sempozyum programı - İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi

İslam Kaynaklarında,
Geleneğinde ve Günümüzde
Cihad
20-21 Nisan 2016, İstanbul,
Bağlarbaşı Kültür Merkezi, Üsküdar
SEMPOZYUM PROGRAMI
1
İslam Kaynaklarında,
Geleneğinde ve Günümüzde
Cihad
20-21 Nisan 2016, İstanbul,
Bağlarbaşı Kültür Merkezi, Üsküdar
DÜZENLEYEN:
İSTANBUL 29 MAYIS ÜNİVERSİTESİ
KUR’AN ARAŞTIRMALARI MERKEZİ
SEMPOZYUM PROGRAMI
Sempozyum Programı
20 Nisan Çarşamba, Sabah
Bağlarbaşı Kültür Merkezi, Üsküdar
09:30 - 10:00
Açılış ve Selamlama Konuşmaları
10:00 - 12:00 Panel:
GÜNÜMÜZ İSLÂM DÜNYASINDA CİHAD
ANLAYIŞLARI VE HAREKETLERİ: İÇ VE DIŞ
SEBEPLER, KÜLTÜREL VE POLİTİK ARKA PLAN
Panel Başkanı:
Panelistler:
12:00 - 14:00
Prof. Dr. Mehmet S. Aydın
Prof. Dr. Ziauddin Sardar (The Muslim Institute, Londra)
Prof. Dr. Farid Esack (University of Johannesburg, South Africa)
Prof. Dr. Armina Omerika (Goethe University, Frankfurt)
Öğle Arası
20 Nisan Çarşamba, Öğle
Bağlarbaşı Kültür Merkezi, Üsküdar
Birinci Oturum:
DİNLER VE CİHAD
Oturum Başkanı:
Prof. Dr. Ömer Faruk Harman (KURAMER)
14:00 - 14:40 Tebliğ:
Prof. Dr. Cafer Sadık Yaran (Ondokuz Mayıs Üniv., Samsun)
14:40 - 15:00 Birinci Müzâkere:
Prof. Dr. İlhami Güler (Ankara Üniversitesi, Ankara)
15:00 - 15:20 İkinci Müzâkere:
Prof. Dr. Mahmut Aydın (Ondokuz Mayıs Üniv., Samsun)
15.20 - 15.40 Serbest Müzakere
Çay-Kahve Arası 20 dk.
4
İkinci Oturum:
CİHAD ÂYETLERİ:
TEFSİR BİRİKİMİNE,İSLÂM GELENEĞİNE VE
GÜNÜMÜZE YANSIMALARI
Oturum Başkanı:
Prof. Dr. Mehmet Okuyan (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun)
16:00 - 16:40
Tebliğ:
Prof. Dr. Mustafa Öztürk (Çukurova Üniversitesi, Adana)
16:40 - 17:00
Birinci Müzâkere:
Yrd. Doç. Dr. Nihat Uzun (Karadeniz Teknik Üniv., Trabzon)
17:00 - 17:20
İkinci Müzâkere:
Doç. Dr. Mustafa Karagöz (Erciyes Üniversitesi, Kayseri)
17:20 - 17:40 Serbest Müzâkere
21 Nisan Perşembe, Sabah
Bağlarbaşı Kültür Merkezi, Üsküdar
Üçüncü Oturum:
CİHAD
HADİSLERİ:
RESULULLÂH’IN UYGULAMALARI, BUNLARIN KÜLTÜRE YANSIMALARI
Oturum Başkanı:
Prof. Dr. Ömer Özsoy (Goethe University, Frankfurt)
09:00 - 09:40 Tebliğ:
Prof.
09:40 - 10:00 Dr. Ahmet Yücel (İstanbul 29 Mayıs Üniv., İstanbul)
Birinci Müzâkere:
Prof.
Dr. Hüseyin Hansu (İstanbul Üniversitesi, İstanbul)
10:00 - 10:20
İkinci Müzâkere:
Yrd. Doç. Dr. Mahmut Kelpetin (Marmara Üniv., İstanbul)
10:20 - 10:40 Serbest Müzâkere
Çay-Kahve Arası 20 dk.
Dördüncü Oturum:
5
İSLÂM HUKUKUNDA CİHAD
Oturum Başkanı:
Prof. Dr. İbrahim Kâfi Dönmez (İstanbul 29 Mayıs Üniv., İstanbul)
11:00 - 11:40
Tebliğ:
Prof. Dr. Talip Türcan (S.D. Üniversitesi, Isparta)
11:40 - 12:00 Birinci Müzâkere:
Prof. Dr. Ahmet Yaman (N.E. Üniversitesi, Konya)
12:00 - 12:20 İkinci Müzâkere:
Prof. Dr. Ferhat Koca (Hitit Üniversitesi, Çorum)
12:20 - 12:40 Serbest Müzâkere
21 Nisan Perşembe, Öğle
Bağlarbaşı Kültür Merkezi, Üsküdar
DEĞERLENDİRME OTURUMU:
SEMPOZYUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ VE İSLAM DÜNYASI İLE İLGİLİ BİR GELECEK TASAVVURU”
Oturum Başkanı:
Prof.
14:30 - 16:30
16:30 - 16:40
Dr. Ali Köse (Marmara Üniversitesi, İstanbul)
Prof. Dr. Mehmet S. Aydın
Prof. Dr. Ziauddin Sardar (The Muslim Institute, Londra)
Prof. Dr. Farid Esack (University of Johannesburg, S. Africa) Prof. Dr. Armina Omerika (Goethe University, Frankfurt)
Prof. Dr. Ömer Özsoy (Goethe University, Frankfurt)
KAPANIŞ VE TEŞEKKÜR
Prof. Dr. Ali Bardakoğlu (KURAMER)
6
Katılımcılar
[alfabetik sıraya göre]
Prof. Dr. Ahmet Yaman
Konya’da doğdu. Antalya İmam Hatip Lisesi (1985), Marmara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi (1989) ve Diyanet İşleri Başkanlığı İstanbul Haseki Eğitim Merkezi’nden (1992) mezun oldu. İslam Hukuku alanındaki yüksek
lisans (1991) ve doktorasını (1996) Marmara Üniversitesi’nde tamamladı.
1999’da doçent, 2005’de profesör oldu. 1992-2010 yılları arasında Selçuk
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğretim elemanı ve idareci olarak çalıştı. 2010-2013 yıllarında
Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kurucu Dekanlığı görevini yürüttü. Aynı zamanda 2011
yılında Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliğine seçildi. Halen Diyanet İşleri
Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliği ile Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyeliği görevlerini sürdürmektedir. Yayımlanmış kitaplarından bazıları şunlardır: İslam Hukukunda Uluslararası İlişkiler (Fecr Yayınları, Ankara 1998), İslam Devletler Hukukunda
Savaş (Beyan Yayınları, İstanbul 1998), İslam Aile Hukuku [(15. baskı) Marmara İlahiyat Fakültesi
Vakfı Yayınları, İstanbul 2015 (ilk baskı: Marifet Yayınları, İstanbul 1999)], Siyaset ve Fıkıh [(3.
