kırıkkale kojenerasyon santralı uluslararası çevresel ve
Transkript
kırıkkale kojenerasyon santralı uluslararası çevresel ve
Seymenoba Elektrik Üretimi A.Ş. Yeni Demiryolu Caddesi No: 62 41135 Kartepe-Kocaeli/TÜRKİYE Tel : +90 (262) 317 1000 Faks : +90 (262) 317 1099 KIRIKKALE KOJENERASYON SANTRALI ULUSLARARASI ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ (ÇSED) ÇALIŞMASINA AİT EK DOKÜMAN DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. Ata Mah. Kabil Cad. No: 140/A Dikmen 06460 Çankaya-ANKARA/TÜRKİYE Tel : +90 (312) 475 7131 Faks : +90 (312) 475 7130 NİSAN 2013 ANKARA KIRIKKALE KOJENERASYON SANTRALI Proje No: 169.02.02 ULUSLARARASI ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ (ÇSED) ÇALIŞMASINA AİT EK DOKÜMAN Nisan / 2013 REVISION LOG Revizyon Numarası Revision Number 0 1 2 11.03.2013 04.04.2013 16.04.2013 Tarih Date Rapor Adı Report Title Hazırlayan Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Orçun YILDIZCA Prepared by Teknik Kontrol Technical Control Kalite Kontrol Quality Control Şirket Müdürü Deniz YURTERİ Yeşim AŞTI Prof. Dr. Coşkun YURTERİ Director Form No: PJ-001/F02-R04 i İÇİNDEKİLER Sayfa İçindekiler i Tablo Listesi iii Şekil Listesi iv Kısaltmalar v 1. GİRİŞ...................................................................................................................................... 1 2. PROJE SINIFLANDIRMASI ................................................................................................. 3 3. PROJE SAHİBİ VE YÜKLENİCİ HAKKINDA BİLGİLER.................................................... 4 4. PROJE AÇIKLAMASI ........................................................................................................... 5 5. PROJENİN ALTERNATİFLERİ VE KONFİGÜRASYON SEÇENEKLERİ ......................... 8 5.1 Türkiye’nin Enerji Talebi ve Projeye Duyulan İhtiyaç ........................................... 8 5.1.1 Eylemsizlik (Sıfır Seçeneği) ................................................................... 10 5.1.2 Projeye duyulan İhtiyaç .......................................................................... 11 5.2 Saha Alternatifleri .............................................................................................. 11 5.2.1 Alternatif 1 ............................................................................................. 11 5.2.2 Alternatif 2 ............................................................................................. 12 5.2.3 Başka saha alternatifleri ......................................................................... 13 5.2.4 Seçilen Proje Sahası.............................................................................. 13 5.3 Soğutma Alternatifleri ........................................................................................ 13 5.3.1 Islak Soğutma ........................................................................................ 13 5.3.2 Kuru Soğutma ........................................................................................ 14 5.3.3 Seçilen Soğutma Sistemi ....................................................................... 15 5.4 Konfigürasyon Seçenekleri ................................................................................ 18 5.4.1 Sistem Konfigürasyonu Seçenek Analizi ................................................ 18 5.4.2 Seçilen Santral Konfigürasyonu ............................................................. 21 5.4.3 Seçenek 4 (Seçilen Konfigürasyonun Geliştirilmesi) .............................. 21 6. TEKNİK ÖZELLİKLER........................................................................................................ 24 6.1 EKİPMANLARA DAİR TEKNİK HUSUSLAR ..................................................... 24 6.1.1 Gaz Türbinleri ........................................................................................ 24 6.1.2 Isı Geri Kazanım Buhar Jeneratörleri (HRSGler) .................................... 25 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 ii 6.1.3 Baypas bacaları ..................................................................................... 26 6.1.4 Buhar Türbinleri ve Yardımcı Tesisler .................................................... 27 6.1.5 Buhar kazanları ve atık gaz desülfürizasyon (FGD) sistemi ................... 27 6.2 Yedek Yakıt ....................................................................................................... 30 6.3 Su Deşarj Hattı .................................................................................................. 31 6.4 Elektrik İletim Hatları ......................................................................................... 31 6.5 Doğal Gaz Tedarik Hattı .................................................................................... 32 7. PROJE ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ ............................................... 33 7.1 Flora ve Fauna .................................................................................................. 33 7.2 Jeolojik, Hidrojeolojik ve Hidrolojik Özellikler ..................................................... 33 7.3 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler ...................................................................... 36 7.4 Doğal ve Arkeolojik Miras .................................................................................. 36 7.5 Kamulaştırma & İrtifak ....................................................................................... 36 7.6 Çevre Düzenlemesi ........................................................................................... 37 7.7 Arazi Kullanımı .................................................................................................. 37 7.8 Bölgenin Nüfus Özellikleri .................................................................................. 37 7.9 Sismik Aktivite ................................................................................................... 37 7.10 Bölgenin Toprak Özellikleri ................................................................................ 38 8. PROJENİN ÇEVREYE ETKİLERİ VE HAFİFLETİCİ TEDBİRLER .................................. 39 8.1 Doğal Kaynakların Kullanımı ............................................................................. 39 8.1.1 Arazi Kullanımı....................................................................................... 39 8.1.2 Yakıt Kullanımı....................................................................................... 39 8.1.3 Su Kullanımı .......................................................................................... 39 8.2 Etkiler ve Alınacak Önlemler.............................................................................. 40 8.2.1 Atık Su ................................................................................................... 40 8.2.2 Flora/Fauna ........................................................................................... 41 8.2.3 Gürültü ................................................................................................... 41 8.2.4 Katı Atık ................................................................................................. 42 8.2.5 Emisyon ................................................................................................. 43 8.2.6 İletim Hattı ve Boru Hatları ..................................................................... 44 9. MEVCUT EN İYİ TEKNİKLER (BAT) VE AB ENDÜSTRİYEL EMİSYONLAR DİREKTİFİNE (IED) UYGUNLUK ...................................................................................... 45 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 iii 9.1 Emisyon ............................................................................................................ 45 9.2 Su Kirliliği .......................................................................................................... 47 10. TÜPRAŞ RAFİNERİSİNİN MEVCUT SANTRALINA GÖRE AVANTAJLAR .................. 49 11. ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ .................................. 52 11.1 Proje Sahibi ve Yüklenicinin İşçi Sağlığı & Güvenliği ile Çevre Politikaları ......... 52 11.2 Proje Sahibi ve Yüklenicinin Sosyal Politikaları.................................................. 56 11.2.1 İşçiler için Şikayet Mekanizması........................................................... 