Nukleer Kazalar ve Radyasyon

NÜKLEER KAZALAR ve RADYASYON YAYILMASINA YOL ACAN OLAYLAR
Amaçlar:
 Nükleer patlama ya da radyasyon yayılımı sonucu meydana gelen olaylar hakkındaki genel
konuların açıklanması
 Afet basamaklarının nükleer patlama meydana getiren ya da radyasyon yayan olaylara
uyarlanması
 Basit radyasyon kurtarma tekniklerinin incelenmesi
 Nükleer olay kaynaklı yaralanmalar ve tedavileri
 Nükleer bir olayda yönetim ve uyarı zincirinin açıklanması
1. GiriĢ:
Radyasyon yayan maddelerle yapılan saldırılar genellikle sessizce radyasyonun bir alandan
salınmasıdır. Nükleer bir saldırıda olduğu gibi büyük bir patlama eslik etmez.
Radyasyon yayan maddelerle yapılan saldırı sonucu ortaya çıkan etkiler, Nükleer bir saldırıyla boy
ölçüşemeyecek kadar hafif kalır. Nükleer bir saldırı sonucu ortaya çıkan sağlık problemleri, şiddetli
yanıklar, travma, körlük ve kısa donemde veya uzun donemde etki gösteren radyasyon kaynaklı
hastalıklardır.
Sağlık yöneticileri ve uygulayıcılarının bilmesi ve uygulaması gereken en önemli görev böyle bir
durumda insanlara iyot tabletlerinin dağıtmaktır. Ülkemizde TAEK’nin ilgili yönetmeliği gereği
iyot hammaddesinin temin edilmesi görevi Tük Kızılayı’na, üretim, depolama ve dağıtım görevi ise
Sağlık Bakanlığına verilmiştir. Konuyla ilgili yapılan hazırlıkların sorulması ve sorgulanması
gerektiği günümüzde daha önem kazanmıştır.
2. Nükleer ve Kimyasal Olaylar Ġçin Afet Basamaklarının Uygulanması:
Nükleer bir patlamanın sahip olduğu basınç etkisi olay yerinden uzaklaşıldıkça azalacaktır. Şiddetli
basınç dalgasıyla yayılan radyasyon, havada uçuşan bina kalıntıları yaralanmaların ve ölümlerin ana
sebepleri olacaktır. Dolayısıyla yaralıların sayısı olay merkezinden uzaklaşıldıkça azalacaktır.
Unutulmamalıdır ki nükleer bomba sonrası yayılan radyasyonun yaydığı ısı, konvansiyonel bir
bombanın yaklaşık 10.000 kati kadardır. Bu da etkilenen popülâsyonun şiddetli radyasyon
yanıklarına maruz kalmasına neden olur.
24 saat içinde başlayacak olan radyasyon serpintisi, rüzgârla inanılmaz uzaklıklara yayılabilir.
Radyasyonun etkisi daha düşük olmakla birlikte dikkat edilmesi gereken en önemli faktör bu
partiküllerin sindirim sistemine bulaşmasının engellenmesidir. Çünkü bu dönemde etkin olan alfa
ve beta partikülleri vücut dışından çok vücut içine penetre olduklarında tehlike taşırlar. Radyasyon
partiküllerinin inhale edilmesi sonucunda oluşma riski yüksek olan tiroid kanserinin ilk 4 saate
dağıtılan iyot tabletleriyle yüksek oranda önlenebilmesi mümkündür. Yapılabilecek diğer şeyler ise;
maruziyetin suresini kısaltmak, kaynaktan mümkün olduğu kadar uzaklaşmak ya da kaynakla
kurbanlar arasına koruyucu bir engel koymaktır.
Olay Yönetimi:
Tahmin ediliyor ki ABD gibi alt yapısı daha gelişmiş olan ülkelerde bile bu tip bir olaya müdahale
edilebilir hale gelmesi 24 saat ile 72 saat arasında değişen bir sure alıyor. Ülkemizde bu şekilde bir
olayın meydana gelmesi sonrasında olay yerine ulaşması gereken yeterli sayıda personelin ne kadar
surede ulaşılabileceği konusunda bir çalışmanın yapılması önem taşımaktadır.
Bu surenin daha da uzaması zaten bilgi alma ve toplamada güçlük çeken Afet Yönetim Merkezinin
isini daha da zorlaştıracaktır. Bu da karar verme ve uygulama basamaklarının çalışmasını
engelleyecektir. Bundan dolayıdır ki yapılması gereken en önemli şey, bu sürenin uzamasına engel
olup mümkün olan en kısa zamanda kontakt kurulmasının sağlanmasıdır.
