DSÖ Küresel Tütün Salgını Raporu, 2008

Transkript

Please see the Table of Contents for access to the entire publication.
DSÖ KÜRESEL TÜTÜN SALGINI RAPORU, 2008
20 Avenue Appia
CH-1211 Geneva 27
Switzerland
www.who.int/tobacco/mpower
MPOWER paketi
yeni ve güncel
Tütün salgýný
20. yüzyýlda dünyada
100 milyon kiþiyi
öldürdü.
21. yüzyýlda da
1 milyar kiþiyi
öldürebilir.
Pasif sigara dumaný etkileniminden
Sigarayý býrakmak için
Tütün üzerindeki
Tütün ürünlerinin reklam, tanýtým ve
sponsorluðunu kýsýtlama konusunda
Sigaranýn zararlarý konusunda toplumu
Tütün kullanýmýný ve koruyucu çalýþmalarý
• KORU
• UYGUN yardým öner
• VERGÝYÝ artýrýr
• VAR OLAN mevzuatý güçlendir
• EÐÝT
• TAKÝP ET
DSÖ’ nün MPOWER
paketindeki 6 politika
ile tütün salgýný kontrol
edilebilir ve neden olduðu
ölümler azaltýlabilir.
Tütün kontrolündeki
etkili altý uygulama ile
salgýnla baþedilebilir.
DSÖ küresel tütün salgýný
raporu 2008, tütün salgýnýnýn
durumunu ve bu salgýný
durdurmak için
uygulanacak müdahalelerin
etkisini izleme konusundaki
DSÖ raporlarýnýn ilkidir.
DSÖ Kütüphane Kataloglarý Yayýn Verisi
DSÖ Küresel Tütün Salgýný Raporu, 2008
MPOWER paketi
1. Sigara içilmesi – koruma ve kontrol, 2. Tütün
kullanýmýna baðlý saðlýk sorunlarý, koruma ve kontrol,
3. Tütün kullanýmýnýn býrakýlmasý, 4. Saðlýk politikasý I,
Dünya Saðlýk Örgütü
ISBN 978 92 4 159628 2
(NLM sýnýamasý: WM 290)
Kitabýn kaynak gösterimi önerisi:
DSÖ Küresel Tütün Salgýný Raporu, 2008;
MPOWER paketi,
Cenevre, Dünya Saðlýk Örgütü, 2008
© DÜNYA SAÐLIK ÖRGÜTÜ 2008
Bütün haklarý saklýdýr. Dünya Saðlýk Örgütü yayýnlarý WHO
Press, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211,
Geneva 27, Switzerland adresinden temin edilebilir. (tel: +41
22 791 2164, fax: +41 22 7914857; e-mail: bookorders@who.
int). DSÖ yayýnlarýný (satýþ amaçlý veya ticari amacý olmayan
þekilde) çoðaltmak veya tercüme etmek için yukarýdaki adreste
WHO Press’e baþvurulmalýdýr (fax: +41 22 791 4806; e-mail:
[email protected])
Bu yayýnda materyalin sunumunda yer alan herhangi bir
ülke,kýta, þehir ya da bölgenin yasal statüsü ve bu yerleþim
yerlerinin otoriteleri ile ilgili olarak kullanýlan isimler ya da
bunlarýn sýnýrlarý ile ilgili gösterimler ne anlama gelirse gelsin
Dünya Saðlýk Örgütü’nün herhangi bir görüþünü ifade etmez.
Tablolarýn baþlýðýnda bir ülke ya da bölgenin adý kullanýldýðýnda
bu ad ülkeleri, kýtalarý, þehirleri ya da bölgeleri içerir niteliktedir.
Haritalarda kullanýlan noktalý çizgiler henüz üzerinde tam bir
görüþ birliðine varýlamamýþ olmasý muhtemel olan yaklaþýk
sýnýrlarý ifade eder.
Bazý özel þirketlerin ya da belirli üreticilerin ürünlerinin
belirtilmiþ olmasý bu ürünlerin Dünya Saðlýk Örgütü tarafýndan
desteklendiði ya da önerildiði ve bu raporda belirtilmeyen
benzer nitelikteki ürünlere tercih edilecekleri anlamýna gelmez.
Olasý hatalar ya da eksiklikler dýþýnda tescilli ürünler, baþ hareri
büyük hare yazýlarak ayýrt edilmiþlerdir.
Bu yayýndaki bilgilerin doðruluðunu saðlamak amacý ile Dünya
Saðlýk Örgütü tarafýndan her türlü çaba gösterilmiþtir. Bununla
birlikte yayýnlanan bilgilerin doðruluðu garanti edilemez. Bu
dokümanýn yorumu ve kullanýmý ile ilgili sorumluluk okuyucuya
aittir. Dünya Saðlýk Örgütü bu bilgilerin kullanýmýndan doðacak
zararlardan dolayý hiçbir þekilde sorumlu tutulamaz.
Brezilya’da basýlmýþtýr
DSÖ KÜRESEL
TÜTÜN SALGINI RAPORU, 2008
MPOWER paketi
Bloomberg Philanthropies
tarafýndan saðlanan bütçe ile yapýlmýþtýr.
Please see the next page for access to more of the publication.
Ýçindekiler
7
KÜRESEL TÜTÜN SALGININI TERSÝNE ÇEVÝRMEK VE
MÝLYONLARCA YAÞAMI KURTARMAK ÝÇÝN ÞÝMDÝ
HAREKETE GEÇMELÝYÝZ
DSÖ Genel Direktörünün mektubu
8
ÖZET
KÜRESEL TÜTÜN KRÝZÝ
14
16
18
21
Tütün – ölümün küresel nedeni
Büyüyen bir salgýn
Tütüne baðlý ekonomik tehdit
Hastalýk vektörü olarak tütün endüstrisi
23
MPOWER: TÜTÜN SALGININI
TERS ÇEVÝRMEK ÝÇÝN ALTI POLÝTÝKA
24
25
29
33
36
39
Tütün kullanýmý ve kontrol politikalarýnýn izlenmesi
Ýnsanlarý tütün dumanýndan koru
Sigarayý býrakmak için yardým öner
Tütünün tehlikeleri konusunda uyar
Tütünün reklam, tanýtým ve sponsorluðu konusundaki yasaklarý güçlendir
Tütün üzerindeki vergileri artýr
Please click in the blue boxes below to open the pages inside.
42
KÜRESEL TÜTÜN KONTROLÜ ÝÇÝN ETKÝLÝ
YÖNTEMLERÝN UYGULANMA DURUMU
BAÞLANGIÇ HALÝNDE
44
44
48
48
50
54
54
Ülkelerin yarýsýndan çoðunda izleme konusunda en az düzeyde bilgi bile yok
Dünya nüfusunun ancak %5’inde kapsamlý tütün kontrolü kanunu bulunmaktadýr.
Sigara içenlerin çok küçük bir bölümü gerek duyduklarýnda yardým alabiliyor
Çok az sayýda ülkede sigara paketleri üzerinde kapsamlý uyarý yazýsý var
Çok az sayýda ülke tütün reklamý, tanýtýmý ve sponsorluðu konusunda etkili yasak uyguluyor
Ülkeler tütün vergisini artýrarak yaþam kurtarabilirler
Küresel tütün kontrolü konusundaki maddi olanaklar yeterli deðil
58
SONUÇ
60
KAYNAKLAR
64
67
69
179
267
289
311
323
TEKNÝK NOT I Mevcut politikalarýn ve zorlamalarýn deðerlendirilmesi
TEKNÝK NOT II DSÖ Üye Ülkelerinde sigara kullaným prevalansý
EK I
Ülke prolleri
EK II
Küresel tütün kontrolü politikasý verileri
EK III Uluslararasý karþýlaþtýrmalý prevalans tahminleri
EK IV Ülkelerin bildirdiði prevalans verileri
EK V
Küresel gençlik tütün araþtýrmasý
EK VI DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleþmesinde durum
328
TEÞEKKÜR
KISALTMALAR
AFRO DSÖ Afrika Bölge Osi
AMRO DSÖ Amerika Bölge Osi
CDC Hastalýklar Kontrol ve
Koruma Merkezi
EMRO DSÖ Doðu Akdeniz
Bölge Osi
EURO DSÖ Doðu Akdeniz
Bölge Osi
HQ
DSÖ Genel Merkezi
IMF Uluslararasý Para Fonu
LCU Yerel para birimi
NCD Bulaþýcý olmayan hastalýklar
NGO Hükümet dýþý kuruluþlar
SEARO DSÖ Güney-Doðu Asya
Bölge Osi
STEPS Ýzleme ve deðerlendirme
konusunda DSÖ’ nün “adým
adým” yaklaþýmý
US
Birleþik Devletler
USD Birleþik Devletler dolarý
WHO Dünya Saðlýk Örgütü
WPRO DSÖ Batý Pasik Bölge Osi
TÜTÜN SALGININA BAÐLI ÖLÜM SAYILARI
20. yüzyýlda 10 milyon kiþi öldü
Halen her yýl 5.4 milyon kiþi ölüyor
Acil önlem alýnmadýðý takdirde:
2030 yýlýna gelindiðinde her yýl 8 milyondan
fazla ölüm olacak
2030 yýlýndaki ölümlerin %80’i geliþmekte olan
ülkelerde olacak
21. yüzyýl boyunca 1 milyar kiþinin öleceði tahmin ediliyor
Tam anlamý ile korunulabilir olan bu salgýný tersine
çevirmek, dünyanýn bütün ülkelerinde halk saðlýðý
ve politika liderlerinin birinci önceliði olmalýdýr.
Dr. Margaret Chan, DSÖ Genel Direktörü
KÜRESEL TÜTÜN SALGININI TERSÝNE ÇEVÝRMEK VE MÝLYONLARCA
YAÞAMI KURTARMAK ÝÇÝN ÞÝMDÝ HAREKETE GEÇMELÝYÝZ
Önümüzdeki yüzyýl boyunca 1 milyar erkek,
kadýn ve çocuðun hayatýný tehdit eden
küresel tütün salgýnýný kontrol etmek için
çözüm yollarý bizim elimizdedir. Dünyada
en önde gelen 8 ölüm nedeninin altý tanesi
için risk faktörü olan tütün, insanlarý
çeþitli yollarla öldürebilir. Bu yýkýcý salgýnýn
kontrolü ilaçlarla veya aþý ile yapýlamaz,
hükümetlerin ve sivil toplumun birlikte
çabasý ile çözülebilir.
Halk saðlýðý tarihçesi bakýmýndan bu
çok özel bir örnektir. Politik kararlýlýk,
politikalar ve kaynak saðlayarak yaratýlacak
güçlü hareketle bu yüzyýlýn ortalarýna
gelindiðinde tütün kullanýmýnda çok ciddi
azalma saðlanabilir ve milyonlarca yaþam
kurtarýlmýþ olur. Tam anlamý ile korunulabilir
olan bu salgýný tersine çevirmek, dünyanýn
bütün ülkelerinde halk saðlýðý ve politika
liderlerinin birinci önceliði olmalýdýr.
Tütüne karþý savaþ konusunda küresel
düzeyde kir birliði Tütün Kontrolü
Çerçeve Sözleþmesi’nin 150’den fazla
ülke tarafýndan imzalanmasý ile zaten
ortaya konmuþtur. Þimdi, bu küresel kir
birliðinden sonra 2008 yýlý DSÖ Küresel
Tütün Salgýný Raporu, MPOWER ile tütün
kontrolü konusundaki etkili altý politikayý
uygulama konusunda ülkelere yol haritasý
yapma olanaðý saðlamaktadýr.
Ancak ülkeler bu konuda yalnýz baþlarýna
davranmamalýdýr. DSÖ küresel ortaklarý
ile birlikte kapasitesini artýrarak MPOWER
politikalarýný uygulamak isteyen üye
ülkelere destek saðlama konusunda
kararlýdýr. DSÖ Küresel Tütün Salgýný
Raporu 2008, tütün kullanýmý ve tütün
kullanýmýnýn ekonomik etkileri konusunda
ülkelere özel karþýlaþtýrmalý veri saðlamak
suretiyle bu salgýný tersine çevirmeyi
amaçlayan ülkelere ýþýk tutmaktadýr.
Hýzla harekete geçmek esastýr. Tütün salgýný
halen akciðer kanseri, kalp hastalýðý ve diðer
nedenlere baðlý olarak her yýl 5.4 milyon
kiþiyi öldürmektedir. Kontrol edilmezse
2030 yýlýna gelindiðinde bu sayý 8 milyonu
aþacaktýr. Daha olumsuz olmak üzere bu
sayýnýn %80’i hýzla büyüyen ekonomileri
sayesinde vatandaþlarýna daha iyi bir yaþam
saðlama çabasýnda olan geliþmekte olan
ülkelerde olacaktýr. Bu ülkelerin ekonomik
geliþmesi tütün endüstrisi açýsýndan yeni
pazar anlamýna gelmektedir. Sonuç olarak
bu ülkelerde yalnýzca ölüm sayýlarý artmakla
kalmayacak, ayný zamanda iþgücünün
verimliliði azalacak ve saðlýk giderleri de
artacaktýr.
Buna izin veremeyiz. Dünyadaki bütün
ülkelerin hükümetlerine MPOWER
paketinde iþaret edilen önlemleri bir an
önce uygulamaya sokmalarý konusunda
çaðrý yapýyorum.
Dr. Margaret Chan
DSÖ Genel Direktörü
7
Özet
Günümüzde tütün dünyada tek baþýna
en önemli ölüm nedenidir. Bu yýl tütün
5 milyondan fazla kiþinin ölümüne yol
açacaktýr, ki bu sayý tüberküloz, HIV/AIDS
ve sýtmaya baðlý ölümlerin toplamýndan
daha fazladýr. 2030 yýlýna gelindiðinde
bu sayý 8 milyonu aþacaktýr. Acil önlemler
alýnmadýðý takdirde bu yüzyýl boyunca
tütün kullanýmý 1 milyar kiþinin ölümüne
neden olacaktýr.
Tütün, tüketicisine zarar veren yegane yasal
üründür; önerildiði þekilde kullanýldýðýnda,
kullanýcýlarýnýn yarýsýný öldürmektedir.
Bununla birlikte tütün kullanýmý bütün
dünyada oldukça yaygýn bir davranýþtýr.
Bunda yatýnýn ucuzluðu, yaygýn ve
saldýrgan pazarlama teknikleri, tütün
kullanýmýnýn tehlikeleri hakkýndaki bilgi
yetersizliði ve tütün kullanýmýna karþý etkili
politikalarýn olmayýþý rol oynamaktadýr.
Tütün kullanýmýnýn saðlýða verdiði zararlar
uzun yýllar boyunca bilinmemiþtir. Bunun
sonucu olarak tütün kullanýmý salgýn
þeklinde artmaya baþlamýþ ve buna baðlý
ölümler de artmýþtýr.
Ancak; bizler geleceði deðiþtirebiliriz. Tütün
tahrip edici bir salgýndýr – fakat önlenebilir.
Tütüne karþý savaþ güçlü olarak yapýlmalý
ve yaþamý tehdit eden bulaþýcý hastalýklarda
olduðu gibi hemen yapýlmalýdýr. Bizler tütün
salgýnýný durdurabiliriz ve tütünsüz bir
dünyaya doðru harekete geçebiliriz – ancak
hemen harekete geçmeliyiz.
DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleþmesi
150 taraf ülkenin ortak antlaþmasýdýr,
tütün salgýnýna karþý savaþta ilk adýmdýr
(DSÖ Çerçeve Sözleþmesi ile ilgili
durum için Ek 1’e bakýnýz). Bu antlaþma
tütün arýný ve talebini azaltma yolunda
ülkelere ayrýntýlý bilgiler vermektedir. DSÖ
Çerçeve Sözleþmesi uluslararasý bir yasa
niteliðindedir ve hastalýklardan korunma ve
saðlýðý geliþtirme bakýmýndan hayati öneme
sahiptir.
DSÖ Çerçeve Sözleþmesine taraf olan
ülkeler tütün salgýnýna karþý mücadeleye
katýlarak ülkelerindeki halkýn saðlýðýný
koruma konusunda söz vermiþlerdir. Ülkelere
bu yönde yardým etmek amacý ile DSÖ
MPOWER paketini hazýrlamýþtýr. Bu pakette
tütün kontrol politikasý olarak en etkili 6
politika ele alýnmaktadýr: vergileri ve yatý
artýrmak, reklam, tanýtým ve sponsorluðu
yasaklamak, toplumlarý pasif sigara dumaný
etkileniminden korumak, herkesi sigaranýn
tehlikeleri konusunda uyarmak, sigarayý
býrakmak isteyenlere yardým etmek ve
salgýný ve koruyucu uygulamalarý titizlikle
izlemek. Bu politikalarýn tütün kullanýmýný
azalttýðý kanýtlanmýþtýr.
MPOWER’i desteklemek üzere DSÖ ve
küresel ortaklarý, tütün kullanýmýna baðlý
hastalýk ve ölümlerle ekonomik hasarlarý
durdurma çabalarýnda ülkelere yardýmcý
olabilme için yeni kaynaklar yaratmaktadýr.
Bu altý politika paket olarak uygulandýðý
ve zorlandýðý takdirde gençlerin sigaraya
MPOWER ile þimdi harekete geç
8
TÜTÜN KULLANIMI DÜNYADA EN SIK SEKÝZ ÖLÜM
NEDENÝNDEN ALTI TANESÝ ÝÇÝN RÝSK FAKTÖRÜDÜR
Taralý alanlar renklerine göre ilgili ölüm
nedeni olup tütün kullanýmýna baðlý
ölümlerin oranýný göstermektedir.
Ölüm sayýlarý (milyon, 2005)
8
7
*Aðýz ve orofarinks kanseri, özofagus
kanseri, mide kanseri, karaciðer kanseri,
diðer kanserler ile iskemik kalp hastalýðý
ve serebrovasküler hastalýk dýþýndaki
kardiyovasküler hastalýklarý kapsar
6
5
Kaynak: Mathers, CD, Loncar D. Projections
of global mortality burden of disease from
2002-2030. PloS Medicine, 206. 3(11):
e442. Ek bilgi CD Mathers’den kiþisel
görüþme ile saðlanabilir
4
3
2
(Bu kolonda
“Tütüne
baðlý diðer
hastalýklar”
var ve * ile
iþaretli)
1
0
Ýskemik
kalp
Hastalýðý
Serebrovasküler
hastalýk
Alt solunum
yolu
enfeksiyonu
KOAH
HIV/AIDS
Ýshal
Tüberküloz
Akciðer
kanseri
Yenilenmiþ HIV/AIDS kaynaðý: AIDS
epidemic update. Geneva, Joint United
Nations Programme on HIV/AIDS
(UNAIDS) and World Health Organization
(WHO), 2007.
Tütün
kullanýmý
[Tütün kullanýmý] dünyada
en önemli önlenebilir
ölüm nedenidir.
World Health Organization: The World Health Report 2003
9
baþlamasý önlenmekte, sigara içenlere
býrakmalarý için destek saðlanmakta,
sigara içmeyenler pasif sigara dumaný
etkileniminden korunmakta ve toplumlar
sigaranýn zararlarýndan korumuþ olmaktadýr.
Tütün kullanýmý ve koruyucu
politikalarýn izlenmesi. Tütün kullanýmý
ve buna baðlý etkiler konusundaki
deðerlendirmeler güçlendirilmelidir.
Halen ülkelerin yarýsýnda (geliþmekte
olan ülkelerin üçte ikisinde) gençlerin ve
yetiþkinlerin sigara kullanýmý konusunda
minimal bir bilgi dahi yoktur. Tütüne
baðlý hastalýklar ve ölümler gibi salgýnýn
diðer boyutlarý konusunda da bilgi
yetersizdir. Ýyi bir izleme ile ülkede salgýnýn
boyutlarý konusunda bilgi edinilebilir ve
ülkenin gereksinmesine özel politikalar
geliþtirilebilir. Tütün salgýnýný iyi anlamak
ve tersine çevirmek için küresel düzeyde ve
ülkeler bazýnda bilgiye gereksinim vardýr.
Ýnsanlarý tütün dumanýndan korumak.
Temiz hava solumak herkes için çok temel
bir haktýr. Sigarasýz,dumansýz ortamlar hem
sigara içmeyenleri koruyan, hem de sigara
içenleri býrakmalarý konusunda destekleyen
bir yaklaþýmdýr. Gelir düzeyinden baðýmsýz
olarak bütün ülkeler sigarasýz ortam ile ilgili
yasalarý etkili þekilde uygulayabilirler. Bununla
birlikte dünya nüfusunun ancak %5’i
kapsamlý sigarasýzlýk yasasý ile korunmaktadýr.
Çoðu ülkede sigarasýzlýk yasalarý bazý kapalý
alanlarý kapsamaktadýr, güçlü deðildir ve
uygulama da tam deðildir. Aslýnda bu konuda
bir yasa çýkarýldýktan ve uygulamaya girdikten
sonra çok popüler olmakta ve sigara içenler
tarafýndan da desteklenmektedir, iþyerlerini
de olumsuz olarak etkilememektedir. Yalnýzca
tam sigarasýz alanlar uygulamasý insanlarý
sigara dumanýndan etkili þekilde korur ve
sigara içenlere de býrakmalarý konusunda
yardýmcý olur.
Sigarayý býrakma konusunda yardým.
Dünyada sigara içen bir milyarýn üzerindeki
kiþinin (yetiþkin nüfusun dörtte biri) çoðu
baðýmlýdýr. Pek çoðu sigarayý býrakmak ister,
ancak pek azý gereksinim duyduðunda bu
konuda yardým alabilir. Tütün baðýmlýlýðý
tedavisi için kapsamlý hizmet dünyada
ancak dokuz ülkede vardýr, bu da sigara
içenlerin %5’i kadardýr. Ülkeler, sigara
kullanan ve býrakmak isteyenlere yönelik
olarak etkili ve ucuz müdahale programlarý
oluþturmalýdýr.
Sigaranýn zararlarý konusunda uyarý.
Bu konudaki ikna edici kanýtlara karþýn
sigara içenlerin pek az bir bölümü sigara
kullanýmýna baðlý saðlýk sorunlarýný bütün
boyutlarý ile bilmektedir. Tütün kullanýmýnýn
tehlikeleri konusunda kapsamlý uyarýlar
adolesan ve genç yetiþkinler arasýnda
sigaranýn imajýný deðiþtirebilir. Dünyada,
nüfusun ancak %6’sýný kapsayacak þekilde
yalnýzca 15 ülkede sigara paketleri üzerinde
(paketin ana yüzünün %30’unu kaplayacak
þekilde) resimli uyarý yasal zorunluluktur.
Dünya nüfusunun %4’ünden biraz fazlasýný
kapsayacak þekilde yalnýzca beþ ülkede
bu konuda en üst düzeyde uygulama
yapýlmaktadýr. Dünya nüfusunun %40’ýnýn
yaþamakta olduðu ülkelerde “haf (light)”,
“düþük katranlý (low-tar)”... gibi yanýltýcý ve
aldatýcý ifadelere karþý koruma yoktur. Bu
uygulamanýn saðlýk riskini azaltýcý herhangi
etkisinin olmadýðý bilinmektedir ve tütün
endüstrisi de bunu uzun zamandan beri
bilmektedir. Bu rapor henüz halk eðitimi
kampanyalarý ile deðerlendirilmemiþtir.
Avustralya gibi bazý ülkelerde etkili halk
eðitimi kampanyalarýnýn nasýl yapýlacaðýný
göstermiþtir.
Tütün ürünlerinin reklam,
tanýtým ve sponsorluðunun
yasaklanmasý konusundaki yasalarýn
güçlendirilmesi. Tütün endüstrisi her yýl
Ýnsanlarý tütün kullanýmýnýn tehlikeleri konusunda uyar.
10
SÝGARANIN NEDEN OLDUÐU
HASTALIKLAR
PASÝF SÝGARA DUMANI ETKÝLENÝMÝNÝN
NEDEN OLDUÐU HASTALIKLAR
KANSERLER
KRONÝK HASTALIKLAR
ÇOCUKLAR
Ýnme (felç)
Beyin tümörü*
Körlük, katarakt
Larinks
Orofarinks
Periodontit
Özofagus
Aort anevrizmasý
Akciðer
Koroner kalp hastalýðý
YETÝÞKÝNLER
Orta kulak hastalýðý
Ýnme (felç)**
Lenfoma*
Burun irritasyonu,
Nazal sinus kanseri*
Solunum semptomu
AC fonksiyon boz.
Meme kanseri*
Koroner kalp hastalýðý
Astým*
Akut myeloid lösemi
Mide
Pankreas
Pnömoni
Ani Bebek Ölümü
Sendromu (SIDS)
Arteriosklerotik periferik
damar hastalýðý
Lösemi*
Böbrek ve üreter
KOAH, astým ve diðer
solunum etkileri*
Alt solunum hastalýklarý
Kolon
KOAH, astým ve diðer
solunum etkileri
Serviks
Kalça kýrýðý
Mesane
Akciðer kanseri
Arterioskleroz*
Kadýnda reprodüktif etkiler:
düþük doðum aðýrlýðý,
erken doðum*
Kadýnda reprodüktif etkiler
(fertilite dahil)
* Nedensellik kanýtý: düþündürür
Nedensellik kanýtý: yeterli
Kaynak: U.S. Department of Health and Human Services. The health consequences of smoking:
a report of the Surgeon General. Atlanta, U.S. Department of Health and Human Services,
Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention
and Health Promotion, Ofce on Smoking and Health, 2004 (http://www.cdc.gov/tobacco/
data_statistics/sgr/sgr_2004/chapters.htm, accessed 5 December 2007).
Kaynak: U.S. Department of Health and Human Services. The health consequences of
involuntary exposure to tobacco smoke: a report of the Surgeon General. Atlanta, U.S.
Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention,
Coordinating Center for Health Promotion, National Center for Chronic Disease Prevention and
Health Promotion, Ofce on Smoking and Health, 2006 (http://www.surgeongeneral.gov/library/
secondhandsmoke/report/fullreport.pdf, accessed 5 December 2007).
Tütün halen dünyada en önde gelen öldürücüdür.
Elimizde tütün kullanýmýný azaltma konusunda
etkisi kanýtlanmýþ yöntemler var,
ama politikacýlar bu müdahaleleri yeteri kadar
uygulamýyorlar.
Michael R. Bloomberg, New York Belediye Baþkaný
11
sigara reklamý, tanýtýmý ve sponsorluðu için
on milyarlarca dolar harcamaktadýr. Reklam,
tanýtým ve sponsorluk konusunda kýsmi
yasak iþe yaramamaktadýr, zira endüstri,
kaynaklarýný hemen yasak olmayan diðer
kanallara yöneltmektedir. Yalnýzca tam
olarak yasaklama insanlarý, özellikle de
gençleri tütün endüstrisi taktiklerinden
koruma konusunda baþarýlý olmakta ve
sigara kullanýmýnda azalma saðlamaktadýr.
Halen dünya nüfusunun ancak %5’i tütün
reklam, tanýtým ve sponsorluðu konusunda
kapsamlý yasaklarýn olduðu ülkelerde
yaþýyor. Dünyadaki çocuklarýn yaklaþýk
yarýsý tütün ürünlerinin ücretsiz olarak
daðýtýlmasýnýn yasak olmadýðý ülkelerde
yaþamaktadýr.
Tütün üzerindeki vergilerin artýrýlmasý.
Vergilerin, dolayýsý ile sigara yatýnýn
artýrýlmasý sigara kullanýmýný azaltma
bakýmýndan en etkili yoldur. Sigara
yatýnýn artýrýlmasý özellikle gençlerin
sigaradan uzak kalmasýný saðlamaktadýr.
Bu uygulama ayrýca sigara içenlerin de
sigarayý býrakmasýna yardýmcýdýr. Dünyada,
nüfusun %2’sini kapsayacak þekilde sadece
4 ülkede sigara satýþ yatýnýn %75’i kadar
vergi uygulanmaktadýr. Yüksek gelirli beþ
ülkenin dördünde %51-75 arasýnda vergi
uygulanmasýna karþýlýk orta ve düþük gelirli
ülkelerin dörtte birinden daha azýnda bu
düzeyde vergi uygulanmaktadýr. Sigara
yatýnda %70’lik artýþ, dünyada tütüne baðlý
ölümlerde dörtte birlik azalma saðlayabilir.
