File

Transkript

File

5. Sınıf Üniteler
2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ
DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE
ORGANİZASYONU
152
Üniteler
1. ÜNİTE:
Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
2. ÜNİTE:
Maddenin Değişimi ve Tanınması
3. ÜNİTE:
Kuvvet ve Hareket
4. ÜNİTE:
Yaşamımızdaki Elektrik
5. ÜNİTE:
Dünya, Güneş ve Ay
6. ÜNİTE:
Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım
7. ÜNİTE:
Işık ve Ses
153
İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI
5. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ
KAZANIM
SAYISI
SÜRE/DERS
SAATİ
DERS SAATİ (%)
1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
22
20
13.83
6. Canlılar Dünyasını Gezelim,
Tanıyalım
33
30
20.83
55
50
34.72
46
36
25
46
36
25
3. Kuvvet ve Hareket
21
14
9.72
4. Yaşamımızdaki Elektrik
16
12
8.33
7. Işık ve Ses
39
20
13.83
76
46
31.94
19
12
8.33
19
12
8.33
196
144
100
ÖĞRENME ALANI
CANLILAR VE HAYAT
ÜNİTELER
Toplam
2. Maddenin Değişimi ve Tanınması
MADDE VE DEĞİŞİM
Toplam
FİZİKSEL OLAYLAR
Toplam
5. Dünya, Güneş ve Ay
DÜNYA VE EVREN
Toplam
Genel
Toplam
154
Öğrenme Alanı
: Canlılar ve Hayat
1. Ünite
: Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
Önerilen Süre
: 20 ders saati
A.Genel Bakış
Öğrenciler dördüncü sınıfta “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde vücudun
bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel alarak kas ve iskelet, soluk alıp verme, kalp, kan
konularını öğrenmişlerdir. Tüm bu konularla ilişkili olarak bu ünitede; sistem kavramı
kullanılmadan, beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile kendi vücudunu tanımaya
devam etmesi, özellikle beslenme konusunu günlük hayatı ile ilişkilendirip uygulayabilmesi
vurgulanacaktır. Ayrıca, bu yaşların zararlı alışkanlıklara başlama dönemi olduğu da dikkate
alınarak sigara ve alkolün birey ve toplum sağlığına etkileri de bu ünitede verilecektir. 4. ve 5.
sınıftaki Vücudumuzu Bilmecesini Çözelim ünitesi aynı zamanda ilköğretimin ikinci
kademesinde verilecek Vücudumuzdaki Sistemler konusuna bir hazırlık niteliğindedir. Tüm
bunların anlamlı bir biçimde kazandırılabilmesi için değişik teknikler (görüşme, model
oluşturma, rol oynama benzeşim, tartışma gibi) kullanılmıştır.
Öğretim ve değerlendirme etkinliği bölümünde sandviç ile ilgili etkinlik, öğrencilerin
dengeli beslenme ile ilgili tüm bilgilerinin yoklanması, kavram haritası etkinliği kavramlar
arasındaki ilişkilerin görsel olarak ortaya konulması açısından önemli örneklerdir.
Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye
niteliğindedir. Bireysel veya grup içi etkinliklerle öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate
alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir.
Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak
yapılan “Bugün Ne Yiyelim?” de ortaya çıkan veriler, daha sonra öğrenme etkinliklerin
düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu sonunda öğrencilerin hazırladıkları öğün
örneklerine ve yazılı kayıtlara tekrar bakarak sonuçları tartışmaya açmaları önemlidir.
B.Ünitenin Amacı
Öğrencilerin bu ünitede; sağlıklı ve dengeli beslenme, dişler ve diğer sindirim organları,
boşaltımda görev yapan organlar, sigara ve alkolün zararları ile ilgili bilgileri edinmesi,
vücuttaki tüm yapıların birbirinden bağımsız olarak değil birlikte çalıştığı düşüncesini
pekiştirmesi, vücudunu tanımaya devam ederken, vücudunun sağlığını koruması içinde
dengeli beslenme, sigara ve alkolün zararları konularında bir bilinç oluşturulması
beklenmektedir.
C.Ünitenin Odağı
Ünitede “Vücudumuz” ve “Sağlık” kavramları etrafında öğrencilerin bilimsel süreç
becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, paketlenmiş besin maddelerinin üzerindeki son
kullanma tarihini önemseme, besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik gelişmelere paralel olarak
arttığını fark etme, Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkisi vurgulama açısından önemlidir.
155
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
•
Besinler ve Dengeli Beslenme
Besinlerin Gerekliliği
Besin İçerikleri ve Görevleri
Dengeli ve Sağlıklı Beslenme
•
Besinlerin Sindirimi
Sindirim ve Görevli Yapılar
Dişler ve Ağız Sağlığı
•
Zararlı Maddelerin Boşaltımı
Boşaltım ve Görevli Yapılar
•
Sigara ve Alkolün Zararları
156
D. Ünite Kavram Haritası
Temizlik
ve Kontrol
Sigara
için gereklidir
için gereklidir
zarar verir
için zararlıdır
zarar verir
Dişler
için önemlidir
bulunur
Sağlık
için önemlidir
için önemlidir
Dengeli
Beslenme
Ağız
Alkol
için zararlıdır
Akciğer
katılır
katılır
Deri
Yutak
Yemek
Borusu
katılır
katılır
katılır
Sindirim
Vücudumuz
yapar
yapar
Boşaltım
katılır
Mide
katılır
katılır
İnce-Kalın
Bağırsak
Sindirim
Kanalı
katılır
için gereklidir
besin taşır
için gereklidir
Kan
Böbrek
temizler
EnerjiYapım
Maddeleri
geçer
Bilim ve Teknolojik
Gelişme
üretimi arttırır
Besin
Besin
Maddeleri
içerir
rol oynayabilir
rol oynayabilir
YapımOnarım
rol oynayabilir
Enerji
verici
Düzenleyici
olabilir
olur
Protein
Su
olabilir
Mineral
olabilir
olabilir
Vitamin
olabilir
Yağ
*BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR
157
Karbonhidrat
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT
VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
ÜNİTE
KAZANIMLAR
1. Besinlerin gerekliliği ve dengeli
beslenme ile ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini
devam ettirebilmesi için besinlere
ihtiyacı olduğunu fark eder.
1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli
görevlerini belirtir.
1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat,
protein ve yağ açısından deney
yaparak test eder (BSB-1, 15).
1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi
besinlerde bulunduğuna dair bilgi
toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24).
1.5. Su ve minerallerin bütün besinlerde
bulunduğunu ve düzenleyici görev
yaptığını belirtir.
1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün
hazırlar (BSB-21).
1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
ETKİNLİK ÖRNEKLERİ
+ Tartışma
Öğretmen “Karnınız ne zaman zil çalar? Neden yemek yeriz? Hangi varlıklar beslenir?” vb.
sorularla tüm canlılık olayları için besinlere gereksinim duyulduğu fikrini tartışmaya açar (1.1; 1.2),
(BSB-7).
+ Benzeşim
Öğretmen insanların besine olan ihtiyacı ile arabanın benzinle çalışması benzeşimini örnek vererek
öğrencilerin de bu tip benzeşim örneklerini yazmalarını ister (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında
saklanabilir.), (1.1; 1.2), (BSB-7).
+ Besin İçeriklerini Keşfedelim
Hangi besinlerde karbonhidrat olduğunu anlamak için haşlanmış bir yumurta akı, ekmek, patates,
kesme şeker, ceviz gibi besinler bölünerek üç gruba ayrılır. Birinci gruptaki besinlerin üzerine birer
damla tentürdiyot damlatılır. Renk değişimi gözlenir. Mavi-mor, kahverengi renk karbonhidratın
varlığını gösterir. İkinci grup besin maddelerinin üzerine biüret veya nitrik asit damlatılır. Renk
değişimi gözlenir. Sarı renk, protein varlığını gösterir. Yağ varlığını göstermek için üçüncü grup
besinler kâğıda sürülür. Kağıdın şeffaflaşması, yağın varlığını gösterir. (1.3),
(BSB-1, 2, 5, 15, 23; FTTÇ-13).
+ Bugün Ne Yiyelim?
Öğrenciler, farklı besinlere ait çizip boyadıkları veya çeşitli kaynaklardan kesip getirdikleri resimleri
kullanarak kâğıt veya karton üzerine dengeli beslenmeye örnek olacak şekilde kahvaltı, öğlen ve
akşam yemekleri için farklı öğünler hazırlarlar. Öğrenciler, öğünleri neden bu şekilde
düzenlediklerini yazarlar. Konu sonunda, öğrenciler hazırladıkları öğün örneklerine ve yazılı
kayıtlara tekrar bakarlar. Doğruluğunu kontrol edip sonuçlar tartışmaya açılır, düzeltmeler yapılır
(Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.), (1.6), (BSB-19, 20, 21, 22).
+ Sandviçimi Hazırlıyorum
Öğrenciler sandviç hazırlamak için marul, maydanoz, yumurta, peynir, domates gibi besin değeri
yüksek ve ucuz besin maddeleri getirirler (Pastırma, salam, sucuk, sosis gibi pahalı yiyeceklerden
kaçınılmalıdır.). Beslenme saatinde bu besin maddelerini kullanarak dengeli beslenmeye uygun bir
sandviç (ekmek arası, dürüm vb.) hazırlarlar (1.6), (BSB-21).
AÇIKLAMALAR
1.1 Besin-enerji ilişkisinde enerji oluşum
mekanizması ve ATP konularına girilmez.
1.2 Proteinlerin öncelikle yapım ve onarım,
karbonhidratların ve yağların öncelikle enerji verici,
vitamin ve minerallerin düzenleyici olarak
kullanıldıkları belirtilir. Yapısal ayrıntıya (örn.
proteinler amino asitten oluşur vb.)
girilmez.
1.4 Vitaminler için A, B, C, D, E, K vitaminleri
dikkate alınır. Suda ve yağda çözünen vitaminler
kavramı ve B vitamininin alt çeşitleri, vitaminlerin
eksikliğinde ortaya çıkan belirtiler verilmez.
[!] 1.5 Minerallerin isimleri verilmez.
[!] Öğrenciler kimyasal maddelerin kullanımında
dikkatli olmaları için uyarılır.
[!] Diyetin kelime anlamının dengeli beslenme olduğu
vurgulanır.
[!] Besin alerjisi ve diabet konusunda hassasiyeti olan
öğrenciler dikkate alınır.
[!]Öğrenciler besinlerin temizliği konusunda uyarılır.
C Türkçe dersinde besinlerle ilgili kompozisyon,şiir
yazdırılır.
C Müzik dersinde besinlerle ilgili şarkılar,yöresel
türküler söyletilir.
C 1.4 ve 1.8 kazanımları için Türkçe dersi Görsel
Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel okuma
(kazanım 14), Görsel Sunu (kazanım 1,9)
® Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.1- 13, 1.2 –13,
14, 1.3- 14, 15, 1.4 -15,1.6 –16, 17)
® Sağlık Kültürü (1.1 -18, 1.2, 1.3, 1.4 –20, 21, 1.622).
+: Sınıf-Okul İçi Etkinlik v: Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme C: Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar ® Ara Disiplinlerle
İlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
158
ÖĞRENME ALANI
: CANLILAR VE HAYAT
1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
KAZANIMLAR
AÇIKLAMALAR
1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin + Misafirimiz Var
Cİş eğitimi dersinde öğrencilerden ıspanak,
ve içerdiği katkı maddelerinin Sınıfa davet edilen doktor, diyetisyen, çocuk gelişimi uzmanı, hemşire vb. kişiler, sağlığa zarar lahana, bamya gibi sebzeli bir yemeğin tarifini
sağlığa etkilerini araştırır ve sunar verebilecek besinler, besinlerin sağlıklı tüketimi, dengeli beslenme konusunda bilgi verir. alıp sınıfta anlatmaları istenir.
(BSB-19, 20, 24; FTTÇ-32, 35, 36).
Öğrenciler, bu uzmanlara konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (1.7; 1.8), (FTTÇ- CResim dersinde farklı besin gruplarına ait
1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son 10).
meyve-sebze vb. çizimler yaptırılır.
kullanma tarihinin önemini bilir v Görüşme Yapıyorum
Açık Uçlu Soru
(FTTÇ-13, 27, 31, 32, 35).
Öğrenciler aile büyükleri ile geçmiş yıllarda bulunan besin çeşitleri hakkında görüşerek aldığı Doğru -Yanlış
1.9. Besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik bilgileri kaydeder. Bu bilgiler ile günümüzde teknolojiye bağlı olarak artan besin çeşitliliğini Kavram Haritası
gelişmelere paralel olarak arttığını karşılaştırır. Sınıfta sonuçlar ve farklılığın nedenleri tartışmaya açılır (1.9), (BSB-19, 20, 23; Tabloda Boşluk Doldurma
fark eder (FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, 35).
® İnsan Hakları ve Vatandaşlık (1.8 -54.)
35).
®Sağlık Kültürü (1.7- 23., 24. ve 25.,. 1.8 - 23.
ve 25.)
® Kariyer Bilinci Geliştirme: Besinlerle ilgili
gıda mühendisliği, diyetisyenlik, aşçılık gibi
meslekler örnek verilir.
2. Besinlerin sindirimi ile ilgili olarak + Besinime Ne Oldu?
2.1, 2.2 Besinlerin kana geçebilmesi için
Öğrencilerden beslenme saati için getirdikleri besinlerden birini ısırmaları, ağızlarında belli bir vücuttaki
öğrenciler;
bir
takım
salgılar
tarafından
2.1. Besinlerin vücutta kan yolu ile süre tutarak çiğnemeleri ve meydana gelecek değişikliklere dikkat etmeleri istenir. “Besini parçalandığı belirtilir enzim kavramı verilmez.
taşındığını belirtir.
hangi dişlerinizle kopardınız? Hangi dişlerinizle çiğnediniz? Ağzınıza aldığınız besinde ne gibi
2.3 Besinlerin sindirimde izlediği yol,
2.2. Besinlerin kana geçebilmesi için değişiklikler oldu? Besin yuttuktan sonra hangi yolu izler?” gibi sorular sorularak ön bilgileri
ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak,
küçük parçalara ayrılması gerektiği tespit edilir (2.2; 2.3), (BSB-7).
kalın bağırsak olarak verilir, organların yapı ve
çıkarımını yapar.
+ Misafirimiz Var
ayrıntılarına girilmez.
2.3. Sindirimde görevli yapı ve organların Sınıfa davet edilen bir diş hekimi, bir sağlık görevlisi gibi kişiler; diş sağlığı, diş sağlını
[!]
Reklamlar etkinliği; Her gruba farklı reklam
yerini kendi üzerinde ve modelde etkileyen etkenler hakkında bilgi verir. Öğrenciler, bu görevlilere konu ile ilgili merak ettikleri
yaptırılması şeklinde de düzenlenir.
sırası ile göstererek görevlerini soruları yöneltirler (2.5), (FTTÇ-10).
Açık Uçlu Soru
kısaca açıklar.
+ Genç Heykeltıraş
Öğrenciler ağaç tutkalı ve un (nişasta da olabilir.) ile yaptıkları hamurdan yarım ağız modeli Eşleştirme
2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model
® Sağlık Kültürü (2.3 ve 2.4 - 3.; 2.5 – 16. ve
veya kendi ağzında göstererek yaparlar ve üzerinde diş çeşitlerini gösterirler (2.4), (BSB-21, 22).
sindirimdeki görevini fark eder.
17.)
+ Poster Hazırlama
Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup beslenme, temizlik ve düzenli diş kontrolü vb.
2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe
ve düzenli diş kontrolüne özen konularından birini seçerek bir poster hazırlar. Hazırlanan posterler sınıfta sunularak, sınıf veya
okul panolarında sergilenir (2.5), (BSB-19, 21, 24).
gösterir.
+ Reklamlar
Öğrenciler diş macunu reklamı için isteklerine göre dört gruba ayrılırlar. Birinci grup reklamla
ilgili bir senaryo yazar. İkinci grup reklamın afişini hazırlar. Üçüncü grup senaryoyu
canlandırmak için uygun ortamı hazırlar. Dördüncü grup ise senaryoyu canlandırır (2.5), (BSB19, 20, 23, 24; FTTÇ-4, 5).
İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
ÜNİTE
159
ÖĞRENME ALANI
ÜNİTE
KAZANIMLAR
3. Boşaltımda görevli yapı ve
organlar ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Boşaltımda görevli organ
ve yapıların yerini, insan
modeli
üzerinde
göstererek
görevlerini
kısaca açıklar.
3.2.Boşaltımın
görevinin
vücudun
çeşitli
faaliyetleri
sonucu
oluşan zararlı maddelerin
vücut dışına atılması
olduğunu belirtir.
3.3. Boşaltımda böbreklerin
dışında atık maddelerin
atılmasını sağlayan yapı
ve organları sıralar.
3.4. Böbreklerin sağlığı için
nelere dikkat edilmesi
gerektiğini araştırır ve
sunar (BSB-19, 20, 24).
: CANLILAR VE HAYAT
1. ÜNİTE
: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
+ Atıkları Uzaklaştırmalı mıyız?
Öğretmen öğrencilerden bir dakika içerisinde atık kavramının
çağrıştırdığı ilgili kelimeleri yazmalarını ister. Etkinlikteki cevap
kelimelerinden yola çıkarak evsel atıkların (çöp) dışarı atılmaması yani
birikmesi durumunda ne olabileceğine dair tahmin yapmalarını ister.
Sonra vücudumuzda atık maddelerin oluşup oluşmadığını sorar ve
öğrencilerin cevapları doğrultusunda konuyu boşaltım ile ilişkilendirir
(3.2), (BSB-7).
+ Öğrenciler sınıfa getirilen bir insan modeli, levha veya şema
üzerinde boşaltımda görevli yapı ve organları gösterirler (3.1).
+ Boşaltım Organları
“Böbreklerimizden başka vücudumuzda oluşan atık maddeleri atmamıza
yarayan organ ve yapılarımız var mı?” sorusuyla derinin akciğerlerin ve
sindirim kanalının boşaltımda rol oynadığı vurgulanır (3.3).
+ Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen doktor, hemşire, sağlık görevlisi vb. kişiler böbrek ve
böbrek sağlığı hakkında bilgi verir. Öğrenciler, uzmanlara konu ile ilgili
merak ettikleri soruları yöneltirler (3.4), (FTTÇ-10).
AÇIKLAMALAR
3.1 Boşaltımda görevli yapı ve organlar;
böbrek, üreter (idrar borusu), idrar kesesi,
üretra olarak verilir. Organların yapı ve
3.3 Boşaltım organları etkinliğinde bu
ünitedeki akciğer ve deri (egzersizde terleme
olayı) ile ilgili olarak 4.sınıf “Vücudumuz
Bilmecesini
Çözelim”
ünitesi
ile
ilişkilendirilir.
[!] 3.3 Böbreklerin dışında atık maddelerin
atılmasını sağlayan organlar: Deri, akciğer ve
sindirim kanalıdır.
Anlam Çözümleme Tablosu
® Sağlık Kültürü (3.1 ve 3.4 – 4 .)
160
ÖĞRENME ALANI
ÜNİTE
KAZANIMLAR
4. İnsan ve toplum sağlığına
sigara ve alkolün olumsuz
etkileri ile ilgili olarak
öğrenciler;
4.1. Sigaranın ve alkol
kullanımının
vücuda
verdiği zararlarla ilgili
bilgi toplar ve sunar
(BSB-19, 20, 24).
4.2. Sigara ve alkol kullanan
kişilerin çevreye verdiği
zararları fark eder (BSB1; FTTÇ-18).
4.3. Sigara ve alkol içilen
ortamlardan uzak durur.
4.4. Sigara ve alkol gibi
zararlı
alışkanlıkları
önlemek için çeşitli spor
faaliyetlerine katılmanın
önemini fark eder.
: CANLILAR VE HAYAT
1. ÜNİTE
: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
+ Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen uzman kişi alkol veya sigaranın zararları hakkında bilgi
verir. Öğrenciler uzmana konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (4.1;
4.2; 4.3; 4.4), (FTTÇ-10).
+ Poster Hazırlama
Öğrenciler sigara veya alkolün zararı ile ilgili bir slogan oluştururlar. Bu
sloganı destekleyen bir metin ve/veya değişik kaynaklardan (kitap, dergi,
gazete, internet gibi) resimler, yazılar toplayarak bir poster hazırlarlar (Bu
posterler ailelerin de görebileceği biçimde veli toplantılarında sergiye açılır.)
(4.1; 4.2; 4.4), (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18).
+ İnanmıyorum!
Öğrenciler; günde bir paket sigara içen bir insanın bir ay, bir yıl ve on yıl
süreyle, i) attığı sigara paketi, izmarit vb. atıkların çevreye etkilerine ilişkin, ii)
bu kişinin bu sürelerde parasal açıdan ne kadar zarar gördüğü, içmediğinde
tasarruf edebileceği para miktarı ve bu parayla nelere sahip olabileceğine
ilişkin bir araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını sınıfta sunar (4.2), (BSB-8, 9,
19, 20, 24; FTTÇ-18).
+ Sigaradaki Zehir
Sigaradaki zararlı maddeleri göstermek amacı ile içine küçük bir parça pamuk
yerleştirilmiş plastik şişenin ağzına içinden pipet (veya lastik boru) geçirilmiş
mantar tıpa yerleştirilir. Pipetin dışarıda kalan ucuna sigara takılır. Sigara
yakıldıktan sonra plastik şişe sıkılıp gevşetilir. Bu işlem 3 adet sigara bitene
kadar sürdürülür. Öğrenciler şişedeki ve pamuktaki renk değişikliğini
gözlemleyip tartışırlar. Bu etinlik açık havada yapılmalıdır (4.1), (BSB-1, 2,
15, 22, 23).
AÇIKLAMALAR
[!] 4.1 Rehberlik servisinden ve Yeşilay
kolundan, sigara ve alkol zararları ile ilgili
broşürler istenir ve dağıtılır.
[!]
Anne ve/veya babası sigara tiryakisi ya da
alkol bağımlısı olan çocuklar için hassas
davranılır.
[!] 4.4
Boş zamanları değerlendirmede çeşitli
oyun salonları (atari vb.) yerine sportif faaliyetlere
katılmanın yararlı olduğu vurgulanır.
C 4.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel
Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel
Okuma (Kazanım 14), Görsel Sunu (.Kazanım
1, 9)
Açık Uçlu Soru
Doğru Yanlış
® İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.1. ve 4.3 – 46
ve 47)
® Rehberlik ve Psikolojik Danışma (4.1 ve
4.3 – 2 ve 8)
161
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik Numarası
:1
Etkinlik Adı
: Açık Uçlu Soru
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.6
Sandviç üreten bir yemek şirketinin patronu olduğunuzu hayal edin. Lezzetli ve sağlıklı
“harika bir sandviç” hazırlamak için hangi besin maddelerini kullanırsınız? Bu harika sandviç için
nasıl bir reklam hazırlarsınız?
Etkinlik Numarası
:2
Etkinlik Adı
: Açık Uçlu Soru
Sigara veya alkol alışkanlığının kişiye ve çevreye verdiği zararla ilgili düşüncelerinizi belirten
bir kompozisyon yazınız.
Etkinlik Numarası
:3
Etkinlik Adı
: Açık Uçlu Soru
Bir diş hekimi olduğunuzu hayal edin. Arkadaşlarınıza diş sağlığı ile ilgili ne gibi önerilerde
bulunurdunuz?
Etkinlik Numarası
:4
Etkinlik Adı
: Doğru -Yanlış
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 4.2; 4.3
Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise D, yanlış ise Y harfini daire içine alınız.
1) Vücudumuzda su ve mineraller düzenleyici görev yapar
2) Diyetin anlamı dengeli beslenmedir
3) Sigara içilen ortamlarda bulunan sigara içmeyen kişiler de en az içenler kadar
zarar görür
4) Sigara ve alkol vücudumuzda sadece akciğere zarar verir
162
DY
DY
DY
DY
Etkinlik Numarası
:5
Etkinlik Adı
: Kavram Haritası
Öğretmen aşağıdaki kelimeleri öğrencilere bir kâğıda yazdırarak her bir kelimeyi kesmelerini
ister. Sonra bu kelimeleri kullanarak kâğıt üzerinde genelden özele doğru kavram haritası biçiminde
düzenlemelerini söyler. Bu kelimeler arasındaki ilişkileri göstermek için ok işaretlerini kullanmalarını
sağlar (Not: Bu etkinlik 4 kişilik gruplar oluşturularak yaptırılabilir.).
Besinler
Enerji verici
Karbonhidrat
Vitamin
Havuç
Yumurta
Yapıcı-onarıcı
A vitamini
Düzenleyici
Protein
Etkinlik Numarası
:6
Etkinlik Adı
: Bulmaca
Yanda verilen kelimeleri tabloda verilen bulmacada sırasıyla işaretleyiniz.Bazı kelimelerin
yazılışı tersten verilmiştir. Bulmacada tüm kelimeleri işaretledikten sonra kalan harfleri
birleştiriniz. Ne buldunuz?
S
T
L
İ
R
İ
N
Y
E
P
P
Y
L
E
E
N
B
A
L
I
K
R
O
M
A
T
I
N
M
Y
V
E
O
Ğ
E
E
R
K
O
S
İ
I
E
T
U
L
S
L
E
O
L
P
A
S
E
R
G
Ğ
A
Y
N
Ş
M
O
L
İ
T
N
E
İ
L
İ
İ
U
A
R
N
Z
D
K
A
Y
A
K
M
Ğ
Y
Ü
R
Ü
Y
Ü
Ş
B
E
Y
T
L
K
B
A
S
K
E
T
B
O
L
Ü
I
İ
Y
I
Y
Ü
Z
M
E
N
İ
S
K
Ç
A
L
O
B
Y
E
L
O
V
A
U
S
P
Y
U
M
U
R
T
A
Z
163
T
A
R
D
İ
H
N
O
B
R
A
K
YOĞURT
KOŞU
YÜRÜYÜŞ
PEYNİR
YUMURTA
VOLEYBOL
TENİS
BALIK
MİNERAL
SÜT
PROTEİN
YAĞ
BASKETBOL
ET
YÜZME
KAYAK
KARBONHİDRAT SU
Etkinlik Numarası
:7
Etkinlik Adı
: Tabloda Boşluk Doldurma
Dengeli beslenme sağlıklı bir yaşam için son derece önemlidir. Dengeli bir beslenme
için temel besin maddelerini bilmemiz gereklidir.
a- Aşağıdaki tabloyu tamamlayınız.
Besin
Niçin ihtiyaç duyarız?
En çok bulunduğu besinler
maddesi
Et, süt yumurta, kuru baklagiller
Yağlar
Unlu mamuller (ekmek, pasta vb.)
Vücutta düzenleyici rolleri vardır.
Mineraller
Vücudumuzun yaklaşık %70’ini
oluşturur ve hayatî faaliyetler için
gereklidir.
b- Aşağıda verilen kartlardaki vitaminleri, bulunduğu besinler açısından eşleştiriniz.
Eşleştirme için ok işaretlerini kullanınız.
Vitamin adı
Bulunduğu besinler
C vitamini
Patates, portakal, kuşburnu
E vitamini
Mısır, baklagiller, fındık
D vitamini
Karaciğer, havuç, yeşil sebzeler
A vitamini
Peynir, tereyağı, süt,
c. Son 24 saat içerisinde neler yediniz? Bir tablo içinde son 24 saat içinde yediğiniz besinleri
ve bu besinlerin içerdikleri maddeleri yazınız. Sizce bugün dengeli beslendiniz mi?
164
Etkinlik Numarası
:8
Etkinlik Adı
: Anlam Çözümleme Tablosu
Aşağıdaki tabloda boşaltımda görev alan organ ve yapılar verilmiştir. Bu organ ve
yapıların ilgili ifadelerle kesiştiği yere (X) işaretini koyunuz.
Boşaltım
ile İlgili
Yapı ve
Organlar
İdrarın dışarı atıldığı
kanaldır.
Kanın süzüldüğü
yerdir.
İdrarın toplandığı
yerdir.
İdrarı böbreklerden
idrar kesesine
taşıyan kanaldır.
Böbrek
Üretra
Üreter
(İdrar
borusu)
İdrar
kesesi
Etkinlik Numarası
:9
Etkinlik Adı
: Eşleştirme
Yandaki resimde sindirim ile ilgili yapı ve
organlar yer almaktadır. Bunlar A, B, C ve D
olarak
harflendirilmiştir.
Aşağıda
verilen
görevlerin yanına ilgili yapı veya organa ait harfi
yazınız.
I) Besinlerin mideye doğru yol almasında rol oynar.
.……..
II) Besinlerin dişler yardımıyla parçalanıp tükürük
salgı ile ıslatıldığı yerdir……..
III) Besinlerin en küçük parçalara ayrılıp kana
geçtiği yerdir. ………
IV) Besinlerin çeşitli salgılarla çorba gibi kıvamlı
hale gelmesini sağlayan yerdir………….
165
Öğrenme Alanı
2. Ünite
Önerilen Süre
: Madde ve Değişim
: Maddenin Değişimi ve Tanınması
: 36 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4. sınıf Fen ve Teknoloji Dersinde madde, cisim, malzeme ve eşya
kavramlarını öğrenmiş, bunların duyusal özelliklerini, miktar ölçüsü olarak kütle ve hacim
niceliklerini ve bunların nasıl ölçülüp ifade edildiğini kavramıştır. Ayrıca saf madde, karışım,
çözünme, çözelti ve ayırma kavramları hakkında yerine göre seziş, keşif ve tasarlama
düzeyinde bilgi edinmiş ve sıcaklık kavramına aşinalık kazanmış durumdadır. Bu ünitede bir
enerji türü olarak ısı kavramı, doğada su döngüsü ve bu döngüyü besleyen güneş enerjisi
teması etrafında sunulacak, sonra ısının madde üzerine etkilerinden, genleşme-büzülme ve hâl
değişimleri konuları işlenecek, maddenin ayırt edici özelliklerinden erime-donma noktası,
kaynama noktası ve yoğunluk ele alınarak, maddelerin tanınması alanına bir giriş yapılacaktır.
Ünite boyunca, veri toplama, veri kaydetme, veri yorumlama, tahmin yapma, yapılan
tahminleri sınama, bilinen özelliklerden muhtemel endüstriyel uygulamaları çıkarma vb. BS
ve FTTÇ becerilerine katkıda bulunur nitelikte öğrenme etkinlikleri yer almaktadır.
Ünite işlenirken uygun aralıklarla, öğrencilerin, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı
oluşturur nitelikteki bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve hazır oluş
düzeylerinin tespiti amacıyla, ön bilgi yoklama etkinlikleri öngörülmüştür. Özellikle ısının
madde üzerindeki etkileri ve yoğunluk kavramları işlenirken sınıf ortamına uygun, zihnin
yaşayarak yapılandırılması hedefli, bireysel farklılıkları da gözeten etkinlikler önerilmektedir.
Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, kavram haritası öğrenci
gözlem formu, akran değerlendirme formu, poster, proje, yapılandırılmış grid, V diyagramı
tipleri ağırlıktadır. Grafik okuma becerisini geliştirmeye yönelik etkinliklere de yer
verilmiştir.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı, öğrencilerin doğada su döngüsü ve güneş temaları etrafında ısının
bir enerji türü olduğunu ve başka enerjilere dönüşebileceğini sezdirdikten sonra, ısı-sıcaklık
kavram ikilisini ilişkilendirmek; ısının madde üzerindeki etkilerini gözden geçirirken bu
ilişkiyi içselleştirmek; genleşme-büzülme ve hâl değişimi olgularının gündelik hayattaki
anlam ve önemini vurgulamak ve maddenin kendi özgün nitelikleri kullanılarak nasıl
tanınabileceği konusuna bir giriş yapmaktır.
C. Ünitenin Odağı
Bu ünite, enerji ve ısı kavramlarının sınıf içi ve dışı deneyimlerle sezdirilmesi, bu
deneyimler sırasında bilimsel bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, ölçmelerin
sonucunda verilerin toplanması, kaydı, sunumu ve yorumlanması ve öğrencinin belki ilk defa
karşılaştığı ısı ve yoğunluk gibi, doğrudan ölçülmediği hâlde bir birim ile ifade edilen
büyüklüklerin tanıtımı odaklıdır.
166
•
Su Hâlden Hâle Girer
Doğada Su Döngüsü
Enerji Kaynağı Güneş
•
Isı-Sıcaklık
Isı Alan Maddenin Sıcaklığı Artar
Isı Enerjidir Harekete Dönüşebilir
•
Isı Maddeleri Etkiler (Maddenin Isı İle Etkileşimi)
Genleşme
Buharlaşma-yoğuşma-kaynama
•
Maddenin Ayırt Edici Özellikleri
Kaynama sıcaklığı
Erime-donma sıcaklığı
Yoğunluk
167
D. Ünitenin Kavram Haritası
Kaynama
Yoğuşma
tersidir
oluşturur
tersidir
yol açar
Erime
Su döngüsü
oluşturur
yol açar
Buharlaşma
yol açar
tersidir
yol açar
Güneş
Hal
değişimi
arttırır
Donma
sebebidir
Sıcaklık
uğrar
kaynağıdır
sağlar
farklı niceliklerdir
Joule (J)
birimidir
Ayırt edici
Özellikler
sahiptir
MADDE
ISI
etkiler
türüdür
dönüştürülebilir
Enerji
birimidir
Örnektir
Kalori (cal)
Kaynama noktası
uğrar
ilişkilidir
yandığında verir
depolanır
Erime noktası
Donma noktası
Yoğunluk
Genleşme/Büzülme
Yakıt
örnektir
Doğal Gaz
Kömür
Petrol
* BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR.
168
E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER
ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM
ÜNİTE
MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
1.
KAZANIMLAR
Yağmur ve karın oluşumu ve
yer yüzünde suyun uğradığı
değişimlerle
ilgili
olarak
öğrenciler;
1.1 Yağmur, kar, buz, sis ve
bulutun su olduğunu fark eder
(BSB-7, 8; FTTÇ-15, 16).
1.2 Suyun ısınınca buharlaştığını,
buharın
da
soğuyunca
yoğuştuğunu gösteren deney
tasarlar (BSB-14, 15, 19).
1.3 Buharlaşma ile suyun havaya
döndüğü
ve
yağışlarla
buharlaşmanın
birbirini
dengelediği
çıkarımında
bulunur.(BSB-7, 8, 22, 23;
FTTÇ-15, 16).
1.4 Su döngüsü ile yağış–
buharlaşma dengesi arasında
ilişki kurar (BSB-7, 8, 22, 23;
FTTÇ-15, 16).
1.5 Su döngüsünün gerçekleşmesi
için enerji kaynağı gerektiği
çıkarımında bulunur (BSB-7,
22, 23; FTTÇ-15, 16).
2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
+ Gökten İnen Su
Öğrenciler, sağanak yağmur, yoğun kar yağışı, sis, sel, vb. deneyimlerini sınıfta anlatırlar.
Yağmurun ve karın ne zaman yağdığını, sisin hangi mevsimde ve hangi şartlarda daha çok
oluştuğunu irdelerler. Yağan yağmurun nereye gitmiş olabileceği tartışmaya açılarak yağışlar,
buharlaşma ve bulutlar arasında ilişki kurulur (1.1; 1.2; 1.3; 1.4).
+Yukarılarda Hava Nasıl?
Yaz ortasında uçağın yük bölmesine kaçak binen ve yolda donma tehlikesi geçiren maceracı bir
gencin hikâyesi anlatılır. Havada yükseldikçe sıcaklığın düştüğü gerçeği vurgulanır. Yüksek dağ
tepelerinde karın geç erimesi, bunu destekleyen bir bilgi olarak kullanılır. Öğrenciler, havada
yükselen su buharının sıcaklığının nasıl değişeceğini ve sonuçta ne olacağını tahmin ederler (1.2),
(BSB-22, 23).
v Çaydanlık İle Bulut Ve Yağmur
Her öğrenci evinde, çaydanlıkta kaynayan su üzerine, soğukta bekletilmiş metal bir tabak tutarak
gözlemlerini yazar, bu gözlemler sınıfta tartışılır. Yağmur ile öğrencileringözlemleri arasında bir
benzerlik olup olmadığı irdelenir.
Öğrenciler, ısıtıcıyı güneşe, çaydanlıktaki suyu göl, akarsu, deniz gibi yüzey sularına, çıkan buharı
bulutlara benzeterek bu gözlemlerin, yeryüzündeki su döngüsü ile ilgisini açıklarlar. Doğadaki
yağmur ile tabak yüzeyindeki su damlaları karşılaştırılır. Doğada soğutma işini neyin yaptığı
açıklanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5).
+ Kâsede Su Döngüsü
Düz ağızlı bir cam kâse içine bir miktar kaynar su konarak ortasına boş küçük bir fincan yerleştirilir.
Büyük kâsenin ağzı saydam plastik (streç) film ile kapatılır. Fincanın tam üstüne gelecek şekilde
film üzerine buz yerleştirilir. Kâse, mum veya ispirto lambası alevinden biraz yükseğe (15-20 cm)
yerleştirilir. Öğrenciler buzla soğutulan plastik film yüzeyinde su damlalarının oluşup damlamasını
gözlemlerler. Damlayan suyun nereden geldiği tartışılır. Isıtma kesilince yoğuşmanın yavaşladığı ve
durduğu gösterilir. Su döngüsünün devam etmesi için ısıtma aracının gerekliliği vurgulanır. Isıtma
aracının bir enerji kaynağı olduğu hatırlatılır. Isıtma ve soğuma sağlandıkça kâsedeki su döngüsünün
de süreceği vurgulanır. Tabiattaki su döngüsünün hangi enerji kaynağıyla yürüdüğü tartışılır (1.4;
1.5), (BSB-10, 11, 12, 13, 14, 15).
AÇIKLAMALAR
Öğrenci Değerlendirme Formu
Akran değerlendirme formu
Yapılandırılmış grid
Bu konu 4. sınıfta yer alan hâl
değişimi konusu ile ilişkilendirilir.
C1.3,1.4,1.5
Resim
dersinde,
yeryüzündeki su döngüsünü konu
alan resim çalışması yaptırılabilir.
[!] Su buharının soğuk bir ortamla
karşılaşınca
yoğuşacağı
gerçeği
tartışılır.
[!]
Öğrencilere,
etkinliği
büyüklerinin gözetiminde yapmaları
gerektiği söylenir.
[!] Etkinliğin küçük öğrenci grupları
tarafından öğretmen öncülüğünde
yapılması sağlanır.
Su Nereden Gelir, Nereye Gider?
C
Sosyal Bilgiler 5. sınıf
“Bölgemizi Tanıyalım” Ünitesi
(2. kazanım)
İlişkilendirme (Parantez içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
169
ÜNİTE
KAZANIMLAR
+İYa Güneş Olmasaydı!
1.6. Kökeni güneş olan enerji kaynaklarını Güneş dışında enerji kaynaklarımız nelerdir, sorusu sorulur. Öğrenciler bildiklerini
açıklar (BSB-7, 23).
yazılı ve sözlü ifade ederler. Eksik yönler öğretmen tarafından tamamlanır. Her bir
enerji kaynağının nasıl oluştuğu basitçe tartışmaya açılır. “Güneş olmasaydı hangi
enerji kaynaklarımız olabilirdi?” sorusu sorulup, bilinen yaygın enerji
kaynaklarının her birinin güneş ile ilintisi vurgulanır. Güneş enerjisinin bize nasıl
ulaştığı irdelenir.Yakıt olarak kullanılan maddeleri ve güneş enerjisinin bu hâle
1.7. Güneş enerjisinin yeryüzüne ışınlarla dönüşüm evrelerini bir poster ile sunarlar (1.6; 1.7).
ulaştığını bilir.
+ Güneş Hem Aydınlatır Hem Isıtır
Etkinliğe başlamadan önce öğrencilere “gölgede mi yoksa güneşli havada mı daha
çok ısındıkları” sorularak bu konuda tartışmaları sağlanır.
1.8. Güneş ışınlarının ulaştıkları maddeyi Güneşli bir havada, içi boş, eşit boyutlu iki karton kutudan birinin bir yüzü
ısıttığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, çıkarılarak saydam bir plastik film ile kapatılır. Kutuların her ikisinin üst yüzeyleri
19).
ortadan delinerek birer termometre yerleştirilir. Her iki kutu içindeki havanın
sıcaklıklarının aynı olduğu okunup kaydedildikten sonra kutuların saydam olan
yüzü güneşi görecek şekilde açık havaya bırakılır. On dakika beklendikten sonra
1.9. Güneş enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü her iki kutunun sıcaklıkları yeniden okunup kaydedilir. Aradaki fark tartışılır.
sonucunu çıkarır (BSB-7, 22, 23; FTTÇ- Güneş ışınlarının ulaştıkları ortamı ısıttıkları vurgulanır (1.8; 1.9).
15).
AÇIKLAMALAR
1.7 Fen ve Teknoloji Dersi “Işık ve
Ses” ünitesi ile ilişkilendirilir.
Güneş panellerinin nasıl yapıldığı ve
nasıl çalıştığı ile ilgili proje veya poster
çalışması yapılabilir.
??? Öğrenciler, soğuk cisimlerin ortama
ısı vermeyeceği çıkarımını yapabilir.
Öğrenciler bu çıkarımı yapmışlarsa,
soğuk olarak düşünülen bir cismin
kendinden daha soğuk bir cisim ile temas
ettirilmesi sağlanabilir. Örneğin havlu,
buza dokundurularak buzun erimesi
gözlemlenir.
??? Öğrenciler, sıcaklığı farklı olan
maddeler temas ettirilince akan şeyin
sıcaklık olduğunu düşünebilir. Sıcaklığın
ısı etkisiyle oluştuğu, akanın ısı olduğu
v Yüzmek İçin Yazı Bekle!
Deniz, göl, ırmak, dere sularının yazın ılıkken kışın neden soğuk olduğu tartışılır. özellikle vurgulanır.
Güneş enerjisinin suda ısıya dönüştüğü vurgulanır. Katıların ve gazların da güneş
tarafından ısıtılmasına örnekler verilir. Öğrenciler, bir ısı kaynağı olmayınca Proje ve Poster Çalışması
soğumanın gerçekleştiğini sezer (1.9).
İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
170
ÜNİTE
2.
KAZANIMLAR
Isı ve sıcaklık kavramlarının
kavramak için öğrenciler;
farkını
v
Ütü Isıtır ve Düzeltir
Öğrenciler, büyüklerinin yardımını alarak hafif ısıtılmış ütüyü, bir havlu üzerinde gezdirirler.
2.1 Sıcaklığı yüksek olan maddelerin temas Havlunun ütüleme işlemi öncesi ve sonrasındaki sıcaklıklarını elle kontrol edip
ettiği soğuk maddeleri ısıttığını gösteren karşılaştırırlar. Gözlemlerini yazılı ve sözlü olarak sınıftaki arkadaşlarına anlatırlar. Ütüden
deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-5, havluya ne geçtiği tartışılır (2.1), (BSB-22, 23).
ADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
31)
AÇIKLAMALAR
Akran Değerlendirme Formu
Su Nereden Gelir, Nereye Gider?
Kavram Eşleştirme
Grafik Okuma
Yapılandırılmış Grid
2.2 Aynı maddenin, az ısı verilince az, çok ısı + Ne Kadar Isı , O Kadar Isınma
Bu konu 4. sınıfta yer alan
verilince çok ısındığını deneyle gösterir (BSB- Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak her gruptan, ısıtma süresi ile sıcaklık arasında nasıl bir
ilişki olduğunu tahmin etmeleri istenir. Her grup, ikişer tane ispirto ocağı (veya mum) ve eşit “Maddelerin ısı etkisi ile değişimi” konusu
14, 15, 19; FTTÇ-4, 5).
hacimde su bulunan iki ayrı kap alırlar. Isıtmaya başlamadan önce her iki kaptaki suyun ile ilişkilendirilir.
2.3 Aynı miktar ısı verilince miktarı az olan
maddenin çok, miktarı çok olan maddenin az
ısındığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19;
FTTÇ-4, 5
2.4. Maddelerin yandığında ısı verdiğini gösteren
deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ- 14 ).
2.5. Isı ve sıcaklığın farkını gözlemlerine
dayanarak açıklar (BSB-1, 5 ).
2.6. Isınmak için kullanılan yakıtları listeler (BSB-
sıcaklığını termometre ile ölçerek kaydederler. Birinci kaptaki su 5 dakika, ikinci kaptaki su
ise 10 dakika ısıtılır. Isıtma işleminin sonunda tekrar sıcaklık ölçülüp tahminleri ile
gözlemlerini karşılaştırırlar. Daha uzun süre ısınan maddenin daha çok ısı aldığı ve daha çok
ısı alan maddenin sıcaklığının daha fazla arttığı vurgulanır ( 2.2, 2.5).
İspirto ocağında yakıt olmazsa ocağın tek başına ısı verip veremeyeceği, öğrenciler
tarafından tartışılır. İspirtonun yanmadan da ısı verip vermediği irdelenir. Yapılan deneyde
sıcaklık yükselmesini sağlayan ısının, ispirtonun yanması sonucu oluştuğu vurgulanır.
Öğrenciler, ispirto yerine kullanılabilecek başka sıvı örnekleri verirler (2.4), (BSB-7).
+ Isı Aynı Sıcaklık Farklı
Öğrenciler, özdeş iki beherden birine yaklaşık 50 mL diğerine yaklaşık 100 mL su doldurup
her ikisini, aynı ispirto ocağı ile beşer dakika ısıtır ve ısıtma sürelerinin sonunda, her iki
beherde su sıcaklığını okuyup kaydederler. Gerek duyarlarsa deneyi tekrarlarlar. Isınan
madde miktarları ve verilen ısı miktarlarını aralarında karşılaştırırlar. Aynı miktar ısıyı alan
az maddenin mi yoksa çok maddenin mi sıcaklığının daha yüksek olduğunu belirlerler. “Isıtmada neleri kullanırız?”, “Isıtmada
Verilen ısı miktarı aynı olunca, az maddenin, çok maddeden daha çok ısınacağı vurgulanır kullanılan yakıtlar nelerdir?”, “Isıtmada
(2.3,2.5), (BSB-22, 23).
kullanılan yakıtlar nasıl oluşur?” gibi
konularda proje ya da poster çalışması
3, 6; FTTÇ-29).
v Güneş Hep Bize Çalışır
yapılabilir.
Mümkünse, yakın çevredeki hidroelektrik santraline, kömür ocağına, kömür deposuna,
odun deposuna bir gezi düzenlenir. Gezi esnasında gidilen yerdeki enerji kaynağının
önemi, fiyatı, nereden temin edildiği konularının öğrencilerce tartışılması teşvik edilir.
Barajdaki suyu yükseğe çıkaran, kömürün esası olan ağacın büyümesini sağlayan,
petrole dönüşmüş eski zaman hayvanlarının besininin aslı olan güneş enerjisinin,
gözlemlenen son hâline dönüşünceye kadar uğradığı dönüşümler, öğretmenin
yönlendirmesi ile, öğrenciler tarafından tartışılır (2.4; 2.5, 2.6), (BSB-7, 24; FTTÇ-15,
16, 17, 29).
171
ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
ÜNİTE
KAZANIMLAR
2.7. Yakıtlardan elde edilen ısının harekete + Isıdan Harekete
dönüşebildiğini deneyle gösterir (BSB-14, Öğrenciler, ince bir kartondan 10-15 cm çaplı bir daire keserek üzerine
15, 19; FTTÇ-4, 24, 29).
merkezden başlayıp yaklaşık 1 cm aralıklarla genişleyen bir spiral çizerler.
Spiralin merkezinde küçük bir delik açılarak uzun bir iplik bu delikten geçirilir
ve bir ucuna, ipin delikten çıkmasını engelleyecek büyüklükte düğüm atılır.
Karton, spiral hattı boyunca bir makas ile kesilir. İpin serbest ucundan spiral,
yanan bir mum veya ocak alevi üzerinde, sabit bir desteğe tutturulur. Öğrenciler
ısı etkisi ile spiralin hareketini gözlemlerler ve gözlemlerini kaydederek
sonuçları tartışırlar. Spiralin, vida gibi dönerken hareket enerjisi kazandığı, bu
enerjinin yanan mumun sağladığı ısıdan kaynaklandığı vurgulanır (2.7), (BSB22, 23).
v Enerji Birimleri
2.8. Isı birimlerinin joule ve kalori olduğunu Öğrenciler ambalajlı gıda maddelerinin besin değerlerini, ambalajlarından
okurlar; her gıdanın verdiği enerjiyi, birimleri ile birlikte bir tabloya
bilir (BSB-18; FTTÇ-1).
kaydederler. Tabloda farklı enerji birimleri olduğuna dikkat çekilir. Enerji
