Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon.

Transkript

MIMARLıK BILGISI

INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ


İnsanlar yaşadıkça içinde barınıp oturacağı, yaşayacağı
ve hayat boyu eğleneceği, seyahat edeceği, spor
yapacağı, dinleneceği, üretim yapacağı, yapılara
ihtiyacı vardır.
Günümüzde bütün bu oluşumlara cevap verecek
değişik yapılar yapılmaktadır.
Bu yapılar, ihtiyaca cevap verecek büyüklükte ve
önemde olması için programlı ve planlı bir şekilde
yapılır.
Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU
2
MIMARI ESER OLUŞUMU
MIMARLıK BILGISI
Projesi olmayan bir bina yapımı yürütülemez,
Bir proje ise;
 Planlar,
 Kesitler,
 Görünüşler,
 Detay projelerinden oluşur.
 Projelendirmede binanın fonksiyonel kullanışı ön
plandadır.
 Fonksiyonel özelliğe göre binanın konut, büro vb.
gibi kullanışlarda tasarımı yapılarak projelendirilip,
yapının oluşması sağlanmaktadır.
 Binanın amacına uygun olması iyi bir planlamaya
3
bağlıdır.




Mimari, sanat yönü bulunan bir konudur.
Bir binanın Mimari eser olarak kabul
görebilmesi için üç unsurun iyi çözümlenmiş
olması gerekir.
Fonksiyon
Konstrüksiyon,
Proporsiyon.
4
Fonksiyon
Bir ihtiyacı, bir gereği veya bir takım
gerekleri karşılamak demektir.
 Yapılan bir binanın amacına hizmet
edecek nitelikte olması fonksiyonel bir
bina olduğunun vurgulanması demektir.
 Yapılması
istenen
binanın
verilen
program çerçevesinde amaca uygun bir
şekilde eksiksiz projelendirilmesidir.

5
6
1
Fonksiyon
Projelendirmedeki önemli ilk unsuru oluşturan
fonksiyon iki şekilde uygulanabilir;
 Programın doğrultusunda, ihtiyaca tam ve
uygun olarak yalnız hacimleri sıralamakla
fonksiyonel bir bina yapılmış olur. Fakat
mimari bir eser oluşturulmuş olmaz.
 Projeyi
tasarlayan,
verilen
programı
hazmederek
tasarım
yapar
ve
adeta
projelendireceği binada yaşar, işte bu tür
uygulamada bir eser oluşturulmuş olur.
7
KONSTRÜKSIYON



8
KONSTRÜKSIYON
İnşası istenen binanın yapımı için seçeceğimiz teknik
yolu gösterir.
Konstrüksiyon, gerçek ve mantığın kendisidir.
Yapılacak bina için nasıl bir malzeme ve yapım sistemi
kullanılmasının tespitidir.
Fonksiyonel
çözümüne
kavuşmuş
ve
projelendirilmiş bir binada uygun malzeme
veya sistem seçilmez ise güzel bir bina inşa
edilemez.
 Örneğin, dubleks bir konutta, şömine ve bacası
dış duvarda konstrüktif bir eleman olması
yapıda uygun dururken, aynı şeklin çok katlı
bir apartmanda hatalı ve çirkin olur.

9
PROPORSIYON
Yapılan binanın sanat eseri olması için gerekli
ritmik ahengin teminidir.
 Mantığın
ve gerçeğin dışında, güzelliğin,
gösterişin, dengenin simgesidir.
 Tanımdan da anlaşılacağı gibi, duygu ve
beğenidir. Onun için değişik zamanlarda farklı
değer yargısı ile ele alınabilir. Örneğin, bir
zamanlar
Rönesans
dönemi
yapılarının
beğenilmesi ve örnek alınması gibi.

11
10
PROPORSIYON
12
2
MIMARI PROJE ÇALıŞMALARı
ARAŞTIRMA SAFHASI
Mimari proje çalışmasına başlamadan önce,
bazı
ön
bilgilerin
projelendirme
ekibi
tarafından bilinmesi gerekir. Bu çalışma, 3
aşamada gerçekleştirilir.
Araştırma safhası
 İnceleme safhası
 Projelendirme safhası

1.
2.
3.
4.
İmar durumunu öğrenmek,
Bina programını hazırlamak,
Yapılacak binanın çevresinde işlerliğini araştırmak,
Mal sahibinin ortaya koyabileceği sermayenin
miktarını saptamak.
13
14
İMAR DURUMUNU ÖĞRENMEK





Yapılacak yapının, şehir imar planı yönetmeliği ve
imar kanununa göre ne şekilde yapılacağını ifade eden
belge, imar durum belgesidir.
Hiçbir yapı, belediye sınırları içinde olsun veya olmasın
isteğe göre yapılamaz.
Yapının kat adedini, yapı büyüklüğünü, yoldan çekme
mesafesini, yapı nizamını (bitişik, ayrık, blok vb.)
öğrenmek, imar durumunu öğrenmekle ile bilinir.
Bu bilgileri arsa sahibi, belediye sınırları içerisinde
belediyeye verilecek dilekçe ile dışında ise imar
yasasına göre yapı yapımı gerçekleştirilir.
Proje çalışmalarından önce bu bilgilerin öğrenilmesi
gerekmektedir.
15
16
YAPıLACAK BINANıN ÇEVRESINDE IŞLERLIĞINI
BINA PROGRAMıNı HAZıRLAMAK
Bu aşamada, istek ve ihtiyaç listesi
oluşturulur,
 Binanın fonksiyonel (konut, ticaret, büro, okul
vb.) kullanışı ile beraber, binayı kullanan kişi
sayısı, istenen mahal birimleri sayısının tespiti
yapılır,
 Bu program, imar durumunu belediyeden alan
mal sahibi ile müşterek hazırlanır.

17
ARAŞTıRMAK
Bina kullanışı ve programı saptandıktan sonra,
bu binanın mevcut arsasının çevresi etüd
edilir.
 Bina hangi tür kullanışa sahip ise (Otel, Okul,
Ticaret v.b.) bu özellikteki işlerlik araştırılır.
 Araştırma sonucunda işlemeyen bir bina türü
çıkarsa, başka bir türde yapı önerilebilir.

18
3
MAL SAHIBININ ORTAYA KOYABILECEĞI
İNCELEME SAFHASI
SERMAYENIN MIKTARıNı SAPTAMAK
Bu aşama, programı sınırlar ve yapı kalitesini
belirler,
 Genellikle
mal sahipleri, büyük program
tasarlayıp, kaliteli, birinci sınıf
bir inşaat
yapmayı arzu ederler,
 Mal sahibinin bina yapımı için mevcut parası,
programda yapılması istenen bina tipi ve yapı
kalitesine eşdeğerde olması gerekir,
 Bu kurallara dikkat edilmezse yapı yarım kalır,
projelendirme tam gerçekleşemez,
 Bu aşamada doğru maliyet analizi yapılarak, mal
sahibi uyarılır, dolayısıyla sermayeye göre yapı
19
tasarımı yapılır.

Arsa üzerinde yapılacak inceleme ve
araştırmalardır. Bunlar ise;
 Arsa konumu,
 Arsanın yeri
 Topoğrafik durumu,
 Jeolojik durumu,
 Arsadaki yön tayini,
 İklim durumu,
 Bölgedeki geleneksel malzeme durumu,
İleride projelendirme konularında da ele alınacak
önemli etkenler olarak sayılabilir.bu bilgiler elde
20
edildikten sonra projelendirme aşamasına geçilir.
PROJELENDİRME SAFHASI






Araştırma ve inceleme safhaları tamamlandıktan
sonra proje etüdüne geçilir.
Bu safha eskiz karalamaları ile tasarlanır ve
geliştirilir.
Bu çalışma paralelinde vaziyet planı etüdüde
yürütülür.
Fonksiyondan plan belirdikçe görünüş ve kesit
aşamaları ele alınır.
Plan kesin boyutlara ulaşınca vaziyet planı, plan,
kesit ve görünüşler tamamlanır ve detay proje
çalışmalarına geçilir.
Son kısım olan detaylandırma proje ile bütünleşince
projelendirme bitmiş olur.
Bu aşamada projelendirme yapmak için, yalnız
mimarlık bilgisi bilgileri yeterli olmamaktadır.
 Mimarlık bilgisinin yanı sıra yapı bilgisi,
malzeme bilgisi, statik gibi bazı teknik
bilgilerin önceden öğrenilmiş olması gerekir.
 Böylece bütün teknik bilgilerin paralelinde
hazırlanan proje, uygulanabilir ve kullanışlı
bir binanın yapımını sağlamış olur.

21
22
VAZIYET PLANı
Projelendirme
safhasındaki
projelerin
hazırlanışlarına göre, sırası ile şu ölçeklerde
çalışmalar yapılır;
 Vaziyet Planları
1/2000 - 1/1000 - 1/500
 Yerleşim Planları
1/1000 - 1/500 - 1/200
 Fikir Projeleri
1/500 - 1/200
 Ön projeler
1/200 - 1/100 - 1/50
 Uygulama Projeleri 1/100 - 1/50
 Sistem Detayları
1/20 - 1/10 - 1/5
 İmalat Detayları
1/5 - 1/2 - 1/1
23
24
4
DEYAT PROJESI
YERLEŞIM PLANLARı (AVAN PROJE)
25
26
YAPININ BOYUTLANDIRILMASINDA KANUN,
TÜZÜK VE YÖNETMELİKLER
Bir binanın yapımı kanun, tüzük ve
yönetmeliklerle oluşup yönlendirilmektedir.
 Hiçbir proje keyfiyete göre yapılamaz ve yapı
rastgele boyutlandırılamaz.
 Bir yapının projelendirilmesi, yönetmelikler ve
tüzüklerle gerçekleştirilir.
 Demek oluyor ki, imarlı imarsız her alanda
imar kanunu ve yönetmelikleri geçerlidir.
Ancak kanun ve tüzük ve yönetmelikler uymak
sureti ile yapı yapılabilir.

28
ARSA BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE PROJELENDIRME
İÇIN YAPıNıN BOYUTLANDıRıLMASı
T.A.K.S. VE K.A.K.S NEDIR?
Taks (taban alanı kat sayısı), arsa üzerine
yapılacak inşaatın taban oturum alanının
arsaya oranıdır.
 Kaks (kat alanı kat sayısı), bir arsanın üzerine
yapılacak toplam inşaat alanı demektir.
 Çatı katı (bir kat alanının %40’ına kadar),
asma kat, bodrum kat (yaşam alanı dışında),
kapalı otopark, yangın merdiveni ve asansör
gibi binanın ihtiyacı olan bölümler kaks hesabı
dışında kalır.

Binanın arsa üzerindeki büyüklüğü,
kanun, tüzük, yönetmeliklerle minimum
ve maksimum olarak, sınırları tespit
edilir.
 İmar kanunu gereği yapılan imar planı,
arsanın imar durumunun belirlenmesini
sağlar.
 İmar durumu, üzerine yapılacak arsanın
kullanım özelliklerini ifade eder.

29
30
5
PROJEDE YAPı MAHALLERININ ÇEVRELENMESI VE
BOYUTLANDıRıLMASı
T.A.K.S.
VE
K.A.K.S NEDIR?
Mimari proje aşamalarından araştırma ve
inceleme kısımları tamamlandıktan sonra
projelendirme çalışmasına başlanır.
 Projelendirmede yapının dış boyutları tespiti
ile mahaller boyutlandırılır.
 Mahallerin
boyutlandırılmasında
imar
yönetmelikleri ve imar tüzükleri etkilidir.

ÖRNEĞİN;
525 m2’ lik bir arsanın imar durum
belgesinde;
TAKS: 0,4
KAKS: 1,4 ise bina taban alanı ve toplam
kat alanı nedir?
Taban alanı=525*0,4=210 m2
Toplam kat alanı=525*1,4=735 m2 lik
inşaat yapılabilir.
31
32
TESPIT EDILEN MAHALLERDE BOYUTLANDıRMA IMAR
YÖNETMELIĞINE GÖRE;
MAHALLERIN TESPITI VE MINIMUM
BOYUTLAR
Müstakil ev yada dairede imar
yönetmeliğine göre en az;
 1 oturma odası,
 1 yatak odası veya nişi,
 1 mutfak veya yemek pişirme yeri,
 1 banyo veya yıkanma yeri,
 1 WC bulunur.







En az bir oda min.boyutu
2,80 x 4,00 m.
Yatak ve Çalışma odası boyutu
2,10 x 2,80 m.
Mutfak veya yemek pişirme yeri
1,50 x 2,00 m.
Banyo veya Yıkanma yeri
1,20 x 2,00 m.
WC min. Boyutu
0,90 x 1,20 m.
Antre, koridor, yatak holü, iç geçitler
1,00 x 1,20 m.
Birden fazla daire ile ilgili
genel geçitler min.boyutu
1,10 x 1,20 m.
Yapıdaki mahallerin boyutlandırılması bu ölçülerden
daha küçük yapılamaz.
33
ÖZEL HASTANELER
34
ÖZEL HASTANELER
Yapım Koşulları




Özel hastaneler, imar planı ve notlarına uymak, planlarda
sağlık amaçlı olmak koşulu ile; Sağlık Bakanlığı’nın söz
konusu kurumlar ile ilgili yönetmelik ve tüzük hükümlerine
tabi olup, hastaların tedavi ve bakımlarına hizmet veren
kurumlardır.
Hastaneler gürültülü yerlerden ve havayı kirletecek sanayi
kuruluşlarından uzak yerlerde planlanmalıdır.
Hastanelerde bakım, tedavi, ikmal ve idari olmak üzere
uzmanlık konularına göre acil tedavi birimleri, ayakta
tedavi için poliklinik (yeterli sayıda), ameliyathane,
laboratuvar, röntgen, hasta yatak sayısına ve işlevine göre
hizmet birimleri ayrılmalıdır.
Mimari uygulama projelerinin tüm kat planlarında
servisleri içeren birimlerin tefrişi yapılmalı, ayrıca uzmanlık
35
konusu ve yatak kapasitesi belirtilmelidir.






Hasta Odaları ve Ölçüleri
Hasta odaları doğrudan ve yeterli güneş ışığı ile
aydınlatılmalı, ses yalıtımı yapılmalı, bodrum ve zemin
katlarda hasta odası tertiplenmemelidir.
Tek yataklı hasta odaları içerisinde hela, lavabo bulunduğu
takdirde en az (9,00) metrekare ve birden çok yataklı
odalarda hasta başına (7,00) metrekare,
Çocuk hastalar için en az (6,00) metrekare ayrılır.
Temiz oda yüksekliği (3,00) metre, kapı genişliği temiz en az
(1,10) metre olmalıdır.
Koridor Ölçüleri
Dolaşımı az olan koridorlar en az (1,50) metre,
Hasta odalarının açıldığı koridorlarının genişliği en az
(2,00) metre olmalıdır.
36
6
ÖZEL HASTANELERDE YAPıLMASı ZORUNLU ODALARıN
EN AZ ÖLÇÜLERI
ÖZEL HASTANELER




Merdiven ve Asansör Ölçüleri
Özel hastanelerde otomatik devreye giren uygun güç ve
nitelikte bir jeneratör ile en az iki adet olmak üzere yeteri
kadar asansör bulunması zorunlu olup, asansörlerden
birinin tekerlekli sandalye ve sedye ile hasta taşımaya ve
özürlülerin de kullanımına elverişli olması gerekir.
Merdivenler ile giriş ve çıkışlardaki rampalar en az (1,50)
metre genişlikte, sedye ile hasta taşımaya ve özürlülerinde
kullanımına uygun olmalıdır.
Hela ve Lavabo Ölçüleri
Her katta hastalar ve personel için ayrı ayrı helalar tanzim
edilir.
Sekiz hasta için en az (1) adet hela ile hasta katlarında
tuvaletlerin giriş bölümlerinde lavabolardan uzak sürgü
temizleme ve saklama yerleri ayrılır.
37
Hemşire odası
(6,00) metrekare
Doktor muayene odası
(15,00) metrekare
 Dinlenme odası
(10,00) metrekare
 Başhekim
(20,00) metrekare
 Başhekim yardımcısı
(15,00) metrekare
 Personel hazırlık odası
(15,00) metrekare
 Hasta bekleme odası
(10,00) metrekare
 Teşhis odaları
(6.00) metrekare
 Laboratuvar
(10,00+15,00) metrekare (ön hol+tedavi)
 Röntgen çekim odası (25,00) metrekare (en az 2 soyunma
kabini)
 Ameliyathane
(100,00) metrekare
(Giriş+hazırlık+ameliyat salonu)
 Morg
(30,00) metrekare (Soğutma kabini+otopsi
odası)dır.
 Acil hastalar ve yaralıların özel hastanelere başvurması
halinde ilk ve acil müdahalelerin yapılabilmesine imkan
38
verecek nitelikte bir acil birimin oluşturulması zorunludur.


