aile, ekonomi ve toplum
Transkript
aile, ekonomi ve toplum
BøLYANA JøVKOVøÇ TOPLUM IV. SINIF DOKUZYILLIK øLKÖöRETøM Üsküp, 2013 Editör: MAKEDONYA CUMHURøYȿɌø EöøTøM VE BøLøM BAKANLIöI Ul. Mito Hacivasilev Jasmin, bb. Üsküp Denetleyenler: Suna RAøMø - baúkan Dubravka GEùOVSKA - üye Lilyana SPASEVA - üye So Re{enie na Ministerot za Obrazovanie i nauka na Republika Makedonija broj 10-1596/1 od 19.06.2009 godina, se odobruva upotrebata na ovoj u~ebnik. Makedonya Cumhuriyeti E÷itim ve Bilim BakanÕ’nÕn, 101596/1 sayÕlÕ ve 19.06.2009 tarihli kararnamesiyle, ders kitabÕ olarak kullanÕlmasÕna izin verilmiútir. ÖNSÖZ DokuzyÕllÕk ilkö÷retimin 4. sÕnÕf Toplumu ders kitabÕ yeni ö÷retim programÕ, ö÷retim teknikleri ve metodlarÕ uygulanarak hazÕrlanmÕútÕr. ElyazÕsÕ aktif ve interaktif ö÷retim metodlarÕnÕn en ça÷daú didaktik ve teknik ile psikolojik ve pedagojik amaçlarÕnÕ karúÕlayacak úekilde tasarlanmÕútÕr. Ö÷retimde küresel geliúmeleri takip ederek, ö÷rencinin ö÷retimde pasif gözlemleyici sÕfatÕndan, aktif ,çalÕúan, düúünen, gözlemleyen ve araútÕrmacÕ rolünü kazandÕracak ö÷retimin uygulanmasÕ sa÷lanacaktÕr. ÇalÕúma özelli÷i taúÕyan ’’ duydu÷um herúeyi unuttum, gördü÷üm herúeyi hatÕrlÕyorum, yaptÕ÷Õm herúeyi úimdide yapabilirim’’ ilkesine dayalÕ ve çalÕúma niteli÷ine sahip bir ders kitabÕdÕr. Ö÷retmenlerin dikkatine: kitapta verilmiú olan tamamlayÕcÕ metinler ÖRNEK oluúturarak çalÕúma yöntemini belirlemekte, ö÷rencilerin ise toplum çalÕúma defterinde boú alanlarÕn ne úekilde doldurulmasÕ gerekti÷ini yönlendirmektedir. Ö÷rencilerin dikkatine: kitabÕn üzerine yazÕp çizmeyiniz, yÕpratmadan ö÷retim yÕlÕ sonuna kadar kitabÕ korunmuú úekliyle okulunuza geri iade ediniz. Ö÷renme ve çalÕúmalarÕnÕzda baúarÕlar, Müellif 3 Yeteneklerinizi geliútirmenin yollarÕ: øletiúim - düúünce ve bildirilerin alÕú veriúini oluúturur. øletiúim, okuma, yazma, iúitme, düúünceleri ifade etme, ¿kirleri karúÕlaútÕrma, araútÕrma ve de÷erlendirme ile gerçekleútirilir. AraútÕrma: verilerin elde edilmesi ve uygulanmasÕ, gözlemleme ve kaydetme ile bilgilendirme, bunlarÕn önceden planlaútÕrmasÕ, karúÕlaútÕrÕlmasÕ ve analizidir. øúbirli÷i - ekip çalÕúmalarÕna aktif olarak katÕlma, çevredekilerine anlayÕú gösterme ve hoúgörülü davranma, gelenek ve göreneklere saygÕ göstermeyi kapsar. Lejant: Ödev Soruya yanÕt veriniz YazÕnÕz AnlatÕnÕz AraútÕrÕnÕz AnÕmsayÕnÕz 4 Sözlük EKøP ÇALIùMASI Bireylerin birlikte çalÕúmasÕ ile amaçlanan hedefe ulaúmak için yapÕlan iúbirli÷i, ekip çalÕúmasÕnÕ gerektirir. Bireysel veya kitlesel ço÷unlu÷un amaçlarÕ, ekip çalÕúmasÕyla daha kolay gerçekleútirilir. Her ekip veya gurupta anlaúmazlÕk ve çatÕúma yaúanablir, bu da gurubun bölünmesine yada gurupta büyük de÷iúikliklerin oluúmasÕna neden olur. DolayÕsÕyla ekip veya gurup üyesinin – breyinin úu kurallara uymasÕ gerekmektedir: - Ekipteki her bireyin ¿kirlerine saygÕ gösterme - Ekip temsilcisini elbirli÷iyle seçme - Ekip içinde görev ve çalÕúmalarÕn da÷ÕlÕmÕ, ö÷rencilerin yeteneklerine göre yapÕlmalÕ - Ekip içindeki her birey ödevlerini zamanÕnda gerçekleútirmeli En baúarÕlÕ ekip çalÕúmalarÕ, bireyler arasÕndaki anlayÕú, çalÕúma ve iúbirli÷ine ba÷lÕ olarak gerçekleúir. En iyi ekipler 3 veya 5 kiúiden oluúan ekiplerdir. 5 AøLE, EKONOMø VE TOPLUM Bu ünitede ö÷renilecek konular: - aile hayatÕ - aile tipleri veya çeúitleri - evlilik hayatÕ ve evlilik görevleri - aile topluluklarÕnda hayat - sahip olmak – mülkiyet - özelleútirme ve - iletiúim úekilleri – yollarÕ 7 AøLE HAYATI Aile hayatÕ, bir aile içerisinde yaúanÕr. Aile, ebeveynler ve çocuklardan oluúan bir topluluktur. Aile içinde bireylerin duygusal ba÷Õ çok güçlüdür. Düzgün bir aile hayatÕ, aile bireylerinin karúÕlÕklÕ saygÕ, sevgi ve anlayÕúÕna ba÷lÕ olarak idame ettirilir. Aúa÷Õdaki tabloyu inceleyiniz. Boú olan alanlara, ailenizindeki bireylerle hangi konularda anlaúÕp anlaúmadÕ÷ÕnÕzÕ yazmaya çalÕúÕnÕz. (örne÷in, müzik dinleme, akvaryumu kim temizleyecek gibi...) Aile bireyleri hem¿kirim hem¿kir de÷ilim Annem Babam KÕzkardeúim Erkek kardeúim Do÷um, herzaman aileye ba÷lÕ olmayan fakat genellikle ailelerde gerçekleúen bir olgudur. Her birey bir ailede do÷ar yada bireylerin do÷masÕyla ortaya çÕkar. Aile ba÷Õ birkaç úekilde olabilir. En önemlisi kan ba÷Õ veya do÷um ile gerçekleúen do÷al ba÷dÕr. Aile kan ba÷Õ anne veya baba tarafÕndan olabilir. Kan ba÷Õ yanÕsÕra: - Evlilik ile kurulan ba÷ - Çocuk edinme ile oluúan ba÷ - Manevi ba÷ (sütanne ba÷Õ, kandaúlÕk, dostluk ba÷Õ) Manevi ba÷ÕnÕz var mÕ ve ne úekildedir? 8 Kan ba÷Õ Aile ba÷ÕnÕzÕ prizma úeklinde göstermeye çalÕúÕnÕz. AøLE 9 AøLE TøPLERø – ÇEùøTLERø YAKIN VE GENøù AøLE Aile, toplumun en küçük birimi olarak kabul edilir. Birlikte yaúama úekilleri farklÕ olabilir; iki ebeveyn ile, bir ebeveyn ile, akraba ile, evlat edinenler ile ve çocuk esirgeme kurumlarÕnda çocuklarÕn bakÕmÕ ve yetiútirilmesi úeklinde görülür. FarklÕ yapÕsÕ olan aile tiplerinin özelliklerini söylemeye çalÕúÕnÕz. Aile, aile fertlerinin sayÕsÕna göre çekirdek ve geniú aile olabilir. Anne, baba ve evlenmemiú çocuklardan oluúan bu küçük ailelere çekirdek aile çekirdek aile denir. Çekirdek ailedeki çocuklarÕn evlenmesiyle de yeni bir çekirdek aile ortaya çÕkar. Bir ailede birkaç neslin bireylerinin birarada yaúamasÕ ve sorumluluklarÕnÕ üstlenmesi ile geniú aile tipi ortaya çÕkar. Günümüzde bir ebeveyn ile aile yapÕsÕ olan aileler yaygÕnlaúmaktadÕr. Ebeveynler arasÕndaki geçimsizlik yüzünden, çocuklarÕn bir ebeveyn ile yaúamak zorunda kaldÕ÷Õ görülür. YaúadÕ÷ÕnÕz aile tipi ve yapÕsÕ nasÕldÕr? Küçük – çekirdek aile, geniú aile midir? Geniú ailenizden bir bireyin foto÷rafÕnÕ yapÕútÕrÕnÕz ve ilgili bilgileri yazÕnÕz. Resimdeki kiúi _____________________ Do÷um tarihi_______________________ ùimdiki ___________yaúÕ Resim ne zaman çekilmiútir? (yÕlÕ) ____________ 10 Soy gövdesi úeklindeki boú alanlara gereken bilgileri yazÕnÕz. Ben Yenge Eniúte Ye÷enler Ye÷enler Baba Anne DayÕ Hala Babaanne Anneanne Amca Teyze Ye÷enler Ye÷enler Dede Yenge Dede Eniúte 11 ZAMAN ùERøDø (KapsamlÕ ve detaylÕ bilgileri süratlÕ bir úekilde algÕlama ve ö÷renme yetene÷ine sahip olan ö÷rencilere yönelik ö÷retim konusu) Zaman úeridi: bir do÷ru üzerinde geçmiúe ba÷lÕ gerçekleúen olaylarÕn tarihini gösteren bir gra¿k úeklidir. Aúa÷Õda verilmiú olan zaman úeridi üzerine kendi do÷um tarihinizi, anne ve babanÕzÕn, erkek ve kÕz kardeúlerinizin; daha geniú ailenizin bireylerinden en gencinden yaúlÕsÕna kadar do÷um tarihlerini iúaretleyiniz. Yandaki boú alanlara ise aile bireylerinin do÷um tarihlerini yazarak zaman úeridindeki denk olan tarihe çizgi çekerek ba÷layÕnÕz. Zaman úeridine göre ailenizin en yaúlÕ bireyi kimdir? Zaman úeridine göre ailenizin en genç bireyi kimdir? En genç ve en yaúlÕ aile bireyleri arasÕnda yaú farkÕ kaç yÕldÕr? 12 TARøH BOYUNCA VE GÜNÜMÜZDE AøLELER Aile, ortaya çÕkÕúÕndan günümüze kadar tarih boyunca de÷iúkliklere u÷ramÕú farklÕlÕk göstermiútir. ølkel toplumlarda, ailede kadÕnÕn sözü geçt÷i aileye anaerkil aile adÕ verilmiú. Anaerkil ailede, ailenin sorumlulu÷u birinci derecede kadÕnÕn üzerinde olup, do÷urgan olan ve çocuklara do÷al yapÕsÕ gere÷i daha yakÕn bulunmak zorunda kalan kadÕn, ailenin yaúamÕnÕ ve soyunu sürdürmesinde daha önemli yere sahipmiú. Zaman içerisinde ailede babanÕn yeri daha büyük önem kazanmaya baúlayÕnca aile babaerkil özelli÷ini almÕú. Günümüzde ailelerin esas sÕnÕÀandÕrÕlmasÕ úu úekilde yapÕlmÕútÕr: - Geleneksel (babaerkil) aile - Ça÷daú (demokrat) aile Geçmiúte ailelerin ço÷unlu÷u babaerkil yapÕsÕna sahipmiú. Günümüzde ise bu tip ailelerin mevcut olmasÕna ra÷men, toplumlarda demokrasinin geliúmesi, bireyler arasÕndaki eúitlilik demokrat ailelerin ço÷almasÕna neden olmuútur. geleneksel (babaerkil) - babanÕn sözü geçerli - Baba ailede üst, anne ve çocuklar alt konumda ça÷daú aile (demokrat) - eúler – kadÕn ve erkek arasÕnda eúitlilik - çocuklar ailede aktif bireyler anaerkil, babaerkil, demokrat 13 Vasil ølyovski’nin eserlerinden ’’ÇorbacÕ Teodos’’ dÕramÕnÕn alÕntÕsÕnÕ okuyunuz ve Venn diyagramÕnÕ uygulayarak Teodos ve Keva’nÕn (koca ve karÕnÕn) özelliklerini de÷erlendiriniz. TEODOS: Birkez daha fÕrçala. Paraskevo! KEVA: øúte.