Zeytin Eylem Planı İçin Tıklayınız.

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAK ANLIĞI
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ
ZEYTİN
Delice
Rehabilitasyonu
EYLEM PLANI
2015-2019
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
ORMAN KÖYLÜSÜ İÇİN
BÜYÜK DÜŞÜNÜYORUZ...
Prof. Dr. Veysel EROĞLU
Orman ve Su İşleri Bakanı
Bakanlık olarak yürüttüğümüz ormancılık faaliyetlerinde, başta
orman köylüsü olmak üzere vatandaşlarımızın refah seviyelerini
yükseltmek gayesiyle, gelir getirici tür ağaçlandırmalarına
büyük önem veriyoruz. Bu maksatla, ülkemizin dört bir yanında
yaptığımız ağaçlandırma çalışmalarında, ceviz, badem, dut,
kestane ve trüf ormanları kuruyor, isteyen vatandaşlarımıza
ücretsiz fidan veriyoruz. Çalışmalarımızı, belli bir program ve
disiplin içerisinde, süreli eylem planları kapsamında yürütüyor ve
ülkemizin en ücra köşelerindeki insanımızın hayat standardının
artırılmasına katkı sağlamak için yoğun gayret sarf ediyoruz.
2015-2019 yılları arasında uygulanmak üzere yayımlanan “Yabani
Zeytin (Delice) Rehabilitasyonu Eylem Planı” da, başta Akdeniz
ve Ege Bölgesi olmak üzere ülkemizin değişik coğrafyalarında
bulunan yabani zeytinlerin, yerel türlerin popülasyonuna zarar
verilmeyecek sayılarda ve yöreye uygun türlerle aşılanarak,
ülkemizdeki zeytin üretim miktarının artırılmasını, kırsal
alanda ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesine imkân
sağlanmasını, geniş sahalarda ağaçlandırma çalışmaları yaparak
kırsalda yeni istihdam alanlarının oluşturulması ile çalışma
alanlarındaki vatandaşlarımızın gelir seviyelerinin yükseltilmesini
hedeflemektedir.
Ülkemizdeki zeytin ağacı sayısı yaklaşık 158 milyon adet olup
mevcut zeytin varlığı ile Ülkemiz, Dünya zeytin üretiminde
dördüncü, zeytinyağı üretiminde ise altıncı sıradadır. Ülkemiz bu
haliyle üretim ve ihracatta maalesef istenen seviyede değildir.
Ancak, 2023 Türkiye vizyonuna uygun olarak hazırlanan “Yabani
Zeytin (Delice) Rehabilitasyonu Eylem Planı” uygulama
süresince, 69.820 adet zeytin fidanı dikilecek, orman vasfındaki
arazilerde 1.430.180 adet yabani zeytin ağacı aşılanacak, yapılan
çalışmalar neticesinde bozuk orman vasfındaki yaklaşık 100.000
dekar saha rehabilite edilmiş ve Ülke ekonomisine yıllık 50
Milyon TL katkı sağlanmış olacaktır.
Dünya zeytin ve zeytinyağı üretiminde ülkemize basamak
atlatacak ve orman köylümüze önemli katkı sağlayacak olduğuna
inandığım Eylem Planının, vatandaşlarımıza sunduğumuz
hizmetlere yeni bir halka olarak eklenmesinden duyduğum
memnuniyeti ifade etmek isterim. Bu çalışmalar kapsamında
işbirliği yapacağımız ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri ile
çalışmalarda görev alacak bütün teşkilat mensuplarımıza
başarılar diler, Eylem Planının Ülkemize hayırlar getirmesini
temenni ederim.
1
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
2
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
GELİR GETİRİCİ TÜRLERLE AĞAÇLANDIRMA
ÇALIŞMALARIMIZA DEVAM EDİYORUZ...
İsmail ÜZMEZ
Orman Genel Müdürü
Genel Müdürlüğümüz vizyon ve misyonu doğrultusunda,
vatandaşlarımızın ihtiyaçlarının ülkemiz ormanlarından sürdürülebilir
şekilde karşılanması için çalışmalarımızı planlı ve programlı bir şekilde
yürütüyoruz. Bu kapsamda yaptığımız ağaçlandırma çalışmalarında,
gelir getirici tür ağaçlandırmalarına, gerek yabani hayatın beslenmesi
ve üremesine ortam oluşturmak, gerekse orman köylümüzün gelir
seviyesinin yükseltilmesi suretiyle, ülkemizin gayri safi milli hasılasının
artışına katkı sağlamak gayesiyle, özel önem veriyoruz.
Ormanların fonksiyonlarından çok yönlü faydalanma maksadıyla,
gelir getirici tür ağaçlandırmaları konusunda, çeşitli eylem planları
çerçevesinde yürüttüğümüz çalışmalarımıza, 2015-2019 yılları
arasında uygulanmak üzere yayımlanan “Yabani Zeytin (Delice)
Rehabilitasyonu Eylem Planı”nı da, büyük bir ivme kazandıracaktır.
Eylem Planı kapsamında yürüttüğümüz çalışmalarımızda, başta köy
muhtarlıkları olmak üzere, ilgili bakanlıklar ile kurum ve kuruluşlar,
kalkınma ajansları ve üniversitelerle işbirliği yapılarak, uygulamalarda
güç birliği oluşturulacaktır.
Bu maksatla yapılan çalışmalarda, zeytin yetiştiriciliğinin
yaygınlaştırılması gayesiyle vatandaşlarımızın bilinçlendirilmesine
yönelik faaliyetler gerçekleştirilecek, ormanlık alanlarda bulunan maki
formasyonu içerisinde yer alan yabani zeytin ağaçları aşılanarak bozuk
vasıftaki ormanlık alanlarımızın rehabilitasyonu sağlanmış olacak,
deliceler uygun türlerle aşılanarak ekonomiye kazandırılacak, orman
köylümüzün gelir ve refah seviyesinin artırılmasına katkı sağlanacak,
ülke genelinde uygun ekolojik şartlarda zeytin özel ağaçlandırma
çalışmalarına destek verilmeye devam edilecek ve yapılacak aşılamalar
ve dikilecek fidanlar neticesinde tesis edilecek zeytinliklerden elde
edilecek ürünlerin faydalanma hakları, mahalli halktan müracaat
edecekler arasında çekilecek kur’a neticesinde, eşit ve adil bir şekilde
yöre halkına tarife bedeli karşılığı verilecektir.
Ülkemizin, zeytin ve zeytin ürünleri üretiminde, Dünya liderleri arasında
layık olduğu yeri almasında önemli bir rol oynayacağına inandığım
“Yabani Zeytin (Delice) Rehabilitasyonu Eylem Planı”nın
başarıyla uygulanmasını diler, çalışmalarda görev alacak tüm teşkilat
mensuplarına ve emeği geçecek herkese şimdiden teşekkür ederim.
3
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
4
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
G
İRİŞ
Vahşi ama cömert olan yabani zeytin ağacının “Delice” (Oleaster) ilk kez nerede
ortaya çıktığına ve dünyanın hangi bölgesinde ehlileştirildiğine ilişkin kesin bir
görüş bulunmamaktadır. Ancak arkeolojik kazılar zeytin ağacının ana vatanının
Güneydoğu Anadolu ve Mezopotamya olduğunu göstermektedir. Latince ismi Olea
europea L. olan zeytin ağacının yetiştirilmesi, iklim faktörleri ile sınırlı olduğu için
üretim ekolojik olarak genellikle Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz havzası
ülkelerinde yapılmaktadır. Dünya zeytin yetiştiriciliğinin %97’si, Akdeniz Bölgesinde
yapılmaktadır.
Zeytin sözcüğü, Arapça “ez-zeyt” ve “zeytoun” ve Anadolu ’nun eski kavimlerinden
Akadların kullandığı “zeirtim” sözcüklerinden türemiştir.
Zeytin ve zeytinyağı 8.000 yıldan beri insanlar tarafından bilinmekte olup M.Ö 4.000
yılında da Samiler tarafından kültüre alınmıştır. Zeytin ağacı, yetiştirilip daha verimli
bir hale getirilmesi sağlanarak bir kültür bitkisi haline getirilir ve Akdeniz kıyı şeridi
boyunca yaygınlaştırılır. Zeytinin bir kültür bitkisi haline gelmesi M.Ö. 4000’lerde
gerçekleşir. Bundan 1500- 2000 yıl sonra da meyvesi sıkılarak yağ elde edilmiştir.
Zeytin, Yunanistan, İtalya ve İber Yarımadasına, Suriye ve Mısır yoluyla ise tüm
Kuzey Afrika’ya yayılmıştır. 16. Yüzyılda ise İspanyollar tarafından Kuzey ve Güney
Amerika’ya götürülmüştür.
KUR’AN-I KERİM’DE ZEYTİN
Bütün kutsal Kitaplarda övülen Zeytin, bizim mukaddes kitabımız Kur’an-ı Kerim’de
Nahl Suresinin 11. Ayetinde;
“Allah, su sayesinde sizin için ekinler, zeytinler, hurmalar, üzümler ve diğer
meyvelerin hepsinden bitirir...”
Mü’minun Suresinin 20. Ayetinde ;
“Tür-i Sina’da da yetişen bir ağaç daha meydana getirdik ki bu ağaç hem yağ hem de
yiyenlerin ekmeğine katık edecekleri (zeytin) verir.”
Nur Suresinin 35. Ayetinde ;
“.... Doğuya da batıya da nisbet edilemeyen mübarek bir ağaçtan, yani zeytinden
(çıkan yağdan) tutuşturulur. Onun yağı neredeyse kendisine ışık değmese dahi ışık
verir.”
ifadeleri ile yer almıştır. Yine Tin Suresi ‘nin 1. Ayetinde Zeytinden bahsedilmektedir.
Zeytin ağacı, eski çağlardan bu yana uluslararasında dostluk ve barışı temsil eden, ayrıca
tarihçilerin kültür ve uygarlıkların gelişmesinde fikir birliğine vardığı önemli bir bitkidir.
5
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z
EYTİNİN BOTANİK
SINIFLANDIRILMASI
Sınıf:Magnoliopsida
Alt sınıf :Asteridae
Takım:Scrophulariales
Familya:Oleaceae
Alt familya:Oleideae
Cins:Olea
Tür: Olea europaea L.
Alt tür
: Olea europaea L. subsp. oleaster (=O.europea L. subsp. sylvestris)
Olea europaea L.subsp. sativa (=O.europaea L.subsp. europaea)
Sınıflandırma sistemine göre zeytin 20-29 cinse sahip Oleaceae familyasına dahildir (Flahault, 1986; Morettini,
1972). Olea cinsi çok sayıda tür ve alt türleri içermekte olup bunların çoğu çalı formundadır. Yenilebilir meyvesi
olan tek tür zeytinin de dahil olduğu Olea europaea olup, bu da iki gruba ayrılmıştır.
1- Olea europaea, O. europaea subsp oleaster: Yabani zeytinler olarak tanımlanan zeytinleri,
2- O. europaea subsp. Sativa: Ehlileştirilmiş zeytinleri ihtiva etmektedir. (Cronquist,1981).
6
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Z
EYTİN AĞACININ
GENEL ÖZELLİKLERİ
Ekilmeden, kendiliğinden yetişen zeytine; yabani zeytin veya delice (oleaster) denir. Delice, aşılanıpıslah edilerek, kültür bitkisine (sativa) dönüştürülüp, daha verimli bir hale getirilmektedir. Fidandan,
dikme olarak yetiştirilen zeytin ağacı, kazık kök yapmaz ve çabuk yıkılır. Oysa dağda, tohumdan üreyen
zeytin ağacı; kazık köklüdür, yerinden kolay sökülmez.
Zeytin uzun bir çalı ve 10 metreye kadar boylanabilen, sık dallı, yayvan tepeli, her dem yeşil yapraklı bir
ağaçtır. Geniş, kıvrımlı ve yamru yumru bir gövdesi vardır.
Uzun ömürlü bir ağaçtır ve yaklaşık olarak 2000 yıl kadar yaşayabilir. Verimli topraklarda taç açık ve
asimetriktir, verimsiz topraklarda daha yoğun ve yuvarlaktır. Sürgünleri gri renkte ve hemen hemen üç
köşelidir.
Yaprakları basit, tam kenarlı ve kenarları hafif kıvrıktır. Yaprağı 20-86mm boyunda, 5-17 mm
genişliğindedir. Yaprakların ucunda hafif bir çıkıntı bulunur. Yaprağın üst yüzeyi koyu yeşil-gri ve tüysüz,
alt yüzü mavimsi gümüşi renkte ve beyaz sık ipeksi tüylerle kaplıdır.
Zeytin ağacı ilkbaharda çiçeklenir. Çekirdeğinin sertleşmesi ve meyvelerinin olgunlaşması yaz aylarında
başlar. Eylül ve Kasım aylarında renk değiştirmeye başlayan zeytin önce yeşilden mora, sonra siyaha
dönüşerek olgunlaşır, Bu aşamaya “alacalanma” denir.
Zeytin ağacı, bir yıl bol ürün verirken, arkasından gelen yılda adeta dinlenir ve verimi azalır. Bu durum,
halk arasında var yılı ve yok yılı olarak adlandırılır.
Zeytin ağacı, 1000 yaşına kadar yaşayabilir. 3000 yaşında zeytin ağaçları bulunduğu, bazı araştırmacılar
tarafından ifade edilir. Zeytin ağacı, genellikle rakımı düşük coğrafyalarda yetişir. Ancak denizden 1000
metre yükseklikte de, zeytin tarımı yapılabilmektedir.
Türkiye’de, 800 hatta 1000 metreye kadar zeytin yetişmektedir. Zeytin, özellikle 400 metrenin altındaki
alçak alanlarda, daha verimli olur. Zeytin ağacı için, yetiştirilmeye elverişli coğrafya; yazları sıcak, kışları
ılıman geçen iklimlerdir. Zeytin ağacının en büyük düşmanı, dondur ve -12°C’de kurur. Zeytin ağacına,
fakir toprakların zengin ağacı denir. Sulanınca, verimi artar.
7
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Kök Sistemi
Kök ve saçak sisteminin derinliği 90-120 cm arasındadır.
Ağır ve iyi havalanmayan topraklarda ince kökler toprak
sathına çok yakındır. Kumlu topraklarda ise kök sistemi
hem çok genişler hem de çok derine iner.
Fidan kökleri, 3. ve 4. yaşına kadar daima dikine büyüme
gösterirler. Daha sonra, bu köklerin yerine, yumruların
oluşması ile saçak vari yeni bir kök sistemi meydana gelir.
Oluşan bu kök sistemi, hemen toprak yüzeyinin altında yer
almaktadır. Kök sisteminin dağılımı, toprağın bünyesine ve
özellikle de havalanmasına bağlıdır. Havalanması iyi olan
topraklarda kök sisteminin açısı, nispeten dardır ve kökler
6-7 m hatta daha da derine ulaşabilir. Daha az havalanan
topraklarda, açı artar ve kök sisteminin derinliği azalır.
Sulanan bahçelerde, kök sistemi yüzeyseldir ve 70-80
cm’lik kısımda yoğunlaşmaktadır.
Bir ana dalın çıkarılması, kendisine denk gelen kök sistemini
zayıflatır. Yeni bir ana dalın gelişimiyle bağlantılı olarak,
yeni kökler gelişecektir. Zeytin ağacı, toprak altındaki kök
sistemi ve gövdesi ile bir bütündür.
Zeytin Ağacının Gövdesi
Zeytinin diğer meyve ağaçlarından farklı olduğu kısım
gövdesidir. Gövde iki kısımdan oluşur. 1. Toprak altı gövdesi
(Turp) 2. Toprak üstündeki normal gövde üstündeki
şişkinliklere yumru denir. Toprak üstündeki normal gövde
turp dediğimiz kısmın üzerinde daha ince olarak gelişir.