Baskı) İz Yayınları, İstanbul 2015 (ilk baskısı: Esra Yayınları, İstanbul 1999)], Makâsıd ve İctihad:
İslam Hukuk Felsefesi Araştırmaları (Derleme) [(2. baskı) Rağbet Yayınları, İstanbul 2010 (ilk
baskısı: Yediveren Yayınları, Konya 2002)], İslam Hukukuna Giriş [(10. baskı) Marmara İlahiyat
Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2015 (ilk baskı: İstanbul 2012)], İslam İbadet Esasları (Ed.) [(9.
baskı) Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2015 (ilk baskısı: Eskişehir 2010)], İslam Hukuku:
Evrensellik-Süreklilik (Yusuf Karadâvî’den çeviri) [(4. baskı) Nida Yayınları, İstanbul 2014 (ilk
baskısı: Marifet Yayınları, İstanbul 1997)], Legjislacioni Familjar Islam (İslâm Aile Hukuku’nun
Arnavutça çevirisi; çev. Z. Ramadani), Vakıf Yayınları (Prizren 2012), Ahlâk ve Hukuk Ekseninde
Aile Hayatımız, (Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2015).
Prof. Dr. Ahmet Yücel
1960 yılında Çorum’da doğdu. İlk, orta ve lise tahsilini Çorum’da tamamladı. 1977 senesinde girdiği Samsun Yüksek İslam Enstitüsü’nden 1981’de
mezun oldu. 1983-1988 yılları arasında Üsküdar İmam Hatip Lisesi’nde
görev yaptı. 1988 senesinde M. Ü. İlahiyat Fakültesi’nde Hadis Araştırma
Görevlisi oldu. 1986’da Yüksek Lisansını, 1994 yılında doktorasını tamamladı. 1999’da Doçent,
2005’de Profesör oldu. 2015’de emekli oldu. Aynı yıl İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Uluslararası
İslam ve Din Bilimleri Fakültesi’nde Hadis Öğretim Üyesi olarak göreve başladı. Halen aynı fakültede Hadis Öğretim Üyesi olarak çalışmaktadır.
7
Prof. Dr. Ali Köse
1981’de Antalya İmam-Hatip Lisesi’nden, 1985’te Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Marmara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisans (1988), Londra Üniversitesi King’s
College’de doktora (1994) eğitimini tamamladı. 1998’de doçent, 2004’de
profesör oldu. Halen Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Psikolojisi Anabilim Dalı öğretim üyesidir. Din Psikolojisi ve Din Sosyolojisi alanlarında araştırmaları bulunan Köse’nin eserleri şunlardır: Conversion to Islam, Neden İslam’ı Seçiyorlar, Freud ve Din, Deprem ve Din, Milenyum Tarikatları, Sekülerizm Sorgulanıyor (ed), Laik Ama Kutsal (ed), Avrupa Birliği Ülkelerinde
Din Devlet İlişkisi (ed), Avrupa ve İslam, Üç Yusuf Bir İslam, Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları, Enteller Aleykümselam Der mi, Din Psikolojisi, Kutsalın Dönüşü.
Prof. Dr. Armina Omerika
1976 yılında Almanya’nın Mülheim şehrinde doğdu. Bir müddet Bosna-Hersek’de Mostar şehrinde yaşadı. İslamiyât, Sinema ve Radyo-Televizyon, İngiliz Dili ve Edebiyatı alanlarındaki lisans eğitimini 2002 yılında
Bochum Ruhr Üniversitesi’nde tamamladı. 2009 yılında Genç Müslümanlar Arasındaki İletişim Ağları Bağlamında 20. Asırda Bosna-Hersek’de İslam konulu çalışmasıyla Ruhr Üniversitesi’nden doktora derecesini alan Omerika, Almanya’nın
çeşitli üniversitelerinde ve Amerika’daki St. Lawrence Üniversitesi’nde görev yapmıştır. Araştırma alanları, Müslüman tarih-yazıcılığı, Güneydoğu Avrupa’da İslam düşüncesi tarihi, İslam’da
ulus ve iktidar ilişkileri, uluslararası İslami aktivizm olan Omerika halen Frankfurt Goethe Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olup yayınlarından bazıları şunlardır:
Bosna Hersek’de Müslümanlar ve Müslüman Gençlerin İletişim Ağları (1918-1983) (Wiesbaden:
Harrasowitz 2014), Bosna-Hersek Müslümanlarının Düşünceleri (Freiburg: Herder 2013), “Dine
Dayalı Şiddete Karşı Sihirli Bir Formül Olmamakla Beraber, Dinî Metinleri Tenkide Tabi Tutmanın
ve Tarihi Şartlarını Göz Önünde Bulundurmak Suretiyle Okumanın İmkan ve Şeraiti (Frankfurter
Zeitschrift für islamisch-theologische Studien 2 (2015), s. 163-171), Bosna-Hersek’teki İslam Geleneği (Ost-West Europaeische Perspektiven 4 (2011), s. 277-285), Bir Konuyu Uygun Bir Bağlama
Yerleştirmenin (Contextualization) Gereği Olan Karmaşa Hali: Bosna-Hersek’te Neo-Fundamentalizm” (Zeitschrift für Religion und Gesellschaft 2 (2011), s. 227–241).
8
Prof. Dr. Cafer Sadık Yaran
Erzurum Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi mezunudur. Doktorasını
University of Wales’de Din Felsefesi alanında The Argument from Design
in Contemporary Thought konusunda yapmıştır. Aynı alanda 1999’da
Ondokuz Mayıs Üniversitesinde Doçent, 2006 yılında İstanbul Üniversitesi’nde Profesör olmuştur. 2011 yılından beri O.M.Ü. İlahiyat Fakültesi Mantık anabilim dalında
görev yapmaktadır. 2014 yılında İslam Felsefesi alanında ikinci bir Doktora yapmıştır. Son yıllarda ağırlıklı olarak İslam Ahlak Felsefesi üzerinde çalışmaktadır. Kitaplarından bazıları şunlardır:
İlahiyatçılık ve Din Görevliliği Meslek Ahlakı (2015), Din Felsefesine Giriş (2012), İslam Ahlak
Felsefesine Giriş (2011), İnformel Mantığa Giriş (2011), Dini Tecrübe ve Meunet (2009), Understanding Islam (2007), İslamda Ahlakın Şartı Kaç (2005), Islamic Thought on the Existence of God
(2003), Tanrı İnancının Akliliği (2000), Kötülük ve Teodise (1997).
Prof. Dr. Farid Esack
Güney Afrika’daki University of Johannesburg’un İslam Araştırmaları
bölümünde profesör olan ve aynı üniversitedeki Din Araştırmaları bölümünün de başkanlığını yapan Prof. Farid Esack, “özgürlük teolojisi”
konusunun önde gelen isimlerinden birisi olan Güney Afrika’lı bir akademisyen ve düşünce adamıdır.
1959’da Cape Town’un yoksul kenar mahallelerinden birisi olan Wynberg’de doğan Farid Esack,
sadece bir akademisyen ve düşünce adamı olarak değil, aynı zamanda ırkçı rejim döneminde
apartheid politikasına ve rejimin baskılarına karşı mücadele eden bir politik aktivist olarak da
isim yapmıştır. Küçük yaşlarda dinî eğitim görmesi için ailesi tarafından Pakistan’a gönderilen
Esack, 1982’de döndüğü ülkesinde Müslüman Anti-Apartheid grubunu kurdu ve daha sonra ismini Call of Islam (İslam’a Davet) olarak değiştirdiği bu örgüt, ünlü United Democratic Front’un
önemli bir parçası haline geldi.
PhD derecesini University of Birmingham’dan alan ve doktora sonrası çalışmalarını Frankfurt’ta
Sankt Georgen Graduate School of Philosophy and Theology fakültesinde Biblical hermeneutics
alanında yürüten Esack’ın başlıca kitapları şunlardır: The Struggle (1988); But Musa Went to
Fir’aun! (1989); Qur’an, Liberation and Pluralism (1997); Islam and Politics (1998); On Being a
Muslim (1999); The Qur’an: A Short Introduction (2002); The Qur’an: A User’s Guide (2005). Esack ayrıca, Islam, HIV&AIDS - Between Scorn Pity & Justice kitabının da editörlüğünü yapmıştır
(Sarah Chiddy ile birlikte).