PROJEDE YAPı MAHALLERININ ÇEVRELENMESI VE
BOYUTLANDıRıLMASı
İMAR YÖNETMELIĞINDE ÖZELLIK ARZ EDEN YAPıLAR













Pasaj Kapalı Çarşılar ve Sanayi Çarşıları
Sinema ve Tiyatrolar
Açık Hava ve Arabalı Sinemalar
Dini Tesisler
Ekmek Fabrikaları; Ekmek, Pasta ve Pide Fırınları
Açık/Kapalı Taşıt Alım Satım ve Teşhir Yerleri
Otoparklar ve Taksi Yazıhaneleri
Özel Hastaneler
Özel Eğitim ve Öğretim Kurumları
Kreş ve Gündüz Bakım Evleri
Çay - Kahve Salonları (Kahvehaneler
Düğün Salonu, Gazino, Gece Kulübü, Taverna, Diskotek ve
Barlar vb
39
Hamam, Sauna ve Sıhhi Banyolar
Konutun arsa üzerindeki boyutlandırmasına
etki eden imar kanunu, imar tüzüğü ve
yönetmelikleri, iç mekanda da kısıtlayıcı
tüzükler getirmek suretiyle projelendirmede de
mahallerin boyutlandırmasına etki etmektedir.
 Belirlenen
sınır
değerler
çerçevesinde
projelendirme ve boyutlandırma aşaması
yürütülür.

40
MAHALLERI OLUŞTURAN YAPı ELEMANLARı,
DUVARLAR
BOYUTLANDıRMAYA ETKISI VE ELEMANLARıN INCELENMESI

Duvarlar,
Döşemeler,
 İç yükseklik ve
Hacim


Mahal Yüksekliği
 Mahal Hacmi


Kapılar






Dış kapılar
İç kapılar
Bacalar
Çatı ve saçak


Pencereler



Aydınlatma
Havalandırma
41
Bina bünyesindeki fonksiyonel mahalleri birbirinden ayıran ve
tüm yapının, arsa üzerinde oluşumunu sağlayan taşıyıcı ve bölücü
elemanlardır.
Duvar kalınlıları yönetmelikler çerçevesinde belirlenir, örneğin;
taşıyıcı duvar kalınlıları 1 tuğla kalınlığından az olamaz. 1 tuğla
ebadı 190x190x135mm. dir.
Dolayısıyla yönetmeliklere göre taşıyıcı veya dış duvar minimum
19 cm. kalınlığında alabilir.
İmar yönetmeliğine göre mahalleri ayıran elemanların yapılması
zorunludur. Aynı bina kullanışında mahalleri ayıran en az bölücü
duvarlar (1/2 t), bitişik yapı tipinde en az 1 tuğla duvar olmalıdır.
Duvar yapımında kullanılan malzemeler tuğladan farklı olabilir.
Kullanılan malzemenin özelliklerine göre duvar kalınlıkları
değişiklik gösterebilir.
42
7
İÇ YÜKSEKLIK VE HACIM
DÖŞEMELER




Proje açısından boyutlandırmada, kesitlerde ve
yüksekliklerin tespitinde döşeme kalınlıklarının
bilinmesi gerekir.
Günümüzde yapı tekniğinde betonarme çoğunlukta
olduğundan, bu tür yapılarda döşeme kalınlığı taşıyıcı
yüke ve açıklıklara göre değişir.
Genellikle minimum döşeme kalınlığı 10 cm. alınır.
Minimum kalınlığın üzerindeki kalınlık nervürlü,
kirişli, asmolen vs. şeklinde yapılabilir.
43
İÇ YÜKSEKLIK VE HACIM




Mahal hacmi
Binalarda kişi başına gerekli hava hacmi, mahal
hacminin oluşumunu etkilemektedir.
Bir konut odasında normal şartlarda kişi başına 32 m3
hava hacmi gereklidir.
Bu hava hacmi hesaplanırken, kapı ve pencere
aralıklarından hava sirkülasyonu olacağı hesaba
katılırsa, yapı tarzı ve bina fonksiyonu da göz önüne
alındığında 16-24 m3 yeterlidir.
Eğer hava akımı daha serbest ise, vantilasyon bulunan
mahallerde yerine göre bu miktar 7,5-10 m3 olabilir.
45
Mahal Yüksekliği
Projelendirmede, kesitlerde sınırlayıcı etkinliği olan iç
yükseklikler, bitmiş döşeme ile bitmiş tavan arası yükseklikler
olarak belirlenir.
 İskan edilen konut binalarında minimum 2,40 m. dir.
 İskan edilmeyen mahallerde 2,20 m. olarak alınabilir.
 Düğün veya oyun salonları, kahvehane ve benzeri gibi insanların
toplu olarak uzun süre içinde kaldığı bölümlerin bitmiş tavan
yükseklikleri 3,50metreden az olamaz.

Genel olarak değişik yapılarda mahal yükseklikleri;
Normal Katlar
2,50-3,00
Bodrum Kat.
Çatı Katları
2,20-2,50
Tek dükkan
Satış mağazaları(zemin) 4,50-5,50
Hastane Odaları
3,00-3,50
Konaklama tes.katları 3,00-5,00
Toplantı salonları
3,50
Sanayi ve Tic. Mahal. 3,00 az olamaz.







Bitişik bir kanat açılabildiği taktirde 60cm,
İki taraftan kanat açılırsa 1,00 metreden geniş olamaz.
Bir kanat genişliği en az 50 cm olmak üzere 0,5 m2 ‘den47az
olamaz.
44
PENCERELER
Aydınlatma
 Aydınlatmada gün ışığını, pencere gibi ışık geçiren cam
aksamlarla temin ederiz.
 Pencereler
dış mekandaki manzarayı seyretme,
aydınlatma ve havalandırma gibi çok önemli faktörleri
yerine getirirler.
 Pencere boşlukları bu önem dolayısıyla, mahallerdeki
döşeme alanına göre büyüklük alırlar.
 Binaların fonksiyonel kullanımına göre (çalışma, oturma,
yatak vb. odalar) 1/10 ile1/2 arasında değişir.
Ülkemizin iklim şartlarına göre;
 Konutlarda
1/10 - 1/5
 Okullarda, büro gibi çalışma alanlarında
1/5 - 1/3
 Sağlık tesislerinde
1/7 – 1/2 46
PENCERELER
Aydınlatma
Binalarda pencere boşlukları toplamı, faydalanacak
bölüm alanının salon, oda ve mutfaklarda (1/8)’inden,
diğer odalarda (1/12)’sinden az olamaz.
Binaların komşu parsel sınırının üzerindeki
duvarlarında pencere açılamaz!
Kazan dairelerinin pencere boşlukları toplamı daire temiz
alanının (1/12) sinden az olamaz.
Dışarıdan temizlik yapılması mümkün olmayan
pencerelerde sabit kanat genişliği,
1,90-2,30
2,50-4,50
PENCERELER




Havalandırma
Pencereler
binanın
tabi
havalandırma
işlemini
üstlenmektedir.
İmar kanunu, yönetmelikleri ve tüzükleri her mekanın
havalandırılma özelliğini şart olarak getirmiştir.
Dış mekanlarla irtibatlı cephe pencereleri ile yapılan
havalandırmanın yanı sıra, mahal içinde hava bacalarına
açılan pencerelerde vardır.
Hava bacaları dar kenarı en az 50 cm. olmak üzere 0,5 m2
den küçük olamaz.
48
8
BACALAR
KAPıLAR
Yapıyı çevreleyen mahalleri birbirine ve dış mahal’e bağlayan
elemanlardır. Yapının bünyesinde kapı kullanımı iki türde oluşur
Dış kapılar




Yapının dışarı ile irtibatını
sağladığından iç kapılara göre
boyut olarak büyüktür.
Tek kanat dış kapılar veya iki
kanatlı dış kapılar olarak olarak
değişik biçimde yapılır.
İmar yönetmeliği ile binalarda
kapılar
minimum
ölçülerle
sınırlandırılır.
Bütün binalarda bina giriş
kapıları
(1,50)
metreden,
kapıların çift kanatlı olması
halinde
bir
kanat
(1,00)
metreden; bağımsız bölüm giriş
kapılarında (1,00) metreden az
olamaz.


İç kapılar

İç mekanlarda bağlantı
kullanılan geçişlerdir.

Genellikle
yapılırlar

İmar yönetmeliğine göre, oda,
mutfak kapıları 0,9 m, banyo
kiler, WC’lerde 0,70 m kapı
genişliği olabilir. Ama genel
kullanım 0,9m dir.

Bina içerisindeki kullanışına
göre;
tek
kanat

için
olarak



Duman bacaları,
Çöp bacası
Tesisat bacası
Bacalar duvarlarla bir bütün
olarak inşa edilir ve mahal
içerisinde faydalı alanda yer
işgal eder.
İmar yönetmeliğine göre,
normal bacalar en az 15x15
cm lik boyutlarda olmalıdır.
Kapı yükseklikleri 2,10 m. den az
olamaz.
49
50
ÇATı VE SAÇAK
Projelendirmede yapının dış görünüşünde imar
kanunu, tüzük ve yönetmeliklerine göre
kotlandırılır.
 İmar planına göre verilmiş kot irtifağı bina
yüksekliğinde önemli etkendir.
 İmar planında, örneğin, 3 katlı bir yapı
H=9,5m şeklinde saçak seviyesi verilir. Verilen
bu değerin 0,5 m si su basman yüksekliği
olmak üzere yapı yüksekliği en fazla H=9 m
olur.

BINA İHTIYAÇ PROGRAMı
51
BINA İHTIYAÇ PROGRAMıNıN HAZıRLANMASı
Binanın imar durumuna göre dış ölçülerinin ne
olacağının
ve
binanın
hangi
amaçla
kullanılacağı belirlenir,
 İmar kanunu ve yönetmelikleri ile belirlenen,
yapılması gereken mekanlar boyutları tespit
edilir,
 Yapı
sahibinin istekleri ve ihtiyaçları
doğrultusunda yapı tekniklerine uygun mahal
listeleri oluşturulur. Bu işleme bina ihtiyaç
programının hazırlanması denir.

53
NÜFUS BIRIMINE GÖRE IHTIYAÇ PROGRAMı



Aynı amaçlı fakat değişik boyutlu binaların inşası
mevcut uygulamalardan örnek alınmaktadır.
Kullanım amacı aynı olan bir yapıda iç mekan tasarımı
benzer olmakta, boyutların farklılığı kullanım mahalli
sayısını etkilemektedir. bu özellikte en büyük etken
nüfus olmaktadır.
İhtiyaç programı hazırlanmadan önce binanın hangi
amaç için kullanılacağı ve kullanacak nüfus birimi
tespit edilir. Böylece bina ihtiyaç programı
hazırlanmasına başlanır.
54
9
BELIRLENEN AMAÇ VE YAPı TEKNIĞINE UYGUN BINA
NÜFUS BIRIMINE GÖRE IHTIYAÇ PROGRAMı





Bir veya iki kişilik bir konut yapımı tasarlanıyorsa; Örneğin,
bir kişilik bir köy öğretmeni evi için ihtiyaç programı
düşünülecek olursa;
Mahaller az sayıda veya iç içe düşünülebilir.
Oturma odası “öğretmenin çalışma, yemek yeme ve yatma
ihtiyaçlarını karşılayacak büyüklükte olacaktır.”
Küçük bir yemek pişirme yeri “yemek yeme yeri ile
oturma odası arasında bölme duvar yapılmaya bilir, mutfak
nişi şeklinde düzenlenebilir.
Lavabo, WC
Duş
Bir kişilik bir konut yapımına bu ihtiyaç programı yeterli
olmakta fakat binayı kullanan nüfus arttıkça hacimler ayrı
55
birim teşkil etmekte ve aynı amaçlı odalar artmaktadır.
Nüfus birimi bina ihtiyaç programını etkilemektedir.
IHTIYAÇ PROGRAMıNıN HAZıRLANMASı



Ev girişi
Evin girişi bağlantılı olacağı sokak tarafında olmalıdır,
Dış kapının kullanımı sırasında ıslanılmaması için kapı girişi
üstü örtülü yapılması,
 Hakim rüzgara karşı olmaması veya planlamada gerekli
önlemlerin alınması gerekir.

Bina
ihtiyaç
programı
hazırlanırken
fonksiyonel
kullanım ve yapı teknikleri bir
arada düşünülmelidir.



Antre

Konut girişlerindeki, giriş kapısının açıldığı ilk mahaldir,
 Teknik açıdan ihtiyaç programı belirlenirken, antreler aydınlık
olarak tasarlanmalıdır.

Hol

Bu mahal ihtiyaç programında oturma mahalleri ile beraber
düşünülmeli, yalnız geçiş mahalli olarak ele alınmalı,
 Yapı tekniğine göre geçişler ve bağlantılarla birlikte kot farkı
olan diğer mekanlara geçişteki merdivenler, bu mekanda
çözümlenmelidir.
57

BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA
Yemek odası programda ayrı bir mahal olarak düşünülüyor ise,
oturma odasının dışında fakat devamı anlamında olmalıdır.
 Tek katlı veya iki katlı dubleks yapı tiplerinde, yemek odasından
terasa ve bahçeye çıkılabilmeli, çünkü yemek odası gündüz
yaşantısının geçtiği mahallerden biridir.
 İhtiyaç programında ve sirkülasyon sistemimde ise, günlük
yaşantının geçtiği diğer mahallerle bütünleşecek şekilde
tasarlanmalıdır.
 Yemek odasının aydınlık olması yapı tekniği olarak planlamada
dikkate alınmalıdır.


Yatak odaları
Yatak odaları günlük yaşam mahallerinden ayrı bir sirkülasyon
içinde planlanmalıdır.
 Çok katlı yapılarda uygun yönlerde olmalıdır.
 Tatil evi, villa gibi binalarda yapı dubleks ise yatak odaları üst
59
katlarda tasarlanır.






Hol ile ilişkili olan oturma odaları bir konutun en büyük alanlı
mahallidir.
Teknik açıdan yeterli aydınlığa sahip olmalıdır ve yönlendirme
iyi seçilmelidir.
Cam yüzeyleri döşemeye en yakın mahal olduğundan,
kaloriferli yapılarda ısıtıcıların iyi gizlenmesi gerekmektedir.
Bu mahal günlük oturma alanları olabileceği gibi, misafir
kabul alanları olarak da düşünülebilir.
Bazen nüfus yoğunluğuna göre yemek ve çalışma odaları da bu
mahal içinde bütünleşebilir.
MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE
Yemek odası

58
GÖRE INCELENMESI


Salon (Oturma odası)



BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı
TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI


Aynı zamanda ekonomik ve
estetik
olması
da
gerekmektedir.

Bir konut için bina ihtiyaç
programı;
Antre
Hol
Oturma odası
Salon
Yatak odası
Banyo
Tuvalet (WC)
Mutfak
Yemek odası
Mahaller tespit edilirken, bu konutu kaç kişilik bir
ailenin kullanacağı önceden bilindiği için gerekli mahal
56
sayısı programda nüfusa göre tespit edilir.
BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı
TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI

Bir bina projesinin hem insan
ihtiyaçlarına uygun ve yararlı
olması hem de sağlığına
elverişli olması istenir.
GÖRE INCELENMESI

Banyo





Yatak odaları ile bir arada planlanmalıdır.
Yapı tekniği açısından havalandırılmasına dikkat
edilmelidir.
Rutubetin yan hacimlere ve alt katlara sızmaması için iyi
izole edilmelidir.
Sıhhi tesisat borularının gizlenmesi amacıyla düşük
döşeme planlanır.
Tuvalet (WC)


Tuvaletler günlük yaşantı mahallinin içinde genellikle
hollere bitişik düzenlenir.
Teknik özellikleri banyodaki gibi düşünülür.
60
10
ÖRNEK BIR BINA IHTIYAÇ PROGRAMı
GÖRE INCELENMESI

Mutfak
Yapı tekniğine uygun bir bina ihtiyaç programı mutfak için
önemli bir konudur.
 Yemek odasına veya nişine gerekli servis bağlantısı içinde
düzenlenmelidir,
 Hizmet vereceği yapıyı kullanacak nüfus sayısına uygun
boyutlu düzenlenir.
 Günlük çöp ve malzeme giriş çıkış sirkülasyonu iyi
çözümlenmesi gerekir.