Gövde farklı büyümeden dolayı girintili çıkıntılıdır. Ağaç
yaşlandıkça renkler gri ve boz renge döner. Zeytin odunu
çok sert ve ağır olup mobilyacılıkta kıymetlidir. Gövdenin
şekli, her bir ana dalın gelişmesine göre dinamik bir
şekilde değişmektedir. Ağaç gövdesinin, toprak altında
kalan kısmına; turp, bunun etrafındaki şişkinliklere; yumru
denilir. Zeytin ağacının, ana kökü, sürekli yeni kökler
vererek, gövde ve dalları besler.
Yaşlı zeytin ağaçlarının, gövdelerindeki öz kısımları,
zamanla çürür gider. Bu nedenle, gövde kesitindeki yıl
çizgilerini araştırıp, zeytinin yaşını bulmak zordur.
Zeytin ağacının boyu, 10 metreyi bulur. Sık dallı, yayvan
tepelidir. Genç zeytin ağaçları, geniş, kıvrımlı, yumrulu,
yuvarlak tek gövdelidirler. Bazı yörelerde, ana kökten gelen
üç ayrı gövdeli ağaçlar bulunur. Ağacın tacı (tepesi), artan
boy kadar her sene genişler ve tacının 2-3 misli genişlikte,
bir alana yayılabilir. Sürgünleri, gri renkli, dikensiz ve
hemen hemen üç köşelidir.
Zeytin ağacı, sadece meyvesi ile değil; dalı, yağı, kökü ve
yaprağı ile de, üreticisine katkıda bulunmaktadır.
8
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Zeytin Ağacının
Yaprakları ve Meyvesi
Zeytin ağacı, yaz-kış yapraklıdır. Yapraklar ortalama 1830 ay yaşarlar. Yaprakların, bir kısmı çıkarken, bir kısmı
döküldüğünden daima yeşil görünür.
Yapraklar, küçük, yuvarlak veya hafifçe uzun, etli
ve koyu yeşil bir renge sahiptirler. Zeytin yaprağı,
yaklaşık 5-6 cm uzunluğunda ve orta kısmı 1-1.5 cm
genişliğindedir.
Yapraklar, zeytin ağacının sağlık göstergesidir.
Kurumaları, sararmaları, düşmeleri; ağacın iyi
bakılmadığının, yeterli su almadığının, toprağın
gübreye ihtiyacı olduğunun göstergesidir. Zeytin
yaprakları, ışık, yüksek veya düşük sıcaklık gibi, ekstrem
çevre şartlarına karşı hassastırlar.
Zeytin ağacının yaprağı da, insan sağlığı yönünden
önemlidir. Bugüne kadar zeytin yaprağında, 100’e yakın
madde elde edilmiştir. Yaprakta bulunan bu maddeler,
zeytin çeşidine uygulanan kültürel tedbirlere, yetiştiği
bölgeye ve hasat zamanına göre farklılıklar gösterir.
Yeni yapılan araştırmalarla “zeytin yaprağı” ve içindeki
“oleuropein” maddesinin olağanüstü özellikleri ve
kansere karşı etkinliği ortaya çıkmıştır.
Zeytin Ağacı Çiçeği
İki tip çiçek vardır.
1.Normal çiçekler: Hem dişi hem de erkek organları
olan tam çiçek.
2.Erkek çiçekler: Sadece erkek organları olan çiçek.
Dişi organlar körelmiştir.
Tam çiçeklenme, 15 Nisan-15 Mayıs arasında gerçekleşir.
Çiçekler, baharın sonlarına doğru yaprakların altından,
küçük beyazımsı-sarı renkli, kokulu, seyrek salkımlar
halinde açar. Çiçeklenme, hemen hemen önceki
mevsimde gelişen sürgünler üzerinde olmaktadır.
Her salkımda ortalama 10-15, en çok ise 25 adet çiçek
mevcuttur.
Zeytin çeşitlerinin çoğunda, iki tip çiçek bulunmaktadır.
İyi çiçeklenmenin olduğu yıllarda, çiçeklerin % 1-2’sinin
meyve tutması, iyi bir ürün elde etmek için yeterlidir.
Zeytin çiçeklerinin tozlanması, genellikle rüzgârla
gerçekleşir. Rüzgârların taşıdığı çiçek tozlarıyla
döllenen çiçekler, etli ve yağlı meyve verir. Ortalama
yüz çiçekten, yalnızca beşi meyve verir.
9
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z
EYTİN AĞAÇLARININ
GENETİK ÖZELLİKLERİ
Yapılan araştırmalar sonucunda zeytin ağaçlarında periyodisitenin genetik olarak tayin edildiği ancak oluşma
derecesine iklim şartları ve zirai uygulamaların etkili olduğu tespit edilmiştir.
Periyodisiteyi ağaçların yıldan yıla düzenli ürün vermemesi olarak tanımlayabiliriz.
Zeytinde ıslah çalışmalarında periyodisite öncelikli konu olarak ele alınmıştır. Zeytinde periyodisitenin azaltılması
yönünde çalışmalar yapılmış, Fransa, İspanya ve Yunanistan’da daha az periyodisite gösteren klonlar tespit
edilmiştir.
Ülkemizde de daha az periyodisite gösteren klonları belirlemek maksadıyla farklı bölgelerde Memecik, Ayvalık,
Gemlik, Tavşan yüreği, Silifke yağlık ve Kilis yağlık çeşitlerinde klon seleksiyon çalışmaları gerçekleştirilmiş ve
daha az periyodisite gösteren adaylar çoğaltılmıştır.
Zeytin Çeşitlerimizin Periyodisiteye Eğilimleri
İyi bakım şartlarında düzenli ürün verenler
Çekişte, Domat, Gemlik, Manzanilla,
Tavşan yüreği, Uslu
Kısmen periyodisite gösterenler
Çelebi, Samanlı
Orta derecede periyodisite gösterenler
Ayvalık
Periyodisite gösterenler
Büyük Topak Ulak, Çilli, Edincik Su, Eğriburun,
Kalembezi, Kançelebi, Karamürsel Su, Memeli,
Nizip Yağlık, Sarı Ulak, Saurani, Yağ Çelebi
Kuvvetli periyodisite gösterenler
Çakır, Erkence, Kiraz, Memecik, Halhalı,
Kiraz, Memecik, Sarı Haşebi
Çok kuvvetli periyodisite gösterenler
Kilis Yağlık, İzmir Sofralık
Kaynak : Standart Zeytin çeşitleri kataloğundan alınmıştır, 1991.
10
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
ZEYTİNDE PERİYODİSİTENİN ŞİDDETİNİ
AZALTMAYA YÖNELİK UYGULAMA VE TEDBİRLER
l Zeytin yetiştiriciliği uygun olan iklim ve toprak şartlarında yapılmalıdır.
l Ağaçlarda aşırı mahsulün olduğu yıllarda ürün seyreltmesi ile sürgün gelişimi ve çiçek tomurcuğu
oluşumu artırılmalıdır.
l Zeytin ağaçlarının en fazla besin maddesine ihtiyaçlarının olduğu gelişme başlangıcı (Mart),
çiçeklenme (Mayıs) ve çekirdek sertleşmesi (Ağustos) dönemleri öncesinde beslenme noksanlıkları
tespit edilerek giderilmelidir. Böylece hem o yıl ki ürünün verim ve kalitesi yükselecek hem de bir yıl
sonraki ürünü oluşturacak sürgün gelişimi teşvik edilecektir.
l Zeytin ağaçlarının çiçeklenme (Mayıs), meyve tutum (Haziran) ve çekirdeğin sertleştiği (Ağustos)
dönemlerde su ihtiyacı en fazladır. Bu dönemlerde toprakta yeterli su bulunması verim ve kaliteyi
artırmaktadır. Yağışların geç ve yetersiz olduğu durumda sulama yapılması periyodisitenin şiddetini
azaltacaktır.
l Ağaçlarda sürgün ve mahsul gelişiminin dengeli bir şekilde gerçekleşebilmesi için budama
işlemlerinin düzenli olarak yapılması gerekmektedir.
l Hastalık ve zararlılarla etkin mücadele yapılmalıdır.
l Zeytinde hasat, geciktirilmeden ve yıllık sürgünlere zarar vermeden gerçekleştirilmelidir.
11
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z EYTİN’İN FAYDALARI
Çocukluktan yaşlılığa hayatımızın her döneminde zeytinyağı,
sağlığımızı birçok açıdan olumlu yönde etkiler.
Zeytinyağının İnsan Vücudu Üstündeki Etkileri
Kalp sağlığı
Birçok araştırma, kalp sağlığı açısından faydalı besinlerin başında zeytinyağının geldiğini gösteriyor. Dünyada
kalp hastalıklarının en az görüldüğü ülkeler, zeytinyağının yoğun olarak tüketildiği Akdeniz ülkeleridir.
Zeytinyağının kalp sağlığı üstündeki en önemli etkisi, kandaki “kötü kolesterol” miktarını düşürmesi, kandaki
kolesterol miktarını kontrol ederek damar tıkanıklığını önlemede yardımcı olmasıdır. Tansiyonun kontrol altında
tutulmasında da önemli bir rol üstlenir. Özellikle kalp ve damar sağlığı için tavsiye edilen zeytinyağı,
sindirim sisteminin düzenlenmesini sağlarken, tansiyon,
gastrit ve ülsere karşı da koruyucu etki yapmaktadır..
Sindirim
Zeytinyağı, yağların içinde en kolay hazmedilenidir. Diğer
yağlardan farklı olarak, midede bulunduğu sürede sindirim için
gereken mide asitlerini azaltmaz. Buna ek olarak zeytinyağı,
sindirim için vazgeçilmez olan salgıları da olumlu yönde etkiler.
Safra kesesinin kolesterolden temizlenmesine yardımcı
olur. Ayrıca kabızlığı önleyerek bağırsakların daha iyi
çalışmasını sağlar.
Zeytinyağı ve Çocuk Sağlığı
Çocuklar için beslenme, yetişkinler için olduğundan çok daha
önemlidir. Çünkü çocukluktaki beslenme, tüm yaşamı
etkiler. Çocuk beslenmesinde yağlar, hayati bir rol
oynar. Zeytinyağı, bu açıdan da vazgeçilmez bir
besindir. Hayatın temel şartı, vücut hücrelerinin
sürekli olarak kendilerini yenileyebilmeleridir.
Beslenme ile yaşlanma arasında güçlü bir ilişki vardır.
Besinler vücudumuzda enerjiye çevrilirken oksidan denilen
bazı maddeler açığa çıkar. Başta E vitamini olmak üzere çok
sayıda antioksidan madde ihtiva eden zeytinyağı, hücreleri
yeniler, doku ve organların yaşlanmasını geciktirir.
Aralarında kalsiyumun da bulunduğu bazı mineraller,
kireçlenmeyi önler. Zeytinyağı, bu minerallerin vücuttaki
etkisini artırarak kireçlenmeye karşı önemli bir rol oynar.
12
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Zeytinyağı ve Şeker Hastalığı
Zeytinyağının, şeker hastalığının vücutta sebep olduğu bazı rahatsızlıkları önlemede yardımcı olduğunu ortaya
konulmuştur. Şeker hastalığına bağlı olarak, kandaki kolesterol miktarı yükselir. Zeytinyağı ise, kolesterolü kontrol
altında tutarak, kalp ve damar sağlığını korumaya yardımcı olur.
Şeker hastalığı, sindirim sırasında daha fazla oksidan maddenin açığa çıkmasına yol açmasıdır. Zeytinyağı, içerdiği
antioksidanlar sayesinde oksidanların olumsuz etkilerini büyük ölçüde azaltır. Zeytinyağı ayrıca, kan şekerinin
kontrol edilmesine de katkıda bulunur. Netice olarak, zeytinyağı, şeker hastaları için son derece uygun bir
yağdır.
Vitamin Deposu
Zeytinyağının içeriğinde bulunan E vitamini
kansere karşı koruyucu etki yapar ve saç
dökülmelerine karşı da iyi gelir. A, D, E ve K
vitaminleri ile kalsiyum, fosfor, potasyum,
kükürt, magnezyum, az miktarda demir, bakır,
manganez gibi mineraller, kemik gelişimini
sağlar.
Yapraktaki Oleuropein
ve Özellikleri
Zeytin yaprağında, 60-90 mg/gr oranında,
oleuropein bileşiği bulunmaktadır. En
aktif antioksidanlar, fenolik ve polifenolik
bileşiklerdir. Oleuropein, başlıca polifenolik
antioksidanlardan biridir. Bu bileşik terapötik
(tedavi edici) etkiye sahiptir. Oleuropeinin
içeriğindeki elonoik asidin, antibakteriyel,
antifungal ve antiviral özellikleri vardır. Bu
özelliğiyle, tabii antibiyotik olduğu bilinir.
Vücudun bağışıklık sistemine olumlu etki
yapar
Zeytin yapraklarında da bulunan oleuropein maddesi ve hidrolizleri (molekülün su ile ayrışımı), antibiyotiklere
direnç kazanmış mikroorganizmalar üzerinde etkili ve çok değerli bir bileşendir.
Yaprakta, bulunan Fenolik ve flavonait bileşikler, vücudun bağışıklık sistemini güçlendirip, hastalıklara karşı dirençli
olmasını sağlar. Yapraktaki oleuropeinin, antibakteriyel özelliği kullanılmaktadır.
Zeytindeki oleuropein maddesi, gençleştirici kremlerden haplara ve sütlerin özelliklerini artırmaya yönelik olmak
üzere, çok geniş alanlarda kullanılmaktadır.
Zeytinin yaprağında bulunan tanen, antiseptik bir bileşiktir. Zeytinin
yaprağında, uçucu yağlar, organik asitler ve rezin bulunur. Yaprakların çayı
ve tentürü kullanılır. Asırlardır yetiştiği coğrafyalarda zeytinin yaprağı, ilaç
olarak kullanılmaktadır.
13
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z EYTİNYAĞI ÇEŞİTLERİ
Naturel Zeytinyağı
Zeytin ağacı meyvesinden, tabii özelliklerini değiştirmeyecek bir sıcaklıkta
sadece mekanik veya fiziksel işlemler uygulanarak elde edilen, berrak,
yeşilden sarıya değişebilen renkte, kendine özgü tat ve kokuda olan tabii
halinde gıda olarak tüketilebilen yağlardır.
Rafine Zeytinyağı
Zeytin ham yağının yapısında değişikliğe yol açmayan metotlarla rafine
edilmesi sonucu elde edilen, sarının değişik tonlarında rengi olan, kendine
özgü tat ve kokuda bir yağdır. Serbest asitlik derecesi (oleik asit cinsinden) en
çok % 0.3 ‘tür. Bu yağ piyasada, ‘’ Kızartma Yağı’’ olarak da pazarlanmaktadır.
Riviera Zeytinyağı
Rafine zeytinyağı ile tabii halinde gıda olarak tüketilebilecek naturel
zeytinyağlarının karışımından oluşan, yeşilden sarıya değişen renkte,
kendine özgü tat ve kokuda bir yağdır. Serbest asitlik derecesi (oleik asit
cinsinden) en çok % 1.5 ‘tur.
14
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Z EYTİN YAYILIŞI VE ÜRETİMİ
Zeytin, ekolojik açıdan dünyanın belirli bölgelerinde kendine uygun yetişme ortamı bulmuştur. Genel olarak Güney
ve Kuzey yarım kürenin 30o- 45o enlemleri arası, zeytinin üretim kuşağı olarak nitelendirilmektedir. Zeytinin anavatanı
veya bitki gen merkezi, Anadolu’dur (Karakır, 1992).