(paltosunu silerek) Teodos...istedim TEODOS: (izin vermeden) bak, ö÷le yeme÷i çabuk olsun, serinde getirmeye çalÕúÕnÕz, geç olursa güneú lahanayÕ kavuracak, gevrek haline getirecek. KEVA: Tamam Teodos, biúey istedim ama... Teodos: Biliyorum. Fakat ö÷renmek istemiyorum. KEVA: Lütfen, Teodos! KÕzÕn bir kusuru yok! ønadÕndan gözlerin görmüyor. TEODOS: Bir kusur de÷il, üçyüz, öncellikle adÕ Stoyanka,köylü ismi...Stoyanka ismini takvimden bul bakalÕm! KEVA: AdÕ vaftis babadan......AklÕndan belli. Teodos: Hem esmer... KEVA: Biraz görgüzsüz ama çok güzel, yüzüne aklÕk sürmeden. TEODOS: O evden baúka nasÕl bir kÕz olablir ki? BabasÕ semerci. Onunla mÕ dünür olalÕm. SÕrtÕma semer takmam daha uygun. O kÕz evimize girsin! NasÕl bir düzen, temizlik olacak ki! Daha fazla beni oyalama iúim var, sÕrasÕ de÷il. KEVA: Teodos... TEODOS: Bir kelime bile fazla etme! KEVA: Baúka birúey...Arsovitsa geldi... TEODOS: Benim Arsovitsa ile iúim yok! KEVA: Ba÷lar için... TEODOS: Ba÷lar için mi...O kadÕn iúi de÷ildir. Kaç kez söyledim iúlerime karÕúma diye. KEVA: Teodos, o senin iúin de... Ama Tomçe için...AllahaúkÕna yalvarÕyorum.... Anneyim... TEODOS: Yine! HayÕr! O÷lun ve sen semercilere laikseniz ben de÷ilim! Siz tÕrnaklarÕn altÕndaki çamur ile ekmek yiyebilirsiniz, ben i÷reniyorum! Birdaha duymak istemiyorum! (çÕkÕyor) Ö÷len yeme÷i Erke÷in özellikleri Herikisinde görülen özellikler KadÕnÕn özellikleri Venn diyagramÕna göre Teodos ve Paraskeva (Keva) ailesinin yapÕsÕ ve tipi nedir? DiyagramÕ de÷erlendirip söylemeye çalÕúÕnÕz. 14 EBEVEYNLERøN, KORUYUCU AøLELERøN VE ÇOCUKLARIN AøLEDEKø ROLÜ VE SORUMLULUKLARI Aile çocu÷un kiúili÷inin geliúmesini her yönde etkiler. Çocu÷un kiúili÷i, ebeveynlerin veya koruyucu ailelerin yetiútirme tarzÕna ba÷lÕdÕr. Ebeveynler ve koruyucu aileler, maddi yönden aile fertlerinin hayatta kalmalarÕnÕ sa÷lamakla yükümlüdürler. Okula gitmeye baúlamadan önce ailenizde neleri ö÷rendiniz? Her aile bireyi aileiçi ve dÕúÕnda kendi hak ve sorumluluklara sahiptir. Çocuk, yalnÕz bir aile ferdi olarak algÕlanmamalÕ, hayatÕ ve yaúamÕ yaúadÕ÷Õ yer ve okulunda devam etmektedir. Aile bireyleri evin içindeki herúeyi kullanabilmeli, aynÕ zamanda onlarÕn korunmasÕnÕ da bilmeli. Günlük yaúantÕnÕzda evnizde yaptÕ÷ÕnÕz faaliyetleri yazÕnÕz. En uzun ve en güzel zaman geçirdi÷iniz evinizin hangi köúesidir? Koruyucu 15 Her çocu÷un iyi ve sa÷lÕklÕ oratamda oyun oynamaya hakkÕ vardÕr. OrtamÕn korunmasÕnÕ da ö÷renmelidir. Okulda her ö÷renci bilmedi÷ini sorabilmeli, ö÷retmenlerden yardÕm isteyebilmeli,sorularÕna yanÕt alabilmeli ve bildiklerini söyleyebilmeli. Ö÷rencinin sorumluluklarÕ da vardÕr; okula sÕralÕ gelmeli, derslerini çalÕúmalÕ, yeni bilgiler edinmeli ve okulda hekrese gerekti÷i gibi davranmalÕdÕr. Tablodaki boú alanlarÕ doldurunuz Çocuk haklarÕ Aile içinde Yerleúim yerinde Okulda 16 SorumluluklarÕ ÖöRETøMDE PROJENøN UYGULANMASI Bir konu seçiniz. Seçti÷iniz konu hakkÕnda kÕsa metin yazÕnÕz. Derste okuyunuz ve tartÕúÕnÕz. 1. ’’Hangi konularda ebeveynlerimle hem¿kir de÷ilim’’ 2. ’’Ebeveynlerimi bir kez aldattÕm’’ 3. ’’Sorumlulu÷umu yerine getirmedim’’ 17 EVLøLøK HAYATI VE EVLøLøK ROLLERø Evlilik, karÕ ve kocanÕn birarada yaúadÕ÷Õ, hukuk ile düzenlenmiú bir topluluktur. Evlilik amacÕyla bir araya gelmiú bir çiftin, nikâh memuru önünde, kamuya açÕk olarak evlenmeyi kabul etmesi ve bunun belgelenmesidir. Çiftlerin belediye tarafÕndan nikâh yapÕlmasÕ ile evllik cüzdanÕna sahip olunur. Evlilikte eúler, çocuklarÕn yetútirilmesi ile yükümlü ve her aile bireyi için sorumluluklarÕ vardÕr. Evlilik resmi ve dini nikahla yapÕlÕr: - Resmi nikâhta, evlenecek çift, nikâh memuru ve iki úahit hazÕr bulunmak zorundadÕr. Nikâh dairesinde yapÕlÕr. - Kilisede dini nikâh töreni vs. Çifti oluúturan bireylere eú adÕ verilir. Evlilikler iki karúÕ cins arasÕndaki sevgiden gerçekleúir. AraútÕrma yaparak, ö÷renerek, sorulara yanÕt vermeye çalÕúÕnÕz. Ebeveynlerin dü÷ün yapÕútÕrÕnÕz yada çiziniz. foto÷rafÕnÕ Hangi tarihte evlendiklerini yazÕnÕz ______________ Evlenirken babamÕn yaúÕ ________ Annemin yaúÕ __________ yÕllÕk evliler _________ Çevreleyiniz: Ebeveynlerim nikâh olmuú a) Nikâh dairesinde b) Kilisede nikâh töreni vs. c) __________________ 18 Nikâh memuru EK BøLGøLER (KapsamlÕ ve detaylÕ bilgileri suratlÕ bir úekilde algÕlama ve ö÷renme yetene÷ine sahip olan ö÷rencilere yönelik ö÷retim konusu) UluslararasÕ KadÕnlar Günü nedir ve ne zaman kutlanÕr? Neden önemlidir ve neler yapÕlÕr? Birkaç önemli bilgilendirme daha: * UluslararasÕ Aile Günü’nü duydunuz mu? 15 MayÕs oldu÷unu biliyor muydunuz? * Ebeveynler Günü 22 Temmuz’dur. * 9 Eylül ise anneanne, babaanne ve dedelerin günü olarak kutlanÕr. *Babalar Günü 16 Haziran. * Çocuk HaklarÕ Günü 20 KasÕm’da kutlanÕr. 19 Aktiviteler: 1. Hayal gücünüzü ve yaratÕcÕlÕ÷ÕnÕzÕ kullanarak kendiniz bir aksesuar veya benzer bir hediyelik el becerinizle yapmaya çalÕúÕnÕz ve aile bireylerine önemli günlerinde hediye ediniz. Neler yapÕlabilir: 1. ____________________ 2. ____________________ 3. ____________________ 4. ____________________ 2. Ailenize güzel dileklerde bulunmak amacÕyla bir kart postal hazÕrlamaya çalÕúÕnÕz. Aúa÷Õdaki çizgilerin üzerine düúündü÷ünüz ve dileklerde bulunmak istedi÷iniz metni yazÕnÕz. 20 AøLE - EV HAYATI Aile hayatÕ, aile toplulu÷u içerisinde bir gurup insanÕn birarada yaúamasÕdÕr. Bir ailede birey sayÕsÕ faklÕdÕr, ailenin yaúadÕ÷Õ mekan evdir. Bir aile toplulu÷unun düzeni, bireylerin saygÕ ve davranÕúlarÕna ba÷lÕdÕr. Aile toplulu÷unda günlük faaliyetlerin gerçekleúmesi için herkesin gereken aktivitelerde bulunmasÕ gerekmektedir. Venn diyagramÕ tekni÷ini kullanarak kendi ve ebeveynlerinizin aktivitelerini ayÕrt ediniz. Ebeveynlerin aktiviteleri Birlikte yapÕlan aktiviteleri Kendi aktiviteleri Kimler daha fazla aktivitelerde bulunmalÕ? Ebeveynler mi çocuklar mÕ? YanÕt vermeye çalÕúÕnÕz. Aktiviteler erkek ve kadÕn aktiviteleri olarak adlandÕrÕlabilir mi? Boú zamanlarÕnÕzÕ ne úekilde de÷erlendiriyorsunuz? Yüksek sesli müzik dinliyor musunuz? Aile bireylerinin boú zamanlarÕna saygÕ duyuyor musunuz? 21 AøLE BÜTÇESøNøN PLANLAùTIRILMASI Her aile birli÷inin kendi geliri ve belirli giderleri vardÕr. Aile birli÷inin ayakta kalabil esinde en önemli unsurlardan bazÕlarÕ; bütçenin do÷ru da÷ÕlÕmÕ, tüketimin aúÕrÕ úekilde yapÕlmamasÕ ve tutumlu davranÕúlarda bulunarak tasarrufun yapÕlmasÕdÕr. 32.000 den. 30.000 den. Toplam: 62.000 den. ........AylÕk faturalar.................................................. 15.000 den. .....................Otomobil aylÕk harcamalarÕ............................. 4.000 den. .........GÕda................................................................ 8.000 den. ......................Giyim – kÕyafet................................................ 12.000 den. .........Temizlik malzemeleri...................................... 3.000 den. Çocuklar aileye gelir kazandÕrmaz, onlarÕn ihtiyaçlarÕnÕ (dil ö÷retimi, spor, kitaplar, oyuncaklar vb.) karúÕlamakta ebeveynler gayret gösterir. Ailenizde çocuklara yapÕlan harcamalarÕ ve hangi amaçla kullanÕldÕ÷ÕnÕ yazÕnÕz! 