Sigara yatýnýn %10 artýrýlmasý yüksek gelirli
ülkelerde sigara kullanýmýnda %4, orta
ve düþük gelirli ülkelerde de %8 oranýnda
azalmaya yol açabilir. Bu durumda sigara
kullanýmý azalmakla birlikte sigara satýþýndan
saðlanan vergi gelirlerinde azalma olmaz.
Vergilerin artýrýlmasý yoluyla tütün kontrolü
amacý ile kullanýlmak üzere maddi kaynak
saðlanabilir, bu kaynak halk saðlýðý ile ilgili
diðer alanlarda ve sosyal programlarda da
kullanýlabilir.
Bu konuda bilgi toplayan ülkelerde tütün
satýþýndan saðlanan vergi gelirlerinin,
tütün kontrolü için kullanýlan miktarýn 500
katý olduðu görülmektedir. Orta ve düþük
gelirli ülkelerden edinilen bilgilere göre
3.8 milyar dolarlýk vergi gelirine karþýlýk,
tütün kontrolü amacý ile kullanýlan miktar
yýlda sadece 14 milyon dolar olmuþtur. Öte
yandan bazý ülkelerde vergi gelirleri 66.5
milyar dolara kadar çýkmaktadýr. Bir baþka
ifade ile her 5000 dolarlýk vergi gelirine
karþýlýk tütün kontrolü için sadece 1 dolar
harcanmaktadýr. Düþük gelirli ülkelerde
tütün kontrolü için kiþi baþýna harcama
bir sentin onda birinden azdýr, orta gelirli
ülkelerde de yarým sent kadardýr.
Tütün kullanýmýnýn tehlikeleri
sosyoekonomik sýnýr tanýmamakla
birlikte, tütün salgýnýnýn hasarý düþük
gelirli toplumlarda ve ülkelerde daha çok
görülür. Dünyada insanlarýn çoðunluðu
düþük ve orta gelir düzeyindeki ülkelerde
yaþamaktadýr. Bu ülkelerde tütün
kullanýmý artmaktadýr, buna karþýlýk tütün
kullanýmýnýn yol açacaðý saðlýk, sosyal ve
ekonomik sorunlara cevap verecek yeterli
kaynak yoktur. Tütün endüstrisi de özellikle
Toplumunuz için saðlýklý politikalar yaratýnýz
12
bu ülkeleri hedef almakta ve bu ülkelere
yönelik pazarlama ve tanýtým yapmaktadýr.
DSÖ Küresel Tütün Salgýný Raporu 2008,
salgýnýn boyutlarýný tanýmlamakta, MPOWER
paketinin bu salgýný tersine çevirmede ve
küresel tütün kontrolü çalýþmalarýnýn durumu
konusunda ayrýntýlý bilgi vermektedir. Bu
rapor ilk defa olmak üzere hemen bütün
ülkelerdeki etkili tütün kontrolü ile ilgili
ayrýntýlý bilgi vermektedir. Raporun eklerinde
de çeþitli ülkelerdeki tütün kontrolü
konusunda geniþ bilgi verilmekte, eksik
bilgiler ve politikalar açýklanmaktadýr.
MPOWER paketi eyleme geçmek için
araçlarý tanýtmaktadýr. Þimdi yapýlmasý
gereken bütün ülkelerde politik kararlýlýkla
hükümetler ve sivil toplum kuruluþlarýnýn
birlikte çalýþarak tütün kullanýmýný ve buna
baðlý saðlýk sorunlarý ile ölümleri azalttýðý
kanýtlanmýþ olan altý politikayý uygulamaya
sokmalarýdýr. Tütün kullanýmýnýn çok
yüksek olduðu ülkelerde bile insanlar
tütün kontrolü konusundaki uygulamalarý
güçlü olarak desteklemektedirler. Örneðin,
dünyanýn en büyük tütün üreticisi ve
tüketicisi olan Çin’de yakýnda yapýlan
bir çalýþma, kentlerde yaþayanlarýn
çoðunluðunun sigarasýz kapalý ortamlar
uygulamasýný, sigara reklam, tanýtým
ve sponsorluðunun yasaklanmasýný
ve tütündeki vergilerin artýrýlmasýný
desteklediðini ortaya koymuþtur.
Tütün kontrolü pahalý deðildir. Tütün vergileri
hükümetlerin vergi gelirlerini artýrmaktadýr.
Tütün kontrolü yasalarýnýn desteklenmesi
ve uygulanmasý, tütün ürünlerinin reklam,
tanýtým ve sponsorluðunun yasaklanmasý
önemli harcama gerektirmez. Sigara býrakma
hizmetleri genel saðlýk hizmetlerine entegre
edilebilir. Halk eðitimi programlarý özel bir
bütçe gerektirir ama zaten hükümetler tütün
kontrolü için yaptýklarý harcamalarýn 500
katýný tütün vergilerinden saðlamaktadýr.
Dolayýsý ile daha fazla harcama gerektirse
bile, bu alandaki çalýþmalarý geniþletmek
için olanak vardýr. Yasal konularda,
uygulamanýn güçlendirilmesi için pazarlama,
Ýnsanlýk tarihinde tütün
en acil saðlýk afetlerinden
birisidir.
vergilendirme, ekonomi, savunuculuk,
program yönetimi ve benzeri diðer konularda
uzmanlarýn katýlýmý ile yapýlacak güçlü bir
ulusal tütün kontrolü programýna gereksinim
vardýr, bu konuda kaynak da saðlanabilir;
ancak bu konuda özellikle düþük ve orta
gelirli ülkelerde önemli eksiklikler vardýr.
Bununla birlikte tütün kontrolü programlarý
küresel düzeyde ivme kazanmaktadýr. DSÖ
Çerçeve Sözleþmesi 150’den fazla ülkede
onaylanmýþtýr, donör ülkeler diðer ülkeleri
maddi olarak desteklemektedir. Þimdi de
DSÖ, dünyanýn bugüne kadar karþýlaþtýðý en
büyük halk saðlýðý tehditlerinden birisi olan
tütün kullanýmýný kontrol etmek için ulusal
ve yerel hükümetleri harekete geçirerek
bütün üye ülkelerde tütün kontrolünü
geliþtirmek amacý ile MPOWER’i gündeme
getirmektedir. Tütün salgýnýna karþý harekete
geçmek için MPOWER’i adapte etmek ve
uygulamak bakýmýndan ülkelerin politik olarak
istekli olmalarý gereklidir. Tütün kontrolü
uygulamalarýnýn etkili olduðu konusunda
güçlü kanýtlar bulunmasýna ve bu konuda
önemli toplumsal destek olmasýna karþýn,
dünyada ancak beþ ülkeden bir tanesinde
beþ politikanýn –tam sigarasýz ortamlar,
sigara baðýmlýlýðýnýn tedavisi, sigara paketleri
üzerinde saðlýk uyarýlarý, reklam, tanýtým
ve sponsorluðun yasaklanmasý ve tütün
vergilerinin artýrýlmasý– hepsi tam olarak
uygulanmaktadýr, altý politikanýn hepsinin
uygulandýðý tek ülke dahi yoktur. Ülkeler
MPOWER’i uygular ve zorlarlarsa tütün
nedeni ile sakat kalacak veya ölecek binlerce
kiþiyi korumuþ olurlar.
Dr. Gro Harlem Brutland
Dünya Saðlýk Örgütü önceki Genel Direktörü(1998
13
Küresel tütün krizi
Tütün – küresel
ölüm etkeni
Tütün kullanýmýnýn neden olduðu ölümler
ana haber olmasa da tütün her altý saniyede
bir kiþinin ölümüne neden olmaktadýr1.
Tütün, kullanýcýlarýnýn üçte biri ile yarýsýný
öldürmektedir2 ve bu kiþiler 15 yýl kadar
erken ölmektedir2,3,4. Halen dünya genelinde
her 10 ölümden bir tanesi sigara kullanýmý
nedeniyle olmaktadýr – yýlda 5 milyondan
fazla kiþi bu nedenle ölmektedir1. Acil
önlemler alýnmadýðý takdirde 2030 yýlýna
gelindiðinde tütün kullanýmý nedeniyle ölen
kiþi sayýsý 8 milyonu geçecektir1,5.
Sigara içme davranýþý kontrol edilmez ve
bu þekilde devam ederse bugün hayatta
olan kiþilerden 500 milyonunun sigara
nedeniyle öleceði tahmin edilmektedir6. Yirmi
birinci yüzyýl boyunca 1 milyara yakýn kiþi
sigara nedeniyle ölecektir7. Sigara içenlerin
çoðunluðu sigarayý býrakmayý istemekte
fakat baþaramamaktadýr. Çünkü onlar
yüksek düzeyde baðýmlýlýk yapan bir madde
kullanmaktalar.
Sigara ve diðer tütün ürünleri, nefes
çekildikten hemen sonra baðýmlýlýk yapýcý bir
madde olan nikotini beyine ulaþtýrmaktadýr.
Bu hýz, enjeksiyon yolu ile ilaç verilmesi
kadardýr8. Zaten tütün endüstrisi sigarayý
“nikotin ulaþtýran bir araç” olarak tarif
etmektedir9. Sigara içilmesi birkaç dakika
sürdüðünden sigara baðýmlýlarý sigara
içmeyi sürdürmezlerse yoksunluk belirtileri
hissederler10.
Tütün kullanýmýnýn en çok bilinen þekli sigara
olmakla birlikte, bidi, kretek, nargile gibi
diðer türler de giderek yaygýnlaþmaktadýr.
Hatta sýklýkla bu tür kullanýmlarýn daha az
zararlý olduðu düþüncesi de vardýr. Ancak
tütün kullanýmýnýn her türlüsünün öldürücü
olduðu bilinmektedir11. Her türlü tütün
kullanýmý akciðer kanserlerinin %90’ýndan,
felçten ve ölümcül kalp hastalýklarýndan
sorumludur12.
Bidi Hindistan ve diðer Güney Doðu Asya
ülkelerinde yaygýn olarak kullanýlan elde
sarýlan küçük sigaralardýr ve bilinen diðer
sigaralardan 3 kat fazla karbon monoksit
ve nikotin, 5 kat fazla da katran üretir13.
Bidi içenlerde sigara içmeyenlere göre
aðýz boþluðu kanseri riski 3 kat fazladýr,
ayrýca akciðer, mide ve özofagus kanseri
riski de yüksektir. Kretek, clove ve tütün
sigarasý (tobacco cigarettes) Endonezya’da
yaygýn olarak kullanýlmaktadýr ve
Ýnsanlara nerede durduðunuzu, tutumunuzu bildirin
14
kullananlarda akut akciðer hasarý riski
yüksektir. Nargile, kokulandýrýlmýþ tütünün
bir þiþeden geçirilerek kullanýlan þeklidir
ve Doðu Akdeniz bölgesinde yaygýndýr.
Nargile kullanýmý da akciðer hastalýðý,
kardiyovasküler hastalýk ve kanser ile
iliþkilidir11.
Sigara kullanýmýn zararý yalnýzca sigara
içenlerdeki hastalýk ve ölümlerle sýnýrlý deðildir.
Sigara dumanýndan pasif etkilen de ciddi
ve sýklýkla öldürücü saðlýk sorunlarý riski ile
karþý karþýyadýr. ABD’de pasif sigara dumaný
etkilenimine baðlý olarak her yýl 3400 kiþi
akciðer kanseri, 46 000 kiþi de kalp hastalýðý
nedeniyle ölmektedir. Pasif sigara dumaný
etkilenimi ABD’de her yýl 430 ani bebek ölümü
sendromundan, 24 500 bebekte düþük doðum
aðýrlýðýndan, 71 900 erken doðumdan ve 200
000 astým ataðýndan sorumludur14.
TÜTÜN ÝKÝ KULLANICISINDAN BÝRÝNÝ ÖLDÜRÜR
Bugün hayatta olan ve sigara içen 1 milyarýn üzerindeki kiþilerin
500 milyon kadarý sigara yüzünden ölecektir.
Dumansýz tütün kullanýmý da oldukça güçlü
baðýmlýlýk yapar, baþ-boyun kanseri, özofagus
ve pankreas kanseri ile çeþitli aðýz ve diþ
hastalýklarý ile iliþkilidir11,15. Dumansýz tütünün
bazý þekillerinin kullanýmýnýn kalp hastalýklarý ve
düþük doðum aðýrlýklý bebek doðumu ile iliþkili
olduðu konusunda kanýtlar vardýr16.
Tütün, önerilen miktarlarda kullanýldýðýnda
kullanýcýsýný öldüren ve satýþýna yasal olarak izin
verilen yegane üründür.
The Oxford Medical Companion (1994)
15
Büyüyen
salgýn
Acil olarak önlem alýnmadýðý takdirde dünya
çapýnda sigara içenlerin sayýsý artmaya
devam edecektir17. Diðer pek çok tehlikeli
maddeden farklý olarak sigaraya baðlý saðlýk
sorunlarý, sigara içmeye baþladýktan uzun
zaman sonra ortaya çýkar. Geliþmekte olan
ülkeler tütün salgýný bakýmýndan erken
dönemde olduðundan, geçtiðimiz yüzyýl
boyunca sigara kullanýmýnýn çok yaygýn
olduðu varlýklý ülkelerde bugün görülen
hastalýk ve ölümleri henüz yaþamýyorlar.
Sabit nüfus artýþý ve tütün endüstrisinin
hede olmalarý sonucunda tütün kullanýmý
geliþmekte olan ülkelerde hýzla artmaktadýr,
bu ülkelerde her yýl milyonlarca kiþi bu
ölümcül baðýmlýlýða yakalanmaktadýr. 2030
yýlýna gelindiðinde tütüne baðlý ölümlerin
%80’den çoðu düþük ve orta gelirli
ülkelerde görülecektir1.
Halen Çin’de yaþayan 30 yaþýn altýndaki
kiþiler arasýndan 100 milyon kadarý tütün
kullanýmý sonucu ölecektir18. Hindistan’da
orta yaþtaki erkeklerde görülen ölümlerin
dörtte biri sigaraya baðlýdýr19. Zaman içinde
bu grupta sigara içenlerin sayýsý arttýkça
bu nedenle olan ölümler de artacaktýr.
Tütün salgýnýnýn geliþmekte olan ülkelere
doðru kaymasý sonucunda, saðlýk bakým
hizmetlerinin de yetersizliði eklenince
bu ülkelerde hastalýklar ve ölümler
beklenmedik hýzla artacaktýr.
Nüfusu fazla olan ülkelerde kadýnlar
arasýnda sigara kullanýmýnýn yaygýnlaþmasý
bu salgýnýn büyümesi bakýmýndan son
derece ciddi bir tehlikedir. Pek çok ülkede
geleneksel olarak kadýnlar sigara içmezler:
kadýnlar arasýnda sigara kullaným sýklýðý
erkelerdekinin dörtte biri kadardýr. Halen
kadýnlarýn çoðunluðu sigara içmediðinden
tütün endüstrisi bu grubu yeni pazar olarak
görmektedir ve kadýnlarý hedef olarak
seçmiþtir. Reklam, tanýtým ve kadýnlarýn
hayýr kuruluþlarýna sponsorluk yapmak
suretiyle kültürel olarak kadýnlarýn sigara
içemeyen özelliðini zayýatmaktadýr.
Ürün tasarýmý ve dikkat çekici modeller
kullanmak suretiyle kadýnlara yönelik
pazarlama yaklaþýmlarý, kadýnlar arasýnda
sigara kullanýmýný artýrýcý etki yapmaktadýr.
Yaklaþýk 100 yýl önce bütün
Avrupa’da modern sigara kullanýmýnýn
baþlamasýndan bu güne geçen yýllar
boyunca erkekler ve kadýnlar arasýndaki
sigara kullaným sýklýklarý birbirine yaklaþtý.
Günümüzde Avrupalý erkekler arasýnda
sigara içme sýklýðý azalýrken, kadýnlar
Tütünsüz bir dünyayý destekle
16
BUGÜN ÝLE 2030 YILLARI ARASINDA TÜTÜN
NEDENÝYLE 175 MÝLYONDAN FAZLA KÝÞÝ ÖLECEKTÝR
Tütüne baðlý yýðýlýmlý ölüm sayýlarý
Tütüne baðlý yýðýlýmlý ölümler, 2005-2030
200
D
Dünya
180
Geliþmekte olan ülkeler
G
160
Geliþmiþ ülkeler
G
140
120
100
80
60
40
20
0
2005
005
2010
2015
2020
2025
2030
Kaynak: Mathers CD, Loncar D, Küresel ölümler ve hastalýk yükü, 2002 – 2030 PloS Medicine, 2006, 3
Bir hastalýk üzerinde çalýþýrken
hiçbir zaman ona ilaç bulmayý
düþünmedim; bunun yerine
hastalýðýn korunma yollarýný
araþtýrdým.
Louis Pasteur (1822–1895)
17
arasýnda, özellikle güney, orta ve doðu
Avrupa ülkelerinde artýþ göstermektedir20.
Avrupa Birliði ülkelerinin çoðunda kýzlar
arasýnda sigara içme sýklýðý erkeklerdeki
gibi, hatta bazen daha fazladýr21.
Geliþmekte olan ülkelerde yetiþkin
kadýnlarda sigara kullaným sýklýðý halen
düþüktür, ancak adolesan dönemdekiler
arasýnda hýzla artma eðilimindedir.
Güney-Doðu Asya’da erkekler arasýnda
sigara içme sýklýðý kadýnlardan yaklaþýk
10 kat yüksektir17. 13-15 yaþlar arasýnda
ise erkeklerdeki sigara kullaným sýklýðý
kadýnlarýn 2.5 katý kadardýr21.
Tütün endüstrisinin istihdam yaratmak
ve vergi geliri saðlamak gibi ülkenin
ekonomisine destek olma iddiasý olsa
da, tütün endüstrisinin girdiði bütün
ülkeler hastalýklar, ölümler ve ekonomik
kayýplardan dolayý sýkýntýya girmektedir.
Tütün kullanýmý dünya çapýnda her yýl yüz
milyarlarca dolara mal olmaktadýr22.
Dünyada tütün kullanýmýnýn çok yüksek
olduðu bölgeler, bidi, kretek, nargile gibi
tütünün deðiþik formlarýnýn kullanýlmasý
durumu ile karþý de karþýyadýrlar. Bu
ürünler de sigara gibi öldürücüdür.
Ancak bunlar tütünün deðiþik ürünleri
olduðundan sigara paketleri üzerinde
bulunan uyarýlar, vergiler ve diðer
kýsýtlamalar bunlar için söz konusu
olmamaktadýr. Hatta çoðu kiþi –yanlýþ
olarak– bu ürünlerin daha az zararlý
olduðu görüþündedir.
Tütüne baðlý ölümler ekonomik fýrsatlarýn
kaybedilmesine neden olmaktadýr. Örneðin
ABD’de bu nedenle olan yýllýk kaybýn 92
milyar dolar olduðu tahmin edilmektedir22,23.
Nüfusun kalabalýk olduðu geliþmekte olan
ülkelerde bu ekonomik kayýp daha önemlidir
ve tütün salgýnýnýn daha olumsuz hale
gelmesine yol açmaktadýr; zira bu ülkeler
dünyanýn imalat sanayiinin merkezleridir ve
bu ülkelerde tütüne baðlý ölümler çoðunlukla
üretim çaðýndaki gençlerde olmaktadýr22.
Tütüne baðlý ölümlerin ekonomik maliyeti
Tütünün
ekonomik tehdidi
Daha saðlýklý bir geleceði kurmaya yardým et
18
geliþmekte olan ülkelerde daha belirgindir.
2030 yýlýna gelindiðinde tütünün neden
olduðu 5 ölümden 4 tanesi bu ülkelerde
görülecektir1.
Tütünün küresel düzeyde saðlýk bakýmý
harcamalarýna etkisi konusundaki bilgiler
tam deðildir, ancak bunun yüksek olduðu
bilinmektedir. ABD’de tütüne baðlý saðlýk
bakýmýnýn yýllýk maliyeti 81 milyar dolar,
Almanya’da 7 milyar, Avustralya’da da 1
milyar dolar kadardýr22.
Tütünün net ekonomik etkisi yoksulluðu
artýrmasý þeklindedir. Endüstri’nin daha
çok baðýmlý müþteri saðlama hede yoksul
olanlarý daha fazla etkiler. Çoðu ülkede
tütün kullanýmý yoksullar arasýnda daha
fazladýr ve zengin ve yoksullar arasýndaki
fark, ortalama gelirin en düþük olduðu
bölgelerde en fazladýr24.
Dünyada sigara içenlerin yüzdesi
DÜNYADA SÝGARA ÝÇENLERÝN YAKLAÞIK ÜÇTE ÝKÝSÝ
10 ÜLKEDE YAÞAMAKTADIR
%30
%20
%10
%0
Çin
Hindistan
Endonezya
Rusya
Federasyonu
Amerika
Birleþik
Devletleri
Japonya
Brezilya
Bangladeþ
Almanya
Türkiye
Kaynak: The number of smokers per country was estimated using adjusted prevalence estimates (see Technical Note II and Appendix III). A limitation of this approach is that
adjusted estimates used to estimate the number of smokers are sometimes derived from limited country data, and for some countries large adjustments are needed. In these
cases the adjusted estimates can be different from actual surveys reported by countries. Brazil prevalence data were obtained from VIGITEL 2006.
Kronik hastalýklarýn korunmasý ve kontrolü
konusundaki mevcut bilgilerin kullanýlmasýnda
eksiklik olmasý gelecek nesilleri tehdit etmektedir.
DSÖ raporu, 2005, Kronik hastalýklardan korunma: yaþamsal bir yatýrým
19
Yoksul kesimde tütüne harcanan para gýda,
barýnma, eðitim ve saðlýða harcanamayan
para demektir. Bangladeþ’in en yoksul
kesimlerinde tütüne harcanan para eðitime
harcanan paranýn 10 katý kadardýr25.
Yoksul kesimlerde sigara kullanýmýnýn
en fazla olduðu Endonezya’da en düþük
gelir grubundaki hanelerde toplam
harcamanýn %15’i tütüne gitmektedir26.
Mýsýr’da düþük gelirli hanelerde
toplam harcamanýn %10’u tütüne
harcanmaktadýr27. Meksika’da en yoksul
%20’lik grupta harcamalarýn %11’i tütün
için harcanmaktadýr28. Çin’de tütüne baðlý
saðlýk harcamalarý 50 milyon dolayýnda
kiþiyi yoksullaþtýrmýþtýr29.
Yoksullar tütüne baðlý hastalýklara
yakalanma ve bu nedenle ölüm
bakýmýndan zenginlere göre daha olumsuz
durumdadýrlar. Bu durum ekonomik koþularý
daha güçleþtirmekte ve hastalýk-yoksulluk
kýsýr döngüsünü artýrmaktadýr30. Evde
para kazanan kiþinin erken ölümü yoksul
kesimlerde daha tahrip edicidir. Örneðin
Bangladeþ’te düþük gelirli bir aile reisi olan
ve 35 yýldan beri bidi kullanan 45 yaþýndaki
bir kiþinin kanser nedeni ile ölmesi
ailenin sonraki yaþamýný çok güçleþtirir.
Ailenin ekonomik kapasitesinin kaybý eþ
ve çocuklarýn yoksulluðunun artmasýna
neden olur, bu durum da hükümetin ve
yakýnlarýnýn destek olmasýný gerektirir.
Sigara dumanýndan pasif etkilenim de,
saðlýk etkilerinin yaný sýra ekonomik
kaynaklarý boþaltan ciddi bir duruma
yol açar. ABD’de pasif sigara dumaný
etkileniminin 5 milyon dolarlýk direkt
ve sakatlýk, iþgöremezlik ve gelir kaybý
gibi nedenlerle 5 milyon dolardan daha
fazla saðlýk dolaylý harcamasýna neden
olduðu tahmin edilmektedir31. Çin’in Özerk
Yönetim Bölgesi olan Hong Kong’da saðlýk
bakýmý, uzun süreli bakým ve verimlilik
kaybý gibi nedenlerle pasif sigara dumaný
etkileniminin yýlda 156 milyon dolara mal
olduðu tahmin edilmektedir32.
Tütünün maliyeti ve ekonomik yükü
konusunda daha fazla bilgi ve analize
gereksinim olmakla birlikte tütün
kullanýmýnýn verimlilik ve saðlýk bakýmý
üzerindeki etkileri açýktýr ve tütün kullanýmý
arttýkça daha da olumsuz hale gelecektir.
Bu durum yoksul kesimde daha fazla
hissedilir. Önümüzdeki yýllarda tütüne baðlý
sorunlarýn tam olarak ortaya çýkmasýný
takiben salgýnýn parasal maliyeti düþük ve
orta gelirli ülkelerin ekonomik durumunu
daha olumsuz hale getirecektir.
MPOWER toplumun tamamý için yararlýdýr
20
Hastalýk aracý olarak
tütün endüstrisi
Bütün salgýn hastalýklarda bir bulaþma yolu
vardýr ve hastalýk ve ölümlerin yayýlmasýna
yol açan bir de aracý vardýr. Tütün salgýný
konusunda bu araç bir virüs, bakteri veya bir
baþka mikroorganizma deðildir – bu araç bir
endüstri ve çalýþma stratejisidir33. Bugünkü
bilgilerimize göre geçtiðimiz yüzyýl boyunca
tütün endüstrisinin bu öldürücü ürünü
pazarlama ve tanýtma çabasý olmasaydý tütün
kullanýmý ve hastalýk salgýný da olmayacaktý.
Uzun zamandan beri tütün endüstrisi
gençleri, sigarayý býrakanlarýn veya ölenlerin
yerini alacak kiþiler olarak hedef almýþtýr.
Tütün endüstrisi kendi geleceði için baðýmlý
hale gelmiþ olan gençlerin ümit olduðunu
bilmektedir. Tütünü kullanan kiþiler nikotine
baðýmlý hale gelirler, ancak 21 yaþýna kadar
sigara içmemiþ olanlarýn daha sonra baþlamasý
olasýlýðý düþüktür. Yaþam boyu tütüne baðýmlý
bir gruba ulaþabilmek bakýmýndan tütün
endüstrisi sigaranýn adolesan grup tarafýndan
denenmesi konusunda saldýrgan bir politika
izlemiþtir. Bir çocuk sigara içmeye ne kadar
erken yaþta baþlarsa baðýmlý olma olasýlýðý
o kadar yüksektir ve sigarayý býrakmasý da o
ölçüde zordur34-38.
Tütün endüstrisi pazarlama amacý ile dünyada
her yýl milyarlarca dolar harcamaktadýr39.
Küresel tütün endüstrisi geliþmiþ ülkelerde
denenmiþ ve baþarýlý olduðu kanýtlanmýþ
–ve bu ülkelerden dýþlanmýþ– olan lobicilik
taktiklerini þimdi geliþmekte olan ülkelerde
artan bir þekilde kullanmaktadýr. Örneðin tütün
endüstrisi geliþmekte olan ülkelerde kadýnlarý
ve gençleri hedef olarak almýþtýr. Bunun yaný
sýra hükümetleri de zorlayarak pazarlama
konusundaki kýsýtlamalarý ve vergi artýrýmý
konusundaki uygulamalarý týkamak için çaba
göstermektedir. Bu yöntemler vaktiyle geliþmiþ
ülkelerde kullanýlmýþ olan yöntemlerdir.
Baðýmlý müþteriler grubuna sahip olma ve
yüksek karlýlýk nedeni ile tütün endüstrisi çok
para kazandý. Bunun üzerine Pazar arayýþlarýný
geliþmekte olan ülkelere doðru yöneltti.
Dünyanýn en büyük tütün þirketlerinden
birisi uluslararasý sigara iþi ile ilgili merkezini
ABD’den çýkardý. Bu þekilde kendisini,
ABD’deki yasal ve halkla iliþkiler konusundaki
sorumluluklardan korumuþ oldu40. Çok uluslu
þirketlerin yerel þirketler ve devletin sahip
olduðu þirketlerle ortak yatýrýmlar yapmasý ve
ortaklýklar kurmasý büyük þirketlerin dünya
pazarýna açýlmasý bakýmýndan yarar saðladý ve
bu amaçla kullanýldý. Son yýllarda dev tütün
þirketleri Dominik Cumhuriyeti, Endonezya,
Meksika, Pakistan ve diðer bazý ülkelerdeki
þirketlerin hisselerinin büyük bölümünü satýn
almak suretiyle bu ülkelerin pazarýna girdiler
ve geliþmekte olan ülkelerdeki satýþlarýný çok
artýrdýlar41-44.
Saðlýðýn korunmasý ve güvenliðin
saðlanmasý için gerekli olduðu
halde insan vücudunu tahrip eden
bir ürün olan sigaranýn
hala kurallarýnýn olmayýþý
þaþkýnlýk yaratmaktadýr.