Akdeniz iklim kuşağında, denize paralel olan dağlara kadar olan kıyı şeridi ve dikey uzanan dağların etekleri zeytin
için elverişli ve optimum alanları oluşturmaktadır. Dünya üretiminin %98’i Akdeniz kaynaklıdır.
15
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
DÜNYA’DA ZEYTİNYAĞI
Dünyada yaklaşık 9 milyon hektar alanda 900 milyon adet zeytin ağacından yaklaşık 17 milyon ton dane zeytin elde
edilmektedir. Dünya sofralık zeytin üretimi son yedi sezonda 2 milyon tonlardan 2,5 milyon tonlara yükselmiş, yedi
sezonun ortalamasına göre üretim yaklaşık 2,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. En önemli üretici ülkeler sırasıyla
Avrupa Birliği Ülkeleri, Türkiye, Mısır, Cezayir, Suriye, Fas ve Arjantin’dir. AB ülkeleri arasında ilk sırayı İspanya almakta
onu Yunanistan ve İtalya izlemektedir. İspanya’nın AB üretimindeki payı %70’ler seviyesindedir. Türkiye ortalama
olarak 180.000 tonluk üretim hacmi ile 4. sırada yer almaktadır.
Dünya Zeytinyağı Üretimi (1000 Ton)
SIRA
ÜLKE
2009 / 2010
2010 / 2011
1.401,5
1.391,9
2011 / 2012
2012 / 2013
2013 / 2014
1.615
1.616,3
1.536,6
1
İSPANYA
2
İTALYA
430
440
399,2
415,5
450
3
YUNANİSTAN
320
301
294,6
357,9
230
4
TÜRKİYE
147
160
191
195
180
5
SURİYE
150
180
198
198
135
6
FAS
140
130
120
100
120
7
TUNUS
150
120
182
220
80
8
PORTEKİZ
62,5
62,9
76,2
59,1
76,2
9
CEZAYİR
26,5
67
39,5
66
62
10
ARJANTİN
17
20
32
17
30
11
ÜRDÜN
17
27
19,5
21,5
25
12
LİBYA
15
15
15
15
15
13
LÜBNAN
9
32
14
11
14
14
İSRAİL
3,5
12,5
13
13
11
15
ARNAVUTLUK
5
8
7
13,5
10
16
DİĞER
80
107,7
105
106,2
123,2
2.974
3.075
3.321
2.425
3.098
TOPLAM
16
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
DÜNYA’DA ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ
Dünyanın en çok zeytinyağı tüketen ülkesi 185 bin ton ve kişi başı yaklaşık 24 kg tüketimi ile Yunanistan’dır.
Yunanistan’ı 600 bin ton yıllık tüketimi ve kişi başı 11,50 kg tüketimi ile İtalya, 580 bin ton ve kişi başı 10,40 kg
tüketimi ile İspanya; 74 bin ton tüketimi, kişi başı 6,73 kg tüketimi ile Portekiz izlemektedir. Türkiye bu konuda
üretim kabiliyetine göre kıyaslandığında Avrupa Birliği ülkelerinin gerisinde kalmış olup kişi başı
ortalaması 1,95 kg civarında seyretmektedir.
Dünya Zeytinyağı Tüketimi (1000 Ton)
SIRA
ÜLKE
2009 / 2010
2010 / 2011
1
YUNANİSTAN
228,5
227,5
200
200
185
2
İSPANYA
539,4
554,2
574
513
580
3
İTALYA
675,7
660
610
590
600
4
PORTEKİZ
87,8
82
78
74
74
5
SURİYE
120,5
130,5
135,5
135,5
95
6
FAS
90
100
122
129
132
7
LÜBNAN
9,5
20
20
16
16
8
TUNUS
30
30
35
40
35
9
ARNAVUTLUK
6
9
8
8,5
8,5
10
ÜRDÜN
20
20
17
20
18
11
LİBYA
15
15
15
15
15
12
CEZAYİR
33,5
59
42,5
67
67
13
TÜRKİYE
110
131
150
160
150
14
İSRAİL
16,5
17
15,5
17
15,5
15
FRANSA
114,8
112,8
112
97,2
99,6
16
HIRVATİSTAN
6,5
7
6
6
6,5
17
SLOVENYA
2
2,1
1,9
1,9
2,2
17
2011 / 2012
2012 / 2013
2013 / 2014
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
TÜRKİYE’DE ZEYTİNYAĞI
Türkiye’de yoğun olarak Akdeniz ikliminin hâkim olduğu Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olan zeytin üretimi, bu
bölgelerdeki tarım işletmelerinin ana üretim dallarından birini oluşturmaktadır.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre; 2011/2012 sezonunda zeytin dikim alanı 804.000 hektardır.
SEZONLAR
ALAN
(Bin Ha)
AĞAÇ SAYISI
(Bin Adet)
ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ (Ton)
Sofralık
Yağlık
Toplam
ZEYTİNYAĞI
ÜRETİMİ
(Ton)*
2006 / 2007
712
129.265
556.000
1.211.000
1.767.000
165.000
2007 / 2008
753
139.594
455.385
620.469
1.075.854
72.000
2008 / 2009
774
151.630
512.103
952.145
1.464.248
130.000
2009 / 2010
778
153.723
360.103
830.641
1.190.744
147.000
2010 / 2011
784
157.156
375.000
1.040.000
1.415.000
160.000
2011 / 2012
798
155.427
410.000
1.200.000
1.610.000
191.000
2012 / 2013
804
158.156
430.000
1.200.000
1.630.000
195.000
18
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ
Türkiye’de karma yani hem sofralık hem de yağlık zeytin üretimi yapılmaktadır. Türkiye’nin zeytin üretimi yıllara
göre farklılık göstermekle beraber mevcut üretimin % 61,1’i Ege Bölgesinde, % 33,3’ü Marmara Bölgesinde, % 5,3’ ü
Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, % 0,2’ si ise Karadeniz Bölgesinde gerçekleşmektedir.
TÜRKİYE ZEYTİN DAĞILIM HARİTASI
Türkiye Dane Zeytin Üretiminin Bölgesel Dağılımı
19
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
T
ÜRKİYE’DE BÖLGESEL
OLARAK ZEYTİN ÇEŞİTLERİ
Ülkemizde bugüne kadar tespiti yapılan 89 adet zeytin çeşidi vardır. Bu çeşitlerden
bölgeler itibariyle öne çıkan bazılarının özellikleri burada belirtilmiştir.
EGE BÖLGESİ
Bölgedeki zeytinlik alanlar, Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Gediz nehirlerinin vadilerinde denizden 200-250 km
içeriye kadar uzanmakta ve bölge Türkiye zeytin dane üretimin % 61,1’ini karşılamaktadır.
Ege Bölgesinde, zeytin üretiminin %80’i yağlık, %20’si de sofralık olarak işlenmektedir. Bu ürünlerin pazarlanma oranları
ise yaklaşık %78’dir. Geriye kalan bölümü iç tüketime ayrılmaktadır.
Bölgenin Önemli Zeytin Çeşitleri
Ayvalık, Memecik, Domat, Erkence, Uslu, Çakır, Çilli gibi çeşitlerin yanı sıra son yıllarda Marmara bölgesi çeşidi olan
Gemlik zeytin çeşidi de yaygınlaşmaya başlamıştır.
Ayvalık
Orijini Balıkesir ilinin Edremit ilçesidir. Ege bölgesindeki ağaç
varlığının yaklaşık % 25’ ini oluşturur. İyi bakım şartlarında kuvvetli
ve dik gelişir. Kendine verimlidir, tam çiçek oranı yüksektir.
Meyvenin olgunlaşması erken dönemdedir. Soğuğa karşı kısmen
dayanıklıdır. Kendi ekolojisinde yağlık olarak değerlendirilir. Ayrıca
meyve renginin pembeye dönüştüğü dönemde hasat edilerek
çizme zeytin tipinde veya Ocak-Şubat aylarında hasat edilerek
siyah sofralık olarak değerlendirilir.
20
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Çakır
Orijini İzmir ilidir. Ağacı çok kuvvetli gelişir, dik gelişen büyük
bir taç oluşturur. Meyvesi orta büyüklükte, armut şeklinde ve
meyve ucu düzdür. Erken meyveye yatar. Gemlik, Erkence ve
Ayvalık çeşitleri tozlayıcı olarak önerilebilir. Yağlık bir çeşittir.
Çekişte
Sinonimleri Kırma ve Memeli’dir. Orijini İzmir ilinin Ödemiş
ilçesidir. Meyve şekli iri, ovaldir ve meyve ucu hafif memelidir.
Verimi iyi olup iyi bakım şartlarında düzenli ürün verir.
Çilli
Orijini İzmir ilinin Kemalpaşa ilçesidir. Yapraklar uzun, dar
ve eliptik şekillidir. Meyve büyüklüğü iri, şekli yuvarlağa
yakındır. Zeytin sineğinin erken dönemde tercih ettiği bir çeşit
olması sebebiyle tuzak ağaç olarak kullanılması tavsiye edilir
(Gümüşay ve ark., 1990). Yeşil sofralık olarak değerlendirilmeye
uygundur.
Domat
Orijini Manisa ilinin Akhisar ilçesidir. Ağacı kuvvetli gelişir.
Geniş ve yayvan taç oluşturur. Erken verime yatar. Meyveleri iri
ve silindiriktir. Meyve ucu düz veya yuvarlaktır. Verimi yüksek
ve düzenlidir. Bol ve çimlenme gücü yüksek polen oluşturur. İyi
bir tozlayıcıdır. Tam çiçek oranı yüksektir. Sulu şartlarda soğuğa
hassas olup zeytin dal kanseri ve kızıl kurda karşı kısmen
dayanıklıdır. Genellikle yeşil dolgulu zeytin şeklinde işlenir.
21
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Erkence
Orijini İzmir ilidir. Meyveler orta büyüklükte oval şekillidir. Çakır
ve Ayvalık çeşitleri tozlayıcı olarak önerilebilir. Erken olgunlaşır.
Yağlık olmakla birlikte sofralık olarak da değerlendirilir.
İzmir Sofralık
Orijini İzmir ilidir. Ağacı orta kuvvette, taçı geniş ve dağınıktır.
Kendine kısırdır, tam çiçek oranı düşüktür. Memecik, Gemlik ve
Erkence tozlayıcı olarak önerilebilir. Meyvesi çok iri ve ovaldir.
Verimi düşük ve dalgalıdır. Zeytin sineği ve zeytin güvesine
duyarlıdır. Yeşil sofralık olarak değerlendirilmektedir.
Kiraz
Orijini Manisa ilinin, Akhisar ilçesinin, Zeytinliova bucağıdır.
Topan Kiraz tipinin ağacı kuvvetli gelişir, büyük, geniş,
yuvarlak bir taç oluşturur. Meyveleri iri ve yuvarlaktır. Meyve
ucu genellikle düz, bazen memelidir. Erken olgunlaşır.
Soğuğa aşırı duyarlı değildir. Daha ziyade siyah sofralık olarak
değerlendirilmektedir.
Memecik
Orijini Muğla ilidir. Ege bölgesindeki ağaç varlığının %50 den
fazlasını Türkiye genelinde ise yaklaşık % 45’ini oluşturur. Tacı
iyi giyimli toplu, yuvarlak-yayvandır. Meyve iri ve oval şekilde
ucu memelidir. Kısmen kendine verimlidir. Tam çiçek oranı orta
düzeydedir. Tozlayıcıları Ayvalık, Gemlik, Erkence ve Memelidir.
Yağ ve et-çekirdek oranı yüksektir. Yağının kalitesi yüksektir.
Yağlık ve sofralık olarak çok yönlü değerlendirmeye elverişlidir.
22
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Memeli
Orijini İzmir ilinin Menemen ilçesidir. Ağacı kuvvetli gelişir,
oldukça giyimli alt kısmı, dağınık, üst kısmı dik gelişen bir taç
oluşturur. Memecik, Ayvalık, Gemlik, İzmir sofralık ve Erkence
çeşitleri tozlayıcı olarak önerilebilir. Verimi iyi olup periyodisite
gösterir. Yağı orta düzeyde ve kalitelidir. Sulanan şartlar
altında soğuğa karşı duyarlıdır. Ürünü sofralık ve yağlık olarak
değerlendirilir.
Uslu
Orijini Manisa ilinin Akhisar ilçesidir. Yoğun, büyük, geniş bir
taç oluşturur. Sulanması halinde çok kuvvetli gelişir. Verimi
orta düzeydedir, iyi bakım şartlarında düzenlidir. Erken kararan
bir çeşittir. Çekirdeği kolay ayrılır. Soğuğa karşı hassastır. Siyah
sofralık olarak değerlendirmeye uygundur.
23
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
MARMARA BÖLGESİ
Marmara Bölgesinin zeytin üretiminin %90’ı sofralık ve %10’u yağlıktır. Türkiye’nin toplam sofralık zeytin üretiminin
%50’si bu bölgede gerçekleşirken, sofralık zeytin işlemesinde salamura siyah zeytin ağırlık taşır.
Bölge kuzey rüzgarlarına ve soğuklara açıktır. Bazı yıllar sıcaklığın düşmesiyle soğuktan zararlar olur.
Bölgenin Önemli Zeytin Çeşitleri
Ayvalık, Memecik, Domat, Erkence, Uslu, Çakır, Çilli gibi çeşitlerin yanı sıra son yıllarda Marmara bölgesi çeşidi olan
Gemlik zeytin çeşidi de yaygınlaşmaya başlamıştır.
Çelebi
Orijini İzmir ilidir. Ağacı çok kuvvetli gelişir, dik gelişen büyük
Sinonimi İznik Çelebi’dir. Orijini Bursa ilinin, İznik ilçesidir. Ağacı
orta kuvvette olup genellikle küçük, yayvanca ve sarkık bir taç
oluşturur. Meyve çok iri, uzun silindiriktir. Yeşil sofralık olarak
değerlendirilmeye uygundur.
Edincik Su
Sinonimleri Edincik, Erdek su zeytinidir. Orijini Balıkesir ilinin
Edincik ilçesidir. Ağacı orta kuvvette olup yayvan, yuvarlak
bir taç oluşturur. Meyveleri iri ve yuvarlak olup güvercin
yumurtasına benzer. Meyveleri yumuşak olduğundan taşıma
ve işlemede dikkat gerektirir. Yağ oranı oldukça düşüktür.
Karamürsel Su
Sinonimleri Su zeytini ve Kalamata’dır. Orijini Kocaeli ilinin
Karamürsel ilçesidir. Ağacı orta büyüklükte, dağınık, yayvan ve
sarkık bir taç oluşturur. Meyvesi çok iri ve ovaldir. Zeytin sineği
ve zeytin güvesine karşı duyarlıdır. Yağ oranı düşüktür. Düşük
oranlı acılık maddesi ihtiva etmesi sebebiyle sofralık olarak
değerlendirilir.
24
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Samanlı
Sinonimi Tatlı Zeytin’dir. Orijini Kocaeli ilinin Karamürsel
ilçesidir. Meyveleri orta büyüklükte ve yuvarlaktır. Verimi
orta düzeyde ve kısmen düzenlidir. Yeşil sofralık olarak
değerlendirilir. Kısa sürede yeme olgunluğuna gelir.
Gemlik
Sinonimleri Trilye, Kaplık, Kıvırcık ve Kara’dır. Orijini Bursa ilinin
Gemlik ilçesidir. Fazla büyük olmayan yarı dik bir taç oluşturur.
Meyveleri orta büyüklükte olup yuvarlağa yakın, silindiriktir.
