Tamamını görüntüle - Xavier Allard

5
Keflif>>
2
1
4
6
BUDAPEfiTE‘nin
bronz sakinleri
‹
3
Bir flehri keflfederken y›llar boyu kentin
an›lar›na tan›kl›k eden heykelleri unutmay›n!
YAZI SEDA MEfiEL‹ ALLARD FOTO⁄RAFLAR XAVIER ALLARD
76 Voyager
çinden akan nehrin ona usulca f›s›ldad›¤› sözlere kanar ve kalbinin tam
ortas›ndan ikiye bölünür Budapeflte. Sonra bu iki dünyadan birini
sa¤, di¤erine sol eline al›r, evirir çevirir, koyar yanyana; gelgelelim bir
türlü bir birlikteli¤e ikna edemez onlar›. ‹lla ki
bir nehir geçecektir ortalar›ndan, ancak o flartla kabul ederler birbirinin yan›bafl›nda durmay›. Budapeflte de eli mahkum, iki ayr› çehresi olmas›n› kan›ksam›flt›r.‘Ying’ ve ‘yang’,
‘gece’ ve ‘gündüz’, ‘kara’ ve ‘ak’ ne ise, ‘Buda’
ve ‘Peflte’ de o kadar birbirini tamamlar iflte.
Tarihleriyle paralel olarak farkl› hislere hitap
eder; farkl› düflüncelere seslenirler. Biri do¤uya uzan›r, di¤eri bat›ya. Farkl› tellerden çalarlar çalmas›na ama bir as›r› aflk›n zamand›r ayn› flehre dahil olmalar›ndan ötürü bir o kadar
da ortak bir dil konuflurlar. Sonra kendileri
susarlar ve sözü nehrin iki yan›nda gece gün-
düz yaflayan, flehrin hiç uyumayan sakinlerine
devrederler. fiimdi söz s›ras› flehrin bronz güzellerindedir; bu sefer onlar al›rlar saz› ellerine ve anlat›rlar size Budapeflte’nin tarihinden
kopup gelmifl hikayeleri.
Macar baflkentinde heykel turu
Budapeflte ziyaretçilerinin birço¤u, flehrin d›fl›nda bulunan komünizm temal› heykellerin
sergilendi¤i bir di¤er ad› da ‘Heykel Park›’
olan ‘Momento Park’› gezmeyi ihmal etmezler; ancak çok az› bu Macar baflkentinin farkl› yerlerine da¤›lm›fl, birbirinden farkl› tarzlara sahip ve farkl› zamanlara tarihlenen heykelleri görmek için özel bir zaman ay›r›r. Halbuki Budapeflte, her fleyi bir yana b›rak›p ç›kaca¤›n›z ‘heykel turu’nun ne kadar sürprizli bir
deneyime dönüflece¤inin ipuçlar›n›, hemen
her sokak bafl›nda karfl›n›za ç›kan heykelleriyle henüz ilk günden size sezdirir. Genifl mey-
danlardaki at üzerindeki ulusal bir kahramandan arka sokaklardaki ilginç çal›flmalara, ilk
Macar kral› Aziz Stephen’dan kompozitör
Franz Liszt’e ve di¤er önemli Macar sanatç›,
mimar ve siyasi kifliliklere kadar ilginç çal›flmalarla doludur Budapeflte sokaklar›. Genifl
bir çeflitlilik yelpazesini bar›nd›ran heykeller
farkl› as›rlar›n sanat›n› yans›t›r; bir yandan ülkenin tarihini ortaya koyarken, di¤er yandan
da Budapeflte’yi devasa bir aç›k hava müzesine dönüfltürmekte gecikmezler.