Özellikle İslam, cinsiyet ve ırk meselesi, özgürlük teolojisi, dinlerarası ilişkiler ve Kur’ânî hermeneutics üzerine kitap ve makaleleri olan Esack, hâlen Kur’an ve sosyo-ekonomik adalet ko-
9
nusunda araştırma yapmakta ve üniversite bünyesinde İslam, de-kolonizasyon ve özgürleşme
konularında bir uzmanlık alanı geliştirmeye çalışmaktadır.
Güney Afrika’da Cinsiyet Eşitliği departmanında hükümet temsilcisi görevi de yapmış olan Esack, Universities of Western Cape’de, Hamburg’da, the College of William & Mary ve Union Theological Seminary’de (New York) ve Xavier University’de (Cincinnati) ders vermiştir. University
of Johannesburg’a atanmasından önce Harvard University’de Prınce Al-Waleed Bin Talal’ın ismini taşıyan Çağdaş İslam bölümünde profesör olarak görev yapmıştır.
Prof. Dr. Ferhat Koca
1956 yılında Kayseri’de doğdu. 1975 yılında Kayseri İmam-Hatip Lisesi, 1979 senesinde Kayseri Yüksek İslâm Enstitüsü’nden mezun oldu.
1979-1989 yılları arasında Kocaeli-Karamürsel, Kahramanmaraş-Pazarcık
(Narlı), Kayseri-Yahyalı ve Yalova’da çeşitli orta öğretim kurumlarında
öğretmenlik yaptı. 1988 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü’nde İslâm hukuku anabilim dalında Yüksek Lisansını tamamladı. 1993 yılında aynı
üniversitede İslâm hukuku anabilim dalında doktor oldu. 1993-2000 yılları arasında Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi’nde (İSAM), İslâm hukuku alanında araştırmacı-müellif
olarak çalıştı. 1993-94’de doktora sonrası, yabancı dilini geliştirmek amacıyla bir yıllığına İngiltere’ye gitti. 28.11.1997’de doçent oldu. 1998-1999 eğitim ve öğretim yılında, Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü’ne bağlı olan Sofya Yüksek İslam Enstitüsü’nde dekan yardımcılığı ve
İslâm hukuku öğretim üyeliği görevlerinde bulundu. 14 Nisan 2000 tarihinde Gazi Üniversitesi
Çorum İlâhiyat Fakültesi’ne İslâm Hukuku Öğretim Üyesi olarak atandı. 08.07.2004 tarihinde
İslam Hukuku Anabilim Dalında Profesör oldu. Hitit Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde Temel
İslam Bilimleri Bölüm Başkanlığı, dekan yardımcılığı ve dekanlık yapmış olan Ferhat Koca halen
aynı fakültede İslâm Hukuku Öğretim Üyeliği görevine devam etmektedir. Ferhat Koca, evli ve
bir erkek çocuk sahibi olup Arapça, İngilizce ve Fransızca bilmektedir.
Prof. Dr. Hüseyin Hansu
1967 Bingöl doğumludur. 1989 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi’nden mezun oldu. 1996 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde
“Babanzade Ahmet Naim’in Hayatı ve Hadisçiliği” adlı teziyle yüksek lisansını bitirdi. 2002 yılında Ankara Üniversitesi’nde “Mu’tezile ve Hadis”
adlı teziyle doktorasını tamamladı. Mu’tezile ve Hadis, Mütevatir Haber,
Kitabu’t-Tahriş gibi yayımlanmış eserleri bulunan Hansu, halen İstanbul üniversitesi ilahiyat Fakültesi Hadis Anabilim Dalı öğretim üyesidir.
10
Prof. Dr. İbrahim Kafi Dönmez
1974’te Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden, 1976’da ise İstanbul
Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. İslami İlimler Fakültesi
İslam Hukuku Kürsüsünde doktorasını tamamladı (1981). 1986 yılında
doçent, 1991 yılında profesör unvanını aldı. 1977 yılında o zamanki ismiyle İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’ne asistan olarak intisap etti, bu tarihten emekli olduğu 2010
yılına kadar Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak, ayrıca 1994-1997
yılları arasında aynı fakültenin dekanı olarak görev yaptı. Cezayir, Emir Abdülkadir, Annabe,
Malezya Uluslararası İslam ve Frankfurt Goethe Üniversitelerinde misafir hoca olarak bulundu.
TDV İslam Ansiklopedisi’nin fıkıh ilim heyetinde yer aldı, bir süre bu heyetin başkanlığını yürüttü, İSAM Yönetim Kurulu üyesi olarak görev yaptı. 2010 yılından itibaren üniversitemizin kurucu
rektörü olarak görev yapmaktadır.
Prof. Dr. İlhami Güler
1959 yılında Tortum’da dünyaya geldi.1980-1985 yılları arasında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Lisans öğrenimini tamamladı.1987
yılında Aü İlahiyat Kelam Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı.1985-1991 yılları arasında AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsünde
Prof.Dr. Mustafa S.Yazıcıoğlu danışmanlığında ‘Kur’an’a Göre Allah Ve
Ahiret’ İnancının Ahlakla İlişkisi’ konulu teziyle doktora öğrenimini tamamladı.1992-1993 yılları
arasında Mısır’da Kahire Üniversitesinde dil öğrenimi gördü ve doktora sonrası araştırmalarda
bulundu.1996 yılında Yard.Doçent,bir yıl sonra Doçent ve 2004 yılında Profesör oldu.Halen AÜ
İlahiyat Fakültesin’de görev yapmaktadır.Evli ve İki çocuk babasıdır. Güler’in yayınlanmış bazı
eserleri şunlardır: Konularına Göre Sistematik Kur’an Fihristi (Doç. Dr. Ömer Özsoy ile birlikte)
(Ankara, 1996), Allah’ın Ahlakiliği Sorunu (Ankara, 1998), Politik Teoloji Yazıları (Ankara, 2002),
İman Ahlak İlişkisi (Ankara, 2003), Özgürlükçü Teoloji Yazıları (Ankara, 2004), İtikattan İmana
(Ankara, 2009), Direniş Teolojisi (Ankara 2010), İlhamiyyât (Ankara, 2010), Dine Yeni Yaklaşımlar
(Ankara, 2010).
11
Prof. Dr. Mahmut Aydın
1968 yılında Samsun’da dünyaya geldi. 1985 yılında İstanbul İmam-Hatip
Lisesinden mezun oldu. 1990 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. 1991 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü Dinler Tarihi Anabilim
dalına Araştırma Görevlisi olarak atandı. 1993 yılında Kilise Hukukunun Doğuşu ve Gelişmesi
adlı teziyle yüksek lisansını tamamladı. Mayıs 1994’de Ondokuz Mayıs Üniversitesi tarafından
doktora eğitimini yapmak üzere İngiltere’nin Birmingham Üniversitesine gönderildi. Temmuz
1998’de Modern Christian Theological Understandings of Muslims Since the Vatican Council adlı
tez çalışmasıyla doktora eğitimini tamamlayarak Ondokuz Mayıs Üniversitesi’ne döndü ve Nisan 1999’da Dinler Tarihi Anabilim Dalına Yardımcı Doçent olarak atandı. Nisan 2003’de Doçent
ve Ocak 2009’da da Profesör unvanını aldı. Doktora eğitimi sırasında ve sonrasında katıldığı pek
çok uluslararası toplantıda Müslüman-Hıristiyan İlişkileri, Dinler ve Kültürlerarası İlişkiler ve
Dini Çoğulculuk gibi konularda konuşmalar yaptı ve tartışma gruplarına katıldı. Genel olarak
Dinler ve Kültürlerarası İlişkiler, Çağdaş Hıristiyanlık, Tarihsel İsa Araştırmaları, Hıristiyan Teolojisinin Problemi Alanları ve Dinler Teolojisi konularıyla ilgilenen Aydın’ın ulusal ve uluslararası pek çok yayını ve bunlara yapılmış sayısız uluslararası ve ulusal atıfı bulunmaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Mahmut Kelpetin
1979 yılında Edirne’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı.