birimleri olan kJ ve kcal arasındaki büyüklük ilişkisi (1 cal≈ 4 J), ayrıca 1000 J=
2.9. 1 joule ve 1 kalorinin büyüklüğünü günlük
1 kJ ve 1000 cal= 1 kcal ilişkileri verilir. Verilen birimler cinsinden enerjileri
hayattan örnekler vererek açıklar.
başka birimlerle ifade etme alıştırmaları yapılır. Enerji birimleri olan kcal ve kJ,
bir dilim ekmeğin verdiği enerji, bir gram kömürün yanma enerjisi gibi
2.10. Joule ve kalori cinsinden verilmiş değerlerle tanıtılır (2.8; 2.9; 2.10).
enerjileri birbirine dönüştürür (BSB-18;
FTTÇ-1).
AÇIKLAMALAR
Fen ve Teknoloji Dersi içinde enerji
birimleri konusu 5. sınıf “Vücudumuz
Bilmecesini
Çözelim”
ünitesi
ile
ilişkilendirilir.
[!] Bu etkinlikte amaç, kJ birimini
tanıtmaktır. Gündelik hayatta hâlen yaygın
kullanılan kcal biriminin de iletişimi
kolaylaştırmak bakımından tanıtılması
uygundur. 1 kJ’ ün nasıl bir büyüklük
olduğu konusunda bir seziş vermek için
düşünülen “bir dilim ekmeğin enerjisi” veya
“bir gram kömürün yanma enerjisi”
değerleri
asli
bilgiler
gibi
düşünülmemelidir.
C 2,9 kazanımı için Matametik dersi
Doğal sayılarla çarpma işlemi alt öğrenme
alanı (Kazanım 3)
2.8 1 kalori ≈ 4 Joule olduğu verilir.
172
ÜNİTE
KAZANIMLAR
2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
3.
Isının madde üzerindeki etkileri ile ilgili +Isı Aldı Isındı-Isı Verdi Soğudu
olarak öğrenciler;
Öğrenciler, ısı aldıkları için sıcaklığı yükselen (ısınan) ve ısı verdikleri için
sıcaklığı düşen (soğuyan) maddelere gündelik hayattan örnekler verir (3.1).
3.1 Isı-sıcaklık ilişkisi deneyimlerinden, ısının +Köprüler ve Yollar da Yaza Hazırlanır
maddeler üzerindeki en belirgin etkisinin Öğrenciler, karayolu köprülerinde bloklar arası boşlukların neden bırakıldığını,
ısınma-soğuma olduğu çıkarımını yapar demir yolu raylarının neden tam uç uca bağlanmadığını, yaz aylarında, telefon
(BSB-1, 5, 7).
ve elektrik tellerinin neden sarktığını vb. tartışırlar. Öğrencilerin eksik bıraktığı
3.2 Isı etkisiyle maddelerin hacimlerinin hususlar öğretmen tarafından tamamlanır. Isınan maddelerin boyutlarının
arttığını, gündelik hayattan örneklerle büyüdüğü vurgulanır. Genleşme kavramı tanıtılır (3.1; 3.2; 3.3).
doğrular (BSB-1, 5, 7; FTTÇ-5).
+ Bir Bilene Soralım
AÇIKLAMALAR
“Termometrenin nasıl yapıldığı ve
sıcaklığı nasıl ölçtüğü” ile ilgili poster
hazırlanabilir.
[!] 3.2 Isı alıp-verme ile genleşme-büzülme
Öğrenciler , açılmayan kavanoz kapaklarının nasıl açıldığını, kışın su ilişkisi verilirken, suyun özel durumu
3.3 Isı alma-verme ile genleşme-büzülme borularının neden patladığını, büyükleri ile tartışarak öğrenirler, öğrendiklerini dikkate alınır.
sınıfta sunarlar (3.3; 3.4).
arasında ilişki kurar (BSB-5; FTTÇ-7).
3.4 Genleşmenin çevremizdeki olumlu ve + Gravzant Halkası
olumsuz etkilerinin farkına varır (BSB-1, 2, Gravzant halkası ile etkinlik yapılır; çember ve kürenin ısınması-soğuması
7; FTTÇ-4, 5, 6, 7).
sırasında hangi durumlarda kürenin çemberden geçeceği tahmin ettirilir;
tahminlerle sonuçlar karşılaştırılır (3.3), (BSB-22, 23).
173
ÜNİTE
KAZANIMLAR
4. Buharlaşma-yoğuşma ve kaynama ile ilgili + Buharlaştı Soğuttu-Yoğuşurken Isıttı
Öğrenciler, ellerinin üzerine kolonya dökerler. Kolonya buharlaşırken ne
hissettiklerini rapor ederler. Birkaç dakika sonra, kolonyanın ıslaklığından iz
kalmayışını buharlaşma ile ilişkilendirirler. Buharlaşma sırasında kolonyanın
deriden ısı mı aldığını, yoksa deriye ısı mı verdiğini irdelerler. Buharlaşan sıvıların
ısı aldığı vurgulanır. Buradan, ısının bir hâl değişimine yol açtığı gerçeğine işaret
edilir.
4.1 Sıvıların ısı alarak buharlaştığını ve buharın Bir erlene yaklaşık üçte biri dolacak şekilde su konur. 80 oC civarına ısıtılır. Uygun
yoğuşurken ısı verdiğini deneyle gösterir (BSB- çapta ortası delik bir mantardan geçirilen termometre, erlen içine, sıvıya
15; FTTÇ-15).
dokunmayacak şekilde sarkıtılır. Sıvı yüzeyine yakın bir yerde buharın sıcaklığı
okunur. Termometrenin konumu değiştirilmeden erlen bir soğuk su kabına
daldırılırken termometredeki değişim izlenerek sıcaklık değerleri kaydedilir.
Sıcaklık yükselmesinin yoğuşmaya bağlı olduğu vurgulanır. Böylece, yoğuşan
buharın ısı verdiği sonucuna varılır (4.1), (BSB-19, 22).
AÇIKLAMALAR
4. sınıfta işlemiş olan “Maddelerin ısı
etkisi ile değişimi” konusu hatırlatılır.
[!] Termometre ve mantar, erlenin ağzına,
ısıtma
işlemi
tamamlandıktan
sonra
yerleştirilmeli,
termometre
suya
değmemelidir.
+ Haydi Cümle Kuralım
Öğrenciler buharlaşma ve yoğuşma terimlerini cümle içinde kullanarak kelime
makale oluşturma çalışması yaparlar (4.1).
4.2 Buharlaşmanın her sıcaklıkta olabileceğini
gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19;
FTTÇ-4).
4.3 Deney sonuçlarını kullanarak sıcaklık arttıkça
buharlaşmanın hızlanacağı çıkarımında bulunur
(BSB-1, 7, 8, 16, 22, 23; FTTÇ-4, 5).
+ Sıcakta Hızlı-Soğukta Yavaş
Dört parça bez, su ile ıslatılarak iyice sıkılır. Öğrenciler bezleri dört ayrı tabağa [!] Kuruma deneyi yapılırken termometre
yerleştirerek tabaklardan birini sobaya veya radyatöre yakın bir yere, birini sınıfın yardımıyla ortam sıcaklıkları ölçülür.
bir köşesine, birini pencerenin iç önüne ve sonuncusunu da pencere dışına koyarlar.
Her noktanın sıcaklığını termometre ile okuyup kaydederler. Bezler her 15 dakikada Öğrenci Değerlendirme Formu
bir kontrol edilerek 3 saat bu halde tutulur. Her kontrolde bezlerin kuruyup
kurumadığı not edilir. Hangi bezin ilk önce kuruduğu ve hangisinin en son Akran Değerlendirme Formu
kuruduğu tutulan kayıtlardan tespit edilir. Öğrenciler, tabakların konuldukları Tablo Yapalım, Grafik Çizelim
yerlerin sıcaklıkları ile kuruma süreleri arasında ilişki ararlar. Buharlaşma Kavram Eşleştirme
hızlandıkça kuruma süresinin kısalacağı hatırlatılır. Kuruma hızıyla sıcaklık
arasında bir ilişki aranır. Sıcaklık yükseldikçe buharlaşmanın hızlanacağı verilerle Grafik Okuma
desteklenip vurgulanır. Kuruma her sıcaklıkta gerçekleştiğine göre her sıcaklıkta Bulmaca
buharlaşma olması gerektiği çıkarımı yapılır (4.1; 4.2; 4.3).
174
ÜNİTE
KAZANIMLAR
4.4 Bir sıvı kaynarken gözlemlerini ifade eder + Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı?
(BSB-1, 19, 22, 24).
Öğrenciler, bir cam çaydanlık veya beherde ısıtılan suyu gözlemleyerek
buharlaşma ve kaynama süreçlerini gözlemlerler. Isıtma sırasında kabarcıkların
4.5 Kaynayan sudan çıkan kabarcıkların su çıkmasına dikkat çekilerek, bu kabarcıkların ne olduğunu tahmin etmeleri ve
buharı olduğunu gösteren deney tasarlar yazmaları istenir. Öğrenciler, kaynamadan önce ve kaynama sırasında suyun
sıcaklığını dörder dakika ara ile en az 8-10 defa ölçerek kaydederler.
(BSB-14, 15, 19).
Kaynamanın başladığı an ayrıca kaydedilir. Kaynama başlayınca öğretmen,
buhar kabarcıklarının kabın neresinden çıktığının not edilmesini ister.
4.6 Kaynama ve buharlaşma arasındaki farkı Kaynama sırasında buharlaşmanın çok hızlandığına dikkat çekilerek
açıklar (BSB-5, 19, 22).
buharlaşma ile kaynamanın farkı vurgulanır. Öğrenciler, emzikten çıkan buhara
soğuk bir metal tutarlar ve tekrar su oluşumunu gözlemlerler. Öğrencilerin
etkinliğin başında kabarcıklarla ilgili yaptıkları tahmin ile gözlemlerini
karşılaştırması istenerek, kabarcıkların su buharı olduğu vurgulanır (4.4; 4.5;
4.6).
AÇIKLAMALAR
[!] Suyun buharlaşması ve kaynaması
gözlenirken öğrencilerin zarar görmemesi
için gerekli önemler alınır.
??? Öğrenciler, genellikle kaynayan sudan
çıkan
kabarcıkları
hava
olarak
düşünmektedir. Kabarcıkların hava olmadığı,
su buharı olduğu gözlemlerinden de
faydalanarak vurgulanır.
Kaynama olayı tanımlanırken buhar
basıncı ve atmosfer basıncına girilmez.
175
ÜNİTE
KAZANIMLAR
5.
Saf maddelerin kaynama sıcaklıkları ile + Veri Yorumlama
ilgili olarak öğrenciler;
Öğrenciler, “Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı?” etkinliğinde kaydettikleri
verilerle bir grafik çizerler. Çizdikleri grafiği ve oluşturdukları tabloyu
5.1 Saf maddelerin kaynama sıcaklıklarının sabit incelerken kaynama başladıktan sonra okunan sıcaklıkların birbirine eşit veya
olduğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14, çok yakın oluşuna dikkat çekilir. Aynı deney sudan başka sıvılarla (alkol,
aseton) tekrarlanır. Su gibi, diğer sıvıların da kaynama sıcaklıklarının sabit,
15, 16, 19).
fakat sudan farklı olduğuna dikkat çekilir. Deney yapılan sıvıların, kaynama
sıcaklıklarına bakılarak tanınıp tanınamayacağı tartışılır. Sıvıları tanımanın bir
5.2 Kaynama sıcaklıklarına bakılarak sıvıların yolunun kaynama sıcaklığını ölçmek olduğu vurgulanır (5.1; 5.2), (BSB-20,
tanınabileceğini fark eder (BSB-5; FTTÇ-5, 21).
13).
+ Başka Yerde Ölçseydik-Başka Zaman Ölçseydik
“Veri Yorumlama” etkinliği, aynı amaçla başka bir sınıfta yapılmış ise, o
5.3 Bilimsel ölçme sonuçlarının yer ve zaman sınıfta tutulan kayıtlar öğrenciler tarafından temin edilerek kendi kayıtları ile
değişse de birbirine yakın çıkacağını karşılaştırılır. Bu imkan yoksa, öğrenciler, aynı deneyi birkaç gün sonra
doğrular (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2).
tekrarlarlar. İlk deneylerinde elde ettikleri sonuçlar ile ikinci deneyin
sonuçlarını karşılaştırırlar. Verilerin birbirinden çok farklı olup olmadığı
tartışmaya açılır. Bilimsel ölçmelerde, şartlar çok değişmedikçe sonuçların da
5.4 Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden
fazla değişmeyeceği vurgulanır.
farkını açıklar (BSB-7, 8; FTTÇ-2).
Öğrenciler, ölçmeye ve akla dayanan verilerin neden zan ve tahminden daha
önemli olduğunu tartışır. Bilime ve akla uyarak başarılı olmuş tarihsel
şahsiyetlere örnekler verilir. Atatürk’ün akla ve bilime verdiği önemi
vurgulayan sözlerinden örnekler verilir (5.3; 5.4), (BSB-7, 8, 20; FTTÇ-2).
AÇIKLAMALAR
[!] Etkinlik yapılırken uçucu ve yanıcı sıvıların
tehlikesi belirtilir.
[!] Her grup kaynama deneylerini sınıfın farklı
bölümlerinde yapar
Akran Değerlendirme
Tablo Yapalım, Grafik Çizelim
Bulmaca
C 5.3 kazanımı için Türkçe dersi Yazma
öğrenme alanı: Kendini Yazılı Olarak İfade
Etme ( kazanım 17)
[!] 5.3 Farklı grupların yaptığı ölçme
sonuçları karşılaştırılır, kaynama sıcaklığının
basınçla değişimi, kazanımın kapsamı
dışında tutulmuştur.
[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (5.4 -1)
176
ÜNİTE
6.
KAZANIMLAR
Saf maddelerin erime ve donma
sıcaklıkları ile ilgili olarak öğrenciler;
AÇIKLAMALAR
+ Ne Zaman Erir,Ne Zaman Donar?
Bir deney tüpüne yaklaşık 2 g beyaz mum konur. Hafif bir alev üzerinde yavaş yavaş [!] Isıtma işi öğretmen tarafından yapılır.
ısıtılırken mumun görünümünü öğrenciler kontrol ederler. Mum eriyince ısıtma kesilir.
Mumun ısı alması ile erimesi arasında ilişki kurulur.
6.1 Katıların ısı alarak eridiğini, sıvıların ısı Tüpteki eriyen mum, soğuk su bulunan bir kapta soğutulurken görünümü kontrol edilir. C 6.2- 6.4 Matematik dersi “Ondalık
vererek donduğunu fark eder (BSB-15; Mum donuncaya kadar bu işlem sürdürülür. Mumu soğutmak ile mumun ısı kaybetmesi Kesirler” alt öğrenme alanı
FTTÇ-15).
arasındaki ilişki irdelenir, ısı verme ile donma arasında ilişki kurulur (6.1).
“Kutuplarda Eskimo’ların evlerinin nasıl
+ Buzdan Suya
olduğu”, “evlerini nasıl ısıttıkları” ile ilgili
Öğrenciler buz parçalarını bir cam kaba (beher) koyarak oda sıcaklığında bir süre
poster/ proje çalışması yapılabilir.
bekletirler.
Başlangıçta
beşer
dakika
arayla
sıcaklık
ölçümü
yaparak
erime
esnasındaki
6.2 Saf
bir
maddenin
erime-donma
belirlerler.
Ölçülen
sıcaklık
değerlerini
ve
zamanı
içine
alan
bir
ve
sonrasındaki
sıcaklığı
sıcaklığının sabit olduğunu deneyle
tablo düzenleyerek tablodaki veriler yardımıyla sütun grafik çizilir.Öğrenciler, bu
gösterir (BSB-15).
grafikten erime sıcaklığının sabit olduğu çıkarımını yaparlar (6.1; 6.2; 6.3), (BSB-14, 15, Öğrenci Değerlendirme Formu
20, 21, 22).
+ Sudan Buza
Tablo Yapalım, Grafik Çizelim
6.3 Aynı maddenin, erime sıcaklığının donma Öğrenciler bir deney tüpüne az miktarda su alarak içine termometre daldırırlar. Bu tüpü
sıcaklığına çok yakın olduğunu deney içinde tuz,buz karışımı bulunan (erimemiş olmalı) bir başka kabın içine yerleştirip, 3’er Bulmaca
dakika aralıklarla sıcaklık ölçümleri yaparken tüpteki suyu arada bir kontrol ederek Yapılandırılmış Grid
sonuçlarından çıkarır
donma anını belirlerler. Donma anından sonra 12 dakika daha sıcaklık kaydına devam
(BSB-7, 19).
edilir. Öğrenciler, zamanı ve sıcaklıkları içine alan bir tablo düzenleyerek tablodaki [!] Tuz-buz karışımı tuzlu suyun buz dolabında
veriler yardımıyla bir sütun grafik çizerler. Sütun grafikten donma sıcaklığını tespit dondurulmasıyla hazırlanabilir.
ederler. Suyun donma sıcaklığını erime sıcaklığı ile karşılaştırırlar. Saf bir maddenin
erime ve donma sıcaklıklarının birbirine çok yakın (aslında eşit) olduğu vurgulanır (6.1;
6.2; 6.3), (BSB-20, 21, 22, 23).
6.4
+ Her Madde Erir mi?
Öğretmen demir, kalay, bakır, altın gibi katıların çok yüksek sıcaklıklarda eridiğini,
mazot, benzin gibi sıvıların da düşük sıcaklıklarda donduğunu gündelik hayattan
örnekleri ile anlatır. (Kışın mazotlu araçların yakıtlarının donması, demirin eritilip kalıba
dökülmesi gibi) Her maddenin erime-donma sıcaklığının kendine özgü olduğu, örneğin,
Erime-donma sıcaklıklarına bakarak, mazot donarken benzinin donmadığı vurgulanır. Erime-donma sıcaklığının maddeleri
maddelerin tanınabileceğini bilir (FTTÇ- ayırt etmek için kullanılıp kullanılamayacağı tartışılır (6.4).
5).
177
ÜNİTE
KAZANIMLAR
7. “Ağır” ve “yoğun” kavramları ile ilgili olarak + Yüzenler-Batanlar
öğrenciler;
Metal, plastik, ahşap, cam, taş gibi malzemeden yapılmış farklı cisimlerin suda yüzmebatma özellikleri öğrenciler tarafından denenir. Yüzme-batma olaylarıyla kütle veya
7.1 Deneyimlerini kullanarak, suda batan ve suda hacim arasında doğrudan bir ilişki olup olmadığı öğretmen öncülüğünde tartışılır.
yüzen maddelere örnekler verir (BSB-1).
Öğrenciler yüzme-batmanın kütle ile ilişkili olduğunu tahmin ederse, farklı kütlelerde
tahta ve alüminyum parçaları ile deney tekrarlanır. İlişkiyi hacimde ararlarsa, o zaman
7.2 Suda yüzme-batma olayının tek başına kütle farklı hacimlerde tahta ve alüminyum parçalar kullanılır. Öğretmen, yüzme-batmanın tek
veya hacim ile açıklanamayacağını deneyle başına kütle veya hacimle değil, ikisi ile birden ilişkili olacağı çıkarımına yönelecek
gösterir (BSB-5, 7).
şekilde tartışmaları yönlendirir. Batma şartı olarak “kütle büyük olacak-hacim küçük
olacak” tarzında basit bir çıkarıma ulaşmaya çalışılır (7.1; 7.2).
7.3 Eşit hacimli, biri suda batan diğeri yüzen iki + Hangisi Daha Yoğun?
maddenin hangisinin kütlesinin daha büyük Silgiden ve beyaz mumdan, eşit hacimli iki prizmatik parça kesilir. Bunların hacimlerinin
eşit olduğu belirtildikten sonra ikisi birden suya atılır. Batan silgi ve yüzen mum
olacağını tahmin eder (BSB-8).
parçasının kütleleri tahmin ettirilir. Sonra bu parçalar sudan çıkarılıp kurulandıktan sonra
7.4 Batan maddenin yüzen maddeden daha yoğun tartılır. Tahmin ile tartım karşılaştırılır. Silginin “daha yoğun” olduğu vurgulanır.
Mumdan, kütlesi silgi parçasına göre daha büyük bir parça kesilir; terazide tartılarak
olduğunu ifade eder (BSB-5).
kütlesinin silgi parçasından daha büyük olduğu belirlenir. Daha ağır olan bu parçanın suda
yüzüp yüzmeyeceği öğrenciler tarafından tahmin edilir. Suda batma için “daha ağır”
olmanın önemli olmadığı, “daha yoğun” olmak gerektiği yeniden vurgulanır (7.3; 7.4).
+ Yoğun Var Yoğuncuk Var
Sudan daha yoğun olan maddelerin kendi aralarında bir yoğunluk sırasında dizilip
dizilemeyeceği irdelenir. Öğretmen, bunun en kestirme yolunun, her maddeden eşit
hacimde alıp kütlelerini tartmak ve karşılaştırmak olduğu sonucuna götürecek bir tartışma
7.6 Yoğunluğun ayırt edici bir özellik olduğunu için uygun sorular sorar. Her maddenin 1 mL’sinin kütleleri tartılarak oluşturulmuş
çizelgeler verilip, bu çizelgelerde en yoğun madde seçilir. Yoğunluk “birim hacmin
bilir.
kütlesi” diye tanımlanır. Çizelgeden de yararlanılarak yoğunluk biriminin öğrencilerce
7.7 Yoğunluklar
listesine
bakarak
farklı kavranması sağlanır. Her maddenin yoğunluğu farklı olduğuna göre, maddelerin,
maddelerden yapılmış eşit hacimli cisimlerin yoğunlukları ile ayırt edilebileceği gerçeği vurgulanır (7.5; 7.6; 7.7).
kütlelerini karşılaştırır (BSB-22, 23).
AÇIKLAMALAR
???
Öğrenciler,
kayığın
batması
deneyiminden hareketle, delik cisimlerin
suda batacağını düşünüyor olabilir.
Gerekiyor ise deney yapılarak bu yanılgı
düzeltilir.
Öğrencilere, 4. sınıfta işlenen yüzme
ve batma konusu hatırlatılır.
Dereceli silindir ve diğer hacim ölçü
kaplarında hacmin nasıl okunacağı
hatırlatılır.
7.5 Yoğunluk birimi bu düzeyde
g/mL olarak verilebilir.
[!]
7.5 Yoğunluk tanımını ve birimini bilir
(BSB-18).
Bulmaca
V Diyagramı
178
ÜNİTE
KAZANIMLAR
AÇIKLAMALAR
7.8 Suyun katı ve sıvı hâllerinin yoğunluk + v İyi ki Buz Dipte Değil!
farkının suda yaşayan canlılar için önemini Bir cam bardaktaki suya bir buz parçası atılır. “Buz suda yüzdüğüne göre, buz mu
açıklar (FTTÇ-16).
daha yoğun yoksa su mu?” şeklinde sorular sorulur. Öğrencilerin çoğunluğu
doğru cevabı kolayca bulacaktır. Arkasından, “Bu bardağı buzluğa koysak
buzlanma üstten mi başlar, alttan mı başlar?” sorusu yöneltilir. Öğrenciler
cevaplarını not ederler. Doğru cevap belirtilmeden aynı deneyi evde
tekrarlamaları ve bardaktaki suyu buzluğa koyup her 15 dakikada bir kontrol
ederek buzlanmanın nereden başladığını belirlemeleri istenir. Herkesin bulduğu
sonuç tahminiyle karşılaştırılır.
Öğrenciler filmlerde veya gerçek hayatlarında gördükleri, buz altında balık
avlayan insanlarla ilgili gözlemlerini anlatırlar. “Suyun dibi donsaydı balıklar ne
olurdu?” sorusu tartışılır. Yüzeydeki buzun,suyu çok soğuk havaya rağmen ılık
tutup tutmayacağı irdelenir (7.8).
+ Nerede Ne Kullanmalı?
Öğrenciler, kitaplarındaki yoğunluklar listesine ve her maddenin diğer
özelliklerine bakarak kayık, uçak, vinç denge yükü, bir katlı bina, yüz katlı bina
vb. yapmak için hangi malzemenin daha uygun olacağını irdelerler. İrdeleme
7.9 Yoğunluklar listesine bakarak farklı sırasında, yoğunlukların yanı sıra, malzemelerin fiyatlarına, açık havada ve suda
gereçlerin yapımı için uygun malzemeler yıpranma özelliklerine ve yüke dayanma niteliklerine de dikkat etmeleri istenir.
Uçaklarda demir veya magnezyum yerine alüminyum kullanmanın neden uygun
önerir (FTTÇ-4).
olacağı irdelenir (7.9).
179
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
İlgili Olduğu Kazanımlar
:1
: Su Nereden Gelir, Nereye Gider?
: 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5
Öğrenci, parmağını aşağıdaki veya buna eşdeğer bir resim üzerinde hareket ettirirken
doğadaki su döngüsünü sözlü olarak ifade eder. Öğretmen, gerekli yerlerde düzeltme yaparak
veya soru sorarak öğrencinin ifade hevesini kırmadan, bir yandan öğrencinin ardışık süreçleri
birbirine bağlama becerisini geliştirirken bir yandan da o öğrencide eksik görünen zihin
yapılanmalarını tespit eder ve uygun fırsatlar yaratarak düzeltir.
Ayrıca, öğrencilerin tümünden aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlerde
cevaplandırmaları istenir:
1. Resimde; yüzey suyu, deniz, göl, yağmur, bulut, bitki, dağ, ve güneşi (X) ile gösteriniz.
2. Resimdeki hangi olay suyun yoğuşması sonucunda oluşmuştur?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3. Yere düşen su damlaları hangi olay sonucu gökyüzüne geri döner?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4. Bulutlar nasıl oluşur?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5. Dağlara yağan yağmurlar, akarsu hâlinde denize ulaşırken beraberlerinde neleri taşırlar?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6. Yağmur suları tuzlu değildir. Ancak deniz suları tuzludur. Deniz suyunun tuzlu oluşunun
sebebi ne olabilir?
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------180
Etkinlik Numarası
:2
Etkinlik Adı
: Kavram Eşleştirme
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 4.1; 5.1; 6,1; 7.5
Aşağıdaki resimler çerçevelenerek duvara asılacaktır. Her resmin bir adı ve açıklaması
olsun istiyoruz. Verilenler arasından uygun olan isimleri ve açıklamaları yerine yazınız.
Resim İsimleri
Açıklamalar
1. Donma
2. Yoğunluk
3. Yoğuşma
4. Erime
5. Buharlaşma
6. Kaynama
a- Gaz hâlden sıvı hâle geçme
b- Birim hacmin kütlesi
c- Sıvı halden katı hale geçme
d- Sıvının her yerinden gaz çıkışıyla hızlı
buharlaşması
e- Katının sıvıya dönüşmesi
f- Maddenin sıvı halden gaz hâle geçmesi
Resmin adı:.........................
Açıklama:.............................
..............................................
Resmin adı:.........................
Açıklama:.............................
..............................................
Resmin adı:.........................
Açıklama:.............................
.............................................
Resmin adı:.........................
Açıklama:.............................
..............................................
Resmin adı:.........................
Açıklama:.............................
..............................................
Resmin adı:.........................
Açıklama:.............................
.............................................
181
Etkinlik Numarası
:3
Etkinlik Adı
: Grafik Okuma
İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1; 5.2
Öğretmen, öğrenci gruplarına, aşağıdaki grafiği vererek bu grafiğin, ısıtılmakta olan
bir kaptaki suyun, zamana bağlı sıcaklık değişimini gösterdiğini ve bu grafik üzerinde yandaki
soruların cevaplandırılacağını belirtir. Gruplar, sorular üzerinde çalışırken öğretmen
öğrencilerin kişisel katkılarını gözlemler; grafik okuma becerisi gelişmemiş öğrencileri not
eder. Uygun zamanlarda bu öğrencilerle grafik okuma çalışması yapar.
1
2
3
4
5
6
7
120
A- 4. dakikada suyun sıcaklığını
grafikte bulunuz.
B- 80 oC’ye kaçıncı dakikada
ulaşılmıştır.
C- Su kaçıncı dakikada
kaynamıştır.
D- Suyun kaynama sıcaklığını
bulunuz.
E- 6 ve 7. dakikalarda sıcaklık
neden sabittir?
100
o
sıcaklık C
80
60
40
20
0
1
2
3
4
5
6
7
z a m a n (d a k ik a )
182
Etkinlik Numarası
:4
Etkinlik Adı
: Bulmaca
İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.5; 2.7; 4.5; 5.4; 6.1
1.Aşağıda verilen kavramları, harfler çizelgesinde, yatay satırlarda veya dikey sütunlarda bulunuz.
Yoğunluk
Erime
Kaynama
Buharlaşma
Yoğuşma
Donma
Ağır
Yoğun
Genleşme
Güneş
B B U H A R L A Ş M A H Ş R Ş
U A S E T H M C V B N Ç İ
Y T A I
Z G H J U I
L A
Y O P Ğ Ğ
A Y K K K A Y N A M A A R T
I
S O F Ğ O M A N I O F G Ğ Ü R
Y Z E R T Y O O Y
İ
P E O A J
O N Y O Ğ U N N C O R N E R C
Ğ T S A
I
O R
İ H I Ğ L O R N
U K N I D O N M A J N E R P
I
Ş K E R N A M B A E O Ş Ş Y A
M A Y G M E
I
O T R Ü M T M Ğ
A R Ç Ü U M A R P H J E R E A
N B O N O M P V C Z E R İ M E
I D P E A S D F G H H J L Ş
Ş
İ
İ O Ş Z Y O Ğ U N L U K Ö Ç
2.Burada verilen kavramların her biri için uygun bir soru yazın.
Örnek:
Kullandığımız enerji kaynakları, gerçekte hangi enerjinin depolanmış hâlidir? (Güneş)
“Kütlesi büyük” demek yerine hangi kelimeyi kullanabiliriz? (Ağır)
Bu etkinlikte, öğrenciler bir bulmaca düzenlemeye teşvik edilerek belli kavramları
tanımlama yetilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Asıl olan, öğrencilerin hazır bulmacada
tanımlanmış kelimeleri bulması değil, böyle hazır bir bulmacanın çözülebilir hâle gelmesi için
gerekli tanımlamaları yapmasıdır.
Öğrencilerin önerdikleri tanımlamaların karşılıkları, ilgili kavramın tam kendisi değil
de ek almış hâlleri ise, öğretmen tanımlamayı düzeltmede yardımcı olur. Örneğin, “genleşme”
kavramı için, öğrenci tarafından, “ısınan cisimler böyle olur” anahtar cümlesi verilmişse
öğretmen bunu okuyanın “genleşir” diyeceğini, hâlbuki istenen kelimenin “genleşme”
olduğunu hatırlatır.
183
Etkinlik Numarası
:5
Etkinlik Adı
: V Diyagramı ile Bir Araştırmanın Planlanması ve Yorumu
İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.1-7.4
Bu etkinlikte; öğrenciler, bilimsel bir soruya bilimsel yaklaşım ile cevap arama çabası
sergileyecektir. Soruyu öğrenciler kendileri soracak, doğru cevap için yapılacak işlemleri planlayacak,
gerekli deneyleri yapacak, gözlemlerini kaydedecek, sonuçları yorumlayacaktır.
Bu süreç, basit sorular için bile, disiplin isteyen, uzun zamanda ve deneyim ile yerleşen bir
beceri gerektirir. İlk örnek olması bakımından, bu aktivitede, anahtar soru hazır verilmiş, öğretmene
kolaylık için, bilinenler, sorunun mümkün cevapları, yapılması gereken ilave araştırmalar ayrı ayrı, V
diyagramı düzeninde sunulmuştur. Öğrenciler, sınıftaki gereçlerle, burada verilen cevaplardan doğru
olanı gösterecek araştırmaları yaparak, kendi çıkarımlarına ulaşacaklardır.
Bildiklerimiz:
1. Sudan daha yoğun cisimler
suda batar.
2. Yüzen cismin yoğunluğu
suyun yoğunluğundan daha
küçüktür.
3. Suda batan cisimler suda
yüzenlerden daha yoğundur.
Anahtar Soru:
Suda yüzen
cisimlerin şekli
nasıldır?
Doğru cevabı bulmak için neler yapabiliriz?
1. Suda yüzdüğünü bildiğimiz tahtadan, farklı
biçimlerde cisimlerle, yüzme-batma deneyi.
2. Suda batan silgiden, farklı biçimlerde parçalar
keserek onlarla yüzme-batma deneyi.
3. Her cismin yüzme-batma özelliklerini gösteren
bir çizelge
Neler gözlemledik?
Sorunun cevabı ne olabilir?
1. Ağaçtan yapılmış
1. Çubuk gibi silindirik veya sivri uçlu
çubuklar yüzdü.
cisimler suda yüzmez batar.
2. Yassı silgi parçaları
2. Yassı cisimler suda yüzer.
battı.
3. Ortası delik cisimler suda yüzer.
3. ....................................
4. Yuvarlak cisimler yüzer, köşeli
4. ....................................
cisimler batar.
Sonuç
...........................................
...........................................
184
Etkinlik Numarası
:6
Etkinlik Adı
: Proje ve Poster Çalışması
İlgili Olduğu Kazanımlar :1.1-1.9
Öğrenciler araştırmalarında;
• Çok soğuk kış günlerinde derinlere inildikçe deniz suyunu donmaktan neyin
koruduğu,
• Buz, sudan daha yoğun olsaydı, kutuplarda deniz suyunun tamamen donup
donmayacağını anlatan bir proje/poster çalışması hazırlarlar.
Ayrıca aşağıdaki soruların cevabını bulmaları istenir,
• Soğuk bir havada öfkeli bir boğanın nefesini ve/veya kışın oynanan bir futbol maçında
oyuncuların nefesini gösteren resim araştırırlar. Bu resimlerde nefesin görünür hâle
gelmesinin sebebini açıklarlar.
• Kara yollarında sis tehlikesinin yazın hiç olmaması, kışın ve hiç rüzgâr yokken
olması durumunu açıklayan bir kompozisyon ev ödevi olarak verilebilir.
185
Etkinlik Numarası
:7
Etkinlik Adı
: Yapılandırılmış Grid
İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 2.6; 2.8; 3.3; 4.1; 4.6; 6.1
Değişik kavramlar aşağıdaki örneğe uygun şekilde numaralanıp bir gride yerleştirilir.
Öğrenciler, bu yapılandırılmış küme içinde, sorulan soruların cevabını bulurlar.
Örnek:
Isınmak için hangi maddeleri kullanırız? (5, 9, 10)
1
2
JOULE
5
3
KAYNAMA
YOĞUŞMA
6
KÖMÜR
9
7
ERİME
DONMA
8
BUHARLAŞMA
10
DOĞAL GAZ
4
11
ODUN
KALORİ
12
GENLEŞME
BÜZÜLME
Sorular
1. Maddeler ısı alınca gerçekleşen olaylar hangileridir?
2. Buzdan buhara dönüşüm sırasında sırasıyla hangi olaylar olur?
3. Madde dışarıya ısı verince hangi olaylar gerçekleşir?
4. Hangileri ısı birimidir?
5. Hâl değişim olayları hangileridir?
Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir:
C1
C2
C3
C4
C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı
C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı
C2= Toplam doğru kutucuk sayısı
C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı
Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden
değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile
çarpılır.
Not:Verilen formül doğru cevap olmadığında kullanılmaz.
186
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
3. Ünite
: Kuvvet ve Hareket
Önerilen Süre
: 14 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler dördüncü sınıfta; hareketi, kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini (yön
değiştirme, harekete geçirme, hızlandırma-yavaşlatma, durdurma şekil değişikliği vb.), kuvvet
kavramının genel özelliklerini ve hareket-kuvvet kavramlarının birbirleriyle olan temel
ilişkileri hakkında bilgileri almışlardır. Bu aşamadan sonra öğrenciler doğada temas
gerektiren ve gerektirmeyen şeklinde sınıflandırılabilecek kuvvet çeşitlerinin var olduğunu
anlamalıdır.
Bu ünitede öğrenciler, 4. sınıfta öğrendikleri kuvvet ve hareket ile ilgili kazanımları
kullanarak, doğada var olan kuvvet çeşitlerini ve bu kuvvetlerin günlük hayatımızdaki
etkilerini ve uygulamalarını fark eder. Öğrenciler, bir cismi harekete geçirmek için uygulanan
kuvvetin her zaman cisme dokunması gerekmediğini farklı etkinliklerle keşfeder. Böylelikle
doğada var olan çeşitli kuvvetlerin varlığından haberdar olur. Temas gerektirmeyen
kuvvetlerin bir uygulayıcısı olan mıknatısların temel özelliklerini tanır ve kullanıldığı yerleri
bilir. Sürtünme kuvvetinin temas gerektiren bir kuvvet çeşidi olduğunu anlar ve farklı
yüzey/ortamlardaki sürtünme kuvvetlerini karşılaştırarak bu kuvvetin hareketi zorlaştırıcı ya
da engelleyici olduğu sonucuna ulaşır. Sürtünme kuvvetinin günlük yaşantımızdaki yeri ve
önemini fark eder. Ayrıca bu ünite, daha üst sınıflarda ele alınacak olan kuvvetin ölçülmesi ve
nicel olarak ifade edilmesi, kütle ve ağırlık arasındaki farkın algılanması ve yerin manyetik
özelliği konularının anlaşılmasına yardım eder.
Verilen etkinlikler tavsiye niteliğinde olup fizikî şartlar dikkate alınarak tüm
öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun bir öğretim ortamı hazırlanabilir. Daha
değişik materyaller kullanılarak öğrencilerde istenilen kavramsal değişim ve gelişim
sağlanabilir. Ayrıca tüm öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini kullanmaları ve bu
becerilerini geliştirmeleri sağlanmalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; doğada var olan çeşitli kuvvetleri fark etmeleri, mıknatısların
temel özelliklerini anlamaları ve kullanıldıkları yerleri keşfetmeleri, farklı yüzey/ortamlardaki
sürtünme kuvvetlerini anlamaları ve günlük yaşantımızdaki yeri ve öneminden haberdar
olmaları amaçlanmaktadır.
Ünitenin odağını, deney yapma, araştırma, gözlemleme, karşılaştırma ve sınıflandırma
bilimsel süreç becerileri oluşturmaktadır. Öğrencilerin bilgiye ulaşmada, bu becerileri
kullanmaları ve geliştirmeleri beklenir.
Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları
• Temas Gerektirmeyen Sihirli Kuvvetler
• Mıknatıslarla Oynayalım
• Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri
187
188
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
ÜNİTE
KAZANIMLAR
1. Temas gerektirmeyen kuvvetleri anlamak
amacıyla öğrenciler;
KUVVET VE HAREKET
1.1. Cisimler arasında fiziksel temas sonucu
ortaya çıkan kuvvetleri “temas kuvvetleri”
olarak belirler.
1.2. Fiziksel temas olmadan da cisimlere bazı
kuvvetlerin etki edebileceğini fark eder.
1.3. Kuvvetleri, “temas kuvvetleri” ve “temas
gerektirmeyen kuvvetler” olarak
sınıflandırır (BSB- 4, 5, 6).
1.4. Fiziksel temas olmaksızın cisimleri
hareket ettirebilecek bir düzenek kurar ve
çalıştırır (BSB-14).
+ Topları Çarpıştıralım
Öğrenciler, bir topu yuvarlayarak durmakta olan başka bir
top ile çarpıştırırlar. Yuvarlanan topu ilk harekete geçiren
ve çarpışma sonucu diğer topun hareketini sağlayan
kuvvetin niteliğini (fiziksel temas sonucu ortaya çıkıp
çıkmadığını) tartışırlar (1.1).
AÇIKLAMALAR
1.1 4. sınıfta kuvvetle ilgili
incelenen kavramlar hatırlatılır.
[!] 1.2, 1.3 “Alan kuvveti” yerine bu
seviyede
“temas
gerektirmeyen
kuvvet” ifadesi kullanılır.
+ Sihirli Kuvvetler
1.2 Saçımıza sürdüğümüz bir
Öğrenciler, temas gerektirmeyen kuvvetlere örnek olarak;
bir mıknatısın toplu iğneleri uzaktan çekmesi, saça sürtülen
plastik bir tarağın küçük kâğıt parçacıklarını uzaktan
çekmesi ve belirli bir yükseklikten serbest bırakılan bir
cismin yere düşmesi etkinliklerini yaparak sonuçları
tartışırlar (1.2; 1.3).
tarağın küçük kâğıt parçalarını
çekmesi ve serbest bırakılan bir cismin
yere düşmesi etkinliği, elektrostatik
kuvvet ve kütle çekim kuvvetinin
temas gerektirmediğini sezdirmek
amacıyla yapılır. Ancak bu konularla
ilgili ayrıntıya girilmez.
+ Fark Nerede?
Topların hareketini sağlayan kuvvet ile toplu iğneleri, kâğıt
parçalarını çeken ve cismin yere düşmesine neden olan
kuvvetler karşılaştırılarak aralarındaki temel farkın ne
olduğu kısaca tartışılır (1.1; 1.2; 1.3).
??? 1.3 Cisimleri hareket ettiren
rüzgârın (hava akımının) temas
gerektiren
bir
kuvvet
olduğu
vurgulanır.
Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim
189
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
ÜNİTE
KAZANIMLAR
2. Mıknatısların özellikleriyle ilgili olarak
öğrenciler;
KUVVET VE HAREKET
2.1. Mıknatısların birbirini çektiğini
ittiğini gözlemler (BSB-1).
veya
2.2. Mıknatısların farklı iki kutbu olduğunu
fark eder.
2.3. Mıknatısların farklı kutuplarından birinin
N ve diğerinin S olarak isimlendirildiğini
ifade eder.
2.4. Mıknatısların aynı kutuplarının birbirini
ittiği, zıt kutupların ise birbirini çektiği
sonucuna ulaşır (BSB -23).
2.5. Bazı
maddelerin
etkilendiğini ifade eder.
mıknatıslardan
2.6. Mıknatısların
maddelere
uyguladığı
kuvvetin, temas gerektirmeyen bir kuvvet
olduğunu açıklar.
2.7. Günlük hayatta mıknatısların kullanım
alanlarını listeler (BSB-24).
AÇIKLAMALAR
2.1 4. sınıfta mıknatısların
+ Mıknatısı Tanıyalım
Öğrenciler sınıfa getirilen çeşitli şekillerdeki mıknatısları (çubuk,
U, halka vb.) kullanarak iki mıknatısın birbirini çektiğini veya
ittiğini çeşitli denemeler yaparak keşfeder. Bu denemeler
esnasında öğrenciler mıknatısların uçlarının (kutuplarının) farklı
davrandığını gözlemler. Bu kutuplardan birinin N, diğerinin S
kutbu olarak isimlendirildiğini öğrenirler. Hangi kutupların
birbirini ittiğini, hangilerinin birbirini çektiğini deneyerek tespit
ederler. Sonuçları tartışırlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2,6).
+ Kaybolmayan Kutuplar
Bir çubuk mıknatısa çekiçle vurularak mıknatıs iki parçaya ayrılır.
Öğrenciler bu iki parçanın yine itme veya çekme özelliği
gösterdiğini, her bir parçada yine N ve S olarak isimlendirilen
kutuplarının varolduğunu gözlemler (2.2; 2.3; 2.4).
+ Mıknatısları Nerelerde Kullanırız?
Mıknatısların günlük hayatta kullanım alanlarını araştırmaları
istenir (2.7).
bazı maddelerle etkileşimlerinden
faydalanarak birbiri içerisine
karışmış olan maddeleri ayırmada
nasıl kullanıldıkları işlenmişti.
[!] 2.5 Öğrenciler, mıknatısların
elektronik
donanımlı
bazı
eşyalara (televizyon, bilgisayar
ekranı, bankamatik kartı, cep
telefonu, bilgisayar disketi, CD
vb.)
yaklaştırıldığında,
bu
eşyalara
zarar
verebileceği
konusunda uyarılır.
C2.7
Öğrenciler,
araştırma
yaparken İnterneti etkili şekilde
kullanmaya teşvik edilir.
[!]2.7
Pusula
tanıtılır.
Dünyamızın bir mıknatıs gibi
davrandığından bahsedilir.
190
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE : KUVVET VE HAREKET
ÜNİTE
KAZANIMLAR
3. Sürtünme kuvvetini ve hayatımızdaki önemini
anlamak amacıyla öğrenciler;
3.1. Çeşitli yüzeylerin (halı, beton, buz vb.), cisimlerin
hareketlerine etkilerini karşılaştırır (BSB-5).
KUVVET VE HAREKET
3.2. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü
bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilebileceğini
gözlemler (BSB-1).
3.3. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü
bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilmesinin
sebebini, sürtünen yüzeylerin farklılığı ile açıklar
(BSB-7).
3.4. Yüzey ile cisim arasında, cismin hareketini
zorlaştıran veya engelleyen kuvveti, sürtünme
kuvveti olarak tanımlar.
3.5. Sürtünmenin bir temas kuvveti olduğunu ifade eder.
3.6. Hava ortamında, hareket eden cismin hareketini
zorlaştıran kuvveti hava direnci olarak tanımlar.
3.7. Su içerisinde, hareket eden cismin hareketini
zorlaştıran kuvveti su direnci olarak tanımlar.
3.8. Hava ve su direncinin cisimlerin hareketlerine
etkilerini karşılaştırır (BSB-4, 5, 6).
3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada
uzun süre kalabilecek bir paraşüt geliştirir (FTTÇ6, 14).
AÇIKLAMALAR
+ Tartışalım
Öğrencilere, buzlu yollarda yürümekte neden zorlandıkları, bazı araçların
(bisikletlerin, kapı menteşelerinin vb.) hareketli aksamlarının neden yağlanması
gerektiği sorulur ve alınan cevaplar tartışılır (3.1).
+ Hareketi Zorlaştıran Nedir?
Öğrenciler bir cismi önce kaygan, sonra da pürüzlü bir yüzeyde harekete geçirmeye
çalışırlar. Her iki durumda da hareketi zorlaştırıcı veya engelleyici kuvvetin ne
olabileceğini ve hangi yüzeyde cismi daha kolay hareket ettirebildiklerini tartışırlar
(3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5).
+ Bir Paraşüt Yapalım
Öğrenciler, küçük cisimleri (kibrit kutusu, silgi vb.) taşıyabilecek bir paraşüt modeli
tasarlayıp yaparak hava direncinin harekete etkisi tartışırlar. Konuyla ilgili olarak; jet
uçaklarının, kısa pistlere inerken durmalarını kolaylaştırmak için, paraşüt açmalarıyla
ilgili bir video film izlettirilebilir (3.6; 3.9).
Öğrenciler, sürtünmenin bilimsel olarak anlaşılmasının teknoloji uygulamalarındaki
yerini tartışır. Bu bağlamda, Atatürk’ün bilim ve teknoloji hakkındaki görüşlerini
araştırırlar.
+ Su İçerisine Bırakılan Bilye
Öğrenciler, özdeş iki cam bilyeden birini su dolu derin bir cam kap içerisine, diğerini
de hava ortamında aynı anda, aynı yükseklikten serbest bırakarak bilyelerin aynı
mesafeyi ne kadar sürede geçtiklerini karşılaştırır ve bunun sebeplerinin neler
olabileceğini açıklarlar (3.7).
+ Sürtünmesiz Bir Yaşam Nasıl Olurdu?
??? Bisikletin frenine basıldığında
yavaşlamasının asıl nedeni tekerlek ile
yüzey arasındaki sürtünmeden ziyade,
tekerlek ile fren pabuçları arasındaki
sürtünmedir.
[!]
Atatürkçülük ile ilgili konular
(3.9, 3.10 - 1)
Bu Yarış Nasıl Kazanılır?
Nasıl Daha Yavaş Düşer?
“Eğer sürtünme olmasaydı hayatımızda ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusuna
öğrencilerle birlikte cevap aranır. Bu konu ile ilgili simülasyonlar gösterilebilir. Bazı
durumlarda sürtünmeyi azaltmak, bazı durumlarda ise artırmak için önlemler alındığı
örneklerle tartışılır (3.9).
3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler
verir (FTTÇ-4).
İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
191
Etkinlik Numarası
:1
Etkinlik Adı
: Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim
İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1; 1.2: 1.3; 1.4
Aşağıdaki resimlerde bazı cisimlere kuvvetler etki ettiği görülmektedir. Bu kuvvetlerin hangi
çeşit kuvvet olduğunu düşünerek aşağıdaki tabloda ilgili seçenekleri belirtiniz.
a)
b)
c)
Temas Gerektiren Kuvvetler
d)
Temas Gerektirmeyen Kuvvetler
Etkinlik Numarası
:2
Etkinlik Adı
: Bu Yarış Nasıl Kazanılır?
İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5
Öğrenciler için sınıfta bir oyuncak araba yarışı düzenlenir. Yarışmaya katılan her öğrenci
grubuna özdeş bir araba verilir fakat her grup bir metre uzunlukta ve aynı eğime
sahip olan yarış pistini kendi inşa eder. Oyuncak arabaların ne tür bir yüzeyde
hareket edeceklerine gruplar karar verir. Sonra tüm gruplar sırasıyla arabalarını kendi inşa
ettikleri pistte rampadan aşağı serbest bırakırlar. Arabası en uzağa, en kısa sürede giden grup
yarışmayı kazanır. Yarışma sonunda pistin yüzeyi ile arabanın tekerleri arasındaki sürtünme
kuvvetinin harekete etkileri tartışılır ve aşağıdaki sorulara cevap aranır.

