Türkiye Ulusal Halkalama Programı Raporu 2013

Türkiye Ulusal Halkalama Programı Raporu 2013

T.C.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığı
Türkiye Ulusal Halkalama Programı
Raporu
2013
1
KUŞ HALKALAMA
Kuşların bireysel olarak tanınmasını, gerektiğinde morfometrik ve diğer ölçümlerin
yapılmasını sağlamak amacıyla kuşun yakalanıp tür, yaş ve cinsiyet gibi bilgilerinin kayıt
edildikten sonra halkanın, kuşun bacak ya da bacaklarına takılması işlemine “halkalama” adı
verilir. Halkaların üzerinde ülkelere özgü sabit bir adres ve her birey için farklı bir kod
numarası vardır. Kod numarası kuşların bireysel olarak tanınmasını, adresler ise tekrar
yakalanan ya da ölü bulunan halkalı bir kuşun halkalanma bilgilerine ulaşılabilmesini sağlar.
Bu adres sayesinde kuş ölü bulunduysa halkası, canlı olarak tekrar yakalandıysa kuşla ilgili
bilgiler halkalandığı merkeze ulaştırılır ve kuşun nerede, ne zaman halkalandığı öğrenilir.
Halkalama çalışmaları, kuşların yaşamları ile ilgili birçok bilinmezi ortaya çıkarmak üzere
tüm dünyada yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntemle, temelde
kuşların göçleri (kuş türlerinin göç stratejileri, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç
takvimleri, fizyolojileri) ve popülasyon dinamikleri (kaç yıl yaşadıkları, üreme başarıları,
hayatta kalma başarıları, ilk üreme yaşları, kaç yaşına kadar üremeye devam ettikleri, genç
bireylerin dağılma oranları) araştırılmaktadır. Ayrıca, tüm dünyada standart yöntemlerle
yapılan ve her yıl tekrarlanan halkalama çalışmaları ile kuş popülasyonlarındaki değişimler
takip edilebilmekte ve türlerin korunmasına yönelik kararlar alınabilmektedir. Özellikle
göçmen kuşlarla ilgili koruma çalışmaları açısından, türlerin ya da popülasyonların üreme,
konaklama, kışlama alanlarıyla ilgili bilgiler ve popülasyonların hayatta kalma başarıları ile
ilgili veriler büyük önem taşmaktadır.
ULUSAL HALKALAMA PROGRAMI
Türkiye genelinde yapılan halkalama ve markalama çalışmalarının tamamına Ulusal
Halkalama Programı denir.
Ulusal düzeyde bir halkalama programı için girişimler, Kuş Araştırmaları Derneği (KAD)
tarafından Mayıs 2001’de başlatılmış ve ODTÜ Biyoloji Bölümü ile işbirliği içinde ODTÜ
kampüsünde deneme amaçlı halkalama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Mart 2002’de ise
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKGM), ODTÜ Biyoloji Bölümü ve KAD
arasında imzalanan işbirliği protokolü ile UHP başlamıştır. Sonraki süreçte yeni istasyonlar ve
tür bazlı çalışmalarla UHP’nin kapsamı genişlemiş, birçok üniversite ve Sivil Toplum
Kuruluşu UHP çatısı altında toplanmıştır. 2011 yılında UHP’de, yapılan çalışmaların
düzenlenmesi, genişletilmesi ve eşgüdüm içerisinde yürütülmesi için yeni bir düzenlemeye
gidilmiştir.
Türkiye'de halkalama çalışmalarının eşgüdüm içerisinde yürütülmesini sağlamak amacıyla
UHP kapsamında;

Halkalama ile ilgili genel esasların belirlenmesi,

Halkalama yapacak kişilerin lisanslarının bir merkezden verilmesi,

Bütün halkalama çalışmalarında standart halkaların kullanılması,

Halkalama çalışmalarının aynı standartlarda yapılması,

Geri bildirimlerin bir merkezden yapılması,

Halkalama sürecinde üretilen temel bilgilerin bir merkezde toplanması,
gibi konularda çalışmalar yapılmaktadır.
KUŞ HALKALAMA ÇALIŞMALARI
100 yıldan fazla bir süredir birçok ülkede milyonlarca kuş, halkalama yöntemiyle
araştırılmaktadır. Kuş halkalama, kuşlara zarar vermeyen çok ince ağlarla kuşları yakalayıp,
her birinde özgün bir numara olan ve kimlik niteliği taşıyan, hafif, paslanmaz, alüminyum ya
2
da çekil halkaların kuşların bacağına takılması ve kuşun serbest bırakılması işlemlerinden
oluşmaktadır. Üzerinde kuşun halkalandığı ülkenin adını ve ülke halkalama merkezinin
adresini taşıyan bu halkalar, halkalı bir kuş tekrar yakalanırsa veya ölüsü bulunursa, kuşun
nereden geldiğini göstermekte ve zaman içerisinde ağırlık ve yağ oranındaki değişimleri
gözleme olanağı sunmaktadır. Göçmen kuşların fizyolojik yapılarının bu yöntemlerle
öğrenilmesi, uzun göçlerin nasıl tamamlandığının anlaşılmasını sağlamaktadır.
