
V
V
1/
V
V
, . · ,l
"
tv
~ekil 11. Ankara kuzeyi Aydos Dagi'nm topografik yanayi (A) ve jeolojik-jeomorfolojik kesiti (B).
lsaretler : D II. Ust Miyosen asmim yiizeyi, tv. Tersiyer volkanik formasyonu , ptr. Permotriyas kansik
formasyonu , p~. Genellikle paleozoik sistler. Erol 1955 den
,.;, ~\' i '
28
\~'
OIl
BatJ.
Do u
~ekil 12. Ankara kuzcyi Aydos
~ (B).
~§lk
Dagi cevresinden yanaylar.
A. Dizili yanaylar (serial profiles)
B. Dst tiste oturtulmus (cakrstmlrms) yanaylar (superimposed profiles)
C. lzdti~tiriilmti~ yanaylar (projected porfiles)
D. Bilesik yanay (composite profile) (EroI1955).
29
p
yanay panaromik bir gorunum verir. Bunlara do­
ruk cizgil cri yanayi (crestline profiles) da denilir
(Wooldridge-Morgan 1961:261 , Thornbury
1960:527).
3,4, Bilesik yanaylar (composite profiles).
Dizi yanaylarm sadece, birbirini ortrneyen eniist
cizgileri bir kagida ahrursa, ufuk cizgisini belirle­
yen bir izdlisum elde olunur. Bu izdusum bolgesi
gel ozelligini belirlemek yonundcn yararhdir
(Miller 1953:59).
3.5. Tamamlannns yanaylar (Reconstructed
profiles). Daha once varolrnus ancak bugiin genis
olcude asirup parcalanarak kalkmis bir yuzeyin,
kurarnsal ilkel bicirni haritadan yararlarnlarak <;i­
zilmis olan yanay cizgisl uzerine islenerek ta­
mamlanmis yanaylar elde edilir. Jeomorfolojik
yanaylarda, ornegin parcalanrrus bir asmrm yuze­
yi; yada jeolojik kesitlerde, ornegin asmrrus bir
antiklinal bu bicimde tarnarnlanarakgosterilir.
4. AYRINTILI JEOMORFOLOJt HARt·
TALARI <;tZtMtNDE EROL YONTEMt
Aynnuh jeomorfoloji haritalan, yillardan beri
genellikle uygulanan yontemlerle cizilirler. An­
cak bu yazuun yazan olan Brol bu yonternlerde
kendi uygularnalan dogrultusunda bir siralama ve
diizenleme yaprrus ve Sekil 6 daki tablo yardurn
ile oldukca kesin kurallar uygulayarak ozellikle
yamac ve diizliikler ile onlarm arasmdaki alt
gruplan 25 metreye varan bir kesinlikle belirleme
olarugirn bulmustur. Bu yontern, Istanbul dogu­
sunda Tuzla kenti dolaymdaki bir arazi parcasi­
run haritasi (Sekil 13) uzerinde dort asama halin­
de aciklanrmsnr,
Genelde yontern sekil 6 daki farkh hesapla­
malardan yararlarularak, uzerinde esyukseklik
egrileri bulunan her olcekdeki harita iizerinde uy­
gulanabilir, Ancak olanak varsa, aynntih jeomor­
folojik harita cizimi icin Turkiye'nin standart bir
baz haritasi olan 1:25 000 olcekli haritalar tercih
olunrnahdir. Bu haritalar iizerine aydmger konu­
larak <;all~I1acaksayanm pafta iizerine A3 veya
30
1/4 pafta iizerine A4 boyu kagu konularak calisrl­
masi tavsiye olunur. Bu durumda cizilen paftalan
fotokopi ile kucuftup biiyiitme olanagi bulunabi­
Iir. Bu nedenle her pafta uzerinde cizgi olcck ve
kuzeyi gosteren ok bulunmahdir.