2000 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu.
Aynı fakültede 2002 yılında İbn A‘sem el-Kûfî’nin Kitâbü’l Fütûh’unda
Hz. Ebû Bekir Dönemi isimli çalışma ile yüksek lisansını, 2008 yılında
Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği isimli tez ile de doktorasını tamamladı. 20012010 tarihleri arasında İstanbul-Maltepe Mehmet Salih Bal Ticaret Meslek
Lisesi’nde öğretmen ve idareci olarak çalıştı. 2010-2012 yılları arasında Çanakkale Onsekiz Mart
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde; 2012-2013 yılları arasında Yalova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde İslam Tarihi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yaptı. 2012-2013 tarihleri arasında sahasıyla ilgili çalışmalarda bulunmak üzere Ürdün’de bulundu. 2013 yılında Marmara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde İslam Tarihi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak göreve
başladı. Alanıyla ilgili kitapları, değişik dergilerde tercüme ve telif makaleleri bulunmaktadır.
Arapça ve İngilizce bilmektedir. Evli ve bir çocuk babasıdır.
12
Prof. Dr. Mehmet Okuyan
1965 yılında Trabzon Çaykara’da doğdu. İlköğrenimini Trabzon Çaykara’da tamamladıktan sonra, orta öğrenimini Trabzon Hayrat’ta bitirdi.
1983 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne kaydoldu.
1987 yılında mezun oldu. 1988 yılında aynı fakültede Tefsir Anabilim Dalı’nda Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı. 1990 yılında Yüksek Lisans’ını, 1994 yılında da
Doktora çalışmalarını tamamladı. Aynı yıl Yardımcı Doçentlik kadrosuna atandı. 2002 yılında
Doçent, Şubat 2008’de ise Profesör unvanını aldı. Halen OMÜ İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim
Dalı’nda öğretim üyeliğine devam etmektedir. 3 çocuk babasıdır. Arapça ve İngilizce bilmektedir.
Okuyan’ın eserlerinden bazıları şunlardır: Necmuddin Daye ve Tasavvufi Tefsiri (OMÜ Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1994/Rağbet Yayınları, İstanbul, 2001), Kur’an’da Vücuh ve Nezâir (Samsun, 2001), Son Dönem Osmanlı’da İki Müfessir: Bereketzâde İsmail Hakkı ve Gazi Ahmet Muhtar Paşa (Samsun, 2001), Kur’an’da Çok Anlamlılık (Vücuh ve Nezâir) (Samsun, 2007),
Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Kabir Azabı Var Mı? (İstanbul, 2007), Fâtiha ve Duhâ-Nâs Arası Kısa Sûrelerin Tefsîri I (Samsun, 2008).
Prof. Dr. Mehmet S. Aydın
1943 yılında Elazığ’da doğdu. 1966 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi’nden mezun oldu. 1971 yılında İngiltere’de Edinburgh Üniversitesi’nde doktora çalışmalarını tamamladı.
Yurda döndükten sonra Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1973 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Sistematik Felsefe
ve Mantık kürsüsüne öğretim üyesi olarak atandı. 1978 yılında doçent oldu. 1984 yılında İzmir
Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne profesör olarak atandı. 1993-1999 yılları arasında
iki dönem aynı fakültenin dekanlığını yaptı. 2002 ve 2007 yıllarında yapılan milletvekili genel
seçimlerinde İzmir milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girdi. 58., 59., ve 60. Hükümetlerde Devlet Bakanı olarak görev aldı. 2011 yılından sonra politikayı bıraktı.
Prof. Mehmet Aydın, bir akademisyen ve düşünce adamı olarak din ve felsefe alanında yoğunlaşmakla birlikte çağdaş kültürel sorunlar, insan hakları, medeniyetler arası diyalog ve çağdaş
islam düşüncesi gibi konuları da kapsayan daha geniş bir yelpazede kitaplar ve makaleler yazdı, çeviriler yaptı ve konferanslar verdi. Kitapları arasında, Kant ve Çağdaş İngiliz Felsefesinde Tanrı Ahlak İlişkisi; Din Felsefesi; Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi; Islam en Dialoog; Mehmet
S. Aydın İle İçe Kritik Bakış; Alemden Allah’a; İslam Felsefesi Yazıları; İslam’ın Evrenselliği ve
Ana Konularıyla Kur’an yer almaktadır. Aydın, ayrıca W. M. Watt, Fazlur Rahman, Farabi ve E.
Gilson’un bazı eserlerini Türkçeye tercüme etti. Prof. Aydın’ın Türkçe ve yabancı dillerde yayın
13
yapan muhtelif dergilerde ve kitap derlemelerinde çok sayıda yayınlanmış makalesi bulunmaktadır. Çok sayıda ulusal ve uluslararası akademik kurum ve topluluğun üyesi olan Prof. Aydın,
2005-2006 yıllarında Birleşmiş Milletler Medeniyetler İttifakı İnsiyatifi Üst Grubu’nun eş-başkanı
olarak görev yaptı.
Doç. Dr. Mustafa Karagöz
1974 yılında İstanbul, Şişli’de doğdu. Giresun, Alucra nüfusuna kayıtlıdır. Çağlayan İlkokulu’ndan mezun olduktan sonra hıfzını tamamladı.
Ortaokulu İstanbul İmam Hatip Lisesi’nde, liseyi Bakırköy İmam Hatip
Lisesi’nde tamamladı. 1994’de Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni
kazandı ve 1998 yılında buradan mezun oldu. 1999 yılında ERÜ İlahiyat
Fakültesi’ne araştırma görevlisi olarak atandı. 2001’de Selefî Yorumları Bağlamında Şenkîtî ve
‘Advâu’l-Beyân’ Adlı Tefsiri başlıklı çalışmasıyla yüksek lisansını tamamladı. 2009 yılında Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı (Hicri İlk Üç Asır) adlı çalışmasıyla doktor unvanını
aldı. 2010 yılında ERÜ İlahiyat Fakültesi Tefsir Ana Bilim Dalına yardımcı doçent olarak atandı.
Tefsir Tarihi Yazımı ve Problemleri isimli çalışmasıyla 2013 yılında doçent oldu. Alanıyla ilgili
makalelerinin yanı sıra, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı (Ankara Okulu Yayınları
2010) adlı çalışması yayımlanmıştır. Arapça ve İngilizce bilen Mustafa Karagöz, halen aynı fakültede öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.
Prof. Dr. Mustafa Öztürk
1965 yılında Giresun/Keşap/Kaşaltı köyünde doğdu. 1983’de Giresun
İmam-Hatip Lisesi’nden, 1987’de Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Mezuniyetinin ardından on yılı aşkın bir süre öğretmen olarak görev yaptı. 1998’de Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Tefsir Anabilim Dalı’nda yüksek
lisansını, 2002 ise yine aynı enstitü bünyesinde Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Te’vil Geleneği konulu
teziyle doktorasını tamamladı. 2003’te Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim
Dalı’na öğretim üyesi olarak atandı. 2005’te Doçent, 2011’de Profesör oldu. Hâlen Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı’nda görevini sürdürmektedir.