Halkalama çalışmalarının en önemli amaçları, bölgeden göç eden kuşların tür ve göç yönlerini
tespit etmek, sayılarındaki değişiklikleri takip etmek, Türkiye’de uzman halkacıların sayısını
arttırmak ve gerek yöre halkı gerekse Türkiye’nin dört bir yanından gelen öğrencilere kuşlara
yönelik çevre eğitimi vermektir.
Halkalama çalışmaları halkalama istasyonlarında yürütülmektedir. İstasyonlarda tür tanımı,
kuşları halkalama (kimlik), cinsiyet ve yaş belirleme, kanat ve kuyruk ölçümleri, ağırlık ve
yaş oranı, tüy değişme durumu ve yön bulma deneyleri yapılmakta ve eğitimler
gerçekleştirilmektedir.
2013 yılında Cernek, Kuyucuk ve Aras olmak üzere üç istasyonda halkalama çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Halkalama sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1). 2013 yılında
en fazla kuş Aras istasyonunda halkalanmıştır. Her üç istasyonda toplam 156 türden 20582
birey halkalanmıştır.
Tablo 1. 2013 yılında halkalama çalışması yapılan istasyonlar, halkalanan tür ve birey sayıları
İlkbahar
İstasyon
adı
Sonbahar
Tür
sayısı
Birey
sayısı
Tür
sayısı
Birey
sayısı
Halkalanan toplam
birey sayısı
Cernek
52
867
75
6665
7532
Kuyucuk
34
790
57
1467
2257
Aras
101
4118
97
6675
10793
Toplam
20582
CERNEK HALKALAMA İSTASYONU
Cernek Halkalama İstasyonu 2002 yılı ilkbahar göç döneminden bu yana her ilkbahar ve
sonbahar göç döneminde Kızılırmak Deltası Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nda kuş
halkalama çalışmalarını gerçekleştirmektedir. 2002 – 2013 yılları arasında toplam 26 dönem
boyunca Cernek Halkalama İstasyonunda lisanslı usta halkalamacılar ve gönüllülerin
katılımıyla gerçekleştirilen çalışmalar, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bilimsel Araştırma
Projeleri Komisyonunca finansal olarak desteklenmiştir.
Alan Tanımı
Kızılırmak Deltası; Samsun ili Ondokuzmayıs, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırlarında
Kızılırmak’ın denize döküldüğü yerde, yaklaşık 56000 ha büyüklüğündedir.
Deltanın her iki yakasında deniz kıyısına paralel olarak uzanan sulak alanlar bulunmaktadır.
Doğusunda irili ufaklı birçok göl ve çevresindeki sazlık-bataklık arazileri barındıran yaklaşık
10 000 ha büyüklüğündeki “Bafra Balık Gölleri”, batısında ise çevresi sazlık ve bataklık
alanlardan oluşan 1400 ha büyülüğündeki Karaboğaz Gölü bulunmaktadır. Deltada tarım
3
alanları dışında tatlı ve hafif tuzlu göller, çorak adalar, kuru ve su basar çayırlar, sazlıklar,
çamur düzlükleri ve kumul şeridi bulunmaktadır.
Kızılırmak Deltası, Türkiye’nin Karadeniz kıyılarındaki doğal özelliklerini kısmen
koruyabilmiş en büyük sulak alandır. Deltada bugüne kadar yapılan gözlemler sonucunda 342
kuş türü saptanmıştır. Kızılırmak Deltası, Batı Palearktik bölge kuşlarının % 40’ını, Türkiye
kuşlarının ise % 73’ünü içermektedir. Deltada yaklaşık 150 kuş türünün ürediği tespit
edilmiştir.
Halkalama çalışmaları Cernek Gölü’nün doğu yakasında, Karadeniz ile göl arasında kalan
kıyı kumul vejetasyonunun hakim olduğu alanda yapılmaktadır. Bitki örtüsü olarak çalı
katının hakim olduğu alanda Hippophae rhamnoides, Laurus nobilis, Arbutus unedo, Rubus
sanctus, Myrtus communis, Ficus carica, Ligustrum vulgare, Crataegus monogyna türleri
ağırlıklı olarak yer almaktadır. Otsu vejetasyon Euphorbia türleri açısından zengin olup
Pancraetium maritimum, Verbascum sp. ve Cyperus capitatus türlerinden oluşmaktadır.
Halkalama çalışmaları lisanslı usta halkalamacılar tarafından 24 Mart – 29 Mayıs 2013 ve 17
Ağustos – 30 Ekim 2013 tarihleri arasında, SEEN (South-east Bird Migration NetworkGüneydoğu Kuş Göç Ağı) standartlarına göre gerçekleştirilmiştir.
SEEN standartları gereğince istasyonumuzda standart olarak uygulanan halkalama aşağıda
belirtilen aşamalardan oluşmaktadır:
1- Ağların kurulması
2- Ağlardan kuş çıkartılması ve istasyona getirilmesi
3- Halkalama
3.1. Tür teşhisi
3.2. Halkanın takılması
3.3. Yaş tayini
3.4. Cinsiyet tayini
3.5. Yağ skoru tayini
3.6. Kas skoru tayini (bazı türlerde)
3.6. Kanat formülü ölçümü
3.7. Kanat uzunluğu ölçümü
3.8. Kuyruk uzunluğu ölçümü
3.9. Ekstra ölçümler (tarsus, notch, tırnak, gaga vb.)
3.10. Ağırlık ölçümü
3.11. Serbest bırakma
Kuşları yakalamakta kullanılan ağlar alanda, kuşları en yüksek oranda yakalanabileceği
şekilde, çalılara paralel olarak kurulmaktadır. Halkalama yapılan alanda kuşların yakalanması
için 16x16 mm göz aralığına sahip 18 adet 7 m, 20 adet 12 m toplamda 38 sis ağı, 25x25 mm
göz aralığına sahip 2 adet 14 metrelik ardıç ağı kullanılmıştır.
