Gürcistan

GÜRCİSTAN ÜLKE RAPORU Hazırlayan Ayşe Oya BENLİ 2007 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
GÜRCİSTAN ÜLKE PROFİLİ TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER (2006) Yüzölçümü Dil Nüfus Başkent Başlıca Şehirleri Başlıca Limanları Sınır komşuları GSYİH (milyar $) Kişi Başına Düşen Milli Gelir Büyüme Oranı (%) İthalat (milyon $) İhracat (milyon $) Enflasyon Oranı (%) Cari İşlemler Dengesi (milyon $) Para birimi Doğal Kaynaklar Sanayi Ürünleri Tarım Ürünleri Başlıca İhraç Ürünleri Başlıca İthal Ürünleri KDV Oranı 69 700 km² Gürcüce %71 (resmi), Azerice %6 , Ermenice %7 , Rusça %9, diğer %7 4,4 milyon (Mayıs 2003) Tiflis Tiflis, Kutaisi, Batum, Sokhumi, Rustavi, Poti Batum, Poti, Soçi. Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye, Rusya. 7,7 1 430 $ (2005) 9,4 3 686 1 667 9,2 ­1 243,3 Lari; 1$= 178 Lari Demir cevheri, manganez, bakır, az miktarda kömür ve petrol rezervi, turunçgil ve çay üretimine elverişli topraklar, ormanlık araziler, su gücü Çelik, uçak, makineler, elektrikli eşyalar, madencilik (manganez ve bakır), kimyasallar, ağaç ürünleri, şarap Turunçgil, üzüm, çay, fındık, sebze; hayvancılık Hurda metaller, makineler, kimyasallar; petrol (reeksport); turunçgiller, çay, şarap Petrol, makine ve yedek parça, nakliye ekipmanı, hububat, ilaç %18 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report June 2007 CIA The World Fact Book Nüfus 2003 yılı Mayıs ayında Devlet İstatistik Dairesi tarafından yayımlanan ve bağımsızlık sonrasında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımının sonuçlarına göre ülke çok önemli bir nüfus sorunu ile karşı karşıyadır. 1989 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımından bugüne kadar, 5,5 milyon olan ülke nüfusu yaklaşık %20 oranında düşüş göstermiştir. 2003 yılı mayıs ayında açıklanan son sayıma göre ülke nüfusu 4,4 milyondur. Nüfustaki bu ciddi düşüş; düşen doğum oranı, büyük çaptaki göç ve ülkeden kopan bölgelerdeki (Abhazya ve Güney Osetya) nüfusun sayılamamasından kaynaklanmaktadır. Doğum oranının düşmesine ve büyük çaplı göçe, sivil savaş nedeni ile yaşanan sıkıntılar ve ülke ekonomisindeki kötüye gidiş neden olmuştur. İstatistiki göstergelere göre göç eden nüfusun büyük çoğunluğu çalışma yaşında olup, bu kişilerin çok büyük bölümü meslek sahibi ya da yüksek eğitim görmüş kişilerdir. Çalışma yaşındaki nüfusun ülkeden göçü doğum oranlarının düşmesine de neden olmuştur. Ancak
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 1 Rusya’da yaşamakta olan yaklaşık 750 000 Gürcü, Rusya’nın 2001 yılında uygulamaya başladığı ve ülkede kalmayı zorlaştıran yeni vize rejimi nedeni ile ülkeye geri dönmeye başlamıştır. Güçlü ekonomik büyümeye rağmen işsizliğin ilerlemesi engellenememiştir. 2005 Ocak­ Eylül dönemi itibarı ile %13,8’dir. 2004 yılı işsizlik oranı %12,6’dır. İşsizlik oranındaki artışın bir kısmı bürokrasideki reform çabalarıyla kamu kesimindeki görev azalmasına dayanmaktadır. Hükümet, rüşvetçiliği önlemek ve becerikli iş gücünü kaybetmemek için kamudaki ücretleri özel sektördekiyle aynı çizgiye getirmeye çalışmış ve reel ücretlerde 2004 yılında %18,1 artış olmuştur. Ücretlerde 2005 yılında güçlü artış gözlenmiştir. Doğal Kaynaklar ve Çevre Ülke topraklarının %11’i tarıma elverişli araziden, %25’i ise meralardan oluşmaktadır. Ülkenin %34’ü ise ormanlık araziden oluşmaktadır. Gürcistan, dünyadaki en zengin manganez yataklarından birine sahiptir. Toplam rezervlerin 200 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Ancak yine de talebin azalması ve enerji maliyetlerindeki yüksek artışlar gibi sorunlarla yüzyüzedir. Gürcistan ayrıca bakır gibi demir kaynaklarına, obsidian, arsenik ve akik taşı gibi çok metalli cevherlere de sahiptir. Ülkede yaklaşık 450 milyon ton kömür rezervi vardır. Ancak Gürcistan kömürü yeterli kalitede değildir. Gürcistan enerji kaynakları açısından yetersiz olduğundan bu açığını ithalatla gidermeye çalışmaktadır. Gürcistan’ın doğusunda bazı petrol yatakları bulunmaktadır. Bilinen petrol rezervi 12 milyon ton civarındadır. Petrol ihtiyacının bir kısmı İran’dan ithal edilerek karşılanmaktadır. Ayrıca doğalgazın da yeterli miktarlarda olmayışı Gürcistan’ı, Rusya ve Türkmenistan’dan ithalata bağımlı kılmaktadır. Gürcistan, önemli maden suyu kaynaklarına sahiptir. Ülkede günde 120 Litre su üreten 2 300 adet memba bulunmaktadır. En bilinen kaynaklar ülkenin ortasındaki Borjomi’de bulunmaktadır. Bu bölgede bir Gürcü­Hollanda ortak yatırım şirketinin hem iç tüketim hem de ihracata yönelik üretim gerçekleştiren iki şişeleme fabrikası bulunmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 2 GENEL EKONOMİK DURUM Ekonomik Yapı Komünizm döneminde SSCB ülkeleri içinde en güçlü ekonomiye sahip olan Gürcistan, birliğin dağılmasının ardından ekonomisinde ciddi sorunlar ve istikrarsızlıkla karşı karşıya kalmıştır. Bağımsızlığa geçişle birlikte ülkenin sanayi sektörünün GSYİH’daki payı azalırken, hizmet sektörünün payı artış göstermiştir. Tarım ekonomideki en büyük sektördür. Ülkenin sanayi sektörünün büyük çoğunluğu teknolojisi eskidiği için atıl kapasitededir. Sanayi sektöürü üretimi çok az sayıdaki işletmenin faaliyetlerine dayanmaktadır. Ülkedeki mevcut 2 800 sınai işletmeden yalnızca 50’si toplam üretimin %75’ten fazlasını üretmektedir. Özelleştirme süreci ve Gürcistan’ın son dönemde imzaladığı ekonomik anlaşmaların da etkisi ile sanayi sektörüne doğrudan yabancı yatırım girişi gözlenmektedir. Ayrıca tarım da ekonomide hala önemli bir sektör durumundadır. Kayıt dışı ekonomi ülkenin büyüme performansı ile ilgili sağlıklı verilere ulaşılmasını engellemektedir. Ülkenin İstatistik Kurumu tarafından Gürcistan’ın GSYİH’sının yaklaşık %30’una tekabül eden bir miktarda kayıt dışı ekonomisi olduğu belirtilmektedir. Ancak IMF göstergelerine göre kayıt dışı ekonominin büyüklüğü GSYİH’nın %60’ı kadardır. Bu denli büyük miktardaki kayıt dışı ekonomi, ülkenin geniş kapsamlı bir ekonmik büyüme gerçekleştirmesi önündeki en önemli engeldir. Yaklaşık 5 milyon nüfusa sahip ülkede kişi başına düşen milli gelir 2005 yılı itibarı ile 1 430 ABD Dolarıdır. Ekonomi Politikaları Ülkede bağımsızlığın ardından, 1993 yılında ekonomide yapısal değişim süreci başlatılmıştır. Yapısal değişim süreci ilk aşamada bir program üzerinde anlaşılamaması nedeni ile küçük ölçekte kalmış, 1995 yılında Şevardnadze’nin iktidara gelmesi ile birlikte ciddiyet kazanmıştır. 1995 yılında IMF desteğinde bir reform programı uygulanmaya başlanmıştır. Gürcistan, bağımsızlık sonrasında bir hiperenflasyon dönemi ile karşı karşıya kalmıştır. Enflasyon oranı 1994 yılında %15 000 iken, uygulanan politikalar neticesinde %163’e gerilemiştir. 1997­98 dönemine gelindiğinde enflasyon tek haneli rakamlara ulaşmıştır. 1998 yılı Aralık ayında ulusal para Lari’nin devalüe edilmesinden sonra 1999 yılında enflasyon %19’a yükselmiştir. Ancak izlenen sıkı para politikaları sayesinde yıllık enflasyon %5’in altına çekilmiştir. 2005 yılı itibarı ile enflasyon oranı %8,2’ye yükselmiştir. 2006 yılı enflasyonu ise %9,2’dir. Gürcistan 2000 yılında dış ticaretini canlandırmak ve ticaret politikalarını belirgin hale getirmek için Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) üye olmuştur. 2002 yılında IMF’nin de baskıları sonucu vergilerini yeniden düzenlemeye gitmiştir. 2003’ten itibaren ortalama %9­ 10 oranında gümrük vergisi uygulamaya başlamıştır. Kasım 2003’te Şevardnadze yönetimine son veren halk hareketinin ardından, Ocak 2004’te Saakaşvili Cumhurbaşkanı olmuştur. Uluslararası çevrelerde, yeni yönetim ile birlikte ülkede siyasi istikrarın sağlandığı, yatırım ve ticaret ortamının geliştirilmesine yönelik önlemler alınacağı yönünde bir güven oluşmuştur. Haziran 2004’te yosulluğun azaltılması ve büyümenin sağlanması yönünde IMF ile 144 milyon $’lık üç yıllık bir program üzerinde anlaşma sağlanmıştır. Hükümet bu çerçevede enerji sektöründe ve mali sektörde reform taahhüt etmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 3 2004 yılında devletin elde ettiği vergi gelirlerinde artış gözlenmekle birlikte vergi toplamada karşılaşılan zorluklar, Gürcistan’ın kontrol altına alınması en zor sorunlarından biridir. Vergi gelirlerinin GSYİH’daki payı hala %20’nin altındadır. Bu oran, bölge ülkeleri içinde en düşük orandır. Kayı dışı ekonominin kayıt altına alınmasını ve daha fazla vergi toplanabilmesini sağlamak üzere vergi oranlarının düşürülmesi kararlaştırılmıştır. İşletmelerin ödemekle mükellef oldukları vergi türlerinin de azaltılması planlanmıştır. Yapılan reformlar, özellikle yasal, finansal ve enerji sektörü reformlarıyla özelleştirme, vergi sistemi, kamu harcamaları ile yolsuzluk ve kaçakçılıkla mücadele konuları üzerinde yoğunlaşmaktadır. Vergi reformu çerçevesinde ilk olarak %20 olan KDV oranı, %18’e düşürülmüştür. İhraç mallarına KDV uygulanmamaktadır. Ayrıca gelir vergisi oranı %20’den %12’ye, sosyal sigorta vergisi oranı da %31’den %20’ye düşürülmüştür. Ekonomik Performans Yıllar İtibarı ile GSYİH ve GSYİH Artış Hızları 2002 2003 2004 2005 2006 GSYİH (milyar $) 3,4 4,1 5,1 6,4 7,7 GSYİH Artış Hızı (%) 5,5 11,1 5,9 9,3 9,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, June 2007 Yıllar İtibarı ile Enflasyon Oranları (%) 2002 2003 2004 2005 2006 Tüketici Fiyatları Enflasyonu 5,6 4,8 5,7 8,2 9,2 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, June 2007 GSYİH’nın Sektörlere Göre Dağılımı (2005, %) Tarım 18,2 Sanayi 26,7 Hizmet 55,1 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, June 2007 Sovyetler Birliği’ne dahil olan diğer ülkelerin bağımsızlıklarını kazandıktan sonra yaşadıkları ekonomik sorunların benzerlerini yaşayan Gürcistan, bunlara ilave olarak ticaret yollarını bozan bir iç savaş yaşamış ve bu nedenle de bazı ilave sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bağımsızlık sonrasında ekonomide yaşanan çöküş çok hızlı ve şiddetli olmuştur. Ekonomide yaşanan hızlı çöküşün nedenleri tarım ve sanayi sektörlerinde önemli miktarda üretim düşüleri, Abazya’da yaşanan savaş nedeni ile Rusya’ya ulaşan ticari yolların kapanması olmuştur. Netice olarak, 1994 yılında aylık enflasyon oranları ortalama %50 olmuştur. Yaşanan ekonomik sorunlar pekçok firmanın kapanmasına neden olmuştur. Ülke, batıdan gelen insani yardımlarla ayakta kalabilmiştir. Ekonomik faaliyetlerin yaklaşık yarısı kayıt dışı hale gelmiştir. Yatırımlar ve artan ticaretin hizmet, telekomünikasyon, yol ve boru hattı inşaatı sektörlerinde hızlı büyüme sağladığı 1995 yılında gerçekleşen makroekonomik istikrar,