Matthew L. Myers, Campaign for Tobacco-Free Kids Baþkaný
21
SALGININ YÖN DEÐÝÞTÝRMESÝ
TÜTÜN ENDÜSTRÝSÝ GELÝÞMEKTE OLAN ÜLKELERDE
YENÝ PAZARLARA ULAÞIYOR
Geliþmekte olan ülkelerde tütün üretim ve tüketimi paylarý
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
Geliþmekte olan ülkelerde sigara üretiminin
dünya üretimi içindeki payý
%10
olan ülkelerde sigara tüketiminin
dünya üretimi içindeki payý
%0
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Kaynak: Based on data from Food and Agriculture Organization FAOSTAT, United Nations Commodity Trade Statistics Database, United
Nations Common Database, United States Department of Agriculture Economic Research Service, World Health Organization Statistical
Information System, and ERC Group Plc.’s World Cigarettes Report 2005
ÖZET
Tütün salgýný dünyayý bulaþýcý hastalýk
salgýnlarýndan daha çok tehdit etmektedir.
Ancak bu durumun çözümü için bir ilaç
veya aþýnýn keþfedilmesi gerekmiyor.
Baþarýsý kanýtlanmýþ olan politikalarýn
uygulamaya konmasý ile bu salgýn kontrol
edilebilir. Tütün salgýnýnýn tedavisi hükümet
baþkanlarýnýn elindedir. Halklarýnýn saðlýðýný
korumak için yapmalarý gereken, sonraki
bölümde açýklanan yöntemleri uygulamaya
sokmalarýdýr.
Hükümetler ve sivil toplum hemen harekete geçmelidir
22
MPOWER:
Tütün salgýnýný tersine
çevirmek için altý politika
Tütün salgýný önlenebilir. Yüz milyonlarca
kiþi önümüzdeki yüzyýl içinde tütüne baðlý
nedenlerle ölmeye mahkum olmamalýdýr.
Bunun için hükümet baþkanlarýnýn ve
sivil toplumun hemen harekete geçmesi
gerekmektedir.
DSÖ, tütün endüstrisinin ölümcül
ürününü pazarlamasýný önleme ve tütünle
mücadele konusunda ülkelere yardým
etmektedir. Mayýs 2003 tarihindeki DSÖ
Genel Kurulu’nda Birleþmiþ Milletlerin
en kapsamlý antlaþmalarýndan birisi
olan Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleþmesi
oybirliði ile kabul edilmiþtir. Bu Sözleþme
dünyada tütün kontrolü konusunda yapýlan
ilk düzenlemedir ve küresel düzeyde ve
ülkeler düzeyinde tütün kontrolü amacý
ile yapýlmakta olan çalýþmalarý harekete
geçirmeyi amaçlamaktadýr. Bu antlaþma
etkili politika müdahaleleri ile her yýl tütün
tarafýndan milyonlarca kiþinin öldürülmesini
önlemek için gereken yöntemleri tarif
etmektedir.
Dünyanýn deðiþik yerlerindeki yöneticiler
tütün kullanýmýnýn bir salgýn olduðunu
ve bu salgýnýn durdurulmasý gerektiðini
fark etmeye baþladýlar. Bazý ülkeler
vatandaþlarýnýn saðlýðýný ve ekonomilerini
korumak için harekete geçmeye baþladýlar.
Örneðin Malezya sigaranýn satýþ yatýnda
%40 artýþ saðlayacak þekilde tütün
üzerindeki vergi yükünü artýrdý. Mýsýr
kamusal alanlarýn sigara dumanýndan
arýndýrýlmasýný saðladý ve sigara paketleri
üzerine resimli uyarýlar konmasýný zorunlu
hale getirdi. Tayland gazete ve dergilerde,
radyo ve televizyonlarda tütün reklamlarýný
ve otomatik makinelerle sigara satýþýný
yasakladý. Ürdün tütün kullanýmýný
azaltmak amacý ile medya kampanyasý
baþlattý. Uruguay toplu bulunulan yerlerde,
Pasif sigara dumaný etkileniminden
Tütün üzerindeki
Tütün ürünlerinin reklam, tanýtým ve
sponsorluðunu kýsýtlama konusunda
Sigaranýn zararlarý konusunda toplumu
Tütün kullanýmýný ve koruyucu çalýþmalarý
restoran, bar ve gazinolar dahil olmak üzere
iþyerlerinde sigara içilmesini yasakladý: bu
ülke Amerika kýtasýnda “%100 sigarasýz”
olan ilk ülkedir.
Bununla birlikte bütün ülkelerde yapýlmasý
gereken daha çok þey vardýr. Tütün salgýný
ile mücadeleyi yaygýnlaþtýrmak için DSÖ
etkisi kanýtlanmýþ altý politikayý içeren
MPOWER paketini geliþtirdi:
MPOWER politika paketi tütün salgýnýný
tersine çevirebilir ve tütünle iliþkili
milyonlarca ölümü önleyebilir.
Çeviren notu:
MPOWER sözcüðü tütün kontrolü konusundaki altý politikaya iþaret eden
ifadelerin ilk harerinden oluþturulmuþ bir “akrostiþ”tir. Türkçe karþýlýðý
“güçlü, güçlendirilmiþ” olarak algýlanabilir. Bu þekilde MPOWER sözcüðü
ile tütün kontrolü konusundaki çabalarýn “güçlendirilmesi” ifade edilmiþ
olmaktadýr. Türkçe dilinde bu anlama gelen altý hari bir sözcük bulmak
mümkün olmadý. Ancak bu mesaja çaðýrýþým yapar düþüncesi ile altý harften
oluþan “KUVVET” sözcüðüne uygun ifadeler bulunabildi. Bu ifadeleri
bulurken MPOWER ifadesindeki sýralama deðiþtiði gibi, KUVVET sözcüðünü
oluþturan harer, ilgili ifadelerin ilk hareri de olamadý. Bu nedenle MPOWER
karþýlýðý olmak üzere KUVVET sözcüðü ile ilgili egzersizi aþaðýda vermekle
birlikte, bu kitabýn çevirisinde, bütün dünyada yerleþik bir kavram olan
MPOWER sözcüðü aynen kullanýldý.
• KORU
• UYGUN yardým öner
• VERGÝYÝ artýrýr
• VAR OLAN mevzuatý güçlendir
• EÐÝT
• TAKÝP ET
Bilmek yetmez; Uygulamamýz lazým.
Niyetli olmak yetmez; Yapmamýz lazým.
Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832)
23
Tütün kullanýmýný ve
koruyucu çalýþmalarý takip et
Ýzleme ve deðerlendirmenin
önemi
Tütün salgýnýna karþý mücadelede baþarýya
ulaþmak için ulusal ve uluslararasý düzeyde
güçlü bir izleme ve deðerlendirme yapýlmasý
çok temel bir yaklaþýmdýr. Bu yolla saðlanan
bilgiler, MPOWER paketi içindeki diðer beþ
politika müdahalesinde saðlanan baþarýyý
ölçmek bakýmýndan önem taþýr. Tütünün
neden olduðu sorunlarýn anlaþýlmasý ve
müdahalelerin etkili þekilde uygulanmasý ve
geliþtirilmesi bakýmýndan doðru ölçümlerin
yapýlmasý gereklidir.
Kapsamlý bir izleme ve deðerlendirme, tütün
salgýnýnýn ülkelerine ne kadar zarar verdiði
konusunda hükümet baþkanlarýna ve sivil
topluma bilgi saðlar, tütün kontrolü ile ilgili
olarak hangi konuda en fazla gereksinim
olduðu, etkili olduðu ve kaynaklarý nasýl
kullanacaklarý konusunda yönlendirir.
Ýzleme ve deðerlendirme ile politikalarýn
yaralý olup olmadýðý ve deðiþik ülkelerde
ve bir ülke içindeki deðiþik gruplarda
özel durumlara göre hangi deðiþikliklerin
yapýlmasý gerektiði konusunda da
yönlendirir.
Etkili izleme ve deðerlendirme sisteminin özellikleri
Ýyi bir izleme ve deðerlendirme sistemi
(i) tütün kullanýmý prevalansý; (ii) politika
müdahalelerinin etkisi ve (iii) tütün
endüstrisinin pazarlama, tanýtým ve lobicilik
faaliyetleri konularýnda ölçütler kullanmak
suretiyle deðerlendirme yapmalýdýr. Elde
edilen bilgilerin etkili þekilde yayýlmasý
saðlanmalý, böylece hükümetler, ülke
liderleri ve sivil toplum kuruluþlarý tütün
Bilgi MPOWER’dir
24
kontrolü politikalarýný geliþtirebilmeli ve bu
politikalarý etkili bir biçimde uygulayabilmek
ve yaptýrým uygulayabilmek için gereken
kapasiteyi oluþturabilmelidir. Güçlü
politikalarýn savunuculuðunu yapabilmek
için izleme ve deðerlendirme sisteminden
saðlanan bilgiler çok kýymetli kanýt oluþturur.
Ýzleme ve deðerlendirme programlarý tütün
salgýný konusunda özel bilgilerin yaný sýra
genel bazý konularý da içermelidir. Bunlar
arasýnda tütün kullaným prevalansý, tütün
kullanýmýnýn yaþ, cins, gelir düzeyi ve diðer
demograk özelliklere göre daðýlýmý gibi
bilgiler olmalý ve bu bilgiler ülke geneli,
iller ve bölgeler düzeyinde saðlanmalýdýr.
Ulusal ve bölgesel düzeydeki tütün kontrolü
çalýþmalarýnýn etkililiði çok sýký bir þekilde
takip edilmelidir.
Etkili bir izleme ve deðerlendirme sisteminin
sürdürülebilir olmasý için saðlýk personeli,
Pasif sigara dumaný
etkileniminden koru
ekonomistler, epidemiyologlar,
veri iþlemcileri, hükümet yetkilileri
ve diðer taraar arasýnda iþbirliði
gerekir. Ayrýca, sabit ve sürekli maddi
kaynak ile iyi bir organizasyon ve
yönetim de gerekir. DSÖ hem küresel
hem de ulusal düzeylerde izleme ve
deðerlendirme sistemlerinin kurulmasý
ve yaygýnlaþmasý için ülkelerle
çalýþmalar yapmaktadýr.
Sigarasýz ortamlar konusu
Araþtýrmalar, sigara dumanýndan pasif
etkilenim bakýmýndan güvenli bir sýnýr
olmadýðýný net bir þekilde ortaya koymuþtur.
Çerçeve Sözleþme Partiler Konferansý45,
DSÖ Uluslararasý Kanser Araþtýrma Ajansý46,
Amerikan Halk Saðlýðý Kurumu47 (Surgeon
General) ve Ýngiltere Tütün ve Saðlýk
Bilimsel Komitesi48 sigara dumanýndan pasif
etkilenimin de kalp hastalýðý ve deðiþik
kanserler dahil olmak üzere çok sayýda
hastalýk bakýmýndan risk oluþturduðu
konusunda kir birliði halindedirler. Örneðin
pasif sigara dumaný etkilenimi sigara
içmeyenlerdeki koroner kalp hastalýðý riskini
%25-30, akciðer kanseri riskini %20-30
artýrmaktadýr47.
Ýrlanda sigarasýz ortamlarýn olumlu
saðlýk etkileri konusunda güçlü kanýtlar
ortaya koymuþtur. Yüzyýlýn yasasý olan
2004 yýlýndaki sigarasýz ortamlar yasasý
uygulamasý ile bu ülkede iç ortam
havasýndaki nikotin düzeyinde %83 azalma
olduðu ve bar çalýþanlarýnýn haftalýk 30
saat olan pasif sigara dumaný etkileniminin
sýfýra indiði gösterilmiþtir49.
Sigarasýz ortamlar oluþturulmasý sigarayý
býrakmak isteyenler bakýmýndan da yarar
saðlar. Ýþyerlerinin “sigarasýz” olmasý sigara
içme sýklýðýnda %4’lük azalmaya yol açar50.
Endüstrileþmiþ bazý ülkelerde sigarasýz iþyeri
politikasý uygulamasýndan sonra çalýþanlar
arasýnda toplam sigara kullanýmýnda
%29’luk azalma meydana gelmiþtir50.
Toplu yerlerde sigarasýzlýk politikasýnýn
uygulanmasý sonucunda aileler de kendi
evlerini “sigarasýz” hale getirmektedirler51
ve bu durum evdeki çocuklarý ve diðer
Her türlü yemek ve içki yerleri
ile bütün kamu binalarý, ve toplu
ulaþým araçlarý dahil olmak üzere
bütün kapalý iþyerlerini kapsayan
bir sigara içme yasaðý
ancak çalýþanlarýn ve sigara
içmeyenlerin saðlýðýný koruyabilir.
Avrupa Parlamentosu’nun 660 üyesinin 561 tanesinin
onayý ile kabul edilmiþ rapor (2007)
25
kiþileri pasif sigara dumaný etkileniminin
tehlikelerinden korumaktadýr. Kapsamlý
“sigarasýzlýk” yasasýnýn yürürlüðe
girmesinden sonra sigara içenler de
evlerinde gönüllü olarak sigara içmemeye
baþlamýþlardýr52,53.
Kapalý yerlerde sigara içilmesi için yerler
ayrýlmasý sigarasýz ortamlar yasasýný ciddi
þekilde zayýatýr, hatta tamamen iþlevsiz
hale getirebilir. Tütün endüstrisi de sigarasýz
ortamlar uygulamasýnýn etkisini çok iyi
bilmektedir ve bu uygulamayý zayýatmak
için istisnalar yaratmaya çalýþmaktadýr.
Phillip Morris rmasýnýn 1992 yýlýndaki bir
iç yazýþma raporunda þöyle denilmektedir:
“iþyerlerinde tam sigarasýzlýk kuralýnýn
uygulanmasý endüstrinin iþ hacmini
ciddi þekilde etkiler.... Ýþyerlerinde sigara
içilmesine izin verilen yerler ayrýlmasý gibi
daha ýlýmlý kýsýtlamalar yapýlmasý sigara
býrakma üzerinde az etki yapar ve toplam
sigara tüketimini çok etkilemez”54.
Sigarasýz ortamlar daha ilgi
çekicidir (popülerdir)
konudaki birkaç bilimsel çalýþmada56
bu uygulamanýn iþyerlerinin ekonomisi
üzerine herhangi olumsuz etkisi olmadýðý,
bu etkinin nötral, hatta bazý durumlarda
olumlu bir etki olduðu saptanmýþtýr57.
Ýrlanda’da sigarasýzlýk yasasý konusu
gündeme geldiðinde tütün endüstrisi,
sigara içilmesinin ülkenin bar (pub)
kültürünün ayrýlmaz bir parçasý olduðunu
ileri sürerek þiddetle itiraz etti, bu
yasaklamanýn zorlayýcý olamayacaðýný ve
bar sahipleri açýsýndan tamiri mümkün
olmayan ekonomik zarara yol açacaðýný
iddia etti58. Oysa ülke iki yýldan beri büyük
bir toplumsal destek ile “sigarasýz”dýr ve
iþyerleri üzerinde herhangi olumsuz etkisi
de yoktur58,59.
Sigarasýzlýk yasasýnýn yürürlüðe girdiði
bütün ülkelerde toplumun görüþü üzerine
yapýlan çalýþmalar, bu konuda büyük
bir toplumsal destek olduðunu ortaya
koymaktadýr. Uruguay Amerika kýtasýnda
%100 sigarasýzlýk yasasýný uygulayan ilk
ülke olmuþtur. Bu ülkede bütün kapalý
alanlar ve restoran, bar ve gazinolar dahil
olmak üzere bütün iþyerleri “sigarasýz”
olmuþtur. Yasaklama on Uruguaylýnýn
sekizinin ve sigara içenlerin de yaklaþýk
üçte ikisinin desteðini almýþtýr60. Yeni
Zelanda 2004 yýlýnda sigarasýzlýk yasasýný
geçirdikten sonra toplumun %69’u,
insanlarýn sigarasýz bir ortamda çalýþma
hakkýnýn olduðunu ifade etmiþtir61.
Kaliforniya’da restoran ve barlar dahil
olmak üzere sigarasýz iþyerleri yasasý 1998
yýlýnda yürürlüðe girdiðinde toplumun
%75’inin onayýný almýþtýr62.
Etkili sigarasýzlýk politikasýnýn
özellikleri
Toplumu pasif sigara dumaný etkileniminin
zararlarýndan korumanýn yegane yolu,
sigara kullanýmýnýn bütün kapalý alanlarda
tam olarak yasaklanmasýdýr46,64,65.
Sigarasýzlýk yasalarýnýn gücünü artýrmak
için yapýlmasý gereken, yasanýn yürürlüðe
girmesinden hemen sonra uygulamanýn
yakýndan izlenmesi ve zorlanmasýdýr66.
Tütün endüstrisinin sigarasýz ortamlar
uygulamasýnýn iþe yaramaz ve iþyerleri
açýsýndan harcama gerektiren uygulama
olacaðý þeklindeki ifadelerin aksine,
sigarasýzlýk yasalarý çeþitli ülkelerde çok
baþarýlý þekilde uygulanmaktadýr. Amerikan
halkýnýn yaklaþýk yarýsý55 ve Kanada
halkýnýn da %90’ý sigarasýz toplu alanlar
ve sigarasýz iþyerlerinde yaþamaktadýr.
Sigarasýz ortam uygulamasýnýn ekonomi
üzerindeki etkileri konusundaki literatürün
dikkatle incelenmesi sonucunda, bu
Sigarasýzlýk yasasý için birlikte destek ver
26
SÝGARASIZ ALANLAR POPULERDÝR
Yeni Zelanda
Asthma and Respiratory Foundation of New Zealand. Aotearoa
New Zealand smokefree workplaces: a 12-month report.
Wellington, Asthma and Respiratory Foundation of New Zealand,
2005 (http://www.no-smoke.org/pdf/NZ_TwelveMonthReport.pdf,
accessed 5 December 2007).
Bar ve restoranlarda kapsamlý sigara yasaðý
uygulamasýna destek
%100
New York Kenti
1. Chang C et al. The New York City Smoke-Free Air Act: secondhand smoke as a worker health and safety issue. American Journal
of Industrial Medicine, 2004, 46(2):188-195.
2. Bassett M. Tobacco control; the New York City experience. New
York City Department of Health and Mental Hygiene, 2007 (http://
hopkins-famri.org/PPT/Bassett.pdf, accessed 8 November 2007).
%80
Kaliforniya
California bar patrons eld research corporation polls, March
1998 and September 2002. Sacramento, Tobacco Control Section,
California Department of Health Services, November 2002.
%60
Ýrlanda
Ofce of Tobacco Control. Smoke-free workplaces in Ireland: a
one-year review. Dublin, Department of Health and Children, 2005
(http://www.otc.ie/uploads/1_Year_Report_FA.pdf, accessed
5 November 2007).
%40
Uruguay
Organización Panamericana de la Salud (Pan-American Health
Organization). Estudio de “Conocimiento y actitudes hacia el
decreto 288/005”. (Regulación de consumo de tabaco en lugares
públicos y privados). October 2006 (http://www.presidencia.gub.
uy/_web/noticias/2006/12/informeo_dec268_mori.pdf, accessed
5 December 2007).
%20
%0
Yeni Zelanda
New York Kenti
Kaliforniya
Ýrlanda
Uruguay
Ýyi haber; bazý halk saðlýðý tehlikelerinden farklý
olarak pasif sigara dumaný etkilenimi kolaylýkla
önlenebilir. Sigarasýz kapalý ortamlar uygulamasýnýn
etkilenimi ve zararlý etkileri önleme bakýmýndan
kolay ve etkili olduðu kanýtlanmýþtýr.
Amerikan Saðlýk Bakanlýðý (2006)
27
Sigara içilmesinin yasak olduðu yerlerde
sigara içenlere uygulanacak cezalar açýk ve
net olmalý ve ýsrarla uygulanmalýdýr. Sigara
içenlere yönelik ceza uygulamalarýnýn
yaný sýra, sigara içilmesine izin veren iþyeri
sahiplerine ceza verilmesi son derece
etkilidir.
Sigarasýz iþyerleri yaratmanýn öncelikli
amacý çalýþanlarýn saðlýðýnýn korunmasýdýr.
Ýþyeri sahipleri, çalýþanlar için güvenli
bir çalýþma ortamý saðlamak zorundadýr.
Dolayýsý ile iþverenler bu kapsamda
iþyerlerinin sigara dumanýndan arýndýrýlmýþ
olmasýný da saðlamak durumundadýr.
Sigarasýz iþyerleri tartýþmasýnýn çalýþanlarýn
saðlýðý konusu olarak ele alýnmasý, bu
uygulamayý desteklemektedir.
DSÖ sigarasýz ortamlar konusunun adýmadým ilerlenerek gerçekleþtirilmesinin en
etkili yaklaþým olduðunu belirtmektedir66.
Baþlangýçta hükümetler toplumu ve
iþ çevrelerini pasif sigara dumaný
etkileniminin zararlarý konusunda
eðitmek için kampanyalar düzenlemelidir.
Böylelikle sigarasýz ortamlar konusunda
geniþ bir toplumsal destek ortamý
yaratýldýktan sonra bu yöndeki yasa
tasarýsý toplumda tartýþmaya açýlmalýdýr.
Bu ortam yaratýldýktan sonra hükümetler
bu yöndeki desteði sürdürmeli, bu arada
kapsamlý sigara yasaðý içeren yasayý
yürürlüðe koymalý, yasanýn uygulanmasý
ile ilgili kurallar ve cezalar net olmalý ve
ýsrarla uygulanmalýdýr. Yasanýn yürürlüðe
girmesinden sonra hükümet yasanýn
uygulanmasý için kararlý olmalý, güçlü
destek saðlamalý ve yasayý titizlikle
uygulamalýdýr. Bu þekilde yüksek düzeyde
toplumsal uyum saðlanabilir.
Tütün endüstrisinin itirazlarý
ile baþ etmek
Sigarasýzlýk yasasý ile ilgili geçmiþ deneyimler
bu konuda mutlaka itirazlarýn olduðu
þeklindedir57. Tütün endüstrisi bu yasanýn
uygulanmasýnýn ve bu konuda zorlama
yapýlmasýnýn mümkün olmadýðýný, özellikle
restoran ve barlarda olmak üzere iþyerlerinin
müþteri kaybedeceðini ileri sürer. Onlar,
%100 sigarasýz ortamlar yerine daha
kabul edilebilir bir yöntem olarak sigara
içilen yerlerin ayrýlmasýný ve havalandýrma
sistemleri kurulmasýný önerirler. Fakat bu
yaklaþým pasif sigara dumaný etkilenimini
önlemez. Kapsamlý sigara yasaðý yasasýnýn
uygulandýðý bütün ülkelerde sigarasýz ortam
uygulamasýnýn benimsendiði, kolay ve etkili
bir yöntem olduðu ve iþyerleri bakýmýndan
herhangi olumsuz etki yapmadýðý
gözlenmiþtir57,67,68.
Zagat araþtýrma rehberinin kurucusu Tim
Zagat sigarasýz iþyerleri konusunda þu
kanýtý ortaya çýkarmýþtýr: “Sigarasýz iþyerleri
yasasýnýn karþýtlarý bu uygulamanýn küçük
iþletmelere zarar vereceðini ileri sürer. Oysa
tersi doðrudur... New York Kentinde yasanýn
yürürlüðe girmesinden sonra 2004 yýlýnda
yapýlan araþtýrmada New Yorklularýn yemek
yeme yerlerine eskiye göre daha fazla
gittikleri saptandý”. Zagat bu çalýþmada
kentteki restoran ve barlarda yasaya yüksek
düzeyde uyum olduðunu ve müþterilerinde
ve gelirlerinde artýþ olduðunu buldu69,70.
Tütün endüstrisi lobicileri ve mücadele
gruplarý bu uygulamanýn sigara içenlerin
haklarýný çiðnediðini de iddia ederler71.
Sigara içenler ve içmeyenler pasif sigara
dumaný etkileniminin olumsuz etkilerine
Çocuklarý sigarasýz ortamlarda büyütün
28
ayný þekilde duyarlýdýrlar. Bu yasanýn
arkasýndaki ilke ise, hükümetlerin, temel
insan haklarý ve özgürlüklerini korumak
olduðu noktasýdýr72. Bu yaþamsal ödev
kesindir ve ulaþýlabilen en yüksek saðlýk
standardý hakký olarak pek çok uluslararasý
yasal düzenlemelerde belirtilmiþtir. Bu hak,
yüzden fazla ülke tarafýndan onaylanmýþ
olan Çerçeve Sözleþmenin giriþ bölümünde
de aynen yer almýþtýr. Pasif sigara dumaný
etkilenimi bu hakký açýkça ihlal etmektedir.
uygun yardým öner
Tütün endüstrisi, onun lobicileri ve
mücadele gruplarý tarafýndan ileri sürülen
bu görüþlerle baþ etme çalýþmalarý temel bir
insan hakký olan sigarasýz ortam konusunda
destek saðlamak bakýmýndan çok temel bir
çabadýr. Sigarasýz ortamlarýn saðlanmasý,
sigara içmeyenlerin temiz hava soluma
haklarýný garanti altýna alýr, sigara içenleri
sigarayý býrakmalarý yönünde motive eder,
hükümetlere de toplumda herkesin yararýna
olan tütünle mücadele konusunda önderlik
yapma olanaðý saðlar.
Nikotin baðýmlýsý olanlar tütün salgýnýnýn
kurbanlarýdýr. Sigara içenler arasýnda tütünün
zararlarýnýn farkýnda olan dörtte üçlük bir
bölüm sigarayý býrakmayý istemektedir73.
Baðýmlýlýða yol açan diðer ilaçlarda olduðu
gibi tütün baðýmlýlýðýndan kurtulmak da
kimi zaman kolay deðildir; sigara içenlerin
çoðu bunu kendi baþlarýna baþaramazlar ve
baðýmlýlýktan kurtulmak için yardým edilirse
bundan yararlanýrlar.
Ülkelerde saðlýk bakým sistemleri
baðýmlýlýk tedavisinden birinci derecede
sorumludur. Bu tedavi basit týbbi tavsiyeden
farmakoterapiye kadar deðiþik yöntemleri
içerir. Bunun yaný sýra “quit line” olarak
bilinen telefon yardýmý ve danýþmanlýðý
da söz konusudur. Bu yöntemlerin her
birisi deðiþik maliyet etkililik düzeylerine
sahiptir ve bütün sigara içenlerde ayný
etkiyi göstermez. Uygulanacak tedavi yerel
koþullara ve kültürlere göre adapte edilmeli
Sigara içen pek çok ebeveyn
çocuklarýnýn saðlýðý üzerinde
yaratacaklarý problemlerin
boyutunun farkýnda deðiller.
Developing Patient Partnership (1999)
29
ve her kiþinin gereksinimine ve tercihlerine
göre ayarlanmalýdýr.
Çoðu olguda basit birkaç tedavi müdahalesi
sigarayý býrakmak isteyenler için yardýmcýdýr.
Bu yöndeki bir program üç tedavi yaklaþýmýný
içermelidir: (i) sigarayý býrakma tavsiyesi
birinci basamak saðlýk hizmetleri içine
entegre edilmelidir, (ii) ücretsiz ve kolay
ulaþýlan bir “quit line” olmalýdýr, (iii)
farmakolojik tedavi ucuz ve ulaþýlabilir
olmalýdýr.
Birinci basamak hizmetleri
içinde sigara býrakma
Sigara býrakma hizmetinin birinci basamak
saðlýk hizmetlerine veya benzeri rutin týbbi
muayeneler içine entegre edilmesi sigara
içenlere her fýrsatta sigaranýn zararlarýný
(hem kendi saðlýðýna hem de çevredekilerin
saðlýðýna zararlarý) anlatma olanaðý
verir. Her muayenede sigarayý býrakma
tavsiyesinin tekrarlanmasý, sigarayý býrakma
isteðini artýrmaktadýr74,75. Saðlýk personeli
tarafýndan yapýlan tavsiyeler býrakma hýzýný
artýrmaktadýr76. Var olan saðlýk hizmeti
yapýsý kullanýldýðý için ve arada bir de olsa
herkes bu hizmeti kullandýðý için bu model
göreli olarak ucuzdur. Ayrýca bu yaklaþým
özelikle daha etkilidir, çünkü tavsiyeyi
yapanlar sigara içenlerin yakýndan tanýdýðý
ve iyi iliþkiler içinde olduðu kiþilerdir77,78.
verilmesi ve konu ile ilgili bilgi içeren
materyal geliþtirilmesi dýþýnda herhangi
yatýrým gerekmez, politik olarak da riski
yoktur. Bu yaklaþým saðlýk personeline
tütün kontrolü ile ilgili baþka konularla da
ilgilenme olanaðý saðlar.