14
Yrd. Doç. Dr. Nihat Uzun
1977 yılında Tortum/Erzurum’da doğdu. İlkokulu burada bitirdikten
sonra hıfzını tamamlamak üzere İstanbul Nûruosmaniye Kur’an Kursuna kaydoldu. 1994 yılında İstanbul İmam-Hatip Lisesini, 1999 yılında
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesini bitirdi. 2002 yılında Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Kur’ân’da Ümmet Kavramı başlıklı yüksek lisansını, 2008
yılında yine aynı enstitüde 2008’de Hicrî II. Asırda Siyaset-Tefsir İlişkisi başlığıyla doktorasını tamamladı. 2005 yılında İstanbul Pendik Haseki Eğitim Merkezi’nde İhtisas Kursunu bitiren Uzun,
Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olarak imam-hatip, vaiz ve ihtisas eğitim merkezi öğretmenliği
görevlerinde bulundu. 2011 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. Hâlen aynı görevi sürdüren Uzun, evli ve iki
çocuk babasıdır.
Prof. Dr. Ömer Faruk Harman
Bilecik/Söğüt’te doğdu (1950). İstanbul İmam-Hatip Okulu’ndan (1968)
ve Pertevniyal Lisesi’nden mezun oldu (1969). İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nü (1972) ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünü bitirdi. Memuriyet hayatına İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nde kütüphane memuru olarak başladı (1974). 1977’de aynı müessesede
Dinler Tarihi Asistanı oldu. İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nün 1982 senesinde 41 sayılı Kanun
Hükmündeki Kararname ile Marmara Üniversitesi’ne bağlı İlahiyat Fakültesi’ne dönüşmesinden
sonra 1983’te Doktor, 1988’de Doçent ve 1994’te Profesör oldu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Dinler Tarihi Öğretim Üyesi olarak görev yaparken, bir taraftan da İslam Ansiklopedisi’nde müellif redaktör olarak çalıştı. 2005 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı Paris Din Hizmetleri
Müşavirliğine naklen atandı ve 2009’da tekrar Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesine döndü.
Halen M.Ü. İlahiyat Fakültesindeki görevini sürdürmektedir.
15
Prof. Dr. Ömer Özsoy
1963 Kayseri/Büryan’da doğdu. Kayseri Etiler İlkokulu (1969-1974), Kayseri Kadı Burhanettin Ortaokulu (1974-1977) ve Kayseri Lisesi’ni bitirdi (19771980). 1980 yılında başladığı Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni 1985
yılında, Prof. Dr. İsmail Cerrahoğlu’nun danışmanlığında yaptığı Tefsirde
Rey’in Cevazına Dair Tartışmalar başlıklı lisans teziyle bitirdi. Ayrıca lisans eğitimi esnasında öğretmenlik formasyonu eğitimi aldı (1983–1984). Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde Arapça ve Osmanlıca
arşiv uzmanı olarak çalıştı (1985–1986). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde başladığı doktora tezini yine Prof. Dr. İsmail Cerrahoğlu’nun danışmanlığında Sünnetullah: Bir Kur’an İfadesinin Kavramlaşması başlığıyla tamamladı (1985-1991). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir
Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı (1986-1996). Bu arada Heidelberg Karls Ruprecht Universitesi Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nde post-doktora çalışması yaptı (1991–1993).
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Birincilik Ödülü’nü kazandı (1995). Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı’nda Doçent unvanını aldı (1996). 1998–2003 yılları arasında
İslâmiyât Dergisi, 2000–2003 yılları arasında ise Kitâbiyât Yayınevi genel yayın yönetmeni olarak
vazife aldı. 2004 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı’nda profesör
olan Özsoy, Alexander von Humboldt Vakfı Bursu ile Göttingen Üniversitesi Arap Dili Edebiyatı
Enstitüsü’nde misafir araştırmacı (2004–2005); Salzburg Üniversitesi’nde misafir profesör olarak
bulundu (2006) . Bunun yanısıra farklı tarihlerde çeşitli akademik kurumlarda şu görevlerde bulundu: Frankfurt Goethe Üniversitesi Diyanet Vakıf Kürsüsü’nde İslam Dini profesörü (2006–2012);
Frankfurt Goethe Üniversitesi İslam Araştırmaları Enstitüsü’nün kurucu direktörü( 2009-2013); Viyana Üniversitesi’nde tefsir profesörü (2010); Salzburg Üniversitesi ile Frankfurt Goethe Üniversitesi İslam Araştırmaları Merkezi’nde tefsir profesörü (2012); Innsbruck Üniversitesi’nde misafir
profesör (2014), Gießen Üniversitesi’nde misafir profesör (2015).
Halen Frankfurt Goethe Üniversitesi İslam Araştırmaları Merkezi’nde tefsir profesörü olarak
görev yapmakta olan Özsoy’un eserlerinden bazıları şunlardır: Sünnetullah/Bir Kur’an İfadesinin Kavramlaşması (Ankara 1994), Rudi Paret’in Kur’an Üzerine Makaleleri (Ankara 1995), Konularına Göre Kur’an/Sistematik Kur’an Fihristi [İlhami Güler’le birlikte] (Ankara 1996), İslâmî
Araştırmalar Dergisi Kur’an’ın Anlaşılmasında Yöntem Sorunu Özel Sayısı [sayı editörü] (1996),
İslâmiyât Dergisi Şeriat Dosyası [İlhami Güler’le birlikte sayı editörü] (1998), Kur’an’ın Metinleşme
Tarihi/Bir Giriş Denemesi (Ankara 2003), Kur’an ve Tarihsellik Yazıları (Ankara 2004), Geschichtsschreibung zum Frühislam – Quellenkritik und Rekonstruktion der Anfänge [Ayse Basol’la birlikte] (Berlin 2014), Christen und Muslime im Gespräch – Eine Verständigung über Kernthemen der
Theologie [Susanne Heine, Christoph Schwöbel ve Abdullah Takim’la birlikte] (München 2014),
Handbuch Christentum und Islam in Deutschland – Grundlagen, Erfahrungen und Perspektiven
des Zusammenlebens [Mathias Rohe, Havva Engin, Mouhanad Khorchide ve Hansjörg Schmid’le
birlikte], 2 Cilt, (Freiburg-Basel-Wien 2014), Genese und Exegese der schriftlichen Quellen des Islams [Daniel Birnstiel ve Serdar Kurnaz’la birlikte] (henüz yayımlanmadı).
16
Prof. Dr. Talip Türcan
1970 yılında Sorgun/Yozgat’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini Ankara’da
yaptı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesini 1992’de ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini 1997’de bitirdi. 1992 yılı güz döneminde MEB
Gazi Osman Paşa Ortaokulunda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni
olarak göreve başladı. Aynı dönemde Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Hukuku Bilim Dalı yüksek lisans programına kayıt oldu. Bir yıl kadar öğretmenlik yaptıktan sonra
1993’te Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Hukuku Anabilim Dalına araştırma görevlisi olarak atandı. 1995 yılında İslâm Hukukunda Vatandaşlık başlıklı teziyle yüksek lisansını tamamladı. Aynı yıl Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam
Hukuku Bilim Dalında doktora çalışmalarına başladı. 1999’da İslâm Hukukunda Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri -Batı ve Türk Hukuku ile Mukayeseli Bir
İnceleme- başlıklı teziyle doktorasını bitirdi. 2000 yılında SDÜ İlahiyat Fakültesi İslam Hukuku
Anabilim Dalına yardımcı doçent olarak atandı. İslam hukuku alanında 2004 yılında doçent ve
2009 yılında profesör olan yazar, SDÜ İlahiyat Fakültesi dekanlığı ve SDÜ rektör yardımcılığı
görevlerinde bulundu.
