KOMNENOS`LAR DEVLETİ A k d e n i z K a r a d e n i z

KOMNENOS`LAR DEVLETİ A k d e n i z K a r a d e n i z

Dra
va
Sa
A
Zara
LM
A
SI
Ç
Sõrmium
Belgrad
RM
YA
IU
M
Spolatto
Vidin
Ras
Ragusa
Skopye
IA
Skadar Prizren
R I Nikopolis
ST RI ON
Pernik
Khersones
Silistria
Tuna
Serdika
TH
I
Priştina
DYRRHAKON
‹TALYA KATERANLIÚ
Niş
PA
E
KH
TH
RS
ON
ES
Theodosia
(Kaffa)
K A
F K
A S
Y A
Pliska
Trnovo Varna
B A LKAN DAĞLARI
Mari ca ( M
er
Mesembria
Ankhialos
Sozopolis
Develtos
EO
DO
SI
OP
OL
IS
D
va
ul
nb
İs
ta
SEB
TH
B UL GAR
iç)
d
K
Kars
PP
A
D
O
ES
Dvin
Ar
ak
s
UR
Mantzikert
KA
N
Martyropolis
M
N
TH
Nisibis
Di
Harran
cl
e
Musul
iş k o
A N T IO K I A
s fe
ti h le
HE
975
ri
Tripolis
Beyrut
Akkon
Emesa
Baalbek
Damaskos
Ç im
Sidon
1025 YILLARINDA
Tiberias
Nazareth
Kaisareia
km
1025’de Devlet Sõnõrõ
Kudüs
Kaynak: G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi,
Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, 1986.
1025’den Sonra Kazanõlan Topraklar
2 II. Basileios döneminde devletin s›n›rlar›.
HIRV
CA
Sirmum
R‹S
D
Cattoro
Varna
K a r a d e n i z
Mesembria
Sofya
Struma
ar
rd
Va
Brindisi
Trnovo
Mari c
a
Philippopolis
Ankhialos
Sozopolis
Sinope
Amastris
Adrianopolis
Selymbria
Serrhes Mosynopolis
Herakleia
Khrisopolis
Avlona
Herakles
Khalkedon
Selanik
İstanbul
Nikomedeia
Kallipolis Kyzikos
Berrhoia
Kastoria
Nikaia
Sangarios Ankyra
LEMNOS
Abydos
Brussa
Larissa
Dorylaion
Adramyttion
KORFU Nikopolis
Okhrida
Tarentum
T u na
ZETA
Skopye
Scod
(Skadar)
Dyrrhakhion
Bari
Prilep
Vodena
Halys
EU
BO
A
Atina
KEPHALLENIA
ZAKYNTHOS
Ioannes II. devri sõnõrlarõ
Manuel I. devri sõnõrlarõ (1180)
50
100
150
200
Theodosiopolis
Sebasteia
Pergamon
KONYA
Amorion
Kaisareia
Melitene
(RUM)
Philomelion
Smyrna Sardes
SULTANLIÚI
Philippopolis
Tyana
Ephesos
Sozopolis Myriakephalon
Samosata
Antiokheia
Germanikeia
SAMOS
Ikonion
Sublaion
nder
Herakleia
Edessa
ala Laodikeia
M
Anazarbos
Khonai
PATMOS
Adana
Harran
Attaleia
Tarsos
Mopsuestia
KOS
Antiokheia
Seleukeia
Halep
KHIOS
Korinthos
Aleksios devri sõnõrlarõ (1118)
Trabzon
LESBOS
KOMNENOS’LAR DEVLETİ
0
Tamatarkhai
Khersones
Vidin
Nis
A
Theodo sia
(Kaffa)
KUMANLAR
ava
A
Ras
Mor
ina
Dr
M
N
TA Ç Y
L
‹S
A
Sebenico (Sibenik)
Spalato (Split)
NORMANLAR
PEÇENEKLER
TA
N
Semlin Belgrad
Braniçevo
(Zemun)
AT
Zara
MA
Sava
es
Raphanea
S
RO
KYP
II. BASILEIOS DEVLETİ
250
SP
ON
R
TA
IA
r
IO
KR
ETA
0
beri
VA
Theodosiopolis
K
A
Syrakusa
Ani
IA 1045’den
IBER
EIA
A
AK
LIS
HE
PO
AST
O
NIK
EN
Taormina
r
Okhrida
L
AL
PH
KE .
TH
Messina
Va
Philippopolis
Adrianopolis
IA
a rStrumika M A K E D O N(Edirne)
Melnik
Bulgarophygon
Versinikia
Prilep
P A P H LA I AHerakleia
ProsekSTRYMON
Tarento
Prespa
Arkadiopolis
Trabzon
Vodena
OPTIM
E Serrnes
AK
G O N IA
K
Khalkedon
I
R
N K H A L D I A
ATON
Brõndisi
Avlona
N
Selymbria
AR M EN IA KO
THASOS T H
O
I
Nikomedeia
A
K O Koloneia
Kastoria SS
Kallipolis
BU KE LL AR IO N
LONEIA
E
Dazimon
Rossano
O O Kyzikos Nikaia
TH Servia
Abydos
D
P
S
LEMNOS
Sangarios
I
Y AdramyttionK I O N
KORFU
Sebasteia MESOPOB
Ankyra KH AR SI AN O N
Larissa
Nikopolis
PE AI
A
Dorylaion
(Edremit)
TephrikeTAMIA
LA GA LESBOS
GO TO
Pergamon
Kaisareia
S N
HELLAS
Melitene
A N Amorion
LYK
TH
EUBOA
A N DArabissosMELITENE
KEPHALLENIA
AT
Sardes
KHIOS
OS
Thebal
F Zapetra Amida
KHI
Smyrna
ai and
O
Hadat IRAT
O
Ikonion
Korinthos
o
s
L
ZAKYNTHOS
Germanikeia
S
ÞEH‹R
Athenae ANDROS
Ephesos
I
T
SAMOS
K
H
LE
Tyana
Samosata
PELOPONNESOS
R‹
O
Anazarbos
N
S A MOS THMiletos
A
LUKH
Edessa
E
I
T
R
Y
A
B
K
I
I
OT
I Adana
K
Telukh
L
O
NAKSOST
N
K I Tarsos
Attaleia
KOS
SELEUKEIA
Antiokheia
Seleukeia
Fõrat
Halep
RHODOS
Laodikeia
Dyrrhakhion
Bari
Khandaks
(Kandia)
K R E
T A
RHODOS
Konstantia
A k d e n i z
KYPROS
250
km
139
Laodikeia
O
ro
nte
s
Emessa (Hims)
Tripolis
Kaynak: G. Ostrogorsky,
Bizans Devleti Tarihi,
Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, 1986.
