Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları

Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
ARAŞTIRMALAR / Researches
Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları
Risky Health Behaviors of Adolescents
Adile TÜMER1, Selen ŞAHİN2
ÖZET
SUMMARY
Riskli sağlık davranışları; fiziksel hareketsizlik, sağlıksız beslenme,
tütün, alkol ve madde kullanımı, cinsel davranışlar, istemli ve
istemsiz yaralanmalar gibi ergenlerde hastalık, ölüm ve sosyal
sorunlara neden olan davranışlardır.
Bu araştırma ergenlerin riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi
amacıyla tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın
evreni iki lisede öğrenim gören 2472, örneklemi ise basit rastgele
örneklem yöntemi ile seçilen 402 lise öğrencisinden oluşmuştur.
Veriler 12.11.2008- 07.01.2009 tarihlerinde sosyo-demografik
özellikler soru formu ve Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği (RSDÖ)
ile toplanmış, analizi SPSS 16.0 paket programında yapılmıştır.
Ergenlerin %61.4'ü erkek, % 38.6'sı kızdır ve yaş ortalaması
16.70±0.03'dür. RSDÖ puan ortalaması 43.80±7.52 olarak
belirlenmiştir. En yüksek risk puan ortalamasının fiziksel aktivite alt
boyutundan (52.64±9.43) alındığı, bunu sırası ile beslenme
(50.97±8.43), psikososyal davranış (46.50±13.24), hijyen
(29.15±15.03) ve madde kullanımına (27.95±12.38) ilişkin alt
boyutların izlediği saptanmıştır. Yaş (F=7.094, p<0.001), cinsiyet
(t=6.471, p<0.001) ve algılanan sağlık düzeyi (KW=3.469, p<0.05)
ile RSDÖ puan ortalaması arasında anlamlı ilişki bulunmuştur.
Sonuç olarak araştırmanın bulguları ergenlerde riskli sağlık
davranışlarının olduğunu vurgular niteliktedir. Bu bulgular
ışığında ergenlerin riskli sağlık davranışları yönünden önemle ele
alınması gerektiği düşünülmektedir.
Risky health behaviors, such as physical inactivity, unhealthy
dietary behaviors, tobacco, alcohol, and drug use, sexual
behaviors, intentional and unintentional injuries contribute to the
leading causes of morbidity, mortality, and social problems among
adolescents. This study was conducted as a descriptive to determine
risky health behaviors of adolescents.
The universe of study was 2472 students who were being educated
at two high schools. The sample of study consisted of 402 high
school students who were sampled using the simple random
sampling method, participated in the study. Data were collected by
using Socio-Demographic Question Form and Health Risk
Behaviors Scale (HRBS) between 12 November 2008-07 January
2009 and analyzed using SPSS for Windows 16.0.
61.4% of the adolescents were male, 38.6% female and mean age of
adolescents was 16.70±0.03. It was found that HRBS score mean
was 43.80±7.52. It was observed that the highest risk score mean of
adolescents was physical activity sub-scale (52.64±9.43) which was
followed by the other subscales of nutrition (50.97±8.43),
psychosocial (46.50±13.24), hygiene (29.15±15.03) and substance
abuse (27.95±12.38), respectively. There was a significant
relationship between perceived health state (p<0.05), gender
(t=6.471, p<0.001), age group of adolescents (p<0.001), and
HRBS mean score.
As a conclusion, the findings of the research highlights that
adolescents have risky health behaviour. It is considered that
adolescents sould significantly be handled from the aspect of risky
health behaviour.