1. asama (Sekil I'Ll). Calrsmaya, sccilen ala­
nmm oncelikle morfografik ozelliklerinin saptan­
masi amaci ile topografya haritasmdaki yersekli
ogelerinin kopya edilmesi ile baslamr. Bu topog­
rafik-morfografik ogeler yerbulma ve gostermeye
yetecek kadar yogun, ancak haritayi kalabaliklas­
nrmayacak kadar da seyrek olmahdir, Bu ogeler,
yerlesirn yerlerinin simrlan ve adlan, belli bash
tepeler, duzlukler, ana yollar, bashca akarsular ve
1:25 000 olcekli haritalarda 50 metrede bir geci­
rilmis bulunan kahn esyukseklik cgrileridir. Dik
yamacli daghk yerlerde egri aralrklan 100 metre
olarak da ahnabilir veya kiyi boyunca gerekliyse
10 metre egrisi aynca cizilebilir. Belirgin jeo­
morfolojik birimlere ait ytikseklikler aynca rak­
kam olarakda yazilmahdir.
Haritaya once baslica yeradlan, diger gerekli
yazilar ve yiikselti rakkamlan yazilmah, ancak
bunlar haritayi bogrnayacak sayida tutulmahdir.
Yazilar haritamn en az 1/2 orarunda kucultulebil­
mesine olanak verecek buyuklukte yazilmalidrr,
Ornegin 1:25 000 olcekli haritalarda 3 mm den
kucuk, 5-6 milimetre boyuttan buyuk yazi kulla­
nilmamah, 0.2 ila 0.7 milirnetrelik rapido uclarm­
dan yararlamlmahdtr.
Esyukseklik egrileri yaklasik 1 mm uzunlukta
kesik cizgiler halinde 0.2 mm rapido ucu ile cizil­
rneli, uzerlerinde yeterli arahklarla ytikseklikleri
belirtilmelidir. Akarsular ikiser mm uzunlukta
kesik cizgiler halinde cizilmeli, iizerlerine 1-2 cm
aralrklarla aknklan yonu gosteren oklar konulma­
lidrr (ornek olarak sekil 13.1 e bakmiz). En
onernli demir ve karayollan 0.4 mm uclarla cizil­
melidir.
2. asama (~ekil 13.2). Bu asama topografya
haritasi uzerine konulan aydinger kagmdindaki
uzerine 0.2 mm ince ucla cizilmis bulunan topog­
rafik ogelerin ilk morfografik gruplamasmm ya­
pildigr evredir. Bu evrede aydmger kagldl, harita
iizerinden kaldmlmadan, 1:25 000 ol<;ekli harita­
I
I
I
':tb
-(11;1 .
1;
tl'{OJ til
. E'{:)' . ig
(( r
' ,i
k cahsil­
paftalan
ulunabi­
olcek ve
;ilen ala­
11 saptan­
yersekli
,u topog­
stermeye
bahklas­
u ogeler,
tt
\~-
\
25 ~ -,
,.... _-­ .....
I
I
t 15
,
<, -,
-,.... _
TUZLA
elli bash
rsular ve
bir geci­
'idir, Dik
00 metre
erekliyse
rgin jeo­
mea rak­
25
~r gerekli
ih, ancak
ilmahdir.
ultulebil­
rlmahdir.
mm den
~Zl kulla­
b uclann­
i
uzunlukta
ilecizil­
seklikleri
rzunlukta
I
~el-2cm
konulma­
amz). En
urla
cizilI
I
lpografya
mdmdaki
an topog­
~smm ya­
~dl, harita
kli harita­
l
Sekil 13. Istanbul dogusu Tuzla dolayruda a) unuh jcomorlolojik harita cizim cvrelcri.
1. eyre. Kiyilar, akarsular, yollar, yerlcsme ycrlcri, yeradlan, csyukseklik egrileri ve baslica yukscklikler
gibi topografik ogelerin kopyalanmasi.
2. evre. Disbukey (surekli kahn cizgi) ve icbukey (kesik kahn cizgi) egim krnkhklanmn cizilmesi,
3. eyre. Yarnaclann taranmasi suretiyle yamac ve duzluklerin ayirtlanmasi.