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 4 1990’lı yılların ikinci yarısında yaşanan ekonomik canlanmanın temelini oluşturmuştur. 1996 yılı ve Ekim 1998 arasında yıllık büyüme oranı %10 olmuştur. 1998 yılında Rusya’da yaşanan ekonomik ve finansal kriz Rusya ile yoğun ticari ve ekonomik ilişkiler içindeki Gürcistan’ın ekonomisini de olumsuz yönde etkilemiştir. Rusya krizininin etkilerini göstermesi ile birlikte 1998 yılında ülkenin ekonomik büyüme hızı yavaşlamış ve %2,9 olmuştur. Rusya krizi ülkede yaşanan mali krizi daha da derinleştirmiştir. Netice olarak, IMF’nin talepleri doğrultusunda hükümet Lari’yi desteklemeyi bırakmış ve Lari, 1998 yılının son çeyreğinde ABD doları karşısında %50 değer kaybına uğramıştır. 1999 yılı başlarında kur istikrarı sağlanmıştır. Rusya krizinin ekonomideki kötü etkilerini sürdürdüğü 1999 yılında yıllık ortalama büyüme oranı yalnızca %3 olmuş; para arzındaki önemli miktarda büyüme ve fiyat kontrolü nedeni ile enflasyon %19,2’ye ulaşmıştır. 2000 yılında ekonominin hemen hemen tüm sektörlerinde üretim artış göstermiştir. Ancak ülke ekonomisinin önemli bir kısmını oluşturan tarım sektörü üretimi yaşanan kuraklık nedeni ile şiddetli düşüş göstermiştir. Bu nedenle, GSYİH 1995 yılından bu yana gözlenen en düşük artışı göstermiştir. 2000 yılı reel GSYİH artışı %1,9 olmuştur. Öte yandan, 2000 yılında izlenen sıkı para politikalarının gıda fiyatları artışını dizginlemesi neticesinde yıllık ortalama enflasyon oranı %4,1’e düşürülmüştür. Reel GSYİH artışı 2001 yılında %4,5’e yükselmiştir. 2001 yılında GSYİH’da gözlenen artış, 1998 Rusya krizinden sonra gözlenen en yüksek artış olup, tarım ve ulaştırma­komünikasyon sektörlerindeki hızlı artıştan kaynaklanmıştır. Diğer taraftan 2001 yılında sanayi üretimi, enerji üretiminde yaşanan sorunlar ve ülkenin en önemli ihraç pazarı olan Türkiye’nin ithalat talebindeki düşüş nedeni ile daralmıştır. 2006 yılında ülke ekonomisi bir önceki yıla göre %9,4 büyümüştür. Gürcistan ekonomisine en önemli katkıyı tarım sektörü sağlamaktadır. Diğer önemli sektörler; ticaret, hizmet, sanayi ve taşımacılık sektörleridir. İnşaat, haberleşme gibi sektörlerin GSYİH'ye katkısı düşük seviyelerde kalmaktadır. Ülke ekonomisinde son yıllarda gözlenen güçlü büyüme, Bakü­Tiflis­Ceyhan petrol boru hattında devam eden inşaat faaliyetlerinin ülke ekonomisine olumlu etkilerini yansıtmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 5 Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler Projeksiyon Özeti 2005 a 2006 a 2007 b 2008 b Reel GSYİH Artışı (%) 9,6 9,4 8,0 8,5 Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort., %) 8,2 9,2 6,9 6,1 İhracat (milyar $) 1,5 1,7 2,0 2,3 İthalat (milyar $) 2,7 3,7 4,7 5,1 Cari İşlemler Dengesi (milyar $) ­0,8 ­1,0 ­1,2 ­1,0 Döviz Kuru Lari:ABD $ (ortalama) 1,81 1,78 1,72 1,74 Döviz Kuru Lari:Avro (ortalama) 2,26 2,24 2,34 2,41 a: Gerçek b: Economist Intelligence Unit tahmini Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report June 2007 Birkaç önemli sınai işletmenin özelleştirilmesi ve 2007 yılında başka kuruluşların da satışının gerçekleşecek olması yeniden yapılanma ve yatırımlarda artışa neden olacaktır. Bu gelişmelerin ekonomik büyümeyi tetiklemesi beklenmektedir. Buna ilave olarak, batılı ülkelerin ve uluslararası finansal kuruluşların Gürcistan’a yönelik ilgisinin yeniden canlanması ülkenin altyapısını oluşturmak ve bütçe harcamalarını kapatmak üzere ekonomik reformların uygulanmasında kullanılacak dış mali desteğin ülkeye çekilmesini devam ettirecektir. Büyümeyi canlandırıcı başka bir unsur da vergi reformu kapsamında ekonomik faaliyetlerin kayıt dışı ekonomiden çıkarılarak kayıt altına alınmasıdır. Ancak, Rusya’nın Gürcistan’a yönelik uyguladığı ekonomik abluka 2006 yılı ekonomik büyüme verilerine olumsuz yansımış olup, bunun 2007’de de olumsuz etkilerini sürdürmesi beklenmektedir. Bu nedenle 2006’da tahmini olarak %8,5 olan GSYİH büyüme oranının Rusya’nın yaptırımlarının imalat sanayii ve hizmet sektörlerini olumsuz etkilemesi ve yüksek gaz fiyatlarına bağlı olarak %6,5 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Gürcü üretici ve ihracatçıların yaptırımların etkisini telafi etmesi halinde 2008 yılında ekonomik büyümede artış olabilecektir. 2006 yılı ortalarından itibaren Gürcistan Merkez Bankası, enflasyonu düzenleyici yönde politikalar uygulamaya başlamıştır. Sözkonusu önlemler neticesinde enflasyon, Temmuz ayında %14,5 iken, Ekim ayında %10’a gerilemiştir. Hükümetin enflasyonu düşürmeye yönelik kararlılığı, ekonomik büyümede yavaşlama ve pozitif temel etkilerin 2007’de enflasyonu düşürmesi ve enflasyonun %7’nin biraz üzerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Lari’nin gerilemesi de enflasyonun korunmasına yardımcı olacaktır. 2007­2008 döneminde dış yardımlar ve ülke dışında çalışan işçilerin döviz havaleleri sayesinde döviz akışlarının göreceli olarak yüksek düzeyde seyretmesi beklenmektedir. Dolayısı ile Lari, hem nominal hem de reel olarak Dolar karşısında değer kazanacaktır. İthalat harcamalarının yalnızca altyapı gelişimi ve yüksek enerji fiyatları nedeni ile değil aynı zamanda artan tüketim malları ithalatına (özellikle motorlu araçlar) bağlı olarak beklenenden yüksek düzeyde gerçekleşebilecektir. Bu gelişme, uluslararası rezervlere baskı koymanın yanı sıra Merkez Bankası’nın Lari’yi dışsal şoklara karşı koruma yetisini de olumsuz yönde etkileyebilecektir. Gürcistan’ın sınai yapısı yeterli düzeyde gelişmemiştir. Bu nedenle ekonomi, ülkenin uzun vadeli büyüme potansiyelini ortaya çıkaracak yeni altyapı projelerine hizmet edecek kadar yeterli donanıma sahip değildir. Bu bakımdan 2007­2008 döneminde sermaye malları
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 6 ithalatı ve taahhüt, taşımacılık ve danışmanlık hizmetlerine ilişkin harcamaların artması beklenmektedir. 2006 yılında Gürcistan’ın en önemli ihraç kalemi olan metal ürünleri fiyatlarında meydana gelen artışa bağlı olarak artan ihracat gelirlerinin 2007­2008 döneminde başlıca ihraç pazarlarında talebin daralması ve metal fiyatlarının düşmesi ile gerilemesi beklenmektedir. SEKTÖRLER Tarım Gürcistan, Sovyet döneminde turunçgil ve diğer meyveler, şarap, çay ve sebze ihracatında uzmanlaşmıştır. Buna karşılık, ülke, hububat ihtiyacının %50’sini, süt ürünlerinin %60’ını ve et ihtiyacının %33’ünü ithalat yolu ile karşılamıştır. Bağımsızlık sonrasında yaşanan sorunlar ülkenin gıda üretiminin önemli miktarda düşmesine neden olmuştur. 1995 yılı itibarı ile Gürcistan’ın tarımsal üretimi 1990 seviyesinin yarısına inmiştir. Ülke bu nedenle hububat ihtiyacının %80’ini ithalatla karşılamış; ithalatın büyük bir kısmı ayrıcalıklı şartlarda ve insani yardım çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Tarım sektörü Gürcistan’daki en önemli ekonomik faaliyetlerden biri olma özelliğini sürdürmektedir. Bağımsız olma sürecinden sonra başlayan ekonomik kriz, ekonominin pek çok kolunu yok etmiş ve tarımı, tekrar ekonominin belkemiği durumuna getirmiştir. Tarım sektörü hem GSYİH’ya hem de istihdama katkısı ile en önemli sektördür. 2002 yılında tarımın GSYİH’ya katkısı, 2000 ve 2002 yıllarında yaşanan kuraklığa bağlı olarak kararsız seyreden üretim nedeni ile yaklaşık %20 düzeyinde kalmıştır. Gıda üretimindeki düşüş, sözkonusu ürünlerin tüketimde en fazla yere sahip olması nedeni ile dış ticaret dengesini olumsuz yönde etkilemiştir. 2003 yılının ilk yarısında tarımsal üretim, hava koşullarının düzelmesi ile birlikte artış göstermiştir. Ne var ki, 2004 yılında %6,7 ile tekrar bi küçülme söz konusu olmuştur. Kötü hava koşullarının yanısıra tarım sektörüne açılan kredilerin, modern ekipman ve yüksek kaliteli gübre çeşitlerinin yetersizliği de tarım sektörünün gelişimini engellemektedir. 2005 yılında hava koşullarının iyi ve tarımsal mallara olan yabancı talebin yüksek olması nedeniyle tarım sektöründe önceki yıllara göre bir büyüme gözlenmektedir. Tarım gelirleri GSYİH’nin beşte birini oluşturmakta ve ülkedeki istihdamın yaklaşık olarak yarısı tarım sektöründe bulunmaktadır. Günümüzde tarımsal üretimin büyük çoğunluğu özel sektör tarafından gerçekleştirilmekte olup, devlet sadece çay ve tohum üretiminde aktif bir role sahiptir. Sanayi Sovyet döneminde ülkenin üretimi Birlik içindeki diğer ülkelerde bulunan fabrikalarda üretilmekte olan parçaların teminine bağlıydı. Bağımsızlığın ardından ülkenin sınai üretimi Sovyet sisteminin parçalanmasından, enerji fiyatlarının pazar ekonomisi koşullarına göre belirlenmesinden ve yatırımlara erişimdeki yetersizlikten şiddetli biçimde etkilenmiştir. SSCB’nin dağılmasından sonra imalat sanayi üretimi sürekli düşüş göstermiştir. 1996 yılı sonu itibarı ile sınai üretim 1989’daki seviyesinin sadece %14’ünü yakalayabilmiştir. İmalat sanayiindeki pekçok sektör verimsiz faaliyet göstermeye devam etmektedir. Ancak başta bağcılık ve şarapçılık olmak üzere gıda işleme ve uçak üretim teknolojileri gibi bazı alanlarda düzelme işaretleri gözlenmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 7 Gürcistan’ın başlıca sanayi kolları arasında; demir­çelik, demir ihtiva etmeyen metaller, kimyasallar, inşaat malzemeleri, hafif sanayi ve ağaç işleme yer almaktadır. Sanayi sektörü üretiminin %50­60’ı gıda ve diğer hafif sanayi alanlarında gerçekleştirilmektedir. Hükümet bazı önemli tesisleri yatırıma açmış ve özelleştirme, etkisini en fazla küçük ölçekli işletmeler üzerinde göstermiştir. 