moğolistan ülke raporu

Transkript

T.C.
BAŞBAKANLIK
TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI
(TİKA)
MOĞOLİSTAN
ÜLKE RAPORU
Hazırlayanlar
Teknik Yardım Uzmanları
A. Refik ÇETİNKAYA
Yaver DEMİR
Teknik Yardım Uzman Yardımcıları
Fatih YILMAZ
Nergis ATILGAN
Temmuz 2005
I
T.C.
BAŞBAKANLIK
TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI
(TİKA)
Akay Caddesi, No: 6
06640 Küçükesat / Ankara
Tel.: (0090.312) 417 27 90
Faks: (0090.312) 417 27 99
ISBN 975-19-3749-3
Baskı
Öncü Basımevi Ltd. Şti.
Tel.: (0090.312) 384 31 20
II
ÖNSÖZ
20. yüzy›lda ivme kazanan teknoloji, iletiflim ve ulafl›m alan›ndaki geliflmeler, ülkeler aras›ndaki iliflkileri yo¤unlaflt›rm›fl ve buna paralel olarak uluslararas› iliflkilerde iflbirli¤inin önemi de giderek artm›flt›r. Bu çerçevede, ülkeler aras›nda bilgi ve
teknoloji transferinde ek bir kaynak oluflturan ve idari, sosyal ve ekonomik altyap›lar›n uyumlulaflt›r›lmas›na katk›da bulunan teknik iflbirli¤i ve yard›mlar da önem kazanm›flt›r.
Türk ‹flbirli¤i ve Kalk›nma ‹daresi Baflkanl›¤› (T‹KA) kurulufl y›l› olan 1992’den
bu yana, Avrupa, Asya ve Afrika olmak üzere üç k›tada geliflme yolundaki ülkelerin
kalk›nmalar›na yard›mc› olmak amac›yla, bu ülkelerle ekonomik, ticari, teknik, sosyal ve e¤itim alanlar›ndaki iflbirli¤ini gelifltirmeye yönelik projeler, programlar ve faaliyetler yürütmektedir.
Teknik iflbirli¤i ve yard›m program, proje ve faaliyetlerinin sa¤l›kl› uygulanabilmesi ve baflar›l› sonuçlar al›nabilmesi, ilgili ülkenin ekonomik ve sosyal yap›s›, kalk›nma programlar›, öncelikli ihtiyaç alanlar› ve bu alanlar› alg›lama biçimlerinin do¤ru olarak bilinmesi ile mümkündür.
T‹KA taraf›ndan haz›rlanarak yay›mlanan ülke raporlar›, teknik iflbirli¤i ve yard›m
programlar›n›n etkin biçimde uygulanabilmesi için söz konusu ülkelerin hali haz›rdaki ekonomik, sosyal, idari yap›lar›n›n güncel bilgilerle ortaya konmas›n›n yan› s›ra ilgili ülkelerle iliflkide bulunan özel kurulufllarla kamu kurulufllar›n›n da bilgilendirilmesini amaçlamaktad›r.
T‹KA’n›n Mo¤olistan’da yürüttü¤ü MOTAP (Mo¤olistan’daki Türk An›tlar› Projesi), Bilge Ka¤an Karayolu Projeleri’nin yan› s›ra tüm ekonomik, idari ve e¤itim iflbirli¤i ve teknik yard›m çal›flmalar› da ayn› çerçevede ele al›nd›¤›nda, Mo¤olistan’› her
yönüyle ve güncel bilgilerle ele alacak bir raporun haz›rlanmas› gereklilik halini alm›flt›r. Bu amaçla Türk ‹flbirli¤i ve Kalk›nma ‹daresi Baflkanl›¤› taraf›ndan yay›mlanan Mo¤olistan Ülke Raporu, son derece titiz bir ekip çal›flmas›n›n ürünüdür.
Mo¤olistan ile aram›zdaki teknik iflbirli¤i ve yard›m faaliyetlerinin bundan sonra
da giderek büyüyen bir çerçevede devam etmesi dile¤iyle; bu alanda bize destek
olacak Mo¤olistan Ülke Raporu’nun haz›rlanmas›nda eme¤i geçen herkese teflekkür ediyorum.
Hakan FİDAN
Başkan
III
IV
İÇİNDEKİLER
I. BÖLÜM
MOĞOLİSTAN ÜLKE RAPORU
1. TEMEL GÖSTERGELER
13
2. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER
2.1. Nüfus Artış Hızı
2.2. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
2.3. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı
2.4. Doğum ve Ölüm Oranı
2.5. Kadın Başına Düşen Doğum Oranı (Binde)
2.6. Ortalama Yaşam Süresi (OYS)
2.7. Nüfus Yoğunluğu (Kişi / km2 )
2.8. Okur-Yazar Oranı
2.9. Göç Oranı
2.10. Evlenme ve Boşanma Oranları
2.11. Çalışan Nüfus
2.11.1. Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı
2.11.2. Çalışan Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
2.11.3. Çalışan Nüfusun Cinsiyetlere Göre Dağılımı (Bin Kişi)
2.12. Nüfusun Etnik Dağılımı
2.13. Nüfusun Dinlere Göre Dağılımı
14
14
15
15
15
15
15
16
17
17
18
19
19
20
20
21
21
3. COĞRAFYA VE İKLİM
3.1. Coğrafya
3.2. İklim
21
21
22
4. TARİHÇE
22
5. SİYASİ VE İDARİ YAPI
5.1. Yasama
5.2. Yürütme
5.3. Yargı
5.4. İdari Yapı
5.5. Dış Politika ve Diğer Ülkelerle İlişkiler
5.5.1. Moğolistan-Çin Halk Cumhuriyeti
5.5.2. Moğolistan-Rusya Federasyonu
5.5.3. Moğolistan-Japonya
5.5.4. Moğolistan-ABD
5.5.5. Moğolistan-Avrupa Ülkeleri
5.5.6. Çok Taraflı İlişkiler
23
24
26
28
29
30
30
30
30
31
31
31
V
6. EKONOMİ
6.1. Genel Görünüm
6.2. Ekonomi Politikaları
6.2.1. Makroekonomik istikrarın sağlanması hedefi çerçevesinde
6.2.2. Banka ve mali sektörlerin iyileştirilmesi hedefi çerçevesinde
6.2.3. Özelleştirmeye devam edilerek, toprak ve mülkün ekonomik
verimliliğinin arttırılması hedefi çerçevesinde
6.2.4. Sanayi, maden, ziraat ve hizmet sektörünün desteklenmesi,
ihracatın artırılması hedefi çerçevesinde
6.2.5. Yatırım himayesi için güvenli ortamın oluşturulması çerçevesinde
6.2.6. Ekonomik kalkınmada etki gösterebilecek altyapının hızla
geliştirilmesi çerçevesinde
6.2.7. Turizm, bilgi, iletişim ve teknolojik alanlardaki gelişim
hedefi çerçevesinde
6.2.8. Dış ticaret politikası çerçevesinde
6.3. Ekonomik Göstergeler
6.3.1. Dış Ticaret
6.3.2. GSMH
6.3.3. Enflasyon
6.3.4. Dolar Kuru
6.3.5. Asgari Ücret
6.3.6. Fiyatlar
6.3.7. Tüketici Fiyatları Endeksi
6.3.8. Dış Borç
6.3.9. Aldığı Dış Yardım
6.3.10. Ödemeler Bilançosu
6.3.11. Döviz Rezervleri
32
32
33
33
33
7. EKONOMİK VE SOSYAL SEKTÖRLERDEKİ DURUM
7.1. Ekonomik Sektörler
7.1.1. Tarım, Orman ve Hayvancılık
7.1.2. Madencilik
7.1.3. Enerji
7.1.4. İmalat / KOBİ’ler
7.1.5. Özelleştirme
7.1.6. Hizmetler
7.1.7. İnşaat 68
7.1.8. Mali Sektör
7.2. Sosyal Sektörler
7.2.1. Eğitim
7.2.2. Sağlık76
7.2.3. Nüfus
7.2.4. İşgücü ve İstihdam
7.2.5. Gelir ve Refah Dağılımı
7.2.6. Çalışma Hayatı ve Sosyal Güvenlik
7.2.7. Çevre
7.2.8. Medya
54
54
54
60
61
62
65
65
VI
34
35
37
37
38
39
40
40
44
46
47
48
48
48
49
50
51
53
71
74
74
78
78
79
80
82
84
8. YABANCI YATIRIM
8.1. Yabancı Yatırımlar
8.2. Vergi Sistemi
8.3. Yatırımların Teşviki
8.4. Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri
8.5. Uluslararası Finans Kuruluşları ile İlişkiler
8.6. Dış Ticaret Mevzuatı
85
85
86
87
87
87
88
9. TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
9.1. Siyasi İlişkiler
9.2. Ekonomik ve Ticari İlişkiler
9.3. Eğitim, Kültür ve Bilimsel Alanlardaki İlişkiler
88
88
91
93
II. BÖLÜM
MOĞOLİSTAN’A YÖNELİK TİKA FAALİYETLERİ
(1992-2005)
GİRİŞ
97
I. İDARİ ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ
A. Merkezi Yönetimlerin Geliştirilmesi
İki Taraflı Proje ve Faaliyetler
Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri
- Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Özel Teknikleri
Uzmanlık Eğitim Programı
- Moğolistan Cumhurbaşkanlığı Personelinin Eğitimi
Bölgesel Proje ve Faaliyetler
- Kamu Yöneticiliği Uzmanlık Programı
- Avrasya Ülkeleri Rekabet Teşkilatlarının Kurulması
veGeliştirilmesi Programı
- Uluslararası Interpol Eğitim Seminerleri
- İstatistik Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi
- Uluslararası Türk Gönüllü Danışmanlık Hizmetleri
- Diğer Faaliyetler
99
99
99
99
99
101
101
102
102
II . SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ
A. Genel Eğitimin İyileştirilmesi
Eğitim Sistemlerinin Uyumlulaştırılması
- Kırgızistan’da “Bologna Süreci” Toplantısı
Eğitim İşbirliği Çalışmaları
- Yurtdışından Gelen Öğrencilerin Mezuniyet Töreni
B. Göçmenlerin Barınma Problemlerinin Azaltılması
- Çadır Yardımı
102
102
102
102
102
103
103
103
103
103
99
99
99
99
VII
C. Açlık, Yoksulluk ve İşsizlikle Mücadele
- Moğolistan’da Fakirliğin Azaltılması Toplantısı
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeciliğin Yaygınlaştırılması
- Avrasya Ülkelerinde Girişimciliğin ve Küçük
ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Geliştirilmesi –
Avrasya KOBİ Programı
D. Sağlık Sisteminin Geliştirilmesi
- Kan Merkezi’nin Rehabilitasyonu-Sağlık Eğitimi
E. Diğer Sosyal Alt Yapıların Geliştirilmesi
- Karakurum-Orhun Karayolu Projesi
- Şehir Planlama Uzman Desteği
III. EKONOMİK ALT YAPILARIN VE ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN
GELİŞTİRİLMESİ
A. Hayvancılık Sektörü
- Moğolistan Dericilik Sektörünün Geliştirilmesi Projesi
- GTZ ile Moğolistan’da Dericilik Konusunda İşbirliği
B. Bilişim Sektörü
- Türk Cumhuriyetleri Bilişim Teknolojileri Çalışma Gurubu
C. Turizm Sektörü
- Turizm Sektöründe İstihdam Edilen/Edilecek Personelin
İşbaşında Eğitimi
D. Mali Sektör
- Moğolistan ile Vergi Alanında İşbirliği
- Bankacılık ve Merkez Bankacılığı Alanında İşbirliği Programı
- OECD – TİKA İstanbul Özel Sektörü Geliştirme Merkezi /
OECD – TİKA Ankara Çok Taraflı Vergi Eğitim Merkezi
- TİKA – Dünya Bankası Enstitüsü İşbirliği
E. Çevre ve Ormancılık
- Avrasya Ülkelerine Yönelik Çevre ve Orman Konularındaki
Faaliyetlerde Teknik Yardım ve İşbirliği İnceleme Programı
F. Bilim Sektörü
- Teknoloji Eğitim Programı
VIII
103
103
103
104
104
104
104
104
104
105
105
105
105
106
106
106
106
106
106
107
107
107
107
107
107
107
107
107
108
108
108
109
109
109
109
109
109
109
G. Özel Sektörün Geliştirilmesi
- Sınai Mülkiyet Hakları’nın Korunması Toplantısı
IV. TOPLUMLARARASI İLETİŞİM, SOSYAL BARIŞ VE KÜLTÜREL
İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ
A. Toplumlararası İletişimin Geliştirilmesi
Türkçe Kullanımının Yaygınlaştırılması
- Türkoloji Projesi
Tanıtım ve Yayın Çalışmaları
- Trudi Orhonskoy Ekspeditsii
- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları
- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2001 Yılı Çalışmaları
- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü
- Avrasya Bülteni
- Avrasya Etüdleri Dergisi
B. Kültürel İşbirliğinin Geliştirilmesi
Müşterek Kültür Mekanlarının Oluşturulması
- Moğolistan Milli Kütüphanesi Türkçe Eserler Bölümü
- Uluslararası Göçebe Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü
Müşterek Kültür Eserlerinin Kültür Hayatımıza Kazandırılması
- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi (MOTAP)
- Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu
- Moğol Müze Uzmanlarına Eğitim Verilmesi
Müşterek Kültürel Faaliyetlerin Desteklenmesi
- Dünya ve Melodi-Uluslararası Halk Oyunları Festivali
- Türk - Moğol Kültürel ve Tarihi İlişkileri Sempozyumu
V. 2005 YILI PROJE VE FAALİYETLERİ
Gerçekleşen Proje ve Faaliyetler
- Kırtasiye Yardımı
- 74 Okula Yardım
Çalışmalarına Başlanmış ve Devam Eden Proje ve Faaliyetler
- Moğolistan Milli Denetim Müdürlüğü ile İşbirliği
- Toprak İşleri, Jeodezi ve Kartografya Genel Müdürlüğü
ile İşbirliği
- Dışişleri Bakanlığı Kütüphane ve Arşiv Ekipmanlarının
İyileştirilmesi
- Moğolistan İstatistik Ofisi’nin Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi
Projesi
- Moğolistan’da Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi
- TRT Yayınlarının Bayan Ulgii Vilayetine Yayınlanması
- Türkiye’nin Moğolistan’da Tanıtımı Amacıyla TV Programı
Hazırlanması
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile İşbirliği
110
110
110
110
110
110
110
111
111
111
111
111
111
112
112
112
112
113
113
113
114
114
114
114
114
115
115
115
115
115
115
116
116
116
117
117
117
117
IX
EKLER
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
EK
X
1 – İhraç Ürünleri Listesi
2 – İhracat Yapılan Ülkeler Listesi
3 – İthal Ürünleri Listesi
4 – İthalat Yapılan Ülkeler
5 – Temel Tüketim Maddelerinin Ortalama Fiyatları
6 – Madencilik Sektör Üretimi
7 – İmalat Sektörü Üretim Oranları
8 – Deri İşleme ve Sanayi Sektörü
9 – Özelleştirme Programı
10 – 13 Ocak 2004 tarih ve 13 sayılı Moğolistan Hükümeti Bakanlar
Kurulu Kararı ile 2004 yılında Özelleştirilecek
Şirketlerin Takvimi
11 – 2003 ve 2004 Yılları Sonunda Hudut Kapısından Geçen Yabancı
Yolcuların Sayısı
12 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Bankalar
13 – Banka Kredi Faiz Hadleri
14 – Sermaye ve Menkul Kıymet Borsalarında Yapılan İşlemler
15 – Eğitim ve Öğretim Kurumlarında Okuyanların, Akademik Yıl
Başı İtibariyle Sayısal Dağılımı
16 – Moğolistan’da Yayın Yapan Yabancı Medya Ajansları
17 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Belli Başlı Yabancı
Yatırımcı Şirketler
18 – Yabancı Yatırım Kanununun Genel Hatları
19 – Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri
20 – Genel Hatlarıyla Kambiyo Kanunu
21 – Türkiye-Moğolistan Ticarete Konu Mallar Listesi
22 – Pratik Bilgiler
121
122
123
124
125
127
128
129
130
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
144
146
MOĞOLİSTAN
I. GENEL BİLGİLER
Resmi Adı
: Moğolistan
Yönetim Şekli
: Parlamenter Demokrasi
Anayasa Kabul Tarihi
: 12 Şubat 1992
Devlet Başkanı
: Nambariin ENKHBAYAR (Mayıs 2005)
Başbakan
: Tsakhia ELBEGDORJ
Başkenti
: Ulanbator
Başkentin Nüfusu
: 942.000
Resmi Dili
: Moğolca
Önemli Şehirler
Yüzölçümü
: Darkhan Uul ( 86.5 bin), Erdenet (76.5 bin),
Bayan Olgii (100.8 bin)
: 1.565.500 km2
Nüfusu
: 2.751.314 (2004 sonu itibariyle)
Komşuları
: Çin Halk Cumhuryeti
Rusya Federasyonu
Milliyet
: Moğol
Etnik Gruplar
: Khalka Moğol (% 85), Kazak ( % 6), Diğerleri (% 9)
Din
: Budist ( %90), Müslüman (%6) ,
Hristiyan, Şamanist (% 4)
Bağımsızlık Tarihi
: 26 Kasım 1921
Milli Gün
: 11 Temmuz
Oy Kullanma Yaşı
: 18
İdari Yapı
: 21 vilayet ve 1 büyükşehir*
Arhangay, Bayanhongor, Bayan-Olgii, Bulgan,
Darhan Uul, Dornod, Dornogovi, Dundgovi, Dzavhan,
Govi- Altay, Govi-Sumber, Hentiy, Hovd, Hovsgol,
Omnogovi, Orhon, Ovorhangay, Selenge, Suhbaatar,
Tov, Ulaanbaatar*,Uvs
1
II. COĞRAFİ YAPI
Konumu
: Kuzey Asya
Coğrafik Koordinatları
: 41°35˝-52˚06˝ kuzey enlem, 87˚47˝-119˚57˝ boylam
Yüzölçümü
Suyla Kaplı Alan
Karasal Alan
: 1.565.500 km2
: 9600 km2
: 1.555.400 km2
Toplam Sınırı
: 8162 km.
Kara Sınırları
En Uzun Nehir
: Çin Halk Cumhuryeti ( 4677 km.)
Rusya Federasyonu (3485 km.)
: Orkhon (1124 km.)
En Geniş Göl
: 3350 km2
En Yüksek Nokta
: Nayramadlin Orgil (4374 m.)
En Alçak Nokta
: Hoh Nuur (518.m)
Denizden Yüksekliği
: 1600 m.
İklim
: Kışlar uzun ve soğuk, yazlar kısa ve sıcak
III. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER
Şehirde Yaşayan Nüfus
: 1.540.728 (%56)
Köyde Yaşayan Nüfus
: 1.210.586 (%44)
Toplam Kadın Nüfus
: 1.375.933 (%50.01)
Toplam Erkek Nüfus
: 1.375.381 (% 49.99)
Nüfus Kompozisyonu
: 0-14 yaş arası % 29.7
15-64 yaş arası % 66.7
65 yaş ve üstü % 3.6
Ortalama Yaşam Süresi
Erkekler İçin
Kadınlar için
: 64
: 62
: 66
Nüfus Artış Oranı
: 1.4
2
IV. EKONOMİ
Gayri Safi Milli Hasıla
: 1.518.600 $
Kişi Başına Düşen Gelir : 551 $
Para Birimi
: Tugrik ( Şubat 2005 1 $=1205 Tugrik)
GSMH-Sektör Oranı
: Tarım ve hayvancılık % 28.8
Nakliyat, depolama ve iletişim % 15.1
Madencilik % 9.5
İmalat % 6
Ticaret % 20
Çalışan Nüfus Sayısı
: 954.300
Ticaret
Sanayi
İnşaat
Tarım-Hayvancılık
Ulaşım-İletişim
Diğer
:
:
:
:
:
:
%
%
%
%
%
%
8.4
16.6
5.1
36.5
6.2
28.8
Reel İşsizlik Oranı
: % 8.5
Enflasyon
: %11 (2004)
Dış Ticaret Hacmi
: 1.864.900.000 $
İthalat
: 1.011.600.000 $
İhracat
: 853.300.000 $
Başlıca İhracat Ortakları : ABD (%17.9), Rusya Federasyonu (%6.7), Çin Halk
Cumhuriyeti (%46.6), Avustralya (%5.6), Singapur
(%4.2), İngiltere (%15.7), Güney Kore
Başlıca İthalat Ortakları
: Güney Kore (%8.5), Rusya Federasyonu (%33.1),
Çin Halk Cumhuriyeti (%24.5), Japonya (%7.9),
Almanya (%4.7), ABD (%2.9)
Elektrik Üretimi
: 2.225 milyar kWh
Elektrik İhracatı
: 25 milyon kWh
Elektrik İthalatı
: 196 milyon kWh
3
Telefon Abonesi Sayısı
: 142.300
Tv Sayısı
: 220.000
Radyo Sayısı
: 93.800
Cep Telefonu Abonesi
: 250.000
Cep Telofon Kuruluşları : MOBİCOM, SKY
Radyo İstasyonu Sayısı : 28
TV İstasyonu Sayısı
: 9 ( Ulusal yayın yapan 1 kuruluş
bulunmaktadır.Başkent Ulanbator’a yayın yapan 9,
eyaletlerde yerel yayın yapan 18 tv şirketi bulunmaktadır.)
İnternet Kullanıcısı
: 50.000
Demiryolu
: 1815 km. (Ray genişliği 1.524 m.)
Havaalanı Sayısı
: 36 (Sadece başkent Ulanbator’daki Bayan Ukha
Havaalanı uluslararası uçuşa açıktır)
Karayolu
: 11.063 km. (Bu yolların 1317 km.si asfalt, geri kalan
kısmı ise stabilizedir.)
Araç Sayısı
: 105.775 (2003)
Ulan Bator’daki araç sayısı 57.646 (2003)
V. DIŞ POLİTİKA
Üye Olduğu Kuruluşlar
Moğolistan’daki
Büyükelçilikler
4
: ARF, AsDB, CP, EBRD, FAO, G-77, IAEA, IBRD,
ICAO, ICC, ICCt, ICFTU, ICRM, IDA, IFAD, IFC,
IFRCS, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, ISO, ITU, MINURSO, MONUC, NAM, OPCW, UN, UNCTAD,
UNESCO, UNIDO, UPU, WCO, WHO, WIPO, WtoO,
WtrO
: Bulgaristan, Çin Halk Cumhuriyeti, Küba, Çek
Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, Macaristan,
Hindistan, Japonya, Kazakistan, Güney Kore, Laos,
Plonya, Rusya Federasyonu, Türkiye, İngiltere, ABD,
Vietnam.
Moğolistan’daki
Uluslararası Kuruluşlar
Moğolistan’daki
Büyükelçilikler
Konsolosluklar
: UNDP, UNPF, WHO, IMF, UNICEF, Kızıl Haç ve
Kızılay, Dünya Bankası
: Kazakistan, Türkiye, Singapur, Çin Halk Cumhuriyeti,
Almanya, Belçika, Macaristan, Mısır, Vietnam, Küba,
İngiltere, Rusya Federasyonu, Hindistan, Canada,
Fransa, Çek Cumhuriyeti, Güney Kore, Bulgaristan,
Japonya, Avusturya, Laos, Polonya, ABD
: Rusya Federasyonu ( Irkutsk, Ulaan Ude, Kızıl), Çin
Halk Cumhuriyeti (Huh Hot, Erlian), Sıngapur,
Ukrayna
5
6
Moğolistan Bayrağı, mavi ve kırmızı renkten oluşmaktadır. Bayrağın üçte biri ve ortada bulunan kısmı ebedi tengrinin mavisi,
iki tarafında bulunan kısımları ise refah ve kalkınmanın simgesi olan kırmızı renkten oluşmaktadır. Bayrak direği tarafındaki
kırmızı kısmın ortasında altın sembol bulunmaktadır. Bu sembolü ise özgürlük ve bağımsızlığın simgesidir.
MOĞOLİSTAN BAYRAĞI
MOĞOLİSTAN DEVLET FORSU
7
I. BÖLÜM
MO⁄OL‹STAN
ÜLKE RAPORU
11
M O Ğ O L İ S TA N
Mo¤olistan Bayra¤›, mavi ve k›rm›z› renklerden oluflmaktad›r. Bayra¤›n üçte biri ve ortada
bulunan k›sm› ebedi tengrinin mavisi, iki taraf›nda bulunan k›s›mlar› ise refah ve kalk›nman›n
simgesi olan k›rm›z›d›r. Bayrak dire¤i taraf›ndaki
k›rm›z› k›sm›n ortas›nda alt›n soyombo (sembol)
bulunmaktad›r. Mo¤olistan’›n alt›n soyombosu
ise özgürlük ve ba¤›ms›zl›¤›n simgesidir.
1. TEMEL GÖSTERGELER
Resmi Adı
Yönetim Şekli
Cumhurbaşkanı/Başkanı
Bağımsızlık Tarihi
Milli Gün
Yüzölçümü
Başkenti
Başkentin Nüfusu
Önemli Şehirleri
Komşuları
Moğolistan
Parlamenter Demokrasi
Nambariin ENKHBAYAR (22 Mayıs 2005)
26 Kasım 1921
11 Temmuz
1.565.500 km2
Ulan Bator / Ulanbaatar
942.000
Bayan Ulgii [100 bin]
Darkhan-Uul [86.5 bin]
Erdenet [76.5 bin]
Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu
13
Sınır Uzunlukları
Çin Halk Cumhuriyeti [4.676,9 km]
Rusya Federasyonu [3.845 km]
Nüfus
2.751.314 (2004 yılı sonu itibariyle)
Resmi Dili
Moğolca
Konuşulan Diğer Diller
İngilizce, Rusça, Türkçe
Din
Budist (%90); Müslüman (%6);
Şaman ve Hıristiyan (%4)
Para Birimi
Tugrik (MNT)
1 USD = 1205 MNT (Şubat 2005 itibariyle)
21 vilayet ve 1 büyükşehir*
İdari Yapı
Arhangay, Bayanhongor, Bayan-Olgii, Bulgan,Darhan Uul, Dornod, Dornogovi, Dundgovi, Dzavhan,
Govi- Altay, Govi-Sumber, Hentiy, Hovd, Hovsgol,
Omnogovi, Orhon, Ovorhangay, Selenge, Suhbaatar,
Tov, Ulaanbaatar*, Uvs
2. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER
2.1. Nüfus Artış Hızı
Moğolistan’ın nüfus politikası, 2010-2015 yılları arasında yıllık ortalama nüfus
artış oranının %1.8’in altına düşmeyecek şekilde devam ettirilmesi için uygun koşulların sağlanmasını hedeflemektedir.
2004 yılı itibariyle, nüfus artışı yüzde 1.43 olarak gerçekleşmiştir.
Nüfus Artış Hızı (%)
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
1,3
1,4
1999
1,4
2000
1,2
1,5
2001
2002
Nüfus Artıfl Hızı
14
2003
1,4
2004
2.2. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş grubu
Oran
Erkek
Kadın
0-14 yaş
%29.7
415.735
400.560
15-64 yaş
%66.7
916.445
918.235
65 yaş ve üstü
%3.6
43.205
57.134
2.3. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı
Toplam nüfusun % 49.99’unu erkekler (1.375.385), % 50.01’ini ise bayanlar
(1.375.929) oluşturmaktadır.
2.4. Doğum ve Ölüm Oranı
Doğum oranında 1990 yılından beri düşüş kaydedilmesi sonucunda, 15 ve daha aşağı yaş grubu nüfusun değişimine bağlı olarak, nüfus piramidinin yapısı da
değişmektedir.
Yıllar İtibariyle Doğum ve Ölüm Oranları (Binde)
Yıllar
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Doğum Oranı
21.2
21.0
20.4
20.5
19.1
18.4
21.4
Ölüm Oranı
6.8
6.8
6.5
6.6
6.4
6.4
7.1
Bebek Ölüm Oranı (1000 doğum için)
Yıllar
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Oran
35.3
37.3
32.8
29.5
29.6
23.5
23.0
2.5. Kadın Başına Düşen Doğum Oranı (Binde)
Yıllar
2001
2002
2003
2004
Oran
2.20
2.10
2.00
2.27
2.6.
Ortalama Yaşam Süresi (OYS)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
OYS
63.18
63.36
63.51
63.63
64.17
15
Yaşam standartlarındaki iyileşmeye paralel olarak, ortalama yaşam süresinin
gittikçe arttığı görülmektedir.
Kadınlarda OYS
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
OYS
66.13
66.26
66.47
66.50
66.48
Erkeklerde OYS
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
OYS
60.43
60.66
60.75
60.79
61.97
Dünya genelinde olduğu gibi Moğolistan’da da kadınların ortalama yaşam süresinin erkeklere oranla uzun olduğu görülmektedir.
2.7. Nüfus Yoğunluğu (Kişi / km2)
Yıllar
1980
Nüfus
Yoğunluğu
1.1
1985 1990 1995
1.2
1.3
1.4
2000 2001
1.5
1.6
2002 2003
1.6
1.6
2004
1.7
Moğolistan dünyanın en seyrek nüfuslu ülkelerinden birisidir. Ayrıca, nüfusun
büyük bir bölümü belli başlı merkezlerde (örneğin, başkent Ulan Bator’da toplam
nüfusun 1/3’ünden fazlası yaşamaktadır) toplanmıştır. Nüfus artışıyla birlikte, nüfus yoğunluğu da artmaktadır.
Nüfusun yoğun olduğu bölgeler haritada koyu renkle gösterilmektedir.
16
Kent Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
Oran
57.2
57.2
57.4
53.4
56.0
Kırsal Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı (%)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
Oran
42.8
42.8
42.6
46.6
44.0
2.8. Okur-Yazar Oranı
İstatistiksel verilere göre nüfusun %97,6’sı okur-yazardır.
Yaş Gruplarına Göre Okur-Yazar Oranı (%)
Yaş
Grubu
Oran
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+
96.8
98.7
99.0
98.8
98.7
99.1
98.9
98.7
97.5
91.8
Kadınlarda Yaş Gruplarına Göre Okur-Yazar Oranı (%)
Yaş
Grubu
Oran
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+
97.6
99.0
99.1
98.9
98.7
99.0
98.7
98.4
96.5
86.3
Erkeklerde Yaş Gruplarına Göre Okur-Yazar Oranı (%)
Yaş
Grubu
Oran
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+
95.7
98.0
98.2
98.5
98.7
98.5
98.9
99.0
98.5
96.3
2.9. Göç Oranı
Ülke genelinde 2004 yılı itibariyle, yıllık ortalama nüfus artışı %1.43 olarak gerçekleşmiştir. Bununla beraber, Bayan-Ölgii (%1.9) ile Ulan Bator (%5.5) vilayetlerinde nüfusun yıllık ortalama artışlarının ülke ortalamasından yüksek gerçekleşmesinin nedenleri, ağırlıklı olarak Ulan Bator’un göç almasıyla ve Kazakistan’a iş söz17
leşmesiyle çalışmaya giden bazı vatandaşların Bayan-Ölgii’ye geri dönmeleri ile
açıklanabilir.
Töv (-4.1), Orkhon (-2.9), Uvs (-2.1), Zavkhan (-2.0) ve Gobi-Altai (-2.0) vilayetlerindeki nüfus azalışı batı bölge vilayetlerindeki nüfusun merkez bölgelere ve Ulan
Bator’a göç ederek yerleşmesinden kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak, Ulan Bator
şehrinin nüfus artışında göç edenler reel olarak kendini göstermektedir.
Ulan Bator Büyükşehir Belediyesi’nce 2004 yılı sonunda yapılan yerleşik nüfus
sayımına göre;
•
•
•
•
•
•
Doğan bebek sayısı – 14.795
Ölüm sayısı – 6.017
Kırsal alandan kente göç edenler – 68.808
Başkentten diğer vilayetlere göç edenler – 1.346
Toplam 208.422 aileden 942.747 kişi Ulan Bator’da yaşamaktadır.
2003 yılı sonunda yapılan araştırmaya göre, Ulan Bator’un nüfusu %8.4 oranında artış göstermiş ve 76.2 bin kişinin %88.5’i kırsal alandan resmi olarak
bu kente göç etmiş bulunmaktadır.
Göç hareketlerinin artış nedenleri olarak; köy veya kırsal kesimlere elektrik ve
enerjinin yeterince sağlanamaması, hayat pahalılığı, ulaştırma ve haberleşme imkanlarının yetersizliği, kültür ve sosyal hizmetlerin yetersizliği ve kırsal kesim nüfusunun çağdaş yaşam koşullarına erişmede sıkıntı yaşaması gibi faktörler gösterilmektedir.
Ayrıca, Aralık 2004 itibariyle, 114 bin Moğol vatandaş yurtdışında yaşamaktadır.
2.10. Evlenme ve Boşanma Oranları
18 Yaş ve Üstü Evlenme Oranları (Binde)
Yıllar
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Oran
10.3
10.1
9.0
8.6
9.2
9.6
9.0
18 Yaş ve Üstü Boşanma Oranları (Binde)
18
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
Oran
0.6
0.4
0.5
0.6
0.6
2.11. Çalışan Nüfus
Nüfus artışına paralel olarak toplam çalışan sayısı da artmıştır. Öte yandan,
planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçiş sürecinde ekonomik büyüme hızının
yavaşlaması sonucu işsizlik oranı 2000 yılına kadar sürekli yükselmiş, 2000 yılından itibaren ise istikrarlı bir şekilde düşmüştür.
Yıllar
2000
Çalışma Çağındaki Nüfus (bin)
Aktif Nüfus (bin)
Çalışan Yaşlı Sayısı (bin)
Toplam Çalışan Sayısı (bin)
2001
2002
1,347.4 1,402.8
1,439.2
2003
2004
1,488.9 1,529.0
847.6
872.6
901.7
959.8
987.0
12.5
19.8
19.9
21.2
24.2
809.0
832.3
870.8
926.5
954.3
Kayıtlı İşsizler (bin)
38.6
40.3
30.9
33.3
35.5
İşgücüne Katılım Oranı (%)
62.9
62.2
62.7
64.5
64.5
Reel işsizlik Oranı (%)
22.3
21.6
9.8
8.5
8.2
Çalışan nüfus içinde ihtiyar kişilerin sayısının geçen yıllara göre artış göstermesi, yaşlı insanların belirli işler yaparak gelirlerini yükseltme çabası içinde olduğunu
göstermektedir.
2.11.1. Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı
Çalışan nüfusun 2003 yılı itibarıyla sektörel dağılımı, tarım ve hayvancılık sektöründe %36.5, sanayi sektöründe %16.6, ticaret sektöründe %8.4, ulaştırma ve
haberleşme sektöründe %6.2, inşaat sektöründe %5.1 ve diğer sektörlerde
Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (%)
19
%27.2’dir. 1995, 1999 ve 2003 yılları kıyaslandığında, çoğu sektörlerde çalışanların sayısının kesintisiz olarak artmasına rağmen tarım ve hayvancılık sektöründe
çalışanların sayısı, 1995’ten 1999 yılına kadar %2.4 oranında artış göstermiş,
1999’dan 2003 yılına kadar %12 oranında düşüş göstermiştir. Bunun nedeni, son
yıllarda kuraklık ve aşırı derecede kar yağışından dolayı hayvan sayısının azalması ve nüfusun başkentte yaşamaya başlamasından kaynaklanmaktadır.
Ticaret sektöründe çalışanların sayısı, 1995-1999 arasında %1.6 oranında artış göstermiş ve 1999-2003 arasında ise %1.6 oranında düşüş göstererek 1995 yılındaki seviyesine gerilemiştir.
1999-2003 yılları kıyaslandığında ise, sanayi, ulaştırma ve haberleşme sektöründeki istihdamın arttığı görülmektedir.
2.11.2. Çalışan Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Nüfusun işgücüne katılım oranlarına bakıldığında en yüksek oranları 30-34 yaş
arası olduğu görülmektedir. Ayrıca, kadınlarla erkekleri işgücüne katılım oranları
arasındaki fark oldukça azdır.
İşgücüne Katılım Oranı (Yaş Gruplarına Göre)
2.11.3. Çalışan Nüfusun Cinsiyetlere Göre Dağılımı (Bin Kişi)
20
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
Toplam
809.0
832.3
870.8
926.5
954.3
Bayan
392.1
407.8
430.6
457.7
469.1
Erkek
416.9
424.5
440.2
468.8
485.2
2.12. Nüfusun Etnik Dağılımı
Ülke nüfusunun %90’dan fazlası Moğol’dur. Moğolların özü olan Khalkha etnik
grubundan insanlar ülkenin tüm topraklarına dağılmış olarak yaşamakta ve nüfusun %80’ini oluşturmaktadır. Diğer önemli etnik gruplardan biri ise Kazaklardır. Kazaklar, Moğolistan nüfusunun %6’sını oluşturmakta ve çoğu ülkenin batı bölgesinde yer alan Bayan-Ölgii vilayetinde yaşamaktadır. Önemli sayıda Kazak 1990’lı yıllarda Kazakistan’a göç etmekle beraber çoğu geri dönüş yapmıştır. Moğolistan nüfusu, Kazaklar hariç Ural Altay dil grubundaki dilleri konuşmaktadır. Bu gruptaki diller ise Khalkh, Dörvöd, Buryad, Bayd, Uriankhai, Zakhçin, Darkhad, Torguud, Uuld,
Myangad, Barga ve Üzemçin lehçelerinden oluşmaktadır. Bunlara ek olarak, Rusça, İngilizce ve Türkçe konuşulan yabancı diller arasındadır.
2.13. Nüfusun Dinlere Göre Dağılımı
Moğolistan nüfusunun % 6’sını oluşturan Müslüman Kazaklar ve sayıları çok az
olan Khoton Moğol boyu dışında halkın çoğu Budist’tir. Ulan Bator’da 1990 yılından sonra başlayan misyonerlik faaliyeti neticesinde, Hıristiyanlığı seçmiş olan
Moğol vatandaşlarının sayısının toplam nüfusun yüzde 4’üne ulaştığı tahmin edilmektedir.
3. COĞRAFYA VE İKLİM
3.1. Coğrafya
Moğolistan, Orta Asya’nın kuzeyinde yer almaktadır. Kuzeyde Rusya Federasyonu, batı, güney ve doğuda ise Çin Halk Cumhuriyeti ile çevrelenmiştir. Ülkenin
denize çıkışı ve başka bir ülke ile sınırı bulunmamakla birlikte, kuzey-batı sınırı Kazakistan’a oldukça yakındır ve arada 40 km’lik bir Rusya Federasyonu toprağı bulunmaktadır.
Moğolistan, 1.565.500 km2’lik yüzölçümü ile Asya’nın en büyük yedinci ülkesidir. Toprakların büyük bir bölümü steplerden oluşmakla birlikte, kuzeyinde bulunan
ormanlar genellikle Sibirya karaçamı, sedir, ladin, çam ve hus ağacından oluşur.
Dağların yüksek kesimlerindeki tayga ormanları daha yukarıda yerini ince otlara ve
yer yer Alp Kuşağı çiçeklerine bırakır. Güneydeki kurak alanların bitki örtüsü seyrek olmakla birlikte, su kaynaklarının çevresinde karaağaç ve kavak kümelerine
rastlanır.
Bakır cevheri ve konsantreleri, altın, petrol, molibden, turgiten, merit, fluospar
ve kömür en önemli yer altı zenginliklerini oluşturmaktadır.
21
Moğolistan’da dört mevsim hüküm sürmekle birlikte ilkbahar sonu ve sonbahar
başı süre aralığında tarım yapılabilmektedir. Başlıca tarım ürünleri olarak tahıl,
buğday, patates, arpa, yem bitkileri, sebze (lahana, havuç, pancar, soğan, sarımsak, salatalık, domates, kabak) yetiştirilmektedir.
3.2. İklim
Ülke sert bir karasal iklime sahip bulunmaktadır. Gece ile gündüz, yaz ile kış
mevsimleri arasında büyük sıcaklık farkları görülmektedir. Yılın büyük bir bölümü
soğuk geçmektedir. Eylül aylarında başlayan kış mevsimi Nisan ayı sonlarına kadar kendini hissettirir. Kış mevsiminde ortalama sıcaklık -38° civarlarında seyretmektedir. Dört ay kadar süren yaz mevsiminde sıcaklık 10 ila 30 derece arasında
değişmektedir. 2004 yılı yaz ayında sıcaklık 38 dereceye ulaşmıştır. Yağışların en
çok görüldüğü aylar Temmuz ve Ağustos ayları olmakta ve yıllık yağış miktarının
3/4’ü bu aylarda düşmektedir.
Ülke soğuk bir iklime sahip olmasına rağmen, aldığı yağış miktarı oldukça düşüktür. Yıllık yağış miktarı ormanlık bölgelerde 250-550 mm, bozkırlarda 200-250
mm ve Gobi çölünde 50-150 mm seviyelerinde olmaktadır. Havadaki nem oranı
yok denecek kadar düşüktür.
Başkent Ulan Bator’da Kaydedilen Sıcaklık Değerleri (° C)
Aylar
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz.
Tem.
Ağus.
Eylül Ekim Kasım Aralık
En Yüksek
- 16
- 11
-2
+8
+ 17
+ 22
+ 23
+ 22
+ 16
+7
-4
- 14
En Düşük
- 27
- 24
- 15
-6
+3
+8
+ 11
+9
+2
-6
- 16
- 24
4. TARİHÇE
Bugünkü Moğolistan topraklarında neolitik çağda, küçük göçebe avcı kabileler
ve çobanlar yaşıyordu. Arkeolojik bulgular ve tarihsel veriler, hayvancılığa dayalı
göçebe bir yaşam biçimi olan eski Moğol kabilelerinin otlakları ve kamp yerleriyle
belirli bir toprağa bağlı olduklarını göstermektedir. Genellikle güçlü komşu devletlerin yönetimi altında yaşayan Moğollar, ilk kez Cengiz Han döneminde bağımsız
ve birleşik bir güç olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Bu süreç, aynı zamanda geleneksel kabile sisteminin çökmesi ve yerini hiyerarşik feodal yapıya bırakması sonucunu doğurmuştur.
Moğollar 1686 yılından başlayarak Çin’e vergi ödemeye başlamış ve “Yaşayan
Buda” Mançuların egemenliğini tanımıştır. 18. Yüzyılda Çinli köylülerin bölgeye
22
göç etmelerinden ve sınırlarda büyük toprak sahiplerinin ortaya çıkmasından sonra, bozkırın güneyinde kalan kesimlerde yaşayanlar yavaş yavaş öz kimliklerini
kaybederek Çinlileşmiştir.
18. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl başına kadar kendilerini toparlayamayan Moğollar, 1912’de Mançu sülalesinin egemenliğinin sona ermesinden ve Çin’de cumhuriyet ilan edilmesinden sonra ayrılık yanlısı soylu Moğollar önderliğinde Çin egemenliğinden kurtulmak için Rusların desteğinde ayaklanmıştır. Bu hareket sonunda ülkenin güneydoğu kesimi (İç Moğolistan) Çin’e bağlanırken kuzey kesimi Rusya’nın koruması altına girmiştir. 1921 yılında Sovyet kuvvetleri tarafından işgal edilen Moğolistan, 1924’de Moğolistan Halk Cumhuriyeti adını almıştır. Bağımsızlığı
1924’de SSCB, 1946’da Çin Halk Cumhuriyeti tarafından tanınan Moğolistan Halk
Cumhuriyeti, 1961’de Birleşmiş Milletlere üye olarak kabul edilmiştir.