‘Heykel turu’ boyunca flehrin sokaklar›n› arfl›nlarken ve çok say›daki sanat eserinin aras›nda kaybolurken tek amac› bulundu¤u yeri
1 Gizemli Macar tarihçiyi
betimleyen ‘Anonim’ heykeli
2 Sisli bir havada ‘Széchenyi
Chain’ Köprüsü
3 Vaci Utca ve Duna Utca’n›n
köflesindeki ‘RollerezŒ’
4 fiehrin ara sokaklar›ndaki bronz
heykellerden biri
5 Klasik tarzdaki bir binan›n
giriflinde dire¤e oyulmufl heykel
6 Heroes Meydan›’ndan bir
görüntü
Felsefe Bahçesi
Nandor Wagner ad›ndaki bir
heykelt›rafl›n eseri olan ve 2001 y›l›nda
aç›lan Felsefe Bahçesi, Gellert tepesinde
bulunuyor. Dünya üzerindeki çeflitli
kültürleri ve dinleri sembolize etmek
amac›yla ‹brahim, Echnaton, ‹sa, Buda,
Lao Tzu, Mahatma Gandi, Daruma Taishi
ve Aziz Francis olmak üzere toplamda
sekiz kiflinin heykeline ev sahipli¤i yapan
bu bronzdan bahçe, karfl›l›kl› iletiflim ve
bar›fl temalar›na vurgu yap›yor.
Voyager 77
6
4
1
4
7
9
6 Macar kompozitör Franz Liszt
7 Bal›kç›n›n Kalesi
8 Heroes Meydan›ndaki as›rl›k an›t
9 fiehrin bronz sakinlerinden biri
10 Aziz Stephen Kilisesi’nin kubbesi
2
3
süslemek olmayan figürlerin ard›ndaki hikayeyi yakalamak her zaman kolay olmuyor. Bu
yüzden biraz soluklanmak, bakmak, hatta gerekirse yeniden bakmak gerekiyor kimi zaman. ‘Buda’ ve ‘Peflte’nin aras›na girmifl ‘kara
kedi’ Tuna k›y›s›ndaki heykel de görünüflünün ard›ndaki anlam›n sorgulanmas› gerekenlerden. Limanda yürürken biraz dikkatli olanlar›n gözünden kaçmayacak, gök kubbeden
afla¤› düflüyormufl gibi görünen bu bronz heykelin ad› ‘Kiskiralylany Szobor’ yani ‘Küçük
Prenses’. Heykel, Chain Köprüsü’ne yak›n
tramvay hatt› üzerindeki bir duraktaki demir
bir trabzana oturmufl sevimli bir k›z çocu¤unu
tasvir ediyor. 1989 y›l›nda soka¤a kazand›r›lan heykelin ünlenmesi ise son 20 y›lda olmufl
ve k›sa zamanda flehrin ‘mutlaka görülmesi
gereken’lerinden biri haline gelmifl. Heykel ilk
bak›flta bir erkek çocu¤unu and›rsa da asl›nda
heykeltrafl László Marto’nun k›z›n› tasvir ediyor. Zira sanatç›, ilham›n› yak›nlardaki
Tabán’›n çocuk park›nda, fl›k k›yafetini üzeri78 Voyager
1 Buda Kalesi’nin önündeki kartal heykelinin
kanad›
2 Bal›kç›n›n Kalesi’nin içinden bir görüntü
3 Kossuth Lajos Tér’ metro istasyonundaki
heykel
4 Aziz Stephen Kilisesi’nin kap›s›
5 fiehri seyreden heykellerden biri
5
10
8
ne geçirip tac›n› takan ve prenses oyunu oynayan befl yafl›ndaki k›z› Eve’den alm›fl. Heykelin ayn›s›n› Tokyo’da, Metropolitan Art
Space’in konser salonunun önünde de bulmak mümkün. Prens Charles’›n 2010 y›l›ndaki Budapeflte ziyaretinde bu büyüleyici heykele hayran kald›¤› da söylenenler aras›nda.