1993 yılından bu yana 17 000 adet küçük şirket ortaya çıkmıştır. Sanayi sektörü son yıllardaki reform çalışmaları ve belli başlı önemli işletmelerin özelleştirilmesinden olumlu yönde etkilenmiştir. 2005 yılında sanayi sektörünün üretimi %11,4 oranında artış göstermiştir. Sektörün gösterdiği bu genel başarıya rağmen bazı sorunlar varlığını sürdürmektedir. Bu sorunlar; önemli miktarda gecikmiş borçların bulunması, zayıf yönetim ve eski teknoloji kullanımına bağlı olarak yatırımlar ve yeniden yapılandırmanın çok düşük düzeyde kalmasından kaynaklanmaktadır. Sektör, toplam üretimin %75’ini gerçekleştiren yaklaşık 50 işletmeye bağımlıdır. Gelişmiş ülkelerde büyümenin itici gücünü oluşturan KOBİ’ler, Gürcistan’da zayıf iş ortamı nedeni ile sınırlı düzeyde kalmaktadır. Madencilik Gürcistan, Tiflis’in 130 km. batısında yer alan, dünyanın en zengin manganez yataklarından birine sahiptir. Toplam manganez rezervinin 220 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Ülke ayrıca bakır (tahmini olarak 341 700 ton) ve altın (37 609 kg) rezervine sahiptir. Tiflis’in güneybatısındaki Marneuli’de bir Avustralya­Gürcü ortak yatırım şirketi terk edilmiş Sovyet dönemi bakır madenlerinin cüruf yığınlarından altın çıkartmaktadır. Ayrıca arsenik, obsiyadian agat ile birlikte demir dışı metaller ve polimetalik cevher yatakları da bulunmaktadır. Doğal kaynakların ihraç edildiği başlıca pazarlar Rusya ve Türkiye’dir. Ülkenin doğusunda bazı petrol yatakları bulunmaktadır. 2006 itibarı ile ülkenin 35 milyon varil kanıtlanmış petrol rezervi bulunmaktadır. Ayrıca ülkenin 300 milyar fit küp kanıtlanmış gaz rezervi bulunmaktadır. Gürcistan’ın 300 milyon tonluk kömür rezervinin bulunmasına karşın, sözkonusu kömür yüksek kalitede değildir. Taşımacılık Hizmetleri ve Haberleşme Avrupa ile Asya arasında bir geçiş konumunda olan Gürcistan, Orta Asya ülkeleri için denize çıkış noktası durumunda olması, tarihi ipek yolu üzerinde bulunması ve bölge ülkelerine ulaşımı sağlayan bir demiryolu ağına sahip olması açısından önemlidir. Ancak gerçekte ülkenin taşımacılık ve haberleşme altyapısı, güvenliği ve ülkeden geçen ticaret hacmi yeterli olmadığından bu avantajı ekonomik olarak kullanamamaktadır. Ülkenin havayolu ulaşımı, başkent Tiflis hariç çok yetersiz bir durumdadır. Karayolları ulaşımı ise ciddi onarımlara dolayısıyla yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Deniz taşımacılığında Karadenizin doğu kıyılarında bulunan Poti ve Batum limanları önem taşımaktadır. Ülke, 1 612 km uzunluğunda iyi bir demiryolu ağına sahiptir; ancak karayolunda olduğu gibi demiryollarında da ciddi bir onarım ihtiyacı söz konusudur. Ülkenin Azerbaycan ve Ermenistan ile faal demiryolu bağlantısı mevcuttur. Ancak Bakü ve Yerevan’dan İran ve Türkiye’ye olan bağlantıların yavaş ve yetersiz kaldığı söylenebilir. Türkiye ile Gürcistan arasında demiryolu bağlantısı kurmak üzere hazırlanan Kars­Tiflis demiryolu projesi sürmektedir. Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası­EBRD; Tiflis Havaalanı, karayolları, demiryolları ve sivil havayollarının iyileştirilmesine yönelik altyapı yatırımlarını finanse etmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 8 Karayolları, demiryolları ve limanların iyileştirilmesi için Dünya Bankası da kredi sağlamıştır. Gürcistan, petrol ve gaz boru hatlarının Hazar Denizinden batıya uzandığı yol üzerinde önemli role oynamaktadır. Nisan 1999’da Azerbaycan’ın başkenti Bakü, Gürcü limanı Supsa arasında bir petrol boru hattı açılmıştır. Sözkonusu boru hattının kapasitesi 145 000 varil/gün olup, Azerbaijan International Operating Company­AIOC tarafından çıkarılan petrolün taşınmasını sağlamaktadır. 2003 yılı mart ayında ise Azerbaycan Şah Deniz gazının geliştirilmesi ve Şah Deniz gazının Gürcistan üzerinden Erzurum’a ulaştırılmasını sağlayacak ortak bir boru hattının inşaası için alınan izin onaylanmıştır. Güney Kafkasya Boru Hattı projesi olarak bilinen sözkonusu projenin maliyeti, 3,2 milyar ABD Doları turaında olup, gazın Türkiye’ye ulaştırılması 2006’da gerçekleştirilecektir. Mayıs 2005’te Gürcistan, Azerbaycan ve Türkiye devlet başkanları Bakü­Tiflis­Ceyhan (BTC) boru hattının resmi açılışını yapmıştır. Bu kapsamda Gürcistan’ın transit bedellerinden yılda yaklaşık 50 milyon $ kazanması beklenmektedir. Bakü­Tiflis­Ceyhan boru hattı aynı zamanda Gürcistan’ın Rusya’dan enerji ithalatına bağımlılığını da azaltacaktır. Gürcistan, Sovyetler Birliği’nden zayıf bir telekomünikasyon sistemi devralmıştır. Kentlerde 100 kişiye 20 hat düşerken, kırsal kesimde bu sayı 1000 kişiye 4 hattır. Çoğu hat iyi çalışmasa da, yapılan acil yatırımlar sonucu uluslararası telefon bağlantılarında iyi sonuçlar elde edilmiştir. Ancak Gürcistan ile uzun mesafe görüşmeleri yapmak hala güçtür. Yatırımların ülkeye çekilmesinde güçlükler yaşanmasına rağmen hükümet, telekom altyapısının özelleştirilmesini amaçlamaktadır. Ülkede iki mobil telefon operatörü bulunmaktadır. Bunlardan biri Geocell isimli operatör olup, İsveç­Fin operatörü TeliaSomera tarafından kontrol edilmektedir. Diğeri ise bir grup ABD şirketinin sahip olduğu MagtiCom’dur. Rus VimpeKom’un sahibi olduğu MobiTel ise üçüncü operatör olarak hizmete başlayacaktır. Mobil telefon abonelerinin sayısı 2004 yılında %40 artarak 800 000’e ulaşmıştır. 2005 yılı ortalarına gelindiğinde bu rakam 850 000 olmuştur. Sabit hat kullanıcılarının sayısı ise 2004 yılında yalnızca 596 000’dir. Gürcistan’daki en önemli internet sağlayıcıları SaNet ve CaucacusNet’tir. 2005 yılı itibarı ile 8 942 servis sağlayıcı, 175 600 internet kullanıcısı bulunmaktadır. Enerji Gürcistan enerji kaynaklarının çoğunu ithalat yoluyla sağlamaktadır. Enerji alanındaki dışa bağımlılığı ülkenin ekonomik sorunlarının temel nedenidir. Yaz aylarında elektrik üretiminin artmasına bağlı olarak başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelere elektrik ihracatı gerçekleştirilmektedir. Buna rağmen, ülkenin enerji üretimi kendi ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalmaktadır. Ülke, hidroelektrik enerjisi üretiminde önemli potansiyele sahip olmasına rağmen, 100­160 milyar kw.saatlik kapasitesinin yalnızca %10’unu kullanmaktadır. Bu nedenle başta doğal gaz olmak üzere enerji ihtiyaçlarının çoğunluğunu Rusya, Türkmenistan ve Azerbaycan’dan ithalat yolu ile karşılamaktadır. Gürcistan, diğer eski Sovyet Cumhuriyetlerine benzer biçimde enerjinin verimsiz ve savurgan tüketimi nedeni ile sorunlar yaşamaktadır. Ekonomideki en önemli sorunlardan biri, enerji ithalatına bağlı borç problemidir. Tiflis’teki elektrik dağıtım şirketinin %75 hissesi, 1998 yılında Amerikan AES şirketine (ülkedeki en büyük batılı yatırımcı) satılmış; ancak operasyon imkanlarının yetersizliği nedeni ile 2003 yılı temmuz ayında Rus UES şirketine yeniden satışı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2002 yılında devlet elindeki doğal gaz şirketi Tbilgas’ın çoğunluk hisseleri Rus enerji devi Itera’ya satılmıştır. Geri kalan dağıtım şirketlerinin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 9 çoğunluk hisselerinin satışı, yatırımcıların ilgisizliği nedeni ile sürekli olarak ertelenmektedir. Ekonomi önemli oranda Rusya ve Türkmenistan’dan ithal edilen doğalgaza bağımlıdır. Bu bağımlılık, ekonomik yük oluşturmakla beraber enerji güvenliğini de tehdit eden bir konumdadır. 23 Ocak 2006 tarihinde Rusya’dan Gürcistan’a doğalgaz taşıyan boru hattında meydana gelen patlama sonucu Gürcistan bir süre enerji krizi yaşamıştır. Bu nedenle doğalgaz kaynaklarını çeşitlendirmek amacıyla Gürcistan, İran ve Azerbaycan ile görüşmeler yapmaktadır. Enerji sektöründe kamu kesiminin varlığının devam etmesi, enerji tüketiminin devlet tarafından sübvanse edilmeye devam edeceği anlamına gelmektedir. Ülkede uygulanmakta olan düşük enerji fiyatları ve borç geciktirme enerji kaynaklarının düzgün yönetimini engellemektedir. Enerji sektöründe yapılması gereken reformların gecikmesi, yatırımcıların sektöre olan ilgisizliği, özelleştirmede yaşanan sıkıntılar, enerji tüketimi bedellerinin ödenmesinde yaşanan sorunlar, elektrik hatlarına yapılan sabotajlar Gürcistan enerji sektörünün karşı karşıya olduğu başlıca problemlerdir. Müteahhitlik İnşaat sektörü bağımsızlığı müteakip yaşanan çöküş sonrasında hızla yeniden büyümektedir. Gürcü hükümeti çok az taahhüt işini üstlenmektedir. Taahüt işlerinin büyük çoğunluğu özel sektör tarafından ve daha ziyade küçük ölçekli şirketler tarafından yürütülmektedir. Ülkedeki inşaat faaliyetlerinin gerçek değerinin hesaplanması, faaliyetlerin en önemli kısmının kayıt dışı ekonomide gerçekleştirilmesi nedeni ile mümkün olamamaktadır. Yalnızca büyük projelerin resmi değerleri temin edilebilmektedir. İşadamları genelde vergiden kaçınmak amacı ile inşaat projelerinin gerçek maliyetlerini gizlemektedir. Hükümete göre inşaat faaliyetlerinin yaklaşık %60’ı kaydedilmemektedir. AB’nin Transkafkasya projesi ile birlikte gelecek birkaç yılda daha büyük ölçekli inşaat projelerinin hayata geçirilmesi beklenmektedir. 1998 yılında Azerbaycan ve Gürcistan arasında TRACECA köprüsü açılmış; 1999 yılı başında Bakü’den Gürcistan’ın batı limanı Supsa’ya uzanan petrol boru hattı tamamlanmıştır. 1997­98 yıllarında yaşanan güçlü GSYİH artışının başlıca sebebi Bakü­Supsa boru hattı inşaası olmuştur. Bakü­Supsa boru hattının kapasitesinin artırılması ve Poti limanında bir petrol yükleme terminalinin inşaası müteahhitlik sektörünün 1999­2001 yıllarında yaşanan durgunluğun ardından 2002 yılında %28,2 oranında büyümesini sağlamıştır. 2002 yılında yaşanan hızlı büyüme müteahhitlik sektörünün 2001 yılında %3,9 olan GSYİH’daki payının 2002’de %4,5’e yükselmesi sonucunu doğurmuştur. Bakü­Tiflis­Ceyhan petrol boru hattının 2003 yılı nisan ayında başlayan inşaası, 2003 yılının ilk yarısında sektörün %45 oranında büyümesini sağlamıştır. Öte yandan Güney Kafkasya Boru Hattı projesinin Gürcistan bölümü önemli bir inşaat faaliyetidir. Sözkonusu iki projenin başlatılması Gürcistan’ın transit gelirlerini daha da artıracak ve aynı zamanda ülkenin Rusya’dan enerji ithalatına bağımlılığının azaltılmasına yardımcı olacaktır. Bankacılık ve Finans Bankacılık sektörü reformu Gürcistan Merkez Bankası denetiminde 1995 yılı ortalarında başlamıştır. Merkez Bankası’nın bankacılık sektörünün konsolidasyonu amacı ile koyduğu yeni kurallar ve uyguladığı sıkı politikalar neticesinde banka sayısı 1995 yılında 247 iken,