Moğolistan Halk Cumhuriyeti 66 yıl Sovyetler Birliği’nin bir uydusu olarak yaşadıktan sonra, 1990 yılında yoğunlaşan protestolar sonucu Komünist Parti tarafından yürütülen tek parti yönetimi yıkılmıştır. Bu yıldan itibaren başlayan reform sürecinde; parlamento yeni bir yapıya kavuşturulmuş, yeni bir anayasa kabul edilmiş
ve çok partili siyasi hayata geçilerek ekonomide serbest piyasa kuralları uygulanmaya başlanmıştır.
Ülkede çok partili siyasi hayat son on yıldır gelişmekte olup, henüz siyasi alandaki süreç tamamlanmamıştır. Ülkenin bu yeni sisteme geçiş süreci halen devam
etmektedir.
5. SİYASİ VE İDARİ YAPI
Moğolistan’da Cumhurbaşkanı, doğrudan halkoyu ile seçilmektedir. Cumhurbaşkanlığı adayları parlamentoda milletvekili bulunan partiler tarafından gösterilmektedir. Cumhurbaşkanlığı seçimleri dört yılda bir yapılmaktadır.
İlk Cumhurbaşkanlığı seçimleri 1993 yılında yapılmıştır. Natsagiin BAGABANDİ, 1997 ve 2001 yıllarında yapılan seçimleri kazanarak iki dönem Cumhurbaşkanlığını üstlenmiştir.
Cumhurbaşkanı, üst üste iki dönem seçilebilmektedir.
Natsagiin BAGABANDİ’nin görev süresi Mayıs 2005 tarihinde sona ermiş olup,
22 Mayıs 2005 tarihinde yapılan seçimlerde Eski Komünist Parti adayı Nambariin
ENKHBAYAR, Moğolistan’ın 2009 yılına kadar görev yapacak yeni Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.
23
Moğolistan parlamenter demokrasi ile başkanlık sistemi sayılabilecek bir siyasi
yapıya sahiptir. Cumhurbaşkanının yasaları veto etme yetkisi bulunmakta, ancak
76 sandalyeli tek meclisten oluşan parlamento 2/3 çoğunlukla (51 oyla) bu vetoyu
aşabilmektedir.
Moğolistan’ın tek parti dönemindeki tek siyasal örgütü olan Moğolistan Halkının
Devrimci (Komünist) Partisi, 2000 yılı Temmuz ayında yapılan seçimlerde ezici bir
çoğunlukla yeniden iktidara gelmiş ve parlamentodaki 76 sandalyenin 72’sine sahip olmuştur. 1996 yılında iktidara gelerek son seçimlere kadar iktidarda kalan
merkez sağdaki Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi ile merkez soldaki Moğolistan Sosyal Demokrat Partisi koalisyonu ağır bir yara almıştır.
Eski Komünist Parti iktidara geldikten sonra, kendisinden önceki koalisyon hükümetinin izlediği liberal dış ticaret politikasına son vermiş ve dış ticarette, hem ithalata hem de ülke sanayinin temel girdilerini oluşturan hayvansal ürünlerin ihracatına ağır vergiler getirmiştir.
Yeni hükümet ulusal sanayiyi yeniden canlandırmayı amaçlayan bir ekonomi
politikası izleyeceğini açıklamış, ayrıca ekonomik büyüme için kamu öncülüğünde
yatırım politikalarına ağırlık vereceğini ilan etmiştir. Hükümetin, ekonomiye müdahalesini arttıracağını açıklaması ve para politikaları da dahil olmak üzere, Merkez
Bankası üzerinde kontrol kurmaya çalışması, başta IMF ve Dünya Bankası olmak
üzere, uluslararası mali kuruluşlar ile Moğolistan’a yardım ve kredi sağlayan ülke
ve kuruluşların tepkisini çekmiştir.
2004 yılı Haziran ayında yapılan seçimler sonucunda, Moğolistan Halkının Devrimci Partisi (MPRP) 37, Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi, Moğolistan Sosyal
Demokrat Partisi ve Sivil İrade Partisi’nin oluşturduğu koalisyon 35, Cumhuriyetçi
Parti 1, Bağımsızlar 3 sandalye sahibi olmuştur.
Haziran ayının seçimlerinde MPRP yüzde 48.78, Anayurt Koalisyonu yüzde
44.8, Cumhuriyetçi Parti yüzde 1.5, bağımsızlar yüzde 3.5 ve diğerleri yüzde 1 oranında oy almıştır.
5.1. Yasama
1992 yılında ilk kez çok partili seçim yapılmış olup bunun sonucu olarak 13
Ocak 1992 tarihinde yeni Anayasa kabul edilmiştir. Yeni Anayasa ile insan hakları,
özel mülkiyet ve güçler ayrılığı üzerine dayanan bir devlet yapısı oluşturulmuştur.
Yasa yapma yetkisi, Moğolistan Büyük Millet Meclisi’nindir (Great Khural). Bu
yetki devredilemez. Yasa konusu olan düzenlemeler, başka kamu kuruluşlarına bırakılamaz. Yasa önerme yetkisi, Bakanlar Kurulu ve milletvekillerine aittir. Bakan24
lar Kurulu’nun yaptığı öneriye, “tasarı” denir. Meclisin yasa olarak kabul ettiği metin, yetkililerce bir öneriye dayanmasa bile geçerlidir.
Yetkili organlarca yapılan öneriler, Meclis tarafından görüşülür ve karara bağlanır. Tasarılar, Meclisin genel kuruluna gelmeden önce, kural olarak ilgili komisyonlarda incelenir. Bir tasarının yasalaşması için Meclisçe kabul edilmesi gerekir.
Meclis Daimi Komisyonları
Devlet Teşkilatı Daimi Komisyonu
Adalet Daimi Komisyonu
Ekonomi Daimi Komisyonu
Sosyal Politika Daimi Komisyonu
Çevre ve Kırsal Gelişmeler Daimi Komisyonu
Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu
Bütçe Daimi Komisyonu
Alt Yapı Daimi Komitesi
Bilişim, İletişim ve Teknoloji Daimi Komitesi
Eğitim, Kültür ve Bilim Daimi Komitesi
Gıda ve Köyişleri Daimi Komitesi
Meclis, Anayasa’nın 25. maddesinde belirtilen özel hak ve yasa ile belirtilen diğer haklara sahiptir. Meclis’in yetki süresi 4 yıldır. Moğolistan parlamenter sistemle yönetilen bir ülke olup, milletvekili seçimleri 4 yılda bir yapılmakta ve 76 milletvekili seçilmektedir.
Meclis’te, en az sekiz sandalye sahibi olan partiler meclis grubu kurabilir.
Milletvekili Dağılımı
Moğolistan Halkının Devrimci Partisi
37
Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi
26
Anavatan Partisi
7
Sivil İrade Partisi
2
Cumhuriyetçi Parti
1
Bağımsızlar
3
Toplam
76
Not: Seçim kütüğüne 1.279.516 kişi kaydedilmiş olup, oy kullanma oranı %
82,2 olarak gerçekleşmiştir. Geçerli oy sayısı 1.036.578’dir.
25
5.2. Yürütme
Devletin yürütme organı, Anayasa’nın 38. ve onu izleyen maddelerinde belirtilmiştir. Buna göre, yürütme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Yürütme, yasamanın
koyduğu sınırlar içinde yerine getirilen bir görevdir. Anayasa’ya göre yürütme yetkisi ve görevi “Anayasaya ve kanunlara uygun olarak” kullanılabilir.
Başbakan ve Bakanlardan oluşan hükümet, devletin üst yönetim kuruluşudur.
Hükümet, Anayasa’nın 38. maddesinde yasa ile belirtilen haklara sahiptir.
2004 yılında yapılan Parlamento seçimi sonucunda siyasi partiler arasında
denge sağlanmasından dolayı Hükümetin kurulmasına ilişkin partiler arasında uzlaşma gerçekleştirilmiş olup Büyük Koalisyon Hükümeti kurulmuştur. Fakat Aralık
2004 tarihinde Moğolistan’da yaşanan bazı siyasi gelişmeler neticesinde, 27 Haziran 2004 tarihinde ülke genelinde yapılan Parlamento seçimiyle Moğolistan Demokrat Partisi, Anavatan Partisi (seçim dönemindeki adı Moğolistan Demokrat Yeni Sosyalist Partisi) ile Sivil İrade Partisi tarafından üçlü olarak kurulan Koalisyonun dağılmasından sonra, Bakanlar Kurulu’nda da bazı görev değişiklikleri yapılmıştır.
Anavatan Partisi’nin lideri, Savunma Bakanı Erdenebat Badarch ile Teftişten
Sorumlu Devlet Bakanı Erdenebaatar İchinkhorlo’nun, görevlerinden alındıktan
sonra yerlerine geçici bir süre ile Başbakan Elbegdorj Tsakhia ve Khurelsukh Ukhnaa bakmaktadır.
26
Bakanlar Kurulu1
Başbakan
ELBEGDORJ Tsakhia
MDP
Başbakan Yardımcısı [Devlet Bakanı]
ULAAN Chultem
MPRP
Başbakanlık Genel Sekreteri [Devlet Bakanı]
BAYARTSOGT Sangajav
MDP
Maliye Bakanı
ALTANKHUYAG Norov
MDP
Dış İşleri Bakanı
MONKH-ORGIL Tend
MPRP
Adalet ve İçişleri Bakanı
NYAMDORJ Tsend
MPRP
Petrol ve Enerji Bakanı
OÇIRHÜÜ Tüvden
MPRP
Çevre Bakanı
BARSBOLD Ulambayar
MPRP
Sanayi ve Ticaret Bakanı
BATBOLD Sukhbaatar
MPRP
Teftişten Sorumlu Devlet Bakanı
KHURELSUKH Ukhnaa
MPRP
Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanı
TSAGAAN Puntsag
MDP
Sosyal Güvenlik ve Çalışma Bakanı
BAYARSAIKHAN Tsevelmaa MDP
Savunma Bakanı
ELBEGDORJ TSAKHİA
MDP
İnşaat ve Şehir Planlama Bakanı
BATBAYAR Nyamjav
MDP
Yol, Ulaştırma ve Turizm Bakanı
BATKHUU Gavaa
MDP
Sağlık Bakanı
GANDI Togsjargal
MPRP
Doğal Afetten Sorumlu Devlet Bakanı
KHURELSUKH Ukhnaa
MPRP
Gıda ve Ziraat Bakanı
TERBISHDAGVA Dendev MPRP
1) Mart 2005 itibariyle.
27
Parlamentoda Temsil Edilen Siyasi Partiler
•
•
Moğolistan Halkının Devrimci Partisi /MPRP/ lideri Nambarin Enkhbayar
•
•
•
Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi /MDP/ - lideri Enkhsaikhan
Anavatan Partisi (Moğolistan Demokratik Yeni Sosyalist Partisi) /MDYSP/lideri Badarch Erdenebat
Moğolistan Sivil İrade Partisi / SWP/– lideri Sanjaasuren Oyun
Moğolistan Cumhuriyetçi Partisi /MCP/- lideri Jargalsaikhan
Parlamento Dışındaki Belli Başlı Siyasi Partiler
•
•
•
•
•
•
Moğolistan Geleneksel Birleşik Partisi
Moğolistan Kavmi Birleşik Sosyalist Partisi
Yeşil Partisi
Cumhuriyetçi Parti
Yerel Gelişim Partisi
Kırsal Gelişim Partisi
5.3. Yargı
Anayasa’ya göre, yargı yetkisi, Moğolistan Ulusu adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. Yasa dışı mahkeme kurulması ve yargı yetkisinin başka bir kuruluşa
devredilmesi yasaktır. Mahkemeler, sadece Anayasaya ve diğer yasalara göre kurulur.
Devletin yargı organı, Anayasa’nın 47. ve onu izleyen maddelerinde belirtilmiştir. Anayasa’nın 50. maddesine göre, Moğolistan Yüksek Mahkemesi, mahkemelerin üst kuruluşudur. Mahkeme, devlet bütçesince finanse edilecektir. Yargının işleyişine ilişkin mali ihtiyaçlar devlet tarafından sağlanacaktır.
Yargıçlar, bağımsız olmakla birlikte sadece ve sadece yasaya göre hareket
edecektir. Yönetim (Cumhurbaşkanı, Başbakan, Meclis), mahkeme kararlarına
müdahale edemez.
Yargıç bağımsızlığı ile mahkemelerin bağımsızlığının sağlanması amacıyla
Mahkeme Divanı kurulmuştur. Anayasa’nın 50. maddesine göre; “Moğolistan Yüksek Mahkemesi kararları, tüm mahkemeleri bağlar. Yasama ve yürütme organları
ile idare, Moğolistan Yüksek Mahkemesi kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiç bir suretle değiştiremez ve bunların yerine
getirilmesini geciktiremez”.
28
Moğolistan Yüksek Mahkemesi kararlarının yasaya aykırılığı iddiası yine aynı
mahkeme tarafından karara bağlanır.
5.4. İdari Yapı
Moğolistan vilayet temelinde örgütlenmiş idari yapısıyla üniter bir devlettir. Başkent Ulan Bator dışında 21 vilayet vardır. Vilayetler ilçelerden, ilçeler ise muhtarlıklardan oluşur. Vilayetler, yerel yönetim seçimini kazananlardan oluşan İl Genel
Meclisi tarafından yönetilir. Vilayetler, nüfus sayısı ve yüzölçümü bakımından birbirinden farklıdır. Vilayetlerin nüfusu 12.500-122.000 arasında değişmektedir. En
büyük vilayetin yüzölçümü 165.4 bin km2 dir.
Başkent Ulan Bator 9 belediye ve birincil idari birim olan 121 alt mahalleden
oluşur. Ulan Bator’da, toplam nüfusun 1/3’ü yaşamasına rağmen, ülke genelindeki toplam üretimin yarıdan fazlası burada yapılmaktadır. Ulan Bator, başkent olmanın ötesinde, Moğolistan’ın ekonomi, ticaret ve kültür merkezidir. 1960 ile 1970 yıllarında kurulan Darkhan, Erdenet gibi büyük şehirler de sanayi ve ticaret merkezi
haline gelebilmiştir.
Vilayet merkezlerinde yerel idareler, adli kuruluşlar, tiyatro, okul, hastane, üretim işletmeleri yerleşik olarak faaliyet göstermektedir. Vilayet merkezindeki nüfusun çoğu hafif endüstri, hizmetler ve küçük işletmelerde çalışırken, ilçe ve köylerde yaşayan vatandaşlar ise ziraat sektöründe çalışmaktadır.
İlçe ve köylerde yaşayan vatandaşlar, genellikle göçebe yaşam biçimi sürdürmekte, hava şartları ve mevsim koşullarına bağlı olarak hayvanlarıyla birlikte mera değiştirerek göç etmektedirler. Çobanlar kendi ilçe ve muhtar arazisinde oturma29
sına rağmen mevsim koşullarına bağlı olarak yani kuraklık, yoğun kar yağışı ve diğer doğal afetler meydana geldiğinde başka araziye göç etmektedirler. Bu tür yaşam biçimi çobanların, sağlık ve diğer hizmetlerden pay almalarını daha da zorlaştırmaktadır.
5.5. Dış Politika ve Diğer Ülkelerle İlişkiler
5.5.1. Moğolistan-Çin Halk Cumhuriyeti
Moğolistan halkı tarafından (tarihi nedenlerden dolayı), Çinlilere karşı büyük bir
güvensizlik ve olumsuz duygular beslenmektedir.
Halen Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) sınırları içerisinde bulunan İç Moğolistan’da
yaşayan yaklaşık dört milyon Moğol, bölgedeki Çinli nüfus yanında azınlığı oluşturmaktadır. Moğolistan’da son yıllarda yabancı sayısının belli düzeyde tutulması
yönünde yapılan hukuki düzenlemelerin temelinde “Çinli nüfusun çoğalarak ülkedeki nüfus dengesini bozmasına engel olma” fikri yatmaktadır.
Ancak, diğer bir yandan da Moğolistan, önemli bir dış ticaret ortağı olan Çin
Halk Cumhuriyeti’ne her türlü sebze, meyve ve ucuz tüketim malı ithalinde bağımlı bulunmaktadır.
Moğolistan’ın resmi yaklaşımı, Çin Halk Cumhuriyeti ile dengeyi esas alan bir
dış politika izlemektir. Buna karşılık, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından da Moğolistan’a anlayışlı, ilişkileri geliştirmeye yönelik bir yaklaşım mevcuttur.
5.5.2. Moğolistan-Rusya Federasyonu
1994 yılında kabul edilen “Moğolistan dış politika konsepti”nde Moğolistan’ın iki
komşusundan biri olan Rusya Federasyonu ile iyi ilişkiler kurmanın bir dış politika
önceliği olduğu vurgulanmıştır.
Son yıllarda dış ticaret ortaklarında çeşitlenmeye gidilse de ülkenin en büyük
dış ticaret ortağı Rusya Federasyonu’dur. Moğolistan halen petrol, elektrik, önemli enerji istasyonları ve fabrikaların yönetimi ve yedek parça sağlanması konularında Rusya Federasyonu’na fazlasıyla bağımlı durumdadır.
5.5.3. Moğolistan-Japonya
Moğolistan-Japonya ilişkileri 1970’lerden itibaren gelişmeye başlamış,
1990’dan sonra ivme kazanmıştır. Dış politikada Japonya ile ilişkilere öncelik ve
önem verilmektedir. Japonya bugün Moğolistan’a en çok yardım ve kredi sağlayan
30
ülke haline gelmiştir. Son yıllarda iki ülke arasında üst düzeyde temaslar ve ziyaretler gerçekleştirilmektedir.
Ancak, tüm bunlara karşın, Japonya’da nüfusun fazlalığı ve Moğolistan’da kullanılmayan geniş arazilerin varlığı, Moğollarda Japonya’nın ülkeye bakış açısı konusunda bazı sorular uyandırmakta ve temkinli davranılmasına yol açmaktadır.
5.5.4. Moğolistan-ABD
ABD ile özellikle ticari ilişkilerin geliştirilmesi Moğolistan’ın öncelikleri arasındadır. Hükümet tarafından hazırlanan bazı resmi belgelerde ABD’nin ismi iki büyük
komşu Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile beraber yer almakta, adeta bir “üçüncü komşu” olarak nitelendirilmektedir. Bu doğrultuda ABD’ye aynı ayrıcalıklı statü tanınmaktadır.
ABD, Moğol yöneticilerce politik çizgisini benimsemediği iki süper güç komşusuna karşı garanti olarak görülmektedir.
5.5.5. Moğolistan-Avrupa Ülkeleri
Moğolistan, Avrupa ülkeleri için ekonomik ve siyasi öneme sahiptir. Siyasi ve
ekonomik çalkantıların devam ettiği Rusya Federasyonu ve dünya piyasalarında
yoğun baskısını hissettiren Çin Halk Cumhuriyeti ile gelecekte kurulacak ilişkiler
konusunda emin olamayan bu ülkeler için, dünyanın bu bölgesinde sağlam bir
bağlantı noktası bulunması önem taşımaktadır.
Bu görüş paralelinde çeşitli hibe ve yardımların yanı sıra, ticaretin geliştirilmesine yönelik danışmanlık hizmetleri veren, finans temin eden kurum ve kuruluşlarla Avrupa ülkeleri, Moğolistan’da faaliyette bulunmakta, ekonominin canlandırılmasına yönelik çalışmalarda yoğunlaşmaktadır.
5.5.6. Çok Taraflı İlişkiler
Moğolistan, dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip Rusya Federasyonu ve
dünyanın en büyük nüfusuna sahip Çin Halk Cumhuriyeti olmak üzere iki süper
güç arasında sıkışmış, başka herhangi bir ülke ile sınırı olmayan, denize çıkışı da
ancak komşuları vasıtasıyla olabilen bir ülkedir. Ülkenin dış ticaret politikasının temel çizgilerini belirleyen ve 1994 yılında kabul edilen “Moğolistan’ın dış politika
konsepti” belgesinde, Moğolistan’ın askeri ittifaklara ve gruplaşmalara katılmaktan
kaçınarak, topraklarını ve kara sahasını başka ülkeler aleyhine kullandırmayacağı
kaydedilmekte, açıklık ve bağlantısızlık esasına dayalı bir dış politika güdüleceği
bildirilerek, tüm ülkelerle iyi ilişkiler geliştirilmesi ve uluslararası alanda ülkenin durumunun güçlendirilmesi doğrultusunda hareket edileceği ifade edilmektedir. Bun31
ların yanı sıra ülke topraklarının tümü nükleer silahlardan arındırılmış bölge ilan
edilmiştir.
Moğolistan’ın üye olduğu uluslararası kuruluşlar: ARF, AsDB, ASEAN, CCC,
EBRD, ESCAP, FAO, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICFTU, ICRM, IDA, IFAD, IFC,
IFRCS, ILO, IMF, IMO, Intelsat, Interpol, IOC, ISO, ITU, NAM, OPCW, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UPU, WHO, WIPO, WMO, WtoO, WtrO
6. EKONOMİ
Temel Ekonomik Göstergeler
2000
2001
2002
2003
2004
GSMH [milyon $]
946.6
1016.3
1117.5
1274.5
1518.6
GSMH artışı [%]
1.1
1.0
4.0
5.5
10.6
İhracat [milyon $]
466.1
385.2
524.0
615.9
853.3
İthalat [milyon $]
614.5
554.8
690.8
801.0
1011.6
11.5
8.2
1.6
4.7
11.0
1.097
1102
1125
1168
1205
Döviz Rezervleri [milyon $] 132.9
143.7
210.3
130.0
120.9
İşsizlik Oranı [%]
21.6
9.8
8.5
8.2
Enflasyon [%]
Döviz Kuru [1$=Tugrik]
22.3
6.1. Genel Görünüm
Moğolistan ekonomisi temel olarak hayvancılık ile bakır ve altın gibi ülkenin temel döviz girdisini sağlayan bir kaç malın ihracatına dayanmaktadır. Ülkede son
rakamlara göre 26,1 milyon baş hayvan bulunmaktadır. Başkent Ulan Bator dışında yaşayan nüfusun büyük bir bölümü gelirlerini hayvancılıktan sağlamaktadır. Tarım sektöründen elde edilen gelir GSYİH’nın 1/3’ünü oluşturmaktadır.
Doğal Kaynakları: Doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülke olan Moğolistan’ın ekonomisi, ağırlıklı olarak hayvancılık ve madenciliğe dayanır. Petrol, kömür,
bakır, molibden, tungsten, nikel, çinko, kalay, altın, gümüş, demir, fosfat başlıca yer
altı zenginlikleridir.
Temel Tarımsal Ürünleri: Buğday, arpa, patates, hayvan yemi.
32
Temel Sanayi Dalları: İnşaat malzemeleri, madencilik, gıda ve içki, hayvan
ürünleri işleme.
6.2. Ekonomi Politikaları
Moğolistan’da iktisadi sektörleri ele alan özel iktisat politikası uygulanmaktadır.
6.2.1. Makroekonomik istikrarın sağlanması hedefi çerçevesinde:
-
Ekonomide % 7.0 reel büyüme oranı sağlanacaktır.
-
Enflasyon oranını tek haneli rakamlara indirmek için gerekli önlemler alınacaktır.
-
Makro ekonomiye ilişkin diğer göstergelere bağlı olarak Tugrik’in dövize karşı değeri nispeten istikrara kavuşturulacaktır.
-
Bütçe açığının GSMH’ye oranı % 3.5 seviyelerinde tutulacaktır.
-
Kurumlar gelir vergisinin, tek sisteme dönüştürülmesine yönelik ortam oluşturulacaktır.
-
Uygun ithalat vergi politikası izlenerek, iç piyasada kriz yaşanmaması için
önlemler alınacaktır.
-
Hayvan sayısının arttırılması, hayvancılığın ticari sektöre dönüştürülmesi,
hayvancılıkla uğraşanların geçim seviyelerini arttırmak amacıyla çobanların
hayvan ve kişisel vergilerden muaf tutulması için çalışmalar yapılacaktır.
-
Borç ve yardım harcamalarının verimliliği arttırılarak, bunlara uygulanacak
kontrollerin iyileştirilmesi konusunda önlemler alınacaktır.
-
Yasa dışı rekabetin yasaklanması, tekelleşmenin önlenmesi amacıyla düzenlemeler yapılacaktır.
-
Kayıt dışı ekonominin kayda alınması için önlemler alınacaktır.
6.2.2. Banka ve mali sektörlerin iyileştirilmesi hedefi çerçevesinde:
-
Mali piyasa ve aracılık hizmetlerinin geliştirilmesi konusunda önlemler alınmaya başlanacaktır.
-
Devlet bonosunun uluslararası mali piyasalara çıkarılması konusunda hazırlıklar yapılacaktır.
-
Uygun, rekabet edilebilir nitelikte mali ve parasal bölgelerin kurulmasına yönelik yasal ortam oluşturulacaktır.
-
Uzun vadeli kredi, ipotek yönteminin hayata geçirilmesi yoluyla vatandaşlara konut sağlanması hızlandırılacaktır.
33
-
Kredi faizlerinin indirilmesinde para politikasını etkileyerek, etkin ekonomik
faaliyetlerinin yürütülmesi için kurum ve vatandaşlara imkanlar sağlanacaktır.
-
Menkul kıymetler piyasasının geliştirilmesi, menkul kıymetler aracılığıyla yatırımın desteklenmesi amacıyla menkul kıymetler piyasasının geliştirilmesine yönelik önlemler alınacaktır.
-
Menkul kıymetler piyasası katılımcılarına uygulanacak kriterler yeniden belirlenecektir.
-
Ödemelerin nakit olmayan ve elektronik ortamda yapılmasına ilişkin imkanlar genişletilecektir.
-
Vatandaşların özel hesaplarının gizliliği korunacak ve bu yönde yasal altyapı oluşturulacak.
-
Devlet mülkü ve devlet payı olan bankalar özelleştirilmeye devam edilecek;
bu çerçevede Saving Bank özelleştirilecektir.
-
Yatırımın yeni kaynakları harekete geçirilerek, sermaye verimliliğinin arttırılması amacıyla menkul kıymetler borsası faaliyetlerinin canlandırılmasına
yönelik adımlar atılacaktır.
-
Dünya Bankasının teknik yardımı çerçevesinde, hayvan sigortası sektöründe hukuki düzenlemelerin gerekli olup olmadığı konusunda araştırma yapılacaktır.
-
Mikro (küçük miktarda kredi sağlayan) mali kuruluşların faaliyet risklerinin
azaltılması ve sigorta mekanizmasının kullanılma imkanları konularında
araştırmalar yapılacak ve teklifler hazırlanacaktır.
-
Leasing hakkında yasa tasarısı hazırlanacak ve yürürlüğe konulacaktır.
6.2.3. Özelleştirmeye devam edilerek, toprak ve mülkün ekonomik verimliliğinin arttırılması hedefi çerçevesinde:
- Toprak reformu hızlandırılacaktır.
- Toprak, mülkiyet verileri ve kayıtlarının vatandaşlara açık olmasına dair teknik
hazırlıklara başlanacaktır.
- Taşınmaz mal vergisi sistemi daha iyi hale getirilecektir.
- Toprak harç miktarı ise toprak verimliliği ve konumuna (yerine) göre farklı belirlenecektir.
- Özelleştirme yöntem ve şekli genişletilerek, verimliliğin arttırılmasına yönelik
politika yürütülecektir. Büyük kurumlar özelleştirilmeye devam edilecektir.
- Sosyal sektörde özelleştirme programı hazırlanarak, hayata geçirilecektir.
34
6.2.4. Sanayi, maden, ziraat ve hizmet sektörünün desteklenmesi, ihracatın artırılması hedefi çerçevesinde:
-
Ekonomi ve serbest ticaret bölgesinin kurulması politikasına devam edilerek
genişletilecektir.
-
Üretim, hizmet ve yatırımın desteklenme politikasının hazırlanmasında uzman derneklerin aktif katılımının sağlanması için devlet kanalıyla bir mekanizma oluşturulacaktır.
-
Bazı vilayet ve şehirlerde sanayi ve teknoloji tesislerinin kurulması için altyapı çalışmaları yapılacaktır.
-
İhracata yönelik üretimler desteklenecektir.
-
Hükümet tarafından sipariş edilen mal ve mamullerin, iç piyasadan temin
edilmesine yönelik bir politika izlenecektir.
-
Mahallinde üretim, ticaret, hizmet kooperatiflerinin faaliyetlerini destekleyen
sistem tamamlanacaktır.
-
Çiftçilik ve yoğun ziraat sektörünü destekleme programı hayata geçirilecektir.
-
Kırsal kesimde, mikro (küçük miktarda) kredi sağlama sistemi oluşturulacak
ve bu sistem geliştirilecektir.
-
KOBİ, tarım ve çiftçiliği desteklemek amacıyla küçük kredi hizmetlerinin alanı genişletilecek; üretim teçhizatı, zirai ve teknik araçların uzun vadeli düşük
faizli kredi, kira, leasing ödemeli hizmet türleri ile desteklenerek verilmesi
sağlanacaktır.
-
Kaliteli, rekabet edilebilir ürünler yeniden oluşturularak bunların iç ve dış piyasaya sürülmesi desteklenecektir.
-
Yoğun hayvancılık ile uğraşılan bölgelerde suni döllenmenin yerleşik ve mobil noktası kurularak hizmet genişletilecektir.
-
Zirai ürünlerin işlenme aşaması yükseltilerek, gıda kalitesi ve güvenliğinin
sağlanmasına yönelik uluslararası tavsiye ve standartlar kabul edilerek ihracat çeşidi arttırılacaktır.
-
Verimli hayvan türlerinin yetiştirilmesine destek verilecek
-
Taşrada süt ürünlerine yönelik KOBİ’ler desteklenecektir.
-
İç piyasada satılacak etin standardı yenilenerek takip edilecektir.
-
Tükenmekte olan hayvan ve evcil hayvan sperması alınarak milli hayvan genetik (kalıtımla ilgili) kaynağı merkezinde muhafaza edilmesi düzenlenecektir.
35
36
-
Yüksek verimi olan üreme hayvanlarının seçilme sergisi ile satışı, ilgili bölgelerde düzenlenecektir.
-
Sulama sistemli tarımın işletilmesi ve çiftçilere arazi özelleştirilmesi desteklenecektir.
-
Sebze, meyve, fasulye vb. baklagil üretimi desteklenecektir.
-
Yabancı ülkeler ve uluslararası kuruluşlardan gıda arzını ve üretimini arttırmaya yönelik sağlanan karşılıksız yardımlar bir fonda biriktirilecektir. Bu fonun; sulamalı tarımın geliştirilmesi, teknik ve teknolojik yeniliklerin yapılması, buğday ve un üretiminin iyileştirilmesi amacıyla kredi kaynağı olarak kullanılması hususu araştırılacaktır.
-
Hayvan sigortası sistemi, mera yönetimi, hayvan hastanesi, üremenin ıslahı
vb. uygulamalar hayata geçirilerek geleneksel hayvancılığın doğal riskleri
azaltılacaktır.
-
Jeoloji haritasının çıkarılmasına, jeofizik yerçekimi alanının araştırılmasına
ve maden genel arama çalışmalarına devam edilecektir.
-
Su arzının iyileştirilmesi açısından yeraltındaki su aramalarına devam edilecektir.
-
Kuyu ve su arzı iyileştirilerek mera kapasitesi arttırılacak ve çeşitli zararlılara karşı mücadele yöntemleri geliştirilmiş olacaktır. Bu konuda yabancı ülkelerin tecrübeleri araştırılarak hayata geçirilecektir.
-
Salgın hayvan hastalığı olan şap hastalığından korunmak için aşı yapılacaktır.
-
Moğolistan’da hayvan vebası konusunda yapılacak ayrıntılı araştırmalar sonucu, ilgili hastalığın görülmediği ülkeler listesine Uluslararası Hayvan Sağlık Kuruluşu tarafından Moğolistan’ın da alınması yönünde hazırlıklar yapılacaktır.
-
Sulanabilen tarım arazilerinin alanı genişletilecek, yiyecek üretiminin arttırılmasına destek sağlanacaktır.
-
Un, patates ve sebze piyasasındaki arz ve talebin, vergi politikasıyla düzenlenmesi yoluyla destek sağlanacaktır.
-
Tömörtiin Ovoo’daki çinko, Tavt’daki altın, Tömörtein’deki maden filizi/cevheri, Erdenet’teki molibden konsantresi işleme fabrikaları ile büyük maden
yataklarının kullanıma açılmasına destek sağlanacaktır.
-
Petrol tetkik çalışmaları ile petrol işletmeciliği hızlandırılacaktır.
-
Petrol ürünlerinin arzı konusunda teklif hazırlanarak ilgili çalışmalar yapılacaktır.
-
Akaryakıt ve doğal gazın ev, fabrika ve taşımacılıkta kullanılmasına yönelik
geniş kapsamlı çalışmalar yapılacaktır.
-
Enerji tasarrufuyla ilgili mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
-
Kırsal kesimlerdeki kömür üretim kapasitesinin arttırılması için çalışmalar
yapılacaktır.
-
Maden ocaklarının işletildiği kırsal kesimlerde vatandaşların yaşam standartları yükseltilecektir.
-
Dış sermaye ve iç emek gücü ile finanse edilecek jeoloji haritasının yapımı
ve tetkik çalışmalarına devam edilecektir.
6.2.5. Yatırım himayesi için güvenli ortamın oluşturulması çerçevesinde:
-
Yabancı ve yerel doğrudan yatırımları teşvik edici politikalar uygulanacaktır.
-
Yerel üretim ve hizmet desteklenerek, yabancı ve yerel yatırımların arttırılmasına yönelik politikalar uygulanacaktır.
-
Altyapı sektöründe, özel ve doğrudan yatırım desteklenecektir.
6.2.6. Ekonomik kalkınmada etki gösterebilecek altyapının hızla geliştirilmesi çerçevesinde:
-
Termik santrallerin reformu, elektrik kablo şebekesi kayıplarının azaltılmasına yönelik projelere devam edilecektir.
-
Taşımacılık sektörünün gelişim stratejisi hazırlanarak uygulamaya geçirilmesinin yanında karayolu fonunun kanuni ve yasal ortamı işler hale getirilecektir.
-
Demiryolunun taşımacılık şebekesi genişletilecek, nakletme, geçiş kapasitesinin arttırılması, uluslararası taşımacılıkta demiryolunun rekabet etme kabiliyetinin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.
-
Çift demiryolu yapılmasına ve demiryolunda elektrikli sisteme geçilmesine
ilişkin çalışmaların araştırılması başlatılacaktır.
-
Tavan Tolgoi, Oyu Tolgoi, Tsagaan Suvarga ve diğer büyük maden ocaklarının işletilmesi için altyapının kurulmasına yönelik çalışmaların çok taraflı katılım ile kararlaştırılması konusunda araştırmalara başlanacaktır.
-
Enerji, otoyol, haberleşme, veritabanları birleşik şebekesinin geliştirilmesi
programına devam edilecektir.
-
Moğolistan üzerinden geçecek uluslararası uçuş sayısının arttırılması, uluslararası büyük hava alanının yeniden kurulması desteklenecektir.
-
Deniz taşımacılığı alanında bazı anlaşmaların yapılabilmesi için gerekli yasal ortamın oluşturulması konusunda çalışmalar yapılarak, gemi kayıt işlemleri geliştirilecektir.
37
6.2.7. Turizm, bilgi, iletişim ve teknolojik alanlardaki gelişim hedefi çerçevesinde:
- “Elektronik Moğolistan” programı hazırlanarak, ilk aşaması uygulamaya
geçirilecektir.
- Demiryolu fiber optik kablosunun, Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti’nden geçmekte olan uluslararası hatlara bağlanması yönünde çalışmalar başlatılacaktır.
38
-
Ülke genelinde birleşik kodlamanın oluşturulmasıyla bilgi havuzu oluşturulacaktır.
-
Telekomünikasyon baz şebekesi yenilenecek ve uluslararası geniş kapsamlı mesaj şebekesine katılma çalışmaları başlatılacaktır.
-
Bilgi teknolojileriyle ilgili mevzuat düzenlemeleri yapılacaktır.
-
Bilgi, iletişim, teknoloji sektörlerinde toplumsal hizmet sağlayacak vakıf ve
derneklerin kurulması için yasal ortam tamamlanacaktır.
-
Büyük yerleşim yerlerinde haberleşme ağının genişletilmesi, internet ağı ve
hizmetinin kapsam alanının arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.
-
Büyük yerleşim yerlerinin otomatik telefon istasyonları sayısal teknolojiye
aşamalı olarak dönüştürülecektir.
-
Taşrada radyo ve televizyon programlarının kanal sayısı ve kalitesi arttırılacaktır.
-
Uzaktan öğretim ve tarama ağının kurulmasına yönelik çalışılacaktır.
-
Sokak adları ve adresler şehir ve vilayet merkezleri çerçevesinde yapılacaktır.
-
Posta ulaştırma sisteminin tüm aşamaları tamamlanacak, posta hizmetinde
rekabeti düzenleyici mekanizmalar oluşturulacaktır.
-
Milli kültürü, tarihi, göçebe hayatını yansıtan ve pek çok sayıda turisti çekebilecek projeler etkin şekilde desteklenecektir.
-
Uluslararası nitelikte turizm sitelerinin kurulmasına destek verilecektir.
-
Turist kabul edecek konukevi ve turistik tesislerde, turistler için sunulacak
hizmet için belirli standartlar uygulanacaktır.
-
Turistleri kabul edecek otellerin kalitesi arttırılarak, kapasiteleri yükseltilecektir.
-
Vilayet-şehir merkezlerinde turizmin geliştirilmesine yönelik özel program,
plan ve organizasyon oluşturulacaktır.
-
Yerel turizm etkin şekilde geliştirilecek ve turizm üzerindeki mevsimsel özelliklerin azaltılmasına ilişkin çalışmalar yapılmaya başlanacaktır.
-
İlgili ülkelerle ortak görüşmeler yapılarak, turistleri çekmek amacıyla vize uygulamasının kolaylaştırılmasına yönelik sistem hayata geçirilecektir.
-
Moğol İmparatorluğu’nun kuruluşunun 800. yıldönümünde, Moğol halk tarihi
ve geleneğinin tekrar kazandırılması, turizm ortamının ve altyapısının geliştirilmesi politikalarına yönelik hazırlıklar yapılacaktır.
6.2.8. Dış ticaret politikası çerçevesinde:
-
İhracat her yönüyle desteklenerek, ihracatta yer alan maden miktarı azaltılmadan ihracat çeşidi arttırılacaktır.
-
Teknolojiyi geliştirme fonu kurulması yoluyla, yeni ürünlerin ihraç edilmesi
teşvik edilecektir.
-
Yabancı ülkelerle, emek piyasasının özgürleştirilmesi, vergi oranı ve ciro
(mal devir) giderinin azaltılması, ticaret ambargosu ve engellerin kaldırılması konusunda etkin çalışılacaktır.
-
Moğolistan’ın denize çıkışı olmayan ülke konumunda olması nedeniyle,
transit olarak geçirilecek mallara nakliyat tarifesi iskontosu uygulanması konusunda komşu ülkelerle yapılacak sözleşmelere etkin olarak devam edilecektir.
-
Dış ticarette karşılaşılan tarife ve tarife dışı engel ve zorlukların hafifletilmesi konusunda iki taraflı ve çok taraflı anlaşmaların yapılması yönünde çalışılacaktır.
-
İki taraflı ve bölgesel ilişkiler; ticari faaliyet, iktisadi faaliyet, iş ve yatırım anlamında zenginleştirilerek, söz konusu ülkelerle kurulacak ilişkilerde orta vadeli program çıkarılacaktır.
-
Dünya Ticaret Örgütü‘nün üyeliğinden ve şu an takip edilmekte olan ticaret
anlaşmalarının avantajlı olanından tamamen yararlanılacaktır. Gelişmiş ülkelerin piyasalarına ihraç edilecek mal ve ürünlerin miktarı ne olursa olsun,
Moğolistan’ın şu anki gelişim statüsünün dünya genelinde yeniden tespit
edilmesi konusu araştırılarak, söz konusu mal ve ürünlerin vergisiz arz edilme olanağından şartlar dahilinde yararlanılacaktır.
-
Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Kazakistan ile ticaret anlaşması yapılması
hususunda etkin görüşmeler yapılarak, Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti ve
ABD gibi ülkelerle serbest ticaret sözleşmesi imzalanması için çalışmalar
yapılacaktır.
-
Halı, kilim, keçe (fötr) ürünleri için uygun koşul sağlamakta olan yeni piyasanın etkin çalışması sağlanacaktır.
-
Tekstil ürünleri ihracatına yönelik imtiyazların sona eriyor olması nedeniyle
bu ürünlerin yurtdışı piyasasındaki konumunun muhafaza edilmesi için yeniden ticaretin uygun koşullarından yararlanılması yönünde çalışmalar yapılacaktır.
39
-
Moğolistan’ın mevzuat ortamı, Moğol şirketler, Moğol markalarının reklamını yapmak amacıyla internet üzerinden e-ticaret forumu çalıştıracaktır.
-
Ürün standartlarının yükseltilerek Moğolistan şirketlerinin dış piyasalardaki
rekabet gücü artırılacaktır.
-
İndirimin genel prensibine mal ve ürünün ilave edilmesi hususunda Avrupa
Birliği, ABD, Japonya ve diğer ülkelerle yapılacak anlaşmalar etkinleştirilecektir.
-
Altanbulag Serbest Ticaret Bölgesi, Zamiin-Uud Serbest Ekonomi Bölgesi
kurularak, faaliyetler başlatılacaktır.
-
Ekonomik ve Ticari işbirliğinin genişletilmesi için Hükümetler arası komisyon
(heyet) faaliyetleri etkinleştirilecektir.
-
İlgili araştırmalar yapılarak yeni yurtdışı pazarlar etkin olarak aranacaktır.
6.3. Ekonomik Göstergeler
6.3.1. Dış Ticaret
Ekonomik büyüme, para arzı, bütçe cari giderleri, dış ve iç yatırım artışları iç talebi arttırarak dış ticareti daha da canlandırmaktadır. 2004 yılında dış ticaret hacmi 1864.9 milyon dolara ulaşarak 2003 yılının aynı dönemine kıyasla 448 milyon
dolarlık (% 31.6 oranında) artış göstermiştir. İhracat % 38.5, ithalat ise % 26.3 oranında artış göstermiştir. İthalat tutarı ihracat tutarından 158.3 milyon dolar fazla
gerçekleşerek dış ticaret bilançosu açık vermiş olup, bir önceki yıla göre dış ticaret açığında 26.8 milyon dolarlık azalma meydana gelmiştir. 2003 yılında ihracat
ve ithalat farkı ya da dış ticaret dengesi 185.1 milyon dolar açık vermiştir. 2002 yılında döviz karşılığı dış ticaret açığı toplam açığın % 52’sine eşit iken, 2003 yılında % 29.5 olarak gerçekleşmiştir.
İthalatın beklenenden fazla artması, ithalatın GSMH içindeki payını yükseltmiş,
bunun sonucu olarak dış ticaret dengesi açığının GSMH içindeki payı son yıllarda
artarak 2003 yılı için % 19.5’e ulaşmıştır.
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon ABD Doları)
Yıllar
1996
1997
1998
Toplam
872.2
919.8
848.4 871.1 1080.6 939.9 1214.8 1416.9 1864.9
İhracat
424.3
451.5
345.2 358.3
466.1
385.2
524.0
615.9
İthalat
450.9
468.3
503.3 512.8
614.5
554.7
690.8
801.0 1011.6
Açık
-26.6
-16.8
-158.1 -154.5 -148.4 -169.5 -166.8 -185.1 -158.3
40
1999
2000
2001
2002
2003
2004
853.3
Özellikle işleme sanayi, yabancı yatırım, ticaret ve hizmet sektöründeki artışa
bağlı olarak, ithalat nispeten hızlı bir şekilde artmakta ve o ölçüde de dış ticaret
açığı artmaktadır.