Anahtar Kelimeler: Ergen, Riskli Sağlık Davranışı
Key Words: Adolescent, Risky health behavior
GİRİŞ
Ergenlik dönemi biyolojik, fiziksel, sosyal ve
psikolojik açıdan gelişme ve olgunlaşmanın
meydana geldiği, çocukluktan erişkinliğe geçiş
sürecidir (1,2). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ),
10–19 yaş arasını “ergenlik dönemi” olarak
tanımlamaktadır (3). Dünyada 1,2 milyar ergen
olduğu tahmin edilmektedir. Bir başka ifadeyle
yeryüzündeki her beş kişiden birisi 10-19 yaş
grubundadır. Ergenlerin %85'i gelişmekte olan
ülkelerde yaşamaktadır. Erişkin dönemde
meydana gelen her iki erken ölümden birisinin ve
toplam ölümlerin 1/3'ünün ergenlik döneminde
başlayan riskli davranışlar nedeniyle meydana
geldiği bilinmektedir. Bu riskli davranışlar
1.Yrd.Doç.Dr. Muğla Üniversitesi, Muğla Sağlık Yüksekokulu,
Hemşirelik Bölümü
2.Hemşire, Çorum İskilip Devlet Hastanesi
32
Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları
arasında tütün kullanımı, fiziksek aktivite
yetersizliği, sağlıksız beslenme, güvensiz cinsel
ilişki ve şiddet ilk sıralarda yer almaktadır
(4,5,6).
Ergenlik döneminde sağlık risklerinin görülme
sıklığının artması, dünyada ve Türkiye'de bu
döneme özgü sağlık hizmetlerinin planlanması
ve hizmet sunumu kapsamında gelişmeleri
hızlandırmıştır (16). Ergenlerin riskli sağlık
davranışlarının belirlenmesi; koruyucu programların geliştirilmesinde ve uygulanmasında kanıt
oluşturacaktır. Hemşireler ve hemşire akademisyenler ergen sağlığına ilgi duymaktadırlar.
Hemşireler, aile sağlığı merkezleri, ana çocuk
sağlığı merkezleri, hastaneler, rehabilitasyon
merkezleri ve okullar gibi pek çok alanda diğer
sağlık profesyonelleri ile işbirliği yaparak ergen
sağlığının sürdürülmesi ve geliştirilmesi için
çalışırlar. Bu alanda yapılacak araştırmalar hem
ergen sağlığına hem de hemşirelik bilimine katkı
sağlayacaktır.
Ergenler, genel olarak sağlıklı, özel sağlık
hizmetlerine ihtiyacı olmayan bir grup olarak
algılanmaktadır. Ancak, içinde bulundukları bu
öğrenme dönemi doğal olarak risk alma
davranışlarını da içermektedir. Birçok insan bu
geçiş döneminde sağlık açısından riskli
davranışlar edinebilmektedir (7). Ergenler
sıklıkla riskli davranışları bir sorun olarak değil,
bir çözüm olarak görmektedirler (8).
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Centers
for Disease Control and Prevention, CDC) riskli
sağlık davranışlarını; istemsiz yaralanmalara
neden olan davranışlar, istemli yaralanma ve
şiddete neden olan davranışlar, alkol ve diğer
madde kullanımları, cinsel davranışlar, beslenme
alışkanlıkları ve fiziksel aktivite olarak
tanımlamaktadır (9). Bu tür davranışlar birey ve
toplum sağlığı için tehlike oluşturmaktadır.
Araştırmalar riskli davranış başladıktan sonra
önleyici girişimlerin başarısının düşük olduğunu
göstermektedir (10).
Bu araştırma ergenlerin riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırmanın Tipi: Araştırma ergenlerin riskli
sağlık davranışlarının belirlenmesi amacıyla
tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir.
Türkiye'nin de içinde yer aldığı DSÖ Avrupa
bölgesi ülkeleri tarafından kaleme alınan “Sağlık
21” adlı dokümanda ergen sağlığı ve riskli
davranışların önlenmesine yönelik hedefler
belirlenmiş ve tüm üye ülkelerin belirlenen
zaman sürecinde bu hedeflere ulaşması
öngörülmüştür (11). DSÖ ergenlerde, erken
gebelik ve doğum, HIV/AIDS, beslenme, ruh
sağlığı, madde kullanımı (sigara-alkol), şiddet,
yaralanma gibi sağlık sorunlarının öncelikli
olduğu vurgusunu yapmaktadır (4,5,6).
Araştırmanın Evren ve Örneklemi:
Araştırmanın evrenini, 2008-2009 eğitim
öğretim yılında, Muğla'nın Fethiye ilçesinde,
Fethiye Lisesi ve Anadolu Otelcilik Turizm
Meslek Lisesi'nde okuyan 15-18 yaş grubunda
2472 öğrenci oluşturmuştur. Basit rastgele
yöntem ile belirlenen 402 öğrenci örnekleme
alınmış ve gönüllü katılım sağlanmıştır.