3 Komnenos Devleti.
*
Bizans ortaça¤›nda Anadolu’da genellikle bir askeri karakol çevresinde küçük
yerleßmeler yap›lm›ßt›r. Antik dünyan›n büyük ve zengin kentleri giderek yerini bu
Ortaça¤ kentlerine b›rakm›ßt›r. Bu, Anadolu kültür tarihinde çok önemli bir dönüßümün
göstergesidir!: Antik kültür, yerini Ortaça¤ kültürüne b›rakmaktad›r. Çok büyük
boyutlu tap›naklar›, hamamlar›, tiyatrolar›, sütunlu caddeleri, gymnasiumlar› ve çok
say›da kamu binas› olan zengin kentlerin yerini, küçük, d›ßa kapal›, çekirde¤ini kilise
ya da manast›rlar›n olußturdu¤u, yoksul kentsel yerleßmeler alm›ßt›r.
Bu yeni kentler, antik kentlerin geometrik planl› imar›n› da terk etmiß, sokaklar ve
binalar daha organik, rastlant›sal bir biçimde gelißmißtir. Ortaça¤ literatüründe de
zaten yaln›zca Konstantinopolis ‘polis’*, yani kent olarak an›lmakta, di¤er birçok
ortaça¤ kenti kale anlam›na gelen ‘kastron’ diye an›lmaktad›r. Antik kentlerin söndü¤ü
dönemde Anadolu’da neredeyse büyüyen tek kent, imparatorlu¤un baßkenti olarak
seçilmesi nedeniyle Konstantinopolis’tir.
2. Coğrafyanõn Belirlediği Başkent: Konstantinopolis
O güne kadar Roma’n›n küçük bir bal›kç› kenti olan Byzantion, neden imparator
Constantinus taraf›ndan imparatorlu¤un yeni baßkenti olarak seçildi? Roma ‹mparatorlu¤u daha Diocletianus döneminde (285 - 305) imparatorlu¤un ‹talya’da olan
merkezini, jeopolitik nedenlerle do¤uya kayd›rmay› tasarl›yordu. Bat› Roma topraklar›
kuzeyden gelen ve Romal›lar’›n ‘barbar’ dedikleri uluslar›n sald›r›lar›na aç›kt›. ‹mparatorlu¤un, Avrupa’daki merkezini koruyabilece¤i bir hinterland› kalmam›ßt› ve do¤u
topraklar› daha güvenliydi. Diocletianus resmen baßkent ilan etmemekle birlikte,
Nikomedia’ya (‹zmit) yerleßti ve imparatorlu¤u buradan yönetti.
Constantinus daha uzak görüßlü bir liderdi. Do¤unun daha güvenli oldu¤unu
görmesinin yan›s›ra, bu topraklarda h›zla yay›lan H›ristiyanl›¤›n, art›k toplumsal
deste¤ini giderek yitiren imparatorluk için taze bir güç olabilece¤ini farketti ve bu
yeni dini resmen tan›d›. Bundan sonra do¤u topraklar› imparatorlu¤un merkezi için
daha sa¤lam bir zemin haline gelmißti. Constantinus’un Roma’n›n Anadolu’daki
görkemli kentleri yerine Byzantion’u yeni baßkent yapmas› co¤rafi konumundan
kaynaklan›yordu.
Üç taraf› denizle çevrili olan kenti savunmak çok kolayd›. Bo¤az›n güçlü ak›nt›s›
denizden kußatmay› olanaks›z k›l›yordu. Karadan kußatanlar›n ise, yeter genißlikte
ve yeterli lojisti¤i sa¤layacak bir hinterland› olmuyordu. Yani savunma aç›s›ndan
Roma ile k›yaslanamayacak kadar avantajl› bir konuma sahipti.
Do¤usunda ve bat›s›nda yer alan geniß imparatorluk topraklar›n› yönetebilmek
için uygun bir konumdayd›. Yer ald›¤› co¤rafyadaki merkezi konumu kente, deniz ve
kara ulaß›m› ile çok geniß bir bölgeye egemen olabilme imkân›n› vermekteydi.
Konstantinopolis, o günün dünyas›n›n önemli ticaret yollar›n›n kavßa¤›ndayd› ve
bu ticareti kontrol edebilecek konumdayd›. ‹stanbul Bo¤az›, Karadeniz - Akdeniz aras›ndaki bütün deniz ticaretinin odakland›¤› dar su yoludur. Kara ticareti aç›s›ndan
bak›ld›¤›nda da Asya ile Avrupa aras›ndaki ticari trafi¤in bu kentten geçti¤i görülür.
Deniz ulaß›m› aç›s›ndan çok uygun oldu¤undan, kußatma alt›ndayken bile kendini
besleyebilece¤i ve yard›m alabilece¤i çok geniß bir hinterlandla ilißkisi kopmuyordu.
Yani baßkent olarak seçilen bu kentin avantajlar› co¤rafyas›ndan kaynaklan›yordu.
Constantinus yeni baßkente imparatorlu¤un her bölgesinden insan getirterek yerleßtirmißtir. Özellikle Roma’daki asilzadeleri ve yönetici s›n›f› kente göç etmeye
özendirmißtir. Baßkent ilan edilmesinden daha yüz y›l geçmeden nüfusu 10 kat›ndan fazla artarak 300 000’e ç›km›ß, Roma’y› geçmißtir (2. belge).
3. İmparatorluğun Nüfus Yapõsõ
1 ‹stanbul’a ad›n› veren ‹mparator
Constantinus ile Ayasofya’y› yapt›ran
I. Justinianos, Meryem ile Çocuk ‹sa’ya kent
maketini ve Ayasofya’y› sunarken.
Balkanlar ve Anadolu düßünüldü¤ünde, Bizans ‹mparatorlu¤u nüfusunun
ço¤unlu¤unu Grekler olußturmaktayd›. Grekleri s›ras›yla Slavlar, Ermeniler ve Yahudiler
izlerdi. Ancak çok say›da yerel halk da bu büyük mozayi¤in içinde yer almaktayd›.