Dış ticarette (1999 yılı baz) önemli ithal mallarının fiyat endeksi 2003 yılında,
2002 yılına göre % 7.2 oranında artmıştır. Son yılların verilerine bakıldığında, ithalat endeks artışında petrol fiyatının artışı, nakil araçları fiyatlarının artışı başlıca etki göstermişken diğer malların fiyatları düşmüştür. 2003 yılı için ithalatta büyük orana sahip petrol ürünleri fiyatı, ithalat fiyat endeksinin artışına neden olmuştur.
İhracat
2004 yılında 853.3 milyon ABD dolarlık mal ve hammadde ihracatının gerçekleştirilmesi sonucunda ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 38.6 oranında artış göstermiştir. İhracat gelir artışı, genel olarak altın fiyatındaki; bakır ve molibden miktarlarındaki ve fiyatlarındaki; yün, deri, taranmış keçi yünlerinin ihraç
edilmesiyle ilgili olarak katma değerdeki; kömür ve ham petrol ihracat miktarındaki artışlardan sağlanmıştır. İnci, kıymetli ve yarı değerli taş, kıymetli madenler, süs
eşyaları, ihracatın artmasında başlıca etki gösterirken, bir önceki yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında ihracat miktarı, mineral (madeni) ürünlerde 132 milyon ABD
doları, dokuma ve tekstil ürünlerinde 29.2 milyon ABD doları artış göstermiştir.
İhraç Ürünleri
İhraç edilen mallar içerisinde, maden ürünleri 346.5 milyon dolar ile % 40.6; inci, kıymetli ve yarı kıymetli taş, kıymetli madenler, süs eşyaları, madeni para 239.9
milyon dolar ile % 28.1; dokuma ve tekstil ürünleri 194.2 milyon dolar ile % 22.8;
canlı hayvan, hayvansal ve bitkisel ürünler ve gıda ürünleri 24.6 Milyon doları ile
% 2.9; deri hammaddeleri, işlenmiş deri, post ve bunlardan yapılmış ürünler 22.6
Milyon dolar ile % 2.7 oranlarında yer almakta olup toplam ihracatın % 97.1’ine
karşılık gelmektedir.
2003 yılında hayvansal hammadde ihracatı üzerinde kalite kontrol uygulamasıyla ihracat geliri ve ihracat yapısında değişiklik meydana gelmiş, işlenmemiş
hammadde ihracat miktarının azalmasına karşılık (işlenmiş) mamul ürün gelir ve
miktarında artış yaşanmıştır. Örneğin, yıkanmış keçi yünü ihracat geliri 2003 yılında geçen yıla göre 7.8 Milyon dolar artmıştır. Yıkanmış ve yıkanmamış keçi yünü
arasındaki fiyat farkı 4.7 Milyon dolara eşit olmaktadır. İhracat edilen keçi (işlenmiş
deri) postları geliri 2003 yılında 2002 yılına göre 2.7 milyon dolar, dana ve atların
işlenmiş deri geliri ise 1.6 Milyon dolar artmıştır.
İhraç ürünleri listesi EK-1’de gösterilmektedir.
41
İhracat Yapılan Ülkeler
Moğolistan’dan dünyanın 66 ülkesine mal ihracatı yapmakta olup; Çin % 47,
ABD %17.9, İngiltere %15.7’lik paya sahip bulunmaktadır. Toplam ihracatın %
80.6’sı bu ülkelere yapılmıştır.
İhracat yapılan ülkelerin tam listesi EK 2’de gösterilmektedir.
İthalat
1.011.600.000 dolarlık mal ve hammadde ithalatının yapılması 2003 yılının aynı dönemine göre 210.6 milyon dolarlık veya % 26.3 oranında artışın gerçekleşmiş
olması anlamına gelmektedir. Son yıllarda maden ve işleme sanayinin ithalat miktarı, altyapısal ve sektörel gelişmelere bağlı olarak büyümektedir.
42
İthal Ürünleri
İthalat değişimi mal grubu bazında ele alınırsa, ağaç ve ahşap eşyalar; selüloit, kağıt, karton vs. altı grubun fiyat tutarı 0.03-6.4 milyon dolar azalmış, diğer mallardan on beş grubun tutarı 0.005-64.8 milyon dolar artmıştır. Mineral ürünler ithalatı 64.8 milyon dolarlık veya % 38.9; bitkisel ürün 31.4 milyon dolarlık veya %
82.9; dokuma ve tekstil ürün 17.4 milyon dolarlık veya % 20.3; maden ve madenden yapılan ürünler 27.2 Milyon dolarlık veya % 62.1, makine, mekanik teçhizat
(donanım) ve parçaları, elektrik eşyaları ve yedek parçaları 33.5 milyon dolarlık veya % 19.9 oranında artması ithalatın artmasında başlıca etki göstermiştir.
İthal malları listesi EK 3’te gösterilmektedir.
İthal edilen malların % 70.4’ü döviz karşılığı ticaretten, % 5.1’i yabancı kredi
sermayesiyle ithal edilen mallardan, % 5.2’si yabancı yardım mallarından, % 9.4’ü
ise yabancı yatırım ile ithal edilen mallardan, % 9.7’si ise yabancı siparişçilerin
(müşteri) malzemeleri ve eşyalarından oluşmaktadır.
İthal edilen malların toplam tutarında makine, mekanik teçhizat ve parçalar,
elektronik eşyalar ve yedek parçaları 201.5 milyon dolar veya % 19.9, mineral ürün
231.3 milyon dolar veya % 22.9, bunun içinde petrol ürünleri 210.2 milyon dolar veya % 90.9, hayvansal ve bitkisel ürün ve gıda ürünleri 157.3 milyon dolar veya
%15.6, oto ve hava taşımacılık araçları ve yedek parçaları 103.9 milyon dolar veya % 10.3, dokuma ve tekstil ürün 100.9 milyon dolar veya % 10, maden ve madenden yapılmış ürün 71 milyon dolar veya % 7, kimyasal ürünler 46.5 milyon dolar veya % 4.6 oranında yer almaktadır. Bu ürünler toplam tutarın % 90.3’üne sahiptir.
Uluslararası mali ve ekonomik kuruluşlardan, bağış yapan ülkelerin yardımıyla
52.5 Milyon dolarlık mal ithal edilmiş olup, kaynak ülke bazında ele alınırsa, ABD
% 48.6, Japonya % 14, Çin Halk Cumhuriyeti %14.7, Kazakistan %6.7’lik paya sahiptir.
Yardım malları, bağış yapan kuruluşlar ve ülkelere göre sınıflandırılırsa, ABD %
50.5, Çin Halk Cumhuriyeti %13.8, Japonya % 20.5 pay düşmektedir. Yardım mallarının % 87.1’i karşılıksız yardımdan, %12.9’u insani yardımdan oluşmaktadır.
Uluslararası mali ve ekonomik kuruluşlar, bağış yapan ülkelerin kredileriyle 52
milyon dolarlık mal Moğolistan’a arz edilmiş olup, mallar menşe ülke bazında ele
alınırsa, Çin’e % 3.4, Macaristan’a % 8.2, Rusya Federasyonu’na % 7.6, Japonya’ya % 16.0 Danimarka’ya % 7.7 ayrı ayrı pay düşmektedir.
43
Toplam yardım mallarının çoğu hükümet aracılığıyla getirilmiştir. Kredilerin %
30.3’ü Dünya Bankasından, %18.3’ü ise Asya Kalkınma Bankasından, % 40.7’si
ise Japonya Hükümetinden sağlanmıştır.
Toplam 95.3 milyon dolarlık mal yabancı yatırımlı ve anonim şirket (sermayesine) imtiyazına arz edilmiş olup malın çıkarıldığı ülkeler bazından ele alınırsa, Rusya Federasyonu’na % 53, Çin’e 18.5, Letonya Cumhuriyeti’ne % 4.9, İsrail’e % 4
pay düşmektedir.
İthalat Yapılan Ülkeler
Moğolistan, dünyanın 85 ülkesinden mal ithal etmiş olup, Rusya Federasyonu
% 33.1; Japonya % 7.9; ABD % 2.9; Çin % 24.5; Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti % 8.5, Kazakistan % 2.6; Hong Kong % 3.2’lik oranla toplam ithalat tutarının
%79’una sahiptirler. İthalat yapılan ülkelerin tam listesi EK-4’te gösterilmektedir.
Bunların dışında kredi ve yardım parasıyla yapılmakta olan yol inşaatı, kamu teşebbüsü, haberleşmenin iyileştirilmesine yönelik projenin yürütülmesi, inşaat tesisat işlerinin yapılmasına bağlı olarak ithalat edilen malzemeler, teknik teçhizat ve
gereçlerin değer toplamı yüksek olmakla birlikte ekonomik büyümesine katkı sağlayacak faktörler olsa bile dış ticaret açığını attırmaktadır.
6.3.2. GSMH
Moğolistan’ın GSMH’sı 2004 yılı cari fiyatlarıyla 1800.2 milyar Tugrik, 1995 yılının karşılaştırılan fiyatıyla 775.9 milyar Tugrik olarak gerçekleşmiştir. GSMH 2003
yılına kıyaslandığında, cari fiyatıyla %23.2, karşılaştırılan fiyatıyla %10.6 oranda
artış göstermiştir.
44
Kişi başına düşen GSMH miktarı 2004 yılında 551 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Ancak, resmi verilerde kişi başı milli gelir 551 ABD Doları olarak gözükmekle birlikte, kayıt dışı ekonomi göz önünde bulundurulduğunda, bu rakamın
1800 ABD Doları seviyesinde olduğu görülmektedir. 1995 yılının fiyatıyla kişi başına düşen GSMH’nın reel miktarı 2004 yılının sonunda 308.3 bin Tugrik olup, bir
önceki yıla göre %9.2 oranda artmış göstermiştir.
2004 yılında reel ekonomik büyüme oranı %10.6 olup, bu oranın % 4.4’ü ziraat sektörüne, % 4.2’si sanayi sektörüne, % 2.0’si hizmet sektörüne aittir.
2003 yılında kuraklık ve yoğun kar yağışının etkilerinin yavaşlayarak hayvancılık sektöründe %2.9, tarım sektöründe %14.7 oranlarında artış meydana gelmesi,
ekonomik büyümenin %1.4’ünün ziraat sektörü tarafından sağlanmasında etkili olmuştur. Ziraat sektörü, 2000 ve 2002 yılları arasında kuraklık ve yoğun kar yağışı
yüzünden ekonomik büyümeyi olumsuz yönde etkilemiştir.
Altın ve bakır konsantresi gibi madencilik sektörünün temel ürünlerinin üretiminin, 2003 yılında 2002 yılına oranla yavaşlaması neticesinde madencilik sektöründe % 1.3 oranında düşüş yaşanmıştır. Dokuma üretiminde meydana gelen %17.2
oranındaki düşüş sanayi sektörünün büyümesine olumsuz etkide bulunmuştur. Fakat ekonominin önemli sektörleri olan hizmet, taşımacılık ve haberleşme, toptan ve
perakendecilik, banka ve mali kuruluşlar, gayrimenkul ve ticaret hizmetleri sektörlerinde % 7.1-% 47.6’ya varan artışların gerçekleşmesi sayesinde ekonomik büyüme % 5.6’ya ulaşmıştır.
GSMH Temel Göstergeleri (1999-2004)
Yıllar
1999
2000
2001
2002
GSMH-Cari, Milyar Tugrik
925.3
1018.9
1115.6
1240.8
GSMH farkı, oran
13.2
10.1
9.5
11.2
17.8
23.2
GSMH 1995 yılın fiyatıyla,
Milyar Tugrik
625.9
632.5
639.0
664.9
702.4
775.9
Ekonomi reel büyüme, oran
3.2
1.1
1.0
4.0
5.6
10.6
392.3
426.2
460.1
504.6
586.9
710.5
Kişi başına düşen GSMH,
1995 yılın fiyatıyla, bin Tugrik 265.3
264.6
263.5
270.4
282.2
308.3
GSMH, Milyon $
905.6
946.6
1016.3
1117.5
1274.5 1518.6
Kişi başına düşen GSMH, $
383.9
396.0
419.1
454.5
511.9
cari fiyatıyla, bin Tugrik
2003
2004
1461.2 1800.2
551.0
45
Sektörlere Göre Ekonomik Büyüme
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Sanayi
1.1
2.7
16.5
4.7
0.4
39.6
Ziraat
4.2
-14.9
-18.5
-10.7
5.8
41.5
İnşaat
1.6
-14.6
10.8
18.5
47.6
1.1
Taşımacılık ve haberleşme
6.1
25.2
14.9
16.2
13.9
18.6
Toptan ve perakendecilik
1.3
26.1
9.8
13.3
7.1
18.6
Hizmet
5.4
2.7
-0.2
6.0
0.0
18.6
GSMH reel artış oranı
3.2
1.1
1.0
4.0
5.6
10.6
2003 Yılında GSMH Yapısı
1999 Yılında GSMH Yapısı
GSYİH ve Sektör Oranları
6.3.3. Enflasyon
Aralık 2004 itibariyle TÜFE, Aralık 2000 (baz yıl) ile kıyaslandığında % 27.5, bir
önceki geçen yılın sonuna göre % 11.0, bir önceki aya göre % 0.9 oranlarında artış göstermiştir. Son yıllarda tüketim malları ve hizmetlerin fiyat artışı yavaşlayarak,
46
nispeten istikrara kavuşmasına rağmen, dış etkilerden dolayı tüketim malları sepetindeki petrole dayalı ürünlerin fiyatlarının artması diğer mal ve hizmetleri etkileyerek, enflasyon oranını yükseltmektedir. Enflasyon oranı 2001 yılında % 8.0, 2002
yılında %1.6, 2003 yılında % 4,7 olarak gerçekleşmiştir.
Enflasyon Oranları
6.3.4. Dolar Kuru
Merkez Bankası, ekonominin dış rekabet gücünün arttırılması, ticaret için istikrarlı ortamın oluşturulması amacıyla, Tugrik’in dövize karşı değerinin korunmasını
hedeflemektedir.
Son yıllarda Tugrik’in değeri dövize karşı istikrarlı seyretmekte olup, ani değişimler meydana gelmemiştir. Örneğin, Tugrik’in ABD Doları karşısındaki değeri
2000 yılında % 2.3, 2001 yılında % 0.5, 2002 yılında % 2.1, 2003 yılında % 3.8,
2004 yılında % 4.0 oranında kayba uğramıştır.
2004 yılı için ortalama kur 1 ABD $ =1215 Tugrik olarak gerçekleşmiştir. Aralık
2004 sonunda resmi kur 1 ABD $=1209 Tugrik olup bir önceki aya göre % 0.4 oranında değer kazanmıştır.
47
Moğolistan’ın dış ticaret açığının, GSMH’sının %10’una eşit olmasına rağmen
Tugrik’in yabancı paraya karşı değerinin nispeten istikrarlı oluşu, dış ülkelerden
gelen kişisel döviz havaleleri, kredi ve yardımlar ile sermayenin resmi içe yönelik
akışının artarak ticaret açığını telafi edebilecek ölçüde olması ve dış ticaret açığı
içinde dövizle yapılan karşılıklı ticaret açığının az olmasıyla açıklanmaktadır.
6.3.5. Asgari Ücret
2000 yılının ilk yarısında 11.2 ABD Doları olan asgari ücret seviyesi, Hükümet
tarafından 1 Ekim 2000 tarihinde 16.7 ABD Dolarına, 1 Ekim 2001 tarihinde 22.5
ABD Dolarına, 1 Ekim 2002 tarihinde 27.0 ABD Dolarına, 1 Mart 2004 tarihinde
34.9 ABD Dolarına yükseltilmiştir.
Böylece asgari ücret ile asgari geçim seviyesi, asgari emekli maaşı ve özel sektörde çalışanların ücretleri arasında bir denge kurulmuştur.
Halihazırda asgari ücret seviyesi, Ulan Bator bölgesindeki asgari geçim seviyesinden % 56.2, asgari emekli maaşından % 25.0 daha fazladır.
Asgari ücret ile asgari geçim seviyesi göstergeleri karşılaştırılarak aşağıdaki
grafikte gösterilmiştir.
6.3.6 Fiyatlar
Ocak 2004 itibarıyla belli başlı pazarlardaki temel ürünlerin ve Moğolistan’daki
petrol dağıtım istasyonlarından alınan akaryakıt fiyatlarının ABD Doları cinsinden
yıllık ortalama değeri EK-5’te gösterilmektedir.
6.3.7 Tüketici Fiyatları Endeksi
Tablodan da görüleceği üzere, Aralık 2000 (baz alınan dönem) ile Aralık 2004
arasında, tüketici fiyatları genel endeksi %27.5 artış göstermiştir. Söz konusu dönemde, en büyük artış %32.7 ile gıda fiyatlarında, en düşük artış ise %5.9 ile ev
eşyalarında meydana gelmiştir.
48
2003 sonu ile 2004 sonu kıyaslandığında, genel endeks %11 oranında artmış,
söz konusu dönemde en büyük artış %21.9 ile ulaşım ve haberleşme sektöründe,
en düşük artış ise %1.3 ile giyim-kuşam sektöründe meydana gelmiştir.
2004 yılı Kasım-Aralık ayları kıyaslandığında ise; gıda, giyim-kuşam ve diğer
mal ve hizmet fiyatlarında artış, konut, yakıt, elektrik, ev eşyaları, ulaşım ve haberleşme fiyatlarında azalış meydana gelmiştir. Kültür, eğitim, ilaç ve hastane hizmetleri fiyatları ise değişmemiştir.
Tüketici mal ve hizmet fiyat endeksi,
sepetlere göre, yüzde
2004- XII
2000- XII
2004- XII
2003- XII
2004- XI
2004- XII
Genel endeks
127.5
111.0
100.9
Gıda
132.7
115.2
102.8
Giysi, ayakkabı, kumaş
111.7
101.3
100.2
Daire (apartman), yakıt, elektrik
130.2
103.9
97.2
Ev eşyaları
105.9
105.1
99.3
İlaç, hastane hizmetleri
118.0
103.6
100.0
Taşımacılık, haberleşme
130.7
121.9
99.5
Kültür, eğitim mal ve hizmetleri
122.9
107.5
100.0
Diğer mal ve hizmetler
132.6
108.2
100.6
6.3.8. Dış Borç
Moğolistan’ın dış borç miktarı 1991-2002 yıllarında 1 milyar 255 milyon ABD
doları olarak gerçekleşmiştir. Dış borcun ülke ve mali kuruluşlara göre payları grafikte gösterildiği gibidir.
2005 yılında, bağış yapan ülkeler ve uluslararası mali kuruluşlardan 148.3 milyon dolar kredi sağlanması planlanmaktadır. Öte yandan, 48.1 milyon dolarlık dış
borç ödemesi yapılması öngörülmektedir.
49
6.3.9 Aldığı Dış Yardım
İstatistik verilere göre 2004 yılında ziraat, inşaat, çevre, enerji, sağlık, sosyal
güvenlik, ulaştırma ve diğer sektör ve alanlarda kullanılmak üzere 44.5 milyon dolar karşılıksız dış yardım alınmıştır.
Kullanılan toplam yardımın %30’u ABD, %26’sı Japonya, %7’si Almanya, %6’sı
AB, %5’i Asya Kalkınma Bankası’ndan sağlanmıştır.
Kredi ve yardım kullanımı ile, ziraat sektöründe 12.1 milyon dolarlık proje gerçekleştirilmiştir. Bunun 10.8 milyon doları karşılıksız yardım, geri kalan 1.3 milyon
dolarlık kısmı düşük faizli kredidir. İnşaat sektörü için 12.3 milyon dolarlık kredi ve
yardım kullanılmıştır. Bunun 6.8 milyon doları karşılıksız yardım, 5.5 milyon doları
düşük faizli kredi şeklinde temin edilmiştir. Enerji sektörünün gelişimi için 11.5 milyon dolar dış yardım ve kredi alınmıştır. Bunun 2.1 milyon doları karşılıksız yardım,
9.4 milyon doları düşük faizli kredidir. Ulaştırma sektörünün gelişimi için 9.8 milyon
dolar dış yardım ve kredi sağlanmıştır. Bunun 4.25 milyon doları karşılıksız yardım,
5.6 milyon doları düşük faizli kredidir.
50
6.3.10. Ödemeler Bilançosu
Cari işlemler hesabı
Cari işlemler hesabı açığı 2003 yılında resmi karşılıksız transferler dahil
GSMH’nın %7.7’sini oluşturmaktadır.
Son yıllarda cari işlemler hesabında değişim meydana gelmektedir. Örneğin;
mal ihracatından sağlanan gelirler 2000 yılında cari işlemler hesabı toplam alacak
bakiyesinin yaklaşık %76’sını, ithalat ise toplam borç bakiyesinin %87’sini oluşturmuş, 2003 yılında ise bu oranlar sırasıyla %63 ve %78 olarak gerçekleşmiştir. Öte
yandan, vatandaşların kişisel transfer tutarları artarak hizmet ticaretinin alacak ve
borç cari dengesindeki ağırlığı büyük miktarda artmıştır.
2003 yılı sonu itibarıyla, hizmet ticaretinin toplam alacak bakiyesinin 207.9 milyon dolar, borç bakiyesinin ise 257.1 milyon dolar olarak gerçekleşmesi sonucu
hizmetler dengesi 49.1 milyon dolar açık vermiştir.
Son yıllarda turizm sektörü gelirinin, hizmet ticaretindeki ağırlığı fazlaca artarak
2003 yılında hizmet ticaretinin toplam alacak bakiyesinin %68.8’ine ulaşmıştır. Hizmet ticareti borç bakiyesi içersisinde turizm sektörünün oranı %50’den 2003 yılında %41.8’e düşmüştür. İç ekonominin canlanması, tüketim ve hizmet talebinin artmasıyla birlikte haberleşme, sigorta, banka, finans hizmetleri, yolcu ve havayolları, demiryolları taşımacılık hizmetlerine yönelik harcamalar da nispeten artmaktadır.
Yurtdışında çalışan vatandaşların para transferleri büyük miktarda artması iç
talebi canlandırmakta ve tüketim malları ile ulaşım araçlarının ithalatı artmaktadır.
Bu durum hem döviz kurunun istikrarlılık durumunu olumlu etkilemekte, aynı zamanda ekonomideki para akışını arttırmakta ve gayrimenkul sermaye fiyatlarının
düşmemesine neden olmaktadır. 2003 yılında kişisel para transferleri 74.3 milyon
dolara ulaşmıştır. Bu tutar GSMH’nin %5.8’ine eşittir.
ÖDEMELER DENGESİ
CARİ İŞLEMLER DENGESİ
Ticaret dengesi
İhracat (FOB)
İthalat (CIF)
Hizmet ticareti (net)
Gelirler (net)
Dış borç faiz ödemeleri
Transferler
2002
-105.1
-228.9
523.9
-752.8
-9.3
-4.5
-10.8
137.6
Milyon dolar
2003
-98.7
-199.6
627.3
-826.9
-49.1
-11.5
-11.9
161.5
2004
-104.5
-212.4
738.6
-951.0
-44,9
-18.2
-17.4
171.0
51
SERMAYE HAREKETLERİ
Orta ve uzun vadeli sermaye hareketleri
Kısa vadeli borç
Net hata ve noksan
TOPLAM: GENEL DENGE
157.4
180.1
-22.7
14.2
66.5
4.9
29.4
-24.5
-3.1
-96.8
202.3
178.8
5.0
-30.9
66.9
Sermaye hesabı
Dış kredi ve yardımların verimli kullanımını sağlamak amacıyla “Dış Kredi ve
Yardımların Koordine Edilmesi Hakkında Kanun”, Haziran 2003’te Meclis’te onaylanmıştır. Kanunun onaylanmasıyla, dış kredi ve yardımların koordinasyonunun
önündeki engeller aşılarak yabancı ülke ve kuruluşlarla ekonomik işbirliğinin canlanmasında önemli bir adım atılmıştır.
Moğolistan hükümeti 2003 yılında 128.1 milyon dolarlık düşük faizli kredi kullanmıştır. Bu meblağın 89.9 milyon doları ekonomik faaliyetler, 26 milyon doları
sosyal hizmetleri için kullanılmıştır.
Hükümet aracılığıyla, 2003 yılında kullanılan kredinin % 34 ü Asya Kalkınma
Bankası, %25.7 si Dünya Bankası, %15.2 si Japonya tarafından sağlanırken, 2004
yılında ise %45.1 i Dünya Bankası, %28.8 i Asya Kalkınma Bankası, %9.3 ü Japonya tarafından sağlanmıştır.
Moğolistan Hükümeti uluslararası kuruluşlar ve dış ülkelerden almış olduğu
kredi hizmetlerinin ifasını zamanında yerine getirmektedir. 2003 yılında dış kredi
ana borç ödemesi olarak 260.7 milyon dolar (ödemeler bilançosu yöntemiyle)
ödenmiştir. Bunun büyük bir kısmını Rusya Federasyonuna ödenen konvertible
(değiştirilebilir) ruble borcu oluşturmaktadır.
Moğolistan ekonomisi ve sosyal sektörüne yapılan toplam yatırımın büyük kısmı dış kredi ve yardımlarla finanse edilmektedir. Hükümet tarafından öncelikli sektörler olarak belirlenen madencilik, yün, keçi yünü, deri işleme, et üretimi, turizm,
bilişim teknolojisi sektörüne ve çağdaş yönetim, teknik, teknoloji transferi, ürünlerin rekabet gücünün arttırılmasına yönelik doğrudan yatırımların desteklenmesine
yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Yabancı şirketlerce 2003 yılında 196.8 milyon dolarlık yatırım izin belgesi alınmış ve 131.5 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. 2004
yılında ise 132 milyon dolarlık doğrudan yatırım yapılmıştır.
Yatırımların büyük kısmı jeoloji, maden arama faaliyetlerinde kullanılmıştır. Ticaret ve toplu yemek sektörlerinde işletme sayısı fazla olmasına rağmen bu alanlara yönelik yatırım miktarları düşük seviyelerdedir.
52
6.3.11. Döviz Rezervleri
Döviz rezervlerinin verimli kullanımı, riskten korunması ve artırılması yönündeki çalışmalar, altın satışından elde edilen gelirler ve yerel altın madencilik şirketlerinden satın alınan altın miktarının artması sonucunda Mongol Bankasındaki döviz
rezervi 1999 yılında 116.9 milyon dolar iken 2003 yılında 129 milyon dolara yükselmiştir. Döviz rezervleri 2003 yılı içerisinde 250 milyon dolara kadar ulaşmış ancak Rusya Federasyonuna yapılan borç ödemesi nedeniyle yıl sonunda bu rakam
129 milyon dolara gerilemiştir.
Moğolistan, Rusya Federasyonuna ödenecek büyük ölçüde borcunun kalmamış olması nedeniyle, borç sorununu çözebilmiş bir ülke olarak yabancı yatırımcılarda güven duygusu uyandırmış ve işbirliği yapılması konusunda güvenilebilecek
ve yükümlülüğünü yerine getiren bir ülke olduğunu ispatlamıştır.
53
7. EKONOMİK VE SOSYAL SEKTÖRLERDEKİ DURUM
7.1 EKONOMİK SEKTÖRLER
7.1.1 Tarım, Orman ve Hayvancılık
Tarım ve hayvancılık sektörünün geliştirilmesi için Hükümet tarafından hazırlanan plan ve programlarda hayvansal üretimin arttırılması, tahıl, patates, sebze vs.
sulamalı tarımının geliştirilerek bakir toprağın tarıma elverişli duruma getirilmesi,
su rezervinin arttırılması, yoğun hayvancılığın geliştirilmesi gibi ana faaliyetler hedef alınmıştır.
Hayvan sağlığının korunması, mera zararlılarıyla mücadele, sulamalı tarımının
geliştirilmesi, hayvan ırkının ıslahı konularında yürütülmekte olan programların finansmanına Hükümetin ziraat sektörü bütçesinin büyük bir kısmı harcanmaktadır.
2000-2004 yılları arasında 12 vilayete ait 161 sumun 2 milyon 147 bin hektar alanında mera bitkilerinin tarla fareleri ve çekirgelere karşı korunması için çalışmalar
yapılmış bu çalışmaların sonucunda % 85-90 oranında başarı sağlanmıştır. Tarla
faresi ve çekirge ile mücadele edilen alan 1999 yılına kıyasla 1.8 kat genişlemiş ve
bu çalışmalara son 4 yılda kamu bütçesinden 3.3 milyar Tugrik (yaklaşık 3 milyon
dolar) harcama yapılmıştır.
Tarım
Moğolistan’da öncelikli olarak üretimi yapılan tarım ürünleri arasında tahıl, patates, lahana, havuç, pancar, kuru soğan, sarımsak, salatalık, domates, kabak sayılabilir.
2004 yılı itibariyle buğday ekimi başı çekmekte olup, bunu patates ve sebze
ekim alanları takip etmektedir. Elde edilen ürün miktarı bakımından ise 135.622 ton
ile yine buğday önde gelmekte, onu 80.192 ton ile patates, 49.171 ton ile sebze
üretimi takip etmektedir.
bin ton
Mamuller
1999
2000
2001
2002
2003
2004 2004/2003%
Tahıl
166.7
138.7
138.7
123.1
165.0
138.5
83.9
Patates
63.8
58.9
58.0
51.9
78.6
80.1
101.9
Sebze
39.0
44.0
44.5
39.7
59.6
49.1
82.5
Bir hektar alandan elde edilen tahıl 2001 yılında 7.1 centner (elli kilogramlık bir
ağırlık birimi), 2002 yılında 4.8 centner, 2003 yılında 8.0 centner, 2004 yılında 8.0
54
centner olmuştur. Bir hektar alandan elde edilen patates ise 2001 yılında 65.6,
2002 yılında 50.7, 2003 yılında 93.4, 2004 yılında 88.3 centner olarak gerçekleştirmiştir.
Son dört yılda toplam 750 hektar alan sulama kapasitesine sahip 4 sulama tesisinin yeniden kurulması ve 3744 hektar alan sulama kapasitesi olan 14 sulama
tesisinin onarılarak işletilmeye başlamasıyla sulamalı tarım alanı 4494 hektar artmıştır.
2000 yılından beri patates, sebze ekimi yapan aile sayısı 3.7 bin artmış ve elde edilen ürün miktarı da % 33.3 oranında artış göstermiştir.
Ormancılık
Moğolistan’da 14 milyon hektarlık ormanlık alanda, 140 çeşit ağaç ile çalı bulunmakta olup 1.4 milyar m3’lük ağaç kaynağı mevcuttur. Ormanlık alanlar ülke
toprağının yaklaşık %9’unu kaplamaktadır.
Son otuz yıllık süre içinde, yangın, zararlı haşereler, ağaç hastalıkları, yasa dışı yollardan büyük miktarlarda ağaç kesimi gibi nedenlerden ötürü ülke genelinde
1.4 milyon hektarlık ormanın yok olduğu hesaplanmıştır.
Ormancılık faaliyetleri konusunda;
Piyasa ekonomisine geçiş sırasında ormancılık sektörü ihmal edilmiş, ormanların korunması için alınması gereken tedbirler alınmamıştır. Hükümetin, bu durumu
göz önünde bulundurarak adım adım tedbirler alıp uygulamaya geçirmesiyle, ormanların korunması ve zararların telafisi konusunda ilerleme sağlanabilmiştir.
q
Ormanlar ve ormancılık konularında bazı yasal değişiklikler yapılarak, “Orman konusunda ulusal program” yeniden onaylanmış, sözkonusu programın
yürürlüğe girmesiyle, ilgili hukuki belge yenilenerek orman hakkında takip
edilecek politika belirlenmiştir.
55
q
Ağaç ve ahşap malzemelerin yurt dışına çıkarılması için ödenecek ihracat
özel vergisinin belirlenmesi ile en yakın civardaki kaliteli ormanların harap
edilmesi ve buralardaki ağaçların kesilerek yurtdışına çıkarılması engellenmiştir.
q
Zarar gören ormanların telafi edilmesine yönelik çalışmaların normatif gider
değeri yeniden belirlenmiş ve ormanlaştırma çalışmaları iki kat artmıştır.Bu
çalışmalara işsiz vatandaşların katılımı çok olmuştur.
q
Ormanların, halk ve yerel kuruluşlarca sahiplenilmesini teminen çalışmalar,
bu konuda eğitimler düzenlenerek ormanın korunmasına ilişkin stratejik tedbirler alınarak uygulanmaya başlanmıştır.
q
Ormancılık sektörünün faaliyetlerini ülke genelinde birleştirerek düzenlemeye görevli hükümet acentesinin bünyesinde ormancılık faaliyetleri canlanmaya başlayarak, ormanın korunması ile telafi edilmesine ilişkin çalışmalar
hızlanmıştır. Hükümet acentesi, yabancı ülkeler ve uluslararası kuruluşlarla
işbirliğini arttırarak, onlar tarafından Moğolistan ormancılık sektöründe yapılacak projelerin karşılıklı fikir değişiminde bulunarak uygulanmasına yönelik
uygun şartları oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, Moğolistan ormancılık
sektörü için dışardan gelecek projeleri organize eden bağımsız bir kuruluş
vardır.
Hayvancılık
2004 yıl sonu itibariyle hayvan sayısı 27.966.000’e ulaşarak bir önceki yıla göre 2.5 milyon veya %10 oranında artış göstermiştir. 2004 yılında hava koşullarının
ve buna bağlı diğer etkenlerin olumlu olması sayesinde geçen yıllara göre nispeten daha fazla yavru hayvan yetiştirilmiştir. Aynı zamanda, hayvan kaybındaki
azalma da hayvan sayısının artmasında etkisini göstermiştir.
Hayvancılık çağdaş bir anlayışla değil, uzun yıllardır süren geleneksel yöntemlerle sürdürüldüğünden sektörün ülke ekonomisine sağlayabileceği potansiyel katkının gerçekleştirilmesi, büyük yatırımlar yapılmadığı sürece mümkün görülmemektedir. Ülke kişi başına düşen canlı hayvan sayısı bakımından çok zengin olmasına rağmen et ihracatında, ulaşabileceği noktanın çok gerisinde kalmaktadır.
Hayvancılığın geleneksel yöntemlerle sürdürülüyor olması, sektörün doğa koşullarına bağlı olması sonucunu getirmekte, sektördeki gelişim dalgalı bir seyir izlemektedir. 2001 yılında bazı vilayetlerde ortaya çıkan şap hastalığı ise bu sektörü tehdit eden bir unsurdur.
Hayvancılık sektöründe hayvan deri kalitesinin arttırılması, hayvan ırklarında
melezleme yapılması ve hayvanların meradaki ekstansif yapılan besicilikten entansif besiciliğe geçilmesi hususunda ön araştırmalar sürdürülmektedir.
56
Moğolistan’daki siyasi ve ekonomik sistemin son on yıl içindeki geçiş sürecinde, bir çok alanda olduğu gibi tarım ve hayvancılık sektörlerinde de, büyük bir değişim görülmüştür. 1990 yılına kadar merkezi planlamayla kontrol altında tutulan
tarım sektörü teknik ve mali teşviklerle ayakta tutulmuştur. 1990’dan sonra ise, tarım alanındaki kooperatifler, negdeller, dağılmış; merkezi hükümetin ve kooperatiflerin sağlamış olduğu teşviklerle birlikte veterinerlik, besicilik ve pazarlama olanakları ortadan kaybolmuştur. Piyasa mekanizmalarının çok yavaş gelişiyor olması sebebiyle de, ekonomik yaşamda beklenen iyileşme günümüze kadar sağlanamamıştır. Yıllar itibariyle gerileyen verimsiz tarım üretiminin sonucu olarak, üretim iç
tüketiminin ancak %20’sini karşılar hale gelmiş; Moğolistan Çin’den tarım ürünleri
ithal etmeye başlamıştır.
Bu olumsuz koşullara karşı, %93.4 oranında özelleştirilmesi sağlanan hayvancılık sektörünün verdiği tepki, nitelik yerine niceliğe yönelik olmuştur. 1990-99 yılları arasındaki dönemde, Moğolistan’ın hayvan stoku yaklaşık %30’luk bir artış
göstermiş; ülkedeki canlı hayvan sayısı 25.9 milyon baştan 33.6 milyon başa çıkmıştır. Bir yandan ülkedeki hayvan stoku artarken, diğer taraftan, doğal ve insani
etkenlerle mera alanlarında daralma olmuştur. Basında yer alan haberlere göre,
%44.7’si çölleşmiş olan ülke arazisinin ancak %21.7’si otlak olarak kullanılabilecek
durumdadır.
Hayvan sayısı (yıllar itibariyle)
Hayvan adı
bin
2000
2001
2002
2003
2004
29236.7
25335.6
23280
24888.8
27966.8
Deve
315.5
278.3
247.2
251.8
256.3
At
2609.4
2152.2
1953
1937.5
1999.6
İnek
3028.3
2031.8
1853.4
1768.3
1835.5
Koyun
13206
11439
10232.4
10417.6
11659.9
10077.5
9434.2
8994.1
10513.5
12215.4
Toplam
Keçi
Moğolistan ekonomisinde hala önemli bir yeri olan hayvancılık sektörü, toplam
istihdamın yaklaşık %50’sine sahip olmakla birlikte, GSYiH’nın %35’ini karşılamaktadır. Toplam ihracat rakamları içinde hayvancılık sektörünün payının da ancak %
15’lere yaklaştığı gözönüne alınırsa, büyük çoğunluğu göçebe olan hayvancılıkla
uğraşanların elde ettikleri et, süt, yün ve derilerle kendi ihtiyaçlarını bir ölçüde karşılayabildikleri anlaşılmaktadır.
Son iki yıldır yaşanan “zud” (kış felaketi), ülkenin %60’ını ciddi biçimde etkilemiş, iki yılda ölen hayvanların toplam sayısı 5 milyona yaklaşmıştır. Denizden ortalama yüksekliği 1580 m. olan Moğolistan’da “zud” bir istisna olmamakla birlikte,
57
felaketin iki yıl üst üste gerçekleşmiş olması, ayrıca iki kış felaketi arasında kuraklık görülmesi, ülkenin bu derece olumsuz etkilenmesine yol açmıştır.
Moğolistan hükümeti, önümüzdeki kışa hazırlık yapmak; gittikçe zor duruma
düşen hayvancılık sektörüne destek olmak ve en önemlisi bu konudaki politikasını belirlemek amacıyla çeşitli uluslararası toplantılar düzenlemiştir.
Yerel ve merkezi hükümet görevlilerinin katıldığı; Japon, Rus ve İngiliz uzmanların da davet edildiği bir toplantıda, en önemli meselenin, meralara zarar vermeden, Moğolistan’ın mevcut hayvan stokunun korunması olduğu belirtilmiştir.
Ayrıca, çeşitli yabancı kuruluşların temsilcilerinin de katılımıyla ayrı bir seminer
gerçekleştirilmiştir. Mera kanununa yönelik yasa tasarıları üzerinde çalışma başlatılması; hayvancılıkla uğraşanların aynı zamanda çiftçilik yapmasının özendirilmesi ve hayvan kalitesinin arttırılmasının kararlaştırıldığı seminerde, piyasadaki diğer
aktörlere karşı güç birliği yapılabilmesi için kooperatiflerin tekrar canlandırılması ile
hayvansal ürünleri işleyen küçük ve orta ölçekli işletmelerin daha fazla desteklenmesi de gündeme getirilmiştir.
Tarım ve hayvancılık konusunda, Asya Kalkınma Bankası’nın da desteğiyle, 20
milyon dolarlık “Yeşil Devrim” Projesi başlatılmıştır. Projenin temel amaçları arasında “zud” felaketinin etkilerini bertaraf etmek; piyasanın gelişimine katkı sağlamak,
ulusal üretimi arttırmak ve kırsal bölgelerin haberleşme ağını yenilemek bulunmaktadır.
“Entansif Hayvancılığı Geliştirme ve Destekleme Programı” 24 Haziran 2003 tarih ve 160 sayılı Moğolistan Başbakanlık kararı ile onaylanmıştır.
Son dört yılda devlet, saman stoku ve yem birimini 22 adetten 35’e kadar yükseltilmiştir. Tüm vilayetlerde saman ve yem stok biriminin şubeleri bulunmaktadır.
58
2000-2004 yıllarında mera su kapasitesinin ıslahı için kamu bütçesi ve uluslararası kredi ve yardım kaynağından 4.6 milyar Tugriklik (4.1 milyon dolar) harcama
yapılarak, 1844 kuyu onarılmıştır.
2004 yılı itibariyle, kuyu tadilatı için yapılan harcamaların 1999 yılına göre yaklaşık % 70 oranında arttırılması sonucunda toplam 3886 kuyu kullanıma açılmış,
11.6 milyon hektarlık mera arazisine su sağlanmıştır. Bunun son 10 yılda gerçekleşen en büyük ilerleme olduğu söylenebilir.
Hayvanları salgın ve parazit hastalıklardan koruma çalışmaları çerçevesinde
2000-2004 yıllarında 20.8 milyar Tugriklik (18.5 milyon dolar) harcama yapılmış ve
çift sayım ile 308.8 milyon hayvan işleme dahil edilmiştir.
Moğolistan’da et ve et ürünleriyle iç talep tamamen karşılanmakta ve belirli bir
kısmı ihraç edilmektedir. Hayvan kesimi zamanında yaklaşık 70 bin ton et işleme
kapasitesine sahip büyük ve küçük 28 fabrika faaliyet göstermektedir. Toplam etin
%10’u fabrika yöntemiyle hazırlanmaktadır. 2001-2004 yılında 8 adet et işleme
fabrikası işletilmeye başlanmıştır. Et işleme fabrikaları tasdik edilerek, yaklaşık 20
fabrikaya et ihracat izni verilmiştir. Süt ve süt ürünleri ile ilgili KOBİ’lerin sayısı 1999
yılına göre 2 kat artarak 33’e ulaşmıştır.
59
7.1.2. Madencilik
Moğolistan yer altı zenginlikleri bakımından büyük bir kapasiteye sahip olup
serbest piyasa ekonomisine geçtiği bu dönemde yer altı maden yataklarının kullanımı gittikçe artmaktadır. Madencilik sektörü ülkenin en önemli sektörü niteliğindedir. Endüstriyel çaplı ilk madencilik çalışmalarına XX. yüzyılın başlarında altın madenciliği ile 1901’de, kömür madenciliğine 1912 yılında başlanmıştır. Bakır cevheri ve konsantreleri, altın, petrol, molibden, turgiten, merit, fluospar ve kömür Moğolistan’ın en önemli yer altı zenginliklerini oluşturmaktadır. Maden üretim hacmi hızla büyümektedir.
Madencilik alanında, 2002 yılında 319.9 milyon dolarlık, 2003 yılında ise 391.4
milyon dolarlık üretim yapılmıştır. 2002 yılında madencilik sektörünün üretimi, toplam sanayi üretiminin %47.3’üne ve 2003 yılında %54.3’üne eşit olarak gerçekleşerek 2002 yılında GSMH’nın %10.1’ine, 2003 yılında %12.7’sine ulaşmıştır. 2002
yılında madencilik sektörünün ürünleri, toplam ihraç ürünlerinin %33.1’ine eşit olmuş ve bu rakam 2003 yılında ivme kazanarak %34.8’e ulaşmıştır.
- Altın
2004 yılı sonu itibariyle maden işleten 128 şirket (kuruluş, vatandaş) tarafından
üretilen 11595 kg altın Moğol Bankasına (Merkez Bankası) satılmıştır. Moğol Bankası aracılığıyla yurtdışına çıkarılmayan altın miktarı gayri resmi haberlere göre
7.5 tonu bulmaktadır. Bu hesaba katılırsa, Moğolistanìn dünya piyasasına satmış
olduğu altın miktarı, 19.1 tonu bulmuştur. Bu sektörde faaliyet gösteren başlıca şirketler; “Altan Dornod Mongol”, “Şijir alt”, “Gatsuurt”, “Mongol gazar”, “Erdes Holding”, “Toson alt” dır.