Verilerin Toplanması: Veriler araştırmacılar
tarafından Fethiye Lisesi'nde 12.11.2008,
Anadolu Otelcilik Turizm Meslek Lisesi'nde
07.01.2009 tarihinde, sınıf ortamında
toplanmıştır. Araştırmada veri toplama aracı
olarak; 6 sorudan oluşan sosyo-demografik
özellikler soru formu (cinsiyet, yaş, sınıf,
ekonomik durum, yaşanılan yer ve sağlık
düzeyini algılama durumu), Çimen (2003)
tarafından geliştirilen ve beş alt boyutu bulunan
(psikososyal, beslenme, fiziksel aktivite, hijyen,
madde kullanımı) 35 maddelik Riskli Sağlık
Davranışları Ölçeği (RSDÖ) kullanılmıştır.
RSDÖ' nün maddeleri 1'den 5'e kadar değişen
likert tipi puanlama ile derecelendirilmiştir. Ör:
Türkiye'de ergenlerde riskli sağlık davranışlarının incelendiği çalışmalarda, özellikle
beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili riskli
davranış puan ortalamalarının yüksek olduğu
belirlenmiştir (12,13). Sivas'ta yapılan bir
çalışmada; sigara içme oranı, alkol kullanımı ve
intihar düşüncesi sıklığı sırası ile %15,5, %4,4 ve
% 18.9'dur (14). Turan ve arkadaşlarının (2009)
çalışmasında öğrencilerin tümü beslenme
alışkanlıkları yönünden riskli bulunmuştur (
%47,4'ü orta, %42,1'i yüksek, %5,8'i çok yüksek,
%4,7'si ise hafif riskli) (15).
33
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
Tablo 1:Ergenlerin Tanımlayıcı Özellikleri
Özellik
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Yaş *
15
16
17
18
Gelir Durumu
Gelir giderden az
Gelir gidere eşit
Gelir giderden fazla
Algılanan sağlık düzeyi
Çok iyi
İyi
Orta
Kötü
Çok kötü
Sayı
Yüzde
155
247
38.6
61.4
63
94
146
99
15.7
23.4
36.3
24.6
242
112
48
60.2
27.9
11.9
93
209
89
8
3
23.1
52.0
22.1
2.0
0.8
Toplam
402
100.0
*Ortalama: 16.70±0.03
“Madde 1. Günde üç öğün beslenirim”. Hiçbir
zaman (5), oldukça seyrek (4), bazen (3),
çoğunlukla (2), hemen her zaman (1). “Madde 3.
Her gün cips, döner, hamburger, tost gibi
yiyeceklerden yerim” Hiçbir zaman (1), oldukça
seyrek (2), bazen (3), çoğunlukla (4), hemen her
zaman (5). Ölçekte 17 madde olumsuz
ifadelerden (1) olumlu ifadelere (5) doğru, diğer
maddeler ise tam tersi kodlanmaktadır. 35
maddenin puanlarının toplanması ile elde edilen
toplam ham puan 35–175 arasında değişir. Ham
puan mutlak değer cinsinden 100'e çevrilerek
20–100 arasında ölçek puanı elde edilir (12).
Ölçekten ve alt boyutlarından alınan toplam
puanların yüksek olması bireyin riskli sağlık
davranış puanının yüksek, yani kişilerin riskte
olduğunu ifade eder. Puanların düşük olması ise
riskli sağlık davranışları puanının düşük, diğer
bir deyişle sağlık davranışlarının iyi olduğunu
ifade eder.
SPSS 16.0 paket programında yapılmıştır.
İstatistiksel analizde tanımlayıcı istatistikler
(sayı, yüzde dağılımı, ortalama), t testi, tek yönlü
varyans analizi ve Kruskal Wallis testi
kullanılmıştır.
Araştırmada Etik: Araştırma için kurumdan
yazılı izin, öğrencilerden sözel onam alınmış ve
gönüllü katılım sağlanmıştır.
BULGULAR
Araştırma kapsamına alınan ergenlerin yaş
ortalaması 16.70±0.03'dür (min;15, max;18).