4
Sonuçlar
2013 yılında yapılan halkalama çalışmaları sonucunda; ilkbahar döneminde 52 türden 867
kuş, sonbahar döneminde ise 75 türden 5057 kuş, toplamda 7532 kuş halkalanmıştır (Tablo
3).
Kullanılan Halka Serileri
2013 yılında Cernek Halkalama İstasyonda kullanılan halka ve serileri aşağıda verildiği
gibidir (Tablo 2 ve Tablo3).
Tablo 2. İstasyonda 2013 yılı ilkbahar döneminde kullanılan halka ve serileri
Halka
Kodu
Başlangıç
seri
numarası
Bitiş seri
numarası
19826 - 26347
32140 - 32304
06438 - 06482
16977 - 17031
10343 - 10386
01100
02501 – 02507
01005 / 01016
00070 – 00072
00315 – 00340
00051
JB
RA
DA
HA
FA
YH
YH
CA
BA
YE
AT
Tablo 3. İstasyonda 2013 yılı sonbahar döneminde kullanılan halka ve serileri
Halka Başlangıç seri Bitiş seri numarası
Kodu
numarası
JB
JB
RA
RA
YH
DA
DA
CA
BA
CS
YE
AU
FA
FA
HA
HA
26361
49001
32305
16301
2508
6485
6601
1006
73
481
341
584
10506
10401
17032
18001
26400
53345
33500
16633
2599
6500
6783
1026
79
489
349
10600
10486
17200
18069
5
Cernek Halkalama İstasyonunda 2013 yılı ilkbahar döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür
sırasıyla;
Erithacus rubecula (161 birey),
Phylloscopus trochilus (85 birey),
Sylvia borin (85 birey),
Sylvia atricapilla (73 birey),
Phylloscopus collybita (53 birey),
Hirundo rustica (34 birey),
Lanius collurio (29 birey),
Luscinia luscinia (27 birey),
Merops apiaster (26 birey)
Turdus merula (24 birey),
2013 yılı sonbahar döneminde ise en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla;
Erithacus rubecula (1008 birey),
Sylvia borin (846 birey),
Sylvia atricapilla (840 birey),
Phylloscopus trochilus (773 birey),
Muscicapa striata (512 birey),
Ficedula parva (368 birey),
Phoenicurus phoenicurus (360 birey),
Phylloscopus collybita (313 birey),
Sylvia communis (208 birey)
Lanius collurio (135 birey)
Yapılan çalışmalar sırasında ilkbahar döneminde ağlarda toplam 6 ölü kuş, sonbahar
döneminde ise toplam 26 ölü kuş tespit edilmiştir. Bu ölümler Atmaca, kızıl sırtlı
örümcekkuşu ve kedi saldırısı sonucu gerçekleşmiştir.
ARAS KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM İSTASYONU
Aras istasyonu 2006 yılının sonbahar göç döneminden itibaren ilkbahar ve sonbahar aylarında
düzenli halkalama yapmaktadır. KuzeyDoğa Derneği’nin yürüttüğü projeye, Kafkas
Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi ve Iğdır İl Şube Müdürlüğü destek
vermektedir.
2013 yılında gerçekleştirilen halkalama çalışmaları; Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün izniyle, Türkiye halkalama koordinatörü
Doğa Araştırmaları Derneği’nin temin ettiği halkalarla ve Kars Kafkas Üniversitesi Kuş
Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Kuzeydoğa Derneği işbirliğiyle, Utah Üniversitesi
Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç Dr. Çağan H. Şekercioğlu ve Kafkas Üniversitesi
Biyoloji Bölümü Doç. Dr. Mehmet Ali Kırpık’ın gözetiminde gerçekleştirilmiştir.
6
Alan Tanımı
40º07΄ Kuzey; 43º35΄ Doğu koordinatlarında bulunan İstasyon, 1059 m yüksekliğinde Aras
Nehri'nin kuzey kıyısında, Iğdır'ın Tuzluca ilçesine bağlı Yukarı Çıyrıklı köyüne 300 metre
mesafede, nehir ile köyün meyve bahçeleri ve merasının arasındaki sulak alanda kurulmuştur.
Aras Nehri'nden bir setle ayrılan alanda, küçük göletler, söğüt ve ılgın ağaçları mevcuttur.
Zeminin çamurlu olmayan kısmı kireçli topraktır. İstasyonun içinde olduğu vadi çoğunlukla
çorak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, istasyon göçmen ve üreyen kuşlar için çok
önemli bir konaklama, beslenme, dinlenme ve üreme noktasıdır. Alanın herhangi bir koruma
statüsü bulunmamaktadır.