Quit lines (sigara býrakma
hattý)
Eðitilmiþ personelle donatýlmýþ quit line
(býrakma hattý) ülkenin her yerinden
ücretsiz telefonlar yolu ile ulaþýlabilir
olmalýdýr. Bu hattýn iþletilmesi masraý
deðildir, kolaylýkla ulaþýlabilir bir sistemdir
ve alýnan bilgilerin gizli kalacaðý bir
hizmettir. Sigara içen pek çok kiþi mesai
saatlerinde arama fýrsatý bulamayacaðý için
býrakma hattý uzun süreli olarak ulaþýlabilir
olmalýdýr. Býrakma hattý aracýlýðý ile sigara
içenlere danýþmanlýk ve nikotin replasman
tedavisi gibi baðýmlýlýk tedavisindeki diðer
yöntemler de tanýtýlabilir. Ayrýca býrakma
hattý ile uzaklarda bulunan kiþilere de
ulaþma olanaðý bulunabilir ve gruplara
yönelik özel programlar da yapýlabilir.
Örneðin Ýngiltere’de Asya Býrakma Hattý
(Asian Quit Line) her yýl 20 000 baþvuru
almaktadýr ve ülkedeki Güney Asyalý sigara
tiryakilerinin %10’una ulaþmaktadýr79.
Býrakma hattý yalnýzca kendine olan
baþvurularý yanýtlamaktadýr ama yine de
çok iyi bilgiler saðlamaktadýr80. Danýþmanlýk
servisleri ile baðlantýlý olan býrakma hatlarý
nikotin baðýmlýlarýna bu sorunla baþ etme
bakýmýndan daha çok yardýmcý olmaktadýr.
En iyi ve etkili býrakma hatlarý, baþvuranlarý
geri arayýp onlara danýþmanlýk hizmeti
de veren ve geliþmeleri izleyen türdeki
hatlardýr. Bazý býrakma hatlarý internete
de yayýlmakta bu yolla kullanýcýlar sürekli
olarak hizmete ve ilgili eðitim materyaline
ulaþma olanaðý bulmaktadýr.
Farmakolojik tedavi
Sigara býrakma konusunda etkili bir
tedavide týbbi tavsiye ve býrakma hattýna ek
olarak nikotin replasman tedavisi (nikotin
yama, pastil, çiklet, sprey) ve bupropion
ve varenicline gibi ilaçlar da vardýr. Nikotin
replasmaný için kullanýlan ürünler reçetesiz
olarak satýlmaktadýr, ancak diðer ilaçlarýn
kullanýlmasý doktor reçetesi ile mümkündür.
Nikotin replasman tedavisi nikotin
eksikliðine baðlý yakýnmalarý azaltmaktadýr.
Sigara býrakma hizmetini birinci basamak
saðlýk hizmeti içine yerleþtirmek, zaten
böyle bir saðlýk hizmeti alt yapýsý olan
ülkeler için çok daha uygundur. Ancak
halkýn kullandýðý baþka türlü bir saðlýk
hizmeti varsa sigara býrakma çalýþmasý bu
yapý içine de katýlabilir. Saðlýk personeline
sigara býrakma konusunda temel bilgiler
MPOWER çocuklara seslerini duyurma olanaðý verir
30
NÝKOTÝN REPLASMAN TEDAVÝSÝ (NRT)
BIRAKMA BAÞARISINI ÝKÝ KATINA ÇIKARIR
NRT kullanýlamamasý durumuna göre altý ay sonundaki býrakma hýzýnda artýþ
%150
%100
%50
%0
Çiklet
Yama
Burun spreyi
Ýnhale
nikotin
Dil altý
lt
nikotin
Kaynak: Silagy C, Lancaster T, Stead L, Mant D, Fowler G. Nicotine replacement therapy for smoking cessation.
Cochrane Database System Review 2004;(3):CD000146.
Doktorlar, hemþireler, ebeler, eczacýlar, þiropraktörler
(zyoterapist), psikologlar ve kendisini saðlýk
hizmetine adamýþ olan diðer saðlýk personeli,
insanlara davranýþlarýný deðiþtirme konusunda
yardým edebilirler. Onlar tütün salgýný mücadelesinde
cephedeki kiþilerdir ve hep birlikte milyonlarca
kiþiye ulaþmaktadýrlar.
Dr. LEE Jong-wook, Dünya Saðlýk Örgütü
önceki Genel Direktörü (2005)
31
Bir antidepresan olan Bupropion nikotin
alýmýnýn sona ermesi durumunda
görülen nikotin açlýðý ve diðer olumsuz
duygularý azaltmaktadýr. Varenicline,
beyinde nikotin reseptörlerine baðlanarak
dopamin salýnýmýný engellemekte, bu
yolla sigara içmekle alýnan haz duyusunu
önlemektedir81.
Farmakolojik tedavi týbbi tavsiye ve býrakma
hattý yaklaþýmlarýna göre daha masraý
bir yöntemdir, ama býrakma baþarýsý da iki
veya üç kat fazladýr82. Nikotin replasman
tedavisinin maliyeti ayný sürede sigara
kullaným maliyetinden daha düþüktür.
Sigara içenlerin yapacaklarý harcamalarý
azaltmak bakýmýndan nikotin replasman
tedavisi ve diðer ilaçlar halk saðlýðý
hizmetleri tarafýndan karþýlanabilir.
Tütün baðýmlýlýðý tedavisinde
hükümet desteði
Sigara býrakma programlarý bu salgýndan
en fazla etkilenenlere yardým etmek
suretiyle sigara kullanýmýna kýsýtlamalar
getiren yasalarýn yapýlmasý bakýmýndan
hükümetlere politik destek saðlar. Bu
yaklaþým, tütünsüz bir toplum yaratmak için
önemli bir adým olan sigara kullanýmýna
karþý ulusal bir politika oluþturmak
bakýmýndan da bazý güçlükleri aþmaya
yardýmcýdýr. Hükümetler tütünden alýnan
vergilerin bir bölümünü sigarayý býrakmak
isteyenlere yardým amacý ile kullanabilir.
saðlandý ve býrakma hizmetleri azýnlýk
grubu olan Maori nüfusuna odaklandý.
Bununla birlikte hükümetler bu politikalarýn
maddi karþýlýðýný da hesaba katmak
durumundadýr. Sigarayý býrakmak isteyenler
bu konuda ciddi olarak kararlý deðiller ise
tedavinin baþarýsý yetersiz kalýr. Bu nedenle,
vergi ve yat artýrýmý, reklam, tanýtým
ve sponsorluk yasaklarý, tütün karþýtý
reklamlar ve sigarasýz ortamlar yaratýlmasý
çabalarý ile sigara býrakma hizmetleri bir
arada deðerlendirilmediði takdirde tütün
kullanýmýnda azalma meydana gelmez.
Hükümetin bu konudaki uygulamasý
bakýmýndan Yeni Zelanda iyi bir örnek
oluþturmuþtur. Tütün kontrol grubu ile
birlikte lobicilik çalýþmasýný takiben sigara
býrakma hizmetleri beþ yýl içinde sýfýr
noktasýndan dünyanýn en ileri sistemi haline
geldi. Bunun için hükümet önceden hiç
harcama yapmazken yýlda 10 milyon dolar
harcamaya baþladý. Bu giriþim kapsamýnda
dünyanýn en meþgul hatlarýndan olan
ulusal býrakma hattý oluþturuldu, nikotin
replasman tedavisi için maddi destek
Konunun saðlýk tarafýnda yer al
32
Tütünün zararlarý
konusunda uyar
Sigara kullananlarýn çoðu
riskin farkýnda deðildir
Tütün kullanýmýnýn zararlarý konusunda
güvenilir kanýtlar olmasýna raðmen
dünyada sigara içenlerin az bir bölümü
saðlýk risklerinin gerçekten farkýndadýr.
Ýnsanlar genel olarak sigaranýn zararlý
bir þey olduðunu bilir, ancak nadiren
bu baðýmlýlýðýn gerçek zararýnýn
farkýndadýrlar83. Tütünün ne kadar güçlü
bir baðýmlýlýk etkeni olduðu ve saðlýk
risklerinin boyutu hakkýnda topluma
yeteri kadar bilgi verilmemektedir. Bunun
sonucunda insanlar bir saðlýk sorunu ortaya
çýkmadan önce sigarayý azaltacaklarýna
veya býrakacaklarýna inanmaktalar. Oysa
gerçekte sigara içenlerin çoðu býrakmayý
baþaramaz ve yaklaþýk yarýsý sigaraya baðlý
hastalýklar nedeniyle ölür.
Çoðu kiþi sigaranýn çok düþük dozlarda
bile tehlikeli olduðunun farkýnda deðildir.
Sigara içen pek çok kiþi sigaranýn yol açtýðý
hastalýklar olarak akciðer kanserinden
baþkasýný da sayamaz84, diðer kanserleri,
kalp hastalýklarýný bilmezler85.
Tütünün deðiþen imajý
Tütünün tehlikelerini anlatan kapsamlý
uyarýlar özellikle adolesanlar ve genç
yetiþkinler arasýnda sigaranýn imajýnýn
deðiþmesi bakýmýndan önemlidir.
Ýnsanlar tütünü baðýmlýlýk yapan ve
saðlýk sorunlarýna yol açan, sosyal olarak
istenmeyen ve olumsuz imajý olan bir
madde olarak tanýmalýdýr. Bu amaçlara
hükümetlerin ve sivil toplumun bu yönde
yapacaðý çalýþmalar sonucunda ulaþýlabilir.
Tütünün zararlarýný bütün boyutlarý ile
anlatmak için hükümetler, sivil toplum
kuruluþlarý ile birlikte sigara karþýtý tanýtým
kampanyalarý düzenlemeli ve bu kampanya
Bugünün genci yarýnýn potansiyel
müþterisidir, sigara içenlerin
çok büyük bir bölümü
sigara içmeye onlu yaþlarda baþlarlar.
Phillip Morris International dokümanlarý (1981)
33
ile ilgili etkinliklerin medyada geniþ olarak
yer almasýný saðlamalýdýr. Bu kampanya
ile sigaranýn sahte çekici imajý yýkýlmalý,
insanlarýn saðlýðý üzerindeki zararlý
etkileri anlatýlmalý, aile ve ülke ekonomisi
üzerinde yaptýðý tahribat ortaya konmalý
ve tütünsüz bir toplumun olumlu yanlarý
öne çýkarýlmalýdýr. Tütünün zararlarýný
anlatan resim ve grakler kullanýlarak
yapýlan çarpýcý kampanyalar, insanlarý
sigara býrakma konusunda ikna etmek için
daha etkili olmaktadýr85. Öte yandan tütün
endüstrisi tarafýndan desteklenen sigara
karþýtý kampanyalarýn bu anlamda yarar
saðlamadýðý, aksine sigara kullanýmýný
artýrdýðý bilinmektedir86.
Bu karþý kampanyalar diðer kampanyalarda
olduðu gibi profesyonel olarak hazýrlanmalý,
özel gruplarýn dikkatini çekecek þekilde
düzenlenmeli ve hedef kitleyi etkilemelidir.
Sonuç olarak bu karþý kampanyalar masraý
çalýþmalardýr, Amerikan Hastalýklar Kontrol
ve Korunma Merkezi (CDC) tütün karþýtý
kampanyalar için kiþi baþýna yýlýk 2-4
dolar harcama yapýlmasýný önermektedir.
Bu miktar, tütün kontrolü için yapýlacak
toplam harcamanýn %15-20’si kadardýr87.
Hükümetler ve sivil toplum kuruluþlarý bazý
hallerde bu kampanyalarda daðýtýlacak
bilgilerin hazýrlanmasý ve daðýtýmý için
destek saðlayabilirler, veya tütün endüstrisi
ile iliþkisi olmayan bazý kuruluþlardan
destek alabilirler.
ayrýca bu yolu sigara içenlere “haf” (light),
“çok haf” (ultra-light), “düþük katranlý”
(low-tar), “yumuþak” (mild) gibi bazý yanlýþ
ve aldatýcý mesajlar vermek amacý ile de
kullanmýþtýr. Oysa bu tür sigaralarýn riskinin
az olduðu bilgisi doðru deðildir11.
Sigara paketleri üzerindeki saðlýk uyarýlarý
sigara içenlerin sigaranýn zararlarý
konusundaki farkýndalýðýný artýrmaktadýr83.
Paketler üzerine resim veya hastalýklarýn
ve diðer olumsuz etkilerin grak ifadesi
þeklinde mesajlar konmasý sözlü mesajlardan
daha etkilidir, ayrýca bu yolla mesajlar okuma
bilmeyen çok sayýda kiþiye de ulaþtýrýlmýþ
olur. Avustralya88, Belçika, Brezilya89,
Kanada90, Tayland ve diðer bazý ülkelerdeki83
deneyimler saðlýk uyarýlarýnýn ve özellikle de
resimli uyarýlarýn genç içiciler için ve okuma
oranýnýn düþük olduðu toplumlar için önemli
bilgi kaynaðý olduðunu ortaya koymuþtur.
Resimler çocuklar için de önemlidir. Özellikle
ileride kendiliklerinden sigaraya baþlama
olasýlýðý yüksek olduðu için sigara içenlerin
çocuklarý bu açýdan önem taþýmaktadýr.
Bazý ülkelerde paketler üzerinde uyarýlar
yasal zorunluluk olmakla birlikte bu konudaki
uygulamalar standart deðildir. Mesajlarýn
etkili olabilmesi için mesaj açýk ve net
olmalý, okunaklý olmalý, paketin yüzünde
geniþ yer kaplamalý, resim ve yazýyý birlikte
içermelidir. Mesaj paketin ana yüzünün en
az yarýsýný kaplayacak büyüklükte olmalý,
tütün kullanýmýnýn zararlarýna iþaret etmeli,
sigaranýn neden olduðu bazý özel hastalýklara
yönelik mesajlar olmalýdýr. Yazýlý mesajlar
ülkenin ana dilinde yazýlmalý, zemin ve yazý
renkleri ile yazý büyüklüðü görünürlüðü
artýracak ve algýlamayý kolaylaþtýracak þekilde
düzenlenmelidir. Uyarýlar her paket üzerinde
ayrý ayrý olduðu gibi büyük paketlerin
üzerinde de bulunmalý, dikkat çekici olmasý
için de belirli aralýklarla deðiþtirilmelidir.
Avrupa Komisyonu 2005 yýlýnda Avrupa
Birliði Üye Ülkelerin dönüþümlü olarak
kullanmalarý için 42 resim ve renkli imajlar
geliþtirmiþ ve kullanýma sunmuþtur.
Paketler üzerinde saðlýk uyarýlarýnýn zorunlu
hale getirilmesi hükümetlere herhangi yük
getirmez. Resimli uyarýlar toplum tarafýndan
büyük beðeni ile kabul edilmiþ, sadece tütün
endüstrisinden bazý tepkiler gelmiþtir. Geniþ
uyarýlar sigara içenleri býrakma yönünde
ikna için ve gençlerin baþlamasýný önlemek
bakýmýndan daha etkilidir ve sigarasýz
ortamlar gibi diðer kontrol uygulamalarýnýn
toplum tarafýndan daha kolay kabul
görmesine zemin hazýrlamaktadýr.
Paketler üzerindeki
uyarýlarýn rolü
Tütün ürünlerinin paketleri üzerinde bulunan
saðlýk uyarýlarý tütün ürünü kullananlarýn
hepsine ulaþýr. Tütün ürünü üreticileri de
bunu bildikleri için bu yolu, markalarýný
tanýtmak ve özellikle gençler arasýnda
sigara içenlerin kendi imajlarýný yaratmasýna
olanak vermek için kullanmaktadýr. Paketler
üzerindeki saðlýk uyarýlarý bu pazarlama
çabasýnýn etkisini azaltmýþtýr. Endüstri
Ýnsanlarý tütün konusunda eðitmek için çaba göster
34
SÝGARA ÝÇENLER RESÝMLÝ UYARILARI ONAYLAR
Brezilya’da resimli uyarýlarýn sigara içenleri üzerindeki etkisi
%80
%60
73%
67%
%40
54%
%20
%0
Sigaranýn saðlýk etkileri
konusundaki düþüncelerini
deðiþtirdi
Sonuç olarak sigarayý
býrakmak istedi
Saðlýk uyarýlarýný onayladý
Kaynak: Datafolha Instituto de Pesquisas. 76% são a favor que embalagens de cigarros tragam imagens que ilustram
males provocados pelo fumo; 67% dos fumantes que viram as imagens armam terem sentido vontade de parar de fumar.
Opinião pública, 2002 (http://datafolha.folha.uol.com.br/po/fumo_21042002.shtml, accessed 6 December 2007).
Dünya yasalarý adaletin bir aracý olarak
düþünmeye alýþýktýr, saðlýk için deðil...
þimdi yasalarýn küresel saðlýk ve küresel adalet
için bir arada ele alýnma zamanýdýr.
WHO’s report Towards health with justice, 2002
35
Tütün ürünlerinin reklam, tanýtým ve sponsorluðunu
kýsýtlama konusunda var olan mevzuatý güçlendir
Tütün satýþý hastalýk ve
ölümlerle iliþkilidir
Kullanýcýsýnýn yarýsýný öldüren bir ürünü
satmak çok deðiþik bir pazarlama anlayýþý
gerektirmektedir. Tütün ürünlerini üretenler
dünyanýn en usta pazarlamacýlarýdýr, tütün
kullanýmýný azaltmaya yönelik olan reklam,
tanýtým ve sponsorluðun kýsýtlanmasýna
karþý giderek daha saldýrgan olmaktadýrlar.
Tütün endüstrisi reklam ve tanýtým
faaliyetlerinin amacýnýn yeni müþteriler
yaratmak ve tütün kullanýmýný artýrmak
olmadýðýný, sadece mevcut tüketiciler
arasýnda pazar paylarýný artýrmaya
çalýþtýklarýný iddia ederler91. Bu doðru
deðildir. Tanýtým ve pazarlama tütün
satýþlarýný artýrýr, sigara içenlerin daha
fazla içmesine yol açar, sigarayý býrakma
isteðini zayýatýr ve sonuç olarak daha fazla
insanýn ölümüne neden olur. Pazarlama
ayrýca baþta gençler olmak üzere potansiyel
sigara kullanýcýlarýnýn sigarayý denemelerine
ve uzun süreli müþteri olmalarýna yol
açar92. Gençleri ve demograk anlamda
özel gruplarý hedef alan reklamlar daha
etkilidir93,94.
Pazarlama, tütün kontrolü çalýþmalarýna
baþka engeller de çýkarýr. Yaygýn þekilde
reklam yapýlmasý tütünü “normalize” eder,
diðer tüketim ürünlerinden farksýz hale
gelmesini saðlar. Bu durumda insanlarýn
sigaranýn zararlarý konusunu algýlamalarý
güçleþir. Pazarlama yanlýþ olarak, tütünün
gençlik, enerji, çekicilik ve cinsellik gibi arzu
edilen deðiþik özelliklerle birleþtirilmesine
yol açar. Ayrýca her yýl milyonlarca dolarlýk
reklam ve tanýtým bütçesi nedeni ile,
özellikle spor ve eðlence alanýnda tütün
endüstrisinin medya üzerinde egemenlik
kurmasýna yol açar.
Yurttaþlarý korumak için
güçlü bir araç
Tütün endüstrisi sigara satýþlarýnýn azalmasý
konusunda çok duyarlý olduðundan
pazarlama ile ilgili kýsýtlamalara
þiddetle karþý çýkar, bu konudaki en
küçük kýsýtlamada bile hemen lobicilik
çalýþmalarýna baþlar. Reklam yasaðýndan
önce ve sonra yapýlmýþ olan ulusal
düzeydeki çalýþmalar reklam yasaðýndan
sonra sigara tüketiminde %16’ya
kadar varan düþüþler olduðunu ortaya
koymaktadýr95-98. Reklamlarýn yasaklanmasý
bütün eðitim ve gelir düzeyindeki kiþilerde
sigara kullanýmýný azaltmaktadýr99.
Pazarlama konusunda yasaklama içeren
yasalarý çýkarýrken hükümetler, reklam,
tanýtým ve sponsorluktan yarar gören tütün
endüstrisi dýþýndaki iþletmeleri de dikkate
almalýdýr. Medya kuruluþlarý, tütün ithalat
Saðlýklý toplumlarý liderler yaratabilir
36
KAPSAMLI REKLAM YASAÐI DÝÐER
MÜDAHALELERÝ GÜÇLENDÝRÝR
Ýki grup ülkelerde reklam yasaðýndan 10 yýl sonrasýnda
sigara tüketiminde ortalama deðiþim
Sigara tüketiminde deðiþim
%0
Kapsamlý
amlý yasak uygulayan 14 ülke
Yasak uygulamayan 78 ülke
- %1
- %2
- %4
- %6
- %8
- %9
- %10
Kaynak: Saffer H. Tobacco advertising and promotion. In: Jha P, Chaloupka FJ, eds. Tobacco control in developing
countries. Oxford, Oxford University Press, 2000.
Hedef grubumuza ulaþma ve etkileme konusunda
spor en iyi yol olmakla birlikte tek yol deðildir.
Asya’daki genç eriþkin müþterilerimiz için
uluslararasý sinema ve videolar da çok çekicidir.
Phillip Morris iç yazýþmalarý (1990)
37
ve ihracatçýsý þirketler, spor ve eðlence
sektörü de müþteri kaybetme ve gelir
kaybetme kaygýsý nedeni ile reklam ve
tanýtým konusundaki yasaklamalara karþý
tütün endüstrisinin yanýnda yer alabilirler.
Kapsamlý yasaklama ve güçlü
zorlama gereklidir
Pazarlama ve tanýtým konusunda yasaklama
tütün salgýný ile mücadelede güçlü bir
silahtýr. Tütün üreticileri insanlarýn, yetiþkin
yaþa ulaþýp kendileri hakkýnda karar
verecek çaða gelinceye kadar sigara içmeye
baþlamadýðýný bilmektedir34-37. Bu yüzden
endüstri reklam kampanyalarýný gençlere
yönelik olarak yapar, onlara tütünle olan
yaþamýn haz verici olduðunu anlatýr ve
böylece gençleri oltasýna takarak yaþam
boyu baðýmlý olmalarýný saðlar.
Yasaklamanýn etkili olabilmesi, bütün
tanýtým ve pazarlama kategorilerine
yönelik olacak þekilde kapsamlý
olmasýna baðlýdýr66,91. Yalnýzca radyo ve
televizyondaki reklamlar yasaklandýðýnda
tütün endüstrisi kaynaklarýný gazeteler,
magazinler, sokak panolarý, internet gibi
diðer kanallara yöneltir. Bütün reklam
kanallarý týkanýnca bu defa da gençlerin
hoþlanacaðý yarýþ, spor, müzik gibi
alanlarda sponsorluk yapmaya yönelir.
gençler açýsýndan özellikle çekici olan bazý
etkinliklerde sponsorluk yapýlmasý yasak
kapsamýnda deðildir100,101. Kýsmi yasaklama
endüstriye henüz sigara içmeye baþlamamýþ
olan gençlere ve sigara içen ve býrakmayý
arzu eden yetiþkinlere yaklaþmaya yönelik
pazarlama yöntemlerini kullanma olanaðý
verir.
gazete ve dergilerin ulusal kopyasýný da
basmaktadýr. Yerel internet aðlarý, sakýncalý
internet reklamlarýný yasaklamaktadýr.
Uydu aracýlýðý ile olan yayýnlar, ulusal
yayýna verilmeden önce gözden geçirilip
gereken düzeltmeler yapýlabilir. Kültürel
olarak yakýn olan ülkeler sigara pazarlamasý
konusundaki yasaklamalarý eþ zamanlý
olarak kabul ederek uluslararasý yasak
haline getirebilirler.
Etkili yasaklarýn uygulanmasý
Politikacýlar reklam, tanýtým ve sponsorluk
yasaðýný, uygulamanýn baþlangýcýndan
oldukça önceden duyurmalýdýr. Böylece
medyaya ve iþyerlerine, kendilerine baþka
reklamcý ve sponsor bulma olanaðý verilmiþ
olur. Tütün kullanýmýný azaltmak –ve
medya ile uyumlu olmak– için yasaklama
tam olmalýdýr. Kapsamlý pazarlama yasaðý
zaman zaman gözden geçirilmeli, endüstri
teknikleri ve medya teknolojisindeki
yeniliklerden yararlanýlmalýdýr. Endüstrinin
reklam yapmasý, reklam giderlerinin
vergiden düþürülmesinin engellenmesi
ile de azaltýlabilir. Uluslararasý medyadaki
reklamlarýn yasaklanmasý, bunlarýn gerçek
olmadýðý gerekçesi ile sýklýkla ret edilir,
ancak pek çok ülke, ulusal mevzuatýn izin
verdiði çerçevede olmak üzere uluslararasý
Tütün endüstrisi sýklýkla reklam, tanýtým ve
sponsorluk konusunda tam yasaklamalarýn
gerekli olmadýðýný, kurallar konulduktan
sonra endüstrinin kendisini düzenlemesinin
yeterli olacaðýný tartýþýr. Oysa yasal zorlama
olmaksýzýn endüstri konulan kurallara
uymakta yetersiz kalýr102,103. Endüstri
ayný zamanda yasal bir ürünün tanýtýmýný
yapamamanýn ve düþündüðünü açýkça
söyleyememenin yanlýþ olduðunu da iddia
eder. Bütün bu iddialara, tütünün saðlýk
ve ekonomi üzerinde yaptýðý hasar ve
endüstrinin özellikle çocuklarý hedef alan
uygulamalarý ileri sürülerek, insanlarýn
baðýmlýlýktan uzak yaþama haklarýnýn tütün
endüstrisinin kazanç kaygýsýndan daha
önemli olduðu görüþleri belirtilerek karþý
çýkýlabilir.
Tütün endüstrisi tarafýndan kullanýlan diðer
pazarlama kanallarý maðazalarda ucuz
satýþ, deðiþik etkinliklerde ücretsiz sigara
daðýtýmý veya posta ile hediye gönderme
þeklinde olabilir. Tanýtým amacý ile giysiler veya
baþka eþya üzerine sigara isimleri yazýlmasý,
sigara markasý ile ayný olan baþka ürünler,
kutlamalar, sinema lmleri veya televizyon
programlarý içine sigara görüntüsü yerleþtirme
gibi uygulamalar yapýlabilir. Kapsamlý bir
yasak ile her türlü reklam ve tanýtýmýn ve
sponsorluðun yasaklanmasý esastýr.
Kýsýtlý yasaklama durumunda dolaylý
reklam ve alternatif tanýtým yöntemleri,
38
Aydýnlýk ve saðlýklý bir gelecek
Tütün üzerindeki
vergiyi artýr
Vergilendirme – tütün
kullanýmýný azaltmanýn
en iyi yolu
Vergi artýrýmý yolu ile sigara yatlarýný
artýrmak sigara kullanýmýný azaltmak
bakýmýndan tek baþýna en etkili yoldur66.
Sigara yatýnda %70’lik artýþ, dünyada
sigaraya baðlý ölüm sayýlarýnda dörtte birlik
bir azalma saðlar104. Vergilerin artýrýlmasý
hükümetlerin vergi gelirlerinde artma
saðlar, bu gelir de tütün kontrolünde veya
diðer sosyal programlar için kullanýlabilir.
Sigara vergisini bütün hükümetler
yüzyýllardan beri kullanmaktadýr. Tütün
vergisi hem toplum tarafýndan hem de
politikacýlar tarafýndan kolaylýkla kabul
edilmektedir, zira tütün zorunlu bir tüketim
malý deðildir ve vergi koymak için doðru
bir adrestir. Hemen herkes tütünün zararlý
bir madde olduðunu bildiði için yoksul
kesimler dahil olmak üzere tütün ürünlerine
konulan vergiler en kolay kabul edilen vergi
türüdür. Gerçekte tütün vergileri sýklýkla
toplumun benimsediði yegane vergidir.