Olay Yeri Güvenliği ve Olay Yeri Yönetimi:
Her basamaktaki acil cevap ünitelerinin en korktuğu durumlardan biridir. Binlerce insan hastanelere
hücum ederken, diğer binlercesi de olay yerinde yardımın gelmesini beklemektedir ve çoğunlukla
bulundukları bölgeye yardımın ulaşması da çok güçtür.
Radyasyon yayan maddelerle meydana gelen olaylar kısa dönemde, diger kitlesel yaralanmaya yol
açan hadiselerin aksine triyajın gerekli olduğu büyük yaralanmalı hadiseler değillerdir.
Nükleer bir olay sonrasında yada herhangi bir radyasyon maruziyetinde alınması gereken en önemli
önlemlerden biri, bu olaya maruz olan insanlar arasında oluşan panik nedeniyle temiz alanların ki
bunlar arasında hastaneler en önemli yeri teşkil eder, kontamine olmasını engellemek amaçlı
güvenlik tedbirlerinin bir an önce alınmasıdır.
Hastanelerin dekontamine olmasının dışında, hastanelere hücum eden onca insanin yaratacağı kaos
ortamı hastaneleri artik isleyemez duruma getirecektir.
Olay yönetimi yapan insanların öncelikle yapması gereken şey bu insanların yönlendirileceği ve
cevre izolasyonunun sağlanacağı bir yer planlamaktır. Bu büyük bir okul, belki bir alışveriş
merkezi ya da bunun benzeri bir alan olabilir ve bu alan çevresine mümkün olabildiğince çabuk
güvenlik birimlerinin gelmesi sağlanmalıdır.
Diğer bir önemli sorun ise güvenlik tedbiri alacak görevlilerin dekontamine olmasının
engellenmesidir. Bilinenin aksine, eger olay KIMYASAL bir olay degil ve ortada kimyasal bir
toksik ajan yok ise radyoaktif maruziyet güvenlik görevlilerinde hızlı bir etki göstermeyecektir.
Eger görevli kontamine oldu ise bir sure sonra gelen radyasyon tespit görevlileri tarafından kolayca
dekontamine edilecektir. Fakat önemle bilinmelidir ki bu ve benzeri ortamlarda Radyasyon
Maruziyetinin etkili ve zararlı olduğu yol INHALASYON ve GIS’e zararlı partiküllerin temasıdır.
Bu nedenle uygun filtreli bir maske kullanılarak bu maruziyetlerden kolayca korunulabilir.
Zararın Değerlendirilmesi:
Nükleer bir olayda pek çok travma hastasının olması nedeniyle, radyasyonun varlığı göz önünde
bulundurularak ileri yasam desteğiyle ilgili hazırlıları yapmak öncelikli önem taşımalıdır. Biyolojik
ve kimyasal maruziyetlerin aksine, radyasyona maruz kalan insanlara temas eden sağlık
personelinde gelişen rahatsızlıklar hakkında çok az rapor bildirildiği bilinmelidir.
Bilinmesi gereken önemli noktalardan biri de radyasyon ışınlarının cinsleri ve de penetrasyon
etkinlikleridir ki bu olaya maruz kalan kişileri değerlendirmekte önem taşır.
Gama ve Nötron ışınları çok güçlüdür kalın duvarları bile geçebilir. Nükleer patlamanın olduğu
sırada ortaya çıkar ve yayılırlar. Bunun aksine Beta ve alfa ışınlarının penetrasyon güçleri yok
denecek kadar azdır. İnsan derisini geçemezler. Ama sindirim ve inhalasyon yoluyla bulaşmalarının
çok tehlikeli olduğu kesinlikle unutulmamalıdır. Bu dalgalarda 24 saat içinde görülen radyasyon
serpintisinde daha aktif rol oynarlar.