Halkalama çalışmaları 12 Mart - 24 Haziran 2013 ve 07 Ağustos - 09 Kasım 2013 tarihleri
arasında gerçekleştirilmiştir.
Sonuçlar
İstasyon İsmi
: Aras Kuş Araştırma ve Eğitim İstasyonu
Halkalanan toplam kuş sayısı
: 4118 (ilkbahar), 6675 (sonbahar)
Halkalanan toplam kuş türü sayısı : 101 (ilkbahar), 97 (sonbahar)
Kullanılan ağ türü
: Japon ağları (Sis ağları)
Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 50 adet ağ ve 398 metre (ilkbahar dönemi)
65 adet ağ ve 760 metre (sonbahar dönemi)
Koordinatlar
: 40007’ Kuzey, 43035’ Doğu
İlkbahar göç döneminde 105 gün süren çalışmalarda 101 farklı türden 4118 kuş
halkalanmıştır. Sonbahar göç döneminde ise 95 günlük bir halkalama çalışması yapılmıştır.
Yapılan çalışmalarda 95 günde 97 farklı türden toplam 6675 kuş halkalanmıştır (Tablo 4).
KuzeyDoğa Derneği ve Kafkas Üniversitesi’nin bilimsel çalışmaları Türkiye’de bulunan kuş
türlerinin yaklaşık %51’i bu önemli sulak alanda kaydedilmiştir.
Aras Halkalama İstasyonunda 2013 yılı ilkbahar döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür
sırasıyla;
Hirundo rustica (683 birey),
Phylloscopus collybita (387 birey)
Phylloscopus trochilus (282 birey),
Emberiza citrinella (256 birey),
Riparia riparia (170 birey),
Acrocephalus palustris (167 birey),
Acropcephalus arundinaceus (152 birey),
Acrocephalus scirpaceus (141 birey),
Luscinia luscinia (136 birey)
Luscinia svecica (114 birey),
2013 yılı ilkbahar döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla;
Hirundo rustica (1235 birey),
7
Phylloscopus collybita (697 birey),
Acrocephalus palustris (516 birey),
Riparia riparia (409 birey),
Sylvia borin (396 birey),
Sylvia communis (376 birey)
Luscinia svecica (353 birey),
Lanius collurio (323 birey),
Hylloscopus lorenzii (173 birey)
Hoenicurus phoenicurus (151 birey)
Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, çalışılan alanın kuş göç yolu üzerinde olduğu
kanıtlanmış, kuşların konaklayarak beslendikleri önemli bölgelerden biri olduğu saptanmıştır.
Bu bölgede yapılacak çalışmaların devamı alanın korunması açısından önem taşımaktadır.
KUYUCUK KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ
Kuyucuk istasyonu 2007 yılının sonbahar göç döneminde çalışmaya başlamıştır. 2008 yılında
ilkbahar ve sonbaharda kısa süre çalışan istasyonda 2009 yılı sonbahar göç döneminde tam
sezon halkalama yapılmıştır. Kuzey Doğa derneğinin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi
Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi, Kars İl Şube Müdürlüğü (Doğa Koruma ve Milli
Parklar) destek vermektedir. İstasyon, 219 hektar büyüklüğündeki Yaban Hayatı Geliştirme
Sahası ve RAMSAR alanı olan Kuyucuk Gölü'nün kuzey kıyısında, Kars'ın Arpaçay ilçesine
bağlı Kuyucuk köyüne 2 km mesafede, eski Kars-Akyaka yolu yakınındaki mera arazisinin
üzerinde kurulmuştur.
Alan Tanımı:
40º 45' K, 43º 27' D koordinatlarında bulunan Kuyucuk gölü, deniz seviyesinden 1627 m
yükseklikte, maksimum 13 m derinlikte, küçük pınarlar ve derelerle beslenen bir tatlı su
gölüdür. Gölün içindeki Potamogeton sucul bitkileri ile göl çevresindeki Phragmites australis
sazlıkları, aşırı otlatma nedeniyle yok olmaya yüz tutmuştur. Hububat tarlaları ve meralardan
oluşan gölün çevresi, çoğunlukla çıplak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, göl göçmen
kuşlar için çok önemli bir konaklama noktasıdır. Gölde 212 kuş türü kaydedilmiştir ve
sonbahar göçü esnasında 20.000 den fazla Angıt (Tadorna ferruginea) sayılmıştır.
Halkalama çalışmaları 21 Mayıs - 14 Haziran 2013 ve 17 Ağustos – 30 Eylül 2013 tarihleri
arasında gerçekleştirilmiştir.
Sonuçlar
İstasyon İsmi
: Kuyucuk Kuş Halkalama İstasyonu
Halkalanan toplam kuş sayısı
: 790 (ilkbahar), 1467 (sonbahar)
Halkalanan toplam kuş türü sayısı : 34 (ilkbahar), 57 (sonbahar)
Kullanılan ağ türü
: Japon ağları (Sis ağları)
Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 22 adet ağ ve 186 metre (ilkbahar)
24 adet ağ ve 288 metre (sonbahar)
Koordinatlar
: 40’45 Kuzey 43’27 Doğu
8
Kuyucuk Halkalama İstasyonu’nda ilkbahar döneminde 34 türden 790 kuş, sonbahar
döneminde ise 57 türden 1469 kuş halkalanmıştır (Tablo 4).