4. eyre. Arazi cahsrnalan, profil ve diyagram cizimlerine dayanarak yersckli Oil sum cvrclcrinin
(jenerasyonlanrun) sirngelerlc belirlcnmesi.
31
larda 10 m yiikseklik basamaklanm belirten egri­
lerin haritadaki arahklan cetvelle olculerek, once
araligi 8 mm dan btiyuk ve kucuk olan yerlerin
smm cizilir (ornek olarak Sekil 14.2 deki harita­
ya bakmiz). Bu srrur, uzun yrllardan beri yapugi­
rruz uygulamalarda belirdigi uzere, duzluklerle
yamaclann arasmdaki snurdir. Yani duzluklerde
egri arahklan 8 mm den daha fazla, yamaclarda
daha azdir, Sekil 6 deki tabloya gore, ornegin I:
25 000 olcekli haritalarda 1 mm arahkh egriler
cok dik egimli yamaclan, veya 20 mm ve daha
fazla arahkh egriler ise tam anlami ile duz olan
yerleri belirler. Bu uygulamalarda ozellikle ya­
maclarda egim degisme yerleri onemlidir, Orne­
gin az egimli bir yamactan a~gl inilirken, egimin
birden diklestigi yerlere kas adr verilir. Bir ya­
macta bulunan disbukey gorunumlu kas'lar, kasm
altmdaki kesimde erozyonun daha gliclu, yukan­
da daha zayif oldugunu gosterir, Onun icin bu se­
kildeki kaslar "jeomorfolojik diskordans" cizgile­
ri olarak da tarnmlarnrlar ve bunlar ornegin bir
vadi icindeki genclesmeyi belirtir. Bu nedenle
Erol sisteminde kaslar, kesiksiz (yani surekli) ka­
lm (0.4 mm rapido) cizgilerle gosterilir (Bakiruz
~ekil13.2 ve 14.2). Ornek haritada Tuzla dol~yla­
nnda daha yasli az egimli diizliik ve ynzeyleri ke­
sen gene vadilerin ust kenanndaki kaslar (yani je­
omorfolojik diskordans) belirgin sekilde gorul­
mektedir.
Dik yarnaclann genellikle eteginde belirgin
bir egirn azalmasi, duzlesme, yani icbukey bir
ozellik gozlenir, Bu degisim genellikle bir taban
veya etek olusumunu, jeomorfolojik bakirndan
yamactan farkh bir surecin etkilerini belirler v.e
genellikle dik yamacla az egimli etek arasmda bir
smir cizilebilir. lste bu egim azalma yerIeri Erol
sisteminde kahn (0.4 mm) kesik cizgilerle belir­
lenir (bakimz Sekil 13.2). Boylece ~izilen harita­
larda, ornegin plato veya seki diizliigiinden ya­
maca ge~i~ diiz kesintisiz ~izgilerIe; bir dik ya­
ma~tan etek diizliigiine g~i~ ise kesik ~izgilerle
aYlrtlanm1~ olur. Yukanda deginildigi ilzere diiz­
liik ve yama~ smlflan, 1: 25 000 ol~ekli haritalar­
da arahklan 8 mm den biiyiik ve kii~tik olan egri
gruplarl arasmdaki smlf olarak gozlenir. Ancak
yama~ veya diizliik birimleri arasmda ~a ~a~1
farkh, ikinci derecede egim gruplan behrml~tIr
32
ve bunlar da yine disbukey ozellikte iseler surek­
Ii, icbukey ozellikteyseler kesik cizgilerle belirle­
nir.
3. asama (Sekil 13.3). Her ne kadar 2. asama­
da disbukey ve icbukey egim kmkhklan belirtil­
mis ise de, boyle bir haritada duzluk ve yamacla­
n ayirdetmek oldukca zordur. Onun icin Erol sis­
teminde yamaclarda bir tarama yapihr, buna kar­
sm dtizltikler bos birakihr. Cahsmarun s.o nunda
harita renklendirilecek ise duzluklere , sirngeler
dismda bir isaret konulmasma gerek yoktur. an­
cak siyah beyaz haritalarda, haritadaki goruntuyu
bogrnayacak derecede seyrek nokta , cizgi veya
tarama seklinde isaretler konulabilir (Sekil 15).