22 ......................................................... den. ......................................................... den. ......................................................... den. Çocuklara yapÕlan harcamalar....Toplam den. Toplam aile harcamalarÕ.................. den. Bu ayda yapÕlan tasarruf............. den. gelirler, bütçe, giderler MÜLKøYET 17. madde ønsanÕn, kendine ait ve baúkalarÕyla birlikte mal ve mülkiyete sahip olma hakkÕ vardÕr. Mülkiyet, insanÕn birúeyleri kazanarak veya elde ederek sahip olmasÕdÕr. Mülkiyet kendine ait (bireysel) veya grup (topluluk) úeklinde olabilir. Mülkiyetin getirdi÷i sorumluluklarÕ vardÕr ve bunlara uymak gerekir. Mülkiyet sahibi mal varlÕ÷ÕnÕ tüketir, satar veya istedi÷i úekilde kullanabilir. 23 KøùøSEL GøZLøLøK - MAHREMøYET Her çocu÷un kiúisel gizlili÷e – mahremiyete hakkÕ vardÕr. Kendisi izin vermeden kimsenin onun günük veya mektuplarÕnÕ okumaya hakkÕ yoktur. Mahremiyet, birúeyleri birileriyle paylaúmak istemedi÷imizi ifade eden bir kavramdÕr. Paylaúmak istediklerimizi ise açÕk söyleyebiliriz. Aúa÷Õdaki ifadeleri okuyunuz ve tablodaki sorulara yanÕt veriniz. 1. Mila günlük yazÕyor ve kimsenin bundan haberdar olmasÕnÕ istemiyor. 2. Marko, kendi odasÕnda arkadaúÕ ile telefondan konuúuyor fakat bu görüúmeyi ablasÕnÕn dinlemesini istemiyor. 3. Darko’nun evinde misa¿r var. Darko, matematikten zayÕf notu aldÕ÷ÕnÕ misa¿rlere bahsedilmemesini ebevnlerinden rica ediyor. 4. Ö÷retmen, yazÕlÕ ödevlerin sonuçlarÕnÕ bildiriyor. Ö÷renciler notlarÕn sesli söylenmemesini istiyor. 5. Nikola’nÕn oda kapÕsÕnda ‘’GøRMEDEN ÖNCE KAPIYA TIKLAYIN’’ yazÕsÕ var. 6. Anne, üstünü de÷iútirmek için çocuklarÕn yatak odasÕndan çÕkmalarÕnÕ rica ediyor. Mahremiyeti Mahremiyet neleri tercih eden içermekte kiúiye göre Mila Marko Darko Ö÷renciler Nikola Anne 24 Kimlerden gizli kalmasÕnÕ istiyor Gizli kalmasÕ için ne yapmakta øLETøùøM ùEKøLLERø Geçmiúte, insanlar atlarÕn üzerinde bir yerden baúka bir yere giderek bir bilginin, haberin duyurusunu yapmak zorundaymÕú. UlaúÕmÕn geliúmesi ile haberleúme kolaylaúmÕú ve hÕzlanmÕútÕr. Bugün haberleúme süratli bir úekilde uydu, radyo, tv. telefon vb. aracÕlÕ÷Õyla yapÕlmaktadÕr. DünyanÕn çevresinde farklÕ úekil ve büyüklükte uydular hareket etmektedir. Ça÷daú iletiúim araçalarÕ,hayatÕmÕzÕ farklÕ úekilde etkilemekte, binlerce kilometre uzakta bulunan insanlar ile yakÕn iletúim kurmamÕzÕ sa÷lamaktadÕr. - Genellikle hangi úekilde haberdar oluyorsunuz? 25 GÜNLÜK YAYINLAR – GAZETELER Genellikle günlük yayÕnlar – gazeteler aracÕlÕ÷Õyla, çevremizdeki olaylardan - olan bitenlerden haberdar olma imkanÕmÕz oluyor. Birkaç günlük yayÕnlanan gazetenin adÕnÕ yazÕnÕz. ’’Goce Delçev’’ ilkö÷retim okulu yeni çatÕ ve pencerelere sahip oldu Centar-Merkez belediyesi USAøD ile iúbirli÷inde bulunarak, Goce Delçev ilkö÷retim okuluna yeni termopan pencereleri takacaktÕr. Centar belediye baúkanÕ Violeta Alarova’nÕn kabine úe¿ Lidiya Nedelkovska’nÕn ifadesine göre: Yeni pencerelerin takÕlmasÕ geçen ay baúlatÕlmÕú ve belediye üstlenmiú oldu÷u görevi, üç kattaki koridor pencerelerini de÷iútirmiútir. Hafta içerisinde ise USAøD’in görevlendirdi÷i ekipler tarafÕndan sÕnÕf pencereleri de÷iútirilip yenileri takÕlacaktÕr. Yeni yapÕlandÕrma ile okulun eski azbest çatÕsÕ da de÷iútirilecektir. AynÕ zamanda belediye tarafÕndan hafta içerisinde yÕpranmÕú ve eski elektrik tesisatÕ da döúenecektir. Okulun restore ve yapÕlandÕrÕlmasÕ ikinci yarÕyÕlÕn baúlangÕcÕnda 20 Ocak’ta bitmesi beklenmektedir. 26 øçer bilgi ve haberlere göre yayÕn iki úekilde olabilir: øçeren - Ka Kaliteli yayÕn – ciddi olaylarÕ, haberleri ve analizleri yayÕnlayan günlük gazete. yayÕ - Renkli yayÕn – okuyucularÕ e÷lendiren magazin ve e÷lenceyi kapsayan günlük gazete. Baú ve sorumlu yazar, gazete içeri÷ini tamamiyle kontrolü altÕna almÕú kiúidir. Günlük gazeteler her gün belirli bir tiraj ile yayÕnlanÕr. Tiraj, yayÕnlanmÕú gazete sayÕsÕdÕr. Solda verilmiú olan metni okuyunuz ve sorulara yanÕt veriniz. Bu alÕntÕdan neleri ö÷rendiniz? Okulunuz hangi belediyede bulunur? Bu faaliyeti nasÕl de÷erlendirdiniz? Okulunuzda hangi de÷úiklikleri yapmak istersiniz? RADYO, TV VE øNTERNET Radyo, televizyonun ortaya çÕkmasÕndan önce kullanÕlmaktaydÕ. Radyodan her gün farklÕ programlar yayÕnlanmaktadÕr. ølk radyo 1920 yÕlÕnda icat edilmiútir. Televizyon, basÕn ve radyodan sonra ortaya çÕkmÕútÕr. TV, do÷rudan ve canlÕ olarak dünyadaki olaylarÕ izlememizi sa÷lar. Televizyon 1936 yÕlÕnda icat edilmiútir. ønternet, dünyanÕn en büyük ve en yaygÕn bilgisayar iletiúim a÷ÕdÕr. DünyanÕn her yerinden insanlarÕn birbirleriyle kolay ve hÕzlÕ iletiúimini sa÷lar. 27 MedyanÕn gençlere olumlu ve olumsuz etkileri konusunu ele alarak; önce gruplara ayrÕlmÕú bir T tabloyu, daha sonra tüm sÕnÕfa ait bir tablo oluúturmaya çalÕúÕnÕz. MedyanÕn olmasÕnÕ gerektiren nedenler MedyanÕn kaldÕrÕlmasÕnÕ gerektiren nedenler AraútÕrma aktiviteleri Üç grupta toplanÕnÕz! Her gurup farklÕ araútÕrmalar yapacaktÕr. 1. Grup: En çok izlenen TV kanal En çok izlenen TV kanal araútÕrma konusunu içeren bir anket hazÕrlayÕp, 50 kiúiden - üyeden oluúan bir gruba (her yaú ve etnik topluluklardan) uygulayÕnÕz. MTV 28 A1 Sitel Telma Kanal 5 Alsat BTR Di÷erleri Elde edilen verileri gra¿k ile göstermeye çalÕúÕnÕz. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 MTV A1 Sitel Telma Kanal 5 Alsat BTR Di÷erleri Verilere göre en seyredilen TV kanal hangisidir? 2. grup: En fazla okuyucusu olan gazete 50 kiúiden oluúan bir gruba anket uygulayÕnÕz. Konu. En fazla okur sayÕsÕ olan günlük gazete hangisidir? Veçer Vreme Vest Utrinski Dnevnik Koha Di÷erleri Verileri gra¿÷e uygulayÕnÕz. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Veçer Vest Vreme Utrinski Dnevnik Koha Di÷erleri 29 Anketi cevaplandÕranlara göre hangi günlük gazete en çok, hangisi en az güvenilirdir? 3. grup: En çok ziyaret edilen internet sayfasÕ En çok ziyaret edilen internet sayfasÕ hangisidir? Bunu anket úeklinde 50 kiúiye uygulayÕnÕz. Yahoo Google Kajgana Idividi hi5 Facebook di÷er Verileri gra¿÷e geçiriniz. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Yahoo Google Kajgana Idividi En çok ziyaret edilen internet sayfasÕ hangisidir? 30 hi5 Facebook di÷er ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM Aile__________ve__________oluúan bir birimdir. Aile bireylerin sayÕsÕna göre: ___________ve___________aile Evlilik ____________________________________________________________ ________________________________________________________________________. Eúler nedir? _______________________________________________________ ________________________________________________________________________. Aile birli÷ini ________________________________________________________ _________________________________________________________ oluúturur. Do÷ru karúÕlÕ÷Õ olan kavram ile ba÷layÕnÕz! - günlük yazmak - telefon - ‘’RAHTSIZ ETMEYøNøZ’’ - arkadaú ile konuúmak - eúya Mülkiyet Mahremiyet SayÕnÕz! øletiúim araçlarÕ 31 YERLEùøM YERLERø VE YERLEùøM BøRøMLERø Bu ünitede ö÷renece÷iniz konular: - Yerleúim çeúitleri - Komúuluk - Yerleúim birimleri ve kurumlar - Rölyef - Co÷rafya haritasÕ - Kartografya iúaretleri - Yerleúim birimlerinde sorunlar 33 YERLEùøM ùEKøLLERø - YERLERø VE BAKIMI Bizim ev, ailemizin bir parçasÕdÕr. Nikola, müstakil evde Vlae semtinde, Marko ise apartmanda Kapiútec semtinde yaúamaktadÕr. Nikola Marko’ya nasÕl gelebilir? Marko’nun evi, Naroden front soka÷Õnda bulunur. Bu úekilde tabela üzerinde soka÷Õn adÕ yazÕlÕdÕr. Caddeyi bulduktan sonra 28 no’ lu apartmanÕ buluyoruz. Bu úekilde tabelada ev veya apartman numarasÕ yazÕlÕdÕr. Her soka÷Õn sa÷ ve sol tarafÕ bulunur. Sol taraftaki ev veya apartmanlar tek, sa÷ taraftakiler ise çift numaralar ile iúaretlenir. Büyük apartmanlarda katlarÕn sayÕsÕ fazladÕr. Her katta birkaç daire bulunur. Her dairenin numarasÕ vardÕr. Dairelerde yaúayan ailenin soyadÕ yazÕlÕdÕr. Örne÷in: Stojanovski Her aile, evinin bakÕmÕndan sorumludur. Herúeyin yolunda gitmesi için her aile en az ayda bir kez ev idaresi kurulu toplantÕsÕ yapmalÕdÕr. FarklÕ sorunlarÕ tartÕúmalÕ ve çözmelidir. Sizde bu toplanÕlara aktif olarak katÕlmaya çalÕúÕnÕz. SorunlarÕ çözmek amacÕyla bu tip toplantÕlarÕn apartmanlarda veya küçük mahallelerde yapÕlmasÕ mecburidir. 