56 11.2.2 Toplumsal İlişkiler ve Projeyle İlgili Şikayet Mekanizması..................... 58 11.2.3 Sağlık, Güvenlik ve Çevre (HSE) Yönetim Planı .................................. 61 11.2.4 Çalışanların Barınma ve Ulaşımı.......................................................... 63 11.2.5 İnsan Kaynakları Politikası ................................................................... 64 12. REFERANSLAR.................................................................................................................. 66 TABLO LİSTESİ Tablo 1.Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Teknik Özellikleri ............................................... 7 Tablo2. 2009 yılı itibariyle Türkiye’nin Yerli Kaynaklar Potansiyeli .................................... 9 Tablo3. Türkiye’nin Enerji İhtiyacı Tahmini (Baz talep – yüksek senaryo) ........................10 Tablo4. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Ortam Koşulları .................................................18 Tablo5. 2/2/1 Konfigürasyonu için Gaz Türbin Seçenekleri ..............................................18 Tablo6. 3/3/1 Konfigürasyonu için Gaz Türbin Seçenekleri ..............................................19 Tablo7. Konfigürasyon Seçeneklerinin Modelleme Sonuçları ...........................................21 Tablo8. HFO kullanılması halinde gerekli olan elemanlar .................................................22 Tablo9. DFO Tahmini Bileşimi .........................................................................................30 Tablo10. HFO Tahmini Bileşimi .......................................................................................31 Tablo11. Kapulukaya Barajının Özellikleri ........................................................................35 Tablo12. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri Ortalaması ............36 Tablo13. Kırıkkale İli İlçelere Göre Nüfus Dağılımı, 2011 .................................................37 Tablo14. Projenin Atık Su Deşarj Sınır Değerleri .............................................................40 Tablo15. Doğal Gaz Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları ......................43 Tablo16. Dizel Yakıt Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları ......................44 Tablo17. GT ve HRSG Emisyon Garantileri* ....................................................................46 Tablo18. Buhar kazanları emisyon Garantileri* ................................................................47 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 iv Tablo19. Garanti edilen Atık Su Deşarj Değerleri .............................................................48 Tablo20. Santral Ünitesi Ortak Bacasının Özellikleri ........................................................49 Tablo21. Rafinerideki Mevcut Santral Ünitesi Ortak Baca Gazı İzleme Sonuçları ............50 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1.Proje sahasının ve çevresinin Uydu görüntüsü ...................................................... 1 Şekil2. Bir Kojenerasyon Santralının Tipik Şeması ........................................................... 6 Şekil3. Tipik soğutma kulesi .............................................................................................14 Şekil4. Hava-Soğutmalı Kondansatör Şeması..................................................................15 Şekil5. Projenin Su Denklik Şeması .................................................................................17 Şekil6. GE 6FA Gaz Türbini .............................................................................................24 Şekil7. Tipik HRSG Sistemi..............................................................................................26 Şekil8. Proje Sahasını ve Çevresini gösteren Jeolojik Harita ...........................................34 Şekil9. Kırıkkale İli Deprem Haritası .................................................................................38 Şekil10. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı İnşaat Aşamasının Sağlık, Güvenlik ve Çevresel Yönetim Sistemi Dokümanının Yapısı ......................................................................53 Şekil11. Técnicas Reunidas Proje HSE Örgüt Şeması.....................................................55 Şekil12. Técnicas Reunidas Şantiye HSE Örgüt Şeması .................................................55 Şekil13. AES-Entek Yardım Hattı .....................................................................................57 Şekil14. Seymenoba Şikayet Formu ................................................................................60 Şekil15. Seymenoba PLANLA-YAP-KONTROL ET-EYLEME GEÇ “Sürekli İyileştirme” Modeli ......................................................................................................................62 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 v KISALTMALAR % Yüzde °C Derece Selsius AES-Entek AES-Entek Elektrik Üretimi A.Ş. CEMP (İÇYP) İnşaat Çevresel Yönetim Planı CPP (KS) Kojenerasyon Santralı DOKAY-ÇED DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. EBRD Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası EIA (ÇED) Çevresel Etki Değerlendirmesi ESIA (ÇSED) (Uluslararası) Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi EU (AB) Avrupa Birliği HSE (SGÇ) Sağlık, Güvenlik ve Çevre HSE CTS HSE Uygunluk İzleme Sistemi IFC Uluslararası Finans Kurumu kV Kilovolt kWh Kilowatt-saat m Metre m 3 Metre küp MWe Elektriksel Megawatt MWt Isıl Megawatt NTS Teknik-dışı Özeti OPIC Denizaşırı Özel Yatırım Kurumu PR Performans Gerekliliği PS Performans Standardı SEÖS Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemleri SEP Hissedar Katılım Planı Seymenoba Seymenoba Elektrik Üretimi A.Ş Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 1 / 57 1. GİRİŞ AES-Entek Elektrik Üretimi A.Ş. (AES-Entek) bağlı şirketi olan Seymenoba Elektrik Üretimi A.Ş. (Seymenoba), Kırıkkale’deki Tüpraş Rafinerisi’nin yakınında 233,7 MWe kurulu kapasiteye sahip bir kojenerasyon santralı inşa etmeyi planlamaktadır. Proje sahası Kırıkkale ilinin güney-batısında olup Kırıkkale – Kırşehir karayolu üzerinde Kırıkkale şehir merkezine yaklaşık 10 km mesafededir (bkz. Şekil 1). Şekil 1.Proje sahasının ve çevresinin Uydu görüntüsü Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 2 / 57 Santral esas itibariyle Tüpraş Rafinerisinin 38 MWe olan buhar tüketimi ile elektrik talebini karşılama görevi görecektir. Üretim fazlası ise 154 kV’lık iletim hattıyla ana şebekeye verilecektir. Proje 30.06.2011 tarih ve 27980 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan ÇED Mevzuatında Değişiklik Yapılması Hakkındaki Düzenlemenin (Ek-1 (ÇED’e tabi olan Projelerin Listesi) Madde 2’nin (toplamda 300 MWt ısıl enerjiye sahip termik santraller ile yakım sistemleri)) (a) fıkrası kapsamına dahil edilmiştir. Kırıkkale İl Çevre ve Kentleşme Müdürlüğü 28.11.2012 tarihinde Nihai Ulusal ÇED Raporunun 10 günlüğüne ifşa edileceğini ilan etmiştir. Seymenoba, önerilen proje için bir üretim lisansı almak üzere 14.02.2012 tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) müracaat etmiştir. AES-Entek kojenerasyon santralının üstyapı, elektrik iletim hatları, gaz boru hattı, ekipman ve başlangıç maliyetleri vs.nin tamamlanması ile ilgili inşaat mühendisliği işlerinin finansmanı sağlamak üzere Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ile Denizaşırı Özel Yatırım Kurumu’na (OPIC) başvurmuştur. Proje kategori A olarak sınıflandırılmış olup bir Değerlendirmesi’nin (ÇSED) ifşasını gerektirmektedir. Çevresel ve Sosyal Etki Bu doküman ise kategori A projeler için EBRD, OPIC ve Ekvator İlkeleri gerekliliklerine hitaben yerel ÇED’in ek dokümanı niteliğindedir. Ek ÇSED yerel ÇED ile birlikte ve formlar ile ÇSED ifşa paketiyle beraber EBRD ve IFC gereklilikleri bakımından fevkalade önemlidir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 3 / 57 2. PROJE SINIFLANDIRMASI EBRD Çevresel ve Sosyal Politikası (2008) altında, projeler çevresel ve sosyal kriterlere dayanılarak A, B, C veya FI şeklinde sınıflandırılabilir. EBRD Çevresel & Sosyal Politika (2008) Ek-1’e göre, önerilen proje Kategori A proje1 olup bu kategori, projenin çevresel ve sosyal açıdan önemli olumsuz etkiler yaratacak potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Bunun sonucunda, EBRD PR 1 gerekliliklerini yerine getirebilmek için Seymenoba aşağıdakileri kapsayacak bir ÇSED İfşa Paketi hazırlama sürecine girmiştir: Teknik Olmayan Özet (NTS) Paydaş Katılım Planı (SEP) Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı Yerel ÇED Raporu Ulusal gerekliliklerin kapsamına girmeyen her türlü EBRD / IFC gerekliliğini ele alan ek doküman. 