Küçük Asya’n›n nüfusunun 10. - 11. yüzy›llarda yaklaß›k 10 milyon, Balkanlar’›n
nüfusunun ise, 6 - 7 yüzbin oldu¤u tahmin edilmektedir.
140
2 Jean - Leon Huens’in temsili bir resmi: Konstantinopolis kenti ve yap›lar›.
Kaynak: National Geographic Society.
3 Peutinger Haritas›: 4. yüzy›lda yap›lm›ß olan orijinal
haritan›n 1265’te Bizansl› bir keßiß taraf›ndan yap›lan kopyas›.
Bu resimde görülen k›s›m, haritan›n sadece ‹ç Anadolu k›sm›n›
göstermektedir. Kuzeyde bugünkü Rusya topraklar›, hemen
alt›nda Karadeniz, sonra Anadolu Yar›madas›, güneyde
Akdeniz, Rodos ve K›br›s adalar›, en altta da Ortado¤u ve
Kuzey Afrika bulunmaktad›r.
Kaynak: M. Sözen (der.), Kapadokya, Ayhan Þahenk Vakf›, 1999.
141
*
Ancak bu rakamlar kesin de¤ildir, çünkü Bizans’›n nüfus yap›s› ile ilgili kaynaklar
yetersizdir. Bu konudaki bilgimizin ço¤u günümüze ulaßan fiziksel verilerden elde
edilmektedir. Kaz›lar bu konuda önemli bilgi kaynaklar› sa¤lamaktad›r. Ortalama bir
ortaça¤ kentinin (10. - 11. yüzy›llar) yaklaß›k beß bin nüfuslu olabilece¤i, kaz›lar sonucunda elde edilen verilerden ulaß›lm›ß bir tahmindir.
Anadolu’daki baz› önemli Bizans kentlerinin çeßitli yüzy›llardaki tahmini nüfuslar›
ßöyledir!: Antioch (Antakya) 4. yüzy›lda 150 000 - 200 000; Edessa (Urfa) 11. yüzy›lda
35 000; Nicaea (‹znik) 13. yüzy›lda 30 000 - 35 000; Konstantinopolis (‹stanbul) 5. - 6.
yüzy›llarda 400 000’den fazla; 1450’de ise 40 000 - 50 000.
Anadolu’da 4. - 6. yüzy›llar aras›nda görülen sürekli ve h›zl› nüfus art›ß› e¤ilimi,
7. yüzy›lda veba salg›nlar›, açl›k ve savaßlar nedeniyle azalma e¤ilimine girmißtir. 7.
yüzy›ldan sonra tekrar bir iyileßme dönemi baßlam›ß ve nüfus az da olsa artm›ßt›r. 11.
yüzy›ldan itibaren özellikle Anadolu’nun do¤u kesiminde sürekli savaßlar ve
istikrars›zl›k nedeniyle göçler yaßanm›ßt›r.
4. Bölge Coğrafyasõ Mimarlõğõ Belirliyor
Yap›lar, zaman›n y›prat›c› etkisinden belki de en az etkilenen ve uzun y›llar varl›¤›n›
koruyabilen ürünler olarak, kültür tarihinin ve eski uygarl›klar›n anlaß›labilmesinde
en önemli verilerdir. Bizans mimarl›¤›, baßta ‹stanbul kenti olmak üzere, tüm Anadolu’da
birço¤u günümüze kadar ulaßm›ß olan say›s›z yap›lar b›rakm›ßt›r. Bunlar›n kußkusuz
en önemlileri ve an›tsal boyutlarda olanlar› dinsel mimari örnekleri, kilise ve
manast›rlard›r. Ancak bunun yan›s›ra saraylar›n, su sarn›çlar›n›n, kalelerin, su
kemerlerinin de günümüze ulaßabilmiß örnekleri vard›r.
Bizans mimarl›¤›n›n karakteri, do¤rudan inßa malzemesinin bulunabilmesinden
etkilenmißtir. Baßkent ve çevresinde tu¤la yayg›n olarak kullan›lmaktayd›. Bu, kesme
taß ile k›yasland›¤›nda, özellikle büyük boyutlu yap›larda daha ekonomik olmakta,
ißçilikten ve zamandan büyük tasarruf sa¤lamaktayd›. Büyük atölyelerde kitlesel
olarak imal edilen tu¤la, genellikle kare biçiminde, bir kenar›n›n uzunlu¤u 35 - 40 cm,
kal›nl›¤› ise 4 cm kadard›. Bu malzeme, duvar inßas›nda bir modül olarak da
kullan›ld›¤›ndan inßa sürecinde de kolayl›k sa¤lard›. Genellikle kireç, kum ve tu¤la
k›r›¤›ndan olußan bir harçla birbirine tutturulurdu. Tu¤la, baßta Konstantinopolis
olmak üzere Anadolu’nun bat›s›nda, baßta Yunanistan olmak üzere tüm Balkanlar’da
çok yayg›n olarak kullan›lan bir malzemedir. Birçok yap›, ya taß - tu¤la s›ralar›n›n
dizilimiyle, ya da yaln›zca tu¤ladan inßa edilmißtir.
Kesme taß ise, daha çok imparatorlu¤un güney (Akdeniz Bölgesi) ile do¤u
bölgelerinde ana inßa malzemesi olarak kullan›lm›ßt›r. Do¤u Anadolu’daki Bizans
yap›lar›, Suriye ve çevresindeki yap›lar, Toroslar›n güneyi ve kuzeyindeki yap›lar›n
çok büyük bir k›sm› tamamen kesme taßlardan yap›lm›ßlard›r. Bu bölgelerde yerel
olarak bulunan taßlar da kullan›l›yordu.
Kabaca bugünkü Ni¤de, Kayseri, Nevßehir, Aksaray kentlerini kapsayan Kapadokya
bölgesinde ise (2. belge), tamamen bölgenin jeofizik özelli¤inden kaynaklanan çok
ilginç bir mimari teknik ortaya ç›km›ßt›r. Çeßitli atmosfer olaylar›n›n aß›nd›rarak
biçimlendirdi¤i yumußak volkanik tüf kayalar›n›n (peribacalar›) içleri oyularak kiliseler,
manast›rlar ve sivil yerleßmeler yap›l›yordu.