İlkbahar göç döneminde 21 gün süren çalışmalarda 34 farklı türden 790 kuş halkalanmıştır.
Sonbahar göç döneminde ise 45 günlük bir halkalama çalışmasında 57 farklı türden toplam
1467 kuş halkalanmıştır. Türkiye’de bulunan kuş türlerinin yaklaşık %49’i bu önemli sulak
alanda kaydedilmiştir.
Kuyucuk Halkalama İstasyonunda 2013 yılı ilkbahar göç döneminde en çok halkalanan ilk 10
tür sırasıyla;
Hirundo rustica (123 birey),
Motacilla flava (115 birey),
Phylloscopus trochilus (68 birey),
Riparia riparia (67 birey),
Phylloscopus collybita (65 birey)
Sturnus roseus (53 birey),
Acropcephalus arundinaceus (43 birey),
Ixobrychus minutus (35 birey),
Acrocephalus palustris (34 birey)
crocephalus schoenobaenus (34 birey),
2013 yılı sonbahar göç döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla;
Milliaria calandra (328 birey),
Motacilla flava (286 birey),
Sturnus vulgaris (207 birey),
Calidris minuta (155 birey),
Tringa glareola (73 birey),
Riparia riparia (64 birey),
Hirundo rustica (55 birey),
Calidris ferruginea (42 birey),
Gallinago gallinago (25 birey)
Limicola falcinellus (22 birey)
Yapılan çalışmalar sonucunda çalışılan alanın kuş göç yolu üzerinde olduğu ve kuşların
konaklayarak beslendikleri önemli bölgelerden biri olduğu saptanmıştır. Bu bölgede yapılacak
çalışmaların devamı alanın korunması açısından önem taşımaktadır.
9
Tablo 4. Cernek, Aras ve Kuyucuk istayonlarında halkalanan kuş türleri ve birey sayıları
Cernek
No Bilimsel adı
Türkçe adı
1
Accipiter nisus
Atmaca
2
Accipiter brevipes
3
Aras
Kuyucuk
İlkbahar Sonbahar İlkbahar Sonbahar İlkbahar Sonbahar
1
14
9
Yaz atmacası
14
3
Acrocephalus agricola
Doğu kamışçını
5
1
4
Acrocephalus arundinaceus
Büyük kamışçın
22
152
95
5
Acrocephalus dumetorum
Kuzey çıvgını
1
2
11
6
Acrocephalus melanopogon
Bıyıklı kamışçın
1
15
63
7
Acrocephalus palustris
Çalı kamışçını
5
11
167
516
34
8
Acrocephalus schoenobaenus
Kındıra kamışçını
2
75
21
34
1
9
Acrocephalus scirpaceus
Saz kamışçını
41
141
75
13
1
10
Aegithalos caudatus
Uzun kuyruklu
baştankara
11
Actitis hypoleucos
Dere düdükçünü
4
2
12
Alauda arvensis
Tarlakuşu
13
Alcedo atthis
Yalıçapkını
14
Anas crecca
Çamurcun
15
Anthus campestris
Kır incirkuşu
16
Anthus cervinus
Kızıl gerdanlı incirkuşu
17
Anthus pratensis
Çayır incirkuşu
2
4
18
Anthus spinoletta
Dağ incirkuşu
36
2
19
Anthus trivialis
Ağaç incirkuşu
20
Arenaria interpres
Taşçeviren
21
Aquila pomarina
Küçük orman kartalı
22
Buteo buteo
Şahin
23
Calandrella brachydactyla
Bozkır toygarı
24
Calidris alpina
Kara karınlı kumkuşu
12
25
Calidris minuta
Küçük kumkuşu
155
26
Calidris temminckii
Sarı bacaklı kumkuşu
10
27
Calidris ferruginea
Kızıl kumkuşu
42
28
Caprimulgus europaeus
Çobanaldatan
29
Carduelis carduelis
Saka
30
Carduelis chloris
Florya
31
Carduelis spinus
Karabaşlı ispinoz
32
Carpodacus erythrinus
Çütre
36
33
Cecropis daurica
Kızıl kırlangıç
1
34
Cercotrichas galactotes
Çalı bülbülü
2
35
Cettia cetti
Kamış bülbülü
36
Charadrius dubius
Küçük halkalı cılıbıt
2
37
Charadrius hiaticula
Halkalı cılıbıt
7
38
Chlidonias leucopterus
Akkanatlı sumru
8
39
Corvus frugilegus
Ekin kargası
3
40
Corvus monedula
Küçük karga
41
Cinclus cyaneus
Gökçe delice
12
14
2
43
10
13
7
91
30
24
1
2
5
1
3
11
4
35
5
2
1
11
8
1
9
7
23
4
6
1
1
1
17
53
1
41
15
57
4
1
17
1
10
Tablo 4’ün devamı
42
Circus aeruginosus
Saz delicesi
1
1
43
Circus macrourus
Bozkır delicesi
2
44
Circus pygargus
Çayır delicesi
1
45
Coccothraustes coccothraustes
Kocabaş
46
Coracias garrulus
Gökkuzgun
47
Coturnix coturnix
Bıldırcın
4
48
Crex crex
Bıldırcınkılavuzu
5
1
49
Cuculus canorus
Guguk kuşu
8
12
50
Cyanistes caeruleus