1 300 MW veya üzeri ısı çıkışına sahip termik enerji santralleri ve diğer yakım tesisleri Kategori – A projeler olarak sınıflandırılmaktadır. Önerilen projenin ısıl çıktısı yaklaşık 404 MWt olacağından o da bir Kategori-A projedir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 4 / 57 3. PROJE SAHİBİ VE YÜKLENİCİ HAKKINDA BİLGİLER Proje sahibi, AES-Entek2’in bağlı şirketi olan Seymenoba’dır. AES-Entek ise Koç Holding’e bağlı bir şirkettir. Koç grubu Türkiye’nin bilhassa enerji, dayanıklı tüketim malları, otomotiv ve finans sektörlerinde faaliyet gösteren en büyük şirketler grubudur. Grubun Türkiye GSMH’nın %7’sine tekabül eden geliri ve Türkiye’nin toplam ihracatının %8’ine tekabül eden ihracat hacmi ile Türk ekonomisinin itici gücüdür. 2012 yılından bu yana Koç Holding Fortune 500 listesinde 222’inci sıra ile yer alan tek Türk şirketidir. Koç Grup ile AES’in güçlerini birleştirerek AES-Entek Türkiye’nin lider özel elektrik üretim şirketlerinden biri haline gelmeyi hedeflemektedir. Bu hacme ulaşabilmek için AES-Entek ülke çapındaki şirket evlilikleri, iktisaplar da dahil olmak üzere üretim santrallerinin özelleştirilmesi ve yeni santral projeleri gibi çeşitli yatırım fırsatlarını yakinen takip etmektedir. AES-Entek’in hissedarı olan AES ise termik ve yenilenebilir enerji kaynaklarının yanı sıra elektrik dağıtım varlıklarına dayalı çeşitli elektrik üretim tesislerine sahip ve 29.000 çalışanı bulunan, 27 ülkede uygun fiyatlarla sürdürülebilir enerji sağlayan bir Fortune 200 uluslararası enerji şirketidir. AES’nin 2010 yılı geliri 16 milyar dolar olup, şirketin toplam varlıkları ise 41 milyar dolardır. AES-Entek bilhassa petrol ve gaz sektöründeki sınai ve enerji üretim santrallerinin mühendislik, tasarım ve inşası alanında faaliyet gösteren İspanya kökenli genel yüklenici olan Técnicas Reunidas Grubunu anahtar teslim EPC yüklenicisi olarak görevlendirmiştir. Técnicas Reunidas şirketler grubu 1960 yılından beri dünya çapında 1000’in üzerinde sınaî tesis tasarlamış ve inşa etmiştir. Técnicas Reunidas’ın çok uluslu müşterileri ve lisans verenleri arasında dünyanın lider şirketleri bulunmaktadır. Altı kıtada 50’nin üzerinde ülkede projeler geliştirilmiştir. Técnicas Reunidas şirketler grubunun uluslararası görünümü ve anahtar teslim projelerdeki üstün uzmanlığı Técnicas Reunidas’ın 80’lerden itibaren büyümesindeki temel etkenlerdir. Uluslararası projeleri şirketin yıllık cirosunun %78’ine tekabül etmektedir. 2 Aralık 2010 itibariyle, ABD kökenli AES şirketi Koç Grubu elektrik üretim şirketi olan Entek A.Ş.’nin hissedarı olmuştur. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 5 / 57 4. PROJE AÇIKLAMASI Projenin kurulu gücü 233,7 MWe / 404 MWt olup, yılda 2,030,000,000 kWh enerji üreteceği öngörülmektedir. Santral üretim fazlasını 154 kV’lık hatlar üzerinden ulusal şebekeye vermek ve Tüpraş Rafinerisinin buhar ve elektrik ihtiyacını (maksimum 38 MWe) karşılamak üzere kurulmaktadır. Kırıkkale kojenerasyon santralı iki (2) gaz türbini, atık ısı kazanları, bir buhar türbini ve iki yedek kazan bloklarından (konvansiyonel yakma kazanı 95 MWt) oluşacaktır. Atık ısı kazanının rafinerinin buhar güvenliği için yedek yakma (Ateşleme sonrası) sistemleri olacaktır. Projede dört (4) adet baca olacaktır; iki (2) tanesi buhar kazanlarına ait olacak ve diğer ikisi (2) ise HRSG ünitelerinden sonra (her üniteye bir tane olmak üzere) kurulacaktır. İşletme aşamasında, kojenerasyon santralının bir yılda ortalama 300,000,000 m3 doğal gaz tüketeceği öngörülmektedir. Doğal gaz, proje sahasına yaklaşık 1200 metre mesafede inşa edilecek olan Kirgaz PRMS istasyonundan veya istasyonun Tüpraş rafinerisinin güney ucunda bulunan kolundan sağlanacaktır. Kojenerasyon santralı için seçilmiş olan soğutma tipi ıslak soğutma sistemi olup soğutma amaçlı kullanılacak su ise Kapulukaya barajından sağlanacaktır. Tüpraş Kapulukaya barajının inşaatını finanse etmiş olduğundan, suyun %6’sını kullanma hakkına sahiptir. Seymenoba’nın DSİ’den de onaylanmış olan bu suyun kullanımına dair Tüpraş ile bir protokolü bulunmaktadır. Klorlu ve filtrelenmiş su depolardan alınıp demineralizasyon ünitesinde arıtılıp sonrasında yedek buhar sisteminin ve su-buhar döngüsünün kaybını telafi etmek üzere sisteme ilave edilecektir. Önerilen kojenerasyon santralı doğal gaz ile çalışacaktır. Santralda herhangi büyük doğal gaz kesintisi veya olağanüstü bir durumun oluşması halinde veya doğal gaz sağlama imkanı bulunmadığı takdirde, Tüpraş’ın elektriğini ve emniyetini sağlamak için gaz türbininde motorin kullanılacaktır. Buna rağmen, herhangi bir sorun olduğunda, sadece Rafinerinin emniyetini sağlama amaçlı olarak gereken buharı sağlamak üzere yedek kazanda fuel-oil (4 numara) kullanılarak sınırlı miktarda buhar üretilecektir. Şekil 2’de kojenerasyon santralının işleyiş prensibi gösterilmektedir. Santral birincil yakıt olarak doğal gaz ile, GTler ve HRSGlerde yedek yakıt olarak dizel ve yedek kazanlarda kullanılmak üzere ağır fuel oil yakıtlar (HFO) ile dual yakıtla işletilecek şekilde tasarlanmıştır. Rafinerinin buhar ve elektrik kaynağının devamlılığını tesis etmek amacıyla her tipten üç gün yetecek yedek yakıt depolanması öngörülmektedir. Depolama tankları sahada bulunacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 6 / 57 Şekil2. Bir Kojenerasyon Santralının Tipik Şeması Atmosferden alınan hava bir filtre sisteminden geçirilir ve gaz türbinin kompresör kısmına girerek burada sıkıştırılır ve sonra yakma odasına iletilir. Yakma odasına püskürtülen yakıt sıkıştırılmış hava ile karışıp yakılır. 1000-1100oC’nin üzerindeki sıcaklıklarda yakılarak üretilen yüksek basınçlı gaz türbin çarklarından geçerek çarkları çevirir ve böylece türbine bağlı jeneratör tarafından elektrik enerjisi üretilir. Gaz tübininden çıkan 500 – 600oC sıcaklığındaki atık gaz ise egzoz borusu ile atık ısı kazanına iletilir. Atık ısı kazanına giren egzoz gazı soğur ve sonra kazan bacasından atmosfere salınır. Genelde bir HRSG içerisinde üç farklı ısı eşanjörü parçası mevcuttur. Rankine çevrimi içerisinde, su önce ön ısıtıcıya girer ve doyma sıcaklığının biraz altındaki bir sıcaklığa kadar ısıtılır, sonrasında buharlaştırıcı içerisinde buharlaştırılır ve bu doymuş buhar kızdırıcı içerisinde yeniden ısıtıldıktan sonra kızgın buhar halinde buhar türbinine verilir. Bu, tek aşamalı kazan-buhar türbin basınç grubu için bir Rankine çevrimidir. Aslında buhar-kazan türbin grupları kızdırıcılı veya kızdırıcısız üç – aşamalı basınç seviyesi için ayrı kazanlarda bulunmaktadır. Rankine çevrimi bu basınç aşamalarına bağlı olarak kendi içerisinde farklı çevrimler meydana getirir. HRSG’de üretilen ve sonra buhar kazanına giren buhar türbin aşamalarında genleşir. Dolayısıyla ısıl enerji mekanik enerjiye dönüşür. Türbinin tahriklenmesiyle, türbine bağlı jeneratör elektrik enerjisi üretir. Buhar türbininden çıkan düşük sıcaklık ve basınçtaki buhar kondansatöre ulaşır ve soğutma sistemi tarafından yoğunlaştırılarak suya dönüştürülür. Ardından yoğunlaştırma pompalarıyla içerisindeki yoğunlaşmamış gaz içeriğinin ayrılması için besleme suyu tankına gönderilir. Su besleme tankından besleme suyu pompaları ile yeniden atık ısı Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 7 / 57 kazanına gönderilir. Bu şekilde Rankine kapalı çevrim kazanı, buhar türbini ve kondansatör arasında devir daim edilir. Kırıkkale kojenerasyon santralına ait ana teknik özellikler Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1.Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Teknik Özellikleri Değer Parametre Birim Kurulu Güç Gaz Türbinleri Kurulu Güç Buhar Türbinleri Kurulu Güç Net Verim (minimum) Gaz Türbini HRSG Buhar Türbini Yaklaşık Baca Yüksekliği Tahmin Edilen Elektrik Üretimi Yakıt Tipi Yakıt Gereksinimi MWe / MWt MWe MWe % Adet Adet Adet m kWh/yıl - Tesis 233.7 / 404 77.1 79.5 52 2 2 1 50 2,030,000,000 Doğal Gaz 3 m /yıl 300,000,000 Kırıkkale kojenerasyon santralı kapsamında kurulması planlanan ünitelerden bazıları aşağıda listelenmiştir: Buhar Türbini Binası HRSG Ana Trafo Baca Yedek Trafo Gaz Türbini Elektrik Binası Yardımcı Kazanlar Soğutma Kuleleri Hava Giderici Besleme Suyu Tankı Yakıt / Gaz modülü SEÖS Kapalı soğutma suyu pompaları ve ısı eşanjörleri Demineralize Su tankı Kapalı park alanı HFO Tankı Bakım ve Depo Binası DFO Tankı Kontrol / İdare Binası Soğutma Suyu Pompa Binası Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 8 / 57 5. PROJENİN ALTERNATİFLERİ VE KONFİGÜRASYON SEÇENEKLERİ 5.1 Türkiye’nin Enerji Talebi ve Projeye Duyulan İhtiyaç Türk enerji politikalarının temel hedefi enerji ve tabii kaynakların verimli, etkin, güvenli ve çevre bilinci içerisinde kullanımını sağlayarak ülkenin dışa bağımlılığını azaltmak ve ülke refahına katkı sağlamaktır. Bu kapsamda, Türkiye’nin enerji politikalarının temel unsurları şöyledir: Enerjide dışa bağımlılığı azaltmak, Kaynak, yöntem ve teknoloji çeşitliliği sağlamak, Yenilenebilir enerji kaynaklarını azami ölçüde kullanmak, Çevre üzerindeki etkileri minimize etmek, Ülkemizin enerji sektörü bakımından bölgesel ve küresel etkinliğini arttırmak, Enerji verimliliğini arttırmak, Enerjinin maliyet, zaman ve miktar bakımından tüketiciler için ulaşılabilir olmasını sağlamak, Rekabetçi Pazar koşulları ile kamu ve özel sektör imkânlarını seferber etmek3. Türkiye kalkınma hedeflerini gerçekleştirme, toplumsal refahı artırma ve sektörü uluslararası pazarda rekabet edebilecek bir seviyeye getirme çabası içerisindedir. Bu vaziyet yıllar içerisinde enerji talebinde hızlı bir artışı beraberinde getirmiştir. Yıllık enerji talebi 2010 yılında 109.3 milyon ton petrol eşdeğeri (tpe) seviyesini aşmıştır. Bu rakamın 2015 yılında 170 milyon tpe’ye ve 2020 yılında 222 milyon tpe’ye ulaşması beklenmektedir. Yıllık enerji talebi 2009 yılında 106.1 milyon tpe seviyesini geçmiş olup 2015 yılında 170 milyon tpe’ye ve 2020 yılında 222 milyon tpe’ye ulaşması beklenmektedir. Bu değerler, enerji talebinin yaklaşık %6 civarında artacağını göstermektedir. 2009 yılında kömür %31 ile enerji talebinde en büyük paya sahipken onu %30.9 ile doğal gaz, %28.8 ile petrol izlemekte ve kalan %9.3 ise hidroelektrik ve diğerleri (ağaç) ile yenilenebilir kaynaklarla sağlanmaktaydı4. Kalkınma seviyesi ile elektriğin nihai enerji tüketimi içerisindeki payı arasında bir ilişki bulunmaktadır5. 2010 yılında, elektrik tüketimimiz bir önceki yıla (193.2 milyar kWh) kıyasla %7.92 oranında artarak 208.5 milyar kWh’e ulaşmış olup, elektrik üretimimiz de bir önceki yıla (194.81 milyar kWh) kıyasla %7.89 oranında artarak 210.18 milyar kWh’e ulaşmıştır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından çıkarılmış en yeni elektrik talep 3 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın 2011 Bakanlık Bütçesinin TBMM Genel Kurulu’na sunumunda yaptığı konuşması. 4 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı “Mavi Kitap”, Ankara 2011. 5 Güray B.Ş., “Enerji Sektörü Arz-Talep Analizi, Beklentiler ve Hedefler”, 11’inci Uluslararası Enerji Arenası, Kasım 2009. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 9 / 57 tahmin rakamlarının (2010 – 2019) 2018 yılı baz alınarak önceki çalışmaya (2019-2018) kıyasla Yüksek Talep bakımından %1.65 ve Düşük Talep bakımından %2.62 oranında arttığını gösterdiği görülmektedir. Yeniden gözden geçirilen rakamlar, 2019 yılı itibariyle yüksek talep senaryoları için 389.98 kWh’e ve düşük talep senaryoları için 367.35 kWh’e ulaşılacağını göstermektedir6,7. Kaynaklar bakımından 2011 yılından itibaren toplam elektrik üretiminin %44.7’si doğal gazla, %18’i kömürle, %22.8’i su kaynaklarıyla, %10’u ithal kömürle, %2.2’si diğer termik yakıtlarla, %1.35’i rüzgar ve %0.47’si de jeotermal kaynaklar ve biyogaz ile yapılmaktadır. 2010 yılına kıyasla rüzgardan elektrik üretimi %62 oranında artmış olup, doğal gazla üretim %4’lük ve hidroelektrik %0.55’lik hafif artış gösterirken kömürle üretimin payı %17 artmıştır. EÜAŞ’ın payı 2008 yılında %49.2 iken bu oran 2009 yılında %46.1’e ve 2010 yılında %45.4’e gerilemiştir. Kalan %54.6’lık üretim özel sektörden karşılanmaktadır 8. Endüstrinin temel girdileri arasında sayılan enerji sektöründeki büyüme rakamları gelişmiş ülkelere kıyasla oldukça yüksektir. Son 10 yılda Türkiye elektrik ve doğal gaz tüketimi artış oranları bakımından Çin’in ardından ikinci sırada gelmektedir. Çalışmaların neticesinde Türkiye’nin 2011 sonu itibariyle belirlenmiş olan yerli enerji kaynakları potansiyeli Tablo 2’de gösterilmiştir. 2010 yılına kıyasla sadece linyit rezervleri artış göstermektedir (8.4 milyar tondan 11.4 milyar tona (yaklaşık %36’lık artış)). Tablo2. 2009 yılı itibariyle Türkiye’nin Yerli Kaynaklar Potansiyeli Kaynak Potansiyel Linyit 11.45 milyar ton Taşkömürü 1.34 milyar ton Asfaltit 82 milyar ton Ham Petrol 6.72 milyar varil Hidrolik 140,000 kWh/yıl Doğalgaz 21.86 milyar m3 Rüzgar 48,000 MW Jeotermal 31.500 MWt Biyokütle 8.6 MTOE Güneş Enerjisi 35 MTOE Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sinem Çaynak sunumu, 2011 Eğer önümüzdeki yıllarda yeni yatırımlar yapılmaz ve endüstrinin sorunları çözülmezse, elektrik enerjisi açığı aşamalı olarak artacak ve açık 2016 yılında 144.7 milyar kWh’e ulaşacaktır9. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı TEİAŞ’ın son yaptığı tahmin 6 TEİAŞ, Türkiye’nin 10-Yıllık elektrik enerjisi üretim kapasite tahmini (2010-2019), Ekim 2010. 7 TEİAŞ, Türkiye’nin 10-Yıllık elektrik enerjisi üretim kapasite tahmini (2009-2018), Haziran 2009. 8 TEİAŞ, 2010 Aylık Üretim İstatistikleri 9 www.euas.gov.tr/_EUAS/Images/Birimler/apk/2009_yillikrapor.pdf Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 10 / 57 çalışmaları yeni elektrik üretim santrallerine olan ihtiyacı ortaya koymuştur. Türkiye Elektrik Enerjisi 10-Yıllık Üretim Kapasitesine dair Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının çıkarmış olduğu Tahmin Raporunda ve Tablo 3’te verilen değerlere dayanarak, Türkiye’nin ortalama yıllık elektrik gereksiniminin 2011 ile 2018 yılları arasında hızla arttığı görülmektedir. Tablo3. Türkiye’nin Enerji İhtiyacı Tahmini (Baz talep – yüksek senaryo) ARTIŞ (%) 6 YIL PUANT TALEBİ (MW) ENERJİ TALEBİ (10 KWS) ARTIŞ (%) 2011 2012 33,276 35,772 6.5 7.5 215,907 232,101 6.5 7.5 2013 38,455 7.5 249,508 7.5 2014 41,339 7.5 268,221 7.5 2015 44,440 7.5 288,338 7.5 2016 47,728 7.4 309,675 7.4 2017 51,260 7.4 332,591 7.4 2018 55,053 7.4 357,202 7.4 Kaynak: www.teias.gov.tr Enerji yatırımlarının bu tahmini gerçekleştirmek için zamanında işletmeye alınması ve enerji kaynağının güvenliğinin ve sürdürülebilirliğinin sağlanması gerekmektedir. Aksi halde, önümüzdeki yıllarda enerji açığı ile yüzleşmek kaçınılmaz olacaktır. 5.1.1 Eylemsizlik (Sıfır Seçeneği) Eylemsizlik seçeneği projenin gerçekten gerekli olup olmadığını anlamak açısından önemlidir. İlaveten diğer seçeneklerle mukayese yapma olanağı verir. Bununla beraber projenin gerçekleşmemesi Tüpraş rafinerisinin buhar ve enerji gereksinimi ile Türkiye’nin büyüyen enerji talebini karşılamayacaktır. Kırıkkale Rafinerisinde bulunan mevcut termik santral 1986 yılında inşa edilmiştir. Termik santral ünitesi, rafinerinin elektrik ihtiyacını karşılamak üzere iki adet 12 MWe CTR12 tipi buhar türbini ve 21MWe Nuovo Pignone tipi buhar türbini ile donatılmıştır. Birinci ve ikinci türbin 1986 yılında inşa edilmiş olup, üçüncüsü (21 MW) 2007 yılında inşa edilmiştir. Kırıkkale Rafinerisinde rafineri gaz ve fuel oil karışımı yakan dört adet 120 t/h kazan bulunmaktadır. Tüpraş rafinerisinde bulunan mevcut santralın çevresel ve ekonomik bakımdan olumsuz etkileri vardır. Mevcut santralın enerji verimliliği planlanan CCGT sisteminin verimliliğinden düşüktür. Modelleme çalışmalarına göre projenin emisyonları (NOx ve CO) Türkiye’deki mevzuatın belirlemiş olduğu sınır değerlerden oldukça düşüktür. Esas yakıt kaynağı olarak diğer yakıt türlerine kıyasla çevre dostu olan doğal gaz kullanılmaktadır. Seçilen sistem yedek yakıta sahip olacağından proje mevcut santrale kıyasla avantajlı olarak acil durumlarda rafinerinin enerji kaynağının sürekliliğini de garanti altına almaktadır. Dolayısıyla eylemsizlik (projenin yapılmaması) tercih edilir bir seçenek olarak görülemez. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 11 / 57 5.1.2 Projeye duyulan İhtiyaç Türkiye’nin enerji politikasının temel hedefi enerji ve tabii kaynakların verimli, etkili, güvenli ve çevre bilinci içerisinde kullanımını sağlayarak ülkenin dış kaynaklara olan bağlılığını azaltmak ve ülke refahına katkıda bulunmaktır. Bu kapsamda Türkiye’nin enerji politikasının temel unsurları şöyledir: Enerjide dışa bağımlılığı azaltmak, Kaynak, yöntem ve teknoloji çeşitliliği sağlamak, Yenilenebilir enerji kaynaklarını azami ölçüde kullanmak, Çevre üzerindeki etkileri minimize etmek, Ülkemizin enerji sektörü bakımından bölgesel ve küresel etkinliğini arttırmak, Enerji verimliliğini arttırmak, Enerjinin maliyet, zaman ve miktar bakımından tüketiciler için ulaşılabilir olmasını sağlamak, Rekabetçi Pazar koşulları ile kamu ve özel sektör imkânlarını seferber etmek10. Tüpraş 28.1 milyon ton/yıllık rafine kapasitesiyle en büyük ve lider sınai kuruluştur. 