1 Kapadokya Göreme’de Karanl›k Kilise.
Bu çok kolay, ucuz ve dayan›kl› bir mimari teknikti. Bir peri bacas›n›n içine
kubbesiyle, sütunlar› ve kemerleriyle bütün bir kilise oyularak yap›labiliyordu. Bu
kiliselerin içleri ise, fresko* tekni¤i ile resimleniyordu (1. belge). Hatta bütünüyle
küçük bir kentin ya da bir köyün bu kaya kütlelerine oyuldu¤u da bu bölgeye özgü
bir yerleßme olarak görülmektedir (4. belge). Bu yerleßmelerin bir k›sm› çok büyük
boyutlu peri bacalar›n›n içlerine (Uçhisar, Ortahisar gibi), baz›lar› ise do¤rudan yeralt›na
oyulmuß yerleßmeler biçimindedir (Derinkuyu, Kaymakl› gibi). Bu yeralt› ‘köy’leri 78 kat olarak bütünüyle yeralt›na oyularak yap›lm›ß ve birbirine labirent gibi koridorlarla
ba¤lanm›ß çok say›da mekândan olußmaktad›r. Bu yerleßmeler ayn› zamanda güvenlik
sorununa da bir çözüm olarak ortaya ç›km›ßlard›r. Bu, tamamen Anadolu kültürüne
özgü bir mimaridir ve Kapadokya bölgesinin co¤rafyas›n›n mimariye sundu¤u bir
olanakt›r.
142
Kültepe
Kaneß
Anisa
Erkilet
Gülşehir
Zoropassos
Arapsun
Avanos Zelve
Venasa
Göreme Korama
Nevşehir Üçhisar Ürgüp Osiana
Nysse
Sivasa
Soandos
Mustafapaşaköy
Sinassos
Acõgöl
Kaymaklõ
Soandus
Carsaura
Archelais
Talas
Mazaka
Caesarea
E rc
iyes D a ¤
Taßtan örülerek yap›lm›ß kilise
ve di¤er yap›lar
›
Tomarza
Develi
Soğanlõ
Soandos
Korbola
Kayalara oyulmuß kilise ve di¤er yap›lar
Hacõlar
Tamisos
Gelveri
Bakõrdağõ
Misli
¤›
Selime
Ihlara
Kayseri
Taşkõnpaşaköy
Tõlköy
Ortaköy
Derinkuyu
Aksaray
2 Kapadokya Haritas›.
Archalla
Da
¤›
H asan
n
M ele
3
di z
D
a
Niğde
Nahita
0
10
20
30
40 km
Kaynak: M. Sözen (der.), Kapadokya, Ayhan Þahenk Vakf›, 1999.
Bizanslõlarda Coğrafya
Bizans co¤rafyac›l›¤›n›n kayna¤› Antik Roma co¤rafyas›d›r. 6.
yüzy›ldaki ünlü Bizans co¤rafyac›s› Stephen’in esin kaynaklar›,
Antik dünyan›n büyük co¤rafyac›lar› Strabon ve Pausanias’t›.
Geç Roma ya da erken Bizans dönemi tan›mlay›c› co¤rafyaya
ilgi duymußtur; kentler, pazar yerleri ya da limanlar›n ayr›nt›l›
olarak tan›mland›¤› yaz›lar (Expositio Totius Mundi) ile uzun
yollar kateden hac›lar›n seyahatnameleri (egeria) bu konuda
önemli kaynaklard›. Hac›lar, gördükleri yerleri uzun uzun
tan›mlam›ßlard›. Di¤er ülkelere elçilik amac›yla gönderilen
Bizansl› memurlar›n tuttuklar› kay›tlar da bu dönem co¤rafyas›n›n kaynaklar›ndand›r.
Ancak teorik co¤rafya, Bizans’ta tan›mlay›c› co¤rafyan›n gerisinde kalm›ßt›r. Bu alanda ilk akla gelen isim, 6. yüzy›lda
yaßam›ß ‹skenderiyeli tüccar, sonradan rahip olan Kosmas
Indikopleustes’tir. Gezdi¤i çok geniß co¤rafyada gördüklerini,
fauna ve floray› tan›mlam›ß, öte yandan dünya için, üzeri
yuvarlak bir kutuya benzeyen bir model de tasarlam›ßt›r. Bizans
kozmografisinde dünyan›n biçimsel modellenmesinde üzeri
yar›m küre ile örtülü olan bir küpten, tam küreye kadar çeßitli
modeller tasarlanm›ßsa da, bütün bu tasar›mlarda merkez Akdeniz’dir. Bizans haritalar›nda da, t›pk› antik ça¤ haritalar›nda
oldu¤u gibi, Akdeniz ortada, üç k›ta (Asya ya da Anadolu, Afrika ve Avrupa) ile çevrilidir. Bu, o günün bütün dünyas›d›r
ve dünyay› böyle çizen antik haritalar, Bizans ortaça¤›nda da
s›kça kopya edilmißtir.
143
Foto¤raf: E. Özdo¤an Arßivi.
4 Peri Bacalar›.
4
Selçuklular Zamanõnda Anadolu (1071 - 1308)
Coğrafyacõnõn
Sözlüğü
*Ribat: Eskiden ‹slam devletlerinde s›n›r boylar›nda gözcülük
amac›yla kurulan karakol. ‹slamiyetin ilk dönemlerinde ortaya
ç›kan ribatlar, önceleri yaln›zca
askeri amaçl› yap›l›rken, giderek
tasavvuf a¤›rl›kl›, çok yönlü kurumlar durumuna gelmiß, ama
askeri niteli¤ini de korumußtur.
A. Anadolu Selçuklularõ’nda Devletin Oluşum Süreci
1. Türkler’in Anadolu’ya Girişi
1071 y›l›nda Bizans ‹mparatorlu¤u ile Büyük Selçuklular aras›nda yap›lan Malazgirt
Savaß›’n› Selçuklular’›n kazanmas› sonucu Türklerin Anadolu’ya yerleßmeleri
kolaylaßm›ß oldu. Bu dönemde Anadolu’da Rumlar, Ermeniler, Süryaniler ve Gürcüler
gibi çeßitli halklar yaßamaktayd› (3. belge).
Selçuklular k›sa zamanda bu bölgede Dânißmendliler, Mengücekliler, Artuklular,
Saltuklular gibi beylikler ve Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti’ni kurdular. Kendi
aralar›nda da egemenlik mücadeleleri yaßayan bu devletlerin en güçlü ve en uzun
ömürlü olan› Anadolu Selçuklu Devleti’dir.