Yazarın, uzmanlık alanı ile ilgili kitap, makale ve bildiri türünde çeşitli bilimsel çalışmaları bulunmaktadır. Yazarın yayımlanmış kitapları: Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri -İslâm ve Batı Hukuk Düşüncesi Bağlamında Bir İnceleme- (Ankara Okulu
Yayınları, Ankara 2001), İslâm Hukuk Biliminde Hukuk Normu –Kavramsal Analiz ve Geçerlilik
Sorunu (Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2003), İslâm Hukuk Biliminde Norm-Amaç İlişkisi (Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009).
Prof. Dr. Ziauddin Sardar
Londra’da İslam, müslümanlar ve çağdaş kültürel sorunlar üzerine bir
bilgi ve tartışma platformu olarak faaliyet gösteren Muslim Institute’un
başkanı ve Middlesex Üniversitesi Hukuk ve Toplum bölümünün eski
profesörü olan Ziauddin Sardar, üç ayda bir yayınlanan Critical Muslim
isimli derginin de editörlüğünü yapmaktadır. Sardar, aynı zamanda Chicago’daki East West Üniversitesi bünyesindeki Postnormal Policy and Future Studies Merkezi’nin direktörlüğünü ve aynı merkezin yayınladığı East West Affairs isimli derginin editörlüğünü yapmaktadır.
1951 yılında Pakistan’da dünyaya gelen, sonrasında yerleştiği Doğu Londra’nın Hackney bölgesinde büyüyen Sardar, İslam ve çağdaş kültürel sorunlar alanının öncü ve yetkin isimlerinden biri
olarak dünya çapında haklı bir üne kavuşmuştur. Geniş bir yelpazeyi kapsayan bu alanda 50’ye
17
yakın kitabı ve yüzlerce makalesi bulunan Sardar, aynı konularda BBC ve Channel 4 kanallarında
çok sayıda programın metin yazarlığını ve sunuculuğunu da yapmıştır.
The Future of Muslim Civilisation (1979) ve Islamic Futures: The Shape of Ideas to Come (1985)
isimli eserleri İslamın geleceği konusunda klasikleşmiş çalışmalar olarak görülmektedir. Diğer
kitapları arasında, Postmodernism and the Other (1988), Orientalism (1999) ve uluslararası bestseller olan Why Do People Hate America? (2002) yer almaktadır. Makalelerinin toplandığı kitapları ise şunlardır: Islam, Postmodernism and Other Futures: A Ziauddin Sardar Reader (2003) ve
How Do You Know? Reading Ziauddin Sardar on Islam, Science and Cultural Relations (2006).
Sardar’ın en çok ilgi çeken ve yankı uyandıran kitaplarından biri ise iki ciltlik otobiyografisidir:
Desperately Seeking Paradise: Journeys of s Sceptical Muslim ve Balti Britain: A Provocative Journey Through Asian Britain.
Sardar’ın Türkçeye çevrilen eserleri şunlardır: Barbar Denen Ötekiler (Merryl Wyn Davies ve
Ashis Nandy ile birlikte); Kaos-Düzensizlikteki Düzeni Anlamak İçin Çizgibilim; Yeni Başlayanlar İçin Hz. Muhammed (Zafar Abbas Malik ile birlikte); Hz. Muhammed; Amerika’dan Neden
Nefret Ediliyor? (Merryl Wyn Davies ile birlikte).
18
Tebliğ Özetleri
[oturum sırasına göre]
Dinler ve Cihad
Prof. Dr. Cafer Sadık Yaran, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun
Giriş ve Sonuç kısımları dışında çalışma iki ana bölümde ele alınmıştır.
Birinci Bölüm, Tarihsel Yaklaşım başlığını taşımaktadır. Burada, başta İslam dini
olmak üzere, sırasıyla, Yahudilik, Hıristiyanlık, Hinduizm, Budizm, Caynizm, Sihizm ve Konfüçyanizmin cihada benzer görülebilecek konulardaki yaklaşımları,
öncelikle kutsal metinleri dikkate alınarak, daha sonra da teolojik öğretileri ve
tarihsel uygulamaları dikkate alınarak irdelenmeye çalışılmıştır.
İkinci Bölüm, Sistematik Yaklaşım başlığını taşımaktadır. Burada dinlerin savaş
türü cihada bakışları üç farklı yaklaşım açısından ele alınmaktadır: Savaşçılık,
Adil Savaş(çılık) ve Savaş Karşıtlığı.
Sonuç kısmında, genel bir değerlendirme yapılmakta ve bu üçü arasında çeşitli
dinlere mensup teologlarca genellikle savunulduğu üzere Adil Savaş kuramının,
aslında “orta yol” değil “yolun ortası” olduğu; dinlere daha çok yakışan nihai hedefin, nefsi müdafaa gibi özel durumlar dışında, adil savaşçılıktan ziyade savaş
karşıtlığı ve ebedi barış yanlılığı ve buna uygun cihad türleri olduğu belirtilmektedir.
19
Cihad Âyetleri: Tefsir Birikimine,
İslâm Geleneğine ve Günümüze Yansımaları
Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Çukurova Üniversitesi, Adana
Bu çalışmada, cihadla ilgili ayetlerin İslam geleneğinde ve günümüzde nasıl anlaşıldığı ve yorumlandığı meselesi ele alınacaktır. Meselenin ele alınışında sık sık
yorumun yorumu da yapılacaktır. İslam geleneğinden kastımız, temelde fıkıh ve
tefsir müktesebatıdır. Çünkü cihad yaygın anlam ve kullanımıyla fıkıh ve tefsir
geleneği içerisinde kavramsallaşmıştır. Rivayet ve dirayet şeklindeki gevşek tasniften hareketle “dirayet” kategorisinde değerlendirilen klasik tefsir literatürü
her ne kadar fıkhî meseleleri muhtevi olsa da cihadla ilgili ayetleri muhtelif fıkıh
ekollerine mensup âlimlerce telif edilen Ahkâmu’l-Kur’an başlıklı eserler temelinde incelemek daha isabetli bir yoldur. Çünkü konuyla ilgili ayetler en etraflı
biçimde fıkıh literatüründeki cihad, siyer başlıkları altında ve fıkıh-tefsir karışımı
diyebileceğimiz Ahkâmu’l-Kur’ân kitaplarında ele alınmıştır.