‹nsanl›k dram›n› anlatan eserler
Biraz daha kuzeye ilerleyip 1902’de infla edilen ve Neo-Rönesans ve Gotik stilin kar›fl›m›
bir mimari zevki yans›tan meclis binas›na
yaklaflt›¤›mda, ülkenin önemli kifliliklerini
tasvir eden heykellerle karfl›lafl›yorum. Meclis
binas›ndan 300 metre güneye do¤ru ilerledi¤imdeyse, uzaktan bak›ld›¤›nda heykeli hiç
ama hiç and›rmayan ama yak›n›na geldi¤imde
beni son derece flafl›rtan dramatik bir sahne ile
karfl›lafl›yorum. ‘Tuna yürüyüflündeki ayakkab›lar’, 1944-45 y›llar›nda Tuna k›y›s›nda katledilen birçok insan›n an›s›n› yaflatan bir sanat
yap›t›. Tuna’n›n k›y›s›nda aya¤a kalkmaya ve
o zamanlar›n de¤erli bir eflyas› olan ayakkab›lar›n› ç›karmaya zorlanan kurbanlar›n vuruluflunu, cans›z bedenlerinin denize düflüflünü ve
uzaklara sürükleniflini hat›rlat›yor bu heykel.
‹nsan› oldukça etkileyen bir sahne ve ayn› etkileyicilikte bir sanat yap›t›. Gyula Pauer ve
Can Togay’›n demirden yap›lm›fl 60 çift ayakkab›yla oluflturdu¤u bu yap›t, 2005 y›l›ndan
beri Tuna nehri k›y›s›nda dolaflanlar› derin
hislere sürüklüyor. Sanki biraz önce birisi ç›kar›p limana b›rakm›fl gibi duran bu bofl ayakkab›larla yüzyüze geldi¤inizde, tarihin o kadar
da ‘eski’ ve ‘tozlanm›fl’ bir fley olmad›¤›n› içten
içe duyumsuyorsunuz.
Osmanl› izleri
fiimdi flehrin do¤usundaki Peflt’i geride b›ra-
k›p biraz da Buda’n›n gönlünü yapal›m. Mescet sokakta bulunan an›t mezar›n›n d›fl k›sm›nda, Cafer olarak da bilinen Gül Baba heykelinin yan›na u¤rayal›m. Heykel flehirde 16.
yüzy›ldaki Osmanl› varl›¤›n› hat›rlat›yor. Kanuni Sultan Süleyman’›n arkadafl›, ayn› zamanda bir Bektafli dervifli olan Gül Baba’n›n
Budapeflte kuflatma alt›ndayken ya da bu durumdan çok k›sa bir süre sonra vefat etti¤i düflünülüyor. Türbenin bulundu¤u bölgenin flu
an Türkiye’ye ait olmas› ise ilginç bir detay.
Budapeflte’nin merkezine, ünlü kapl›calar›n
oldu¤u bölgeye do¤ru ilerledi¤imde kapl›cala-
r›n yak›n›nda flatoya benzer bir görüntü çizen
bir bina dikkatimi çekiyor. Binay› çevreleyen
klasik tarzdaki bronz heykeller kendini hemen belli ediyor; ‘Anonim’ ad›ndaki bir heykele ise özellikle gözüm kay›yor. ‘Vajdahunyad fiatosu’nun giriflinin hemen karfl›s›nda,
oturan ve elinde tüy tutan bir adam› tasvir
eden heykelin ilginç yan› kapüflonunun yüzünü saklamas› ve heykelin yüzünün karanl›ktan seçilememesi. 1.9 metre uzunlu¤undaki
bronz heykel, 1903 y›l›nda Miklós Ligeti taraf›ndan yap›lm›fl. Anonim ad›ndaki bu heykel, 12. ve 13. yüzy›llarda Macar tarihi üzeriVoyager 79
1
6
3
6 Parlamento binas›
yak›n›ndaki Imre Nagy heykeli
7 Tuna yürüyüflündeki
ayakkab›lar’ adl› an›t heykel
7
2
1 Merkür çeflmesi
2 Buda Kalesi’nden detay
3 Zoltán Kodály heykeli
4 Hofi Géza’ya adanm›fl heykel
5 fiehirdeki Osmanl› varl›¤›n›
hat›rlatan Gül baba hrykeli
ne birçok çal›flmas› olan, ne ad› ne de kiflili¤i
hakk›nda bir bilgiye sahip olunmayan bir tarihçiye atfedilmifl. Macarlar›n kökenine dair
birçok hikaye onun kaleminden ç›km›fl olsa
da mistik tarihçinin kendi arzusuyla ismiyle
hat›rlanmamay› seçti¤i söylentisi bugün bile
canl›l›¤›n› koruyor.