Selçuklular›n 1077 y›l›nda Anadolu’da kurdu¤u devlet için Müslüman yazarlar
“Rum Selçuklular›”, “Konya Selçuklular›” gibi isimler kullan›rken, Bat›l› yazarlar 12.
yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren Türklerin yaßad›¤› topraklar anlam›na gelen “Turkia”
ad›n› kullanm›ßlard›r. Yani daha Sultan I. Mesud zaman›nda Selçuklular›n egemen
oldu¤u topraklara Türkiye denilmekteydi.
‹lk zamanlar devletin baßkenti Bizans s›n›r›nda bulunan ‹znik kentiydi. Ancak
Birinci Haçl› Seferi s›ras›nda bu kentin Bizans ‹mparatorlu¤u taraf›ndan ele geçirilmesi
sonucu ‹znik’e göre çok daha güvenli ve di¤er Türk beyliklerine de yak›n olan Konya
baßkent yap›ld›.
2. Göçebe Yaşamdan Yerleşik Yaşama Geçiş
Selçuklu Türkiye’sinde yaßayan halk› Müslim ve Gayrimüslim olmak üzere ikiye ay›rabilece¤imiz gibi yerleßik ve göçebe olmak üzere de ikiye ay›rabiliriz. Selçuklu Türkleri, Anadolu’da ilk zamanlar fethettikleri topraklarda tutunmaya çal›ßm›ßlar, bir müddet sonra da göçebe yaßam› yavaß yavaß terkederek yerleßik yaßama
geçmißlerdir. Muhtemelen daha önce hiç durmaks›z›n süren savaßlardan dolay›
sultanlar imar faaliyetlerinde bulunamam›ßlar, ayr›ca Bizans s›n›rlar›na yak›n olan
büyük ve müstahkem merkezlerin henüz ele geçirilmemiß olmas› nedeniyle Bat› ve
Orta Anadolu’da yaßayan halk kendini tam olarak güvende hissetmedi¤inden göçebe
olarak yaßamaya devam etmiß ve herhangi bir Bizans sald›r›s› oldu¤unda buralardan
süratli bir ßekilde çekilmek istemißtir. Genelde hayvanc›l›kla meßgul olduklar› için
meralarda ve ovalarda yaßamay› tercih etmißlerdir. H›ristiyan halkla ticari ilißkilerde
bulunarak birlikte yaßamaya baßlam›ßlard›r. Türkiye Selçuklular›’n›n yerleßik yaßama
bu dönemde geçti¤i söylenilebilir.
Sultan I. Mesud’un, Bizansl›lar, Haçl›lar ve Danißmendliler ile yapt›¤› mücadelelerden baßar›yla ç›kmas› sonucu özellikle saltanat›n›n son beß - alt› y›l›nda savunan
de¤il hücum eden taraf haline gelen Anadolu Selçuklu Devleti, bölgede art›k tam
bir istikrar elde etmißtir (2. belge). Bu nedenle büyük olas›l›kla Türklerin Anadolu’da
yerleßik yaßama geçmeleri Sultan I. Mesud’un saltanat›n›n son y›llar›na do¤ru h›z
kazanm›ßt›r. Sultan I. Mesud’un imar faaliyetleri bu düßünceyi iyice kuvvetlendirmektedir. Osmanl› tarihçilerine göre, Sultan I. Mesud, Amasya yak›nlar›nda Simere
(Simre) ad›nda bir kent kurdurmuß ve bu kente cami, medrese, han, yollar yapt›rarak
su getirtmißtir. Ayr›ca yoksullar, yolcular ve ihtiyaç sahipleri için ribat* ad› verilen hay›r kurumlar› yapt›rm›ßt›r.
1 Anadolu Selçuklu sultanlar›n›n Konya
Alâeddin Camii avlusunda bulunan türbesi.
Bu türbenin içinde Anadolu Selçuklu sultanlar›n›n mezarlar› vard›r.
Selçuklular daha Anadolu’ya yerleßtikleri ilk y›llardan baßlayarak yerli halk ile
ticari ilißkilerini sürdürmüßlerdir. 12. yüzy›ldan itibaren Anadolu’ya yerleßen Türkmenler
hem kendi aralar›nda hem de Rumlar ve Ermeniler ile al›ßverißte bulunuyorlard›.
Baßlang›çta mal de¤ißimi ile (mübadele) baßlayan bu ticari ilißkiler Selçuklu paras›n›n
dolaß›ma girmesiyle daha da gelißmißtir.
144
Filibe
Ka
radeniz
Edirne
İstanbul
İznik
Selânik
Esseron
Dorylaeum
Bergama
Maraş
A
Ğİ
İKY SLİ
KİL PREN
İ
EN
RM
E
Alaşehir
g
İzmir
Efes
e
Denizli
E
Konya
Adana Misis
Tarsus
Antionhe
D
e
Antalya
n
Süveydiye
FA ĞU
UR TLU
N
KO
Samsat
Urfa
Ayntab
Bire
Tell-Bâşir
Râvendan
Antakya
i
z
i
A İ
KY LİĞ
TA PS
AN KE
İN
PR
Haleb
Fõrat
RODOS
TRABLUS
KONTLUĞU
KIBRIS
Trablus
GİRİT
A k d e n i z
Dõmaşk
K
AŞ Ğİ
M Lİ
DI BEK
A
AT
Akkâ
Banyas
Taberiye
Kaysâriye
Alman Haçlõ Ordusu
Fransõz Haçlõ Ordusu
Askalan
Kudüs
KUDÜS
KRALLIĞI
Kaynak: I. Demirkent,
Haçl› Seferleri,
Dünya Yay›nc›l›k, 1997.
2 Sultan I. Mesud döneminde (1116 - 1155) Anadolu Selçuklu Devleti ve ‹kinci Haçl› Seferi (1147 - 1148) ordular›n›n izledi¤i yollar.
3
Ortak Miras
“Tarihte Anadolu’yu bütünü ile ilk iskân edenler Türkler olmußlard›r. Hititler,
Frigyal›lar ve Yunanl›lar kendilerinden önceki öteki kavimler gibi yar›madan›n
ancak bir bölümünde oturmußlard›r. Her ne denli ilk defa ‹ranl›lar (M.Ö. 545 333) ve daha sonra Romal›lar (M.Ö. 30 - M.S. 395) Anadolu’nun bütününü ellerine geçirmißlerse de onlar ülkede yerleßmemißler, oray› politik idareleri alt›nda
bulundurmußlard›r.