34 SÕnÕf içinde birlikte bu tabloyu doldurmaya çalÕúÕnÕz. Küçük bir araútÕrma yapmÕú olacaksÕnÕz. SÕnÕfÕnÕzdaki ö÷rencilerin ço÷unun evi yaúadÕklarÕ soka÷Õn hangi tarafÕnda (sa÷ veya sol) bulunmaktadÕr. Toplam Gündelik numarasÕ Ev – apartman numarasÕ Sol Sa÷ Toplam_____ö÷renciden soka÷Õn sa÷ tarafÕnda _______ö÷renci, sol tarafÕnda ise _______ö÷renci oturmaktadÕr. Kendiniz denemeye çalÕúÕnÕz YaúadÕ÷ÕnÕz yerin (daire, ev, apartman) çizimini yapÕnÕz. Eviniz hangi sokakta bulunur? Hangi semtte? Okulunuz hangi sokakta bulunur? Evinizden yada apartmandan okula giderken geçti÷iniz sokaklarÕn adlarÕnÕ yazÕnÕz! 35 Geçti÷iniz sokak sayÕsÕnÕ yazÕnÕz. Evinizden okulunuza kadar giden yolu çizmeye çalÕúÕnÕz. AraútÕrma yaparak, sÕnÕfÕnÕzda ö÷rencilerden okulunuza en yakÕn ve en uzak yaúayanÕ ö÷renmeye çalÕúÕnÕz. En uzak______, en yakÕn_____ Kolku vreme im e potrebno na u~enikot {to `ivee najdaleku i na u~enikot {to `ivee najblisku za da pristignat od doma do u~ili{te? 36 KOMùULUK VE KOMùU øLøùKøLERø Hiçkimse yalnÕz yaúamaz. Hepimiz bir yerleúim birimindeki vatandaúlar ile birlikte yaúamaktayÕz. Bize en yakÕn olanlar bizim komúumuzdur. Onlara karúÕ saygÕlÕ davranmalÕ, iyi iliúkiler kurmalÕ ve gerkti÷inde yarÕmda bulunmalÕyÕz. Evimize yakÕn olan evler ve apartmanlar bizim mahalleyi oluúturur. Kasabalar, semtleri ve mahalleleri kapsar. Belirli alandaki evler ve apartamanlar bir mahalle görünümünü kazanÕr. - Mahallenizde be÷endi÷iniz úeyler nedir, neleri de÷iútirmek isterdiniz? - Mahallenizde oyun için belirlenmiú alanlar yeterli midir? - Mahallemizden arkadaúlarÕmÕzÕn olmasÕ neden önemlidir?? Bir toplumda yaúadÕ÷ÕmÕz sürece toplumsal dayanÕúmanÕn önemli oldu÷unu; bencil davranmadan ihtiyacÕ olanlara yardÕmda bulunmanÕn ve birlikte hareket etmenin öneminin bilincine varmalÕyÕz. - Hangi durumlarda insanar toplumsal dayanÕúma içerisinde olmalarÕ gerekmektedir? - Üsküp, neden toplumsal dayanÕúmanÕn örnek kenti olarak seçilmiútir? DayanÕúma (¿kir birli÷i) 37 BON TON – GÖRGÜ KURALLARI Komúulara karúÕ iyi davranÕúlarda bulunmak 1) Komúumuzla karúÕlaútÕ÷ÕmÕzda selam vermeliyiz. Selamla birlikte tebessümü de unutmamalÕyÕz, nankör bakÕúlarla iyi günler demenin anlamÕ kalmaz. 2) Asansörde herkesi, tanÕdÕ÷ÕmÕz ve tanÕmadÕ÷ÕmÕz kiúileri selamlÕyoruz. Öncelikle asansöre giren selam verir ondan sonra asansörde bulunanlardan selam alÕr. 3) Do÷um günü kutlamalarÕnÕ çalÕúÕlmayan günlere planlaútÕrÕp komúulara önceden haber vermeliyiz. 4) Ev kurallarÕnÕ bilyorsanÕz, günün belirli saatleri uyuma ve dinlenme amaçlÕ oldu÷unu unutmamalÕsÕnÕz. Genelde 17.00 ile 19.00 saatleri arasÕnda gürültü yapmamak, komúularÕnÕzÕn uyudu÷unu hatÕrlamak gerekir. 5) Mahalle çocuklarÕ apartmanÕn önünde toplanarak futbol, saklambaç veya farklÕ oyunlar oynamaktadÕrlar.Özellikle topla oyun oynandÕ÷Õnda topun kontrolden çÕkmasÕyla çevrede camlarÕn kÕrÕlmasÕna ve zarar verilmesine neden olabilir. Bu tür olaylarÕn yaúanmamasÕ için en yakÕn oyun sahalarÕndan birini seçerek, sokaktan da uzak, rahat ve oyunun key¿ni çÕkarmaya çalÕúÕnÕz. 38 YERLEùøM BøRøMø - ùEHøRLER VE øÇøNDEKø KURUMLARI (kaza-ilçe, kurumlar, resmi yerler) Bir úehirde yaúayan ve ikâmet eden insanlar, o kasabanÕn nüfusa kayÕtlÕ vatandaúÕdÕr, evleri ise barÕndÕklarÕ yaúadÕklarÕ mekândÕr. Bir úehirdeki insanlar birbirini tanÕr veya tanÕmayabilir, fakat herbiri insan iliúkilerinin do÷ru ve kasabadaki hayatÕn iyi yönde geliúmesini sa÷lamalÕdÕr. ùehirlerde farklÕ alanlarda çalÕúan birçok kurumlar bulunur. Toplumsal kurumlar, genellikle vatandaúlarÕn ihtiyaçlarÕnÕ karúÕla mak amacÕyla kurulur. ønsan hayatÕnÕn büyük bir kÕsmÕ veya tamamÕ, farklÕ toplumsal kurumlarda örgütlenmekte ve geçmektedir. Örne÷in, insanlar do÷umhanelerde do÷ar, hastanelerde tedavi görür, okullarda e÷itim alÕr, spor kulüplerinde spor yapar, tiyatro ve e÷lence yerlerinde e÷lenir, kurum ve úirketlerde çalÕúÕrlar. Aile bir kurumdur. YaúadÕ÷ÕnÕz yerdeki mevcut kurumlarÕ yazÕnÕz. Aúa÷Õda verilmiú olan kiúiler ihtiyaçlarÕna göre hangi kurumlara baúvurmalÕdÕrlar? Okul banka postane eczane sinema karakol hastane 1. 1) Mariya, yurtdÕúÕndaki akrabalarÕna kartpostal göndermek ister. 2) Filip ve Teo ‘’Spaydermen’’ ¿lmini izlemeye karar verdiler. 3) Milica teyze parasÕnÕ kaldÕrmak ister. 4) Darko, bisikletten düúüp aya÷ÕnÕ vurdu. 5) Yana’nÕn cep telefonu çalÕndÕ. 6) Ebeveynleri Mila’yÕ birinci sÕnÕfa kaydetmek istiyorlar. 7) Ognen’in bo÷azÕ a÷ÕrÕyor. Doktoru úurup içmesini önerdi. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Herkesin kullanabilece÷i belirlenen alanlara resmi yer adÕ verilir. Resmi yerlerde mütevazi, kibar ve saygÕlÕ davranmalÕyÕz. kurum 39 MAHALLE MUHTARLIöI SEMT MAHALLE MUHTARLIöI Bir semtin içerisinde mahalle muhtarlÕklarÕ kurulur. Mahalle muhtarlÕklarÕnda o mahallede bölgede yaúayan vatandaúlardan konsey seçilir. Konsey üyeleri vatandaúlarÕn hergünkü sorunlarÕyla ilgilenir. Konsey, mahalle muhtarlÕ÷Õna dört yÕl dönem süresi ile muhtar seçer. AraútÕrma aktiviteleri: Mahalle muhtarlÕ÷ÕnÕ ziyaret ediniz, konseyin son yapmÕú oldu÷u topantÕsÕndaki tartÕúÕlan sorunlarÕ ö÷renmeye çalÕúÕnÕz. Gündem 1. 2. 3. 4. 40 dönem tarih______________ DOöAL FAKTÖRLER VE ùEHøRLERDE HAYAT Geçen ö÷retim yÕlÕnda, büyük yereúim birimlerine kent küçük yerleúim birimlerine ise köy adÕ verildi÷ini ö÷rendik. Düzlük BayÕr Da÷ 41 500 m ve üzeri Da÷lÕk bölge yerleúmeleri 200 ilâ 500 m arasÕ Engebeli (bayÕr) bölge yerleúmeúleri Düzlük yerleúmeler 200 m’ye kadar - Yerleúim yerleri arasÕndaki farklÕlÕklar nelerdir? - Da÷larÕ, bayÕrlardan ayÕran özellikler hangileridir? Resimlerdeki yerleúmelerin nerede yer aldÕklarÕnÕ, çizgilerin üzerine yazÕnÕz. 42 1 2 3 4 YukarÕda verilmiú olan úekili, yükseltisine uygun renkleri seçerek boyayÕnÕz. Yükseltileri metre ile iúaret ederek altÕna hangi bölgeye ait oldu÷unu yazÕnÕz. Yeryüzündeki yerúekilleri rölye¿ oluúturur. Düzlükler, bayÕrlar ve da÷lar rölyef úeklleridir. Makedonya’da en yüksek tepe Korab da÷Õnda 2764 m’dir. Do÷u Makedonya’da en yüksek da÷ Osogova da÷ÕdÕr. 41 43 Güney Makedonya’da en yüksek Baba da÷ÕdÕr. Povardarye, Vardar vadisi boyunca düzlük bölgedir. Geçmiúte bu vadi suyla dolu bir gölmüú, daha sonra sularÕ Ege denzine akmÕú. Da÷lar arasÕndaki ovalarÕn arazileri verimli olur. Pelagoniya, Makedonya’nÕn en büyük ovasÕdÕr. 44 Co÷rafya hartasÕnda altÕ çizilmiú kavramlarÕ bulunuz (Korab, Osogova, Baba, Povardarye, Pelagoniya) RÖLYEF Makedonya’nÕn rölye¿ genellikle da÷lÕktÕr. Rölye¿ni düzlükler, ovalar, bayÕrlar,alçak, orta ve yüksek da÷lar oluúturur. Boú dikdörtgenler içine haritaya göre ana ve ara yönleri yazÕnÕz. düzlükler bayÕrlar da÷lar Aúa÷Õda verilmiú olan kentlerin bulunduklarÕ bölgenin adÕnÕ yanÕndaki çizginin üzerine yazÕnÕz. Berova__________ Kalkandelen___________ Negotin__________ Üsküp__________ E÷ri Palanka___________ Kruúova__________ Makedonya haritasÕ üzerinde hangi renkler en yaygÕn görülür? 