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 10 2005 yılında 20’ye düşmüştür. Asgari sermaye yükümlülüğü zaman içinde giderek artırılmış olup, 2001 yılı ocak ayında 2,4 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır. 2002 yılı sonu itibarı ile bankacılık sektörü aktif toplamı yaklaşık 1 milyar Lari olmuştur. Sektördeki en büyük sekiz banka aktif toplamının ve brüt kredilerin %90’ını oluşturmaktadır. Güçlendirilmesi yönünde alınan önlemlere rağmen sektör hala zayıf durumdadır. Bankaların büyük çoğunluğu finansal işlemler için aracılık yapmakta güçlük çekmektedir. Krediler genellikle ticaretin finansmanı için kullandırılmakta olup, sanayi ve tarım sektörleriin kredilere ulaşma oranı sınırlı kalmaktadır. Bankacılık sektörünün zayıf kalmasının en önemli sebebi kayıt dışı ekonominin yüksek düzeydeki varlığıdır. Kayıt dışı ekonominin işlemlerinin nakit olarak yürütülmesi bankacılığın gelişimini engellemektedir. Yine de, bazı yabancı yatırımlar gerçekleşti ve 2005 yılının başlarında Rus Vnehstorgbank Gürcistan’ın en büyük üç bankasından biri olan United Georgian Bank’ın %51’ini satın aldı. Gürcistan Menkul Kıymetler Borsası, 2000 yılında faaliyete başlamıştır. Son derece küçük ve likit olmayan bir borsadır. Turizm Gürcistan dağları, nehirleri, sahilleri ve sahip olduğu tarihsel geçmiş ile önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Ancak ülke, sahip olduğu turizm potansiyelini kullanamamaktadır. 1980’li yıllarda yılda 2 milyon turist çeken ülke, 1990’lı yıllarda ülkede yaşanan sorunlar nedeni ile ziyaretçilerinin büyük çoğunluğunu kaybetmiştir. Günümüzde ülkenin sorunlarının çözülmesi ile birlikte turizm sektörünün yeniden canlanması beklenmekle birlikte 1980’li yıllarda olduğu kadar canlanma beklenmemektedir. Bunun başlıca sebebi; BDT ülkelerinde yaşam satandardının düşümesi ve BDT vatandaşlarının çok çeşitli ülkelere seyahat etmeye başlamaları gelmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 11 EKONOMİDE LİBERALİZASYON ÇALIŞMALARI VE ÖZELLEŞTİRME Bağımsızlığın ilk yıllarında ülkedeki büyük politik değişim nedeni ile önemli ekonomik reformların gerçekleştirilmesi mümkün olmamıştır. Ekonomik reformlar, 1993 yılında devlet elindeki küçük ölçekli tarımsal arazilerin ve binaların satılması ile başlamıştır. Ancak, hükümetin tutarlı bir rform programı üzerinde anlaşamaması, tüm alanlarda reformların uygulanmasında gecikmeye neden olmuştur. Yapısal reformlar, 1995 yılı kasım ayında Eduard Şevardnadze’nin başkanlık seçimlerini kazanmasından sonra gerçek anlamda uygulamaya konulmuştur. 1995 yılında ülkenin IMF destekli bir reform programını uygulamaya koyması ile birlikte başarılı bir istikrar politikası girişimi başlatılmıştır. Hükümetin göreceli olarak esnek mali politika yaklaşımı makro ekonomik istikrara erişildiği anlamına gelmiş ve istikrar, sıkı para politikaları sayesinde sağlanmıştır. Enflasyon oranı 1994 yılında %15 000 iken, 1995 yılında %163’e düşmüştür. 2001 yılı ocak ayında IMF fakirliğin azaltılması programı çerçevesinde 141 milyon ABD Doları tutarında 3 yıllık bir krediyi onaylamıştır. Sözkonusu kredi Gürcistan’ın hayat standartlarını yükseltmesini sağlayacak sosyal programların uygulanması ve hükümetin gelir toplamasını iyileştirme ve makroekonomik istikrarı sağlamasını garantiye alma amacına yönelik olarak tahsis edilmiştir. Ülke artan bütçe açıkları nedeni ile 2003 yılında IMF tarafından harcamaların kısılması ve vergi gelirlerinin artırılması yönünde uyarılmıştır. 2003 yılı ağustos sonu itibarı ile çeşitli finans kuruluşlarından finansal destek alınabilmesi halinde bazı yapısal reformların uygulanması kararı alınmıştır. Vergi toplama sorunu ülkenin kontrol edilmesi en zor problemlerinden biridir. Sağlıklı vergi toplanmasını engelleyen başlıca sebepler zayıf vergi yönetimi ve bağımsızlık sonrası ülkedeki ortamdır. Vergi gelirlerinin GSYİH’daki payı %15’tir. Bu oran, bölgedeki en düşük orandır. 1996 yılında yeni bir vergi kanununun yürürlüğe girmesine rağmen önemli sorunlar, özellikle uygulamadan kaynaklanan problemler nedeni ile devam etmektedir. Hükümet, Dünya Bankası ve IMF’ye 2003 yılı ekim ayında sunmak üzere bir ekonomik kalkınma ve fakirliği azaltma programı sunmuştur. Sözkonusu program, 2003’ten 2015’e kadar sürdürülecek olup, finansmanı uluslararası finasal kuruluşların ve bazı ülkelerin desteği ile ve devlet bütçesinden ayrılan fonlarla sağlanacaktır. Programın ilk üç yılında ülkeye 460 milyon ABD Dolarında destek gireceği tahmin edilmektedir. Program, fakirliğin azaltılması; kamu yönetiminin geliştirilmesi, makro ekonomik istikrarın ve özellikle sanayi, enerji ve tarım sektörlerinde yapısal reformların gerçekleştirilmesi gibi çok çeşitli konuları kapsamaktadır. Program çerçevesindeki hedefler; GSYİH’nın yılda en az %5 oranında büyümesi, vergi gelirlerinin artırılarak her yıl GSYİH’daki payının %0,5­0,8 oranında artmasının sağlanması ve fakirliğin azaltılarak, fakirlik sınırında yaşayan hanehalklarının nüfusa oranının %20­25’ten fazla olmamasının sağlanması gibidir. Günümüzde fakirlik sınırında yaşamakta olan hanehalklarının oranı %50’dir. 1995 yılında işletmelerin yeniden yapılandırmasının başlamasından bu yana küçük işletmelerin özelleştirilmesinde orta ve büyük ölçekli işletmelere kıyasla daha fazla başarı sağlanmıştır. Günümüzde küçük ölçekli işletmelerin büyük çoğunluğu özel sektörün elindedir. Büyük işletmelerin satışında önemli miktarda sermaye yatırımı ihtiyacı ve bu işletmelerin aşırı büyük ölçekte olmaları nedeni ile sorunlar yaşanmaktadır. Özelleştirme sürecinde yeterince şeffalık olmaması, satış sırasında kapsamlı koşulların öne sürülmesi olası alıcıları caydırıcı etkenler olarak öne çıkmaktadır. Ancak zayıf yönetim ve keyfi vergi uygulamaları özelleştirmenin önündeki en önemli engeldir. Ülkedeki zayıf yatırım ortamının
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 12 en önemli göstergesi; Telasi isimli elektrik dağıtım şirketinin %75 hissesine sahip olan ve Gürcistan’daki en büyük batılı yatırımcı olan Amerikan enerji şirketi AES’in elindeki hisselerin tamamını 2003 yılında Rus elektrik şirketi UES’e satmış olmasıdır. AES’in ülkeden çekilmesinin başlıca sebebi politik baskı, ülkedeki yatırım ortamının elverişsiz olması ve şirketin müşterilerinin faturaları ödemede isteksiz davranması olmuştur. Hükümet, büyük ve orta ölçekli işletmelerin özelleştirme sürecini hızlandırmayı istemektedir. Özelleştirme projeleri 19 Ekim 2004 tarihinde çıkarılan kanunla yürütülmektedir. Öne sürülen şartların iyileştirilmesi ve söz konusu işletmelerin yeniden yapılandırılması ile özelleştirmelerden sağlanan verim artmaktadır. 2005 yılı içerisinde elde edilen özelleştirme gelirleri de iyiye doğru gidildiğini göstermektedir. 2005 yılında 70’i ihale yoluyla olmak üzere 100 kamu kuruluşu özelleştirilmiş ve 387 milyon Lari gelir elde edilmiştir. Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan “özlelleştirmesi planlanan kuruluşlar” listesinde satışa sunulan yaklaşık 1 800 işletme, otel ve arazi, emlak bulunmaktadır. 2006 yılına kadar gerçekleştirilen en önemli satışlar Chiatura manganez fabrikası satışı ve Vartsikse hidro enerji tesisinin Rus Evraz Holding’e satışı, Gürcistan’ın en önemli üç bankasından biri olan United Georgian Bank’ın %51 hissesinin Rus Vneshtorgbank’a ve Ocean Shipping isimli denizcilik şirketinin Armstrong Holding’e (İngiltere­Avustralya) satışı olmuştur. 2005­06 yıllarında gerçekleştirilen en önemli satışlar Rustavi metalurji fabrikası, Gürcistan Telekom, Gürcistan Telekomünikasyon Şirketi ve bazı enerji şirketlerinin satışıdır. Önümüzdeki yıllarda özelleştirilecek başlıca büyük işletmeler arasında ülkenin uçak inşa tesisi ve Tiflis Uluslararası Havaalanı da bulunmaktadır. Metal ürünleri için ihraç pazarları bulmanın kolaylığı sebebi ile metal ürünleri fabrikalarının özelleştirmesinde bir zorluk beklenmemekle birlikte, diğer sektörlerdeki özelleştirilecek işletmelerin satışları biraz daha zor olacaktır. Sözkonusu işletmeler varlıklarının zayıf durumda olması, aşırı personel ve aşırı borç miktarı nedeni ile sorunlarla karşı karşıyadır. Enerji, telekomünikasyon, imalat sanayi ve taşımacılık sektörleri önemli ölçüde yeniden yapılandırılma ihtiyacı içindedir. YABANCI YATIRIMLAR Ülkeye giren doğrudan yabancı yatırım miktarı düşük düzeydedir. Ancak zaman zaman boru hattı inşaatları nedeni ile doğrudan yabancı yatırımlarda artışlar gözlenmektedir. 