Vergi artýrýlmasý toplumun çoðunluðunu
oluþturan sigara içmeyenler tarafýndan çok
desteklenir, sigara içenler tarafýndan da
giderek daha fazla desteklenen bir vergi
olmaktadýr. Bu yolla saðlanan gelirin tütün
kontrolü ve saðlýk ve sosyal konularla ilgili
diðer programlar için kullanýlýyor olmasý
vergilerin popülaritesini artýrmaktadýr104.
Yüksek vergi hükümetin
vergi gelirlerini artýrmaktadýr
Tütün endüstrisinin propagandalarýnýn
aksine vergilerin artýrýlmasý hükümetin
gelirlerini azaltmaz105. Verginin %10
Bu rapordaki modeller
sigaranýn satýþ yatýnda %10’luk
artýþ yapacak þekilde vergi
artýrýlmasýnýn ....
tütünün yol açtýðý en az 10
milyon ölümü önleyeceðini
göstermektedir.
The World Bank: Curbing the Epidemic (1999)
39
artýrýlmasý yüksek gelirli toplumlarda sigara
kullanýmýnda %4, düþük ve orta gelirli
toplumlarda da %8’lik bir azalmaya yol
açar; tütünden saðlanan vergi gelirleri
de %7 dolayýnda artar104-106. Verginin
etkisi düþük ve orta gelirli ülkelerde daha
belirgin97 olmakla birlikte, deneyimler
göstermiþtir ki hükümetin vergiden dolayý
olan gelirinde azalma olmaz. Örneðin
Güney Afrika’da sigara üzerindeki vergide
%10 artýþ, vergi gelirinde de %6 artma
saðlamýþ ve 1994-2001 yýllarý arasýnda
vergi gelirleri iki katýna çýkmýþtýr107.
Yüksek vergi gençlere ve
yoksullara yardýmcýdýr
Yüksek vergiler özellikle gençlerin ve
yoksullarýn sigaradan vazgeçmeleri
bakýmýndan önemlidir. Bu gruplar
sigara tüketiminin azaltýlmasýndan en
çok yararlanacak olan kiþilerdir. Alt
sosyoekonomik grupta olanlar çeþitli
maddelerin yatýnýn artmasýna daha çok
duyarlýdýrlar. Sigara yatýnýn yüksek olmasý
bu kiþileri býrakma kararý konusunda
veya sigaraya hiç baþlamama konusunda
destekler.
Örneðin Güney Afrika’da 1990’lý yýllarda
sigara üzerindeki vergiler, sigaranýn satýþ
yatýnýn %50’si kadar olacak þekilde %250
dolayýnda artmýþtýr. Sigara yatýndaki her
%10’luk artýþa karþýlýk sigara tüketiminde
%5-7 arasýnda düþme olmuþtur. Azalma
gençler arasýnda ve yoksul kesimde keskin
bir iniþ þeklinde olmuþtur ve en büyük düþme
bu gruplarda gözlenmiþtir107.
Tütün endüstrisi yetkilileri ve diðer bazý
kimseler tütün vergisinin artýrýlmasýnýn
yoksullarýn aleyhine olduðu görüþünü
savunurlar. Oysa hükümetin vergi
gelirlerinin artmasý, bu gruplara yönelik
sosyal programlar için harcanmaktadýr.
Vergiden saðlanan gelirlerin bir kýsmý da
tütün karþýtý reklam kampanyalarý ve sigara
býrakmak isteyenlere destek amaçlý olarak
harcanabilir.
40
Vergilerin artýrýlmasý yoksul gruplar açýsýndan
özellikle yararlýdýr, çünkü bu kiþiler sigarayý
býrakýrlar ve bu parayý gýda, barýnma, eðitim,
saðlýk bakýmý gibi baþka temel alanlara
yöneltebilirler. Bu kiþiler yüksek vergi
nedeniyle sigarayý býrakýnca yoksulluktan da
kurtulmuþ olurlar. Ayrýca tütün kullanýmýna
baðlý hastalýklar da azalacaðý için daha çok
gelir elde edebilirler.
Yüksek vergi kaçakçýlýðý
artýrmaz
Tütün endüstrisinin iddialarýnýn aksine
vergi artýrýmýný takiben kaçakçýlýk artmaz.
Ýspanya’da uzun zamandan beri sigara
vergileri çok düþük düzeyde idi, kaçakçýlýk
da çok yüksekti. Bunun nedeni esas olarak
vergi yasalarýnýn uygulanmasýndaki gevþek
tutum ve suç örgütlerinin aktif olmasý idi.
Daha sonra 1990’lý yýllarýn sonlarýna doðru
yasalarýn uygulanmasý daha ciddi hale
gelince kaçakçýlýk dramatik bir þekilde düþtü,
tütün vergileri de arttý108.
Perakende satýþý izlemek için her sigara
paketi üzerine vergi pulu yapýþtýrýlmasý ile
kaçakçýlýk azaltýlabilir. Sýnýr güvenliðinin
artýrýlmasý, para aklama konularýnýn kontrol
altýna alýnmasý, mevcut yasalarýn titizlikle
uygulanmasý ve etkili bir kayýt sistemi ile
kaçakçýlýðýn üstesinden gelinebilir. Yasalarýn
titizlikle uygulanmasý için yapýlabilecek
harcamalar yüksek vergilerden saðlanan
gelirin küçük bir parçasý kadardýr.
Sigara kaçakçýlýðý konusunda küresel çabalar
da güçlendirilmektedir. Çerçeve Sözleþme’nin
Parti’leri, tütün salgýnýný kontrol edebilmek
için kaçakçýlýk ve sahtecilikle mücadele
etmek amacý ile yasadýþý ticaret konusunda
yasal olarak baðlayýcý bir protokol üzerinde
tartýþmaktadýr. Bu protokol bu önemli
konudaki uluslararasý iþbirliði ve eþgüdümü
belirgin þekilde artýracaktýr.
Etkili tütün vergilendirme
politikalarý
Tütün vergileri alanýnda çeþitli vergiler vardýr.
Bunlar arasýnda en etkili olaný maktu*
vergidir (excise tax). Bu vergi paket baþýna
veya karton baþýna gibi belirli bir miktar
tütün için konulan sabit bir miktar vergidir.
Maktu vergi, bütün ürünlere konulan satýþ
vergisi (sales tax) veya katma deðer vergisi
(value added tax) ile, veya bütün iþletmelere
konulan þirket geliri vergisi (corporate
* excise tax karþýlýðý maktu vergi olarak kullanýlmaktadýr (çn)
Saðlýðýmýzý koruyan liderleri alkýþlayalým
TÜTÜN VERGÝLERÝ TÜKETÝMÝ AZALTIR
Güney Afrika’da maktu vergi ile
sigara tüketimi iliþkisi
Tüketim (sol ölçek)
2 500
%45
%
%40
2 000
%35
%
%30
%
1 500
%25
%
%
%20
1 000
%15
Maktu vergi (satýþ yatýnýn yüzdesi olarak)
Milyon paket
Maktu vergi (sað ölçek)
%10
500
%5
0
%0
1980
0
1985
1985
1990
1990
19
1995
19 5
199
2000
20
000
2005
20
005
Kaynak: van Walbeek C. Tobacco excise taxation in South Africa: tools for advancing tobacco control in the XXIst century: success stories
and lessons learned. Geneva, World Health Organization, 2003. Additional information obtained from personal communication with C. van
Walbeek. (http://www.who.int/tobacco/training/success_stories/en/best_practices_south_africa_taxation.pdf, accessed 6 December 2007).
income tax) ile karýþtýrýlmamalýdýr. Belirli
miktar tütüne konulan sabit bir vergi miktarý
belirlenince vergi yüzdesi ile oynamak
gerekmez.
Maktu vergi bütün ülkeler için kolay ve
basit uygulanabilir bir vergidir. Tüketicinin
satýn alma gücünü, enasyon hýzýný ve
tütün kullanýmýný azaltma isteðini dikkate
alarak aralýklarla yeniden belirlenmesi
gerekir. Üretim aþamasýnda uygulanmasý
en iyi yoldur, bu aþamada bir pul ile
belgelenir. Toptan veya perakende satýþ
sýrasýnda yatýn deðiþtirilmesi gibi özellikle
küçük iþletmeler bakýmýndan uygulanmasý
güç yönetsel iþlemlerden kurtarýr ve vergi
kaçaðýný en aza indirir. Ýthal sigaralara da
ayný miktarda maktu vergi uygulanmalýdýr.
uygulandýðý takdirde bütün ülkelerde
halk saðlýðýnda bir deðiþim yaratabilir.
Bununla birlikte bugüne kadar paketi
bütünü ile uygulayan ülke yoktur, bazý
ülkelerde tamamýna yakýn uygulamalar söz
konusudur. Ülkeler vatandaþlarýný tütün
salgýnýndan korumak istiyorlarsa önlerinde
oldukça uzun bir yol vardýr.
Bütün tütün ürünleri benzer þekilde
vergilendirilmelidir. Düþük yatlý sigaralarda
da ayný vergi miktarýnýn uygulanmasý
tüketimde marka deðiþikliðini önler.
ÖZET
MPOWER politikalarý karmaþýk deðildir.
Saðduyulu ve kanýta dayalý politikalardýr
ve hükümetlerin kolayca ulaþabileceði
þekildedir. Paket kapsamlý olarak
Ýstediðimiz deðiþim haline gelmeliyiz.
Mahatma Gandhi (1869–1948)
41
Küresel tütün kontrolünün durumu
Etkili yöntemlerin
uygulanmasý baþlamak üzere
MPOWER paketinde yer alan etkili
müdahalelerin küresel düzeyde uygulamaya
girmesi tütün salgýnýný tersine çevirebilir
ve ülkelere, DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve
Sözleþmesi ile ilgili sorumluluklarýný yerine
getirme, böylelikle de vatandaþlarýnýn
saðlýðýný koruma konusunda yardýmcý olur.
Dünya çapýnda tütün kontrolü çalýþmalarý
konusunda baþlangýç tespiti yapmak
ve gelecekteki geliþmeleri izleme ve
deðerlendirme olanaðý saðlamak üzere
DSÖ Küresel Tütün Kontrolü Raporu, 2008
(Global Tobacco Control Report, 2008)
Üye Ülkelerdeki tütün kontrolü durumunu
ayrýntýlý olarak vermektedir. Bu rapor, ulusal
hükümetlerin bugüne kadar neler yaptýklarýný
ve gelecekte nelere gereksinimleri olduðunu
göstermektedir.
DSÖ bütün Üye Ülkelerde MPOWER içinde
yer alan altý konuda bugüne kadar neler
yapýldýðýný öðrenmiþtir. Bu konudaki bilgiler
ülke raporlarýnýn incelenmesi, (yasa ve
yönetmelikler gibi) orijinal dokümanlarýn
incelenmesi ve uygulamalarla ilgili olarak
ülkelerdeki uzmanlarla yapýlan formal (resmi)
görüþmeler yolu ile elde edilmiþtir. Bu raporda,
dünya nüfusunun %99’una karþýlýk gelen
179 ülke ve bir baðýmsýz bölgeye ait bazý
bilgiler yer almaktadýr. Bütün ülkelerde doðru
ve karþýlaþtýrýlabilir bilgiye ulaþmak için her
türlü çabanýn gösterilmiþ olmasýna raðmen
küresel düzeydeki bu ilk raporda bazý eksikler
ve uyumsuzluklar olabilir; bu konular daha
sonraki raporlarda ele alýnacaktýr.
Küresel düzeyde yapýlan bu ilk sistematik
deðerlendirmede ulaþýlan en temel
bulgu, bütün ülkelerin tütün salgýnýný
durdurma konusunda daha fazla çaba
Tütünsüz bir yaþam hayali
42
göstermeleri gerektiði olmuþtur. Son
yýllarda bazý geliþmeler olmakla birlikte
hiçbir ülke altý temel müdahaleyi tam
olarak uygulamamaktadýr – izleme
ve deðerlendirme, sigarasýz ortamlar,
tütün baðýmlýlýðýnýn tedavisi, paketler
üzerinde uyarý yazýlarý, reklam, tanýtým
ve sponsorluðun yasaklanmasý ve tütün
vergilerinin artýrýlmasý. Gelecekte daha fazla
mücadele edilmesi gerekmektedir, ancak
bu mücadeleler ülke yöneticilerine modern
dünyanýn saðlýkla ilgili bu en kötü krizini
durdurma yolunda fýrsatlar saðlayacaktýr.
Bütün bölüm boyunca herhangi bir politika
ile ilgili þekil ve graklerde dünya nüfusunun
yüzdesi olarak verilen deðerler, ülkelerde bu
soru ile ilgili yanýtlarýn elde edildiði örnek
nüfus kullanýlarak ekstrapole edilmiþtir.
DÜNYADA TÜTÜN KONTROLÜ POLÝTÝKALARININ DURUMU
%100
15
%90
21
18
14
Veri yok
42
22
%80
Politika yok
54
%70
95
%60
35
77
Minimal
politika var
65
Orta düzeyde
politika var
%50
61
58
%40
Tam
politika var
Ülkelerin yüzdesi (çubuk içinde ülke sayýlarý)
%100
20
%90
14
%80
Yakýn tarihli veri var ama
Ya
ne gençleri ne de yetiþkin
gruplarý temsil etmiyor
%70
45
%60
%50
29
71
%30
77
%20
%20
45
35
86
Gençler ve yetiþkinler için
Ge
en az koþullarý saðlayan
temsil eden veri var
%10
23
16
Tütünsüz
ortamlar
Hem gençler hem de
He
yetiþkinler için yakýn
ye
tarihli veri var ama veride
eksiklikler var
55
%10
%0
Yakýn tarihli ve hem
Ya
gençleri hem yetiþkinleri
ge
temsil eden veri yok;
veya gruplardan birisi için
bu veri var, diðer grup
için yok
%40
33
%30
Ve yok veya yakýn
Veri
tarihli veri yok
ta
20
9
5
Býrakma
programlarý
Saðlýk
uyarýlarý
4
Reklam
yasaðý
Vergilendirme
%0
Ýzleme ve
deðerlendirme
* Vergilendirme konusunda “politika yok” ifadesi maktu verginin %25 veya daha az olduðu anlamýna
gelmektedir. “ Sigarasýzlýk politikasý konusundaki “politika yok” ifadesi sigarasýzlýk yasasýnýn hiç olmadýðý
veya saðlýk ve eðitim kuruluþlarýný kapsayan yasanýn olmadýðý anlamýna gelmektedir.
Endüstri kararlý bir þekilde sigaranýn zararlý etkilerini
gizlemektedir, reklam amaçlý dolarlarýný kullanarak
sýradan basýný sigaranýn zararlarýný yazmaktan
vazgeçirmektedir ve sigara içenlerin ulaþabileceði
diðer bilgi kaynaklarýný engellemektedir.
Dünya Saðlýk Örgütü: Dünya Saðlýk Raporu, 1999
43
Ülkelerin yarýsýndan çoðu
izleme ve deðerlendirme
konusunda en az düzeyde
bilgiye sahip deðildir
Ýzleme ve deðerlendirme hükümetlere tütün
salgýný ile savaþmak bakýmýndan gereken
temel bilgileri saðlar. Kapsamlý bir izleme
ve deðerlendirme ile tütün kullanýmýnýn
izlenmesinin yaný sýra toplumun tütün kullanýmý
konusundaki tutumu ve bilgisi konusunda
da veri toplanýr, bu þekilde hükümetler
salgýnýn boyutu ve doðasý hakkýnda bilgi
sahibi olur, müdahale bakýmýndan özel hedef
gruplar belirlenebilir, çeþitli politikalarýn
etkisi belirlenebilir ve politikalar bakýmýndan
geliþtirilmesi gereken noktalar ortaya çýkar.
Bu ilk raporda DSÖ yetiþkin ve gençler
arasýnda tütün kullanýmý çalýþmalarýnýn
sonuçlarýna dayalý olarak ülke düzeyinde izleme
çalýþmalarýný deðerlendirebilir.
Toplam 193 Üye Ülkeden yalnýzca 86
tanesinde hem gençler hem de yetiþkinler
için temsil eder örnekler üzerinde yakýn
tarihli veri vardýr. Dünya nüfusunun
yarýsýndan fazlasý tütün kullanýmý konusunda
yakýn tarihte yapýlmýþ minimal düzeydeki
veriye bile sahip olmayan yerlerde
yaþamaktadýr. Ýzleme ve deðerlendirme
çalýþmalarý özellikle düþük ve orta gelir
düzeyindeki ülkelerde yetersizdir. Yüksek
gelirli ülkelerin çoðunda izleme ve
deðerlendirme konusunda minimal düzeyde
de olsa bilgi vardýr. Yüksek gelirli ülkelerin
%73’ünde, orta gelirli ülkelerin %43’ünde,
düþük gelirli ülkelerin ise %24’ünde bu bilgi
vardýr. Bununla birlikte temel konularda
izleme ve deðerlendirme çalýþmasý yapmak
pahalý olmak durumunda deðildir, bütün
ülkelerin gerçekleþtirebileceði bir çalýþmadýr.
127 ülkenin 44 tanesinde yakýn tarihli ve
temsil eder örnek için yetiþkin verisi vardýr.
Bu bilgiler Dünya Saðlýk Araþtýrmasý veya
DSÖ Stepwise sürveyans yaklaþýmý109 (STEPS)
gibi uluslar arasý çalýþmalar sonucunda elde
edilmiþtir. Bu 127 ülkenin 25 tanesi bölgesel
düzeyde, 68 tanesi de ulusal düzeyde Küresel
Gençlik Tütün Araþtýrmasý sonuçlarýna
sahiptir. Bu durum, 86 Üye Ülkenin hem
gençler hem de yetiþkinler için ulusal düzeyde
temsil eder bir veriye sahip olduðu anlamýna
gelmektedir. Ülkelerin beþte biri de bu bilgileri
herhangi uluslar arasý destek olmaksýzýn
kendi çabalarý ile elde etmiþlerdir.
MPOWER’ý ara
44
Hiç verisi olmayan veya eski tarihli ve temsil
eder örnekte olmayan veriye sahip 108
ülkede kapsamlý bir izleme ve deðerlendirme
sistemi gerekmektedir. Küresel Yetiþkin Tütün
Araþtýrmasý, Küresel Gençlik Tütün Araþtýrmasý
ve DSÖ STEPS gibi uluslararasý yaklaþýmlar
ülkelerin çoðu için tütün sürveyans sistemi
kurulmasý bakýmýndan çok önemlidir.
Dünya nüfusunun yalnýzca
%5’i kapsamlý sigarasýzlýk
yasasý tarafýndan kapsanan
ülkelerde yaþamaktadýr
Sigarasýz ortamlar, sigara içmeyenler kadar
sigara içenlerin de saðlýðýný korumak
bakýmýndan çok temeldir. Bunun yaný sýra
toplu yerlerde sigara içilmesinin sosyal olarak
kabul edilmediði konusunda da net bir mesaj
verilmiþ olur. Sigarasýzlýk yasalarý çalýþanlarý
kansere neden olan kimyasallardan ve kan
damarlarýndaki pýhtýlardan korur, sigara
içenlerde býrakmalarý yönünde bir istek
uyandýrýr. Ancak kapalý yerlerde sigara
içilen bölümlerin ayrýlmasý gibi uygulamaya
izin vermeyen ve titizlikle uygulanan tam
sigarasýz ortamlar yasasý çalýþanlar ve
Giderek artan sayýdaki ülkeler tam sigarasýz
ortamlar ile ilgili yasalar çýkarmakla birlikte,
halen ülkelerin büyük çoðunluðunda bu
yönde bir yasal düzenleme yoktur veya
sýnýrlý düzenlemeler vardýr, uygulamada da
güçlükler söz konusudur.
BÝLGÝLERÝN ÝZLENMESÝ
%100
toplumu sigaranýn olumsuz etkilerinden
tam olarak koruyabilir ve sigara içenleri de
sigarayý býrakmalarý yönünde destekler. Bu
konudaki istisnalar uygulamayý güçleþtirir ve
yasanýn etkisini zayýatýr.
Bir ülkede çocuklarý ve hastalarý korumak
öncelikli olmalýdýr, ancak halen 74 ülkede
(sigarasýzlýk yasasý ile ilgili bilgi veren 179
ülke ve bir baðýmsýz bölgenin %40’ýndan
fazlasý) saðlýk kuruluþlarýnda, benzer sayýda
ülkede de okullarda sigara içilmesine
sigara içilmesine izin verilmektedir. Sonuç
olarak dünya nüfusunun yaklaþýk yarýsýnýn
yaþadýðý ülkelerde hükümetler vatandaþlarý
hastanelerde pasif sigara dumaný
etkileniminden korumamakta, ülkelerin
%40’ýnda da okullardaki çocuklar pasif sigara
dumaný etkileniminden korunmamaktadýr.
Toplam olarak 80 ülkede hastane ve
okullarda sigara içilmesi konusunda kýsýtlama
3
Veri yok veya yakýn
tarihli veri yok
7
10
5
%80
8
1
Yakýn tarihli veri var ama
ne gençleri ne de yetiþkin
gruplarý temsil etmiyor
9
28
%60
9
15
Yakýn tarihli ve hem
gençleri hem yetiþkinleri
temsil eden veri yok;
veya gruplardan birisi için
bu veri var, diðer grup
için yok
%40
13
32
%20
Hem gençler hem de
yetiþkinler için yakýn
tarihli veri var ama veride
eksiklikler var
41
13
Gençler ve yetiþkinler için
en az koþullarý saðlayan
temsil eden veri var
%0
Yüksek gelirli
Orta gelirli
Düþük gelirli
SÝGARASIZLIK YASASI
Toplam pazar
içinde güçlü
geliþebileceðimiz
bazý alanlar var,
özellikle Asya’da
ve Afrika’da.
... Bu gelecek
için ilgi çekici bir
durumdur
%100
3
2
10
Veri bildirilmemiþ
Sigarasýzlýk yasasý yok
veya saðlýk ya da eðitim
kuruluþlarýný kapsamýyor
%80
15
31
49
%60
Saðlýk ve eðitim
kuruluþlarýný, ayrýca
baþka bir-iki kuruluþu
da kapsayan sigarasýzlýk
yasasý var
8
%40
5
9
20
%20
Saðlýk ve eðitim
kuruluþlarýný, ayrýca
baþka üç-dört-beþ
kuruluþu da kapsayan
sigarasýzlýk yasasý var
13
9
%0
Yük
k gelirli
li li
Yüksek
13
4
3
O t gelirli
li li
Orta
Düþük gelirli
Bütün kuruluþlarý
kapsayan sigarasýzlýk
yasasý var
British American Tobacco
iç dokümanlarý (1990)
45
yoktur, yani okul çocuklarý ve hastalar bu
anlamda korunmamaktadýr.
Dünya nüfusunun yaklaþýk üçte ikisinin
yaþamakta olduðu dünya ülkelerinin
yarýsýndan çoðunda hükümetler, iþyerlerinde,
bürolarda ve kapalý olan diðer yerlerde sigara
içilmesine izin vermektedirler. Bunun sonucu
olarak çalýþanlar baþkalarýnýn içtiði sigara
dumanýný solumak zorunda kalmaktalar.
Bütün ülkeler sigarasýzlýk yasasýný
uygulayabilir olmakla birlikte dünyadaki
179 ülke ve bir baðýmsýz bölgenin yalnýzca
24 tanesinde (%13) restoran çalýþanlarý
tütün dumaný solumaktan korunmaktadýr;
sigarasýz restoranlar yüksek gelirli ülkelerde
(41 ülkenin 12 tanesi, %29) orta ve düþük
gelirli ülkelerden (139 ülkenin 12 tanesi,
%9) üç kat fazladýr. Yemek yeme ve içki içme
yerlerinde sigarasýzlýk uygulamasý yapan
ülkelerde yapýlan çalýþmalar bu uygulamalarýn
son derece popüler olduðunu ve insanlarýn
çok büyük bölümünün sigara dumaný dolu
ortamlara geri dönmek istemediðini ortaya
koymaktadýr.
Bütün ülkeler sigara içmeyenleri temiz havalý
ortamlarla koruyabilir durumdayken, dünya
nüfusunun %5’ine karþýlýk olarak sadece 16
ülke bütün kuruluþlarý kapsayan sigarasýzlýk
yasasýna sahiptir. Baðýmsýz beþ uzmandan
oluþan bir grubun deðerlendirmesine göre
sigarasýzlýk yasalarýnýn uygulanmasýnda
zorlama çok düþük düzeydedir. Yasalar
kapsamlý olmakla birlikte uygulamalar
yeterince zorlanmadýðý için pasif sigara
dumaný etkilenimini önleyememektedir.
Sýnýrlý yasaklamalar ise iyi uygulansa bile
yeterli koruma saðlamamaktadýr.
Orta düzeyde veya tam olarak sigarasýzlýk
yasasýna sahip olduðunu belirten ülkelerin
ancak üçte biri uygulamada orta düzeyde
zorlayýcý olmaktadýr (10 puan üzerinden
yapýlan deðerlendirmede 3 ve üzeri puan
alanlar). Yalnýzca 4 ülke 8 ve üzerinde
puan almýþtýr ve sadece iki ülke (Uruguay
ve Yeni Zelanda) hem kapsamlý yasaya
sahiptir hem de uygulamada 8 ve üzeri
puan almýþtýr. Tam sigarasýzlýk yasasýna sahip
ülkelerin pek çoðu Avrupa’dadýr; sigarasýzlýk
yasasýnýn zorlanmasý konusunda Avrupa için
baðýmsýz deðerlendirme bu raporda mevcut
deðildir. Uganda, Nijer gibi bazý ülkeler tam
sigarasýzlýk yasasýna sahip olmakla birlikte
uygulamada güçlükler söz konusudur.
Bazý ülkeler vatandaþlarýný sigara dumaný
etkileniminden koruma konusunda büyük
ilerleme gösterdiler. Mart 2004’te Ýrlanda
Elinizde güç var !
46
restoran, bar ve publar dahil olmak üzere
bütün iþyerleri ve kapalý alanlarýn sigara
dumanýndan arýndýrýlmasýný saðlamak
suretiyle bu alanda baþarý saðlayan ilk
ülke oldu. Üç ay sonra Norveç sigarasýzlýk
yasasýný yürürlüðe soktu. Bundan sonra
da çeþitli ülkeler Ýtalya ve Uruguay dahil
olmak üzere çok sayýda ülke bu konuda
uygulama baþlattýlar. Kanada, Avustralya ve
ABD’de çok sayýda insan eyalet düzeyinde
veya yerel düzeyde sigarasýzlýk yasalarý ile
korunmaktadýr.
Uruguay ve baþka bazý yerlerdeki deneyim,
gelir düzeyinden baðýmsýz olmak üzere bütün
ülkelerin tam sigarasýz ortamlar yasasýný
çýkarabileceðini, ancak dünya nüfusunun
sadece ufak bir bölümünün sigara dumanýnýn
tehlikelerinden anlamlý þekilde korunmakta
olduðunu göstermektedir. Çok sayýda sigara
içen kiþinin bulunduðu kalabalýk nüfuslu
ülkelerin çoðunda kamusal alanlarda sigara
kullanýmý etkili þekilde kýsýtlanmýþ deðildir.
Çalýþanlar arasýnda ve genel toplumda
hastalýk ve ölümleri önlemek için hükümetler
var olan sigarasýzlýk yasalarýný zorlamalý,
daha etkili þekilde uygulamalý ve bütün
insanlarýn pasif sigara dumaný etkileniminden
korunmasýný saðlayacak kapsamlý yasal
düzenlemeler yapmalýdýr.
DÜNYADA TÜTÜN KONTROLÜ POLÝTÝKALARI
TARAFINDAN KAPSANAN NÜFUS ORANLARI
Dünya nüfusu içindeki payý
%100
%90
%80
%70
%60
%50
%48
%40
%30
%20
%10
%5
%5
%4
%5
Saðlýk uyarýlarý
Reklam yasaðý
%2
%0
Minimum izleme
Sigarasýz
ortamlar
Býrakma programlarý
B
Vergilendirme
En yüksek kategorilerin tanýmý için sayfa 43’teki “Dünyada Tütün Kontrolü Politikalarýnýn Durumu” graðine bakýnýz
Tütün kontrolündeki
güçlüðümüzün asýl nedeni
ne yapmamýz gerektiði
konusundaki bilgi eksikliðimizden
çok, bilinen kanýtlanmýþ
stratejileri uygulamak
konusundaki baþarýsýzlýðýmýzdýr.