Yapı tekniğine göre bina ihtiyaç programındaki
mahaller irdelendiğinde, ihtiyaç programında bazı
mahaller ilave edilmekte veya çıkartılabilmektedir.
Bu özellik göz önünde tutularak, fonksiyonel kullanışı
belirlenen her binanın yapı tekniğine uygun ihtiyaç
programı çıkarılıp incelenmelidir.
61


OTEL İŞLETMELERİNİN ÖRGÜTLENMESİ: OTEL İHTİYAÇ
PROGRAMI
Bir otel binası içerdiği operasyonlara göre incelenirse aşağıdaki
bölümlere ayrılır:
Odalar Departmanı
House Keeping Departmanı
Yiyecek ve İçecek Departmanı
Mühendislik Departmanı
Personel Departmanı
Muhasebe Departmanı
Pazarlama Departmanı
ORTAK MEKANLAR: Oturma, dinlenme, yeme-içme, çalışma,
eğlence, kutlama gibi ihtiyaçların karşılandığı mekanlardır.
Lobi
Restoran
Kahvaltı Salonu
Gece Kulübü
Balo salonu
Çok amaçlı salon
HİZMETLER
Mutfak
Çamaşırhane
62
Otopark
CANLıLARDAKI BOYUTLARıN MEKAN
BOYUTLANDıRMASıNDA ÖNEMI
 Bütün
binaların kullanımı canlıların varlığına
dayanır.
 Dolayısıyla binanın işleyişi canlılardan hangi
türe hizmet edecekse o canlı boyutlarının
kapsamında etüd edilir.
 Örneğin
bir konut tasarımı yapılacaksa,
boyutlandırmalar insan ölçüleri dikkate
alınarak yapılması gerekmektedir.
64
İNSAN ÖLÇÜLERI
İNSAN ÖLÇÜLERI
65
66
11
YAŞAMA ALANLARI





Yaşama mekanı, günlük yaşamın geçtiği mahallerdir.
Mümkün olduğu kadar doğudan, güney üzerinden
batıya kadar yerleştirilmelidir.
Planlamada Dikkate Alınacaklar :
Geçiş alanları faaliyet bölgelerinden ayrı tutulmalıdır.
Açıklıklar, mobilya yerleşimi için duvar yüzeyinde
yeterli alan bırakacak şekilde ayarlanmalıdır.
Kapılar, pencereler, elektrikli aletler ve ısıtıcılar için
gerekli kullanma kolaylığı sağlanmalıdır.
YAŞAMA ALANLARI






67
YAŞAMA ODALARı IÇIN GEREKLI MINIMUM
AÇıKLıKLAR, DOLAŞıM VE SOHBET ALANLARı
Mobilya Açıklıkları:
Yaşama alanında, mobilyaların
kullanım kolaylığı için gerekli
açıklıklar
aşağıdaki
değerlerden
daha
az
olmamalıdır;
150 cm. karşılıklı oturma
birimleri arasında,
60 cm. iki mobilya arasında
geçiş gerektiğinde,
75 cm. çalışma masası için,
90 cm. temel dolaşım alanı için,
150 cm. televizyon seti ile
oturma birimi arasında.
Oturma birimlerini, rahat bir
sohbet grubu oluşturabilmek
için yaklaşık 3m. çapında bir
daire etrafına yerleştirmek
gerekir.
68
YAŞAMA ALANLARI
GEREKLİ MOBİLYALAR


Eğer ev sakinleri bu yaşama alanında günlük
faaliyetlerini gerçekleştireceklerse odanın boyutları ve
biçimi hem mobilyaları hem de onların kullanım
alanlarını içerecek şekilde olmalıdır.
Müzik dinlemek, televizyon izlemek gibi pasif eylemler,
daha hareketli olan eğlence ve oyun gibi eylemlere
nazaran mobilya önünde daha az hareket alanı
gerektirirler.
69
TIPIK YAŞAMA ODASı MOBILYALARı
70
OTURMA BIRIMI ÖNÜNDE GEREKLI OLAN AÇıKLıKLAR
71
72
12
SOSYAL ETKILEŞIM IÇIN OTURMA GRUBU
ELEMANLARıNıN AÇıKLıĞı
TELEVIZYON IZLEMEK IÇIN GEREKLI HACIM
73
YATAK ODALARI
YATAK ODALARI



74
İnsanın rahat uyuyabilmesi yatağa bağlıdır. En çok kullanılan
ebatlar: 90x190, 100x190, 100x200, 160x200'dür.
Bireysel yatak uzunlukları kişinin boyuna 25cm ilave edilerek
hesaplanır.
Yatak civarında en az 60cm, en uygunu 75cm'lik yerin bırakılmasıdır.


Yatağa paralel duran dolabın olması önemlidir. Çünkü dolap
kapıları açık olması durumunda yeterli hareket alanının kalması
gerekir.
Çift kişilik yatağın sağında ve solunda komidin için yer olmalıdır.
Üzerine kıskaçlı lambaların okuma lambası olarak takılabileceği
etajerler avantaj sağlar.
75
YATAK ODALARI



76
YATAK ODALARI
Her bir kişi için 1 m dolap
yeri
gereklidir.
Yer
yetmezse şayet, antrede
dolap için yer bulmak
gerekir.
Genel ışıklandırma yanı
sıra okuma ışığı gerekir.
Yatak odasına en azından
bir boy aynası gereklidir.
Yüzeyi
aynalı
dolap
bundan dolayı en elverişli
olanlarıdır.
77
78
13
YATAKÇEŞİTLERİ
DEĞİŞİK YÜKSEKLİKLERDEKİ
YATAKLAR
SIKIŞIK DURUMDA KULLANILAN YATAK ÇEŞİTLERİ
DİVAN (YATAK KANEPE)
79
ÇEKYATLAR
80
DOLAP BÖLÜMLERİ


Özel konutlar için gömme dolaplar,
kiralık konutlar için ise portatif
mobilyalar daha çok tercih edilmektedir.
Küçük odalarda, odanın en ayrıntılı
yerine kadar kullanılması gerekir.
81
MUTFAK VE STANDARTLARI







Mutfak planlamasında dikkate alınması gereken belli başlı
faaliyet alanları vardır. Bu çalışma alanları, içerdikleri
bölümler, işlevleri ve birbirleri ile ilişkileri doğrultusunda
tasarlanırlar.
Her projede hacmin büyüklüğü ve şekli de tasarımı
etkilemektedir.
Dört çalışma merkezinden söz edilebilir; evye, ocak, karışım ve
servis alanları.
Bunlara ilave olarak, kendi içinde bir çeşit depolama olarak
işlev gören buzdolabı ve eğer ocağın bir parçası değilse fırını
sayabiliriz.
Her bir çalışma alanının üç bileşeni olmalıdır;
Bölümde kullanılan çeşitli aletler için yeterli depolama alanı,
Yapılacak işler için yeterli tezgah alanı ve,
Evye için su, ocak için ısıtma, karıştırma mahali için mikser
83
yeri ve her bölüm için yeterli ışık gibi zorunlu ihtiyaçlar.
82
MUTFAK DÜZENLEMESİ





Çalışma alanlarının birbirleri ile ilişki halinde
konumlandırılması, mutfak faaliyetlerinin devamlılığını
sağlar:
Depolama (iş için gereken malzemeleri bir araya
toplamak),
Hazırlama,
Pişirme,
Servis yapma ya da ileride kullanmak üzere saklama ve,
Temizleme
84
14





85

Temel olarak, devamlılığı bozan ölü alanlar ya da kapılar, fazladan
adım atmayı gerektirdiğinden, rahatlık ve iş verimini azaltan hatalı
unsurlardır.
Esas plan, "U" veya "L" şeklinde, ya da koridor tipinde olabilir.
En az yer kaplayan çalışma alanını "U" düzenlemesi sağlar. Bu üç
duvardan birinde kapı bulunması gerektiğinden, çoğunlukla bu
düzenlemeyi yapmak mümkün olamaz. Bu durumda "Kırık U"
düzenlemesi de derli toplu bir çözüm sağlar,
İki duvarın, gerekli bütün çalışma alanlarını barındırabildiği
durumlarda, "L" düzenlemesi en uygun olanıdır. Çalışma alanını bir
köşede yoğunlaştırmak gibi bir avantajın yanısıra, "L"nin iki
ucunun uzaklığı gibi de bir dezavantajı vardır.
Hacmin her iki ucunda da kapı bulunması gerektiği durumlarda
"Koridor" düzenlemesi kullanılır. "U" tipi plandan daha yakın
paralel duvarları vardır, ancak çok daha uzun yürüme mesafesi
gerektirir.
Belli çalışma alanları yerleştirilirken dikkate alınan, her birinin
86
kullanım sıklığıdır.
87
88
89
90
15
YEMEK ODALARI
YEMEK ODALARI






Yemek alanı tasarlanırken düşünülmesi gereken
belli başlı etmenler şunlardır:
Oturacak kişi sayısı
Masa için ayrılacak alan
Sandalyeler ve arkasından geçiş için gereken alan
Oturma düzeni
Mobilyaların ebatları ve tipleri
Porselen, cam, gümüş ve kumaş malzeme için depolama





Tavsiye edilen ölçüler aşağıda verilmiştir.
Alan Yerleşimi İçin Ölçüler
Her alan yerleşimi için gerekli olan minimum genişlik 53 cm.dir.
Yine de 73 cm.ye varan genişlik daha fazla hareket özgürlüğü
sağlayacağından tercih edilir.
63 cm. genişlik yeterli olup, birbirinden 15 cm. uzaklıkta 48 cm.
genişlikte sandalye kullanımına imkan verir.
Alan yerleşiminde kullanılabilecek en dar ölçü 36 cm.dir. Bu
ölçüler, porselen, cam ve gümüş eşya ile dirsek uzatmak için
yeterli alanı içermektedir.
Sandalye arkası geçiş için tavsiye edilen minimum alan 55
cm.dir. 55 ila 63 cm. arası daha uygun bir ölçü aralığıdır.
Eğer sandalye arkası geçiş yeri yoksa, sandalyenin derinliğine
bir 12 cm. ilave etmek suretiyle, kalkarken geriye itme payı
sağlanabilir.
91
92
MYemek
OBILYAalanının
AÇıKLıKLARı
rahat





kullanımı için, yemek
masasının kenarından itibaren gerekli açıklıklar;
81 cm. sandalyeler artı sandalye kullanım alanı
96 cm. sandalyeler artı sandalye kullanım ve arka
geçiş alanı
106 cm. sandalye arkası servis alanı
60 cm. yalnız geçiş alanı
122 cm. masadan alt dolaba olan mesafe (yemek odasımutfaklar için)
93
YEMEK ODASı MOBILYALARı YERLEŞIMI
94
YEMEK ODASı MOBILYALARı YERLEŞIMI
95
96
16
BANYO VE STANDARTLARI
YEMEK ODASı MOBILYALARı

97
DUŞTA ÖLÇÜLER





A.
Duş
başlığı.
Yüksekliği
müşterinin
tercihine
göre
ayarlanabilir.
B. Duş vanaları ya da karışım
vanaları. Daima duş girişine yakın
yerleştirilmeli.
C. Duş perdesi çubuğu. (C.1) İsteğe
bağlı olarak;cam duş çevre kapısı;
menteşeler, vanaların karşısına,
kenarlara
monte
edilmeli.
D. Sabun ve sünger taşıyıcısı ile
tutamak kombinasyonu. Kenardan
akıtmalı olanı kullanılmalı. Arka
duvar ya da duş başlığının
karşısında yer alan yan duvara
yerleştirilmeli.
E. Duş vantilatörü. Buhar giderici
olarak kullanılır; banyo vantilatörü
olarak da iş görebilir.
F. Duş kabini aydınlatması. İsteğe
bağlı; buhar geçirmeyen model
olmalıdır.
A. Ayna ve ilaç dolabı. Ölçüleri, raf ya
da üstü raflı yıkama birimine bağlı
olarak değişmektedir. Ayna bir rafın
en az 18 cm. üzerinden açılmalıdır.
(A.1) Lavabonun hemen üzerine
yerleştirilecek sabit ayna, 7 ila 14 yaş
arası çocuklar için tercih edilir.
B. Raf. Tercihen duvarla aynı hizada
gömme. Ecza dolabına ya da lavaboya
ait bir bölüm olarak düşünülebilir.
C,D ve E. Sabun, diş fırçası ve bardak
taşıyıcıları, ayrı birimler ya da
birleşik; gömme ya da dışarlak
olabilir.
F. Tıraş makinesi ve saç kurutma
makinesi için bölme. Lavabonun sağ
üstünde,
tamamen
önde.
G. Tıraş bıçağını koyma yeri.
H. Havlu askıları. Lavabo tezgahı ya
da rafın hizasında olabilir. Kısıtlı
alanda, üst askılara el-yüz havluları,
aşağıdakilere de banyo havluları
asılabilir
98
KÜVETTE ÖLÇÜLER





A, B ve C. Duş başlığı, duş
ayarları, banyo vanaları ve musluk.
Konumları müşterinin isteğine
bağlı
değişebilmekle
birlikte,
küvetin dışından da ulaşılabilir
olmalıdır.
D. Sabun ve sünger taşıyıcısı ile
tutamak kombinasyonu. Kenardan
akıtmalı olanı tercih edilir.
E. Dikey tutamaklar. Tercihe bağlı,
ancak tavsiye edilir.
F. Havlu askısı. Duş donatımlı
küvetin üzerinde kullanılmaz.
G. Perde borusu. Küvetin iç
yüzünde yer almalıdır. (G.1)
Alternatif olarak; cam duş çevre
kapısı, perde yerine kullanılabilir.
Kapılı ve kapısız farklı çeşitleri
bulunmaktadır.
99
100
BANYO VE WC TEFRİŞİ
101
102
17
103
YATAY VE DÜŞEY
104
YATAY VE DÜŞEY
SIRKÜLASYON
Sirkülasyon, bina içindeki mahallere ulaşabilmek
için, mahaller arasında bağlantıyı sağlayan
hareketliliktir.
Bu bağlantıyı sağlayan hareketlilik bina içinde iki
türde oluşur;
ELEMANLARı

SIRKÜLASYON ELEMANLARı

Yatay sirkülasyon
Düşey sirkülasyon
DÜŞEY SIRKÜLASYONU SAĞLAYAN ELEMANLAR
YATAY SIRKÜLASYONU
SAĞLAYAN ELEMANLAR
Yapılarda aynı katta bulunan mahallerin, bir biriyle
ilişkisini sağlayan, yatay sirkülasyon elemanları;
Hol, Koridor, Antre, Sofa ve Sahanlık gibi bölümlerdir.
Büyüklüğü, kullanım amacı, malzemesi, yapım tarzı ne
olursa olsun her yapının, çeşitli fonksiyonları sağlaması
gerekmektedir.
Bu fonksiyonlardan biri de katlar arasında veya farklı
yüksekliklere çıkmak için kullanılan düşey sirkülasyon
elamanlarıdır.
Bu sirkülasyon elamanları; Merdivenler, Rampalar,
Yürüyen Merdivenler ve Asansörler olmak üzere dört
grupta toplanabilir.
18
DÜŞEY SIRKÜLASYON ARAÇLARı DENILEN BU YAPı
BILEŞENLERININ; SAĞLAM, GÜVENLI, RAHAT, ESTETIK
GÖRÜNÜŞLÜ VE EKONOMIK OLMALARı GEREKMEKTEDIR.
İNSANLARıN YAŞADıKLARı FIZIKSEL ÇEVRE KOŞULLARı
ÇOK
DEĞIŞIK
OLDUĞUNDAN,
SIRKÜLASYON
AYRıCA KAT YÜKSEKLIĞI FAZLA OLAN BINALARDA DÜŞEY
ARAÇLARıNıN MALZEME TÜRÜNÜN, BIÇIMININ VE
YAPıSAL ÖZELLIKLERININ NASıL BELIRLENECEĞI ÇOK
SIRKÜLASYON ELEMANLARıNıN KATLAR ARASıNDA DÜZENLI
ÇALıŞMASı GEREKIR.
ÇÜNKÜ, BIR BINANıN KULLANıLıŞıNDAKI RAHATLıK VE
KONFOR ÖNCELIKLE DÜŞEY SIRKÜLASYON ELEMANLARıNıN
IYI PLANLANMASıNA BAĞLı OLMAKTADıR.
YÖNLÜ
BIR
INCELEME
GEREKTIRMEKTEDIR.
ŞARTLARA
BAĞLı OLARAK BU ÖZELLIKLERIN ÖNEM
SıRASı VE DERECESI FARKLı, ÇOĞU KEZ DE BIRBIRINE
ZıT OLMAKLA BIRLIKTE ÖNCELIKLE GÜVENLIK VE
SAĞLAMLıK EN ÖNEMLI YER TUTMAKTADıR.
Sonuç olarak düşey sirkülasyon elemanları, bir nokta
ile kot farkı olan başka nokta arasında bağlantıyı
sağlamaktadırlar.
 Bu iki nokta arasındaki doğrunun yatayla yaptığı açı,
bu bağlantı elemanının eğim açısıdır.
 Bu eğim
0°-90° arasında değişmekte ve bu
değişime göre adlandırılmaktadır.












Düşey sirkülasyon elemanlarından rampalar, merdivenler ve
mekanik merdivenler belirli yükseklikler için bağlantı görevi
yapmaktadırlar.
Düşey sirkülasyonun hızı ve yoğunluğu bu yüksekliğe göre
değişmektedir.
Sirkülasyon hızının artması durumunda, hareketli yapı
elamanlarından olan mekanik merdiven ve asansör
kullanılmaktadır.
Kat yüksekliği artması sonucunda ise merdivenlerin yanı
sıra, asansör zorunludur. Yönetmeliklerde belirtildiği üzere
ülkemizde, beş kattan fazla olan binalarda, merdivenle
birlikte asansör zorunludur.
0°-20° arası eğim, rampayı
20°-24° arası eğim, umumi yerlerdeki merdiveni
24°-45° arası eğim, konutlardaki merdivenleri
45°-60° arası eğim yangın ve servis merdivenlerini
60°-75°sabit veya hareketli el merdivenlerini
75°-90° gemici merdiveni
90°’lik eğim ise asansörlerin oluşumundaki eğim açıları
olarak kullanılmaktadır.
Asansörler
Gemici merdiveni
Sabit veya hareketli el merdivenleri
Yangın ve servis merdiveni
Merdivenler
Yürüyen merdivenler
Rampalar
DÜŞEY SIRKÜLASYON ARAÇLARıNıN EĞIM
SıNıRLARı
19
MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI
MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI
Merdiven; bir yapıda birbirinden farklı iki seviye arasında
muntazam aralıklı yatay ve düşey yüzeylerden meydana
getirilen ve düşey sirkülasyon vasıtası olarak kullanılan yapı
elemanıdır.



Farklı düzeydeki yapı bölümleri arasında bağlantıyı sağlayarak
kişilerin inip çıkmasına yarayan düşey sirkülasyon araçlarından
en önemlisi ve en yaygın olanı merdivenlerdir.
Kişilerin inip çıkmasına yarayan merdivenler, kişiler tarafından
taşınabilen her tür eşya ve malzemenin iletimini de
sağlamaktadırlar.
Ayrıca merdivenlerin en önemli fonksiyonlarından biri de yangın
ve deprem gibi felaketler sırasında, katlar arasındaki bağlantıyı
sağlayarak kişilerin hayatlarını kurtarmaktır.
MERDIVENI OLUŞTURAN ELEMANLAR;
Merdiven kolu,
Basamak,
 Rıht,
 Sahanlık,
 Korkuluk,
 Küpeşte,
 Merdiven kovası,
 Çıkış hattı,
 Merdiven yüksekliği,
 Limonluk olarak sıralanabilir.