Yamac taramalannda 0.2 mm lik uclar kullarul­
rnah, tarama cizgileri ust dolgun kas cizgisinden
baslanlmali, ancak alttaki ke sik etek cizgisine ka­
dar uzanlmamahdir. Bu cizgilerin olabildigince
esyukseklik egrilerini dik aciyla kesmesine, yani
yamacm 0 noktasmdaki en dik egim yontinil be­
lirtmesine dikkat etmelidir. Yarnac taramalan ne
cok sik, ne de cok seyrek cizilrnerneli, haritarnn
genel gorunumune uyumlu olmahdir. Daglik
alanlarda dik, yiiksek ve uzun yamaclan tek uzun
bir cizgi halinde degil, egriler arasmda kesilen k~­
sa cizgiler halinde gostermek daha uygun ola?l~
lir. Boylece egim yontmdeki degismeler daha iyi
ifade olunabilir. Aynntrli arasurrnalarda ana ka­
yarun yuzeyde goriiIdilgti dik ustyamaclan duz
tarama cizgileri, az egimli alt birikim yarnaclanru
kesik veya noktali tarama cizgileriyle, veya kir­
gibayir (badlands) gorunurnlu yamaclan nrnkh
cizgilerle gostermek rnumkundur.
4. asama (Sekil 13.4). Daha onceki asarnalar­
da yapilan islemler daha ~o~ bir in~ele~~ alam~
mn topografik ve morfometnk ozelliklerinin y~m
geometrisinin hesap ve olcuye day anarak bel~r­
lenmesidir. Ancak bu evrelerde ba~ar1h olabtl­
mek i~in, bir jeomorfologun, daha i~e ba~lama­
dan araziyi g<:lrmesi ve morfometri ~al1~malan Sl­
rasmda da arazi ~al1~malarm1 stirdtirmesinde ya­
rar vardlf. Bu ~ekilde yaptlm1~ olan morfometri
~ah~malan daha ~ok yer~killerinin tamm ve da­
glh~lm belirlemekte yararh olur. Bundan soma
ise ~ekiIlerin olu~umu, birbiriyle ilgi ve baghhg1­
nm saptanmasl, olay ve ~ekillerin y~mm, yer~ek­
~eki
rada
mi~ ,
ra ya
14.1
14.2
tirek­
:lirle­
ama­
:lirtil­
iacla­
)1 sis­
akar­
iunda
rgeler
r. an­
ntiiyii
veya
1 15).
llaml­
:inden
ne ka­
i~ince
:, yani
iii be­
Ian ne
Itarun
)a~hk
~ uzun
len ki­
olabi­
iha iyi
na ka­
n diiz
clanm
ya kir­
~lftlkh
malar­
•alam­
In yani
: belir­
plabil­
~lama­
~an SI­
ide ya­
ometri
.ve da­
~
sonra
~hh~l­
rer~ek­
Sekil 14. Jeomorfolojikharita ciziminde 2. ve 3. evrelereait morfografik cizimlere aynntih ornek, Bu­
rada once 10 metre arahkh esyukseklikegrilerinin sikhklanna gore, Sekil S daki egim gruplan belirlen­
mis ve 0 egrilere uyumluolarak disbukey ve icbukey egim kmkhgi (degismeleri) cizgileri cizilmis, son­
ra yamaclar tarannusur. Az egimli yamaclar ve duzlukler kancah taramalarla ayirtlanmisnr.
14.1 esyukseklik egrili bos bir temsili topografya haritasidir.
14.2aym haritamn morfografik ogelerinciziminden sonraki gorunumudur,
33
-
~!!!:!!!!:!:!!:6!:~H!
2~_i~!~~2~!!!2!:
~2!:!!!!:!:!!:!!:..i !!
(Olu~um siirsei ve
.- zaman1 bslirtilmelidir )
KiiC;tik c;ukurlar
Dolin, krater v.b.