David Satcher, Surgeon General önceki direktörü
47
Tütün kullananlarýn çok
az bir bölümü gereksinim
duyduklarýnda yardým
alabilmektedir
Sigara içen pek çok kiþi kendi saðlýðýný
korumak hem de yakýnlarýnýn saðlýðýný
korumak için sigarayý býrakmak ister,
ancak nikotine olan baðýmlýlýðý yüzünden
býrakmayý baþaramaz. Ülkelerin büyük
çoðunluðu da sigarayý býrakmak isteyen
kiþilere yardým saðlayamamaktadýr. Halen
173 üye ülkenin yalnýzca 9 tanesi sigarayý
býrakmak isteyenlere bu konuda, bütün
tedavi yöntemlerinin sunulmasý ve kýsmen de
olsa maddi destek saðlanmasý dahil olmak
üzere kapsamlý destek saðlayabilmektedir.
Bu ülkeler dünya nüfusunun ancak %5’ini
oluþturmaktadýr – bu durumda kalan
%95’lik grup tütün baðýmlýlýðý konusunda
tedavi olanaðýna ulaþamamaktadýr.
Etkili sigara býrakma hizmeti olarak
çeþitli seçenekler vardýr. Bunlar arasýnda
saðlýk personeli tarafýndan yapýlan kýsa
müdahale, býrakma telefon hattý (quit line)
ve perakende satýþ noktalarýnda ulaþýlabilen
veya saðlýk bakýmý (health care) ve halk
saðlýðý programlarý kapsamýnda ücretsiz
olarak saðlanan çeþitli ilaçlar vardýr. Halen
22 ülkede danýþmanlýk ve ilaç tedavisi
anlamýnda hiçbir hizmet sunulmamaktadýr.
Otuz dokuz ülkede de kiþiler ücretini kendisi
karþýlamak istese bile nikotin replasman
tedavisi olanaðý yoktur. Sigara býrakma ile
ilgili telefon hattý göreli olarak ucuz olmakla
birlikte, dünya nüfusunun beþte ikisinden
daha azýný kapsayacak þekilde ancak 44
ülkede bu hizmet vardýr.
Ýngiltere’de hükmet Ulusal Saðlýk Hizmetleri
kapsamýnda sigarayý býrakmak isteyenlere
danýþmanlýk, destek ve ilaç tedavisi
olmak üzere kapsamlý bir býrakma hizmeti
sunmaktadýr. Ulusal Saðlýk Hizmetleri
2004 yýlýnda 44 milyon sterlin tutarýnda
(2007 deðerleri ile 90 milyon sterlin) 2
milyon dolayýnda nikotin replasman ilaçlarý
daðýtmýþtýr. Bir deðerlendirmede bu hizmetin
saðlýkta eþitsizlikleri ortadan kaldýrdýðý ve
52 hafta sonundaki býrakma oranlarýnýn
klinik çalýþmalarda bulunan deðerlere benzer
þekilde %15 dolayýnda olduðu, bu hizmetin
de maliyet-etkin olduðu ortaya konmuþtur110.
Brezilya’da hükümet 2004 yýlýndan
baþlayarak sigara býrakma tedavisini
desteklemeye baþlamýþtýr. Bu tedavi,
hastalara ekonomik yük getirmeyecek
þekilde saðlýk personeli tarafýndan yapýlan
kýsa tavsiyeyi, nikotin replasmanýný ve
Bupropion ile tedaviyi kapsamaktadýr.
Bu þekilde 2004-2006 yýllarý arasýnda
Brezilya’daki 27 eyaletin 22 tanesinde
toplam olarak 50 000 dolayýnda kiþiye
sigarayý býrakma konusunda yardým yapýlmýþ,
kiþilerin %45’i ilaç kullanmýþ ve sigarayý
býrakma oranlarý da 4 hafta sonunda %40
dolayýnda bulunmuþtur. Brezilya’da ayný
zamanda hükümet tarafýndan desteklenen
sigara býrakma telefon hattý vardýr, bu hattýn
numarasý bütün tütün ürünlerinin paketleri
üzerine ve satýþ noktalarýndaki reklamlar
üzerine basýlmýþtýr111.
Tütün kullanýmýnýn yol açtýðý hastalýk ve
ölümlerin çok fazla olmasý ve etkili tedavi
yöntemlerinin varlýðý dikkate alýndýðýnda
hükümetler tarafýndan sigara býrakma
hizmetlerinin saðlýk hizmetleri kapsamýna
alýnmasý gereði ortaya çýkmaktadýr. Bazý
tedavi yaklaþýmlarý diðerlerine göre daha ucuz
olmakla birlikte, hepsi hükümetlerin harcama
yapmasýný gerektirir, bazý hükümetlerin bu
harcamalarý karþýlamasý da güç olabilir.
Sigara býrakma programlarýnýn var olan saðlýk
bakýmý programlarýna entegre edilmesi çözüm
açýsýndan çok temel bir unsurdur. Sigara
býrakma ile ilgili harcamalar tütün vergilerinin
Tütün kontrolü konusundaki yasalarý destekleme zamanýdýr
48
TÜTÜN BAÐIMLILIÐI TEDAVÝSÝ
%100
3
5
Veri bildirilmemiþ.
13
5
%80
17
10
32
Nikotin replasman
tedavisi veya bazý klinik
hizmetler var (hiçbiri geri
ödenmiyor).
%60
%40
Nikotin replasman
tedavisi veya sigara
býrakma hizmeti yok.
23
22
Nikotin replasman
tedavisi hem de bazý
klinik hizmetler var
(hiçbiri geri ödenmiyor).
44
%20
11
7
%0
Yüksek gelirli
2
0
Orta gelirli
Düþük gelirli
Ulusal düzeyde sigara
býrakma telefon hattý var,
ayrýca nikotin replasman
tedavisi hem de bazý
klinik hizmetler var.
Replasman tedavisi veya
býrakma hizmetleri için
geri ödeme var.
Dünyadaki 10 ölümden
1 tanesinin nedeni tütündür.
Dünya Saðlýk Örgütü, Dünya Saðlýk Raporu 2002
49
artýrýlmasý yolu ile nanse edilebilir. Bu
þekilde çok sayýda yaþam kurtarýlabilir, tütün
salgýný nedeniyle olan hastalýk yükünde ve
bu nedenle olan ekonomik kayýplarda önemli
azalma saðlanabilir.
Sigara paketleri üzerinde
kapsamlý uyarý yazýsý birkaç
ülkede vardýr
Toplumu sigaranýn zararlarý konusunda
uyarmak önemlidir ve bunun için deðiþik
yollar vardýr. Küresel tütün salgýný konusundaki
bu ilk raporda ülkelerde sigara paketleri
üzerindeki saðlýk uyarýlarýnýn büyüklüðü
ve özellikleri konusundaki gereksinimler
gözden geçirilmiþtir. Saðlýk uyarýlarý yolu ile
hükümetler bir harcama yapmadan saðlýk
konusundaki bilgileri topluma ulaþtýrabilirler,
ancak uygulama konusunda bir zorlama
saðlayamazlar. Raporda paketler üzerindeki
“haf”, “düþük katranlý” gibi aldatýcý ve
yanýltýcý mesajlarýn önlenmesi konusunda
hükümetlerin etkinlikleri de gözden
geçirilmektedir. Daha sonra yazýlacak olan
raporlarda, halk eðitimi kampanyalarý dahil
olmak üzere toplum eðitiminin daha baþka
yöntemleri de deðerlendirilecektir.
Paketler üzerindeki uyarýlar paketin yüzünün
en az yarýsýný kaplayacak geniþlikte olmalý,
aralýklarla deðiþtirilmeli ve resimli uyarýlar
þeklinde olmalýdýr. Etkili uyarý mesajlarýnýn
yaygýn þekilde kullanýlmasý tütünün saðlýk
tehlikeleri konusunda önemli bilgiler saðlar,
ayrýca tütün endüstrisi tarafýndan yayýlmak
istenen yanlýþ bilgileri de önler.
Sigara paketleri üzerinde zayýf saðlýk uyarýlarý
olmasý –veya hiç uyarý olmamasý– bütün
dünyada oldukça yaygýn bir normdur.
Böylelikle sigara kullananlara ve ileride
kullanabilecek olanlara sigaranýn saðlýk
tehlikelerini anlatmak bakýmýndan en ucuz
olan bu yol kullanýlmamýþ olmaktadýr.
Dünyada sigara paketleri üzerinde saðlýk
uyarýlarý bulunan 176 ülkeden yalnýzca
15 tanesinde (dünya nüfusunun %6’sýný
kapsar) paketin asýl yüzünün en az %30’unu
kapsayacak þekilde resimli uyarýlar vardýr,
dünya nüfusunun %4’üne karþýlýk olacak
þekilde yalnýzca 5 ülkede paket uyarýlarý
bütün kriterleri karþýlamaktadýr. Bu ülkeler
dünyanýn deðiþik bölgelerindedir, farklý
gelir düzeyinde ve çeþitli sosyal özelliktedir;
bu da bu konuda neler yapýlabileceðini ve
yapýlmasý gerektiðini açýklamaktadýr.
Bilgi alýnan ülkelerden 77 tanesinde saðlýk
uyarýlarý zorunlu deðildir. Paketler üzerinde,
paketin asýl yüzünün %30’undan daha az
Kazanan tarafta ol
50
bölümünü kapsayacak þekilde uyarý yazýlan
25 ülkede vardýr; bu uyarýlar da genellikle
çok küçük yazýlardýr. Diðer 45 ülkede uyarýlar
paketin yüzünün %30’unu kaplayacak
büyüklüktedir, sadece 29 ülkede uyarýlarýn
kapladýðý alan paketin yüzünün %30’undan
fazladýr. Uyarýlar da çoðunlukla sigaranýn
neden olduðu spesik hastalýklara iþaret
etmeyen, sigaranýn zararlarý konusunda
zayýf ve genel ifadeler þeklindedir. Sadece
66 ülkede tütün endüstrisi tarafýndan
pazarlama amaçlý olarak kullanýlan
“haf”, “düþük katranlý” gibi ifadelerin
yazýlmasý yasaklanmýþtýr. Dünya nüfusunun
%40ýndan çoðu, bu türden aldatýcý ve
yanýltýcý mesajlarýn yasak olmadýðý ülkelerde
yaþamaktadýr.
Bazý ülkelerde paketler üzerinde etkili
uyarýlar vardýr. Tayland’da paketin her iki
yüzünde, alanýn%50’sinden fazla alaný
kaplayacak þekilde resimli uyarýlar vardýr.
Tütün endüstrisinin yasal yola baþvurma
þeklindeki tehditlerine raðmen bu resimli
uyarýlar çürümüþ diþler, kararmýþ akciðerler
ve duman içinde nefes almaya çalýþan
bebekler gibi kaygý uyandýrýcý resimlerdir.
Ülkeler uyarýlarýn büyüklüðünü artýrmak,
güçlü ifadeler kullanmak ve resimli uyarýlar
kullanmak suretiyle bu konudaki politikalarýný
geliþtirebilirler. Paketler üzerinde uyarýlarýn
yazýlmasýný zorunlu yapmayan ve aldatýcý ve
yanýltýcý ifadeler kullanýlmasýný yasaklamayan
ülkeler vatandaþlarýný sigaranýn yol açtýðý
sorunlar konusunda bilgilendirme ve tütün
endüstrisi tarafýndan kullanýlan aldatýcý
ve yanlýþ bilgilerden koruma konusunda
baþarýsýz kalýrlar.
Tütün ürünlerinin reklam,
tanýtým ve sponsorluðu
konusunda yasaklama az
sayýda ülkede vardýr
Küresel tütün endüstrisinin varlýðýný
sürdürebilmesi ve geliþmesi için oltaya
takýlmýþ olan mevcut müþterilerinin devam
etmesi ve yeni kiþilerin bu öldürücü
alýþkanlýðý edinmesi gerekmektedir. Bu
amaca ulaþmak için endüstri her yýl reklam,
tanýtým ve sponsorluk amacý ile milyarlarca
dolar harcamaktadýr. Ülkeler açýsýndan
vatandaþlarýn saðlýðýný koruma bakýmýndan
yapýlabilecek en etkili uygulamalardan birisi,
birkaç ülkede yapýldýðý gibi, tütün ürünlerinin
her türlü reklam, tanýtým ve sponsorluðunun
yasaklanmasýdýr.
Reklam, tanýtým ve sponsorluk yasaðý ile ilgili
SAÐLIK UYARILARI
%100
3
%80
11
4
Uyarý yok
10
38
29
%60
Paketin ana yüzünün
%30’undan az alaný
kaplayacak büyüklükte
uyarýlar var
Paketin ana yüzünün en
az %30’unu kaplayacak
büyüklükte uyarýlar
var ve Teknik Not I’de
açýklanan yedi paketlik
uyarý kriterlerinden
bir veya daha çoðunu
karþýlýyor
23
%40
33
15
%20
7
10
1
4
0
Yüksek gelirli
Orta gelirli
Düþük gelirli
6
%0
Veri bildirilmemiþ.
Paketin ana yüzünün en
az %50’sini kaplayacak
büyüklükte uyarýlar var ve
Teknik Not I’de açýklanan
yedi paketlik uyarý
kriterlerinden bir veya
daha çoðunu karþýlýyor.
Ayrýca aldatýcý terimlerin
kullanýlmasý yasak
Saðlýk uyarýlarý ve bilgilendirici mesajlarla birlikte
olan resimli uyarýlar sigaranýn saðlýk zararlarý
konusunda tüketicilerin bilgisini artýrýr, sigarayý
býrakma isteðini destekler ve sigaraya baþlama
isteðini veya býrakanlarýn yeniden baþlama
isteðini engeller.
Saðlýk ve Yaþlýlýk Bakanlýðý, Avustralya (2004)
51
soruyu yanýtlayan 179 ülke (ve bir baðýmsýz
bölge) içinde, dünya nüfusunun %5’ini
kapsayan sadece 20 ülkede bu konuda tam
yasak vardýr. Diðer 106 Üye Ülkede reklam,
tanýtým ve sponsorluk konusunda çok az
veya orta düzeyde yasaklar vardýr, 54 ülkede
de bu yönde herhangi yasak söz konusu
deðildir. Tam olarak, orta düzeyde veya çok
az düzeyde yasaklamanýn olduðu ülkeler
benzer refah düzeylerinde olan ülkelerdir.
Bu da bütün ülkelerin reklam, tanýtým ve
sponsorluk yasaðý uygulama bakýmýndan
benzer koþullarda olduðunu göstermektedir.
Ülkelerin reklam yasaðý ile ilgili uygulama
düzeylerinin belirlenmesi, esas olarak ülkenin
tütün endüstrisinin tanýtým etkinliklerine
getirdiði yasal kýsýtlamaya ve yasanýn getirdiði
kýsýtlamanýn direkt veya indirekt pazarlamaya
yönelik olmasýna baðlýdýr. Direkt pazarlama
her türlü reklamý kapsamaktadýr. Ýndirekt
pazarlama ise yat indirimi, parasýz daðýtým
ile spor, eðlence etkinlikleri ve festivallerde
sponsorluk konularýný kapsar.
Pek çok ülkede reklam, tanýtým ve sponsorluk
konusunda yasaklar vardýr ancak bu konudaki
yasaklar etkili þekilde uygulanmamaktadýr.
Uygulamada zorlama yapýlmasý ile ilgili
olarak baðýmsýz uzmanlar tarafýndan 10
puan üzerinden yapýlan deðerlendirmede 58
ülkenin 30 tanesi direkt reklamlar konusunda,
57 ülkenin 17 tanesi de indirekt reklamlar
konusunda 8 ve üzerinde puan almýþlardýr.
Etkili þekilde uygulansa bile kýsmi yasaklarýn
etkisi azdýr, zira tütün endüstrisi bu yöndeki
bütçesini diðer kanallara yöneltmektedir.
Örneðin televizyonda reklam yapýlmasý
yasaklanýrsa sigara rmalarý gazete ve
dergilerle sokak panolarýna (bilboard)
yönelmektedir. Reklamlarýn her türlüsü
yasaklanýrsa, þirketler bu defa da sponsorluk
konularý ile yat indirimi ve parasýz daðýtým
yollarýný kullanmaktadýr.
Direkt pazarlama ile ilgili yasaklamalar
konusunda bilgi veren ülkelerin üçte
ikisi yerel televizyonlarda reklam yasaðý
uygulamaktadýr. Yasaklamalar konusunda
en yaygýn uygulanan yöntem bu olmakla
birlikte ülkelerin üçte biri halen televizyon
reklamlarýna izin vermektedir – oysa reklam
yasaðý kimi ülkelerde 40 yýldan daha
öncesinden beri uygulanmaktadýr. Yerel
gazete ve dergilerle sokak panolarýnda
reklam yasaðý ülkelerin yarýsýndan biraz
çoðunda uygulanmaktadýr. Ülkelerin
yarýsýndan azý diðer reklam yasaðý türlerini
uygulamaktadýr. Perakende satýþ noktalarýnda
reklam yasaðý ülkelerin üçte birinde
uygulanmaktadýr. Ýnternet reklamlarý ise
kontrolü güç olan konudur ve sadece 26 ülke
bu yönde yasaklama uyguladýðýný belirtmiþtir.
Ýndirekt pazarlama konusundaki yasaklarla
ilgili olarak, dünya nüfusunun yarýsýndan
daha az bir bölümünü kapsayacak þekilde
yalnýzca 75 ülke tütün ürünlerinin parasýz
daðýtýmýný yasaklamýþtýr. En az kullanýlan
yöntemlerden birisi, giysiler gibi baþka
ürünlerde sigara markalarýnýn kullanýlmasý
þeklindeki marka esnetme (brand extension)
uygulamasýnýn yasaklanmasýdýr. Dünyadaki
ülkelerin sadece üçte birinde marka esnetme
yasaklanmýþtýr. Dünya nüfusunun üçte
birini kapsayacak ve bu konuda bilgi veren
ülkelerin de üçte birini kapsayacak þekilde
59 ülkede perakende satýþ noktalarýnda
yat indirimi yasaktýr. Fiyat indirimi özellikle
gençlere yönelik olarak yapýlýr, zira gençler
baðýmlýlýk edinme bakýmýndan yat
konusunda çok duyarlýdýrlar.
Yapýlmasý gereken daha çok þey var,
ama bazý ülkeler bu konuda yol gösterici
olmuþlardýr. Norveç reklam yasaðýný 40
yýldan beri uygulamaktadýr. Tütün endüstrisi
ve taraftarlarý bu yasakla çok mücadele
ettiler, yasaklamanýn ülke ekonomisine
zarar vereceði þeklinde yanlýþ iddialarda
MPOWER ile daha uzun yaþamak
52
REKLAM TANITIM VE SPONSORLUK YASAÐI
%100
3
2
9
Veri bildirilmemiþ
4
%80
20
Direkt ve indirekt
yasak yok
30
Bir, iki veya üç direkt, en
az bir tane de indirekt
yasak var
17
%60
28
16
Dört, beþ veya altý direkt,
en az bir tane de indirekt
yasak var
%40
Tam direkt ve indirekt
yasak var
15
%20
9
21
5
%0
Yüksek gelirli
7
8
Orta gelirli
Düþük gelirli
Genç kýzlar ve kadýnlar tütün
endüstrisi tarafýndan özellikle hedef
alýnmakta ve kandýrýlmaktadýr.
Sigara reklamlarý özgürlük ve
baðýmsýzlýk vaat etmektedir, oysa
sigaranýn kendisi kadýnlar için
baðýmlýlýðýn bir diðer türüdür.
Judith Mackay, Tütün Kontrolü Asya Konsültanlýðý Direktörü
53
bulundular, ama bu iddialar sonunda doðru
çýkmadý. Reklam yasaðýnýn özellikle gençler
arasýnda tütün kullanýmýnýn azalmasý
bakýmýndan yardýmcý olduðu ortaya kondu112.
Pek çok ülkede tütün endüstrisi tarafýndan
yapýlan reklam ve tanýtým çalýþmalarýnýn
kýsýtlanmasý yönünde uygulamalar olmakla
birlikte dünyanýn büyük bölümünde bu
kýsýtlamalar halen yeterli deðildir, olan yerde
de uygulama konusundaki zorlamalar yeterli
deðildir. Var olan uygulamalarýn kapsamlý
hale getirilmesi ve her türlü direkt ve indirekt
reklam, tanýtým ve sponsorluk etkinliklerinin
tam olarak yasaklanmasý bütün ülkelerin
yöneticileri açýsýndan, temel bir amaç olmalýdýr.
Although many countries have implemented
some restrictions on tobacco industry
promotion, the restrictions are still
incomplete in most of the world and,
where present, are often poorly enforced.
Expanding existing measures into
comprehensive bans that prohibit all direct
and indirect tobacco advertising, promotion
and sponsorship should be the goal for every
country’s leadership.
Tütün vergilerini artýrmak
yolu ile ülkeler yaþamlarý
kurtarabilirler
Tütün vergilerinin artýrýlmasý tütün kullanýmýný
azaltmak bakýmýndan en etkili yöntemdir,
ayrýca hükümetin vergi gelirlerinde de artýþ
saðlanýr. Bazý ülkelerde tütün vergilerinde artýþ
saðlanmýþ olmakla birlikte ülkelerin çok büyük
bir bölümünde bu vergiler halen düþüktür.
Enasyonun etkisi ve zaman içinde kiþilerin
satýn alma gücünde artma olmasý nedeniyle
sigara giderek daha kolaylýkla satýn alýnabilir
hale gelmektedir. Sigara satýþ yatýnýn büyük
bir kýsmýný vergilerin oluþturduðu ülkelerde
de durum böyledir. Daha ötesi, pek çok
ülkede sigara dýþýndaki (ör. bidi, kretek) tütün
ürünlerinde vergi yükünün düþük olmasý
ve düþük yatlý sigaralarýn yaygýnlýðý, vergi
artýrýmýnýn ve tütün kontrolü konusundaki
diðer uygulamalarýn olasý yararlarýný
zayýatmaktadýr. Ülkeler tütün üzerindeki
vergileri yükselterek sigara kullanýmýnda
önemli azalma saðlayabilirler ve yaþamlarý
kurtarabilirler.
Bu konuda bilgi veren 152 ülkede tütün
vergi oranlarý yüzde sýfýr ile %80 arasýnda
deðiþmekteydi. Pek çok ülkede vergiler
belirgin þekilde artýrýldý. Ülkelerin dörtte biri
sigaranýn perakende satýþ yatýnýn %25’ten
daha azýný verginin oluþturduðunu belirtti.
Dünya nüfusunun %2’sini oluþturan sadece
4 ülkede vergi oraný perakende satýþ yatýnýn
%75’inden fazla idi. Yüksek gelirli ülkelerin
beþte dördünde vergiler perakende satýþ
Mutlu yaþam için tütünsüzlük
54
yatýnýn %50’sinden fazla iken orta ve
düþük gelirli ülkelerin yarýsýndan azýnda vergi
miktarý perakende satýþ yatýnýn %50’sinden
fazla idi. Tütün salgýnýnýn yüksek gelirli
ülkelerden düþük gelirli ülkelere doðru
kaydýðý düþünüldüðünde bu durum özellikle
rahatsýz edicidir.
Bütün ülkelerde vergilerin artýrýlmasý çok
temeldir. Pek çok ülke daha önce vergileri
artýrmýþtý; bu ülkeler tütün endüstrisinin
ifade ettiði gibi kaçakçýlýk artýþý veya
ekonomi üzerine olumsuz etki gibi konularý
da yaþamadýlar. Güney Afrika’da 1990’lý
yýllarda vergileri artýrmak suretiyle sigaranýn
perakende satýþ yatý iki katýna kadar
artýrýldý, vergi gelirlerinde de ciddi artýþ
saðlandý. Ayný dönemde sigara tüketimi
belirgin þekilde azaldý; bu azalmanýn
%40’ý sigarayý býrakanlar nedeniyle idi.
En büyük düþüþ gençlerde ve düþük gelirli
kiþilerde oldu, yat artýþýndan sonra sigarayý
azaltanlar en çok bu gruplarda idi107.
Vergi artýrýmý en etkili tütün kontrolü
yöntemidir. yüksek vergiler tütün kullanýmýný
azaltýr, saðlýk harcamalarýný azaltýr, sigara
kullanýmý azaldýðý için hane halký geliri olumlu
etkilenir ve hükümetin vergi gelirleri artar,
artan gelirden tütün kontrolü çalýþmalarýna ve
diðer öncelikli alanlara katký saðlanýr.
TÜTÜN VERGÝ DÜZEYLERÝ
%100
Veri bildirilmemiþ
10
20
12
Perakende satýþ yatýnýn
%25’tena azý tütün vergisi
%80
2
3
20
13
%60
%26-50’si tütün vergisi
%51-75’i tütün vergisi
%75’ten fazlasý tütün vergisi
%40
35
20
29
%20
18
8
%0
0
Yüksek gelirli
3
Orta gelirli
1
Düþük gelirli
Geliþmekte olan ülkelerde,
yoksul ailelerde hane halký harcamalarýnýn
%10 kadarý tütün ürünü satýn alýnmasýna
harcanmaktadýr.
Birleþmiþ Milletler Genel Sekreterliði
Ekonomik ve Sosyal Konseyi Raporu (2004)
55
harcamalardan 500 kat fazladýr.
Küresel tütün kontrolünün
nansmaný yeterli deðildir
teknik bir ünitenin olduðunu belirtmiþtir. Diðer 45
ülkede ise (%25) bu amaçla kurulmuþ bir birim
Eldeki bilgilere göre toplam nüfuslarý 2 milyar kadar
mevcut deðildir. Tütün kontrolü konusunda bir
olan düþük gelirli ülkelerde tütün vergisi olarak 13.8
birim oluþturmuþ olan ülkelerden 86 tanesi
Tütün salgýnýna karþý küresel savaþýn
milyar dolar toplanmaktadýr (kiþi baþýna 7 dolar). Bu
(%67) bu birimlerde çalýþan tam süreli personel
nansmanýnýn yetersiz olmasý kabul edilemez bir
miktarýn ancak 1.5 milyon dolarlýk bölümü tütün
sayýsýný 604 olarak bildirmiþtir. Ancak yalnýzca bir
durumdur. Tütün kontrolü bütçesi konusunda bilgi
kontrolü için harcanmaktadýr (kiþi baþýna bir sentin
ülkede (Kanada) toplam sayýnýn 179 tanesi
veren 89 ülkenin yýllýk harcamasý 343 milyon
onda biri, bir dolarýn binde biri). Nüfuslarýnýn
(toplamýn %30’u) ve diðer 5 ülkede de 153 kiþi
dolardýr, bu miktarýn %95’i yüksek gelirli
toplamý 1.9 milyar dolayýnda olan orta gelirli
daha çalýþmaktadýr. Kalan 272 çalýþan diðer 80
ülkelerde harcanmaktadýr ve yaklaþýk %90 kadarý
ülkelerdeki mevcut bilgilere göre tütün vergilerinden
ülkede çalýþmaktadýr ki bu da ülke baþýna
da gelir düzeyi en yüksek olan 7 ülkede
toplanan miktar 52.7 milyar dolar (kiþi baþýna 28.40
ortalama 3.4 tam süreli kiþi anlamýna
harcanmaktadýr. Buna karþýlýk dünyada harcanan
dolar), tütün kontrolü için harcanan miktar ise 12.5
gelmektedir.
toplam miktarýn %4 kadarý orta gelirli ülkelerde,
milyon dolardýr (kiþi baþýna yarým dolar kadar).
ancak %1 kadarý da düþük gelirli ülkelerde
Saðlanan gelir ile harcanan miktarýn orantýsý 4200:1
Genel olarak bakýldýðýnda düþük ve orta gelirli
harcanmaktadýr.