Ergenlerin %61.4'ünün erkek olduğu;
%60.2'sinin aile gelir durumunu gelir giderden az
olarak ifade ettiği; %23.1'inin sağlık düzeyini
çok iyi, %52'sinin ise iyi olarak algıladığı
saptanmıştır (Tablo 1).
Ergenlerin RSDÖ puan ortalaması 43.80±7.52
olarak belirlenmiştir. En yüksek risk puan
Verilerin Değerlendirilmesi: Verilerin analizi
34
Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları
Tablo 2:Ergenlerin RSDÖ Ölçeği ve Alt Boyutlarının Puan Ortalamaları (n=402)
1.Psikososyal
20–100
Alınan alt ve üst
değer
22.00 – 88.00
2. Beslenme
20–100
25.45 – 74.55
50.97±8.43
3. Fiziksel Aktivite
20–100
20.00 – 95.00
52.64±9.43
4.Hijyen
20–100
20.00 – 76.00
29.15±15.03
5.Madde Kullanımı
20–100
20.00 – 85.00
27.95±12.38
TOPLAM (RSDÖ)
20–100
28.00 –72.57
43.80±7.52
Alt Boyutlar
Ölçek ve Alt Boyutlar
Alt ve üst değer
ortalamasının fiziksel aktivite alt boyutundan
(52.64±9.43) alındığı, bunu sırası ile beslenme
(50.97±8.43), psikososyal davranış
(46.50±13.24), hijyen (29.15±15.03) ve madde
kullanımına (27.95±12.38) ilişkin alt boyutların
izlediği saptanmıştır (Tablo 2). Alt boyutlar
içinde en yüksek risk puanının alındığı maddeler;
“Haftada en az 5 gün, her seferinde 20–30 dakika
yürüme, yavaş bisiklet sürme, paten yapma gibi
kendimi fazla zorlamayan bir fiziksel aktivite
yaparım”, “Her gün neskafe, kola, gazoz gibi
içeceklerden içerim”, “Günde 2 saatten fazla
televizyon izlerim”, “Dişlerimi düzenli olarak
günde en az iki kere fırçalarım”, “Alkollü
içecekler içerim” maddeleridir.
X ±SD
46.50±13.24
Araştırma kapsamına alınan ergenlerin cinsiyete
göre RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde;
erkeklerin puan ortalamaları (45.54±7.85),
kızlardan (41.03±6.03) yüksektir. Aradaki fark
istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı (t=
6.471, p< 0.001) bulunmuştur (Tablo 3).
Ergenlerin yaşına göre RSDÖ puan ortalamalarına bakıldığında; 15 yaştan (40.93±6.41), 16
(43.35±8.18), 17 (43.65±7.14) ve 18 yaşa
(46.28±7.41) doğru puan artışı belirlenmiştir.
Aradaki farkın istatistiksel olarak ileri düzeyde
anlamlı olduğu saptanmıştır (F= 7.094, p< 0.001)
(Tablo 3).
Tablo 3:Ergenlerin Tanımlayıcı Özelliklerine Göre RSDÖ Puan Ortalamaları (n=402)
Özellik
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Yaş
15
16
17
18
Gelir Durumu
Gelir giderden az
Gelir gidere eşit
Gelir giderden fazla
Algılanan sağlık düzeyi
Çok iyi
İyi
Orta
Kötü
Çok kötü
Yüzde
X ± SD
Test
38.6
61.4
41.03±6.03
45.54±7.85
t=6.471 p<0.001
15.7
23.4
36.3
24.6
40.93±6.41
43.35±8.18
43.65±7.14
46.28±7.41
60.2
27.9
11.9
44.27±7.16
43.24±7.81
45.51±6.64
23.1
52.0
22.1
2.0
0.8
43.46±7.39
43.16±7.14
44.89±8.00
47.64±6.96
56.00±12.98
35
F=7.094 p<0.001
F=2.129 p>0.05
KW=3.469 p<0.05
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
Ergenlerin gelir durumuna göre RSDÖ puan
ortalamaları incelendiğinde; geliri giderden az
(44.27±7.16) ve geliri giderden fazla olanların
puan ortalamalarının (45.51±6.64) geliri gidere
eşit olanların puan ortalamalarından
(43.24±7.81) daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Ancak aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı
bulunmamıştır (p> 0.05) (Tablo 3).