Erken verime yatar, verim yüksek ve düzenlidir. Soğuğa karşı
kısmen dayanıklıdır. Marmara Bölgesindeki ağaç varlığının
büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Son yıllardaki yoğun
fidan üretimi dikkate alındığında Türkiye genelinde de hızla
yayılmaktadır. Siyah sofralık olarak değerlendirilen en önemli
çeşittir. Meyveleri yağ bakımından zengin olduğundan sofralık
kalite dışı ürün yağlık olarak değerlendirilebilir.
25
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
AKDENİZ BÖLGESİ
Türkiye’nin güneyinde yer alan bu bölgede Toros dağları ile Akdeniz arasındaki 850 metreye kadar yüksekliklerdeki
alanlarda dar şeritte zeytin plantasyonları yer almaktadır. Zeytin bu bölgede diğer kültür bitkileri ile rekabet halindedir.
Zeytin üretiminin %68’i yağlık, %32’si sofralık olarak değerlendirilir. Yüksek rakımlı köylerde “soğuklama isteği” yüksek
olan, soğuğa dayanıklı Ayvalık cinsi fidanların ekimi de yaygınlaşmaktadır.
Özellikle sofralık zeytini Gemlik cinsi daha çok gelir getirmektedir. Ancak bu tür “sahil zeytini” olduğundan soğuğa
pek dayanıklı değildir. Bu yüzden Gemlik çeşidi fidanlar dikilirken aralarına “dölü” için Ayvalık çeşidi fidanlar da dikilir.
Ayvalık’ın tozları Gemlik’in çiçeklerini dölleyerek tanelerinin soğuğa karşı daha dayanıklı olmasını sağlarlar.
Bölgenin Önemli Zeytin Çeşitleri
Büyük Topak Ulak
Sinonimi Topak aşıdır. Orijini Mersin ilinin Tarsus ilçesidir. İyi
bakım şartlarında kuvvetli gelişir. Meyveler iri yuvarlaktır.
Verimi iyidir. Periyodisite gösterir. Soğuğa ve kurağa aşırı
duyarlı değildir. Zeytin sineğine hassastır. Çizme yeşil zeytin
tipinde işlenir.
Sarı Haşebi
Sinonimi Haşebi’dir. Orijini Hatay ilinin Altınözü ilçesidir. İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir. Meyveler küçük ve şekli
ovaldir. Verimi ağaç habitusuna göre düşük sayılabilecek düzeydedir. Kuvvetli periyodisite gösterir. Kendi ekolojisinde
yağlık ve siyah sofralık olarak değerlendirilir.
Sarı Ulak
Orijini Mersin ilinin Tarsus ilçesidir. Akdeniz Bölgesi ağaç
varlığının % 6 sını teşkil eder. Meyve orta büyüklükte,
uzun silindiriktir. Ucu yuvarlak ve memesizdir. Verimi orta
düzeydedir. Periyodisite gösterir. Düşük sıcaklıktan zarar görür.
Siyah ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
26
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Saurani
Sinonimi Saurani’dir. Orijini Hatay ilinin Altınözü ilçesidir.
Meyveler küçük ve silindirik şekildedir. Taç hacmine göre
oldukça verimlidir. Periyodisite gösterir. Düşük sıcaklıktan zarar
görür. Yağlık olarak değerlendirilir. Siyah veya yeşil sofralık
olarak da işlenebilir.
Tavşan Yüreği
Sinonimi Ters Yaprak’dır. Orijini Muğla ilinin Fethiye ilçesidir.
Sık, kuvvetli, yayvan ve sarkık taç oluşturur. Meyvesi çok iri,
oval (yürek şeklinde)’dir. Verimi düzenli olup orta düzeydedir.
Zeytin sineği ve zeytin güvesine karşı duyarlıdır. Yağ oranı
oldukça düşük olduğundan yeşil ve siyah sofralık olarak
değerlendirmeye elverişlidir.
27
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Büyük oranda zeytincilik potansiyeline sahip olmasına rağmen bölgedeki yüksek sıcaklık ve yetersiz yağışlar
zeytinciliğin yayılmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Akdeniz ikliminin etkisi altında kalan kesimlerinde zeytincilik
yapılmaktadır.
Bölgenin zeytin üretiminin %86’sı yağlık, %14’ü sofralık olarak işleniyor.
Bölgenin Önemli Zeytin Çeşitleri
Eğriburun
Orijini Gaziantep ilinin, Nizip ilçesidir. Meyveleri oval ve
küçüktür. Meyve ucu aşağı doğru kargaburnu gibi büküktür.
Uçta meme bulunur. Verimi habitusuna göre oldukça iyidir.
Periyodisite gösterir. Düşük sıcaklıklardan etkilenir. Siyah ve
yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
Halhalı
Orijini Mardin ilinin Derik ilçesidir. Meyve orta büyüklükte,
yuvarlağa yakın oval şekillidir. Verimi orta düzeydedir.
Kuvvetli periyodisite gösterir. Yeşil olum döneminde hasat
edilen ürün, kırma zeytin tipinde işlenmekte, siyah olum
döneminde toplanarak siyah sofralık veya yağlık olarak da
değerlendirilmektedir.
Kalem Bez
Orijini Gaziantep ilinin Nizip ilçesidir. Meyve çok küçük olup şekli yuvarlağa yakın ovaldir. Meyve ucu yuvarlaktır.
Verimli bir çeşit olup periyodisite gösterir. İrili ufaklı ve yağ bakımından zengin olan meyveler kendi ekolojisinde
yağlık olarak değerlendirilir.
Kan Çelebi
Orijini Gaziantep ilinin Nizip ilçesidir. Meyveler çok iri ve şekli yuvarlaktır. Meyve ucu genellikle yuvarlaktır. Verimi iyi
düzeyde olup periyodisite gösterir. Olgunlaşan meyve pembe-kırmızı renk alır, meyve özsuyu da pembe veya kırmızı
renktedir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilmekle birlikte pembe olum döneminde hasat edilerek çizme pembe zeytin
tipinde de işlenebilir.
28
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Kilis Yağlık
Orijini Kilis ilidir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin toplam ağaç
varlığının yaklaşık %52’ sini oluşturur. Ağacı orta kuvvetlidir.
Hızlı gelişir, orta büyüklükte yayvanca ve sarkık bir taç oluşturur.
Meyveleri irili ufaklı olup yuvarlaktır. Taç büyüklüğüne göre
iyi verim verir. Kuvvetli periyodisite gösterir. Soğuğa duyarlı
değildir. Yağlık olarak değerlendirilir
Nizip Yağlık
Orijini İzmir ilinin Kemalpaşa ilçesidir. Yapraklar uzun, dar eliptik
şekillidir. Meyve büyüklüğü iri, şekli yuvarlağa yakındır. Zeytin
sineğinin erken dönemde tercih ettiği bir çeşit olması sebebiyle
tuzak ağaç olarak kullanılması tavsiye edilir (Gümüşay ve ark.,
1990). Yeşil sofralık olarak değerlendirilmeye uygundur.
Yağ Çelebi
Orijini Gaziantep ilidir. Meyveler iri, uzun oval şekillidir. Meyve ucu aşağı doğru bükümlü olup, uçta meme oluşumu
bulunur. Taç hacmine göre verimi iyi sayılır. Periyodisite gösterir. Kendi ekolojisinde yağlık olarak değerlendirilir. Fakat
iri olan meyveleri sofralık olarak da işlenebilir.
29
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
KARADENİZ BÖLGESİ
Zonguldak, Kastamonu, Sinop, Ordu, Samsun, Trabzon ve Artvin illerinde kuzey rüzgârlarından korunaklı Akdeniz
mikro iklimlerine sahip sınırlı kıyı şeridi ve iç kısımdaki, ırmak vadilerinde (Artvin), daha çok öz tüketim maksadıyla
sofralık zeytincilik yapılmaktadır.
Bölgenin Önemli Zeytin Çeşitleri
Marentelli
Trabzon’un Akçaabat ilçesinde yaygın olan bölge çeşididir. Meyvesi ve çekirdekleri iri olup erken olgunlaşır. Bölge
çeşitleri içinde en az yağ kapsamına sahiptir. Soğuğa karşı dayanıklıdır. Yöresinde yağlık olarak değerlendirilir.
Otur
Artvin ve civarında yaygındır. Meyveleri iri, çekirdekleri orta irilikte olup yüksek oranda yağ içerir. Erken olgunlaşır
fakat olgunluk periyodu uzundur. Soğuğa dayanıklı olduğundan geçit bölgeler için önerilebilir. Yağlık ve sofralık
olarak değerlendirilir.
Patos
Trabzon ve civarında yaygın olan bölge çeşididir. Meyveleri küçük, çekirdekleri çok iri olup % 26.8 oranında yağ içerir.
Meyveleri erken kararır, olgunluk dönemi uzundur. Genelde yöresinde sofralık olarak değerlendirilir.
Manzanilla
Yerli çeşitlerimiz dışında Manzanilla zeytin çeşidi Ülkemize
1974 yılında getirilmiş ve 1984 yılından itibaren Ege
Bölgesinde ve Akdeniz Bölgesinde yetiştiriciliğine
başlanmıştır. Orijini İspanya’nın Cordoba şehri olan bu çeşidin
değişik tipleri mevcuttur. Ülkemizde mevcut olan Manzanilla
tipinin ağacı orta kuvvette olup düzgün yuvarlak bir taç
oluşturur. Meyve orta büyüklükte ve şekli yuvarlaktır. Meyve
ucu yuvarlaktır, verimi iyidir ve bakım tedbirlerinin tekniğine
göre uygulandığı şartlarda düzenli ürün vermektedir. Erken
olgunlaşan bir çeşittir. Soğuğa karşı duyarlıdır. Ülkemizde
Manzanilla zeytin çeşidi genellikle İspanyol usulüne göre yeşil
sofralık olarak değerlendirilmektedir. Bununla beraber çeşidin
yağ içeriği düşük olmakla birlikte sofralık kalite dışı ürün yağ
elde etmek üzere işlenebilir.
30
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Z EYTİN FİDANI
ÜRETİM METODLARI
31
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z
EYTİN FİDANI
ÜRETİM METODLARI
1- GENERATİF ÜRETİM
2- VEGETATİF ÜRETİM
1- GENERATİF ÜRETİM
A. Tohumla Üretim
Ekonomik öneme sahip bazı zeytin çeşitlerinin köklenme oranı çok düşüktür. Bu sebeple çelikle üretimi zor ve
masraflı olan zeytin çeşitleri (Domat, Memecik, v.b) aşıyla üretilmektedir.
Aşılı fidan üretiminde, anaç olarak kullanılacak zeytin tohumuna ihtiyaç vardır. Ancak anaç olarak kullanılan
çöğürler tohumdan üretildikleri köklenme oranı yüksek, hastalık ve zararlılara, kuraklığa ve soğuğa dayanıklı
oldukları bilinen klonal anaçların kullanılması tavsiye edilir.
Çöğür Temininde Kullanılan
Tohum Kaynakları
Yabani Zeytin Tohumlarının
Özellikleri
1. Olivaster, Oleaster (yabani zeytin) çekirdekleri.
1. Gelişmeleri birbirinden çok farklıdır.
2. Kültür çeşitlerinin çekirdekleri.
2. Fazla dallanma göstermektedir.
3. Çimlenme oranları düşüktür.
4. Boğum araları kısadır.
5. Gövde kabukları incedir
6. Soğuğa karşı mukavemetleri düşüktür.
32
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Tohumların Ekime Hazırlanması
ve Çimlenmelerinin Arttırılması
Katlama işleminden sonra, çekirdekleri meyve
etinden ayırma işlemleri yapılır. Bunlar: Çekirdek
ayırma işlemi palper adı verilen aletle yapılır.
Çekirdekler üzerindeki yağ tabakasının alınması
için kabuk kalınlığına göre % 0,5-5’lik kostik
eriyiğinde 15-20 dk ile 5-6 saat arasında tutulur.
Sonra çekirdekler suyla iyice yıkanır.
Tohum kabuğunun aşındırılması için katlama,
mekanik aşındırma, suda bekletme(10-12 gün) ve
gibberilik asit uygulaması yapılarak tohum ekime
hazır hale getirilir.
Tohum Ekimi
Tohumların ekimi sıcak, soğuk yastık ve seralarda
yapılır. Tohumların yastıklara ekim zamanı Ekim
ve Kasım aylarıdır. Anaçlık olarak kullanılacak olan
çöğürler torbalara şaşırtılır. Şaşırtma işleminden
birkaç yıl sonra anaçlar aşılanacak kalınlığa ulaşır.
33
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
B. Delice ile (Aşılama) Üretim
Aşı Materyallerinin Seçimi,
Toplanması ve Muhafazası
Aşı kalemi seçilirken dikkat edilecek hususlar;
• Damızlık olarak seçilen ağaçlar hastalık ve zararlılarla bulaşık olmamalıdır.
• Aşı kalemleri, tacın dış kısmına isabet eden yüksek verimli normal gelişim gösteren dallardan alınmalıdır.
• Aşı kalemi olarak kullanılacak materyal bir yıl önceki sürgünden alınmalıdır.
• Kalemler karşılıklı 2 göz ve 2 yaprak ihtiva etmeli ve boyları da 6-7 cm kadar olmalıdır.
• Kalemlerin kalınlığı anaçların kalınlığı ile orantılı olmalıdır.
• Kalemler alındıktan sonra yapraklar saplarından kesilerek temizlenmeli ve zedelenmeden ıslak kâğıda ve
beze sarılmalıdır.
• Kalemlerin, kış boyunca dondan ve güneş ışığından korunması için odun talaşı içerisinde polyethylen
torbalarda muhafazası uygundur. İlkbahar ve yaz aylarında kalemler yine polyethylen torbalar içerisinde
soğutulmuş odalarda muhafaza edilebilirler.
• İç kabuk yüzeyleri kahverengiye dönüşmüş olan aşı kalemleri kullanılmalıdır.
Çöğürlerin (Anaçların) Aşılanması
• Çöğürler kurşun kalem kalınlığına ulaştığında aşılanır.
• Çöğürlere kabuk altı kalem aşısı (çoban aşısı) uygulanır.
• Aşıda kullanılan kalemler bir yıllık sürgünlerden alınır.
• Kalemler karşılıklı iki göz ve iki yaprak ihtiva etmelidir.
• Kalemlerin boyları 6-7 cm. kadar olmalıdır.
• Aşılama anaçlara su yürüdüğü zaman (çöğürler kabuk vermeye başladığı zaman) Nisan-Mayıs aylarında
yapılır.
!
Aşılama Sırasında
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1-Aşıcı belli bir zamanda aşılayabileceği kadar
çöğürü kesmelidir.
2-Tepesi kesilen çöğürler aşılama için fazla
bekletilmemelidir.
3-
Kalemler anaca çok iyi yerleştirilmeli,
aralarında boşluk bırakılmamalıdır.
4- Aşıların rafya ile bağlanması ve macunlanması
hemen yapılmalı ve bu işlem yapılırken kalem
yerinden oynatılmamalıdır.
34
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Aşılama
Aşılanacak anaç, toprak seviyesinden 5-10 cm üstünden tepesi kesilir ve yan dallar temizlenir. Aşı kaleminin alt
kısmı eğimli uzunlamasına kesilerek kama şekli verilir.
Anacın kabuğu yukarıdan aşağıya doğru 2 cm uzunluğunda dikey olarak çizilir, kabuk aşı çakısının küt tarafı ile
yanlara açılır. Kalemin alt ucu anacın kesilen kısmına yerleştirilir. Bunun üzerine kabuk (anaç veya söğüt) konur.
Rafyayla bağlanır ve aşı macunu ile aşı noktası ve kalemin tepesi macunlanır. Yapılan aşının kaynaması 15-20
gün içerisinde belli olur.