Türkler Anadolu’ya Orta Asya’dan sürekli ak›nlarla ve göç yolu ile gelmißlerdir.
Türkler hoßgörüye dayanan idareleriyle büyük bir bölümü Hind - Avrupa
kökenli olan Anadolu halklar›n›n sevgisini kazanm›ßlard›r. Müslümanl›¤› kabul
edenler birbiriyle uzlaß›yor, böylece 1071’den baßlayarak Türkler’le yerliler
kaynaß›yordu. Bu suretle 900 y›l içinde giderek ßimdiki Türkiye olußtu. Demek
oluyor ki bugünkü Türkler Anadolu tarihinde yaßam›ß bütün kavimlerin çocuklar›d›rlar. Türkler bu nedenle ülkelerindeki eski uygarl›klar› yaln›z kendi
ulusal varl›klar› de¤il, ayn› zamanda bütün insanl›¤›n ortak miras› olarak kabul
etmektedirler.”
Kaynak: E. Akurgal, Türkiye’nin Kültür Sorunlar›, Bilgi Yay›nevi, 1998.
145
4 Konya Alaeddin Camii’nin kuzey kap›s›n›n üzerindeki kitabede, yap›n›n Sultan
I. Alaeddin Keykubad’›n emriyle tamamland›¤› belirtilmektedir.
Coğrafyacõnõn
Sözlüğü
*Sikke: De¤eri, devletin resmi
damgas› ile garanti edilmiß maden
para.
*Cizye: ‹slam devletlerinde müslüman olmayan halk›n erkeklerinden al›nan baß vergisi.
*Haraç: ‹slam devletlerinde
Müslüman olmayan halk›n ya da
Müslümanlara tâbi olan gayrimüslim devletlerin ödemekle
yükümlü olduklar› toprak vergisi.
Anadolu Selçuklular› Sultan I. Mesud zaman›nda tam anlam›yla bir devlet haline
gelebildi. Sultan I. Mesud öncelikle Anadolu Selçuklular›’n› Anadolu’ya egemen bir
devlet konumuna getirdi ve ilk imar faaliyetlerini baßlatt›. Anadolu Selçuklu Devleti’ne
ait mevcut ilk para onun bast›rd›¤› bak›r sikkelerdir*. Bu paralar›n ön yüzünde Bizans
imparatorunun tasviri bulunmaktad›r (1. belge).
B. Anadolu Selçuklu Devleti’nde Ekonomik Yapõlanma
1. Tarõmsal Ekonomiye Geçiş
Anadolu Selçuklu Devleti’nin ekonomisi ilk dönemlerde tamamen savaßlardan
elde edilen ganimetlere ve göçebe kültürünün en önemli unsuru olan hayvanc›l›¤a
dayanmaktayd›. Bu dönemde yerli H›ristiyan halk, tar›m ile meßgul oldu¤undan,
devlet onlara bu konuda gereken yard›m› ve deste¤i sa¤lamaya çal›ßm›ßt›r. 12. yüzy›l›n
ortalar›nda Selçuklu Devleti geniß çapta H›ristiyan halk› kendi k›rsal alanlar›nda tar›m
için iskân etmißti. Baßlang›çta tar›mla sadece H›ristiyanlar meßgul olurken zamanla
-büyük olas›l›kla Sultan Mesud’un saltanat›n›n sonlar›na do¤ru- yerleßik yaßama
geçißle birlikte tar›ma da a¤›rl›k vermeye baßlad›lar (2. belge).
12. yüzy›lda ‹stanbul - Konya - Tebriz aras›nda bir ticaret yolu bulunmaktad›r. Bu
dönemde Anadolu Selçuklu Devleti’nin baßkenti Konya önemli bir ticaret merkezidir.
Ancak bu dönemde yollar›n tam olarak güvenli oldu¤u da söylenemez. Anadolu’da
s›k s›k cereyan eden savaßlar›n durulmas› ve özellikle II. K›l›ç Arslan’dan sonra büyük
h›z kazanan imar faaliyetleri sonucu kervansaraylar›n ço¤almas›yla birlikte ticaret
canl›l›k kazanabilmißtir.
Gayrimüslimlerden al›nan cizye* ve haraç* ile anlaßmalar çerçevesinde di¤er
devletlerden al›nan vergiler, Anadolu Selçuklu Devleti’nin gelirlerinin bir bölümünü
olußturmaktayd›. Selçuklular, Sultan I. Mesud zaman›nda, bir Bizans liman kenti olan
Antalya’dan bile vergi almaktayd›lar. Ayr›ca 12. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Bizans’daki
vergi toplama ißlerinde haks›zl›klar yap›lmas› ve bu s›rada Anadolu Selçuklu sultan›n›n
egemenli¤i alt›na girenleri vergiden muaf tutaca¤›n› bildirmesi, s›n›rlarda oturan pek
çok köylünün Türk topraklar›na geçmesine yol açm›ßt›r.
Sultan II. K›l›ç Arslan, babas› Sultan I. Mesud’un baßlatt›¤› imar faaliyetlerini devam
ettirerek Aksaray kentini yeniden kurup buray› askeri bir üs haline getirmiß; camiler,
medreseler, kervansaraylar ve pazarlar yapt›rm›ß, Azerbaycan’dan savaßç›lar, bilginler
ve tüccarlar getirterek buraya yerleßtirmißtir.
2. Anadolu’da Ticari Hayatõn Can Damarõ : Kervansaraylar
Selçuklular zaman›nda Anadolu’yu baßtan baßa kußatacak olan ve ticari yönden
büyük önem taß›yan kervansaraylar›n yap›m› da II. K›l›ç Arslan ile baßlar. Günümüzde
Anadolu’da bilinen en eski kervansaray Sultan II. K›l›ç Arslan taraf›ndan yapt›r›lm›ßt›r
(4. belge).
Selçuklu sultanlar› ve ileri gelen devlet adamlar› taraf›ndan ticaret yollar› üzerinde
yaklaß›k 30 - 40 km’lik aral›klarla yapt›r›lan kervansaraylar, tarihsel yollar›n önemini
gösteren canl› belgelerdir. II. K›l›ç Arslan’›n yan›s›ra, I. G›yaseddin Keyhüsrev, I.