Oyuncak arabaların mümkün olan en uzak mesafeye en kısa zamanda gitmesi için
hangi yüzey tipini kullanmak daha uygun olur? Gruplar sürtünme kavramını
kullanarak yaptıklar pist seçiminin nedenlerini açıklarlar.

Öğrenciler farklı yüzeyler üzerinde cisimlerin hareketi ile ilgili tecrübelerini
düşünür (örneğin asfalt yolda veya çimde bisiklet sürerken, buz üzerinde paten
yaparken ya da bir cismi hareket ettirirken). Öğrenciler bu deneyimleri hakkında
konuşarak cisimleri hareket ettirmek için harcanan kuvvetlerin farklı yüzeylerde
aynı olup olmadığını açıklarlar (Örneğin bir kutuyu toprak zeminde sürüklemek
buz üzerinde sürüklemeye göre daha fazla kuvvet gerektirir.).
192
Etkinlik Numarası
:3
Etkinlik Adı
: Nasıl Daha Yavaş Düşer?
İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.5; 3.6; 3.8; 3.9
Amaç
Basit araç-gereç ve malzemeler kullanarak düşmeyi geciktirecek bir
paraşüt geliştirmek.
Ön Araştırma
Öğrenci, paraşütlerin düşme üzerindeki etkisini araştırır. Farklı paraşüt
şekillerinin işlevini öğrenir. Daha yavaş düşmenin nelere bağlı olduğunu
belirler.
Tasarım ve yapım
Elli gramlık küçük bir cismin olabildiğince yavaş düşmesini sağlayacak bir paraşüt
geliştirmeye yönelik düşünce geliştirir. Çizim yaparak taslak(lar) geliştirir.
Seçtiği taslağı gerçekleştirmek üzere hangi malzeme ve araç-gereçlere ihtiyacı olduğunu
belirler.
Malzemeyi işleyerek istenen şekli verir.
Değerlendirme
Paraşütü dener ve arkadaşları ile paylaşır.
193
Öğrenme Alanı
: Fiziksel Olaylar
4. Ünite
: Yaşamımızdaki Elektrik
Önerilen Süre
: 12 ders saati
A. Genel Bakış
Bu ünite, 4. sınıfta yer alan elektriğin tehlikelerinden sakınma ve gereken önlemleri
alma konusu ile basit elektrik devre uygulamalarını temel alıp daha da genişleterek
öğrencilerin günlük hayattaki elektrik devre uygulamaları hakkında daha derin bir bilgi sahibi
olmalarını hedefleyen bir içeriğe sahiptir. Ünite aynı zamanda, öğrencilerin derste elektrikle
ilgili öğrendikleri kavramları, sahip oldukları ön bilgileri ile ilişkilendirmeyi ve elektriğin
tehlikelerinden sakınarak gereken önlemleri alma konusunda önceki bilgilerini pekiştirmeyi
amaçlar.
Bu ünite işlenirken soyut bir kavram olan akım kavramına girilmemiş, dolayısıyla
direnç kavramı ile devrelerin seri-paralel bağlanması konularına yer verilmemiştir.
Öğrenciler, bir ampulün parlaklığını pil sayılarını değiştirerek artırıp-azaltabileceklerini ya da
pil sayısını sabit tutup ampul sayısını artırarak ampullerin parlaklığını değiştirebileceklerini
keşfederler. Böylece öğrenciler deneysel uygulamalarda bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen
değişkenleri tanımlama ile ilgili bilimsel süreç becerilerini kazanırlar. Ünitede değinilmeyen
akım, direnç, potansiyel gibi kavramlara ve uygulamalara daha üst sınıflarda yer verilecektir.
Bu ünite, öğrencilerin deney yapmalarını ve problem çözmelerini teşvik edecek
öğrenme etkinliklerini içermektedir. Bu etkinlikler sayesinde birçok deney yapan öğrenciler,
bilimde deneme-yanılma ile sonuca ulaşmanın yerini kavrarlar.
Verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğinde olup fizikî
koşullar da dikkate alınarak tüm öğrencilerin etkin ve verimli katılımının sağlanacağı uygun
bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Ayrıca ünitenin “Etkinlik Örnekleri” bölümünde
öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek için, “Devredeki Hatayı Bulalım” etkinliğinde ilk
olarak hatalı bir kurulu devre, daha sonra hatalı bir devre resmi verilir. Öğrenciler devreler
üzerindeki eksiklikleri bulmaya çalışırlar. Böylece, 4. sınıfta gördükleri konuları hatırlayarak
üniteye hazırlık yapmış olurlar.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede, öğrencilerin, farklı elektrik devreleri oluşturarak, devre elemanlarının
işlevlerini tanıma, bir devre elemanın değişiminin devrede ne gibi etki yaratacağı konusunda
bilgilenme ve devrelerin şematik gösterimini öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Böylece
öğrencilerin farklı elektrik devrelerindeki pil ve ampul sayısını değiştirerek değişimin devre
üzerinde yaratacağı etkileri keşfetmeleri, devre elemanlarını semboller ile göstererek devre
şeması çizmeleri sağlanacaktır.
Bu ünitenin odağı, farklı basit elektrik devreleri oluştururken, devre elemanlarının
birbirleri ile ilişkisini deney, araştırma ve gözleme dayalı etkinliklerle araştırmak olmalıdır.
Sonuçta oluşturulan bir devrenin herkes tarafından kabul edilen sembollerle şemasını çizmeye
geçilmelidir.
194
•
Basit Elektrik Devreleri Oluşturalım
•
Ampullerin Parlaklığını Değiştirelim
•
Devre Resimlerimizi Sembollerle İfade Edelim
195
196
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR
ÜNİTE
KAZANIMLAR
1. Basit bir elektrik devresinde ampullerin parlaklığının
değiştirilmesi ile ilgili olarak öğrenciler;
YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK
1.1
Basit bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını
nasıl değiştirebileceği hakkında tahminlerde bulunur
(BSB 8).
1.2
Bir ampulün parlaklığını nasıl değiştirebileceği
hakkındaki tahminlerini test eder (FTTÇ-2).
1.3
Bir ampulün parlaklığını etkileyen değişkenleri listeler
(BSB 10).
1.4
Elektrik devresinde sadece ampul sayısının
değiştirilmesi olayındaki değişkenleri belirler (BSB11, 12, 13).
1.5
1.6
Elektrik devresinde sadece pil sayısının değiştirilmesi
olayındaki değişkenleri belirler (BSB- 11, 12, 13).
Devrede pil sayısı aynı kalırken, ampul sayısının
artması veya azalması ile ampullerin parlaklığının
nasıl değiştiğini ifade eder.
1.7
Devrede ampul sayısı aynı kalırken pil sayısının
artması veya azalması ile ampulün parlaklığının nasıl
değiştiğini ifade eder.
1.8
Evde ve okuldaki elektrik düğmelerinin birer devre
anahtarı olduğunu fark eder (FTTÇ-3).
1.9
Elektrik düğmeleri ile lambalar arasında, duvarların
içinden geçen bağlantı kabloları olduğu çıkarımını
yapar (FTTÇ- 5, 31).
4. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK
AÇIKLAMALAR
[!] 1.4
+ Devredeki Hatayı Bulalım
Öğrenciler, ilk olarak hatalı bir elektrik devresindeki problemi bulmaya çalışır. Daha sonra
hatalı bir devre resmi üzerindeki eksikliği tespit edip doğru devre için tahminlerde
bulunurlar.
+ Bir Ampulün Parlaklığını Nasıl Değiştirebiliriz?
Öğrenciler tek pil ve ampulden oluşan bir elektrik devresi kurarak ampulün parlaklığını
gözlemler. İkinci bir özdeş ampulü devreye (seri) bağlayarak birinci ampulün
parlaklığındaki değişimi gözlemler. Sonra öğrenciler, üçüncü bir özdeş ampulü devreye
(seri) bağlar ve ampullerin parlaklıklarını gözlemler. Her üç devredeki ampullerin
parlaklıklarını karşılaştırırlar (1.1; 1.2; 1.3).
Öğrenciler tek pil ve ampulden oluşan elektrik devresini tekrar kurar. Devreye önce ikinci
bir özdeş pil sonra üçüncü bir özdeş pil (seri) bağlayarak ampulün parlaklığını gözlemler.
Gözlem sonuçlarını tartışarak karşılaştırırlar (1.1; 1.2; 1.3; 1.6; 1.7).
Öğrenciler, akılcılığın Fen ve Teknolojideki önemini fark ederler. Bu bağlamda
Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi araştırırlar.
Pil ve ampuller sadece seri
bağlanmalı, fakat seri bağlama
kavramına girilmez.
[!]
Öğretmen, öğrencileri elektrik
devreleri ile ilgili etkinliklerden sonra
devre elemanlarını toplamalarına
özendirir.
[!] Bu ünitede, iletken ve yalıtkan
maddeler konusuna girilmez.
Elektrik akımı ve yük kavramı
ileriki sınıftarda işlenecektir.
Devre
Oynayalım
Şeması
Üzerinde
+ Değişkenleri Belirleyelim
Yukarıdaki iki etkinlik sonucunda, öğrenciler bir elektrik devresindeki ampulün
parlaklığının nelere bağlı olarak değiştiğini yorumlarlar. Öğrenciler bu etkinlikler için
bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri tanımlar. Bu değişkenleri ifade eden
aşağıdaki gibi bir tablo oluşturur (1.4; 1.5; 1.6; 1.7).
Bağımsız Değişken
Sabit tutulan (Kontrol
Edilen) Değişken
Bağımlı Değişken
1.
Ampul Sayısı
Pil Sayısı
Ampul Parlaklığı
2.
Pil Sayısı
Ampul Sayısı
Ampul Parlaklığı
Deneme
İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) Sarı renkle gösterilen alanlarda değişiklik yapılmıştır.
197
ÜNİTE
KAZANIMLAR
YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK
2. Basit bir elektrik devresindeki elemanların
sembolik gösterimi ve devre şemalarının
çizimi ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Basit bir elektrik devresindeki pil, ampul,
bağlantı kablosu ve anahtarı sembolik olarak
gösterir.
2.2. Devre elemanlarının sembolik
gösterimlerinin, devre şeması çizimlerinde
kullanıldığını fark eder.
2.3. Devre elemanlarının sembolik gösterimlerinin
bilimsel iletişim (ortak bilimsel dil) açısından
önemini kavrar.
2.4. Çalışan bir elektrik devresi şeması çizer.
2.5. Basit bir elektrik devre şemasından
yararlanarak devreyi kurar ve çalıştırır.
2.6. Çalışmayan elektrik devrelerine ait şemaları
yorumlayarak niçin çalışmadığını ifade eder.
4. ÜNİTE : YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK
+ Devre Elemanlarını Sembolik Olarak Gösterelim
Öğrenciler devre elemanlarının (pil, ampul, bağlantı kablosu ve
anahtar) sembolik gösterimlerini içeren kartları inceleyerek, hangi
sembole hangi devre elemanının karşılık geldiğini tahmin ederler.
Devre elemanlarının neden sembollerle gösterildiği tartışılarak, bunun
önemi (örneğin matematikteki +,-, vb. işaretlerinin ortak
kullanımındaki önemi gibi) vurgulanır (2.1; 2.2; 2.3).
+ Devre Şemamızı Sembollerle Çizelim
Öğrenciler resmettikleri bir elektrik devre şemasını öğrendikleri
sembolleri kullanarak yeniden çizerler (2,3; 2.4) .
+ Devre Şemamızı Kuralım
AÇIKLAMALAR
Devre
Tanıyalım
Sembollerini
Eleştir-Değerlendir-Çözümü
Bul
® Kariyer Bilinci Geliştirme:
Sınıfta
ailesinde
elektrik
teknisyeni
veya
elektrik
mühendisi olan öğrenciler
devrelerle nasıl çalışıldığını
öğrenir ve sınıfla paylaşırlar.
Öğrencilerden, verilen bir elektrik devresi şemasından yararlanarak
elektrik devresi kurup çalıştırmaları istenir. Farklı elektrik devre
şemaları gösterilerek devrenin niçin çalışıp çalışmayacağı(ör: anahtar
açıkken lambanın yanmayacağını veya bağlantı kopukluğunu...)
öğrencilere sorulur (2.5; 2.6; 2.7) .
2.7. Verilen hatalı bir devre şemasını, deneyerek
çalışır hâle getirir.
İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
198
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:1
: Devre Sembollerini Tanıyalım
: 2.1; 2.2
Öğrenciler devre elemanlarını ve sembollerini içeren aşağıdaki tablodaki boşlukları
doğru bir şekilde doldurmaya çalışır. Daha sonra şağıdaki devre resmini sembolik olarak
gösterirler.
Devre Elemanı
Resmi
?
?
Sembolü
?
Anahtar
?
?
?
Devre Resmi
Sembolik Gösterimi
?
199
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:2
: Devre Şeması Üzerinde Oynayalım
: 1.1; 1.2; 1.3; 1.6; 1.7
Öğrenciler aşağıda verilen devre elemanlarını kullanarak bir devre oluşturur ve bu
devrenin şemasını çizer. Tabloda istenen şartlara göre hangi devre elemanlarını devreye ilave
edeceğini tahmin etmeye çalışır. Daha sonra tahminlerini doğrulayacak devreleri kurarlar.
Pil , Pil yatağı, Ampül, Bağlantı kabloları
İstenen Şart
Devre Elemanı
Lambanın parlaklığı değişmesin
Lambanın parlaklığı artsın
Lambanın parlaklığı azalsın
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:3
: Eleştir-Değerlendir-Çözümü Bul
: 2.6; 2.7
Öğrenciler aşağıdaki tabloda verilen devre şemasını kurar. Sonucu tartışarak
ampullerin neden yanmadığının sebebini içeren en doğru cevabı bulmaya çalışırlar. (Öğrenci
seviyesinin uygunluğuna göre ikinci bir özdeş pil devreye ters bağlanarak aynı işlemler
tekrarlanabilir.)
Devre Şeması
İşlem-Sonuç
Yandaki devre kuruluyor ve bu
hâliyle lambaların yanmadığı
gözlemleniyor.
Sebep
9 Anahtar açık
olduğundan lambalar
yanmıyor.
9 Lambalardan biri
bozuk olabilir.
9 Anahtar kapalı olsa
bile piller ters bağlanmış.
200
Öğrenme Alanı
: Dünya ve Evren
5.Ünite
: Dünya, Güneş ve Ay
Önerilen Süre
: 12 ders saati
A. Genel Bakış
Dördüncü sınıfta, Dünya’mızın şekil ve yapısının ele alındığı “Gezegenimiz Dünya”
ünitesiyle başlayan süreç, bu sınıfta etkisi daha kolay fark edilebilir “Gökyüzü Macerası” ile
devam edecektir. Ünitede öğrenci, modeller yardımıyla Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli
boyutlarını ve biçimlerini tanır. Güneş’in gün içindeki hareketini kavrar. Bu görünen
hareketin, aslında Dünya’nın kendi etrafında yaptığı dönme hareketi ile ilgili olduğunu bilir
ve Dünya’nın dönmesi ile Güneş’in görünen hareketi arasında bağ kurar. Öğrenciler,
ilköğretimin ilk üç yılında Hayat Bilgisi dersinde yer alan “Dün, Bugün, Yarın” ünitesinde,
Dünya’nın hareketleri sonucunda oluşan değişimleri ve Güneş’in bazı özellikleri ile ilgili
olarak edindikleri kazanımların yanı sıra bu ünitede elde edecekleri kazanımlar; ileriki
sınıflarda karşılaşacağı Güneş sistemi, mevsimler, yıldızlar ile uzay gibi konuların
öğrenilmesine zemin hazırlayacaktır.
“Dünya, Güneş ve Ay” ünitesinde, geniş ölçekli gökyüzü doğası; inceleme, araştırma,
gözlem yapma, rol oynama, tartışma, modelleme gibi yöntem ve tekniklerle sınıf ortamına
taşınacaktır. Öğrenciler, Güneş, Dünya ve Ay arasındaki benzerlik ve farklılıkları tanıyarak
gök cisimlerinin belirgin özelliklerini kavrayacaktır. “Dönme” ve “dolanma” hareketlerinin
yaşantımızı etkileyen bazı olguların nedeni olduğunun farkına varacaktır. Bir başka ifadeyle,
öğrenciler; gece/gündüz, yıl gibi zaman birimlerinin temelinde Dünya’nın bu hareketleri
olduğunu algılayacaktır. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem ve
karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinliklerde
bulunacaklardır. Ayrıca inceleme, araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde
sunarak iletişim kurma, bildiklerini ve kendini uygun şekilde ifade etme, başkalarıyla
paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de sağlanacaktır.
Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime
İlişkilendirme” ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki
ilişkileri yoklanarak bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar
kelimeler ile aynı kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve anahtar kelimelerin birbirleri ile
doğrudan ilişkilendirilmesi, aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir.
Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Çoklu Zekâ” etkinliğinin
amacı, farklı bireysel ihtiyaç ve yönelimleri olan öğrencileri hep birlikte kucaklayacak ve
değişik yönlerden gelişimlerini sağlayacak tekdüze olmayan etkinlikler sunmaktır. Böylece,
öğrencilerin farklı yönlerden gelişimi için fırsatlar oluşturulur ve yatkın oldukları zekâ
alanları kadar diğer alanlarda da deneyim kazanmaları sağlanır.
201
Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye
niteliğindedir. Öğretmenler, bireysel veya grup içi etkinlikler ile fizikî koşulları da dikkate
alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.
Ayrıca, ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği
sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde
dikkate alınmalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli boyut ve biçimleri ile Dünya
ve Ay’ın hareketlerini tanıyıp kavraması, Dünya, Güneş ve Ay arasında hareket ilişkisi
kurabilmesi, bu ilişkinin yol açtığı sonuçlar ve bunların günlük yaşama etkisi hakkında bilgi,
deneyim ve tutum geliştirmesi hedeflenmektedir.
Ünitenin odağında Dünya, Güneş ve Ay birlikte rol oynamaktadır. Öğrenme
etkinlikleri genelde deneyden çok, gözleme dayalıdır. Bu gözlemler, birkaç gün aralıklarla
ve/veya bir gün içerisinde birkaç saat arayla tekrarlanmalıdır. Böylece, öğrencinin gözlemdeney sürekliliği içinde disiplinli ve sabırlı çalışma alışkanlığı kazanması amaçlanmaktadır.
Öğrenciler, gökyüzündeki cisimlerin farklı özellikleri (uzaklık, büyüklük, ışık kaynağı
olma/olmama vb.) olduğu gibi, bir takım ortak özelliklerinin de (küreye benzer şekle sahip
olma, dönme/dolanma hareketi yapma) var olduğundan haberdar olacaktır. Aynı olaya farklı
noktalardan bakıldığında, “görünen” ile “gerçek” arasındaki farkın algılanması (yeryüzünden
bakıldığında, Güneş ve Ay’ın gözlemlenen hareketleri) ünitenin odağında olmamakla birlikte
çeşitli örneklerle öğrencilere sunulmaktadır.
•
Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekil ve Büyüklükleri
•
Dünya’mız Yerinde Duramıyor
•
Söyle Söyle Ay Dede, Bu Değişimlerin Sırrı Ne?
202
203
ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN
ÜNİTE
KAZANIMLAR
1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şekil ve büyüklükleriyle
ilgili olarak öğrenciler;
DÜNYA, GÜNEŞ VE AY
1.1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şeklini karşılaştırır (BSB1, 2, 3, 4).
1.2. Geçmişte insanların, Dünya, Güneş ve Ay’ın
şekliyle ilgili çeşitli görüşler ileri sürdüklerinin
farkına varır (FTTÇ-2, 11, 12, 13, 14).
1.3. Güneş, Dünya ve Ay’ı büyüklüklerine göre sıralar
(BSB-1, 2, 3, 4, 5).
1.4. Güneş, Dünya ve Ay’ı bir arada temsil eden
kendine özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB21, 22, 24; FTTÇ-6).
1.5. Cisimlerin uzaklaştıkça daha küçük görüldükleri
çıkarımını yapar (BSB-1, 2, 5, 7).
1.6. Güneş’in Dünya’ya göre, Ay’dan daha uzak
olduğu sonucunu çıkarır (BSB-7).
5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY
AÇIKLAMALAR
Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekli Neye Benziyor?
Öğrencilerden, “Güneş, Dünya ve Ay’ın şekilleri nasıldır?” ve
“Güneş, Dünya ve Ay’ın büyüklükleri için nasıl bir sıralama
yaparsınız?” sorularına cevap vermeleri istenerek ön bilgileri yoklanır.
Daha sonra, uzaydan çekilmiş fotoğraflar, varsa, Video-CD, slayt ve
bilgisayar simülasyonları yardımıyla bir fikir birliğine varırlar (1.1;
1.3).
1.1 Dünya’nın
şekliyle ilgili olarak 4.
sınıfta
öğrenilenler
hatırlatılır.
[!] 1.1 Küre, sınıfa
getirilen
küre
örnekleriyle
ayrıntıya
girilmeden hatırlatılır.
+
+ Var mısınız Dünya-Güneş-Ay Modeli Yapmaya!..
Öğrenciler, “Güneş, Dünya ve Ay’dan sizce hangisi daha büyüktür?”
sorusuna cevap ararlar. Öğrenciler daha sonra cevaplarını bilimsel
bilgilerle karşılaştırdıktan sonra, tanıdığı malzemeleri (Güneş bir deniz
topu veya basketbol topu olarak düşünüldüğünde, Dünya’nın ancak bir
leblebi tanesi, Ay’ın ise yarım pirinç tanesi olarak düşünülebileceğine
dikkat çekilir.) kullanarak Güneş, Dünya ve Ay’ı bir arada temsil eden
bir model (poster, resim, maket vb.) tasarlar ve yaparlar (1.4).
[!]
1.1
Güneş’e
doğrudan çıplak gözle
bakmanın
sakıncaları
anlatılır.
Kelime İlişkilendirme
+ v Uçaklar Neden Kuş Kadar Gözükür?
Öğrenciler, uzaktaki dağlar, ağaçlar, binalar veya araçların
olduklarından daha küçük göründükleriyle ilgili gözlemler yaparlar.
Gözlem sonuçlarından ve deneyimlerinden (Örneğin; bir uçağın,
gökyüzünde bir kuş büyüklüğünde görülmesi gibi) yola çıkarak Güneş
ve Ay’ın büyüklüklerinin farklı olmasına rağmen, Dünya’ya olan
uzaklıkları dikkate alındığında, gökyüzünde hemen hemen aynı
büyüklükte göründüklerini fark ederler (1.5; 1.6).
204
ÜNİTE
KAZANIMLAR
+ Başrollerde Güneş ve Dünya
2. Dünya’nın hareketleri ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Dünya’nın kendi etrafında döndüğünü ifade eder.
2.2. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü
tamamladığı sürenin, bir gün olarak kabul
edildiğini ifade eder.
2.3. Gece-gündüz oluşumunu, Dünya’nın kendi
etrafındaki dönme hareketiyle açıklar (BSB-23).
2.4. Güneş’in gökyüzünde gün boyunca hareket
ediyor gözükmesini, Dünya’nın kendi etrafındaki
dönme hareketiyle açıklar (BSB-23).
2.5. Dünya’nın kendi etrafında dönerken aynı
zamanda Güneş etrafında da dolandığını ifade
eder.
2.6. Dünya’nın Güneş etrafında bir tam dolanımını
tamamladığı sürenin, bir yıl
edildiğini belirtir.
olarak kabul
Öğretmen yere tebeşirle Dünya’nın yörüngesini gösteren elips
şeklinde bir yörünge çizer (Çizilen yörüngenin şeklinin elips olduğu
söylenmemelidir.). Sırt sırta vermiş dört öğrenciye Güneş ve bir
öğrenciye de Dünya rolü verilir. Dünya rolünü alan öğrenci kendi
etrafında dönerken aynı zamanda Güneş rolünü alan öğrencilerin
etrafında zemine çizilmiş yörüngeyi takip eder. Öğrenciler,
sahneledikleri bu oyunda Dünya ve Güneş’in hareketlerini
gözlemleyerek yorumlarlar. Güneş rolündeki öğrencilerin her birinin
eline birer el feneri verilir. Dünya rolünde oynayan öğrencinin kendi
etrafındaki her dönüşünde, aydınlanan ve karanlıkta kalan kısımlarına
dikkat çekilerek öğrenciler gece gündüz olayını canlandırır. Güneş’in
gökyüzünde hareket ediyor gibi görünmesinin nedeni ile zaman
dilimlerinden yıl ve günün oluşumunu tartışır. Gece/gündüz ve yılın,
doğa olaylarının sonuçlarından hareketle belirlenip; hafta, ay, saat gibi
zaman dilimlerinin ise insanlar tarafından keyfi olarak kabul
edildiğine dikkat çekilir (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6).
+ Dünya’mız Hiç Hareket Etmeseydi Neler Olurdu ya da
Olmazdı?
Öğrenciler, “Eğer Dünyamız hiç hareket etmeseydi neler olurdu/veya
olmazdı?” sorusuna tartışarak cevap ararlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5;
2.6).
AÇIKLAMALAR
[!] 2. 1 - 2. 6 Bu düzeyde,
dönme ekseni ve yörünge
kavramlarıyla elips terimi
kesinlikle kullanılmaz.
C 2.2 ve 2.6 kazanımları
için
Matematik
dersi
Ölçme alt öğrenme alanı
(kazanım 1)
Gece-Gündüz Modeli
[!] 2. 4 Bu düzeyde
güneşin; Samanyolu gök
adası ile bir bütün hâlinde
yaptığı hareketi, dikkate
alınmaz.
2. 6
Mevsimlerin
nasıl oluştuğu konusuna
girilmez.
205
ÜNİTE
KAZANIMLAR
3. Ay’ın hareketleri ile ilgili olarak öğrenciler;
3.1. Ay’ın kendi etrafında dönerken aynı zamanda
da Dünya etrafında dolandığını ifade eder.
3.2. Dünya ve Ay’ın hareketlerini gösteren kendine
özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB-21,
22, 24; FTTÇ-6).
3.3. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın daima aynı
yüzünün gözlendiğini açıklar (BSB-23).
3.4. Ay’ın evrelerini belirli aralıklarla gözlemler ve
gözlem sonuçlarını kaydeder (BSB-1, 2, 20).
3.5. Gözlemlerine dayanarak Ay’ın evrelerinin
düzenli olarak tekrar eden bir doğa olayı
olduğu sonucunu çıkarır (BSB-1, 2, 5, 7, 23).
3.6. Ay’ın evrelerini, Ay’ın Dünya etrafındaki
dolanma hareketiyle açıklar (BSB-23).
3.7. Ay’ın evrelerini temsil eden bir model
oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6).
AÇIKLAMALAR
+ Ay da Durmadan Dönüyor
Öğrenciler, “Ay nasıl hareket eder?” sorusuna ön bilgilerine dayanarak
cevap ararlar. Daha sonra, eğer varsa Ay’ın hareketleriyle ilgili bilgisayar
simülasyonu, video-CD, slayt vb. izlerler. Ay’ın hareketlerini, Güneş’in ve
Dünya’nın varlığını da dikkate alarak rol oynama tekniği ile sınıf ortamında
canlandırırlar.
Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak, Dünya
ile Ay’ın hareketlerini gösteren ve Güneş’in varlığını da dikkate alan
kendilerine özgü bir model oluştururlar ve sınıfta sergilerler (3.1; 3.2; 3.3;
3.4; 3.5; 3.6; 3.7).
v Ay’ın Evrelerini Gözleyelim
Öğrenci gruplarına “Ay’ın Evrelerini Gözleyelim” konulu bir proje
çalışması yaptırılabilir. Bu kapsamda her bir grup, yeni aydan iki gün
sonrasından başlayarak 14 gün süresince Ay’ı gözler. Uygun formlarda
kaydedilen gözlem sonuçları kullanılarak öğrenciler, Ay’ın farklı şekillerde
görülme nedenini sınıfta tartışırlar. Öğrenciler gözledikleri Ay’ın kaç gün
sonra aynı evreye geleceğini tahmin ederler ve zamanı gelince denetlerler
(3.4; 3.5; 3.6).
+ Siz de Yapacağınız Modelle Ay’ın Evrelerini İzleyebilirsiniz
Kapaklı bir karton bir kutu (örneğin bir ayakkabı kutusu) alınır. Kutunun
tüm yan yüzeylerine birer gözetleme deliği açılır (4 adet). Ay’ı temsil eden
bir ping-pong topu, kutunun üst kapağı kapatıldığında, kutunun içerisine
sarkacak şekilde bir iple kapağa asılır. Sonra Güneş’i temsil eden bir el
feneri kutunun yan yüzlerden birine açılacak beşinci bir deliğe (gözetleme
deliklerinden birinin altına açılacak), kutunun içini aydınlatacak şekilde
sabitlenir. El feneri yakılır ve gözetleme deliklerinden top gözlenir (Bir
delikten bakarken diğerleri kapalı tutulmalıdır.). Öğrenciler, her bir delikten
topun nasıl görüldüğüne bakarak bu model üzerinde Ay’ın evrelerinin
oluşumunu tartışırlar (3.4; 3.5; 3.6; 3.7).
+ Ay Hiç Hareket Etmeseydi Neler Olurdu/ya da Olmazdı?
Öğrenciler, “Eğer Ay hiç hareket etmeseydi neler olurdu/olmazdı?” sorusuna
tartışarak cevap ararlar (3.1; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6; 3.7).
Kelime İlişkilendirme
3.1-3.7 Ay’ın Dünya’nın
uydusu olduğu bilgisi verilmez.
3.3 - 3.6 Ay, Güneş’ten gelen
ışığı yansıttığı için gözlenebilir.
Işığın yansıması konusu 6. sınıfta
ele alınacağı için konu, bu açıdan
ele alınmaz.
14 Günlük Ay Gözlemi Projesi
[!] 3.3-3.6 Ay’ın bazı nedenlerle
(havanın bulutlu olması vb.)
görülemeyebileceği belirtilir.
C 3.4 ve 3.6 kazanımları için
Türkçe dersi Görsel Okuma ve
Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel
Okuma (kazanım 10); Konuşma
öğrenme alanı, Kendini Sözlü
olarak İfade Etme (kazanım 18)
C 3.5 kazanım için Matematik
dersi Zamanı Ölçme alt öğrenme
alanı (Kazanım 1)
??? 3.5, 3.6 Öğrenciler, Ay’ın
evrelerinde
görülen
karanlık
kısımların,
Dünya’nın
gölgesi
nedeniyle oluştuğu vb. kavram
yanılgılarına
düşmemeleri
konusunda uyarılır.
Çoklu Zekâ
Boşluk Doldurma
Kavram Haritalama
Eşleştirme
206
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:1
: Kelime İlişkilendirme
: 1.1; 1.2; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.4; 3.5; 3.6
Öğrencilere küre, Dünya, Güneş, Ay, dönme hareketi, gece, gündüz, evre,
dolanma hareketi, yıl, gün, gökyüzü gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi
anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini tetikleyecek şekilde “anahtar kelime” olarak
verilir. Bir kâğıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır
(Gerektiğinde sayfaların her iki yüzü de kullanılır.). Öğretmen zamanı kontrol ederek
öğrencilerden, her anahtar kelimeyle ilişkilendirdikleri konu ile ilgili kavramları 60 s
içerisinde anahtar kelimelerin altına yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve
etkinliği başlatmak için: “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık
aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız.” der ve belirlediği ilk anahtar
kelimeyi verir.
Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen
değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte
değerlendirmeyi yaparken; sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları
ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği
sınıfça tartışılır. Ayrıca, öğretmen öğrencilerden içinde anahtar kelimenin ve ilişkilendirme
kelimesinin geçtiği bir cümle kurmalarını ister.
Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken; yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle
ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal açıdan
farklı olup olmadığına bakar. Bu farklılık, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlanır.
Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi
cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir.
207
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:2
: Boşluk Doldurma
: 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6
Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları
doldurunuz.
büyük
küre
Güneş
yıl
dolanır
Ay
dönme hareketi
Dünya
küçük
gün
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
Dünya, Güneş ve Ay’ın şekli ....................... benzer.
Dünya kendi etrafında............................. yaparken aynı zamanda da .......................
etrafında dolanır.
Dünya, Güneş ve Ay arasındaki büyüklük sıralaması büyükten küçüğe doğru;
....................., ..................... ve ..................... şeklindedir.
............. kendi etrafında dönerken, aynı zamanda da Dünya etrafında ..........................
Cisimler uzaklaştıkça olduklarından daha .................... görünürler.
Dünya’nın .................... etrafında bir tam dolanımını tamamladığı süre bir .............
olarak kabul edilir.
Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı süre bir ............. olarak
kabul edilir.
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:3
: Yazılı Anlatım
: 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1
Güneş, Dünya ve Ay’ın hareketleri ve bu hareketlerin sonuçları hakkında en az 50
kelimelik bir paragraf yazınız.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
208
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:4
: Kavram Haritalama
: 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.4; 3.5
Aşağıdaki kavram haritasını uygun kelimeleri kullanarak tamamlayınız.
209
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:5
: Çoklu Zekâ
: 1.1; 1.3; 1.4; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.5; 3.6; 3.7
Öğretmen, bu etkinlik için kaç grup oluşturulacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne
tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan
birine dahil olurlar. Öğretmen, grupları oluştururken grupların adlarını (sözel dil zekâ alanı,
mantıksal matematiksel zekâ alanı, müziksel ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle
belirtmemelidir. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait isimler yalnızca
uygulayıcılara bilgi vermek için yazılmıştır. Bu isimler, hiçbir şekilde öğrencilere
aktarılmayacaktır.
1. Grup (Sözel Dil Zekâ Alanı):
Öğretmen: “Güneş’in şekli nasıldır? Dünyamızın şekli nasıldır? Ay’ın şekli nasıldır?
Güneş, Dünya ve Ay nasıl hareket eder? Gece/gündüz nasıl oluşur? Ay’ı niçin farklı
şekillerde görürüz? Gün, yıl gibi zaman birimleri nasıl oluşturulmuştur?” gibi soruları bu
grubun öğrencilerine sorar ve gruptan, ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan
(kitap, ansiklopedi, dergi, kütüphane, İnternet vb.) araştırma yapmalarını ister. Öğrenciler,
araştırmaları sonucunda edindikleri bilgileri rapor eder ve son olarak ünite çerçevesinde
konuyu bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye yazarlar.
2. Grup (Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı):
Bu grupta yer alan öğrenciler, birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını
belirlerler. Dünya’nın şekline benzeyen kürenin geometrik cisim özelliklerini saptarlar.
Öğretmen daha sonra öğrencilerden, Dünya, Güneş ve Ay’ın aralarındaki büyüklük
oranlarıyla ilgili tahminlerde bulunmalarını ve bu tahminlerini farklı kaynaklardan (kitap,
ansiklopedi, dergi, kütüphane, İnternet vb.) yapacakları bir araştırmayla kontrol etmelerini
ister. Öğrenciler, elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve ünite akış şeması hazırlamak
üzere dördüncü gruba verirler.
3. Grup (Müziksel Ritmik Zekâ Alanı):
Bu gruptaki öğrenciler, içlerinde Güneş, Dünya, Ay, gece-gündüz, dolunay gibi
kelimeler geçen, farklı yayın organlarında çıkmış şiirleri, şarkıları, türküleri, yazıları
araştırırlar. Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı, anılan konuyla
ilgili, bilgi, beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını sınıfta
söylerler.
4. Grup (Görsel Uzamsal Zekâ Alanı):
Bu grubun öğrencileri, diğer grupların hazırladığı materyalleri görsel olarak
zenginleştirip (ilgili resimler, karikatür gibi) bütün hatlarını gösteren bir poster hazırlar ve
üniteyle ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması
geliştirirler.
210
5. Grup (Sosyal Zekâ Alanı):
Grupta bulunan öğrenciler, insanoğlunun teknoloji sayesinde gökyüzünü nasıl
gözlemlediği, bu amaçla ne tür araç-gereçler kullandığı hakkında ilgili kişi veya kurumlarla
temasa geçerek bilgi toplarlar. Yakın çevrelerinde gözlem evi olup olmadığını araştırarak,
eğer varsa Güneş gözlemi yapmak için gündüz öğretmenleri ile birlikte ve/veya Ay gözlemi
yapmak için okul dışı saatlerde ailesi ile birlikte gözlem evine giderler. Sonuçta elde ettikleri
tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Öğrenciler, birinci grupla beraber, görsel grubun
hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi
alışverişini ve koordinasyonu sağlarlar.
6. Grup (Bedensel Kinestetik Zekâ Alanı):
Bu gruptaki öğrenciler, diğer gruplardan Dünya, Güneş, Ay’ın şekli, Ay’ın evreleri
hakkında bilgi edinerek bu gök cisimlerini ve Ay’ın evrelerini temsil eden kendilerine özgü
modeller (Model bu amaçla yapılmış bir pasta bile olabilir.) oluşturur ve diğer gruplarla
paylaşırlar. Ayrıca bu gruptaki öğrenciler, gece/gündüz oluşumu ile Güneş, Dünya ve Ay’ın
hareketlerini kareografik düzende, bir bütünlük içerisinde sergileyen bir temsil hazırlarlar.
211
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:6
: 14 Günlük Ay Gözlemi Projesi
: 3.1; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6
İki hafta boyunca her gün Ay’ın şeklini gözlemleyiniz.
Gözlemlediğiniz şekli aşağıda belirtilen ilgili kutucuğa çizerek
boyayınız (Havanın bulutlu olduğu zamanlarda gözlem
yapamıyorsanız boş bırakınız).
Elde ettiğiniz gözlem
kullanılabilir? Tartışınız.
formu
hangi
amaçlarla
1.GÜN
2.GÜN
3.GÜN
4.GÜN
5.GÜN
6.GÜN
7.GÜN
8.GÜN
9.GÜN
10.GÜN
11.GÜN
12.GÜN
13.GÜN
14.GÜN
212
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:7
: Eşleştirme
: 1.5; 1.6; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1
Sağ taraftaki tanım ifadelerini solda bulunan kavram ve terimlerle eşleştiriniz.
...........
............
............
...........
...........
Güneş
teleskop
Ay
dolanmak
gözlem evi
a. Çok uzaktaki cisimleri gözlemeye yarayan araç.
b. Dünya’nın etrafında dolandığı gök cismi.
c. Bir başka cisim etrafında dönme hareketi yapmak.
d. Dünya etrafında dolanan gök cismi.
e. İnsanların Güneş, Ay ve diğer gök cisimlerini gözledikleri
ve araştırmalar yaptıkları yer.
Etkinlik Numarası
Etkinlik Adı
:8
: Gece-Gündüz Modeli
: 2.3
Aşağıdaki soruları bir el feneri ve plastik toptan oluşan aşağıdaki modele dayanarak
cevaplandırınız.
I. Hangi nokta/noktalarda vakit gündüzdür? ..............
II. Hangi nokta/noktalarda vakit gecedir?
..............
213
Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat
6. Ünite
: Canlılar Dünyasını Gezelim,Tanıyalım
Önerilen Süre
: 30 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde çevrelerinde
gördükleri varlıkları belli özelliklerine göre canlı ve cansız olarak gruplandırmışlardı. Bu
ünitede, canlılar farklılık ve benzerliklerine göre bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik
canlılar olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma biyoloji dersindeki sınıflandırmaya temel
olacaktır. Ayrıca, öğrencilerin yakın çevresindeki yaşam alanları ve bu yaşam alanlarındaki
canlıların uyumu, beslenme ilişkileri ve bu yaşam alanlarına insanın etkisi ile ilgili bilgileri
edinmesi, çevreyi tanımak ve korumak için bireysel sorumluluk bilincinin geliştirilmesine
katkıda bulunacaktır. Bu nedenlerden dolayı, ünitede birbirinden farklı öğrenme etkinlikleri
(ör. poster hazırlama, drama, kontrollü deneyler, kavram haritaları, gezi-gözlem-inceleme,
tartışma gibi) kullanılması önerilmiştir.
Bu ünitenin öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde diğer soru tiplerine ek
olarak, görsel okuma ve yorumlama (1 ve 4. sorular), problem çözme (5 ve 7. sorular)
becerilerini yoklayan soru örnekleri verilmiştir.
Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri
niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi
etkinlikleriyle tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı
hazırlamalıdırlar. Ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespiti için yapılan
Canlıları Sınıflandırabilir miyim? adlı giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan verileri daha
sonra öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu bitiminde, giriş
etkinliğinin sonuçları tekrar ele alınarak kavramsal değişime ve gelişime vurgu yapılmalıdır.
Yaprağımı Kopardılar Dalımdan etkinliğinin iki hafta önceden hazırlanması, iyi gözlem
yapabilmek için uygun olacaktır.
B.Ünitenin Amacı
Öğrencilerden bu ünitede; çeşitli canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre
sınıflandırması, canlıların birbirleriyle ve çevreleri olan ilişkilerini kavraması, çevre
sorunlarına karşı duyarlılık kazanması, bireysel ve işbirlikli etkinliklerle yakın çevresini,
ülkemizi tanıyarak çevre sorunları ile ilgili olumlu tutumlar geliştirmeleri beklenmektedir.
C.Ünitenin Odağı
Bu ünitede sınıflandırma ve yaşam alanları kavramları çevresinde bilimsel süreç
becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, mantarların ve mikroskobik canlıların insan
hayatındaki yeri ve önemi, çevre sorunlarına ilişkin bilgilerin toplanarak sunulması FenTeknoloji-Toplum-Çevre ilişkisinin vurgulanması açısından önemlidir.
214
•
Canlıları Sınıflandıralım
•
Bitkileri Sınıflandıralım
Çiçekli Bir Bitkiyi Tanıyalım
•
Hayvanları Sınıflandıralım
Omurgalı Hayvanları Sınıflandırıp Tanıyalım
Omurgasız Hayvanları Tanıyalım
•
Mantarları Tanıyalım
•
Mikroskobik Canlıları Tanıyalım
•
Yaşadığımız Çevre
Farklı Yaşam Alanları
Besin Zinciri
•
İnsanın Çevreye Etkisi
215
D. Ünite Kavram Haritası
Eğrelti otu
örnek
Çiçek
Çiçeksiz Bitki
İnsan etkisi
boyutunda
olabilir
Yakın Çevre
Ülkemiz
neslini
tüketebilir
olabilir
sahiptir
Gövde
boyutunda
olabilir
Çevre
sorunları
oluşturur
değiştirir
olumsuz etkiler
sahiptir
Çiçekli Bitki
sahiptir
Yaprak
Bitkiler
olabilir
sahiptir
neslini
tüketebilir
Yaşam
alanları
Kök
vardır
Beslenme
ilişkileri
olabilir
şeklinde ortaya
çıkar
Omurgasız
olabilir
Hayvanlar
olabilir
yer alır
CANLILAR
olabilir
Omurgalı
sınıflandırılır
olabilir
Mantar
olabilir
Mikroskobik
Canlılar
vardır
Memeliler
Kuşlar
örnektir
örnektir
Yarasa
Serçe
Sürüngenler
Kurbağalar
Balıklar
vardır
vardır
vardır
Zararları
örnektir
Yılan
vardır
Faydaları
örnektir
Sazan
Yenen
Zehirli
Maya
216
Besin zincirleri
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM
ÜNİTE
ÖĞRENME ALANI
KAZANIMLAR
1. Canlıların sınıflandırılması
ile ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Gözlemleri sonucunda yakın
ve uzak çevresinde yaşayan
çeşitli canlılara örnekler
verir (BSB-1).
1.2. Canlıları benzerlik ve
farklılıklarına göre bitkiler,
hayvanlar, mantarlar ve
mikroskobik canlılar olarak
sınıflandırır (BSB-4, 6).
1.3. Canlıların incelenmesinde
sınıflandırmanın kolaylık
sağladığını fark eder.
2. Bitkilerin sınıflandırılması
ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Gözlemleri sonucunda
çevresindeki bitkilerin
benzerlik ve farklılıklarını
listeler (BSB-1, 2, 3, 4).
2.2. Gözlemleri sonucunda
bitkileri çiçekli ve çiçeksiz
bitkiler olarak sınıflandırır
ve örnekler verir (BSB- 1,
5, 6).
: CANLILAR VE HAYAT