35
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
YETİŞKİN AĞAÇLARDA AŞILAMA
Yetişkin ağaçlarda aşılama, yabani(delice) ya da verimsiz çeşitleri verimli hale getirmek, yağ konsantrasyonu
düşük ya da yağ kalitesi iyi olmayan çeşitlerin değiştirilmesi veya soğuk zararından etkilenen ağaçların
geri kazanılması için yetişkin ağaçlarda aşılama yapılır. Aşılı fidan üretimi tohumun hasadından fidanın satış
aşamasına gelinceye kadar yaklaşık 5 yıllık bir süreyi kapsamakta, yetiştiricilik süresince zayiat da oldukça yüksek
olduğundan ekonomik olmadığından tercih edilmeyen bir üretim şeklidir.
Aşı Çeşitleri
Kabuk Aşısı
Bu aşı tipinde aşı ne kadar alçaktan yapılırsa, sonuç o kadar iyi olmaktadır. Aşının başarılı olabilmesinin ilk şartı,
anaçtan kaldırılan kanadın veya kanatların korunmasına bağlıdır.
Aşılama, kalemlere öz suyu yürüyüp aktif hale geldikten sonra ve anaçlar aşılamaya hazır olunca yapılmalıdır.
Aşılama kalemi alınacak dallar 2-4 yaşları arasında ve kalemden çıkarılacak kabuk üzerinde ise 2-6 adet
göz bulunmadır. Anaçtan tek veya çift kanat şeklinde kaldırılan kabuk, aşının üzerine iyice sarılarak, sıkıca
bağlanmalıdır. Daha sonra göz (kabuk) aşısı yapmak için, uygun olan zeytin dalından kabuk sıyrılır. Bu alınan
kısımda 1 veya 2 göz olmalıdır.
Aşılamada en iyi sonuç, çiçeklenme devresinin başında alınır. Yağmurlar erken başlar ve bol olursa
Sonbahar vejetasyon devresinde de aşılama yapılabilir.
Kalın bir kabuk altına aşılar tatbik edilecekse kalemden çıkarılacak kabuklar daha uzun ve geniş olmalıdır. Aşı bağı
olarak plastik, bez sicimler kullanılabilir. Bu işlemden sonra aşı yerlerinin siyah polyethylenle örtülmesi tavsiye
edilmektedir. Aşının çözüm zamanı, aşının tamamlandığı andan itibaren 15-30 gündür. İlk yıl bu gözlerden
çıkacak bir veya birden fazla filizin hepsinin gelişmesine fırsat verilmemelidir. Sonraki 2-3 yıl zarfında bu filizler
içerisinde en düzgün ve kuvvetli gelişen teşvik edilerek üzerinde hiçbir kesim yapılmamalıdır.
36
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Yarma Aşı
Bu aşı vejetasyon başladığı devrede çapları 5 cm. den daha az olan dal ve gövdelere yapılmaktadır. Meyilli kesilen
anac kalınsa iki kalem, ince ise bir kalem kullanılmalıdır.
Çoban Aşısı (Kabuk altı Kalem)
Aşıda kullanılan kalemler, bir yıl önce oluşan sürgünlerden alınmaktadır. Kalemler karşılıklı iki göz ve iki yaprak
ihtiva etmeli, boyları da 6-7 cm kadar olmalı ve çöğürlerin kalınlığı ile orantılı olmalıdır. Ayrıca kalemin üzerindeki
yaprakların 2/3’ü kesilerek su kaybetme yüzeyi azaltılmalıdır. Aşı kaleminin alt kısmı meyillice uzunlamasına
kesilerek kama şekli verilmelidir.
Aşılama zamanı çöğürlere su yürüdükten sonra yani, çöğürler rahat kabuk vermeye başladığı zaman
yapılmaktadır. Bu bölgelere göre Mart-Mayıs ayları olabilir. Aşılama işlemini sabah erken ve akşam vaktinde
yapmakta fayda bulunmaktadır. Sıcaklık, rüzgar ve şiddetli yağmur aşı tutma oranını olumsuz etkilemektedir.
Dipleri daha önceden temizlenen çöğürlerin toprak sathından 10-15 cm. yukarısından tepeleri kesilmekte,
yaprak ve yan dallar temizlenmektedir. Çöğürün kabuğu yukarıdan aşağıya doğru 2 cm. uzunluğunda dikey
olarak çizilerek, kabuk aşı çakısının küt tarafı ile yanlara hafif açılmaktadır. Kalemin alt ucu kesiğin 1-2 mm.
aşağısına gelinceye kadar çöğürün kesilen kabuğu altına tutturulur.
Bunun üzerine çöğür kabuğu konur ve rafya, bez ve aşı bandı gibi malzemelerle sarılır. Son olarak aşı macunu
ile aşı noktası ve kalemin tepesi macunlanır. Bu işlemin maksadı aşı yerinde kaynamanın oluşması için yeterli
rutubeti sağlayarak aşının tutma oranını arttırmaktır.
Yapılan aşının kaynaması 15-20 gündür. Kalem üzerindeki yaprak parçalarının kendiliğinden dökülmesi veya
dokununca düşmesi aşının tuttuğuna işarettir. Normal şartlarda aşı tutma oranı %80-90 civarındadır. Aşılar
tuttuktan sonra, rafya veya bantların aşının gelişmesini engellememesi için çözülmelidir.
Çöğürler aşılama başlamadan birkaç gün önce ve aşı yapıldıktan bir hafta sonra sulanmaktadır.
Sulama sırasında aşı noktalarının su içinde kalmamasına dikkat edilmelidir.
37
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Göz Aşısı
Çok yaşlı ve hastalıklı zeytin ağaçlarının
gençleştirilme budaması sırasında kabuk
aşı ile aşılanmaları mümkün olmadığı
takdirde, bu budama sonucu gelişen
1-2 yaşındaki sürgünlere göz aşısı tatbik
edilebilir.
Göz aşısı nispeten yavaş gelişmektedir.
Kabuk aşısı yapmak suretiyle gelişimin,
göz aşısına nazaran 1 veya 2 yıl
çabuklaştırılması mümkündür. Ekonomik
şekilde tatbiki mümkün olan yerlerde
kabuk aşısı yapılması tavsiye edilmektedir.
Delicelerde Dipten Gençleştirme veya
Yumrulu Kök Yardımıyla Yenileme
Delice üzerine aşılanan ağaçlarda da bu sistem gerçekleştirilebilir. Gövdesi çok bozuk, yaşlı ve verimden
düşmüş ağaçlarda uygulanabilir. Burada kesilen kök üzerine kök açısı yapmak gerekmektedir. Bunun için yaşlı
kökler, gövdeden 1 metre kadar mesafeden kesilerek ayrılır. Ardından aşı yapılarak üzeri hafif toprakla örtülür.
İlkbaharda aşı filizleri büyür ve yeni gövdeyi oluşturur.
Gövdeden belli uzaklıkta çıkan yabani sürgünlere bir yıl sonra (gövdeye en uzakta olanlara) kalem veya göz aşısı
yapılarak yeni çeşitler elde edilebilir. Sonuçta yine 3-4 gövdeli bitkiler elde edilir.
38
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
2- VEGETATİF ÜRETİM
Çelikle Üretim
Zeytin üretiminde çok yaygın
kullanılan bir yöntemdir. Ana bitkiden
bol miktarda üretim materyali
sağlanmaktadır. Bu yöntem ana
bitkiden ayrıldıktan sonra hormona
batırılan ve özel çevresel şartlara
bırakılan yeşil dal çeliğinin köklenme
kapasitesine dayanmaktadır. Çelikler
belli aralıklarla sislenen bir serada
köklenmeye ortam sağlayacak olan
bir yastığa dikilmektedir.
39
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z
EYTİN AĞACININ
EKOLOJİK İSTEKLERİ
İklim
Akdeniz iklim kuşağında, denize paralel olan dağlara kadar olan kıyı şeridi ve dikey uzanan dağların etekleri
zeytin için elverişli ve optimum alanları oluşturmaktadır.
Sıcaklık
Zeytin yetişen bölgelerde sıcaklık ortalama 15-20 ºC’dir. Zeytin maksimum +40ºC ye kadar yüksek sıcaklığa
iyi sulanmak şartı ile dayanabilir. Kültür formları -9ºC ‘ye kadar dayanabildiği halde yabani formlar -7ºC ‘ye
kadar dayanabilmektedir. Bu derecenin altında don zararı artar. Zeytinin normal göz teşekkülü için uygun bir
soğuklama süresine ihtiyaç vardır. Havanın sıcaklığı +7 º C ve altına düşünce dinlenmeye çekilir. Zeytin ağacının
çeşitli vejetasyon devrelerinde sıcaklık isteği farklıdır.
Zeytinin Sıcaklık İsteği
Vejetasyon Dönemi
Sıcaklık İsteği (ºC )
İlk sürgünlerin görülmesinden somak oluşumuna kadarki devre (Şubat-Mart)
5º- 10 ºC
Çiçeklenme devresi ( Mayıs-Haziran )
15º-20 ºC
Meyve oluşumu ve büyüme devresi ( Temmuz-Ekim )
20º-25 ºC
Olgunluk devresi ( Ekim-Kasım )
15 ºC
Tam olgunluktan hasat sonuna kadar olan devre (Kasım-Ocak )
5 ºC
Bu devreler şüphesiz o yılın meteorolojik şartlarına ve zeytin çeşitlerine göre değişim gösterebilir.
Zeytin ağacı genelde –7 ºC’den daha düşük sıcaklıklara maruz kaldığında, sırası ile gözler, somaklar, çiçekler, uç
sürgünleri, dane, yaprak, ince dal ve dalcıklar, gövde ve turplar zarar görür. Bunlar aşırı yaprak dökümü, kabuk
çatlaması, zaman zaman kalın dal ölümleri şeklinde ortaya çıkarlar.
Aşırı yaprak dökümü
Kabuk çatlama
40
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Yağış
Zeytinin yıllık yağış isteği 700-800 mm’dir. Toprakta depo edilen kış ve ilkbahar yağmurları, kusursuz çiçek açımını
sağlar, çiçeklerin dane tutum oranını artırıp, Haziran dökümünü azaltır.
Yazın verilecek su ve yağacak yağmurlar danenin çekirdek oluştururken su ihtiyacını karşılar, zeytinlerin irileşmesi
ile sofralık değerini artırarak yağ oluşumunu sağlar.
Dolu, zeytinliklerde büyük zararlar yaparak zeytinin gelişme ve ürününü etkilediği gibi kanser hastalığının da
yayılmasına sebep olur.
Bakı
Zeytin, ışığı sever ve güneşli bölgelerde iyi netice vermektedir. Uzun süren güneşli ve sıcak yazlar yağ birikimini
arttırır. Sisli, bulutlu ve serin havalar ise geriletir.
Yükseklik
Fazla yüksek yerlerde don ve kar tehlikesi olabildiği gibi gelişme periyodu da kısadır. Zeytin Akdeniz çevresinde
800 m’den daha yüksek yerlerde iyi ürün vermez.
Toprak İstekleri
Zeytin genellikle tınlı,killi-tınlı bünyeye sahip, hafif kireçli, çakıllı ve besin maddelerince zengin toprakları sever.
Derinliği en az 1.2 m, su tutma kapasitesi iyi, tuzluluk problemi olmayan ve pH’sı 6-8 civarında olan topraklarda
iyi yetişir. Taban suyunun 1 m’den daha yakın olduğu veya özellikle kışın zeytin köklerinin 3-4 haftadan fazla su
altında kaldığı yerlerde drenaj yapıldıktan sonra zeytinlik tesis edilmelidir.
41
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z EYTİNLİK TESİSİ
Bütün alternatif ürünlerle rekabet edebilecek ve üreticiye maksimum fayda
sağlayacak entansif bir tesis kurabilmek için;
• Yeni tesislerde ağaçların verimsiz devresini mümkün olduğunca kısaltmaya çalışmak,
• Verimlilik potansiyelinin daha fazla olacağı çevrelerde tesis etmek,
• Mekanizasyona uygun bahçeler kurarak üretim masraflarını en aza indirmek,
• Henüz başlangıçta problem oluşturacak ve bahçelerin uygun şekilde gelişmesine
engel olacak arazilerde plantasyon yapmaktan kaçınmak gerekmektedir.
42
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
43
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Arazinin Hazırlanması
İyi şartlarda zeytin ağacının kök sistemi ilk birkaç yılda gelişir ve hızlıca yayılır. Köklerin havalanma ve su alımı
bakımından en uygun şartlara kavuşturulması gerekir.
Yeni bir tesis kurulmadan önce derin işleme, tesviye, drenaj vb. toprak hazırlıkları tamamlanmalıdır.
Derin sürüm bütün tesis alanını içine alacak şekilde yapılmalı, toprak işleme asgari 90-100 cm. derinlikte olmalıdır.
Türkiye zeytinliklerin büyük bir kısmı meyilli arazide bulunduğundan toprak aşınması alabildiğine devam etmekte
ve yağışlardan yeterince faydalanmak mümkün olamamaktadır. Bu nedenle meyilli ve arızalı yerlerde toprak-su
muhafaza tedbirleri alınmadığı sürece diğer bakım tedbirleri etkisiz kalacak ve ağaçlar gelişemeyecektir.
Meyilli zeytinliklerde alınacak önlemleri şöyle sıralayabiliriz:
• Meyil derecesine göre sırt teras, kanal teras, seki (sofa, cep) teras gibi çeşitli teraslar yaparak toprağın ve
suyun muhafazasını sağlamak,
• Örtü bitkileri yetiştirmek,
• Toprakların kireç ve özellikle organik gübrelerle gübrelenerek su tutma yeteneklerini arttırmak gerekir.
44
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Çeşit seçimi
Değerlendirme gayesine uygun çeşidi
seçmek gerekir. (Yağlık, siyah, yeşil
sofralık vb) iklim ve toprak şartlarına
göre bölgelere iyi adapte olmuş çeşitler
seçilirse iklim şartlarının neden olduğu
riskler ortadan kaldırılmış olur.
Tesisi rantabl hale getirmek için
başlangıçtaki
verimsiz
devreyi
kısaltmak maksadıyla erken mahsule
yatan çeşitler seçilebilir. Keza ağaçta
taç küçülmesi arzu ediliyorsa çok
kuvvetli gelişen çeşitler seçilmemelidir.
Çeşitler seçilirken dölleyici çeşitler
unutulmamalıdır.
Fidan Seçimi
Zeytinlik tesisinde kullanılacak fidanların aynı yaşta olmalarına özen gösterilmelidir. İlk dikim yıllarında bir
yaşında fidanlara itinalı bakım gerektirdiğinden iki ve ya üç yaşlı fidanların kullanılmasında fayda vardır.
Başlangıçta verimsiz periyodu kısaltmak için erken ürüne yatan çelikten üretilmiş fidanlar, kurağa ve soğuğa
dayanıklılık yönündense aşılı fidanlar tercih edilebilir.
Fidan seçiminde dikkat edilecek önemli bir konuda fidanların verimli klonlardan üretilmiş ve sağlıklı olmalarıdır.
45
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
DİKİM ŞEKİLLERİ
Zeytinlik tesis edilirken değişik şartlara uygun dikim şekilleri uygulanmaktadır.
Kare Şeklinde Dikim
Köşeleri dik açı yapan arazilerde ve küçük sahalarda uygulanır. Genellikle tavsiye edilen bir dikim şeklidir. Tarlanın
iki kenarında dikim mesafesinin yarısı kadar aralık bırakılır. Dikim aralıkları işaretlenmiş ip bu hizadan AB yönüne
çekilir. İşaretli yerler çubuklarla tesbit edilir. Aynı şekilde yatay olarak AA1,BB1 iplerindeki işaretli yerler belirlenir.