Merdivenler
iki
duvar
arasından
yükselebilecekleri gibi bir kenarlarından
duvarlarla sınırlı, ya da duvarlardan büsbütün
bağımsız olabilmektedirler.
 Eğer
duvarların sınırladığı mekan sadece
merdiven için kullanılıyorsa merdiven evi adını
alır.
 Yangın, deprem gibi afetlerde kaçış yolları
olarak da kullanılan merdivenlerin bir merdiven
evi içermeleri zorunlu olmaktadır.


L=S+(b x bn)
S ( Sahanlık )
(b x bn)
9
10
11
12
13
14
15
Üst döşeme kotu
16
Çıkış hattı
Küpeşte
Duvar
G
8
7
6
5
4
3
2
1
b
A
a
G ( Kol genişliği )
b
an x a/b
A
t
Merdiven kovası
H ( Merdiven yüksekliği )
Korkuluk
Sahanlık kotu
Alt döşeme kotu
Plan
20
RıHT
RıHT
İki basamak arasındaki dik yüzey rıht olarak
tanımlanmaktadır. Rıht yüksekliği (a), merdiven yüksekline
göre hesaplanarak bulunmakla birlikte, yapılacağı yere uygun
olarak aşağıda verilen ölçüler arasında olmalıdır.
Rıht Yükseklikleri (a):
 Park, bahçe ve dış girişlerde: 12 - 14 cm
 Okul, tiyatro, hastane vb. yerlerde: 14 - 16 cm
 Konutların kat merdivenlerinde: 16 - 18 cm
 Çatı arası, bodrum vb. yerlerde : 18 - 22 cm
a
Rıht yüksekliği ,
Rıht sayısı
an 
H
an
H
a
formülü kullanılarak hesaplanır.
BASAMAK GENIŞLIĞI
BASAMAK
Basamak, merdivende ayağın bastığı yüzey olarak
tanımlanabilir.
Basamak genişliği (b);
2 a + b = 61 ~ 65 cm
b = ( 61 ~ 65 cm) - 2 a
Rıht yüksekliği ve rıht sayısı, bu değerler
arasından seçilmekle birlikte, merdiven
yüksekliği (H) ve rıht sayısına (an ) bağımlı
olarak;
formülüyle hesaplanır.
Buradaki (61-65 cm), düz zeminde yürüyen yetişkin bir
insanın, normal bir adım boyudur.
BASAMAK SAYıSı
Basamak sayısı, rıht sayısından daima bir eksik olur:
bn = an -1
Merdivende sahanlık olduğunda ise basamak sayısı,
sahanlık sayısı kadar daha eksik olur.
Merdivenin ilk basamağı, hem merdivene estetik
kazandırmak ve hem de merdivene ilk basan ayağın
rahatça basabilmesi için, genellikle yana doğru
çıkıntılı yapılır.
Basamak genişliği, ayak tabanının basamak
üzerine rahat ve emniyetle basabilmesi için,
merdivenin çıkış hattı üzerindeki hiçbir yerinde;
konutlarda 25, umumi binalarda ise 30 cm.’den az
olmamalıdır.
 Ayrıca,
balanslı
(dönüşlü
ve
döner)
merdivenlerde, merkezden 15 cm. uzaklıktaki
basamak genişliğinin de, 10 cm.’den az olmaması
gerekir.

MERDIVEN KOL GENIŞLIĞI (G)
Merdiven kol genişliği, konutlarda ve umimi binalarda ayrı özellikler
göstermektedir.
Konutlarda: Bir ailenin oturduğu konutlardaki dahili merdivenlerin kol
genişliği 1,00 m.’den daha az olmamalıdır.
Genel mendivenlerin kol genişliği ise;
İki katlı ve iki ailenin oturduğu binalarda 1,00 m.;
İki ve üç katlı, ikiden fazla ailenin oturduğu binalarda 1,10 m.,
Üçten fazla katlı binalarda ise 1,20 m.’den az olamaz.
Her fazla kat için 10 cm. ekleme yapılır
Umumi Binalarda: Toplumun kullandığı umumi binalarda merdiven kol
genişliği, 1,50 m.’den daha az olmamalıdır.
Merdiven kol genişliği çatı arası, bodrum katı ve servis merdivenlerinde,
kullanışa ve mimari gereksinime göre belirlenmekle beraber, 0,70 m.’den daha
az olmamalıdır.
21
MERDIVEN KOLU
MERDIVEN KOL BOYU (L)
Aynı doğrultudaki en az üç basamaktan oluşan
merdiven
boyuna,
merdiven
kolu
denir.

Mimari projede, merdiven boşluğu boyutlarının belirlenebilmesi
için, merdiven kol boylarının hesaplanması gerekmektedir.
Merdiven kolu, merdiven kol genişliği (G) ve
merdiven kol boyu (L) olarak iki grupta incelenebilir.
b
Tek kollu düz merdiven
L = b . bn
L
L2
X2
X2
X1
S
b
b
L
L1
b
X1
S
L1
L2
S
S
S
G
t
G
2G +t
TEK KOLLU, ARA SAHALıKLı
DÜZ
MERDIVEN
L = (B . BN) + S
İki kollu, köşe sahalıklı düz
merdiven
L1 = X1 + S ve L2 = X2 + S
İKI KOLLU, ORTA SAHALıKLı DÜZ
MERDIVEN
L1 = X1 + S
KAT VE ARA SAHANLıĞı
Kat yüksekliği fazla olan bina merdivenlerinde çıkış
ve iniş esnasında dinlenmek ve hız kesmek için
yapılan platform, sahanlık olarak tanımlanmaktadır.
 Sahanlık
genişlikleri genellikle merdiven kol
genişliği kadar yapılmaktadır.
 Sahanlık uzunluğu iki veya daha fazla kollu
merdivenlerde, merdiven kol veya yuva genişliğine
göre değişmektedir.
 Kat sahanlıklarının genişliği, merdiven genişliğinden
az olmamalıdır.

VE
L2 = X2 + S
ARA SAHANLıĞıN BOYU (S);
Basamak genişliğine (b), sahanlıkta atılacak adım sayısı (n)
kadar alınacak adım boyunun eklenmesiyle bulunur:
S = b + (61 ~ 65 . n)
Umumi merdivenlerde birden fazla;
Bahçe, park vb. yerlerde her üç basamakta bir ara sahanlığı
düzenlenebilir.
Ara sahanlığın boyu; düz merdivenlerde 1,00 m., balanslı
merdivenlerde ise 0,80 m.’den daha az olmamalıdır.
22
ÇıKıŞ HATTı
ÇıKıŞ HATTı


Merdiven resminin çiziminde, çıkış hattının ilk rıht ile
kesiştiği yere başlangıç işareti, son rıht ile kesiştiği
yere ise çıkış yönünü ve sonunu belirten bir ok işareti
konulur.
 Çıkış hattının üzerine de, her kol için ayrı ayrı olmak
üzere rıht sayısı, rıht yüksekliği ve basamak genişliği
yazılır.

MERDIVEN KOVASı
MERDIVEN YÜKSEKLIĞI
Çıkılması gereken yüksekliktir. Merdiven yüksekliği,
binalarda kat yüksekliği yani döşeme üzerinden döşeme
üzerine kadar olan yüksekliktir.
 Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe de
baş yüksekliği denir.
 Bu yükseklik, 180 cm.’den az olmamalıdır. Ayrıca,
merdiven yuvasından geçen sahanlık kirişi gibi
sarkmalardan dolayı, bir yükseklik azalması olursa; bu
yüksekliğin yine, 180 cm.’den az olmaması gerekir.

LIMONLUK
 Planda,
birbirinin yanından geçen iki merdiven kolu
arasındaki boşluğa, merdiven kovası denir.
Merdiven kovasının genişliği (t), merdiven şekline
bağlı olmakla birlikte, en az 20 cm olmalıdır.
5~15 cm

Merdivenlerde iniş ve çıkışlarda, normal olarak üzerinde
yürünen ve görünmeyen hatta, merdiven çıkış hattı denir.
Üzerinde en çok yürünen doğrultudur.
Merdiven çıkış hattı, düz merdivenlerle, genişliği 120 cm.’den az
olan balanslı merdivenlerde, merdiven genişliğinin tam
ortasından geçirilir.
Genişliği daha fazla olan balanslı merdivenlerde ise, merdivenin
iç kolundan (ya da küpeşteden) 55-60 cm. içeriden alınır.
5~15 cm
limonluk




Merdiven boşluğu tarafında, basamağın üst ve ön kısmında
yapılan çıkıntıya, limonluk denir.
Ayağın, merdiven boşluğuna kaymaması ve merdivenin
temizlenmesi sırasında su vb.nin yanlardan aşağıya
dökülmemesi için yapılır.
Genelliktle taş, mermer, mozaik vb. kagir merdivenlerde
uygulanır.
Limonluğun genişliği, 5-10 cm. ve derinliği de, 5-15 cm.
arasında olmalıdır. Limonluk, basamak şeklini takip eder
biçimde, ya da düz olmak üzere iki şekilde düzenlenebilir.
5~10 cm

Limonluk
23
5~15 cm
L
i m
o
n
l u
KORKULUK VE KÜPEŞTE
k

Merdiven boşluğu tarafına, düşmemek ve emniyet için
merdiven malzemesiyle de uyumlu olarak ahşap, metal
plaka, metal çubuk, arme cam, mermer vb, gereçlerle
korkuluk yapılır.
5~10 cm
A r m e c a m vb.
i m
o
n
l u
k
90 cm
L
( a)
(c)
(b)
Korkuluğun bağlantı çubukları, basamaklara önden, yandan ya
da üstten tespit edilir.
 Korkuluklara gelecek yük, konutlarda 50 kgf/m; okul, mağaza,
hastane, toplantı salonu vb. topluma açık yerlerde ise, 100
kgf/m olarak alınmalıdır.

Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat bir çıkış-iniş için,
yüksekliği basamak ucundan 90 cm. kadar olacak şekilde bir
küpeşte oturtulur.
 Küpeşteler, genellikle 5-10 cm. genişliğinde sert ahşap, plâstik,
metal vb. gereçlerden çeşitli profiller verilerek yapılır.

Bağl ant ı çubuğu
( a) Önden t espi t
(a)
( b) Yandan t espi t
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
( c) Üst t en t espi t
ÖRNEK MERDIVEN HESABı
Geniş merdivenlerde duvar tarafına da küpeşte konulabilir.
Bu durumda küpeşte, duvar üzerine ya da duvar içerisine
girecek şekilde tespit edilir
Sıva
Küpeşte
Buna göre ;

a) Rıht yüksekliği (a)=?


b) Rıht sayısı (an)=?
c) Basamak genişliği (b) =?
d) Basamak sayısı (bn) =?

e) Sahanlık boyu (S) =?

f) Kol genişliği (G) =?
e) Kol boyu (L) =?

Duvar
İnce
çimento
harcı
(a)
Kat yüksekliği H=310 cm olan 5 katlı ve 10 daireli apartmana, tek
kollu ve ara sahanlıklı düz merdiven yapılacaktır.

(b)
(c)
24
KAT YÜKSEKLIĞI H=310 CM OLAN 5 KATLı VE 10 DAIRELI APARTMANA,
TEK KOLLU VE ARA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN YAPıLACAKTıR.
KAT YÜKSEKLIĞI H=310 CM OLAN 5 KATLı VE 10 DAIRELI APARTMANA,
TEK KOLLU VE ARA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN YAPıLACAKTıR.
Apartmanlarda rıht yüksekliği, 16-18 cm arasında alınabildiğine göre, burada
rıht yüksekliğini yaklaşık olarak;
Rahat bir çıkış için adım boyunu, 63 cm alalım;
b=63-2a = 63-(2x17,22) = 28,56 cm. bulunur. Bunuda; b=29cm alabiliriz.
a=17cm olarak seçelim.
S = b+bir adım boyu
18,23
(buradaki virgülden sonraki kısmı (23), buçuktan
az olduğu için hesaba katmayarak;)
=18 adet alabiliriz.
17,22
.
.
bn=an-2=18-2 (Bir ara sahanlık olduğundan, rıht sayısının 2 eksiği alınacak )
bn=16 adet
S = 25+63
ve
S= 92 cm. bulunur.
Ancak düz merdivenlerde sahanlık boyu en az 100 cm olacağından;
S=100 cm. olacaktır.
Merdiven kol genişliği, üçten fazla katlı binalarda en az 120 cm. olacağına
göre; 4 katlı binada 120 cm. ve 5 katlı binada 120+10=130 cm. olarak kabul
edebiliriz. G=130 cm.
L=(bxbn)+S = (29x16)+100 ise L=564 cm. bulunur.
ÖDEV
Tek kollu, düz bir bodrum merdiveninde; kat yüksekliği H=260
cm. verilmiştir.
Buna göre ;
 a) Rıht yüksekliği (a)=?
 b) Rıht sayısı (an)=?
 c) Basamak genişliği (b) =?
 d) Basamak sayısı (bn) =?
 e) Sahanlık boyu (S) =?
 f) Kol genişliği (G) =?
 e) Kol boyu (L) =?
MERDİVEN ÇEŞİTLERİ
Merdivenler;
 Yapıldıkları yerlere göre,
 Biçimlerine göre,
 Eğim açılarına göre,
 Malzemelerine göre ve
 Konstrüksiyonlarına göre olmak üzere beş grupta toplanabilir.
YAPıLDıKLARı YERLERE GÖRE MERDIVEN ÇEŞITLERI
Yapıldıkları yerlere göre merdivenler;
 Dış merdivenler ve
 İç merdivenler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
25
İÇ (DAHILI) MERDIVENLER
DıŞ (HARICI) MERDIVENLER
Binaların dışında veya açıkta yapılan merdivenlerdir.
Üstleri açık olduğundan dış etkilere dayanıklı
malzemelerle inşa edilir ve kaplanır.
 Bunlar daha farklı yükseklikteki yolları, bahçeleri,
parkları ve tretuvarlarla binaların zemin katlarını
bağlarlar.








BIÇIMLERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI
BIÇIMLERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI
Merdivenler biçimlerine göre;
 Düz merdivenler,
 Dönüşlü merdivenler,
 Döner merdivenler olmak üzere üç gruba ayrılabilir.
Binaların içinde veya üstleri örtülü olarak yapılan merdivenlerdir.
İç merdivenler normal olarak dış hava koşullarına kapalıdır.
Bunlar işlevsel özelliklerine göre esas, yan, servis, yangın
merdiveni adını alırlar.
Esas merdivenler bina girişlerine yakın noktalarda düzenlenirler
ve normal katlar arasındaki sirkülasyonu sağlarlar.
Servis merdivenleri sadece hizmet personeli tarafından kullanılır
ve servis girişinin yakınında düzenlenir.
Genellikle dış cephelerde düzenlenen yangın merdivenleri ise
yangın, deprem ve benzeri afetlerde özel kaçış yollarını
oluştururlar.
Dönüşlü merdivenlerin çıkış hattının bir bölümü
eğridir. Bu nedenle basamaklarının bir bölümünün
plandaki şeklinin yamuk olması zorunludur.
 Döner merdivenlerde ise çıkış haltının tümü eğri ve
basamaklarının da tümü yamuk şeklindedir.

Bunlardan her biri çeşitli kollarda olabilmektedir.
Düz kollu merdivenlerin belirgin özelliği çıkış hattının
bir doğru ve tüm basanlarının plandaki şeklinin
dikdörtgen veya paralel kenar olmasıdır.
Biçimlerine Göre Merdiven Türleri
Tek kollu, düz merdiven
İki kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven
İKI KOLLU, ORTA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN
Üç kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven
Tek kollu, ara sahanlıklı düz merdiven
Üç kollu, ara sahanlıklı düz merdiven
Üç kollu, boy sahanlıklı düz merdiven
Üç kollu, çeyrek dönüşlü merdiven
26
İKI KOLLU, ÇEYREK DÖNÜŞLÜ MERDIVEN
Yarım elips merdiven
Üç kollu, ters çeyrek dönüşlü merdiven
TAM DÖNER MERDIVEN
Tam elips merdiven
EĞIM AÇıLARıNA GÖRE MERDIVEN TÜRLERI
Eğim açılarına göre merdiven türleri beş grupta toplanabilir.
 Yatık eğimli merdivenler
Eğimi 20-24 derece olan genellikle bahçe, park, geçit ve binaların dış
merdivenlerinde kullanılır.
 Normal eğimli merdivenler
Eğimi 25-36 derece olan, her türlü binaların iç ve dış merdivenlerinde kullanılır.
 Normalden fazla eğimli merdivenler
Eğimi 37-45 derece olan binaların çatı ve bodrum kat merdivenleri ile az
kullanılan merdivenlerin yapımında kullanılır.
 Çok eğimli merdivenler
Eğimi 46-60 derece olan, binalarda özel kullanma şartlarındaki yangın ve servis
merdivenlerinin yapımında kullanılır. Ayrıca vapurlar, makina daireleri gibi
faydalı alanın çok önemli olduğu yerlerde özel kullanma koşullan geçerli
olduğundan eğimin çok dik olması zorunludur.
 Dik eğimli merdivenler
Eğimi 61-90 derece arasında olan, binalardaki tesisatlarda ve endüstriyel
yapılarda dayama veya asma merdiveni olarak kullanılır. Ancak bunlardan
tutunmadan inip çıkmak olanaksızdır. Bu nedenle de normal sirkülasyon aracı
olarak kabul edilemezler.
MALZEMELERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI
Merdivenler;
 Taşıyıcı kısım,
 Kaplama,
 Korkuluk olmak üzere üç kısımdan oluşur ve bunların
her birinde malzemelerin hemen hepsi kullanılabilir.
Ancak tüm taşıyıcı yapı elemanlarında olduğu gibi
merdivenlerde de en önemli koşul mukavemet
olduğundan, bir merdiveni öncelikle taşıyıcı kısmının
malzemesi belirler.
EĞIM AÇıLARıNA GÖRE MERDIVEN TÜRLERI
MALZEMELERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI




Merdivenler, taşıyıcı kısımlarının malzemelerine göre dörde
ayrılır.
Kagir Merdivenler
Ahşap Merdivenler
Metal Merdivenler
Karma Merdivenler
Merdivenlerde kullanılan başlıca kagir malzemeler doğal taş,
yapay taş, beton ve betonarmedir. Metal olarak da genellikle
çelik, özel hallerde ise alüminyum kullanılır. Taşıyıcı kısmı
birden fazla malzemeden yapılan merdivenlere karma merdiven
denir.
27
KULLANIŞLI VE RAHAT BİR MERDİVENDE
BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER
MERDİVENLERİN DENGELENDİRİLMESİ

Merdiven bina girişinde kolaylıkla görünebilir bir yerde planlanmalıdır.