6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM
AÇIKLAMALAR
+ Canlıları Sınıflandırabilir miyim?
[!] 1.2 Bilimsel sınıflandırmada Monera, Protista,
Öğretmen ve öğrenciler gazete, dergi gibi kaynaklardan topladıkları canlı resimlerini
sınıfa getirirler. Öğrenciler getirilen bu resimleri benzerlik ve farklılıklarına göre
kendilerince sınıflandırarak bir kartona yapıştırırlar. Öğrenciler bu sınıflandırmada
kullandıkları ölçütleri yazarlar. (Bu aşamada öğretmen doğru sınıflandırmayı vermez.).
Konu işlendikten sonra öğrenciler yapıştırdıkları resimlere ve yazdıkları bilgilere tekrar
bakarlar. Öğretmen rehberliğinde çeşitli canlılara ait bu resimler; Bitkiler, Hayvanlar,
Mantarlar ve Mikroskobik Canlılar başlıkları altında tekrar düzenlenir (Bu etkinlik
portfolyo dosyasında saklanabilir.) (1.1; 1.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20, 22, 23).
Mantarlar, Bitkiler ve Hayvanlar olmak üzere 5
ayrı âlemde incelenen canlılar, bu seviyede
Mikroskobik Canlılar, Mantarlar, Bitkiler,
Hayvanlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu ayrım
biyoloji dersinde verilecektir.
C 1.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma
ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma
(kazanım 10)
[!] 2.2 Âlem, Sınıf ve Tür dışındaki sistematik
terimlerin kullanımından kaçınılır.
Bu konu işlenirken dördüncü sınıftaki
“Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesi
hatırlatılır.
+ Gezelim Gözlemleyelim
Öğretmen, öğrencileri çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını
gözlemlemeleri amacıyla yakın çevrede gözlem yapabilecekleri bir geziye götürür.
Öğrenciler, çevrelerinde gördükleri bitkileri gözlemler ve bunların görünen özelliklerini
(yaprak, çiçek, gövde vb.) kaydederler. Her öğrenci kendi kayıtları ile arkadaşlarının
kayıtlarını karşılaştırır (2.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 20, 22).
+ Bitkileri İnceleyelim
Sınıfa kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitki örnekleri ve köküyle çıkarılmış
papatya gibi kır çiçekleri getirilir. Öğrenciler bu bitki örneklerini karşılaştırarak
benzerlik ve farklılıklarını tartışırlar (2.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 23).
+ v Genç Fotoğrafçı
Öğrenciler, çevresindeki çeşitli bitkilerin fotoğraflarını çekerek bir fotoğraf sergisi
hazırlar (2.1), (BSB-1, 20, 24; FTTÇ-13).
[!] Bitkiler çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak
sınıflandırılıp, çiçeksiz bitkilerin üremesi ve yapısal
® Kariyer Bilinci Geliştirme: Bitkilerle ilgili
mesleklere örnek olarak ziraat mühendisliği,
orman mühendisliği , çiçekçilik vb örnekler
verilir.
217
ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT
ÜNİTE
KAZANIMLAR
3. Çiçekli bir bitkinin kısımları ve
görevleri ile ilgili olarak öğrenciler;
3.1. Çiçekli bir bitki üzerinde bitkinin
kısımlarını gösterir, çizer (BSB-1,
20).
3.2. Kök, gövde ve yaprakların bazı
görevlerini deney yaparak test eder
(BSB- 1, 10, 13, 15).
3.3. Çiçekli bir bitkinin kısımlarının
görevlerini açıklar.
6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM
+ Çiçekli Bir Bitkiyi İnceleyelim
Öğrenciler sınıfa köküyle çıkarıp getirdikleri çiçekli bir bitkinin kısımlarını bitkinin üzerinde gösterip, çizerler.
Çizdiği resim üzerinde bitkinin kısımlarını isimlendirir (Bu etkinlik portfolyo dosyasında saklanabilir) (3.1),
(BSB-1, 20).
+ Yaprak Koleksiyonu
Öğrenciler, çevresinden topladığı çeşitli bitkilere ait yapraklardan yaprak koleksiyonu hazırlar ve
koleksiyonlarını sergiler (3.1), (BSB-19, 20, 24).
+ Çiçeği İnceleyelim
Öğrenciler sınıfa getirilen düğün çiçeği, gelincik gibi çiçeklerin kısımlarını inceler, çizer ve isimlendirirler (3.1),
(BSB-1, 2, 20).
+ Çiçeğim Neden Renklendi ?
Öğretmen, sınıfı gruplara ayırır. Her grup mürekkeple renklendirilmiş suya, kökü kesilmiş beyaz çiçekli
herhangi bir bitkiyi (örneğin karanfil) koyar. Yaklaşık bir saat bekledikten sonra meydana gelen değişiklikleri
gözlemler ve tartışırlar (3.2; 3.3), (BSB-1, 2, 15, 22, 23, 24).
+ Yaprağımı Kopardılar Dalımdan
Büyüklükleri eşit olan aynı 2 saksı bitkisinden birinin bütün yaprakları kopartılır. İkinci saksı kontrol bitkisi
olarak alınır.Her iki saksıda aydınlık bir ortama konur,aynı miktarda su verilir. Belirli bir süre gözlem yapılarak
kayıt tutulur. Her bitkiye ait büyüme-zaman sütun veya çizgi grafiği çizilerek sonuçlar yorumlanır ve tartışılır
(3.2; 3.3), (BSB-1, 10, 13, 17, 18, 20, 21, 22, 24; FTTÇ-1).
+ Bitkim Su İçer mi?
Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup kendi getirdiği bitki fidesinin köklerini yıkayarak topraktan
arındırır.Bu fideyi içi su dolu cam kavanoza, kökleri su içinde kalacak şekilde koyarlar. Gruptaki öğrenciler
buharlaşmayı önlemek amacıyla kavanozun ağzını sadece bitkinin gövdesinin bulunduğu kısım açıkta kalacak
şekilde, naylon veya alüminyum folyo ile kapatırlar. Su seviyesini kalemle kavanoza işaretlerler. Kavanozu
aydınlık bir ortama koyarak her gün su seviyesini kontrol ederler. Değişiklikleri gözlemleyip, kaydeder ve
sonuçları tartışırlar (3.2; 3.3), (BSB-1, 15, 20, 22, 23).
AÇIKLAMALAR
3.1, 3.3 Çiçekli bir bitkinin
kısımları kök, gövde, yaprak ve çiçek
olarak verilir. Bu kısımların şekil ve
görevlerine göre çeşitleri verilmez.
3.3 Çiçeğin bitkinin üreme
organı
olduğu
vurgulanarak
kısımlarının sadece isimleri (çanak
yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi
organ) verilir.
[!]
3.2
Yaprağın
bitkinin
beslenmesinde, terlemesinde ve gaz
alışverişinde rolü olduğu vurgulanır.
3.2 Fotosentezin ayrıntılarına
girilmeden sadece bitkilerin güneş
ışığı ile karbondioksit ve su kullanarak
basit şeker ve oksijen ürettiği belirtilir.
Klorofilden bahsedilmeyecektir.
3.2 Gövdenin su ve besin
iletimini sağladığı vurgulanır, yapısı
(odun, soymuk boruları) verilmez.
CResim dersinde topladığı farklı
yapraklardan yaprak baskısı yaptırılır.
C
Resim dersinde renkli elişi
kâğıtları kullanılarak çiçek modeli
oluşturulur.
C
Türkçe
dersindeki
yazım
kurallarına uygun olarak çiçeklerin
hayatımızdaki yerini anlatan metin
yazdırılır.
C Müzik dersinde çiçeklerle ilgili
halk türküleri söyletilir.
Açık Uçlu Soru
Eşleştirme
Doğru Yanlış
218
ÜNİTE
KAZANIMLAR
4. Hayvanların sınıflandırılması ile ilgili
4.1. Gözlemleri sonucunda çevresindeki
hayvanları benzerlik ve farklılıklarına
göre listeler (BSB-1, 2, 3, 4).
4.2. Hayvanları bir omurgaya sahip
olup/olmaması açısından omurgalı ve
omurgasız olarak sınıflandırır (BSB-5,
6).
4.3. Omurgalı hayvanları memeliler, kuşlar,
sürüngenler, kurbağalar ve balıklar
olarak sınıflandırır (BSB-6).
4.4. Omurgalı hayvan sınıflarının genel
özelliklerini açıklar.
4.5. Görünüşleri ve hareketleri birbirine
benzediği halde aynı sınıfta yer
almayan omurgalı hayvanlara örnekler
verir.
4.6. Omurgasız hayvanlara örnekler verir.
4.7. Bir omurgalı ve omurgasız hayvanı
inceleyerek,
gözlem
sonuçlarını
kaydeder (BSB-1, 2, 20).
6.ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM
+ Hayvanları Sınıflandıralım
Öğrenciler çevrelerinde gördükleri (çiftlikler, hayvanat bahçesi, vb.) veya görsel
kaynaklarda yer alan hayvanların isimlerinden oluşan bir liste yaparlar. Listelerindeki
hayvanları kendilerince belirledikleri özelliklere göre tabloda gösterirler. Her öğrencinin
oluşturduğu tablo sınıfta tartışılır (4.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20).
+ Poster Hazırlama
Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup kendi seçtiği hayvan sınıfına ait resim ve
yazılardan oluşan bir poster hazırlar ve sınıfa sunar (4.3; 4.4; 4.6), (BSB-19,20,21,24).
+ Hayvanları İnceleyelim
Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup şartlara bağlı olarak verilen bir omurgalı (balık,
kurbağa, kertenkele vb) ve bir omurgasız (solucan, çekirge, yengeç, sinek vb.) hayvanı
inceler. Gruplar inceleme sonuçlarını kaydeder, şekillerini çizer, inceleme sonuçlarını
tartışırlar (4.7), (BSB-1, 2, 20).
+,v Gezelim Gözlemleyelim
Öğrenciler, bir omurgalı veya omurgasız hayvanı doğal ortamında beslenme şekilleri,
görünüşleri ve hareketleri gibi özelliklerini dikkate alarak gözlemler. Gözlemler
kaydedilerek, sonuçlar sınıfta tartışılır (4.4, 4.6, 4.7), (BSB-1, 2, 5, 20, 24).
+ Hadi Anlat Bakalım
Öğretmen sınıfı U-biçiminde düzenleyerek bir oyun alanı açar. Bir ders saati süresince,
gönüllü öğrencilerden her birinin seçtikleri omurgalı veya omurgasız bir hayvan şeklini ve
hareketlerini taklit etmesi (ses hariç) istenir. Sınıftaki diğer öğrenciler, taklit yapan
öğrencilere çeşitli sorular yönelterek taklit edilen canlı ile ilgili tahmin yaparlar (4.4; 4.6),
(BSB-24)
+ v Genç Fotoğrafçı
Öğrenciler, çevresindeki değişik hayvanların fotoğraflarını çekerek bir fotoğraf sergisi
hazırlar (4.1), (BSB-1, 20, 24; FTTÇ-13).
AÇIKLAMALAR
4.2 Omurgalı hayvanlar anlatılırken 4. Sınıf
“Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesindeki
iskeletin yapısı ve görevleri kısaca hatırlatılır.
4.4 Omurgalı hayvan sınıflarının genel özellikleri
için; memelilerde kıl , yavrularını doğurma ve sütle
besleme; kuşlarda tüy ve kanat, yumurta ile üreme;
sürüngenlerde pullu sert bir deri,yumurta ile üreme;
kurbağalarda iki yaşamlılık,yumurta ile üreme; balıklarda
suda yaşama; yüzgeç ile hareket, pullarla kaplı vücut,
solungaçlar ve yumurta ile üreme özellikleri verilir.
[!] 4.5 Görünüşleri ve hareketleri birbirine benzediği
hâlde aynı sınıfta yer almayan omurgalı hayvanlara örnek
olarak yarasa, balina, yunus verilir.
4.6 Omurgasız hayvanlara ait sınıflara ve yapısal
ayrıntılara girilmeden sadece toprak solucanı, sinek,
kelebek, arı, salyangoz ve midye örnek verilir.
C Türkçe dersindeki yazım kurallarına uygun olarak
hayvanların hayatımızdaki yerini anlatan metin yazdırılır.
C Müzik dersinde hayvanlarla ilgili şarkılar söyletilir.
C Resim dersinde hayvanat bahçesi resmi yaptırılır
C İş Eğitimi dersinde oyun hamurundan hayvan modeli
yaptırılır.
® Kariyer Bilinci Geliştirme: Hayvanlarla ilgili
mesleklere veterinerlik vb örnekler verilir.
Eşleştirme
Tablo Okuma
Çoktan Seçmeli
Anlam Çözümleme Tablosu
219
ÜNİTE
5.
5.1.
CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM
5.2.
5.3.
5.4.
KAZANIMLAR
Mantarların özellikleri ve hayatımızdaki
rolleri ile ilgili olarak öğrenciler;
Mantar ve çiçekli bir bitkiyi karşılaştırarak
farklılıklarını belirtir (BSB-1, 2, 3, 4, 5).
Gözlemleri sonucunda mantar çeşitlerine
örnekler verir (BSB-1).
Mantarların bazı etkilerini kontrollü deney
yaparak test eder ve günlük hayatla
ilişkilendirir (BSB-1, 10, 13, 15).
Mantarların insan yaşamındaki önemini
araştırır ve sunar (BSB-19, 20, 24).
Mikroskobik canlıların özellikleri ve
hayatımızdaki rolleri ile ilgili olarak
öğrenciler;
6.1. Mikroskobik canlıların faydalarına ve
zararlarına örnekler verir.
6.2. Mikroskobik canlıların besinler üzerine
etkisini deney yaparak gözlemler (BSB-1, 15;
FTTÇ-13, 31).
6.3.Besinleri mikroskobik canlıların zararlı
etkilerinden korumak amacı ile geçmişten
günümüze kullanılan yöntemleri vurgular
(FTTÇ-14, 29, 31, 32).
6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM
+ Mantar Bitki Değil mi?
Öğrenciler sınıfa getirilen şapkalı mantar ile bir çiçekli bitkinin kısımlarını karşılaştırır ve
aralarındaki farkları tartışırlar (5.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5) .
+ Maya Mantarlarını İnceleyelim
Sınıfa getirilen şeker, su, maya ılık bir ortamda karıştırılıp bir süre bekletilir. Öğrenciler, bu
karışımdan alınan örneği mikroskopta incelerler (5.2), (BSB-1, 15; FTTÇ-13).
+ Hamur Yapalım
Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Her grup aldıkları iki kabın içine aynı miktarda toz
şeker, un ve ılık su ilave ederler. Birinci kabın içine farklı olarak bir miktar maya katarlar
ve her iki kabı da ılık ortamda bekletirler. Her iki kapta meydana gelen değişiklikleri
gözlemleyerek sonuçların günlük hayatımızla ilişkisini tartışmaya açarlar (5.3; 5;4), (BSB1, 10, 13, 23).
+ Ekmeğime Ne Oldu?
Öğrenciler, evde aynı büyüklükte 2 parça ekmeği nemlendirerek ayrı ayrı poşetlere
koyarlar. Poşetlerden birisini soğuk bir ortama (buzdolabına), diğerini ılık bir ortama
koyarlar. 3-4 gün sonra ekmekler üzerindeki değişiklikleri gözleyerek kaydederler. Kayıtlar
sınıfa getirilerek sonuçlar tartışmaya açılır (5.2; 5.3), (BSB-1, 2, 10, 13, 20, 22, 23).
+ İnceleme
Öğrenciler sınıfa getirilen bir kültür mantarı ile küflenmiş bir ekmek parçasını büyüteç
kullanarak inceler (5.2), (BSB-1, 2; FTTÇ-13).
6.
+ Sen Hiç Yoğurt Yaptın mı?
Öğrenciler mikroskobik canlıların etkilerini gözlemlemek amacı ile evde veya sınıfta yoğurt
yapar (6.1; 6.2), (BSB-1, 15; FTTÇ-31).
+ Genç Gazeteci
Öğrenciler gruplara ayrılır. Besinleri mikroskobik canlıların zararlı etkilerinden korumak
amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemlerle ilgili olarak bir araştırma yaparlar.
Araştırma sonuçlarını bir rapor hâline getirip sınıfta sunarlar (Bu etkinlik öğrenci ürün
dosyasında saklanabilir.) (6.3), (BSB-19, 20, 24).
AÇIKLAMALAR
??? 5.1 Birçok kişi mantarların bitki olduğunu
düşünür.
5.2 Mantar çeşitlerine örnek olarak şapkalı
mantar, küf mantarı, maya mantarı ve hastalık yapan
mantarlar verilir.
Mantarların üremeleri ve yapısal ayrıntıları
verilmez.
[!] 5.4 Doğada yetişen mantarların çoğunun zehirli
olduğu ve kesinlikle yenmemesi gerektiği
vurgulanır.
Açık Uçlu Soru
Bu konu anlatılırken 4. sınıftaki “Canlılar
Dünyasını Gezelim Tanıyalım” ünitesindeki
mikroskobik canlılar hatırlatılır.
Mikroskobik canlılarda yapısal ayrıntıya
girilmez, monera ve protista ayrımı verilmez.
[!] Virüsler üst sınıflarda işlenecektir.
Açık Uçlu Soru
® Sağlık Kültürü (6.1, 6.3 – 23, 25.; 6.2 - 23.).
220
ÜNİTE
KAZANIMLAR
7. Çevredeki yaşam alanları ve
burada yaşayan canlılar ile ilgili
7.1. Gözlemleri sonucunda farklı
yaşam alanlarında bulunan
canlılara örnekler verir (BSB-1).
7.2. Çevredeki bir yaşam alanına
uyum sağlayabilecek bitki ve
hayvanları tahmin eder (BSB-8).
7.3. Canlıların
içinde yaşadığı
ortama uyum sağladığını fark
eder.
7.4. Gözlemlediği bir yaşam
alanındaki
canlıların
beslenmelerindeki benzerlik ve
farklılıklarını karşılaştırır (BSB1, 4, 5, 6).
7.5. Bir yaşam alanındaki canlılar
arasındaki beslenme ilişkilerini
gösteren besin zinciri modeli
oluşturur (BSB-21, 22; FTTÇ16).
7.6. İnsan etkisi ile besin
zincirindeki bir halkanın yok
olması ile ortaya çıkabilecek
sonuçları tartışır (BSB-22, 23;
FTTÇ-18).
6. ÜNİTE : CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM
+ “ Neden her canlıyı, her ortamda göremeyiz? Balıklar kara
ortamında neden yaşamaz?” gibi sorularla öğrencilerin canlıların
yaşam ortamları ile ilgili bilgileri tespit edilir.
+ Gezelim Gözlemleyelim
Bu etkinlik, 4. sınıftaki
“Canlılar Dünyasını Gezelim
Tanıyalım” ünitesindeki “Gezelim Gözlemleyelim” etkinliğinin
yapıldığı alanda değişiklik olup olmadığını gözlemlemek
amacıyla aynı alanda tekrar yapılır. Öğrenciler elde ettikleri
sonuçlarla bir önceki yıl elde ettikleri sonuçları karşılaştırıp
tartışırlar (7.1), (BSB-1, 2, 20, 23, 24).
+ Solucanlar Hangi Ortamı Sever?
Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Öğrenciler, bahçeden
getirdikleri kuru toprağı karton veya plastik kutu içine serer.
Karton veya plastik kutunun bir tarafına kuru sünger, diğer
tarafına nemlendirilmiş sünger koyarlar. İki sünger arasına
serilmiş toprağa solucanları bırakırlar. Belli bir süre solucanların
hangi süngere doğru yöneleceğini gözlemleyip solucanların
seçimini tartışırlar (7.3), (BSB-1, 15, 22, 24).
+ Besin Zinciri Oluşturalım
Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Gruplar çeşitli canlı
isimlerini şeritler halinde kesilmiş kartonlara yazar. Şeritleri
besin zinciri oluşturacak şekilde halka hâline getirip zincir
şeklinde birleştirirler. Sonra aradan bir canlı halkasını çıkarıp
ortaya çıkabilecek sonuçları tartışırlar (7.5; 7.6), (BSB-21, 22,
23, 24; FTTÇ-16, 18).
AÇIKLAMALAR
[!] 7.1 Yaşam alanlarına okul bahçesi, park, ağaç
altı vb. örnek olarak verilir.
[!] 7.2, 7.3 Balıkların suda, solucanın toprak altında
karanlık ve nemli ortamda, kaktüslerin sıcak ve
kurak ortamda yaşama uyum sağladıkları örnekleri
verilir.
[!] 7.4 Canlılar arası ilişkiler için beslenme şekilleri;
et yiyenler ot yiyenler, hem et hem ot yiyenler olarak
verilir.
[!] Beslenme ve besin zinciri konusunda üretici,
tüketici, ayrıştırıcı konuları üst sınıflarda verilecektir.
7.5 Yaşam alanlarında canlılar arasındaki
ilişkilerde besin zincirleri genel olarak belirtilir.
Fakat besin ağları ve madde döngülerine girilmez.
Besin zinciri ve besin ağı konusu ayrıntılı olarak üst
sınıflarda ele alınacaktır.
C 7.1 ve 7.4 kazanımları için Türkçe dersi Konuşma
öğrenme alanı; Kendini Sözlü Olarak İfade Etme
(kazanım 17)
C 7.5 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve
Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Sunu
(kazanım 2)
Kısa Cevaplı Soru
Çoktan Seçmeli
221
ÜNİTE
KAZANIMLAR
8. İnsanın çevreye etkisi ile ilgili
8.1. İnsan etkisi ile çevrenin nasıl
değiştiğini araştırır (BSB-19,
20, 24; FTTÇ-18).
8.2. İnsan etkisi ile ülkemizde nesli
tükenen veya tükenme
tehlikesinde olan bitki ve
hayvanlara örnekler verir
(FTTÇ-18, 20)
8.3.Yakın çevresindeki veya
ülkemizdeki çevre sorunları
hakkında bilgi toplar ve sunar
(BSB-19, 20, 24; FTTÇ19,21,22).
8.4 Yakın çevresinde, çevreyi
bozabilecek davranışlarda
bulunanları uyarır (FTTÇ-22,
26).
8.5. Atatürk’ün çevre bilincinin
geliştirilmesi ile ilgili sözlerine
örnekler verir.
6. ÜNİTE : CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM
+ Poster Hazırlama
Öğrenciler, yakın çevrelerindeki veya ülkemizdeki çevre
sorunlarına (orman yangınları, ağaç kesimleri, erozyon) ilişkin
yazılı ve görsel kaynaklardan yararlanarak poster hazırlar ve
sınıfta sunarlar (8.3), (BSB-19, 20, 24;
FTTÇ-18, 19).
+ Neydi Ne Oldu?
Öğrenciler yaşadıkları yerler ile ilgili olarak farklı kaynaklardan
toplayabildikleri eski ve yeni fotoğrafları, insanın çevreyi nasıl
değiştirdiğine örnek olarak gösterirler (8.1), (BSB-19, 23, 24;
FTTÇ-21, 27, 32).
+ Poster Hazırlama
Öğrenciler; Atatürk’ün çevre ile ilgili söylediği sözlerini ve o
döneme ait fotograf veya değişik kaynaklardan topladıkları
resimlerle poster hazırlarlayarak okulun panolarında sergilerler.
AÇIKLAMALAR
[!] 8.2 Ülkemizde nesli tükenen hayvanlar için aslan,
Anadolu leoparı vb., nesli koruma programında olan
hayvanlar için
kelaynak, bitkiler için de
orkideler(salep yapım amacı ile kullanılanlar) vb.
örnek olarak verilir.
[!] Her yıl ilkbahar veya sonbahar mevsiminde ağaç
dikimi ve bakımı kampanyalarına katılma veya bu
tür kampanyaların düzenlenmesine katkıda bulunan
TEMA ya da Çevre ve Orman Bakanlığı İl/İlçe
Müdürlükleri ile işbirliği yapılır.
® İnsan Hakları ve Vatandaşlık (8.2., 8.3, 8.4 - 55 ,
56) “Ağacım Haklarım Var” etkinliği
® Sağlık Kültürü (8.4 – 28)
[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (8.5 -2)
222
Etkinlik Numarası
:1
Etkinlik Adı
: Açık Uçlu Soru
Aşağıdaki şekil bir domates bitkisine aittir. Şekildeki gibi gerçek domates bitkisine
sahip olduğunuzu ve bu bitkiyi tüm yönleri ile tanımlamanız gerektiğini düşününüz.
a. Bu bitki ve parçaları ile ilgili
sadece duyu organlarınız ile
tanımlayabileceğiniz özelliklerini maddeler hâlinde yazınız.
b. Bu bitkide eksik olan yapıyı çizerek tamamlayınız.
c. Bu bitkiye ait duyu organlarınız ile yaptığınız incelemelere ek olarak sadece
aletler kullanarak tanımlayabileceğiniz özellikler nelerdir? Yazınız.
223
Etkinlik Numarası
:2
Etkinlik Adı
: Eşleştirme
İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 3.3; 4.3; 4.6; 4.2; 6.1
Aşağıdaki verilen tanımlar ile tanımların karşılığı olan sözcükleri
oklarla eşleştiriniz.
1. Canlıları ortak özelliklerine göre ayırma
2. Gözle görülemeyecek kadar küçük canlılara verilen genel isim
3. Vücut içinde kemikten yapılmış bir iskelete sahip olmayan hayvan
grubu
4. Çiçeğin parlak ve renkli yaprakları
5. Denizlerde yaşayan memeliler grubuna dahil en büyük canlı
6. Geceleri ortaya çıkan, uçabilen memeli canlı
7. Soğuk bölgelerde yaşayan, kanatları yüzgece benzeyen, uçamayan
su kuşu
.
224
a) mikroskobik
canlılar
b) balina
c) sınıflandırma
d) penguen
e) taç yaprak
f) omurgasızlar
h) yarasa
Etkinlik Numarası
:3
Etkinlik Adı
: Yapılandırılmış Grid
İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.3; 4.5; 4.6; 4.7
Aşağıdaki numaralandırmış kutucuklarda omurgalı ve omurgasız hayvanlara ait
örnekler verilmiştir. İçerisinde bir hayvan örneğinin bulunduğu bu kutucuk numaralarını
kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1
2
3
Örümcek
4
Balina
Kelebek
5
6
Yengeç
7
Sazan
Yılan
8
9
Kartal
Solucan
Kurbağa
1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde omurgalı hayvanlar grubuna dahil
olan canlılar vardır?
2. Birinci soruda seçtiğiniz
doğrultusunda sıralayınız.
3.
hayvanları
balık-sürüngen-kurbağa-kuş-
memeli
Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde omurgasız hayvanlar grubuna dahil olan
canlılar vardır?
4. Görünüşü ve hareketi balıklara benzemesine rağmen memeliler grubuna giren hayvan
yukarıdaki kutucuklardan hangisinde verilmiştir?
5. Yukarıdaki
kutucuklardan
hangisinde/hangilerinde
omurgalı/omurgasız hayvanlar verilmiştir?
karada
yaşayan
6. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde suda yaşayan omurgalı/omurgasız
hayvanlar verilmiştir?
DEĞERLENDİRME
Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir:
C1
C3
C2
C4
C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı
C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı
C2= Toplam doğru kutucuk sayısı
C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı
Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden
değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen
sayı 5 ile çarpılır.
225
Etkinlik Numarası
:4
Etkinlik Adı
Aşağıdaki tabloda bazı kuşlar ve bu kuşlara yönelik özellikler verilmiştir.
a. Tablodaki bilgilere bakarak tüm kuşlar için geçerli olan özellikleri yazın.
b. Bu tabloya göre baykuş ve atmaca aynı özelliklere sahiptir. Bu iki kuşun birbirinde
farklı olduğunu ortaya koyan hangi özelliklerin tabloya eklenmesi gerekir?
Kuş türü
Tüylere Uçabilir Yumurta Otçuldur Etçildir Yüzebilir Yuvasını Ağaçlara
sahiptir
ile
yere
yuva
çoğalır
yapar
yapar
Atmaca
Serçe
Baykuş
Penguen
Ağaçkakan
Beyaz
balıkçıl
Ördek
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Etkinlik Numarası
:5
Etkinlik Adı
: Açık Uçlu Soru
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Bakkaldan peynir almaya gittiniz. Bakkal amca size iki çeşit peynir olduğunu söyledi. Birisi
kaynatılmamış sütten diğeri ise kaynatılmış sütten. Hangisini almayı tercih ederdiniz? Neden?
226
Etkinlik Numarası
:6
Etkinlik Adı
: Kısa Cevaplı Soru
Aşağıda verilen yaşam alanlarında bulunabilecek hayvanları karşısındaki noktalı bölüme
yazınız.
Yaşam Alanı
Açık arazide
bir taş altı
Yol üzerinde küçük
bir su birikintisi
Ağaç altı
Bahçede 10 cm derinliğe
kadar kazdığınız küçük
bir alan
Dere kenarı
Bulunabilecek Hayvanlar
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
227
Etkinlik Numarası
:7
Etkinlik Adı
: Çoktan Seçmeli
İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.2;4.3;4.7
Aşağıdakilerden canlılardan hangisi diğer üçüne göre farklı grupta yer alır?
A) balık
B) solucan
C) kuş
D) yılan
Etkinlik Numarası
:8
Etkinlik Adı
: Çoktan Seçmeli
İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.4;7.5
Ot
Şahin
Çekirge
Yılan
a)
Yukarıda oluşturulan besin zinciri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Şahin
Yılan
Çekirge
Ot
b)
Ot
Yılan
c) Ot
Çekirge
d)
Şahin
Çekirge
Çekirge
Yılan
Şahin
Şahin
Ot
Yılan
Etkinlik Numarası
:9
Etkinlik Adı
: Doğru-Yanlış
Aşağıda çiçekli bir bitki ile ilgili cümleler verilmiştir. Eğer doğru ise D, yanlış ise Y
harfini daire içine alınız
* Bitkide terleme ve fotosentezi gerçekleştiren yapı çiçektir.
D
Y
* Topraktan su ve suda çözünmüş çeşitli minareler kök ile alınır. D
Y
* Çiçek, yaprak ve kökü birbirine bağlayan yapı daldır.
D
Y
* Kök üreme ile görevli yapıdır.
D
Y
228
Etkinlik Numarası
: 10
Etkinlik Adı
: Açık Uçlu Soru
Mantarların insan yaşamındaki önemine ilişkin bir kompozisyon yazınız.
Etkinlik Numarası
: 11
Etkinlik Adı
Aşağıdaki tablodaki omurgalı hayvanlarla ilgili özellikler verilmiştir.
Doğru olan karenin içine (X) işareti koyunuz.
ÖZELLİKLER
Balık Sürüngen Kuş Memeli
Suda yaşar.
Karada yaşar.
Solungaç ile solunum yapar.
Akciğer ile solunum yapar.
Yumurta ile çoğalır.
Doğurarak çoğalır.
Tüylere sahiptir.
Pullar sahiptir.
Yavrularını sütle besler.
229
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
7. Ünite
: Işık ve Ses
Önerilen Süre
: 20 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, dördüncü sınıfta aldıkları eğitimle görme için ışığın gerekli olduğunu, ışığın
bir kaynaktan çıktığını, doğal ve yapay olmak üzere çeşitli ışık ve ses kaynakları olduğunu,
sesin titreşmekte olan cisimlerce üretildiğini, sesin işitmedeki önemini, hem ses hem de ışık
kaynaklarının uygun kullanılmadığı durumlarda çevre kirliliğine neden olabileceğini
öğrenmişlerdi. Bu ünitenin sonunda ise, öğrenciler ışığın madde ile etkileşimiyle ilgili olarak
saydam, yarı saydam ve saydam olmayan maddeleri, gölge oluşumunu ve bununla ilgili bir
doğa olayı olan Güneş ve Ay tutulması olaylarını, sesin yayılabildiği ve yayılamadığı
ortamları ayırt etmeyi, ses yalıtımı yapmayı, sesin çeşitli araçlarla kaydedilebileceğini gözlem
ve deneyleri sonucunda keşfetmelidir. Bu ünitede hedeflenen davranışlara ulaşmak için
öğrenciler; gözlem, karşılaştırma ve sınıflandırma yapacaklar, tahminler üretecekler,
tahminlerini test etmeye yönelik basit deneyler tasarlayacaklar, çeşitli kaynaklardan bilgi
toplayarak öğrendiklerini çeşitli şekillerde sunacaklardır. Bu ünitede öğrenilecekler üst
sınıflarda işlenecek ışığın yansıması ve kırılması ile sesin yansıması (yankı) ve soğurulması
konularına temel oluşturacaktır.
Ünitede, özellikle “Gölgesini ölçelim, zamanı bulalım” ve “Sesin yayılmasını
önleyelim” adlı öğrenme etkinlikleriyle öğrencilerin birlikte veya bağımsız çalışarak, sınırları
belirli bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretmeleri hedeflenmiştir.
Öğretmenler, ünitede Etkinlik Örnekleri yapılırken, görme ve işitme rahatsızlıkları olan
öğrencilerinin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek
gözlemleri içerdiğinden, bazı etkinlikler ise (ışık ile ilgili) karanlık ortam gerektirdiğinden
zamanlama ve planlamaya dikkat edilmedir. Ünitelerde verilen tüm öğrenme, öğretme ve
değerlendirme etkinliklerinin tavsiye niteliğinde olduğu unutulmamalı; bireysel veya grup içi
etkinliklerle, fizikî koşulları da dikkate alarak öğretmenler tüm öğrencilerin aktif katılımının
sağlanacağı uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünite, öğrencilerin; ışığın ve sesin farklı ortamlarda nasıl yayıldığını keşfetmelerini;
ışığın iki nokta arasında doğrusal bir yol ile yayıldığını kavramaları ve bunu basit ışın
çizimleriyle göstermelerini; ışığın ve sesin madde ile etkileşiminin bazı sonuçlarını
kavramalarını; gölgenin nasıl oluştuğunu kavramaları, cisimlerin gölge boylarını etkileyen
faktörleri keşfetmeleri hedeflenmektedir.
Ünitede, ışığın ve sesin yayılması, gölge oluşumu, ses yalıtımı ve ses teknolojileri
kavramları etrafında öğrencilerin gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, çıkarım, bilgi
ve veri toplama, model oluşturma, sunma, bilimsel süreç becerilerini geliştirme ve problem
çözmede teknolojik tasarım döngüsünü izlemeye odaklanılmıştır.
230
•
Işık Nasıl Yayılır?
•
Işık Bir Engelle Karşılaşırsa Ne Olur?
•
Işık Oyunları: Gölgeler
•
Gölge Boyunu Ölç-Zamanı Bul
•
Güneş ve Ay Tutulması
•
Ses Boşlukta Yayılamaz
•
Ses Farklı Madde veya Ortamlarda Farklı Yayılır
•
Sesin Yayılmasını Önleyebilir miyiz?
•
Sesini Kaydet ve Dinle
231
232
ÜNİTE
KAZANIMLAR
1.
Işığın yayılmasıyla ilgili olarak
öğrenciler;
1.1. Bir kaynaktan çıkan ışığın, doğrular
boyunca yayıldığını fark eder
(BSB-1, 2).
IŞIK VE SES
1.2. Bir kaynaktan çıkan ışığın, bir engelle
karşılaşmadığı sürece her yönde
yayılabileceğini belirtir
(BSB-1, 2).
1.3. Işığın iki nokta arasında izlediği yolu,
ışınlar çizerek gösterir
(BSB-21).
7. ÜNİTE: IŞIK VE SES
+ Işık Hakkında Ne Öğrenmiştim
4. sınıfta, “Işığın görme olayındaki rolü” ve “ Doğal ve yapay çeşitli ışık
kaynakları” ile ilgili öğrenilenleri hatırlatıcı bir kavram haritası öğretmen
rehberliğinde çizilir. Haritaya bazı yeni kavramlar eklenerek yeni ünitede
ele alınacak konuların önceki öğrenilenlerle ilişkisi gösterilir. “Işığın
yayılmasını önleyebilir misiniz?”, “Işık bir madde ile karşılaştığında ne
olur?” vb. sorularla öğrencilerin ön bilgileri, gözlemleri ve tecrübeleri
ortaya çıkarılır.
AÇIKLAMALAR
[!]
Öğrencilere,
oyuncak
lazerleri
arkadaşlarının
gözlerine
tutmamaları
uyarısında bulunulur.
[!] 1.3 Işının geometrik bir şekil olduğu
belirtilir. Gerçekte somut ışın çizgilerinin
olmadığı vurgulanır.
+ Işığı İzleyelim
Öğrenciler karanlık bir ortam oluşturup toplu iğneyle deldikleri bir karton
plaka kapattıkları bir el feneri (veya oyuncak lazer) aracılığıyla sınıfın bir
köşesi aydınlatırlar. Karton plakanın deliğinden yayılan ışığın izlediği yol
üzerine, tebeşir tozları veya un serpilir. Öğrenciler olayı gözlemler ve
gözlemlerini yorumlarlar. Işığın nasıl yayıldığını tartışırlar (1.1).
+ Işık Her Yöne Gidiyor
Öğrenciler bütün yüzlerine çeşitli delikler açtıkları kapalı bir karton
kutunun içerisine bir ışık kaynağı koyarlar. Kutunun içini aydınlattıklarında
ışığın deliklerden her yönde yayıldığını gözlemlerler (1.2).
+ Işığı Çizelim
Öğretmen, bir kaynaktan çıkan ışık ışınlarının nasıl çizileceğini gösterir.
Sonra öğrenciler ışığın yayılması ile ilgili gözlem sonuçlarını kendi
çizimleriyle gösterirler (1.3).
233
ÜNİTE
KAZANIMLAR
IŞIK VE SES
2.
3.
Işığın maddeyle karşılaşması ile ilgili
2.1. Çeşitli maddeleri ışığı geçirgenlik
durumlarına göre saydam, yarısaydam
ve saydam olmayan (opak) olarak
sınıflandırır (BSB-5).
2.2. Verilen bir maddenin saydam olup
olmadığını deneyerek bulur (BSB-14).
2.3. Çevresinden saydam, yarı saydam ve
saydam olmayan (opak) maddelere
örnekler verir (BSB-1).
Gölge oluşumu ile ilgili olarak öğrenciler;
3.1. Gölgenin nasıl oluştuğunu keşfeder.
3.2. Işık kaynağının, cismin veya ekranın
yeri değiştirildiğinde; cismin gölgesinin
büyüklüğünün, yerinin ve/veya şeklinin
değişebileceğini fark eder (BSB-
1,10,11,12,13).
3.3. Gölgenin, cismin büyüklüğü ve şekline
göre değişeceğini gösterir.
3.4. Gölge oluşumunu basit ışın çizimleri
ile gösterir (BSB-20).
3.5. İki veya daha fazla ışık kaynağı olan bir
ortamda, bir cismin birden fazla
gölgesinin oluşabileceğini fark eder
(BSB-1).
+ Işığın Geçmesini Engellemeyi Dene
Öğrenciler, sınıfın herhangi bir duvarını, bir ışık kaynağı ile
aydınlatır. Duvar ile ışık kaynağı arasına çeşitli madde veya cisimler
(kitap, buzlu cam, pencere camı, kâğıt, tahta, karton vb.) koyarak
duvarın aydınlatılan bölgesindeki değişiklikleri gözlemlerler.
Kullanılan cisimleri ışığı geçirme durumlarına göre sınıflandırırlar.
Oluşturdukları grupları bir tablo ile gösterirler. Çeşitli cisimlerin (ör.
İnsan bedeni) ışık geçirgenlikleri hakkında tahminlerde bulurlar ve
tahminlerinin doğruluğunu test ederler (2.1; 2.2; 2.3)
+ Bulutlu Havalar Neden Karamsar?
Öğrenciler, bulutlu havalarda çevrenin yeterince aydınlık olmaması
ve sisli havalarda görüş mesafesinin azalmasının nedenlerini
araştırırlar (2.3).
+ Gölge Oyunu
Öğrenciler sınıfın herhangi bir duvarını (veya bir ekran), bir ışık
kaynağı ile belirli bir uzaklıktan aydınlatırlar. Duvar ile ışık kaynağı
arasına saydam olmayan çeşitli madde ya da cisimler (tahta, karton
vb.) koyarak duvarda oluşan gölgeleri gözlemler. Duvardaki
gölgenin şeklini, büyüklüğünü ve yerini değiştiren çeşitli faktörleri
değiştirmeyi deneyerek kendi tasarladıkları bu basit deneyin
sonuçlarını tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde basit ışın çizimleri ile
gölge oluşumunu resimlerler (3.1; 3.2; 3.3).
+ Kaç Gölgesi Var?
Öğrenciler, önce bir ışık kaynağı kullanarak, herhangi bir cismin
gölgesini ekrana (duvar) düşürürler. Cismi ışık kaynağına yaklaştırıp
uzaklaştırarak, gölgesinin koyuluğunun değişimini incelerler. Sonra
ortama ikinci bir ışık kaynağı getirirler. İki kaynak birbirine
yaklaştırılıp uzaklaştırılarak, ekrana düşürülen gölgelerin
koyuluklarını ve kesişme bölgelerini gözlemlerler. Tam ve yarı gölge
arasındaki farkları karşılaştırırlar. Gözlemlerini çizimlerle
kaydederler (3.5).
AÇIKLAMALAR
2.1 Maddelerin ışığı geçirgenliklerine
göre ayırt edilmesi “Madde ve Değişim”
öğrenme alanında da kısaca işlenecektir.
[!] 2.1 Bazı ışık türlerinin (ör: x-ışınları)
insan vücudu gibi saydam olmayan
cisimleri bile geçebileceğinden kısaca
bahsedilir.
Maddelerin
Işık
Geçirgenliğini
Araştıralım.
[!] 3.1 Yarı saydam ve hatta saydam
cisimlerle de gölge oluşturulabilir. Bu
gölgelerin saydam olmayan cisimlerinkine
göre daha belirsiz ve zor fark edilir
olabileceği ifade edilir.
Gölge Boyu Nelere Bağlıdır?
234
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES
ÜNİTE
KAZANIMLAR
IŞIK VE SES
4.
5.
AÇIKLAMALAR
Bir güneş saati yaparak zamanı bulmayla ilgili
4.1.
Teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak
bir güneş saati modeli geliştirir (FTTÇ-4, 6).
4.2.
Güneş saati modeli tasarlarken izlediği yolun
bir teknolojik tasarım süreci olduğunu fark
eder (FTTÇ-6).
4.3.
Bir çubuğun gölge boyunu, günün farklı
zamanlarında doğrulukla ölçer (BSB-16, 17,
18).
4.4.
Elde ettiği ölçümleri tabloya kaydeder (BSB20).
4.5.
Gölge boyu-zaman ilişkisini gösteren bir
sütun grafiği çizer (BSB-21).
Güneş ve Ay Tutulmasıyla ilgili olarak
öğrenciler;
5.1.
Güneş ve Ay tutulmasının ışıkla ilgili bir olay
olduğu fark eder.
5.2.
Güneş ve Ay tutulması olaylarını
hazırlayacağı modellerle gösterir ve sunar
(BSB-21, 24).
5.3.
Güneş ve Ay tutulması olaylarını karşılaştırır,
benzerlik ve farklılıklarını listeler (BSB-4).
+ v Gölgesini Ölçelim, Zamanı Bulalım
Öğrenciler, bulutsuz, güneşli bir havada bahçede yere sabitledikleri bir çubuğun
gölgesinin boyunu günün farklı zamanlarında gözlemler ve ölçerler. Ölçüm
sonuçlarını tabloya kaydederler.Verileri işlemek amacıyla tablodan yararlanarak
çubuk grafik çizerler. Elde ettikleri bulguları yorumlayarak, cismin gölge boyunun
günün hangi saatinde daha uzun olduğunu tespit ederler. Çubuğun gölge boyu
verildiğinde, çizdikleri sütun grafiğini kullanarak ölçümün yapıldığı zamanı
bulabilirler. Ölçümün yapıldığı zaman verildiğinde, çizdikleri çubuk grafiğini
kullanarak gölge boyunu bulabilirler. Sonra, öğrendiklerini kullanarak ve
teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak bir güneş saati modeli geliştirirler.
Tasarladıkları modelin zaman ölçmedeki güçlü ve zayıf yönlerini tartışırlar (4.1;
4.2; 4,3; 4.4; 4.5).
+ Güneş ve Ay Nasıl Tutuluyor?
Öğrenciler, Güneş’in bir el feneri, Ay’ın bir ping-pong topu ve Dünya’nın da
oyuncak bir top kullanılarak temsil edildiği bir model yaparlar. Bu model üzerinde
Güneş ve Ay tutulması olaylarını gösterirler. Olayların sebep ve sonuçları
hakkında konuşur ve tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde Güneş ve Ay tutulması
olaylarını şematik olarak gösteren çizimler yaparlar (5.1; 5.2).
[!] 4.3 Önerilen etkinlikler ancak bulutsuz,
güneşli
bir
havada
okul
bahçesinde
yapılabileceğinden, deneyin veri toplama kısmı
önceden öğrencilere ödev olarak verilip, sonra
toplanan verilerin sınıfta işlenmesi tercih edilir.
Güneş Saati
Sütun Grafiği Çizme
[!] 5.1 Güneş ve Ay tutulması olaylarının belirli
sürelerle tekrar eden doğa olayları olduğu
belirtilir.
5.2 Dünya, Güneş ve Ay’ın karşılaştırmalı
büyüklükleri ve şekilleri “Dünya ve Evren”
öğrenme alanında ayrıntılı olarak ele
alınacaktır.
C 5.1, 5.2, 5.3 Türkçe dersi Görsel Okuma ve
Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma
(Kazanım 10)
Güneş Tutulması Modeli
235
ÜNİTE
KAZANIMLAR
6.
Sesin yayılmasıyla ilgili olarak öğrenciler;
+ Ses İle İlgili Geçmişte Öğrendiklerimizi Hatırlayalım
6.1. Sesin boşlukta yayılamayacağını ifade
eder.
Dördüncü sınıfta ses ile ilgili öğrenilenler, “Bildiğiniz ses kaynakları
nelerdir?”,“Ses nasıl oluşur?”, “Ses şiddetinin işitmedeki önemi nedir?”,
“Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişki nedir?”, “Ses çevre kirliliğine
neden olur mu?”, “Ses kirliliğini azaltıcı önlemler nelerdir ?” gibi
sorularla tekrar hatırlanır. Önceki öğrenilenlerin bu ünitede
öğrenileceklere temel oluşturacağı vurgulanır. Yeni ünite ile ilgili olarak
“Acaba ses, kaynağından çıkıp kulağımıza nasıl ulaşıyor?”, “Ses
geçirmeyen bir ortam olabilir mi?”, “Böyle bir ortama nerelerde ihtiyaç
vardır?” gibi sorularla öğrencilerin konuya ilgisi çekilir ve onlarda
merak uyandırılır.
6.2. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda
yayılabileceğini deneylerle gösterir
(BSB-1, 14, 15, 23).
6.3. Sesin hangi ortamda yayılılıp
yayılamayacağını tahmin eder (BSB-8).
IŞIK VE SES
7.ÜNİTE : IŞIK VE SES
+ Ses Her Ortamda Yayılır mı?
Öğrenciler, sınıfa getirdikleri bir ses kaynağını (çalar saat, cep telefonu
vb.) hava boşaltma tulumbasındaki cam fanusun içerisine yerleştirirler.
Önce fanusun havasını tamamen boşaltırlar. Ses kaynağından çıkan sesi
dinlerler. Sonra fanusun musluğunu açarak içerisine hava girmesini
sağlarlar ve bu durumda sesi tekrar dinlerler. Bu iki farklı durumu
karşılaştırarak sesin hangi durumda duyulabildiği ve sesin yayılabilmesi
için hangi şartların gerektiğini tartışırlar (6.1; 6.2).
AÇIKLAMALAR
[!] 6.2 Sesin su ortamında yayılmasıyla ilgili
olarak, sonar cihazı ve balinaların iletişim
şekilleri
öğrencilere,
örnek
olarak
verilebilir.
[!] 6.3 Katılarda sesin yayılması ile ilgili
etkinlik
yapılırken
masaya
şiddetli
vurulmasının kulağa zarar verebileceği
konusunda öğrenciler uyarılır.
[!] 6. 3 Öğrenciler, 4. sınıfta “Vücudumuz
Bilmecesini Çözelim” ünitesinde yaptıkları
stetoskopu kullanarak etkinliği yapabilirler.
Çoklu Zekâ
Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum?
Ne Öğrendim?
Boşluk Doldurma
+ Sesin Ortamdan Ortama Değişimi
Öğrenciler, iki taş parçasını önce havada, sonra su dolu bir kovada
birbirine vurarak ses çıkartıp çıkartmayacağını dener. Daha sonra
masalarının üzerine kulaklarını dayayarak masaya elle yavaşça vururlar.
Sesin farklı ortamlar olan katı, sıvı ve gazlarda yayılması ile ilgili bu
deneylerini tartışırlar. Sesin katı, sıvı, gaz ve boşluktaki yayılma
durumları karşılaştırmalı olarak incelerler (6.2; 6.3).