Ara noktalar tesbit edilir.
A
A1
B
B1
46
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Dikdörtgen Şeklinde Dikim
Daha çok ara ziraatı yapılmak istenen durumlarda uygulanır. Sıra üzerleri daraltılıp sıra araları geniş tutulur.
Sıraların Kuzey-Güney yönünde olmasına dikkat edilir. Sıra araları istenilen mesafede alındıktan sonra yine
işaretli ip yardımı ile sıra üzerleri tespit edilir.
A
A1
B
B1
Üçgen Şeklinde Dikim
Bu şekildeki dikimde ağaçlar birbirinden eşit uzaklıklarda bulunur. Araziye daha fazla ağaç dikilmiş olur. Geniş
ovalarda ara ziraatı yapılmayan yerlerde uygulanır. Hafif meyilli yerlerde ağaçlar meyil yönünde çaprazlama
bir durum gösterdiğinden faydalıdır. Tarla kenarından dikim mesafesinin yarısı kadar mesafe bırakıldıktan
sonra AB yönünde dikim yerleri işaretlenir, ikinci sıra için 3 düğümlü bir ip kullanılır.1. ve 3.düğümler ilk sırada
tutulduğunda 2.düğümün bulunduğu nokta ikinci sırada yeri belirler.
A
1
3
A1
2
B
B1
47
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Tesviye Eğrilerine Göre (Kontr) Dikim
Meyilli yerlerde toprak ve su muhafaza tedbirleri olarak setleme yapılmasından sonra uygulanacak dikim şeklidir.
Meyilin en dik olan AB hattı üzerinde dikim yerleri işaretlenir. Bu hattın sağında ve solunda kalan tesviye aleti
ile tespit edilmiş aa1,bb1,cc1 hatları üzerinde de dikim yerleri işaretlenir. Sıra araları eşit değildir. Geniş yerlerde
aralara da dikim yapılır. Mecbur kalınmadıkça bu tip arazilere yeni tesisler kurulmaması gerekir.
A
a
a1
b1
b
c
B
48
c1
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Dikim Aralık ve Mesafesi
Zeytinlik tesis edilirken dikim aralıkları bölgenin iklimine, toprak karakterine, ağacın alacağı taç büyüklüğüne,
çeşide ve ağaca verilecek şekle göre hesaplanır.
Genel olarak kare dikimlerinde 6x6 m, dikdörtgen dikimlerinde ise 5x7 m aralık ve mesafe uygundur.
Çukurların
Açılması ve Dikime
Hazırlanması
80 cm. genişlik ve derinlikte kare şeklinde
dikim çukuru açılır.
Çukur açılırken üstten 40 cm’e kadar olan
toprak çukurun bir tarafına, alttaki 40 cm’lik
toprakta diğer tarafa yığılır. Bu işlemin
dikimden 1 ay önce yapılması faydalıdır.
Fidanların Dikimi
Kaplı fidanların toprağın dağılıp köklerin
hava ile temasını önlemek için dikimden
önce sulanmaları gerekir. Açılan çukurdan
çıkan üst toprak tercihen organik gübre
ile karıştırılır, çukurun dibine alınır. Üzerine
biraz olgun üst toprak konur ki köklerin
gübre ile teması önlenir.
Tüplü fidan çukurun ortasına oturtulur.
Naylon torba çıkarılarak kalan toprak çukura
doldurulur, çevresi bastırılır. Dikim derinliği
torbalı fidanın toprak seviyesinde veya biraz
daha üzerinde olabilir.
Eğer aşılı fidan kullanılıyorsa aşının
kapanmamasına dikkat edilmelidir. Dikilen
fidandan 50-60 cm. çapında bir yalak yapılır.
Kök çevresindeki hava boşluklarının iyice
kapatılması için yeterince can suyu (25-30
lt.) verilir.
49
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
DİKİM SONRASI BAKIM
Dikim sırasında ve bunu takip eden yıllarda devamlılıklarının sağlanması için fidanlara bakım
yapılmalıdır.
• Dikimden sonra fidandaki yara ve kesim yerlerinin hastalıklardan korunması için macunlanması gerekir.
• İlk birkaç yıl mutlaka sulama yapılması gerekir.
• Fidanın civarında oluşan ve onunla su, ışık ve besin için rekabet eden ve ağacın gelişmesini yavaşlatan yabani
otlar temizlenmelidir.
• Çanaklarda kaymak tabakası oluştuğunda çapa yapılmalıdır.
• Her yıl hastalık ve zararlılarla ilgili kontrol yapılarak gerekli mücadeleler yapılmalıdır.
• Fidanlara gelişmesine bağlı olarak 2 veya 3 yıldan itibaren şekil vermeye başlanmalıdır.
• Özellikle azotlu gübrelerle gübreleme yapılmalıdır.
Gübreleme
Gübreleme, yapılacak toprak ve yaprak
analizleri sonucuna göre yapılmalıdır.
Sulama şartlarında azotlu gübrenin
ilk dozu çiçeklenmeden 3-4 hafta
önce, ikinci dozu meyve tutumunda
(Mayıs) ve son dozu, çekirdek sertleşme
döneminde
(Temmuz,
Ağustos)
verilmelidir. Sulama imkânı yok ise
tek seferde Şubat sonu Mart başında
azotlu gübre uygulanmalıdır.
Sulama
Zeytinde yıllık su ihtiyacı 650-700
mm’dir. Yağışı az alan yerlerde sulama
yapmak gerekir. Ağacın en çok suya
ihtiyaç duyduğu yaz ayları ve Eylül
ayında yapılacak 4-5 sulamanın ürün
miktarını arttırdığı bilinmektedir.
50
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Budama
Ağaçlara belirli bir şekil vermek ve onları maksimum verime ulaştırmak maksadıyla dal gelişimini teşvik ederek
veya engelleyerek tabii gelişme şekillerini değiştirmek için ağaçlara tatbik edilen bir işlemler zinciridir.
Budama ağacın gelişmesi ile ürün vermesi arasındaki dengeyi muhafaza etmek için gereklidir.
Budamanın Uygulama Zamanı
Zeytin budaması genellikle hasattan sonra başlar. Soğuk ve don zararlarının söz konusu olmadığı ılıman
bölgelerde aralık ayından itibaren budama yapılabilir. İklimin soğuk olduğu bölgelerde budama daha geç,
soğuk tehlikesinin geçtiği Mart-Nisan aylarında yapılır.
Budama Aralığı
Geleneksel zeytin yetiştiriciliğinde genellikle budama iki yılda bir yapılır. Ancak entansif zeytin yetiştiriciliğinde
her yıl hafif budamalar yapılarak ağacın gelişimi kontrol altında tutulabilir.
Budama Şekilleri
1- Şekil Budaması
Şekil budamasının gayesi ağacın vejatatif aksamını ve tüm mahsuldar dönem içerisinde ürüne destek sağlayacak
iskeleti veya çatıyı meydana getirmektir.
İlk iki yıl geçtikten sonra ilk şekil budaması yapılmalıdır. Dikimden sonra boyu 1 m.’yi aşan fidanların tepesi 90
cm’ den kesilir. İki yılsonunda 40-90 cm yükseklikten, tek gövde üzerinde değişik noktalardan çıkan 3 ana dal
bırakılarak şekillendirilir. Dip sürgünler ve obur dallar çıkartılır.
51
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
2- Ürün Budaması
Verime yatmış ağaçlarda ağacın şeklini korumak, periyodisiteyi azaltmak, gereksiz ve zararlanmış dalları
uzaklaştırmak, ürün verimini arttırma maksadıyla ile ışıklanmayı arttırmaya yönelik olarak Mart – Nisan aylarında
yapılır. Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği, kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılmalıdır.
Mahsul budamasında yapılacak ayıklamaların bitki özsuyunun büyük bir kısmını kullanma ve üzerinde bulundukları
dala hakim olma eğilimi gösteren büyük oburları çıkarma ve ağacın iskeletini oluşturan odun kısmını gölgeleme
maksadıyla tacın iç kısmındaki daha az güçlü sürgünlerin bir kısmını muhafaza etme şeklinde yapılması gerekir
Kesim yerlerine katran sürülmeli, güneşe maruz kalan gövde ve ana dallara, zarar görmemesi için kireç badanası
yapılmalıdır. Budama işlemi bittikten sonra ağaçlara bordo bulamacı veya bakırlı ilaçlarla ilaçlama yapılmalıdır.
3- Gençleştirme Budaması
Yaşlılık nedeni ile mantarlaşmış ve gövdeden çok uzaklaşmış ana dallarla birlikte, hastalık, zararlı ve şiddetli
donlardan etkilenmiş dalların kesilerek yenilerin oluşturulması maksadı ile uygulanır.
Her gövdede fazla sayıda ana dal tutulması da uygun değildir. Çünkü bu durumda dallar ışıklanma için birbiriyle
rekabete girerler ve sonuçta odun yüklü ağaçlar ortaya çıkar.
52
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Hasat
Siyah salamuralığa işlenecek zeytinlerde hasat, renk, kabuktan ete kadar olan kısmın siyah olduğu dönemde yapılır.
Yağlık zeytinlerin hasadı ise ağaçta yeşil meyve kalmadığında yapılır.
Hasada ağaç diplerine dökülen zeytinlerin toplanması ile başlanır ve yüksek asitli yağ verdiklerinden ayrı toplanıp,
işletmeye gönderilir. İkinci olarak yeşil sofralık zeytin toplanır.
Hasat zeytin kalitesine etki eden çok önemli faktörlerden birisidir.
Verim zamanını çok iyi tespit etmek gerekir.
53
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Z
EYTİN HASTALIKLARI VE
ZARARLILARI İLE MÜCADELE
Zeytin Sineği
(Bactrocera oleae Gmelin)
(Diptera : Tephritidae)
Tanımı : Ergin, 4-6 mm boyunda parlak ve kahve bal
renklidir. Baş ve antenler sarı, göğüs üzerinde ise 3 adet
açık kahverengi bantlar vardır.
Zararı ve Ekonomik Önemi : Zeytin Sineği
larva döneminde meyve etinde zarara neden olur. Larva
gelişme süresince çekirdek etrafında galeriler açarak
beslenir. Böylece meyvelerin çürüyerek dökülmesine,
zeytinyağı miktarının azalmasına, kısmen de yağda
asitliğin düşmesine neden olmaktadır.
Konukçuları :
Kültür zeytini adı verilen Olea
europaea L., Yabani zeytin (Oleae oleaster L.) ve Akça kesme
(Phyllyrea sp.)’de zararlı olmaktadır.
Mücadele : Zeytin Sineği ile mücadelede kullanılacak
ilaçlar ve dozları aşağıda verilmiştir.
Etkili Madde
Adı ve Oranı
Feromon, %0.01+
Deltamethrin, %0.0187
Formülasyon
Tipi
Tuzak
Doz
(Preparat/ hl su)
Açıklama
- Orta büyüklükteki ağaçlardan oluşan yeknesak zeytin
bahçelerinde, iki ağaca bir tuzak,- büyük taçlı ağaçlardan
oluşan bahçelerde ve yeknesak olmayan bahçelerde, her
ağaca bir tuzak asılır.
Hidrolize protein, 850 g/l +
Malathion, %25
WP + EC
4 litre + 4,5 kg
Zehirli yem, kısmi ilaçlama
Hidrolize protein, 850 g/l +
Fenthion, 525 g/l
EC + EC
1 litre + 500 ml
Zehirli yem, kısmi ilaçlama
EC
30 ml
Kaplama ilaçlama
Beta Cyfluthrin, 25 g/l
54
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Zeytin Güvesi
(Prays oleae Bern.)
(Lepidoptera : Hyponomeutidae)
Tanımı : Ergin kelebeğin boyu 7-8 mm, kanat açıklığı
13-16 mm kadardır. Genel görünüşü gümüşi renklidir.
Zeytin güvesi yılda 3 döl verir ve her döl zarar yaptığı
fenolojik döneme göre isim alır.
Zararı ve Ekonomik Önemi : Zeytin güvesi
larva döneminde zararlı olmaktadır. Yaprak dölü larvaları
yaprağın iki epidermisi arasında açtıkları galerilerle ve
yaprak ile sürgün uçlarında beslenmeleri ile zararlı olurlar.
Çiçek dölü larvaları çiçek salkımları arasında beslenerek,
salkımlardaki çiçek ve tomurcukları yok ederek meyve
tutumunu engeller.
Meyve dölü larvaları, meyve içine meyve sapı dibinden
girerek, meyve ile meyve sapının birleştiği kısmı tahrip
eder ve meyvelerin dökülmesine sebep olur. Bu meyveler
henüz yağlanmadıkları için değerlendirilmez.
Mücadele : Zeytin Güvesi ile mücadelede kullanılacak ilaçlar ve dozları aşağıda verilmiştir.
Etkili Madde
Adı ve Oranı
Formülasyon
Tipi
Doz
(Preparat/ hl su)
Diflubenzuron , % 25
WP
40 g
Çiçek nesline karşı
Triflimuron , % 25
WP
40 g
Çiçek nesline karşı
Beta Cyflutrin, 25 g/l
EC
25 ml
Çiçek ve meyve nesline karşı
55
Açıklama
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Zeytin Kara Koşnili
(Saissetia oleae Olivier)
(Homoptera : Coccidae)
Tanımı : Ergin dişi 2,5 mm uzunlukta, 1-4 mm genişlikte
ve 2-2,5 mm yüksekliktedir. Genç dişi açık kahverengi
renkte olmasına karşılık, yumurtalı dişiler siyah renktedir.
Sırt kısmında ‘H’ harfine benzer bir kabartı bulunmaktadır.
Zararı ve Ekonomik Önemi : Larva ve
ergin dönemlerinde ağacın özsuyunu emerek beslenir ve
salgıladığı tatlı madde bütün ağacı sarar. Saprofit mantarlar
bu tatlı maddede çabuk ürediğinden karaballık hastalığı
( fumajin ) meydana gelir. Koşnilin yoğunluğu arttıkça
yaprak ve meyve dökümleri ile yapraklarda kurumalar
başlar, ürün kaybı % 60-70’e kadar çıkabilmektedir.
Mücadele : Zeytin Karakoşnili ile mücadelede kullanılacak ilaçlar ve dozları aşağıda verilmiştir.
Etkili Madde
Adı ve Oranı
Yazlık mineral yağ , %70
Formülasyon
Tipi
Doz
(Preparat/hl su)
EM
1500 ml
Yazlık mineral yağ , %85
EM
1250 ml
Beta cyfluthrin , 25 g/l
EC
50 ml
Deltamethrin, 25 g/l
EC
25 ml
Deltamethrin, 120 g/l
EC
5.5 ml
56
Açıklama
- Parazitoitlenmenin %50’nin
üzerinde olduğu bahçelerde,
ilaçlama yapılmamalıdır.
- Tabii düşmanların zararlıyı
baskı altına alamadığı ve
parazitoitlenmenin %50’nin
altında bulunduğu yerlerde,
ilaçlaması yapılmalıdır
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Zeytin Kabuklu Biti
(Parlatoria oleae COLV.)
(Homoptera : Diaspididae)
Tanımı : Ergin dişi kabuğu oval, 2-2,5 mm çapta kül
rengindedir. Kabuk kaldırıldığında altta mor renkli dişi
görülür. Ergin erkekler ise uzuncadır. Yumurtalar menekşe
rengindedir.
Zararı ve Ekonomik Önemi : Zeytin
ağaçlarının gövde, dal, sürgün, yaprak ve meyvelerinde
zarar meydana getirir. Bitki özsuyunu emerek ağaçları
zayıflatıp verimlerinin azalmasına ve kurumalara neden
olmaktadır. Özellikle salamuralık çeşitlerde meyvelerin
kalitesi düşmekte ve üretici açısından ekonomik kayıplar
meydana gelmektedir.