1998 yılında ülkeye giren doğrudan yabancı yatırım miktarı, Bakü­Supsa boru hattı projesi sayesinde en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Önümüzdeki birkaç yılda Gürcistan’dan geçecek iki büyük boru hatının inşaası nedeni ile doğrudan yabancı yatırımlarda artış beklenmektedir. Ancak ülkede yatırımlar için elverişli bir ortamın bulunmaması ve güvenlik sorunları nedeni ile diğer sektörlere yatırımların düşük düzeyde kalması beklenmektedir. Ülkeye yabancı yatırımların girişi fazla vergi yükü, yeterli düzeyde yasal korunma bulunmayışı, kural ve düzenlemelerin keyfi uygulanması gibi nedenlerle engellenmektedir. Ülkede özel sektörün gelişiminin önündeki diğer bir engel de enerji sektörünün özellikle elektrik üretiminin zayıf durumda olmasıdır. Yabancı yatırımların yöneldiği başlıca sektörler enerji, tarım, ticaret, turizm ve ulaştırma sektörleridir. İmalat ve telekomünikasyon sektörlerinde de hatırı sayılır ölçüde yabancı yatırım bulunmaktadır. Özellikle petrol ve doğal gaz alanlarındaki büyük projelerin finansmanında ülkenin finans sektörü altyapısı yeterli olamamakta, böyle projelerin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 13 finansmanı için uluslararası finans kuruluşlarına ve yabancı yatırımcılara ihtiyaç duyulmaktadır. Dünya Bankası, Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası ve OPIC ülkeye kaynak sağlayan belli başlı kuruluşlardır. Büyük projelerin finansmanını sağlayacak yabancı yatırımların ülkeye çekilebilmesi amacı ile 2002 yılı Eylül ayında Ulusal Yatırım Ajansı faaliyete başlatılmıştır. Yıllar İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü Yabancı Yatırım Miktarı (milyon $) 2003 340 2004 499 2005 450 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Georgia Country Report, June 2007 Rusya Federasyonu ülkedeki en önemli yabancı yatırımcıdır. Ancak Rus yatırımcılar da enerji ve madencilik sektörü gibi yalnızca stratejik önem taşıyan sektörlerle ilgilenmektedir. Ülkeye daha fazla yabancı sermaye çekilmesini sağlamak üzere yatırım ortamının iyileştirilmesi amacı ile çalışmalar yürütülmektedir. Vergi yükünün hafifletilmesi ve korumacı uygulamaların kaldırılması bu çalışmalardan başlıcalarıdır. Vergi yükünün hafifletilmesi amacına yönelik olarak %20’lik standart vergi oranı, zarardaki işletmeler için beş yıla kadar vergi muafiyeti, hammadde ithalatına vergi muafiyeti gibi önlemler alınmıştır. KDV oranın %20’den %18’e indirilmesi ve ihracatı teşvik etmek için bu verginin alınmaması ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacaktır. Gürcistan hükümeti yabancı yatırımı çekmek ve ekonomisini güçlendirmek için önemli reformlar yapmaktadır. Özellikle Gürcistan’ın Asya ve Avrupa arasında önemli yollardan biri olması ve ekonomisinin daha da iyiye gideceği yönünde genel bir düşünce olduğu için önemli yatırım noktalarından biri olacağı düşünülüyor.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 14 DIŞ TİCARET Yıllar İtibarı ile Dış Ticaret (milyon $) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge 1998 300 884 1 184 ­584 1999 330 602 932 ­272 2000 459 651 1 110 ­192 2001 496 684 1 180 ­188 2002 603 1 092 1 695 ­489 2003 831 1 469 2 300 ­638 2004 1 092 2 008 3 100 ­916 2005 1 472 2 686 4 158 ­1 214 2006 1 667 3 686 5 353 ­2 019 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Georgia Country Report, June 2007 *: Tahmini Gürcistan, 2000 yılı Temmuz ayında DTÖ’ye 137. üye olarak katılmıştır. Eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde Kırgızistan, Letonya ve Estonya’nın ardından DTÖ’ye katılan dördüncü ülkedir. Gürcistan üyeliğinin DTÖ’ye henüz üye olmayan BDT ülkeleri ile ticaretini etkilemeyeceği hususunu taahhüt etmiştir. DTÖ’ye üyelik Gürcistan’ın global pazarlara tercihli tarife oranlarından girebilmesini sağlarken, ihracatını artıracak ve böylece gelecekte ekonomik büyümeyi kışkırtıcı etki yaratacaktır. Öte yandan ülkenin DTÖ’ye girmesi Gürcistan’ın BDT dışı ülkelerle ticaretiningelişmesini sağlayacak ve dış ticaretinde ülke çeşitliliği sağlayarak, ekonomik krizlerden daha az etkilenmesini sağlayacaktır. Ülkenin dış ticaretine ilişkin istatistiki veriler; ticaretin, özellikle ithalatın büyük bir kısmının küçük ölçekli sınır ticareti ile kısıtlı olması nedeniyle kayıt altına alınamaması gibi nedenlerle yeterli bilgi vermemektedir. Ülkenin iç pazarının küçük ölçekli olması ve ekonomik problemler nedeniyle daha açık ve liberal bir dış ticaret rejimine yönelinmiştir. Bu çerçevede pek çok üründe %12 olan ithalat vergileri, 1997 yılı Ocak ayında bir kısım üründe %5’e düşürülmüştür. 2006 Yılı İtibarı ile Dış Ticarette Başlıca Ürünler İhracat % İthalat % Demir alaşımları ve altın 14,0 Petrol ve gaz 17,8 Hurda metaller, demir ve çelik 7,3 Otomotiv 8,0 Kabuklu yemişler 5,7 İlaç 3,1 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, June 2007
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 15 2005 Yılı İtibarı ile Dış Ticarette Başlıca Partnerleri İhracat % İthalat % Türkiye 12,6 Rusya 15,3 Azerbaycan 9,3 Türkiye 14,2 Rusya 7,6 Almanya 9,5 Türkmenistan 7,2 Azerbaycan 8,7 Bulgaristan 6,3 Ukrayna 8,7 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, June 2007 SSCB döneminde Gürcistan’ın dış ticareti birlik ülkelerine veya COMECON ülkelerine yönelmiştir. Bağımsızlıktan sonra ise ülkenin dış ticaretinde Türkiye, Almanya ve ABD gibi ülkeler de pay almaya başlamıştır. Ülkenin ihracatının yöneldiği bölgeleri, taşımacılık maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle coğrafi yakınlık belirlemektedir. Almanya ve Fransa, Gürcü mallarının en önemli ithalatçıları olan Avrupa ülkeleridir. İthalatta %14,2 paya sahip olan Türkiye, Gürcistan’ın en önemli ticari partneri olan Rusya ile rekabet etmektedir. Diğer önemli partnerler ise Azerbaycan ve Ukrayna’dır. TÜRKİYE İLE TİCARET Türkiye­Gürcistan Dış Ticareti (1 000$ ) Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İhracat 131 769 144 049 103 221 155 070 199 699 271 828 407 955 İthalat Denge Hacim 155 314 ­23 545 287 083 127 231 ­16 818 271 281 137 873 34 652 241 093 273 917 118 847 428 986 306 669 ­106 970 506 368 302 902 ­31 074 574 370 342 392 65 563 750 347 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı İki ülke arasında 1990’lı yıllarda bavul ticareti olarak başlayan ticari ilişkiler zamanla normal şeklini almış ve ülkemiz lehine gelişmiştir. Türkiye’den Gürcistan’a çoğunlukla sanayi mamulü mallar giderken, Gürcistan’dan daha çok ham maddeler ve kereste gelmektedir. Türkiye’nin Gürcistan’a ihracatı, Dış Ticaret Müsteşarılğı tarafından uygulanan Komşu Ülkeler ile Ticareti Geliştirme Stratejisi paralelinde son yıllarda sürekli artış eğilimi göstermiştir. Ülkeye ihracatımız 2006 yılında %50,1 oranında artarak 408 milyon $ seviyesine yükselmiştir. Türkiye’nin Gürcistan’dan ithalatı ise 2006 yılında %13 oranında artarak 342 milyon $’a ulaşmıştır. 2006 yılında önemli ölçüde artan ihracatımıza bağlı olarak ülke ile ticaretimizde 65,6 milyon $’lık bir fazla oluşmuştur. Gürcistan’la, tarım ürünlerinin işlenmesi, paketlenmesi ve ihracatı alanlarında işbirliği olanakları bulunmaktadır. Meyve suyu üretimi, et ve süt ürünlerinin işlenmesi alanlarında işbirliği gereksinimi bulunmaktadır. Ayrıca ülkenin tekstil ve deri sanayii yenilenme ve geliştirilme ihtiyacı içindedir. Minibüs­midibüs ve kamyonet tipi motorlu araçların üretiminde de işbirliği potansiyeli bulunmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 16 Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin 2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 10 Nisan 2003 tarihli 25075 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Adı geçen Karar çerçevesinde Artvin, Ardahan, Ağrı, Kars, Iğdır, Van, Hakkari, Şırnak, Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerinde Sınır Ticaret Merkezleri kurulması, ayrıca bu illere komşu Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Diyarbakır, Batman ve Adıyaman İlleri de “mücavir il” kapsamında uygulamadan yararlanması öngörülmüştür. Türkiye’nin Gürcistan’a İhracatında Önem Arz Eden Ürünler Türkiye’nin Gürcistan’a 2006 yılı ihracatında; plastik ve plastikten mamul eşyalar; elektrikli­ elektriksiz makina ve cihazlar; demir­çelik eşyalar; ağaç ve ağaçtan mamul eşyalar; alümintum ve alüminyum eşyalar; motorlu kara taşıtları; demir ve çelik; gibi ürün grupları en önemli yere sahip olmuştur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 17 İhracatta Önem Arz Eden Ürün Grupları ($) GTİP No. 39 84 85 73 44 76 87 72 32 17 69 48 94 70 83 08 27 34 98 38 ÜRÜN 2005 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları Demir veya Çelikten Eşya Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya; Odun Kömürü Alüminyum ve Alüminyum Eşya Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer Demir ve Çelik Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa, Boya, Macun, Sakızlar Şeker ve Şeker Mamulleri Seramik Mamulleri Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan Kağıt ve Kartondan Eşya Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam Lambaları, Prefabrik Yapılar Cam ve Cam Eşya Adi Metallerden Çeşitli Eşya Yenilen Meyvalar, Kabuklu Yemişler, Turunçgil ve Kavun Kabuğu Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları,Mumlar Sabunlar, Yüzey Aktif Organik Maddeler, Yıkama­Yağlama Maddeleri Harp Silahları Muhtelif Kimyasal Maddeler GENEL TOPLAM 37.274.770 Değişim (%) 57.551.628 54,4 27.204.124 45.232.241 66,3 15.411.197 13.983.381 27.428.905 26.698.738 78,0 90,9 12.231.038 7.949.035 6.791.609 21.052.212 17.695.569 14.285.123 72,1 122,6 9.541.313 9.084.919 2.329.047 9.900.354 12.009.131 2006 14.112.265 13.497.286 13.275.647 13.029.445 12.129.599 110,3 47,9 48,6 470,0 31,6 1,0 8.958.253 3.305.520 5.106.381 2.363.276 11.863.325 8.825.477 7.538.578 5.921.022 32,4 167,0 47,6 150,5 3.177.448 5.605.373 76,4 5.751.386 5.327.882 3.718.312 5.192.978 2.471.922 4.488.040 271.828.491 407.954.936 ­7,4 39,7 81,6 50,1 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 18 Türkiye’nin Gürcistan’dan İthalatında Önem Arz Eden Ürünler Türkiye’nin Gürcistan’dan ithalatında demir ve çelik; mineral yakıtlar, mineral yağlar; alüminyum ve alüminyum eşyalar; metal cevherleri, cüruf ve kül; ağaç ve ağaçtan mamul eşyalar; bakır ve bakırdan eşyalar; ham postlar, deriler gibi ham madde ve ara malları niteliğindeki mallar önemli yer tutmaktadır. Türkiye’nin Gürcistan’dan ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grubu demir­çeliktir. 2006 yılında demir­çeliğin toplam ithalatımızdaki payı yaklaşık % 35,6 olmuştur. İthalatta Önem Arz Eden Ürün Grupları ($) GTİP No. 72 27 76 26 44 74 41 89 70 62 31 52 03 84 78 28 73 61 87 94 ÜRÜN ADI Değişim (%) 157.006.249 121.875.575 ­22,4 2005 2006 Demir ve Çelik Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları, Mumlar 74.475.473 109.827.292 Alüminyum ve Alüminyum Eşya 28.612.444 41.709.356 Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül 18.319.193 25.822.482 Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya; Odun Kömürü 7.908.185 12.422.877 Bakır ve Bakırdan Eşya 7.195.618 8.692.191 Ham Postlar, Deriler (Kürkler Hariç) ve Köseleler 2.913.600 5.157.841 Gemiler, Suda Yüzen Taşıt ve Araçlar 687.250 3.905.709 Cam ve Cam Eşya 0 3.199.589 Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aksesuarları 1.588.850 2.527.169 Gübreler 865.227 1.905.668 Pamuk 0 835.963 Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Yumuşakçalar, Diğer Omurgasızlar 571.517 819.377 Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları 526.851 610.519 Kurşun ve Kurşundan Eşya 535.890 578.990 İnorganik Kimyasal Müstahsallar, Organik, İnorganik Bileşikler 5.953 518.291 Demir veya Çelikten Eşya 4.104 405.504 Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarları 296.583 366.721 Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer 48.835 329.854 Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam Lambaları, Prefabrik Yapılar 405.707 271.069 GENEL TOPLAM 302.901.729 342.392.344 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 47,5 45,8 41,0 57,1 20,8 77,0 468,3 59,1 120,3 43,4 15,9 8,0 8606,4 9780,7 23,6 575,4 ­33,2 13,0