Merdiven bina planında az yer kaplamalıdır.

Rahat bir iniş çıkış sağlanmalıdır.

Merdivenin yapı malzemesi yangına karşı dayanıklı olmalıdır.

Yapıldığı yer ve kullanma amacına cevap verebilecek mukavemette olmalıdır.

Binanın kullanılışına göre yeterli genişlikte olmalıdır.

Merdivenle tavan arasındaki geçiş yüksekliği, konutlarda düşey olarak en az
2,00 m. olmalıdır.

Binalardaki sirkülasyonu sağlayabilecek şekilde merdiven yerleri planlanmalıdır.

Merdiven çıkışlarında
yapılmalıdır.

Merdivenler iniş çıkıştaki
kullanımlarda,
sağlayacak şekilde yapılmalıdır.

Güvenle ve kolaylıkla iniş ve çıkış için merdiven kol kenarında korkuluk
yapılmalıdır.

Merdiven yuvası iyi aydınlatılmalı, doğal ışık kullanılabilmelidir ve iyi bir
havalandırma yapılmış olmalıdır.
sahanlıklar


Düz merdivenlerdeki basamaklar, rıht çizgilerinin çıkış hattına dik olarak
çizilmesiyle,
Döner merdivenlerde ise, çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri alınarak
işaretlenen rıht noktalarının, merdiven dairesinin merkeziyle birleştirilmesi
suretiyle oluşturulmaktadır.

Basamak sayısı az olan merdivenlerde, basamakların tamamı dengelendirilebilir.
Basamak sayısı fazla olan merdivenlerde ise, dönüş bölgesinin simetri
ekseninden itibaren, her iki tarafa doğru beşer olmak üzere, toplam 10 basamağı
dengelemek yeterli olmaktadır.
ilişkili

Merdivenin dönüş bölgesindeki simetri ekseni üzerine, basamak ya da rıht
getirilebilir.
rahatlık kolaylık ve emniyeti

Dengelendirmeye, merdivenin iç kolu ve çıkış hattının çizilmesinden sonra
başlanır.
düzenlenmeli
veya
koridorlarla
Simetri
Ekseni
Simetri ekseni
Çıkış hattı
r
M
İç kol
G
t
G
10~20 cm
ÇEYREK DÖNÜŞLÜ MERDIVENIN, "YARDıMCı
DOĞRU YÖNTEMIYLE" DENGELENDIRILMESI
MERDIVENLERIN DENGELENDIRILMESI
Merdivenlerin dengelendirilmesinde; en çok uygulanan yöntemlerden
ikisi, yaprak yöntemi ve yardımcı doğru yöntemidir.
Simetri ekseni
G
Basamağı ortada olan çeyrek dönüşlü merdivenin, "yardımcı
doğru yöntemiyle" dengelendirilmesi ve yarım dönüşlü
merdivenin, "yardımcı doğru yöntemiyle" dengelendirilmesi sırası
ile ele alınırsa;
s im e tr i e k s e n i
b/
10
2
b
10
cm
A
A
1
b
2
3
1
2
10
10
2
4
3
5
4
B
b
b/
0
C
0
B
A
c
B
c
c'
c'
c'
c'
c'
c'
c'
c'
c'
28
5. KONSTRÜKSIYONLARıNA
MERDIVENLER
 Parça
BETONARME MERDİVENLER
GÖRE
Binalarda katlar arasında iniş ve çıkışı sağlamak üzere betonarme
ile inşa edilen yapı elemanlarına betonarme merdivenler denir.
Betonarme merdivenlere konulacak çelik donatı merdivenin
yapılış ve çalışma şekline göre değişik olmakla birlikte, elemanın
çekme gerilimine çalışan kısmına çelikler konulduğundan, donatı
şekli betonarme kiriş ve döşemelere benzer. Bu nedenle
betonarme merdivenlerin yapılmasında kiriş ve döşemelerde
açıklanan hususlara dikkat edilir.
Basamaklı Betonarme Merdivenler
Bir ucu ankastre, diğer ucu askıda olan parça basamaklı
merdiven
 İki ucu duvara gömülen veya oturtulan parça basamaklı
merdiven

 Yekpare
Betonarme Merdivenler
Betonarme konsol merdivenler
 Serbest oturan merdivenler

Çift yan kirişli betonarme merdivenler
 Tek yan kirişli betonarme merdivenler
 Alt ortada tek kirişli betonarme merdivenler

PARÇA BASAMAKLı BETONARME MERDIVENLER




Merdivenin her basamağı ölçülere uygun olarak atölyelerde ayrı ayrı dökülüp
temizlendikten sonra yapıdaki yerine götürülüp yerleştirilir.
Basamaklar yapılırken boyut ve profiline göre kalıp hazırlanır.
Basamağın üst yüzeyi alta gelecek şekilde düzgün bir yüzey üzerine yatırılan
kalıp içine kaplama malzemesi 2-3 cm. kalınlığında serildikten sonra çelik donatı
yerleştirilir ve 250-300 dozlu beton dökülür.
24 saat bekledikten sonra kalıptan çıkartılarak kaplama malzemesi, zımpara
taşlarıyla silinip cilalanır.

Ancak beton yüzey silinmez ve cilalanmaz. Kaplama malzemesi olarak
genellikle mozaik kullanıldığından, bu tür merdivenlere parça basamaklı mozaik
merdiven denir.

Basamaklar düz ve yelpaze şeklinde hazırlanır. Binme ve dayanma yüzeylerinin
genişlikleri 3-5 cm, basamak profilleri 2-3 cm genişlikte ve 4-7 cm yükseklikte
yapılır.
Bu merdivenlerde her basamak ayrı bir eleman olarak çalıştığından, çelik
donatısı kirişlere benzer ve iki şekilde yapılır.

Betonarme merdivenler çeşitli yaklaşımlarla sınıflandırılabilir.
Yapılış şekline göre;


Parça basamaklı
Yekpare olmak üzere iki kısma ayrılır.
BIR UCU ANKASTRE, DIĞER UCU ASKıDA OLAN PARÇA
BASAMAKLı MERDIVEN





Ankastre olan uç duvar veya kiriş içine en az 20 cm. gömülür.
Basamak uçlarının gömüleceği duvarın yük taşıyıcı olması ve
çimento harcı ile örülmesi gerekir.
Basamaklar, birbiri üzerine basacak şekilde ve sırayla döşenir.
Bu arada duvar da örülerek yükseltilir. Bu tür merdivenlerde
basamaklar, birer konsol gibi çalışacaklarından, çekmeye çalışan
donatı da üste konulmalıdır ve hesapta, ucunda 50 cm. ara ile iki
100 kg.lık (toplam 200 kg.) münferit yük bulunduğu varsayılır.
Ayrıca, basamakların duvar dışında kalan boyları da, en çok 120
cm. olmalıdır.
BIR UCU ANKASTRE, DIĞER UCU ASKıDA OLAN
PARÇA BASAMAKLı MERDIVEN




P
Parça basamaklı merdivenlerin gerekli mukavemetini sağlamak ve
bir yerden diğer bir yere nakledilirken kırılmalarını önlemek için
ayrıca alt kısımlarına da demirler konulur ve bir kaç etriye ile
tutturulur.
Üçgen bazen dikdörtgen şeklindedir. Üçgen kesitli yapıldıkları
zaman basamaklar damak kısımlarıyla birbiri üzerine oturtulur.
Boşta kalan uç kısımlar, desteklerle takviye edilir.
Merdiven tamamlandıktan ve iyice kuruduktan sonra bu destekler
yerlerinden alınır.
>20 cm
<120 cm
29
İKI UCU DUVARA GÖMÜLEN VEYA OTURTULAN

Duvar

32
17
13 4
25
3
4Ø10
1Ø10
25

23
30
120
147
10
10
4Ø10
147
1Ø10
8
8
14
L=167
L=167
10
27
Basamak uçları mesnetlere en az 10 cm. oturtulur veya gömülür.
Basamağın alt kısmı çekmeye çalışacağından esas çelikler alt
kısma konur.
Etriyeler basamak kesitine uygun ve üçgen şeklinde kıvrılır, en
çok 20 cm. ara ile konur.
25
Etriye : Ø8/25
L = 82
10
Duvar
2Ø8
P
20
120
20
2Ø8
157
8
20
20
L=173
40
>10 cm
12
51
10
10
1Ø10
3Ø10
157
12
17
<120 cm
8
L=209
17
>10cm
40
10
L=177
10
İKI UCU DUVARA GÖMÜLEN VEYA OTURTULAN

Hazır basamak
24 5
17

Parça basamaklarla oluşturulan bu merdivenler, betonarme
karkas yapılarda, karkas sistemle bir bütün olarak
çalışmadıklarından ve geniş merdivenlerde de istenilen
dayanımı göstermediklerinden, pek tercih edilmez.
Bu nedenle, genellikle betonarme karkas yapılarda basamaklar
eğik, taşıyıcı bir döşeme üzerine oturtulur.
Bu eğik döşeme üzerine oturan basamaklar (L) şeklinde plakalar
halinde ya da dolu gövdeli olarak hazırlanır.
4~5cm

Çimento harcı
Merdiven plakası
30


3


Hazır basamak
Basamak yüzeyi
3~5


2~3 3
Çimento harcı
Basamak altı
Bini dişi
Merdiven plakası


YEKPARE BETONARME MERDIVENLER






Kagir, yığma ve betonarme karkas binalarda betonarme merdivenler
genellikle yekpare yapılır.
Merdivenin şekline göre kalıp yapıldıktan sonra çelik donatısı
yerleştirilir ve betonu düz plaka halinde veya basamaklarla birlikte
dökülür.
Merdiven plaka kalınlığı en az 10 cm. alınır.
Yapılarda döşeme betonu her katta ayrı ayrı döküldüğünden, merdiven
plaka veya kiriş donatısının yükünü naklettiği yapı elemanındaki
donatısı ile birleştirilmesini sağlamak üzere filizler bırakılır.
Betonarme merdivenlerde yan kirişlere, kol kirişi adı verilir.
Yekpare betonarme merdivenler, statik bakımdan konsol çalışan
merdivenler ve serbest oturan merdivenler olmak üzere iki kısma
ayrılır.
Piyasada hazır şekilde de bulunabilen bu plaka halindeki basamakların
imali önceden hazırlanan bir kalıp içerisine dökülerek yapılır.
Ancak, hazır basamakların altları boş ve et kalınlıkları da, 4-5 cm. kadar
olur.
Yüzeyde genellikle, mozaik ya da plaka mermer parçaları kullanılır.
Hazır basamaklar, merdiven plakası üzerine çimento harcıyla monte
edilir.
Ancak, hazır basamakların önceden nerede kullanılacağı bilinmeden
hazırlandıklarından, normal ölçülerden biraz daha geniş yapılır ,
Yerlerine monte edilirlerken de, merdivenin projesindeki boyutlarına
uygun olarak kesilir, ya da basamaklar özel siparişle, özellikle balanslı
merdivenler için, projesindeki boyut ve şekillerde imal ettirilir.
Basamaklar, daha önce imalathanede silinmiş ve cilalanmış
olduklarından, yerlerine döşendikten sonra, ayrıca bir silme ve cilalama
gerekmez.
Basamakların aydınlık kısmına gelen yanları, düz olarak yapıldığı gibi,
limonluklu olarak da yapılabilmektedir.
BETONARME KONSOL MERDIVENLER




Kol genişliği 120 cm. veya daha az olan iç ve dış merdivenlerde,
kol plakasının bir ucu çimento harcı ile örülmüş en az bir tuğla
kalınlığındaki (>20 cm.) duvara gömülerek yapılır.
Ayrıca, plakanın duvara girdiği kısımda, 25-30 cm yüksekliğinde
bir hatıl oluşturulmalıdır.
Plakanın esas donatısı da, bu hatıla girdirilerek döşenmeli ve
betonu da birlikte dökülmelidir.
Merdiven plakası, alttan ve üstten ya sahanlık döşemelerine, ya da
sahanlık kirişlerine oturtulur.
Sahanlık kirişi
Duvar
A
Sahanlık
A
B
Merdiven
plakası
(8~10 cm)
Sahanlık
>20cm
Hatıl
Sahanlık kirişi
Sahanlık
B
A-A Kesiti
Sahanlık kirişi
B-B Kesiti
31




Betonarme karkas yapılarda merdiven yuvası yan duvar içine
gizlenen ve merdiven eğimine göre yapılan betonarme kirişe,
merdiven esas çeliklerinin uçları gömülür.
Konsol merdivenler düz veya birleşik basamaklı ve dişli veya
kıvrımlı plak şeklinde yapılır.
Düz konsol merdivenlerde, meyilli merdiven kol plakasının üst
kısmı çekmeye çalışacağından esas çelikler üste konur ve
eksenleri arasındaki mesafe 15 cm. veya daha az yapılır.
Pilye çeliklerinin kıvırma noktaları hesap sonucu saptanır.
Dağıtma çelikleri merdiven kol plakası uzunluğunca 20-25 cm.
aralıklarla konur.
SERBEST OTURAN MERDIVENLER





Merdiven zemin katta başlayacaksa temel ve üzerine hatıl
yapılır.
 Merdiven kolu taşıyıcı duvar kenarına dayanıyorsa, kolun bir
ucu duvara gömülebilir veya oturtulabilir.
 Merdiven kirişlerinin çelik donatısı normal kirişlere benzer.
Bu merdivenlerde kol plakası düz veya dişli olarak yapılır.
 Kirişli betonarme merdivenlerde, kirişler tertipleniş yerlerine
göre tek yan kirişli, alt ortada tek kirişli ve çift yan kirişli
olmak üzere üç kısma ayrılır.

Merdiven yükünün çok ve merdiven kol genişliğinin genellikle 120.
cm’den fazla olması durumlarında, merdiven boyunca kirişler yapılıp,
merdiven plakası ya da basamaklar, bu kirişlere serbest olarak
oturtulabilir.
Bu kirişler de, her iki uçlarından duvar veya kiriş gibi ayrı mesnetlere
oturtulur.
Merdiven altlarına yapılan bu kirişlere, merdiven kol kirişi denir. I ya da
U gibi çelik profillerin veya genellikle betonarme olarak yapılan kol
kirişlerinin boyutları, statik hesaplamalarla bulunur.
Merdiven kolunun yanlarında veya altında kirişler tanzim edilerek
yapılan merdivenlerdir. İşçiliği zor olmasına karşın özellikle kol
uzunluğu veya genişliği fazla olan merdivenlerde plaka kalınlığını
azaltacağından daha ekonomiktir.
Bu merdivenlerin yapıldığı yerde döşeme ve sahanlık kenarlarında da
betonarme kirişler tanzim edilir.
TEK YAN KIRIŞLI BETONARME MERDIVENLER



ALT ORTADA TEK KIRIŞLI BETONARME MERDIVENLER






Merdivenin yükü, merdiven kolunun alt ortasına konulan bir
betonarme kirişe taşıttırılır. Kiriş yükü alt ve üst uçlarındaki
mesnetlere nakledilir.
Kirişin çelik donatısı normal betonarme kirişlerde olduğu gibi yapılır.
Merdiven kolu plaka şeklinde yapıldığında, esas çelikleri yüzeyine ve
montaj çelikleri üzerine konularak bağlanır.
Merdiven basamakları parçalı yapıldığında, basamak alt ortasına kirişe
gömülecek ankraj çubukları koyularak önceden hazırlanır.
Kirişin kalıbı yapılıp çelik donatısı konulduktan sonra hazır
basamaklar kalıp üzerine oturtulur ve beton dökülür.
Ayrıca merdivenin güzel görünmesi için orta kiriş üzerinde diş yapılır.
Duvar kenarında yapılan merdivenlerde kol plakasının ucu duvara
en az 10 cm. genişliğinde gömülür veya oturtulur.
Plakanın diğer kenarında betonarme kiriş yapılır. Kirişin çelik
konstrüksiyonu iki ucu ankastre olan betonarme kirişlere benzer.
Görülen fark, merdiven kol kirişinin, merdiven eğiminde meyilli
olarak konmasıdır.
Merdiven kol kirişinin alttan sarkması istenmiyorsa, limonluk
meydana getirilir, limonluk kiriş yüksekliği en az 15 cm.
olmalıdır.
ÇIFT YAN KIRIŞLI BETONARME MERDIVEN
Merdiven kollarının yükleri, yanlarındaki kirişlere
taşıttırılmak üzere yapılır.
 Yan kirişler merdivenin kol plakasının alt kenarlarında
sarkan kiriş veya limonluk kirişi seklinde tanzim edilir.
 Ayrıca özellikle dişli veya basamakları parçalı olarak
yapılan merdivenlerde yan kirişler merdiven kol
kenarından 25-55 cm içeride yapılarak, güzel görünüşlü
olması sağlanır.
 Merdiven kol kirişleri, aşağıda görüldüğü gibi değişik
şekillerde, tek veya çift taraflı olarak düzenlenebilir.