236
ÜNİTE
7.
IŞIK VE SES
8.
KAZANIMLAR
Sesin farklı ortamlarda farklı
duyulmasıyla ilgili olarak öğrenciler;
7.1. Farklı cisimlerle üretilen sesin farklı
duyulacağını deneylerle gösterir (BSB1, 14).
7.2. Aynı ses kaynağından üretilen sesin,
farklı maddesel ortamlarda farklı
işitileceğini fark eder. (BSB-7).
Ses yalıtımı ile ilgili olarak öğrenciler;
8.1. Hangi malzemelerin sesin yayılmasını
daha iyi önleyeceğini tahmin eder
(BSB-8).
8.2. Sesin yayılmasını önlemeyle ilgili
tahminlerini, teknolojik tasarımın
aşamalarını uygulayarak yaptığı bir
model ile test eder (BSB-14; FTTÇ-5).
8.3. Farklı modellerin sesin yayılmasını ne
derece önlediğini standart olmayan
ölçütler kullanarak test eder.
8.4. Farklı maddesel ortamların sesin
kulağımıza ulaşmasını farklı
engellediği sonucunu çıkarır (BSB-23).
8.5. Farklı ortamları, sesin yayılmasını
önleyebilme dereceleri bakımından
karşılaştırır (BSB- 3, 4, 5).
8.6. Ses yalıtımı için geliştirilen
teknolojilere örnekler verir (BSB-1;
FTTÇ-4).
8.7. Ses yalıtımıyla ilgili teknolojik
gelişmelerin, ses kirliliğini azalttığını
fark eder (FTTÇ-7).
+ Farklı Cisimler İle Farklı Sesler
Öğrenciler, çevrelerindeki farklı cisimlere (tahta blok, demir çubuk, kitap,
vb.) vurarak ses çıkartırlar ve üretilen seslerin farklı duyulduklarını
gözlemlerler. Gözlem sonuçlarını tartışırlar (7.1).
+ Ses Şiddeti Ortamdan Ortama Değişir mi?
Öğrenciler, iki taş parçasını önce havada sonra da içi su dolu bir kovada
birbirine vurarak ses çıkarırlar ve her iki durumda işitilen sesleri
karşılaştırırlar (7.2).
+ Çevremizdeki Ses Yalıtımları
Öğrenciler, bazı mekânlarda sesin yayılmasını önlemenin neden önemli
olduğunu tartışırlar. Evlerde pencerelere takılan çift camların arasının
boşluk olmasının sesin yayılmasına etkisini, merdivenlere halı döşenmesini
nedenlerini ve kulak tıkaçlarının kullanılma nedenini araştırarak,
çevrelerindeki çeşitli ses yalıtımı teknolojilerini tanırlar.
+ Sesin Yayılmasını Önleyelim
Öğrenciler, gruplara ayrılır, her bir gruba özdeş birer çalar saat verilir. Her
grup, bu çalar saatlerden çıkan sesin yayılmasını nasıl önleyebilecekleri ile
ilgili bir model tasarlar ve inşa eder. Gruplar inşa ettikleri modelleri birbiri
ile karşılaştırır ve kullanılan metotları tartışırlar. Hangi modelde, ses
yalıtımının daha iyi sağlandığına karar verirler (8.1; 8.2; 8.3; 8.4; 8.5).
v + Farklı Mesleklerdeki İnsanlar Ses Yalıtımı İçin Ne Kullanıyor?
Öğrenciler, yol çalışması yapan işçilerin darbeli yol matkabı ile çalışırken
veya hava alanlarında uçakların kalkışı esnasında görevlilerin kulaklarını
yüksek sesten nasıl korudukları ile ilgili bir araştırma yaparlar. Elde
ettikleri sonuçları ve farklı ses yalıtım teknolojilerini sınıfta tartışırlar (8.6;
8.7).
AÇIKLAMALAR
[!] Işık ile ses kavramları arasındaki
farklılıklardan bahsedilir. Örneğin; ışık odun
gibi
saydam
olmayan
maddelerden
geçemezken ses geçebilir.
[!] Öğrenciler, kulaklar için yapılmış bazı
cisimler hariç (ör: kulak tıpası) diğer cisimleri
kulaklarına sokmalarının tehlikeli olabileceği
konusunda uyarılmalıdır.
® Sağlık Kültürü (8.7- 28)
® Kariyer Bilinci Geliştirme: Yoğun sesin
bulunduğu iş ortamlarına fabrikalar,
havaalanları, konser salonları vb. örnek verilir.
237
ÜNİTE
9.
KAZANIMLAR
Farklı ses teknolojileri ile ilgili olarak
öğrenciler;
9.1. Sesin iletişim kurmadaki rolünü ve
önemini fark eder.
9.2. Çeşitli ses teknolojilerine örnekler verir
(BSB-1; FTTÇ-31).
IŞIK VE SES
9.3. Yüksek ses üreten teknolojik araçların
olumlu ve olumsuz etkilerini açıklar
(FTTÇ- 27).
9.4. Sesin kaydedilebildiğini ve kaydedilen
sesin dinlenebildiğini fark eder.
9.5. Geçmişten günümüze kullanılan farklı
ses kayıt araçlarına örnekler verir
(FTTÇ- 32).
9.6. Geçmişte kullanılan farklı ses kayıt
araçlarını, günümüzde kullanılanlar ile
karşılaştırır (BSB-5).
+ v Hayatımızdaki Ses Teknolojileri
Öğrenciler insanlar tarafından kullanılan farklı ses teknolojileri ve
bunların nerelerde kullanıldığını araştırarak sınıfta sunarlar. Bu araçlardan
yüksek ses üretenlerin olumlu ve olumsuz yönlerini tartışırlar (9.1; 9.2;
9.3).
+ Geçmişten Günümüze Ses Kayıt Araçları
Öğrenciler “Sesleri kayıt edebilir miyiz ?” “Sesleri kayıt etmek için hangi
araçları kullanırız ?” gibi soruları tartışırlar. Herhangi bir ses kayıt aracı
kullanarak ses kaydı yaparlar ve kayıt edilen sesi dinlerler. Geçmişten
günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarını araştırırlar. Bu araçların
geçmişten günümüze gösterdiği değişim ve ses kaydının günlük
yaşamdaki önemini (haberleşme gibi ) tartışırlar (9.4; 9.5; 9.6; 9.7).
AÇIKLAMALAR
[!] Sesin farklı mesleklerdeki rolüne örnek
olarak bir minibüsün geri geri gelirken
çıkardığı bip sesi, tehlike olarak hava
kompresörlerinin gürültüsü örnek olarak
verilir.
Karşılaştırma
Farklı Sesler İle Haberleşme
+ Sesler Bize Ne Anlatıyor?
Öğrenciler ses ile ilgili meslekleri araştırırlar. Farklı mesleklerde sesin
hangi özelliğinin ön planda olduğunu bu ünitede öğrenilenlerle
ilişkilendirilerek tartışırlar (9.8).
9.7. Ses kaydının günlük yaşamdaki
önemini açıklar (FTTÇ-4, 5).
9.8. Ses yalıtımı, ses kaydı, ses şiddetinin
değiştirilmesi gibi sesin kullanımı ile
ilgili çeşitli mesleklere örnekler verir
(FTTÇ- 33).
238
Etkinlik Numarası
:1
Etkinlik Adı
: Maddelerin Işık Geçirgenliğini Araştıralım
İlgili olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2
Aşağıda verilen madde ve cisimlerin ışığı geçirip geçirmeme durumlarını araştırınız ve
bulgularınızı bir tablo ile sununuz.
Kalem
Naylon Torba
Yemek Kaşığı
Taş
Kâğıt
Süt
Bardak
Defter
Su
Tahta Parçası
Silgi
Kâğıt Mendil
Kavanoz
Kumaş Parçası
Tebeşir
Etkinlik Numarası
:2
Etkinlik Adı
: Güneş Saati
İlgili olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.3; 4.4; 4.5
Bir grup öğrenci, Fen ve Teknoloji Dersinde “Gölge boyunun zamanla değişiminin
incelenmesi” konulu bir araştırma yaparlar. Bu amaçla, güneşli bir günde bahçede yere
diktikleri bir çubuğun gölge boyunu yarım saatlik aralıklarla ölçerler. Ölçüm sonuçları
aşağıda verilmiştir:
Saat 9:30’da gölge boyu 146 cm, 10:00’da 130cm, 10:30’da 116
cm, 11:00’da109 cm, 11:30’da 106 cm, 12:00’da 103 cm ve son
ölçümde 12:30’da 105 cmdir.
Sizden istenilen bu verilerden yararlanarak aşağıdaki soruları
cevaplamanızdır.
a)
b)
c)
d)
Verileri bir tablo çizerek düzenleyiniz.
Verileri kullanarak bir grafik (çizgi veya sütun grafiği) çiziniz.
Çizdiğiniz grafik size ne anlatıyor? Açıklayınız.
Öğrenciler saat 12:30’dan sonra da ölçüm yapmaya devam
etselerdi saat 13:00’te çubuğun gölge boyunu kaç cm olarak ölçebilirlerdi?
Tahminizin gerekçesini açıklayınız.
239
Etkinlik Numarası
:3
Etkinlik Adı
: Sütun Grafiği Çizme
İlgili olduğu Kazanımlar : 4.5
Saydam olmayan bir cisim, şekildeki gibi bir ışık kaynağı ile duvar arasında sırasıyla
çeşitli uzaklıklara konulmuş ve duvarda gölgeler oluşturulmuştur.
1
2
3
4
Cismin kaynaktan farklı uzaklıklarına karşılık duvarda oluşturduğu gölge boylarını ve
cismin kaynağa uzaklığını şekil üzerinde ölçünüz. Elde ettiğiniz verilerle cismin kaynaktan
uzaklığı ile gölge boyu arasındaki ilişkiyi gösteren bir sütun grafiği çiziniz.
a) Grafikte gölge boyu ile cismin kaynaktan uzaklığı arasındaki ilişkiyi açıklayınız.
b) Grafik üzerinde ölçümünü yapmadığınız bir uzaklığa karşılık gölge boyunun
uzunluğunu bulunuz.
c) Aynı uzunluğa karşılık gelen cismin gölge boyunu deneysel olarak ölçün. Elde
ettiğiniz sonuç ile grafikte bulduğunuz sonucu karşılaştırınız.
Etkinlik Numarası
:4
Etkinlik Adı
: Güneş Tutulması Modeli
İlgili olduğu Kazanımlar: 5.1; 5.2; 5.3
Güneş tutulması olayını, uygun materyaller kullanarak, geliştireceğiniz bir model
üzerinde gösteriniz.
240
Etkinlik Numarası
:5
Etkinlik Adı
: Gölge Boyu Nelere Bağlıdır?
İlgili olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2
Bir cismin gölge boyu ile ışık kaynağının cisme olan yatay uzaklığı arasındaki ilişkiyi
kendi tasarladığınız bir deneyle araştırınız.
Bulgularını Paylaşma
Yorumlama ve Sonuç
Çıkarma
Verileri İşleme
Araştırmanın Amacına
Uygun Verileri Kaydetme
Uygun Ölçme Aracı
Kullanma
Gerekli Malzeme ve AraçGereçleri Seçme
Kontrol Edilen Değişkenleri
Belirleme
Bağımsız Değişkeni
Belirleme
Bağımlı Değişkeni Belirleme
Öğrencinin Adı ve Soyadı
Neyi Araştırdığını Bilme
Deneyi Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Kontrol Listesi
Etkinlik Numarası
:6
Etkinlik Adı
: Çoklu Zekâ
İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1- 9.8
Bu etkinlik için öğretmen kaç grup oluşturacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür
etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine
dahil olurlar. Öğretmen, grupları oluştururken grupların isimlerini (sözel-dil zekâ alanı,
mantıksal-matematik zekâ alanı, müziksel-ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle belirtmez.
Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait isimler yalnızca uygulayıcılara bilgi
verilmek için yazılmıştır. Bu isimler, hiçbir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır.
1. Grup:(Sözel Dil Zekâ Alanı)
Öğretmen “Sesleri nasıl duyar?”,”Ses şiddetinin işitmedeki önemi nedir?”,”Ses şiddeti
ile uzaklık arasındaki ilişki nedir?”,” Titreşen her madde ses oluşturur mu?”,”Ses çevre
kirliliğine neden olur mu?” Ses kirliliğini azaltıcı önlemler nelerdir?” gibi soruları öğrencilere
sorar. Gruptan ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kütüphane, kitap, dergi,
internet gibi) araştırma yapmalarını ister. Araştırma sonuçlarını rapor şeklinde veya ses
konusunu ünite çerçevesinde bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye biçiminde yazmalarını ister.
Öğrenciler, yüksek ses üreten araçların olumsuz etkilerini gösteren bir drama hazırlarlar.
241
2. Grup:(Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı)
2. gruptaki öğrenciler birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını çıkarırlar.
Öğretmen, öğrencilerden sesin yayılmasının hangi şartlarda mümkün olacağı konusunda
tahminlerde bulunmalarını ve bu tahminlerini kontrol etmelerini ister. Öğrenciler, farklı
maddesel ortamlarda sesin yayılmasını gözlemleyerek, farklı maddesel ortamların sesin
yayılmasını nasıl etkilediği konusunda çıkarımda bulunurlar. Farklı ortamların sesin
yayılmasını ne derece önlediğini karşılaştırırlar. Elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve
ünite akış şeması hazırlamak üzere dördüncü gruba verirler.
3. Grup:(Müziksel Ritmik Zekâ alanı)
Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı ses ile ilgili bilgi,
beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını altıncı grubun
hazırladığı dans gösterisi eşliğinde sınıfta sunarlar. Ayrıca bu parçayı bir ses kayıt aracına
kaydederek, kaydedilmiş parçayı sınıfta arkadaşlarına dinletirler.
4. Grup:(Görsel Uzamsal Zekâ Alanı)
Diğer tüm grupların hazırladığı ses ile ilgili materyalleri görsel olarak zenginleştirip
(ses ile ilgili resimler, karikatür gibi ) bütün hatlarını poster olarak hazırlarlar. Ayrıca
konunun içeriği çerçevesinde, ses ile ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi
gösteren bir akış şeması geliştirirler.
5. Grup:(Sosyal Zekâ Alanı)
Ses yalıtımı konusunda faaliyet gösteren kişi ve kurumlar ile görüşerek ses yalıtımı
için ne tür ürünleri olduğu hakkında fikir edinirler. İnsanların günlük ihtiyaçlarını karşılamak
için hangi ses teknolojilerini kullandıklarını ve bu araçlardan yüksek ses üreten teknolojik
araçların olumlu ve olumsuz etkilerini araştırırlar. Bu araçların olumsuz etkilerinin nasıl
azaltılacağı konusunda fikirler öne sürerler. Aile büyükleri ile görüşerek geçmişte hangi ses
kayıt araçlarını kullandıkları hakkında bilgi alırlar. Bu araçları günümüzde kullanılanlar ile
karşılaştırarak teknolojik gelişim sırasına göre listelerler. Ses ile ilgili meslekleri araştırıp bu
meslek sahibi kişiler ile görüşürler ve onların meslekleri hakkında bilgi edinirler. Farklı
meslek grubundan insanlar ile de görüşüp sesin meslekleri açısından önemi araştırırlar. Elde
ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Birinci grup ile beraber görsel grubun
hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi
alışverişini ve koordinasyonu sağlar.
6. Grup:(Bedensel Zekâ Alanı)
Diğer grupça (üçüncü grup) hazırlanan müzik parçasına uygun bir dans gösterisi
hazırlarlar ve bu gösteriyi üçüncü grup ile beraber sınıfta sunarlar. İlgili gruplardan
geçmişten günümüze kullanılan ses kayıt araçları hakkında bilgi edinerek, bu araçlar ile ilgili
bir yapboz hazırlarlar. Ayrıca birinci grubun hazırladığı dramayı sınıfta sunarlar.
242
Etkinlik Numarası
:7
Etkinlik Adı
: Ne biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim?
İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1, 9.8
Bu etkinliğin amacı öğrencilerin konuyla ilgili önbilgilerinin tespiti, bu tespite dayalı
olarak hissettikleri öğrenme ihtiyacı ve bunların sonucunda da geldikleri düzeyi öğrenci
gözüyle belirlemektir. Bu etkinlik için aşağıdakine benzer üç sütundan oluşan bir tablo
kullanılır. Önce öğrencilere konu ile ilgili olarak neler bildikleri sorulur ve alınan cevaplar
tartışılmaksızın “Ne biliyorum?” başlıklı sütuna yazılır. Bu yazma işlemi tamamlandıktan
sonra öğrencilere konu ile ilgili ne öğrenmek istedikleri sorulur. Alınan cevaplar öğretmen
rehberliğinde (düzey, konunun sınırları, yaş grubu ve çevrenin özellikleri gibi ) tartışılarak,
soru cümlesi niteliğinde “Ne Öğrenmek İstiyorum?” başlıklı sütuna yazılır.
İlgili konu işlendikten sonra (aktif kitap okuma ile) öğrencilere neler öğrendikleri
sorulur. Alınan cevaplar “Ne Öğrendim?” başlıklı sütuna yazılır. Oluşturulan tablo, öğretmen
rehberliğinde incelenir. Öğrencilerin konu ile ilgili gelişim süreçlerini (Nereden geldik?
Nerdeyiz? Nereye gidiyoruz? ) somut olarak görmeleri sağlanır. Ne öğrendim? başlığı altında
hedeflenen ancak bilgi, beceri ve tutuma dönüşmeyen kazanımlar varsa ve bunlar ilgili
öğrenme etkinliklerin yapılmasına rağmen kazanılmamışsa, ilgili konular tekrar edilir.
Gerçekleştiremeyen kazanımlar ile ilgili etkinlikler yoksa öğrenciler ya yeni kaynaklara
yönlendirilir ya da yeni etkinlikler ile kazanımlar verilmeye başlanır. Bunlardan sonra tablo
yeniden düzenlenir ve ikinci sütundaki soruların cevabı üçüncü sütunda alınıncaya kadar bu
işlemlere devam edilir.
Ne Biliyorum?
Ne Öğrenmek İstiyorum?
Ne Öğrendim?
Her sesin bir kaynak tarafından
oluşturulduğunu
Sesin hangi ortamlarda
yayıldığını
Sesin boşlukta yayılamayacağını
Titreşen her maddenin ses
ürettiğini
Sesin yayılmasını önleyip
önleyemeyeceğimi
Sesin yayılması için maddesel bir ortam
gerektiğini
Sesi duyabilmemizi sağlayan
özelliğin ses şiddeti olduğunu
Farklı ses teknolojilerinin neler
olduğunu
Farklı maddelerde üretilen sesin farklı
duyulacağını
Ses şiddetinin uzaklık ile ilişkisi
Ses kayıt araçlarının neler
olduğunu
Aynı kaynaktan çıkan sesin farklı maddesel
ortamlardaki şiddetinin farklı olacağını
Farklı araçlar sayesinde ses
şiddetinin değişebileceği ve
işitme yetisinin
geliştirebileceğini
Ses ile ilgili mesleklerin olup
olmadığını, varsa bunların neler
olduğunu
Farklı maddesel ortamların sesin kulağımıza
ulaşmasını farklı engellediğini
Yüksek sesten korunmak
gerektiğini
Sesin farklı meslek gruplarındaki
rolünü
Ses yalıtımı için geliştirilen teknolojileri
Ses yalıtımı ile ilgili teknolojik gelişmelerin
ses kirliliğini azaltıcı etkilerini
Ses kirliliğini ve azaltıcı
önlemleri
Ses ile ilgili farklı teknolojik araçları
Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses
kayıt araçlarını
Ses kaydının günlük yaşam için önemini
Ses ile ilgili meslekleri ve farklı mesleklerde
sesin rolünü
243
Etkinlik Numarası
:8
Etkinlik Adı
: Boşluk Doldurma
İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1; 6.2; 7.2
Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları
tamamlayınız.
yayılma
maddesel ortam
şiddet
boşluk
a) Bir ses kaynağından çıkan sesin yayılabilmesi için __________ gerekir.
b) Ses _________ yayılamaz.
c) Farklı maddesel ortamlarda sesin ___________ farklı şekilde olur.
d) Aynı ses kaynağından üretilen sesin, farklı maddesel ortamlarda ________ farklı
olacaktır.
Etkinlik Numarası
:9
Etkinlik Adı
: Karşılaştırma
İlgili olduğu Kazanımlar : 1.1- 9.8
Aşağıda ışık ve ses kavramları ile ilgili bazı özellikler verilmiştir. Bu özellikler hangi
kavrama uyuyorsa ilgili kavrama X işareti koyunuz. Işık ve ses kavramlarının her ikisine
uyuyorsa her ikisine de X işareti koyunuz.
IŞIK
SES
a) Maddelerin titreşimi sonucu oluşur.
_____
_____
b) Yayılması için maddesel bir ortam gerektirmez.
_____
_____
_____
_____
_____
_____
_____
_____
_____
_____
_____
_____
c)
Farklı kaynaklar tarafından oluşturulabilir.
d) Tüm yönlerde yayılır.
e)
Farklı maddelerin içinde farklı şekilde hareket eder.
f)
Demir, odun gibi saydam olmayan maddelerin içinden
geçebilir .
g) Bir enerji türüdür.
244
Etkinlik Numarası
: 10
Etkinlik Adı
: Farklı sesler ile haberleşme
İlgili olduğu Kazanımlar : 9.1
Kamış, pipet gibi malzemeleri çeşitli boylarda keserek ya da bu malzemelerden değişik
çaplarda bulup üfleyerek kullanabileceğiniz aletler yapın. Bu aletlerden çıkardığınız seslerinin
her birinin bir anlamı olsun. (aynen mors alfabesinde olduğu gibi) Bu etkinlik süresince kendi
aranızda sözlü ya da yazılı iletişim kurmayınız. Kızılderililerin dumanla haberleşmesi gibi siz
de yaptığınız aletlerden çıkardığınız seslerle haberleşiniz. Çıkarttığınız seslerin hangi
mesajları ilettiğini gösteren bir sözlük oluşturunuz. Sözlüğünüzü oluşturduktan sonra size
gönderilen mesajlardan ne anladığınızı bir kâğıda not ediniz. Öğretmenizin size tanıdığı süre
sonunda doğru mesajı anlayıp anlamadığınızı karşılaştırınız. Günümüzün gürültülü şehirlerini,
insanların ve hayvanların birbirleriyle iletişimini düşünerek bu çalışma sonunda neler
hissettiğinizi, neler yapabileceğinizi yazı, resim ya da karikatürle sınıfa sununuz.
245
2.7 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI
TABLOSU
SINIF
ÖĞRENME ALANI
TEMA/ ÜNİTE
Canlılar ve Hayat/
Vücudumuz Bilmecesini
Çözelim
DERS KAZANIMLARI
1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma
tarihinin önemini bilir.
4.1. Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği
zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar.
4.3. Sigara ve alkol içilen ortamlardan uzak durur.
İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK
KAZANIMLARI
54.Aldığı ürünleri son kullanma tarihine dikkat
etmenin bir tüketici hakkı olduğunu fark eder.
46.Sağlık hakkının olduğunu bilir.
47.Yaşama hakkının kutsallığını fark eder ve bu
hakkın önemine uygun davranışlar gösterir.
8.2. İnsan etkisi ile nesli tükenen veya tükenme
tehlikesinde olan bitki ve hayvanlara örnekler verir.
5
Canlılar ve Hayat/
Canlılar Dünyasını
Gezelim, Tanıyalım
8.3.Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki çevre
sorunları hakkında bilgi toplar ve sunar.
55.Çevre haklarının varlığını bilir.
56.Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara
aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu
bilincine uygun davranışlar gösterir.
8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda
bulunanları uyarır.
ÖĞRENME ALANI
TEMA/ ÜNİTE
Canlılar ve Hayat/
Çözelim
DERS KAZANIMLARI
4.1. Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği
zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar.
4.3. Sigara içilen ortamlardan uzak durur.
246
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA
KAZANIMLARI
2. Alkol ve ilaç kullanımını özendiren medya
mesajlarını fark eder.
8. Reddetme davranışı sergiler.
SINIF
ÖĞRENME ALANI
TEMA/ ÜNİTE
DERS KAZANIMLARI
SAĞLIK KÜLTÜRÜ
KAZANIMLARI
1.1.Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere
ihtiyacı olduğunu fark eder.
18.Büyüme ve sağlıklı olmak için beslenmenin önemini
açıklar.
1.2. Besinlerin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir.
20.Temel besin gruplarını belirtir.
21. Besin öğelerinin büyüme ve sağlıkla ilişkisini kurar.
1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından deney
yaparak test eder.
1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna dair
bilgi toplar ve sunar.
1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar.
5
Canlılar ve Hayat/
Çözelim
1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin ve içerdiği katkı maddelerinin
sağlığa etkilerini araştırır ve sunar.
1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma tarihinin önemini
bilir.
2.3. Sindirimde görevli organ ve yapıların yerini kendi üzerinde ve
model üzerinde sırası ile göstererek görevlerini kısaca açıklar.
2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model veya kendi ağzında
göstererek sindirimdeki görevini fark eder.
247
22. Dengeli beslenmeye özen gösterir.
23.Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat
edilmesi gerekenleri araştırır.
24. Sebze ve meyvelerin yıkanarak yenmesine özen
gösterir.
25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler.
23.Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat
3.Sindirim sistemi organlarını belirtir.
SINIF
ÖĞRENME ALANI
TEMA/ ÜNİTE
DERS KAZANIMLARI
2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe ve düzenli diş kontrolüne
özen gösterir.
Canlılar ve Hayat/
Çözelim
3.1. Boşaltımda görevli organ ve yapıların yerini model üzerinde
göstererek görevlerini kısaca açıklar .
SAĞLIK KÜLTÜRÜ
KAZANIMLARI
16. Ağız ve diş sağlığının önemini kavrar.
17. Ağız ve diş sağlığına özen gösterir.
4. Boşaltım sistemi organlarını belirtir.
3.4. Böbreklerin sağlığı için nelere dikkat etmesi gerektiğini araştırır ve
sunar.
6.1. Mikroskobik canlıların faydalarına ve zararlarına örnekler verir.
5
6.3. Besinleri mikroskobik canlıları zararlı etkilerinden korumak
amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemleri vurgular.
Canlılar ve Hayat/
Canlılar Dünyasını
Gezelim, Tanıyalım
6.2. Mikroskobik canlıların besinler üzerine etkisini deney yaparak
gözlemler.
8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları
uyarır.
Fiziksel Olaylar/
Işık ve Ses
8.7. Ses yalıtımıyla ilgili teknolojik gelişmelerin, ses kirliliğini
azalttığını fark eder.
+
248
23. Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat
23. Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat
28. Sağlıklı çevreyi oluşturabilmede öz sorumluluk
geliştirir.
SINIF
ÖĞRENME ALANI
TEMA/ ÜNİTE
DERS KAZANIMLARI
SPOR KÜLTÜRÜ VE OLİMPİK EĞİTİM
KAZANIMLARI
1.1.Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için
besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder.
5
Canlılar ve Hayat/
Çözelim
13.Günlük enerji ihtiyacının beslenme ile ilişkisini
kavrar.
13.Günlük enerji ihtiyacının beslenme ile ilişkisini
1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir.
kavrar.
14.Günlük besin ihtiyacının neleri içerdiğini belirtir.
1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından 14.Günlük besin ihtiyacının neleri içerdiğini belirtir
deney yaparak test eder.
15. Besinlerin içerikleri ile ilgili tablolar hazırlar.
1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna 15. Besinlerin içerikleri ile ilgili tablolar hazırlar.
dair bilgi toplar ve sunar.
1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar .
249
16. Dengeli beslenmenin insan sağlığına etkilerini
tartışır.
17. Kendisi ve ailesi için günlük mönü düzenler.
DERS
SINIF
YAKLAŞIK SÜRE
ÖĞRENME ALANI
ÜNİTE
TEMEL BECERİLER:
KAZANIMLAR
MATERYALLER
KAYNAK
AĞACIM HAKLARIM VAR
:
:
:
:
:
Fen ve Teknoloji
5
40 dk.
Canlılar ve Hayat
Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım
: 4. Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir
vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir.
:
:
SÜREÇ
1.Aşama: Sınıf içinden seçilen bir öğrenci ‘Ağaç’ rolünü üstlenir. Öğrencinin çevre
sorunları ile ilgili bilgi toplaması için uygun bir süre verilir.
2.Aşama: Ağaç olan öğrenci, günlük yaşamında insanların çevreye ve kendisine vermiş
oldukları zararlardan dolayı yaşamının nasıl güçleştiğini anlatır.Kendisinin insanlar gibi
hakları olduğunu ve bu hakların korunması için çocuklardan yardım ister.
3.Aşama: Bu talep doğrultusunda Ağacın ve buna bağlı olarak tüm doğanın nasıl
korunması gerektiği konusunda tartışma ortamı yaratılır.
DEĞERLENDİRME
Öğrenciler çevre sorunlarına karşı duyarlılık kazanır ve çevre haklarının olduğunun
farkına varır.
250
2.8 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ
KONULAR TABLOSU
SINIF
5
ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ
KONULAR
1) Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği
önemi kavrayabilme
AÇIKLAMA
•
Bilim ve teknoloji arasındaki ilişki
açıklanarak, bilim ve teknolojinin
temelinde akılcılığın yer aldığı
belirtilecektir.
•
Hayatımızda akılcılığa ve bilime yer
vermenin neden önemli olduğu
irdelenerek, Atatürk’ün akılcılığa ve
bilime verdiği önem, Atatürk’ün
akılcılık ve bilim konusundaki
sözlerinden örnekler verilerek
açıklanacaktır.
2) Atatürk’ün çevreye verdiği önemi
kavrayabilme
AÇIKLAMA
• Atatürk’ün çevre ile
ilgili yaptığı
çalışmalara örnekler verilerek,
Atatürk’ün çevre bilincinin
geliştirilmesi ile ilgili sözleri
değerlendirilecektir.
ÖĞRENME ALANI /
ÜNİTE
Madde ve Değişim /
Maddenin Değişimi ve
Tanınması
Fiziksel Olaylar /
Kuvvet ve Hareket
Canlılar ve Hayat / Canlılar
Dünyasını Gezelim,
Tanıyalım
251
DERS KAZANIMLARI VE
AÇIKLAMALAR
5.4. Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden farkını açıklar (BSB-7,
8; FTTÇ-2).
3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada en uzun süre
kalacak bir paraşüt geliştirir (FTTÇ-6, 14).
3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler verir
(FTTÇ-4).
8.5. Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözlerine
örnekler verir.
.
EK 1
YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİ
Yapılandırılmış grid; alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden biridir. Bu teknik
uygulanırken; yaşa ve seviyeye bağlı olarak dokuz ya da on iki kutucuktan oluşan aşağıdaki gibi bir
tablo hazırlanır.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Tablo: Grid tekniğinin genel yapısı
Konu ile ilgili kavramlar, resimler, sayılar, eşitlikler, tanımlar veya formüller gelişigüzel
kutucuklara yerleştirir. Kutucukların
içeriğinin değiştirilebilmesi hem görsel hem de analitik
düşünebilme olanağı sağlar.
Öğrencilere konuyla ilgili değişik sorular verilir. Öğrencilerden,
•
Her sorunun cevabı için uygun kutucukları bulmaları,
•
Bu kutucuk numaralarını mantıksal veya işlevsel sıraya göre dizmeleri istenir.
Her iki adım için farklı bir puanlama sistemi kullanılır. İlk adımda her sorunun cevabı için
uygun kutucukların bulunması aşamasında aşağıdaki formül uygulanır.
C1 = Öğrenci tarafından doğru seçilen kutucuk sayısı
C2 = Toplam doğru kutucuk sayısı
C3 = Öğrenci tarafından yanlış seçilen kutucuk sayısı
C4 = Toplam yanlış kutucuk sayısı
C1 C 3
−
C2 C4
Bu formüle göre öğrencilerin puanları +1, 0, -1 arasında değişir. Bu puanı 10 üzerinden
değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla +1 ile toplanır, elde edilen puan 5
ile çarpılır. ( Not : Yapılandırılmış gridin, sorulan soru ile ilgili doğru karelerinin sayısı yanlış
253
karelerden çok fazla ise bu formül ile değerlendirme isabetli olmayabilir. Böyle durumlarda
bütüncül değerlendirme yoluna gidilmelidir.)
İkinci adımda öğrencilerden seçtiği soru ile ilgili numaraları mantıksal veya işlevsel sıraya
koymaları istenir. Bu işlem için puanlama sistemi aşağıdaki örnek etkinlikte verilmiştir.
Öğrencilerin verdiği cevap konu hakkındaki eksik veya yanlış bilgilerini ortaya çıkararak
bilişsel yapıdaki aksaklıkları gösterir. Bu teknikte öğrencilerin konuyu bilmeden soruyu doğru
cevaplamaları yani tahminde bulunmaları hemen hemen imkansızdır. Hem doğru kutucukların
seçimi hem de bunların mantıksal sıraya dizilmesi konuyu çok iyi bilmeyi ve anlamayı gerektirir.
Örnek Etkinlik:
Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli hayvan isimleri verilmiştir. Tabloya göre
aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız.
1
2
3
Örümcek
4
Balina
5
Yengeç
7
Kelebek
6
Sazan
8
Yılan
9
Kartal
Solucan
Kurbağa
1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi/hangileri omurgalı hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları
içerir?
2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda
sıralayınız
3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi omurgasız hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir?
Etkinliğin Değerlendirilmesi:
1. soru için seçilmesi gereken doğru kutucuklar: 2, 5, 6, 7, 9
1. soru için yanlış kutucuklar ise : 1, 3, 4, 8
254
Örneğin bir öğrenci bu soruyu tam olarak cevaplayarak 5 doğru ve 0 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda
verilen formül kullanılarak;
5 0
− =1-0=1 sonucuna 1 eklenerek
5 4
1+1 = 2 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak
5 x 2=10 bulunur.
Örneğin başka bir öğrenci bu soru için 3 doğru ve 2 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen formül
kullanılarak;
3 2
− = 0,60-0,50=0,10 sonucuna 1 eklenerek
5 4
0,10+1 = 1,10 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak
5 x (1,10)=5,50 veya bulunan sonucu yuvarlatırsak 6 bulunur.
2. soru için doğru cevap : 5, 6, 9, 7 ve 2
Soru 1: 5 numara 6’ dan önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor?
Soru 3: 9 numara 7’ den önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor?
Örneğin bir öğrenci bu soru için 6, 5, 9, 7 ve 2 şeklinde cevap versin.
Yukarıdaki soruları sorarak bu cevabı değerlendirirsek,
Soru 1- Hayır /Soru 2- Evet /Hayır
Soru 3- Evet /Evet
Soru 4- Evet /Evet
Her “Evet” cevabı için “1” puan her “Hayır” cevabı için “0” puan ile değerlendirildiği için bu
öğrenci 8 üzerinden 5 puan almıştır.
3. sorunun değerlendirmesi 1. soruda olduğu gibidir.
255
EK 2
V (VEE) DİYAGRAMI
Vee diyagramları öğrencilerin araştırmalarını daha kapsamlı hâle getirmesini sağlayan bir
değerlendirme tekniğidir. Vee diyagramları, hemen her düzeydeki bütün etkinliklerde rahatça
kullanılabilmesi, hazırlanma kolaylığının olması, etkinlik öncesi öğrencileri araştırmaya sevk
etmesi, kavram öğretimine yardımcı olması ve kavram yanılgılarını tespit etme amacıyla kullanılır.
Öğrencilere bilgilerini daha iyi organize etme, daha etkili bir biçimde araştırma yapma ve
öğrenmelerini sağlama için kullanılan bir ölçme değerlendirme uygulamasıdır. Vee diyagramları
etkinlikle birlikte hazırlanan aynı zamanda etkinliğin raporu olarak da kullanılabilen bir eğitim
aracıdır.
Vee diyagramlarında kavramsal ve etkinlik bölümlerinde bulunan başlıklar: anahtar soru,
araç ve gereçler, teoriler, ilkeler, kavramlar, neyi araştırıyoruz ve kayıtlar yer alır.
1-Vee diyagramı hazırlığına büyük bir “V” harfinin çizimiyle başlanır.
2-Etkinliğe başlamadan önce kavramsal kısım (bildiklerimiz) hazırlanır. Bu amaçla çeşitli
ders kitaplarından yaralanılabilir. Bildiklerimiz kısmının altına, etkinlik sonucuna ulaşmada
yardımcı olacak teori ve ilkeler belirlenerek öğrencinin yazılı ifade etmesi sağlanır.
3-İlköğretim düzeyinde anahtar soru öğretmen tarafından belirlenir.
4-Etkinlik öncesinde etkinlikte kullanılacak araç ve gereçler diyagramdaki yerine
yazılır.Araç gereçlerin yazılacağı yer “V” harfinin alt sivri ucudur.
5-Etkinlik yapılır ve bu etkinlik sırasında yapılacak ölçümler gözlemler ve sonuçlar etkinlik
kısmında yer alan kayıtlar kısmına not edilir.
6-Kayıtlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonuçlar ve yorumlar kayıtlar kısmının alt
bölümüne yazılabilir.
256
Etkinlikten önce
Etkinlikte yaptıklarımız
Anahtar Soru
Araştırıyoruz?
Bildiklerimiz
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
.....................................................
.....................................................
.....................................................
.....................................................
.....................................................
Kayıtlar
Kavramlar
Araç-gereç
…………………………..
…………………………
Kayıtlar /Gözlem
Sorunun cevabı ne olabilir? (Sonuç)
.............................................................
257
Örnek :
Bildiklerimiz
*Aynı maddenin erime
sıcaklığı ve donma sıcaklığı
birbirine eşit denecek kadar
yakındır.
*Isı alan saf katı maddeler
belli sıcaklıkta sıvı hale
geçerler.
*Isı veren saf sıvı maddeler
belli sıcaklıkta katı hale
geçerler.
*Maddenin katı halden sıvı
hale geçme durumu erimedir.
*Maddenin sıvı halden katı
hale
geçme
durumu
donmadır.
*Farklı
maddelerin
sıcaklığını
ölçmek
için
termometre kullanılır.
0
*Ölçüm sonucu C olarak
verilir.
…………………………….
…………………………….
Kavramlar
*Erime *Erime sıcaklığı
*Donma *Donma sıcaklığı
*Katı
* Sıvı
*Hal değişimi
*Termometre
Anahtar Soru
Erime-donma
noktaları
madde için
ayırt edici
özellik olabilir
mi?
Neyi araştırıyoruz?
Aynı miktarda iki farklı sıvı,
farklı sıcaklıklarda katı hale
geçtiğine
göre,
donma
sıcaklığı maddeler için ayırt
edici özellik olarak alınabilir.
.....................................................
.................................................
Araç-gereç
Zeytinyağı
Su
Tuz-buz karışımı
2 adet küçük beher
2 adet büyük beher
Mezür
Termometre
Su
2. dakika
4. dakika
6. dakika
8. dakika
10.dakika
..........
0
18 C
.....0C
.....
.....
.....
.......
Kayıtlar
Alınan su miktarı 10 mL
Suyun sıcaklığı: .........
Alınan zeytinyağı mik: 10 mL
Zeytinyağının sıcaklığı:.....
Su
ve
zeytinyağının
bulunduğu beheri buz dolu
büyük beherin içine koyarak
değişimi gözlemleriz. Sıcaklığı
termometre ile ölçeriz....
Zeytinyağı
2. dakika
18 0C
4. dakika
.....0C
6. dakika
.....
8. dakika
.....
10.dakika
.....
Öğrencilerin hazırladığı Vee diyagramını değerlendirmek amacıyla; öğretmen;
öğrencilerin
seviyesine uygun cevap anahtarı olarak kullanılacak Vee diyagramı hazırlar ve not kriterlerini
belirler.
Hazırlamış olduğu cevap anahtarı ile öğrencilerin diyagramlarını karşılaştırır ve
öğrencinin çalışma sürecindeki performansını da göz önüne alarak değerlendirme yapar.
258
EK 1
YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİ
Yapılandırılmış grid; alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden biridir. Bu teknik
uygulanırken; yaşa ve seviyeye bağlı olarak dokuz ya da on iki kutucuktan oluşan aşağıdaki
gibi bir tablo hazırlanır.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Tablo: Grid tekniğinin genel yapısı
Konu ile ilgili kavramlar, resimler, sayılar, eşitlikler, tanımlar veya formüller
gelişigüzel kutucuklara yerleştirir. Kutucukların içeriğinin değiştirilebilmesi hem görsel hem
de analitik düşünebilme olanağı sağlar.
Öğrencilere konuyla ilgili değişik sorular verilir. Öğrencilerden,
•
Her sorunun cevabı için uygun kutucukları bulmaları,
•
Bu kutucuk numaralarını mantıksal veya işlevsel sıraya göre dizmeleri istenir.
Her iki adım için farklı bir puanlama sistemi kullanılır. İlk adımda her sorunun cevabı
için uygun kutucukların bulunması aşamasında aşağıdaki formül uygulanır.
C1 = Öğrenci tarafından doğru seçilen kutucuk sayısı
C2 = Toplam doğru kutucuk sayısı
C3 = Öğrenci tarafından yanlış seçilen kutucuk sayısı
C4 = Toplam yanlış kutucuk sayısı
C1 C 3
−
C2 C4
Bu formüle göre öğrencilerin puanları +1, 0, -1 arasında değişir. Bu puanı 10
üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla +1 ile toplanır,
elde edilen puan 5 ile çarpılır. ( Not : Yapılandırılmış gridin, sorulan soru ile ilgili doğru
252
karelerinin sayısı yanlış karelerden çok fazla ise
bu formül ile değerlendirme isabetli
olmayabilir. Böyle durumlarda bütüncül değerlendirme yoluna gidilmelidir.)
İkinci adımda öğrencilerden seçtiği soru ile ilgili numaraları mantıksal veya işlevsel
sıraya koymaları istenir. Bu işlem için puanlama sistemi aşağıdaki örnek etkinlikte verilmiştir.
Öğrencilerin
verdiği cevap konu hakkındaki eksik veya yanlış bilgilerini ortaya
çıkararak bilişsel yapıdaki aksaklıkları gösterir. Bu teknikte öğrencilerin konuyu bilmeden
soruyu doğru cevaplamaları yani tahminde bulunmaları hemen hemen imkansızdır. Hem
doğru kutucukların seçimi hem de bunların mantıksal sıraya dizilmesi konuyu çok iyi bilmeyi
ve anlamayı gerektirir.
Örnek Etkinlik:
Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli hayvan isimleri verilmiştir. Tabloya
göre aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız.
1
2
Örümcek
4
3
Balina
5
Yengeç
7
6
Sazan
8
Kartal
Kelebek
Yılan
9
Solucan
Kurbağa
1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi/hangileri omurgalı hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları
içerir?
2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda
sıralayınız
3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi omurgasız hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir?
Etkinliğin Değerlendirilmesi:
1. soru için seçilmesi gereken doğru kutucuklar: 2, 5, 6, 7, 9
1. soru için yanlış kutucuklar ise : 1, 3, 4, 8
253
Örneğin bir öğrenci bu soruyu tam olarak cevaplayarak 5 doğru ve 0 yanlış kutucuk seçti.
Yukarıda verilen formül kullanılarak;
5 0
− =1-0=1 sonucuna 1 eklenerek
5 4
1+1 = 2 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak
5 x 2=10 bulunur.
Örneğin başka bir öğrenci bu soru için 3 doğru ve 2 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen
formül kullanılarak;
3 2
− = 0,60-0,50=0,10 sonucuna 1 eklenerek
5 4
0,10+1 = 1,10 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak
5 x (1,10)=5,50 veya bulunan sonucu yuvarlatırsak 6 bulunur.
2. soru için doğru cevap : 5, 6, 9, 7 ve 2
Örneğin bir öğrenci bu soru için 6, 5, 9, 7 ve 2 şeklinde cevap versin.
Yukarıdaki soruları sorarak bu cevabı değerlendirirsek,
Soru 1- Hayır /Soru 2- Evet /Hayır
Soru 3- Evet /Evet
Soru 4- Evet /Evet
Her “Evet” cevabı için “1” puan her “Hayır” cevabı için “0” puan ile değerlendirildiği için bu
öğrenci 8 üzerinden 5 puan almıştır.
3. sorunun değerlendirmesi 1. soruda olduğu gibidir.
254
EK 2
V (VEE) DİYAGRAMI
Vee diyagramları öğrencilerin araştırmalarını daha kapsamlı hâle getirmesini sağlayan
bir değerlendirme tekniğidir. Vee diyagramları, hemen her düzeydeki bütün etkinliklerde
rahatça kullanılabilmesi, hazırlanma kolaylığının olması, etkinlik öncesi öğrencileri
araştırmaya sevk etmesi, kavram öğretimine yardımcı olması ve kavram yanılgılarını tespit
etme amacıyla kullanılır. Öğrencilere bilgilerini daha iyi organize etme, daha etkili bir
biçimde araştırma yapma ve öğrenmelerini sağlama için kullanılan bir ölçme değerlendirme