bulunmuştur (12,13). Araştırmamızın bulgusu
literatür bulguları ile uyumludur. RSDÖ' den
alınabilecek en düşük ve en yüksek puan göz
önüne alındığında, araştırmaya katılan ergenlerin
riskli sağlık davranışları puanının yüksek, yani
riskte oldukları söylenebilir. Özellikle fiziksel
aktiviteyi artırma ve sağlıklı beslenme
konusunda acil eylem planına gereksinim olduğu
düşünülmektedir.
Algılanan sağlık düzeyine göre RSDÖ puan
ortalamalarına bakıldığında; sağlığını çok iyi
(43.46±7.39), iyi (43.16±7.14), orta (44.89±8.0),
kötü (47.64±6.96) ve çok kötü (56.00±12.98)
algılayanların puan ortalamalarında sırasıyla bir
artış olduğu belirlenmiştir. RSDÖ puan
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak da
anlamlı bulunmuştur (p< 0.05) (Tablo 3).
Günümüzde, çoğu ergen yağ ve tuzdan zengin
“fast-food” türü gıdalarla beslenirken, meyve ve
sebze alımının yetersiz kaldığı görülmektedir
(17). Turan ve arkadaşlarının çalışmasında
(2009) bütün öğrenciler beslenme alışkanlıkları
yönünden riskli bulunmuştur (15).
Dünya nüfusunun % 60'ı önerilen düzeyde
fiziksel aktivite yapmamaktadır (19). Fiziksel
aktivitelerin bilinen yararları yanında, özellikle
ergenlik dönemine özgü sorunlarla baş
edebilmek açısından kendine güvenin ve
akademik başarının artması, kişilerarası
ilişkilerin güçlenmesi ve depresyon sıklığının
azalması gibi olumlu etkileri vardır. Haftada en
az beş gün ve en az 30 dakika süreyle
yapılabilecek tempolu yürüyüş gibi orta dereceli
fizik aktiviteler ile bu olumlu etkiler elde
edilebilmektedir (17).
TARTIŞMA
Tüm yaş gruplarında hastalık ve ölümlerin önde
gelen nedenlerinin altı sağlık davranışı ile ilişkisi
gösterilmiştir. Bunlar; istemli ve istemsiz
kazalara katkısı olan davranışlar, sigara
kullanımı, alkol ve diğer madde bağımlılıkları,
istenmeyen gebelikler ve cinsel yolla bulaşan
hastalıklara katkıda bulunan cinsel davranışlar,
sağlıksız beslenme davranışları ve fiziksel
aktivite yetersizliğidir (17).
Araştırma kapsamına alınan ergenlerin cinsiyete
göre RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde;
erkeklerin puan ortalamalarının (45.54±7.85)
kızlardan (41.03±6.03) yüksek olduğu
saptanmıştır. Aradaki fark istatistiksel olarak ileri
düzeyde anlamlı (t=6.471, p<0.001) bulunmuştur
(Tablo 3). Çimen'in ve Kalkım'ın araştırma
bulguları da çalışma bulgumuzla uyumludur
(12,13). Aras'ın (2007) çalışmasında da riskli
davranışlara ilişkin erkek öğrencilerin ortalama
puanlarının kızlardan daha yüksek olduğu
belirlenmiştir (20). Genel olarak riskli sağlık
davranışlarının erkeklerde daha fazla olduğu,
bazı davranışlar açısından da cinsiyete göre
farklılıkların olabileceği düşünülmektedir.
Ergenlik dönemi, yaşam döngüsünün en sağlıklı
dönemlerinden biridir (7). Araştırmaya katılan
ergenlerin %23.1'inin sağlık düzeyini çok iyi,
%52'sinin ise iyi olarak algıladığı belirlenmiştir
(Tablo 1).