Mücadele : Zeytin Kabuklu Biti ile mücadelede kullanılacak ilaçlar ve dozları aşağı’da verilmiştir.
Etkili Madde
Adı ve Oranı
Formülasyon
Tipi
Doz
(Preparat/hl su)
Açıklama
İkinci derecede tavsiye edilen ilaçlar
Malathion , 190 g/l
EC
500 ml
Malathion , 650 g/l
EC
150 ml
57
- Yaprak ve sürgünlerde zarar
yapan birinci dölüne karşı
ilaçlama yapılmamalıdır.
- Meyve dölünde,
parazitlenmenin %50’nin
altında olduğu bahçelerde,
yumurtaların %50’si açıldığı
zaman ilaçlama yapılır.
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Zeytin Pamuklu Biti
(Euphyllura olivina Costa.)
(Homoptera : Psyllidae)
Tanımı : Ergin pamuklu bitin boyu 2-3 mm kadardır.
Vücudu küçük bir ağustos böceğini andırır. Gözleri kırmızı
ve hortumu gelişmiştir. Kanatları kirli sarı, karın yeşil
renklidir.
Zararı ve Ekonomik Önemi : Zeytin
pamuklu biti, zeytin somaklarında tomurcuk sapları ve
sürgün uçlarında bitkinin özsuyunu emerek, ağaçların ve
sürgünlerin zayıflamasına, çiçek ve çiçek tomurcuklarının
dökülmesine neden olur.
Mücadele : Zeytin Pamuklu Biti ile mücadelede kullanılacak ilaçlar ve dozları aşağı’da verilmiştir.
Etkili Madde
Adı ve Oranı
Formülasyon
Tipi
Doz
(Preparat/hl su)
Cyfluthrin, 50 g/l
EC
30 ml
Fenthion, 525 g/l
EC
150 ml
Diazinon, 185 g/l
EC
200 ml
58
Açıklama
- Zeytin güvesinin çiçek nesline
karşı bir ilaçlama yapılmışsa ayrı
bir ilaçlamaya gerek yoktur.
- İlaçlamaya gerek
duyulduğunda, ağaçların
yoğun zarar görmüş somakları
ilaçlanmalıdır.
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Zeytin Yara Koşnili
(Pollinia pollini Costa)
(Homoptera : Asterolecaniidae)
Tanımı : Ergin böcek, genellikle küre şeklinde olup,
çok defa yerleştiği yerin şekline uyar. Önceleri sarımsı
görünüşte olan ergin, sonradan fıstık içi rengine dönüşür.
Boyu 1-1.5 mm kadardır.
Zararı ve Ekonomik Önemi : Zeytin yara
koşnili, kısmen solmaya yüz tutan ve zayıf kalan ağaçlarda
küçük don çatlaklarına ve sırık yaralarına yerleşerek,
bitkinin özsuyunu emmek suretiyle zararlı olmaktadır.
Mücadelesi yapılmadığı zaman ağaç çalılaşmakta, dal ve
dalcıkları kurumaktadır.
Mücadele :
a) Kültürel Önlemler : Zeytin yara koşnili ile bulaşık dallar
kesilip yakılmalıdır. Sırıkla hasat yapılmamalıdır.
b) Kimyasal mücadele : Parazitlenmenin %50’nin
altında olduğu bahçelerde, ağaçların çiçekte olmadığı ve
yumurtaların %50’sinin açıldığı zaman ilaçlı mücadeleye
başlanmalıdır.
59
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Ağaç Sarıkurdu
(Zeuzera pyrina (L.)
(Lep. : Cossidae)
Ağaç sarıkurdu, zeytin ağaçları için ekonomik önemi fazla
olmayan ve genellikle kimyasal mücadele gerektirmeyen
bir zararlıdır. Daha çok bakımsız bahçelerde ve zayıf kalmış
ağaçlarda zarar yapar.
Filiz Kıran
Phloeotribus scarabeoides Bern.
(Coleoptera. Scolytidae).
Tanımı : Ergin 2-2.5 mm boyda küçük bir böcektir.
Koyu kahve veya siyah renkte olup, baş ile toraks birleşik
gibidir. Yumurtalar 0,8 mm uzunlukta 0.55 mm genişlikte
olup beyaz renklidir.
Zararı ve Ekonomik Önemi :
a) Bakımsız ve kuvvetten düşmüş ağaçlarda larvalar,
beslenme galerileri açmak suretiyle özsu akışını
kestiğinden, dallar kurur ve verimde azalma meydana
gelir.
b) İki yıllık genç sürgünlerin çatallanma yerlerinde, somak
ve yaprak koltuklarında, erginlerin beslenme galerileri
açması ile dallar rüzgarda kırılır, somak, meyve ve
yapraklar kurur.
Mücadele :
a) Kültürel uygulamalar yapılarak ağaçlar kuvvetli
bulundurulmalı,
b) Yer yer kuruyan dallar ve filizler derhal budanarak
yakılmalı,
c) Budama artıkları bahçeden uzaklaştırılmalı,
d) Mart, Haziran, Eylül aylarında ağaçlara tuzak dallar
asılmalı ve bu dallarda talaş çıkışı görülür görülmez
toplanıp yakılmalı,
e) Kültürel önlemlerin bölgesel olarak yapılması ile
populasyon azaltılmalıdır.
60
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Dal Kurutan
Hylesinus oleiperda F.
(Col., Scolytidae)
Tanımı : Ergin 2,5-3,5 mm boyda olup, koyu renklidir.
Filiz Kırana çok benzer. Antenlerinin ucu topuzlu olması ile
diğerinden ayrılır.
Zararı ve Ekonomik Önemi :
Erginleri, 25 yaşın altındaki ağaçlarda kabuk ile odun
dokusunun ilişkisini kesmek suretiyle özsu sirkülasyonunu
engellediği için kurumalara neden olur.
Mücadele : Petal yaprakların döküldüğü sırada ve
meyve bağlama sırasında olmak üzere iki hafta arayla iki
ilaçlama yapılmalıdır. Metil parathion, azinphos methyle,
fenthion ve carbaryl’li ilaçlar etkili olmaktadır.
Zeytin Tripsi
Liothrips oleae BERN,
(Thysanoptera : Phloethripidae)
Tanımı : 1.9-2.5 mm boyda ince uzun görünüşlü bir
kirpik kanatlıdır. Siyaha yakın gri renklidir. Nimfler. Kanatsız
olup ergine benzer.
Zararı ve Ekonomik Önemi :
Erginlerin ve nimflerin beslenmeleri sonucunda parçalanan
dokular gelişmediği için yapraklarda ve meyvelerde şekil
bozuklukları ortaya çıkar. Uç tomurcuklarda yaptığı zarar,
populasyonun yüksek olması durumunda, sonraki yıllarda
etkileyeceği için önemlidir. Meyvelerdeki şekil bozuklukları
da sofralık zeytinlerin pazar değerini kaybetmesine neden
olmaktadır
Mücadele : Sağlıklı bir ağaçta tripsin barınması
zor olacağı için özellikle filizkıran ve zeytin kanseri ile
mücadele edilmelidir. Zeytin güvesi için yapılan ilaçlamalar
bu zararlıyı da etkilemekte, özellikle ilkbaharda yapılan
ilaçlamalar iyi sonuç vermektedir.
61
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
G
ENEL
MÜDÜRLÜĞÜMÜZCE
BUGÜNE KADAR YAPILAN
ÇALIŞMALAR
2014 yılı itibari ile Bakanlığımızca desteklenen
özel ağaçlandırmalar kapsamında ülke
genelindeki 18 ilde 228 adet proje sahasında,
44.739 dekar alanda,
1.119.833 adet zeytin fidanı
dikilerek ülke ekonomisine katkı sağlanmıştır.
62
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
ZEYTİN ÖZEL AĞAÇLANDIRMALARI
Zeytin üretim miktarını artırmak,
kırsal alanda ekonomik faaliyetlerin
çeşitlendirilmesine imkân sağlamak,
kırsalda yaşayan vatandaşlarımızın
gelir
seviyelerini
yükseltmek,
geniş sahalarda ağaçlandırma
çalışmaları yaparak kırsalda yeni
iş istihdam imkanları ve fırsatları
oluşturmak,
zeytin
tüketimini
artırmak ve benzeri gayelerle özel
ağaçlandırma çalışmalarında zeytine
önem vermiştir. 2014 yılı itibari ile
Bakanlığımızca desteklenen özel
ağaçlandırmalar kapsamında ülke
genelindeki 18 ilde 228 adet proje
sahasında, 44.739 dekar alanda,
1.119.833 adet zeytin fidanı dikilerek
ülke ekonomisine katkı sağlanmıştır.
İllere Göre Zeytin Özel Ağaçlandırma Çalışmaları
İl Adı
Adana
Adıyaman
Antalya
Aydın
Balıkesir
Bursa
Çanakkale
Denizli
Gaziantep
Hatay
Mersin
İzmir
Manisa
Muğla
Tekirdağ
Şanlıurfa
Kilis
Osmaniye
Toplam
63
Proje Sayı
9
3
12
31
18
1
4
2
2
3
13
93
29
1
2
1
3
1
228
Fidan Adedi
26.841
15.344
10.200
123.180
122.757
759
9.213
1.944
2.939
9.967
43.502
685.309
51.524
230
1.638
6.000
7.732
754
1.119.833
Alan (Dekar)
665
579
460
3.607
8.320
24
375
110
92
223
4.308
23.263
2.340
5
34
150
168
16
44.739
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
64
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Z
EYTİN EYLEM PLANI
KAPSAMINDA YAPILACAK
FAALİYETLER
Eylem Planı kapsamında (2015-2019)
1.430.180 adet yabani zeytin (delice) aşılanacak,
69.820 adet aşılı zeytin fidanı dikilecektir.
Toplamda 1 milyon 500 bin adet zeytin ağacı
ekonomiye kazandırılarak yöre halkının
refahının yükseltilmesi sağlanacaktır.
Dolayısıyla 15.000 ailenin ekonomisine
katkı sağlama imkanı oluşacaktır.
Ülke ekonomisine yılda 50 milyon TL
katkı sağlanacaktır.
65
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Bu eylem planı, Ülkemizin özellikle
güney ve batı bölgelerinde yer
alan bozuk veya verimsiz orman
alanlarında, maki formasyonu
içerisinde yayılış gösteren yabani
zeytinliklerin (delicelerin) aşılanarak,
ülke ekonomisine kazandırılması
gayesi ile hazırlanmıştır.
Eylem planı ile mevcut fertlerden
aşılamayla ürün verebilecek nitelikte
olanlar aşılanacak, aşılama yapılan
sahalardaki uygun toprak şartlarına
sahip boşluklar fidan dikilmek
suretiyle tamamlanacak ve mevcut
diğer fertler ise korunmak suretiyle
söz konusu sahalar rehabilite
edilecektir.
Ülkemiz zeytin için optimum
yetişme ortamı olan Akdeniz iklim
kuşağında önemli yetişme alanı
potansiyeline sahiptir. Dünya zeytin
piyasasında önemli bir yere gelmesi
için söz konusu potansiyel alanlar
en iyi şekilde değerlendirilerek ülke
ekonomisine katılması sağlanacaktır.
66
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
Eylem planı ile yapılacak çalışmaların
neticesinde yabani zeytinliklerin
(delice) yayılış gösterdiği orman içi
açıklıklar ve bozuk orman alanları
değerlendirilerek ekonomiye
kazandırılacak, kırsalda yaşayan ve
milli gelirden en az paya sahip olan
vatandaşlarımızın gelir düzeylerin
artırılmasına katkı sağlanacaktır.
Eylem planı kapsamında
yapılacak çalışmalar ile tesis edilecek
zeytinliklerden elde edilecek ürünlerin
faydalanma hakları, 6831 sayılı
Orman Kanununun Ek-12. Maddesi
kapsamında bu sahaların bakımını
gerçekleştiren orman köylülerine,
tarımsal kalkınma kooperatiflerine,
üretici birliklerine ve yöre halkına tarife
bedeli karşılığı verilecektir.
67
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
DELİCE (YABANİ ZEYTİN) REHABİLİTASYONU EYLEM PLANI POTANSİYEL SAHALAR CETVELİ
Çalışmaya Konu Edilen Sahanın
Sıra
No
BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ
İL
1
ADANA
Adana
2
AMASYA
3
ANTALYA
4
BALIKESİR
5
BURSA
6
Aşılanacak
Fert Sayısı
(adet)
Alanı
(ha)
Boşluklu Kısımlara
Dikilecek Fidan
Miktarı
(adet)
1.000
150.000
0
Samsun
6
600
200
Antalya
500
60.000
10.000
Balıkesir
139
40.700
10.000
Çanakkale
142
13.300
5.000
Bursa
80
4.000
0
Yalova
220
19.750
0
DENİZLİ
Denizli
50
7.000
0
7
ESKİŞEHİR
Eskişehir
58
5.700
0
8
ISPARTA
Isparta
168
78.000
0
9
İZMİR
İzmir
750
176.150
0
Manisa
250
73.850
0
G.Antep
150
12.840
3.100
Hatay
700
56.149
3.122
K.Maraş
100
9.731
2.528
Kilis
50
2.280
1.250
10
4.030
0
200
2.500
0
10
K.MARAŞ
11
KASTAMONU
Sinop
12
KONYA
Karaman
13
MERSİN
Mersin
2.169
406.500
20.000
14
MUĞLA
Muğla
2.000
209.300
8.790
Aydın
1.250
97.600
5.780
15
SAKARYA
Kocaeli
3
150
0
Sakarya
5
100
0
10.000
1.430.230
69.770
Genel Toplam
68
1.530
Genel Toplam
Alanı
(ha)
69
191.459
30.000
0
8.350
8.141
2.659
0
0
7.000
310
14.000
50.050
0
3.210
14.038
2.432
570
4.030
625
34.714
7.080
4.000
150
100
13.972
0
0
0
1.999
1.001
0
0
0
0
0
0
0
775
779
632
311
0
0
5.425
3.050
0
0
0
2.829
200
2
108
28
29
20
55
0
12
32
132
63
29
131
19
10
0
38
462
456
295
0
0
Alanı
(ha)
413.324
30.000
150
12.913
8.140
2.660
1.000
4.938
0
1.348
16.000
31.525
18.463
2.408
10.528
1.825
428
0
469
92.947
50.555
23.400
0
0
18.734
0
50
2.500
2.000
1.000
0
0
0
0
0
0
0
581
586
474
235
0
0
3.644
1.435
1.445
0
0
Boşluklu
kısımlara
Aşılanacak
dikilecek
fert sayısı
fidan
(adet)
miktarı
(adet)
Boşluklu
kısımlara
Aşılanacak
dikilecek
fert sayısı
fidan
(adet)
miktarı
(adet)
200
0
67
28
28
0
0
50
10
42
223
0
36
175
25
11
10
50
320
177
70
3
5
ADANA
AMASYA
ANTALYA
İl
Calışmaya Konu Edilen Sahanın
Calışmaya Konu Edilen Sahanın
Adana
Samsun
Antalya
Balıkesir
4 BALIKESİR
Çanakkale
Bursa
5 BURSA
Yalova
6 DENİZLİ
Denizli
7 ESKİŞEHİR Eskişehir
8 ISPARTA
Burdur
İzmir
9 İZMİR
Manisa
G.antep
Hatay
10 K.MARAŞ
K.maraş
Kilis
11 KASTAMONU Sinop
12 KONYA
Karaman
13 MERSİN
Mersin
Muğla
14 MUĞLA
Aydın
Kocaeli
15 SAKARYA
Sakarya
1
2
3
Sıra
Bölge
No Müdürlüğü
2016
2015
2.821
200
2
108
28
29
20
55
0
12
32
132
63
29
131
19
10
0
38
462
456
295
0
0
Alanı
(ha)
412.724
30.000
150
12.913
8.140
2.660
1.000
4.938
0
1.348
16.000
31.525
18.463
2.408
10.528
1.825
428
0
469
92.947
50.555
23.400
0
0
18.532
0
50
2.500
2.000
1.000
0
0
0
0
0
0
0
581
586
474
235
0
0
3.644
1.435
1.445
0
0
Boşluklu
kısımlara
Aşılanacak
dikilecek
fert sayısı
fidan
(adet)
miktarı
(adet)
Calışmaya Konu Edilen Sahanın
2017
2.820
200
2
108
28
29
20
55
0
12
32
132
63
29
131
19
10
0
38
462
456
295
0
0
Alanı
(ha)
412.723
30.000
150
12.913
8.140
2.660
1.000
4.938
0
1.348
16.000
31.525
18.463
2.408
10.528
1.825
428
0
469
92.947
50.555
23.400
0
0
200
2
108
28
29
20
55
0
12
32
132
63
29
131
19
10
0
38
462
456
295
0
0
Alanı
(ha)
1.000
6
500
139
142
80
220
50
58
168
750
250
150
700
100
50
10
200
2.169
2.000
1.250
3
5
0
200
10.000
10.000
5.000
0
0
0
0
0
0
0
3.100
3.122
2.528
1.250
0
0
20.000
8.790
5.780
0
0
Alanı
(ha)
150.000
600
60.000
40.700
13.300
4.000
19.750
7.000
5.700
78.000
176.150
73.850
12.840
56.149
9.731
2.280
4.030
2.500
406.500
209.300
97.600
150
100
69.770
0
200
10.000
10.000
5.000
0
0
0
0
0
0
0
3.100
3.122
2.528
1.250
0
0
20.000
8.790
5.780
0
0
Boşluklu
kısımlara
Aşılanacak
dikilecek
fert sayısı
fidan
(adet)
miktarı
(adet)
Calışmaya Konu Edilen Sahanın
2015 - 2019
69.770 10.000 1.430.230
150.000
600
60.000
40.700
13.300
4.000
19.750
7.000
5.700
78.000
176.150
73.850
12.840
56.149
9.731
2.280
4.030
2.500
406.500
209.300
97.600
150
100
Boşluklu
kısımlara
Aşılanacak
dikilecek
fert sayısı
fidan
(adet)
miktarı
(adet)
Calışmaya Konu Edilen Sahanın
2019
18.532 10.000 1.430.230
0
50
2.500
2.000
1.000
0
0
0
0
0
0
0
581
586
474
235
0
0
3.644
1.435
1.445
0
0
Boşluklu
kısımlara
Aşılanacak
dikilecek
fert sayısı
fidan
(adet)
miktarı
(adet)
Calışmaya Konu Edilen Sahanın
2018
DELİCE (YABANİ ZEYTİN) REHABİLİTASYONU EYLEM PLANI UYGULAMA PROGRAMI
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
İZMİR / BORNOVA ZEYTİNCİLİK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ’NÜN
BÖLGELERE GÖRE ZEYTİN TAVSİYE LİSTESİ
Türkiye’de zeytin yetiştiriciliği yapılan 4 önemli ana bölge için, çeşitli araştırmalar ve gözlemler doğrultusunda,
tavsiye edilmesi uygun görülen çeşitlerin listesi aşağıda verilmiştir.