uygulamasıdır. Vee diyagramları etkinlikle birlikte hazırlanan aynı zamanda etkinliğin raporu
olarak da kullanılabilen bir eğitim aracıdır.
Vee diyagramlarında kavramsal ve etkinlik bölümlerinde bulunan başlıklar: anahtar
soru, araç ve gereçler, teoriler, ilkeler, kavramlar, neyi araştırıyoruz ve kayıtlar yer alır.
1-Vee diyagramı hazırlığına büyük bir “V” harfinin çizimiyle başlanır.
2-Etkinliğe başlamadan önce kavramsal kısım (bildiklerimiz) hazırlanır. Bu amaçla
çeşitli ders kitaplarından yaralanılabilir. Bildiklerimiz kısmının altına, etkinlik
sonucuna ulaşmada yardımcı olacak teori ve ilkeler belirlenerek öğrencinin yazılı ifade
etmesi sağlanır.
3-İlköğretim düzeyinde anahtar soru öğretmen tarafından belirlenir.
4-Etkinlik öncesinde etkinlikte kullanılacak araç ve gereçler diyagramdaki yerine
yazılır.Araç gereçlerin yazılacağı yer “V” harfinin alt sivri ucudur.
5-Etkinlik yapılır ve bu etkinlik sırasında yapılacak ölçümler gözlemler ve sonuçlar
etkinlik kısmında yer alan kayıtlar kısmına not edilir.
6-Kayıtlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonuçlar ve yorumlar kayıtlar
kısmının alt bölümüne yazılabilir.
255
Etkinlikten önce
Anahtar Soru
Araştırıyoruz?
Bildiklerimiz
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
.....................................................
.....................................................
.....................................................
.....................................................
.....................................................
Kayıtlar
Kavramlar
Araç-gereç
…………………………..
…………………………
Kayıtlar /Gözlem
Sorunun cevabı ne olabilir? (Sonuç)
.............................................................
256
Örnek :
Bildiklerimiz
Anahtar Soru
*Aynı maddenin erime
sıcaklığı ve donma sıcaklığı
birbirine eşit denecek kadar
yakındır.
*Isı alan saf katı maddeler
belli sıcaklıkta sıvı hale
geçerler.
*Isı veren saf sıvı maddeler
belli sıcaklıkta katı hale
geçerler.
*Maddenin katı halden sıvı
hale geçme durumu erimedir.
*Maddenin sıvı halden katı
hale
geçme
durumu
donmadır.
*Farklı
maddelerin
sıcaklığını
ölçmek
için
termometre kullanılır.
0
*Ölçüm sonucu C olarak
verilir.
…………………………….
…………………………….
Kavramlar
*Erime *Erime sıcaklığı
*Donma *Donma sıcaklığı
*Katı
* Sıvı
*Hal değişimi
*Termometre
Erime-donma
noktaları
madde için
ayırt edici
özellik olabilir
mi?
Neyi araştırıyoruz?
Aynı miktarda iki farklı sıvı,
farklı sıcaklıklarda katı hale
geçtiğine
göre,
donma
sıcaklığı maddeler için ayırt
edici özellik olarak alınabilir.
.....................................................
.................................................
Araç-gereç
Zeytinyağı
Su
Tuz-buz karışımı
2 adet küçük beher
2 adet büyük beher
Mezür
Termometre
Su
2. dakika
4. dakika
6. dakika
8. dakika
10.dakika
..........
0
18 C
.....0C
.....
.....
.....
.......
Kayıtlar
Alınan su miktarı 10 mL
Suyun sıcaklığı: .........
Alınan zeytinyağı mik: 10 mL
Zeytinyağının sıcaklığı:.....
Su
ve
zeytinyağının
bulunduğu beheri buz dolu
büyük beherin içine koyarak
değişimi gözlemleriz. Sıcaklığı
termometre ile ölçeriz....
Zeytinyağı
2. dakika
18 0C
4. dakika
.....0C
6. dakika
.....
8. dakika
.....
10.dakika
.....
Öğrencilerin hazırladığı Vee diyagramını değerlendirmek amacıyla; öğretmen; öğrencilerin
seviyesine uygun cevap anahtarı olarak kullanılacak
kriterlerini belirler.
Vee diyagramı hazırlar ve not
Hazırlamış olduğu cevap anahtarı ile öğrencilerin diyagramlarını
karşılaştırır ve öğrencinin çalışma sürecindeki performansını da göz önüne
değerlendirme yapar.
257
alarak
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ
(4 ve 5. SINIFLAR )
ÖĞRETİM PROGRAMI
ANKARA
2005
İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 4-5. SINIF ÖĞRETİM
PROGRAMINDA GÖREV ALANLAR
İlköğretim 4-5. sınıflar Fen ve Teknoloji programında danışman olarak görev yapan alan
eğitimcileri Prof. Dr. Fitnat KÖSEOĞLU,
Prof. Dr. Hamza YILMAZ, Prof. Dr. Şükrü Koç,
Doç. Dr. Bilal GÜNEŞ, Doç. Dr. Mehmet BAHAR, Yard. Doç. Dr. Ali ERYILMAZ, Yard.
Doç. Dr. Salih ATEŞ, Yard. Doç. Dr. Zekeriya MÜYESSEROĞLU, Yard. Doç. Dr. M. Fatih
TAŞAR; Öğr. Gör. Dr. Nusret KAVAK, araştırma görevlileri Dr. Muhammet UŞAK, Halil
TÜMAY, Eylem BUDAK, Burak Kağan TEMİZ, Yasin UNSAL, Uygar KANLI, Çağlar
GÜLÇİÇEK; program geliştirme uzmanı Toper AKBABA, ölçme ve değerlendirme uzmanı
Seher ULUTAŞ; öğretmenler Dr. Merih CERİTOĞLU, Dr. Raziye AYDINLI, Dr. Aynur
SARIKAYA, Dr. Fatma TEZCAN, Dr. İlknur KARACA,
Zeki TEKELİ, F.Zerrin
GÖRGÜN, Engin DELİGÖZ, Selda YILDIRIM, Aydın ATİK, Özlem AKSU, Esin ÜLGÜT,
Nuray YÖRÜK, Gülgün ÇAKMAK, Orhan ERCAN, Orhan ÖZER, Tülay İYİTELLİKARA,
Kamile SEMERCİ, Kamile RENÇBEROĞLU ve komisyon sorumlusu Gülseren ŞENYÜZ
görev yapmışlardır.
İçindekiler
1. BÖLÜM: FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMELLERİ. 3
1.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NA GİRİŞ ................................................4
1.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN VİZYONU .......................................5
1.3. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAKLAŞIMI ....................7
a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Gerekçesi ...............................................................7
b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları ................................................................8
1.4. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAPISI ........................... 10
1.5. ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ ...................................................................................................12
a. Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı ..................................................................................................12
b. Öğretim Stratejileri .........................................................................................................................13
c. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil.....................................................................................................18
ç. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri ......................................................................................18
d. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Güvenlik Eğitimi..................................................19
e. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kaynaklar .........................................................................................20
1.6. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................................. 22
1.7. TÜM ÖĞRENCİLERİN İHTİYACINI DİKKATE ALMA .............................................................25
a. Öğrenci Cinsiyeti ve Fen..................................................................................................................25
b. Fende Özel Becerili Öğrenciler .......................................................................................................26
c. Özel Öğrenme İhtiyacı Olan Öğrenciler ve Fen ..............................................................................27
1.8. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ORGANİZASYON YAPISI .........28
a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilgi” ...................................................................29
b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” ...........................30
c. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilimsel Süreç Becerileri”...................................33
ç. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Tutumlar ve Değerler”……………….................34
1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA ÖNERİLER ...................................................................35
SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR
2. BÖLÜM: FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELER..... 41
2.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖĞRENME ALANLARI VE
KAZANIMLARLA İLGİLİ ESASLAR ............................................................................................42
a. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazanımları........................................................................42
b. Bilimsel Süreç Beceri (BSB) Kazanımları ......................................................................................46
c. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları..................................................................................................48
2.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ÜNİTE ORGANİZASYONU İLE
İLGİLİ ESASLAR ......................................................................................................................50
2.3.DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÜNİTE
ORGANİZASYONU..................................................................................................................57
2.4 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE
EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI
TABLOSU…………………………………………………………………………..............147
2.5 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI
KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜKLE İLGİLİ KONULAR
TABLOSU……………………………………………………………………………….....151
2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÜNİTE
ORGANİZASYONU……………………………………………………………………….152
2.7 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE
EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU ………………………246
2.8. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI
KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜKLE İLGİLİ KONULAR
TABLOSU……………………………………………………………………………….….251
EKLER……………………………………………………………………………..…………...252
1
TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları:
I. Genel Amaçlar
Madde 2.
Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini;
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine
bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen,
koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan
haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik; laik ve sosyal
bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve
bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş
bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip,
insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan;
yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte
iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu
kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu
artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı
desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı,
seçkin bir ortağı yapmaktır.
2
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ
ÖĞRETİM PROGRAMI
İlköğretim 4 ve 5. Sınıf
1. BÖLÜM
PROGRAMIN TEMELLERİ
3
1.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NA GİRİŞ
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı, T.C. MEB. Talim ve Terbiye Kurulu
Başkanlığı 2004 yılı öğretim programı reformu çerçevesinde “Fen Bilgisi Dersi Özel İhtisas
Komisyonu” tarafından İlköğretim 4 ve 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı
olarak hazırlanmış olup içeriğin doğru yorumlanması ve etkin bir şekilde uygulanabilmesi için
programın tamamının bir bütün olarak ele alınması esastır.
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı iki ana bölümden oluşmuştur. Programın
Temelleri adı altındaki birinci bölümde programın vizyonu, teknoloji boyutu, öğrenme,
öğretme ve değerlendirme ile ilgili temel felsefesi ve bunların öğretim programlarına en etkin
şekilde yansıması için öğretim programlarının düzenlenmesindeki ilkeler ortaya konulmuştur.
Öğrenme Alanları ve Üniteler başlıklı ikinci bölümde ise “Programın Temelleri”nde
anlatılan ilkelere uygun olarak hazırlanan 4 ve 5. sınıf fen ve teknoloji kazanımları, öğrenmeöğretme- değerlendirme için etkinlik önerileri ve açıklamalar sunulmuştur.
Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı, reform kelimesinin içini
dolduracak bir vizyonla,halen uygulanmakta olan Fen Bilgisi Programı hakkındaki görüşler
değerlendirilerek, gelişmiş ülkelerde yürürlükte olan çok sayıda fen dersi programı
incelenerek, uluslararası fen eğitimi literatürü izlenerek ve Türkiye’de değişik yörelerdeki
koşul ve olanaklar dikkate alınarak hazırlanmış bir programdır. Bu program hazırlanırken
Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından tüm illerde ilköğretim
müfettişleri başkanlığında kurulan komisyonlarca, 2000 yılı Fen Bilgisi Dersi Öğretim
Programı’nın değerlendirilmesi istenmiştir. 79 ilden gelen müfettiş ve öğretmen raporları ile
çeşitli sivil toplum kuruluşlarının görüşleri incelenmiştir. Öğretim Programı ile ilgili bu
görüşler ve
programın uygulanmasında karşılaşılan sorunlar hazırlanan yeni programın
geliştirilmesinde dikkate alınmıştır.
Örneğin;
illerden
gelen
raporların
%92'si
programın
belirlenen
sürede
tamamlanamadığını ifade etmektedir. Zorunlu ilköğretimin 5 yıl olduğu dönemlerde, zamana
sıkışma pahasına programa alınmış çok sayıda konu ve kavramdan kaynaklandığı düşünülen
bu içerik fazlalığı, kimi konu ve kavramlar ilköğretim 6, 7, 8. sınıfa aktarılarak giderilmiştir.
Ayrıca, fen konularının gündelik hayata ve teknolojiye yansıyan yönlerine daha çok ağırlık
verilerek Fen Bilgisi dersinin adı, Fen ve Teknoloji olarak değiştirilmiş ve haftada 4 saat
olarak okutulması öngörülmüştür.
4
1.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN
VİZYONU
Günümüzde yaşanan hızlı ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşam
şeklimizi önemli ölçüde değiştirmiştir. Özellikle bilimsel ve teknolojik gelişmelerin
hayatımıza etkisi, günümüzde belki de geçmişte hiç olmadığı kadar açık bir biçimde
görülmektedir. Küreselleşme, uluslararası ekonomik rekabet, hızlı bilimsel ve teknolojik
gelişmeler gelecekte de hayatımızı etkilemeye devam edecektir. Bütün bunlar dikkate
alındığında ülkeler, güçlü bir gelecek oluşturmak için her vatandaşın fen ve teknoloji
okuryazarı olarak yetişmesinin gerekliliğinin ve bu süreçte fen derslerinin anahtar bir rol
oynadığının bilincindedir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın vizyonu; bireysel
farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak
yetişmesidir.
Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma-sorgulama,
eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu
öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için
gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir.
Fen ve teknoloji okuryazarı olan bir kişi, bilimin ve bilimsel bilginin doğasını, temel
fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarını anlayarak uygun şekillerde kullanır; problemleri
çözerken ve karar verirken bilimsel süreç becerilerini kullanır; fen, teknoloji, toplum ve çevre
arasındaki etkileşimleri anlar; bilimsel ve teknik psikomotor beceriler geliştirir; bilimsel
tutum ve değerlere sahip olduğunu gösterir. Fen ve teknoloji okuryazarı bireyler, bilgiye
ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar hakkında
olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi
üretmede daha etkin bireylerdir.
Fen ve teknoloji okuryazarlığı için 7 boyut düşünülebilir:
1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası
2. Anahtar fen kavramları
3. Bilimsel Süreç Becerileri (BSB)
4. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkileri
5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler
6. Bilimin özünü oluşturan değerler
7. Fen’e ilişkin tutum ve değerler (TD)
5
Öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilebilmeleri için yukarıda
belirtilen fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi boyutu dikkate alınmalıdır. Düz anlatım, not
tutturma ve doğrulama tipi laboratuar etkinlikleri gibi öğretmen merkezli geleneksel öğretim
yöntemleri öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmede yeterli olamamaktadır.
Eğitim süreci öğrencilerin öz güvenlerini
ve motivasyonlarını artırıcı nitelikte
olmalıdır.Öğrenciler sürekli alma ihtiyacını duymak yerine kendi kendilerine araştırabilen,
sorgulayabilen bireyler olacak şekilde yönlendirilmelidir.
6
1.3. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL
YAKLAŞIMI
a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Gerekçesi
Bilimsel bilginin katlanarak arttığı, teknolojik yeniliklerin büyük bir hızla ilerlediği,
fen ve teknolojinin etkilerinin yaşamımızın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü
günümüz bilgi ve teknoloji çağında, toplumların geleceği açısından fen ve teknoloji
eğitiminin anahtar bir rol oynadığı açıkça görülmektedir. Bu nedenle, gelişmiş ülkeler başta
olmak üzere bütün toplumlar sürekli olarak fen ve teknoloji eğitiminin kalitesini artırma
çabası içindedir.
Fen, fiziksel ve biyolojik dünyayı tanımlamaya ve açıklamaya çalışan bir bilimdir.
Bilimsel çalışmalar sonucunda organize, test edilebilir, objektif ve tutarlı bir bilgi bütünü
oluşturulmuş
ve
oluşturulmaya
devam
edilmektedir.
Bu
bilgiler
bütünü,
radikal
yapılandırmacılık (radical constructivism) yaklaşımının, bilginin subjektiflik boyutu
üzerindeki ısrarlı vurgusuna, nispeten az uyan, oldukça özel bir alandır. Fen ve Teknoloji
Programının içeriği ve stratejileri belirlenirken alanın bu niteliği hesaba katılmıştır.
Öte yandan fen, sadece dünya hakkındaki gerçeklerin bir toplamı değil, aynı zamanda
deneysel ölçütleri, mantıksal düşünmeyi ve sürekli sorgulamayı temel alan bir araştırma ve
düşünme yoludur. Bilimsel metotlar; gözlem yapma, hipotez kurma, test etme, bilgi toplama,
verileri yorumlama ve bulguları sunma süreçlerini içerir. Hayal gücü, yaratıcılık, yeni
düşüncelere açık olma, zihinsel tarafsızlık ve sorgulama, bilimsel çalışmalarda oldukça
önemlidir.Bu yüzden, fen ve teknoloji öğretiminde, hedef bireylerin doğrudan keşif yoluyla
doğru bilgiye ulaşmayı öğrenmesi,öğrendikçe dünyaya bakışını revize edip yeniden
yapılandırması ve giderek öğrenme hevesini geliştirmesi çok önemlidir. Öğrenme –öğretmedeğerlendirme etkinlikleri seçilirken bu husus göz önünde tutulmuştur.
Fen, zannedildiğinin aksine, sabit ve kesin bir bilgiler bütünü de değildir. Bilimsel
bilgiler, yeni deliller elde edildikçe fiziksel ve biyolojik dünyayı daha iyi açıklamak için
sürekli gözden geçirilerek düzeltilir ve geliştirilir. Buna göre fenin, doğal dünyayı sistematik
bir şekilde araştırarak elde edilen organize bir bilgi bütünü olduğu ve sürekli değişim
geçirdiği söylenebilir. Fenin değişime daha az uğrayan boyutu, içeriği değil yöntemleridir.
Programda, bir yandan fen alanındaki bilgilerin, “değişmez gerçekler” değil, “hâlen bilinen en
7
iyi açıklama” olduğu sezgisi kazandırılmaya çalışılırken, bir yandan da, fen okuryazarlığı
ekseni etrafında bilimsel yöntemlerin yerleşmesi hedefi gözetilmiştir. Bu açıdan bakılınca Fen
ve Teknoloji Programının, eldeki imkânlar ölçüsünde “yapılandırmacı yaklaşımı” benimsediği
söylenebilir.
Fen-Teknoloji İlişkisi
Fen alanında edinilen bilgilerin, bir ihtiyacı karşılamak veya gündelik hayatı
kolaylaştırıcı bir konfora dönüştürmek için kullanıldığı her yerde ilkel veya modern bir
teknoloji uygulaması ortaya çıkar.
Teknoloji, sadece bilgisayar gibi elektronik cihazlar ve bunların çeşitli uygulamaları
değildir. Teknoloji hem diğer disiplinlerden (fen, matematik, kültür vb.) elde edilen kavram
ve becerileri kullanan bir bilgi türüdür hem de materyalleri, enerjiyi ve araçları kullanarak
belirlenen bir ihtiyacı gidermek veya belirli bir problemi çözmek için bu bilginin insanlık
hizmetine sunulmasıdır. Teknoloji insanların istek ve ihtiyaçlarını gidermek için araçlar,
yapılar veya sistemlerin geliştirildiği ve değiştirildiği bir süreçtir.
Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü vardır. Hem bilimsel araştırmalarda hem de
teknolojik tasarım süreçlerinde benzer beceriler ve zihinsel alışkanlıklar kullanılır. Fen ve
teknolojiyi birbirinden ayıran en önemli özellik, amaçlarının farklı olmasıdır. Fenin amacı
doğal dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmak; teknolojinin amacı ise insanların istek ve
ihtiyaçlarını karşılamak için doğal dünyada değişiklikler yapmaktır.
Fen ve Teknoloji Programında, edinilmiş fen bilgilerinin teknolojiye yansıdığı
durumlara sık sık örnekler verilerek ve daha önemlisi, bu bilgilerin gündelik hayatta
kullanımına ilişkin problemler üzerinde düşünme alıştırmaları sunularak öğrencilere fen ve
teknoloji okuryazarlığı için gerekli bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerleri kazandırma ve
onların gelecekte etkin bir şekilde iş gören, bilinçli ve sorumlu vatandaşlar olmalarına katkı
sağlama yoluna gidilmiştir..
b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları
Çeşitli ülkelerdeki program reform hareketleri incelendiğinde, toplumdaki tüm
bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilmesinin vurgulandığı görülmektedir.
8
Tüm vatandaşların fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesini amaçlayan Fen ve Teknoloji
Dersi Öğretim Programı’nın genel amaçları aşağıda sunulmuştur:
Öğrencilerin;
•
Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını
yaşamalarını sağlamak,
•
Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu
geliştirmelerini teşvik etmek,
•
Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı
etkileşimleri anlamalarını sağlamak,
•
Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri
kazanmalarını sağlamak,
•
Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında
bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak,
•
Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak
uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak,
•
Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem çözmede
fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,
•
Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak,
•
Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre
sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar
vermelerini sağlamak,
•
Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme, eylemlerin
sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevre
ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak,
•
Meslek
yaşamlarında
bilgi,
anlayış
verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır.
9
ve
becerilerini
kullanarak
ekonomik
1.4. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL
YAPISI
Fen ve Teknoloji dersinde, yedi ayrı öğrenme alanı öngörülmüştür:
•
Canlılar ve Hayat
•
Madde ve Değişim
•
Fiziksel Olaylar
•
Dünya ve Evren
•
Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ)
•
Bilimsel Süreç Becerileri (BSB)
•
Tutum ve Değerler (TD)
Fen ve Teknoloji dersinin üniteleri yedi öğrenme alanından ilk dördü üzerine
yapılandırılmış olup diğer üç öğrenme alanı her bir ünitenin içinde kazandırılması öngörülen
temel anlayış, beceri, tutum ve değerleri içerdiği için FTTÇ, BSB ve TD alanlarına dayalı
olarak ünitelendirme yapılmamıştır. Gerçekten de; FTTÇ, BSB ve TD alanlarındaki
kazanımlar, çok uzun süreli, bazen hayat boyu süren deneyimler, edinimler gerektirdiği ve
Fen ve Teknolojinin içeriğinin bütünü ile ilişkili olduğundan, anlayış, beceri, tutum ve
değerlerin ayrı birer ünite olarak ele alınması mümkün değildir.
Sonuç olarak öğrenme alanları yedi iken sadece dört alandan ünitelendirme yapılmış
olması, o alanların ihmal edildiği şeklinde yorumlanmamalıdır. Bu alanlar için öngörülen
kazanımların birkaç haftalık ünitelerin konusu olamayacağı; anlayış, beceri, tutum ve
değerlerin Fen ve Teknoloji dersinin bütünü içinde ve ilk dört öğrenme alanının kazanımları
ile ilişkilendirilerek kazandırılabileceği hesaba katılırsa, program organizasyonundaki bu
tercih daha iyi anlaşılabilir. Bu konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi Bölüm 1.8’de verilecektir.
Fen ve Teknoloji Dersi 4, 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, üniteler organize edilirken
bazı temel anlayışlar ve hareket noktaları belirlenmiş ve ünitelerde bu ana ilkelere
olabildiğince uyum sağlanacak şekilde kazanım ve etkinlik seçimine gidilmiştir. Sözü geçen
temel anlayışlar ve hareket noktaları, yedi başlık altında toplanabilir :
• Az Bilgi Özdür
Ünitelerde öngörülen kazanımlar, pek çok sayıda bilgi ve kavramı, yüzeysel ve
birbirinden ayrık biçimde, özümsenmesi imkânsız bir hızla işlemek yerine, az sayıda kavram
ve bilginin gerçek bir öğrenmeye imkân verir tempoda sunumunu sağlayacak şekilde
seçilmiştir.
10
•
Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı
Ünitelerde kazanımlar ve etkinlikler seçilirken fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi
boyutu gözetilmiş, öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı bireyler olarak yetişmeleri için
programın elverişli bir çerçeve oluşturmasına özen gösterilmiştir.
• Öğrenme Sürecine Yaklaşım
Programda, yapılandırıcı (constructivist) öğrenme yaklaşımı öncelikli olup öğrenmenin
her bireyin zihninde, çoğu zaman o bireye özgü bir süreç sonunda gerçekleştiği görüşüne
ağırlık verilmiştir. Bu anlamda, öğretim programında öğrenciyi fiziksel ve zihinsel olarak
etkin kılan, yapılandırıcı yaklaşıma uygun çeşitli öğretim stratejilerine yer verilmiştir. Bu
yaklaşım Bölüm 1.5’te daha ayrıntılı ele alınacaktır.
• Ölçme - Değerlendirme
Programda,
geleneksel
ölçme-değerlendirme
yöntemleri
ile
birlikte
alternatif
ölçme-değerlendirme yaklaşımları benimsenerek öğrenciyi değerlendirmenin yanında,
öğrenme sürecini değerlendirme anlayışına ağırlık verilmiştir. Böylece, değerlendirme
sürecini, öğrenme sürecine kaynaştırma ve bu süreci ıslâh için bir araç olarak kullanma
yoluna gidilmiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, Bölüm 1.6’da verilecektir.
•
Gelişim Düzeyi ve Bireysel Farklılıklar
Kazanımlar ve etkinlikler seçilirken öğrencilerin zihinsel ve fiziksel gelişim düzeyleri
gözetilmiş, ayrıca bireysel farklılıkları hesaba katılarak farklı etkinliklerin seçimi ve yeri
geldikçe öğrencilerle birebir ilgilenme teşvik edilmiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, Bölüm
1.7’de bulunabilir.
•
Bilgi ve Kavram Sunum Düzeni
Programda sarmallık ilkesi esas alınmış, pek çok konuya, gittikçe derinleşen bir içerikle
her sınıfta yer verilmiş; böylece yeterli sıklıkla geriye gönderme sağlanarak öğrenilenlerin
pekiştirilmesi için alt yapı oluşturulmuştur.
• Diğer Derslerle ve Ara Disiplinlerle Uyum
Programın ilgili diğer derslerin programlarıyla paralelliği ve bütünlüğü gözetilmiştir.
Ayrıca uygun olan yerlerde, işlenen konunun katkıda bulunduğu ara disiplin kazanımlara
gönderme yapılmıştır. Ayrıca Atatürkçülük ile ilgili konularla da gerekli ilişkilendirmeler
yapılmıştır. Ders kitaplarının hazırlanması ve eğitim sürecinde Atatürkçülük ile ilgili konular
işlenecektir.
11
1.5. ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ
Eğitim alanında, özellikle de fen eğitimi alanında yapılan çalışmalar, öğrencilerin feni
nasıl öğrendiği ve fen öğrenmeyi destekleyen koşullar hakkında önemli bulguları ortaya
koymuştur. Bu bulgular dikkate alındığında, program hedeflerine ulaşabilmek için öğrenmeöğretme süreci, öğrenme ortamı ve öğretim stratejileri hakkında yeni anlayışların
geliştirilmesinin
gerekli
olduğu
görülmektedir.
Öğrencilerin
programda
belirlenen
kazanımları edinebilmesi için kullanılacak öğretim stratejileri ve öğrenme deneyimleri
mümkün olan her durumda yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla yönlendirilmeli, öğrenme
ortamları ve öğretim stratejileri de “yapılandırıcı yaklaşımı”, olabildiğince yansıtmalıdır.
a. Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı
Geçmişten günümüze eğitimdeki gelişmelere bakıldığında bilginin doğasına ilişkin
temel kabullerin öğrenme ve öğretme sürecini etkilediği görülür. Farklı ön kabullerden farklı
yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Tarihsel sırasına göre davranışçı, bilişselci, sosyal bilişselci ve
son olarak da yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı öğretimi etkilemiştir. Son yıllardaki fen eğitimi
araştırmaları, fen eğitiminin amaçlarını gerçekleştirmede yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının
faydalı ve işlevsel bir çerçeve sağladığını ve öğretime de yeni uygulamalar getirdiğini
vurgulamaktadır. Bu yüzden, bu öğretim programı diğer öğrenme kuramlarını reddetmemekle
beraber, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına ağırlık vermiştir.
Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, bireyin bilgi edinmeye başlarken boş bir zihinle yola
çıkmadığını, yeni öğrendiği konu veya kavramla ilintili hazır zihin yapılarını harekete
geçirdiğini, kendi bildikleri ile eklemlenebilen hususları özellikle seçip öğrenmeye yatkın
olduğunu, öğrendiği yeni bilgileri zihninde etkin olarak kendisinin yeniden yapılandırdığını
vurgular. Yapılandırıcılık, bilginin nasıl elde edildiğine ilişkin bir teori olmasına karşın,
öğrenme-öğretme deneyimlerini anlama ve yorumlamada da oldukça başarılıdır. Yapılandırıcı
öğrenme yaklaşımının ortaya koyduğu ilkeler daha etkili öğretim yaklaşımları geliştirmek için
neler yapılabileceği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bu yaklaşım, bilginin
öğretmenden öğrenciye doğrudan ve olduğu gibi aktarılamayacağını, öğrencinin kendisi
12
tarafından etkin bir şekilde yeniden yapılandırılıp yeni bir formata dönüştürüldüğünü ileri
sürer. Bu yaklaşım ana hatları ile benimsenerek hazırlanan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim
Programının öğrenme ile ilgili kabullenişleri şöyle özetlenebilir :
•
Öğretme ve öğrenme arasındaki ilişki her zaman doğrusal ve birebir değildir. Bilgi ve
beceriler, öğretim uygulamaları ile öğretmenden öğrenciye olduğu gibi aktarılamaz.
•
Öğrencilerin, öğrenme süreci öncesinde edinilmiş kişisel bilgi, görüş, inanç, tutum ve
amaçları öğrenmeyi etkiler.
•
Sınıfta farklı şekilde öğrenmeye ihtiyacı olan öğrenciler vardır. Bu öğrenciler, farklı
öğrenme
metotları
ile
öğrenebilir,
bilgilerini
arkadaşları
ile
paylaşarak
içselleştirebilirler.
•
Öğrenme pasif bir süreç değil, öğrencinin öğrenme sürecine katılımını gerektiren
etkin, sürekli ve gelişimsel bir süreçtir. Bu yüzden, öğretim sürecinin çoğunlukla
“öğrenci merkezli” olması gerektiği genel kabul görmüş bir gerçektir.
•
Bilgi ve anlayışlar her birey tarafından kişisel ve sosyal olarak yapılandırılır. Ancak
ortak fiziksel deneyimlerde, dil ve sosyal etkileşimler nedeniyle bireylerin
yapılandırdığı anlam kalıplarında ortak yönler vardır ve bu anlam kalıplarının
olabildiğince yakınsatılması, okul ortamında da sağlanabilir.
•
Fen öğretimi, mevcut kavramlara eklemeler yapılması veya genişletilmesi olmayıp,
bunların köklü bir şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirebilir.
•
İnsanlar, dünyayı anlamlandırmaya çalışırken yapılandırdıkları yeni bilgileri
değerlendirerek özümler, düzenler veya reddedebilirler.
b. Öğretim Stratejileri
Öğrencilerin bu öğretim programında belirlenmiş olan kazanımları edinmesini
sağlamak için, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına dayanan ve öğrenciyi etkin kılan çeşitli
öğretim stratejileri ağırlıklı olarak verilmiştir.
Öğretim stratejileri, Tablo-1.1’de görüldüğü gibi, bir ucunda öğretmen merkezli
stratejilerin diğer ucunda ise yapılandırıcı öğrenme yaklaşımını esas alan öğrenci merkezli
stratejilerin olduğu bir spektrumda dağılım gösterir. Öğrenci merkezli stratejiler kritik ve
yaratıcı düşünme, analiz etme ve değerlendirme gibi üst düzey düşünme becerilerini ortaya
çıkarmak ve geliştirmek için uygun öğrenme fırsatları sağlar.
13
Tablo-1.1. Öğretim Stratejileri
Öğretmen merkezli stratejiler
Klasik
sunum
Gösterim
Hikâye anlatımı
Programlandırılmış
birebir öğretme
Öğrenci merkezli stratejiler
Tüm sınıf
tartışması
Video
gösterimi
Simülasyon
Alıştırma
yapma
Rol yapma
Proje
Bağımsız çalışma
Küçük grup
tartışması
(akran
öğretimi)
Okul gezisi
Kütüphane
taraması
Öğrenme merkezleri
Sorgulama
Programlandırılmış
öğrenme
Kişileştirilmiş
öğrenme sistemleri
İşbirliğine
bağlı
öğrenme
Drama
Keşfetme
Problem
temelli
öğrenme
Oyun
oynama
Öğretmenler, öğrencilerin belirlenen kazanımları edinmesini sağlamak için bu
bölümde değinilen öğrenme ve öğretme ile ilgili anlayışları dikkate alarak tabloda olan veya
olmayan herhangi bir öğrenme stratejisini kendileri belirleyeceklerdir. Öğrenme-öğretme
sürecinde uygun öğretim stratejileri seçilirken ünite kazanımları, öğrencilerin kişilik
özellikleri (ön bilgi, beceri, gelişim düzeyleri, tutum ve değerler ), öğrenilecek konu,
erişilebilir kaynaklar ve ayrılan süre dikkate alınmalıdır.
Bu konudaki değişmez doğrulardan bir tanesi de sürekli aynı metotların
kullanılmamasıdır. Fen eğitiminde öğrencilerin çeşitli öğrenme deneyimleri edinmesi için
farklı
öğrenme
ortamlarının
sağlanması
esastır.
Öğrencilerin
bilgiyi
kendilerinin
yapılandırmaları ve değerlendirmelerini sağlayan bireysel veya grup etkinlikleri etkin şekilde
kullanılmalıdır. Öğretim sürecinde öğretmenin rolü öğrencilere rehberlik ederek öğrenmeyi
kolaylaştırmaktır.
Öğretmen, öğretim stratejileri ile ilgili olarak;
•
Fen öğrenmeye elverişli ve destekleyici bir ortam oluşturmalı,
14
•
Öğrencilerin motivasyon, ilgi, beceri ve öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıklarını
göz önünde bulundurmalı,
•
Öğrencilerin işlenen konu ile ilgili ön bilgi ve anlayışlarını açığa çıkarmak ve
öğrencilerin kendi düşüncelerinin farkında olmalarını sağlamak için sürekli bir arayış
içinde olmalı,
•
Öğrencilerin zayıf ve güçlü yanlarını tespit ederek uygun sınıf içi ve dışı öğrenme
ortam, metot ve etkinliklerini sağlamalı ve uygulamada öncülük etmeli (eğitim
koçluğu),
•
Öğrencilerin ileri sürülen alternatif düşünceler üzerinde düşünmelerini, tartışmalarını
ve değerlendirmelerini teşvik etmeli,
•
Tartışmaları ve etkinlikleri, her fırsatta öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi
ve anlayışları kendilerinin yapılandırmasına imkân verecek şekilde yönlendirmeli,
•
Öğrencilere yapılandırdıkları yeni kavramları farklı durumlarda kullanma fırsatları
vermeli,
•
Öğrencilerin bir olguyu açıklamak için hipotez kurma ve alternatif yorumlar
yapabilme yeteneklerini teşvik etmeli,
•
Fen ve teknoloji konularını çalışmaya ve öğrenmeye duyduğu isteği öğrencilere
hissettirmeli ve onlar için “özenilen model insan” olmalıdır.
Fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmek için program uygulanırken öğrencilerin
araştırma, sorgulama, problem çözme ve karar verme süreçlerine katılmasını sağlayacak
çeşitli etkinlikler kullanılabilir. Tablo-1.2’de görüldüğü gibi araştırma-sorgulama sürecinde
“neden”, problem çözme sürecinde “nasıl”, karar verme sürecinde ise “ne yapılmalı”
sorularına cevap aranır. Öğretmen, öğrencilerin bilmeleri gereken her şeyi söylemek yerine
soru sormalarını, meraklarını sürdürmelerini sağlamalı ve bu sorulara cevap ararken onlara
rehber olmalıdır.
Tablo-1.2. Araştırma-Sorgulama, Problem Çözme ve Karar Verme Süreçleri İçin Örnek
Çayım neden bu
kadar çabuk
Soru
soğudu?
(Fen sorusu)
Soruyu cevaplamada Bilimsel araştırmasorgulama
kullanılan süreç
Cevap
Problemin kaynağı
Çayımı sıcak
Polistiren ve seramik
Çay içmeli
tutacak nasıl bir
bardaktan hangisini
miyim?
bardak yapabilirim?
kullanmalıyım?
(Teknoloji sorusu)
(FTTÇ sorusu)
Teknolojik problem
Karar verme
Karar verme
çözme
Bilimsel ve teknolojik Zamanına,
Isı enerjisi; iletim,
Plâstik köpük kaplar, bilgiler ışığında kişisel sayısına ve
konveksiyon ve ışıma sıvıları daha uzun
sağlık, çevre ve
koyuluğuna
maliyet gibi faktörler dikkat ederek
yoluyla yayılır.
süre sıcak tutar.
düşünülmelidir.
içilebilir.
Doğal dünyadaki
Günlük yaşamda
Farklı veya aynı
Tercih edilen
15
Soru türleri
Çözümlerin sonucu
olaylarla ilgili merak karşılaşılan
bilgiye dayanan farklı
problemler, insanların görüşler
ihtiyaçları
Alternatifler neler?
Ne biliyoruz?
Nasıl yapabiliriz?
Şu anda en iyi seçim
Nasıl biliyoruz?
İşe yarayacak mı?
ne?
Bir işi başarmanın
Doğal dünyadaki
Belirli koşullar içinde
etkin ve verimli bir
olaylar hakkında bilgi
savunulabilir bir karar
yolu
davranış ve
sonuçları
Ne yapmalıyım?
Savunulabilir bir
davranış
Öğrencilerin fenle ilgili bilgi ve becerileri en iyi nasıl edinecekleri sorusu oldukça
genel, önemli ve ne yazık ki duruma göre cevabı değişebilir bir sorudur. Bazı basit
genellemeler ve kanunlar, öğrencilerin bizzat keşfederek çıkarım sonucu öğrenebilecekleri
niteliktedir. Örnek olarak, ışığın doğrusal bir yol izlemesi, öğrencilerin basit deneylerle bizzat
ulaşabilecekleri bir çıkarım olabilir. Ancak bu çıkarımı yapan öğrencilerin, “doğrusal” yerine
başka bir ifade kullanmaları veya, bu kelimeyi bilmedikleri için çıkarım yapamamaları da
mümkündür. Öğretmen, böyle bir etkinlik sırasında hem çıkarımın doğru ifadesi için yardımcı
hem de yeri gelmişken bir kelimenin kavranmasında öncü olmak durumundadır. “Yaparak,
yaşayarak, düşünerek öğrenme” ye örnek teşkil eden yukarıdaki basit etkinlikte öğretmen,
daha çok imkân sağlayıcı ve ifadede yardımcı rolündedir.
Kimi fen kazanımları, öğrencinin yaptığı etkinliklerden hareketle genel olan ifadeye
ulaşması için oldukça zor bir zihinsel süreç gerektirebilir. Böyle bir durum, “suda batan bir
cisme suyun uyguladığı kaldırma kuvvetinin bulunması” etkinliğinde söz konusudur.
Öğrenciler, “ cismin suya batan kısmının hacmine eşit hacimli suyun ağırlığına eşit bir
kuvvet” ifadesini çıkarmada zorlanabilirler. Böyle bir etkinlikte, etkinlik öncesi bilgi hazırlığı
ve bu bilginin etkinlik ile doğrulanması kaçınılmaz olabilir. Bu durumda, asıl bilgi
“aktarılmakta”, etkinlik ise bir “doğrulama” görevi üstlenmektedir. Böyle etkinliklerden
genelde kaçınılmış, ancak zaruri hallerde bu tür etkinliklere de yer verilmiştir.Böyle
etkinliklerde bile, “düşünme” olmaksızın etkinlikleri sadece bir tariften yemek yapar gibi
“yapma” yoluyla anlamlı bir öğrenmenin gerçekleşeceği düşünülmemelidir. Öğrenciler,
etkinliğin her aşamasında, neyi sorguladıkları ve yaptıkları işlemin konu ile ilgisi hakkında
öğretmenin yardımına muhtaçtır. Bu tür etkinlikler, öğretmen gerekli müdahaleyi yapmazsa,
çoğu zaman ezbere öğrenmeye yol açar. Daha kötüsü, öğrenci, etkinliğin aşamalarını
ezberleme yoluna gidebilir ki istenen bu değildir.