45 Alanda ve yerleúim yerlerinde yönleri aúa÷Õdaki iúaretlerden faydalanarak daha kolay buluruz. Tra¿k tablosu ve iúaretleri Güneú’in konumu D G K Kent planÕ B Co÷rafya haritasÕ 46 UygulamalÕ ödev: Guruplara ayrÕlÕnÕz ve sert düzlem üzerinde hamurdan rölyef úekilleri yapmaya çalÕúÕnÕz. Her grup farklÕ rölyef bölgesini seçebilir. Rölyef yükseltisine göre renkleri seçip boyayÕnÕz. KENT PLANI Planlar, büyük ölçekli haritalardÕr. Bu haritalarda sokaklar ve di÷er yapÕlarÕn; okullar, tiyatrolar, müzeler, hoteller, hastanelerin yeri kesin ve tam olarak gösterilir. Harita (planda) yönler, úu úekilde verilir; yukarÕsÕ her zaman kuzey, aúa÷ÕsÕ güney, sa÷ tarafÕ do÷u ve sol tarafÕ batÕ anayönü gösterir. PlanÕn daha kolay algÕlanabilmesi açÕsÕndan, plan eúit karelere ayrÕlmÕú, sÕralar harÀer ile kolonlar ise rakamlarla iúaret edilmiútir. Harf sÕrayÕ ifade eder Rakam kolonu ifade eder PlanÕn üzerinde bir yeri daha kolay bulabilmek amacÕyla, planÕn bir köúesinde alfabetik sÕrasÕyla sokaklarÕn listesi ve soka÷Õn bulundu÷u sÕra ile kolonisi verilmiútir. Örne÷in, ________(C3) yukarÕdaki planda gösterilmiútir. 47 Aúa÷Õda verilmiú olan boú karelere yapÕ veya kurumlarÕn nerede bulunduklarÕnÕ yazÕnÕz. KTM_____________________________ Orduevi___________________________ Ramstor TM_______________________ Halklar Tiyatrosu________________ ‘’Az. Kiril ve Metodiy’’ Üniversitesi_______ Kent StadÕ___________________________ Üsküp Fuar Merkezi_________________ 48 49 COöRAFYA HARøTASI Co÷rafya haritalarÕ küçük ölçekle hazÕrlanÕr. Bu haritalarda da÷lar, göller, kentler, ülkeler, denizler vb. gösterilir. Co÷rafya haritalarÕnda da yönler planlardaki gibi verilmiútir. sa÷ taraf _______________, sol taraf _________________, aúa÷Õda ________________ yukarÕda ________________. Co÷rafya haritasÕnÕ okuyabilmek için kartografya renklerini ve iúaretlerini bilmek gerekir. Kartografya renkleri Da÷lar BayÕrlar Düzlükler Sular Kartografya iúaretleri 50 RakÕm Devletin adÕ Ölçek Bir yerin haritada kaç kez küçültüldü÷ünü gösterir Rölyef kartografya renkleriyle gösterilmiú Lejant Kartografya iúaretleri Yükseklik ve derinlik basamaklarÕ Yükseklik basamaklarÕ, bir yerin deniz yüzeyinden yüksekli÷ini (rakÕmÕ) gösterir. Dünya’nÕn ana ve ara yönlerini yaz. Benim yaúadÕ÷Õm yer Makedonya’nÕn Bölgesinde bulunur. 51 52 53 Aúa÷Õdaki objelerin bulunduklarÕ ana ve ara yönlerini yazÕnÕz. Ohri Gölü Üsküp Ustrumca Doyran Gölü Belsica Kara Irmak ùar da÷Õ _________________ _________________ _________________ _________________ _________________ _________________ _________________ Boú alanlara kartografya iúaretinin anlamÕnÕ yazÕnÕz. 1. 2. 4. 3. 5. 6. 54 HaritalarÕn ortaya çÕkmasÕndan önce, insanlar kayalÕklarÕn üzerine bildikleri alanlarÕ çizerlermiú. Genellikle yapÕsÕ kil olan parçalarÕn üzerine. Örne÷in, sa÷ tarafta verilen resimdeki gibi. Pusula yönleri göstermeye yarayan bir araçtÕr. PusulanÕn i÷nesi manyetik olup her zaman kuzey yönünü gösterir. PusulanÕn içinde ana ve ara yönleri gösteren iúaretler bulunur. Harita lejantÕ kartografya iúaretlerini kapsar. Semboller – küçük kartografya iúaretleriyle ifade edilmiú, küçük alanda birçok veriyi içerir. 55 YAùADIöIM YER - SEMTøMøZDEKø SORUNLAR Herkesin bir yaúadÕ÷Õ yeri (semti) vardÕr. Bir semtin ahalisi, do÷rudan yaúadÕ÷Õ yerin sorunlarÕ ile karúÕ karúÕya kalÕr. SorunlarÕn çözülmesinde insanlarÕn aktif ve bilinçli olmalarÕ önemlidir. østenen hedeÀere ulaúabilmek için her birey yaúadÕ÷Õ yeri sevmeli, çevresinde yaúayanlara saygÕ göstermeli ve sorunlarÕ bilerek örgütlü bir úekilde çözmelidir. SalkÕm úekili ile semtinizdeki sorunlarÕ göstermeye çalÕúÕnÕz. YaúadÕ÷Õm yerdeki sorunlar 56 AranÕzda dört grup oluúturunuz. Her grubun aktiviteleri farklÕdÕr. 1. grup: Çevre kirlili÷i Göreviniz, ugun olmayan yerlere atÕlan çöpleri sayÕnÕz. Grubun her üyesi araútÕrma yapacak alanÕ belirlemeli ve tabloya yazmalÕdÕr. AraútÕrmayÕ 50 adÕm kadar uzun bir yol katederek yapmalÕ ve topladÕ÷Õ verileri tablo üzerinde göstermelidir. (örne÷in, 50 adÕm okul avlÕusunda, 50 adÕm apartmanÕn evinin çevresinde, 50 adÕm ‘’dame gruev’’ caddesinden.....vb.) Yer (50 adÕm) ka÷Õt cam plastik organik naylon gübre poúetler toplam - En temiz ve en çok kirletilmiú yer neresidir? - Hangi çöpler en çabuk çürür-bozulur? - YaúadÕ÷Õm semtte farklÕ çöp konteynÕrlarÕ ve hangileri mevcuttur? - YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere, di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr). 57 2. grup: Gürültü kirlili÷i Gürültü, istenmeyen ve dinleyene bir anlam ifade etmeyen ses olarak tanÕmlanabilir. Sizin ödeviniz, farklÕ yerlerdeki gürültüyü belirli bir zamanda ölçmek ve elde edece÷iniz verileri lejanta göre tabloya geçirmektir. Önce kendi yapmÕú oldu÷unuz ölçüm ve verileri daha sonra di÷er grup üyelerinin verlerini kaydedeceksiniz. ArtÕlarÕ toplayÕnÕz ve elde etmiú oldu÷unuz veriler ile karúÕlaútÕrÕnÕz. Lejant: +++ yüksek düzeyde ++ orta düzeyde + alçak düzeyde Evinizde 7s 11s 17s 21s 7s Komúularda 11s 17s 21s 7s Sokakta 11s 17s 21s Toplam AraútÕrma sonucunda, günün en sakin dönemleri ortaya çÕkacaktÕr: evinizde___________komúularda__________ve sokakta_____________ - Nerede ve saat kaçta en yüksek düzeyde gürültü saptanmÕútÕr? YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere, di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr). 58 3.grup: Tra¿k sorunlarÕ YaúadÕ÷ÕnÕz semtinizden ulaúÕma açÕk üç sokak belirleyiniz. 15 dakika süre içerisinde bu sokaklardan geçen ulaúÕm araçlarÕnÕ sayÕnÕz. Elde etmiú oldu÷unuz verileri tabloya yazÕnÕz daha sonra bu verileri farklÕ renklerle gra¿÷e geçiriniz. sokak 15dk. otomobil otobüs kamyon motor bisiklet Toplam Birinci sokak økinci sokak Üçüncü sokak 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 motor otobüs kamyon otomobil - Sokaklardan toplam olarak kaç motorlu araç geçmiútir? bisiklet - Hangi ve kaç ulaúÕm aracÕ havayÕ kirletmedi? __________soka÷Õndan en çok____________soka÷Õndan en az motorlu aracÕn geçti÷i görülmüútür. - YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere, di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr). 59 4.grup: Daha önceki gruplarÕn yapmÕú oldu÷u araútÕrmalardan, semtinizle ilgili bir güncel konuyu seçiniz. Konuya uygun metod ve teknikleri uygulayÕnÕz. YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere, di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr). 60 ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM YaúadÕ÷ÕnÕz yer, adresinizle ilgili en önemli bilgileri yazÕnÕz: Yer, Adres: ________________________________________________________ Mahalle muhtarlÕ÷Õ __________________________________________________ Rölyef: (45.sayfayÕ açÕnÕz, harta üzerinde yaúadÕ÷ÕnÕz yeri bulunuz ve yazÕnÕz) - YaúadÕ÷ÕnÕz yer hangi kartografya rengi ile boyanmÕútÕr? - YaúadÕ÷ÕnÕz yerin rakÕmÕ (denizüstü yüksekli÷i kaç metre) nedir? 51. sayfadaki yükseklik basamaklarÕna göre belirleyiniz. - Semtinizde de÷erlendirmelere göre en güncel sorun nedir? - YaúadÕ÷ÕnÕz yeri çizerek ifade etmeye çalÕúÕnÕz. 61 BELEDøYE Belediye sÕnÕrlarÕ Belediye merkezi Bu ünitede ö÷renece÷iniz konular: Yerel topluluk Yerel yönetim Vatandaú Belediye baúkanÕ Belediye meclisi Firma / ùirket Belediyede kültür hayatÕ – etkinlikleri Demokrasi Yönetim ve idare BaúanlÕk - Liderlik Sosyal sorunlar 63 YEREL TOPLULUK VE YEREL YÖNETøM Belediyeler, yerel topluluklar úeklinde oluúturulmuú, yerel yönetimin uygulandÕ÷Õ örgütlerdir, birimleri - birliklerdir. Yerel topluluklarda,vatandaúlar önemli sorunlar üzerinde karar vermektedir. Vatandaúlar do÷rudan katÕlma veya seçtikleri grup temsilcisi aracÕlÕ÷Õ ile karar verme imkanÕna sahiptir. Yerleúim yerine göre (kent veya köy) yönetim, kent veya köy yerel yönetimi úeklinde olur. Belediye, yerel yönetim birimidir. Belediye, belirli alanda yaúayan ve belli bir nüfusu içine alan topluluktur. Belediye Belediye Yerleúim yeri Yerleúim yeri Yerleúim yeri Yerleúim yeri Belediye sÕnÕrlarÕ içerisinde sürekli yerleúmeleri olan insanlar, belediyenin vatandaúlarÕ sayÕlÕr. Belediye yaptÕ÷Õ icraat ile vatandaúlarÕ bilgilendirmek zorundadÕr. Her belediye bir bölgeye ait olup, ad verilir. Belediyenin kendi arma ve bayra÷Õ da olmasÕ uygun görülür. - Belediyeniz hakkÕnda bilgi toplayÕnÕz. Ne zaman kurulmuú ve adÕ nedir? - Nüfusu ne kadardÕr? - Nüfusun erkek ve kadÕn sayÕsÕnÕ ö÷renmeye çalÕúÕnÕz. 