Mavi baştankara
10
51
Delichon urbicum
Ev kırlangıcı
1
8
3
52
Dendrocopos syriacus
Alaca ağaçkakan
1
6
15
53
Emberiza cia
Kaya kirazkuşu
2
1
54
Emberiza citrinella
Sarı kirazkuşu
1
256
13
55
Emberiza hortulana
Kirazkuşu
5
56
Emberiza melanocephala
Karabaşlı kirazkuşu
57
Erithacus rubecula
Kızılgerdan
58
Emberiza schoeniclus
Bataklık çintesi
59
Falco columbarius
Boz doğan
60
Falco naumanni
Küçük kerkenez
61
Falco subbuteo
Delice doğan
62
Falco tinnunculus
Kerkenez
63
Ficedula albicollis
Halkalı sinekkapan
7
23
64
Ficedula hypoleuca
Kara snekkapan
3
9
3
65
Ficedula parva
Küçük sinekkapan
13
368
29
15
66
Ficedula semitorquata
Alaca sinekkapan
29
7
67
Fringilla coelebs
İspinoz
31
28
21
68
Fringilla montifringilla
Dağ ispinozu
2
7
1
69
Galerida cristata
Tepeli toygar
70
Gallinago gallinago
Suçulluğu
25
71
Gallinago media
Büyük suçulluğu
1
72
Gallinula chloropus
Sutavuğu
73
Hippolais icterina
Sarı mukallit
74
Hippolais pallida
Ak mukallit
75
Hirundo rupestris
Kaya kırlangıcı
76
Hirundo rustica
Kır kırlangıcı
77
Irania gutturalis
Taş bülbülü
78
Ixobrychus minutus
Küçük balaban
79
Jynx torquilla
Boyunçeviren
3
24
80
Lanius collurio
Kızıl sırtlı örümcekkuşu
29
135
81
Lanius minor
82
1
1
1
1
1
161
5
11
3
21
7
23
3
5
21
2
1
1008
103
128
1
24
75
1
1
1
2
1
7
19
2
1
8
8
10
2
2
96
2
5
34
103
3
683
3
1235
123
55
4
8
35
4
26
1
93
323
1
Kara alınlı
örümcekkuşu
12
5
Lanius nubicus
Maskeli örümcekkuşu
2
1
83
Lanius senator
Kızıl başlı örümcekkuşu
1
84
Limicola falcinellus
Sürmeli kumkuşu
1
3
1
22
11
Tablo 4’ün devamı
85
Lymnocryptes minimus
Küçük suçulluğu
86
Locustella fluviatilis
Ağaç kamışçını
1
87
Locustella luscinoides
Bataklık kamışçını
7
88
Luscinia luscinia
Benekli bülbül
27
74
89
Luscinia megarhynchos
Bülbül
5
8
4
90
Luscinia svecica
Mavigerdan
2
6
114
353
91
Merops apiaster
Arıkuşu
26
9
22
55
92
Miliaria calandra
Tarla kirazkuşu
21
23
328
93
Motacilla alba
Ak kuyruksallayan
19
34
2
94
Motacilla cinerea
Dağ kuyruksallayanı
2
1
95
Motacilla citreola
Sarı başlı
kuyruksallayan
1
2
96
Motacilla flava
Sarı kuyruksallayan
4
45
76
97
Muscicapa striata
Benekli sinekkapan
11
77
52
98
Oenanthe hispanica
Karakulaklı
kuyrukkakan
1
1
99
Oenanthe isabellina
Boz kuyrukkakan
1
2
1
7
1
1
512
3
15
8
30
136
98
100 Oenanthe oenanthe
Kuyrukkakan
101 Oenanthe pleschanka
Alaca kuyrukkakan
102 Oriolus oriolus
Sarıasma
1
39
27
7
103 Otus scops
İshakkuşu
3
4
9
3
104 Parus major
Büyük baştankara
12
24
36
105 Passer domesticus
Serçe
7
39
28
24
106 Passer hispaniolensis
Söğüt serçesi
4
72
1
14
107 Passer montanus
Ağaç serçesi
20
77
108 Pernis apivorus
Arı şahini
109 Philomachus pugnax
Döğüşkenkuş
110 Phoenicurus ochrorus
Kara kızılkuyruk
111 Phoenicurus phoenicurus
Kızılkuyruk
112 Phylloscopus collybita
Çıvgın
113 Phylloscopus inornatus
Sarı kaşlı çıvgın
114 Phylloscopus nitidus
Yeşil çıvgın
115 Phylloscopus orientalis
Boz çıvgın
116 Phylloscopus sibilatrix
Orman çıvgını
117 Phylloscopus sindianus
Kafkas çıvgını
118 Phylloscopus trochilus
Söğütbülbülü
119 Pica pica
Saksağan
120 Porzana parva
Bataklık suyelvesi
121 Porzana porzana
Benekli suyelvesi
122 Prunella modularis
Dağbülbülü
123 Rallus aquaticus
Sukılavuzu
124 Remiz pendulinus
Çulhakuşu
125 Regulus ignicapillus
Sürmeli çalıkuşu
126 Regulus regulus
Çalıkuşu
1
3
14
1
1
9
115
286
3
5
7
1
1
24
23
1
2
11
360
66
151
3
53
313
387
697
65
2
5
1
2
85
11
14
773
12
2
19
18
173
5
282
91
68
3
1
1
3
5
28
44
128
1
1
3
1
3
3
3
1
11
1
12
Tablo 4’ün devamı
127 Riparia riparia
Kum kırlangıcı
128 Saxicola maurus
Sibirya taşkuşu
129 Saxicola rubetra
Çayır taşkuşu
130 Saxicola rubicola
Avrupa taşkuşu
131 Saxicola torquatus
Taşkuşu