233.7 MWe’lik kurulu güce sahip Kırıkkale kojenerasyon santralı hem milli ekonomi içerisinde önemli bir yere sahip olan Tüpraş’a hizmet verecek hem de Türkiye’nin enerji pazarındaki kaynak çeşitliliğine katkıda bulunacak böylelikle enerji açığı sorununun çözümünde ve kaynak güvenliğinin sağlanmasında önemli bir rol oynayacaktır. Bu maksatla, proje ülke için kayda değer bir öneme sahiptir. 5.2 Saha Alternatifleri Santral Tüpraş Rafinerisine komşu olacak şekilde kurulacaktır. Seymenoba iki olası saha belirlemiştir. Birinci saha (ALT-1) yaklaşık 85000 m2 alan ve 705 m rakıma sahip olup mevcut Hacılar Trafo Merkezi ile yan yana Rafineri’nin güney doğu köşesine bitişik bir konumda bulunmaktadır. İkinci saha (ALT-2) yaklaşık 114000 m2 alan ve 730 m rakıma sahip olup mevcut dökme yağ depolama tanklarının yanında, rafinerinin güney batı köşesine bitişik bir konumda bulunmaktadır. İki saha alternatifinin de temel özellikleri sırasıyla aşağıda anlatılmıştır: 5.2.1 Alternatif 1 Saha rafineriye kadar mevcut kablo yollarının takibini sağlayacak şekilde var olan trafo merkezi / şalt tesisine komşudur. 10 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın 2011 Bakanlık Bütçesinin TBMM Genel Kurulu’na sunumunda yaptığı konuşması Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 12 / 57 Saha boru hatlarının mümkün olduğunca kısa tutulmasını sağlayacak şekilde rafineri buhar kolektörleriyle bağlantı noktalarına yakındır. Bu da kayıpları minimize edecek ve maliyeti düşürecektir. Saha kablo hatlarının mümkün olduğunca kısa tutulmasını sağlayacak şekilde rafinerinin elektrik kaynağına ait bağlantı noktalarına yakındır. Saha yakınında bulunan Kapulukaya barajından alacağı ham su kaynağına yakındır. Bu da atık suyun nehire boşaltılması açısından faydalı olacaktır. Sahanın rakımı verimlilik ve enerji çıkışı bakımından hafif bir artış sağlayacak şekilde ALT-2’nin rakımından alçaktır. Sahaya ulaşım Belediye yolundan mümkün olmaktadır. Sahanın yanındaki yol boyunca bir dizi yükseklik payı sınırlaması vardır. Ana yol üst köprüsü (4m) ve üstten giden yollar. Sahanın topoğrafyası oldukça çeşitli olup santralı taban seviyesine oturtmak için büyük ölçüde hafriyat işi gerekecektir. Mevcut bir doğal akarsu sahayı enine geçmektedir. Rafineriye giden mevcut gömülü ham su kaynağı boru hattı (yaklaşık 800 mm) sahanın güney batı köşesini enine kesmekte ve rafineriden çıkan gömülü arıtılmış su boşaltma hattı ise sahayı kuzey batısında enine kesmektedir. 5.2.2 Alternatif 2 Saha elektrik enerjisi bağlantı noktaları ile rafineri buhar kolektör bağlantı noktalarına doğru rafinerinin aksi yönünde bulunmaktadır. Bu da rafineriye kadar daha uzun kablo ve boru hattı kullanılmasına ve kayıp & maliyetlerin artmasına yol açacaktır. Saha, ham su kaynağı ve atık su boşaltma yeri olarak kullanılacak Kızılırmak nehrine ve Kapulukaya barajına uzaktır. Sahanın rakımı verimlilik ve güç çıkışında hafif bir düşüşe sebep olacak şekilde ALT-1’den yüksektir. Sahaya ulaşım Belediyenin yol ağından mümkün olmaktadır. Belediye yolu satıhlı ve sardır. Belediye yolunu sahaya bağlayan doğrudan satıhlı veya mucur yol bulunmamaktadır. Sahanın yanındaki yol boyunca üstten giden yollarda tek bir tane yükseklik payı sınırlaması vardır. Sahanın topoğrafyası hafif eğimli olup olasılıkla ALT-1 sahası için gerekenden daha az hafriyat işi istemektedir. Sahayı enine kesen bir toprak dolgu baraj / hendek bulunmaktadır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 13 / 57 5.2.3 Başka saha alternatifleri ALT-1 ve ALT-2’den farklı olarak alternatif proje alanlarına bakılmamıştır çünkü projenin ana işlevi Tüpraş rafinerisine buhar ve enerji sağlamaktır. Diğer saha alternatiflerinin rafineriye buhar ve enerji sağlamak bakımından elverişli (fizibl) olmayacaktır. 5.2.4 Seçilen Proje Sahası ALT-1 aşağıda açıklanan koşullara istinaden seçilmiştir; 5.3 Atık su boşaltma yeri (Kızılırmak nehri) ALT-2’ye kıyasla daha yakındır. DOKAY tarafından Mayıs 2012 tarihinde hazırlanmış olan “Alternatif Proje sahalarına ait hava kalitesi değerlendirme çalışmaları raporu”na göre, hava kalitesi modelleme çalışmaları NOx emisyonlarının ALT-2’de izlenen emisyonlara oranla ALT-1’de daha düşük olduğunu göstermiştir. ALT-1’de rakımın daha alçak olması verimlilik ve güç çıkışında artış sağlamaktadır. ALT-1 rafineri buhar kolektörleriyle bağlantı noktalarına daha yakındır. Soğutma Alternatifleri Kombine çevrim santrallerde, buhar türbin egzozu ihtiyaç duyulan alt-atmosferik türbin çıkış basıncını korumak ve HRSG’ye yoğunlaştırılmış şekilde geri dönüş sağlamak üzere soğutulmalıdır. Soğutma suyu için esas gereksinim türbin egzozunda buharın yoğunlaştırılması için lazım olmasıdır. Yoğunlaştırma (soğutma) alternatifleri önce soğutma, ıslak (soğutma kulesi) soğutma, kuru soğutma ve ıslak/kuru (hibrit) soğutma sistemleriyle olmaktadır. Bu özel saha için, iki soğutma yöntemi düşünülmüştür, soğutma kuleleri kullanarak yeniden sirkülasyon veya hava soğutmalı kondansatör (ACC). 5.3.1 Islak Soğutma Islak soğutma sistemleri buharın su-soğutmalı kabuk/tüp yüzeyli kondansatörlerde soğutulduğu soğutma kulesinden oluşur. Bir soğutma kulesi sisteminde, kondansatörden çıkan ılık su suyun bir fan veya fanlarla yukarı doğru üfürülen hava akımının içine doğru fıskiyelerle aşağı doğru püskürtüldüğü bir soğutma kulesine iletilir. Soğutma toplamda %65-85’lik ısının dışarı verilmesini sağlayan evaporasyon ile gerçekleştirilir. Sirküle edilen sudaki çözünük tuzların aşırı konsantre olmasını önlemek için – çünkü bu kondansatör tüperi üzerinde kireç oluşumuna sebep olmaktadır – atığa ilave su verilmesi gerekir. Evaporasyon ve su boşaltma ile oluşan su kaybı ilave su ile telafi edilir. Toplam su kaybı olasılıkla sirkülasyon içerisindeki su miktarının yaklaşık yüzde dördü kadar olacaktır. Soğutma kuleleri iki şekilde sınıflandırılabilir; doğal ve mekanik hava akımlı kuleler. Tipik bir doğal hava akımlı ıslak soğutma kulesi Şekil 3’te verilmiştir. Bir soğutma kulesinin performans maliyetini etkileyen faktörler şöyledir: ortamdaki havanın ıslak –termometre sıcaklığı, hava akım oranı, dolum tipi ve su kalitesi. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 14 / 57 Şekil3. Tipik soğutma kulesi Kaynak: Applied Thermal Engineering, 2006. Avantajları: Yüksek sistem verimliliği, Yüksek enerji çıkışı (MWe bakımından), ve Düşük sermaye maliyeti Dezavantajları: Görünür baca dumanı emisyonları, Kimsayal dozaj, ve Yüksek alan gereksinimi 5.3.2 Kuru Soğutma Kuru soğutma sistemi olarak doğrudan soğutma, hava soğutmalı kondansatör (ACC) seçenekleri göz önüne alınmıştır. Bu soğutma sisteminde çevreye ısı çıkışı buharın yoğunlaştırılmasının inceltilmiş tüpler içinde gerçekleştiği tek adımdan oluşur. Tüpler genelde A-çerçeve konfigürasyonuna sahiptir. ACC sistemi tipik A-çerçeve konfigürasyonu Şekil 4’te verilmiştir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 15 / 57 ACC sistemi yukarıda anlatılan soğutma kulesi seçeneğinden daha yüksek egzoz basıncı verir çünkü yeniden soğutulan suyun sıcaklığı kuru termometre hava socaklığından düşük olamaz. Şekil4. Hava-Soğutmalı Kondansatör Şeması Avantajı: Düşük Su tüketimi Dezavantajı: Yüksek İşletme & Bakım maliyetleri, Düşük sistem verimliliği, Sıcak hava koşullarındaki sınırlandırmalar, Yüksek alan gereksinimi, Düşük enerji çıkışı (MWe bakımından), ve Fanlardan kaynaklanan gürültü. 