Cihad konusunda tasavvuf geleneği farklı/ayrı bir damar oluşturur. Çünkü bu
irfânî gelenekte cihad daha ziyade “nefis ve şeytanla mücahede” olarak anlaşılmış ve bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in sözü olarak nakledilen, “Küçük
cihaddan büyük cihada döndük” mealindeki rivayete dayalı bu anlayış işârî-tasavvufî tefsir literatürüne de aynıyla yansımıştır. Fakihler ile mutasavvıfların
farklı yaklaşımlarından anlaşıldığı kadarıyla cihad kavramındaki geniş anlam
yelpazesi bir bakıma ikiye taksim edilmiş, fakihler kavramın gayr-i müslimlerle
savaş boyutunu sahiplenirken, sûfîler nefs ve şeytanla mücahede boyutuyla ilgilenmeyi tercih etmiştir. İki farklı gelenek arasında iş bölümü yapıldığı intibaı
uyandıran bu durum fıkıh ve tasavvuftaki paradigmalar ile temel ilgili alanlarının farklı olmasıyla ilgilidir. Cihadla ilgili ayetlerin günümüzde nasıl anlaşıldığı ve yorumlandığı meselesi
başlı başına bir araştırma konusudur. Bu sebeple, çalışmada günümüz İslam dünyasında İslam ve cihad ile din referanslı şiddet arasında özdeşlik kurulmasına
vesile olan cihatçı selefilik, IŞİD gibi hareketler ve örgütlerin söz konusu ayetleri
20
anlama tarzlarını irdelemek yerine, bunların İslam geleneğindeki fikrî-ilmî referansları ve/veya şiddetle özdeşleşmiş bir cihad anlayışına mesnet oluşturan din
ve kutsal metin tasavvurları gibi meseleler üzerinde durulacaktır. Bütün bunların yanında İslam ve cihadın günümüz dünyasında nasıl anlaşılması gerektiği
hususunda da teklifler sunulacaktır. 21
Cihad Hadisleri: Resulullâh’ın Uygulamaları,
Bunların Kültüre Yansımaları
Prof. Dr. Ahmet Yücel, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul
Bu çalışmada önce, özellikle temel hadis kaynakları esas alınarak Hz. Peygamber’in cihad anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Hadislerde cihad kelimesinin farklı anlamları bulunmaktadır. Kapsamının genişliğine rağmen hadis kaynaklarında cihad genellikle “Müslüman olmayanlarla
savaş” anlamı merkeze alınarak incelenmektedir. Bunda Hz. Peygamber’in başta
müşrikler olmak üzere inanmayanlarla savaşlarının yoğunluğu ile hadis kitaplarının tasnifinde fıkhî anlayış ve bu anlayışın etkili olduğu söylenebilir. Nitekim
İslâm hukukçuları cihad konusunu hukukî bir mahiyet arz etmesi ve bir takım
sonuçlar doğurması açısından incelemeye tâbi tutmuşlar ve daha çok “Müslüman olmayanlarla savaş” anlamında kullanmışlardır. Bu durum ise cihadın bu
anlamının yaygınlaşmasında etkili olmuştur.
Hz. Peygamber 29 gazve ve 91 seriyye olmak üzere toplam 120 askerî faaliyette
bulunmuştur. Hz. Peygamber’in bizzat katıldığı 29 gazveden 13’ü Mekkeli Kureyş müşrikleriyle yapılmıştır. Kureyş dışındaki müşrik Arap kabileleriyle yaptığı gazve sayısı 9’dur. 5 gazve Benî Kaynuka, Benî Nadîr, Benî Kureyza, Hayber ve
Vâdilkurâ Yahudilerine yöneliktir. Hz. Peygamber’in silahlı mücadelelerinin bir
kısmı saldırgan Mekkeli Kureyş müşrikleriyle bir kısmı ise Medine içi ve dışında
İslâm aleyhine her türlü faaliyet gösteren, Medine’de Müslümanlarla yaptıkları
antlaşmalara riayet etmeyen Yahudilerle gerçekleşmiştir. 29 gazvenin 16’sında
fiilî çatışma çıkmamış, 13 gazvede çıkan çatışmalarda Müslümanlardan 140 şehid düşmüş, düşmandan ise 335 kadar kişi öldürülmüştür. 120 askerî faaliyetin
tamamında Müslümanlardan ortalama 340, düşmandan ise ortalama 800 olmak
üzere, toplam 1200 kadar kişi zayiat verilmiştir.
Hz. Peygamber, temel prensip olarak savaş yapılmaması taraftarıydı. Ancak içinde bulunduğu şartlar savaşı zorunlu hale getirmişti. Dolayısıyla onun cihadla
22
ilgili uygulama ve açıklamaları bu çerçevede ele alınmalıdır. Hz. Peygamber’in
cihadla ilgili hadisleri ait oldukları bağlam ve maksatları dikkate alınmadan sadece lafzî olarak okunduğunda, “şiddet yanlısı” ve “savaşı dinin temeli” kabul
eden bir din anlayışının doğmasına zemin hazırlayacak mahiyettedir. Nitekim
tarihi süreçte genelde “bağlam ve maksat” esaslı okuma yaygın olmakla birlikte
bağlamından kopuk lafzî okuyuşun da cihad kültürünün oluşmasında etkili olduğu görülmektedir.
İlgili âyet ve Hz. Peygamber’in uygulamaları çerçevesinde savaşın gerekçelerinin saldırıya uğramak, barış antlaşmasının düşman tarafından bozulması, elçilerin öldürülmesi, düşmanla işbirliği yapmak, inançları sebebiyle baskıya uğrayan
Müslümanların yardım talebi olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla son yıllarda
görülen, muhtemelen cihad hadislerini referans gösteren veya onlardan etkilenen ve Müslümanlara mâl edilen şiddet olaylarını, söz konusu âyet ve hadisler
çerçevesinde İslâm’ın mukaddes mefhumlarından biri olan cihad ile yan yana
getirmek mümkün değildir. Bu hususta “İnsanlarla savaşmakla emrolundum…”
hadisinin bağlamından koparılarak, lafzen anlaşılıp delil olarak kullanılması ise
barışı esas alan Hz. Peygamber’i savaşı esas alan biri şeklinde takdim etmek anlamına geleceği için son derece yanlıştır.
İlgili âyet ve hadisler, gerek İslâm dünyasındaki bazı grupların, gerekse Batılı
araştırmacıların “cihadın, bütün dünya Müslüman oluncaya ya da İslâm hakimiyetine boyun eğinceye kadar savaş anlamına geldiği” şeklindeki iddialarının ve
Müslümanların diğer din mensuplarıyla ilişkilerinin oturduğu zeminin bu şekilde takdim edilmesinin isabetli olmadığını göstermektedir.
23
İslam Hukukunda Cihad
Prof. Dr. Talip Türcan, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta
İslâm hukukunun uluslararası ilişkilere dair tutumu modern dönemde birçok araştırmacının zihnini meşgul etmiş, konuyla ilgili çeşitli çalışmalar yayımlanmıştır.
Özellikle kimi Batılı araştırmacılar cihadı, İslâm hukukunun klasik doktrininden hareketle, bir kutsal savaş ve Müslümanlar bakımından tüm yeryüzünün savaş yoluyla
ele geçirilmesini öngören bir ödev olarak nitelemişlerdir. Modern dönem Müslüman
araştırmacıların ise, daha çok Kitâb ve Sünnet’e doğrudan atıflarla, İslâm’ın bir barış
dini olduğunu, gayrimüslimlerle olan ilişkilerde ilke olarak barışı öngördüğünü ve
Müslümanların ilk baştan itibaren savaşa zorunlu olarak başvurduklarını vurguladıkları görülmektedir.