Öğretim etkinlikleri, verilerin ne anlama geldiğini, teorik kavramlarla nasıl
açıklanabileceğini ve deney sonuçlarının neyi gösterdiğini öğrencilerin kendilerinin bulacağı
şekilde düzenlenmelidir. Öğretmen öğrencilere etkinliklerdeki verileri kaydederken,
16
açıklarken ve onları hiyerarşik olarak daha üst düzeydeki düşüncelerle ilişkilendirirken
rehberlik etmelidir.
Fen öğrenmeye iki zıt ve aşırı uçtan bakılabilir: Birincisi, feni tamamen olgunlaşmış
ve durağan bir bilgi yığını; öğrencileri de henüz feni bilmeyen, bu nedenle mevcut bilgi
birikiminin etkin ve verimli bir şekilde aktarılacağı bir kitle olarak görmektir. Bu durumda
öğretim yöntemleri de olabildiğince öğretmen merkezli ve bilenden bilmeyene bilginin
aktarılması şekline bürünmektedir.
İkinci bakış ise; feni, herkesin doğayı anlamak için kullanacağı, bunun için de her
şeyi yeniden keşfetmeyi gerektiren, bitmemiş bir gayret gibi algılama eğilimi taşır. Bu bakışa
göre fen, bir bilgi birikimi olduğu kadar bunun nasıl elde edildiği ile ilgili tarihsel süreçleri ve
yöntemleri de içine alan ve genişletilmesi gereken bir mirastır. Buna göre öğrenmenin niteliği
de değişerek “öğretmek”ten çok “öğrenme” ağırlık kazanmaktadır. Dolayısı ile öğretmenin ne
yaptığından çok öğrencinin zihinsel ve bedensel olarak ne yaptığı eğitimciler için daha önemli
olmaktadır. Öğrencinin pasif olarak öğrenmesinden çok; tıpkı bir bilim adamı gibi gereksinim
duyulan bilgiyi ortaya çıkarmaya ve değerlendirmeye yönelik etkinliklerde bulunması, aktif
olarak bilgi üretmeye ve edinmeye çabalaması ve bunu uygun şekillerde tartışmaya sunması
“anlamlı öğrenme” olarak nitelendirilmektedir.
Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı, yukarıda anılan, fenle ilgili
iki zıt görüşün arasında ve bunlardan ikinciye daha yakın bir duruş ve yaklaşımla
hazırlanmıştır. Birinci görüş, öğrenciyi pasif duruma sokma boyutu ile uzak durulması
gereken bir okuyuş gibi algılanırken ikinci görüş, fenin niteliği ve öğrenciye tanıdığı konum
ile benimsenmiş, ancak “her şeyin yeniden keşfi” anlamına gelen, çok zaman alıcı öğrenmeöğretme stratejilerinden zaman zaman kaçınılmıştır.
Seçilen öğretim yöntemleri; öğretmenin bir antrenör gibi öğrencileri motive eden,
durumlara tanı koyan, gerektiğinde rehberlik eden, öğrencilerin yararına yeni ve özgün
ortamlar hazırlayabilen, öğrenmekten bıkmayan ve sürekli araştıran özelliklere sahip olmasını
gerektirir. Öğrenci de araştırma ve sorgulama yöntemlerini kullanarak günlük hayatta
karşılaştığı sorunlara kendine göre cevaplar arayan, bilgi üretebilen bir birey konumuna gelir.
Bu süreçlerde öğrenci hem bedenen hem de zihnen etkin olur.
Fen ve Teknoloji dersinde öğrenme ortamı düzenlenirken özellikle laboratuvarlarda
gruplarla çalışmak etkin bir öğretim stratejisidir. Bu öğretim programında, yapılandırıcı
öğrenme yaklaşımının sosyal boyutuna uygun olduğu için işbirlikli öğrenme stratejilerinin
gerektiği ölçüde kullanılması öngörülmektedir. İşbirlikli öğrenmede öğrenciler gruplara
17
ayrılırken çeşitli yönlerden heterojen grupların oluşturulması ve zaman içerisinde gruplar
arasında öğrencilerin yer değiştirilmesi uygun olur. Çünkü bu durumun; başarısı düşük
öğrenciler için rehberlik, kendini geliştirme, diğer öğrenciler içinse; bilgilerini pekiştirme
olanağı sağladığı görülmüştür.
Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla uyumlu öğretim stratejilerinden biri de
sorgulayıcı araştırma tekniğidir. Sorgulayıcı araştırma etkinlikleri, fen laboratuvarında yapılan
deneylerden okul dışındaki gezilere kadar değişen çeşitli etkinlikleri içerir. Bütün bu
etkinlikler; öğrencinin fiziksel, biyolojik ve teknolojik dünya hakkındaki sorulara cevap
bulma girişimine aktif katılımı ile gerçekleştirilir.
c. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil
Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, bir yandan fen ve
teknoloji ile ilgili yeni kavramlar sunulurken bir yandan da gündelik dilde de kullanılan fen
kavramlarının bilimsel kullanımlarındaki anlam kaymalarının kavranmasına ağırlık verilmiş;
böylece öğrencilerin ana dillerini doğru kullanma becerilerine katkı sağlanacağı
düşünülmüştür.
Öğrencilerin fen ve teknolojiye özgü terminolojiyi kullanması ve anlamını kavraması
gereklidir. Fen ve teknoloji terminolojisini kazanmaları ve kullanmalarına yardımcı olmak
amacıyla öğrenciler, her fırsatta öğrendiklerini ifade etmeye ve yeni kavramları yerinde
kullanmaya teşvik edilmelidir. Ayrıca, ev ödevleri ve projeler hazırlanırken başvurulan
kaynaklardaki bilgileri özetleme, yeniden düzene sokma, kaynakları incelerken “amaçlı not
tutma”; öğrencilerin öğrendiklerini daha iyi organize etmeleri, anlamaları ve ifade etmeleri
bakımından yardımcı olur. Verileri ve sonuçları göstermek için kavram haritası, çizelge, tablo,
grafik, çizim ve diyagram gibi araçlar öğrencilerin farklı yollarla iletişim kurmasını geliştirir.
Fen ve Teknoloji dersindeki öğrenme deneyimlerini; kendi bulguları ve anladıklarını
sunma fırsatları tanıyarak öğrencilerin, öğrenmeleri gereken kavramları ifade etme ve yazma
fırsatlarını kullanıp hem dil becerilerini geliştirmesi, hem de ilgili konuyu daha iyi anlaması
bu programın temel hareket noktalarından biridir.
ç. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri
Ev ödevleri, derste araştırılan konuları gözden geçirme fırsatı verdiği ve öğrencilere
bilimsel düşünme becerisi kazandırdığı için Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın
18
temel bir öğesidir. Ev ödevlerinin anlamlı ve olumlu bir işlevinin olabilmesi için aşağıdaki
özellikleri taşıması gerekmektedir.
Ev ödevleri öğrencilerin:
• Kişisel gelişim, öz disiplin ve öğrenme sorumluluğuna katkıda bulunmalı,
• Okulda öğrendiği veya geliştirdiği düşünceleri pekiştirmeli,
• Başkalarının yardımı ile ve/veya böyle bir yardım almadan çalışma becerilerini ve öz
güvenlerini geliştirmeli,
• Sosyal ve kültürel şartlara uygun olmalı,
• Neyi ne kadar öğrendikleri hakkında düşünme fırsatı sağlamalıdır.
Ev ödevleri velilerle iletişim kurmak için etkili bir yol olup çocuklarının öğrenmesine
etkin bir şekilde katılma fırsatı sağlar ve velilerin programı anlamasına ve çocuğunun bu
dersteki gelişimini izlemesine yardımcı olur.
d. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Güvenlik Eğitimi
Öğrencilerin sınıf, laboratuvar, etkinlik alanı ve günlük yaşamda güvenliğe ilişkin
hususların farkında olmaları, bilinçli bir şekilde hareket etmeleri ve bu konuda zihinsel
alışkanlık kazanmaları önemlidir. Öğretmenler, öğrencilere güvenlikle için gerekli bilgi ve
becerileri kazandırmalıdır.
Öğretmenlerin güvenlikle ilgili sorumlulukları yerine getirirken:
•
Kullanılan materyaller ve çeşitli işlemlerle ilgili güvenlik kuralları,
•
Gerektiğinde sınıfa getirilen bitki ve hayvanların korunması,
•
Etkinlikleri amacına uygun ve güvenli bir şekilde yapmak için gerekli bilgi ve
becerilere sahip olmaları gerekir.
Öğretmenler, öğrencilerin fen ve teknoloji etkinliklerini sınıfta güvenli bir şekilde
yapabilmeleri, bilgi, beceri ve zihinsel alışkanlıklarını kazanmaları ve daha sonraki
yaşamlarında güvenliklerine önem vermeleri için özen göstermelidir.
Bu amaçla, öğrencilerin;
19
•
Çalışma alanını düzenli bir şekilde kullanması,
•
Güvenlik yönergelerini izlemesi ve uygulaması,
•
Olası güvenlik sorunlarının farkına varması,
•
Öğretmenlerin uyarılarını ve verdiği örnekleri dikkatli bir şekilde izlemesi,
•
Sürekli olarak kendilerinin ve diğerlerinin güvenliğini gözetmesi sağlanmalıdır.
e. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kaynaklar
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı uygulanırken etkileşimli, ilgi çeken ve
çeşitli yazılı/yazılı olmayan kaynaklar kullanılmalıdır. Geleneksel basılı materyaller,
laboratuvar araç ve gereçleri, görsel/işitsel kaynaklar ve bilgisayar yazılımları öğrencilerin
öğrenme deneyimlerini zenginleştiren unsurlardır.
Laboratuvar araç, gereç ve materyalleri
Yaparak, düşünerek gerçekleştirilen öğrenme etkinlikleri bütün fen programlarında
temel bir öğrenme öğretme stratejisidir. Belirli araç, gereç ve materyaller kullanılarak
gerçekleştirilen bu etkinlikler, basit gösteri deneylerinden karmaşık fen araştırmaları veya
deneylerine kadar çeşitli düzeylerdedir. Bu etkinlikler gerçekleştirilirken sınıf düzeyine
uygun, salt eğitim amaçlı araç, gereç ve materyallerin yanında, günlük yaşamda kullanılan
araç gereçlerden de yararlanılabilir.
Basılı kaynaklar
Öğrenme ve öğretme süreci için birçok yeni ortam geliştirilmiş olsa da basılı
materyaller hâlen en çok kullanılan kaynaklardır. Fen öğretimiyle ilgili öğrenci ders ve
öğretmen kılavuz kitapları, deney ve gösteri etkinliklerini içeren fen etkinlik kitapları, fen
ansiklopedileri, ders kitabını destekleyici yardımcı fen kitapları basılı materyallerdir.
Basılı olmayan kaynaklar
Görüntü kayıtları, bilgisayar yazılımı, CD-ROM gibi çeşitli kaynaklar piyasada
mevcuttur ve bunlar giderek çeşitlenmektedir. Bilgisayar yazılımı ve CD-ROM’lar maliyet,
güvenlik, erişilebilirlik gibi sebeplerle yapılamayan deneylerin veya incelenemeyen olayların
benzetim (simülasyon) gösterilmesine ve modellenmesine imkân vermektedir. Fen ve
Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı böyle eğitim araçlarının kullanımını teşvik
eder.
20
Bilgi ve İletişim Teknolojileri
Bilimsel düşüncenin geliştirilmesinde, uygulanmasında ve böylece fen öğreniminin
kolaylaştırılmasında bilgisayar ile diğer bilgi ve iletişim teknolojileri oldukça önemli fırsatlar
sağlar. Bu nedenle, öğrenme ve öğretme sürecinde mümkün olduğu kadar bilgi ve iletişim
teknolojilerinden faydalanılmalıdır. Bilgi ve iletişim teknolojileri verilerin elde edilmesini,
analizini, sunumunu ve iletilmesini kolaylaştırarak öğrencilerin araştırma ve öğrenmeye
bizzat katılmasını destekleyebilir. Bu teknolojiler öğretmene sunumda daha fazla esneklik,
öğretim tekniklerinin daha iyi yönetimi ve daha kolay kayıt tutma imkânı sağlar. Bilgi ve
iletişim teknolojileri; simülasyonlar, grafikler, ses, veri kullanma ve model oluşturma yoluyla
öğrencilerin fen kavram ve süreçlerini öğrenmesi için önemli bir kaynaktır. Aşağıda, bilgi ve
iletişim teknolojilerinin fen öğrenme ve öğretmede kullanılmasına ilişkin önerilerde
bulunulmuştur:
• Bu program, öğrencilerle anlamlı ve etkileşimli bir diyalog kuran, onların bilgi,
beceri ve anlayışlar kazanmasını destekleyici grafik, ses ve simülasyonları yaratıcı
bir şekilde kullanan her türlü bilgi iletişim teknolojisinin kullanımına açıktır ve
bunları teşvik eder.
• Herhangi bir konuda çok miktarda bilgiye anında ulaşma imkânı sağlayan internet
vb. imkânların kullanımı bu programın temel hareket noktalarından biridir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerini fen eğitiminde etkin bir şekilde kullanmak için
öğretmenlerin:
• Yazılım, donanım ve yukarıda açıklanan tekniklerin nasıl etkin ve verimli bir şekilde
kullanılacağını bilmesi,
• Bilgisayar ve diğer teknolojileri nasıl kullanacağını bilmesi,
• Bilgisayar uygulamalarını; derecelendirme, rapor, envanter vb. için yönetim araçları
olarak kullanmaya yatkın olması,
• Bütün öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerine eşit ölçüde erişimini sağlamaya
çalışması arzulanır.
21
1.6. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Değerlendirme, öğretme ve öğrenmenin etkililiğini belirlemek amacı ile yapılan,
eğitimle ilgili verilerin toplanmasını ve yorumlanmasını içeren çok adımlı, sistematik bir
süreçtir. Öğrenme, öğretme ve planlamayı doğrudan etkileyen ve eğitim sisteminin temel
öğelerinden biri olan değerlendirme, fen ve teknoloji eğitiminde farklı şekillerde
kullanılabilir. Bu kullanımlara;
a.
Öğrencilerin fen konularındaki öğrenme durumlarını teşhis ederek öğretim
programında belirtilen kazanımların edinim düzeyini belirleme,
b.
Öğrenmeyi daha anlamlı ve derin hâle getirebilmek amacı ile dönüt sağlama,
c.
Öğrencilerin gelecekteki öğrenme ihtiyaçlarını belirleme,
ç.
Velilere, çocuklarının öğrenmesi ile ilgili bilgi sağlama,
d.
Öğretme stratejilerinin ve program içeriğinin dengeli ve etkili olup olmadığını
izleme, örnek olarak verilebilir.
Programda yapılandırıcı yaklaşıma paralel
olarak öğrenme ve öğretme stratejilerinin
öğretmen merkezli bir yapıdan öğrenci merkezli alana doğru kaydığı da dikkate alınırsa,
değerlendirme ile ilgili anlayışın da bu değişime uygun biçimde yapılandırılması gerekir. Fen
ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nın değerlendirmeye bakış açısı ve
vurguladığı noktalar Tablo-1.3’te gösterilmiştir.
Öğrenmede bireysel farklılıkları dikkate alan, bireyin kendine özgü özelliklerini ön
plâna çıkararak herkesin sahip olduğu bilgilerle yeni aldığı bilgileri kendine özgü biçimde
yapılandırdığını öne süren, bu nedenle de öğretim yöntem ve tekniklerinin mümkün
olduğunca çeşitlendirilmesi gerektiğini vurgulayan yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, ölçme ve
değerlendirmede de öğrencilere bilgi, beceri ve tutumlarını sergileyebilecekleri çoklu
22
değerlendirme fırsatları sunulması gerektiğini vurgular. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf
Öğretim Programı bu noktalardan hareketle geleneksel ölçme ve değerlendirme anlayışından
daha çok alternatif ölçme ve değerlendirmeye vurgu yapmaktadır. Tablo-1.4’te, geleneksel ve
alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri özetlenmiştir.
Tablo-1.3. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Değerlendirme Açısından
Vurgular:
Daha az vurgu
Daha çok vurgu
Geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemleri
Alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemleri
Öğretme ve öğrenmeden bağımsız bir değerlendirme
Öğretmenin ve öğrenme bir parçası olan değerlendirme
Ezbere, kolay öğrenilen bilgileri değerlendirme
Anlamlı ve derin öğrenilen bilgileri değerlendirme
Birbirinden bağımsız parçalı bilgileri değerlendirme
Birbirine bağlı, iyi yapılanmış bir bilgi ağını
değerlendirme
Bilimsel bilgiyi değerlendirme
Bilimsel anlamayı ve bilimsel mantığı değerlendirme
Öğrencinin bilmediğini öğrenmek için değerlendirme
Öğrencinin ne anladığını öğrenmek amacı ile
değerlendirme
Dönem sonu değerlendirme etkinlikleri
Dönem boyunca devam eden değerlendirme etkinlikleri
Sadece öğretmenin değerlendirmesi
Öğretmenle beraber grup değerlendirmesi ve kendi
kendini değerlendirme
Tablo-1.4. Geleneksel ve Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri:
Geleneksel Teknikler
Alternatif Teknikler
Çoktan seçmeli testler
Performans değerlendirme
Doğru-yanlış soruları
Öğrenci ürün dosyası(portfolyo)
Eşleştirme soruları
Kavram haritaları
Tamamlama (boşluk doldurma) soruları
Yapılandırılmış grid
Kısa cevaplı yazılı yoklamalar
Tanılayıcı dallanmış ağaç
Uzun cevaplı yazılı yoklamalar
Kelime ilişkilendirme
Soru -cevap
Proje
Drama
Görüşme
23
Yazılı raporlar
Gösteri
Poster
Grup ve/veya akran değerlendirmesi
Kendi kendini değerlendirme
Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri, tek bir doğru cevabı olan çoktan seçmeli
testlerin de içinde bulunduğu geleneksel değerlendirmelerin dışında kalan tüm değerlendirme
türlerini kapsar. Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri; sadece ürünü değil, öğrenme
sürecini de değerlendirdiği için öğrencilerin öğrenme konusunda sorumluluk sahibi olmasını
ve öğrendikleriyle gurur duymasını sağlar.
Performans değerlendirme ve öğrenci ürün dosyası başta olmak üzere alternatif ölçme
ve
değerlendirme
tekniklerinin
çoğunda
puanlama
amacı
ile
dereceli
puanlama
anahtarı (rubrik) kullanılır. Puanlama yapmak amacı ile kullanılan dereceli puanlama
anahtarları, öğrencinin bir kavram ile ilgili bilgisini ortaya koyması veya bir ödevi yapması
için
gerekli
yeterlilik
düzeyini
belirlemeye
yönelik
bir
sistemdir.
Öğrencilerin
performanslarını tanımlayan, sınırları iyi çizilmiş, belli sayıdaki kategorileri taşıyan puanlama
yönergelerinin bütüncül ve analitik olmak üzere iki biçimi vardır. Bütüncül puanlama,
öğrenmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak parçalarını dikkate almadan
puanlamasını, analitik puanlama ise önce performans veya ürünün parçalarını ayrı ayrı
puanlamasını sonra da bu kısmî puanları toplayarak toplam puanı hesaplamasını gerektirir.
Alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerini uygularken dikkat edilecek hususları
şöyle sıralayabiliriz: Alternatif teknikler daha özneldir. Yani değerlendiren kişinin, öğrencinin
sunduğu esere (yazı, proje, poster, vs.) bakarken ne aradığı ve ne ölçüde gördüğü önemlidir.
Tıpkı bir sanat eserinin değerlendirilmesi gibi öğrencilerin öğrendiklerini göstermek amacıyla
ortaya koyduğu eserler de farklı bakış açılarından değerlendirilebilir. Anlama birliği sağlamak
için bütüncül yöntem kullanılmayacaksa öğrencilere, eserlerinin hangi ölçütlere göre
değerlendirileceği, bir puanlama ölçeği
ile başta bildirilmelidir. Bu dereceli puanlama
anahtarı hazırlanırken amaç, her öğrenciyi aynı eser üretmeye zorlamak değil, tam aksine
onların yaratıcılık ve özgün düşünce üretme yeteneklerini bastırmadan, öğrenme ve öğretme
amaçlarına uygun süreçleri yaşayarak ve uygulayarak kendilerini en iyi şekilde ifade etmeleri
ile değerlendiren kişinin de esere daha nesnel yaklaşabilmesine zemin hazırlamaktır. Bundan
dolayı programın uygulanmasında başarıya ulaşılması için her bir değerlendirme etkinliğine
24
ait dereceli puanlama anahtarının öğrenci ve/veya velileri ile zamanı geldiğinde paylaşılacak
tarzda oluşturulması şarttır.
Bu amaçla, hazırlanan program uygulama kılavuzlarından “İlköğretim Matematik
Dersi (1-5. sınıflar) Öğretim Programı” kitabındaki “İlköğretim Okulları Öğretim
Programlarında Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları İle İlgili Ortak Açıklamalar”
başlığı altında çeşitli değerlendirme araç ve yöntemlerinin özelliklerine ve örneklerine yer
verilmiştir. Tablo-1.5’te verilen alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerinden olan V
(Vee) diyagramı ve yapılandırılmış grid ile ilgili bilgiler Ek-1 ve Ek-2 de verilmiştir.
1.7. TÜM ÖĞRENCİLERİN İHTİYACINI DİKKATE ALMA
Öğrenciler arasında bireysel özelliklere bağlı olarak farklılıklar bulunabilir. Bu
farklılıkların nedeni cinsiyet, sosyo-ekonomik durum, kültür, öğrenme zorlukları, özel
beceriler, dili kullanma becerisi ve bazı yetersizlikler (zihinsel, duygusal, fiziksel vb.) olabilir.
Tüm öğrencilerde fen ve teknoloji okuryazarlığının geliştirilebilmesi için öğrencilerin bireysel
farklılıkları, ihtiyaçları, bakış açıları, yetkinlikleri ve yetersizlikleri fark edilmelidir. Program
uygulanırken bu farklılıklar gözetilerek öğrenme ortamları geliştirilmelidir. Bunu sağlamak
için öğretmenler ;
• Öğrencilerin öğrenme stilleri ve hızlarının farklı olabileceğini dikkate almalı,
• Öğrencilerin gelişim düzeylerine ve öğrenme stillerine uygun materyal ve
yöntemleri kullanmalı,
• Bütün öğrencilerin ihtiyaç ve becerilerine uygun öğrenme ve öğretme stratejileri
seçmeli,
• Cinsiyet ayrımı yapmayan, öğrencilerin yeterlik düzeylerini, özel becerilere sahip
olma, bedensel özürlü olma veya öğrenme zorluğu bulunma gibi durumlarını göz
önünde bulunduran materyalleri geliştirmeli ve kullanmalıdır.
a. Öğrenci Cinsiyeti ve Fen
Türkiye’de yapılan bazı araştırmalarda, kız ve erkek öğrencilerin bazı fen
konularındaki başarıları göz önüne alındığında, erkek öğrenciler lehine bir fark bulunduğu
tespit edilmiştir. Bu durumun nedeninin cinsiyet farklılığından çok, kız ve erkek öğrencilerin
o konulardaki deneyim ve tutumları ile ilgili olduğu anlaşılmıştır. Toplumumuzda genelde
erkek ve kız çocuklarına fen başarılarını etkileyecek oranda farklı oyuncaklar ve farklı ilgi
25
alanları sunulmaktadır. Bu da kız öğrencilerde erkek öğrencilere göre bazı fen konularında
(elektrik, mekanik vb.) deneyim ve pozitif tutum eksikliğine yol açmaktadır. Birçok kız
öğrenci, fen konularını kendi deneyimlerinin dışında görmekte ve fen alanındaki bilgi ve
anlayışları gelecekte çok az kullanacaklarını düşünmektedir. Bunların sonucunda, ülkemizde
fen ve teknolojiye dayalı meslekleri seçen kız öğrenci oranı, erkek öğrencilere göre daha
düşük olmaktadır.
Fen eğitimiyle ilgili çeşitli ülkelerde yapılan bilimsel araştırmalar ise, okullarda fen
derslerinde kullanılan çeşitli yazılı ve görsel materyallerdeki kız ve erkek figürlerinin
sayısının, bu kız ve erkek figürlerinin temsil ettiği mesleklerin ve çeşitli rollerin daha çok
erkekler lehine olduğunu, yani kızların fen ve teknolojiye karşı pozitif tutum geliştirmelerini
desteklemediğini göstermiştir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programında, pek
çok gelişmiş ülkenin öğretim programı reformlarında gözetildiği gibi, bu araştırma verilerine
dayanarak kız öğrencilerde fen ve teknolojiye karşı daha etkin pozitif tutumlar geliştirmeye
önem verilmektedir. Bu program uygulanırken, çeşitli öğretim araçlarımızda ve çeşitli
öğrenme ortamlarımızdaki uygulamalarda erkek çocukların lehine olan farkın giderilerek, kız
ve erkek öğrencilere eşit oranda fen deneyimi edinme imkânı yaratılması esas alınmalı ve bu
amaçla aşağıdaki önerilere uyulmalıdır.
• Kullanılan materyallerde fen ve teknoloji alanında çalışan ve geliştiren erkek
figürleri ile aynı oranda kadın figürleri de olmalıdır.
• Sınıf ortamında ve kitaplarda, anlatımda ve tasvirlerde kadın ve erkeklere eşit ölçüde
yer verilmelidir.
• Öğretmenler sınıf içi ve dışı etkinliklerde kız ve erkek öğrencilere eşit söz hakkı
tanımalıdır.
• Kızların aleyhine oluşmuş olan deneyim ve pozitif tutum eksikliğinin, veli ve
öğretmenlerin yardımıyla evde ve okulda giderilmesi için çaba gösterilmeli ve çeşitli
fırsatlar oluşturulmalıdır.
b. Fende Özel Becerili Öğrenciler
Bazı öğrenciler, sahip oldukları beceriler sonucunda bir veya daha fazla alanda üstün
performans gösterebilirler. Bu öğrencilerin yaratıcılıkları, kavramsal anlamaları ile becerileri
akranlarından daha ileri düzeyde olup öğrenme stilleri genellikle diğer öğrencilerden farklıdır.
26
Program, esnek bir şekilde uygulandığında özel becerili öğrencilerin hızlanmasını ve
gelişmesini sağlayabilir. Özel becerili öğrencileri gözetmek için:
• Akranları, öğretmenleri ve aileleri tarafından fendeki özel becerilerine değer
verilmesine,
• Kendi sınırlarını zorlayıcı ve geliştirici alternatif öğrenme etkinliklerine katılarak
bilgi ve becerilerini kendi hızlarında geliştirmesine,
• Analiz, sentez, değerlendirme gibi üst düzey düşünme becerilerini teşvik eden
öğrenme etkinliklerine katılmasına,
• Hayal gücünü, yaratıcılığı ve eleştirel düşünmeyi teşvik eden açık uçlu etkinliklerle
öğrenmesine önem verilmelidir.
c. Özel Öğrenme İhtiyacı Olan Öğrenciler ve Fen
Bazı öğrenciler zor öğrenebilir ve öğrenmede akranlarından daha yavaş bir gelişme
gösterebilir. Öğrenme zorluklarının nedeni, türü ve süresi genellikle bireye göre değişiklik
göstermektedir. Özel öğrenme ihtiyacı olan öğrencilerin kavramları ve becerileri kazanması
için daha çok zamana, alıştırma, uygulama yapmaya ve çeşitli öğrenme deneyimlerine ihtiyacı
olabilir. Program uygulanırken özel öğrenme ihtiyacı olan öğrencileri gözetmek için:
• Öğretmenler, aileler ve akranlar öğrenme ihtiyaçlarını karşılayacak programları
planlama ve yürütmede birlikte çalışmalıdır.
• Öğrenme etkinliklerine daha çok katılımları teşvik edilir ve desteklenir.
• Uygun kaynak, araç, gereç ve teknoloji kullanılır.
27
1.8.
FEN
VE
TEKNOLOJİ
DERSİ
ÖĞRETİM
PROGRAMI’NIN
ORGANİZASYON YAPISI
Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, tüm öğrencilerin fen ve
teknoloji okuryazarı olması vizyonunun gerçekleştirilebilmesi için:
•
Canlılar ve Hayat,
•
Madde ve Değişim,
•
Fiziksel Olaylar,
•
Dünya ve Evren
öğrenme alanlarından üniteler seçilmiştir.Bu öğrenme alanları öğrencilere kazandırılacak
temel fen kavram ve ilkelerini düzenlemektedir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli
•
Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ),
•
Bilimsel Süreç Becerileri (BSB),
•
Tutum ve Değerler (TD)
öğrenme alanlarına ilişkin kazanımlar, diğer dört alandan seçilen ünitelerdeki kazanım ve
etkinliklerle harman edilmiş halde bulunduğu için, bu alanlar ile ilgili ayrı ünite söz konusu
değildir. Son üç öğrenme alanı için öngörülen becerilerin çok uzun süreçler sonucunda
edinilmesi, böyle bir uygulamayı gerekli kılmaktadır.
Programın “Ünite Organizasyonu” bölümünde (Bölüm 2.3 ve 2.6) Canlılar ve Hayat,
Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar,
konu ve kavram sıralamasına göre düzenlenerek listeler hâlinde verilmiştir. Ünite
kazanımlarında yeri geldikçe, FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarına ait kazanımlara,
numaraları kullanılarak atıf yapılmıştır. Bu şekilde ünite kazanımları ile FTTÇ, BSB ve TD
kazanımları birbirine örülmüştür ( Şekil 1.1 ).
28
Şekil-1.1. 2004 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda ünite kazanımları ile FTTÇ,
BSB ve TD öğrenme alanlarına ait kazanımlar birbirine örülmüştür.
a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilgi”
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın amaçlarından birisi öğrencilerin,
dünyayı, hayatı ve insanı öğrenme ve anlamalarını ve aynı zamanda açıklamalarını sağlamak,
bunun için onlara, temel fen kavram ve düşünceleriyle ilgili bilgi ve anlayışlar
kazandırmaktır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda bu bilgi ve anlayışlar, dört
öğrenme alanından seçilen ünitelerle ve sarmal yaklaşım esas alınarak düzenlenmiştir. Fen ve
Teknoloji Dersi 2004 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programında öğrencilerin; Canlılar ve Hayat,
Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren” öğrenme alanlarındaki kavramlarla,
bir yandan anılan alanlar için öngörülen bilgi ve anlayışları edinirken, bir yandan da, FTTÇ,
BSB ve TD öğrenme alanlarına ilişkin kazanımları, giderek özümleyip derinleştirmesi
öngörülmüştür.
Öğrenciler “Canlılar ve Hayat” öğrenme alanında çeşitli canlıların kendilerine özgü
özelliklerini, canlılar alemindeki çeşitliliği, üreme, büyüme, gelişme ve değişimi, canlıların
çevreleri ve diğer canlılarla nasıl etkileşimde bulunduklarını inceler ve öğrenir. “Madde ve
Değişim” öğrenme alanında öğrenciler madde, maddenin özellikleri ve maddede meydana
gelen değişimleri keşfeder ve öğrenir. “Fiziksel Olaylar” öğrenme alanında öğrenciler, ışık,
ses, elektrik gibi farklı enerji çeşitlerini, hareket ve kuvvet kavramlarını, bunların niteliklerini
ve etkileşimlerini inceler. “Dünya ve Evren” öğrenme alanında ise öğrenciler, Dünya ve
evrenin özelliklerini, yapısını ve bunlarda meydana gelen değişimleri inceler ve öğrenir.
Bu dört öğrenme alanında edinilecek bilgi ve anlayışların, FTTÇ, BSB, TD öğrenme
alanları için öngörülen kazanımları da zamanla geliştirip derinleştireceği, programın temel
29
varsayımlarından biridir. FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarının niteliği ve programda ele
alınış tarzı hakkında aşağıda açıklamalar verilmiştir.
b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Fen-TeknolojiToplum-Çevre”
Öğrencilerin fen ve teknolojinin doğasını, toplumla ve çevreyle etkileşimini anlaması
ve edindikleri bilgi, anlayış ve becerileri sorunlara çözüm yolları ararken
kullanması
gerekmektedir.
Günümüzde
fen
ve
teknolojinin
hayatımıza
etkisi
belirgin
bir
şekilde
hissedilmektedir. Örneğin fen; dünya, uzay, insan vücudunun işleyişi ve madde hakkındaki
anlayışlarımızı radikal bir şekilde değiştirmiş ve genişletmiştir. Teknoloji ise; iletişim kurma
şeklimizde devrim yaratmış, yeni ilaçların ve malzemelerin keşfi aracılığıyla yaşamımızda
büyük değişiklikler yapmıştır. Öğrencilerin fen ve teknolojiyi bu geniş bağlamda görmeleri ve
bunun bir sonucu olarak fen ve teknoloji ile ilgili bilgilerini okulun dışındaki dünya ile
ilişkilendirmeyi öğrenmeleri önemlidir.
TEKNOLOJİ
BİREY
FEN
TOPLUM
ÇEVRE
Şekil-1.2. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre etkileşimlerini gösteren elmas modeli.
30
Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre kazanımları üç temel boyuta odaklanmıştır: fen ve
teknolojinin doğası, fen ve teknoloji arasındaki ilişki, fen ve teknolojinin sosyal ve çevresel
bağlamı. Bu üç boyut aşağıda açıklanmıştır.
Fen ve Teknolojinin Doğası
Fen; farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin katkıda bulunduğu, uzun bir tarihi ve
kendine özgü özellikleri olan bireysel ve sosyal bir faaliyettir. Fen; aynı zamanda merak,
yaratıcılık, hayal gücü, sezgi, inceleme, gözlem yapma, deney yapma, delilleri yorumlama ve
deliller ile yorumlar üzerinde tartışmaya dayanan bir öğrenme yoludur. Fen; fiziksel, biyolojik
ve teknolojik dünyayı yorumlamak, açıklamak ve tahmin etmek için kavramsal ve teorik bir
temel sağlar. Fen teorileri sürekli olarak gözden geçirilir ve aynı konuda farklı deliller elde
edildikçe eski ve yeni bilgilerin tümünü açıklayacak şekilde düzeltilir ve geliştirilir. Önceden
kabul edilen bilgilerle çelişen yeni gözlemler ve hipotezlerin kabul edilir hâle gelmesi, bilim
topluluğunun en azından önemli bir kısmının onayını gerektirir. Bu ise çok taraflı, uzun ve
karmaşık bir süreçtir. Katılanların konuyu derinlemesine irdeledikleri akademik tartışmalarda
karşılıklı diyalog ve ikna süreci yaşanır. Tarih boyunca olagelen bu akademik tartışmalarda
teori önerilir; deneyler yapılır ve akademik tartışma sosyal, kültürel, ekonomik ve dinsel
etmenlerden ve kişisel ve/veya toplumsal ön yargılardan etkilenir.
Dünya hakkındaki anlayışlarımızın bir kısmı devrim niteliğindeki bilimsel
gelişmelerin bir sonucudur. Ancak anlayışlarımızın büyük bir kısmı düzenli ve yavaş bir
birikim sonucunda oluşan bir bilgi bütününe dayanır. Bu organize bilgi bütününün
oluşturulmasında dünyadaki her kültürden bilim adamının katkısı olmuştur.
Teknoloji de fen gibi dünyadaki bütün kültürlerde uzun bir tarihî geçmişi olan yaratıcı
bir beşerî faaliyettir. Fenin amacı dünyayı anlamaya ve açıklamaya çalışmaktır; teknolojinin
amacı ise insanların ihtiyaçlarını gidermek ve yaşam koşullarını iyileştirmek için çözümler
bulmaktır. Her zaman birçok olası çözüm ve kaçınılmaz olarak birçok gereksinim, amaç ve
kısıtlama vardır. Bu nedenle teknolojideki temel kaygı toplum, ekonomi ve çevre açısından
maliyet ve yarar dengesini gözeten en ideal çözümleri geliştirmektir.
Fen ve Teknoloji Arasındaki İlişki
Fen ve teknoloji arasında önemli benzerlikler olmasına karşın ikisi arasında önemli
farklılıklar da vardır. Fen ve teknoloji, amaç ve süreç açısından birbirinden farklıdır.
Teknolojiyi sadece bilimin uygulaması olarak görmek yeterli değildir; teknoloji problemleri
çözerken birçok disiplinden faydalanır. Tarih boyunca, fendeki gelişmeler teknolojinin
31
ilerlemesine, teknolojideki gelişmeler de fenin ilerlemesine katkıda bulunmuştur. Fen ve
teknoloji birbiriyle karmaşık bir şekilde bağlantılıdır.
Öğrenciler fen ve teknoloji arasındaki ilişkileri anladıklarında, fen ve teknolojinin
birbirini nasıl etkilediğini, bunların sosyal bağlamda nasıl geliştiğini ve insanların yaşam
koşullarını iyileştirmek için nasıl kullanıldığını kavrarlar.
Fen ve Teknolojinin Sosyal ve Çevresel Bağlamı
Fen, beşerî bir faaliyettir ve sosyal bir bağlamda meydana gelir. Bu faaliyetin doğasına
ışık tutan bilim tarihi çalışmaları fen alanında sorulan soruların ve kullanılan yöntemlerin
kültürel ve zihinsel geleneklerden etkilendiğini ve fenin de düşünceleri etkilediğini
göstermiştir.
Günümüzde, bilim insanlarının çoğu, araştırmaların sosyal ve çevresel ihtiyaçlarla
yönlendirildiği bir alan olan endüstride çalışmaktadır. Bilimsel ve teknolojik ürünler ve
sistemler insanların yaşama şekillerini, toplumları ve çevreyi etkilemiştir ve etkilemeye
devam etmektedir. Birçok teknolojik çözüm aynı zamanda karmaşık toplumsal ve çevresel
sorunların da kaynağıdır. Bu sorunlar politik gündemde gittikçe daha fazla yer almaktadır.
Fenciler, toplumu bilinçlendirme ve böylece fen ve teknoloji ile ilgili konular hakkında karar
vermede destekleme potansiyeline sahiptir ve bu, demokratik bir toplumda fen ve teknoloji
okuryazarlığına ulaşmak için çok önemli bir gerekçedir. Fen, teknoloji, toplum ve çevre
arasındaki etkileşimleri anlamak için, bilimsel bilgi gereklidir; fakat tek başına yeterli
değildir. Bu etkileşimlerin anlaşılması için fene özgü değerler yanında, söz konusu topluma
ve çevreye özgü değerlerin de hesaba katılması gereklidir.
Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde verilen FTTÇ kazanımları; öğrencilerin
fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişim seviyelerine uygun olarak hazırlanmış ve
ünitelerdeki konu içerikleri, öğrenme alanlarına örülmek suretiyle öğrencilerin özet ifadeleri
aşağıda verilen kazanımları edinmesi öngörülmüştür. Bu programa göre öğrenim gören
öğrenciler;
• Fen ve teknolojinin doğasını, ikisi arasındaki ilişkiyi, bunların toplum ve çevreyle
etkileşimlerini anlar,
• Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde araçları, süreçleri ve stratejileri uygular,
• Yeniliklere karşı eleştirel ve sorumlu tutumlar geliştirmek için gerekli bilgi ve
becerileri geliştirir,
32
• Çeşitli bireysel ve sosyal bağlamlarda bilimsel keşfin gelişimini, teknolojik değişimi,
geçmişten günümüze insanların bilgi ve anlayışlarında meydana gelen değişimleri
anlar,
• Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde çeşitli değerlerin, bakış açılarının ve kararların
farkında olur ve sorumlu bir şekilde hareket eder,
• Bilimsel süreçleri ve teknolojik çözümleri sorgulayarak araştırır,
• Fen ve teknolojiyi kullanarak sorumlu ve yaratıcı çözümler geliştirir.
c. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilimsel Süreç
Becerileri”
İnsanların bilim ve teknolojideki hızlı gelişmelere ayak uydurup teknolojik gelişmeleri
kendi yararına kullanmaları, toplumların geleceği için önem taşımaktadır. Bu durum,
günümüzde fen öğretimine büyük görevler yüklemektedir. Bu nedenle Fen ve Teknoloji Dersi
Öğretim Programı sadece günümüzün bilgi birikimini öğrencilere aktarmayı değil; araştıran,
sorgulayan, inceleyen, günlük hayatıyla fen konuları arasında bağlantı kurabilen, hayatın her
alanında karşılaştığı problemleri çözmede bilimsel metodu kullanabilen, dünyaya bir bilim
adamının bakış açısıyla bakabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlamıştır. Programda öğrencilere
bilimsel araştırmanın yol ve yöntemlerini öğretmek amacıyla bilimsel süreç becerileri olarak
adlandırılan becerileri kazandırmak esas alınmıştır.
Bilimsel süreç becerileri bilgi oluşturmada, problemler üzerinde düşünmede ve
sonuçları formüle etmede bilim adamlarının da kullandıkları düşünme becerileridir.
İlköğretim 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde öğrencilere kazandırılacak bilimsel süreç
becerilerinin genel tasnifi Tablo-1.5’te, bilimsel süreç becerilerini sağlayıcı kazanımlar ise
2. Bölümde verilmiştir.
Tablo-1.5. İlköğretim 4 ve 5. sınıfta öğrencilere kazandırılacak bilimsel süreç becerileri
PLANLAMA VE BAŞLAMA
Gözlem
Karşılaştırma-sınıflama
Çıkarım yapma
Tahmin
Kestirme
33
YAPMA
ANALİZ VE SONUÇ ÇIKARMA
Değişkenleri belirleme
Deney tasarlama
Deney malzemelerini ve araç-gereçlerini tanıma ve
kullanma
Bilgi ve veri toplama
Ölçme
Verileri kaydetme
Veri işleme ve model oluşturma
Yorumlama ve sonuç çıkarma
Sunma
ç. Fen ve Teknoloji Öğretim Programı’nda “Tutum ve Değerler”
Öğrencilerimizin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişebilmeleri için sadece bilgi,
anlayış ve beceri türünden kazanımlar yeterli değildir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim
Programı’nın vizyonunun gerçekleştirilebilmesi için, öğrencilerde belirli bilimsel tutum ve
değerler de geliştirilmelidir. Öğretmen, şahsen örnek teşkil ederek veya seçici bir şekilde
onaylayarak öğrencileri özendirip onlarda, tutum adı verilen davranış modelleri oluşturur.
Tutumlar, becerilerin ve bilgilerin elde edildiği şekilde kazanılmaz.
Genel kabul gören olumlu tutumlar, örnek insanlara özenilerek edinilir. Örnek insanlar
da, uzun süreli hayat deneyimleri sırasında toplum genelinin onayına bakılarak belirlenen
bireylerdir.Öğretmen ilk akla gelen örnek insan adayıdır. Okul çevresinde, bazı bireylerin
belli tutumları için öğretmenin vereceği onay sinyalleri, bu bireyleri de örnek insan haline
getirip onlardaki tutumlara özenmeyi ve böylece genelin olumlu tutumlara yönelmesini
sağlayabilir. Pozitif tutumların gelişmesi öğrencilerin zihinsel gelişimiyle etkileşerek ve
öğrendiklerini sorumlu bir şekilde uygulamaları için isteklilik yaratarak onların gelişiminde
önemli bir rol oynar.
Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda öğrencilere kazandırılmak
istenen bilimsel tutum ve değerlerin düzenlenmesinde beş kategoriden oluşan bir
sınıflandırma kullanılmıştır. Bu sınıflandırma,
kolaydan zora doğru, öğrencilerin
çevrelerinde olup bitenleri kendi isteği ile algılaması, duruma uygun olumlu tepkide
bulunması, olumlu değerler geliştirmesi, bu değerleri kendi öz benliğinde örgütlemesi ve
34
son olarak, olumlu tutum ve değerler içeren bir yaşam tarzı geliştirmesi aşamalarından
oluşur.
Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde, öğrencilere kazandırılmak istenen tutum ve
değerlerin listesi verilmiştir.
1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA ÖNERİLER
Bu programın başarıyla uygulanabilmesi için felsefesinin, temel aldığı anlayışların ve
öngörülen kazanımların / etkinliklerin uygulayıcılar tarafından anlaşılması ve gözetilmesi
gerekmektedir. Bu programda öğretmenler, müfettişler, ders kitabı yazarları, kitap
değerlendirme uzmanları, kitap seçimi yapacak yetkililer ve öğrenci velileri topluca program
uygulayıcıları olarak düşünülmüştür.
Öğretmenlere Öneriler
Öğretmenler öğretim programını uygulamadan önce “Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim
Program Temelleri”ni inceleyerek felsefeyi, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili
anlayış ve düşünceleri, öğretim programının ve ünitelerin organizasyon ve yapısını
özümsemelidir. Program uygulanırken esas amaç öğrencilerin programdan azamî bir şekilde
yararlanmasını sağlamaktır. Öğretmenler; öğrenme ve öğretme sürecini yönlendirirken,
öğrenme ortamını düzenlerken ve değerlendirme etkinliklerini planlarken program felsefesine
uygun hareket etmelidir. Program uygulanırken kazanımlarda verilen kavramların en iyi