132 Scolopax rusticola
Çulluk
133 Streptopelia turtur
Üveyik
134 Sturnus roseus
Ala sığırcık
135 Sturnus vulgaris
Sığırcık
1
15
136 Sylvia atricapilla
Karabaşlı ötleğen
73
840
37
62
137 Sylvia borin
Boz ötleğen
85
846
92
396
12
138 Sylvia cantillans
Bıyıklı ötleğen
139 Sylvia communis
Akgerdanlı ötleğen
140 Sylvia crassirostris
Doğu akgözlü ötleğeni
141 Sylvia curruca
Küçük akgerdanlı
ötleğen
142 Sylvia hortensis
Ak gözlü ötleğen
143 Sylvia melanocephala
Maskeli ötleğen
144 Sylvia mystacea
Pembe göğüslü ötleğen
145 Sylvia nisoria
Çizgili ötleğen
146 Tringa glareola
Orman düdükçünü
147 Tringa ochropus
Yeşil düdükçün
148 Tringa stagnatilis
Bataklık düdükçünü
149 Troglodytes troglodytes
Çitkuşu
150 Turdus iliacus
Kızıl ardıç
151 Turdus merula
Karatavuk
24
152 Turdus philomelos
Öter ardıç
20
153 Turdus pilaris
Tarla ardıcı
154 Turdus viscivorus
Ökse ardıcı
155 Upupa epops
İbibik
156 Xenus cinereus
Terek düdükçünü
Toplam
8
2
170
409
67
11
32
2
104
9
9
1
1
23
5
64
18
4
1
10
4
4
69
30
53
35
18
207
1
23
208
47
376
21
4
94
17
121
8
1
1
23
38
3
4
43
17
50
73
1
4
1
2
8
8
27
51
12
7
75
9
17
1
4
1
1
2
7
10
4
6665
4118
6675
1
1
867
790
1467
DİĞER HALKALAMA ÇALIŞMALARI
İstasyonlarda gerçekleştirilen çalışmaların yanı sıra farklı amaçlarla değişik alanlarda
gerçekleştirilen kısa süreli halkalama çalışmaları da olmuştur.
Leylek (Ciconia ciconia) yavrularını halkalama çalışmaları İzmir ve Aydın illerinde, Ege
Üniversitesi Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından gerçekleştirilmiştir.
İzmir İlinin, Selçuk (53 yavru), Merkez ve Menemen (16 yavru) ilçeleri ile Aydın İlinin Söke
(46 yavru) ilçesinde gerçekleştirilen halkalama çalışmalarında toplam 115 leylek yavrusu
halkalanmıştır. Halkalama çalışmaları 06-28.06.2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
13
Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) yavruları halkalama çalışmaları Gediz Deltası (İzmir),
Büyük Menderes Deltası (Aydın) ve Aktaş Gölü (Ardahan)’da gerçekleştirilmiştir.
Çalışmalar Ege Üniversitesi Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından 31.0525.07.2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar kapsamında Gediz Deltası’nda
79, Büyük Menderes Deltası’nda 71, Manyas Kuş Cenneti’nde 11 ve Aktaş Gölü’nde 30
olmak üzere toplam 191 Tepeli pelikan yavrusu halkalanmıştır.
Halkalama çalışmalarına ek olarak Aktaş Gölü’nde dört Tepeli pelikan yavrusuna kanat
etiketleriyle birlikte uydu vericisi takılmıştır.
GERİ BİLDİRİMLER
Türkiye'de 2013 yılında halkalanan kuşlardan iki flamingo, bir karabaşlı ötleğen ve bir çalı
kamışçını olmak üzere 3 değişik türden 4 kuş başka ülkelerde gözlenmiştir (Tablo 5).
2013 yılında ülkemizde halkalanıp en uzak bölgeden gelen geri bildirim çalı kamışçını türüne
bir bireydir. Bu birey 20 Mart 2010 tarihinde Boğazkent istasyonunda Akdeniz Üniversitesi
ekibi tarafından halkalandıktan 1182 gün sonra, halkalandığı noktadan 1475 kilometre
uzakta, Macaristan’ın Izsak kenti yakınlarında tespit edilmiştir.
Bu kaydı 1 Ağustos 2004 tarihinde İzmir Gediz Deltasında Doğa Derneği önderliğinde geniş
bir uzman ve gönüllü grubu tarafından halkalandıktan 3250 gün sonra, halkalandığı noktadan
1239 kilometre uzakta İsrail’in Eilat bölgesi yakınlarında fotoğraflanan flamingo ve 29
Temmuz 2007 tarihinde yine Gediz Deltasında halkalandıktan 2158 gün sonra, halkalandığı
noktadan 1239 kilometre uzakta İsrail’in Eilat bölgesi yakınlarında fotoğraflanan flamingo
izlemektedir. 2013 yılında gelen geri bildirimlerden olan bu iki kayıt, Türkiye’de halkalanmış
kuşlar içinde en uzun süre sonra bildirilme rekorunu taşımaktadır.