þeklindedir. Yüksek gelirli ülkeler ise vergi gelirinden
ülkelerde ülke baþýna ortalama 5 kiþi, yüksek
toplam olarak 110 milyar dolar (kiþi baþýna 205
gelirli ülkelerde ise ülke baþýna ortalama 18 kiþi
Sigara vergi gelirleri tütün kontrolü çalýþmalarýnýn
dolar) toplamakta ve tütün kontrolü için de 321.3
çalýþmaktadýr. Nüfusu çok olan birkaç ülkede çok
nansmaný için önemli bir kaynak durumundadýr, ayný
milyon dolar (kiþi baþýna 60 sent) harcamaktadýr. Bu
sayýda sigara içen kiþi olmasýna karþýlýk bu alanda
zamanda pek çok ülkede mevcut kaynaklardan
durumda da gelir-harcama orantýsý 340:1
çalýþan personel ile ilgili bilgi alýnamamýþtýr. Bu
yararlanmak suretiyle de tütün kontrolü çalýþmalarý
þeklindedir ve düþük ve orta gelirli ülkelere göre
durumda eldeki bulgular pek çok hükümetin
için yeterli kaynak saðlanabilir. Ülkelerin tütünden
daha düþük olmakla birlikte bu orantý da kabul
tütün kontrolü konusunda daha güçlü çaba
saðladýklarý vergi gelirleri ile tütün kontrolü çalýþmalarý
edilemez düzeydedir.
göstermesi gerektiðini ortaya koymaktadýr. Etkili
için yaptýklarý harcamalar karþýlaþtýrýldýðýnda dikkat
ve iyi bir kadroya sahip olan tütün kontrolü
çekici bir durum ortaya çýkmaktadýr. Bu konuda dünya
Tütün kontrolü programlarýnda çalýþan kiþi sayýsý
programlarý, etkili müdahalelerin uygulanmasý
nüfusunun üçte ikisini kapsayacak þekilde 70 ülkeden
da tatminkar deðildir. Bu konuda bilgi veren 174
bakýmýndan öncülük yapabilir, böylelikle tütün
toplanan bilgiye göre ülkelerin tütünden saðladýklarý
ülkeden 129 tanesi (%75) tütün kontrolü
kullanýmý azaltýlabilir ve milyonlarca yaþam da
vergi gelirleri, tütün kontrolü için yaptýklarý
konusunda ulusal/federal düzeyde görev yapan
kurtarýlmýþ olur.
sigarasýz ortamlar, yanlýþ ve aldatýcý
reklamlardan koruma ve sigara býrakma
desteði. Hükümetler tütün vergilerinden 200
milyar dolayýnda gelir elde etmektedir ve bu
kaynaðý kullanarak tütün kontrolü çalýþmalarý
için daha fazla kaynak bulabilirler. Tütün
vergilerinin daha fazla artýrýlmasý bu çabalarý
nanse etmek için ek kaynak saðlayabilir.
ÖZET
Özet olarak dünya nüfusunun ancak %5’i
temel uygulamalardan herhangi bir tanesini
yerine getirmektedir; reklam, tanýtým ve
sponsorluk konularýnda etkili yasaklama,
MPOWER herkesin yararýnadýr
56
TÜTÜN KONTROLÜ FÝNANSI YETERSÝZDÝR
Kiþi baþýna dolar
250
205$
200
150
100
Kiþi baþýna tütün vergi
geliri
50
28$
Kiþi baþýna tütün kontrolü
harcamasý
7$
$
0
0
0.001$
Düþük gel
gelirli
lirli ülkeler
ül
1$
0
0.005$
Orta geli
gelirli
irli ülkeler
ülk
Yüksek ge
gelirli
elirli ü
elirli
ülkeler
Tütün vergi gelirleri ve tütün kontrolü harcamalarý konusunda bilgi veren 70 ülke verisine dayalýdýr
Tütün kontrolü yalnýzca zengin
ülkelerin uygulayabileceði bir lüks
deðildir, bütün ülkelerin yönelmesi
gereken bir gerekliliktir.
Dünya Saðlýk Örgütü,
Tütün ve Yoksulluk: Bir Kýsýr Döngü (2004)
57
Sonuçlar
Acilen harekete geçilmediði takdirde
önümüzdeki 20-30 yýl içinde tütün
kullanýmýna baðlý ölümler iki katýna
çýkacaktýr. Tütüne baðlý hastalýk salgýný
insanlar tarafýndan meydana getirildiðine
göre, hükümetler aracýlýðý ile harekete
geçmek suretiyle yine insanlar bu salgýný
tersine çevirebilirler.
Dünyada 150’nin üzerinde Taraf ülkenin
(Parties) olduðu Tütün Kontrolü Çerçeve
Sözleþmesi, bu konuda harekete
geçmek için küresel düzeyde taahhütte
bulunulmasýný saðlamýþ ve tütün
kontrolü bakýmýndan etkili müdahaleleri
tanýmlamýþtýr. Dönüm noktasý oluþturan bu
sözleþme ile ülke liderleri vatandaþlarýnýn
en üst düzeyde saðlýk standardýna
ulaþmasýný saðlayabilirler. Bu en temel
insan hakkýný saðlayabilmek bakýmýndan
etkili altý tane tütün kontrolü politikasýný
içeren MPOWER politikalarý tam olarak
uygulandýðý ve zorlandýðý takdirde ülke
halkýný tütün salgýnýnýn neden olduðu
hastalýk ve ölümlerden korur. MPOWER
politikalarýnýn etkisi Çerçeve Sözleþmede
yer alan vizyonun gerçekleþmesini
saðlayacaktýr.
Tütün salgýný tersine çevrilebilir, ancak
ülkelerin, vatandaþlarýný korumak için etkili
adýmlar atmasý gereklidir. Ayrýca tütün
salgýný saðlýktaki eþitsizlikleri daha olumsuz
hale getirmektedir. Bu eþitsizlik hem ülke
içinde olur, sigara kullanýmý yoksul kesimde
daha fazladýr; hem de uluslar arasý alanda
eþitsizlikler artar, yakýn gelecekte tütüne
baðlý hastalýk ve ölümlerin %80’inden
fazlasý yoksul ülkelerde meydana gelecektir.
Günümüzün önde gelen halk saðlýðý
sorunlarý arasýnda tütün konusu çok özel
bir yer almaktadýr; salgýnýn durdurulmasý
mümkündür ve baþarabileceðimiz bir
þeydir. Ülkeler MPOWER politika paketini
uygulamak konusunda politik kararlýlýða,
MPOWER için birleþelim
58
teknik ve lojistik desteðe sahipse
milyonlarca yaþamý kurtarabilirler.
Bu rapora göre dünyada çok büyük bir
nüfus:
• baþkalarýnýn içtiði sigara dumanýndan
tam olarak korunmamaktadýr;
• tütün endüstrisi tarafýndan yapýlan
reklam, tanýtým ve sponsorluk
giriþimlerinden uygun þekilde
korunmamaktadýr;
• sigara satýn almak için, sigara kullanýmýný
azaltmak bakýmýndan yeteri kadar yüksek
ücret ödememektedir;
• sigara paketleri yolu ile grak þeklinde,
önemli ve net mesajlarla yeteri kadar bilgi
alamamaktadýr;
• sigara býrakma olanaklarýna yeteri kadar
ulaþamamaktadýr.
Ayrýca dünya nüfusunun yarýsýndan çoðu
için salgýnýn bütün boyutlarý konusunda
doðru yeterli bilgi mevcut deðildir.
Dünya üzerindeki hükümetler tütünden
her yýl 200 milyar dolar vergi geliri
saðlamaktadýr. Ancak bu miktarýn %1’inin
beþte biri kadarýný tütün kontrolü için
harcamaktadýrlar. Düþük ve orta gelirli pek
çok ülkede tütün kontrolü için harcanan
1 dolara karþýlýk 5000 dolar tütün vergisi
alýnmaktadýr. Oysa tütün kontrolü için
yapýlacak olan temel uygulamalarýn
–vergilendirme, sigarasýz ortamlar, reklam,
tanýtým ve sponsorluk yasaðý, ve paketler
üzerinde resimli uyarýlar– maliyeti çok
düþüktür. Yalnýzca sigara karþýtý reklamlar
ve sigara býrakma hizmetleri önemli
parasal kaynak gerektirir, ki bu kaynak
da vergi miktarýný artýrarak veya çeþitli
katýlýmlarla saðlanabilir.
Ancak tütün kontrolü ile ilgili bütün
yöntemler politik kararlýlýk gerektirir.
Çünkü tütün endüstrisi, çocuklarý ve sigara
içmeyenleri tütün dumanýndan korumak ve
sigarayý býrakmak isteyenlere yardým etmek
konularýnda savunuculuk yapanlardan
çok daha fazla maddi olanaða sahiptir, bu
yüzden tütün salgýnýný tersine çevirebilmek
için bütün ülkelerde daha fazla çaba
gösterilmelidir. MPOWER politikalarýný
uygulamaya koymak için harekete geçerek
hükümetler ve sivil toplum sigara içenlere
yardým için uygun ortam yaratabilirler.
DSÖ, dünyadaki partnerleri ile birlikte
Üye Ülkelere bu mücadelelerinde destek
vermeye hazýrdýr.
Acil olarak harekete geçilmediði takdirde
önümüzdeki yüzyýl içinde 1 milyar kiþi
tütün nedeniyle hayatýný kaybedecektir.
Fakat bu korkutucu gelecek hükümetler ve
sivil toplum tarafýndan tersine çevrilebilir.
Tütün salgýný insanlar tarafýndan meydana
getirildiðine göre, bu salgýn yine insanlar
tarafýndan sonlandýrýlabilir. Hemen harekete
geçmeliyiz.
59
Kaynaklar
1.
Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality
and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS
Medicine, 2006, 3(11):e442.
2.
Peto R et al. Mortality from smoking worldwide.
British Medical Bulletin, 1996, 52(1):12–21.
3.
4.
5.
6.
U.S. Department of Health and Human Services. The
health consequences of smoking: a report of the
Surgeon General. Atlanta, U.S. Department of Health
and Human Services, Centers for Disease Control
and Prevention, National Center for Chronic Disease
Prevention and Health Promotion, Ofce on Smoking
and Health, 2004 (http://www.cdc.gov/tobacco/
data_statistics/sgr/sgr_2004/chapters.htm, accessed 5
December 2007).
Peto R et al. Mortality from tobacco in developed
countries: indirect estimation from national vital
statistics. Lancet, 1992, 339(8804):1268–1278.
Murray CJL, Lopez AD. Alternative projections
of mortality and disability by cause 1990-2020:
Global burden of disease study. Lancet, 1997,
349(9064):1498-1504.
Levine R, Kinder M. Millions saved: proven success
in global health. Washington, DC, Center for Global
Development, 2004.
7.
Peto R, Lopez AD. Future worldwide health effects of
current smoking patterns. In: Koop CE, Pearson CE,
Schwarz MR, eds. Critical issues in global health. San
Francisco, Wiley (Jossey-Bass), 2001:154–161.
8.
Benowitz NL. Pharmacology of nicotine: addiction and
therapeutics. Annual Review of Pharmacology and
Toxicology, 1996, 36:597–613.
9.
Battling big tobacco: Mike Wallace talks to the
highest-ranking tobacco whistleblower. CBS
News, 16 January 2005 (http://www.cbsnews.com/
stories/2005/01/13/60II/main666867.shtml, accessed
5 December 2007).
10. Hendricks PS et al. The early time course of smoking
withdrawal effects. Psychopharmacology, 2006,
187(3):385–396.
11. World Health Organization. Tobacco: deadly in any
form or disguise. Geneva, World Health Organization,
2006 (http://www.who.int/tobacco/communications/
events/wntd/2006/T_Rapport.pdf, accessed 5
December 2007).
12. World Health Organization. World health report
2002. Geneva, World Health Organization, 2002
(http://www.who.int/whr/2002/Overview_E.pdf,
13. Gottlieb N. Indian cigarettes gain popularity, but
don’t let the avor fool you. Journal of the National
Cancer Institute, 1999, 91(21):1806–1807.
14. California Environmental Protection Agency. Proposed
identication of environmental tobacco smoke
as a toxic air contaminant: executive summary.
Sacramento, California Environmental Protection
Agency, June 2005 (ftp://ftp.arb.ca.gov/carbis/regact/
ets2006/app3exe.pdf, accessed 5 December 2007).
15. Boffetta P et al. Smokeless tobacco use and
risk of cancer of the pancreas and other organs.
International Journal of Cancer, 2005, 114(6):992–
995.
60
16. Gupta PC, Sreevidya S. Smokeless tobacco use, birth
weight, and gestational age: population based,
prospective cohort study of 1217 women in Mumbai,
India. British Medical Journal, 2004, 328(7455):1538.
31. Behan DF, Eriksen MP, Lin Y. Economic effects of
environmental tobacco smoke. 2005 (http://www.
soa.org/les/pdf/ETSReportFinalDraft(Final%203).pdf,
17. Guindon GE, Boisclair D. Past, current and future
trends in tobacco use. Washington, DC, World Bank,
2003 (http://www1.worldbank.org/tobacco/pdf/
Guindon-Past,%20current-%20whole.pdf, accessed 5
December 2007).
32. McGhee SM et al. Cost of tobacco-related diseases,
including passive smoking, in Hong Kong. Tobacco
Control, 2006, 15(2):125–130.
18. Liu BQ et al. Emerging tobacco hazard in China:
1.
Retrospective proportional mortality study
of one million deaths. British Medical Journal, 1998,
317(7170):1411–1422.
19. Gajalakshmi V et al. Smoking and mortality from
tuberculosis and other diseases in India: retrospective
study of 43000 adult male deaths and 35000 controls.
Lancet, 2003, 362(9383):507–515.
20. Gilmore A et al. Prevalence of smoking in 8 countries
of the former Soviet Union: results from the living
conditions, lifestyles and health study. American
Journal of Public Health, 2004, 94(12):2177–2187.
21. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
Global youth tobacco survey. Atlanta, U.S. Centers
for Disease Control and Prevention (http://www.cdc.
gov/tobacco/global/gyts/datasets/policy.htm, accessed
5 December 2007).
22. Guindon GE et al. The cost attribuTablo to tobacco
use: a critical review of the literature. Geneva, World
Health Organization, 2006.
23. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
Annual smoking-attribuTablo mortality, years of
potential life lost, and productivity losses – United
States, 1997–2001. Morbidity and Mortality
Weekly Report, 2005, 54(25):625–628.
24. World health statistics. Geneva, World Health
Organization, 2007.
25. Efroymson D et al. Hungry for tobacco: an analysis
of the economic impact of tobacco consumption
on the poor in Bangladesh. Tobacco Control, 2001,
10(3):212–217.
26. de Beyer J, Lovelace C, Yürekli A. Poverty and tobacco.
Tobacco Control, 2001, 10(3):210–211.
27. Nassar H. The economics of tobacco in Egypt, a
new analysis of demand. Washington, DC, World
Bank, 2003 (http://repositories.cdlib.org/context/
tc/article/1120/type/pdf/viewcontent/, accessed 5
December 2007).
28. Sesma-Vázquez S et al. El comportamiento de la
demanda de tabaco en México: 1992–1998.
[Trends of tobacco demand in México: 1992–1998].
Salud Publica de Mexico, 2002, 44(Suppl. 1):S82–S92.
29. Liu Y et al. Cigarette smoking and poverty in China.
Social Science & Medicine, 2006, 63(11):2784–2790.
30. World Health Organization. World no tobacco day
2004 materials. Geneva, World Health Organization,
2004 (http://www.who.int/tobacco/resources/
publications/wntd/2004/en/index.html, accessed 5
December 2007).
33. Yach D, Wipi H. A century of smoke. Annals
of Tropical Medicine and Parasitology, 2006,
100(5–6):465–479.
34. Khuder SA, Dayal HH, Mutgi AB. Age at smoking
onset and its effect on smoking cessation. Addictive
Behaviors, 1999, 24(5):673–677.
35. D’Avanzo B, La Vecchia C, Negri E. Age at starting
smoking and number of cigarettes smoked. Annals of
Epidemiology, 1994, 4(6):455–459.
36. Chen J, Millar WJ. Age of smoking initiation:
implications for quitting. Health Reports, 1998,
9(4):39–46.
37. Everett SA et al. Initiation of cigarette smoking and
subsequent smoking behavior among U.S. high school
students. Preventive Medicine, 1999, 29(5):327–333.
38. Breslau N, Peterson EL. Smoking cessation in young
adults: age at initiation of cigarette smoking and
other suspected inuences. American Journal of
Public Health, 1996, February, 86(2):214–220.
39. Federal Trade Commission. Cigarette report for 2003.
Washington, DC, Federal Trade Commission, 2005
(http://www.ftc.gov/reports/cigarette05/050809cigrpt.
pdf, accessed 6 December 2007).
40. Cheng, R. Altria Draws Traders’ Attention On Prot
Potential of Spin-off. Wall Street Journal, interactive
edition, 28 August 2007.
41. Altria Group Inc. Philip Morris International
announces agreement in principle to acquire
additional 30% stake in Mexican tobacco business
from Grupo Carso. Lausanne, Altria press release,
18 July 2007 (http://www.altria.com/media/press_
release/03_02_pr_2007_07_18_01.asp, accessed 5
December 2007).
42. Altria Group Inc. Philip Morris International
announces agreement to purchase majority
stake in Lakson Tobacco Company in Pakistan.
Lausanne, Altria press release, 19 January 2007
(http://www.altria.com/media/press_release/03_02_
pr_2007_01_19_07_01.asp, accessed 5 December
2007).
43. Imperial Tobacco. European Commission approves
proposed acquisition of Altadis, S.A. by Imperial
Tobacco Group PLC. Press release, 18 October
2007 (http://www.imperial-tobacco.com/index.
asp?page=78&newsid=508&type=18, accessed 5
December 2007).
44. British American Tobacco. British American Tobacco
wins bid for Serbian tobacco company. Press
release, 4 August 2003 (http://www.bat.com/group/
sites/uk__3mnfen.nsf/vwPagesWebLive/6C4C5806F05
B3E4CC12573140052F098?opendocument&SKN=1&T
MP=1, accessed 5 December 2007).
45. World Health Organization. Conference of the Parties
to the WHO Framework Convention on Tobacco
Control (http://www.who.int/gb/fctc/PDF/cop2/
FCTC_COP2_17P-en.pdf, accessed 5 December 2007).
46. World Health Organization/International Agency
for Research on Cancer IARC. Tobacco smoke and
involuntary smoking: summary of data reported
and evaluation. Geneva, Monographs on the
Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, Volume
83, 2004 (http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/
vol83/volume83.pdf, accessed 5 December 2007).
47. U.S. Department of Health and Human Services. The
health consequences of involuntary exposure to
tobacco smoke: a report of the Surgeon General.
Atlanta, U.S. Department of Health and Human
Services, Centers for Disease Control and Prevention,
Coordinating Center for Health Promotion,
National Center for Chronic Disease Prevention and
Health Promotion, Ofce on Smoking and Health,
2006 (http://www.surgeongeneral.gov/library/
secondhandsmoke/report/fullreport.pdf, accessed 5
December 2007).
48. Scientic Committee on Tobacco and Health.
Update of evidence on health effects of
secondhand smoke. London, Scientic Committee
on Tobacco and Health, 2004 (http://www.dh.gov.
uk/prod_consum_dh/idcplg?IdcService=GET_
FILE&dID=13632&Rendition=Web, accessed 5
December 2007).
49. Mulcahy M et al. Secondhand smoke exposure and
risk following the Irish smoking ban: an assessment
of salivary cotinine concentrations in hotel workers
and air nicotine levels in bars. Tobacco Control, 2005,
14(6):384–388.
50. Fichtenberg CM, Glantz SA. Effect of smoke-free
workplaces on smoking behaviour: systematic review.
British Medical Journal, 2002, 325(7357):188.
51. Borland RM et al. Determinants and consequences
of smoke-free homes: ndings from the International
Tobacco Control (ITC) Four Country Survey. Tobacco
Control, 2006, 15(Suppl. 3):iii42–iii50.
52. New Zealand Ministry of Health. After the smoke has
cleared: evaluation of the impact of a new smokefree
law. Wellington, Ministry of Health, 2006 (http://www.
hpac.govt.nz/moh.nsf/UnidPrint/MH5599?OpenDocume
nt#information, accessed 5 December 2007.)
53. Evans D, Byrne C. The 2004 Irish smoking ban: is
there a “knock-on” effect on smoking in the home?
Health Service Executive, Western Area, 2006.
54. Heironimus J. Impact of workplace restrictions on
consumption and incidence. 22 January 1992 (http://
tobaccodocuments.org/pm/2023914280-4284.html,
55. Pan American Health Organization. World Health
Organization. Smoke-free inside. 2007 (http://www.
paho.org/english/ad/sde/ra/Engbrochure.pdf, accessed
5 December 2007).
56. Siegel M. Economic impact of 100% smoke-free
restaurant ordinances. In: Smoking and restaurants:
a guide for policy-makers. Berkeley, UC Berkeley/
UCSF Preventative Medicine Residency Program,
American Heart Association, California Afliate
Alameda County Health Care Services Agency,
Tobacco Control Programme, 1992: 26–30 (http://
tobaccodocuments.org/lor/87604525-4587.html,
accessed 5 December 2007)
57. Scollo M et al. Review of the quality of studies
on the economic effects of smoke-free policies on
the hospitality industry. Tobacco Control, 2003,
12(1):13–20.
58. Howell F. Smoke-free bars in Ireland: a runaway
success. Tobacco Control, 2005, 14(2):73–74.
59. Fong GT et al. Reductions in tobacco smoke pollution
and increases in support for smoke-free public places
following the implementation of comprehensive
smoke-free workplace legislation in the Republic
of Ireland: ndings from the International Tobacco
Control (ITC) Ireland/UK Survey. Tobacco Control,
2006, 15(Suppl. 3):iii51–iii58.
60. Organización Panamericana de la Salud (Pan
American Health Organization). Estudio de
“Conocimiento y actitudes hacia el decreto
288/005”. (Regulación de consumo de tabaco en
lugares públicos y privados). October 2006 (http://
www.presidencia.gub.uy/_web/noticias/2006/12/
informeo_dec268_mori.pdf, accessed 5 December
2007).
61. Asthma and Respiratory Foundation of New Zealand.
Aotearoa New Zealand smokefree workplaces: a
12-month report. Wellington, Asthma and Respiratory
Foundation of New Zealand, 2005 (http://www.nosmoke.org/pdf/NZ_TwelveMonthReport.pdf, accessed
5 December 2007).
62. California bar patrons eld research corporation polls,
March 1998 and September 2002. Sacramento,
Tobacco Control Section, California Department of
Health Services, November 2002.
63. Ministry of Health, People’s Republic of China. China
tobacco control report. Beijing, May 2007.
64. ANSI/ASHRAE Standard 62.1-2004, Ventilation for
accepTablo indoor air quality.
65. Ofce of Environmental Health Hazard Assessment.
Health effects of exposure to environmental
tobacco smoke. Sacramento, Environmental
Protection Agency, 1997.
72. Conference of the Parties to the WHO Framework
Convention on Tobacco Control (FCTC), Bangkok,
guidelines adopted July 2007. Geneva, World Health
Organization, WHO Framework Convention on
Tobacco Control – Second Session of Conference
of the Parties (http://www.who.int/mediacentre/
events/2007/fctc_bangkok/en/index.html, accessed 6
December 2007).
73. Jones JM. Smoking habits stable; most would
like to quit. 18 July 2006 (http://www.gallup.com/
poll/23791/Smoking-Habits-Stable-Most-Would-LikeQuit.aspx, accessed 6 December 2007).
74. Solberg LI et al. Repeated tobacco-use screening and
intervention in clinical practice: health impact and
cost effectiveness. American Journal of Preventive
Medicine, 2006, 31(1):62–71.
75. West R, Sohal T. “Catastrophic” pathways to smoking
cessation: ndings from national survey. British
Medical Journal, 2006, 332(7539):458–460.
76. Fiore MC. Treating tobacco use and dependence:
a public health service clinical practice guideline.
Rockville, MD, U.S. Department of Health and Human
Services, press brieng, 27 June 2000 (http://www.
surgeongeneral.gov/tobacco/mf062700.htm, accessed
16 December 2007).
77. Feenstra TL et al. Cost-effectiveness of face-to-face
smoking cessation interventions: a dynamic modeling
study. Value in Health, 2005, 8(3):178–190.
78. Bao Y, Duan N, Fox SA. Is some provider advice
on smoking cessation better than no advice? An
instrumental variable analysis of the 2001 National
Health Interview Survey. Health Services Research,
2006, 41(6):2114–2135.
79. An evaluation of the services of Asian Quitline.
London, South Asian Social Researchers’ Forum, 2001.
80. Owen L. Impact of a telephone helpline for smokers
who called during a mass media campaign. Tobacco
Control, 2000, 9(2):148–154.
66. WHO Tobacco Free Initiative. Building blocks for
tobacco control: a handbook. Geneva, World
Health Organization, 2004 (http://www.who.int/
entity/tobacco/resources/publications/general/
HANDBOOK%20Lowres%20with%20cover.pdf,
81. Pzer for Professionals. Mechanism of action of
CHANTIX™ (varenicline), 2007 (https://www.
pzerpro.com/product_info/chantix_dual_action.jsp,
67. Borland RM et al. Support for and reported
compliance with smoke-free restaurants and bars
by smokers in four countries: ndings from the
International Tobacco Control (ITC) Four Country
Survey. Tobacco Control, 2006, 15(Suppl. 3):iii34–
iii41.
82. Tobacco Advisory Group of the Royal College of
Physicians. Nicotine addiction in Britain; a report of
the Tobacco Advisory Group of the Royal College
of Physicians. London, Royal College of Physicians
of London, 2000 (http://www.rcplondon.ac.uk/pubs/
books/nicotine, accessed 6 December 2007).
68. Tang H et al. Changes of knowledge, attitudes, beliefs,
and preference of bar owner and staff in response
to a smoke-free bar law. Tobacco Control, 2004,
13(1):87–89.
83. Hammond D et al. Effectiveness of cigarette warning
labels in informing smokers about the risks of
smoking: ndings from the International Tobacco
Control (ITC) Four Country Survey. Tobacco Control,
2006, 15(Suppl. 3):iii19–iii25.
69. Rudin A. Zagat 2004 New York City restaurant
survey nds local dining economy in comeback
mode; 29,361 voters turn out for Zagat’s 25th annual
NY guide. Press release, 20 October 2003 (http://
www.zagat.com/about/about.aspx?menu=PR18,
84. Ofce of the Surgeon General. Reducing the health
consequences of smoking; 25 years of progress: a
report of the Surgeon General. Rockville, Center for
Chronic Disease Prevention and Health Promotion,
Ofce on Smoking and Health, 1989.
70. Campaign for Tobacco-Free Kids. Zagat restaurant
survey provides more evidence that New York
City’s smoke-free law is not hurting business.
Press release, 21 October 2003 (http://www.
tobaccofreekids.org/Script/DisplayPressRelease.
php3?Display=700, accessed 6 December 2007).
71. Saloojee Y, Dagli E. Tobacco industry tactics for
resisting public policy on health. Bulletin of the
World Health Organization, 2000, 78(7):902–910.
85. Siahpush M et al. Socioeconomic and country
variations in knowledge of health risks of tobacco
smoking and toxic constituents of smoke: results from
the 2002 International Tobacco Control (ITC) Four
Country Survey. Tobacco Control, 2006, 15(Suppl.
3):iii65–iii70.
86. Assunta M, Chapman, S. Industry sponsored youth
smoking prevention programme in Malaysia: a case
study in duplicity. Tobacco Control, 2004, 13(Suppl.
2):ii37–ii42.
61
87. U.S. Department of Health and Human Services.
CDC recommended annual per capita funding
levels for state programs, 2007. Atlanta, U.S.
Department of Health and Human Services, Centers
for Disease Control and Prevention, 2007 (http://
www.cdc.gov/tobacco/tobacco_control_programs/
stateandcommunity/best_practices/00_pdfs/2007/
best_practices_sectionBpc.pdf, accessed 6 December
2007).
88. Borland R. Tobacco health warnings and smokingrelated cognitions and behaviours. Addiction, 1997,
92(11):1427–1435.
89. Datafolha Instituto de Pesquisas. 76% são a favor
que embalagens de cigarros tragam imagens que
ilustram males provocados pelo fumo; 67% dos
fumantes que viram as imagens armam terem
sentido vontade de parar de fumar. Opinião
pública, 2002 (http://datafolha.folha.uol.com.br/po/
fumo_21042002.shtml, accessed 6 December 2007).
90. Mahood G. Canadian tobacco package warning
system. Tobacco Control, 1995, 4:10–14 (http://
tobaccocontrol.bmj.com/cgi/reprint/4/1/10, accessed 6
December 2007).
91. Saffer H, Chaloupka F. The effect of tobacco
advertising bans on tobacco consumption. Journal of
Health Economics, 2000, 19(6):1117–1137.
92. Saffer H. Tobacco advertising and promotion. In: Jha
P, Chaloupka FJ, eds. Tobacco control in developing
countries. Oxford, Oxford University Press, 2000:
215–236.
93. Basil MD, Basil DZ, Schooler C. Cigarette advertising
to counter New Year’s resolutions. Journal of Health
Communication, 2000, 5(2):161–174.
94. Shafey O et al. Cigarette advertising and female
smoking prevalence in Spain, 1982–1997: case
studies in international tobacco surveillance. Cancer,
2004, 100(8):1744–1749.