Ege Bölgesi
Kuzey Ege: Ayvalık, Gemlik, Uslu, Domat, Çelebi (Eşek Zeytini)
Güney Ege: Memecik, Domat, Yamalak Sarısı, Erkence, Tavşan Yüreği, Manzanilla
Marmara Bölgesi
Gemlik, Karamürsel Su, Domat, Samanlı, Edincik Su
Akdeniz Bölgesi
Batı Akdeniz: Tavşan Yüreği, Kan Zeytini, Büyük Topak Ulak (Çilli), Uslu, Gemlik
Doğu Akdeniz: Sarı Ulak, Büyük Topak Ulak, Halhalı, Gemlik, Ayvalık
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Nizip Yağlık, Kilis Yağlık, Halhalı, Edincik Su, Tavşan Yüreği,
Not: Güney Doğu Anadolu Bölgesi için Gemlik ve Ayvalık çeşitlerinin daha ziyade bölgede yer alan barajlar
çevresindeki nispi rutubeti yüksek bölgelerde yetiştirilebileceği özellikle Gemlik çeşidinden kuru yetiştiricilik
şartlarında beklenen sonuçların elde edilemeyeceği dikkate alınmalıdır.
70
YA B A N İ Z E Y T İ N ” D E L İ C E ” R E H A B İ L İ TA S Y O N U E Y L E M P L A N I 2 0 1 5 - 2 0 1 9
BORNOVA ZEYTİNCİLİK ARAŞTIRMA İSTASYONU’NUN
İLLERE GÖRE ZEYTİN TAVSİYE LİSTESİ
Çeşitli araştırmalar ve gözlemler doğrultusunda illere göre tavsiye edilmesi uygun görülen çeşitlerin listesi aşağıda
verilmiştir.
Artvin: Butko, Otur, Sati, Gemlik, Ayvalık, Domat, Görvele
Trabzon: Ayvalık, Gemlik, Domat, Görvele, Butko
Samsun: Gemlik, Ayvalık, Domat, Samsun Salamuralık, Samsun Yağlık
Sinop: Gemlik, Ayvalık, Domat, Sinop No:4
Kastamonu: Gemlik, Ayvalık, Domat, Sinop No:4
Yalova: Gemlik, Ayvalık, Domat, Edincik Su, İznik Çelebi, Karamürsel Su
Tekirdağ
: Gemlik, Ayvalık, Domat, Tekirdağ Çizmelik, Tekirdağ Eşek Zeytini
Kocaeli: Gemlik, İznik Çelebi, Karamürsel Su, Domat
Sakarya: Gemlik, İznik Çelebi, Karamürsel Su, Domat
Bilecik: Gemlik, İznik Çelebi, Karamürsel Su, Domat
Eskişehir: İznik çelebi, Karamürsel Su, Gemlik, Domat
Bursa: Gemlik, Edincik Su, Ayvalık, Domat, İznik Çelebi, Karamürsel Su
Balıkesir: Ayvalık, Gemlik, Domat
Çanakkale: Ayvalık, Gemlik, Tekirdağ Eşek zeytini, Tekirdağ Çizmelik
İzmir: Memecik, Ayvalık, Gemlik, Domat, Memeli, Ödemiş Eşek Zeytini, Uslu, Erkence, Çilli, Çekişte
Manisa: Domat, Gemlik, Ödemiş Eşek Zeytini, Uslu, Ayvalık, Memecik,
Aydın: Memecik, Yamalak Sarısı, Ödemiş Eşek Zeytini, Çekişte, Manzanilla, Erkence, Domat, Gemlik
Denizli: Gemlik, Domat, Yamalak Sarısı
Burdur: Gemlik, Domat, Memecik,
Muğla: Memecik, Tavşan Yüreği, Erkence, Ödemiş Eşek Zeytini
Antalya: Tavşan yüreği, Silifke Yağlık, Saurani, Memecik, Sarı Ulak
Mersin: Sarı Ulak, Ayvalık, Memecik, Silifke Yağlık, Saurani, Büyük Topak Ulak, Tavşan Yüreği
Karaman: Ayvalık, Sarı ulak, Gemlik
Adana: Büyük Topak Ulak, Memecik, Saurani, Halhalı (Hatay)
Osmaniye: Saurani, Kilis Yağlık, Nizip Yağlık, Halhalı (Hatay)
Hatay: Halhalı (Hatay), Saurani, Sarı Haşebi, Nizip Yağlık
Gaziantep: Kilis Yağlık, Nizip Yağlık, Saurani, Eğri Burun (Nizip), İri Yuvarlak, Kan Çelebi, Yün Çelebi
Kilis: Kilis yağlık, Nizip yağlık, Halhalı (Derik), Memecik, Saurani
Adıyaman: Kilis yağlık, Nizip yağlık, Halhalı (Derik), Memecik, Saurani
Şanlıurfa: Halhalı (Derik), Kilis Yağlık, Nizip Yağlık, Saurani, Memecik, Belluti
Kahramanmaraş: Maraş No:7, Kilis Yağlık, Halhalı (Hatay), Nizip Yağlık, Saurani, Memecik
Mardin: Halhalı (Derik), Zoncuk, Belluti, Kilis Yağlık, Nizip Yağlık
Şırnak: Kilis Yağlık, Nizip Yağlık, Saurani
71
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
KAYNAKLAR
- Aksu, S.1994. Türkiye’de Zeytincilik Nasıl Canlanır, Turyağ Yayınları, No.2, İzmir.
- FAO, Production Yearbook. Çeşitli yıllar
- Karakır, N.1992. Zeytin Üretimi, İklim ve Toprak İstekleri ile Hasat Şekilleri, Standard Dergisi, Yıl:31, Sayı:372, Aralık, Ankara.
- Köksal, O. 1992. Zeytin ve Zeytinyağının Sağlık Yönünden Değeri, Standard Dergisi, Yıl:31, Sayı:372, Aralık, Ankara
- Tunalıoğlu, R.1995. Önemli Zeytin Üreticisi Ülkelerin Zeytinciliği ile Türkiye Zeytinciliğinin Bazı Yönlerden Karşılaştırılması,
Doktora Tezi, Ege İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, İzmir.
- Arsel, H., 1982. Zeytinde Generatif Üretim. Zeytincilik Semineri 5, 52-66 Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları
- Çavuşoğlu, A., Çakır, M., 1988. Modern Zeytincilik (Çeviri). Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları
- Çeçen, K., 1982. Yabani zeytinde Aşı Çeşitleri. Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları
- Yüce, B., 1979. Zeytin Tohumlarının Değişik Ortamlarda ve Zamanlarda Çimlendirilmesinin Çimlenme Yüzdesine Etkileri. Tariş.
Araştırma. Cilt 1 Sayı
- CANÖZER, Ö. 1991. Standard Zeytin Çeşitleri Kataloğu. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları. No: 334, Seri :16.
- GÜMÜŞAY, B. ve ark. 1990. Ege Bölgesi Önemli Yağlık Ve Sofralık Zeytin Çeşitlerinin Zeytin Sineğine (Dacus Oleae Gmel.)
Hassasiyeti Üzerine Çalışmalar. Zeytincilik Araştırma Enstitüsü.
- Arsel, H., 1982. Zeytinde Generatif Üretim. Zeytincilik Semineri 5, 52-66 Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları
- Çeçen, K., 1982. Yabani zeytinde Aşı Çeşitleri. Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları
- Çimlendirilmesinin Çimlenme Yüzdesine Etkileri. Tariş. Araştırma. Cilt 1 Sayı 3
- AKILLIOĞLU. M., 1988. .Zeytincilikte verim düşüklüğüne neden olan Klimatolojik faktörler.Milletlerarası Gençleştirme Kursu.
Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü,İzmir..
- DİKMEN,İ.,(1985) Entansif Plantasyonlarda Aralık ve Mesafeler Üzerinde Araştırma.Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü.
- ULUSKAN ,A., UYSAL, S., 1984. Zeytincilik Tesisinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar.Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü
Yayınlar No.32
- Canözer, Ö.,Özilbey, N., 1991 Üç sulama metodunun zeytin kalite ve kantitesine etkileri üzerinde araştırmalar (Sonuç raporu)
Zeytincilik Araştırma Enstitüsü. Bornova, İZMİR.
- Lavee,S., 1997 Zeytinin Biyolojisi ve Fizyolojisi Dünya Zeytin Ansiklopedisi Bl.2 s. 61-110 Uluslararası Zeytinyağı Konseyi
Principe de Vergara, 154 28002 Madrid- İSPANYA
- Luıs Cıvantos Lopez and Vıllalta Mıguel Pastor Munoz-Cobo 1997 Yetiştirme Teknikleri Dünya Zeytin Ansiklopedisi Bl.4 s.147193 Uluslararası Zeytinyağı Konseyi Principe de Vergara, 154 28002 Madrid- İSPANYA
- Varol, N., 2003 Zeytinde verimli ve verimsiz yıllarda yaprak protein desenlerinin değişimi üzerine araştırmalar (Doktora Tezi)
Ege Ünv. Fen Bilimleri Ens. Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı Bornova- İZMİR
- Munoz, P.M.1989. Pratik Zeytincilik El Kitabı, Zeytinin Budanması U.Z.K. Madrid.
- Çavuşoğlu, A. 1982. Zeytin Ağacının Budanması. Zeytincilik Semineri: Sayfa 215 – 22. Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Çeçen, K.1966. Zeytin Ağaçlarında Bilezik almanın Ne Faydası Vardır. Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları Sayı: 4.
- Çeçen, K. 1953. Zeytin Ağacı Ve Budanması
- Canözer,Ö. ve N., Özilbey, 1986. Üç Sulama Metodunun Zeytin Kalite ve Kantitesine Etkileri Üzerinde Araştırmalar (Ara Sonuç
Raporu). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, İzmir.
- Çeçen, K., 1970. Zeytin Ağaçlarının Su İhtiyaçlarının Tespiti İle İlgili Bir Çalışma, Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Yayınları Sayı: 6,
Bornova, 24s.
- Çeçen, K., 1966. Zeytinliklerde Toprak Nasıl İşlenir ve Toprak Su Muhafaza Tedbirleri Nasıl Alınır, Tarım Bakanlığı, Ziraat İşleri
Genel Müdürlüğü Yayınları Sayı: A-112, Ankara, 37s.
- Gümüşay, B., 1993. Bazı böceklerin zeytin ve zeytinyağının kalite ve kantitesine etkileri. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Bitki Koruma Ana Bilim Dalı Basılmamış Doktora Semineri, 9 s.
- NİZAMLIOĞLU,K.,GÖKMEN,N.,1964 Türkiye’de Zeytine Zarar Veren Böcekler, Yenilik Basımevi. İstanbul 160 sf
- PALA,Y., NOGAY, A., DAMGACI, E., ALTIN., M., 2001 Zeytin Bahçelerinde Entegre Mücadele Teknik Talimatı, T.C Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı Ankara
- İyriboz, N.S, 1968. Zeytin Zararlıları ve Hastalıkları. Tarım Bakanlığı Zir. Müc. Ve Zirai karantina gen. Md. Yayınları, Karınca
Matb. Ve Tic. Koll. Şti. İzmir. 112 s.
- Karaca, İ., 1977. Fitobakteriyoloji ve Bakteriyel hastalıklar. Ege Üniversitesi Matbaası. Yayın No. 294. Bornova, 270 s.
KATKILARINDAN DOLAYI
İZMİR / BORNOVA ZEYTİNCİLİK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE VE ÇALIŞANLARINA
TEŞEKKÜR EDERİZ.
72
Zeytin Eylem Plan
ı ile
5 yılda
1,5 milyon adet ze
ytin ağacı
ekonomiye kazan
dırılarak,
ülke ekonomisine
yılda
50 milyon TL
katkı sağlanacaktı
r.
Zeytin Eylem Plan
ı ile
yapılacak çalışmal
ar neticesi
nde
15.000 ailenin
gelir seviyesi
artırılacaktır.
“Zeytin ağacı,
Dünya üzerinde yetişen
ağaçların ilkidir.
İnsanoğlunun emeğinin
karşılığını cömertliğiyle öder.”
Orman Genel Müdürlüğü
Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanmıştır.
CTA LTD. (0312) 222 66 77
www.ogm.gov.tr