Nükleer patlamanın yaşandığı olayların ardından yaşanılan en büyük sıkıntılardan birisi de
radyasyona maruz kalmadığı halde maruz kaldığını düşünen insanlardır ki bunların sayısı genellikle
maruz kalanlardan kat be kat çoktur. Maruz kalanlarla kalmayanlar arasında ayrım yapmak isleri
zorlaştıran olaylardandır. Radyasyon tespit cihazlarıyla bu ayrımı yapabiliyor olsak da yeterli sayıda
tespit cihazının olmayışı, tespitin çok yavaş yapılması, tespit cihazının kontominasyondan korunma
gerekliliği, probunun sık değiştirilme zorunluluğu ve tespit cihazının her isini tarayamıyor olması
da diğer problemlerimiz arasında yer alır. Örneğin Gama ve Beta ısınlarını cihaz rahatlıkla
tarıyorken, alfa ışınlarını cihazın tarayamıyor olması plütonyumun dâhil olduğu olaylarda isimizi
hayli zorlaştırır. Bu tarama esnasında radyasyona maruz kaldığı tespit edilenlerin giysileri hemen
çıkarılmalı ve duş ünitelerine gönderilmelidir. Unutulmaması gereken şeylerden biride bu hastaların
maruz kaldığı vücut bölgelerinin raporlanmasıdır. İleri tedavi aşamasında yaralının bundan fayda
göreceği unutulmamalıdır.
Tespit cihazıyla ayrımın yapılmasının güçlüğü nedeniyle ya da olmadığı durumlarda iyi bir
sorgulama yoluyla maruziyet araştırılabilir. Bu sorgulamayı yapabilmek için “patlamanın
merkezini” etki alanını, serpintinin hangi bölgeleri etkilediğini bilmek ve bunları bir harita üzerinde
işaretleyerek sorgulama sırasında yanımızda bulundurmamız gerekmektedir. Dolayisiyla kişinin
patlama esnasında hangi bölgede olduğu ve hastaneye gelirken hangi bölgelerden geçtiğinin
bilinmesi ilk etapta çok faydalı olacaktır. Bu sorgulamayı, bunu yapacak bilgi ve beceri düzeyinde
olan bir gönüllünün yapması çok değerli olan sağlık personelinin ya da diğer alanlarda görevli
personelin kaybını engelleyecektir.
Destek :
Türkiye’de bu konuda bilgisi olan ve destek verecek kurumların başında askeri kurumlarımız gelir.
Ardından Sivil Savunma Arama Kurtarma Birlikleri, polis gücümüz ve eğer yeterli eğitim
verilebilir ve teçhizat sağlanabilirse Ulusal Medikal Kurtarma Ekiplerimiz de bu destek gücü içinde
yer alabilir.
Olaydan sonra tercihen ilk 4 saat içinde olmak üzere ilk 12 saatte dağıtılması gereken iyot tableti
dağıtım isini Sağlık Müdürlükleriyle yerel yönetimler üstlenebilirler. İyot tabletinin radyasyonun
yol açtığı Tiroid Kanserini önlediği unutulmamalıdır. Çocukların radyasyonun tiroid kanseri
oluşturma gücüne daha yatkın olduğu bilinmeli planlama buna göre yapılmalıdır.
Triaj ve Tedavi:
Nükleer patlamanın en çok yol açtığı zarar sekli travma ve yanıklardır. Bu durumlar için normal
triaj metodunun kullanılması uygundur. Ama gözle görülebilen bir yaralanması olmayan hastaların
değerlendirilmesi için farklı bir metot geliştirilebilir.Tavsiye edilen metot eğer ölçülebiliyorsa;
150 rad alti YESIL ya da SARI ( bunun anlamı belirtilerin 3 saat sonar ancak başlayacağı)
150-450 rad arasi KIRMIZI
( belirtilerin 1 saatten once görülebileceği)
450 rad ve ustu SIYAH olarak kabul edilebilir.
Olağan Dışı Durum yönetimi yapmakla yükümlü olan kişiler dekontaminasyon konusunda
Kimyasal ve Biyolojik olaylarda olduğu kadar endişelenmelerse de hastanın transportundan önce en
azından radyasyona maruz kalıp kalmadığının tespit edilmesini sağlamaları gerekir.
Lenfosit düzeyine bakabilecek bir durumda isek hastaların yasama şanslarıyla ilgili bir tahminde
bulunma şansını elde edebiliriz. Duşuk lenfosit düzeyine sahip kişilerin kurtulma ümidi çok az
olarak değerlendirirsek, lenfosit değerlerindeki yükselmeyle doğru orantılı olarak hastaları,
tedaviyle muhtemelen iyileşecek olanlar, tedaviyle kesin iyileşecek olanlar, tedavisiz muhtemelen
iyileşecek olanlar ve tedavisiz kesinlikle iyileşecek olanlar olarak değerlendirebiliriz. Bu
değerlendirmeyi de kan sayımı yapabileceğimiz merkezler için triaj kriteri olarak kullanabiliriz.