Sanatç›lara adanm›fl heykelleri
fiehrin merkezinin heykellerine doyam›yor,
buradan bir türlü ayr›lam›yorum. Bir iskeletin
elleriyle komedyenin kafas›n› tuttu¤u, oyuncu Hofi Géza’ya adanm›fl garip görünüfllü
heykelden uzun süre bak›fllar›m› alam›yorum. 1936 do¤umlu Hofi Géza, 60’l› y›llardan
vefat etti¤i y›l 2002’ye kadar uzun seneler boyunca Macar kabarelerinin bafl oyuncusu ol80 Voyager
4
mufl önemli bir kiflilik. Ülkenin farkl› tiyatro
salonlar›nda Macar seyircilerle buluflan say›s›z
gösteri Hofi Géza’y› zaman›n›n en ünlü oyuncular›ndan biri haline getirmifl. Tiyatro oyunlar›n›n biletleri aylar öncesinden tükenir ve
salonda çok nadir bofl koltuk kal›rm›fl. Ancak
o zamanki rejimde ‘stand-up’ oyuncusu olmak kolay bir ifl de¤ilmifl. Komünist rejimin
çarp›kl›klar›n› ti’ye alma f›rsat›n› hiç kaç›rmayan Hofi’nin güvensiz sularda yüzdü¤ü aflikarm›fl; hatta bu yüzden birkaç geceyi hapishanede bile geçirmifl.
Hofi’nin heykelinin bulundu¤u Budapeflte’nin
Broadway’i diye an›lan ‘NagymezŒ’ soka¤›n›n di¤er köflesinde ise yan›na koydu¤u laptobuyla banka kurulmufl bir adam›n heykeli
dikkat çekiyor. Sahici gibi duran bu bronz
5
laptobun hemen yan›nda Operetta Tiyatrosu’na bakan heykel, Imre Kálmán’› tasvir ediyor. Macarisitan do¤umlu bu operet kompozitörü 20. yüzy›l›n bafllar›nda baflar›s›yla ün salm›fl ve Yahudi kökenine ra¤men Hitler’in de
çok de¤er verdi¤i isimlerden biri olmufl. Hitler’in ‘Fahri Aryan’ etiketini reddeden, önce
Paris’e sonra da Amerika’ya göç etmeye zorlanan Imre’nin an›s› flimdilerde iflte bu heykelle
yaflat›l›yor. Parlamento binas›n›n yak›n›ndaki
küçük köprünün tam ortas›nda sessiz sedas›z
etraf› izleyen bir baflka heykel, Macar tarihindeki önemli bir yeri olan Imre Nagy’nin heykeli. Reformist bir baflbakan olan Imre Nagy,
1958 y›l›nda, iki y›l önceki Macar devrimi s›ras›nda ç›kan isyanda rolü oldu¤u gerekçesiyle idam edilmifl. Sonras›nda toplu bir mezara
gömülen Imre Nagy’nin ad› ülkede özgürlük
kelimesiyle yan yana an›l›r olmufl. 1989 y›l›nda tekrar gömüldü¤ünde ise 200.000 kifli cenazesi için Heroes Meydan›’nda toplanm›fl.