64 yerel, yerel yönetim, vatandaú ÜSKÜP KENTø VE MAKEDONYA CUMHURøYETø’NDE BELEDøYELER Haritada, yaúadÕ÷ÕnÕz belediyeyi bulmaya çalÕúÕnÕz. Kare içine yazmÕú oldu÷unuz belediyenizin adÕ ile çizgi çekerek ba÷layÕnÕz. Belediye sÕnÕrlarÕ Belediye merkezi Köy mevkiine sahip M.C.’ndeki belediyeler kent mevkiine sahiptir. belediyeler: 41 Belediye sayÕsÕ: 33 Berova Demir Hisar Ohri ManastÕr Kavadarci Pehçova KÕrçova Bogdanci Prilepe Valandova Koçana Prbiútip Köprülü Kratova Radoviú Vinica E÷ri Palanka Resne Gevgeli Kruúova Sveti Nikole Gostivar Kumanova Struga Debre Makedonska Kamenica Ustrumca Delçova Makedonski Brod Kalkandelen Demir Kapi Negotin øútip 65 sÕ: 1 0 Üsküp kenti belediye sayÕsÕ: 10 Aerodrom Butel Gazi Baba Gyorçe Petrov Karpoú Ekúi Su Saray Centar(Merkez) Çair ùuto Orizari Gyorçe Petrov Saray 66 Butel ùuto Orizari Gazi Baba Çair Centar (Merkez) Karpoú Aerodrom Ekúi Su 67 VATANDAù Her bireyin kendi belediyesinde aktif bir vatandaú konumunda olmasÕ gerekir. DolayÕsÕyla, bilgilendirilmesi çok önemlidir. Ancak bu úekilde aktif olmasÕ, belediyedeki hayatÕn ve yaúantÕnÕn düzenlenmesi ve kolaylaútÕrÕlmasÕ açÕsÕndan ¿kir ve önerilerde bulunmasÕ mümkün olur. BaúarÕlÕ olabilme ve hayatÕnÕ iyi yönde geliútirebilme amacÕyla vatandaúlar sivil toplum örgütleri kurar. SorunlarÕnÕ úu úekilde dile getirir: - Fikir üretmek ve önerilerde bulunmak - ToplantÕlar - Seçime katÕlmak (oy vermek) Her vatandaú bireysel veya birlik úeklinde belediyelere önerilerde bulunma hakkÕna sahiptir. Referandum (oy vermek) yoluyla vatandaú, yaúadÕ÷Õ toplulu÷un (semtin) sorunlarÕ hakkÕnda karar verir. 18 yaúÕnÕ doldurmuú her birey – vatandaú oy verme hakkÕna sahiptir. 68 vatandaú, referandum BELEDøYE ORGANLARI Belediye OrganlarÕ: - Belediye Meclisi - Belediye BaúkanÕ Meclis, aday gösterilen ve seçimlerde vatandaúlarÕn oyunu kazanmÕú üyelerden oluúur. Meclisin, meclis baúkanÕ vardÕr. Seçimler her dört yÕlda bir gerçekleúir. Meclis üye sayÕsÕ, belediyedeki nüfus sayÕsÕna ba÷lÕdÕr. Meclis toplantÕlarÕnÕ baúkan belirler. ToplantÕlar resmi olup tutanak yapÕlÕr. Belediye baúkanÕ, belediyeyi temsil eder ve tanÕtÕr. Dört yÕlda bir genel, do÷rudan veya ba÷ÕmsÕz seçimlerde gizli oy vermekle seçilir. Meclis, belediyedeki yaúam ve koúullarÕn iyi yönde geliúmesi açÕsÕndan kararlar getirir, belediye baúkanÕ ise bu kararlarÕ gerçekleútirmekle yükümlüdür. Belediye baúkanÕ, vatandaúlarla görüúmek için kabul günleri belirler. Vatandaúlar, sorunlarÕ ve çözüm yollarÕ ile ilgili önerilede bulunurlar. Belediye baúkanÕ, gerçekleútirme 69 Belediyenizde daha iyi bir yaúam ortamÕ ve standardÕna ulaúabilmek için birlikte ¿kirler üretmeye çalÕúÕnÕz Fikirler (¿kir fÕrtÕnasÕ) Belediyenizi ziyaret ediniz ve belediye temsilcleriyle görüúünüz. Önceden görüúme talebinde bulunup randevu alÕnÕz. - Belediyenizde, son seçimler ne zaman yapÕlmÕútÕr? - Belediye baúkanÕnÕzÕn adÕ nedir? - Belediye meclisinin kaç üyesi vardÕr? - Son toplantÕ ne zaman yapÕlmÕútÕr? - ToplantÕda kaç üye hazÕr bulunmuú? - Hangi konular tartÕúÕlmÕú (Meclis toplantÕsÕnÕn gündemini yazÕnÕz). - Belediye yönetminden memnun olmayan vatandaú dava açabilir mi? Ö÷renmeye çalÕúÕnÕz. 70 BELEDøYEDE EKONOMøK HAYAT Belediyede ekonomik hayat, do÷rudan üretim ve hizmet sektörüne ba÷lÕdÕr. Aúa÷Õdaki úekli inceleyniz. Belediyenizde en geliúmiú ekonomik kolunun içerdi÷i önemli kavramlarÕna – ekonomik faaliyetlerine da÷ÕlÕmÕnÕ, úekil ile göstermeye çalÕúÕnÕz. Av ve balÕk avcÕlÕ÷Õ Sanayi Ba÷cÕlÕk Üretim sektörü OrmancÕlÕk TarÕm HayvancÕlÕk Meyvecilik Madencilik Çiftçilik - YaúadÕ÷ÕnÕz yerel toplulukta – birimde, en geliúmiú ekonomik kolu hangisidir? - Belediyenizde hangi ekonomik kolu geliúmemiútir? - Ekonomik kollarÕndan hangisinin geliúmesi için mevcut koúullar elveriúlidir? ekonomi 71 Sa÷lÕk E÷itim Hizmet sektörleri UlaúÕm Turizm Ticaret økram Servisi Hizmetleri YukarÕda, salkÕm úeklinde verilmiú olan sektörlerden, belediyenizde geliúmiú olanlarÕ ayrÕntÕlÕ bir úekilde göstermeye çalÕúÕnÕz. - Hangi sektörü en küçük ayrÕntÕlarÕna kadar gösterebildiniz? - Belediyenizde hangi ulaúÕm en çok geliúmiútir? - Belediyenizde mevcut olan sa÷lÕk kurumlarÕnÕ söylemeye çalÕúÕnÕz. - Hizmet sektörlerinden hangisi belediyenizde mevcut imkanlara ba÷lÕ olarak geliúebilir? 72 FøRMA VE ùøRKETLER Bir toplulukta yaúayan olgun ve yetiúkin kiúiler çalÕúÕr ve farklÕ toplumsal faaliyetlerde bulunurlar. Yerleúim yerinin ¿ziksel özellikleri ve do÷al zenginli÷ine ba÷lÕ olarak farklÕ çalÕúma alanlarÕ ve faaliyetleri görülür. ønsanlarÕn ço÷u ait oldularÕ belediyedeki kurumlarda çalÕúÕrlar. Örne÷in, hastaneler,okullar,kreúler,postanele r vb. Topra÷i verimli olan bölgelerde tarÕm geliúmiú, insanlar farklÕ tarÕm kollarÕ ile u÷raúÕr: çiftçilik, meyvecilik, hayvancÕlÕk vb. Bu bölgelerde tarÕmsal ürünleri imalatÕ fabrikalarÕ bulunur. Meyve, sebze, et ve süt ürünleri imalatÕ ve konserveleri yapÕlÕr. Engebeli ve da÷lÕk bölgelerde maden ocaklarÕndan maden çÕkartÕlÕr. Maden ocaklarÕnÕn yakÕnÕnda maden iúletme fabriklarÕ bulunur. Daha küçük zanaat atölyelerinde farklÕ zanaatlar geliúmiútir: ayakkabÕ tamircisi, kuyumcu,çilingir, kuaför, terzi vb. ÇalÕúan nüfusun büyük bir kÕsmÕ ticaretle u÷raúmaktadÕr.HazÕr ürünlerin satÕúÕ yapÕlÕr. SatÕú büyük ma÷azalarda. süpermarket, satÕú merkezleri veya küçük dükkânlarda yapÕlÕr. Do÷al güzellikleriyle zengin bölgeleri insanlar daha güzel ve cazip hale getirip turistlerin ilgisini çekecek úekilde ziyaret ile dinlenme yerlerine dönüútürüp turizm ile u÷raúÕrlar. UlaúÕmÕn kesintisiz bir úekilde gerçekleúmesi için güvenli yollarÕn bulunmasÕ önemli, bunlarÕn inúa edilmesi ulaúÕmda çalÕúanlarÕn görevidir. ¿rma, úirket 73 øù, øùE GøRME, DENAR, TøCARET Belediyede yaúayan insanlar farklÕ iúle meúguldurlar. Firmalar ve úirketler onlarÕn iúe girme ve çalÕúma imkanlarÕnÕ sa÷lar. YaptÕklarÕ iúin karúÕlÕ÷Õnda maaú alÕrlar. Hergünkü hayatta paranÕn büyük önemi vardÕr. Para en önemli de÷iúim aracÕdÕr. Makedonya Cumhuriyetinde para birimi denardÕr. Madeni - demir para ve ka÷Õt para - banknot úeklinde kullanÕlÕr. Ticaret hizmet sektörüdür ve mallarÕn alÕú veriúini kapsar. Çinliler X. yy.da ka÷Õt paralarÕ - banknotlarÕ icat etmiú. Bankomatlar, günde 24 saat boyunca vatandaúlarÕn kendi banka hesaplarÕndan hazÕr para (nakit) çÕkarmasÕnÕ sa÷lar. 74 SU VE KANALøZASYON HøZMETLERø Geçmiúte, her aile kendi çöplerinden sorumlu, çöpleri yakarak veya topra÷a gömerek yokederlermiú. Günümüzde, belediyelerde, çöplerin toplanmasÕndan sorumlu su ve kanalizasyon hizmetleri tarafÕndan yapÕlmaktadÕr. Bu hizmetlerin aracÕlÕ÷Õyla hergün apartman ve resmi kurumlarÕn önündeki çöp konteynerlerinden özel araçlarla toplanmaktadÕr. Toplanan çöpler, çöp depolarÕna terkedilir. Su ve kanalizasyon hizmetleri ayrÕca: - SokaklarÕn, parklarÕn, pazarlarÕn temizli÷i - Akarsu teknelerinin bakÕmÕ ve - KÕú döneminde karÕn sokaklardan kaldÕrÕlmasÕndan sorumludur. - Semtinizin temizli÷i yalnÕz bu hizmetlere mi kalmalÕ? - Avlunuzun temizli÷ini, ev, apartman veya dükkânÕnÕzÕn önündeki kÕúÕn yÕ÷ÕnlaúmÕú karÕ kim kaldÕrmalÕ? Yaúama ortamÕnÕn temiz ve güzel görünmesi hepimizin görevi ve sorumlulu÷udur. çöp deposu 75 BELEDøYEMøZDE KÜLTÜR HAYATI Kültür, belrli bir alanda yaúayan halkÕn yaúam tarzÕdÕr. Kültürün gelenekler ve manevi dünya ile kuvvetli ba÷larÕ oldu÷u; sanat, din, adetler ve alÕúkanlÕklardan görülür. Kültür yaúam tarzÕdÕr. Kültür: - ønsanlarÕn giyim tarzÕnÕ - Evlenme adetleri - Aile hayatÕ - Dini mensubyeti ve - DavranÕúlarÕ kapsar ønsanlar arasÕndaki fark da bundan kaynaklanÕr. FarklÕlÕklarÕn aúÕlmasÕ, insanlar arasÕ iletiúimin güçlenmesi, saygÕ ve hoúgörüye ba÷lÕdÕr. ønsanlar arasÕndaki irtibatÕn kurulmasÕnda yerel topluluklar tarafÕndan örgütlenen kültür gösterilerinin etkisi büyük önem taúÕr. Belediyenizde yer alan kültür kurumlarÕnÕ ve kuruluúlarÕnÕ yazmaya çalÕúÕnÕz. YaúadÕ÷ÕnÕz yerel topluluktaki gelenekler veya gerçekleúmiú kültür etkinlikleri ile ilgili bir metin hazÕrlayÕnÕz. 