100
100-500
500-1000
1000-1500
1500-3000
altı
arası
arası
arası
arası
olumcul
cok ciddi
ciddi
orta
normal sinir
48 saat sonraki lenfosit değerlerine göre
Kan değerine bakılamadığı durumlarda prodromal dönemin başlangıç zamanı bize radyasyona
maruz kalınan doz hakkında bilgi verir.
Parametre
Latent Periyod
Prodromal Bas.
Lenfosit(3-6gun)
Granulosit/ul
Trombosit/ul
Toplam vucut dozu(rad)
Tahmin edilen yasam
1. Derece
> 3 gun
>30 saat
600-1000
3000-4000
40-60000
100-200
Muh.Ted.siz
2.Derece
1-3 gun
25-25saat
300-500
>1000
40000
200-300
Kesin.Ted
3.Derece
0.1-1 gun
8-17saat
100-200
<1000
<40000
420-630
Muht.Ted
4.derece
<0.5 gun
6-8saat
<100
<500
<40000
600-1600
Sansi olmayan
Cernobil Faciasi Sonrasi Hasta Klasifikasyonu
F.Fong: “ Nuclear Detonations: Evaluation and Response”
Nükleer Patlamada en sık yaralanma sekli olan ciddi yanıklar konusunda, ülkemizin sahip olduğu
yanık ünitesi ve yatağı sayısı göz önünde bulundurulduğunda, böyle bir olayla karşılaşıldığında ne
yapılabileceği konusu endişe verici bir hal alıyor. Böyle bir patlamanın ardından sadece etkilenen
küçük bir bölgede ki yanık yaralı sayısı sanırım Türkiye’de sahip olduğumuz yanık yatağı sayısının
üstündedir.
Tedavide önemli yeri olan ve nerdeyse radyasyona bağlı gelişen tiroid kanserini tamamen önleyen
potasyum iyot tabletlerinin mümkünse ilk 4 saate ama en geç ilk 12 saate dağıtılması hayati önem
taşımaktadır.7-14 gün günde 300 mg alınması önerilir.
Yaralıların Nakli:
En önemli sorun yanık hastalarının sayısının çokluğu, yanık hasta yatağı sayısının azlığı, yeni yer
açabilmek için zamana ihtiyaç olması ve yanık hastalarının transportunda yaşanan zorluklardır.
Anahtar problem zamana ihtiyaç duyarken, yanık hastalarının dayanılmaz acılar çekmesi ve
enfeksiyon riskinin geçen her an giderek artmasıdır. Çoğu yanık hastası yukarıda sayılan
nedenlerden dolayı zamanında gerekli tıbbi tedaviyi alacağı bir merkeze ulaşamadan hayatını
kaybetmektedir.
Transport sırasında sağlık görevlileri yanık hastalarını umudu olmayan hastalar kategorisine sokup,
sahip oldukları tüm kaynağı diğer hastaları taşımada kullanmamalıdırlar. Oysa çoğu yanık hastası
ihtiyacı olan uygun tıbbi tedaviyle tamamen iyeleşebilmektedir.
ĠyileĢme:
Tedavide amaç vücutta biriken toksin miktarının artmasına engel olup eliminasyonunu artırmaktır.
ETKEN MADDE
KULLANILDIĞI MARUZĠYET ÇEġĠDĠ
Kalsiyum DTPA
Radyasyona maruziyetten sonra erken kullanılması
etkinliğini arttırır (transuranik ve plutonyum tdv.)
Zinc-DTPA
Değişen dozlarda, geç dönem transuranic ve plutonyum tdv
Insoluble Prussian Mavisi
Sezyum tedavisinde
Potasyum iyodür
Teknesyum, Radyoaktif iyot maruziyetinde
Radyostabil su
Tritium maruziyetinde
Alüminyum Fosfat
Amonyum Klorid, Radiostrontium
Sodyum Bikarbonat, Potasyum Klorid Uranyum atılımı sırasında idrarın alkalizasyonu için
Radyonüklid Elimasyon için Farmakolojik Stratejiler
Kaynaklar:
Basic Dısaster Lıfe Support / Medıcal College of Georgia
Unıversıty of Texas(Southwestern Medıcal Center at Dallas)
Unıversty of Texas(School ofPublıc Health at Houston)
Unıversty of Grorgia