Parlamento binas›n›n güney ucunda bak›ld›¤›nda ise, merdivenlere oturmufl c›l›z bir
adam heykeli göze çarp›yor. Ülkenin en sevilen 20. yüzy›l flairlerinden biri olan Atilla Jozsef’in heykeli bu. Jozsef, hayat› boyunca ona
zor zamanlar yaflatan depresif dönemlerinden
birinde, 1937 y›l›nda 32 yafl›nda kendini hareket eden bir trenin önüne atarak intihar etmifl. Yaflad›¤› süre boyunca ve sonras›nda Macar fliirinin en önemli temsilcilerinden biri
olarak an›lagelmifl. fiiirlerinde flehirde yaflanan
fakirlik ve iflçi s›n›f›n›n yaflam› gibi konular›
iflleyen bu Macar dahisinin an›s› flimdilerde
Voyager 81
1
2
flehrin en ifllek yerlerinden birinde bulunan
heykeli ile yaflat›l›yor.
Burada bahsedilen heykeller Budapeflte’de sokaklara taflan sanat›n sadece ufak bir k›sm›,
bir nevi panoramas›. Asl›na bak›l›rsa Budapeflte’nin heykel gelene¤i yaln›zca geçmifle ait
de¤il. Bunun bir örne¤i, daha bir sene önce
Macar bir yaz›l›m firmas›n›n sponsorlu¤unda
Steve Jobs’un heykelinin flehirdeki benzerlerinin yan›nda yerini alm›fl olmas›.
Müzede de¤il, sokaklardalar...
4
3
Heykel sanat› gerçek anlam›yla Budapeflte popüler kültürünün bir parças› ve Budapeflteliler
onlar› tozlu müzelerde de¤il de genifl bulvarlarda, her gün geçtikleri sokaklarda gördüklerinde kendilerini ‘evlerinde’ hissediyorlar. Budapeflte’yi ziyarete gelen ziyaretçilerin gözleri
de bir zaman sonra bu bronz heykellere al›fl›yor ve her ad›mda karfl›lar›na ç›kan sokak sürprizlerine bir kez daha hayran kal›yorlar. Eh
ne diyelim, sanat›n sokak yaflam›yla birleflti¤i
bu flehirde yaflamak imrendirici... Ama böyle
bir flans›n›z yoksa geriye tek bir seçenek kal›yor: Zaman kaybetmeden bu benzersiz flehri
seyahat listenize eklemek.
Bal›kç›n›n Kalesi
5
1 László Marto’nun k›z›n› tasvir eden
‘Küçük prenses’ heykeli
1 Buda kalesinden Parlamento
binas›n›n manzaras›
1 ‘Chain Köprüsü’
4-5 Budapeflte sokaklar›nda ad›m
bafl› karfl›n›za ç›kan bronz sürprizler
82 Voyager
‘Fisherman's Bastion’ ad›yla an›lan ve
mimari olarak bir flatoyu and›ran bu ilginç
yap›, Tuna nehrinin bat› k›sm›nda, bir
tepenin üzerinde bulunuyor. Orta Ça¤’da
bölgeyi koruma vazifesi bal›kç›lar›n oldu¤u
için kaleye halk taraf›ndan bu isim verilmifl.
1895- 1902 y›llar› aras›nda infla edilmifl yap›
flimdilerde flehrin muhteflem manzaras›n›
gözler önüne seriyor. Duvarlar›na bitiflik
tafltan ejderha heykellerini ve Macaristan’›n
ilk kral› Aziz Stephen’in at üstündeki
heykelini görebilece¤iniz kale, bir bak›ma
süslü püslü bir ‘Disneyland’ dekoruna
benziyor. Gece ›fl›kland›rmas›yla daha da
etkileyici bir görünüme bürünen bu kale
mutlaka ziyaret edilmesi gereken bir
mimari harikas›.