19 İki ülke arasında yükselen ticaret hacmine ve yakınlık avantajına rağmen ticari ilişkiler istenilen boyutta değildir. Ticaretin geliştirilememesi iki ülkeyi birbirine bağlayan altyapıdaki eksiklikler, Gürcistan’da bankacılık sisteminin yeterince gelişmemiş olması ve mevzuat boşluklarından kaynaklanmaktadır. Türkiye ile Gürcistan arasındaki ticarette kargo ve bavul ticaretinin önemli bir payı olduğu dikkate alındığında; Türkiye’nin gerçek ihracat miktarının resmi rakamların çok üzerinde olduğu açıktır. Anlaşma ve Protokoller Anlaşma Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Antlaşması Ekonomik Konularda Yapılan Görüşmelere İlişkin Mutabakat Zaptı Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması İmza Tarihi 30.07.1992 30.07.1992 13.01.1994 Müzakere aşamasında Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı İki Ülke Arasında Ticarette Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Türkiye­Gürcistan arasındaki ticaret sürekli bir artış eğilimi gösterse de iki ülke arasındaki dış ticaret rakamları ve Türkiye’nin Gürcistan’daki yatırımlarının miktarı potansiyelin altındadır. Türk firmalarının Gürcistan faaliyetlerindeki temel sıkıntısı finansman sorunudur. Ayrıca Gürcistan’da modern bankacılık sisteminin yerleşmemiş olması nedeniyle nakit hareketlerinde ve akreditif işlemlerinde sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bunun yanında kambiyo mevzuatının yetersizliği para transferlerinde zorluklara neden olmaktadır. Gürcistan ithalatta oldukça yüksek gümrük vergileri uygulamaktadır. Pazardaki önemli rakiplerimiz olan Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve Ukrayna gibi BDT ülkeleri Gürcistan ile aralarında uygulanan serbest ticaret anlaşması kapsamında gümrük vergisi ödemeden ihracat yapmakta ve pazarda Türk menşeli ürünlere kıyasla önemli bir fiyat avantajı elde etmektedir. Türkiye­Gürcistan ticari ilişkilerinin gelişimini engelleyen bir diğer sorun ise Sarp ve Kars sınır kapılarındaki altyapı eksiklikleridir. Hukuki altyapı ve kurumsallaşmadaki aksamalar ve fiziki altyapı yetersizlikleri de dış ticaret ilişkilerinde sorunlara yol açmaktadır. Bir diğer önemli sorun da bavul ticareti ile ülkeye giren Türk mallarına karşı ülkede oluşan önyargıdır. Gelir düzeyinin düşük olması sonucunda yasal olmayan kazanımların cazip hale gelmesi ve dükkan kiralarının yüksekliği ülkeden kaynaklanan diğer sorunlar olarak sıralanabilir. Ulaştırma sektöründe yaşanan sorunlar da iki ülke ticaretini olumsuz yönde etkilemektedir. Sözkonusu sorunlar; güvenlik, kara ulaşımı ücretsiz geçiş belgelerinde hala dağıtımın tam olarak yapılamamış olması, yapılan mevzuat değişikliklerinden haberdar olunamaması, ülkenin farklı bölgelerinde farklı ödemelerin gerekmesidir. Ulaşım altyapısının yetersiz olması da ulaşımla ilgili sorunlara neden olmaktadır. Kar­Tiflis demiryolunun tamamlanması ile birlikte ulaşımdan kaynaklanan sorunların aşılması beklenmektedir. Rusya krizi neticesinde Rus Rublesinin devalüasyonu Rus mallarının Türk ürünlerine karşı rekabet üstünlüğü kazanmasına neden olmuştur. Ayrıca Rus mallarının ülkeye daha
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 20 avantajlı gümrük tarifeleri ile girebiliyor olması haksız rekabet yaratmaktadır. İthalatta talep edilen yüksek vergiler ve gümrüklerdeki keyfi uygulamalar da ticareti engelleyici etki yaratmaktadır. Ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrarsızlık, mevzuat altyapısının ve vergi sisteminin batı normlarına göre olmaması yabancı yatırımların ülkeye girişini engellemekte ya da mevcut yatırımları kaçırmaktadır. Gürcü devlet görevlilerince makbuzsuz ceza kesilmesi, keyfi uygulamalar ile şirketlerin banka hesaplarına el konulabilmesi ülkede iş yapmayı güçleştiren diğer uygulamalardır. Gürcistan’la ticari ilişkilerin geliştirilmesi bakımından ülkedeki fuarlara katılım büyük önem taşımaktadır. Ülkeye ürün bazında ihracatımız ve ülkenin ithalat kompozisyonu dikkate alındığında otomotiv, inşaat malzemeleri, mobilya, gıda ürünleri ve gıda işleme ve tarım makinaları konulu fuarlara katılım önem arz etmektedir. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Tarifeler ve Diğer Vergiler Gürcistan, 1 Eylül 2006 tarihinden itibaren yeni gümrük vergisi oranlarını uygulamaya koymuştur. Yeni gümrük vergisi oranları ülkenin ekonomik açılım gayretleri çerçevesinde belirlenmiştir. Bu kapsamda birçok ürünün gümrük vergisi sıfırlanmıştır. Gümrük vergisi sıfırlanmayan ürünler için uygulanan gümrük vergisi oranları %5 veya %12 olarak uygulanmaktadır. 1 İthal edilen ürünler %18 oranında KDV’ye tabidir. Gelir vergisi, kurumlar vergisi, KDV, gümrük vergisi gibi başlıca vergilere ilave olarak tüketim, mülkiyet, toprak kullanım vergisi gibi vergi türleri de uygulanmaktadır. Alkollü içecekler, etil alkol, otomobiller için etil petrol, otomobiller için lastikler ve havyar gibi bazı ürünlerin ithalatı %5 ila %100 oranında değişen oranlarda tüketim vergisine tabidir. Gümrük hizmetleri için %0,2 oranında bir harç alınmaktadır. Parlamento, Devlet Gümrük İdaresini gerektiğinde 6 ayı geçmeyecek şekilde özel ve mevsimsel vergiler uygulatmakla yetkilendirmiştir. BDT ülkelerinden ithalatta gümrük vegisi muafiyeti artık bulunmamaktadır. Yatırım malları, yedek parça ve girdilere uygulanan ithalat vergisi %5’tir. Buğday, bebek maması, diyabetik yiyecekler ve insani yardımlar ithalat vergisinden muaftır. Ayrıca yabancı yatırımcıların şahsi malları ve üretimde kullanılacak ekipmanlar da vergiden muaftır. Yolcu otomobillerinin ithalatı sabit bir orandan vergilendirilmektedir. Yolcu otomobillerinin ithalinde gümrük vergisi ve KDV uygulaması bulunmamaktadır. Gümrük Tarifelerinden Muaf Olan Mallar
·
·
Elektrik üretim şirketleri için doğal gaz
Sigaralar 1 Söz konusu ürünlere ilişkin listelere, T.C. Tiflis Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliğinden ulaşılması mümkündür. (http://www.musavirlikler.gov.tr)
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 21 ·
·
·
·
·
·
·
·
·
Buğday, bebek mamaları ve diyabetik gıda ürünleri
İhracata yönelik üretim için ham madde ihracatı
Sağlık Bakanlığı ve Tarım ve Gıda Bakanlığı tarafından onaylanan listede belirlenen 16 eczacılık ürünü
300 Lariyi geçmeyen değerdeki ürünler
İnsani yardımlar
Bağışlarla finanse edilerek ithal edilen ürünler ya da %25’i bağışlardan oluşup yabancı devletler ya da uluslararası örgütler tarafından tahsis edilen ayrıcalıklı krediler yardımıyla ithal edilen ürünler
Diplomatik misyonların malları
Havacılık yakıtları, yağlayıcı maddeler ve uluslararası uçuşlarla ilgili diğer teknik ürünler
Gürcü vatandaşlarının yurtdışında yayımlanan bilimsel ve edebi nitelikteki eserleri Ülkede bir takvim yılı içerisinde 182 günden daha fazla kalan yabancılar da dahil olmak üzere herkes vergi mükellefi olarak kabul edilmektedir. Gelir vergisi oranı çeşitli gelir dilimlerine göre % 12 ile % 20 arasında değişmektedir. 600 Lariyi aşan kısım için oran % 20’dir. Kurumlar vergisi mükellefleri yerli ve yabancı şirketlerdir. Bir şirketin bir takvim yılı içerisindeki faaliyetleri sonucunda oluşan karın % 20’si vergi olarak ödenmektedir. Kar payı olarak ortaklara dağıtılan kısım için % 10 vergi kesintisi yapılmaktadır. İşverenler çalışanları için maaşlarının % 27’si oranında vergiyi sosyal güvenlik vergisi olarak vermekle yükümlüdür. Öte yandan çalışanların maaşlarından da % 1 oranında sosyal güvenlik vergisi kesintisi yapılmaktadır. Gelir üzerinden yol kullanım vergisi uygulaması bulunmaktadır. Buna göre yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar %2, bankalar %0,5, ticaret yapanlar %0,1 oranında yol kullanım vergisi ödemekle mükelleftir. Diğer alanlarda faaliyet gösterenler için bu oran, ciro üzerinden %1’dir. TARİFE DIŞI ENGELLER Gürcistan’ın DTÖ’ye üyeliği, ülkenin dış ticarette uluslararası ortamda kabul görmüş kuralları uygulamasını sağlamıştır. Ancak pratikte uluslararası ticaret normlarının uygulanması yavaş olmaktadır. Dünya Bankası tarafından 2001 yılında yayımlanan bir rapora göre gümrük uygulamalarındaki bazı sorunların ülkeye doğrudan yabancı yatırımların gelmesinde en önemli engeli teşkil ettiği belirtilmektedir. 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren yürürlüğe giren yeni Gümrük Kanunu kapsamında gümrük işlemlerinde de çeşitli değişiklikler olmuştur. Bunlardan en dikkat çekici olanı “garanti belgesi” uygulamasının başlatılması olmuştur. Yeni gümrük işlemleri ile ilgili olarak özellikle taşımacılık firmalarımızın ve araç sürücülerinin tedbirli olmasında büyük önem bulunduğu düşünülmektedir. İthalat­İhracat Lisansları İthalat ve ihracatta herhangi bir yasak bulunmamaktadır. Öte yandan, bazı malların ihracatı ve ithalatında izin ve lisans talep edilmektedir. 2002 yılının haziran ayında çıkarılan yeni bir kanun uyarınca bazı malların ithalat/ihracat ve transit ticareti ilgili bakanlıkların iznini gerektirmektedir. Çevresel olarak etkileme riski olan maddelerin ithalatı ve transit ticareti Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığının izinine tabidir. Söz konusu