Biiytik c;ukurlar
Uvala, polye, kaldera
mast g
larak .(.
Karstik yore S1n1r1
nografi
V. Vadiler
ri yapil
50
L
2.
3.
denesti
morfok
----------
mstreden derin vadiler.
Akarsu
Vadi tabanl
Yamac;lar
Bo~az ~eklinde
vadiler
- leol
rininol
ri (jene
Yarmavadiler
VB
E:._E!!~!!:!!!2£
sistemii
~ DT. Tam diiz yerler
~
Vadi taban1, Ova taban1
~ DD. Hafif dalga11 diizl iik Sekili vadi, ova tabanl
~
~~
sekli je
den-cut
mis ve :
BK. Birikinti konisi
DY.
Yar1lmam1~
ytiksek
DI
Masa yap1l 1 dti zltik
dtizl tik
DYP. Yar1lml~,dal gall
yiiksek dti zl iik
B. Basamaklar
Yontukdiiz, plato
Al c;ak bas ama klar
(5 m. den az )
Seki kenar1, c;arpak v.b.
S. Sekl1er
Yiiksek basamaklar
Fay yamae1, pl at o
~
------------./
lilcte,~
(yanay
Ova Slnlrl
~
li birir
DII
DIll
~enar1
DIY
Yiiksek kaya1 1k
basamaklar
Genellikle yamac;lar
1.Yamac; iis t kenar1. D1~biikey e ~im k1rlkll~1.
2. Yama.. alt kensr1. t c;btikey e~ im k1rlk11~1.
Sy
~~£!!!!:!:.!£g!:!!n~
SA
!:._!!E!!!!:
/\/\/\
Tek tepeler
Volkan konisi, kallk tepe
TA. Algak tepelik alan
50 m.den az
Yarllml~ sekiler,a~lnlm
Ostil dUz tepeler
Yarllm1fl sekiler
Yuvarlak tep eler
Mo r en t epeler i
Sivri tepeler
Mosor tepeler i
-_/
/~/ ~ . Asimetrik tepe! er
.SH
' i /'
yUzeyleri,moren tepeleri
Kuestalar, kumullar
TY. YUks ek te pel i k al an
50-200 m.nisbi yUks .
YE ... .
';":,0 f.~ \\ .
,- "'t 1'4. JIl
.",/.;>Xt.
11/:
r, '. '/"
ll':tI
. '~'
'. ~.:. """
I r ~J
.
Da~ l lk alan
1 . Doruk gi zgi s i
Sekil 15. Jeomorfografik ve jeomorfolojik haritalar lejandi.
34
..
'.,;
j'~
--~ :..
li birimlerinin (jenerasyonlanrun) ortaya konul­
masi gerekir. Bunun icin arazi cahsmalan ile bir­
likte, calisma alarurun enine ve boyuna profilleri
(yanaylan) cikanhr, bu profiller ust uste cakisnn­
larak (Sekil 12) veya hipsografik (Sekll 5), kli­
nografik (Sekil 7), altimetrik (Sekil8, 9) analizle­
ri yapilarak elde edilen sonuclar arazi verileriyle
denestirilmek suretiyle dogruya en yakm "jeo­
morfolojik analiz" tamamlamr.
Jeomorfolojik cahsmalarda, yersekli birimle­
rinin olusum ve gelisminin, yani yersekli birimle­
ri (jenerasyonlan) nin saptanmasi gerekir. Erol
sisteminde (1981, 1983, 1989, 1991, 1993) yer­
sekli jenerasyonlan eskiden-yeniye / yuksekler­
den-cukurlara dogru soyle siralamp isimlendiril­
mis ve simgelenmis bulunrnaktadir :
olusan yuzeyin en son bicirnini
kazandigr zamam belirler,
Haritalarda bu sistemler renklendirilmek istenir­
se su renkler onerilir:
DI
nemli ve sicak bir iklimin simgesi olarak
yukandan asagiya yanmsar em
genislikte mavi ve turuncu seritler.