Madencilik sektöründe işlenen başlıca madenler ve miktarları EK 6’da gösterilmektedir.
60
- Bakır
Bakır üretiminde en büyük endüstri tesisi, Moğol-Rus ortaklığı Erdenet bakır tesisi ve Tsagaan Suvraga bakır-porfir tesisleridir. Özel ruhsat alınarak yapılan araştırmalar sonucu bakır rezervinin büyük olduğu tespit edilmiştir. 2003 yılında 24 milyon Tugrik değerinde 81,4 bin ton bakır cevheri ve konsantresi üretilmiştir.
- Molibden
Molibden konsantresi Erdenet bakır tesisi, Tsagaan Suvraga tesisi, Ariin Nuur,
Ondor Tsagaan ve Yguzer bakır tesislerinde yan ürün olarak üretilmektedir.2003
yılında 3.028 ton molibden konsantresi ihraç edilmiştir.
- Kömür
Moğolistan’da üretilen kömürün neredeyse tamamı enerji üretiminde kullanılmaktadır. 20 lokasyondan yaklaşık 4.900.000 ton kömür üretimi yapılmaktadır.
200’den fazla yataktan 40’ında jeolojik çalışmalar tamamlanabilmiştir. En önemli
üretim yatakları Baganuur, Shariin Gol, Shivee Ovoo, Aduunchuluun ve Talbulag’dır.
- Ham Petrol
Moğolistan’da toplam 538.000 hektar’lık 22 petrol sahasında sözleşmeli olarak
petrol üretiminin yapılması için ihale yapılmış olup şimdilik 6 sahada Amerikalı,
Avusturyalı ve Çinli petrol şirketleri üretim yapmaktadır.
7.1.3. Enerji
Moğolistan Hükümeti tarafından 1 Ağustos 2001 tarihinde yapılan reformlar neticesinde Enerji Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren devlet enerji fabrikaları dağıtılarak devlete bağlı 18 şirket haline getirilmiştir. Enerji sektöründe özel kuruluş61
ların katkılarının arttırılması, pazar ekonomisine geçiş sürecinin hızlandırılması ve
ekonomik verimin arttırılması amacıyla enerji şirketlerinin sırasıyla özelleştirilmesi
yönünde bir politika izlenmektedir.
Moğolistan Enerji sektörünü 2022 yılına kadar geliştirme politikası içeren “Moğolistan Enerji Sistemi” adında program hazırlanarak Moğolistan Bakanlar Kurulu
ve Meclisi tarafından onaylanmıştır.
28-29 Mart 2002 tarihinde Moğolistan Hükümeti ve Dünya Bankası tarafından
ortak olarak düzenlenen “Enerji Sektörü – Donör Ülkeleri Toplantısı” Ulan Bator’da
yapılmıştır. Son 10 yıl içerisinde Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Japonya, ABD, Almanya, Çin, Kore ve uluslararası kuruluşların desteği ve onlar tarafından sağlanan krediler ile sektörün teknik yapısı ve teknolojisi değiştirilmiştir. Bunun
yanısıra, uzmanların eğitimi, yedek parçaların temini, enerji veriminin arttırılması,
kömür, elektrik ve ısıtma tarifelerinin arttırılması ve enerji sektörü mevzuatlarının
iyileştirilmesine yönelik çeşitli projeler yürütülmektedir.
Kırsal bölgede yaşayan 100 bin aileye güneş enerjisi sağlamaya yönelik çalışmalar Hükümet tarafından yürütülmektedir. İleride 100 mWT kapasiteli Orhun Hidro-Elektrik Santrali ve Dorgon Hidro-Elektrik Santralinin kurulması planlanmaktadır.
İlçe merkezlerinde elektrik, kömür, doğal gaz ve yenilenebilir enerji ile köy halkına elektrik sağlanmasına ilişkin “bin güneş evi” adında bir proje yürütülmektedir.
7.1.4. İmalat / KOBİ’ler
- İmalat Sanayi
2003 yılı verilerine göre imalat sanayinin toplam sanayi sektörü içindeki payı
%34,2 dolayındadır. Öne çıkan alt sektörler ve imalat sanayi içindeki payları sırasıyla gıda işleme (%12,6), tekstil (%12,7), deri ürünleri (%3,8) ve kimyasallardır.
İmalat sektör yapısına bakıldığında, hayvancılık sektörüyle ilişkili ürünler ilk sıralarda yer almaktadır. Et ve mandıra ürünleri, tabakhane ürünleri, deri ve kürk
ürünleri, kaşmir, yün eğirme ve dokuma, yünlü giysiler, battaniye ve halılar en
önemli imalat ürünleridir. Mevsimsel özelliklerin etkisi nedeniyle, hayvancılık dışında tarıma dayalı sanayi yok denecek kadar azdır; bunun yanında meşrubat, un ve
unlu mamuller görece gelişmiş alanlardır.
İmalat sanayi içersinde yer alan sektörlerin üretim oranları EK 7’de gösterilmektedir.
62
- İşleme Sanayi
İşleme sanayideki düşüş durmuş, 2003 yılının ilk aylarındaki performans sayesinde 100.47 milyar Tugriklik (1995 yılı fiyatlarıyla ölçülmüştür) yani 200 milyon dolarlık ürün üretilmiştir. İşleme sanayi fabrikalarının ürün imalatı 1999 yılına kıyasla
2001 yılında %11.7, 2002 yılında %38.9, 2003 yılının ilk aylarındaki performans ile
%48.3 oranında artmıştır.
Kaşmir işleme fabrika sayısı 2000 yılı için 48 olup, bunlardan 39’u kaşmir’in ilk
aşamadaki işlemelerini yapan fabrikalardır. 2003 yılında fabrika sayısı 85’e ulaşmış olup, bunlardan 43’u tam işleme yapan fabrikalardır.
Yün işleme sektöründe, 1999 yılında faaliyet gösteren fabrika sayısı 14 iken,
2003 yılında bu rakam 53 e ulaşmıştır. Koyun yünü, deve yünü ve manda tüyünün
hazırlanma standartlarında, uluslararası standartlara uygun olarak yeni düzenlemeler yapılmıştır. Halı fabrikaları Avusturya Devleti ile olan borç sorunlarını çözmeleriyle birlikte faaliyetlerini normal olarak sürdürmektedir.
Hayvansal özlü işlenecek hammadde ihracatına yönelik teknik düzenlemelerin
yapılmasıyla hammadde ihracatı 1999 yılına göre %68-90 oranında azalarak, yarı
(kısmen) işlenmiş deri üretimi ve ihracatı artmıştır.
Almanya ile Moğolistan hükümetlerinin işbirliği çerçevesinde “KOBİ’leri Destekleme Kredisi Programı” yürütülmektedir. Proje’ye yün, deri işleme sektöründen
yaklaşık 66 fabrika ve sanayi kurumları dahil edilerek ürün çeşitliliği artırılmaktadır.
Deri işleme sanayi ve deri işleme fabrikalarının yapısıyla ilgili tablolar EK 8’de
gösterilmektedir.
Halen yürütülmekte olan dikişli ürün imalatını destekleme programına 2003 yılında başlanmıştır. Sözkonusu sektörde, ABD ile ticaret için uygun şartlar ve Avrupa Birliğinden tarife indirimi şartlarının sağlanması sonucunda dikişli mamul imalatı ve ihracatı artmıştır. Hükümet tarafından, dikişli mamul imalatını destekleme
amacıyla yabancı siparişçilerin malzemelerinde ithalat vergisinin uygulanmaması,
dikişli ve dokuma mamullerine denetim uygulanarak lisans verilmekte olan uygulamaların durdurulmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır.
- KOBİ’ler
KOBİ’ler tüketiciye yakın, pazardaki ve teknolojideki değişimlere çabuk adapte
olan, rekabeti ve istihdamı arttıran işletmelerdir. Moğolistan’ın pazar ekonomisine
geçişi ve ülkede yapılan sosyal ve ekonomik reformlar neticesinde Moğolistan’da
küçük ve orta ölçekli işletmelerin temeli atılmış çok sayıda özel şirket kurulmuştur.
63
1990’lı yıllarda, KOBİ’lerin gelişimine engel olan faktörler; gerekli hukuki ortamın oluşturulmaması, alt yapının zayıf olması, endüstri alanlarının yetersizliği, fabrikaların mali ve ekonomi sıkıntılar yaşamaları ve yöneticilerin tecrübe eksikliği ve
performans yetersizlikleridir.
1999 yılında, Moğolistan Hükümeti tarafından “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeleri Teşvik Programı” hazırlanmış olup bu kapsamda ekonomik büyümenin
sağlanması, sanayicilik ve hizmet sektöründe rekabetin oluşturulması, piyasa arz
ve taleplerinin arttırılması, istihdamın arttırılması, teşvik faaliyetleri kapsamında işletmecilerin girişimlerde bulunmaları desteklenerek ekonominin canlanması ve refah seviyesinin yükseltilmesi için KOBİ’lerin geliştirilmesi amaçlanmıştır.
Anılan program hedefi doğrultusunda, yönetim, insan kaynakları ve bilişim ortamının iyileştirilmesi, kırsal bölgelerdeki altyapının iyileştirilmesi, KOBİ’lerde kullanılan teknik yapı ve teknolojinin geliştirilmesi, çevre ve insan sağlığına verilen zararların azaltılması, rekabet gücünün arttırılması, KOBİ`lerin birbirini destekleme
faaliyetlerinin oluşturulması, işbirliğinin geliştirilmesi, KOBİ’lerin gelişiminde yabancı yatırımcıların teşvik edilerek iç ve dış ilişkilerin geliştirilmesine önem verilmektedir. KOBİ faaliyetlerinin dengeleştirilmesi, teknik yapı ve teknolojinin geliştirilmesi,
yatırımların arttırılması ve KOBİ’lere mali destekte bulunmak amacıyla UNDP desteği ile “Kalkınma Altın Fonu”, Avrupa Birliği tarafından yürütülen TACIC Programı
kapsamında “KOBİ Projesi” yürütülerek banka dışı mali kuruluş olan “Kredit Mongol”, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) desteği ile banka dışı mali kuruluş olan “Gobi Başlangıcı” kurulmuştur. Bunlar aracılığıyla, 900 civarında şirkete
6,2 milyon dolarlık kredi ve Alman Federasyonu Hükümeti tarafından gıda, tarım
ve hayvancılık, işletme, inşaat ve sağlık sektörlerinde faaliyet gösteren 48 şirkete
toplam 10 milyon Marklık kredi sağlanmıştır. İkinci aşama çalışmalar, 1998 yılında
başlatılmış ve ihraç ürünleri olan kaşmir, ahşap ve et üretimi yapan 11 şirkete mali destekte bulunarak toplam 700 civarında üretim yeri sağlanmıştır.
Bölgelerde pazar kapasitesinin düşük oranda olması, nüfusun satın alma gücünün yetersizliği, elektrik ve ulaşım bedellerinin yüksekliği, sanayi bölgeleri pazarına mamul sağlama imkanlarının kısıtlılığı, bilgi ağının kurulmaması, maliye ve kredi hizmetleri ile yatırım imkanlarının kısıtlı olması gibi nedenlerden dolayı kırsal
bölgelerde sanayiciliğin geliştirilmesinde zorluklar yaşanmaktadır. Bu nedenle, Moğolistan’ın gelişim durumu ve mevcut özellikleri göz önünde bulundurularak küçük
ve orta ölçekli sanayiciliği daha kapsamlı şekilde geliştirmek amacıyla “Yerel Bölgelerde Sanayiciliğinin Geliştirilmesi Programı” hazırlanmıştır. Söz konusu programın amacı, hammadde kaynaklarına dayanarak gıda ve günlük eşya üretiminin il
ve ilçelerde kurulması, ihracata yönelik mamul üretim tesislerinin bölge merkezlerinde kurulması, böylece köylerde yaşayan vatandaşların gelir ve refah düzeylerinin yükseltilmesi, yoksulluğun azaltılması, istihdamın sağlanmasına yöneliktir.
64
7.1.5 Özelleştirme
Moğolistan’ın özelleştirme programı başlangıç itibariyle etkileyici ve eski Komünist Blok ülkeleri içinde en başarılı olanıdır. 1994 yılı sonunda üretim sektörünün
%50’si, ticaret ve hizmet sektörünün yaklaşık tamamı özelleştirilerek “geniş kapsamlı bir özelleştirme” gerçekleştirilmiştir. Tarım kooperatiflerinin %90’ından fazlası, devlet çiftliklerinin %75’inden fazlası özelleştirilmiş ve çiftlik hayvanlarının
%90’ından fazlası özel mülkiyete devredilmiştir.
1991 yılında kabul edilen “Özelleştirme Kanunu” ve 1996 yılında kabul edilen
“Devlet ve Bölge Mülkiyeti Kanunu” kapsamında bugüne kadar 500 civarında teşebbüs ve gayrimenkul özelleştirilmiştir. Söz konusu özelleştirmelerin maddi değeri 45 trilyon Tugriktir. Ağustos 2000 tarihinden Temmuz 2004 tarihine kadarki süre
zarfında ise toplam 41 şirket ve 49 gayrimenkul özelleştirilerek devlet bütçesine
toplam 61,3 milyar Tugriklik gelir sağlanmıştır.
Sanayi alanında küçük teşebbüslerin çoğu özelleştirilmiş olup sadece büyük ve
maliyeti fazla olan teşebbüslerin özelleştirilmesi daha sonraya bırakılmıştır.
Sosyal alanlarda özelleştirme faaliyetlerine başlanmıştır. Bazı devlet üniversiteleri ve hastanelerin ise sadece idari işleri özelleştirilmiştir.
Hizmet sektörlerinin hepsi özelleştirilmiş olup ulaşım ve iletişim alanında özel
sektörlerin katkısı büyümeye başlamıştır.
2001-2004 Özelleştirme Programı EK 9’da sunulmaktadır.
13 Ocak 2004 tarih ve 13 sayılı Moğolistan Hükümeti Bakanlar Kurulu Kararı ile
2004 yılında özelleştirilecek şirketlerin takvimi EK 10’da sunulmaktadır.
7.1.6 Hizmetler
- Turizm
Moğolistan Hükümeti tarafından turizmin önemli bir sektör haline getirilmesi için
yapılan çalışmalar sayesinde söz konusu sektör gelirinin GSMH içindeki payı
%10’a ulaşmıştır. 1990 yılında turizm sektöründe özelleştirme yapılması ve serbest rekabet piyasasının oluşmasıyla sektör gelişimi hızlanmıştır. “Turizm Kanunu”
2000 yılında kabul edilmiştir.
Moğolistan’ın dünya turizminin çekici bir bölgesi haline getirilmesine yönelik hükümet politikası çerçevesinde devlet ve özel sektör işletmeleri etkin olarak çalış65
maktadır. Son yıllarda Moğolistan’a gelen turist sayısı her sene %15-20 oranında
artış göstermekte, sektör hizmetinin kültürü ve kalitesinde belli bir ilerleme sağlanmaktadır.
Şu anda ülke genelinde, yaklaşık 490 turizm şirketinin, 222 adet otelin, 132
adet turistik tesisin faaliyet göstermesinin yanında devlete ait ve özel olmak üzere
yaklaşık 40 üniversitede ve yüksek okulda söz konusu sektöre kalifiye elemanlar
yetiştirilmektedir.
Moğolistan”ın dış ülkelerle olan turizm ilişkileri son yıllarda artmakta olup Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan, Kore Cumhuriyeti, Bulgaristan gibi ülkelerle
işbirliği sözleşmeleri yapılmıştır. Bunun yanında, Japonya, Kore, Almanya, Avusturya, İsrail, Nepal, İsveç gibi ülkelerin Moğolistan’da turizm temsilcilikleri bulunmaktadır. Moğolistan, Dünya Turizm Örgütü, Asya-Pasifik bölgesi turizm organizasyonu faaliyetlerine üye ülke olarak etkin katılımda bulunmaktadır.
Moğolistan’ın yabancı ülkelerde tanıtımının yapılarak ülkeye yabancı turist çekmek açısından turizm konusunda İngiltere, Almanya, Japonya, Belçika gibi ülkelerde tanıtım faaliyetleri düzenlenmektedir.
Turizmin çok gelişmiş olduğu ülkelerin tecrübelerine dayanarak Moğolistan’ın
yurtdışında geniş çapta tanıtımın yapılması, turizmin gelişmesi için uygun ortamın
oluşturulması, hizmet kalitesinin arttırılması, turistler için güvenliğin sağlanması,
Moğolistan’ın tarihi ve kültürel eserlerinin korunması konusunda gerçekçi çalışmalar yapılarak ulaşılan başarının korunması ve sektörel gelişimin hızlandırılması
amacıyla Moğolistan Hükümeti tarafından 2003 yılı “Moğolistan’a ziyaret yılı” olarak ilan edilmiş ve 2004 yılında da aynı yönde karar alınmıştır.
Yılda 450-500 bin turistlik kapasiteye sahip olan Moğolistan’da, turizmin geliştirilmesine yönelik çalışmalarda, ekolojik dengeyi bozmamak kaydıyla turistlerin
kabul edilmesi, çevrenin korunması, altyapı ve insan kaynaklarının geliştirilmesi
hususlarına dikkat edilmektedir. Son yıllarda Hükümetin turizmin geliştirilmesi konusunda büyük ölçüde titiz davranması neticesinde, Moğolistan’a gelen turist sa66
yısı 1996-1999 yıllarında 388 bin kişi iken, 2000-2003 yıllarında 733 bin kişiye yükselerek 1.9 kat artmış ve turizm gelir toplamı da anılan sürelerde, 82.8 milyon dolardan 445.7 milyon dolara yükselerek 5.4 kat artmıştır.
Turizm sektörü Moğolistan’ın ekonomisinde yeni gelişen bir sektördür. Ülkenin
alt yapı sisteminin gelişmemiş olması ve sert hava şartları turizm ciddi şekilde
olumsuz etkilemektedir. 2003 yılında Moğolistan’a gelen turist sayısı 204 bin civarındadır. Genellikle Çin, Japonya, Amerika ve Kore`den turistler gelmektedir.
Moğolistan turistlerin ilgisini çeken büyük bir potansiyele sahiptir. Moğolistan’ın
uçsuz bucaksız ve sahipsiz bozkırları, gobi çölleri, sıradağları, bakir tabiatı ve özellikle de eşsiz kültürü ve tarihi turistlerin ilgisini çekmektedir.
2004 yılında Moğolistan hudut kapısından geçen yabancıların ülkelerine ve seyahat amacına göre oransal dağılımı şu şekildedir:
Doğu Asya
Amerika ve Okyanusya
Ülkeleri
Seyahat
Toplam
Avrupa Ortadoğu Güney
Asya
Toplam
%100
%4,0
Afrika
%63,6
%31,9
%0,2
%0,1
%0,1
Resmi iş
%100
%3,7
%77,4
%18,1
%0,0
%0,5
%0,2
Özel
%100
%2,7
%66,2
%30,8
%0,0
%0,2
%0,1
Turizm
%100
%7,5
%48,6
%43,4
%0,0
%0,3
%0,2
Transit
%100
%2,8
%39,8
%57,1
%0,0
%0,1
%0,2
2003 ve 2004 yılları sonunda hudut kapısından geçen yabancı yolcuların sayısı EK 11’de gösterilmektedir.
- Ulaşım
Moğolistan’ın oto yol ağının toplam uzunluğu 11.063 km olup, bu yolların
1.317,6 km’si (%12) stabilize yol, 1.379 km’si (%12,5) çakıl yol ve kalan kısmı doğal toprak yoldur.
67
Serbest piyasası ekonomisine geçiş sürecinin yaşandığı bu dönemde Moğolistan’ın ulaşım altyapısı ekonomik ilerlemenin hızlandırılması, yatırım ortamının iyileştirilmesi, yabancı yatırımlar için daha cazip bir ortamın oluşturulması ve yabancı ülkelerle ekonomik ilişkilerinin geliştirilmesi bakımından yetersiz kalmaktadır.
Moğolistan’ın batıdan doğuya doğru uzanan yatay eksen yolu “Bin yıl yolu” ve
dikey eksen yollarının projeleri hazırlanmış olup ilgili çalışmalar başlatılmıştır. Bu
yolların tamamlanması sonucunda Moğolistan’ın dış ticareti, bölgesel ve uluslararası ilişkileri gelişecek ve bu çerçevede Avrupa ve Asya altyapı şebekesine bağlanacaktır. Dolayısıyla Moğolistan’ın denize açılması ve Tranzas yoluyla birleşme
olanağı söz konusu olacaktır.
- Haberleşme
Moğolistan’da Ulan Bator ve diğer vilayet merkezlerini birleştiren ulusal haberleşme şebekesi mevcut olup 100 kişi başına 4,7 telefon istasyonu düşmektedir.
Uluslararası haberleşmede 150 ülke ile Intelsat ve Intersputnik sistemi ile bağlantı yapılmaktadır. 200.000 kişilik kapasiteye sahip GSM ve CDMA sistemli cep telefon şebekesi, 10. 000 kişilik kapasiteye sahip çağrı sistemi, kablo TV, 24 radyo frekans sistemi, 376 TV istasyonu ve kurumlar arası dahili şebeke sistemi mevcuttur.
Haberleşme imkanlarının geliştirilmesi kapsamında halihazırda, “Moğolistan’ın
Haberleşme Sektörünün Geliştirilmesi Genel Projesi”, “Merkezi Bölge Haberleşme
Projesi” ve “Ulan Bator’un Telefon Şebekesinin Arttırılması Projesi” uygulanmaktadır.
Mobil telefon hizmeti veren iki ayrı şirket vardır. Bunlar Japon yatırımlı Mobicom
ve Kore yatırımlı Skytel firmalarıdır.
GSM sistemi ile çalışan cep telefonlarıyla hizmet veren Mobicom şirketinin Ulan
Bator ve Moğolistan’ın bütün vilayetlerinde toplam 27 şubesi ve yaklaşık olarak
250.000 kullanıcısı bulunmaktadır. CDMA sistemli cep telefonlarıyla hizmet veren
Skytel şirketinin Ulan Bator ve diğer bazı vilayetlerde toplam 18 şubesi ve yaklaşık 180.000 kullanıcısı mevcuttur. Toplam cep telefon kullanıcısı sayısı 404 bin, Internet kullanıcısı sayısı ise 11 bine ulaşmıştır.
7.1.7 İnşaat
Moğolistan’da inşaat sektörünün temeli 1926 yılında kurulan ilk inşaat şirketiyle atılmıştır. O günden bu güne kadar inşaat sanayi malzeme ve teknik tesislerinin
kurulması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar neticesinde inşaat sektörü öncelikli sektör haline gelmiştir.
68
İnşaat sektörü 1981-1989 tarihleri arasında ülke ekonomisine büyük katkıda
bulunmuştur. Söz konusu dönemde, milli gelirinin % 5,6 ila 7,8’i bu sektörden sağlanmıştır. Ülke çapında 1989 yılında 75,6 milyar Tugriklik inşaat üretimi ve tadilat
çalışmaları gerçekleştirmiş olup bunun % 75,3’ü yani 57 milyarlık kısmı yerel inşaat kuruluşları tarafından gerçekleştirilmiştir.
Yukarıda verilen rakamlar Moğolistan’ın ekonomik büyümesine inşaat sektörünün katkılarını göstermektedir. Bununla birlikte, 1991 yılında gerçekleştirilen reformlar sonucunda 1992-1993 tarihleri arasında inşaat sektöründe kriz yaşanmıştır.
Devlete ait mülkiyetlerin özelleştirilmesi ile inşaat üretimi, projelendirme çalışmaları ve sanayi kapasiteleri yavaş yavaş zayıflayarak küçük özel şirketler haline
dönüştürülmüştür.
İnşaat Üretim Oranı
Müteahhitler
Gerçekleştirdiği iş tutarı
Milyar Tugrik
Oran
Limited Şirketi
30,2
38,6
Yabancı yatırımlı ortak şirketler
23,5
30,2
Anonim şirketi
10,9
14,0
Devlet kuruluşu
12,8
16,4
Birlik ve Özel şirketler
0,6
0,7
Toplam
78
100
Ülke çapında özel ruhsat alarak inşaat üretimi ve hizmeti veren toplam 781 kuruluş ve özel şirket kayıtlı olup bunlardan 586’sı fiilen faaliyette bulunmaktadır. Anılan inşaat şirketlerinde toplam 26,7 bin inşaat işçisi çalışmaktadır.
İnşaat üretimi ve hizmeti veren şirketlerde çalışanların %15’inin yönetici ve inşaat mühendisi, %85’inin meslek sahibi inşaatçılar olması sektördeki insan kaynakları dağılımının dengeli olduğunu göstermektedir. İnşaat sektöründe çalışanların ortalama yaş oranının 35-50 arasında olması, inşaat alanında çalışacak kalifiye eleman yetiştirilmesine yönelik eğitim ve pratik çalışmalarının sınırlı olduğunu
göstermektedir.
2004 yılı sonu itibarıyla inşaat sektöründe faaliyet gösteren kuruluş ve şirketlerde toplam 1712 adet ekipman ve cihaz kayıtlı olup hepsi 10-15 yıldır kullanılmaktadır.
69
2000-2004 arasında inşaat, iskan ve bayındırlık alanlarına yönelik olarak kamu
bütçesinden toplam 6.6 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. Kamu teşebbüslerine
2004 yılında kamu bütçesinden yapılan yatırım miktarı 1999 yılına kıyasla 3.4 kat
artmıştır. 1999-2004 yıllarında 127.8 milyon dolarlık kredi ve yardım, toplu konut
inşası ve kamu teşebbüsleri için kullanılmıştır.
Moğolistan’da özel ruhsat sahibi 742 tane müteahhitlik şirketi, 178 tane proje ve
araştırma şirketi faaliyet göstermektedir. Müteahhitlik ve tadilat alanında 2000 yılında 71.6 milyon dolar, 2001 yılında 82 milyon dolar, 2002 yılında 85.8 milyon dolar, 2003 yılında ise 148.1 milyon dolarlık harcama yapılmıştır. 2004 yılında inşaat
sektöründe 131.4 milyon dolarlık bina yapımı ve büyük tadilat işleri yapılmıştır. Bunun 99.1 milyon dolarlık kısmı yerel inşaat şirketleri tarafından yapılmış, 32.3 milyon dolarlık kısmı Çinli müteahhitler tarafından yapılmıştır.
Son 4 yıl içinde, 20 tane küçük inşaat malzemeleri fabrikası faaliyete başlamış
olup, ithalat edilen bazı inşaat malzemelerini yurtiçinde üretmektedir. Böylece
2000 yılında 5.574.136 dolarlık üretim yapılmışken 2003 yılında inşaat malzemeleri üreten 60 tane fabrikada toplam 14.827.736 dolarlık üretim yapılmıştır.
Moğolistan’da yabancı ve yerel yaklaşık 600 mimar bulunmaktadır. Bunlardan
340’ı Moğolistan Mimarlar Birliği’ne üyedir, 100’ü ise inşaat proje kurumlarında mimar olarak çalışmaktadır.
70
7.1.8 Mali Sektör
Moğolistan’da mikro kredi hizmeti veren 17 banka, 260 civarında tasarruf ve
kredi birliği, 130 civarında banka dışı mali kurum (BDMK), 1000 civarında tefeci
dükkanı ve 16 sigorta şirketi bulunmaktadır.
Moğolistan’da faaliyet gösteren bankaların listesi EK 12’de sunulmaktadır.
Moğol Bankasından (Merkez Bankası), mali aracılık faaliyetlerini arttırma ve
mali kurumların faaliyetlerini destekleme çalışmaları çerçevesinde 1999 yılından
itibaren, vatandaşlara ve kurumlara bankanın bazı faaliyetlerini yürütebilme izni
verilmesinin desteklenmesi sonucu, 2002 yılında 41 banka dışı mali kuruma banka faaliyetlerini yürütme izni verilmiştir. Meclis ve Hükümet tarafından “Moğolistan
Bölgesel Kalkınma Doktrini (Kuramı)” kabul edilerek, ekonomik ve sosyal kalkınmanın istikrarlı olması için gerekli tedbirler alınmaktadır. Bu çerçevede Moğol Bankasınca, BDMK’nın asgari sermaye miktarı şehir ve kırsal kesimlerde farklı belirlenerek, kırsal kesimlerde mali aracılık faaliyetlerinin gelişmesine yönelik imkanlar
arttırılmıştır.
Meclis’in “Banka Dışı Mali Faaliyetler Hakkındaki Yasa”yı onaylamış olması ileride BDMK faaliyetlerinin gelişmesine katkı sağlayacaktır.
BDMK’nın çoğu kredi sağlama faaliyeti için, bir kaçı ise para havaleleri, finansal kiralama, factoring faaliyetleri için izin almışlardır.
BDMK’nın toplam aktif miktarı bir önceki yıla göre %88.5 oranında artış göstererek, 2002 yılı sonunda banka sektör toplam aktifinin %8.9’una ulaşmıştır.
BDMK’nın toplam aktifinin %80.6’sını net kredi miktarı, %10.9’unu parasal sermaye oluşturmaktadır. BDMK’nın toplam gelirinin %83.5’i kredi faizinden oluşmakta
olup beyanname yılında toplam 1.2 milyon Tugriklik kâr sağlanmıştır.
- Bankacılık
Ticari Bankalar
Banka ve mali sektörde, Hükümet ve Moğol (Merkez) Bankası tarafından yürütülen yapısal değişim çalışmaları sayesinde, banka sektörü sağlamlaştırılmakta,
bankalardaki tasarruf mevduatı arttırılmakta ve bankaya duyulan güven artarak
mali aracılık faaliyetleri gelişmektedir. Trade and Development Bankası ile Khaan
Bankası, yabancı stratejik yatırımcılarca başarılı şekilde özelleştirilmiştir.
Ticari açıdan oldukça önemli ve en büyük banka olan Trade and Development
Bankasındaki devlet mülkiyetinin %76’sı, Mayıs 2002’de, İsviçre’nin “Bank Com71
mercial Lugano” ve ABD’nin “Gerald Metals” şirketlerine devredilerek 12.23 milyon
dolara özelleştirilmiştir. İsviçre ve ABD’nin anılan şirketleri, Trade and Development Bankası”nın vereceği hizmeti çağdaş duruma getirmek amacıyla, 2 yıllık süre içinde toplam 28 milyon dolarlık yatırım yapmıştır. Aktif tutarıyla dünyada ilk 25
banka içerisinde yer alan Hollanda’nın “ING” bankasıyla söz konusu bankanın işletmeciliğinde işbirliği yapılmaktadır. Khaan Bankasının faaliyetleri 2001 yılından
itibaren istikrarlılık kazanarak, kısa sürede işletmeciliği iyi, ünlü ve büyük bankalardan biri haline gelmiştir. Tüm bankalar arasında 2002 yılının sonunda Khaan Bankası 1.8 Milyon dolar kârlılıkla ikinci olmuş ve Ocak 2003’te özelleştirilerek Japonya’nın H.S.Security şirketine satılmıştır.
Dünya Bankası ile yapılan kalkınma kredisi anlaşması gereğince, mali sektörün
yapısal reform kredisi (FSAC)’ni: 2001-2003 yıllarının ödemeler dengesi açığının
finanse edilmesi, yerel bankalardan Hükümetin aldığı net borç tutarının gerçekçi
olarak azaltılması yoluyla özel sektörünün geliştirilmesi ve ekonomik kalkınmanın
sağlanmasında kullanılacak banka kredi kaynağının arttırılması, ayrıca bankanın
yapısal reform giderlerinin finansman edilmesi amacıyla kullanılmıştır. Örneğin;
mali sektör yapısal reform kredisinin ilk aşamasının ilave şartları Eylül 2001’de yerine getirilerek, kamu bütçesine 12 milyon dolar kullanılmıştır.
Öte yandan, Dünya Bankasının mali sektörde yapısal reformun sağlanmasına
yönelik vermiş olduğu kredi çerçevesinde, Moğol Bankasının kredi veritabanın yazılım ve donanımının geliştirilmesi hususundaki faaliyetler planlandığı gibi yapılmaktadır.
2001 yılında ekonomik ve sosyal gelişim temel programı, devletin para politikası çerçevesinde Moğolistan para politikası -Moğolistan yerel parası Tugrik- dengesinin sağlanması, ekonomik büyümenin teşviki, mali aracılığının yasal ve iktisadi
ortamının pekiştirilmesi ve banka ve banka dışı mali teşkilatların verimlerinin arttırılmasına yöneliktir.
Mali aracılığının geliştirilmesi, ödeme gücünün ve halkın bankaya karşı güveninin arttırılması konularını bankaların dikkate almaları neticesinde halk, teşebbüs
ve kurumların Tugrik tasarrufu %48.5, döviz tasarrufu %26.4 oranında artmıştır.
Tugrik tasarruf oranının döviz tasarruf oranına göre 1999 yılından itibaren ilk defa
artmış olması, bir taraftan Tugrik değeri dengesinin korunduğunu, halkın yerel paraya olan güveninin arttığını diğer taraftan ise banka işlem ve hizmetlerinin iyileşmekte olduğunu göstermektedir.
Bankaların vadeli tasarruf mevduatının faiz oranı Tugrik için % 6-%20.4, döviz
için %1.2-%9.8 arasında değişmektedir. Bankaların kredi ana faiz oranı Tugrik için
%6-%36, döviz için %7.2-%24.1 arasında değişmektedir.
Bankaların kredi faiz hadleri EK 13’de gösterilmektedir.
72
- Sermaye Piyasaları ve Borsa
Merkezi planlamaya dayalı iktisadi sistemden piyasa ekonomisine geçiş sürecinde belirlenen amaç, ekonominin liberalleştirilmesi olmuştur. Bu amacın gerçekleştirilmesine yönelik Moğolistan Hükümetinin almış olduğu 22. Karar gereğince,
18.01.1991 tarihinde Moğolistan Menkul Kıymetler Borsası kurulmuştur.
Moğolistan Menkul Kıymetler Borsası, hisse sendi piyasasındaki faaliyetlerini
“Moğolistan Menkul Kıymetleri Hakkındaki Yasa” ve diğer ilgili yasalar çerçevesinde yürütmekte olup Eylül 1995’te devlete bağlı kâr amacı gütmeyen tüzel kişilik
olarak örgütlenmiştir.
Menkul Kıymetler Borsasında 402 şirket kayıtlı olup 68’i devlet iştiraki, 334’ü tamamen özelleştirilmiş anonim şirkettir. Toplam 1157.5 milyon adet hisse senedi ve
tahvil kayıtlı olup 945.7 milyon adedi veya %81.7’si devlet iştiraki olan şirkete,
211.8 milyon adedi veya %18.3’ü ise özel sektöre ait bulunmaktadır.
Sermaye ve menkul kıymet borsalarında yapılan işlemler ile Moğolistan Menkul
Kıymetler Borsası’nın kuruluşundan itibaren yaşanan önemli gelişmeler EK 14’te
gösterilmektedir.
- Sigortacılık
Moğolistan Sosyal Sigortalar Kanununa göre;
Sosyal sigortalar iki çeşittir. Bunlar zorunlu ve isteğe bağlı sosyal sigortadır.
1. Teşebbüs, kurum, vatandaş ve işçiler arasında yapılan iş sözleşmesine göre istihdam edilenler ve devlet memurları zorunlu olarak sigorta ettirilmektedir.
2. Serbest olarak çalışan, üretim ve hizmet faaliyetlerinde bulunanlar isteğe
bağlı olarak sigorta ettirilir.
3. Moğolistan’da devamlı olarak ikamet eden ve kendi ülkesinin herhangi bir
kurumunda çalışan yabancılar ve vatansızlar, hatta Moğolistan’da faaliyet
gösteren yabancı kuruluşlar ve şirketlerde çalışan Moğol vatandaşlara, Moğolistan ile imzalanan uluslararası anlaşmalarda aksine bir hüküm bulunmadıkça sosyal sigortalar kanunu uygulanır.
Sosyal ve sağlık sigorta primleri aşağıdaki gibidir.
73
Sigorta türü
Sigorta prim oranı
İşveren tarafından
İşçi tarafından
Emeklilik sigortası
% 13.5
% 5.5
Yardım sigortası
% 1.0
% 1.0
İş kazası ve mesleki hastalık sigortası
% 1, 2, ve 3
İşsizlik sigortası
% 0.5
% 0.5
Sağlık sigortası
% 3.0
% 3.0
7.2 SOSYAL SEKTÖRLER
7.2.1. Eğitim
Moğolistan’da eğitim dönemi, her yılın 1 Eylül tarihinde başlamakta ve bir sonraki yılın 10 Haziran tarihinde bitmektedir. Okullar, eğitim dönemi başlangıç tarihinden itibaren dokuz haftalık eğitimden sonra bir hafta tatil edilmekte, bu tatilin bitiminden sonraki dokuz haftalık eğitimin ardından 2 hafta tatil edilmekte ve bu tatilden sonra tekrar dokuz haftalık eğitimin ardından liseler bir hafta, ilkokul ve ortaokullar 2 hafta tatil edilmektedir.
2004- 2005 eğitim yılında ilk okul 1. sınıfa 64.2 bin çocuk kayıt yaptırmış, lise
9. sınıfa 40.9 bin çocuk devam etmiştir.
Son yıllarda öğrenci sayısının ortalama olarak %3.9-%5 oranlarında artmasının
nedenleri temel eğitim okullarında eğitimin 11 yıla çıkarılması ve 8. sınıfı bitirenlerin bir sınıf atlatılarak 10. sınıftan devam ettirilmesine imkan tanınmasıdır.
Temel eğitim okullarında bir öğretmene 2003 yılında ortalama 24 öğrenci düşmektedir.
2004 yılında kamu bütçesinden 14 tane okul yurdunun tadilatına 203.5 milyon
Tugriklik, dış ülke kredileri ve yardımlarla 17 okul yurduna 562.6 milyon Tugriklik
tamirat yapılması planlanmıştır.
2004 yılının ilk yarıyılında, bağış yardımıyla alınan 1264 adet bilgisayar, 240
sayıda temel eğitim okuluna dağıtılmıştır.
Milli İstatistik Ofisi verilerine göre ; 2004 yılında ülke genelinde 560.119 çocuk
(7-16 yaşlarında) mevcuttur ve bunların %98 i eğitim görmektedir.
74
Temel eğitim okullarının sayısı grafikte yıllara göre gösterilmiştir. 2004 yılında
okul sayısı artarak 710’a ulaşmıştır.
Eğitim sektöründe izlenen yasalar ve Hükümetçe kabul edilen programlarda da
belirtildiği gibi, eğitimin başlıca sektör olarak geliştirilmesi ve faaliyetlerinin daha
çok genişletilmesine yönelik politika izlenmektedir. Yoksul kesimdeki ailelerin aynı
anda dört veya dörtten fazla çocuğunun temel eğitim okullarında eğitim görmesi
halinde bu çocuklara kırtasiye malzemelerinin bedava verilmesine ilişkin yönetmeliğin kabul edilerek uygulanmasıyla, 2001/2002 akademik yılında 32.2 bin öğrenciye 468 bin dolarlık kırtasiye malzemeleri bedava verilmiştir.
Moğolistan hükümetinin faaliyet programında yer alan temel eğitim okullarının
bilgisayar ile donatılması hedefine ulaşılmıştır. 364 temel eğitim okuluna 1724 adet
bilgisayarın yeniden sağlanmasıyla, bilgisayar sayısı 2.2 kat artarak, sözkonusu
çalışmalara 1.2 milyon dolar harcanmıştır. Ayrıca bir çok okul internete bağlanmıştır.
Üniversiteler
Moğolistan’daki önemli üniversiteler; Moğolistan Milli Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Ziraat Üniversitesi, Hümanist Üniversitesi, İkh Zasag Üniversitesi, Otgontenger Üniversitesi ve Ulan Bator Üniversitesi’dir.
75
Eğitim ve öğretim kurumlarında okuyanların, akademik yıl başı itibarıyla sayısal
dağılımı ve mezunların sayısı EK 15’te gösterilmektedir.
Moğolistan genelindeki anaokulu, temel eğitim okullarındaki öğretmen sayısı
akademik yıl başı itibarıyla aşağıdaki tablo ile gösterilmektedir. 2003-2004 eğitim
ve öğretim yılında anaokulu öğretmeni 3.267 iken 2004-2005 eğitim ve öğretim yılında 3.424’e ulaşmıştır. Temel eğitim okullarındaki öğretmen sayısı ise 20.792’den
21.458’e ulaşmıştır.
Vilayet,
Başkent için
Anaokulu Öğretmeni
Temel Eğitim Okulu Öğretmeni
2002-2003 2003-2004 2004-2005
Toplam
q
3 241
3 267
2002-2003
3 424
2003-2004 2004-2005
20 752
20 792
21 458
Türk okullarında okuyan öğrenci sayıları
Ulan Bator
Darkhan
Erdenet
Bayan-Ölgii
Elite okulu
TOPLAM
225
263
242
174
21
925
2004-2005 akademik yılında Türk okulunda okuyanlar sayısı sırasıyla, Ulan Bator’da okuyan 225 öğrenci, Darkhan’da okuyan 263 öğrenci, Erdenet’te okuyan
242 öğrenci, Bayan-Ölgii Vilayetinde okuyan 174 öğrenci ve Elite’de okuyan 21 öğrenci bulunmaktadır.
1997-2004 yılları arasında Türk okullarından 532 kız ve 506 erkek öğrenci olmak üzere toplam 1.038 öğrenci mezun olmuş bulunmaktadır.
Lise eğitimini tamamlayan öğrencilerden %38’i (395 öğrenci) yabancı ülkelerdeki, %62’si (643 öğrenci) ise Moğolistan’daki üniversitelerde eğitim görmüştür.
7.2.2. Sağlık
Hükümet faaliyetleri programında yer alan “devletin temel sağlık yardımı hizmetinde harcanmak üzere bütçeden ayrılan miktar her sene arttırılacaktır” maddesi
gereğince, devlet bütçesinden sağlık hizmetlerine harcanan para 1996-1999 yılları performans ortalaması ile 34.1 milyon dolar idi. Bu miktar, 2000 yılında 42.7 milyon dolar, 2001 yılında 48.4 milyon dolar, 2002 yılında 52.2 milyon dolar, 2003 yılında 54.3 milyon dolar olmuş, 2004 yılında ise 65.7 milyon dolara ulaşarak 19961999 yıllarının ortalamasına göre (Tugrik cinsinden) 2.7 kat artmıştır.
Sağlık sektör harcamalarının GSMH içindeki payı 2001-2003 yıllarında %4.3%4.6, 2004 yılında %5.2 oranında gerçekleşmiştir.
76
Sağlık Sektörü Göstergeleri
Göstergeler
Ölçü birimi
2004
Yıl
Yıl
66,0
68,1
63,8
2. Net artış
Bin kişide
12,2
3. Ölüm katsayısı
Bin kişide
6,4
4. Doğum katsayısı
Bin kişide
18,6
100000 canlı doğumda
105,5
54,1
23,0
31,1
Yüzde
Yüzde
97,9
52,8
10000 kişide
15,8
9. Sağlık ocağından hizmet alanların oranı
Yüzde
80,0
10. Sosyal Sigorta kapsamında olanlar
Yüzde
80,0
11. Ülke genelinde hastane yatak sayısı
11.1 Bundan: Özel hastane yatak sayısı
Adet
Adet
18241
1946
12. Toplam yatılı tedavi görenlerin sayısı
12.1 Bundan: Özel hastanede
Adet
Adet
534720
54077
Adet
10000 kişide
10000 kişide
32974,2
26,4
31,4
1. Ortalama yaşam süresi
Kadın
Erkek
5. Anne ölümü
6. Bebek ölümü
6.1 1 yaşına kadar
6.2 1-5 yaş
7. Aşı’ya kapsanma oranı
7.1 Hamilelikten korunma aletlerin kullanımı
8. Verem ile hastalanma (Tüberküloz)
13. Toplam çalışan sayısı
13.1 Doktor
13.2 Hemşire
77
Sağlık temel yardımının, aile sağlık ocağı aracılığıyla sağlanması sistemine tamamen geçilmiştir. 1999-2002 yıllarında, tüm vilayet merkezleri ve Ulan Bator belediyelerinde aile sağlık ocakları kurularak, şu an ülke genelinde 237 aile sağlık
ocağında 716 doktor, 597 hemşire ve diğer çalışanlar da olmak üzere toplam 1466
kişi çalışmakta ve toplam nüfusun %55’ine (yaklaşık 1.2 milyon kişiye) sağlık temel hizmetini vermektedir.