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 22
bakanlık vahşi hayvanların, kuşların, balıkların ve bazı bitki ve tohumların ihracat/ithalat izinlerini de vermektedir. Eczacılık ürünlerinin ithalatı Gürcü Sağlık Bakanlığının iznine tabidir. Tarım ve Gıda Bakanlığı gıda ürünleri, tarımsal kimyasallar, hayvan yemleri ve veterinerlikle ilgili ilaçların ithalatında izin veren yetkili kuruluştur. Silah ve mühimmat ithalatı için Adalet ve İçişleri Bakanlıklarının izni gerekmektedir. Silah ithalatında önemli sayıda düzenleme bulunmaktadır. Kereste ihracatı ve reeksportu Gürcü Orman Müdürlüğü tarafından çıkarılan izinle gerçekleştirilebilmektedir. Ekonomi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tehlikeli ürünlerin ihracat/ithalat ve transit ticareti ve hurda metallerin ihracat ve reeksportu için gerekli izinlerin çıkarılmasından sorumludur. Gürcü Enerji Düzenleme Kurumu elektrik ve doğal gaz ithalat/ihracat izinlerinin çıkarılmasında yetkili kurumdur. İthalat­İhracat Belgeleri Gürcistan’a gönderilen ürünlerin beraberinde fatura ve menşe şahadetnamesi bulunması gerekmektedir. Gürcistan’a teçhizat ihracatında gönderilen ürünlerin beraberinde ürünün gerekli kalite, güvenlik şartlarını ve teknik koşulları taşıdığına dair bir belge bulunması zorunluluğu vardır. Geçici Girişler Ürünler depolarda gümrük kontrolü altında bir aya kadar bekletilebilmektedir. Ülkeye ürünlerin bir yıla kadar geçici girişi gümrük vergisinden muaftır. Sözkonusu bir yıllık sürenin Gümrük Müdürlüğüne başvurularak izin almak suretiyle uzatılması mümkündür. İhracat amaçlı üretime yönelik ham madde ve ambalajlama materyallerinin ülkeye girişinde KDV ve üretim­tüketim vergileri alınmamaktadır. Ürünlerin transit geçişlerinde ve sergi amacıyla dahil olmak üzere geçici girişlerinde gümrük muayeneleri, gümrükten geçişleri için bir gümrük hizmet ücreti alınmaktadır. Taşımacılık sırasında Gürcistan sınırlarından geçen ürünler gümrük vergisi, KDV ve tüketim vergisinden muaftır. Özel İthalat/İhracat Koşulları, Belgelendirme Sağlık Koruma sertifikalarının çıkartılması 2000 yılından beri askıdadır. Bu husustaki bir kararname taslağı parlamentoya gönderilmiş olup, taslağın 2002 yılı sonunda onaylanması beklenmektedir. Aynı zamanda bazı gıda ürünlerinin insan sağlığı için tehlikeli olmadığına dair uygunluk belgesi taşımaları gerekmektedir. 27 Haziran 2002 tarihinde çıkarılan ve ağustos ayında yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi belgelendirmeye tabi ürünlerin sayısını %56 oranında azaltmıştır. Ayrıca ithalatçının beyanına dayalı liberal bir belgelendirme prosedürü de belgelendirmeye tabi ürünlerin %9’una uygulanmaya başlamıştır. 2003 yılında belgelendirmede DTÖ kurallarına ve Dünya Bankası koşullarına uyum sağlanmasını gerçekleştirecek bir kararname taslağının tamamlanması beklenmektedir. Uygunluk belgeleri Devlet Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Müdürlüğü (Sakstandarti) tarafından onaylanan ve koordine edilen özel belgelendirme acentaları tarafından verilmektedir. Özel test etme prosedürü gerektiren ürünlerin test edilmesinden Sakstandarti sorumludur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 23 İthali Yasak Mallar Narkotik, pornografik ve nükleer malzemeler dışında ithalatı yasak ürünler bulunmamaktadır. Ancak silah ve mühimmat ithalatında karmaşık lisans koşulları bulunmaktadır. İhracat Kontrolleri İhracatta gümrük vergisi bulunmamaktadır. Ülkeden ihracatta %0,2 oranında gümrük hizmet ücreti alınmaktadır. Tarihsel ve kültürel değer taşıyan eşyalar, bazı ilaçlar ve çam fidelerinin ihracatı Ticaret ve Ekonomi Bakanlığının lisansına bağlıdır. Altın ticaretinde de lisans uygulaması bulunmaktadır. Etiketleme Koşulları Ürün standartları itibarıyla Gürcistan hala Sovyet sisteminden kalma koşulları uygulamaktadır. Ancak bu koşullar uygulamada büyük ölçüde dikkate alınmamaktadır. 1999 yılının nisan ayından bu yana alkollü içecekler ve tütün ürünleri ithalatında üretim damgası uygulaması başlatılmıştır. Damganın ürünler üzerine üretim noktasında basılması gerekmektedir. Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları Standartlarla ilgili hususlar ülkeye ihracatta bulunan firmalar için sorun oluşturabilecek hususlardır. Sovyet sisteminden kalma yaklaşık 26 000 standart hala kağıt üzerinde uygulanmaktadır. Ancak uygulamada AB standartlarına uyan ürünlerin ülkeye girişinde sorun yaşanmamaktadır. Ulaşım THY’nin İstanbul­ Tiflis hattında kış dönemi haftanın 1, 3, 4 ve 5. günleri yapılan 4 seferi vardır. Uçuş süresi yaklaşık 2 saat 45 dakikadır. Türk­ Gürcistan Ulaştırma Karma Komisyonu Toplantısı Protokolüne göre Trabzon­ Tiflis arasına uçak seferi konulması konusunda antlaşmaya varılmıştır. Karayolu ulaşımı ise İstanbul­ Tiflis arası sefer yapan pek çok otobüs işletmesi ile sağlanmaktadır ve yaklaşık 36 saat sürmektedir. Tiflis şehiriçi ulaşım açısından iyi bir durumdadır. Havaalanı şehre yaklaşık 20­25 km uzaklıktadır. Halk genellikle metroyu tercih eder ancak geceleri güvenlik açısından sakıncalı olabilir. Taksi ile ulaşım ucuzdur ve çok sayıda taksi mevcuttur. Taksimetre ile çalışması ve diğerlerine göre daha modern olması açısından kırmızı Mitsibushi taksiler tercih edilmelidir. Eski sistemin yapılandırılması halinde demiryolu kullanımı avantajlı olabilir. Ayrıca araba kiralama da ucuz oluşu açısından iyi bir alternatif olabilir. Bankacılık Gürcistan Milli Bankası (Merkez Bankası) 1991 yılında kurulmuştur. Milli bankaya para basımı, değişim oranlarının belirlenmesi, para ve kredi hareketlerinin kontrolü ve bankacılık faaliyetlerinin düzenlenmesi görevleri verilmiştir. Gürcistan’ın finansal servislerinin henüz başlangıç aşamasında olduğunu söylemek mümkün. Finansal sektörün reformu ciddi anlamda, Gürcistan Ulusal Bankası’nın süpervizör rolünü üstlenmesiyle 1995 yılının ortalarında başlamıştır. Bankalar için gerekli olan minimum kapital miktarını arttırmak gibi bankalarla ilgili sıkı prosedürler getirilmiştir ve
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 24 bunun sonucu olarak da 1995’te 247 olan banka sayısı 1998’de 70’in altına düşmüştür. Bankacılık sisteminde kayda değer gelişmeler elde edilse de, borçlanmayla ilgili sorunlar sürmektedir. Tüketici Tercihleri Gürcü halkı batı mallarına çok açıktır ve markaya düşkünlük söz konusudur. Ayrıca bir mala olan tercihlerini değiştirme eğilimine sahip değildirler. Reklam Gürcistan pazarı için önemli bir faktördür. Gürcü halkının tutuculuğuna göre pazara en önce girenin daha avantajlı olma durumu göz önüne alınmalıdır. İŞADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR Yabancı Yatırım Mevzuatı 12 Kasım 1996 tarihinde onaylanan “Yatırımların Teşviki ve Korunması Kanunu” ile yabancı yatırımlar garanti altına alınmıştır. Sözkonusu Kanun uyarınca Gürcü vatandaşların yatırımlarına tanınan hak ve kolayların aynılarının yabancı yatırımlara da tanınması öngörülmektedir. Yabancı yatırımcılar vergi mükellefiyetlerini yerine getirdikten sonra faaliyet karını iflas veya mahkeme kararı gibi durumlar hariç, sınırlama olmaksızın yurtdışına transfer etme hakkına sahiptir. Parlamentoda yatırımcı aleyhine bir kanun değişikliği yapılması halinde önceden kazanılmış hakların 10 yıl süre ile devam edecek olması önemli bir husustur. Yatırımların Gürcistan hükümeti tarafından kamulaştırılması durumunda yatırımın reel piyasa değerinin ödenme zorunluluğu, anlaşmazlık hallerinde ise yatırımcının Gürcistan mahkemelerine veya uluslararası tahkim kuruluna başvurma hakkı bulunmaktadır. Yatırımcı tazminat bedelini serbestçe transfer hakkına sahiptir. Yabancı yatırımcıların tarım arazisi satın alması yasaklanmış, 49 yıllığına kiralanmasına olanak tanınmıştır. Gürcistan kanunlarına göre nükleer, biyolojik ve kimyasal silah üretimi, kenevir ve haşhaş ve diğer narkotik malzemelerin üretimi gibi sınırlı alanlarda yatırım yapılmasına izin verilmemektedir. Yatırımcılara yönelik bir teşvik sistemi bulunmamaktadır. Ortaklığa Katılma ya da Firma Kurma Şartları: Firmaların ticari ortaklıklar kurmaları önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Yatırımcılar şahıs, kollektif, limited veya anonim şirket kurabilecekleri gibi ülkelerindeki firmalarının bir şubesini de Gürcistan’da açabilirler. Ülkede firma kurmak ya da bir ortaklık ilişkisi kurmak isteyan yatırımcıların şirket merkezinin bağlı bulunduğu bölge mahkemelerine başvuruda bulunmaları gerekmektedir. Mahkeme, beşvuru evrakını 7 işgünü içerisinde inceleyerek başvuruyu sonuçlandırmak zorundadır. Ayrıca kurulacak şirketin faaliyet konusuna göre Ulaştırma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Merkez Bankası gibi çeşitli Gürcü makamlarından lisans (izin) alınması gerekmektedir. Yatırımcılar mahkemeye başvurmadan önce başvuru için gerekli evrakı önce Notere daha sonra Adalet Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı Konsolosluk Şubesine tasdik ettirmek zorundaır. Bu işlemler için makbuz karşılığında yaklaşık 150 $ tahsil edilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 25 Gerekli Belgeler
·
·
·
·
·
·
·
Başvuru Formu
Şirket unvanı, adresi, faaliyet konusu, ortaklara ait kimlik bilgileri
Sermayesi ve ortakların payları
Yöneticilerin kimlik belgeleri
İlgilinin sabıkası olup olmadığına dair Türk makamlarından alınacak yazı
Gerçek ve/veya tüzel kişilerin Gürcistan’da kuracakları ortak firmaya ait kuruluş tüzüğü ve şirket ana sözleşmesi (Türkçe ve Gürcüce tercüme)