D II
sicak ve kurak bir iklimin simgesi olarak
turuncu
D III ve IV yankurak steak bir subtropikal
iklimin simgesi olarak koyu ve acik san
SY
yankurak ihman bir subtropikal iklimin
simgesi olarak sanyesil
DI
Anadolu yontukduzu Alt - Orta Miyosen
(Serravaliyen)
SA
yannemli ihrnan bir subtropikal iklimin
simgesi olarak yesil
D II
Sivrihisar pedipleni Ost Miyosen
(Messiniyen)
VT
acik yesil,
D III
Akdogan asmim-birikim yuzeyi
Ust Pliyosen
D IV
Dcbas asmim-birikim yuzey ve sekileri:
Enalt Pleyistosen (Villafrankiyen)
SY
Dikmen (SYI) ve Gazi Orman <;iftli~i
(SY2) Yuksek Seki sistemleri Alt
Pleyistosen
SA
Ulus (SAl) ve Maltepe (SA2) Alcak
Seki sistemleri Ust Pleyistosen
SH
Diskapi sekisi erken Holosen
VE
Vadi tabanlan guncel Holosen
Yarnaclar acik kahverengi, akarsular mavi, kay
ve benzeri insan yapilan pembe. Renklerin,
altmdaki cizgileri ortmeyecek derecede acik
pastel tonlarda olmasi tavsiye edilir.
Sonne, Iyi bir jeomorfolojik cahsrna sadece
bir "tasvir" degil, her boyutu ile bir "yorurn" 01­
mahdir. Ancak bu yorumun temelinde de "hesap
ve olcuye" dayanan bir analiz'in bulunmasi gere­
kir.
Bu tabloda parantez icinde verilen
yaslar, uzun bir zaman birimi icinde
35
-
siph
yim
1
gart
]
don
I
Paril
J
I
bul 1
:':1i
Bas~
'.
E
Anal
des I
MUo<
E
lojisi
Anka
No. 1
EI
rnorf
lines
I: 10
Cogn
lan N
Er
ner al
zeylei
mesi.
Er
oloji :
Oniv.
Cogr,
0
~ekil 16.
36
Ankara dogusunda Lalahan Elma DagJ dolayirun jeornorfolojik haritasi. Erol1973 den
KM ·
En
gic ev·
Neote
40:19::
r
i
BA~LICA
KAYNAKLAR
Ardel A. 1968, 1971. Jeomorfolojinin pren­
sipleri. 2 cilt. Istanbul Univ, Cografya Enst. Ya­
yiru 53, 63. 190 ve 185 s.
Blidel J. 1977. Klima-Geomorphologie. Stutt­
gart.
Davis W.M. 1909. Geographical esseys. Lon­
don
Derruau M. 1956. Precis de Geomorphologie.
Paris.
Erin~ S. 1968. 1971. Morfoloji. 2. cilt. lstan­
bul Univ, Cografya Enst. Yay. 23. 541,489 s. 2.
Baski, Istanbul.
EmIO. 1963. Zur Frage der Rumpflachen in
Anatolien, unter besonderer Berucksichtigung
des Gebietes urn Ankara. Mitt. der Gesell. in
Munchen 48: 173-191 Munchen.
EmIO. 1963. Asi Nehri deltasmm jeomorfo­
lojisi ve dorduncu zaman deniz-akarsu sekileri.
Ankara Univ. Dil ve Tarih Cografya Fak. yayiru.
No. 148. Ankara.
Erol O. 1973- Ankara Sehri cevresinin jeo­
morfolojik ana birimleri. Geomorphological out­
lines of the Ankara Area (Summary). Harita/Map
1: 100 000. Ankara Universitesi, Dil ve Tarih­
Cografya Fak. Yaym No 16, Jeomorfoloji Harita­
Ian No.1. 29 s.
EmIO. 1979. Tlirkiye'de Neojen ve Kuvater­
ner asmim donemleri, bu donemlerin asimm yu­
zeyleri ile yasit (korelan) tortullara gore belirlen­
mesi. Jeomorfoloji Dergisi 9.8:1-40. Ankara.