‹zzeddin Keykâvus ve I. Alâeddin Keykubâd gibi ekonomik yaßam› canland›rmaya
özen gösteren Selçuklu sultanlar› ticaret yollar›nda güvenli¤i sa¤lamak amac›yla
kervansaraylar yapt›rd›lar.
Kaynak: Yap› Kredi Bankas› Koleksiyonu, Envanter no. 4872.
1 Anadolu Selçuklular›na ait en eski para.
Sultan I. Mesud’un kestirdi¤i bak›r sikke.
Ortaça¤da zengin ticari mallarla yola ç›kan kervanlar, çapulcu ve soyguncular›n
sald›r›lar›ndan emin olmad›kça buna girißmekten çekiniyorlard›. ‹ßte Anadolu Selçuklu
kervansaraylar› böyle bir endiße ve ihtiyaçtan do¤mußtur. En önemli kervansaraylar,
Anadolu’yu do¤u - bat› ve kuzey - güney yönünde geçen iki büyük uluslararas› ticaret
yolu üzerinde bulunmaktad›r. Kervansaraylar›n, yol güvenli¤inin sa¤lanmas›n›n
d›ß›nda ikinci amac› ise, kafilelerin konaklad›klar› yerlerde her türlü ihtiyaçlar›n› temin
etmekti.
146
2
Selçuklularda Tarõmsal Üretim
Akdeniz, Orta Anadolu ve Do¤u Anadolu bölgeleri Anadolu
Selçuklular›’n›n tar›msal üretiminde önemli bir yer ißgal
ediyordu. Özellikle bu¤day, ülkenin baßta gelen ihraç ürünleri
aras›nda yer al›yordu. 13. ve 14. yüzy›lda Sivas tah›l üretiminde
ilk s›ralar› ißgal ediyordu. Bu dönemde Denizli civar›nda iyi
cins pamuk, baz› yörelerde de pirinç üretimi yap›lmaktayd›.
Ayr›ca ßeker kam›ß›ndan elde edilen ßekerin de ihraç mallar›
aras›nda yer ald›¤› söylenmektedir. Anadolu’da hayvanc›l›k
oldukça yayg›nd›. At k›ymetli bir ihraç mal› idi. Fakat s›¤›r,
koyun ve keçi daha yayg›n olarak yetißtirilirdi. Bu hayvanlar
çeßitli ülkelere canl› olarak ihraç edildi¤i gibi deri, yün ve
tiftikleri de ißlenerek ya da hammadde olarak sat›l›rd›.
Foto¤raf: E. Merçil Arßivi.
3 Hunat Hatun Külliyesi: Cami, medrese, türbe ve hamamdan olußan yap›, Anadolu Selçuklular›’n›n ilk külliyesi olmas›
aç›s›ndan önemlidir. Do¤u kap›s›ndaki yaz›tta, tümüyle taßtan
olan yap›y› 1238’de Mahperi Hunat Hatun’un yapt›rd›¤› belirtilmektedir.
Foto¤raf: E. Merçil Arßivi.
4 Sultanhan (Aksaray - Konya). Selçuklu portallerinde, Sultanhan’›n iç
portalinde oldu¤u gibi çeßitli rozetler aras›nda içi bal›kl› rozet de görülür.
Rozetler genellikle gezegenleri simgelemekteydi. Bu simgeler Selçuklular›n
astrolojiye verdi¤i önemi göstermekteydi.
147
5 Hunat Hatun Türbesi’nin giriß kap›s› üzerinden bir ayr›nt›.
Coğrafyacõnõn
Sözlüğü
*Şadõrvan: Genellikle cami avlular›nda bulunan, üzeri kubbeli
ya da aç›k havuz.
*Vakõf: Bir hizmetin sürekli olarak yap›labilmesi amac›yla, bir
kimse taraf›ndan belli koßullarla
ve resmi yoldan ayr›lan mülk ya
da para.
Kervansaraylar içinde yatakhane, aßevi, erzak ambarlar›, ticari eßyan›n konuldu¤u
depolar, ah›r ve samanl›klar, mescitler, hamamlar, ßad›rvanlar*, eczaneler, ayakkab›
tamir atölyeleri ve nalbantlar vard›. Kervansaraylar›n masraflar› ise vak›flar* taraf›ndan
karß›lanmaktayd›. Selçuklular döneminde Anadolu’da yaklaß›k 134 kervansaray inßa
edilmißtir.
Kent ve kasabalarda ticaret kafilelerinin ihtiyaçlar›n› karß›lamak üzere ayr›ca hanlar
yap›lm›ßt›. Bunlar özel olarak inßa edilmiß ücretli yerlerdi. Anadolu Selçuklular›’n›n
önemli kentlerinden Sivas’ta 24 han vard›.
Sultan I. G›yaseddin Keyhüsrev zaman›nda Anadolu Selçuklu Devleti’nin s›n›rlar›
denizlere kadar dayand›. Selçuklular art›k uluslararas› ticaret yollar›n›n önemini
kavrad›klar› için askeri seferlerini buna göre düzenlemeye baßlad›lar. Latinlerin
‹stanbul’u ißgali (1204) ve buradan Karadeniz Bölgesine kaçan Bizans hanedan ailesine
mensup Komnenoslar’›n Karadeniz sahillerini tamamen kendi egemenlikleri alt›na
alma amaçlar› nedeniyle transit ticaret yollar›nda güvenlik kalmam›ßt›. Sultan
I. G›yaseddin Keyhüsrev Karadeniz seferine ç›karak Komnenoslar› yendi ve ticaret
yollar›nda güvenli¤i sa¤lad›. Daha sonra da önemli bir ithalat ve ticaret merkezi olan
Antalya’y› ele geçirdi. Böylece Selçuklular Akdeniz’de önemli bir ithalat ve ihracat
liman›na kavußtular. I. G›yaseddin Keyhüsrev baz› ticari vergileri kald›rd› ve K›br›sl›
Latinler ile bir ticaret anlaßmas› yapt›.
3. Ticarette Teşvik ve Himaye Politikalarõ
Haçl› seferleri s›ras›nda tahrip edilen Maraß kenti bu dönemde yeniden imar edildi.
Sultan, kardeßi Gevher Hatun’un vasiyeti üzerine Kayseri’de Þifaiyye ve G›yasiyye
ad›yla bir hastane ve t›p fakültesi yapt›rd› (1205). Yollarda zarara u¤rayan tüccar›n
mallar›n› devlet hazinesinden tazmin ettirmesi, ticareti teßvik ve himaye bak›m›ndan
önem taß›r.