32
(c,d)
(a,b)
(c)
(a)
Kol kirişi
Kol kirişi-Limonluk kirişi
(d)
(b)
Döner merdivenlerde; merdiven genişliği büyük ve etrafı
bir duvarla çevrilmemişse iki ucundan serbestçe oturan
plaklar yapılır.
 Apartmanlarda; genellikle merdiven genişlikleri az ve
merdiven mahalli daima duvarla çevrili bulunduğundan,
döner merdiven plakları, duvar içinde kalan kirişlere
ankastre olarak düzenlenir.
 Betonarme döner merdivenler ya betonarme veya çelik
bir kolon etrafında düzenlenir, ya da etrafı bir duvarla
çevrilerek, bu duvara ankastre edilir.
 Her iki durumda da merdiven plakası konsol olarak
çalışır.

(e,f)
Limonluk
(e)
Kol kirişi-Limonluk kirişi
(f)
Enine Kesitler
Yan görünüşler
BETONARME MERDİVENLERDE KAPLAMA
Kolon


Ön görünüş


Yatay kesit
Betonarme merdivenlerde gerekli nitelikle bir dış kabuk
oluşturmak koşulu ile rıht ve basamak yüzeyleri
kaplanmayabilir.
Ancak rıhtlarla basamak yanaklarında ve tavanda kaplamanın
ana işlevi, istenen renk ve dokuda düzgün bir yüzey elde
etmektir.
Ayrıca basamak yüzeylerinde aşınma direncinin çok yüksek
olması gerekmektedir.
Bunu için taşıyıcı kısım özel kalıplar kullanılarak çıplak beton
olarak dökülmeli, basamak yüzeylerinde de aşınma direnci
artıracak şekilde gronülometrisi belirlenmiş özel agrega
kullanılmalıdır.
Yatay kesit
33





Taşıyıcı kısmın normal betondan yapılması durumunda ise tüm
yüzeyler kaplanmalıdır.
Özellikle basamaklarda kullanılacak kaplama malzemesinin aşınma
direncinin yüksek olması, kaygan olmaması ve herhangi bir
nedenle kayganlaşmaması gereklidir.
Genellikle, döşemelerde kullanılan bütün kaplama malzemeleri
merdivenler için de söz konusudur. Bunların başlıcaları yerinde
dökme mozaik, yapay taş plak, doğ taş plak, seramik, ahşap,
plastik, linolyum, kauçuk v.b.dir.
Malzeme seçimi çevre koşullarına bağlıdır. Genel bir kural
olmamakla birlikte normal olarak döşemelerde kullanılan kaplama
malzemeleri rıht ve basamaklarda sürdürülmelidir.
Bununla birlikte sadece basamakların kaplanarak, rıhtların ve
yanakların çıplak beton olarak bırakılması, ya da bu yüzeylerin
farklı bir malzeme ile kaplanması da mümkündür.
GENEL BİLGİLER
MİMARLIK BİLGİSİ
ÇATILAR
200
GENEL BİLGİLER
Binayı yağmur, kar, sıcak, soğuk ve rüzgar gibi doğal
tesirlere karşı koruyan ve onun estetik bütünlüğünü
tamamlayan yapı unsuruna çatı denilmektedir.
 Çatılar yağmur ve kar sularını en kestirme ve düzenli
biçimde yağmur oluk ve borularına aktararak
uzaklaştırmalıdır.
 Çatılar binayı sıcak ve soğuk hava tesirlerine karşı
koruyarak mekanların konforunu artırmakta da katkı
sağlarlar.

201
Eğimlerine göre çatılar
Eğimlerine göre çatı türleri
 Teras çatılar (düz çatılar) <%5
 Orta eğimli çatılar <%40
 Dik çatılar >%40
Şekillerine göre çatı türleri
 Sundurma çatı,
 Beşik çatı,
 Kırma çatı,
 Mansard çatı,
 Kule çatı,
 Kombine çatı.
Taşıyıcı sistemlerine göre çatı türleri
 Oturtma çatılar
 Asma çatılar
Malzemelerine göre çatı türleri
 Ahşap çatılar
 Çelik çatılar
 Betonarme çatılar
202
Üzerine
gelen
yağmur
ve
kar
sularını
uzaklaştırabilmek için çatı düzlemleri saçaklara doğru
eğimli olarak yapılırlar.
 Çatı düzleminin yatayla yapmış olduğu açıya çatı
eğimi denir.
 Çatı eğimleri açı, kesir ve oran (yüzde) olarak
gösterilebilir

203
Çatı eğiminin açı cinsinden ifade edilmesinde
Çatı yüzeyinin yatayla yaptığı açı Şekil’ de görüldüğü
gibi istenilen açı cinsinden gösterilir.
204
34
Çatı eğiminin kesir olarak gösterilmesinde
Çatı eğiminin oran yüzde olarak ifade edilmesinde
Çatı yüzeyinin eğimi, Şekil’ de görüldüğü gibi yatayda bir
metre için öngörülen yükseklik esas alınarak h/b (1/3) şeklinde
gösterilir.
Çatı yüzeyinin eğimi, Şekil’ de görüldüğü gibi oluşan dik
üçgenin yüksekliğinin tabanına oranı h/b değeri yüzde (%)
olarak gösterilir.
205
206
Şekillerine Göre Çatılar
ÇATı YÜZEYINI SıNıRLANDıRAN HATLAR
Sundurma çatı,
Beşik çatı,
 Kırma çatı,
 Mansard çatı,
 Kule çatı,
 Fenerli çatı,
 Şet çatı,
 Kombine çatı
olarak sınıflandırılırlar


1. Damlalık veya oluk
2. Eğik mahya veya sırt
3. Mahya veya düz mahya
4. Düşük mahya
5. Dere mahya
6. Tepe mahya
7. Saçak
8. Meyilli yüzey
9. Kalkan – alın duvarı
207
Sundurma çatılar
çatılar tek yüzeyli eğimli çatılardır.
kendisinden daha yüksek olan bir
binaya bitişik alçak binaların üzerine yapılır.
 Sundurma
çatılar;
garaj,
çamaşırlık,
kömürlük, bahçıvan odası gibi büyük
açıklıklar içermeyen az katlı binaların üzerine
yapılırlar.
 Sundurma
çatılar diğer eğimli çatılarla
kıyaslandığında daha basit yapıdadırlar
dolayısı ile yapımları kolaydır.
 Genellikle kendisinden daha yüksek bir bina
duvarına dayalı olarak yapılan sundurma
çatılar zaman zaman ayrık olarak da
209
yapılabilirler.
208
Sundurma çatılar
 Sundurma
 Genellikle
Sundurma çatılara ilişkin şekiller
210
35
Beşik çatılar
Beşik çatılar
Beşik çatılar çift yüzeylidir. Beşik çatılara çift yüzeyli
çatı da denilmektedir.
 İki ayrı yönde akıntısı olan çatı yüzeyi beşik
şeklindedir.
 Beşik çatılar genellikle dikdörtgen planlı binalarda
uygulanır.
 Çatının iki yüzeyi birbirine bir mahya ile bağlanmıştır.
 Çatı alınlarında oluşan üçgen yüzeyler duvar örülerek
kapatılır. Bu duvarlara kalkan duvarı denir.
 Çatı yüzeylerinin eğimleri aynıdır. Beşik çatılarda çatı
eğiminin fazla alınması durumunda, çatı arasından da
211
yararlanılabilir.

Kırma çatılar
Kalkan
Duvarı
212
Kırma çatılar
Kırma çatılar çok yüzeylidir. Beşik çatının kalkan
duvar örülerek kapatılan kısmının yeni bir çatı yüzeyi
ile kapatılmış şeklidir. Bu çatılara çok yüzeyli çatı da
denilmektedir.
 Çatı yüzeylerinin eğimleri aynıdır. Genelde çatı
saçakları yatay ve aynı düzlem üzerindedir.
 Çatı
yüzeyleri Tepe, düşük, eğik ve dere
mahyalarla bağlanır.
 Kırma çatılar, sadece bir dikdörtgen plan üzerinde
yapıldığı gibi, birden çok dörtgen şeklin birleşimi olan
birleşik bir plan üzerine de yapılabilirler.
 Bu durumda dikdörtgen bir plan üzerine yapılan
kırma çatılara basit kırma çatı, birleşik bir plan
üzerine yapılanlara birleşik kırma çatı adı verilir.

a. Basit kırma çatı
b. Bileşik kırma çatı
Kırma çatılara ilişkin şekiller
213
Mansart çatılar
214
Mansart çatılar
 Mansart
çatılar iki farklı yüzey eğimleri olan
çatılardır.
 Mansart çatılar, iki ayrı eğimli beşik ve kırma
çatılar şeklindedir.
 Bu tür çatılar, çatı arasını yükselterek konut
veya depo olarak kullanmak amacıyla yapılır.
215
216
36
Kule çatılar
Kule çatılar
Kule çatılar genellikle küçük boyutlu planlara
uygulanırlar.
 Kule çatılarda çoğu zaman plan kare, çokgen
yada daire şekillindedir.
 Kule çatı yüzeyleri ve eğik mahyaları tepede bir
noktada birleşir

Kule çatılara ilişkin şekiller
217
218
Fenerli çatılar


ŞET ÇATıLAR

Fenerli
çatılar
beşik
ve
sundurma
çatıların
birlikte
uygulanmasıyla
oluşurturulurlar.
Çatı düzlemlerinin seviyelerini
farklılaştırarak mekanın çatı
aralarından
aydınlatılması
amacı ile yapılır. Fenerli çatılar,
genelde fabrika, kümes ve atölye
gibi üretim yerlerinin yüksekten
aydınlatılması
gereken
binalarda uygulanır.




219
Beşik
çatıların
yan
yana
dizilmesi
ile
oluşturulmuş
görüntüsü veren şet çatılar
üretim yerlerinde yüksekten
aydınlatmak amacı ile yapılırlar.
Çatı yüzeyleri testere dişi gibi
olan bu çatılarda birbirine
bitişik çatı yüzeylerinin eğimleri
farklıdır.
Daha çok güneş ışığı alabilmek
için, dere mahyada birleşen çatı
yüzeyleri birbiriyle 90o açı
yaparlar.
Şet çatılarda dik açılı yüzeylere
güneş ışığının en iyi alacak
şekilde pencereler yerleştirilir.
Şet çatılar genellikle fabrika, iş
yeri, sera ve ahır binalarında
uygulanırlar
Kombine çatılar
Kombine çatılar, çatı
yüzeylerinin farklı yönlü
ve kademeli olarak
konumlandırılması
şeklindedirler.
 Binayı kademelendirerek
yüksekten aydınlatma
imkanı sağlamaktadırlar.
 Kombine çatılar, fenerli
ve şet çatılarda olduğu
gibi genellikle fabrika, iş
yeri, sera ve ahır
binalarında uygulanırlar.
220
Planda çatı düzenlemesi
Dikdörtgen planlarda çatılar, genellikle beşik
yada kırma çatı olarak yapılır.
 Bina planının farklı birtakım şekillerden oluşması
durumunda çatı planı, daha önce açıklandığı gibi
birleşik kırma çatı şeklinde olur.
 Bu nedenle mahyaların, plan üzerinde çizilerek
belirtilmesi yani, planda çatı düzenlemesi gerekir.


Planda çatı düzenlemesi iki şekilde yapılabilir

221

Planı dörtgenler bölerek,
Saçaklara paralel çizgiler çizerek.
222
37
Planı dörtgenlere bölerek çatı düzenlemesi





Planı dörtgenlere bölerek çatı düzenlemesinde; plan
önce en geniş alandan başlanarak, bölünür.
Bölünen plan üzerinde en geniş alandan başlanarak
saçak köşelerinin açı ortayları çizilir.
Açı ortaylarının uzantıları kesiştirilerek eğik
mahyalar oluşturulur.
Eğik mahyaların kesişme noktalarından saçaklara
paraleller çizilerek yatay mahyalar oluşturulur.
Diğer dörtgenler için oluşturulan eğik ve düz
mahyaların uzantıları kesiştirilerek eğik, düşük ve
dere; mahyalar çizilir.
223
224
Saçaklara paraleller çizerek çatı
düzenlemesi



Çatı düzlemi planı çevresinden başlayarak eşit aralıklarla ve
plan dolduruluncaya kadar, saçaklara paraleller çizilir.
Paralellerin köşe yaptığı noktalar birleştirilerek eğik, düşük
ve dere mahyalar oluşturulur.
Saçaklara paralel olan içteki düz çizgiler ise, düz mahyaları
meydana getirir.
Saçaklara paraleller çizerek çatı düzenlemesi
225
226
TAŞıYıCı SISTEMLERINE GÖRE ÇATıLAR
YAPILDIKLARI GERECE GÖRE ÇATI TÜRLERİ
Asma Ahşap Çatılar
Oturtma Ahşap Çatılar
Çatılar, yapıldıkları gerece göre üç kısma
ayrılır
 Ahşap
çatılar,
 Çelik çatılar,
 Betonarme çatılar.
227

Yüklerini döşeme, duvar veya kirişler
üzerine aktaran çatı sistemine oturtma
çatı denilmektedir.


Oturtma çatılar genelde diğer
çatılarda olduğu gibi ahşap, çelik ve
betonarme olarak yapılmaktadır.


Oturtma çatı taşıyıcı sistemi belirli
aralıklarla yapılan oturtma çatı
makaslarından oluşur.

Aynı düzlem üzerinde bulunan
bırakma kirişi, dikmeler, kuşaklar,
göğüslemeler ve merteklerden oluşan
üçgen sisteme, çatı makası denir.

Çatıyı taşıyan dış ve
iç bölme
duvarlarının eksenleri arasındaki
açıklığının 4,00 metreyi geçtiği
durumlarda, asma çatı uygulanır.
Asma çatının taşıyıcı elemanları,
oturtma çatılarda olduğu gibi, çatı
makaslarıdır. Ancak burada makası
oluşturan
elemanların
esas
taşıyıcıları, çubuk denilen bırakma
kirişi,
gergi
kirişi,
askı
ve
payandalardır.
Makas sistemi içerisinde bırakma
kirişi ve askılar genellikle çekmeye,
yanlama ve payandalar ise basınca
çalışır. Ancak uygulanan makas
sistemi içerisinde çubuğun, çekmeye
mi yoksa basınca mı çalıştığı ve
kesitlerinin ne olacağı,
statik
hesaplamalarla bulunur. Aşıklar ve
mertekler ise, yine oturtma çatılardaki
esaslara göre yerleştirilir.
38
Asma Ahşap Çatılar
A
OTURTMA AHŞAP ÇATıLAR
D
M ahya aşığı
B
K uşak lar
G öğüslem e
B
D ikm e
A ra aşık
B
D am lalık
aşığı
T ab an
C
D uvar
H atıl
B etonarm e
döşem e
A -A K esiti
M ak as sistem i
K uşaklar
M ertekler
A
A
D ikm eler
M ak as sistem i
M ahya aşığı
A ra ara aşık
D am lalık aşığı
229
230
Plan
OTURTMA AHŞAP ÇATı
ASMA AHŞAP ÇATı
231
OTURTMA VE ASMA
ÇEŞİTLERİ
A
7
A
232
ÇATı MAKASLARı
4
1
A
3
2
B
1
C
5
6
3
Tek dikmeli oturtma çatı
E
Konstrüksiyon aşığı
D
a
2
Tek askılı asma çatı
Ara aşığı
Dikme
B
Taban
Damlalık
aşığı
C
Bırakma
kirişi
İki dikmeli oturtma çatı
A
D
B
Kuşaklar
C
Duvar
8
Ara aşık
9
Göğüsleme
B
İki askılı asma çatı
Mahya aşığı
Dikme
B
Damlalık
aşığı
Taban
Hatıl
A-A Kesiti
ÜÇ DIKMELI OTURTMA
Betonarme
döşeme
ÇATı
234
10
Üç askılı asma çatı
39
Tek dikmeli oturtma çatılarda
Tek dikmeli oturtma çatılar
Mertek
Mertek
Mahya aşığı
Yarım kırlanıç
kuyruğu
Kama
Geçme
Kama
Kuşaklar
Çift kuşak
Çift kuşak
Dikme
5/12
Göğüsleme
Mertek
6/12
A noktası detayı
Göğüsleme
Kesit
Göğüsleme
Mertekler
Kesit
Dikme
Dikme
Mahya aşığı
Kuşaklar
Mahya aşığı
Plan
Mahya aşığı
Kuşak
Mertek
Plan
Mertek
Mertek
Kuşak
Dikme
Mertek
Göğüsleme
a
b
235
236
Şekil 3 de A noktası tepe mahya-kuşak-mertek birleşim detayı görülmektedir. Şekilde 3 .a detayında kuşak
mertek birleşimi yarım kırlangıç kuyruğu geçme ile yapılırken (b) detayında düz geçme olarak yapılmıştır.
A noktası perspektif görünüş
Mertek
Dikme
Dikme
Taban
Ankraj sistemi
Dikme
Ankraj sistemi
Damlalık aşığı
Bırakma kirişi
Betonarme döşeme
Bırakma kirişi
Bitümlü karton
Şekil 4 de B noktası damlalık aşığı-bırakma kirişi -mertek birleşim detayı görülmektedir. Bırakma237
kirişinin
kargir yüzeye oturma noktası izole edilmiştir.
Üç dikmeli oturtma çatılarda
Şekil 5. C noktası için dikmenin bırakma kirişine veya betonarme döşemeye oturmasına ilişkin
alternatif detay örnekleri
238
Üç dikmeli oturtma çatılarda
M ertek
h
K uşaklar
a
Mertek
Ara aşık
A ra aşık
Kuşaklar
Dikme
Göğüsleme
D noktası detayı

