Does Being Leisure-Oriented Preclude a Person`s

Eurasian Journal of Educational Research, Issue 36, Summer 2009, 145-160
Does Being Leisure-Oriented Preclude a Person’s
Commitment to Work?
Şöheyda Göktürk*
Serbest Zaman Yönelimli Olmak Çalışanın
İşe Bağlılığını Engeller mi?
(Özet)
Problem Durumu: Serbest zaman ve iş alanları arasındaki ilişkinin doğasını
açıklamak özellikle günümüz işgücünün serbest zamanı işe ayrılan zamana göre
daha değerli gördüğüne ya da en azından bu iki alandaki etkinliklerin insan
yaşamında dengeli dağılmasının gerekliliğine inandıklarına dair araştırma
sonuçlarının ortaya çıkmasıyla önemli hale gelmiştir. Bu alandaki literatür daha
çok işin serbest zamana olan etkisine odaklanmıştır. Halbuki ilgili alandaki bazı
önemli bulgular serbest zaman algısının iş algısına etkisinin olduğu yönündedir.
Serbest zaman ve iş arasındaki ilişkinin yönüne ilişkin akademik ilgi çok az olup
yine bu ilişkide cinsiyetin rolüne dair bulgular çelişkilidir.
Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı öğretmenlerin serbest zaman
tutumlarının örgütsel bağlılık ve çalışma grubuna bağlılık değişkenleriyle
tanımlanmış olan iş tutumlarını anlamlı olarak yordayıp yordamadığını
saptamaktır. Ayrıca, cinsiyetin serbest zaman ve iş tutumu değişkenleri
arasındaki ilişkide modaratör değişken olup olmadığı da bu araştırmada
incelenmiştir. Araştırmanın genel amacı ise öğretmenlerin iş yerindeki
davranışlarını açıklamaya yönelik alanyazına ve okullardaki insan kaynakları
yönetimi uygulamalarına katkı sağlamaktır.
Araştırmanın Yöntemi: Araştırma kesitli ilişkisel tarama modelindedir. Katılımcılar
küme örnekleme yöntemiyle Kocaeli ilindeki 65 okuldan seçilmiştir. Toplam 610
ilköğretim okulu öğretmeni araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Geçerlik
ve güvenirliği örneklem grubu için sağlanmış Çokboyutlu İş Etiği Profili
ölçeğinin Serbest Zaman Etiği altölçeği, Örgütsel Bağlılık Ölçeği ve Çalışmagrubuna Bağlılık Ölçeği sırasıyla serbest zaman tutumu, örgütsel ve çalışmagrubuna bağlılıkları ölçmek için uygulanmıştır. Serbest zaman tutumu ve iş
tutumu arasındaki ilişkiyi analiz etmek için çoklu regrasyon analizi, çalışmagrubuna bağlılığın serbest zaman yönelim düzeyi ve örgütsel bağlılık arasındaki
ilişkide arabulucu rolünü test etmek için de dört basamaklı hiyerarşik regrasyon
modeli kullanılmıştır.
Bulgular: Serbest zamanın anlamı ve serbest zaman yönelim düzeyleri sırasıyla
faktör analizi ve t-testi analizleri ile incelenmiştir; sonuçlar cinsiyete göre
farklılaşma göstermemiş olmasına rağmen, erkeklerde, serbest zaman yönelim
düzeyinin çalışma grubuna ve örgüte bağlılık düzeyini anlamlı olarak yordadığı
ve yordayıcı ile kriter değişkenler arasındaki ilişkinin pozitif yönde olduğu
*
Asst. Prof. Dr., Kocaeli University, Faculty of Education, [email protected]
145
146
Şöheyda Göktürk
bulunmuştur. Bayanlarda aynı yordayıcının kriter değişkenlerle ilişkisinin
negatif yönde ve sadece örgütsel bağlılık değişkeniyle anlamlı olduğu
bulunmuştur. Ayrıca, hiyerarşik regrasyon analiz sonuçları, erkeklerde çalışma
grubuna bağlılık değişkeninin serbest zaman yönelim düzeyinin örgütsel
bağlılığı kestiriminde yönlendirici (mediator) olduğunu göstermiştir.
Sonuç ve Öneriler: Serbest zaman ve iş birbirinden ayrı iki alan olarak
görülmemelidir. Serbest zamana değer vermek işe verilen değeri azaltmamakta
tam tersine işe olan bağlılığı artırmaktadır. Serbest zamana değer veren erkek
öğretmenlerin çalışma grubuna bağlılığının da yüksek olma eğilimi gösterdiği ve
çalışma grubuna olan bağlılığın dolaylı olarak örgüte olan duygusal bağlılığı
artırdığı görülmüştür. En azından erkek öğretmen grubu için bu araştırmanın
sonuçları bunu göstermiştir. Okul yöneticileri takım sporları ve piknik gibi yaratıcı
insan kaynakları uygulamaları ile serbest zamana değer verme eğiliminde olan
erkek öğretmenlerin serbest zaman ihtiyaçlarını çalışma gruplarında geçirilen
kaliteli birlikteliklerle doyurabilir ve böylelikle onların çalışma grubuna bağlılık
düzeylerini artırabilirler. Bu da çalışanların örgüte bağlılıklarını dolaylı olarak
artırabilir. Kısacası serbest zamana değer veren erkek öğretmenler işyerindeki
arkadaş gruplarına olan güçlü bağlılıkları- onlarla geçirdikleri hoşça zaman ve
dostlukları aracılığı ile çalıştıkları örgüte de bağlanacaklardır. Serbest zaman
yöneliminin bayan öğretmenlerin işe bağlılık düzeyleriyle genel olarak olumsuz
ilişkisi ise insan kaynakları yönetimi alanındaki araştırmacılar için ilgiye değer bir
bulgu olarak görülmektedir. Türkiye’de hala geçerliliğini koruyan geleneksel kadın
rolünün gereği olarak serbest zamana değer veren bayan öğretmenlerin bu
ihtiyaçlarını çalışma grubundaki birliktelik ve arkadaşlıklar yerine evde çocuk ve
ailesiyle birlikte olarak doyurma eğiliminde olabilecekleri tahmin edilebilir. Bu
konun gelecek araştırmalarda incelenmesi önerilebilir. Son olarak, bu araştırma,
deseni açısından boylamsal bir araştırma olmadığı ve incelenen değişkenler
arasındaki ilişkinin yönünü belirlemede teori ve önceki araştırmalara dayanıldığı
için gelecek araştırmacıların bu araştırmayı boylamsal araştırma deseni ile tekrar
etmesi önerilebilir.
Anahtar Sözcükler: Serbest zaman yönelimi, örgütsel bağlılık, işe bağlılık,
çalışma grubuna bağlılık, öğretmenler