EroiO. 1979. Dorduncu <;ag (Kuvatemer) Je­
oloji ve Jeomorfolojisinin ana cizgileri, Ankara
Univ, DB ve Tarih-Cografya Fak. Yayuu 289.
Cogr. Arast, Enst. Yaymi 22. 6~ s.
_-----I
~73
2 KM.
EmIO. 1981. Neotectonic and Gemorpholo­
gic evolution of Turkey In Fairbridge R.W. (Ed.)
Neotectonics. Zeitschr, fur Geom. Suppl. Bd.
40:193-211.
Erol O. 1981. Turkiye'nin gene tektonik ve
jeornorfolojik gelisimi, Jeomorfoloji Dergisi
11:1-22. Ankara.
Erol O. 1991. Geomorphological evolution of
the Taurus Mountains, Turkey. Zeitschr. fur Ge­
om. N.F. Supp. Bd 82:99-109.
Erol O. 1993. Ankara Yoresinin jeomorfolo­
jik gelisimi, Geomorphological evolution of the
Ankara Region. A. Suat Erk Jeoloji Simpozyu­
mu (2-5 Eyltil 1991) Bildirileri. Ankara Univ.
Fen Fak. Baskida,
Holmes A. 1966. Principles of Physical Geo­
logy. 2nd ed. London.
lzbirak R. 1955. Sistematik Jeomorfoloji. 327
s. Harita Umumu Mudurlugu Yaym 6. Ankara.
lzbirak R. 1958. Jeomorfoloji. Analitik ve
Umumi. 466 s. Ankara Univ. Dil ve Tarih-Cogr,
Fak.yayim 127. Ankara.
Kurter A. ve M.Y. Hosgoren 1975. Jeomorfo­
loji Tatbikati. 357 s. Istanbul Univ, Cografya
Enst. Yayuu No 78. Istanbul,
Lobeck A.K. 1939. Geomorphology. Mac
Graw Hill. New York.
Louis H. 1970. Zur Gemorphologie der Um­
gebung von Ankara. Ankara Univ. Dil ve Tarih
Cografya Fak. Derg. 28. 1-2.
Louis H. ve K. Fischer 1979. Allgemeine Ge­
omorphologie. 4. Baski, w. de Gruyter. Berlin.
Miller A.A. 1953. The skin of the Earth. Met­
huen Co. London.
Monkhouuse F. J. ve H. R. Wilkinson 1952.
Maps and diagrams. Their compilation and cons­
truction. Methuen Co. London.
Monkhouse F.J. 1955. The priciples of Physi­
cal Geography. 2nd edition. Univ. of London
Press. London.
Penck W. 1953. Morphological analysis of
landforms. A contribution to physical geology.
Translated by H Czech and K C Bosswell. Mac
Millan Co. London.
den
37
Sawyer K.E. 1972. Landscape studies. An int­
roduction to the geomorphology. Edward Arnold
ltd. London.
Small RJ. 1978. The study of landforms. A
textbook of geomorphology. Cambridge Univ.
Press .
Strahler A.N. 1975 . Physical Geography. 4th
edition. John Wiley sons ltd.
Stir 6. 1976. Yanardaglar, Olusurnlan ve faa­
Iiyetleri. 424 s. Ankara Univ, Dil ve Tarih Cog­
rafya Fak. Yayiru 262. Ankara.
Thornbury W.D. 1960. Principles of Geo­
morphology. 5th edition. John Wiley. New York.
Wooldridge S.W. and R.S . Morgan. An outli­
ne of Geomorphology. 2nd edition. Longmans
Green. London.
Worcester P.G. 1939. A Textbook of Geon­
morphology. Chapman Hall. London.
Yalcmlar 1. 1968, 1969. Strtikttirel Morfoloji.
2 cilt. Istanbul Univ, Yaymi No 878 . Cografya
Enst. Yayim No 24, 29. 496+377 s.lstanbul.
m,
ka
ko
du
be
of
Ian
aYI
alu
sal
dir
De
nO
gil
(*)
(1)
(2)
38