95. Smee C et al. Effect of tobacco advertising on
tobacco consumption: a discussion document
reviewing the evidence. London, Economic and
Operational Research Division, Department of Health,
1992.
96. Country proles. Fifth WHO seminar for a TobaccoFree Europe, World Health Organization Regional
Ofce for Europe, Warsaw, 26–28 October 1995.
103. Campaign for Tobacco-Free Kids. A long history
of empty promises: the cigarette companies’
ineffective youth anti-smoking programs.
Washington, DC, National Campaign for TobaccoFree Kids, 1999 (http://tobaccofreekids.org/research/
factsheets/pdf/0010.pdf, accessed 6 December 2007).
104. Jha P et al. Tobacco Addiction. In: Jamison DT et
al., eds. Disease control priorities in developing
countries, 2nd ed. New York, Oxford University Press
and Washington, DC, World Bank, 2006: 869–885
(http://les.dcp2.org/pdf/DCP/DCP46.pdf, accessed 16
December 2007).
105. Chaloupka FJ et al. The taxation of tobacco products.
In: Jha P, Chaloupka FJ, eds. Tobacco control in
developing countries. Oxford, Oxford University
Press, 2000:237–272.
106. Sunley et al. The design, administration, and potential
revenue of tobacco excises. In: Jha P, Chaloupka
FJ, eds. Tobacco control in developing countries.
Oxford, Oxford University Press, 2000:409–426.
107. van Walbeek C. Tobacco excise taxation in South
Africa: tools for advancing tobacco control in the
XXIst century: success stories and lessons learned.
Geneva, World Health Organization, 2003 (http://
www.who.int/tobacco/training/success_stories/en/
best_practices_south_africa_taxation.pdf, accessed 6
December 2007).
108. Joossens L. Report on smuggling control in Spain.
Geneva, World Health Organization, 2003 (http://
www.who.int/tobacco/training/success_stories/
en/best_practices_spain_smuggling_control.pdf,
109. World Health Organization. STEPwise approach
to surveillance (STEPS). Geneva, World Health
Organization, 2007 (http://www.who.int/chp/steps/
en/, accessed 6 December 2007).
110. Department of Health. NHS Stop Smoking
Services and Nicotine Replacement Therapy. UK
Department of Health, 2007 (http://www.dh.gov.uk/
en/Policyandguidance/Healthandsocialcaretopics/
Tobacco/Tobaccogeneralinformation/DH_4002192,
97. Jha P, Chaloupka FJ. Curbing the epidemic:
governments and the economics of tobacco control.
Washington, DC, World Bank, 1999 (http://www.
globalink.org/tobacco/wb/wb04.shtml, accessed 6
December 2007).
111. Brasil. Ministério da Saúde. Coordenação de
prevenção e vigilância do câncer. Instituto Nacional
de Câncer. Relatório preliminar da implantação do
tratamento do fumante no Sistema Único de Saúde
- SUS. Rio de Janeiro, Brasil Ministério da Saúde,
Coordenação de prevenção e vigilância do câncer,
2007.
98. Public health at a glance – Tobacco control. Why is
reducing use of tobacco a priority? Washington, DC,
World Bank, 2003 (http://siteresources.worldbank.org/
INTPHAAG/Resources/AAGTobacControlEngv46-03.
pdf, accessed 6 December 2007).
112. Bjartveit K. Norway: ban on advertising and
promotion. Geneva, World Health Organization, 2003
(http://www.who.int/tobacco/training/success_stories/
en/best_practices_norway_ban.pdf, accessed 6
December 2007).
99. Borland RM. Advertising, media and the tobacco
epidemic. In: China tobacco control report. Beijing,
Ministry of Health, People’s Republic of China, May
2007.
113. World Heath Organization. The WHO Global
InfoBase. Geneva, World Health Organization, 2007
(http://www.who.int/infobase/report.aspx, accessed 6
December 2007).
100. Willemsen MC, De Zwart WM. The effectiveness of
policy and health education strategies for reducing
adolescent smoking: a review of the evidence. Journal
of Adolescence, 1999, 22(5):587–599.
114. World Health Organization. The European Tobacco
control Report, 2007. Geneva, World Health
Organization, Regional Ofce for Europe, 2007 (http://
www.euro.who.int/document/e89842.pdf, accessed 6
December 2007).
101. World Health Organization Regional Ofce for Europe.
It can be done: a smoke-free Europe. Copenhagen,
World Health Organization, 1990.
62
102. Roemer R. Legislative action to combat the world
tobacco epidemic, 2nd ed. Geneva, World Health
Organization, 1993.
115. Strong K et al. Tobacco use in the European Region.
European Journal of Cancer Prevention. In press.
TEKNÝK NOTLAR
TEKNÝK NOT I
TEKNÝK NOT II
Mevcut politikalarýn ve zorlamalarýn deðerlendirilmesi
DSÖ Üye Ülkelerinde sigara kullaným prevalansý
EKLER
EK I
EK II
EK III
EK IV
EK V
EK VI
Ülke prolleri
Küresel tütün kontrolü politikasý verileri
Uluslararasý karþýlaþtýrmalý prevalans tahminleri
Ülkelerin bildirdiði prevalans verileri
Küresel gençlik tütün araþtýrmasý
DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleþmesinde durum
63
TEKNÝK NOT I
Mevcut politikalarýn ve
zorlamalarýn deðerlendirilmesi
DSÖ Küresel Tütün Salgýný Raporu
2008, MPOWER’in 6 politikasýnýn
ülkeler tarafýndan uygulanma durumunu
deðerlendirmek için 32 soruluk bir
form kullandý. Anket formuna www.
who.int/tobacco/mpower adresinden
elektronik olarak ulaþýlabiliyordu ve bu
form “Tütünsüz Giriþim” (Tobacco Free
Initiative)’in ülkelerdeki odak kiþisi (focal
point) tarafýndan dolduruldu. Bu yolla
toplanan fazla miktardaki bilgilerin hepsini
bu kitapta tam olarak sunma olanaðý
olmadý, politika rehberi ve uygulamanýn
deðerlendirilmesi bakýmýndan özet ölçüler
geliþtirildi.
Politikalarýn deðerlendirilmesi, her
bölgedeki ülkeleri dört kategori halinde
gruplandýrarak yapýldý (izleme-monitoring
için beþ kategori). Tütün kullaným sýklýðý
yetiþkin nüfusun yüzdesi olarak verildi. Bu
analiz, her bir ülkede politika alanlarýndaki
hedeerin belirlenmesi ve alýnmasý
gereken acil önlemler konularýný daha iyi
belirlemeye, ayrýca, MPOWER paketinin tam
olarak uygulanmasýna yönelik geliþmeleri
de zaman içinde izlemeye yöneliktir.
Sigarasýzlýk politikalarýnýn zorlanmasý ve
(direkt ve indirekt pazarlama alanlarýnda)
reklam, tanýtým ve sponsorluðun
yasaklanmasý her ülkede beþ uzman
tarafýndan deðerlendirildi. Bu kiþiler
ülkelerindeki yasal düzenlemelerin
uygulanmasýnýn zorlanmasýný “minimal
– en az”, “moderate – orta düzeyde”
ve “high – çok” olarak deðerlendirdiler.
Bu beþ uzman ülkenin Tütünsüz Giriþim
odak kiþisi tarafýndan aþaðýdaki özellikleri
dikkate alarak belirlendi:
• Saðlýk Bakanlýðýnda tütün kontrolünden
sorumlu kiþi, veya tütün kontrolü ve tütün
64
konularý ile ilgili kýdemli bir hükümet
yetkilisi;
• tütün kontrolü konusunda önde gelen
sivil toplum kuruluþunun baþkaný;
• tütün kontrolü konusunda uzman bir
saðlýk personeli (doktor, hemþire, eczacý
veya diþ hekimi);
• üniversitelerin halk saðlýðý alanýndan bir
üye;
• DSÖ ülke osindeki Tütünsüz Giriþim
odak kiþisi.
Bu uzmanlar deðerlendirmelerini baðýmsýz
olarak yaptýlar. Özet puanlar beþ uzmanýn
yaptýðý puanlamalardan hesaplandý.
Uzmanlar çok zorlama için iki, orta düzeyde
zorlama olmasý halinde bir ve hiç zorlama
olmamasý durumunda da sýfýr puan
verdiler. Böylece toplam 10 puan üzerinden
deðerlendirme yapýldý ve ülke puanlarý
sýfýr ile 10 arasýnda deðiþti. Raporun bu ilk
basýmýnda puanlama bu þekilde yapýldý,
ancak sonraki baskýlar için bu yöntem
gözden geçirilecektir.
Her bir araþtýrma için ülkelerin verdikleri
cevaplar Tablo 2.1.1.’den 2.6.7 kadar
tablolar halinde verildi. Zorlayýcýlýk skorlarý
ayrý olarak verildi, yani zorlayýcýlýk dört
kategorinin hesaplanmasýna katýlmadý.
Sonraki raporlarda toplanacak yeni
bilgilerle bu kategorilerin ve zorlayýcýlýðýn
tanýmlarý deðiþebilir.
Ýzleme
Ýzleme kapasitesini tam olarak
deðerlendirebilmek için ilk adým olarak ülke
düzeyinde tütün kullaným sýklýðýna iliþkin
bilgiler toplandý. Elde edilen bilgilerin hangi
yýla ait olduðu, ülkeyi temsil edip etmediði,
yetiþkinleri, gençleri veya her iki grubu
da kapsayýp kapsamadýðý gibi özelikler
bakýmýndan deðerlendirildi.
Ýzleme kapasitesindeki farklýlýklarý dikkate
almak bakýmýndan, yetiþkinler için (yani 5
yaþýndan küçükler) yakýn tarihli prevalans
bilgisine sahip ülkelere bir puan verildi;
bilgiler ülkeyi temsil eder nitelikte ise bir
puan daha verildi. Benzeri yöntem gençlik
tütün kullaným prevalansý için de en
yüksek dört puan olacak þekilde uygulandý.
Böylelikle ülkeler toplam puanlarýna göre
gruplandý.
Yetiþkin ve gençler için temsil eder ve
yakýn tarihli veri yok
Yakýn tarihli fakat ülkeyi temsil
etmeyen veri var; yetiþkinler için yakýn
tarihli ama ülkeyi temsil etmeyen veri
var, fakat gençler için yok, veya gençler
için yakýn tarihli ama ülkeyi temsil
etmeyen veri var fakat yetiþkinler için
yok
Hem yetiþkinler hem de gençler için
yakýn tarihli veri var, ama veri ne
yetiþkinler ne de gençler bakýmýndan
ülkeyi temsil etmiyor
Yetiþkinler ve gençler için yakýn tarihli
ve ülkeyi temsil eder nitelikte veri var
. . . Yakýn tarihli veri yok veya hiç veri yok
Sigarasýz ortamlar
Sigara kullanýmýnýn kýsýtlanabileceði çok
deðiþik ortamlar ve kuruluþlar vardýr. Þu
ortamlar sayýlabilir:
• saðlýk kuruluþlarý;
• üniversiteler dýþýndaki eðitim kurumlarý;
• üniversiteler;
• resmi daireler;
• kapalý ortamlar;
• restoranlar;
• pub ve barlar;
• diðer kapalý iþyerleri
Okul ve hastanelerde sigara içilmesinin
yasaklanmasý korunma bakýmýndan
yapýlmasý gereken an az (minimal) þey
olduðundan, bu yerlerin birisinde kýsýtlama
olmamasý durumunda ülkeye en düþük
puan verildi. Diðer yerlerden ne kadar
fazlasý yasak kapsamýnda ise o ölçüde
yüksek puan verildi.
Sigarasýzlýk yasasý hiç yok veya saðlýk
ve eðitim kurumlarýndan sadece
birisini kapsýyor
Sigarasýzlýk yasasý saðlýk ve eðitim
kurumlarýný kapsýyor, ayrýca diðer
yerlerden bir veya ikisini de kapsýyor
Sigarasýzlýk yasasý saðlýk ve eðitim
kurumlarýný kapsýyor, ayrýca diðer
yerlerden üç veya dört tanesini de
kapsýyor
Sigarasýzlýk yasasý bütün kuruluþlarý
kapsýyor
. . . Veri bildirilmemiþ
Tütün baðýmlýlýðýnýn
tedavisi
Býrakma hattýnýn (quit line) çok düþük
maliyetli olmasýna karþýlýk, yüksek gelirli
birkaç ülke dýþýnda çok az sayýda ülke bu
uygulamayý yapmaktadýr. Böylece en düþük
ikinci sýrada olan býrakma hattý dahil, bütün
ülkeler bu konudaki politikalarý konusunda
net bir bilgi verememektedir. Tedavinin
geri ödenmesi en yüksek kategori olarak
deðerlendirildi, düþük gelirli ülkelerde
sýký bütçe nedeniyle bu durum önemli
olmaktadýr. Nikotin replasman tedavisi
ve danýþmanlýk konularýnda hükümetin
kararlýlýðýný yansýtan üç deðiþik kategori
vardýr.
Nikotin replasman tedavisi veya sigara
býrakma hizmeti yok
Nikotin replasman tedavisi veya
sigara býrakma konusunda bazý klinik
tedavi yöntemleri var (her ikisi de geri
ödenmiyor)
Hem nikotin replasman tedavisi hem
de sigara býrakma konusunda bazý
klinik tedavi yöntemleri var (her ikisi
de geri ödenmiyor)
Ulusal düzeyde býrakma hattý var,
ayrýca hem nikotin replasman tedavisi
hem de sigara býrakma konusunda
bazý klinik tedavi yöntemleri var ve
bunlardan birisi için geri ödeme var
yazýlmýþ olmasý;
• saðlýk uyarýlarýnýn resimli olmasý.
Gruplama ampirik olarak yapýldý, örneðin
bir yanda hiç saðlýk uyarýsý olmayan ülkeler,
ikinci grupta minimal politikasý olan ülkeler
vardý. En üstteki iki grubu belirlemek daha
zordu, çünkü pek çok ülkede, paketin ana
yüzünün %30’unu kaplayan uyarýlar gibi
istenen bütün koþullar saðlanýyordu, ama
bu ülkelerin çoðunda en önemli konulardan
birisi olan paketler üzerinde resimli
uyarýlar yoktu. Bu nedenle en üstten ikinci
kategoride istenen altý özellik de vardý, en
üstteki grupta bunlara ek olarak aldatýcý
terimler de yasaklanmýþtý.
Uyarý yok
Saðlýk uyarýlarý
Paketler üzerindeki uyarý yazýlarýnýn
deðerlendirilmesinde yazýnýn büyüklüðü,
özellikleri ve içeriði ile birlikte aldatýcý
terimlerin yasak olup olmadýðý konularý
dikkate alýndý. Böylece bu konuda veri
toplanýrken uyarý yazýsýnýn paketin asýl
yüzünde kapladýðý alan ve aldatýcý
terimlerin yasaklanmasý ile birlikte
aþaðýdaki özelliklerin varlýðý dikkate alýndý:
• saðlýk uyarýlarý için özel yasal düzenleme;
• saðlýk uyarýlarýnýn her paketin üzerinde
olmasý, ayrýca büyük paketlerin üzerindeki
etiketlerde de olmasý;
• tütün kullanýmýnýn saðlýk üzerindeki
olumsuz etkileri ile ilgili spesik bilgiler;
• uyarýlarýn büyük, net, görülür ve
okunabilir olmasý (örneðin özel renk ve
fontlarýn yasa ile düzenlenmiþ olmasý);
• saðlýk uyarýlarýnýn dönüþümlü olmasý;
• saðlýk uyarýlarýnýn ülkedeki bütün dillerde
Paketin ana yüzünün %30’undan az
yer kaplayan uyarý var
Paketin ana yüzünün en az %30’u
kadar yer kaplayan uyarý var, ayrýca
yukarýda sayýlan yedi özellikten bir
veya altýsý var
Paketin ana yüzünün en az %50’si
kadar yer kaplayan uyarý var, ayrýca
yukarýda sayýlan yedi özelliðin hepsi var
ve aldatýcý terimler de yasak
65
Reklam, tanýtým ve
sponsorluk yasaðý
Ülkeler direkt ve indirekt pazarlama
yasaklarý konusunda net ve geliþen biçimde
evrensel yöntemlerle uygulama yapmýyorlar.
Direkt pazarlama yasaklarý yerel ve
uluslararasý medyada uygulanmaktadýr,
ancak bütün ülkelerde ayný þekilde
uygulanmamaktadýr. Bu deðerlendirmede
temel olarak uygulanmakta olan yasaklar
ele alýnmýþtýr ve direkt yasaklarla
karþýlaþtýrmalý olarak indirekt yasaklar
konusundaki eksikler de dikkate alýnmýþtýr.
Direkt pazarlamada uygulanan aþaðýdaki
yasaklar incelenmiþtir:
• ulusal televizyon ve radyo;
• yerel dergi ve gazeteler;
• sokak panolarý ve sokaktaki reklamlar;
• satýþ noktasý.
Ayrýca aþaðýdaki konularda uygulanan
indirekt pazarlama yasaklarý da
incelenmiþtir:
• posta veya diðer yollarla tütün ürünlerinin
ücretsiz daðýtýmý;
• tanýtým amaçlý indirimli satýþ;
• baþka ürünlerde sigara markalarý (marka
esnetme, brand extension);
• sigaralarda baþka ürünlerin markalarý;
• televizyon ve/veya lmlerde tütün ürünleri
görüntüsü;
• sponsorluk örnekleri.
Direkt ve indirekt yasak yok
Bir, iki veya üç direkt yasak, veya en az
bir tane indirekt yasak
Dört, beþ veya altý direkt yasak, veya en
az bir tane indirekt yasak
Tam olarak direkt ve indirekt yasak
66
Vergilendirme
Prevalans
Ülkeler en çok satýlan yerel sigarada,
satýþ yatý içinde sigaraya özel vergilerin
yüzdesi dikkate alýnarak gruplandýrýldý.
Belirli bir verginin hesaba katýlmasý veya
katýlmamasýndan ziyade satýþ yatý içinde
vergilerin payý dikkate alýndý. Ulusal
düzeyde maktu vergi (excise tax), ithal
vergisi veya sigaraya özel baþka özel
vergiler dikkate alýndý. Perakende satýcýnýn
karýna iliþkin ülkeye veya markaya özel bilgi
olmadýðýndan satýcýný karý yok varsayýlarak
sigaranýn paket yatý içinde verginin payý
üst sýnýr olarak hesaplandý.
Ülkeleri gruplamak için DSÖ ÝnfoBase113
tarafýndan hesaplanan standardize deðerler
kullanýldý. Cinsiyete özel prevalans verisi
için Ek III’e bakýnýz.
Verginin payý satýþ yatýnýn %25’inden
az
Vergi satýþ yatýnýn %26-50’si
Vergi satýþ yatýnýn %51-75’i
Vergi satýþ yatýnýn %75’inden fazla
Yetiþkinlerde sigara içme sýklýðý >%30
Yetiþkinlerde sigara içme sýklýðý >%20
-29.9
Yetiþkinlerde sigara içme sýklýðý >%1519.9
Yetiþkinlerde sigara içme sýklýðý <%15
. . . Karþýlaþtýrýlabilir bilgi yok
TEKNÝK NOT II
DSÖ Üye Ülkelerinde
sigara kullaným prevalansý
DSÖ Küresel Tütün Salgýný Raporu 2008,
her bir ülke için tütün kullanýmý prevalansý
konusunda ulaþýlabilen en son araþtýrma
bilgilerini içermektedir. Bununla birlikte
oldukça farklý araþtýrmalar vardýr. Örneðin
bazý araþtýrmalar yalnýzca sigara kullanýmýný
incelemiþtir, oysa bazýlarý pipo ve puroyu
da incelemiþtir; bazý araþtýrmalar yalnýzca
her gün sigara içenleri bazýlarý ise ara sýra
içenleri de kapsamýþtýr ve araþtýrmalar
deðiþik yýllarda yapýlmýþtýr. Bu nedenlerle
söz konusu araþtýrmalardan elde edilen
prevalans bilgileri birbirleri ile doðrudan
karþýlaþtýrýlamaz, karþýlaþtýrmalar yapýlýrken
bu farklýlýklar dikkate alýnmalý ve yapýlacak
tahminler aþaðýdaki faktörlere göre
düzeltilmelidir:
• çalýþmanýn tarihi: karþýlaþtýrmalar ortak
bir yýl için yapýlmalýdýr;
• örnek alma yöntemi: çalýþma ülkeyi temsil
eder nitelikte deðilse düzeltme yapýlmasý
gerekir;
• sigara içmenin tanýmý: bir ülkenin her
gün içenler konusundaki deðeri bir baþka
ülkenin ara sýra içenlerinin deðeri ile
karþýlaþtýrýlýrsa yanlýþ yorumlar yapýlýr;
• verinin bildirildiði yaþ gruplarý: bir ülkede
35 ve üzeri yaþ grubunda bulunan
deðerler bir baþka ülkenin 18 ve üzeri
yaþ grubu deðerleri ile karþýlaþtýrýlýrsa
hata olur, tütün kullanýmý ile yaþ arasýnda
güçlü bir iliþki vardýr, ülkeler arasýndaki
farklýlýk sigara kullaným sýklýðýndan deðil
de yaþ grubu farklýlýðýndan dolayý olabilir;
• ülke nüfusunun yaþ yapýsý: yaþa özel
hýzlar ayný olsa bile ülkenin yaþ yapýsýnýn
farklý olmasý nedeniyle toplam nüfus
için bulunan deðerler farklý olabilir,
farklý deðerler yanlýþ olarak politikalarýn
farklýlýðýna atfedilebilir, oysa farklýlýk
tamamen demograk nedene baðlýdýr;
differences in prevalence may be
erroneously attributed to policies or other
factors when the actual cause is strictly
demographic.
Tütün kullaným prevalansý konusundaki
ulusal çalýþmalar, bu konudaki en son
veriye ulaþabilmek için DSÖ Global
InfoBase çalýþmasýnýn veri toplama yöntemi
kullanýlarak elde edildi. Bu kaynaða
dayalý olarak aþaðýdaki özelliklere sahip
olan çalýþmalarýn sonuçlarý prevalans
tahminlerinde kullanýldý:
• tütün kullanýmý konusunda þu dört
tanýmdan bir veya daha çoðunu
kullanarak yapýlan ulusal çalýþmalar;
düzenli içici, düzenli sigara içici, her gün
içen, her gün sigara içen;
• genel nüfusu temsil eden random olarak
seçilmiþ kiþilerde yapýlan çalýþma;
• prevalans verileri yaþ gruplarý ve cinsiyete
göre verilmiþ;
• yetiþkin yaþ grubunda (15 ve üzeri yaþ)
yapýlan çalýþma.
Sonuç olarak prevalans tahminleri yukarýda
sayýlan dört farklý taným için yapýldý.
Bu kategoriler kiþilerin sigaraya baðlý
hastalýk ve ölüm riskleri ile doðrudan
iliþkilidir. Bütün veri kaynaklarýndan özet
bilgiler alýndý ve tütün kullaným prevalansý
bilgileri üç aþama halinde yapýldý: farklý
kullaným tanýmýna göre prevalansýn yaþ
ile iliþkisinin genel görünümü ve olasý
hatalarýn kontrolü için açýklayýcý veri analizi
yöntemleri (explaratory data analysis
techniques) kullanýldý; oluþturulan model
ülke tarafýndan bildirilen veriye uyarlandý ve
ülkeler için (country-level) tahminler yapýldý;
Birleþmiþ Milletler Ýstatistik Bölümü’nün
(United Nations Statistics Division) bölge
67
ve alt bölge için geliþtirdiði belirteçler
kullanýlarak ülke verileri bir arada toplandý
ve bölge ve alt bölge için tahminler yapýldý.
Ulaþýlan bütün kaynaklar kullanýlarak
halen ve her gün tütün içenler arasýnda ve
halen ve her gün sigara içenler arasýnda
iliþkiler incelendi ve bu sonuçlar yalnýzca
bir tek tanýma göre bildirim yapan ülkeler
için kullanýldý. Birleþmiþ Milletlerin 18 alt
bölgesi için her iki cinste ayrý ayrý regresyon
modeli uygulandý. Prevalans 0 ile 1 arasýnda
deðiþtiðinden, baðýmsýz sürekli deðiþkenler
elde etmek için logit transformasyon yapýldý.
Örneðin her gün ve halen tütün içenler için
regresyon modeli þöyle idi:
burada mid-age yaþ daðýlýmýnýn
ortasý olarak alýndý, ve daðýlým normal
varsayýldýðýnda H daðýlýmýn hatasý olarak
alýndý. Halen ve her gün içenler için
“interaction term” istatistik olarak önemli
bir belirleyici deðilse ihmal edildi.
Standart yaþ gruplarýna (15 yaþ ve üzerinde
beþli yaþlar) göre prevalans tahmini için her
logit (prevalence of daily smokers) = D + E1*logit (prevalence of current smokers) + E2*logit (prevalence of current smokers)*mid-age + E3* mid-age + H
logit (prevalence of current smokers) = D + E1*logit (prevalence of daily smokers) + E2*logit (prevalence of daily smokers) *mid-age + E3* mid-age + H
ülkede ulusal temsil niteliði olan en son
veri kullanýlmak suretiyle tütün kullanýmýnýn
yaþ ile iliþkisi incelendi. Ülkenin bildirdiði
deðerlere en iyi uyan ikinci düzey ve üçüncü
düzey fonksiyonlar, veri izin verdiði takdirde
her ülke için standart yaþ gruplarýna göre
prevalans deðerlerinin hesaplanmasýnda
kullanýldý.
Ülkenin bildirdiði araþtýrma verisinin
standardizasyonu (adjustment) ülke
verisinin kalitesine baðlý idi. Yakýn
tarihli, temsil eder nitelikte ve tütün
kullaným tanýmlarýna göre yaþ ve cinsiyete
özel deðerler DSÖ tarafýndan yapýlan
tahminlerden hafif farklý çýktý. Bir ülkede
veri yoksa herhangi bir tahmin yapýlmadý.
Tahminlerin hesabýnda kullanýlan yöntem
Avrupa Tütün Kontrolü Raporu’nda115
yayýnlanmýþtýr.
Yakýn tarihli verisi olmayan ülkelerde veya
verinin yaþ ve cinsiyete göre daðýlýmýnýn
olmadýðý durumda DSÖ Küresel Tütün
Salgýný Raporu 2008 Ek IV’te en son ulusal
veriler yer aldý, ancak bunlar standardize
edilen deðerlerle karþýlaþtýrýlamaz. Hiç
veri yoksa hiç bilgi yer almadý. Her üç
veri kategorisine göre ülke sayýlarý þu
þekildedir:
68
Yakýn tarihli ve uluslararasý
karþýlaþtýrýlabilir standardize ulusal
veriye sahip ülkeler
135
Yakýn tarihli ve uluslararasý
karþýlaþtýrýlabilir olmayan ama ulusal
veriye sahip ülkeler
18
Hiç veri olmayan ülkeler
41
Ek III’te Tablo 3.a ve Tablo 3.b’de iki türlü
tahmin yer aldý: standardize tahmin ve
yaþa göre standardize tahmin. Standardize
tahminler, ulusal ham verinin uyarlanmasý
(adjustment) ile yapýldý. Yaþa göre
standardize tahminlerin yer aldýðý tablolar
ülkeleri gruplamak için kullanýldý.
Ek IV ulusal verileri ve veri kaynaklarýný
içermektedir. Tütün kullaným tanýmý, yaþ
daðýlýmý, araþtýrmanýn yapýldýðý tarih ve
ülkeyi temsil niteliði ülkeler arasýnda
farklýlýk gösteriyordu. Ulusal veriler
konusunda ayrýntýlý bilgiye www.who.int/
Infobase adresinden ulaþýlabilir.

DSÖ Küresel Tütün Salgını Raporu, 2008

Transkript

Benzer belgeler

Sigara Reklamlarının Yasaklanmasının Sonuçları, Dr. Nazmi

Temel Sağlık Bülteni Temel Sağlık Bülteni

Slayt 1 - Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi

buradan ulaşabilirsiniz - Halk Sağlığı Uzmanları Derneği

üçüncü dünyada sigara tuzağı

Efza Evrengil - Ulusötesi Tütün Şirketleri Kim

av. fulya av. fulya duru erol duru erol duru erol bülten

SiGARAYA HAYIR!

Tütün kullanım bozukluğu ile serum D vitamini