İslâm’ın uluslararası ilişkilere bakışını tespit ederken, İslâm hukukunun klasik doktrini ile çağdaş doktrininde, tam anlamıyla karşıt sonuçlar ortaya çıkmıştır. Klasik
doktrin savaşı asıl, fiilî savaşsızlık (barış değil) halini istisna kabul ederken; çağdaş
doktrin barışı asıl, savaşı istisna görmekte ve ayrıca İslâm hukukunun müsbet tarafsızlık ilkesini de tanıdığını savunmaktadır. İslâm hukuk teorisinin üzerine kurulduğu temel ilke, İslâm hukukuna dâhil sayılacak her bir hükmün şer’îlik niteliğini
taşıyor olmasını zorunlu kılmaktadır. Hem klasik hem de çağdaş doktrin Kitâb ve
Sünnet’e dayanmak zorunda olduğuna göre, iki yaklaşım arasında farklılığa yol
açan etkeni kaynakların (nasslar) dışında aramak gerekecektir. Esasen hukuk kuralları konu unsuru bakımından toplumsal olgular üzerine kurulur ve beşerî ilişkileri
düzenlerler. Dolayısıyla, hukuk kurallarının zamansal, ülkesel ve toplumsal açılardan farklılaşması, doğal hatta zorunlu bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Araştırmamızın, cihada dair hükümlerin İslâm’a nisbet edilen terör ve şiddet olgusunun açığa çıkmasında bir rolünün bulunup bulunmadığı hususuna, teorik düzeyde soğukkanlı/sakin bir analizle, katkı vermesi umulmaktadır. Yapılacak analiz, bir
din olarak İslâm’ın ilkeleri ile belli bir tarihsel bağlamda teşekkül etmiş fıkhın/İslâm
hukukunun klasik cihad teorisi arasında bir ayrımın imkânını da içerecektir.
24
KURAMER
Kur’an Araştırmaları Merkezi
Müslümanların son birkaç yüzyılda sadece bilim ve teknoloji alanında değil onun da gerisinde yatan temel konularda üretkenliğini ve dinamizmini yitirmesi sadece maddi gerileme,
uluslararası güç ve itibar kaybı, toplumsal barış ve huzurun bozulması gibi sonuçlar doğurmadı; -belki bundan da önemlisi- özgüven kaybı, tarihi mirasa tereddütle bakma, zihin karışıklığı gibi sorunlara ve derin sarsıntılara da yol açtı. Batı’yla karşılaşmada ve genel olarak
dış dünya ile ilişkilerde sergiledikleri varoluş ve kimlik mücadelesi, tabii olarak bu yüzyılda
Müslümanların İslâm’la sağlıklı ilişki kurmalarını zorlaştırdı ve hatta İslâm algısını derinden
etkiledi. Sonuçta ya içe kapanma ve tarihe dönüş özlemi ya da dinle aramıza mesafe koyma
şeklinde savrulmalar yaşadık. İslâm’ın bir tarafta arkaik din ve inançlar gibi hayatın dışına
itilerek bir tarih malzemesine dönüştürülürken öbür tarafta her türlü ideolojik ve dünyevî
kavganın etkin bir aracı haline getirilmesi, içine sürüklendiğimiz çıkmazlardır. Bu süreçte
esasen Müslüman zihninin ve pratiğinin en temel kaynağı olması gereken Kur’ân-ı Kerîm’in
Müslümanların İslâm anlayışı üzerindeki belirleyici konumunu belli ölçüde kaybettiğine ve
ona karşı olan sorumlulukların şeklî bağlarla sınırlı kaldığına da şahit olmaktayız.
Ancak -Moğol istilalarının ve Haçlı seferlerinin İslâm dünyasında yaptığı yıkımın belli bir
uyanışa sebep olması gibi- son iki yüzyılda yaşananların bugün Müslüman zihnin kendisiyle
yüzleşmesine, dinî düşüncede yeni anlayışların ve arayışların ortaya çıkmasına ve aydınlar
arasında tarihin yeniden okunması çabalarının artmasına yol açtığını da göz ardı etmemek
gerekir. Kaybedilen değerlere ilişkin farkındalık ve bilinç güçlenmeye ve dinin eskimez temelleri üzerinde yeni bir gelecek inşasının imkânları konusunda umutlar yeşermeye başlamıştır. Müslümanlar bu süreçte Kitaplarını yeniden ve daha güçlü bir iradeyle okumaya, ona
yönelmeye başlamışlardır. Kur’an’ın bütün çağlara yönelik mesajını anlamayı hedefleyen
çalışmalar önemli ölçüde artmıştır. Aslında Kur’an-ı Kerîm’in insanlığa getirdiği mesajı anlamayı, anlatmayı ve onu hayat tarzı haline getirmeyi Müslümanların asli sorumluluğu olarak
gören anlayış İslâm dünyasında her dönemde var olmuştur; bu doğrudur. Ancak bugün bu
anlayış, Müslümanların Kur’an-ı Kerîm ile daha içten bir bağ kurarak onun üzerine bir tefekkür platformu inşa etme ihtiyacı ile birlikte daha güçlü biçimde seslendirilmektedir.
25
Karamsar olmak şöyle dursun, bugünün İslâm dünyasındaki büyük sorunlara rağmen özgüven tazeleyerek geleceğe umutla bakmanın birçok haklı sebebi vardır. Çünkü İslâm tarihinde
belli inkıtalar yaşansa da Kur’an’ı anlamaya matuf telif, eğitim ve araştırma faaliyetleri on
dört asır boyunca devam etmiş ve bugüne zengin bir miras bırakmıştır. Özellikle ilk dönemlerde Müslüman âlimlerin Kur’an, Mushaf tarihi, Kur’an ilimleri, Hadis, Siyer ve Tarih
gibi alanlarda bize aktardığı zengin malzeme ve telif ettikleri özgüveni yüksek eserler, bugün araştırmacılarımızdan hak ettiği ilgiyi ve istifadeyi beklemektedir. Öte yandan bu eserler
bizden önce Batılı araştırmacıların dikkatini çekmiş, bunlardan yararlanan ve kendi kutsal
metinleriyle mukayeseler içeren çalışmalara ağırlık verilmiş, -farklı saiklerle de olsa- Kur’an
alanında araştırma merkezleri ve çalışma ekipleri oluşturularak çeşitli yayınlar yapılmıştır ve
yapılmaktadır. Batı dillerinde Kur’an araştırmaları alanında, günümüz araştırmacısının bigâne kalamayacağı devasa bir literatür ortaya çıkmıştır. İslâm dünyasının didaktik, tepkisel
ve savunmacı üslubu terkederek artık bu yayınların farkında olmasının, onlarla yüzleşmesinin, bu alanda yerli fakat uluslararası düzeyde projeler geliştirip hayata geçirmesinin zamanı
gelmiştir.
Kur’an’ın anlam dünyasına dair çalışmaların zamanla yoksullaşmasının sebeplerini araştırmak ve mesajının doğru anlaşılmasının önündeki fikrî, kültürel, tarihî ve modern engelleri
derinliğine tahlil etmek, Kur’an’ı, günümüz insanının zihin ve ruh dünyasına seslenen yeni
bir anlayışın temeli haline getirmek ve onun mesajını çağımızın insanı için referans kaynağı
kılmak Müslümanların omuzunda ağır bir sorumluluk olarak hep durmaktadır. Bu sorumluluğu derinden hisseden kimselerin bir araya gelmesiyle başlayan bir arayış, yapılan ilmî
çalışmaların üzerine yenilerini koyabilmek ve bu çalışmaları ilmî disipline uygun bir şekilde
planlayıp gerçekleştirebilmek için İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi bünyesinde, kuruluş yönetmeliği 22 Aralık 2012 tarih ve 28505 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, “İstanbul 29 Mayıs
Üniversitesi Kur’an-ı Kerim Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi”nin, kısa adıyla
“Kur’an Araştırmaları Merkezi”nin (KURAMER) kurulmasıyla sonuçlanmıştır.
Kuramer, Batı’da örnekleri çokça görülen, hayırsever kişilerin özel bir amaca tahsis edilmiş
malî desteğiyle üniversite bünyesi içinde kurulan bir araştırma merkezi olması yönüyle ülkemiz açısından öncü bir adım olma özelliği de taşımaktadır.
26
27
28