76 gelenek, manevi dünya, din YEREL YÖNETøM SEMBOLLERø – øùARETLERø Sembol, bir nesne, iúaret veya özellikler ile birúeyi ifade eder. Her sembolün anlaúÕlÕr anlamÕ vardÕr. Belediyelerin de kendi sembolleri vardÕr. ArmasÕ ve bayra÷Õ. Arma ve bayrak Makedonya Cumhuriyeti’nin arma ve bayra÷Õndan farklÕdÕr. Her belediye kendine ait ve temsilen arma ve bayra÷a sahiptir. Belediyenizin arma ve bayra÷ÕnÕ çizmeye çalÕúÕnÕz. ArmasÕ Bayra÷Õ Belediyenizle ilgili daha önemli bilgileri yazÕnÕz. - Belediyemizde en uzun sokak: - Önemli tarihi anÕtlarÕ: - Belediyenizin, komúu sÕnÕr belediyesi arasÕndaki farklÕlÕklar nelerdir? 77 BELEDøYELERDE DEMOKRATøK HAYAT VE DEMOKRASø Demokrasi, Yunan sözcü÷ünden kaynaklanÕr; demos – halk ve cratien – yönetim anlamÕna gelir. Demokrasi esasÕnda halk yönetimi demektir. Demokrasinin temel de÷erleri özgürlük ve hoúgörüdür. Özgürlük, insanÕn kendi iste÷ü ve de÷erleri yönünde baúkalarÕnÕn özgürlü÷ünü rencide etmeden hareket etmesidir. Hoúgörü, herkesin özgürl÷ü ve mahremiyetine karúÕ saygÕ göstermesidir. Bu de÷erler, kendimize ve baúkalarÕna karúÕ olan sorumluluk duygusunu geliútirir. Çünkü herkes eúit ve eúit haklara sahiptir. Bizler demokratik bir toplumda yaúamaktayÕz. Belediyelerde de demokrasi hakim, belediyeleri halk yönetir. Yönetimin daha baúarÕlÕ olmasÕ açÕsÕndan demokrasi úu úekilde uygulanabilir: Do÷rudan demokrasi – toplumda önemli kararlarÕn halk tarafÕndan verilmesi ve yöneticilere bildirilmesi Temsili demokrasi - ça÷daú de÷iúme ve geliúmelere ba÷lÕ olarak, halk do÷rudan do÷ruya kendini yönetemeyece÷i için, seçti÷i temsilciler aracÕlÕ÷Õ ile yönetilir. Temsilciler özgür seçimler ile seçilir. 78 demokrasi, eúitlik - YaúadÕ÷ÕnÕz yerel toplulukta insanlar arsÕndaki farklÕlÕklar nelerdir? Geçen ö÷retim yÕlÕndan anÕmsamaya çalÕúÕnÕz.‘’ yerel toplulukta – semtimizde yaúayanlar’’? - Milli mensubiyetiniz nedir? - Okulunuzda hangi dilde konuúuluyor? - Evde – ailenizde hangi dili konuúuyorsunuz? Yerel topluluk içerisinde, insanlarÕn eúit haklara sahip olmasÕ neden önemlidir? Belediyenizde, vatandaúlar eúitlik hakkÕna nasÕl sahip olur? ønsanlar arasÕndaki farklÕlÕklarÕ kabullenip, hoúgörü gösterebiliyor musunuz? Bir örnek veriniz. Büyüyünce 18 yaúÕnÕ doldurmuú oldu÷unuzda seçimlere katÕlma ve oy verme hakkÕna sahip olacaksÕnÕz. Yönetici olacak kiúileri seçmeniz gerekecektir. Bugün sÕnÕf yöneticisi – baúkanÕnÕ ileride belediye ve devlet yöneticilerini - liderleri seçeceksiniz. Lider olarak seçece÷iniz kiúinin hangi özelliklere sahip olmasÕ gerekmektedir? lider, liderlik 79 RESMø VE BELEDøYE SORUNLARI Belediye, bir bölgeye ait yerel bir topluluk oluúturdu÷unu söyledik. Belediye, halkÕnÕn güncel sorunlarÕna çözüm üretmeye çalÕúÕr. SorunlarÕn halledilmesi genel olarak ilgili hekes için geçerli ve önemlidir. Sorunlar ve öneriler belediyeye ne úekilde sunulmaktadÕr? HatÕrlayÕnÕz. Kiúisel sorunlarÕ dile getirme yollarÕ: (68. sayfaya bakÕnÕz) - ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________. Kiúisel sorun ve önerilerinin belediyeye sunulmasÕ açÕsÕndan, belediye baúkanÕnÕn yapmasÕ gereken hususlar: - Önerilerin yazÕ úeklinde kabul yerini sa÷lamak. Kabul edilen önerilerin üzerine baúkan: - 60 gün süre içerisinde taleplerin herbirini inceleyip, yanÕtÕ bildiri úeklinde uygulamalÕdÕr. - Gelen talep veya sorunlara çözüm bulma ve yanÕt verme yetkisi yoksa, yetkili kurumlara sevk edilmesi uygun görülür. Belediye, sorumlulu÷unu üstlendi÷i hizmetler: - Çevrenin korunmasÕ - Su ve kanlizasyon hizmetleri - SokaklarÕn aydÕnlatÕlmasÕ - Sokak ve yollarÕn inúa edilmesi ve bakÕmÕ - Park ve yeúil alanlarÕn bakÕmÕ Kültürel yönden belediye: Folklor, gelenek ve göreneklerin, eski zanaatlarÕn yaúamasÕnÕ sa÷lamalÕdÕr. Belediyeler özellikle genç nesilleri önemseyerek; spor merkezleri ve spor gösterilerini desteklemektedir. 80 AyrÕca sosyal güvence ve çocuklarÕn koruma altÕna alÕnmasÕna, e÷itilmesine özen göstermektedir. Çocuk kreúleri, okullar, yurtlar inúa ederek, onlarÕn bakÕmÕ ile ilgilenir. Beyin – ¿kir fÕrtÕnasÕ ile belediye sorunlarÕnÕ keúfetmeye çalÕúÕnÕz! 1.__________________________________________________________ 2.__________________________________________________________ 3.__________________________________________________________ 4.__________________________________________________________ 5.__________________________________________________________ Bir sorun seçiniz ve çözülmesi için önerileride bulununuz. SorunlarÕn cözülmesinde teklif ve öneriler. 1.___________________________________________________________ 2.___________________________________________________________ 3.___________________________________________________________ 4.___________________________________________________________ 5.___________________________________________________________ KonularÕ bir derse tabi tutarak : iúsizlik, ba÷ÕmlÕlÕk ve úiddeti (belediyenizde güncel olanlarÕ) ortadan kaldÕrÕlmasÕ yönünde ¿kir üreterek sizin de payÕnÕz olsun. 81 øùSøZLøK, BAöIMLILIK VE ùøDDET KONU:__________________________________________________________ Sorunlara çözüm önerileri: ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Sorunlar ile igili proje hazÕrlayÕnÕz. SÕnÕfÕn veya okulun göze çarpacak úekilde bir yerine yerleútirin yada asÕn. Broúürler hazÕrlayÕp, belediye halkÕna da÷ÕtÕnÕz. Belediyedeki sorunlardan birisine çözüm üretmekte payÕnÕz olacaktÕr! 82 ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM YaúadÕ÷ÕnÕz belediyenin adÕnÕ yazÕnÕz. Belediye, halkÕn sorunlarÕna ne úekilde çözüm bulmaya çalÕúmaktadÕr? Seçimlerde oy verebilir misiniz? EVET HAYIR Oy verme hakkÕna ne zaman sahip olunur? Belediye organlarÕ: Üretim sektörü Hizmet sektörü 83 Makedonya Cumhuriyeti’nin para birimi nedir? Kültürün tanÕmÕnÕ yapÕnÕz. Yerel topluluk sembolleri Demokrasinin temel de÷erleri 84 SÖZLÜK (Yeni ö÷renilecek sözlerin - kavramlarÕn tanÕmÕ) Bütçe – bir bireyin, ailenin, belediyenin devletin toplam gelir ve giderlerini kapsar. Hükümet – meclis kararÕyla getirilen kanunlarÕ yürürlü÷e geçiren en yüksek organdÕr. Belediye BaúkanÕ – ‘’kentin babasÕ’’ olarak nitelendirilen, belediye baúÕnda görev alan lider. Vatandaú – devlete mensup ve kayÕtlÕ birey Demokrasi – yönetimde vatandaúlarÕn eúit haklarÕ Demokratik – vatandaúlar arasÕnda toplumsal eúitlilik Çöp deposu – çöplerin toplanÕp gönderildi÷i ve yÕ÷ÕnlandÕ÷Õ - depolandÕ÷Õ yer. Manevi dünya – görünmeyen dünyaya ruhsal (manevi) inançlarÕ Ekonomi – bilim, tasarruf, iktisat Müessese – kurum, kuruluú Röportaj – veri ve bilgi – haberlerin alÕnmasÕ amacÕyla gerçekleúen görüúme Kan ba÷Õ – aynÕ baba ve anneden dünyaya gelen yakÕnlar (erkek ve kÕz kardeú) Lider – Baúkan Yerel – belirli yere – alana ait Yerel yönetim – úehrin ihtiyaçlarÕnÕ karúÕlayacak siyasi birim Dönem – verilen bir görevin belirli zaman içerisinde gerçekleútirilmesi Nikâh/kütük memuru. Yeni do÷an çocuklarÕ ve