Hastane sayısı:
Gösterge
1995
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Merkez hastane
18
19
20
17
17
19
-
Aimag ve belediyelere
ait hastaneler
29
30
30
33
33
45
-
Sumlar arası hastane
13
13
13
13
19
31
-
Sum hastanesi
334
334
334
310
304
290
-
Özel hastane
237
448
466
480
536
611
-
Sağlık ocağı
*
*
99
178
233
231
-
631
844
962
1031
1142
1227
-
Yıl
1995
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Doktor sayısı
5682
6162
6498
6639
6823
6637
-
Toplam
Doktor sayısı:
7.2.3. Nüfus
Moğolistan’ın nüfusu 2004 yılında 2 milyon 750 bine ulaşmıştır. Nüfus artış hızı %1,43 olarak gerçekleşerek dünya nüfus artış hızı ortalamasına paralellik göstermiştir. Toplam nüfusun %49.99’unu erkekler, %50.01’ini bayanlar oluşturmaktadır. Nüfusun %29.7’sini 0-14 yaş arası çocuklar, %66.7’sini 15-64 yaş arası,
%3.6’sını 65 ve yukarı yaşlardaki kişiler oluşturmaktadır.
7.2.4. İşgücü ve İstihdam
2003 yılında çalışan nüfus 926.5 bine ulaşılarak 2002 yılına göre %6.4 oranında artış göstermiştir. 2004 yılında çalışan nüfus 1.529 bine ulaşmıştır. İşgücü katılımı %64.5 oranında seyretmektedir.
78
Bin kişi
Göstergeler
2000
2001
2002
2003
2004
1 347.4
1 402.8
1 439.2
1 488.9
1.529
Aktif nüfus
847.6
872.6
901.7
959.8
987
Çalışan*
809.0
832.3
870.8
926.5
954.3
Kayıtlı işsizler
38.6
40.3
30.9
33.3
35.5
İşgücü katılım oranı
62.9
62.2
62.7
64.5
64.5
Reel işsizlik oranı
22.3
21.6
9.8
8.5
8.2
Çalışma yaşında olan
*
Yurtdışında sözleşmeyle çalışan ve Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla çalışanlar dahil edilmemiştir.
7.2.5. Gelir ve Refah Dağılımı
2002 yılında kişi başına nominal gelir, 504.6 bin Tugrik iken bu rakam 2003 yılında 586.9 bin Tugrike, 2004 yılında ise 710.5 bin Tugrike ulaşmıştır. Söz konusu
yıllrda kişibaşna düşen GSMH’nin ABD doları cinsinden değerleri ise sırasıyla,
454.5, 511.9 ve 551’dir.
GSMH Temel Göstergeleri [1999-2004]
Yıllar
1999
2000
2001
2002
2003
2004
GSMH-Cari, Milyar Tugrik
925.3
1018.9
1115.6
1240.8
GSMH farkı, oran
13.2
10.1
9.5
11.2
17.8
23.2
625.9
632.5
639.0
664.9
702.4
775.9
3.2
1.1
1.0
4.0
5.6
10.6
392.3
426.2
460.1
504.6
586.9
710.5
1995 yılın fiyatıyla, bin Tugrik
265.3
264.6
263.5
270.4
282.2
308.3
GSMH, Milyon $
905.6
946.6
1016.3
1117.5
1274.5 1518.6
Kişi başına düşen GSMH, $
383.9
396.0
419.1
454.5
1461.2 1800.2
GSMH 1995 yılın fiyatıyla,
Milyar Tugrik
Ekonomi reel büyüme, oran
cari fiyatıyla, bin Tugrik
511.9
551.0
79
7.2.6. Çalışma Hayatı ve Sosyal Güvenlik
Moğolistan’ın 1990’lı yıllarda pazar ekonomisine geçişi ile birlikte ülkenin her
sektörü reforma uğramıştır. Eski planlama ekonomisi döneminde devlet tarafından
herkese iş ve gereken hallerde yardım sağlanması söz konusuydu.Ülkenin pazar
ekonomisine geçişi ile birlikte sosyal güvenlik sektöründe de değişiklikler yaşanmıştır.
Reformun olumsuz sonuçlarından en fazla etkilenen kesimler emekliler, özürlüler, öksüz çocuklar, yoksullar olmuştur. Bunun yanısıra, özelleştirme ve devlet dairelerinde yapılan kadro azaltmalarından dolayı çobanlar ve köy işleriyle uğraşanlar, özel olarak çalışanlar ile yabancı ülkelerde çalışanların sayısı artmaktadır. Dolayısıyla, Moğolistan Hükümeti tarafından her koşullara uyum sağlayan sosyal güvenlik hizmetinin geliştirilmesine ilişkin politikalar yürütülmeye başlanmıştır. Ülke
halkının sosyal güvenliğinin sağlanması konusunda devletin yükümlülüğüne ilişkin
yeni mevzuat hazırlanmıştır. Bunlar 1994 yılında onaylanan Sosyal Sigorta Kanunu, 1995 yılında onaylanan Sosyal Yardım Kanunu ile 2001 yılında onaylanan İstihdamın Desteklenmesi Hakkında Kanun’dur. Bu Kanunlar kapsamında sosyal
güvenlik sisteminin zemini oluşturulmuştur.
Sosyal güvenlik, aşağıdaki konulardan ibarettir.
1- Sosyal yardım
2- Sosyal sigorta
3- İstihdam sağlama
Sosyal yardım: Sosyal yardım sistemi vasıtasıyla yoksul kesimlere emeklilik
maaşı, mali yardım ve hizmetler sunulmaktadır. Devlet tarafından sağlanan sosyal
yardım ile ilgili olarak, yaşlılar ve özürlülerin devamlı olarak bakımevinde bulundurulması, yoksul ve evsizlere yemek verilmesi gibi hizmetlerin sağlanması, sağlık
yardımı, özürlülere yardım, Sosyal Yardım Fonundan sağlanan hamilelik ve doğum
yardımı, çocuk bakımı, bebek bakımı, öksüz çocukların evlat edinilmesi ve emeklilik koşullarını yerine getiremeyen vatandaşlara verilen mali yardımlar söz konusu
olmaktadır.
Günden güne artan sosyal yardım harcamalarının uyumlu bir şekilde kullanılması ve sosyal yardımın ihtiyaç sahibine doğrudan ulaştırılmasında sorunlar yaşanmakta ve karşılaşılan sorunların çözülmesi için çaba sarf edilmektedir. Bunun
için:
-
-
80
Genelde, doğrudan nakit para ile yapılan sosyal yardım şeklinin değiştirilmesi
gerekmektedir. İhtiyaç sahibine, seçeneğe bağlı çok taraflı yardım hizmetlerinin
sunulması ile, mağdurun kendi ihtiyacı doğrultusundaki yardım hizmetini seçme
imkanı doğmuş olacaktır.
Sosyal yardım hizmetinin kalitesinin ve kapsamının arttırılması için sosyal yardıma muhtaç olanların koşullarının tekrar gözden geçirilerek, özürlüleri ilgilen-
diren kanun maddelerinin ve özürlü sayılacak hastalık türlerinin detaylı olarak
belirtilmesi gerekmektedir.
Sosyal sigorta: Bu sistem ile; işveren ve çalışan tarafından ödenen sosyal sigorta primlerinden oluşan gelirden, ilgilinin prim ödediği toplam süre, yaş gibi belirli koşullar göz önünde bulundurularak emeklilik maaşı ve mali yardımlar ödenmektedir. Sosyal sigorta aşağıda belirtilen sigortalardan ibarettir.
q
Emeklilik sigortası
q
İş kazası ve meslek hastalıkları sigortası
q
İşsizlik sigortası
q
Yardım sigortası (geçici olarak çalışma gücünün yitirilmesi ve cenaze)
q
Sağlık sigortası
Yıl sonu itibarıyla teşkilatlı kurumlarda çalışanların % 87,4’ü zorunlu, çoban ve
özel olarak çalışanların % 4’ü isteğe bağlı olarak sigortaya tabi tutulmuştur. Fakat
sağlık sigortasına toplam nüfusun % 85’i tabi tutulmaktadır. Çalışanların iş özelliklerine göre, sosyal sigorta oranları değişiklik göstermektedir. Bunun nedenleri; çobanlar ve özel işle uğraşanlar için sigorta oranının düşük olup sosyal yardım ve
hizmetlerden yararlanamamaları, işçi ve memurlara yönelik sosyal sigorta sisteminin yapılan işin özellikleriyle uyumlu olmamasıdır.
Sosyal sigorta sisteminin iyileştirilmesi için emeklilik fonunun mali kapasitesinin
pekiştirilmesi, emeklilik maaşı ve mali yardım dağıtım koşullarının tespit edilmesi,
çoban ve özel işle uğraşanların sosyal güvenliğinin iyileştirilmesi, iş kazaları ve
mesleki hastalıkları önleme faaliyetlerine önem verilmesi ve sosyal güvenlik hizmetlerine özel sektörlerin katılımının teşvik edilmesi gibi sorunlara yönelik çalışmalar yürütülmektedir.
İstihdam sağlama: Moğolistan’daki emek piyasasının geliştirilmesi amacıyla istihdam hizmeti verilmektedir. İstihdam hizmeti aşağıdaki hususları ihtiva etmektedir.
q Yerel istihdam büroları vasıtasıyla istihdam hizmetinin desteklenmesi,
q Özürlü ve yaşlı insanlar için onların çalışma ve mesleki gücü ile tecrübelerine göre iş ortamının sağlanması ve desteklenmesi,
q İşsiz ve meslek sahibi olmayan gençlere meslek edindirilmesi, gayri resmi
sektörde çalışanlar ve küçük işletmeciler için kısa vadeli eğitim programlarının düzenlenmesi,
q İşsizler için iş kampanyasının düzenlenmesi,
q İstihdamın sağlanması için küçük ölçekte kredi sağlanması.
1990 yılından itibaren, Moğolistan’da yaşanan ekonomik krizler, pazar ekonomisine geçiş süreci ve kadro reformlarından dolayı işsizlik oranında artışı söz konusu olmuştur. Vasıflı işgücü düşük orandadır. İstihdam ofisine kayıtlı işsizlerin %
81
60’ı meslek sahibi değildir. Meslek sahibi olanların istihdam kapasitesinin devamlı
ve verimli olmasını sınırlandırmakta ve bu anlamda ülkenin ekonomi büyümesine
destek sağlanamamaktadır. Moğolistan’ın kırsal bölgelerinde altyapının gelişmediği ve nüfus oranının düşük olması nedeniyle kırsal bölgelerde emek piyasası kısıtlı olmaktadır. Kırsal bölgelerde genelde hayvancılıkla uğraşılmakta ve gayri resmi
sektörlerde çalışılmaktadır. Bu nedenle şehre yönelik göç akışları aktif hale gelmekte, şehirde istihdam imkanları kısıtlanarak gayri resmi sektör gelişmekte ve
yurt dışında çalışmaya gidenlerin sayısı gittikçe artmaktadır. İstihdamın desteklenmesine yönelik faaliyetler kapsamında özel olarak veya birlik olarak çalışan vatandaşlara İstihdamı Destekleme Fonundan banka dışı finans kuruluşları aracılığıyla
küçük ölçekte krediler sağlanmaktadır.
Emek piyasası ve istihdam sektöründe yapılan değerlendirmeler sonucunda istihdam hizmetini geliştirmek amacıyla 2001 yılında İstihdamı Destekleme Kanunu
onaylanmıştır. Kanun gereğince, istihdamı destekleme faaliyeti; istihdamı destekleme hizmeti, istihdamı destekleme etkinliği ve işsizlik yardımı gibi 3 kısımdan ibarettir.
İstihdamı destekleme hizmetinin iyileştirilmesi için uygulanan program çerçevesinde, hizmet kalitesi ve kapsamının genişletilmesi, iş veren ve çalışan arasındaki
verimli işbirliğinin desteklemek yoluyla kapsamlı ve kaliteli istihdamın teşvik edilmesi, istihdam yerinde çalışma güvenliği ve sağlık koşullarının iyileştirilmesi ve
özürlü vatandaşlara istihdam sağlanmasına ilişkin sorunlara yönelik çalışmalar
sürdürülmektedir.
Gelir kaynağı yetersizliği, ekonomik ve sosyal nedenlerden dolayı çalışmak isteyen yaşlı, özürlü ve çocuk sayısı gittikçe artmaktadır. Bu ihtiyacı karşılayacak
hizmet sistemi Moğolistan’da henüz gelişmemiştir.
Son yıllarda iş kazaları ve meslek hastalıklardan dolayı çalışma gücünü yitiren
ve hayatını kaybedenlerin sayısı artmaktadır. Bu nedenle iş veren ve çalışanlar için
aynı derecede geçerli olmak üzere bir taraftan uygun çalışma ortamının sağlanması, diğer taraftan herhangi bir kaza ve riskten önleme yöntemlerinin edindirilmesine dikkat gösterilmektedir.
7.2.7. Çevre
Hava kirliliği:
Ulan Bator, Erdenet, Darkhan, Baganuur, Çoybalsan, Mörön, Sukhbaatar gibi
nüfus yoğunluğunun fazla olduğu şehirlerde hava kirliliğinin diğer şehirlere göre
yüksek olması buralarda endüstriyel tesislerin daha fazla olmasıyla açıklanmaktadır.
82
Hava kalitesinin günlük ortalama sınır değerleri
No
Emisyonlar
Sınır değerler
µg/m3
1
Kükürt Dioksit
2
Azot dioksit µg/m3 (NO2 olarak)
40
3
Karbon Monoksit µg/m3 CO
3.0
4
Toz
(SO2 olarak)
µg/m3
50
150
Ülkenin yerleşim yerlerindeki hava kirliliği kaynakları ise:
q
Kalorifer ve elektrik santralleri,
Gecekondu (ger) mahalleleri,
Motorlu taşıtlar,
Çöp, atık,
Aşınmış arazi topraklarından oluşan toz
q
q
q
q
Moğolistan’ın yerleşim yerlerinden en fazla hava kirliliği olan başkent Ulan Bator’dur. Moğolistan toplam nüfusunun yaklaşık her 3 kişisinden birinin yaşamakta
olduğu Ulan Bator’un hava kirliliği kaynakları:
q
Kömür enerjisiyle çalışan elektrik santralleri,
Egzoz gazları,
Kömür ve diğer yakacak maddelerinin dumanları
Aşınmış arazi topraklarından oluşan toz,
Fabrika atıklarıdır.
q
q
q
q
Kirli hava, insanlarda solunum yolu hastalıklarının artmasına sebep olmaktadır.
Örneğin: kurşunun kan hücrelerinin gelişmesini ve olgunlaşmasını engellediği,
kanda ve idrarda birikerek sağlığı olumsuz yönde etkilediği, karbonmonoksit
(CO)’in ise, kandaki hemoglobin ile birleşerek oksijen taşınmasını aksattığı bilinmektedir. Bununla birlikte kükürtdioksit (SO2)’in üst solunum yollarında keskin, boğucu ve tahriş edici etkileri vardır. Özellikle duman akciğerden alveollere kadar girerek olumsuz etki yapmaktadır. Ayrıca, kükürtdioksit ve ozon bitkiler için zararlı
olup; özellikle ozon, ürün kayıplarına sebep olmakta ve ormanlara zarar vermektedir.
En fazla hava kirliliğine sahip Ulan Bator şehrinde yaşayan çocuklar arasında
solunum yolu hastalıkları diğer şehirlere oranla 2-3 kat fazla olmaktadır.
q
Ulan Bator’ın 0-14 yaş çocuklarında solunum yolu hastalıkları kükürtdioksit
(SO2) ile doğrudan doğruya bağlantılı olarak artmıştır.
83
q
q
Kirli hava çevresinde yaşayan 5-7 yaş çocuklarda beden gelişimi diğerlerine
göre geç olmaktadır.
Böyle bir ortamda yaşayan çocukların kandaki hemoglobin miktarı azalarak
hastalığa karşı bağışıklık sistemi zayıflamaktadır.
Bunun yanında hava kirliliği hastalıkların tekrar vuku bulmasına sebep olmaktadır.
q
7.2.8. Medya
Moğolistan’da basın kuruluşları, Adalet ve İçişleri Bakanlığı’na sicil kayıtları
yaptırıldıktan sonra resmiyet kazanmaktadır. 2004 yılı verilerine göre Adalet ve
İçişlerine Bakanlığı’nda 825 gazete, 94 dergi ve 76 stüdyo kaydedilmiştir. Basın
enstitüsünün açıklamış olduğu 2004 yılı verilerine göre, Moğolistan’da düzenli olarak 154 gazete ve 69 dergi yayımlanmaktadır. Gazetelerin yaklaşık %70’i özel sektöre ve sivil toplum örgütlerine aittir. Aynı durum dergiler için geçerli olmayıp, dergilerin yaklaşık %40’ı sivil toplum örgütlerine, %30’u ise devlete aittir. Siyasi gazetecilik alanında, herhangi bir parti ile doğrudan bağlantısı bulunmayan Zuunii Medee (Yüzyılın Haberleri), Ödriin Sonin (Günlük Gazete) ve Onoodor (Bugün) arasında büyük bir rekabet sözkonusudur. Unen (Gerçek) ve Mongoliin Medee (Moğolistan Haberleri) isimli gazeteler de siyasi kimlikleriyle bu alanda faaliyet göstermektedir. Siyasi-ekonomik haber ağırlıklı gazetelerin yanısıra, tabloit olarak yayımlanan ve magazin ağırlıklı haberleriyle dikkat çeken gazeteler de mevcut olup bunlar arasında Seruuleg (Alarm), Deedsiin Hureelen (Sosyete) ve Khongor Zul isimli gazeteler ilk sırada bulunmaktadır.
Moğolistan’da Moğolca yayımlanan gazeteler dışında, bültenlerdeki haberlerin
derlemesiyle oluşturulan haftalık iki gazete (UB POST ve Mongol Messenger) bulunmaktadır. Günlük bültenlerden Montsame resmi yayın organı olarak hükümetin
görüşlerini yansıtmaktadır.
Moğolistan’da toplam 24 TV kanalı mevcut olup bu kanallar arasında sadece
Moğolistan Televizyonu (MN) tüm ülke çapında izlenebilmektedir. Başkent Ulan
Bator’da izlenebilen TV kanalı 6 adettir. Yerel kanallar arasında Darkhan şehrinde
RGB TV ve Darkhan TV ve 15 vilayette çeşitli kanallar bulunmaktadır. Kablolu TV
uygulaması iyi derecede gelişmiştir. Başkent Ulan Bator’da 9, Darkhan’da 2, güneydeki Umnigobi vilayetinde ise 1 kablolu yayın şebekesi vardır.
Moğolistan’da toplam 28 radyo istasyonu vardır. Ülkenin her bölgesine ulaşabilen ve nüfusun yaklaşık %90’ı tarafından izlenebildiği tahmin edilen tek radyo Moğolistan Radyosudur.
Moğolistan’da yayın yapan yabancı medya ajansları EK 16’da gösterilmektedir.
84
8. YABANCI YATIRIMLAR
8.1. Yabancı Yatırımlar
Moğolistan’da dünyanın 124 ülkesinden 3083 şirket yaklaşık 1 milyar dolarlık
yatırım yapmış durumdadır.
1991-2001 yılları arasında Çin Halk Cumhuriyetinden 680 şirket Moğolistan’a
140 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. 2001 yılında sadece Çin Halk Cumhuriyetinden ülkeye 50 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. Bunun sonucunda 130 teşebbüs faaliyet göstermektedir. Milli ekonomik sektörlere göre yapılan yatırımlara bakılırsa, %100 Çin yatırımlı ve Moğol-Çin ortak şirketler genellikle inşaat sektöründe faaliyet göstermektedir. Hayvansal hammadde işleme alanında faaliyet gösteren çok sayıda fabrika vardır. Bunun yanında ticaret ve yemek sektöründe faaliyet
gösteren işletmeler bulunmaktadır.
Çin Halk Cumhuriyetinden yapılan yatırımların 20.6 milyon dolarlık kısmı maden sektörüne, 11.6 milyon doları inşaat sektörüne, 8.6 milyon doları hafif sanayiye, 5.5 milyon doları hayvansal hammadde işleme sanayine yapılmıştır. Son yıllarda Moğolistan’ın maden sektörüne Çin Halk Cumhuriyeti tarafından büyük ilgi duyulmaktadır. Bunun nedeni, Çin ekonomisinin hızlı gelişmesinden dolayı bu sektöre daha fazla yatırım yapılmasıdır. Şu anda Moğolistan’da, Moğol-Çin ortaklığı 350
şirket, %100 Çinli yatırımı olan 90 şirket faaliyet göstermektedir.
Yabancı yatırımlara yerleşim yerleri açısından bakıldığında, toplam yatırımın
%76.6’sı Ulan Bator’da kayıtlıdır. Önceki yıllarda %92 civarlarında seyretmekte
olan bu oranda, yabancı yatırımın kırsal kesim ve diğer yerleşik bölgelere yönelmiş olmasından dolayı düşüş yaşanmıştır. Doğrudan yabancı yatırımlar sektörler
bazında; maden ve ham petrol %26, hafif sanayi olarak genellikle dikim ve dokuma sanayi %12, hayvansal ürün işleme %7, inşaat %7, ticaret ve yemek üretim ve
dağıtımı %5, banka ve mali sektör %4, diğer sektörler ise %39’a orana sahiptir.Diğer sektörler içinden turizmin oranı %2’dir.
Japonya’dan 32.5 milyon dolarlık yatırımı olan 76 şirket Moğolistan’da faaliyet
göstermektedir. “Mobicom” Cooperation, “Khanamasa” restoranı, “Sapporo” mağazası, “Flower” oteli vs Moğolların yanında Moğolistan’a gelen yabancı ziyaretçi
müşterilerin genellikle hizmet gördükleri tanıdık yerler olalı uzun süre olmuştur. Japon yatırımcılar ticaret ve hizmet, turizm, restoran, otel, hafif ve gıda sanayi alanlarında daha fazla yatırım yapmaktadırlar.
Belli başlı yabancı yatırımcı şirketler EK 17’te gösterilmektedir.
85
Moğolistan’ın 1990 yılında serbest piyasa ekonomisine geçiş dönemlerinde yabancı yatırımlar kabul edilmiş ve 1993 yılında ilk Yabancı Yatırım Kanunu (en son
değişiklik Ocak 2002’de yapıldı) çıkarılmıştır. Yabancı Yatırım Kanununun Genel
Hatları EK 18’de sunulmaktadır.
8.2. Vergi Sistemi
Moğolistan Vergi Mevzuatına göre, Moğolistan’daki önemli vergiler şunlardır:
1) Teşebbüs ve kurumlar vergisi,
2) Gümrük vergisi,
3) Katma değer vergisi,
4) Özel vergi,
5) Yakıt ve mazot vergisi,
6) Maden kaynağı kullanım vergisi.
Moğolistan’da faaliyet gösteren bütün yerel teşebbüs, şirket, kooperatif, ortak
şirket ve yabancı yatırımlı şirketler, Moğolistan’da kazanç elde eden yabancı şirketlerin temsilcilikleri, ticari banka, kredi ve sigorta şirketleri, dini kurumlar, devlet
ve yerel mülk şirketleri vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi Kanunu’nun 5. maddesine göre vergi mükellefleri şunlardır.
q
Moğolistan vatandaşı
q
Yabancılar ve vatansızlar
q
Moğol ve yabancı teşebbüsler ile Moğolistan’da faaliyet gösteren vakıflar
Teşebbüs ve kurumlar vergisi oranı
Gelir
Vergi oranı
0-100.000.000 Tugrik
%15
100.000.000 Tugrik ve üzeri
%40
Gümrük vergisi
1 Mayıs 1997 tarihinden itibaren, ithalat gümrük vergisi sıfırlanmış olup 1999 yılında gümrük vergisi yeniden düzenlenmiştir. Moğolistan’ın gümrük vergisi % 5’tir.
Özel hizmet vergisi
Moğolistan’da içki, sigara, petrol ve arabalar için özel vergi uygulanır. 2005 yılından itibaren biralara özel hizmet vergisi uygulanmaya başlamıştır. İçki ve sigara
vergileri % 100 olup arabaların kullanılmış süresi ve amacına göre vergi oranları
değişmektedir. Petrol ürünleri için ithal edildiği limana göre vergi uygulanmaktadır.
86
Katma değer vergisi
Katma Değer Vergisi Kanunu, 1998 yılında yürürlüğe girmiştir. Moğolistan’da
katma değer vergisi oranı % 13’tür. İhracat ürünleri ve hizmetlerde KDV uygulanmaktadır. Bazı mal ve hizmetler KDV’den muaf tutulmaktadır.
8.3. Yatırımların Teşviki
”Yabancı Yatırım Kanunu” 1994 yılında Meclis’te kabul edilmiştir. Kabulünden
sonra bir kaç kez değişikliğe uğrayan söz konusu kanun ile yabancı yatırımların
yasal ortamı oluşturulmuştur. Yabancı yatırımcılar için yatırım yapacakları ülkedeki ekonomik ortam ve siyasi istikrarın yanısıra vergi indirimi de çok önemlidir. Bu
yüzden Moğolistan, yabancı yatırımcılara vergi konusunda bazı indirimler sağlamaktadır. Kurumlar vergisi oranı % 15 ila %40, gelir vergisi oranı %10 ila %40 arasında değişmektedir. Katma değer vergisi oranı ise %15’tir. Uzmanlar, bunların nispeten düşük oranlar olduğunu düşünmektedir. Diğer Asya ülkelerinde ise kurumlar
gelir vergisi oranı % 28 ila % 30 civarındadır. Bunun dışında ilgili yatırımcı, ürününün %50’den fazlasını ihraç ediyor ise kurumlar gelir vergisinden ilk 3 sene için
%100, bir sonraki 3 sene için %50 oranında muaf tutulmaktadır. Ayrıca petrol, madencilik sektör yatırımcıları ilk 5 sene %100, bir sonraki 5 sene için %50, altyapı
sektör yatırımcıları ise ilk 10 sene %100, bir sonraki 5 sene için %50 oranında ayrı ayrı kurumlar gelir vergisinden muaf tutulmaktadır. Eğer ilgili kurum, faaliyet alanını değiştirmeden sermayesine ek yatırım yaparsa sözkonusu yatırım gümrük ve
katma değer vergisinden muaf tutulacaktır.
2002 yılında, altın ihracatından alınmakta olan %10 oranındaki vergi sıfırlanarak, altın (rezerv) maden yatağının kullanım ücreti toprak yatağı için %7.5, altın
havzası için %2.5 oranında belirlenmiştir. Bu tür indirimler dışında, 2 milyon dolar
üstü sermayesi olan yatırımcı eğer kendisi isterse Hükümet ile 3-5 yıllık istikrarlılık
anlaşması kurabilir.
8.4. Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri
Şirket kurma ve temsilcilik açma prosedürü EK 19’da gösterilmektedir.
8.5 Uluslararası Finans Kuruluşları ile İlişkiler
IMF ve Dünya Bankası ile İlişkiler
Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası Moğolistan’ın ekonomik büyümesini
ve yoksullukla mücadele çabalarını desteklemektedir.Bu iki kuruluşun önderliğinde
15-16 Mayıs 2001 tarihlerinde Paris’te Moğolistan’a yardım eden ülke ve kuruluşların 8’inci toplantısı gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu toplantıda Moğolistan’a 330
milyon ABD Doları yardım yapılması kararlaştırılmıştır.
87
Dünya Bankası finansmanıyla Moğolistan’da eğitim, sosyal, altyapı ve ekonomik ağırlıklı 9 büyük proje yürütülmektedir. Projelerin temel amacı, makro ekonomik istikrar, ekonomik büyüme, özel sektörün geliştirilmesi, dış yatırımın arttırılması, yoksullukla mücadele ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi olarak özetlenebilir.
Dünya Bankası ve IMF 2001 yılında dikkatlerini üretimin arttırılması ve vergi reformu konularına yoğunlaştırmıştır. Hükümetin pazar ekonomisi içinde kalarak ulusal sanayi destekleyici politikaları her iki kuruluşu tarafında dikkatle izlenmektedir.
Hükümetin mali disiplini sağlamak üzere atmış olduğu adımlar, bütçenin gider kalemlerinin sıkı kontrolü ve kamu borçlarının azaltılması Dünya Bankası ve IMF tarafından takdir edilmektedir.
Asya Kalkınma Bankası ile İlişkiler
Asya Kalkınma Bankası son on yıl içinde Moğolistan’a yardım eden uluslararası kuruluşların başında yer almaktadır. Moğolistan’ın anılan bankaya 1991 yılında
üye olmasında itibaren banka kaynaklarından Moğolistan’a uygun koşullu kredi
şeklinde yaklaşık 470 milyon ABD doları tahsis edilmiştir. Asya Kalkınma Bankası
tarafından, ulaşım, haberleşme, enerji, tarım, kırsal kalkınma, doğal kaynakların
yönetimi ve eğitim alanlarında 25 proje desteklenmektedir. Bu projelerin yanısıra,
toplam bütçesi yaklaşık 45 milyon ABD Doları olan 89 proje aracılığıyla Moğolistan’a teknik yardım sağlanmaktadır.
8.6. Dış Ticaret Mevzuatı
1994 yılında yürürlüğe giren Kambiyo Kanununun genel hatları EK 21’de sunulmaktadır.
9. TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
9.1. Siyasi İlişkiler
Moğolistan’la siyasi ilişkilerimiz mükemmel denilebilecek seviyededir. Türkiye
ile Moğolistan arasındaki diplomatik ilişkiler 24 Haziran 1969’da kurulmuştur. Sovyetler Birliği döneminde son derece sınırlı düzeyde kalan ikili ilişkiler 1990’lardan
sonra canlılık kazanmıştır. Bu tarihten itibaren iki ülke arasında Cumhurbaşkanı,
Başbakan ve çeşitli düzeylerde çok sayıda üst düzey ziyaret gerçekleştirilmiş ve
30 civarında anlaşma ve protokol imzalanmıştır.
Ulan Bator’da mukim Büyükelçiliğimiz 1996 yılında, Moğolistan’ın Ankara’daki
mukim Büyükelçiliği ise 1997 yılında açılmıştır.
88
Moğolistan’ın Ankara’da Büyükelçilik açması için Dışişleri Bakanlığımız tarafından karşılıksız maddi katkıda bulunulmuştur.
Karşılıklı Ziyaretler
•
1991 yılında zamanın Moğolistan Dış İlişkiler Bakanı, 1992 yılında da daha
sonra iki dönem Cumhurbaşkanlığı yapan Bagabandi, o tarihte Meclis Başkanı olarak ülkemizi ziyaret etmiştir.
•
9. Cumhurbaşkanı S. Demirel, 1995 yılında Moğolistan’a resmi bir ziyarette
bulunmuş ve bu ziyaret sırasında kararlaştırıldığı üzere, 1996 yılında Ulan
Bator’da mukim Büyükelçiliğimiz açılmıştır.
•
Moğolistan Cumhurbaşkanı N. Bagabandi 29 Nisan-3 Mayıs 2004 tarihlerinde Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyarete ilaveten Cumhurbaşkanı
Bagabandı, tatilini geçirmek üzere 12-26 Eylül 2004 tarihleri arasında ülkemizi ziyarete etmiş ve TİKA tarafından Antalya’da ağırlanmıştır.
•
TİKA Başkanı Hakan FİDAN, 7-9 Nisan 2004 tarihleri arasında Moğolistan’ı
ziyaret etmiştir.
•
20-29 Ağustos 2004 tarihlerine Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK Moğolistan’ı ziyaret etmiştir. Ziyarete esnasında Diplomaların, Sertifikaların ve Akademik Derecelerin Tanınmasına Dair Protokol ile Kültür, Eğitim ve Bilim
Alanlarında Değişim Programı imzalanmıştır.
•
10-12 Aralık 2004 tarihlerinde İçişleri Bakanı Abdülkadir AKSU Moğolistan’ı
ziyaret etmiştir.
•
Moğolistan Sağlık Bakanı T. GANDİ 27 Ekim-1 Kasım 2004 tarihleri arasında ülkemizi ziyaret etmiş ve Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması’nı imzalamıştır.
•
Moğolistan İmar ve Kentsel Kalkınma Bakanı N. BATBAYAR 20-23 Aralık
2004 tarihlerinde ülkemizi ziyaret etmiştir.
•
Dış Ticaret Müsteşarı Tuncer KAYALAR 7-10 Kasım 2004 ve 12-18 Şubat
2005 tarihleri arasında Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
•
Devlet Bakanı Kürşat TÜZMEN, Karma Ekonomik Komisyon 4. Dönem Toplantısı vesilesiyle, 9-13 Mayıs 2005 tarihleri arasında Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
89
•
Başbakanlık Müsteşarı Ömer DİNÇER, 8-12 Haziran 2005 tarihleri arasında
Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
•
Gümrük Müsteşar Vekili Rıza Tuna Turagay, 2-5 Mayıs 2005 tarihleri arasında Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
•
15-17 Haziran 2005 tarihleri arasında Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Hilmi ÖZKÖK, Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
•
15-19 Haziran 2005 tarihleri arasında TİKA Başkanı Hakan FİDAN, Bilge
Kağan Karayolunun yapım anlaşmasını imzalamak üzere Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
Anlaşmalar
Moğolistan ve Türkiye arasında;
•
•
•
•
29.05.1992’de “Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması”,
•
16 Mart 1998 tarihinde “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması”,
•
28 Eylül 1999 tarihinde “Gümrük Hizmetleri Alanında İşbirliği ve Karşılıklı
Yardımlaşma Anlaşması” imzalanmıştır.
•
28 Ekim 2004’te “Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması”, imzalanmıştır.
29.05.1992’de “Eğitim, Bilim, Kültür ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması”,
25 Ekim 1994’te “Enerji, Jeoloji ve Madencilik Alanında İşbirliği Anlaşması”,
12 Eylül 1995’te “Gelir Üzerinden Alınan Vergilerden Çifte Vergilendirmeyi
Önleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması”,
Ayrıca,
90
•
2 Temmuz 1994’te iki ülke arasında “İyi Niyet Sözleşmesi” imzalanmış ve bu
sözleşmenin süresi Temmuz 2001’de Ulan Bator’da uzatılmıştır.
•
29 Nisan 2004 tarihinde, iki ülke hükümeti arasında “TİKA Ulan Bator Program Koordinasyon Ofisinin Faaliyetlerine İlişkin İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır.
•
•
10 Kasım 2004 tarihinde iki ülke arasında “Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır.
13 Mayıs 2005 tarihinde ise iki ülke hükümeti arasında KEK 4. Dönem Toplantısına İlişkin Protokol imzalanmıştır.
9.2. Ekonomik ve Ticari İlişkiler
Karma Ekonomik ve Ticaret Komisyonu Toplantısı (KEK)
Türkiye-Moğolistan KEK 3. Dönem Toplantısı 24-26 Eylül 2001 tarihleri arasında Ankara’da yapılmıştır. Moğolistan tarafı anılan toplantıya Eğitim Bakanı A. Sanjid başkanlığında on kişilik bir heyetle katılmıştır.
Türkiye- Moğolistan KEK 4. Dönem Toplantısı 10-12 Mayıs 2005 tarihleri arasında Ulan Batorda gerçekleştirilmiş olup, toplantıya Moğol Heyetinden Eğitim, Bilim ve Kültür Bakanı P. Tsagaan, Türk heyetinden Devlet Bakanı Kürşat Tüzmen
başkanlık yapmıştır. İki ülke arasındaki ticari, ekonomik ve teknik işbirliğini geliştirmek için düzenlenen KEK 4. Dönem Toplantısı’na ilişkin Protokol 13 Mayıs 2005
tarihinde iki hükümet arasında imzalanmıştır.
Dış Ticaret Hacmi
Türkiye ile Moğolistan arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler son derece sınırlı
düzeydedir. Bunun temel nedeni, iki ülke arasındaki mesafenin uzak olması ve dolayısıyla ticarete konu olan malların ulaşım bedellerinin maliyeti artırmasıdır. Bununla birlikte, iki ülke arasında bavul ticareti yapan Moğol vatandaşları mevcuttur.
Bavul ticaretinde yılda 7-8 milyon dolarlık bir hacim olduğu tahmin edilmektedir.
Türkiye ile Moğolistan arasındaki. toplam ticaret hacmi 2003 yılında son yıllardaki en yüksek değerine ulaşarak 3,1 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Bu
rakamın 1,3 milyon dolarını ihracatımız, 1,8 milyon dolarını ise ithalatımız oluşturmuştur. 2004 yılında ise ihracatımızdaki artıştan kaynaklanan yeni bir tepe noktasına ulaşılmıştır. 2004 yılında ihracatımızda %90 civarında artış görülürken ithalatımızda ise %64’e yakın düşüş görülmektedir.
Türkiye-Moğolistan İkili Ticareti [1.000 $]
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003 2004
İhracat
1002
616
154
1795
869
1844
1334 2527
İthalat
92
246
240
1120
87
303
1755
Hacim
1094
862
394
2915
956
2147
3089 3160
Denge
910
370
-86
675
782
1541
-421
633
1894
Kaynak: DTM
91
Ticarete Konu Mallar
Moğolistan’a ihraç edilen başlıca mallar, yiyecek, içecek sanayinde kullanılan
makineler, sabun ve deterjan, plastik mamulleri, çimento, canlı mayalar, diğer sentetik lif iplikleri ve televizyon alıcılarıdır. Moğolistan’dan ithal edilen en önemli madde kurutulmuş şirdendir.
18 Şubat 1998 tarihinde Ulan Bator’da imzalanan “Türkiye-Moğolistan Karma
Ekonomik ve Ticaret Komitesi İkinci Dönem Toplantısı Protokolü’nde ticarete konu
malların sınırlı olduğu kaydedilerek, bu kapsamda ticaretin kompozisyonunu çeşitlendirmek ve ticareti yapılabilecek yeni ürünleri belirlemek amacıyla gerekli önlemlerin alınması kararlaştırılmıştır.
Türkiye-Moğolistan arasındaki ticarete konu mallar listesi EK 22’de sunulmaktadır.
Yatırımlar ve Müteahhitlik Hizmetleri
Moğolistan’da kayda değer bir yatırım ve müteahhitlik hizmetimiz bulunmamaktadır. Moğolistan’a 11 Türk firması tarafından yaklaşık 1.4 milyon dolarlık yatırım
yapılmıştır.
Eximbank Kredisi
Moğolistan Türk Eximbank’ından “soft loan” olarak kredi talebinde bulunmuş ve
bunu her vesilede dile getirmiştir. Bu konuda 24-26 Eylül 2001 tarihleri arasında
Ankara’da yapılan KEK 3. Dönem toplantısı sonucunda imzalanan mutabakat zaptına, anılan kredinin Ulan Bator’da beş yıldızlı bir otel inşaatı için kullanılmasını
kaydetmişlerdir. Ancak, sözkonusu krediye Moğolistan makamlarınca verilmesi gerekli devlet garantisi konusunda anlaşma sağlanamamıştır.
Dış Ticaret Müsteşarı Tuncer KAYALAR’ın 7-10 Kasım 2004 tarihlerinde Moğolistan’a yaptığı ziyareti esnasında Organize Deri Sanayi Sitesi kurulması konusunda Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.
10-12 Mayıs 2004 tarihlerinde yapılan KEK 4. Toplantısında Türk Eximbank’ın
sağlayacağı kredinin, Organize Deri Sanayi Sitesi kurulması amacıyla kullanılması konusunda mutabakata varılmıştır. Konuya ilişkin çalışmalar devam etmektedir.
Türkiye-Moğolistan İş Konseyi
KEK Toplantısı öncesinde, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından 21
Eylül 2001 tarihinde İstanbul’da Türk ve Moğol işadamları için bir toplantı düzenle92
nerek Türkiye-Moğolistan İş Konseyi’nin kurulması sağlanmıştır. Toplantı sırasında
Türk ve Moğol işadamları arasında çeşitli ticari görüşmeler de yapılmıştır.
Türkiye-Moğolistan KEK 4. dönem toplantısı esnasında, Türk Sanayi Ürünleri
Fuarı düzenlenmiştir. Fuara 22 firma katılmıştır. Firma temsilcileri ve MoğolistanTürkiye iş konseyi üyeleri bir araya gelerek görüşmelerde bulunmuşlardır.
İTO Heyetinin Ziyareti
İstanbul Ticaret Odası’ndan (İTO) iki yetkili Moğolistan Ülke Etüdü isimli bir çalışma yapmak ve bu çalışmayı bir kitap halinde yayımlamak amacıyla saha araştırmalarında bulunmak üzere 18-25 Mart 2001 tarihleri arasında Moğolistan’a gelmiştir.
9.3. Eğitim, Kültür ve Bilimsel Alanlardaki İlişkiler
Türkiye ile Moğolistan arasında “Eğitim, Bilim, Kültür ve Spor Alanında İşbirliği Anlaşması” 29 Mayıs 1992 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. Anılan Anlaşma,
Bakanlar Kurulu’nun 11 Kasım 1994 tarihli ve 94-6205 sayılı Kararıyla onaylanmış
ve 26 Aralık 1994 tarihli ve 22153 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Hükümetimizce verilen burslar çerçevesinde Moğolistan’a 2002-2003 öğretim
yılı için 50 adet yüksek öğrenim bursu tahsis edilmiştir. Halen 500’ü aşkın Moğol
öğrenci ülkemizde öğrenim görmektedir.
Öte yandan Moğolistan’da faaliyet gösteren özel Türk-Moğol okullarından mezun olup da Türkiye’de öğrenim gören yaklaşık 100 öğrenci bulunduğu belirtilmektedir.
Diyanet İşleri Başkanlığı da, Kazak asıllı Moğol vatandaşı Müslüman öğrencilere, ülkemizde dini eğitim için burs vermektedir. Bu çerçevede, DİB’na bağlı kuran
kurslarında eğitim görmek üzere 2000-2001 eğitim-öğretim yılı için 30 öğrenciye;
2001-2002 eğitim-öğretim yılı için ise 60 öğrenciye burs tahsis edilmiştir. Ayrıca, 10
Kazak din görevlisi 2001 yılı içinde ülkemizde gerçekleştirilen üç ay süreli mesleki
eğitime katılmıştır.
Ülkede bulunan Türk vatandaşlarının sayısı 200 civarındadır. Türk vatandaşlarının büyük bölümünü, Moğolistan’da bulunan Ufuk Vakfı’na ait dört Moğol-Türk
okulunun yöneticileri ile öğretmenleri ve bunların aileleri oluşturmaktadır. Ayrıca
anılan vakıf, 45 Türk uyruklu üniversite öğrencisinin Moğolistan üniversitelerinde
öğrenim görmelerini sağlamaktadır.
93
Moğolistan’da Ufuk Eğitim Vakfı’na ait orta ve lise düzeyinde eğitim veren dört
özel eğitim kurumu bulunmaktadır. Sözkonusu okullar, Ulan Bator dışında, Darhan,
Erdenet şehirleriyle, Kazakların yoğun olarak yaşadığı Bayan Ölgey’de bulunmaktadır. Ufuk Eğitim Vakfı okullarında toplam 760 öğrenci eğitim görmektedir. Anılan
okullarda yaklaşık 80 Türk öğretmen ve idareci görev yapmaktadır.