Çimen'in yaptığı araştırmada
ergenlerin %78.2'si sağlık durumlarını iyi
ve/veya çok iyi algıladıkları bildirilmektedir
(12). Evren'in (2008) araştırmasında öğrencilerin
%11.5'inin son 30 günde sağlıklarını genel olarak
çok iyi, %48.8'inin iyi olarak değerlendirdiği
belirlenmiştir (18). Araştırmamızın bulgusu
literatür bulguları ile benzerlik göstermektedir.
Ergenlerin RSDÖ puan ortalaması 43.80±7.52
olarak belirlenmiştir. En yüksek risk puan
ortalamasının fiziksel aktivite alt boyutundan
(52.64±9.43) alındığı, bunu sırası ile beslenme
(50.97±8.43), psikososyal davranış
(46.50±13.24), hijyen (29.15±15.03) ve madde
kullanımına (27.95±12.38) ilişkin alt boyutların
izlediği saptanmıştır (Tablo 2). Çimen'in
araştırmasında RSDÖ puan ortalaması 43.0±8.0,
Kalkım'ın araştırmasında 44.24±7.25 olarak
Ergenlerin yaşı arttıkça RSDÖ puan
ortalamalarının da arttığı belirlenmiş, farkın
istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı olduğu
saptanmıştır (F=7.094, p< 0.001) (Tablo 3).
Literatür bulguları çalışma bulgumuzu
desteklemektedir (12,13). Ergen yaşının
36
Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları
KAYNAKLAR
artmasına paralel anne-baba izin vericiliği ve
hoşgörüsünün artmasının ve anne-baba
denetimindeki azalmanın riskli davranışları
artırabileceği bildirilmektedir (20).
1.Geçkil E., Yıldız S. Adölesanlara yönelik beslenme ve
stresle baş etme eğitiminin sağlığı geliştirmeye etkisi.
Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi,
2006; 10(2): 19-28.
2.Gölbaşı Z. Adölesan dönem üreme sağlığı sorunları ve
etkileyen faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi, 2005; 8(1):100-108.
3.Fazlıoğlu A. Çocukluğunu Çocukları İle Yaşayan Küçük
Anneler Ve Gelinler. 3. Adolesan Sağlığı Kongresi Bildiri
Kitabı. 26-28 Kasım 2010 Harbiye Askeri Müze ve Kültür
Sitesi, İstanbul.
4.10 Facts On Adolescent Health. http://www.who.int
/features/factfiles/adolescent_health/facts/en/index.html.
Erişim: 30 Aralık 2010.
5.Adolescents. http://www.who.int/child_adolescent_
health/topics/prevention_care/adolescent/en/index.html.
Erişim: 30 Aralık 2010.
6.Yo u n g p e o p l e : h e a l t h r i s k s a n d s o l u t i o n s .
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs345/en/print.
html. Erişim: 30 Aralık 2010.
7.Esin A. Adolesanlarda Sağlık Hizmeti Kullanımı. III.
Adolesan Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. 26-28 Kasım
2010. Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi, İstanbul.
8.Özcebe H. Gençlerde Riskli Davranışlar ve Sağlığın
Geliştirilmesi: Türkiye'de Gençlerin Sağlığına Genel Bir
Bakış, XI. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı, 23-26 Ekim
2007, Denizli.
9.Grunbaum J.A., Kann L., Kinchen S., Ross J., Hawkins J.,
Lowrey R. et al. Youth risk behavior surveillance-United
States 2003. MMWR 2004;53:1-96.
10.Riesch S.K., Anderson L.S., Angresano N., Mitchell J.C.,
Johnson D.L., Krainuwat K. Evaluating content validity and
testretest reliability of the children's health risk behavior
scale. PHN 2006;23(4):366-372.
11.Health 21. The health for all policy framework for the
WHO European Region. Copenhagen: European Health for
All Series No 6, 1999: 40-95.
12.Çimen S., Savaşer S. 15–18 Yaş Grubu Gençlerde “Riskli
Sağlık Davranışları Ölçeği”nin Geliştirilmesi. 47. Milli
Pediatri Kongresi, 3. Milli Çocuk Hemşireliği Kongresi, 2.
Pediatri Asistanları Toplantısı, Bilimsel Program ve Özet
Kitabı, İstanbul, 2003.