2013 yılında 8 değişik türden 21 kuş yurtdışında halkalandıktan sonra Türkiye'de
gözlenmiştir. En çok geri bildirim sırasıyla Almanya (8) ve Polonya'dan (6) gelmiştir.
Yurtdışından gelen bildirimler arasında en sık rastlanan tür ise 14 değişik bildirimle leylektir.
Bu çalışmaların önemli bir kısmı renkli halkalarla halkalanmış leyleklerin uzaktan gözlemi
sonucunda elde edilen geri bildirimlerdir. En uzak mesafeden elde edilen geri bildirim
Almanya’nı Sudenhof kentinde yuvada halkalandıktan 818 gün sonra 2360 kilometre uzakta
Konya’da gözlenen bir leyleğe aittir. Bunu, 1 Ağustos 2013 tarihinde İsveç’in Skane ilinde
yuvada halkalandıktan sadece 29 gün sonra 30 Ağustos’ta Afyon’da gözlenen leylek kaydı
izlemektedir. Bu kayıt aynı zamanda 2013 yılındaki geri bildirimlerden en kısa sürede en
uzun mesafe kat eden kuş kaydıdır.
23 Haziran 2006 ve 1 Temmuz 2006 tarihlerinde Almanya’nın Brandenburg kentinde yuvada
halkalandıktan sonra sırasıyla 2625 ve 2617 gün sonra aynı noktada Afyon, Emirdağ’da
gözlenen iki leyleğe ait kayıtlar 2013 yılındaki en uzun süre sonra yapılan geri bildirimlerdir.
2013 yılında elde edilen geri bildirimlere ait liste aşağıda verilmiştir.
14
Tablo 5. Geri bildirimler
Bulunduğu
tarih
Bulunduğu
ülke
Bulunduğu yer
24.06.2013
İsrail
Eilat
24.06.2013
İsrail
20.05.2013
Halkalandığı
tarih
Halkalandığı ülke
Halkalandığı yer
Kuşun türü
Geçen süre (gün) Mesafe (km)
01.08.2004
Türkiye
Gediz, İzmir
Flamingo
3250
1239
Eilat
29.07.2007
Türkiye
Gediz, İzmir
Flamingo
2158
1239
Kuveyt
Abdali
19.05.2012
Türkiye
Iğdır
Karabaşlı ötleğen
367
1168
13.06.2013
Macaristan
Izsak
20.03.2010
Türkiye
Serik, Antalya
Çalı kamışçını
1182
1475
04.10.2012
Türkiye
Çatalca, İstanbul
13.08.2012
Rusya
Leningrad, Gumbaritsy
Atmaca
52
2160
27.05.2013
Türkiye
Salihli, Manisa
30.08.2011
Çek Cumhuriyeti
Bartosovice
Saz kamışçını
636
1478
25.07.2013
Türkiye
Altınayva, Elazığ
17.05.2013
İsrail
Beit Hashitta
Kerkenez
69
761
09.03.2013
Türkiye
Çanakkale
06.11.2011
İsrail
Sde Boker, Negev
Kızıl Akbaba
489
1276
20.03.2013
Türkiye
Çanakkale
11.08.2008
İtalya
Gorizia
Kuğu
1682
1194
30.08.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
23.06.2006
Almanya
Brandenburg
Leylek
2625
2147
30.08.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
01.07.2006
Almanya
Brandenburg
Leylek
2617
2000
30.08.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
17.06.2008
Almanya
Sachsen
Leylek
1904
1900
02.09.2013
Türkiye
Konya
07.06.2011
Almanya
Sudenhof
Leylek
818
2360
29.08.2013
Türkiye
Saray,Tekirdağ
26.06.2010
Almanya
Faulenhorst
Leylek
1160
1757
30.08.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
30.06.2013
Almanya
Gudow
Leylek
61
2218
30.08.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
29.06.2013
Almanya
Apollensdorf
Leylek
62
2040
03.09.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
01.07.2013
Almanya
Diebzig
Leylek
64
2074
05.09.2013
Türkiye
Kayseri
23.06.2013
Polonya
Podlaskie
Kara leylek
75
1854
30.08.2013
Türkiye
Emirdağ, Afyon
01.08.2013
İsveç
Skane
Leylek
29
2269
13.03.2013
Türkiye
Şereflikoçhisar, Ankara
19.06.2012
Ukrayna
Yevpatoriya
Uludoğan
268
709
07.03.2013
Türkiye
Iğdır
19.06.2012
Polonya
Opolskie
Leylek
261
1973
21.08.2013
Türkiye
Orhaneli
05.07.2013
Polonya
Dolnolaskie
Leylek
47
1640
03.09.2013
Türkiye
Yeniköy
23.06.2010
Polonya
Pomorskie
Leylek
1168
1835
03.09.2013
Türkiye
Yeniköy
27.06.2011
Polonya
Opolskie
Leylek
799
1682
31.08.2013
Türkiye
Yeniköy
03.07.2013
Polonya
Opolskie
Leylek
59
1894
15
16