5.3.3 Seçilen Soğutma Sistemi Soğutma sisteminin seçimi esnasında, çevresel ve ekonomik avantajları / dezavantajları değerlendirilmiştir. Soğutma kulesinin proje için en uygun seçenek olduğuna kanaat getirilmiştir. Sistem seçiminde etkili olan faktörler şöyledir: Soğutma kulesi işletme & bakım maliyeti ACC (kuru soğutma)dan daha düşüktür. Verimlilik kaybı kuru soğutmaya kıyasla ıslak soğutma sisteminde daha azdır. Kuru soğutma sistemi fanların kullanılması sebebiyle yakındaki hassas reseptörler üzerinde gürültü etkisi yaratabilir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 16 / 57 Kuru soğutma ortamdaki hava koşuluna bağlıdır (sıcak mevsimlerde sistemin verimliliği düşer). Tüpraş rafinerisi Kapulukaya baraj inşaatını finanse etmiş olduğundan rafinerinin Kapulukaya barajından sağlanan ham suyun %6’sını kullanma hakkı vardır. Seymenoba Tüpraş ile bu ham suyu kullanmak üzere bir protokol yapmıştır. Dolayısıyla ıslak soğutma sistemi için su kaynağı sisteme su sağlanmasıyla ilgili bir endişe yaratmayacaktır. Santralın atık su değerleri Şekil 5’teki Proje Su Denklik Şemasında görülebilir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 17 / 57 Şekil5. Projenin Su Denklik Şeması Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 18 / 57 5.4 Konfigürasyon Seçenekleri Sistem seçenekleri ortam koşulları, türbin verimliliği, maliyet, güç çıkışı, vs. gibi bir takım parametreler dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Seçilmiş olan ALT-1 sahası için proje alanının rakımı 705 m olarak alınmıştır. Ortam koşulları bilgisine dayanılarak aşağıda bulunan Tablo 4 hazırlanmıştır: Tablo4. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Ortam Koşulları Ortam Basıncı (bar) Kış Yaz Dizayn 0.9315 0.9315 0.9315 Ortam Sıcaklığı (°C) Ortam Bağıl Nem (%) 1.6 29.7 12.7 80 40 63.46 Yorumlar 705m rakım için. Kış = Ara, Oca, Şub, ortalama sıcaklık. Yaz = Haz, Tem, Ağu, ortalama sıcaklık. Dizayn = Kalan 6 ayın ortalaması Assumed by Seymenoba 5.4.1 Sistem Konfigürasyonu Seçenek Analizi Sistem esas olarak Tüpraş rafinerisinin 38 MWe olan güç gereksinimini karşılamak üzere konfigüre edilecektir. 2/2/1 ve 3/3/1 santral konfigürasyonlarına dair seçenekler değerlendirilmiştir. 2/2/1 Konfigürasyonu için Gaz Türbini Seçenekleri Santralın 2/2/1 konfigürasyonunda, gaz türbinleri için üç seçenek değerlendirilmiştir. Seçenekler Tablo 5’te açıklanmıştır: Tablo5. 2/2/1 Konfigürasyonu için Gaz Türbin Seçenekleri ISO Koşullarında Güç Çıktısı ISO Koşullarında Verimlilik Tahmini Ünite Maliyeti NOx Kontrolü için ISO Koşullarındaki Su Tüketimi MW % $M t/saat 75 35.9 21.2 18.3 GE 6FA 77.1 35.3 21.8 18.9 Siemens SGT1000F 67.7 35.1 19.8 0 Gaz Türbini Üniteler Ansaldo AE64.3A 3/3/1 Konfigürasyonu için Gaz Türbin Seçenekleri Santralın 3/3/1 konfigürasyonunda, gaz türbinleri için altı seçenek değerlendirilmiştir. Seçenekler Tablo 6’da açıklanmıştır: Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 19 / 57 Tablo6. 3/3/1 Konfigürasyonu için Gaz Türbin Seçenekleri ISO Koşullarında Güç Çıktısı ISO Koşullarında Verimlilik Tahmini Ünite Maliyeti NOx Kontrolü için ISO Koşullarındaki Su Tüketimi Üniteler MW % $M t/saat Alstom 8C2 56.3 33.9 17.1 14.2 GE 6B 43 33.1 12.8 11.3 GE 6C 45.4 36.5 14.9 11.0 47 37.5 19.8 0 GE LM6000 42.8 41.4 13.3 7.9 Rolls-Royce RB211 H63 42.5 39.3 N/A N/A Gaz Türbini Siemens SGT800 Dizayn Varsayımları Santral seçenekleri aşağıdaki dizayn varsayımlarına göre belirlenmiştir: HRSGler iki buhar jeneratörü (yardımcılar dahil) hizmet dışıyken, maksimum rafineri buhar talebini karşılayacak şekilde tasarlanmıştır; Buhar türbinleri proses çıkarımı olmadan ve hiçbir ek yakım kullanımda değilken tüm HRSGlerden tam buhar akışı olacak şekilde boyutlandırılmıştır; Kondensatörler ve soğutma sistemi proses çıkarımı olmadan ve hiçbir ek yakım kullanımda değilken tüm HRSGlerden tam buhar akışı olacak şekilde tasarlanmıştır; Doğrudan mukayese sağlamak için, önerilen tüm çevrimin tercih edilen soğutma seçeneği olması sebebiyle ıslak soğutma kuleleri ile modellemesi yapılmıştır. Islak soğutma kuleleri ile hava soğutmalı kondansatörler arasında da aşağıdaki bölümde bir karşılaştırma yapılmıştır. Ek yakma sıcaklığı 800oC ile sınırlandırılmıştır. Minimum ek yakımın tasarım miktarının %10’u veya minimum sıcaklık artışının 20oC olacağı – hangisi daha büyükse o geçerlidir – varsayılmıştır. Ek yakım normal işletim koşullarında minimum yükte kullanımda olacaktır (örn. Buhar türbininden güç çıkışını arttırmak için kullanılmayacaktır). Minimum yedek kazan yükünün tasarım miktarının %20’si olacağı varsayılmıştır (dahil olduğu durumlarda). Yedek kazanlar normal işletim koşullarında minimum yükte kullanımda olacaktır (örn. Buhar türbininden güç çıkışını arttırmak için kullanılmayacaktır). Seçenek 1 – 2/2/1 Konfigürasyonunda İki (2) GE 6FA GTs ve iki (2) Yardımcı Kazan Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 20 / 57 Bu seçeneğe ait santral konfigürasyonu şu şekilde olacaktır: İki adet GE 6FA gaz türbini; Her biri rafinerinin buhar akışının %50’sini üretecek kapasitede iki dual basınçlı HRSG. Bu durumda HRSG’lerin ek yakımına gerek yoktur; Bir yoğunlaştırıcı çıkarım buhar türbini – 75 MW’lık buhar çıkarımı olmadan maksimum çıkışı sağlayacak kapasitede; Bir kondansatör, ıslak soğutma kuleleri (seçenek olarak ACC’li); ve Her biri rafinerinin buhar yükünün %50’sine göre boyutlandırılmış iki yedek kazan. Seçenek 2 – 3/3/1 Konfigürasyonunda Üç (3) Siemens ST800 GTs Bu seçeneğe yedek kazanlar dahil edilmemiştir. Planlanan ekipman kurulumu aşağıda belirtilmiştir. Üç adet Siemens SGT800 gaz türbini; Ek yakma ve tahrikli hava akımı fanlarıyla donatılmış üç adet dual basınçlı HRSG. Her bir HRSG rafineri buhar gereksiniminin %100’ünü sağlayabilecek kapasitede olacaktır. NOT: HRSGlerin birleşik GT’leri hizmet dışı iken çalıştırılabilir olmaları kastı bulunmamaktadır (örn. HRSGler yedek yakım değildirler); 55 MW buhar çıkışı olmadan maksimum çıkış gücüne sahip bir adet yoğunlaştırıcı buhar türbini; ve Bir kondansatör, ıslak soğutma kuleleri (şeçenek olarak ACC ile). Seçenek 3 – 3/3/1 Konfigürasyonunda Üç (3) Siemens SGT800 GTS ve iki (2) Yardımcı Kazan Üç (3) üniteye ve iki (2) yedek kazana sahip santral aşağıdaki ekipmanları kurduracaktır: Üç Siemens SGT800 gaz türbini; Her biri rafinerinin buhar ihtiyacının %33.4’ünü üretebilecek kapasitede olup, ek yakıcıyla donatılmış üç adet dual basınçlı HRSG; 62 MW buhar çıkışı olmadan maksimum çıkış gücüne sahip bir adet yoğunlaştırıcı buhar türbini; ve Bir kondansatör, ıslak soğutma kuleleri (şeçenek olarak ACC ile). Her biri rafinerinin buhar ihtiyacının %33.4’ünü üretebilecek kapasitedeki iki yardımcı kazan. 3 Seçeneğin Modelleme Sonuçlarına Dair Özet Bilgiler Modelleme çalışmasına göre üç seçeneğe ait sonuçların özeti Tablo 7’de verilmiştir: Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 21 / 57 Tablo7. Konfigürasyon Seçeneklerinin Modelleme Sonuçları Seçenek 1 Seçenek 2 Seçenek 3 Gaz Türbini - GE 6FA SGT800 SGT800 Konfigürasyon No. GT/HRSG/ST +Yardımcı Kazan. 2/2/1 + 2 3/3/1 3/3/1 + 2 Güç Çıktısı MW 193 170 163 Verimlilik % 45.7 44.8 44.5 Yatırım Maliyeti US $M 223.077 261.963 217.075 MW başına maliyet ABD $M / MW 1.16 1.54 1.33 5.4.2 Seçilen Santral Konfigürasyonu Modelleme çalışmasının sonucu göstermiştir ki; Seçenek 1 en yüksek güç çıkışına ve modellenen seçenekler arasında en yüksek verimliliğe ve aynı zamanda en az kurulu gaz türbini sayısına sahiptir. Santralin HRSGleri ek yakım içermemektedir neticede en sade çevrim tasarımı olarak değerlendirilebilir. Gerekli olan gaz türbinlerinin nispeten büyük ebatlarda olması ve 2/2/1 konfigürasyonu bu santral seçeneklerinin esnekliğinin sınırlı olduğu anlamına gelmektedir. Modellenen GE 6FA gaz türbinin yeni ve temiz enerji çıkışı yaklaşık olarak 70 MWe olup 38 MWe’lik maksimum rafineri ihtiyacını karşılamak için önemli oranda degradasyon boşluğu sağlamaktadır. Seçenek 1 en az esnek olandır ancak rekabetçi bir sermaye maliyeti ile en yüksek verimliliğe ve güç çıkışına sahip olup MW başına en iyi maliyeti vermektedir. Seçenek 2’nin esnekliği iyidir ancak en yüksek sermaye maliyetine ve seçenek 1’e kıyasla daha düşük güç çıkışıyla en düşük verimlilik seviyesine sahip olup MW başına en yüksek maliyeti vermektedir. Seçenek 3’ün esnekliği iyidir ve en düşük sermaye maliyetine sahiptir ancak seçenek 1’e kıyasla daha düşük verimlilik ve güç çıkışına sahip olup MW başına maliyeti seçenek 1’dekinden yüksektir. Santral konfigürasyonunun seçimi verimlilik, sermaye maliyeti, esneklik, toplam güç çıkışı ve MW başına maliyet gibi parametreleri değerlendirerek gerçekleştirilmiştir. Yukarıda bahsedilen karşılaştırmadan hareketle, Seçenek 1 (2/2/1 + 2) diğerleri içerisinde en elverişli konfigürasyon olarak seçilmiştir. 