94
II. BÖLÜM
MO⁄OL‹STAN’A
YÖNEL‹K T‹KA
FAAL‹YETLER‹
(1992-2005)
95
GİRİŞ
Başkanlığımızın 1994 yılı itibariyle, Moğolistan’a yönelik faaliyetleri MOTAP
Projesi ile başlamıştır. Söz konusu faaliyetler içeriği itibariyle ekonomik, ticari, teknik, eğitim, sosyal ve kültürel işbirliği programlarını ve projeleri ihtiva etmektedir.
Ayrıca, Başkanlığımız tarafından yürütülen bölgesel projeler, çeşitli konferans, seminer, toplantı ve sempozyumlar ile tanıtım faaliyetlerine de Moğolistan’ın katılımı
sağlanmıştır.
TİKA 1994-2004 döneminde Moğolistan’a yönelik olarak 50’yi aşkın ülke projesi ve bölgesel proje ve faaliyet gerçekleştirmiştir. Moğolistan’ın bölgesel projelere
katılım oranı son yıllarda artmıştır. 1992-2004 yılları arasında TİKA tarafından toplam 2992 ülkesel ve bölgesel proje ve faaliyet gerçekleştirilmiştir. Moğolistan’ın TİKA faaliyetlerine katılım oranı gittikçe artmaktadır.
1994’ten bugüne, Moğolistan’a yönelik iki taraflı ve bölgesel proje ve faaliyetler
kapsamında düzenlenen eğitim programlarına, muhtelif konulardaki seminerlere,
kurslara ve diğer etkinliklere 300’ü aşkın Moğol uzman/yetkilinin katılımı sağlanmıştır.
TİKA’nın Moğolistan’a yönelik yürüttüğü faaliyetleri çerçevesini belirlemek üzere, Moğolistan Maliye ve Ekonomi Bakanlığı ile Başkanlığımız arasında 26 Temmuz 2001 tarihinde Ulan Bator’da iki ülke arasındaki ekonomik ve sosyal işbirliğini geliştirmek amacıyla bir iyi niyet sözleşmesi imzalanmıştır.
Ayrıca, TİKA’nın Moğolistan’a yönelik faaliyetlerinin koordinasyonunu sağlamak
ve işbirliği olanaklarının geliştirilmesi amacıyla, Başkanlığımızca 24 Şubat 2002 tarihinden itibaren Ulan Bator’da bir Program Koordinatörü görevlendirilmiştir
Bu çerçevede, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Moğolistan Hükümeti Arasında Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Program Koordinasyon Ofisinin
Faaliyetine İlişkin Anlaşma” 29 Nisan 2004 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır.
Söz konusu anlaşma ile Ulan Bator Program Koordinasyon Ofisinin faaliyetlerine ve statüsüne ilişkin çerçeve belirlenmiştir. Anlaşmanın 5 yıl süre ile yürürlükte
kalması, taraflardan birinin yazılı başvurusu olmadığı takdirde aynı süre ile uzatılması öngörülmüştür.
Söz konusu anlaşma 6 Ocak 2005 tarihinde Moğolistan Parlamentosu’nda
onaylanmıştır.
97
I. İDARİ ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ
A. Merkezi Yönetimlerin Geliştirilmesi
Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri
Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Özel Teknikleri Uzmanlık Eğitim Programı
19-24 Kasım 2001 tarihleri arasında Emniyet Genel Müdürlüğünden TADOC
Eğitim Merkezinde “Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Özel Teknikleri
Uzmanlık Eğitim Programı” konulu seminer düzenlenmiştir. Söz konusu seminere
6 Moğol polis katılmıştır.
Moğolistan Cumhurbaşkanlığı Personelinin Eğitimi
Moğolistan Cumhurbaşkanlığı’nın talebi üzerine, Ulan Bator Büyükelçiliğimiz
ile müştereken yapılan çalışma neticesinde, Cumhurbaşkanlığı’nda görevli iki personel 2004 yılı Mayıs ayında eğitim almak üzere Türkiye’ye gönderilmiştir.
Kamu Yöneticiliği Uzmanlık Programı
Kalkınma ve geçiş sürecini yaşayan ülkelerdeki genç kamu yöneticilerine gerekli bilgi ve becerileri kazandırmak amacıyla, Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi
Enstitüsü (TODAİE) ile Başkanlığımız arasında “Uluslararası Kamu Yöneticiliği Uzmanlık Programı (APEP Projesi)” başlatılmıştır. Söz konusu program kapsamında
1998-1999 Akademik Yılında gerçekleştirilen 6 ay süreli eğitim programına Moğolistan temsilcilerinin de katılımı sağlanmıştır. Katılımcıların yol, iaşe ve ibate, gezi,
sağlık giderleri ve cep harçlıkları Başkanlığımızca karşılanmıştır.
Avrasya Ülkeleri Rekabet Teşkilatlarının Kurulması
ve Geliştirilmesi Programı
Avrasya Ülkelerinde Rekabet Teşkilatlarının Kurulması ve Geliştirilmesi Konusunda Mesleki Eğitim ve Teknik İşbirliği yapılmasını içeren proje kapsamında, TİKA ile Rekabet Kurumu Başkanlığı arasında 14 Şubat 2000 tarihinde bir Protokol
imzalanmıştır.
99
Protokol kapsamında yer alan 12 ülkede, (Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna- Hersek, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Makedonya, Moğolistan, Moldova, Özbekistan, Türkmenistan) rekabet kurumlarının kurulması/geliştirilmesi için gerekli mevzuatın hazırlanmasına ve bu alanda istihdam
edilen personelin mesleki eğitimine katkıda bulunmak üzere danışman desteği
sağlanması ve eğitim programları düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. Bu faaliyetler ile
Avrasya Ülkelerinin piyasa ekonomisi şartlarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
5-7 Mart 2000 tarihleri arasında İstanbul’da “Türkiye II. Uluslararası Rekabet
Sempozyumu” düzenlenmiştir. Avrasya bölgesindeki 11 ülkeden üst düzey yöneticiler anılan sempozyuma iştirak etmiştir.
Proje çerçevesinde yer alan uzman eğitimi programlarından ilki 11-17 Kasım
2000 ‘de her ülkeden 2 uzman olmak üzere toplam 24 kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir.
2000 yılı programlarını değerlendirmek ve 2001 için öneri ve ihtiyaçları tespit
etmek üzere, Haziran ayında Balkan ülkeleri ve KKTC, Temmuz ayında Orta Asya
Cumhuriyetleri, Moğolistan ve Moldova Rekabet Kurumlarının Başkanlarının iştirak ettiği “Yuvarlak Masa Toplantıları” gerçekleştirilmiştir.
29 Ekim-2 Kasım 2001 tarihinde gerçekleştirilen eğitim programına Moğolistan’dan 2 temsilci olmak üzere muhtelif ülkelerden 13 kişi katılmıştır.
1-31 Aralık 2001 tarihleri arasında Moğolistan Sanayi ve Ticaret Bakanlığından
2 uzman Rekabet Kurumu Başkanlığında düzenlenen staj programına iştirak etmişlerdir.
14-16 Ekim 2002 tarihleri arasında, “İkinci Avrasya Ülkeleri Rekabet Hukuku ve
Uygulamaları” konulu yuvarlak masa toplantısı yapılmıştır. Toplam 15 Avrasya ülkesinin rekabet kurulu başkan ve üst düzey yöneticilerinin katılımıyla gerçekleştirilen toplantının ilk bölümünde “Doğal Tekeller ve Regülasyon” ile “AB ve Türk Mevzuat Hukukundaki Son Değişiklikler” konuları ele alınmış, ikinci bölümde ise Avrasya Ülkelerinden gelen delegeler kendi ülkelerindeki rekabet hukuku uygulamalarına ilişkin deneyimlerini aktarmışlardır. Toplantının sonunda bir sonuç bildirisi yayınlanmıştır.
18-22 Kasım 2002 tarihleri arasında, İstanbul’da “Piyasa Ekonomisi ve Rekabet Kuralları” konulu bir eğitim programı düzenlenmiştir. Eğitim programına Moğolistan’dan 2 temsilci olmak üzere muhtelif ülkelerden toplam 16 uzman katılmıştır.
100
Uluslararası Interpol Eğitim Seminerleri
Uluslararası suç ve suçlularla mücadele yolları ve buna imkan veren mevzuat
konusunda ilgili bakanlık ile merkez ve taşra teşkilatı personelinin bilgi, beceri ve
uygulama yeteneğinin yükseltilmesi ve Interpol faaliyetleri konusunda aydınlatılması amacıyla daha önceki yıllarda ulusal düzeyde yapılan Interpol Eğitim Semineri ilk defa 2001 yılında uluslararası düzeyde düzenlenmiştir.
Bağımsız Türk Cumhuriyetleri, Türk kültürü ile akraba devlet ve toplulukları emniyet teşkilatları ve personeli arasında yakın ilişkilerin tesisi, çağdaş değerlerin ve
teknolojinin ortak paylaşımının sağlanarak insanlığı tehdit eden her türlü suça karşı etkin ve hızlı bir kolluk hizmetinin sağlanması, bölge ülkelerinin üst ve alt düzey
temsilci ve personelinin katılımıyla ve/veya yurtdışında düzenlenecek, süreklilik
kazandıracak işbirliği çalışmalarının yapılması amacıyla Başkanlığımız ve İçişleri
Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü arasında 25 Aralık 2001 tarihinde imzalanan
ortak çalışma protokolü ve Başkanlığımızın desteği ile 6-10 Mayıs 2002 tarihleri
arasında 12 ülkeden 24 kişinin katıldığı Interpol Eğitim Seminerlerinin ikincisi düzenlenmiştir.
III. Uluslararası Interpol Eğitim Semineri ise, Interpol teşkilatının hedeflerini
yükseltmek, bilgi alış-verişinin önemini vurgulamak, uluslararası soruşturmalarda
Interpol mekanizmasını tanıtmak, ulusal ve uluslararası koordinasyonun kalitesini
artırmak amacı ile aralarında Moğolistan’ın da bulunduğu Interpole üye 10 ülkenin
ve üye olmayan 3 ülkenin polis teşkilatlarından birer kişinin katılımı ile 5-9 Mayıs
2003 tarihleri arasında düzenlenerek eğitim serisi tamamlanmış ve katılımcılara
sertifikaları törenle verilmiştir.
İstatistik Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi
Piyasa ekonomisine geçiş sürecinde bulunan ilgili ülkelerin bu süreci daha kısa
bir süre içinde aşmaları için gerekli olan istatistik altyapılarının uluslararası standartlarda kurulması ve geliştirilmesi amacıyla uygulanan proje, Başkanlığımız ve
Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından ortaklaşa yürütülmektedir; teknik uzman
desteği DİE tarafından sağlanmakta, projeye ilişkin faaliyetlerin yurtiçi ve yurtdışı
koordinasyonu ve tüm finansmanı Başkanlığımızca karşılanmaktadır.
İstatistik faaliyetlerinin güçlendirilmesi, hem Avrasya ülkelerinin daha doğru verilerle tanıtımının sağlaması bakımından, hem de bu ülkelerin dünya ile entegrasyonları için önemlidir.
İstatistik Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi çerçevesinde, Türkmenistan,
Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan’a yönelik çalışmalar 1994 yılında; Bosna-Hersek, Makedonya ve Moğolistan’a yönelik çalışmalar ise sırasıyla
101
1996, 1997 ve 1998 yıllarında başlamıştır. Bosna-Hersek’le Ekim 2001’de yeni bir
işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Gürcistan’a yönelik çalışmalar ise 2002 yılında
başlamıştır.
Söz konusu proje kapsamında bugüne kadar, ilgili ülkelerin Devlet İstatistik Teşkilatları uzmanlarına Ankara’da eğitim programları düzenlenmiş ve ilgili ülkelerde
Devlet İstatistik Enstitüsü uzmanları danışmanlık hizmeti vermişlerdir.
Proje kapsamında, bugüne kadar muhtelif ülkelerden 186 uzman yetiştirilmiştir.
Proje ile ilgili çalışmalara 2005 yılında da devam edilmektedir.
Uluslararası Türk Gönüllü Danışmanlık Hizmetleri
Amacı, program kapsamına giren ülkeler ile Türkiye arasındaki teknik işbirliğini
artırmak ve gönderilecek uzmanlar aracılığıyla bu ülkelerin kalkınmalarına katkıda
bulunmak olan program kapsamında Moğolistan’a üçü UNV, üçü ise UNISTAR olmak üzere toplam 6 uzman görevlendirilmiştir.
Diğer Faaliyetler
Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi’nde okuyan yabancı uyruklu öğrenciler için 15-19 Nisan 2002 tarihinde düzenlenen törenlere katılan Moğolistan Polis Teşkilatından 3 yöneticinin Ankara-Moskova gidiş dönüş ulaşım bedelleri Başkanlığımızca karşılanmıştır.
II. SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ
A. Genel Eğitimin İyileştirilmesi
Eğitim Sistemlerinin Uyumlulaştırılması
Kırgızistan’da “Bologna Süreci” Toplantısı
Avrupa ülkeleri arasında yüksek öğretim sistemlerinin uyumlulaştırılmasını
amaçlayan Bologna Süreci kapsamında Avrupa’daki gelişmelere paralel olarak,
Orta Asya ve Kafkasya’da bulunan üniversitelerin ders programlarında uyumun ve
diplomalarda denkliğin sağlanması amacıyla, 20-23 Nisan 2004 tarihleri arasında
Kırgızistan’da, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi işbirliğiyle 17 ülkeden Eği102
tim Bakanlığı yüksek öğretim sorumluları ile Milli Üniversitelerin temsilcilerinin davet edildiği bir toplantı organize edilmiştir.
Gerçekleştirilen toplantıya Moğolistan’dan bir temsilci olmak üzere muhtelif ülkelerden 17 temsilci iştirak etmiştir.
Eğitim İşbirliği Çalışmaları
Yurtdışından Gelen Öğrencilerin Mezuniyet Töreni
Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve Akraba Topluluklarından ülkemize gelerek çeşitli illerdeki yüksek öğrenim kurumlarında devlet burslusu olarak öğrenim gören öğrenciler için Milli Eğitim Bakanlığı Yurtdışı Eğitim Öğretim Genel Müdürlüğü’nün
koordinasyonu ve Ankara, İzmir, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüklerinin desteği ile
10 Haziran 2004 tarihinde Ankara’da bir mezuniyet töreni düzenlenmiştir. Törene
aralarında Moğolistan’ın da bulunduğu muhtelif ülkelerden davet edilen 30 öğrenci velisi de katılmıştır.
B. Göçmenlerin Barınma Problemlerinin Azaltılması
Çadır Yardımı
Moğolistan’ın fakir ve ağır kış koşulları altında, kırsal alanda yaşayan ve başkent Ulan Bator’a göç ederek Çingeltey Belediyesi’nin 72. bölgesine yerleşen 10
evsiz ve yoksul aileye dağıtılmak üzere Moğolistan yetkililerince talep edilen 10
adet çadır 2 Kasım 2004 tarihinde ilgililere teslim edilmiştir. Söz konusu yardımla
bölgede yaşanan barınma probleminin çözümüne bir ölçüde katkı sağlanması hedeflenmiştir.
C. Açlık, Yoksulluk ve İşsizlikle Mücadele
Moğolistan’da Fakirliğin Azaltılması Toplantısı
29-30 Haziran 1994 tarihinde Ulan Bator’da “Moğolistan’da Fakirliğin Azaltılması” toplantısı yapılmıştır.
103
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeciliğin Yaygınlaştırılması
Avrasya Ülkelerinde Girişimciliğin ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Geliştirilmesi – Avrasya KOBİ Programı
TİKA’nın öncelikli alanına giren ve piyasa ekonomisine geçmekte olan ülkelerde, ekonominin yeniden yapılandırılması amacına yönelik olarak, sanayi sektörünün geliştirilmesi ve buna ilişkin gerekli hukuki ve sermaye altyapısının hazırlanması, istihdam imkanlarının attırılması, Türkiye’den teknoloji transferinin sağlanması amacına yönelik olarak TİKA tarafından çalışmalarına başlanan “Avrasya Ülkelerinde Girişimciliğin ve Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmelerin Geliştirilmesi –
Avrasya KOBİ Programı” geliştirilmiştir.
TİKA gerek Türkiye’nin sahip olduğu tecrübelerden, gerekse daha önce gerçekleştirdiği çalışmalardan edindiği birikimlerden de istifade ederek, Orta Asya, Kafkasya ve Balkan Ülkelerinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Sisteminin Geliştirilmesi Projesine öncelik vermektedir. Anılan program makro bir bakış açısıyla hazırlanmıştır. Programla sadece KOBİ’lerin kurulması değil sistemin yeniden yapılandırılması hedeflenmiş ve piyasa ekonomisi geçişlerine bir ivme kazandırılması
amaçlanmıştır.
Söz konusu proje kapsamında;
Moğolistan Milli Ticaret Odası Başkanı’nın önderliğinde 9 kişilik üst düzey Moğol heyeti KOBİ’ler konusunda incelemeler yapmak üzere, Şubat 2002’de ülkemizi ziyaret etmiştir. Heyet TİKA’nın organizasyonu ile İstanbul’da çeşitli Organize
Sanayi Bölgeleri ile İşletmelerde incelemelerde bulunmuştur. Heyetin ülkemizdeki
bazı kurum ve kuruluşlarla görüşme ve anlaşma yapmaları sağlanmıştır.
D. Sağlık Sisteminin Geliştirilmesi
Kan Merkezi’nin Rehabilitasyonu-Sağlık Eğitimi
Moğolistan Sağlık Bakanlığı ile Başkanlığımız tarafından, Ulan Bator I. Hastanesi’nde bulunan Kan Merkezi’nin Rehabilitasyonu amacıyla ortak bir proje çalışması başlatılmıştır.
Söz konusu proje çerçevesinde, anılan kan merkezinin mevcut kapasitesinin ve
plazma üretiminin arttırılması hedeflenmektedir.
104
Ayrıca, sağlık konularında çocukların ve velilerin eğitimine yönelik programlar
hazırlanması amacıyla ortak çalışmalar devam etmektedir.
E. Diğer Sosyal Alt Yapıların Geliştirilmesi
Karakurum-Orhun Karayolu Projesi
Moğolistan’ın Karakurum ve Orhun yerleşim birimleri arasında yapılması planlanan karayolu ile ilgili olarak;
•
Karayolu fizibilite raporlarının hazırlanması için Karayolları Genel Müdürlüğünden bir uzman 1995 yılı Eylül ayında 20 günlüğüne Moğolistan’da görevlendirilmiştir.
•
Karayolları Genel Müdürlüğü’nden 4 kişilik teknik heyet ve Başkanlığımızdan 1 uzman 19 Nisan-9 Mayıs 2004 tarihleri arasında, mahallinde fizibilite
çalışması yapmak üzere görevlendirilmiş ve mahallinde yapılan çalışmalar
ile bir ön fizibilite etüdü hazırlanmıştır.
•
Başkanlığımız anılan yolun kesin projesinin hazırlatılması amacıyla Moğolistan’da bir ihale açmış ve söz konusu ihaleyi Avarga adlı bir Moğol firma kazanmıştır. Kesin proje tamamlanmıştır.
Proje ihalesi için Karayolları Genel Müdürlüğünden 1 uzman, Başkanlığımızdan 3 uzman Moğolistan’da 10 günlüğüne görevlendirilmiştir.
•
Kesin Proje Kabulü için, Karayolları Genel Müdürlüğünden 3 uzman, Başkanlığımızdan 1 uzman 29 Nisan-08 Mayıs 2005 tarihleri arasında Moğolistan’da görevlendirilmiştir.
Şehir Planlama Uzman Desteği
İmar ve Şehir Planlama konularında iki uzman 1995 yılı Eylül ayında Moğolistan’da görevlendirilmiştir.
105
III. EKONOMİK ALT YAPILARIN VE ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN
GELİŞTİRİLMESİ
A. Hayvancılık Sektörü
Moğolistan Dericilik Sektörünün Geliştirilmesi Projesi
Moğolistan Sanayi ve Ticaret Odası (MUTSO)’nın ülkedeki deri sanayicilerinin
faaliyet göstereceği bir sanayi sitesi kurulması ve sektörde ihtiyaç duyulan iyileştirmenin yapılmasında izlenecek yöntemin tespitine yardımcı olmak üzere uzman
desteği talebinin karşılanması amacıyla, 16-31 Temmuz 2002 tarihleri arasında
KOSGEB ve Tarım Bakanlığından iki uzman Moğolistan’da görevlendirilmiştir. Anılan uzmanlar konuya ilişkin bir rapor hazırlamış ve söz konusu rapor Moğol Makamlarına sunulmuştur.
Türkiye Deri Sanayicileri Başkanı ve Başkan Yardımcısı Moğolistan’daki imkanları yerinde görmek üzere 17 Mayıs 2004 tarihinde anılan ülkeye bir seyahat gerçekleştirmiştir.
Diğer taraftan, Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın öncülüğünde Türk Eximbank kredisi ile Moğolistan’da bir “Deri Organize Sanayi Bölgesi” kurulması projesi için oluşturulan çalışma grubunda Başkanlığımız da temsil edilmektedir.
Tüm bu faaliyetlerin bir “Makro Proje” çerçevesinde ele alınmasının daha yararlı olacağı fikrinden hareketle, bu yönde çalışmalar başlatılmış ve bir taslak proje
hazırlanmış ve onaya sunulmuştur.
GTZ ile Moğolistan’da Dericilik Konusunda İşbirliği
GTZ, dericilik konusundaki bilgi ve deneyimi ile dünyada söz sahibi olan ülkemizin yürütülmekte olan projeye önemli katkılar sağlayabileceğinden hareketle,
Başkanlığımız ile işbirliği yapmak istemiş ve Ulan Bator Program Koordinatörlüğümüz nezdinde girişimlerde bulunarak, dericilik sektöründe yürütmekte oldukları
projeye TİKA’nın da dahil olmasını talep etmiş ve işbirliğinin çerçevesini belirleyen
proje dokümanını Başkanlığımıza sunmuştur.
Başkanlığımız Proje Değerlendirme Kurulu’nun 6 Ağustos 2004 tarihinde yapmış olduğu toplantıda konu değerlendirilmiş ve projeye öncelikle uzman, danışman
ve eğitim konuları olmak üzere destek verilmesi kararlaştırılmıştır.
106
Önümüzdeki dönemde protokolün imzalanması ve uzun süreli uzman görevlendirilmesi ile projeye fiilen dahil olunması planlanmaktadır.
B. Bilişim Sektörü
Türk Cumhuriyetleri Bilişim Teknolojileri Çalışma Gurubu
Türk Cumhuriyetleri Bilişim Teknolojileri Çalışma Gurubu’nun 6-7 Temmuz 2004
tarihlerinde Ankara’da düzenlenen ülke koordinatörleri toplantısına, Moğolistan
Koordinatörü de katılmıştır.
15-17 Aralık 2004 tarihlerinde Bakü’de düzenlenen olan “Türk Cumhuriyetleri
Bilgi Teknolojileri Çalışma Gurubu IV. Bilişim İşbirliği Forumu’na” Moğolistan’ı temsilen 4 kişi katılmıştır.
C. Turizm Sektörü
Turizm Sektöründe İstihdam Edilen/Edilecek Personelin İşbaşında Eğitimi
20-29 Ekim 2002 tarihlerinde Antalya / Kemer’de düzenlenen “Yiyecek İçecek
Servisi ve Kat Hizmetleri İşbaşı Eğitim Programı”na Moğolistan’dan 5 kişinin katılımı sağlanmıştır.
D. Mali Sektör
Moğolistan ile Vergi Alanında İşbirliği
Moğolistan vergi mevzuatının hazırlanmasında yapılacak çalışmaların tespiti
amacıyla, Başkanlığımız ve Maliye Bakanlığımızca oluşturulan 4 kişilik bir heyet
25-31 Ekim 2002 tarihleri arasında Moğolistan’da görüşmelerde bulunmuştur.
Görüşmeler neticesinde, yapılacak çalışmaların çerçevesi belirlenmiş ve Başkanlığımızla Moğolistan Maliye Bakanlığı ve yine Başkanlığımızla Maliye Bakanlığımız arasında birer protokol imzalanmasına karar verilmiştir.
Bu çerçevede, Başkanlığımızca, Maliye Bakanlığımızın da görüşü alınarak taslak bir protokol metni hazırlanmış ve Moğol Makamlarıyla mutabakata varılmıştır.
107
Anılan protokol 7 Nisan 2004 tarihinde Moğolistan Maliye ve Ekonomi Bakanı ile
TİKA Başkanı tarafından Ulan Bator’da imzalanmıştır.
2004 yılında ikisi Türkiye’de ikisi ise Moğolistan’da olmak üzere dört ayrı eğitim
programı düzenlenmiş ve bu programlara Moğolistan Maliye ve Ekonomi Bakanlığı ve Ulusal Vergi İdaresinden toplam 71 kişi katılmıştır.
2005 yılında da projeye devam edilecek olup, 2005 yılı çalışma programı hazırlıkları sürdürülmektedir.
Bankacılık ve Merkez Bankacılığı Alanında İşbirliği Programı
Başkanlığımız ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası arasında 12 Haziran
2000 tarihinde, geçerlilik süresi 3 yıl olan “Bankacılık ve Merkez Bankacılığı Alanında İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır. Proje ile, merkez bankacılığı ağırlıklı olmak
üzere, “Bankacılık ve Merkez Bankacılığı” alanında ihtiyaç duyulan konularda eğitim programları düzenlemek ve uygulamak; bu konularda ilişkilerin gelişmesine
katkıda bulunmak; dünyadaki gelişmeleri takip etmek; karşılıklı bilgilendirmek ve
teknik yardım amaçlanmaktadır.
Söz konusu program kapsamında; 5-11 Kasım 2001 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen ikinci eğitim programına Moğolistan’dan iki uzman olmak üzere
muhtelif ülkelerden toplam 15 katılımcı iştirak etmiştir. Programda merkez bankacılığı, bankacılık sektörü, finansal istikrar ve Türkiye ekonomisi gibi konular işlenmiştir. Söz konusu program sosyal aktivitelerle desteklenmiş ve Türkiye’nin tanıtımına katkı sağlanmıştır.
2-8 Haziran 2003 tarihlerinde düzenlenen dördüncü ve son eğitim programına
ise, Moğolistan’dan iki uzman olmak üzere muhtelif ülkelerden toplam 16 kişi katılmıştır. Bir haftalık eğitim programında katılımcılara; “Türkiye Cumhuriyeti Merkez
Bankası Tarihçesi ve Örgüt Yapısı”, “Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler”,
“Türkiye-AB İlişkileri”, Para Politikası”, “Regülasyon”, “Para Politikasının Makro
Ekonomiye Etkileri”, “Nakit Para Dağıtımı” ve “Banknot Basımı” konularında eğitim
verilmiş ve eğitim sonunda katılımcılara törenle sertifikaları dağıtılmıştır.
OECD – TİKA İstanbul Özel Sektörü Geliştirme Merkezi / OECD – TİKA Ankara Çok Taraflı Vergi Eğitim Merkezi
OECD TİKA Özel Sektörü Geliştirme Merkezi ve OECD TİKA Vergi Eğitim Merkezi kapsamında düzenlenen faaliyetlere 168 Moğol uzmanın katılımı sağlanmıştır.
108
TİKA- Dünya Bankası Enstitüsü İşbirliği
Gelişmekte olan ülkelerde seminer, Word-Show ve konferanslar yoluyla kalkınma ekonomisi konusunda eğitim veren ve Dünya Bankası’na bağlı bir kuruluş olan
Dünya Bankası Enstitüsü (WBI) ile Başkanlığımız işbirliğinde sermaye piyasalarının ve finans sektörünün geliştirilmesi konularında eğitim programları düzenlenmektedir.
Söz konusu eğitim programlarına Moğol uzmanlar da katılmaktadır.
E. Çevre ve Ormancılık
Avrasya Ülkelerine Yönelik Çevre ve Orman Konularındaki Faaliyetlerde
Teknik Yardım ve İşbirliği İnceleme Programı
Çevre ve Orman Bakanlığı’nın orman ve çevre konularındaki bilgi birikimi ve
deneyimlerinin, öncelikli olarak Başkanlığımızın görev alanına giren ülkelerle paylaşılarak, bu ülkelerle işbirliği kurulması ve güçlendirilmesi amacıyla, Çevre ve Orman Bakanlığı ile Devlet Bakanlığımız arasında 11.06.2004 tarihinde “Avrasya Ülkelerine Yönelik Çevre ve Orman Konularındaki Faaliyetlerde Teknik Yardım Yapılmasına Dair” bir protokol imzalanmıştır.
Çevre ve Orman Bakanlığı ile varılan mutabakat çerçevesinde, 29 Kasım-10
Aralık 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilen programa, Moğolistan’dan bir yetkilinin olmak üzere muhtelif ülkelerden toplam 8 yetkilinin masrafları Başkanlığımızca
karşılanmak üzere katılımı sağlanmıştır.
Söz konusu program kapsamında, katılımcılar, orman ve çevre konularında Ankara dışında; Afyon, Burdur, Antalya, Denizli, İzmir, Manisa, Bandırma, Bursa, İzmit ve İstanbul’da da incelemelerde bulunmuşlardır.
Bu alandaki işbirliğinin geliştirilerek devam ettirilmesi planlanmaktadır.
F. Bilim Sektörü
Teknoloji Eğitim Programı
Elektrik Mühendisliği, Elektronik, Dijital Elektronik, Sensörler, Pünomatikler,
Elektro Kaldıraçlar, Servopünomatikler, Hidrolikler, Elektro Hidrolikler, Orantılı Hid109
rolikler, Programlanabilir Kontrölörler, Marangozluk Teknolojileri ile Robotlar konularında 8 Nisan - 3 Mayıs 1996 tarihleri arasında verilen eğitime Moğolistan’dan 1
kişi iştirak etmiştir.
G. Özel Sektörün Geliştirilmesi
Sınai Mülkiyet Hakları’nın Korunması Toplantısı
Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Arasında Sınai Mülkiyet Haklarının Korunması
Toplantısı, Başkanlığımız ile Türk Patent Enstitüsü işbirliğinde, 12-14 Kasım 1998
tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantıya Moğolistan’dan
yetkililerin de katılımı sağlanmıştır.
IV. TOPLUMLARARASI İLETİŞİM, SOSYAL BARIŞ VE KÜLTÜREL
İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ
A. Toplumlararası İletişimin Geliştirilmesi
Türkçe Kullanımının Yaygınlaştırılması
Türkoloji Projesi
Moğolistan Milli Üniversitesi Moğol Dili ve Kültürü Fakültesi Türkoloji Bölümü
2001 yılında açılmış olup halen 4 sınıfta 56 öğrenci eğitim görmektedir.
Moğolistan Milli Üniversitesi Türkoloji Bölümü’nde eğitim gören öğrencilerden,
2002 yılında 2, 2003 yılında 3, 2004 yılında ise 2 öğrenci ülkemize davet edilmişlerdir.
Artan öğrenci ve ders sayısına paralel olarak, üniversite yönetiminden ek sınıf
talep edilmiş ve tahsis edilmesi üzerine idari bölüm ve sınıflarda tadilat gerçekleştirilmiştir.
Bölümün açılışı Milli Eğitim Bakanı sayın Hüseyin ÇELİK tarafından 27 Ağustos
2004 tarihinde yapılmıştır.
Ayrıca, Türkoloji Bölümüne her yıl Başkanlığımızca görevlendirilen öğretim görevlisinin yanısıra ülkemizde eğitim gören Kazak asıllı bir Moğolistan vatandaşı
okutman olarak görevlendirilmiştir.
110
TİKA Başkanlığı tarafından Moğolistan Milli Üniversitesi Türkoloji Bölümü’ne 1
televizyon, 1 video, 1 dvd, 1 kaset çalar, 1 fotokopi makinası, 2 bilgisayar, 40 adet
sıra hibe edilmiştir.
Tanıtım ve Yayın Çalışmaları
Trudi Orhonskoy Ekspeditsii
Radloff tarafından 1892 yılında neşredilen Moğolistan Tarihi Eserler Atlası’ndan
seçilmiş sayfalar, 1995 yılında yeniden Ankara’da basılmıştır. Eserde başta Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtına ait resimlerin yanısıra, abidelerin yazılı yüzlerinden fotokopiler konmuştur. Ayrıca aynı bölgedeki bazı yazılı taşlarla balbalların resimlerine de yer verilmiştir. Eserin başlangıcında Prof. Dr. A.B.Ercilasun’un,
“Wilhelm Radloff ve Bengü Taşları” adlı yazısıyla, D.Vasilyev’in “Türkolojide Radloff Devri” adlarında iki yazısı bulunmaktadır. En sonda Orkun bölgesinin haritalarıyla, Koşo-Tsaydam, Kara-Balgasun 1891’de çizilen planları yer almaktadır.
Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları
1995 yılında başlayan ve TİKA’nın önemli projelerinden biri olan “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi”nin 2000 yılı çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu elde edilen bulguların yer aldığı bir eserdir.
Eserde “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi”nin 2001 yılı çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu elde edilen bulgular yer almaktadır.
Eserde “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi”nin 2003 yılı çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu elde edilen bulgular yer almaktadır.
Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü
Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2001 yılı saha çalışmaları esnasında gerçekleştirilen yüzey araştırmaları neticesinde, Moğolistan’ın değişik bölgelerinde
bulunan Türk dönemlerine ait eserler üzerinde yapılan belgeleme çalışmalarının
albüm haline getirildiği bir eserdir.
Avrasya Bülteni
Orta Asya ve Kafkasya Türk Cumhuriyetleri, Özerk Cumhuriyetler ve Başkanlığımız faaliyet alanındaki diğer ülkelerle ülkemiz arasındaki gerekli iletişimin sağ111
lanması amacıyla Türkçe ve İngilizce olarak ayda bir yayımlanmaktadır. Bültende
Başkanlığımız faaliyetleri, faaliyet alanındaki ülkelerde meydana gelen gelişmeler
hakkında haberler ve yorumlar yer almaktadır. Bültenin Ocak-Aralık 2004 tarihleri
arasında 18-29. sayılarının basımı yapılarak yurtiçi ve yurtdışındaki abonelere dağıtımı yapılmış, ayrıca tüm Program Koordinasyon Ofislerimize de gönderilerek ülkelerde ilgili yerlere dağıtımı sağlanmıştır. Temmuz 2005 tarihi itibariyle bültenin
36. sayısı yayımlanmıştır.
Avrasya Etüdleri Dergisi
Avrasya bölgesiyle ilgili siyaset, dış politika, toplumsal sorunlar, ekonomi, kültür, din, milliyetler, çevre, medya ve askeri konularda makale, inceleme ve kitap
tahlillerinin yer aldığı, yılda iki kez yayımlanan, hakemli bir dergidir.
2004 yılında derginin 26. sayısı yayımlanmıştır.
B. Kültürel İşbirliğinin Geliştirilmesi
Müşterek Kültür Mekanlarının Oluşturulması
Moğolistan Milli Kütüphanesi Türkçe Eserler Bölümü
Moğolistan’da Türkçe konuşanların sayısı, gerek ülkemizde eğitim gören,
gerekse bu ülkede bulunan Türk Kolejinden mezun olan veya Moğolistan Milli
Üniversitesi Moğol Dili ve Kültürü Fakültesi Türkoloji Bölümü ile Altay Dili
Bölümlerinden mezun olan öğrenciler ile her geçen gün artmaktadır.
Ülkemiz ile Moğolistan arasındaki tarihi ve kültürel bağlar, Moğol halkı nezdinde Türkiye’ye karşı ilgi uyandırmaktadır.
Bu çerçevede, Türkiye hakkında bilgi almak üzere Moğolistan Milli Kütüphanesi’ne başvuran ziyaretçiler, istedikleri bilgilere anılan Kütüphanede bulunan sınırlı
sayıda ancak Türkçe haricinde dillerde yayınlanmış kitaplardan ulaşabilmektedir.
Gerek söz konusu ihtiyacı karşılamak gerekse Kütüphanede modern bir Türkçe Eserler Bölümü oluşturmak amacıyla, Moğolistan Milli Kütüphanesi’nin talebi
üzerine, aynı kütüphanede Türkçe Eserler Bölümü açılması kararlaştırılmıştır.
Kütüphane tarafından tahsis edilen iki odanın tadilatı, 12 Ekim 2004 tarihi
itibariyle başlatılmış olup 12 Kasım 2004 tarihinde tamamlanmıştır. Kütüphaneye
satın alınacak mobilya ve donanımın satın alma işlemleri tamamlanmış olup, ülkemizden gönderilecek kitapların Ulan Bator’a ulaşmasını müteakip kütüphanenin
açılışının yapılması planlanmaktadır.
112
Uluslararası Göçebe Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü
1998 yılında ülkemizin de katılımıyla kurulan Enstitü’nün merkezi başkent Ulan
Bator’da bulunmaktadır. Başkanlığı Moğolistan, Başkan Yardımcılığı ülkemiz tarafından üstlenilmiştir. 4 yılda bir toplanan Genel Kurul Başkanlığını ise Ulan Bator
Büyükelçimiz yürütmektedir.
Ülkemiz adına ödenmesi gereken Enstitü katkı payı 2000 yılından itibaren Başkanlığımız tarafından ödenmektedir. Başkan Yardımcılığı ile Akademik Konsey
Başkan Yardımcılığını yürüten bilim adamlarının seçimi de Başkanlığımız tarafından yapılmıştır.
Enstitü faaliyetleri ile ilgili olarak Başkanlığımız tarafından sağlanan katkıların
devam ettirilmesi planlanmaktadır.
Müşterek Kültür Eserlerinin Kültür Hayatımıza Kazandırılması
Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi (MOTAP)
Moğolistan’da bulunan Göktürk dönemine ait eserler üzerinde (Bilge Kağan,
Köl Tigin, Tonyukuk) sürdürülen Proje çalışmaları 1994 yılında başlatılmış olup saha çalışmalarına 1997 yılında başlanmıştır. Söz konusu saha çalışmaları 20002001-2002 ve 2003 yıllarında da devam etmiştir.
Çalışmalar başkent Ulan Bator’a 360 km. mesafede bulunan Bilge Kağan ve
Köl Tigin anıt bölgesinde yoğunlaşmıştır.
Proje ile ilgili olarak Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı ile Başkanlığımız arasında 1994 yılında bir anlaşma imzalanmıştır. Anılan anlaşma Moğolistan
Parlamentosu tarafından da onaylanmıştır. Proje çalışmaları 2000-2004 yıllarını
kapsayan Moğolistan Hükümet Programı’nda da yer almaktadır.
Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2004 yılı saha çalışmaları 17 Temmuz-23
Eylül 2004 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu yıl yapılan çalışmalara 6 Moğol bilim
adamı da katılmıştır. Çalışmalar kapsamında, Bilge Kağan Yazıtı ile Köl Tigin Yazıtı’nın kaplumbağa kaidesi ile yine aynı yazıtın kırık parçalarının kalıpları alınmıştır.
Proje çalışmalarına konu olan Bilge Kağan, Köl Tigin ve Tonyukuk külliyelerinin
bulunduğu bölgeler Moğolistan Hükümeti tarafından 2002 yılında alınan karara
çerçevesinde SİT alanı olarak ilan edilmiştir.
113
Bilge Kağan ve Köl Tigin külliyelerinin bulunduğu bölge, 2004 yılında UNESCO
tarafından Dünya Kültür Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir. Söz konusu bölgenin
UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesine alınması ile ilgili olarak anıtın
finansmanı TİKA tarafından karşılanmıştır.
Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu
Başkanlığımız ile Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı işbirliği ile yürütülen Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi saha çalışmalarında ortaya çıkarılan buluntular ile daha önce yapılan çalışmalarda bir araya getirilen Göktürk ve Uygur dönemlerine ait bazı eserlerin toplu halde sergilenmesini sağlamak üzere Moğolistan
Milli Tarih Müzesi içerisinde Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu yapılmıştır.
Söz konusu salon, Moğolistan Cumhurbaşkanı, Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanı
ve kalabalık bir davetli grubunun katılımıyla 8 Nisan 2004 tarihinde ziyarete açılmıştır.
Moğol Müze Uzmanlarına Eğitim Verilmesi
Modern anlamda müzecilik konusunda eğitim almak üzere 6-27 Haziran 2004
tarihleri arasında Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı ile Milli Tarih Müzesi’nden 2 uzman Türkiye’ye gönderilerek eğitim almaları sağlanmıştır.
Bu kapsamda, Moğolistan genelinde bulunan müzelerde görev yapan personele eğitim vermek üzere düzenlenen “Kültürel Mirasın Korunmasında Müzenin Rolü” konulu seminer kapsamında Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden bir görevli Moğolistan’da görevlendirilmiştir.
Müşterek Kültürel Faaliyetlerin Desteklenmesi
Dünya ve Melodi-Uluslararası Halk Oyunları Festivali
“Mongolian Association and Internatıonal Organization of Folk Art” adlı kuruluş
tarafından 6-11 Eylül 2004 tarihleri arasında düzenlenen festivale katılan grubun
folklor kıyafetleri Başkanlığımızca satın alınmıştır.
Türk - Moğol Kültürel ve Tarihi İlişkileri Sempozyumu
Moğolistan ile ülkemiz arasında diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 35’inci
yıldönümü vesilesiyle Ulan Bator Büyükelçiliğimiz ile müştereken 28-29 Eylül 2004
tarihlerinde anılan sempozyum düzenlenmiştir.
Söz konusu sempozyuma, Moğol bilim adamlarının yanısıra ülkemizden 3,
ABD’den 2 bilim adamı katılmıştır.
114
V. 2005 YILI PROJE VE FAALİYETLERİ
Gerçekleşen Proje ve Faaliyetler
Kırtasiye Yardımı
Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı’nın talebi üzerine 2000 Moğol öğrenciye kırtasiye yardımı yapılması Başkanlığımızca uygun bulunmuştur.
Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı’nın talebi üzerine 2000 öğrenciye
kırtasiye ve okul çantası yardımı yapılmıştır.
Söz konusu yardımlar, 18 Şubat 2005 tarihinde yapılan dağıtım töreni ile toplam 23 okulda eğitim gören dar gelirli ailelere mensup 2000 öğrenciye teslim edilmiştir. Dağıtım törenine Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanı Puntsag TSAAGAN, Ulan
Bator Büyükelçimiz Taner KARAKAŞ ta katılmıştır.
74. Okula Yardım
Sangin Khairhan Belediyesi Jargalant köyünde bulunan 74. okulda eğitim gören düşük gelirli ailelerin çocuklarının kaldığı öğrenci yurduna, 11 adet masa, 66
adet sandalye, 115 adet yorgan ve 115 adet nevresim takımı yardımında bulunulmuştur.
Çalışmalarına Başlanmış ve Devam
Eden Proje ve Faaliyetler
Moğolistan Milli Denetim Müdürlüğü ile İşbirliği
Anılan kuruluş, merkez ve taşrada görevli uzman ve denetçilerin Sayıştay Başkanlığımızın eğitim merkezinde eğitime tabi tutulmaları ve bilgisayar temini konusunda Başkanlığımızdan yardım talep etmektedir.
Bu çerçevede, öncelikle bir durum tespiti yapmak ve gerçekleştirilecek işbirliğinin esaslarını belirlemek amacıyla Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünden bir uzman 7-15 ocak 2005 tarihlerinde yerinde incelemelerde bulunmak üzere Moğolistan’da görevlendirilmiştir.
Anılan uzmanın hazırlamış olduğu rapor çerçevesinde 2005 yılında Moğolistan
Milli Denetim Müdürlüğüne yönelik bazı eğitim programlarının düzenlenmesi için
çalışmalar devam etmektedir.