Şekil 10. da ara aşık-dikme-kuşak-mertek birleşimini gösteren alternatif
detay örnekleri görülmektedir. Bu örneklerde bulunan farklılıklar mertek
239
aşık birleşiminde merteğin aşıga oturmasında geliştirilen geçmelerdedir.
G öğüslem e
B ulon
240
Şekil 11. D noktası perspektif görünüşü
40
AHŞAP ÇATILAR
Çatıyı Oluşturan Elemanlar
1-) Bırakma kirişleri (Kesitleri 8 x 14, 8 x 16, 10 x 16, 14 x 20 cm
gibi olur.)
2-) Yastık kirişleri (Kesitleri, 5 x 10, 8 x 16, 10 x 20 cm gibi olur.)
3-) Dikmeler (Kesitleri, genellikle 8 x 8, 10 x 10, 12 x 12 cm gibi
kare olur.)
4-) Aşıklar (Kesitleri, 10 x 14, 12 x 16, 14 x 18 cm gibi olur.)
5-) Göğüslemeler (Kesitleri, 8 x 8, 5 x 10, 6 x 12 cm gibi olur.)
6-) Payandalar (Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur.)
7-) Yanlamalar (Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur.)
8-) Kuşaklar (Kesitleri, 5 x 10, 5 x 20 cm gibi olur.)
9-) Rüzgar kirişleri
10-) Mertekler (Kesitleri, 5 x 8, 5 x 10, 6 x 10, 6 x 12 cm gibi olur.)
11-) Yardımcı parçalar
12-) Örtü altı kaplaması
241
13-) Çatı örtüsü. (7)
Bırakma Kirişleri
 Asma çatılarda, makasların açılmaya karşı olan
gerilmelerini karşılar.
 Betonarme bir döşeme üzerine oturmayıp duvar, kiriş
vb. iki mesnet üzerine oturan oturtma çatılardaki
kirişlere de aynı isim verilir.
 Tek yada çift parça halinde yapılabilir. Kesitleri 8 x
14, 8 x 16, 10 x 16, 14 x 20 cm gibi olur.
Yastık Kirişleri
 Bırakma kirişleri kanalıyla makaslardan aldığı çatı
yükünü, üzerine oturduğu duvar, kiriş yada döşemeye
aktarır.
 Kesitleri, 5 x 10, 8 x 16, 10 x 20 cm gibi olup, geniş
yüzeyleri üzerine oturtulur. Duvar, kiriş yada
döşemeye, blonlarla veya bağlantı demirleriyle
242
bağlanır.
Dikmeler
 Aşıkların aldıkları yükü duvar, kiriş yada döşemeye
aktarır. Kesitleri, genellikle 8 x 8, 10 x 10, 12 x 12 cm
gibi kare olur.
Aşıklar
 Merteklerin yükünü taşıyan kirişlerdir. Saçak üzerine
oturana damlalık aşığı, saçaklarla mahya arasında
olana orta aşık, mahyadakine ise mahya aşığı denir.
 Aşıklar yüklerini, bulunduğu yere göre duvar, kiriş,
döşeme, dikme yada askılara verir.
 Kesitleri, 10 x 14, 12 x 16, 14 x 18 cm gibi olur ve
genellikle 200 – 250 cm aralıklarla yerleştirilir.
Göğüslemeler
 Dikmelerden, aşıkların altına vurulan ve genellikle 45
derece eğimli desteklerdir.
 Dikmelerin arasındaki açıklığın azaltılması ve ayrıca,
çatının boyu yönündeki yatay hareketleri önleme
görevi yaparlar.
 Kesitleri, dikme kesitlerine de uygun olarak 8 x 8, 5 x
10, 6 x 12 cm gibi olur.
Payandalar
 Asma çatılarda, dikmelerden aldığı yükleri, bırakma
kirişlerindeki düğüm noktalarına ileten, eğimli
çubuklardır.
 Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur.
243
244
Yanlamalar
 Asma çatılarda, aşıklardan askılara (dikmelere) gelen
yükleri, duvarlara ileten çubuklardır.
Kuşaklar
 Bir çatı makası üzerinde bulunan dikme, aşık,
yanlama ve mertekleri, her iki yüzeyden birbirine
bağlayan çubuklardır.
 Bağlandıkları parçalara kertme ile geçerek, birleşme
noktalarını kuvvetlendirirler.
245
Rüzgar Kirişleri
 Çatı
makaslarının, rüzgar etkisiyle devrilmelerini
önlemek için, çatının her iki tarafındaki ilk iki ve son iki
makasların arasına, çaprazlamasına çakılan kirişlerdir.
 Yalnız merteklerle oluşturulan küçük çatılarda, mertek
altlarına çakılan bağlantı kirişleri de aynı görevi
yapar.
 Bu rüzgar bağlantıları bazı durumlarda, gergili demir
çubukları da sağlanabilmektedir.
Mertekler
 Aşıklar üzerine otururlar ve örtü altı kaplamasının
yükünü taşırlar.
 Kesitleri, 5 x 8, 5 x 10, 6 x 10, 6 x 12 cm gibi olur ve 4060 cm aralıklarla yerleştirilir.
246
41
ÇATıYı OLUŞTURAN ELEMANLAR
Yardımcı Parçalar
Çatı elemanlarının birbirleriyle bağlantılarını sağlamak
amacıyla kullanılan bağ ve askı demirleri, perçin,
blon denilen parçalardır.
Çatı Örtüsü
 Rüzgar, sıcak, soğuk gibi dış etkileri karşılayarak kar
ve yağmur sularını da alta geçirmeden, düzenli bir
şekilde dere ve oluklara akıtan gereçlerdir.
 Kiremit, etermit, alüminyum, bakır ve galvanizli saç,
arduaz, PVC plaka gibi su geçirmeyen örtü
gereçlerinden oluşur.
 Gereçlerin özelliğine ve çatı eğimine uygun olarak,
altındaki örtü altı kaplamasına, bağ gereçleriyle
bağlanır.
247
248
KIREMIT ÇATı KAPLAMALARı
SHINGLE (ŞıNGıL) ÇATı KAPLAMALARı
250
249
POLIKARBON ÇATı KAPLAMALARı
ALÜMINYUM LEVHA ÇATı KAPLAMALARı
251
252
42
ÇIMENTOLU LEVHALAR (ATERMIT)
UZAY KAFES SISTEMLERI
Üç ayrı düzlemdeki çubuk elemanların bir noktoda
birleşmesinden
oluşan
ve
statik
olarak
üç
doğrultudada çalışan modüler sistemlerdir.
 Büyük açıklıkların geçilmesinde eskiden kullanılan
öngermeli beton, klasik çelik makas sistemleri veya
benzeri sistemler yerine artık daha ucuz ve uygulaması
daha kolay olan UZAY KAFES SİSTEMLER
kullanılmaktadır.
 Uzay
sistem tasarımları mimari veya statik
konstrüksiyona bağlı olarak pramit, küreselkabuk,
silindir, elipsoid yay vb. gibi çok çeşitli geometrik
formlarda yapılabilir.

253
254
UZAY KAFES SISTEMLERI
UZAY KAFES SISTEMLERDE DÜĞÜM NOKTALARı
Uzay kafes sistemlerde çubukların birleşim noktaları
küre formunda ve sıcak dövme ile şekillendirilmiş çelik
malzemelerden oluşur.
 Kürelere projenin gerektirdiği kadar cıvata deliği açılıp
diş çekilebilir.
 Sistemin çubuk elemanlarının uçlarındaki civataların
kürelerde açılan deliklere bağlanması ile sistem örülür
ve tamamlanır

255
256
UZAY KAFES SISTEMLERDE DÜĞÜM NOKTALARı
PENCERELER
257
43
Tanım
:
Bina
içi
bölümlerinin doğru olarak
aydınlatılması
ve
havalandırılması, içeriden
bir görünüş
olanağı
sağlanması,
bina
cephelerinin görünümünün
güzelleştirilmesi
için
genellikle dış, bazen iç
duvarlarda
yapılan
elemanlardır.
PENCERELERİN GÖREVLERİ







İç hacimlerin yeterli ölçüde aydınlatılmasını
sağlamak,
Etkili bir havalandırma sağlamak,
İç hacimlerin dışla bağlantısını kurmak,
Hacimlerin yerleşme düzenine katkıda bulunmak,
Sıcak,soğuk, yağmur, rüzgar ve gürültüye karşı
korumak,
Işık ve güneşe karşı korunum sağlamak,
Kolay kullanış ve rahat temizlik yapmayı
sağlamak.
PENCEREYİ OLUŞTURAN ELEMANLAR
Pencere kasası :
Pencerenin duvarla birleştiği yer olup ,pencere
boşluğu içinde çerçeve şeklinde pencerenin duvarla bağlantısını
sağlayan kısımdır.
Pencere kanatları : Yapıldığı mahallerin havalandırılmasını ve bazende
geçişi
sağlayan,pencere
kasasına
hareketli
olarak
takılan
kısımdır.Kanatların kullanışlı olması için 30-70 cm arasında seçilmelidir.
PERVAZLAR:
KASA DUVARDAKI YERINE TESPIT EDILDIKTEN SONRA ARADA
KALAN BOŞLUKLARı KAPATMAK MAKSADı ILE PENCERELERDE IÇ KıSıMDAN
PENCERE BOŞLUKLARI
UYGULANıR VE KAPıLARDAKI GIBI KÖŞELERDEN BIRLEŞTIRILIR.

Pencere boşluklarının şekil ve boyutları, yapıldığı binanın
özelliğine, kullanım maksadına, iklim koşullarına, pencere kasa
ve doğramasının yapılacağı malzemenin cinsine, pencerenin
tipine göre değişir.

Genel olarak bina içi bölümlerinin doğal aydınlatılması için
yapılan pencerelerde, pencere alanının oda döşemesine olan
oranı; 1/3 ile 1/10 arasında değişir.
 Çalışma odaları ve bürolarda 1/3 – 1/5,
 Oturma ve yatak odalarında 1/5 – 1/10 arasında alabilir.
44
PENCERE GENİŞLİKLERİ
Tek kanatlı pencere .30-70 cm
 Çift kanatlı pencere :1.20-1.40 m
 Üç kanatlı pencere :1.80-2.10 m
 Dört kanatlı pencere:2.40-2.80 m genişliğinde
olabilir.
 Sabit camlı kısımların genişliği temizlik
yapılmasına imkan vermelidir.
 Sabit cam 1.50 m.den daha geniş olmamalıdır.

 Döşemeden
pencere alt kenarının yüksekliğine
denizlik yüksekliği yada Atika duvar denir .
 Pencere
alt kenarı ile duvar üstüne 5 cm
kalınlığında, duvar sınırını 5cm ve pencere yan
duvarlarını 5 er cm geçen mozaikli beton ,mermer
vb. malzeme ile yağmur, rutubet , buğu akıntısının
mahal iç kısmı ve duvar dışını koruması amacı ile
yapılan yapı elemanına denizlik denir.
PENCERELERDE OLMASI GEREKEN ÖZELLİKLER
Hafif olmalı,
 Kanatları
kolay
açılıp
kapanmalı,
 Camları
kolaylıkla
değişebilmeli,
 Hava
ve
yağmuru
sızdırmamalı,
 Görüntüsü güzel olmalı,
 Sağlam ve ekonomik olmalıdır.

PENCERE YÜKSEKLİKLERİ

Pencere yüksekliği, lento ve korkuluk yükseklikleri
toplamının, hacim yüksekliğinin çıkarılmasından
kalan kısımdır.
Oturma hacimlerinde : 0-90cm
Mutfaklarda
: 125cm
 Çalışma hacimlerinde : 90-100cm
 WC,kiler vb.
: 130-150cm olmalıdır.


YAPIM ŞEKİLLERİNE GÖRE PENCERELER








Normal kanatlı pencere
Geriye devrilir pencere
Üstten dışarıya açılır pencere
Düşey döner pencere
Yatay döner pencere
Normal kanatlı ve içe devrilir
pencere
Sürme pencere
Düşey tip pencere
45
DOĞRAMA MALZEMELERINE GÖRE PENCERELER
1.
2.
3.
AHŞAP PENCERELER
AHŞAP MALZEME KULLANıLARAK
YAPıLAN PENCERELERDIR.
Ahşap,
Metal (alüminyum, çelik, bronz)
Plastik
İŞLENMESI KOLAYDıR.
SERT AĞAÇLAR TERCIH EDILIR
PVC VE METAL PENCERELER



GENEL ÖZELLİKLERİ:








Plastik pencereler, estetik, fonksiyonel ve kaliteli
yapı
malzemesi
gereksinmelerine
katkıda
bulunmuş ve modern boyutlar kazandırmıştır.
Bakım kolaylığı, uzun ömrü ve kalıcı güzelliği ile
plastik doğramalar her türlü yapılara uyum
sağlamakta ve tercih edilmektedir.
Profillerin içlerine rüzgar güçlerine karşı metal
takviye profilleri yerleştirilir.
Profil kalınlıkları 3mm.dir.
Malzeme yanıcı değildir, alev aktarmaz, ateş
kaynağının değdiği noktada klor gazı alevi
söndürür.
Boya ve bakım gerektirmez. Yağmur ve rüzgardan
etkilenmez.
Şişmez, çalışmaz, deforme olmaz. Yaklaşık %50
yakıt tasarrufu sağlar.
Gürültüye karşı yalıtım sağlar.
Sert PVC den imal edilmiş pencerelerdir.
Ülkemizde PVC pencereye ilgi 1970li yıllardan sonra
başlanmıştır.
Ancak ilk çıkış için on yıl daha beklemek gerekmiştir.
METAL PENCERELER
Pencere Elemanları:
 Kasa:pencerelerde
sabit duran çerçevedir.
havalandırmayı sağlayan
hareketli çerçeve elemanlarıdır.
 Menteşeler: Germen menteşe, yaprak menteşe
ve mil menteşe kullanılır.
 Kilitleme elemanları: Makaslar, pimler.
 Kanat:pencerelerde
46
HAFİF METAL (ALÜMİNYUM) PENCERELER:



Yaprak menteşe
GERMEN
MENTEŞE





Mil Menteşe
Pomel menteşe
Alüminyum ile imal edilen pencerelerde de
alüminyum kapılardaki yapım esasları özellikleri,
tespiti ve montajı geçerlidir.
Pencereler, Alüminyum profillerden faydalanarak
yapılır.
Bu profiller genellikle 6m lik boy halinde bulunur.
Kapılarda olduğu gibi, hafif, paslanmaz, boyama
problemleri yoktur.
Bu nedenle kullanım alanları artmıştır.
Alüminyum pencere yapımında da birleştirmeler
vidalı, perçinli veya tırnaklı geçme şeklinde
olmaktadır.
Alüminyum doğramaların demir doğramalara karşı
dezavantajı demir doğramalar kadar, sağlam ve
uzun ömürlü olmamalarıdır.
Alüminyum pencerelerde, pencere alanı, bulunduğu
hacmin döşeme alanının 1/6 ve 1/8 ine göre
projelendirilir
KAPILAR