5.4.3 Seçenek 4 (Seçilen Konfigürasyonun Geliştirilmesi) Bu seçenek buhar kazanlarının sayısının değiştirilerek iki (2) kazandan tek (1) kazana düşürülmesi hususunu değerlendirmektedir. Gaz türbinlerinin olmadığı durumda, HRSG Temiz Hava Yakıcı (FAF) ile çalıştırılacaktır. Seçilen Seçenek 3 için, HRSG ünitesinin buhar kaynağı (gaz türbinlerinin olmadığı durumda) 100 t/h’dir. Bu Seçenek 4 için ise; bir (1) buhar kazanı olacağından HRSGlerin buhar kapasiteleri de gaz türbinlerinin Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 22 / 57 yokluğunda 100 t/h’den 181 t/h’ye çıkacaktır. Bu kapasite artışı da rafinerinin buhar gereksinimini karşılayacaktır. Bu seçenek aynı zamanda Buhar Kazanının Atık Gazı için gerekli arıtmayı azaltabilmek için yedek yakıt olarak kullanılan Ağır akaryakıt (fuel-oil) (HFO) yakıtını Buhar kazanı için Dizel akaryakıt (DFO) olarak değiştirme seçeneğini içermektedir. Yedek yakıtı DFO olarak değiştirmek atık gaz arıtmasını da azaltarak neticede maliyette ve verimlilikte iyileşme sağlayacaktır. Yedek yakıt olarak DFO’nun kullanılmasıyla Kırıkkale kojenerasyon santralında HFO’ya gerek kalmayacak dolayısıyla DFO sistem kapasitesi eş zamanlı olarak Gaz türbinlerini ve buhar kazanlarını beslemeye dayanacak şekilde artacaktır. Buhar Kazanı Yardımcı Tesisleri Atık Gaz Desülfürizasyon Sistemi: DFO bileşimi ve bilhassa sülfür içeriği SOx emisyon limitlerine uyumluluk için FGD ünitesinin kurulumunu gerektirmemektedir. Dolayısıyla tüm yardımcı tesisleri ile birlikte FGD ünitesi sökülebilir ve neticede tasarım, işletme ve bakım önemli oranda sadeleşir. DFO atık gaz arıtımı partikülat madde emisyon limitine uyum için bir filtre ünitesine indirgenecektir. DFO Sistemi: DFO depolama kapasitesi santralın ada modunda üç günlük işletimine eşdeğer hacmi içerebilecek ve rafineriye maksimum güç ve buhar gereksinimini sağlayacak şekilde arttırılacaktır. DFO ana pompalarının kapasitesi de buhar kazanı için gerekli olan DFO akışına dayanacak şekilde arttırılacaktır. İşletme Maliyetinin Düşürülmesi FGD prosesi temelde kimyasal tepkiyenler ve tehlikeli atık arıtmasından kaynaklanan değişken maliyetleri içerir. Aynı zamanda FGD ünitesi için yedek enerji ihtiyacı da santralın verimliliğini azaltan bir başka parametredir. FGD ünitesinin kullanımı için aşağıdaki ek tesislere gerek olacaktır. Tablo8. HFO kullanılması halinde gerekli olan elemanlar Utility Service Estimated consumption Sodyum bikarbonat FGD reaktifi Akım: 800 Kg/h, dört (4) gün kapasiteli tanktan. Katı atık FGD atığı Flow: 600 Kg/h dört (4) gün kapasiteli tankta depolanacaktır. Elektrik Gücü Sıkıştrılmış hava, reaktif dozlama, IFD artırma, HFO ısıtma sistemi vb. Yaklaşık 200 kW FAF Kapasitesinin Değiştirilmesi Yeni Temiz Hava Yakım Sisteminin üretim kapasitesi aşağıdaki değişiklikleri kapsar: Yeni FAF’ın anma gücü (elektrik) özgün tasarımın iki katından fazla olacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 23 / 57 Temiz hava emme ve tahliye borusunun ebatları arttırılacaktır. Brülör kapasitesi özgün tasarımın kapasitesinin yaklaşık olarak iki katı kadar arttırılacaktır. HRSG Yakıt Gaz koşullandırma sistem kapasitesi yeni maksimum yakıt gaz tüketimine göre arttırılacaktır. Dimension of Fresh air suction and discharge duct shall be increased. NOx emisyon limit değerlerine uyum için bir Atık gaz arıtma sistemi, seçici katalitik redüksiyon (SCR) dahil edilecektir. Yeni SCR sistemi aşağıdakileri içerecektir: Üre deposu; Çözme tankı; Pompalar, borular ve yardımcı tesisler dahil bir üre aktarma sistemi; Üre solüsyon tankı; Pompalar ve yardımcı tesislere sahip bir üre aktarma sistemi; Buharlaştırıcı; Fanlar; Üre enjeksiyon ızgarası; ve Katalist reaktör Çevresel Koşullar DFO’nun sülfür içeriği HFO’nunkinden az olduğundan FGD ünitesine gerek kalmamaktadır ve bu da seçili konfigürasyonla karşılaştırıldığında bir artıdır. Dolayısıyla FGD ünitesinin günlük katı atığı (600 kg/h) ortadan kaldırılacaktır. SCR ünitesinin kullanımı yeni konfigürasyonun NOx emisyonunu azaltacaktır. Dahası SCR ünitesinin kullanımı BAT olarak değerlendirilmektedir. Buhar kazanında DFO kullanımının bir başka avantajı ise DFO depolama tankından ayrı olarak ekstra alan gerektiren HFO depolama tankının da ortadan kalkmasıdır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 24 / 57 6. TEKNİK ÖZELLİKLER Kırıkkale Kojenerasyon Santralının her bir bileşeni seçilen santral konfigürasyonuna ve soğutma sistemine göre bu bölüm altında ayrı ayrı açıklanacaktır. 6.1 EKİPMANLARA DAİR TEKNİK HUSUSLAR Bu bölümde açıklanacak olan ana ekipmanlar şöyledir: Gaz türbinleri Isı geri kazanım Buhar jeneratörleri (HRSGler) Bay-pas bacaları Buhar türbinleri ve yardımcı tesisler Buhar kazanları ve atık gaz desülfürizasyon (FGD) sistemi 6.1.1 Gaz Türbinleri MS 6111 FA (GE 6FA)’nın konfigürasyonu kompresörde veya “soğuk” uçtaki bir hız redüksiyon dişlisi ile gaz türbinine bağlanmış jeneratöre sahip tek milli, dişli rotordan oluşmaktadır. Bu özellik bir aksiyal bacaya kombine çevrim veya atık ısı geri kazanım uygulamaları için santral düzenlemesini optimize etme olanağı vermektedir. GE 6FA türbinine ait resimli gösterim Şekil 6’da verilmiştir. Şekil6. GE 6FA Gaz Türbini Kompresör Kompresör bir sıra modülasyonlu giriş kılavuz kanatları ve ISO koşullarında 15:8:1’lik bir basınç oranına sahip 18 kademeli bir aksiyal akış tasarımına sahiptir. Kademeler arası çıkış hava soğutma ve sızdırmazlık için (türbin fıskiyeleri, tekerlek boşlukları) ve başlatma Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 25 / 57 / kapatma sırasında kompresörün basınç artış kontrolü için kullanılır. Yapısı cıvata halkasındaki diskleri sıkıştıran 15 adet tam uzunluktaki tespit cıvatası barındırır dolayısıyla katı bir rotor meydana getirir. Diskler yivler marifetiyle ortalanır. Kompresör kanatları kilitli kırlangıçkuyruğu ile disklere bağlanır. Yüksek dayanıklılığa, korozyon mukavemetine sahip GTD450 paslanmaz çelik kanat malzemesi ilk dokuz kademede sağlanır. Kalan kanatlar kademe 17 statör ve EGV hariç AISI 403+Cb yüksek dayanıklı alaşımdandır. Kademe 17 statör ve EGV ise yüksek dayanıklı 403CB’den dökümdür. Kompresördeki kanat malzemesi yüksek korozyon mukavemetine sahip olduğundan dolayı kaplamaya gerek yoktur. Kompresör tekerlek ağları korozyona dayanıklı boya ile kaplanmıştır. Yakma Sistemi Ters akışlı, sekiz odalı ikinci nesil Kuru düşük NOx Yakma sistemi odacık başına altı adet yakıt fıskiyesini standart olarak bünyesinde barındırır. İki adet sökülebilir kıvılcım bujisi ve dört adet alev dedektörü yakma sisteminin standart birer parçasıdır. Çapraz ateş tüpleri her bir yanma odasını yanlardaki bitişik odalara bağlar. Geçiş parçaları hava çarptırmasıyla soğutulur. Isıl bariyer kaplamaları yanma astarlarının iç duvarlarına ve geçiş parçalarına daha uzun muayene aralığı sağlamak için uygulanır. Her bir odacık, hatlar ve geçiş parçaları bağımsız olarak değiştirilebilmektedir. Türbin Bölümü Türbin bölümü üç fıskiye aşamasının hepsinde ve birinci ve ikinci kova kademelerinde hava soğutmasıyla üç kademeye sahiptir. Birinci kademe (kova) yüksek yanma sıcaklığına dayanacak şekilde gelişmiş bir soğutma sistemine sahiptir. Uç, baş ve kuyruk kısımlarından soğutma havasını tahliye eden türbüle edilmiş serpantin geçişler kullanır. Kovalar türbin tekerlek jantını sıcak gaz yolundan yalıtan uzun mafsallara sahip olarak tasarlanmıştır ve dahili kanat ucu mahfazası kovanın aşınma sorunlarını ortadan kaldırmak ve ısı oranını arttırmak için ikinci ve üçüncü kademelere dahil edilmiştir. Birinci kademe indirgenmiş uç boşluklarına izin veren iki parçalı ayrı bir gövde mahfazasına sahiptir. Rotor türbin bölümü için dahili hava soğutma sistemini bünyesinde barındıran yüksek tork kabiliyetine sahip tek milli iki yataklı bir tasarıma sahiptir. Gerek kompresör gerekse türbin bölümleri cıvatalarla tutturulmuş bireysel yivlere sahip disklerden imal edilmiştir. Her bir türbin tekeri çalıştırma sırasındaki gerilimi azaltmak için sıcak spin işlemiyle ön gerilime tabi tutulmuştur. Mil dönüş yönü, gaz türbini çıkış flanşıyla yüz yüze olunduğunda (kompresör mil flanşının önündedir) saat yönünün aksinedir. Yük dişlisi jeneratör rotorunu tahriklediği esnada dönüş yönü tersi yönde olmaktadır. Alan değişimi için, gaz türbin rotoru tek parça halinde taşınır. Türbin kovaları (döner kanatçıklar) rotorun alan balansı yapılmasına gerek olmadan takım halinde veya ayrı ayrı değiştirilebilir. 