115
Toprak İşleri, Jeodezi ve Kartografya Genel Müdürlüğü ile İşbirliği
Moğolistan Parlamentosu tarafından 7 Haziran 2002 tarihinde kabul edilen ve
1 Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe giren Toprak Reformu Kanunu ile daha önce tamamı devlete ait olan toprakların, vatandaşlar tarafından da mülk edinebilmesine
imkan tanınmıştır. Bu kanun ile başta Ulan Bator varoşlarında çadır veya gecekondularda yaşayan Moğolistan vatandaşlarına, kullanmakta oldukları arsalar belli koşulları yerine getirmeleri durumunda ücretsiz olarak verilmeye başlanmıştır. Yine
belli koşullara haiz Moğolistan vatandaşları, talep etmeleri durumunda en fazla 0,7
hektar toprağı ücretsiz olarak mülk edinebilmektedir.
Bu çerçevede konuyla ilgili işlemleri yürütmek üzere, 14 Ağustos 2002 tarihinde Toprak İlişkileri, Jeodezi ve Kartografya Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Başbakanlığa bağlı olan kuruluş merkez, il ve ilçelerde teşkilatlanmasına devam etmekte olup, toplam 101 çalışanı vardır.
Anılan kuruluş yeni bir kuruluş olup, toprak edinme hakkının Moğolistan için yeni bir uygulama olması nedeniyle hemen hemen her konuda yardıma ihtiyaç duymaktadır.
Anılan kuruluşun talebine istinaden Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünden bir
uzman 7-15 Ocak 2005 tarihlerinde durum tespiti yapmak üzere Moğolistan’da görevlendirilmiştir ve yapılan durum tespiti çalışması neticesinde sözkonusu kuruluşun teknik alt yapısının geliştirilmesi amacıyla ülkemizde uzun süreli bir eğitim
programı düzenlenmesine karar verilmiştir.
Dışişleri Bakanlığı Kütüphane ve Arşiv Ekipmanlarının İyileştirilmesi
Moğolistan Dışişleri Bakanlığı, mevcut arşiv ve kütüphanelerinin iyileştirilmesi
projesi kapsamında Başkanlığımızdan yardım talebinde bulunmuştur.
Söz konusu talep Başkanlığımızca uygun görülmüş ve ihtiyaç duyulan ekipmanların sağlanması amacıyla çalışmalar başlatılmıştır.
Moğolistan İstatistik Ofisi’nin Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi
Moğolistan İstatistik Ofisi’nin talebi üzerine, söz konusu kurumun mevcut kapasitesinin arttırılması amacıyla bir proje çalışması başlatılmıştır.
Bu proje çerçevesinde, Moğol istatistik uzmanlarının ülkemizde eğitimi, master
imkanlarının sağlanması, yazılım ve program desteği, taşra teşkilatına eğitim vb.
konularda işbirliği yapılması planlanmaktadır.
116
Moğolistan’da Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi
Moğolistan Gıda ve Tarım Bakanlığı’nın talebi üzerine, Moğolistan’da hayvancılığın geliştirilmesi, ırk ıslahı, yem bitkileri, barınma vb. konuları içeren bir proje
çalışması başlatılmıştır.
Proje’nin pilot bölge olarak seçilecek bir çiftlik veya bölgede uygulanması planlanmaktadır.
TRT Yayınlarının Bayan Ulgii Vilayetine Yayınlanması
Ulan Bator Büyükelçimizin, Moğolistan’ın Bayan Ulgii vilayeti ziyareti esnasında, vilayet yöneticilerinin TRT yayınlarını izleme taleplerinin Başkanlığımıza intikalini müteakiben yapılan değerlendirme neticesinde, anılan vilayette TRT yayınlarının izlenebilmesini teminen bir verici kurulması amacıyla proje hazırlanmıştır.
Söz konusu verici halen Bayn Ulgii’de muhafaza edilmekte olup Mayıs 2005 tarihinde montaj işlemlerinin tamamlanması planlanmaktadır.
Türkiye’nin Moğolistan’da Tanıtımı Amacıyla TV Programı Hazırlanması
Türkiye’nin tanıtımı amacıyla bir dizi program hazırlamak isteyen GARAG adlı
kuruluş bu konuda Başkanlığımızdan yardım talebinde bulunmuştur.
Söz konusu program 30-35’er dakikalık 5 veya 6 bölümden oluşacak ve program, ülke geneline yayın yapan tek televizyon kuruluşu olan Moğolistan Milli
Televizyonu’nda (MN) yayınlanacaktır.
Bu amaçla GARAG Prodüksiyon’dan iki görevli 20 günlük bir çalışma için
22 Nisan-15 Mayıs 2005 tarihinde ülkemize gelmiştir.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile İşbirliği
Moğolistan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın talebi üzerine, çalışma
hayatına ilişkin yasal ve mevzuat düzenlemeleri konusunda işbirliği çalışmaları
başlatılmıştır.
117
EKLER
119
EK 1 – İhraç Ürünleri Listesi
Ürün Adı
Ölçü birimi
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Bakır Konsantresi
bin ton
492.7
496
527.3
548.6
568.9
-
Molibden
Konsantresi
bin ton
4.2
3
3
3.5
4
-
ton
168.3
427.5
143
-
-
-
Kömür
bin ton
0
0.6
1.9
10.9
435.4
-
Çimento
bin ton
0
0
0.3
-
-
-
Kereste
bin m3
8.6
5.9
-
0.1
0
-
Kesilmiş Ahşap
bin m3
38.3
2.5
0.1
-
0
-
Deve Yünü
bin ton
0.9
0.8
1
0.3
0.4
-
Kirli Kaşmir
bin ton
0.8
0.7
0
-
0.3
-
Taranmış Kaşmir
bin ton
1.2
0.8
1.0
0.6
0.6
-
Kaşmir Topu
ton
41.5
7.1
24.3
15.4
22.5
-
Taranmamış
Koyun Yünü
bin ton
8.7
5.2
10.5
6.1
8.4
-
At Yelesi
bin ton
0.3
0.2
0.5
0,5
0.5
-
İnek Derisi
bin adet
461.4
1058.5
370.5
54.7
13.1
-
At Derisi
bin adet
14.8
276.3
355
439.0
359.7
-
Koyun Derisi
bin adet
1984.1
2640
853.5
448,6
91.3
-
Keçi Derisi
bin adet
127.8
110.5
86.8
69.0
31.9
-
Kemik Unu
bin ton
6.5
2.4
1.2
-
-
-
Örgü Giysi
bin adet
1872.4
3393.5
6362.4
12512.6 14847.8
-
Dikilmiş Giysi
bin adet
4893.4
6874.7
14110,2
7812.4
7255.6
-
Çelik
bin ton
5.6
7.8
2.6
5,8
3.9
-
Deri Giysi
bin adet
0.2
-
-
-
-
-
0
0.1
0.1
0,1
0.1
-
Bakır Atığı
Halı
milyon
m2
Yünlü Yorgan
bin adet
2.9
4.5
1.5
2,4
5.9
-
Votka
bin adet
759.5
472.7
1.4
19,8
21.3
-
Et
bin ton
15
16.7
19.8
23,3
15.1
-
Bağırsak
bin rulo
1024.8
869.6
368.4
316,4
222.8
-
ton
3151.1
812
3429.8
1628,9
886.8
-
Et mamuller
121
EK 2 – İhracat Yapılan Ülkeler Listesi (milyon $)
ÜLKELER
1995
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Avustralya
0.1
0
0
10.0
17.7
34.5
0.1
Amerika
25.8
46.3
92.9
144.5
165.7
142.9
54.9
Belçika
2.2
0.9
1.6
1.3
0.2
0.5
0.1
Güney Kore
26.1
2.1
2.7
20.1
22.5
7.5
3.5
Kuzey Kore
0.1
0.2
Almanya
7.6
2.4
1.9
2.0
2.7
4.6
3.5
İtalya
11.4
14.6
14.5
16.9
8.6
9.1
3.9
Britanya
18.7
13.6
11.2
12.4
17.5
26.1
0.4
Kazakistan
74.4
0.3
1
1.1
0.8
2.8
0.5
Hollanda
4.6
3.7
3.4
3.5
3.2
2.2
0.8
Rusya
68.9
48.2
45.1
44.9
48.0
41.2
3.3
Polonya
0
0
0
2.9
0.1
0
0.7
Singapur
1.8
0.9
0.1
0.2
0.1
35
6.8
0
0.4
0.8
0.1
0.4
1.5
0.6
0
2.1
0.0
3.0
3.6
1.2
Türkiye
Ukrayna
0.1
Fransa
0.3
0.7
1.8
0.4
0.1
1.9
0.2
Çin
77.8
208.2
274.3
238.3
220.5
287
182.8
Çek
0.4
0.1
0
0.1
0.0
0.1
0.07
İsviçre
76.9
0.6
0.8
1.4
0.8
0.5
0.8
1.5
0.3
0.2
0.2
0.1
Arabistan
Hindistan
0
0.6
0.4
0.1
0.0
0.1
0.6
Japonya
46.7
10.9
8.1
15.7
6.3
8.5
2.4
1.3
1.6
2.1
3.9
5.3
358.3
466.1
521.5
524
615.9
Diğer
TOPLAM
122
473.3
853.3
EK 3 – İthal Ürünleri Listesi
İthal Ürünleri
Vinç
Kazı makinesi
Traktör ve yürüyen
mekanizmalar
Kamyon
Otobüs
Araba
Mazot
Benzin
Uçak yakıtı
Mazot
Yağlayıcı madde
Elektrik
Nitrojen gübresi
Çimento
Pencere camı
Kağıt
Buğday
Un
Sıvı Yağ
Tereyağı
Toz şeker
Pirinç
Darı
Yeşil çay
Tütün
Deterjan
Patates
Soğan ve sarımsak
Alkollü içecek
Bira
Meyve
Pamuklu kumaş
Yünlü kumaş
İpek
Dikiş makinesi
Buzdolabı
Çamaşır makinesi
Elektrik süpürgesi
Kaset çalar
Bilgisayar
Televizyon
Ölçü birimi
adet
adet
1999
30
321
2000
21
94
2001
14
131
2002
291
2003
513
2004
-
adet
adet
adet
adet
bin ton
bin ton
bin ton
bin ton
bin ton
mil.kwt.h
bin ton
bin ton
bin m2
bin ton
bin ton
bin ton
bin ton
ton
bin ton
bin ton
bin ton
bin ton
ton
ton
bin ton
bin ton
mil lt
mil lt
bin ton
mil m2
bin m2
bin m2
bin adet
bin adet
bin adet
bin adet
bin adet
bin adet
bin adet
96
2769
2235
4862
159.4
193.2
15.9
22.7
2.5
223
9
3.3
183.4
0.7
18.2
38.2
0.1
80.9
16.1
7.8
6.4
0.9
671.5
1048.6
8.9
2
10
9.3
8.4
10.7
0.3
0.8
0.6
4.1
5.1
8.7
1.8
11.9
16.8
232
3061
1772
11509
161.7
233.7
18.4
14.6
1.5
181.5
10.4
12.7
289.2
1.4
92.2
99.2
1.1
55
22.1
13.6
7.3
1.7
581.9
1326.8
13.2
2.9
18.9
17.8
11.4
15.4
0.1
6.1
5.8
12.5
3.8
25.7
25.1
151
1722
626
8228
173.6
223.8
21.3
16.8
2.9
162.4
13.3
24.3
466.6
0.8
16.9
79.4
0.3
58.1
16.6
9.3
4.3
1.7
473.7
1320.5
20.4
4.7
13.6
13
11.5
14.2
89.2
0.7
0.4
5.1
7
11.7
3.8
40
22.5
136
960
7187
190.6
243.7
20.5
9.5
6.3
158
14.4
52,6
653,7
1,2
139.3
96.9
0.1
18.6
27.0
36.0
3,8
2,2
440,3
1579,1
35.6
5.8
15.6
14.1
18.7
15.7
0,4
14,8
11,8
14,9
1,0
60,6
34,0
1648
10320
214.8
259.1
23.9
12.4
2.7
173.1
12.4
85.9
710.1
1.7
61.5
75.2
0.1
55.1
19
14.8
6.2
1.9
474.2
2283.1
40.2
7.1
17.2
15.7
23.3
8.8
0.3
25.9
14.3
11.1
0.4
64.6
36.7
-
123
EK-4 – İthalat Yapılan Ülkeler (milyon $)
ÜLKELER
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Avustralya
0,5
1,3
1,4
11.3
19.6
9.5
Avusturya
0.4
1.9
0.7
0,8
5.5
3.2
Amerika
31.5
28.4
14.9
23.4
23.5
20.5
Belçika
2
2.4
6.4
4.3
5.9
1.5
Bulgaristan
3.2
3.6
1.7
0.9
1.5
0.4
Beyaz Rusya
2.4
4.2
7.8
5.6
3
3.8
Vietnam
1.7
1.5
2.5
2
1.7
0.9
Güney Kore
36.2
55.6
58.3
86.3
67.7
26.0
Almanya
23.6
29.7
30.3
30.4
38
14.2
Danimarka
3
4.4
7.8
3
3.9
3.9
İsrail
0.1
1.5
0.7
0.4
0.8
2.9
İtalya
4.5
3
3.4
2.8
3.3
1.4
Britanya
3.9
6
3.8
2.8
3.9
1.9
Kazakistan
0.7
6.8
21.3
7.2
4.9
16.5
Kanada
2.5
0.9
1.1
2.5
3.8
2.2
Kırgızistan
1.5
1.2
1
0.9
1
0.4
Hollanda
1
2.7
2.9
2.2
2.1
0.6
Malezya
1.9
2.4
2.8
3
4.7
1.9
149.8
206.2
226
237.6
265.4
148.0
Rusya
Polonya
4.5
4.9
5.3
5.7
8
3.4
Singapur
9.1
10.6
10.4
11.2
10.4
6.7
Tayvan
4.2
2.5
2
4.4
1.9
2.6
Tayland
0.5
1.4
0.4
0.6
1.4
1.9
Türkiye
0.3
1.1
1.2
1.2
1.2
0.6
Ukrayna
1.6
1.1
2.3
3.5
9.2
-
Macaristan
1.4
1.7
1.4
1.5
3.8
3.5
Finlandiya
5.7
4.7
3.9
3.4
2.7
0.9
Fransa
8.5
8.3
6.2
4.8
10.8
4.2
Çin
77.6
125.8
136.2
167.7
196.3
129.3
Çek
4.9
3.5
7.1
3.6
5.8
1.7
İsveç
1
0.6
0.2
0.9
1.3
2.9
İsviçre
2.3
3.2
4.5
3.7
4.4
2.9
Hindistan
1.8
1.8
1.4
1
0.9
0.2
Japonya
115
73.3
56
42.8
63.4
33.9
Diğer
2.1
3.9
2
4.5
8.4
25.5
508.3
606.9
633.9
641.6
790.1
479.9
TOPLAM
124
29
Selbe
Bars
Denj 1000
Ortalama
fiyat
27
28
Tavanerden
26
Foodland
25
19. Mahalle
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Khar-Khorin
12
13
14
Mercury
10
11
Bömbögör
6
7
8
9
Un (Moğol)
Un 1.derece
Un 2.derece
Un (Rus)
Un 1.derece
(Rus)
Un (Çin)
Pirinç
Koyun eti
Dana eti,
1. derece
Salam
Hayvansal
yağ
Süt
Yoğurt
Tereyağ,
%100
Süt tozu
Toz şeker
Yeşil çay
Yerel patates
Çin patates
Lahana
Yerel havuç
Çin havuç
Pancar
Çin kuru
soğan
Rus kuru
soğan
Ayçiçek
yağı
Ekmek
Kemiksiz
et, dana
Kemiksiz et,
koyun
Ölçü birimi
1
2
3
4
5
CİNSİ
No
EK-5 - Temel Tüketim Maddelerinin Ortalama Fiyatları (ABD Doları)
kg
kg
kg
kg
0.41
0.33
0.29
0.41
-
0.41
0.33
0.26
0.41
0.42
0.40
0.35
0.41
0.41
0.37
0.31
0.41
0.41
0.36
0.41
-
0.40
0.36
0.31
0.40
0.41
0.33
0.26
0.41
0.41
0.35
0.30
0.41
kg
kg
kg
kg
0.36
0.33
0.66
1.40
0.53
1.56
0.35
0.33
0.53
1.40
0.38
0.33
0.49
1.44
0.37
0.33
0.66
1.40
0.37
0.49
1.40
1.40
0.36
0.33
0.66
1.40
0.33
0.33
0.49
1.36
0.36
0.33
0.57
1.42
kg
kg
1.73
2.30
1.98
2.30
1.73
2.14
1.73
2.47
2.30
1.73
2.30
1.65
2.39
1.65
1.98
1.73
2.14
1.74
2.26
kg
litre
litre
0.70
-
-
0.62
0.41
0.49
-
0.45
-
0.74
0.41
-
-
0.66
-
0.53
0.41
0.45
0.65
0.42
0.47
kg
kg
kg
2 kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
3.13
2.80
0.45
1.65
0.29
0.16
0.41
0.37
0.21
0.49
3.13
2.88
0.58
0.33
0.25
0.53
0.45
0.25
0.49
3.13
2.88
0.49
2.06
0.25
0.16
0.41
0.41
0.25
0.41
0.45
0.29
0.16
0.41
0.41
0.41
3.13
2.72
0.45
0.25
0.16
0.41
0.41
0.25
0.49
3.13
0.45
2.30
0.25
0.16
0.41
0.37
0.25
0.41
2.96
0.49
0.16
0.37
0.37
0.41
3.13
2.80
0.45
1.98
0.25
0.21
0.33
0.37
0.25
0.41
2.96
0.45
1.89
0.25
0.16
0.33
0.33
0.16
0.33
3.13
2.86
0.48
1.98
0.27
0.18
0.40
0.39
0.23
0.43
kg
0.33
0.49
0.41
0.33
0.41
0.33
0.43
0.33
0.33
0.38
kg
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1.32
0.26
1.23
0.26
1.28
0.25
1.28
0.26
1.28
0.26
1.28
0.26
1.23
0.26
1.23
0.26
1.26
0.26
litre 1.23
adet 0.24
kg
1.81
2.06
1.81
1.89
1.81
1.73
1.73
1.73
1.73
1.81
kg
-
-
1.48
-
-
-
-
1.48
1.48
1.48
125
Akaryakıt
ALTJIN
NIC
PETROVİS
MT
Süper
0.60
0.60
0.60
0.58
Düşük kalite
0.51
0.51
0.51
0.51
0.51
0.51
Normal
0.57
0.57
0.57
0.57
0.57
0.57
Mazot
0.58
0.58
0.58
0.58
0.58
126
0.58
SOD MONGOL Ortalama Fiyat
0.60
EK 6 - Madencilik Sektör Üretimi
No Ürün adı
1
Katot bakırı, %99
2
Yoğunlaştırılmış bakır,
%35
3
4
Yoğunlaştırılmış
molibden, %47
Yoğunlaştırılmış
Kalsiyum Flüorürü
(mermer gibi güzel
bir çeşit taş)
Ölçü birimi
2001
2002
2003
2004
Ton
1475.9
1498.6
1341
2376
Bin ton
381.4
376.3
372.2
371.4
Ton
3028
3384
3836
2428
Bin ton
203.0
159.8
198.4
148.2
5
Altın (saf)
Kg
12059
10636.9
10837.4
19417.6
6
Hampetrol
Bin varil
82.8
139.2
183.0
215.7
127
EK 7 – İmalat Sektörü Üretim Oranları
Sektör
2003
2004
Toplam [$]
691822764,9
991996963,0
Madencilik
371956389,0
652557702,0
Kömür işletme
42576973,3
52226505,8
Petrol ve doğal gaz
4348277,3
5495191,4
Metal madenciliği
300036807,6
578480512,9
Diğer madencilik ve taş ocağı
24994330,5
16355491,8
İmalat sektörü
195879023,1
209387126,7
Gıda ve meşrubat
69593981,6
77462375,5
Sigara
1846489,3
-
Tekstil
45348713,4
53125021,0
Giysi ve kürk işletme
41097863,0
31459001,1
Deri işletme, Saraciye ve ayakkabı
684954,2
262696,1
Ahşapçılık ve ahşap mamuller
3022503,2
4970136,3
Basın, Yayın ve reprodüksiyon
6388835,5
7356672,8
Kağıt, kağıt ürünlerinin üretimi
645529,8
1874135,3
Kimyasal mamul üretimi
3416048,8
3400202,4
Metal olmayan diğer mineralle
yapılan mamul üretim
8612123,8
7437152,0
Demir üretimi
9315307,4
17446515,9
Demir mamulü üretimi
575490,6
762864,8
Makina üretimi
86349,7
298633,3
-
170153,5
Radyo,TV ve iletişim mamulleri
üretimi
537810,7
112198,4
Medikal araç gereç. ölçü aletleri
ve saat üretimi
1036982,1
1201619,7
Diğer taşıma aracı üretimi
938508,5
1161801,9
Mobilya
811426,0
885945,6
Elektrik, su tesisi ve termal
enerji üretimi
123987352,8
130052134,3
Elektrik, termik ve buhar üretimi
113490100,3
118584950,2
Su arıtma (temizleme)
10497252,5
11467184,0
Elektrik malzeme üretimi
128
EK 8 – Deri İşleme ve Sanayi Sektörü
Yıllar
1989
1999
2000
2001
2002
2003
2004
13
36
48
64
66
66
66
Yabancı yatırımlı
19
19
19
19
Yerel
45
47
47
47
Fabrika sayısı
Bundan:
Bundan:
Şehirde
30
42
55
55
62
62
Taşrada
6
6
9
11
4
4
129
EK 9 - Özelleştirme Programı
2001-2004 Dönemi Özelleştirme Programı
Moğolistan Büyük Meclisi Ekim 2001 Kararname Eki
Özelleştirmenin amacı:
Devlet Mülkünün 2001-2004 yıllarında özelleştirilmesinin amacı; özelleştirme sürecinin hızlandırılması, özel sektör katılımını sağlamak yoluyla ekonomik verimlerinin
yükseltilmesi, ekonomik büyümenin sağlanması ve dolayısıyla nüfusun yaşam standartlarının yükseltilmesi hususunda olanakların sağlanmasıdır.
Özelleştirme ilkeleri:
-
-
Ekonomide özel sektörün görevlerini çoğaltmak suretiyle sanayide verim ve rekabet kapasitesinin yükseltilmesi ve özelleştirme sonucunda bütçe gelirinin
azaltılmaması
İlgili alandaki hakim durumunu düzelterek adil rekabet ortamının sağlanması
Yabancı yatırımcıların çekilmesi ve Moğolistan’ın çok taraflı dış politikasının
ekonomik açıdan sağlaması
Özel sektör faaliyetlerine devletin katılımının azaltılması, devlet bütçe yapısının
uygun hale getirilmesi ve verimin yükseltilmesi
Özel sektör faaliyetlerinden devletin koordinasyon görevinin ayrılması ve koordinatörlük kurumlarının bağımsızlığının sağlanması
Özelleştirme sonucu ortaya çıkacak sosyal güvenliğin ve istihdamla ilgili olumsuz sonuçlarının azaltılması
Çevre güvenliğinin sağlanması
Borç ve kredilerin garantiye alınması, gerektiği takdirde bazı borçların ayrılması ve borç tahsisat listesinin yeniden garantiye alınması ve uygulanması
Gerektiği takdirde devletin sahip olduğu hissenin bir paket olarak satılması, ek yatırımının kabul edilmesi ve zarara giren, faaliyette bulunması güç olan teşebbüslerin
ortadan kaldırılarak sermayesinin satılması yoluyla özelleştirme yapılabilmektedir.
Özelleştirme programına göre :
q
Değerli teşebbüslerin özelleştirilmesi ve değiştirilmesi
q
Altyapı sektörünün özelleştirilmesi ve değiştirilmesi (enerji, otoyol, iletişim, kömür işleme, demiryolu ve jeodezi)
130
q
Maliye sektörünün özelleştirilmesi ve değiştirilmesi (ticari bankalar, sermaye piyasası)
q
Sosyal sektörün özelleştirilmesi ve değiştirilmesi (sağlık, eğitim, bilim, kültür ve
spor)
q
Diğer teşebbüs, kurum ve gayrimenkulların özelleştirilmesi gerçekleştirilecektir.
Moğolistan Hükümeti, değerli şirketlerin özelleştirmesini somut olarak başlatmış
ve “APU” meşrubat, bira ve içki fabrikası, Ticaret ve Kalkınma Bankası, Köy İşleri
Bankası, “Mongol Daatgal” sigorta şirketleri özelleştirilerek ülke bütçesine toplam
32,9 milyar Tugriklik gelir sağlanmıştır. Ticaret ve Kalkınma Bankasını alan İsviçre ve
Amerika ortak konsorsiyumu tarafından 28 milyon ABD dolarlık, Köyişleri Bankasının
alan Japonya’nın “H.S. Securities” Şirketi tarafından ise 13 milyon ABD dolarlık yatırımın yapılması vaadinde bulunulması Moğolistan ekonomisine yakın dönemde 40 milyon dolarlık yatırım sağlanmasına yönelik ortam oluşturmuştur. Ticaret ve Kalkınma
Bankası, Köyişleri Bankası, Mongol Daatgal ve Tshig Daatgal şirketlerinin özelleştirilmesi ile Moğolistan’daki mali ve sigorta alanında yapılacak özelleştirme tamamlanmıştır.
Devlete bağlı karayolu şirketleri arasından, yol bakımı ve tadilat faaliyetlerinde bulunacak devlet anonim şirketleri kurulmuştur. Bunun dışında karayolu inşaat çalışması yapan toplam 8 şirket özelleştirilmiştir.
Devlet şirketlerini özelleştirme programını, Hükümet Programına dahil eden enerji
sektörü reformu başlatılmıştır. Buna göre devlet fabrikaları anonim şirketler haline dönüştürülerek ticarete yönelik faaliyetlere ilişkin çalışmalar başlatılmıştır. 2003 yılında
petrol ve enerji sektöründe 2 termik santrali, 1 kömür yatağı ve 1 elektrik dağıtım şebekesi özelleştirilmiştir.
Sosyal ve sağlık sektöründe yapılan özelleştirme programı kapsamında Hümanist
Üniversitesi, Ulan Bator Yüksek Okulu ile Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu özelleştirilmiştir. İlaç üretimi “Mongol Em İmpeks” Anonim Şirketininin %49’u ihale yoluyla, P.N.
Shastin Klinik hastanesi, Köy İşleri Teknik Koopersyonu, Armono kooperasyonu, Khujirt Baraj Köyü, Eruul Enkh Matbaa fabrikasının özelleştirilmesi için hazırlık çalışmaları başlatılmıştır. Uluslararası “Nayramdal” Çocuk Merkezi ile Batsumber bölgesinde
bulunan Ulusal Bakımevi yönetim sözleşmesi ile özelleştirilme için ihale ilanı yapılmıştır.
131
EK 10 - 13 Ocak 2004 tarih ve 13 sayılı Moğolistan Hükümeti
Bakanlar Kurulu Kararı ile 2004 yılında Özelleştirilecek
Şirketlerin Takvimi
Şirketin adı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
132
“2’inci Termik santrali”
Devlet Anonim Şirketi
Faaliyet
Devlet
pay oranı
Elektrik ve
ısı üretimi
% 100
Elektrik dağıtımı
% 100
ElektrikDağıtımı
% 100
“Ulaangom Elektrik
Dağıtım Şebekesi” Ltd.
Şirketi
% 100
“Ulan Bator Elektrik
Dağıtım Şebekesi”
% 100
“Baganuur-Güney Doğu
bölgesi Elektrik Dağıtım
Şebekesi” Devlet Anonim
Şirketi
“Khovd Elektrik Dağıtım
Şebekesi” Ltd. Şirketi
“3’üncü Termik Santrali”
“Khotol Çimento Kireç”
Anonim Şirketi
“Moğolistan
Telekomünikasyon”
Anonim Şirketi
Elektrik ve
ısı üretimi
Şimento ve
kireç üretimi
% 100
Telekomünikasyon
hizmeti
% 54,67
Çimento
% 100
Yün ve kaşmir
işletmeciliği
% 45
“Mongol Temee Noos”
“Buligaar” Anonim Şirketi
Yün işletmeciliği
ve yün mamül üretimi
Deri işletmeciliği
% 100
% 69,5
Moğol-Çek “Mongol
Çek Metal” ortak fabrika
Flüorür ve altın
madenciliği
% 46
“Khovd Çimento”
“Moğol-Amerika
“Mongol Amikal”
Ltd. Şirketi
% 100
Özelleştirildiği
tarih
Sahibi
EK 11 – 2003 ve 2004 Yılları Sonunda Hudut Kapısında
Geçen Yabancı Yolcuların Sayısı
Ülke
Yıllar
Giren
Çıkan
2003
2004
2003
2004
TOPLAM
204845
305117
193 807
297813
Amerika
5570
9549
5535
9120
Avustralya
2247
3473
2042
3567
İngiltere
2859
4970
2796
4350
Kore
17205
26754
17325
26758
Çin
91934
141473
88321
138053
Almanya
4999
8826
5123
8020
Hong Kong
380
762
358
761
Danimarka
438
1003
440
902
Endonezya
238
118
235
118
Kazakistan
1785
3144
1521
3324
Kanada
1149
2340
1098
2430
Hollanda
697
3144
795
2726
53330
55563
45538
55654
Ukrayna
997
1078
962
881
İsveç
993
2071
909
1797
Yeni Zelanda
451
925
390
952
Hindistan
403
557
384
566
Fransa
2751
5567
2866
5288
Japon
7757
13196
7728
13080
Diğer
8662
20604
9441
19466
Rusya
133
EK 12 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Bankalar
Bankalar
Mülkiyet payı
Tel/Faks
Müdür
322169/311471
O. Chuluunbat
%100 özel
321171/325449
S. Munkhbat
% 100 devlet
457880/458096
Peter Morroy
Ulan Bator Kent Bankası
312155/311067
G. Buyanbat
Mongol Post Bankası
310301/328501
D. Oyunjargal
Moğolistan Merkez Bankası
Trade and Development
Bankası
Agriculture Bankası
Golomt bankası
%100 özel
311530/311971
D.Bayasgalan
Erel Bankası
%100 özel
344550/31088
G. Dorj
Saving Bankası
Özel/devlet
312043
G. Tserenpurev
Anod Bankası
%100 özel
315315/313179
D. Enkhtur
Capitron
%100 özel
327550/315635
A. Munkhbat
318185/328701
Ch. Gankhuyag
XAC Bankası
Zoos Bankası
%100 özel
329537/329537
Sh. Chudanjii
Credit Bankası
%100 özel
321897/321897
N. Batkhishig
312531/310833
M. Myagmarsuren
Yenilik Bankası
Inter Bank
%100 özel
99114455
O. Jandavsuren
Menatep
100% özel
314038/323999
S.A. Fabrichnov
Transport Development
Bank
100% özel
457025/458623
D. Enkhtuya
134
EK 13 – Banka Kredi Faiz Hadleri (yıllık, oran)
BANKALAR
Verilen kredinin ağırlıklı ortalama faizi
Tugrik
Döviz
ANOD Bankası
27.6
21.8
GOLOMT Bankası
29.5
16.7
ZOOS Bankası
32.4
24.1
KREDİT Bankası
33.5
24.0
MONGOL POST Bankası
31.5
19.5
TRANSPORT DEVELOPMENT Bankası
27.2
29.3
ULAN BATOR KENT Bankası
28.4
20.1
SAVING Bankası
27.0
14.4
AGRICULTURE Bankası
38.8
24.0
TRADE AND DEVELOPMENT Bankası
26.6
14.0
CAPITAL Bankası
30.6
24.4
EREL Bankası
26.9
INTER Bankası
26.6
CAPITRON Bankası
26.6
20.6
XAC Bankası
35.0
19.8
CHINGGIS KHAAN Bankası
-
11.8
MENATEP
-
-
32.7
19.3
BANKA SYSTEM
135
Ek 14 - Sermaye ve Menkul Kıymet Borsalarında Yapılan İşlemler
Satılan miktar
Satış değeri
Yıllar
İşlem gün sayısı
Toplam
Günlük
ortalaması
Toplam
Günlük
ortalaması
1995
84
6584.0
78.4
811.5
9.7
1996
236
24076.6
102.0
4340.5
18.4
1997
253
33659.9
133.0
12165.7
48.1
1998
253
33073.5
130.7
10756.0
42.5
1999
252
21446.7
85.1
3274.2
13.0
2000
255
35412.3
138.9
2973.3
11.7
2001
255
15877.1
162.3
1723.3
6.8
2002
255
9837.9
38.6
1373.0
5.4
2003
22
329.1
15.0
66.7
3.0
2004
Moğolistan Menkul Kıymetler Borsası’nın Kuruluşundan İtibaren Yaşanan Önemli
Gelişmeler
18.01.1991
22.05.1991
08.06.1991
30.09.1991
06.11.1991
20.12.1991
07.02.1992
07.05.1992
16.09.1992
01.07.1993
02.09.1993
23.09.1993
26.09.1994
10.1994
17.05.1995
31.07.1995
28.08.1995
12.08.1996
25.10.1996
27.11.1997
04.10.1998
136
Moğolistan Hükümetinin 22. karar gereğince “Moğolistan Menkul Kıymetler
Borsası” kurulmuştur.
Özelleştirme yasası onaylanmıştır.
MMKB, broker şirketleri için personel yetiştirme kursu ilk defa düzenlenmiştir.
İlk defa iki broker şirket MMKB’na üye olarak kabul edilmiştir.
Ortak fon yöneticileri konferansı düzenlenmiştir.
Broker şirket satıcıları için (dealer) tekrar eğitim semineri düzenlenmiştir.
Menkul kıymetin ilk alım satımı gerçekleştirilmiştir.
Erdenet şehrinde, Broker şirketler yöneticilerinin 1. konferansı düzenlenmiştir.
Ulan Bator, Yöneticilerin 2. konferansı düzenlenmiştir.
“Yabancı yatırım hakkında” yasa onaylanmıştır.
Dalanzadgad, Yöneticilerin 3. konferansı düzenlenmiştir.
Menkul kıymetin 100. alım satımı gerçekleştirilmiştir.
Moğolistan menkul kıymetleri hakkında yasa onaylanmıştır.
Menkul kıymetler komisyonu kurulmuştur
Broker şirket idarecilerinin eğitimi
Menkul kıymetler alım satımı yapanlar derneği kurulmuştur.
Sermaye ikincil piyasası açılarak ilk alım satım yapılmıştır.
Menkul kıymetler alım satımı yapanlar derneğinin ilk kongresi yapılmıştır.
Hükümet iskontolu bonosunun ilk satışı yapılmıştır.
Ulan Bator, Yöneticilerin 4. konferansı düzenlenmiştir.
Darkhan, Yöneticilerin 5. konferansı düzenlenmiştir.
EK 15 – Eğitim ve Öğretim Kurumlarında Okuyanların,
Akademik Yıl Başı İtibariyle Sayısal Dağılımı (Bin Kişi)
Öğretim kurumlarının
kategorisi
Akademik yıllar itibariyle
2001-2002
2002-2003
2003-2004
2004-2005
TOPLAM
704.1
740.3
768.9
798.0
Bundan: bayan
377.1
389.6
404.8
421.2
Anaokulunda
83.6
87.7
90.2
82.7
Bundan: bayan
44.0
42.6
45.8
42.7
Temel eğitim okulunda
515.2
534.7
548.4
569.5
Bundan: Bayan
268.3
275.9
281.3
291.6
Mesleki eğitim kurumu
15.0
19.5
21.6
22.0
Bundan: Bayan
7.5
9.6
10.5
10.9
Üniversite, kolej
90.3
98.4
108.7
123.8
Bundan: Bayan
57.3
61.5
67.2
76.0
Toplamından:
Eğitim ve Öğretim Kurumları Mezunları (Bin Kişi)
Öğretim kurumlarının
kategorisi
Akademik yıllar itibarıyla
2001-2002
2002-2003
2003-2004
TOPLAM
96.3
102.9
118.2
Bundan: bayan
55.0
57.5
66.7
Temel eğitim okulunda
74.1
79.4
91.2
Bundan: Bayan
40.8
42.9
49.6
Mesleki eğitim kurumu
4.5
5.2
5.9
Bundan: Bayan
2.4
2.8
3.3
Üniversite, kolej
17.1
18.3
21.1
Bundan: Bayan
11.8
11.8
13.8
Bundan:
137
EK 16 – Moğolistan’da Yayın Yapan Yabancı Medya Ajansları
Janmin Jibao (Çin)
Reporter Yan Tao,
Tel: (976-11) 9911-4798
Tel; (976-11) 312-180
Faks: (976-11) 312-110
Sinhua (Çin)
Lu Xodung
Tel: (976-11) 9911-8187
Tel/Faks: (976-11) 322-778
Reuters
Ms. Iriya Halash
Tel: (976-11) 9911-4300
Faks: (976-11) 312-665
RIA News (Rusya)
Mr. A.M. Altman
Tel: (976-11) 9911-6535
Faks: (976-11) 327-384
ITAR TASS (Rusya)
Mr. N.A. Kerzentsev
Tel: (976-11) 9911-6292
Faks/Tel: (976-11) 320-617
Arguments and Facts (Rusya)
K.B. Boldohonov
Tel/Faks: (976-11) 452-050
Asahi (Japonya)
D. Bayarsaikhan
Tel: (976-11) 9911-6067
Tel/Faks: (976-11) 365-456
Sekai Nippo (Japonya)
Faks: (976-11) 312-759
Kyodo Tsushin (Japonya)
Ch. Namchin
Tel: (976-11) 9919-2137
Tel: (976-11) 351-656
Faks: (976-11) 458-373
German-Mongolian Agency
Mr. and Mrs. Bormann
Tel: (976-11) 329-960
Faks: (976-11) 327-960
American Image Pres
Mr. Rozenberg
Tel: (976-11) 9911-2424
Faks: (976-11) 318-430
Cihan (Türkiye)
B. Sarnai
Tel: (976-11) 9987-8875
Faks: (976-11) 352-494
138
EK 17 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Belli Başlı
Yabancı Yatırımcı Şirketler
1.
Madencilik ve Altın Üretimi
Boroo Gold (Kanada)
Ivanhoe Mines Mongolia (Kanada ve İngiltere)
2.
Petrol
SOCO Tamsag (ABD)
Doshen Petroleum (Çin Halk Cumhuriyeti)
Baolinpetrochem (Çin Halk Cumhuriyeti)
3.
Banka ve Mali Sektör
Trade and Depelopment Bank (Offshore)
4.
İletişim ve Haberleşme
MobiCom (Japonya)
5.
Ticaret ve Hizmetler
Sugura Mongolia (Japonya)
6.
Bakır Yoğunlaştırma
Erdmin (ABD)
7.
İnşaat ve Turizm
Bogda Holding (Çin Halk Cumhuriyeti)
8.
Hafif Sanayi
Magic Suit (ABD)
9.
Hizmet
Ulan Bator Cinema (Kore)
10. İnşaat Malzemeleri
Monperlit (Ukrayna)
11.
Mongol Amical (US)
Kaşmir ve Yün İşleme
12. Kaşmir İşleme
EZIO FORADORI (Austria-Germany)
13. Hafif Sanayi
United Apparel (Offshore)
14. Sewing
Temuujin Mench (Hong kong)
15. Gıda
Monfresh (Chuna)
16. Yol ve Köprü İnşası
Nasnii zam (China)
17. Hafif Sanayi
PatMongolia (UK)
139
EK 18 – Yabancı Yatırım Kanununun Genel Hatları
Yabancı Yatırım Kanunu 4 bölümden oluşmaktadır.
1- Genel hükümler kısmında yabancı yatırım mevzuatı, kapsamı, yabancı yatırım çeşidi ve şekli
2- Yabancı yatırımın korunması kısmında, yabancı yatırımın yasal güvencesi, yatırımcıların hak ve görevleri
3- Yabancı yatırımlı teşebbüs ve yabancı tüzel kişilerin faaliyetleri kısmında yabancı
yatırımlı kuruluşların kaydı, sona erdirilmesi, gümrük vergisi ve diğer vergilerden
muaf tutulması gibi iş hayatını ilgilendiren pratik bilgiler
4- Diğer hükümler
Hukuk Terimleri
“Yabancı yatırım” ile, Moğolistan’da faaliyet göstermek üzere teşebbüs kuran yada Moğol teşebbüs ile ortak olan yabancı yatırımcı tarafından Moğolistan’a yapılan maddi ve
manevi değere haiz katkılar kastedilmektedir. “Yabancı yatırımcı” ile ise, Moğolistan’a yatırım yapmakta olan yabancı tüzel veya özel kişiler (Moğolistan’da sürekli olarak ikamet etmeyen yabancı ve vatansız, yurtdışında sürekli ikamet eden Moğol vatandaş) kastedilmektedir.
Yabancı Yatırımın Kapsamı
Moğolistan Kanunu ile, sanayi ve hizmet faaliyetlerinin gösterilmesinin yasaklanmış olduğu alanlar dışında ve yasaklanmış sanayi ve hizmet faaliyetleri haricinde yabancı yatırım yapılabilmektedir.
Yabancı Yatırım Çeşitleri
1- Konvertibıl döviz ve yatırım sonucunda Tugrik üzerinden kazanç sağlamak,
2- Menkul ve gayrimenkul sermaye ve onlarla ilgili mülkiyet hakkı,
3- Zihinsel ve endüstriyel mülkiyet hakkı.
Yabancı Yatırım Şekilleri
1- Yabancı yatırımlı şirketin tek ve bağımsız olarak kurulması veya şubesinin açılması,
2- Yabancı yatırımcının Moğol yatırımcı ile ortaklaşa şirket kurması,
3- Yabancı yatırımcının, Moğol şirketinin hisse payı, senet ve bonolarını Moğolistan
kanununa uygun şekilde satın almak suretiyle doğrudan yatırım yapması,
4- Kanun, tanzim ve ürün paylaşımı sözleşmesine göre doğal kaynakların kullanımı
ve bunları işletme hakkının verilmesi,
5- Pazarlama ve yönetim sözleşmesinin yapılması,
6- Mali sözleşme ve franchise şeklinde yatırım yapılması.
140
EK 19 – Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri
Yabancı yatırımlı şirket kurmak için gereken belgeler:
q
Şirket kurma dilekçesi,
q
Yatırımcının adı soyadı, adresi ve uyruğu,
q
Yatırım şekli ve miktarı,
q
Teşebbüs biçimi,
q
Yatırım yapılacak sektör ve faaliyeti,
q
Yatırım dönemi, uygulama süresi ve aşaması.
Yatırımcı tanıtımı:
Tüzel kişi sıfatında olan yatırımcı için:
q
Adı, uyruğu, adresi, telefon numarası, teleks ve faks numarası,
q
Kuruluş ve imalat tarihi, sicil numarası
q
Kendi ülkesinde ve yabancı ülkelerde faaliyet gösterdiği alan ve başka ülkede şubesi varsa faaliyet şekli,
q
Moğolistan’da veya yabancı bir ülkede bulunan temsilciliğinin adı, telefon numarası, teleks ve faks numarası,
q
Yönetim yapısı,
q
İlgili bankanın adı, adres ve telefon numarası,
q
Sertifika fotokopisi.
Özel kişi sıfatında olan yatırımcı için:
q
Adı soyadı, uyruğu,
q
Doğum tarihi ve yeri,
q
Eğitim düzeyi, mesleği ve iş durumu,
q
Moğolistan veya başka yabancı ülkelerde üye olduğu teşebbüslerin adresi,
q
İlgili bankanın adı ve adresi,
q
Şirketin resmi adı (Ulusal Sicil Bürosundan ruhsat alınmalıdır),
q
Anlaşma (noter tasdikli),
q
Şirketin tüzüğü (noter tasdikli),
q
Diğer yasal anlaşmalar,
q
Banka kefaleti,
q
Mülkiyet belgesi,
q
Ruhsat,
q
Sağlık Raporu,
q
Kira kontratı,
q
Teknik ve iktisadi hesaplamalar.