Kapı, yapıda açıklıkları örten hareketli bir yapı elemanıdır.
Görevi; iç hacimlerden birbirine geçmeyi, dışarıdan iç
hacimlere girmeyi ve hacimlerin birbirine karşı kapanmasını
sağlamaktadır.
Bu kapanış sağlanırken, emniyetinde sağlanması gerekir.
Dış kapı olması halinde, her çeşit dış etkilere karşı koruyucu
olması istenir.
Kapıların büyüklük ve kanat sayıları, bina içinde veya dışında
olduğuna göre, binanın tümü ve iç hacim oranlarıyla uygun
oranda seçilmiş olmalıdır.
Bir iç kapının bulunduğu hacimlerin fonksiyon ve önemine
göre, değişik malzeme ve boyutlarda olması mümkün olduğu
gibi, bir dış kapının da, bina ana girişini belirlemesi nedeniyle,
etkileyici ve belirgin bir yeri ve görünüşü olmalıdır.
47
Kapının Plandaki Yeri: Kapılar binada içte ve dışta olmak üzere birbirine
tamamen ayrı iki noktada bulunur. İç kapılar oda kapıları; mutfak, banyo,
wc gibi hacimlerde, bodrum katı hacimlerinde ve toplu konut giriş kapıları
olarak görev yaparlar. Dış kapılar, bina esas kapıları, balkon kapıları,
bodrum kat, bahçe çıkış kapıları, garaj, ahır kapıları ve bahçe kapılarıdır. İç
ve dış kapılar gerek malzeme, gerek konstrüksiyon bakımından büyük
değişlik gösterirler
Kapı Genişliği: Kapıların genişlikleri bağlı bulundukları hacimlerin
amacına göre saptanır. Daire kapılarında genişlik en az 1m olmalıdır.
Yaşama hacimleri için kapı genişliği 90 cm olması gerekir. Böylece eşya
taşınması kolaylaşır. Konutlarda eşya yerleştirme bakımından her m alan
ve hatta her cm değerli olduğundan kapıların gereksiz yere büyük
tutulması zorluklara neden olur. Duş, wc, kiler gibi hacimler için 70 cm
temiz açıklık yeterli olarak kabul edilir.
Kapıların Açılış Yönü ve Duvardaki Yeri: Kapılar, iç ve dış kapı olma
durumuna göre değişik şekillerde açılırlar. İç kapılar, hacim içine ve dışına
doğru açılırlar ve içe açılan veya dışa açılan kapı adını alırlar. Konutlarda
kapılar hacim içine açılırlar, toplu çalışılan hacimlerin kapıları koridor
tarafına açılır. Duvar ortasına yerleştirilen kapı büyük hacimlerde etkili bir
görünüş sağlar. Küçük hacimlerde böyle bir tertip eşyaların yerleşmesi
açısından zorluk teşkil eder ve yer kaybına neden olur.
Kapı Yüksekliği: Kapılarda yükseklik, 205-215 cm arasında seçilebilir,
daha fazla yükseklikler konut dışında kalan ve büyük hacimleri olan binalar
için uygun olur. Bazı eski binalarda, katların yüksek oluşu nedeniyle 250300 cm yüksekliğe kadar kapıların kullanıldığı görülür.Kapı yüksekliği,
tavan yüksekliğine göre saptanır. Ancak sınır ölçülerinin de dışına
çıkılmaması gerekir. Yüksekliğin, saptanmış olan genişliğine uygun bir
oranda seçilmesi gerekir.
Yukarda belirtildiği gibi, büro hacimlerinde, sınıflarda, mağaza, büyük
lokanta, toplantı salonları, sinema, tiyatro gibi binalarda, bir panik çıkması
halinde kapı önünde yığılma tehlikesi olduğundan, doğrudan açık havaya,
veya koridora açılan kapılar kullanılmalı, kaçış yönü serbest kalmalıdır.
Kapı yüksekliği ana giriş kapılarında (2.10) m. den, oda ve servis
kapılarında (2.00)m. den az olamaz.
Kapıyı Oluşturan Kısımlar
1. Kapı kanadı: Kapının hareketli kısmıdır. Bir kenarından
menteşe ile kasaya bağlanır. Bu kenar hareketi, diğer kenar da
kilit takılarak kanadın kasaya sabitlenmesini sağlar. Kapı
kanadı normal yapılarda 80-100 cm, genel girişi sağlayan
yapılarda 100-110 cm olarak kapının bulunduğu mahalin girişçıkış sirkülasyon yoğunluğu ve o mahal e girebilecek eşyaların
boyutlarına göre kapı boşluğu daha da fazla yapılır; ancak,
birden fazla kanat oluşturulur.
2. Kapı kasası: Kapı kanadının açılıp kapanabilmesini
sağlayan, menteşe ve kilit gibi kapı aksamının takıldığı ve kapı
boşluğunun kenarındaki duvara kolona ve kirişe bağlanan
kısmıdır. Kapının hareketli kısmı (kapı kanadı) bir menteşe ile
bu kasaya takılır. Böylece hareket sağlanmış olur.
Dişli duvarda Telaro kasa
Dişsiz duvarda Telaro kasa
Bazı kasa çeşitleri vardır. Bunlar;
1.
2.
3.
4.
Telaro kasa
Blok kasa
Derin kasa
Karma kasa
1. Telaro kasa: Kapılarda, kalınlığı kapı kanadı kalınlığında olan
(45mm) sabit bölüme, pencere telarosundan farklı olmaması
nedeniyle bu adı alır. Telaro kasa, duvar yanak yüzeylerinin ayrıca
kaplanması gerekmediği hallerde kullanılır. Genişlikleri duvardaki
bağlanış biçimine göre değişiklik gösterir. İç kapılarda kullanılmakla
beraber, dış kapılarda, ahşabın korunması suretiyle kullanılır. İç
kapılarda, kapı boşluğu yanakları dişsiz olması nedeniyle, konum yeri
ortada veya duvar yüzeyiyle aynı düzlemde kalabilir. Dişli bitişlerde
diş derinliği üzerine basar. Telaro kasada gömme takozlara gerek
yoktur; bu kasalar duvara demir kenetlerle bağlıdır.
2. Blok Kasa: Dış kapılarda
genellikle ağır olan kanat,
boyutları büyük olan blok kasa
üzerine asılıdır. Çift katlı dış
kapılarda
blok
kasa
kullanılması kalınlaşan kapı
kanadıyla detay bakımından
daha
uyumlu
çözüm
vermektedir. Blok kasalar
dişsiz
duvarda,
kanadın
açıldığı tarafa, duvar yüzüne,
duvar yanaklarına ya da dişli
biten duvarda diş içine
otururlar.
Blok
kasaların
duvara
bağlantısı
demir
kenetlerle olur. Blok kasalar
çıtalar yardımı ile veya
kendinden
profillendirilerek
zengin görünüş elde edilir.
48
3. Derin Kasa: Duvarın yanak
kısmını tümü ile örten bir
kaplama durumundadır. Duvar
köşelerinde
sıva
bitişini
korur;duvar köşelerinin açık
bırakılması mümkün olmakla
beraber sıvanın kırılma ve
açılma sakıncası her zaman
vardır. Derin kasa bitişleri sıva
ile kasa bileşimindeki ara
kesitin örtülmesi için yeterli
değildir. Bunun için kasa ile
sıva birleşim yerlerine çıta
çakılır(Pervaz).
Derin
kasalarda
derinlik
duvar
kalınlıklarına göre belirlenir.
Kapı boşluğuna takozlarla
bağlanır.
4. Karma Kasa: Telaro, blok ve derin kasanın
birleşmesinden oluşan kasalardır. Bu kasalar gizli kapı,
çarpma kapı ve çift kapı gibi özelliği olan kapılarda
kullanılır. Çift kapılarda aynı yöne açılan kanatlarda birinin
daha küçük olması gerektiğinden küçük kanadın
açılabilmesi için derin kasaya telaro kasanın eklenmesi
gerekir. Duvar yüzü ile aynı düzlemde kalması gereken ve
gizli kapı adını alan kapıların da bulunduğu iki hacimden
birinde
belirsiz
kalabilmesi;
kumaş
veya
kağıt
kaplanabilmesi için derin kasaya blok ya da telaro kasa
eklenmelidir. Çarpma kapılarda yalnız telaro ya da blok
kasa uygulamak ve kanadı bu kasalara asmak mümkün
olmakla beraber tek başına bakılırsa, duvarın her iki
yüzünde köşeler, sıvanmış halde açık kalır, kırılıp bozulma
durumu oluşur. Ayrıca itinalı kapı yapımında derin kasa
kullanılmaması görünüşü olumsuz etkiler.
Bina kapıları kullanma yer ve şekline göre 8 şekilde incelenir;
Kapıda sabit bölüm kasalar ve kapı boşluğu
1. Kasa
2. Pervazlar
3. Derz örtü çıtaları
4. Sıva mastar çıtaları
5. Kasa bağlantı takozları
6. Kanat terazi kamaları
2. Armonik kapılar: Bu tür kapılarda kanatlar ortalarından
lentodaki raya asılmıştır. Bu nedenle ayırdığı hacimlere
yarım, yarım girer, fazla çıkıntı yapmazlar.
1. Çarpma kapılar: Çarpma
kapılar,
her
iki
yöne
açılabilen kapılardır. Özel,
yaylı menteşelerle her iki
tarafa hareket edebilirler.
Giriş - çıkışın fazla olduğu
binalarda, büyük mutfaklarda
görevlilerin devamlı giriş çıkışı için çok elverişli olur.
Bu kapıların, her iki taraftan
gelenlerin görülebilmesi için
camlı
olmaları
gerekir.
Çarpma kapılar tek veya iki
kanatlı olurlar.
Tek kanatlı
İki kanatlı
3. Katlanır Kapılar: Kanat sayısı birden fazladır. Geniş kapı boşluklarında
kullanılır. Kanatların uzun kenarlarından birine eklenir. Bunlar bîr sürme
düzeni ile askıya alınırlar. Yana itilen kanatlar katlanarak açılır. Açıklığın
tamamı kullanılmak İsteniyorsa, katlanır kapı uygulaması yapılır. Bu
kapılarda açıklıklar büyük ise et kalınlığı 3 mm olan süper profil veya
akrilikli kullanılır.
49
4. Akordeon kapılar: Bu tür kapılar geniş ve yüksek duvar
boşluklarında daha uygun bir ayırıcı elemandır. Kapanma sırasında
iki yüzeyi oluşturan kanatlar birbirinden ayrılarak kendi üzerine
katlanırlar. İki yüzey kaplaması arasında kalan mafsallı makaslar bu
katlanmayı sağlar.
6. Garaj kapıları: Garajlarda, büyük menteşelerle asılı ağır kanatlı
kapılar
yerine mafsallı sürme kapılar kullanmak daha pratik
olmaktadır. Sürülüş ya yalnız bir tarafa, yada büyük kapılarda olduğu
gibi, iki kanat, ayrı ayrı sağa-sola ayrılır.
Bu kapılarda ilk kanat, yana sürülüşü kolaylaştırmak için, yan
dönel kanat olarak düzenlenir. Bu yan dönel ilk kanat, garaja girişçıkışı da sağlar.
Garaj kapıları yatay sürülerek açılabildikleri gibi, düşey sürmeli
veya basküllü olarak da açılabilirler.
8. Yangın Kapısı: Yangın kapılarının tek kanat, çift kanat ve camlı modelleri
mevcuttur. Kapılar 60, 90 ve 120 dakika yangına dayanım özelliğine sahiptir.
Genel özellikler:
1. Kapı kasalarında 2mm, kanatta 1,5mm galvaniz sac kullanılmaktadır.
2. Kapılar epoksi polyester toz boya ile boyanmaktadır. Standart renk RAL
9002’dir.
3. Kasada ısı etkisiyle genleşen intumesan fitil kullanılmaktadır.
4. Kapı kasaları Z tipi olup, talep üzerine ayarlı kasa imal edilmektedir.
5. Sürme kapılar: Yan dönel kapıların hacimlerde, eşya yerleşimi
bakımından zorluklara neden olması halinde sürme kapılardan
yararlanmak mümkündür.
Sürme kapıda kanatlar üstten lento ya, ray üzerinde hareket eden
makaralar yardımı ile asılıdır. Ayrıca alttan döşeme içine gömülmüş
raylar yardımı ile sarsılmadan, yalpasız hareket sağlanır.
7. Döner kapılar: Bina esas girişinde rüzgarlık görevini yaparlar, bir
eksen etrafında 2, 3, 3 kanat halinde olurlar, rüzgar ve gürültünün bina
içine girmesini önlerler. Çok giriş – çıkışı olan, halka açık binalarda
kullanılırlar. İki kanatlı döner kapılar hava akımını tam önleyemediği için
pek kullanılmazlar.
İmalatında kullanılan Malzeme çeşitlerine göre kapılar 7’ye ayrılır. Bunlar;
1. Cam kapılar: Binalarda az kullanılan bir kapı türüdür. Daha çok girişin
güzel olması istenilen binalarda ve vitrinlerde kullanılır. Cam kapılar bir veya
iki tarafa açılıp kapanabilen çarpma kapı şeklinde tavlanmış camdan yapılır.
Tavlanmış cam plaka basınç ve çarpmaya karşı normal olanlardan daha
çok dayanımlı ve esnektir. Ancak tavlama işleminden sonra hiçbir şekilde
kesilmez, delinmez ve şekli değiştirilmez. Kullanılan camların kalınlıkları
12mm ve 18mm’dir.
50
2. Metal kapılar: Ahşap kapılara kıyasla daha dayanıklı, olduklarından
binaların girişlerinde, endüstri yapılarında kullanılır. Kapı yapımında en
çok kullanılan metaller, alüminyum ve karbon çeliğidir. Bronz,
paslanmaz çelik ve bakır da kullanılır.
4. Alüminyum kapılar: Alüminyum kapılarda kasa ve kanatlar özel
olarak çekilmiş alüminyum profillerden yapılır. Kasa için kullanılan en az
3mm kalınlığındaki alüminyum profiller duvara özel levha bağlayıcılar ile
bağlanır. Profiller birbirine alıştırıldıktan sonra alüminyum vida, cıvata ve
perçinler kullanılarak birleştirilir. Kapı kalınlıkları 30-35mm, seren e üst
başlık 55-120mm, alt başlık 100-250mm arasında değişir. Aynalı kapıların
tablaları alüminyum yüz levhaları veya cam ile yapılır
6.PVC Kapılar;
Plastik kapılar, Sert PVC (Poly Vinil Klorür)'den
imal edilirler. Plastik kapı doğramaları imal edildikleri
profillere göre isimler alırlar.
Genel Özellikleri:
1. Üstün izolasyon tekniğine ve özelliklerine sahiptir. Bu özelliği ile gürültü ve
ısı kaybının minimum seviyede kalmasını sağlar.
2. Akrilik renkler ve laminatlı desenler ile estetik bir görünüm sağlar.
3. Dış darbelere karşı dayanıklı olup yanmaz, sudan, nemden ve asitlerden
etkilenmez.
4. Şişmez, bakım gerektirmez, uzun ömürlüdür.
5. Kapı sistemlerine, dış kapı kilidi, iç kapı kilidi, WC kapı kilidi, kapı kolu ve
ispanyolet takılabilir.
6. Kör kasalı uygulama ile inşaatta arzu edilen kalite ve güzelliği korur.
7. Karma kapılar: Dış ve iç kapıları meydana getiren kapı ile kanatları ahşap,
metal veya her iki malzeme kullanılarak yapılır. Karma kapılarda genellikle kasa
metalden ve kanat ahşaptan yapılır. Menteşe kasaya kaynatılır ve ahşap kanata
vidalanır. Ahşap kanadın üzerine galvanize edilmiş çelik veya mobilya çeliği
levhaları yapıştırılarak hazırlanır. Metal levha olarak bakır, bronz, alüminyum ve
paslanmaz çelik de kullanılır.
3. Ahşap kapılar: Binalarda kapılar genellikle ahşaptan yapılmaktadır.
Ahşap kapı doğramaları kapı kasa ve kanadını yapılış yer ve şekline göre
isim alır. Genellikle binaların iç kapılarında iğne yapraklı, dış kapılarda
sert ağaç kullanılır. Ahşap kapı doğramaları, ahşap kasa ve kanatlardan
oluşur.
5. Çelik kapılar: Karbon çeliği kullanılan metal kapılarda L, T, ve U
profilleri yanı sıra mat çelik T, Z, ve L profilleri kullanılır. Metal kapıların
kasaları açık profillerden kullanılacağı yer ve duvarın durumuna göre
değişir. Genellikle kas içine kaynatılan özel levha bağlayıcılar kullanılır.
Metalden yapılan kapılar genellikle tablalı ve camlı cya prese olarak
yapılır. Kapı ortasındaki boşluklara 1-1,5mm kalınlığında saç levhalar
kaynaklanarak ve düzgünce taşlanarak birleştirilir.
Ahşap, Alüminyum ve Pvc Kapıların Kıyaslaması
 Kapı ve pencere üretiminde ana maddeyi kereste türleri, alüminyum ve
plastik oluşturmaktadır.
 Plastik bugün, sanayinin birçok dalında geniş kullanım alanı bulan bir
malzemedir. Plastikten yapılan PVC kapı ve pencerelerin yapımında
yoğun olarak kullanıldığını görüyoruz.
 Hafif metal ve PVC sistemlerinin uzun ömürlü olması, hava ve iklim
şartlarından fazla etkilenmemesi, paslanma ve korozyon risklerinin az
olması, kimyasal maddelere karşı davranışının üstün oluşu ahşaba
göre daha avantajlı kılmaktadır.
 Ahşabın avantajı ise estetik görüntüsüdür. Diğer taraftan, periyodik
olarak zorunlu olan bakımıdır. Bu nedenle sert PVC, ahşaba göre
bakım gerektirmeyişi önemli bir avantaj olarak görülmektedir.
 Alüminyum ise çok değişim ve sınırsız uygulama imkanları ile
tasarımcılar kamu binalarında tam istediklerini sunma gibi bîr özelliği
vardır. Maliyet bakımından en ekonomik uygulamayı PVC'Ierle
sağlanmaktadır. Daha sonra ahşap, en pahalısı ise maliyeti hafif
metallerdir.
51

Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon.

Transkript

Benzer belgeler

staır atrıum system – türkiye pazarında distribütör arıyor

insaat Kasim 2014.indd

İstanbul İmar Yönetmeliğinin Çatılar ile İlgili Bölümü

Eğimli Ve Kabuk Yüzeylerde Bitkilendirilmiş Çatılar

DECLARATION OF PERFORMANCE

Dengelenmiş Merdivenler

Cati Terimleri Sozlugu

Metal Çatı Sistemi

Sağlık psikolojisi bakış açısından karar anı teşviklerinin merdiven