şekilde öğrenilebileceği öğrenme ortamlarının hazırlanması önemlidir.
Bu programın öngördüğü kazanımların en iyi şekilde işlenmesi için, programda sözü
geçmemiş kavramların kullanılmasını gerektiren durumlarla karşılaşmak doğaldır.Belli bir
kazanım için, sayılı kavramlar yanında, bilimsel kanun, teori ve prensiplere girmek de
gerekebilir. Böyle kavram, kanun, teori ve prensipler, programın dolaylı olarak içerdiği ögeler
gibi algılanmalı, ancak bu dolaylı içerikler, ayrıntısına girmeden, asıl kazanımın edinilmesi
35
için yeterli derinlikte ele alınmalıdır. Programdaki bir kazanımın edinilmesi için gerekli
olmayan kavramlar ve bilgiler program dışı olarak düşünülmelidir.
Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde belirtildiği gibi, “önerilen konu başlıkları”
kısmında verilen konu başlıklarının ve konu sıralamalarının öneri niteliğinde olduğu
unutulmamalıdır. Öğretmenler, kazanımların tümünü kapsamak koşuluyla ünite kazanımlarını
farklı konu başlıkları ve farklı konu sıralamaları altında verebilirler. Bununla beraber öğretim
programında ünitelerin veriliş düzeni amaçlı bir sırayı yansıtır. Öğretim programı
uygulanırken bu sıraya uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ayrıca bir
kazanımda FTTÇ ve BSB kazanımları olmasa dahi öğrenme ve öğretme sürecinde etkinlik,
proje, okuma metni vb. ile FTTÇ ve BSB kazanımları da verilebilir.
Öğretmenler tüm öğrencilerin ihtiyaçlarını gözetmeli ve yapılandırıcı öğrenme
yaklaşımına olabildiğince uygun, çeşitli öğretim stratejileri kullanmaya özen göstermelidir.
Sorgulayıcı araştırma ve tasarım becerilerinin somut materyallerle etkileşim yoluyla
öğrenilmesi
gerektiğinden
öğretmenler,
öğrencilerin
yaparak,
düşünerek
öğrenme
etkinliklerine katılımını sağlamalıdır. Yapılacak etkinlikler öğrencilerin araştırarak,
inceleyerek, gözlem ve deney yaparak temel kavramları keşfetmesini, öğrenmesini ve bu
kavramları ilgili oldukları sosyal, çevresel ve ekonomik bağlamlarda görmesini sağlamalıdır.
Öğrencilerin başarısı için öğretmenlerin ilgili, sabırlı ve teşvik edici olması son derece
önemlidir. Bununla birlikte, şartları ne olursa olsun, kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu
almayı öğrenme, bütün öğrenciler için eğitimin önemli bir parçasıdır.
Velilere Öneriler
Yapılan çalışmalar, velilerin çocuklarının eğitimlerinde yer aldığında öğrencilerin,
okulda daha iyi performans gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu nedenle, çocukların
öğrenmesini desteklemede velilerin önemli bir rolü vardır. Veliler, programı okuyarak
çocuklarının her sınıf düzeyinde ne öğreneceğini ve niçin öğreneceğini görebilirler. Böylece,
çocuklarıyla çalışmaları hakkında tartışabilir, öğretmenlerle iletişim kurabilir ve çocuklarının
gelişimiyle ilgili sorular sorabilirler. Veliler ayrıca, veli toplantılarına ve okul aile birliği
toplantılarına düzenli olarak katılmalı ve çocuklarını ev ödevlerini zamanında ve gerektiği
gibi tamamlamaya teşvik etmelidir.
Ders Kitabı Yazarlarına Öneriler
Öğrenme, öğretme ve değerlendirme sürecinde en çok başvurulan kaynak ders
kitaplarıdır. Bu nedenle, programın başarıyla uygulanabilmesi için ders kitabı yazarlarının
bazı sorumlulukları yerine getirmesi gerekir. Ders kitabı yazarları, bu öğretim programının
“Programın Temelleri” ve “Öğrenme Alanları ve Üniteler” şeklindeki iki ana bölümünü de
36
her yönüyle incelemeli, programın felsefesini, programda temel alınan öğrenme, öğretme ve
değerlendirme anlayışlarını ve öğretim programının organizasyonunu kavramalıdır. Bu
programa uygun olarak yazılacak ders kitaplarının programın felsefesini ve temel aldığı
anlayışları yansıtması önemlidir.
Öğretim programları bölümünde belirtildiği gibi, “önerilen konu başlıkları”
kısmında verilen konu başlıklarının ve konu sıralamalarının öneri niteliğinde olduğu
unutulmamalıdır. Ders kitabı yazarları, kazanımların tümünü kapsamak koşuluyla ünite
kazanımlarını farklı konu başlıkları ve konu sıralamaları altında verebilirler. Bununla birlikte,
ünitelerin programdaki veriliş düzeni amaçlı bir sırayı yansıtır. Ders kitabı yazılırken bu
sıraya uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ayrıca bir kazanımda FTTÇ
ve BSB ile ilgili bir kazanıma atıf yapılmamış olsa dahi ders kitabında etkinlik, proje, okuma
metni vb. ile programdaki FTTÇ, BSB ve TD listesinde yer alan uygun FTTÇ, BSB ve TD
kazanımları da verilebilir.
SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR
American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1990). Science for
All Americans: Project 2061. New York, NY: Oxford University Press.
American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1993). Benchmarks
for Science Literacy. New York, NY: Oxford University Press.
Ausebel, D. P., Novak, J. D. ve Hanesian, H. (1978). Educational Psychology – A
Cognitive View. (2. Baskı). New York, NY: Holt, Rinehart and Winston.
Bloom, B. S. (Editör) (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification
of Educational Goals: Handbook I, Cognitive Domain. David McKay Inc., New York.
Bybee, R. W. (1997). Achieving Scientific Literacy: From Purposes to Practices.
Potsmouth, NH: Heinemann.
Eggen, P. ve Kauchak, D. (1999). Educational Psychology – Windows on Classrooms
(4. Baskı). Upper Saddle River, NJ: Merril.
Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York:
Basic Books.
Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed. Multiple Intelligences for the 21st Century.
New York: Basic Books.
Gardner, H. (1999). The Disciplined Mind: Beyond Facts And Standardized Tests, The
K-12 Education That Every Child Deserves. New York: Simon and Schuster.
Gräber, W. ve Bolte, C. (Editörler) (1997). Scientific Literacy. Kiel, Deutscheland:
Institut für die Pädagogik der Naturwissenschaften an der Universität Kiel (IPN).
Harlen, W. (Editör) (1985). Primary Science – Taking the Plunge. Oxford, UK:
Heinemann.
37
International Technology Education Association. (1996). Technology for All
Americans: A Rationale and Structure for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA.
International Technology Education Association. (2000). Standards for Technological
Literacy: Content for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA.
International Technology Education Association. (2003). Advancing Excellence in
Technological Literacy: Student Assessment, Professional Development, and Program
Standards. Reston, Virginia: ITEA.
Hurd, P. D. (1997). Inventing Science Education for the New Millennium. New York,
NY: Teachers College Press.
Krathwohl, D. R., Bloom, B. S., ve Masia, B. B. (1964). Taxonomy of Educational
Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook II: Affective Domain. New
York, NY: David McKay.
Matthews, M. R. (1998). Constructivism in Science Education – A philosophical
Examination. Dordrecht: Kluwer.
McComas, W. ve Olson, J. (1999). The Nature of Science as Expressed in
International Science Education Standards Documents: A Qualitative Consensus Analysis.
Toward Scientific Literacy, HPSST Conference Proceedings. Faculty of Education, University
of Calgary, s. 551-559.
Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1997). Teaching Science for
Understanding – A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press.
Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1999). Assessing Science
Understanding – A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press.
National Research Council (NRC) (1996). National Science Education Standards.
Washington D.C.: National Academy Press.
Newmann, F. M., ve Wehlage, G. G. (1993). Five Standards of authentic instruction.
Educational Leadership. 50(7), 97-101.
Osborne, R. ve Freyberg, P. (1985). Learning in Science – The Implications of
Children’s Science. Auckland: Heinemann.
Roberts, D. A. ve Östman, L. (Editörler) (1998). Problems of Meaning in Science
Curriculum. New York, NY: Teachers College Press.
Tobin, K. (Editör). (1993). The Practice of Constructivism in Science Education.
Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Treagust, D. F., Duit, R. ve Fraser, B. J. (Editörler) (1996). Improving Teaching and
Learning in Science and Mathematics. New York, NY: Teachers College Press.
Walker, D. F. ve Soltis, J. F. (1997). Curriculum and Aims. New York, NY:
Teachers College Press.
ARA DİSİPLİNLER KAYNAKÇASI
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Metni
Tarih Vakfı Yayınları, İnsan Haklarına Duyarlı Ders Kitapları İçin, İstanbul 2003
38
Claude, Rıchard Pıerre, Yaygın İnsan Hakları Eğitimi, (Çev. Dr. Mehmet Çevik),
İstanbul 2003
Kepenekçı, Yasemın Karaman, İnsan Hakları Eğitimi, Anı Yayıncılık 2000
Gülmez, Mesut, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, TODAİ Yayınları, Ankara 1996
Çayır, Kenan, İnsan Hakları Eğitimi Dersi Senaryoları, Kuram ve Uygulamada
Eğitim Bilimleri, Kasım 2002
Ben İnsanım Dizisi, British Council, EARGED, Ankara 2002
İpbüken, Y. , Cebeci E. , Birey Yurttaş Eğitimi, İstanbul 2002
Gürkaynak, İ. , Yurttaş Olmak İçin, Umut Vakfı Yayınları, İstanbul 1998
Akkök, Füsun, Prof.Dr., İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi, Özgür
Yayınları, İstanbul 1999
Ataman, Ayşegül, Prof.Dr., Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş,
Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2003
MEB, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Ankara 2000
MEB, İlköğretim Okulu Orta Düzeyde Öğrenme Yetersizliği (Eğitilebilir) Olan
Çocuklar Eğitim Programı, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 2001
MEB, Eğitim-Uygulama Okulu Eğitim Programı, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 2002
Özyürek, Mehmet, Prof.Dr., Tutumlar
Değiştirilmesi, Karatepe Yayınları, Ankara 2000
ve
Engellilere
Yönelik
Tutumların
Özyürek, Mehmet, Prof.Dr., Sınıfta Davranış Değiştirme, Kök Yayıncılık, Ankara
2004
Sucuoğlu, Bülbin, Prof. Dr.; Çiftçi, İlknur, Yard.Doç.Dr., Sosyal Beceri Öğretimi, Kök
Yayınları, Ankara 2004
Akkök, Füsun. 1999. İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi Ana-baba el
kitabı. Özgür Yayınları.İstanbul
Yeşilyaprak, Binnur. 2000. Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yayınları,Ankara
Erkan, Serdar. Örnek Grup Rehberliği Etkinlikleri, PegemA Yayıncılık, Ankara 2002
Erkan, Serdar.2001. Okul psikolojik Danışma
Hazırlanması. Ankara, Nobel Yayınları
ve Rehberlik
Programlarının
Selçuk, Ziya;GÜNER Nedret. 2003. Sınıf İçi Rehberlik Uygulamaları. PegemA
Yayıncılık
Acar Voltan, Nilüfer. 2002. Grupla Psikolojik Danışmada Alıştırmalar Deneyler.
Nobel Yayınları, Ankara
Canfield, J. Ve Hansen, M. V., Chicken Soup for Soul: 101 Stories to Open the Heart
and Rekindle the Spirit, Health Communications, New York 1993
Carrell, S., Group Exercises for Adolescents, Sage Publications, California 1993
Davies, M. E., Eshelman, R. ve Mckay, M., The Relaxation and Stress Reduction
Workbook, Oakland, California 1988
Dossick, J. Ve Shea,E., Creative Therapy: 52 Exercises for Groups, Professional
Resource Exchange, Florida 1988
39
Driver, H. I., Counseling and Learning Through Small-Group Discussion, Monona
Publications, Madison 1970
Hindman, A., Handbook of Indoor Games and Stunds, Prentice Hall, NewYork 1955
Hobday, A. ve Ollier, K., Creative Therapy with Children and Adolescents, Impact
Publishers, California 1999
Lahad, M., Shacham, Y., Ayalon, O., Niv, S., Lerner,R. (2000c). H.A.N.D.S:
Helpers Assiting Natural Disaster Survivors. Surviving the Quake in Turkey 2000,
Yayımlanmamış Seminer Notları, İstanbul, 15- 17 Eylül, 2000
Lane, K., Feelings Are Real. Group Activities for Children. Leader manual,
Accelerated Development Inc, Indiana 1991
Nikelly, A. G., Achieving Competence and Fulfillment, Brooks/Cole Publishing
Company, Monterey, California 1977
The New Games Foundation, More New Games, Dolphin Books/Doubleday &
Company, New York 1981
Orridge, M., (Çev: Osman Akınhay), Eğitimlerinizi Canlandırmanın 75 Yolu, Sistem,
Istanbul 1998
Pears, L., Theatre Sports. Down Under, Improcorp, Sydney, Australia 1995
Schilling, D., Emotional Intelligence. Level II: Elementary School, Innerchoice
Publishing, Torrance, California 1996
Schilling,D., 50 Activities for Teaching Emotional Intelligence, Innerchoice
Publishing, Torrence, California 1999
Schilling, D., Emotional Intelligence. Level III: High School, Innerchoice Publishing,
Torrance, California 1999
Schwallie-Giddis, P., Cowan, D. ve Schilling, D., Counselor in the Classroom,
Innerchoice Publishing, Torrance, California 1993
Spence, S. H., Social Skills Training: Enchancing Social Competence with Children
and Adolescents, The NFER-NELSON Publishing Company, Windsor, Berkshire 1995
Vernon, A., Thinking , Feeling, Behaving, Research Press, Champaign, Illinois 1989
Williams, J. A. (Ed.), Elementary Career Awareness Guide: A Resource for
Elementary School Counselors and Teachers. Developed by N. C. Department of Public
Instruction, NC Job Ready, N. C. State Occupational Information Coordinating Committee
1999
Vanzandt Z., Buchan B.A., Lessons for Life: Career Development Elementary
Grades, N.Y. The Center for Applied Research in Education 1997
The National Career Development Guidelines, (NOICC), http://www.noicc.gov
Komisyon, Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim Klavuz Kitabı, Türkiye Milli Olimpiyat
Komitesi, İstanbul 2003
Earthquake Safety- Activities For Children, National Science Teachers Association,
FEMA, 1990
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü ABCD
Temel Afet Bilinci El Kitabı, Afete Hazırlık Eğitim Projesi, Beyaz Gemi Yayınları, 2002
40
American Geophysical Union Seismic Sleuths, , FEMA, 1995
National Science Teachers Association Tremor Trop Earthquakes, FEMA, 1988
The American National Red Cross, Masters Of Disaster 3-5 Lesson Plans and
Activities, 2000
The American National Red Cross, Masters Of Disaster 6-8 Lesson Plans and
Activities, 2000
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü,Yapısal
Olmayan Tehlikelerin Azaltılması El Kitabı, Afete Hazırlık Eğitim Projesi, Beyaz Gemi
Yayınları, 2003
41
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ
İlköğretim 4 ve 5. Sınıf
2. BÖLÜM
ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELER
42
2.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NDA
ÖĞRENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA İLGİLİ ESASLAR
İlköğretim 4 ve 5.. sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Bölüm 1.8’de
ayrıntılı açıklandığı gibi, programdaki “Canlılar ve Hayat”, “Madde ve Değişim”, “Fiziksel
Olaylar”, “Dünya ve Evren” öğrenme alanlarından üniteler seçilmiş; bu alanlara ilişkin
kazanımlar ünitelerdeki konularla birebir ilişkilendirilmiş, buna karşılık, “Bilimsel Süreç
Becerileri(BSB)”,
“Fen-Teknoloji-Toplum-
Çevre
ilişkileri(FTTÇ)”,
“Tutum
ve
Değerler(TD)”öğrenme alanlarındaki kazanımlar, ünite içi kazanımlara ve bu kazanımlar için
öngörülen etkinliklere yedirilmiş, gerekli yerlerde de bu kazanımlara göndermeler yapılmıştır.
Ünitelerde, o ünitenin seçildiği öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar konu başlıkları ile
ilişkilendirilerek açık ifadesi ile verilmiş,
o kazanım veya öngörülen etkinliğin katkıda
bulunacağı düşünülen FTTÇ, BSB ve TD kazanımları da numaraları belirtilerek işaret
edilmiştir.
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda bulunan kazanımlar öğrencilerin
bilmeleri öncelikli konu ve kavramları, edinmeleri arzulanan beceri, anlayış, tutum ve
değerleri belirler. 4 ve 5. sınıfta öğrencilere kazandırılacak ünite çizelgelerindeki ifadesi
açıkça yazılı kazanımlara ve etkinliklere yedirilmiş FTTÇ, BSB ve TD kazanımları ile ilgili
açıklama ve kazanım listeleri aşağıda verilmiştir.
a. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazanımları
Bölüm 1.8.b ’de , 4 ve 5. sınıflarda öğrencilerin fen ve teknolojinin doğası; fen ve
teknoloji arasındaki ilişkiler; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimler
ile ilgili bilgi ve anlayışları edinmelerinin gereği açıklanmıştır. Öğrenme Alanları ve
Ünitelerde yer alan ünite kazanımlarında, FTTÇ kazanımlarına ayraç içinde işaret edilmiştir.
Programda, ayraç içinde işaret edilmemiş olsa dahi, ders kitaplarında, konunun ele alınış tarzı
gereği uygun görülen etkinlik ve proje çalışmalarında Tablo 2.1’deki FTTÇ kazanımlarına
yer verilmeli ve gerekli gönderme yapılmalıdır.
43
Tablo-2.1. 4 ve 5. Sınıf İçin “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” Kazanımları
1.
Doğal olayların betimlenmesinde sayısal verilere ihtiyaç olduğunu anlar.
2.
Aynı konuda farklı düşünceler bulunduğu bir durumda eldeki verilerin anlam, önem ve
çıkarıma yönelik kullanımını değerlendirir.
3.
Bazı ürün ve sistemlerin doğal, bazılarının ise yapay (insanlar tarafından yapılmış) olduğunu
fark eder.
4.
İnsanların daima sorunlarla karşılaştıklarını, bunları çözmek veya yaşam kalitesini artırmak
için düşünceler, araçlar ve teknikler icat ettiklerini ve geliştirdiklerini bilir.
5.
Teknoloji aracılığıyla çözülebilecek günlük yaşam sorunlarını belirler, bunlar hakkında bilgi
toplayıp çözüme yönelik düşünceler üretir.
6.
Teknolojik tasarımın bir süreç olduğunu ve çeşitli aşamalardan oluştuğunu anlar (bkz.
1.’deki Teknolojik Tasarım Döngüsü).
7.
Teknolojinin sorunları çözmede ve ihtiyaçları karşılamada önemli bir unsur olduğunu fakat her
sorun veya ihtiyaca mutlak çözümler üretemeyeceğini anlar.
8.
Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar.
9.
Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip
alanlarında yükselebildiklerini anlar.
Şekil
10. Bilimsel iş görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla
sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar.
11. Farklı tarihî ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının aynı doğal olaylar hakkında ne tür
anlayışlar oluşturup bunları ne şekilde kayda geçirdiklerini örneklerle açıklar.
12. Eski medeniyetlerin gökbilimde nasıl veri topladıkları, kaydettikleri ve bunları ne amaçla ve
nasıl kullandıkları hakkında bilgi toplar ve bir görüş oluşturur.
13. Teknolojik icat ve uygulamaların gözlem kapasitesini genişlettiğine, veri ve bilgi toplama
becerisini artıran araç ve teknikler sağladığına, böylece bilime katkıda bulunduğuna örnekler
verir.
14. Bilimdeki gelişmelerin teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir.
15. Doğal ve yapay çevrelerin farkına varır.
16. Yakın çevreden başlayarak çevrede yer alan canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkinin
farkına varır.
17. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarını ve bunların önemini bilir.
18. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir.
19. Yerel, ulusal ve küresel çevre sorunlarını bilir ve tartışır.
20. Çevreyi ve yabanî hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır.
21. Çevreyi ve yabanî hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir.
22. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerekliliğini bilir.
44
23. Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye vereceği zararı önlemek için uygun bir
şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini, teknolojik sistemlerin oluşturduğu
atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun
olduğunu anlar.
24. Teknolojinin çevre üzerine etkisini fark eder ve anlar.
25. Doğal kaynakları, canlıları ve habitatları korumak için teknolojik ürün ve sistemlerin nasıl
kullanılabileceğini betimler.
26. Çevre koruma ile ilgili faaliyetlere katılır.
27. Fen ve teknolojinin uygulamalarının birey, toplum ve çevre üzerine olumlu veya olumsuz
etkiler yapabileceğini anlar.
28. Fen ve teknoloji uygulamalarının olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle
önlem alınabileceğini, bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar.
29. İnsanın ve toplumun doğal kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanmasında fen ve teknolojinin
olumlu rolü olduğunu anlar.
30. Doğal kaynakları korumak için teknolojik ürünlerin ve sistemlerin nasıl kullanılabileceğini
anlar ve betimler.
31. Evde, okulda ve toplumda bireysel ihtiyaçları ve istekleri karşılamak, problemleri çözmek için
fen ve teknolojinin nasıl kullanıldığına örnekler verir.
32. Geçmişten günümüze ihtiyaçları karşılamak ve yaşam kalitesini artırmak için geliştirilen
teknolojilerin insanların çalışma, yaşama ve çevreyle etkileşme şeklini ve toplumlarını nasıl
değiştirdiğine örnekler verir.
33. Fen ve teknolojiye dayalı mesleklere ve bu mesleklerde çalışan kadın ve erkeklere örnekler
verir.
34. Fen ve teknolojiye farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin katkıda bulunduğunu ve katkıda
bulunmaya devam ettiğini gösterir.
35. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişmenin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya
olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar.
36. Yeni tasarlanan teknolojik ürün veya sistemlerin etkilerini önceden belirlemek gerektiğini ve
böylece sonradan ortaya çıkabilecek bazı problemlerin önüne geçilebileceğini kavrar.
Programda, öğrencilerin FTTÇ kazanımlarını edinmelerini desteklemek için
öğrencilerden belirli bir probleme yönelik teknolojik çözüm geliştirmelerinin istendiği
teknolojik tasarım etkinlikleri de yer almaktadır. Bu tasarım etkinlikleri öğretmenler ve ders
kitabı yazarları için örnek olarak verilmiştir. Program uygulanırken öğretmenler sınıfta, ders
kitabı yazarları ders kitaplarında gerekli gördükleri yerde yaratıcılıklarını kullanarak çeşitli
tasarım etkinliklerine yer vermelidir. Bu etkinliklerde öğrencilerin teknolojik tasarım
döngüsünü kullanmaları gerekmektedir. Örnek bir teknolojik tasarım döngüsü ve bu döngüde
öğrencilerin neler yapacağı Şekil-2.1’de verilmiştir. Yapılacak tekil tasarım çalışmasının
gerektirmesi halinde, verilen döngüdeki bazı basamaklar atlanabileceği gibi, bu basamaklara
yenileri de eklenebilir.
45
1. Adım
Durumu belirle:
(Problem, gereksinim
veya istek nedir?)
2. Adım
İş birliği düzenle.
3. Adım
Ön tasarım yap.
Gerekiyorsa yeni bir
tasarım oluştur.
5. Adım
Ön uygulamayı sına,
sonuçları değerlendir
ve karar ver.
Konu hakkında
araştırma yap.
Olası çözümler
üret.
Gerekli malzeme, araç
ve gereçleri belirle.
Güvenlik ve
çevreyi rahatsız
etmemek için
önlem al.
Seçilen çözümü
çizerek
somutlaştır.
En uygun çözümü seç
ve bunun için hangi
yolun izleneceğine
karar ver
4. Adım
Bir model ve/veya
simülasyon ile
ön uygulama yap.
6. Adım
Rapor ve/veya
sunu hazırla.
7. Adım
Ulaştığın çözümü
arkadaşlarınla paylaş.
Şekil-2.1 Teknolojik tasarım döngüsü
Programda atıf yapılan FTTÇ kazanımları ve öğrenme etkinliği olarak düzenlenecek
teknolojik tasarım çalışmaları ile öğrenciler, bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretme
sürecinin aşağıdaki basamaklarını öğrenirler:
• Teknoloji kullanılarak çözülebilir bir problemi anlar ve kendi cümleleri ile ifade
eder.
• Problemin ilgili olduğu konu veya konular hakkında gerekli kapsamda ve düzeyde
bilgi edinir.
• Çözüme yönelik fikir veya fikirler üretir ve gerektiğinde çizimler üreterek bu
çizimler üstünde düşünür.
• Olası çözümün gerektirdiği malzeme, araç ve gereçleri araştırır, belirler ve tanır .
• Tasarımı gerçekleştirirken kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğine ve rahatsız
edilmemesine yönelik önlemler alır.
46
• Tasarladığı çözümün fiziksel ve/veya bilgisayar ortamında geliştirdiği modelini
yapar.
• Gerekli araç ve gereçleri kullanarak, eldeki malzemeye şekil verir.
• Elde ettiği ürünü deneyerek amaca uygunluğunu test eder.
• Ürün üzerinde gerektiğinde geliştirici değişiklikler yapar.
• Ürettiği çözümün işlevselliğini sınar, benzerleri ile karşılaştırır.
• Bütün bu süreçte yaptıklarını paylaşmak için rapor hazırlayarak ve/veya sunu
yaparak geliştirdiği fikirleri ve ürünü tartışır.
b. Bilimsel Süreç Beceri (BSB) Kazanımları
Bölüm 1.8.c’ de, öğrencilerin bilimsel araştırma-sorgulama, problem çözme, bilimsel
düşünceleri ve sonuçları iletme, iş birliği içinde çalışma ve bilinçli kararlar verme becerilerini
geliştirmeleri için BSB kazanımlarının önemi açıklanmıştır. Tablo-2.2’de 24 BSB kazanımı
liste hâlinde verilmiştir. Öğretim programlarındaki ünite kazanımlarının yanında ayraç içinde
atıf yapılmamış olsa bile, öğretmenler 4 ve 5.. sınıf Fen ve Teknoloji dersini sınıfta işlerken
konuyla ilgili gördüklerinde, Tablo-2.2’de verilen BSB kazanımlarını öğrencilerin edinmesi
için çeşitli etkinlik ve proje çalışmaları yaptırarak uygun öğrenme ortamları hazırlamalıdır.
Ders kitaplarında da, konunun işleniş tarzı gereği uygun düşen yerlerde, ünitedeki kazanımda
işaret edilmemiş olsa bile, öngörülen etkinlikler ve bilgi sunum tarzı gerektiriyorsa, uygun
düşen bir BSB kazanımına vurgu yapılmalıdır.
47
Tablo-2.2 4 ve 5. Sınıf Düzeyi İçin “Bilimsel Süreç Beceri” Kazanımları
BECERİ
BECERİYE YÖNELİK KAZANIM
1.
GÖZLEM
KARŞILAŞTIRMASINIFLAMA
2.
3.
4.
5.
6.
ÇIKARIM YAPMA
TAHMİN
KESTİRME
DEĞİŞKENLERİ BELİRLEME
DENEY TASARLAMA
Nesneleri (cisim, varlık) veya olayları çeşitli yollarla bir veya daha çok duyu
organını kullanarak gözlemler.
Bir cismin, şekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi çeşitli özelliklerini
belirler.
Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler.
Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar.
Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karşılaştırmalar
yapar.
Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt gruplara ayırma şeklinde
sınıflamalar yapar.
7.
Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar önerir.
8.
Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar
hakkında fikir öne sürer.
9.
Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi
nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler
öne sürer.
10. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya bir kaç değişkeni belirler (4.
ve 5. sınıf).
11. Verilen bir olaydaki bağımlı değişkeni belirler (sadece 5. sınıf).
12. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler (sadece 5. sınıf).
13. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler (sadece 5. sınıf).
14. Bir tahminin doğruluğunun nasıl test edilebileceğine yönelik basit bir deney
önerir.
DENEY MALZEMELERİNİ VE
ARAÇ-GEREÇLERİNİ TANIMA
VE KULLANMA
15. Öğretmen gözetiminde basit araştırmalarda gerekli malzeme ve araç gereçleri
seçer; becerikli, emniyetli ve etkin bir şeklide kullanır.
ÖLÇME
16. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi basit ölçüm araçlarını tanır.
17. Büyüklükleri uygun ölçme araçları kullanarak belirler.
18. Büyüklükleri birimleri ile ifade eder.
BİLGİ VE VERİ TOPLAMA
19. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi ve veri toplar (örneğin çevrede
gözlem, sınıfta gözlem ve deney, fotoğraf, kitaplar, haritalar veya bilgi ve
iletişim teknolojileri).
VERİLERİ KAYDETME
20. Gözlem ve ölçüm sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri
yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder.
VERİ İŞLEME VE MODEL
OLUŞTURMA
21. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip, işleyerek gözlem sıklığı
dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda
gösterir.
YORUMLAMA VE SONUÇ
ÇIKARMA
22. İşlenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar.
23. Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır.
SUNMA
24. Basit gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya
görsel malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır.
48
c. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları
Bu programda, öğrenciler bilimsel ve teknolojik bilgiler edinmeye, bu bilgileri
kendilerinin, toplumun ve çevrenin karşılıklı faydası gözetilerek kullanılmasını destekleyen
tutum ve değerler geliştirmeye teşvik edilmiştir. Tablo-2.3’te verilen tutum ve değerler;
Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde verilen kazanımlar, öğrenme-öğretme etkinlikleri
ile öğretim ve değerlendirme etkinlikleri düzenlenirken dikkate alınmıştır.
Tablo-2.3
4 ve 5. Sınıf Düzeyi İçin “Tutum ve Değer” Kazanımları
DÜZEY
TD-1. ALGILAMA
(Dikkatini vermesi ve sabit
tutması)
TD-2. TEPKİDE
BULUNMA
(Karşılık vermesi ve
bundan tatmin olması)
TD-3. DEĞER VERME
(Hareketlere, olaylara ve
nesnelere önem ve değer
vermesi)
TUTUM VE DEĞERLER
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
TD-4. ÖRGÜTLEME
(Tutarlı bir değer sistemi
oluşturması)
•
•
•
•
TD-5. YAŞAM TARZI
GELİŞTİRME
(Değer sisteminin
hareketleri uzun zaman
kontrol etmesi sonucunda
hayat stili geliştirmesi)
•
•
•
•
•
Kendini vererek dinler.
Çevresinde olayları/etkinlikleri takip eder.
Öğrenmeye ve anlamaya isteklidir.
Açık fikirlidir.
Ön yargıları yoktur.
Kendisine ve çevresine karşı ilgi ve merak duyar.
Kendi başına fikir üretir.
Görevleri isteyerek gönüllü olarak yapar
Bilim ile ilgili meslek ve hobi edinmeye ilgi duyar.
Sorumluluklarını yerine getirmeye gayret eder.
Denemeye sürekli isteklidir (İç motivasyonu vardır.).
Demokratik süreçlere güven duyar.
Mantığa, bilime ve teknolojiye güven duyar.
İnsanlığın refahına katkı sağlayan gelişmeleri ve kişileri takdir eder.
Temiz ve sağlıklı yaşamaya gayret eder ve/veya böyle yaşayanları
takdir eder.
Kendisine ve çevresine saygılı davranır (Gürültü yapmaz, çevresine
zarar vermez, başkalarının hakkını çiğnemez, âdil ve dürüsttür.).
Olayların sonucunu göz önüne alarak hareket eder (Dikkatlidir, titizdir,
hareketlerinin doğurduğu sorumlulukları kabul eder.).
Problemlerin çözümünde, sistematik planlamanın önemini kabul eder.
Kendisini tanır ve kendisine güvenir (Öz güvenlidir, zayıf ve güçlü
yönlerini bilir.).
İş birliği yapar.
Sorumluluklarını yerine getirir.
Kendisini ve çevresini sürekli sorgular.
Sağlıklı yaşam alışkanlıklarını devam ettirir.
Her şeyin sevgi, barış ve mutluluğa hizmet için olduğunu fark eder.
Öz disiplinlidir (Otokontrollüdür, her şeyi zamanında yapar, kendini
değerlendirir, samimidir, tutarlıdır.).
Kendisi ve çevresi için güvenlik önlemleri alır.
49
TD-1 ve TD-2’deki
kazanımları, öğrencilerin derste ve grup içi iletişimlerinde
dinlemeye, anlamaya , öğrenmeye, uygun yer ve zamanda tepki verip kendilerini ifade etmeye
istekli oluşları ile ilgilidir. Öğrenciler, sınıf içi ve sınıf dışı grup çalışmalarına katılmaya ve
uygun iletişim yollarını kullanmaya teşvik edilerek bu gruplardaki kazanımların edinilmesi
sağlanabilir. Ünite içi kazanımlarda TD-1 ve TD-2 grubu kazanımlara az gönderme yapılmış
olmasını bu çerçevede değerlendirmek gerekir. Ünite kazanımları,
“isteyerek, kendini
vererek, istekli olarak, gönüllü olarak vb” ifadeler içeriyorsa, bu kazanımların TD-1 ve TD-2
grubu kazanımlara katkıda bulunacağı da unutulmamalıdır. TD-3, 4 ve 5 kazanımları ise ünite
kazanımlarının yanına ayraç içerisinde kodlanmıştır. Bu programa dayanarak yapılan
öğretimde ve ilgili ders kitaplarında, ünite kazanımlarında ayraç içerisinde tutum ve değer
kazanımlarına atıf yapılmamış olsa dahi gerekli görüldüğünde bunların dikkate alınması ve
Tablo-2.3’te verilen tutum ve değerlerin öğrencilere kazandırılması esastır.
50
2.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ÜNİTE
ORGANİZASYONU İLE İLGİLİ ESASLAR
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndaki her ünite:
A. Genel Bakış,
B. Ünitenin Amacı,
C. Ünitenin Odağı,
Ç. Önerilen Konu Başlıkları,
D. Ünitenin Kavram Haritası,
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler,
bölümlerini içerir.
“Genel Bakış” bölümünde, ünitede kazandırılacak kazanımların diğer sınıflardaki fen
kavram ve becerileriyle nasıl ilişkili olduğu belirtilmektedir. “Ünitenin Amacı” bölümünde,
ünitede kazandırılmak istenenler genel olarak ifade edilmekte ve amaç ortaya konulmaktadır.
“Ünitenin Odağı” bölümünde, ünitede hangi konulara ve hangi bilimsel süreç becerilerine
odaklanılacağı belirtilmektedir. “Önerilen Konu Başlıkları” bölümünde, ünitedeki konu ve
kavramların sıralanma düzeni için bir öneri sunulmaktadır. “Ünitenin Kavram Haritası”
bölümünde, ünitede yer alan kavramlar ve bunların birbiriyle ilişkisi kavram haritası
aracılığıyla verilerek programı uygulayacak öğretmenlere yol gösterilmektedir.
“Ünite Kazanımları ve Etkinlikler” başlıklı çizelgelerde, dört sütunlu bir tablo
içinde “ünite adı, kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamalar” yer almaktadır.
Kazanımlar sütununda, o ünitede öğrencilere kazandırılacak bilgi, anlayış, beceri,
tutum ve değerler verilmektedir. Kazanımlar sadece ünite kazanımı olabileceği gibi, FTTÇ,
BSB ve/veya TD kazanımları ile ilgili bir anlayış, beceri, tutum ve değeri de içeriyor olabilir.
Böyle durumlarda kazanımın Tablo 2.1 ve Tablo 2.2 verilen FTTÇ ve BSB kazanımlarından
hangisini içerdiği ünite kazanımının arkasından ayraç içinde verilmiştir.
Etkinlik Örnekleri bölümünde kazanımları gerçekleştirebilmek için kullanılabilecek
öneri niteliğinde etkinlikler verilmektedir. Öğretmenler ve kitap yazarları belirlenen
kazanımları öğrencilere kazandırmak için farklı öğrenme etkinlikleri geliştirebilir ve
kullanabilirler. Öğretmenlerin, alternatif etkinlik seçiminde ve geliştirmede,
51
“Programın
Temelleri”nde açıklanan program felsefesi ve öğrenme/öğretme ilkelerini gözetmeleri ve
fiziksel alt yapıyı ve coğrafî şartları dikkate almaları esastır.
Açıklamalar bölümünde ünitenin işlenişinde öğretmene yardımcı olacak açıklamalar
ve dikkat etmesi gereken hususlar belirtilmektedir. Açıklamalarda sınırlamalar, ders içi
ilişkilendirme, diğer derslerle ilişkilendirme, kavram yanılgısı, ara disiplinlerle ilişkilendirme
ve uyarılar verilmektedir.
“Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri” bölümünde, öğrencilerin
belirlenen kazanımları ne kadar kazandığını belirlemek ve öğretimi yönlendirmek için
kullanılabilecek örnek öğretim ve değerlendirme etkinlikleri verilmiştir. Öğretmenler ve kitap
yazarları, öğrencilerin kazanımları ne kadar başardığını belirlemek için farklı değerlendirme
etkinlikleri geliştirebilir. Ancak kullanılacak değerlendirme etkinliklerinin seçiminde ve
geliştirilmesinde “Programın Temelleri”nde açıklanan program felsefesi ile ölçme ve
değerlendirme ilkeleri gözetilmeli ve etkinlikler bu anlayışlara uygun olmalıdır.
Bu
programda
öngörülen
öğretim-değerlendirme
etkinliklerinin
bazılarında
kullanılması gerekebilecek formlar ve bunlarla ilgili açıklamalar aşağıda verilmiştir:
Değerlendirme Formları
Öğretim değerlendirme etkinliklerinin uygun olanlarında kullanılmak üzere aşağıda
verilen öğrenci gözlem formu ve akran değerlendirme formunun yararlı olacağı
öngörülmüştür. Her etkinlik, formlardaki değerlendirme ölçütlerinin hepsi ile ilgili bilgi
vermeyebilir. Bütün etkinlikler bu formlara işlenince gerekli verilerin toplanmış olacağı
düşünülmektedir.
52
Öğrenci Gözlem Formu
Öğretmen etkinlik ve deney türü çalışmalarda aşağıdaki ölçütlere göre öğrencileri
gözlemler ve değerlendirir.
Kendi kendine
düşünme, soru sorma
Arkadaşları ile iletişim
Ritim duygusu
Kavramları doğru
kullanma
Ölçme/Not tutma
becerisi
Matematik ilişkiler
kurma
Deney becerisi
Kavramlar arasında
ilişki kurma
Şekilleri hatırlama
Çıkarımda bulunma
Sınıflandırma
Gözlem dikkati
Katılımda isteklilik
Etkinliğin Adı
Zamanın kullanımı
Öğrencinin adı soyadı:
Değerlendirme dereceleri: çok iyi / iyi / orta / zayıf
Not: Bu form doldurulurken Akran Değerlendirme Formlarından edinilen bilgiler yardımcı
olarak kullanılabilir.
53
Değerlendiren öğrencinin;
1. arkadaşının adı, soyadı :
Adı soyadı
:
2. arkadaşının adı, soyadı :
Hiçbir
zaman
Ben
2. arkadaşım
1. arkadaşım
Projenin
sonunda
Ben
2. arkadaşım
1. arkadaşım
Projenin
başında
Ben
2. arkadaşım
Ben
Grubumuzdaki Öğrenciler
1. arkadaşım
Her zaman
2. arkadaşım
:
1. arkadaşım
Grup numarası
Etkinliğe katılımda gönüllüdür.
Görevini zamanında yerine getirir.
Farklı kaynaklardan bilgi toplayıp sunar.
Grup arkadaşlarının görüşlerine saygılıdır.
Arkadaşlarını uyarırken olumlu bir dil
kullanır.
Aletleri kullanırken dikkatli ve titizdir.
Malzemeleri kullanırken israf etmez.
Temiz ve düzenli çalışır (Kullandığı aletleri
yerine koyar, kirlettiklerini temizler vb. ).
Sonuçları tartışırken anlaşılır konuşur,
konuşulanları anlar.
Not: Öğrencilerin kendi gruplarındaki arkadaşları ile ilgili bu değerlendirmeler, öğretmenin ilgili
öğrenme - öğretme etkinliği için düzenlediği “Öğrenci Gözlem Formu”nu doldurmada yardımcı olarak
kullanılabilir.
54
Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu-1
:
Projenin Adı
:
KRİTER
Grup numarası
PUAN
Sunu
Yazılı Rapor
Bilgi
Toplama
Planlama
Motivasyon
5
...................................... ünitesinde grupla yapılacak olan çalışmaya/ projeye ilgi
duyuldu.
5
Çalışma için anlatılanlardan notlar tutuldu.
10
Anlaşılmayan durumlarda öğretmene sorular soruldu.
10
Çalışma konularını hazırlamak için gruptaki öğrenciler birlikte karar verdiler, iş
bölümü yapıldı.
5
Bilgi toplamak için araştırma yapıldı.
5
Zaman uygun şekilde planlandı.
5
Bilgi kaynaklarına ulaşıldı.
10
Bilgiler ve destekleyici materyaller bir araya getirilerek gerekli bilgiler seçildi.
5
Teslim edilen dosyada yazım, noktalama hataları kontrol edildi.
10
Yazılı ve görsel unsurlar birbiriyle bağlantılıydı.
5
Kaynakça hazırlanmıştı.
10
Sunum içinde, konuyu anlatabilmek için farklı etkinliklere yer verildi.
5
Konuları anlatmak için özet hazırlandı.
5
Sunum içinde, anlatımla birlikte destekleyici görsel materyaller vardı.
5
Zaman, anlatımda etkili kullanıldı.
55
Toplam
Bilgi
Planlama
Motivasyon
5
1
5
2
10
3
10
4
5
5
5
6
5
7
10
8
5
9
10
10
5
11
10
12
5
13
5
14
5
15
Toplam puan
56
10. grup
9. grup
8. grup
7. grup
6. grup
5. grup
4. grup
3. grup
2. grup
1. grup
Kriterler
Yazılı Rapor
Puan
Sunu
Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu-2
Sınıf ve Şube
Öğrencinin Adı ve Soyadı
57
Bulgularını Paylaşma
Yorumlama ve Sonuç
Çıkarma
Verileri İşleme
Araştırmanın Amacına
Uygun Verileri Kaydetme
Uygun Ölçme Aracı
Kullanma
Gerekli Malzeme ve AraçGereçleri Seçme
Kontrol Edilen
Değişkenleri Belirleme
Bağımsız Değişkeni
Belirleme
Bağımlı Değişkeni
Belirleme
Grup numarası
Neyi Araştırdığını Bilme
Deneyi Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Kontrol Formu
:
Öğrenme - Öğretme Etkinliği :

File

Transkript

Benzer belgeler

File

IB İlk Yıllar Programı - International Baccalaureate

calendar of actıvıtıes

Dosyayı İndir - mooc

Fen Öğretiminde Öğrenme Teorileri ve Teknoloji Destekli

İşbirlikli Öğrenme

Persepolis