141
EK 20 – Genel Hatlarıyla Kambiyo Kanunu
Kanunda Yer Alan Terimler
“Döviz” Moğolistan’ın milli parası, yabancı para, uluslararası ekonomik ve ticari ilişkiler
ödemelerinde kullanılan ödeme birimi, para karşılığında altın ve diğer döviz değerlerdir.
“Milli para” para tedavülünde bulunan ve ödeme gücü olan Moğolistan parası- Tugrik,
onunla ifade edilen uluslararası ödemelerde yaygın olarak kullanılan bono ve ödeme araçlarını ifade etmektedir.
“Yabancı para” para tedavülünde bulunan ve ödeme gücü olan bir veya birden fazla
yabancı paralar, onlarla ifade edilen uluslararası ödemelerde yaygın kullanılan bono ve
ödeme araçlarını ifade etmektedir. Yabancı paralar konvertibıl ve konvertibıl olmayan olarak ayrılmaktadır.
“Döviz ilişkilerinde bulunan sürekli ikamet edenler”
1) Moğolistan’da devamlı ikamet eden, devamlı ikamet etmesine rağmen 183 günden
az süre ile yabancı ülkelerde bulunan kişiler,
2) Moğolistan kanununa göre kurulmuş, Moğolistan’da ikamet eden tüzel kişiler ve yabancı ülkelerdeki şube ve temsilcilikler,
3) Yabancı ülkelerde bulunan Moğolistan’ın diplomatik makamları
“Döviz ilişkilerinde bulunan geçici ikamet edenler”
1) Moğolistan dışında ikamet eden ve Moğolistan’da 183 gün kadar süre ile bulunanlar,
2) Yabancı ülkelerin kanununa göre kurulan, Moğolistan’da ikamet etmeyen tüzel kişiler ve Moğolistan’daki şube ve temsilcilikler,
3) Moğolistan’daki yabancı diplomatik kurumlar, uluslararası kuruluşlar, şube ve temsilcilikleri,
“Döviz tedavülü”, döviz satımı, alımı, döviz tahvili, borç alma, yerleştirme, yabancı paraların gümrükten geçirilmesi ve çıkarılması ile ilgili faaliyetlerdir.
Moğolistan yerel parası, konvertibıl olmayan yabancı paraların Moğolistan gümrüğünden geçirilmesi, çıkarılması ve döviz tedavülünde kullanması hakkındaki kurallar Moğolistan Bankası Başkanı ve Maliye ve Ekonomi Bakanı tarafından onaylanmaktadır.
Teşebbüs, Kurum ve Kişilerin Döviz Tedavülü
Moğolistan’da devamlı ve geçici olarak ikamet edenler yabancı paraların satımı, alımı,
borç alma ve transfer işlemlerini sadece Moğolistan Bankası ve Moğolistan Bankasının izni olan ticari bankalar vasıtasıyla gerçekleştirilebilmektedir.
142
Dövizin Moğolistan Gümrüğünden Geçirilmesi ve Çıkarılması
Moğollar, yabancı vatandaşlar ve vatansızlar Gümrük kurumlarına yazılı olarak bildirilen miktardaki dövizlerini Moğolistan gümrüğünden geçirebilmektedir.
Moğolistan’da devamlı ve geçici olarak ikamet eden yabancılar ve vatansızlar aşağıdaki şartları yerine getirerek Moğolistan gümrüğünden döviz çıkarabilmektedir.
1) Dış ödeme ve tahsis izni olan ticari bankasında konvertibıl döviz satın alımı ile ilgili
banka belgesi,
2) Yabancı ülkeden getirilmiş dövizin gümrük beyannamesi,
3) Miras ve armağan edilen dövizler için noter belgesi,
Teşebbüs, kurum ve vatandaşlar yabancı ülkeden aldıkları döviz kredilerini Moğolistan
Bankasına kayıt ettirmektedir. Moğolistan’da devamlı ve geçici olarak ikamet edenler, Moğolistan Bankasından dış ödeme ve tahsis izni alan ticari bankalarda ve Moğolistan’da bulunan yabancı bankalarda döviz hesabı açtırabilmektedir.
143
EK 21 – Türkiye-Moğolistan Ticarete Konu Mallar Listesi
Moğolistan’a İhracatımızda Başlıca Ürünler
GTİP
ÜRÜN ADI
630493 Diğer Mefruşat Eşyası (Örülmemiş) Sentetik Liflerden
170490 Kakao İçermeyen Diğer Şeker Mamulleri
843780 Hububat-Baklagilin Öğütülmesi, İşlenmesi İçin
Makina-Cihazlar
340119 Sıvanmış/Kaplanmış Kağıt Vatka, Keçe,
Dokunmamış Mensucat
851660 Diğer Elektrikli Fırınlar, Ocaklar, Izgaralar vb.
[ABD$]
2002
2003
2004
0
0
304600
601
57512
169377
0
0
165600
121012 59229
138608
11624
12685
132162
843790 Tohum ve Tane İşleme Makinalarının Aksam, Parçaları
0
0
89000
845011 Tam Otomatik Çamaşır Yıkama
Makinaları-Kapasitesi=<10 Kg
0
5790
69785
340510 Ayakkabı, Deri ve Köselelerde Kullanılan Boya,
Cila vb. Müstahzarlar
0
5715
66069
845310 Post, Deri, Köselelerin Hazırlanması/İşlenmesi
İçin Makina ve Cihazlar
0
0
65000
870210 Dizell/Yarı Dizell Motorlu Toplu Yolcu Taşıtları
0
0
61090
984100 Gemi ve Uçak Kumanyası
0
0
59412
392520 Plastikten Kapılar, Pencereler vb. Çerçeveleri,
Pervazları, Kapı Eşikleri
93914
23834
55021
940350 Yatak Odalarında Kullanılan Türden Ahşap Mobilyalar
7537
1868
50098
0
21655
46516
12713
6189
44307
598
2249
42160
170410 Ciklet
0
14847
40256
180620 Kakao Müstahzarları (Ağırlığı: >2 Kg Sıvı/Hamur/
Toz/Kalıp/Dilim/Çubuk Vs.)
0
0
38201
321410 Macunlar, Reçineli Çimento vb. İle Boyacılıkta
Kullanılan Dolgu ve Sıvama Maddeleri
16270
20602
31174
340120 Diğer Şekillerdeki Sabunlar
8654
14199
30763
330510 Şampuanlar
35399
64340
28355
190532 Waffle ve Gofletler
3747
1425
28331
852910 Antenler, Anten Yansıtıcıları vb. Ait Aksam-Parçalar
0
0
27520
902300 Eğitim, Sergiler İçin Gösteri Amaçlı Alet,
Cihaz ve Modeller
0
0
26164
841821 Ev Tipi Buz Dolabı-Kompresörlü
0
6807
24815
18886
7201
22864
0
0
22776
180690 Diğer Çikolata, Kakao İçeren Gıda Müstahzarları
940180 Oturmaya Mahsus Diğer Mobilyalar
620311 Erkek/Erkek Çocuk İçin Takım Elbiseler;
Yünden/İnce Kıldan
330610 Diş Macunları/Tozları
630499 Diğer Mefruşat Eşyası (Örülmemiş) Dokunabilir
Diğer Madde.
144
580710 Dokunmuş Etiket, Marka vb. Eşya-Parça, Şerit,
Şekilli Kesilmiş
0
11400
22320
620342 Erkek/Erkek Çocuk İçin Kısa Pantolon, Şort Vs.;
Pamuktan
4368
5852
22176
391620 Vinil Klorür Polimerlerinden Monofil, Çubuk,
Profiller-Eni 1mm+
26082
65530
22119
391740 Plastikten Tüp, Boru ve Hortum Bağlantı Elemanları
756
875
21731
940320 Diğer Metal Mobilyalar
5410
6912
21567
711319 Diğer Kıymetli Metal-Kaplamalarından
Mücevherci Eşyası
94571
0
21331
190531 Tatlı Bisküviler
3593
6589
20307
0
0
18204
6293
10487
18053
0
0
18000
940360 Diğer Ahşap Mobilyalar
3659
5124
17303
620213 Kadın/Kız Çocuk İçin Palto, Kaban vb.; Sentetik/Suni Lif.
216
0
16995
0
2553
15673
940140 Yatak Haline Getirilebilen Oturma Mobilyası
(Kamp ve Bahçe İçin Hariç)
54594
8787
15336
701399 Cam Eşya (Diğer, Tuvalet, Yazıhane, Ev Teztinati vb.)
10535
6090
14555
430310 Kürkten Giyim Eşyası-Aksesuarları
300420 Diğer Antibiyotikleri İçerenler
840219 Diğer Buhar Üreten Kazanlar (Karma Kazanlar Dahil)
830241 Binalar İçin Diğer Donanım, Tertibat vb. Eşya
340290 Diğer Yıkama, Temizleme Müstahzarları
1782
6393
13900
732393 Paslanmaz Çelikten, Ev İşlerinde Kullanılan Eşya
29853
9637
12747
340220 Yüzey Aktif Diğer Organik Müstahzarlar (Perakende)
7359
4858
10617
940429 Diğer Maddelerden Yataklar
8891
22449
10281
490110 Kitap, Broşür, Risale vb. Matbua Ayrı Ayrı
Sayfalar Halinde Matbua
22067
17540
10180
630411 Yatak Örtüleri (Örme)
3140
159
10004
Kaynak: DTM
Moğolistan’dan İthalatımızda Başlıca Ürünler
GTİP
ÜRÜN ADI
050400 Hayvan Bağırsak, Mesane ve Midesi
(Taze/Soğutulmuş/Dondurulmuş Vs.)
611011
Kazaklar, Süveterler, Hırkalar, Yelekler vb.
Yünden Eşya (Örme)
611030 Süveter/Kazak/Hırka/Yelek Vs.; Sentetik
ve Suni Liflerden (Örme)
251690 Yontulmaya ve İnşaata Elverişli Diğer Taşlar
410530 Koyun ve Kuzuların Kuru Derileri
510531 Kaşmir Keçisi Kılı (Karde Edilmiş/Taranmış)
[ABD$]
2002
2003
2004
230400 1746189 624318
0
0
8812
0
0
108
755
1102
0
253
0
0
61479
7270
0
Kaynak: DTM
145
EK – 22 Pratik Bilgiler
Vize
Yurtdışında bulunan Moğolistan Büyükelçilikleri ve Fahri Konsolosluğundan Moğolistan
vizesi verilmektedir.
Moğolistan’a gitmek isteyenler Ankara’da bulunan Moğolistan Büyükelçiliğinden vizelerini alabilirler. Resmi pasaportu olanların Moğolistan’a girdikten 30 gün geçtikten sonra Yabancılar Şubesine kayıt olup vize alması gerekir. İşadamları için Moğolistan İstihdam Ofisine başvurup çalışma izni ile Yabancılar Şubesinden oturma izninin alınması gerekir.
Resmi olmayan yada özel davetiye üzerine Moğolistan’a gelecek olan bütün yabancılar
(Rusya ve Çin vatandaşları dışında) için Moğolistan vizesi uygulanır. Türk vatandaşlar için
Moğolistan’da kalış süresi bir haftayı geçmeyen diplomatlara ve resmi pasaportu olanlara
vize uygulanmamaktadır.
Resmi veya özel davetiye üzerine Moğolistan’a gelenlere 30 gün süreyle vize verilir. Fakat 30 günlük vize süresi bitmeden 3 gün önceden Moğolistan Dışişleri Bakanlığı’na başvuruda bulunup vizesi 30 gün uzatılmaktadır.
Moğolistan’a giriş, giriş – çıkış vizesi vize verildiği tarihten itibaren 3 ay, çıkış vizesi verildiği tarihten itibaren 10 gün için geçerlidir.
Ulaşım İmkanları
Moğolistan, engin arazi ve yol yetersizliğine sahip olmasına rağmen yurtiçi ve yurtdışı
taşımacılığı oldukça gelişmektedir. Moğolistan’da uluslararası düzeyde taşımacılık hizmeti
sunan 4 şirket vardır. Bunlar MIAT (Moğolistan Havayolları), Çin Havayolları, Kore Havayolları ve Aeroflot (Rus Havayolları)’dır. Moğolistan’ın kendi havayolu şirketi olan MIAT, yurtiçinde aşağı yukarı 20 bölgeye, yurtdışında ise Rusya, Japonya, Çin, Singapor, Kore ve Almanya’ya taşımacılık hizmeti vermektedir. THY’ na ait taşımacılık hizmeti bulunmamaktadır.
Moğolistan taşımacılık sisteminin zemini iyi olmamasına rağmen, demiryolu ve karayolu taşımacılık hizmetleri oldukça başarılıdır. Moğolistan’ın demiryolu ana hatları Ulan Bator’ın içinden geçer ve güneydeki Çin demiryolu hattı ve Kuzeydeki Rus Trans Sibirya demiryolu hattı ile birleşmektedir. Moğolistan’dan yurtdışı taşımacılığının da Mongoltrans, Tuushın ve Moğolistan Demiryolu Uluslararası taşımacılık merkezleri hizmet vermektedir. Bu
firmalar uluslararası taşımacılık firmaları ile işbirliği içerisinde faaliyet göstermektedir.
146
Ulaşım Bilgileri
q
Moğolistan Havayolları MIAT’ın Şubeleri
Moğolistan Havayolları Ofisleri
Merkez Ofis, Ulan Bator, MONGOLIA
Tel. (976-11) 379935
Faks. (976-11) 379973 / 379919
Email: [email protected]
Web: www.miat.com
Mongolia – Bilet Satış Ofisi
Ulan Bator
Tel. (976-11) 313385 / 325633
Faks. (976-11) 313385
Rusya - Moscow Temsilcilik Ofisi
Spasopeskovskii Pereulok D7/1,
Moscow 121099
Tel. (70) 95 241 0754 / 1052 / 3757
Faks. (70) 95 241 0752 / 1052
Havaalanı Ofisi- Sheremetyevo -2,
Oda 635. Tel 70-95-5782759
Rusya - Irkutsk Temsilcilik Ofisi
Oda 03, Ul. Lapina -11, Irkutsk
Tel. 73 952 3444530
Faks. 73 952 286778
Airport Ofisi - Ul. Sheremova -13, Irkutsk
Korea - Seoul Temsilcilik Ofisi
1st Floor, Soonhwa Binası,
5-2 Soonwha-Dong, Chung-Gu,
Seoul 100-130, Korea.
Tel. 82-2-756-9761
Faks. 82-2-756-9762
Japonya - Tokyo Temsilcilik Ofisi
2F, Kudan Ashikawa Binası,
5-14 Kudan Minami-4 Chome,
Tokyo 102, Japonya
Tel. 81-3-3237-1851
Faks. 81-3-3237-1853
Japonya - Osaka Temsilcilik Ofisi
14F, Rinku Gate Tower Binası,
Izumisano City, Osaka 598.
Tel / Faks. 81-7-2460-1402
Germany - Berlin Temsilcilik Ofisi
Chaussee Strasse 84,
Berlin 10115, Germany
Tel. 49-30-284-98142
Faks. 49-30-284-98140
Çin - Beijing Temsilcilik Ofisi
Çin Golden Bridge Binası,
East Gate, Ai Jian Guo Men Caddesi,
100020 Beijing, Çin
Tel. 86-10-650-79297
Faks. 86-10-650-77397
Çin - Hohhot Temsilcilik Ofisi
Xin Cheng Qu Ulan Aiao Qu 5,
Hao Lou Hohhot, PR Çin
Tel.
Faks. 86-471-430-2015
Hong Kong Temsilcilik Ofisi MIAT SA,
Blue Sea Travel, Suite B, 8th Floor,
Eader Centre, 39-41 Hankow Road,
Kowloon, Hong Kong
Tel. 852-2375-8475
Faks. 852-2317-0995
-mail. [email protected]
Ayrıntıl bilgiler için
MIAT web sitesine ulaşın.
147
q
Moğolistan Buyant-Ukhaa Havaalanı
Buyant-Ukhaa havalimanı Moğolistan’ın tek uluslararası havalimanıdır. Ulan Bator’dan
yaklaşık 15 km uzaktadır. Havalimanın içinde restoran, cafe, büfe, döviz büroları ve küçük
dükkanlar mevcuttur. Havaalanında bulunan duty-free merkezinden çeşitli hediyelik eşya, sigara, içki ve parfümler alabilirsiniz. Uluslararası uçuşlarda havaalanında gidiş taksi olarak 12
ABD yani Moğolistan parasıyla 12,500 Tugrik ödeyeceksiniz. Ulan Bator’dan gitmeden önce her türlü işlemlerinizi zamanında yaptırmayı unutmayınız.
q
Rusya havayolları AEROFLOT ile Moğolistan’a geliş – gidiş
Gidiş
Moscova
Ulan Bator
q
Geliş
Uçuş No.
Uçuş günü
Kalkış saati Varış saati
Ulan Bator
SU563
Cuma
20.25
07.07
Moscova
SU564
Cumartesi
8.35
10.30
Çin Havayolları ile Moğolistan’a geliş -gidiş
Gidiş
Geliş
Uçuş No.
Uçuş günü
Pekin
Ulan Bator
CA901
Salı&Cuma
09.25
11.35
Ulan Bator
Pekin
Ulan Bator
q
Kalkış saati Varış saati
Pekin
CA902
Salı&Cuma
12.30
14.20
Ulan Bator
CA901
Perşembe
10.15
12.25
Pekin
CA902
Perşembe
13.25
15.25
Kore Havayolları ile Moğolistan’a geliş gidiş
Gidiş
Geliş
Uçuş No.
Seoul
Ulan Bator
KE867
1,3,5,7
Seoul
KE868
1,3,5,7
Ulan Bator
148
Uçuş günü Day Kalkış saati Varış Saati
q
Konaklama
Oteller
© Bayangol Hotel
Bayangol oteli Ulan Bator’ın tam merkezinde bulunmaktadır.
Tel: +976-11-388632, 312255, 326781
Faks: +976-11-324485, 323330
© Chingis Khaan Hotel
Tel: +976-11-313380
Faks: +976-11-313380, 312788
E-mail: [email protected]
Website: http:// chinggis-hotel.com
© Ulan Bator Otel
Baga Toiruu
Tel: +976-11-320620, 320237
Faks: +976-11-324485,323330
Website: http://welcome.to/ubhotel
© White House
White House Hotel, Amarsanaa Caddesi
Tel: +976-11- 367872 / 367845
q
© Flower Hotel
Tel: +976-11-458330
Faks: +976-11-455652
Website: http://mol.mn/flowerhotel/
Lokantalar
“Dönerland” Türk restoran Tel: 360361, 369647
“Sissi Kafe” Avusturya ve Avrupa usulü yemekler bulunur. Tel: 310305,
website: http://Ulan Bator.net/sissi
“Chez Bernard” çeşitli Bavaria pastaları ve kahveleri bulunur. Tel: 324622
149
Faydalı Adresler
q
Bakanlıkların adresleri, tel ve e-mail adresleri:
Kurum
Başbakanlık
Maliye Bakanlığı
Yetkilinin Yardımcısının
soyadı ve adı soyadı ve adı
Adres
Tel./Faks
264891
Tsakhia
Elbegdorj
Chultem
Ulaan
Norov
Chimeddorj
2 Hükümet Binası,
Altanhuyag
Ganzorig
United Nations
Street-5/1,
Petrol ve Enerji
Bakanlığı
Tuvden
Ochirkhuu
325383
Sonomteseren
2 Hükümet Binası
Mendsaikhan United Nations, Cad-5/2
Yol, Taşımacılık ve
Turizm Bakanlığı
Gavaa
Batkhuu
Ganhuyag
Shiilegdamba
İnşaat ve Şehir
Nyamjav
Tsedev
Kalkınma Bakanlığı
Batbayar
Dashdorj
Eğitim, Kültür ve
Bilim Bakanlığı
Puntsag
Tsagaan
Sanjbegz
Tumurochir
3. Hükümet Binası,
Baga Toyruu-44,
263513
323158
Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı
Sukhbaatar
Batbold
Tsagaandari
Enkhtuvshin
United Nations
Street-5/1
264878
322595
Tsevelmaa
Bayarsaikhan
Sodnom
Chinzorig
United Nations
Street-5/1,
264791
264791
Çevre Bakanlığı
Ulambayar
Barsbold
Donyo
Tsogochir
3. Hükümet Binası,
Baga Toyruu-44,
321401
263513
Sağlık Bakanlığı
Tugsjargal
Shagdarsuren
263913
Gandi
Enkhbat
320916
Savunma Bakanlığı
Badarch
Erdenebat
Batzorigt
Erdenebat
261636
264730
Dış İşleri Bakanlığı
Tsend
Munkhorgil
Avirmed
Battur
Peace Avenue 7A,
262495
322127
Gıda ve Köy İşleri
Bakanlığı
Dendev
Terbishdagva
Tserendorj
Ganhuyag
9. Hükümet Binası
Peace Avenue-16A
262787
452554
Adalet ve İç İşleri
Bakanlığı
Tsend
Nyamdorj
Tsedenjav
Sukhbaatar
5 Hükümet Binası
Hudaldaanii Street
260947
325225
Sosyal Güvenliği ve
Çalışma Bakanlığı
Doğa Afetlerinden
Koruma Başkanlığı
Ulusal Mesleki
Teftiş Başkanlığı
150
Ukhnaa
Khurelsukh
İchinkhorloo
Erdenebaatar
q
Türk Kurumlarının temsilciliklerinin adres, telefon ve e-mail adresleri:
Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Ulan Bator Program Koordinatörlüğü
Sukhbaatar Meydanı- 3, Bodi Tower 6’ıncı kat, Oda 601,
Ulan Bator/ MOĞOLİSTAN
Tel: 00 976 11 321278, 00 976 310514
Faks: 00 976 11 327668,
e-mail adresi: Ulan [email protected]
q
Yabancı Büyükelçiliklerin Adres Telefon ve e-mail Adresleri
Büyükelçilikler
Yetkililer
Adres
Bulgaristan
Ch.d’Aff. Mr.
Marin Nikolai
Olimpic Caddesi 8, Ulan Bator,
Tel: 322841, 3222259, Faks: 322841
Çin Halk Cımhuriyeti
Büyükelçiliği
H.E. Mr.
Huan Jakui
Zaluuchuudiin Urgun Chuluu 5 C.
P.O.Box 672, UB, Tel: 320955, 323940,
Faks: 311943
Fransa Büyükelçiliği
Amb. Mr. Jacques
Olivier Manent
Diplomatic Binası 95 apt.48
P.O.Box-687, UB-13, Tel: 324516,
Faks: 319176
Alman Büyükelçiliği
Amb. Mr. Michael
Vorwerk
asd Tel: 323325, 323915, Faks: 323905
Macar Büyükelçiliği
Amb. Mr.
Istvan Balogh
Enhtaivny Caddesi 1,
C.P.O.Box-668, UB,
Tel: 323973, 320972, Faks: 311793
Hindistan Büyükelçiliği Ch.d’Aff. Mr.
Amar Sanatu
Zaluuchuudiin Urgun Chuluu 10,
C.P.O.Box-691, UB
Tel: 329522, 329524, Faks: 329532
Japon Büyükelçiliği
Amb. Mr.
Tatsuo Toda
Olimpic Caddesi, Sukhbaatar District, UB
Tel: 320777 Faks: 313332
Güney Kore
Büyükelçiliği
Amb. Mr.
Won Tae Kim
Tel: 213232321
Laos Büyükelçiliği
Ch.d’Aff. Mr.
Thongsavanh
Phyathep
İkh Toiruu 59, C.P.O.Box-1030, UB
Tel: 329095, Faks: 320776
Polonya Büyükelçiliği
Amb. Mr.
Krzysztof Debnicki
asd Tel: 320641 Faks: 320576
Rusya Büyükelçiliği
Amb. Mr. Depkovskii Enkhtaivny Caddesi A-6,C.P.O.Box-661,UB
Oleg Mihailovich
Tel: 327071, 312851 Faks: 327018
Türkiye Büyükelçiliği
Amb, Taner Karakaş Enkhtaivany Caddesi 5,
C.P.O.Box-1009, UB-13
Tel: 311200, 329545, Faks: 313992
İngiltere Büyükelçiliği
Amb. Mr.
Richard Alsten
Enkhtaivany Caddesi 30,P.O.Box-703,UB-13
Tel: 458133 Faks: 458036
151
ABD Büyükelçiliği
Amb. Mrs.
Pamela Sluts
Sukhbaatar District, 11th Khoroolol,
Ikh Toiruu, UB Tel: 329095, Faks: 320776
Vietnam Büyükelçiliği
Amb. Mr.
Tran Nguyen Truc
Enkhtaivany Urgun Chuluu 47,
C.P.O.Box-670, UB
Tel: 454632, 458917 Faks: 458493
Kazakistan
Büyükelçiliği
Mr. Sovetkali
K. Kartbaev
Chigeltei district 6, Diplomatic Binası
95 gate 2, apt.11, P.O.38 Box-291, UB
Tel: 312240, Faks: 312204
Küba Büyükelçiliği
H.E. Mr. Pedro A.
Morann Papanes
Negdsen Undestnii Caddesi 5, UB,
Tel: 323778, 327709 Faks: 327709
Çek Cumhuriyeti
Büyükelçiliği
Mr. Adam Pinos
Olimpic Caddesi 14, UB,
Tel: 321886, Faks: 323791
q
Yabancı kuruluşların Adresleri, Telefonları ve e-mail Adresleri
Kuruluşlar
Telefon
Web site
Moğolistan Dünya Bankası
Temsilciliği
(976-11) 312647
Asd
Uluslararası Döviz Fonu
Moğolistan
976-11-329153, 320655
Asd
UNDP-Moğolistan
976-11-327585
www.un-mongolia.mn
Asya Kalkınma Bankası
Moğolistan
(976-11)-311795
ww.adb.org/MNRM/
USAID/ Moğolistan
976-11-312390
Asd
GTZ-Mongolia / Alman
İşbirliği Ajansı/
976-11-315340
Asd
JICA-Mongolia /Japon İşbirliği
ve kalkınma Ajansı/
(976) 11-325939
Asd
q
İş adamlarına yönelik faaliyet gösteren dernek, ajans vb. kuruluşların
adres, tel ve e-mail adresleri:
Moğolistan Dış Ticaret ve Yabancı Yatırımcılar Ajansı
Hükümet Binası –11, Sambuu Caddesi-11
Ulan Bator-211238 Moğolistan
Tel: (976 11) 326040, 320871, 314774
Faks: 324076
Website: http://www.investmongolia.com
152
Moğolistan Milli Ticaret ve Sanayi Odası
Hükümet Binası –11, Sambuu Caddesi-11
Ulan Bator-210538 Moğolistan
Tel: (976 11) 324620
Faks: 324620
Website: http://www.mongolchamber.mn
Moğolistan İş Kalkınma Ajansı (TACIS)
Başbakan Amar Caddesi
Ulan Bator – 13
Tel: (976-11) 311-092
Faks: (976-11) 311-092
Moğolistan İşveren Derneği
Tel: (976-11) 326-445
Faks: (976-11) 325-635
Turizm Şirketlerinin Listesi
Altai Holding
General Director
Tel: (976-11) 313-380
Faks: (976-11) 458-075
Blue Sky Travel
Tel: (976-11) 312-067
Tel: (976-11) 95151975
Tel: (976-11) 99118841
Faks: (976-11) 312-067
Web sitesisi: www.mol.mn/bluesky
Genco Tour Bureau Co. Ltd
Tel: (976-11) 328-960
Faks: (976-11) 321-705
Web sitesi: www. magicnet.mn /gtb
Juulchin
Tel: (976-11) 328-428
Tel: (976-11) 328-455
Faks: (976-11) 320-246
Karakorum Expeditions
Tel: (976-11) 320-182
Tel: (976-11) 312-037
Faks: (976-11) 315-655
Web sitesi: www.gomongolia.com
153
Khuvsgul Lodge-Boojum
Expeditions
Tel/Faks: (976-11) 321-242
Tel: (976-11) 310-852
E-mail: [email protected], [email protected]
Mongol Global Tour Company
Mr. Russell Oquist
Tel: (1) 714 220 2579
Faks: (1) 562 799 6657
Mongolia Tel: (976-11) 324-742
E-mail address: [email protected]
Mongolian Resorts
Lee M. Cashell, General Director
Suite 203, Gerel Corporate Center
Tel: (976) 9909-1899
Faks: (976-11) 313-289
Email: [email protected]
Web sitesi: www.mongolianresorts.com
Nature Tour
Tel: (976-11) 312-392
Nomadic Expeditions
Jalsa Urbshurow, President
Mr. Badral, General Director
Tel: (976-11) 313-396, 325 786,
Faks: (976-11) 320-311
E-mail: [email protected],
[email protected]
US Tel: (732) 329-8887
US Faks: (732) 329-1369
Çalışma Saatleri ve Resmi Tatil Günleri
Mesai saatleri: Hafta içi 09:00-18:00 arası
Resmi Tatil Günleri:
İş kanunu’na göre resmi tatil günleri aşağıdaki gibidir.
1. Yeni yıl- 1 Ocak
2. Beyaz Ay Bayramı – Hicri takvime göre ilkbaharın ilk aylarının içerisinde değişmekte (3 gün)
3. Anne ve çocuk bayramı: 1 Haziran
4. Milli Bayram Naadam- Halk Devrimciliği Yıldönümü: 11-13 Temmuz
5. Moğolistan Bağımsızlık Günü: 26 Kasım
Döviz ile İlgili İşlemler
Hükümet’ten verilen talimat üzerine Merkez Bankası para politikası uygulamaktadır.
Merkez Bankası para politikası çerçevesinde döviz kuru istikrarlığının sürdürülmesi için ticari bankalara döviz arz etmektedir. Ticari bankalar ise satın aldıkları dövizi cüzi karla yani
154
2-3 Tugrik ekleyerek satmaktadır. Merkez Bankasının belirlediği kur ise resmi kur olmakla
beraber resmi kur ile serbest kur arasında fazla fark olmamaktadır. Karaborsa olarak “Naiman Şarga” isimli döviz alım satım yapılan yer vardır. Naiman Şarga ise Moğolistan’ın en
büyük karaborsasıdır. Son yıllarda vatandaşların bankaya güvenleri artmakla, insanlar bankalarla iyi ilişki içinde bulunmakta ve döviz işlemlerini bankalar aracılığıyla yapmaktadırlar.
Bir de dükkanlar içinde bulunan döviz bürolarında döviz işlemlerini yapmaktadır. Karaborsa’da artık eskisi kadar büyük işlem hacmi gerçekleşmemekle birlikte ortam açısından pek
güvenli olmamaktadır.
Ürünler
Ulan Bator’da alış veriş yapmak sanki macera gibidir. Çeşit, miktar ve ürün kalitesi bakımından seneler geçtikçe geliştirilmektedir. The State Department Store ise Moğolistan’ın
büyük ve çok seçeneği olan bir mağazadır. Bu mağazada, kaşmir ürünleri, deri, kürk giysi
ve şapka, makina ve el ile örülmüş (dokunmuş) halı, gümüş ve bakır eşyalar, sulu boyama
ve yağlı boyama tablolar, Moğol vodka, kuyumculuk, kitaplar ve müzik aletleri bulunmaktadır. Birinci katında gıda marketi bulunmaktadır.
Çeşitli mağazalar size batı ve Amerikan mallarını arzetmektedir. Bazı popüler mağazaların ismi; Sky Center (Chinggis Khan Hotel), Shim Market, Naran Shop, Nomin, Tushig,
Prestige, Good Price, ve Magda Center. Ticarethanelerin çalışma saatleri genellikle sabah
saat 1000’dan akşam saat 2100’kadardır. Bu saatler, yaz ve kış mevsimlerine göre biraz farklılık göstermektedir. Ulan Bator’da birçok kaşmir ürünleri satan yerler vardır. Keşmir ürünlerini Moğolistan’ın baş üreticileri olan Gobi ve Buyan’dan sağlamaktadır. Kaşmir ürünleri satılan diğer mağazalar ise Gobi Fabrikası’nın yanında, Yalalt Sinema’nın yakınında, bir de 3.
Mahalle (3. ve 4. Horoolol) adını taşıyan Mikro Bölgede ve East Center’de bulunmaktadır.
Bunun dışında kaşmir ürünleri satan küçük bölümler olan dükkanlar bulunmaktadır.
Ulan Bator’ın “Kara Pazar”ı, Narantuul Zakh isini taşıyan Pazar, 13. Mikro Bölge’de yerleşmektedir. Pazar binasının çatısı açık mavi rengindedir ve Salı hariç her gün açıktır. Pazardan, ithal edilmiş (Çin ve Rus malları) ve yerel ürünleri bulabilirsiniz. Bu Pazar, genelde
kalabalık olmaktadır. Profesyonel yankesiciler vardır. Yanınızda kamera, pasaport, büyük
miktarda para veya diğer değerli eşyalarınızı bulundurmamanız tavsiye edilir. Eğer siz almak istediğiniz bir malı bulmuşsanız ve yanınızda nakit para yoksa, işportacı veya satıcının
bulunduğunuz otele gelmesi konusunda anlaşabilirsiniz. Böylece büyük miktarda nakit para
yanınızda bulundurmaktan daha da güvenli olacaktır.
Yiyecek
Amerikan, Asya ve Avrupa ülkelerinin gıda maddelerini tüm marketlerden satın alabilirsiniz. Ulan Bator’da birçok gıda marketleri bulunmaktadır; Mercury, Dalai Eej, Shim, Tushig,
Good Price, Nomin, the State Department Store ve Sky Center.
Moğolistan’da, lahana, patates, havuç, soğan, domates ve salatalık gibi sebzeler yetişmektedir. Çok çeşit taze yeşil sebzeler (genellikle Çin Halk Cumhuriyetinden ithalat edilmiş)
bütün yıl boyunca bulunabilmektedir. Dalai Eej marketinin yanında Alman kasap dükkanı bulunmaktadır.
155
Kişisel Hizmetler
Berber ve kuaför hizmetleri şehir genelinde mevcuttur. Ulan Bator Oteli, International
Trade Center ve Küba Büyükelçiliği’nin yanındaki dükkan meşhurdur. Bayan kuaförler, batıya ait bayan saç modasını bilmekte ve bunun yanında da erkeklerin saçını da kesmektedir. Onlar, son modayı izleyebilmekte ve yurtdışındaki meslektaşlarıyla rahatça hem de ucuz
fiyata rekabet etmektedir.
Ulan Bator Otelinin güzellik uzmanı yüz masajı, manikür ve pedikürü işgünlerinde, (Pazartesi-Cuma) saat 9:00-12:30 ve 14:00-17:30 aralığında misafirler için yapmakta. Berber
ve kuaför hizmetleri Diplomatic Service Center’de (Dışişleri Bakanlığının yanında) ve birçok
dükkanlarda mevcuttur. Yüz masajı ve yüz, el, boyun ile ilgili bakım için iyi bir yerin State
Department Store’nin sol tarafında bulunan Yves Rocher olduğu bilinmektedir.
Araba (otomobil) Bakımı
Araba bakım hizmetleri (yağ değiştirme, filtre değiştirme, lastik tamiri) ise geniş ölçüde
mevcut olmaktadır. Bununla birlikte yedek parçalar her zaman stokta bulunmamaktadır.
Benzin sağlamaları Ulan Bator’da ise istasyonlarda düzenli olmakta, kırsal bölgelerde tersi
olmaktadır.
Çoğu kuru temizleme yerleri iyi hizmet sunmakta ve şehrin her tarafında yerleşmiş bulunmaktadır. Birçok kuru temizleme yerlerin Kore sahipleri vardır ve Kore insanları tarafından işletilmektedir. Ev hizmetçisi kolayca bulunmaktadır. Temizlik elemanı ve aşçı tipik olarak saat başına yaklaşık 1ABD almakta ve dolar olarak ta ödenebilmektedir. Bununla birlikte çoğu ev hizmetçileri, yemek hazırlama açısından sağlıkla ilgili Batı standardına alışık olduğu söylenemez.
Ulaşım
Ulan Bator genelinde toplu taşımacılık hizmeti olarak 68 istikamette 4 kamu teşebbüsüne ait 190, özel 15 şirkete ait 89 veya toplam 279 otobüs, 42 şirkete ait 475 dolmuş (micro
bus), toplam 754 taşımacılık aracı hizmet vermektedir. 57 işletmeye ait 2600 taksi hizmet
vermekte, bundan 24 saat telefon çağrıyla hizmet verenlerin telefonu ise: Alan kodu (11)
City taxi: 300000, 343433, 344499
Million dollar: 331212
Express: 308888
•
•
•
Bir kilometrelik taksi ücreti ise 0.20 Cent’tir ve ilk binişte taksimetre 250 Tugrikten açılmaktadır. Daha sonra her 100 m.de bir 25 Tugrik ücret yazmaktadır.
Moğolistan’da ülke içinde ulaşım, otobüs ve minibüslerle sağlanmaktadır. Başkent Ulan
Bator’da bulunan Dragon isimli istasyondan, karayolu ile ulaşılabilen noktalara seyahat etmek için araçlar bulunabilmektedir.
Ayrıca, şahıslardan ve turizm firmalarından araç kiralamak mümkündür. Günlük kiralar,
30-50 ABD Doları arasında değişmektedir.
156
Seyahat esnasında, tercüman bulmakta bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Gerek Türkçe,
gerekse İngilizce bilenlerin sayısının çok olması dolayısıyla özellikle de yaz aylarında herhangi bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Konaklama ve yiyecek hariç günlük 20-25 ABD Doları mukabilinde tercüman bulunabilmektedir.
Ancak, ülkenin geniş bir coğrafyaya sahip olması dolayısıyla, bir çok bölgeye uçak ile
ulaşmak mümkün olabilmektedir.
Ulan Bator (UB) ile bazı şehirler arasındaki karayolu uzaklıları;
-UB-Darkhan
-UB-Erdenet
-UB-Bayn Ulgii
-UB-Kharhorin
-UB-Khovd
-UB-Altai
-UB-Zuun Mod
-UB-Sukhbaatar
-UB-Moron
219
371
1636
350
1425
1001
43
311
671
km.
km.
km.
km.
km.
km.
km.
km. (Rusya Federasyonu sınırı)
km.
Havayolu ile Moron, Altay, Baruun Urt, Tosotsengel, Dalanzadgad’a ulaşmak mümkündür.
Elektronik Eşya
Elektrik cereyanı ise 220-240V, 50Hz’dir. Amerika’da kullanım için üretilmiş elektrikli eşyalar, Avrupa fişi yada adaptör ile ve konvertör yada transformatör ile çalıştırılmalıdır. Adaptörler, belli bir yerde genellikle mevcuttur. Fakat konvertör ve transformatör bulunmamaktadır. Cep feneri ve piller mevcuttur. Elektrik hizmeti düzensiz (seyyar) olabilir ve elektrik
kesintisi nadir değildir. Elektrik dalga (yüksek yada düşük voltaja karşı) koruyucusu, değerli teçhizat için kritiktir. Kesintisiz elektrik sağlama cihazı (UPS), bilgisayarlar için zorunlu olmaktadır. Amerikan tipi telefon fişleri, lap top bilgisayarlarıyla kullanım için her zaman işe
yarar değildir.
İngilizce Haber Hizmeti
Gazeteler
Moğolistan Haber Acentesi - MONTSAME, haftalık Mongol Messenger gazetesini İngilizce yayınlamaktadır. Gazete, genellikle her Çarşamba günü satışa çıkarılmakta ve büyük
otellerde mevcuttur.
Moğol Haber Grubu, U.B.Post İngilizce gazetesini haftalık olarak yayınlamaktadır.
Gazete, gazete satılan barakalardan yada büyük otellerden satın alınabilir ve satışa genellikle salı günü çıkarılmaktadır.
157
Internet / Faks Haber Hizmetleri
Internet
E-Mail Daily News (Günlük Haber), bağımsız olarak İngilizce yayınlanmış Internet
gazetesi e-mail yada faks ile abone olanlara gönderilebilmektedir.
MONTSAME haberleri İngilizce ve Rusça olarak telgraf hizmetinin web sitesinde yerleştirilmektedir:
www.mongoliaonline.mn/montsame
Radyo
Amerika’nın Sesi (Voice of America), 106.6 frekansta günlük 24 saat yayın yapılmaktadır. İngiliz Yayın Derneği (BBC), FM 103.1 frekansta günlük 24 saat yayın yapılmaktadır.
Televizyon
Ulan Bator’da İngilizce Programları sunan TV kanalların yayınını sağlayan birçok kablo
TV şirketleri vardır. Çoğu şirketler tarafından 24 saat uluslararası uydu kanalları ile HBO,
Cinemax, Star Movie, BBC ve CNBC dahil yayın verilmektedir. Kablo bağlantısı olmadan
sadece Moğol, Rus kanal yayını mevcuttur. Moğolistan’da televizyon sistemi SECAM’dir
(Rus) ve multi-system TV&VCR’in ev ve işyerinde kullanım için alınması yerinde olacaktır.
Bir de makul fiyatlara mahallen mevcut bulunmaktadır.
Moğolistan’ın başkenti Ulan Bator’da televizyon kanalları, kablo TV şirketleri aracılığıyla izlenmektedir. Kablo şebekesinden yerli ve yabancı olmak üzere 50 TV kanalı izlenmektedir.
Moğolistan’da 170 gazete yayımlanmaktadır. Bunlardan 6 tanesi günlük, 26 tanesi haftalık, 6 tanesi iki haftada bir, 37 tanesi aylık, 54 tanesi iki ayda bir, 33 tanesi de farklı zamanlarda yayımlanmaktadır.
Ayrıca 60 tane dergi yayımlanmaktadır. Bunlardan 1 tanesi günlük, 2 tanesi haftalık, 1
tanesi iki haftada bir, 30 tanesi aylık, 8 tanesi iki ayda bir, 18 tanesi de değişik zamanlarda
yayımlanmaktadır.
Moğolistan’da 26 tane radyo istasyonu, 1 ulusal olmak üzere 6 televizyon kanalı ve 24
tane de lokal televizyon kanalı bulunmaktadır.
Başkent Ulan Bator’da kablo TV şebekesi ile bir çok ülkenin televizyon kanalları da izlenmektedir. Bunlar arasında TRT-INT de bulunmaktadır.
50 Televizyon faaliyet göstermektedir. 16’sı kablo yayını yapmaktadır. 45 radyo yayını
yapılmakta ve 170 gazete, 60 dergi çıkarılmaktadır.
158
FOTO⁄RAFLAR
159
Vergi Alanında İşbirliği Protokolü 7 Nisan 2004
Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi
161
162
Moğolistan Cumharbaşkanı
Sayın Natsagiin Bagabandi’nin Türkiye ziyareti
29 Nisan 2004
Bayan Ulgii şehrine TRT vericisinin dikilmesi
Haziran 2005
163
Bayan Ulgii şehrine TRT vericisinin dikilmesi Haziran 2005
TİKA Başkanı Sayın Hakan Fidan’ın imzaladığı “Bilge Kağan Karayolu”nun anlaşması
17 Haziran 2005
164
TİKA Başkan Yardımcısı Sayın Musa Kulaklıkaya’nın da hazır bulunduğu
“Bilge Kağan Karayolu” ihalesi 30 Haziran 2005
Bilge Kağan Karayolu Çalışma Fotoğrafları
165
166

moğolistan ülke raporu

Transkript

Benzer belgeler

PDF İndir - Tehlikedeki Diller Dergisi

21.06.2016 - 27.06.2016

06/08/2013 Yabancı yatırımcılar Temmuz ayında BIST`te

46 Pamuk Piyasası: Fiyatlar_ ABD İhracat Satışları

GÜNLÜK BÜLTEN

50 bankanın varlığı 187 ülkeye bedel Dünyanın en büyük 50

16/06/2011 GÜNDEM BAŞLIKLARI YORUM Günlük Beklenti:

GÜNLÜK BÜLTEN