I. G›yaseddin Keyhüsrev’in ölümünden sonra yerine geçen o¤lu I. ‹zzeddin Keykâvus
da ticarete büyük önem verdi. K›br›s Kral› Hugue ile bir anlaßma imzalayarak Avrupal›
tüccarlar›n K›br›s üzerinden Anadolu’ya gelmelerini sa¤lad›. Venediklilerle de ayn›
amaçla bir ticari anlaßma yapt›. Daha sonra Karadeniz ticaret yollar›n›n güvenli¤ini
sa¤lamak için 1214’te Sinop kentini ele geçirdi. Hemen ard›ndan da bu kenti iskân
ettirdi. Burada büyük bir imar faaliyeti baßlatt›rarak medrese ve cami yapt›rd›, kale
surlar›n› tamir ettirdi. Böylece Sinop, Trabzon’a rakip bir ticaret liman› haline getirildi.
‹zledi¤i politika ile Anadolu Selçuklular›n› dünyaya ve denizlere açan sahil ve limanlara
kavußturdu.
Onun yerine geçen kardeßi I. Alâeddin Keykubâd döneminde Anadolu Selçuklu
Devleti en parlak dönemini yaßad›. Mo¤ol istilas›n›n en tehlikeli oldu¤u bir dönemde
tahta ç›kan I. Alâeddin Keykubâd, onlara karß› gerekli önlemleri ald›. Bu dönemde
uluslararas› ticaret büyük bir gelißme gösterdi. Yollarda güvenli¤i sa¤laman›n yan›s›ra
olas› soygunlara karß› tüccarlar›n mallar› devlet taraf›ndan sigorta ettirilirdi.
Sultan I. Alâeddin Keykubâd 1221’de Antalya Körfezi’nin do¤usundaki Kaloronos
Kalesini ele geçirdi ve buraya Alâiye (Alanya) ad›n› verdi. Bu dönemden sonra Alâiye
Selçuklu sultanlar›n›n k›ßl›k merkezi haline geldi.
Kaynak: G. Öney,
Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatlar›,
‹ß Bankas› Yay›nlar›, 1992.
1 Beyßehir Kubadabad Saray›’ndan siren
figürlü çini.
Sultan I. Alâeddin Keykubâd’›n 1237’de Kayseri’de ölümü üzerine yerine o¤lu II.
G›yâseddin Keyhüsrev geçti. 1243 y›l›nda Mo¤ollar’a karß› Köseda¤’da u¤ran›lan a¤›r
yenilgi, Anadolu Selçuklu tarihinin dönüm noktas› oldu (2. belge). Bu tarihten sonra
Anadolu Selçuklular› Mo¤ollar’›n (‹lhanl›lar) egemenli¤i alt›na girdi. Mo¤ollar Anadolu’yu buraya atad›klar› valiler arac›l›¤›yla yönetmeye baßlad›lar. Selçuklu hükümdarlar›n› da Mo¤ollar seçiyordu.
148
Sinope (1214)
Amastris
(Samastro)
Kastamoni
Heraclea
Constantinople
Divrik
(C.1197)
Nicomedia
Abydos
Cyzicus
Apollonia
Osmancõk
Gerede
Bolu
Nicaea
Sivas
tes
Polybotos
Myriokephalon
Ephesus
Apamea
Sozopolis
R. Meander Antioch
Sublaion
Laodicea
Khonal
(Denizli)
Darende
Aksaray
Philomelion
Niğde
Iconium
(Konya)
(C.1084)
Patara
(1204?)
Alâiye
Kaynak: D.E. Pitcher,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun Tarihsel Co¤rafyas›, Yap› Kredi Yay›nlar›, 1999.
I
s
a
u
r
i
Dulük
Ayntâb
a
Rumlarla çekişme konusu olan ve
1182 yõlõna kadar imparatorluğa
katõlan topraklar
Samsat
(vasal 1202)
Edessa
(1235/6)
Danişmendlilerle çekişme konusu
olan ve 1180 yõlõna kadar
imparatorluğa katõlan topraklar
Harran
1174 yõlõna kadar imparatorluğa
katõlan Danişmendli toprağõ
Tall Bâshir
(1217)
Selefke
Kharadros
Antioch
A
Y
Y
Ü
Aleppo
B İ
D
S
Ahlât
(1234)
Selçuklu toprağõ, yaklaşõk, 1100
Kâhta
(1222)
Kaysun
Maraş
A R M E N I A
Sibyla
(vasal 1217)
(1156-C.1217) Tarsus
Mamistra
Adalia
(1207-1214)
N
Harput
Behesni
Pozantõ
Lârende
Çemişgezek
(1222)
Malatya
(1190)
Elbistan
Vahka
Bor
Ereğli
Rhodes
Tzamandos
ra
Philadelphia
Akroinon
(C.1182)
ys
al
H
R.
Kayseri
O
Z
I
Gümüşhane
ph
Clazomenai
Samos
Panasion
Sardis
B
Eu
Smyrna
E
Trebizond
Bayburd
Köse Dağõ
(1201)
Colonea
(Þebin-Karahisar)
Alaşehir
Erzincan
Erzurum
(1225)
(1201)
Kemah
Divriği
(1225)
Manzikert
Ankara
(C.1143)
Amorium
R
Niksar
(Neocaesarea)
Tokat
Pergamum
Phocaea
T
Çorum
Gangra
Dorylaeum
(C.1180)
Kotaion
(C.1182)
Lesbos
Bafra (C.1200)
Amisos (Samsun) (C. 1197)
a
n
i k
Amasya
R. Sanga
rise
Poimanenon
C
Ragga
(1235-6)
Sonraki fetihler, 1182 - 1240
2 Anadolu Selçuklular›’n›n genißleme süreci.
İmparatorluğun sõnõrõ, 1243
Vasal devletlerin sõnõrõ, 1243
Dulûk
Önceki Selçuklu mülkleri
Eyalet başkentleri, 1182 - 1192
Yüksekliği 900 - 1 800 metre
arasõnda olanlar
Yüksekliği 1 800 metrenin
üzerinde olanlar
3 Konya, Mevlana Türbesi. Türbenin bulundu¤u yerin Selçuklular
döneminde saray›n gül bahçesi oldu¤u ve I. Alâeddin Keykubad taraf›ndan
Mevlana’n›n babas›na arma¤an edildi¤i söylenmektedir.
149