13.Kalkım A., Uysal A. Determination Risky Health
Behaviors of Immigrant and Non immigrant Adolescents,
1st International Congress on Nursing Education,
Research&Practice,15-17 Ekim 2009, Grand Hotel Palace,
Thessaloniki, Greece (Oral Presentation).
14.Güler N., Güler G., Ulusoy H., Bekar M. Lise öğrencileri
arasında sigara, alkol kullanımı ve intihar düşüncesi sıklığı.
Cumhuriyet Tıp Dergisi 2009; 31: 340-345.
15.Turan T., Ceylan S.S., Çetinkaya B., Altundağ S. Meslek
lisesi öğrencilerinin obesite sıklığının ve beslenme
alışkanlıklarının incelenmesi. TAF Preventive Medicine
Bulletin, 2009; 8 (1):5-12.
16.Şimşek Z., Koruk İ., Altındağ A. Harran Üniversitesi Tıp
Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi birinci sınıf
öğrencilerinin riskli sağlık davranışları. Toplum Hekimliği
Bülteni. 2007; 26 (3): 19-24.
17.Kara B., Hatun Ş., Aydoğan M., Babaoğlu K., Gökalp A.
Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli
davranışların değerlendirilmesi. Çocuk Sağlığı ve
Algılanan sağlık düzeyine göre, ergenlerin
RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde;
sağlığını çok iyi (43.46±7.39), iyi (43.16±7.14),
orta (44.89±8.0), kötü (47.64±6.96) ve çok kötü
(56.00±12.98)
algılayanların puan
ortalamalarında sırasıyla bir artış olduğu
belirlenmiştir. RSDÖ puan ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak da anlamlı
bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 3). Başka bir
deyişle, sağlığı algılama düzeyi (çok kötüden çok
iyiye doğru) arttıkça riskli sağlık davranışları
azalmaktadır. Araştırmanın bulgusu, Çimen'in
çalışma bulgusu ile benzerlik göstermektedir
(12). Bireyin kendi değerler sistemine göre
sağlığa bakış açısının ve sağlığı algılama
düzeyinin, sağlık davranışlarını olumlu ya da
olumsuz yönde etkileyeceği söylenebilir.
SONUÇ
Araştırmanın bulguları ergenlerde riskli sağlık
davranışlarının olduğunu vurgular niteliktedir.
En yüksek risk puan ortalamasının fiziksel
aktivite alt boyutundan alındığı, bunu sırası ile
beslenme, psikososyal davranış, hijyen ve madde
kullanımına ilişkin alt boyutların izlediği
saptanmıştır. Düzenli fiziksel aktivite yapmama;
her gün neskafe, kola, gazoz gibi içeceklerden
içme; günde 2 saatten fazla televizyon izleme;
düzenli diş fırçalamama; sigara ve alkollü
içecekler içme gibi davranışlar risk puanının
yüksek olduğu davranışlardır. Ergenlerin daha
sorumlu ve sağlıklı seçimler yapabilmeleri için
desteklenmeleri ve fırsatların artırılması, riskli
davranışları önlemede önemli adımlardır.
Ergenlerin sağlığını desteklemek onların
bulunduğu her yere ulaşmak anlamına gelir. Bu
nedenle ergen dostu politikalar ve sağlık
hizmetleri geliştirilmesine gereksinim vardır.
Gereksinim duyulan sağlık hizmetlerinin
karşılanması, sağlık eğitimi programlarının
uygulanması, fiziksel ve psiko-sosyal çevre
koşulların düzenlenmesi, psiko-sosyal destek
mekanizmalarının kurulması, fiziksel aktivite
düzeyinin artırılması ve sağlıklı beslenme
konusunda destekleyici çalışmaların yapılması
önerilir.
37
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
Hastalıkları Dergisi, 2003; 46: 30–37.
18.Evren H. Trakya Üniversitesi öğrencilerinin riskli sağlık
davranışları ve sağlık hizmeti kullanımları. Trakya
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Ana
Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2008.
19.WHO/CDC Partners Meeting on Implementation of
WHO Physical Activity Strategy Miami 13-15 Dec. 2004.
Aras Ş., Günay T., Özan S., Orçın E. İzmir ilinde lise
öğrencilerinin riskli davranışları. Ana Psikiyatri Dergisi,
2007; 8:186-196
38