evlenen – nikâh olan çiftleri kütük defterine kaydeder. Matriarkal – anaerkil, ailede anne – kadÕnÕn sözü geçti÷i dönem RakÕm – deniz yüzeyinden bir yerin yüksekli÷i Halk – millet, aynÕ dili, kültürü paylaúan bir grup insan Parlamento – devlet meclisi, kanunlarÕ hazÕrlayan organ Patriarkal – babaerkil, ailede kararlarÕ babanÕn aldÕ÷Õ ve ailenin dire÷i olarak kabul edilen zaman süresi ùirket – farklÕ üretim ve inúaat yapan ¿rma (eúya, yol yapÕmÕ, giyim vb) 85 Gelir – øú karúÕlÕ÷nda alÕnan para Eúitlilik – baúkalarÕyla eúit olmak, eúit haklara sahip olmak Gerçekleútirmek – hayatÕnda, iúinde belirli hedeÀere ulaúmak. Örne÷in, ö÷retmen veye doktor olabilmek için çok okumak gereklidir. Din – inanç; TanrÕ’ya, do÷aüstü güçlere, çeúitli kutsal varlÕklara inanmak, bir dine mensup olmak Referandum – bir sorun ile ilgili halkÕn görüúünü almak; evet veya karúÕyÕm seçene÷ini seçmesi ile gerçekleúir. Meclis – kanunlarÕ hazÕrlayan en yüksek devlet organÕdÕr. Temsilcileri halktan seçilir. DayanÕúma – birlik ve beraberlik adÕna sorumluluk üstlenmek. Koruyucu – bakÕcÕ, anne,baba amca veya baúkalarÕn bakÕmÕndan sorumlu kiúi Vatan – do÷du÷u, yaúadÕ÷Õ veya kökeni olan ülkedir. ønsanlarÕn ülkesine duygusal (sevgi, saygÕ) ba÷Õ Gelenek – nesilden nesile geçen (kabul edilen ve uyulanan) örf ve adetler Giderler – eúya, gÕda, elektrik, telefon vb. ödemeleri ve harcamalarÕ kapsar. Firma – çok sayÕda kiúinin (iúçinin) çalÕútÕ÷Õ iú yeri - úirket 86 øÇøNDEKøLER ÖNSÖZ ....................................................................................................................3 EKøP ÇALIùMASI.....................................................................................................5 AøLE, EKONOMø VE TOPLUM ...............................................................................7 AøLE HAYATI ...........................................................................................................8 AøLE TøPLERø – ÇEùøTLERø..................................................................................10 YAKIN VE UZAK AøLE............................................................................................10 ZAMAN ùERøDø......................................................................................................12 TARøH BOYUNCA VE GÜNÜMÜZDE AøLELER....................................................13 EBEVEYNLERøN, KORUYUCU AøLELERøN VE ÇOCUKLARIN............................15 ÖöRETøMDE PROJENøN UYGULANMASI...........................................................17 EVLøLøK HAYATI VE EVLøLøK ROLLERø.................................................................18 EK BøLGøLER.........................................................................................................19 AøLE - EV HAYATI.................................................................................................21 AøLE BÜTÇESøNøN PLANLAùTIRILMASI..............................................................22 MÜLKøYET..............................................................................................................23 KøùøSEL GøZLøLøK - MAHREMøYET........................................................................24 øLETøùøM ùEKøLLERø.............................................................................................25 GÜNLÜK YAYINLAR - GAZETELER......................................................................26 RADYO, TV VE øNTERNET....................................................................................27 ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM..........................................................31 YERLEùøM YERLERø VE YERLEùøM BøRøMLERø................................................33 YERLEùøM ùEKøLLERø - YERLERø VE BAKIMI...................................................34 KOMùULUK VE KOMùU øLøùKøLERø....................................................................37 BON TON – GÖRGÜ KURALLARI........................................................................38 YERLEùøM BøRøMø - ùEHøRLER VE øÇøNDEKø KURUMLARI...............................39 MAHALLE MUHTARLIöI........................................................................................40 DOöAL FAKTÖRLER VE ùEHøRLERDE HAYAT...................................................41 RÖLYEF..................................................................................................................45 KENT PLANI..........................................................................................................47 COöRAFYA HARøTASI..........................................................................................50 YAùADIöIM YER - SEMTøMøZDEKø SORUNLAR.....................................................56 ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM..........................................................61 BELEDøYELER......................................................................................................63 YEREL TOPLULUK VE YEREL YÖNETøM............................................................64 ÜSKÜP KENTø VE MAKEDONYA CUMHURøYETø’NDE BELEDøYELER...............65 VATANDAù.............................................................................................................68 BELEDøYE ORGANLARI........................................................................................69 BELEDøYEDE EKONOMøK HAYAT.........................................................................71 FøRMA VE ùøRKETLER..........................................................................................73 øù, øùE GøRME, DENAR, TøCARET........................................................................74 SU VE KANALøZASYON HøZMETLERø.................................................................75 BELEDøYEMøZDE KÜLTÜR HAYATI......................................................................76 YEREL YÖNETøM SEMBOLLERø –IùARETLERø..................................................77 BELEDøYELERDE DEMOKRATøK HAYAT VE DEMOKRASø.................................78 RESMø VE BELEDøYE SORUNLARI......................................................................80 øùSøZLøK, BAöIMLILIK VE ùøDDET.......................................................................82 ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM..........................................................83 SÖZLÜK.................................................................................................................85 87 Biqana @ivkovi}: Op{testvo za IV oddelenie za devetgodi{no osnovno obrazovanie * Urednik i stru~en sorabotnik: prof. d-r \or|i Pavlovski * Prevod i lektura: m-r Mubexel Ahmed * Ilustrator: Ana Panova Cvetkovska * Kompjuterska obrabotka, korica i dizajn: Tome Aleksoski * Podgotovka za pe~at: PROSVETNO DELO AD ul. Dimitrija ^upovski 15 - Skopje * Pe~ati: Evropa 92, Ko~ani * Tira`: 1000 primeroci Bilyana JøVKOVøÇ: TOPLUM, DOKUZYILLIK øLKÖöRETøM * Redaktör ve DanÕúman: Prof. Dr. Görgi PAVLOVSKø * Çeviren ve Lektör: M-r Mübeccel AHMED * Gra¿k TasarÕmÕ: Ana PANOVA RUSEVSKA * Bilgisayar TasarÕmÕ: Tome ALEKSOSKø * BaskÕ – Düzenleme: PROSVETNO DELO A.ù. Ul. Dimitriya Çupovski 15 – Üsküp * BasÕm: Evropa 92, Koçana * Tiraj: 1000 adet CIP - Katologizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski”, Skopje 373.3.016:316.3(075.2)=163.3 @IVKOVI], Biqana Zapoznavawe na op{testvoto za IV oddelenie : devetgodi{no osnovno obrazovanie / Biqana @ivkovi}. - Skopje : Ministerstvo za obrazovanie i nauka na Republika Makedonija, 2009. - 79 str. : ilustr. vo boja ; 29 sm ISBN 978-608-4575-64-1 COBISS.MK-ID 79227402 88