Yıllık mali rapor Şube Açmak İçin Gerekli Belgeler Yukarıdaki evrakın temin edilmesinin yanı sıra aşağıdaki işlemlerin yapılması gerekmektedir. Türkiye’de faaliyette bulunan firmanın kuruluş tüzüğünün, Gürcüce tercümesi Şube açma kararının yayımlandığı Ticaret Sicil Gazetesinin Gürcüce tercümesi 1 000 $ veya eşiti döviz karşılığının Lari’ye çevrilerek, Gürcistan’daki bir bankaya yatırılması. (Sözkonusu meblağ kurulacak firmanın gelecekte doğacak vergi borcu için talep edilmektedir.) Pasaport ve Vize İşlemleri Ülkeye giriş Türk vatandaşlarına vize zorunluluğunu getirmektedir. Vize formunun doldurularak 1 fotograf ve vize harcı yatırılması suretiyle İstanbul’ daki başkonsolosluğa başvurmak yeterlidir. Diğer bir yerden Sarp sınır kapısından (Artvin­Hopa) yapılacak çıkışlarda da sınırlarda bekletilmeksizin vize verilmektedir. Buradaki vize harcı diğerlerine göre daha ucuzdur. Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri Gürcistan’da bankalar haftaiçi 10.00­17.00 saatleri arasında, işyerleri ve alışveriş merkezleri ise haftaiçi 09.00­18.00, haftasonu 09.00­20.00 saatleri arasında çalışmaktadır. Resmi tatiller: 1 Ocak ­ Yeni Yıl 7 Ocak ­ Noel Bayramı 19 Ocak – Vaftiz Günü 3 Mart – Anneler Günü 23 Nisan – Paskalya Yortusu 24 Nisan – Ölüleri Anma Günü 26 Mayıs – Cumhuriyet Bayramı 10 Ağustos – Polis Günü 28 Ağustos – Kutsal Meryem Günü 14 Ekim – Mtsheta Günü 23 Kasım – Aziz Giorgi Günü 24­25 Aralık ­ Christmas
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 26 Saat Farkı GMT’den 3 saat öndedir. Türkiye’den de yaklaşık 1 saaat öndedir. Döviz Bozdurma Gürcistan’da yeterli sayıda bağımsız döviz bürosu hizmet vermektedir. Ayrıca büyük marketlerin içinde ve büyük otellerdeki daha düşük bir kur üzerinden işlem yapan döviz büroları bulunmaktadır. Alış ve satış arasında çok düşük bir komisyon alınmakta ve karaborsa uygulamasına rastlanmamaktadır. Ancak yine de otel önlerinde ve sokaklarda döviz bozan kişilere itibar edilmemelidir. Yemek Bir tarım ve hayvancılık ülkesi olan Gürcistan’da gübre kullanımı olmadığı için lezzetler çok doğaldır. Et üretiminin fazla olması nedeniyle et fiyatları düşüktür. Ayrıca Türk yatırımcılarınca işletilen yerler Türk yemeklerini arayanlar için idealdir. Konaklama Turizme kapalı bir ülke olması ve turizmin belli sınırlar dahilinde kalması, mevcut tesislerin bakımlarının ve hizmet anlayışının gözardı edilmesi sonucu Tiflis, konaklama yönünden yetersiz kalmıştır. Türk­Gürcü ortaklığı olan otel Morkinali bazı eksiklerine karşın iyi bir alternatif olma özelliğini taşır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 27 DEĞERLENDİRME Gürcistan ekonomisinde temel dengeler yerine oturmuştur. Para piyasaları eksikliklerine rağmen istikrarlıdır. Ticari açıdan Doğu Bloku ülkelerine göre daha canlıdır. Halkı serbest ekonomiye daha çok uyum sağlamıştır. Genelde yabancılara ayrım yoktur. Başta Azerbaycan ve Ermenistan olmak üzere Rusya ve tüm bölge ülkelerinin ticaret için buluştukları bir kavşak ülkedir.Mütevazi ücret düzeyi, eğitilmiş ve çalışma disiplinine sahip bir nüfus avatajına sahiptir.Serbest piyasa ekonomisine geçme çabası içerisinde olan bu ülkenin gerekli üretim tesislerine sahip olabilmesi için sermaya ve yatırım yapacak girişimcilere ihtiyaçları bulunmaktadır. Ülkemiz ile komşu olması ve iyi ilişkiler içerisinde bulunması açısından Türkiye için yeni fırsatlar taşımaktadır. Gerek tüketici nüfusu ve geliri gerekse talep açısından oldukça mütevazi bir pazar olan Gürcistan Türkiye için önemli bir pazardır. Gürcistan Türkiye için Kafkasya ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine açılan kapı durumundadır. Girişimcilerimizin kısa vade yerine uzun vadeli düşünerek hareket etmeleri, karı uzun vadede elde edebileceklerini bilmeleri gerekmektedir. %100 kendilerine ait firma ile çalışmayı tercih etmeleri, Gürcistan’a gümrük vergisi ödeyerek dışarıdan mal getirip satmak yerine, Gürcistan içerisinde yatırım yaparak ucuz işgücü ve düşük girdi maliyetlerinden istifade etmeleri, peşin para ile çalışmaları, büyükelçiliğimiz ile temas halinde olmaları somut öneriler olarak sunulabilir. Gürcistan ve Türkiye arasında ticarette karşılaşılan sorunlardan yola çıkılarak Batumi ve Poti limanlarının yenilenmesi ve genişletilmesi, Poti­Bakü ulaşım ve haberleşme bağlantılarının sağlanması, Sarp­Batum­Poti karayolunun yenilenmesi, Kars­Tiflis demiryolunun inşası, Tiflis havaalanının yenilenmesi gibi gelişmelerin iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik işbirliğinin geliştirilmesine önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. YARARLI ADRESLER T.C Tiflis Büyükelçiliği Prospekt David Agmashenebeli No: 61 380002 Tiflis Tel: 995­32­95 30 46 Faks: 995­32­95 18 10 T.C Tiflis Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 35 Chavchavadze Ave. Tiflis Tel: +995 (32) 25 12 89 Faks: +995 (32) 25 12 98 T.C Tiflis Büyükelçiliği Ekonomi Müşavirliği Prospekt Davıd Agmashenebeli No: 61, 380002 Tiflis Tel: 00­995­32 943082 Fax: 00­995­32 943082
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 28 GÜRCİSTAN CUMHURİYETİ BÜYÜKELÇİLİĞİ Abdullah Cevdet Sok. No:15 Çankaya/Ankara Tel: (312) 4426508­09 Faks: (312) 4421510­07 GÜRCİSTAN CUMHURİYETİ İSTANBUL BAŞKONSOLOSLUĞU İnönü Cad. No:55 Marmara Apt. D:2 Gümüşşuyu/Taksim/İstanbul Tel:(212)2928110 Faks: (212) 2928112 GÜRCİSTAN CUMHURİYETİ TRABZON BAŞKONSOLOSLUĞU Gazipaşa Cad. No: 20 Trabzon Tel: (462) 3262226 Faks: (462) 3262296 GÜRCİSTAN CUMHURİYETİ İZMİR FAHRİ KONSOLOSLUĞU Şehit Fethi Bey Cad. No:122 K:2 Alsancak/İzmir Tel: (232) 4259353 Fax: (232) 4259681 Çeşitli Bakanlıklar: Ekonomi Bakanlığı Adres: 4,9 Aplrili St. 380008, Tbilisi Tel: 29 0923 / 23 58 82 Faks: 98 28 48 / 98 28 67 Ticaret ve Dış İlişkiler Bakanlığı Yabancı Yatırımlar Bölümü 42 Kazbegi St. 380011, Tiflis Tel: 39 47 72 Faks: 94 21 17 Maliye Bakanlığı 70 I. Abashidze St. 380062, Tiflis Tel: 22 68 05 / 29 20 77 / 23 56 24 Faks: 29 23 68 Tarım ve Gıda Bakanlığı 41 Kosova St. Tiflis Tel.22 51 86
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 29 Dış İşleri Bakanlığı 4 Chitadze St. 380008, Tiflis Tel: 98 93 77 Faks: 99 72 49 Sanayi Bakanlığı 28 K. Gamsakhurdia ave. 380062, Tiflis Devlet Mülk İdaresi Bakanlığı 64 I. Chavchavadze ave. 380062, Tiflis Tel: 29 48 75 Faks: 22 52 09 / 29 28 04 Ulaştırma Bakanlığı 12 Kazbeki St. 380060, Tiflis Tel: 93 28 46 Faks: 93 91 45 Petrol Bakanlığı 10 Lermontov St. 380007, Tiflis Tel: 99 60 98 Faks: 93 35 42 Haberleşme ve Posta Bakanlığı 2, 9 April St. 380008, Tiflis Gürcistan’daki Ticareti Geliştirme Kuruluşları Business Support Centre (BSC) 124, Rustaveli Avenue 384000 KUTAISI Georgia Tel : (00995331) 41155 Faks : (00995331) 41156 Email : [email protected] URL : http://www.bsc.com.ge Georgian Chamber of Commerce and Industry 11, Chavchavadze Avenue 380079 TBILISI Georgia Tel : (0099532) 293375 Faks : (0099532) 235760 Email : [email protected] URL : http://www.gcci.org.ge
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 30 Georgian Export Promotion Agency (GEPA) 42a, Al. Kazbegi Avenue 380077 TBILISI Georgia Tel : (0099532) 250841/(0099532) 253623 Faks : (0099532) 536562 Email : [email protected] URL : http://www.gepa.org.ge Ministry of Economy, Industry and Trade Secretariat 28, Gamsakhurdia Street 380008 TBILISI Georgia Tel : (0099532) 921929 Fax : (0099532) 934924 Ministry of Foreign Affairs of Georgia General Secretariat 4, Chitadze Street 380018 TBILISI Georgia Tel : (0099532) 989432 Fax : (0099532) 989344/(0099532) 997249 E­mail : [email protected] URL : http://www.mfa.gov.ge Çeşitli Devlet Daireleri ve Kuruluşlar: Gürcistan Milli Bankası Leonidze Str. 3/5 380027, Tiflis Tel. 99 65 05 Faks: 99 98 85 Gürcistan Gümrük İdaresi 4, Abzianidze Ave. 380103, Tiflis Tel: 76 84 40 / 33 25 58 Faks: 76 80 74 Gürcistan Yatırım Merkezi 16, Zandukeli Str. 380008, Tiflis Tel: 93 31 18 / 92 18 39 Faks: 92 18 40 Devlet İstatistik Dairesi K. Gamsakhurdia Ave. 4, 380015, Tiflis Tel: 33 11 17 / 33 05 40 Faks: 93 24 14 / 99 56 22
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 31 Gürcistan Sanayi ve Ticaret Odası 11, Chavchavadze Ave. 380079, Tiflis Tel: 23 00 45 Faks: 23 58 60 Gürcistan Ekonomisini Canlandırma Uluslararası Birliği 10a, Chovelidze Str. Tiflis Tel: 95 02 10 Uluslararası Para Fonu (IMF) 7 Ingorokva St. 380034 Tiflis Tel: 98 67 52 Faks: 93 19 18 TACIS Koordinasyon Birimi 12 Chanturıa St. 380008, Tiflis Tel: 98 85 29 Faks: 98 34 37 Dünya Bankası Temsilciliği 18 Chonkadze St. Tiflis Tel: 94 12 13 veya 94 28 98 Faks: 99 52 88 Bazı Bankalar: Emlak Bankası Tiflis Şubesi 111, Agmashenebeli Ave. Tiflis Tel: 995­32­943 704, 943 707 Faks: 995­32­943 834 Bank of Georgia Pushkin 3. 380007, Tiflis Tel: 997 726 Faks: 983 262 Export Import Bank A.Ş. 114 A Tseretelli Ave. 380019 Tiflis Faks: 995­32­966 958 TBC Bank 11 Chavchavadze Ave. 380079 Tiflis Tel: 22 06 61 Faks: 22 04 06
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 32 Oteller: Metekhi Sheraton Telavi Str. No: 3 Tiflis Tel: 32­946 444 Faks: 32­956 135 Iveria 5, Inoshvili Str. Rebuplic Sq. 380008, Tiflis Tel: 32­930 488 Hotel Morkinalı 1,26 Maisis Sqr. Tiflis Tel: 32­221 512 Hotel Muza Kostova Str. No: 27 Tiflis Tel: 32­369 822 Faks: 32­933 265 Hotel Adjara Constitution Sq. 380015 Kostova Str. No: 23 Tiflis Tel: 32­369 822 Hotel Intourist Batumi 11, Ninoshvili Str. 384511 Batumi Tel: 2­973 31 Hotel Intourist Gori 26 Stalin Prospekt, 96087 Gori Tel: 370­230 91 Bazı Havayolu Şirketleri: Turkish Airlines 147 Agmashenebeli Ave. Tiflis Tel: 95 90 22 Faks: 95 90 22 British Airways 20 Telavi St. ‘Sheraton Palas Hotel’ Tiflis Tel: 94 07 19/ 94 07 20 Faks: 94 07 25
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 33 KAYNAKLAR ∙ The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Profile 2006 ∙ The Economist Intelligence Unit , Georgia Country Report December 2006 ∙ T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Pazara Giriş Servisi Gürcistan Raporu http://foreigntrade.gov.tr . Business Information Service for Newly Independent States http://www.bisnis.doc.gov . Dış Ticaret Müsteşarlığı, Dış Ticaret İstatistikleri
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 34