6.1.2 Isı Geri Kazanım Buhar Jeneratörleri (HRSGler) HRSG üniteleri çift basınçlı tipte olup, ön ısıtıcı, tambur, buharlaştırıcı ve kızdırıcı bölümlerinden meydana gelir. HRSG GT egzozundan gelen tüm gaz akışını ve ek yakma sisteminden gelecek olan ilave gaz akışını da alabilecek şekilde tasarlanmıştır. HRSG Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 26 / 57 destek yapısı buhar tamburları ve ulaşım merdivenlerinin çelik yapılı destekleri ile birlikte astarla kaplanacaktır. GTler öncelikle doğal gazla yanacak böylece HRSG tasarımı gaz yakım koşullarına göre optimize edilecektir. Ek yakma sistemi yedek yakıt olarak motorin de kullanılarak yakılabilme kabiliyetine sahip olup birincil yakıt olarak doğal gaz kullanacak ve tercihen şebeke tipi tasarım teknolojisini bünyesinde barındıracaktır. Ek yakma sistemi maksimum 800oC yanma sıcaklığına göre tasarlanacaktır. Şekil 7 tipik bir HRSG sistemini göstermektedir. Şekil7. Tipik HRSG Sistemi 6.1.3 Baypas bacaları Her bir GT-HRSG ünitesine baypas bacalarının ve geri tepme tamponlarının dahil edilmesi GTlerin HRSG veya ST kullanılabilir olmadığı durumlarda OCGT modunda kullanılabilme olanağı sağlayacak ve GT başlatma süresini azaltacaktır. Tampon sistemi aynı zamanda OCGT işletimi sırasında HRSG’nin onarımını kolaylaştırmak için “insanlar için güvenli” olacak şekilde tasarlanmıştır. Baypas bacalarının enerji kaybı, artan sermaye harcamaları ve ilave bakım gereklilikleri potansiyeline sahip olduğu bilinmektedir. Ancak işletim esnekliği bu proje açısından kritik öneme sahip olduğundan baypas bacalarının ve geri tepme tamponlarının her bir GT-HRSG ünitesi için kullanılması tavsiye edilmektedir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 27 / 57 6.1.4 Buhar Türbinleri ve Yardımcı Tesisler Kırıkkale kojenerasyon santralı için Buhar türbini (ST) çıkış gücü ISO koşullarında 79.5 MWe’dir. Son çıkış buhar türbin çıkışına karşı santral verimliliğinin optimize edilmesine bağlı olacaktır. ST rafineri kapalıyken güç çıkışını maksimize edecek tam yoğunlaştırma moduna göre boyutlandırılacaktır (örn. Rafineriye çıkışlar kapalı olduğunda HRSG tarafından üretilen maksimum buhar miktarını alabilecektir). Buhar türbin jeneratörü ve tüm yardımcı tesisleri ile yedek yapılar özel olarak tahsis edilmiş havalandırmalı buhar türbin binası içerisine yerleştirilecektir. 6.1.5 Buhar kazanları ve atık gaz desülfürizasyon (FGD) sistemi 6.1.5.1. Buhar Kazanları Gaz türbinleri çalışmadığında dahi rafineriye gerekli olan maksimum buharı sağlamak için iki (2) buhar kazanı kurulacaktır. Kazanlar 109 t/h’ye kadar buhar üretimine ve 370oC buhar sıcaklığına imkan tanıyacaktır. Kazanların yakıt gaz tüketiminin 6900 kg/h (%100 MCR’de) olacağı, aynı durumda HFO tüketiminin 8400 kg/h (%100 MCR’de) olacağı tahmin edilmektedir. HFO’lu buhar kazanlarının olası işletim süresi 5 dakika/ ay olarak tahmin edilmektedir. Kazanların fırınları yekpare duvar (monowall) yapıda olacak ve kaynaklanmış kanatlı boru panellerden oluşacaktır. Brülörler refraktör ile kaplı fırın ön duvarına monte edilmiştir. Buhar kazanlarının konveksiyon konveksiyon setleri üst ve alt tamburların içerisinde uzanan çıplak kıvrımlı borulardan oluşur. Uzatma ünitenin tasarım basıncına bağlı olarak basit veya çift yivli tamburlarda mekanize edilmiş ızgaralardaki tork limitiyle pnömatik veya elektrikli bir uzatma makinesi kullanılarak yapılmıştır. Konveksiyon setinin boruları sıralıdır. Buhar kazanlarının tamburları tamamen sert kaynaklanmış yapıdadır. Tambur uçları yarı eliptik kesittedir ve her iki uçtaki 305 x 406 mm’lik eliptik girişle beslenmektedir. Buhar kazanlarının egzoz sistemi (her biri 95 MWt güce sahip iki (2) kazan) buhar kazanları için (NOx, toz ve SOx için sürekli emisyon izleme sistemiyle donatılmış) iki (2) bağımsız bacaya sahip olacaktır. Dolayısıyla egzoz sistemi HFO ile çalıştırıldığında emisyon uyumunu sağlayabilmek için iki (2) müstakil FGD’den oluşacaktır. 6.1.5.2. Atık Gaz Desülfürizasyon (FGD) Sistemi FGD sistemi sodyum bikarbonat enjeksiyonlu kuru FGD olarak tasarlanmıştır. Reaktifin enjekte edilmesi kumaş filtrelerden hemen önce kazandan akış yönünde atık gaz borusunda gerçekleşir. Kuru reaktör reaktifin gereken arıtma süresi boyunca (yaklaşık 2 saniye) gazla temas etmesini sağlar. Tepkime katı kalıntının atık silosunda toplanmasından önce biriktirileceği kumaş filtrelerde sona erecektir. Planlanan ekipman ile %99’luk desülfürizasyon etkisi sağlanabilmektedir. Yüksek desülfürizasyon verimliliği ancak FGD sistemini besleyen reaktifi arttırarak yapılabilir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 28 / 57 FGD emme sisteminden çıkan atık gazdaki toz içeriği - 20 mg/Nm3 altındaki toz içeriği, kuru (%6 O2) – alçak basınçlı darbeli jet filtre ile temizlenir. Emme sistemi kazandan akış yönünde ayarlanır. Emme sistemi, kireç, yeniden sirküle olmuş desülfürizasyon artıkları ve uçuşan külden oluşan sıvışalmış bir taban karışımı yaratan venturi biçimli fıskiyelere sahip bir içi boş dikey atık gaz borusudur. Emilen maddeler – esasen kalsiyum sülfür (CaSO3 x ½ H2O), kalsiyum sülfat (CaSO4 x ½ H2O), kireç taşı (CaCO3) ve uçan külden meydana gelir – aşağı akış yönlü alçak basınç darbeli jet filtrelerde temiz gazdan ayrılır. Çıkan ürün, sorbentin katı tutma süresini uzatmak için havalı kızaklarla emiş sistemine geri gönderilerek yeniden sirkülasyonu sağlanır. Bunun maksadı prosesin Ca/S molar oranını azaltmaktır. Ca/S molar oranı istenen verilerde yaklaşık 1.2 – 1.8 (veya kül içeriği olarak ham hale bağlı olarak daha yüksek de olabilir) olup, desülfürizasyon verimliliği yaklaşık %80’dir. Planlanan ekipman ile %99’luk desülfürizasyon etkisi sağlanabilmektedir. Yüksek desülfürizasyon verimliliği ancak FGD sistemini besleyen reaktifi arttırarak yapılabilir. Garantili emisyon değerleri 9.1’de verilmiştir. FGD emme sisteminden çıkan atık gazdaki toz içeriği - 20 mg/Nm3 altındaki toz içeriği, kuru (%6 O2) – alçak basınçlı darbeli jet filtre ile temizlenir. FGD Sisteminin Teknik Özellikleri Emiş Sistemi: Emiş sistemi içerisinde – venturi biçimli fıskiyeleri olan içi boş bir dikey atık gaz borusudur – kül, absorbent ve FGD tepkime ürünlerinden oluşan malzemelerden bir akışkan taban bulunur. Optimal tepkime sıcaklığına ulaşmak için su akıtma fıskiyeleriyle emiş sistemi içerisine püskürtülecektir. Emiş sistemi normal sertlikteki çelikten – herhangi dahili sabit veya oynar parçası bulunmayan şekilde imal edilmiştir. Emiş sistemi içinde herhangi bir korozyon korumasına gerek yoktur. Yüksek oranda reaktif katıların birikmesi sebebiyle emiş sisteminin iç kısımlarının aşındırıcı pulların iç yüzeye yapışmaması için sürekli olarak temizlenmesi gerekir. Emiş sisteminin taşınması ve muhafazası: FGD prosesi emisyon limit değerine kadar desülfürizasyon için temel teşkil eden reaktif beslemesiyle hesaplanmaktadır. Reaktif kamyonlarla getirilecek ve bir siloya depolanacaktır. Pnömatik bir taşıyıcı sistem ile reaktif CFB emiş sistemine yakın bir konumda bulunan günlük siloya nakledilecektir. Kumaş Filtre: Kumaş Filtre (veya ESP) emiş tozsuzlaştırılmasında kullanılır. sisteminden akış Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 yönündeki atık gazın Nisan 2013 29 / 57 Yeniden ısıtma sistemi: FGD sistemi tipik olarak 75 ila 85 oC sıcaklıkta çalışır – bu da boru girişinde temiz gaz sıcaklığının yaklaşık 80 ila 90 oC olmasına neden olur. Atık gazın ektradan yeniden ısıtılmasına gerek yoktur. FGD emiş sistemindeki optimum proses sıcaklığı su enjeksiyonu ile doğrudan CFB FGD sistemi içerisinde kontrol edilmektedir. Borular ve Baca: Borunun korozyon gibi ilave bir takım korumalara ihtiyacı yoktur. Su / atık su: SO2 ve SO3 gibi boru kirleticileri aşağıdaki tepkime ile temizlenecektir: NaHCO3 + SO2 + SO3 Na2SO3 + Na2SO4 + H2O + CO2 Maksimum buhar üretimi için tahmini katı atık miktarı 600 kg/h’dir. Planlanan FGD Sistemine dair Açıklamalar Reaktif kamyonlarla getirilecek ve silolarda muhafaza edilecektir, 7 günlük depolama süresine göre boyutlandırılmıştır. Sorbent uygun bir BET indeksi ile FGD sistemi ile kullanıma uygun nitelikte olacaktır. Taze sorbent doğrudan pnömatik taşıyıcı marifetiyle reaktöre gönderilecektir. Reaktif depolama silosu iki (2) adet %100 özel fanlar ile sağlanan akışkanlaşmayla beraber düz tip akışkan tabana sahip olacaktır. Reaktif bir pnömatik taşıyıcı hat ile taşınır, - MCR koşullarında iki kazanın 24 saat çalışmasına göre boyutlandırılmış bir günlük siloya göre, MCR’de çalışarak aynı anda iki ünitenin maksimum talebini karşılayacak şekilde boyutlandırılmıştır. Bsilodan havalı kızaklar marifetiyle CFB reaktörü taze kireçle beslenir, bir (1) adet %100 kapasiteyle. CFB reaktöründen gelen atık gaz katıların ayrıştırılması için kumaş filtreye gider. Filtre besleme hunilerinin altına yerleştirilmiş bir ana havalı kızak ile kumaş filtrede toplanan katılar tepkimesiz kireç kırmada kullanılmak üzere CFB reaktörüne geri gönderilerek sirküle olmaları sağlanır. Katı akışın bir parçası da akış – düzenleme vanasıyla donatılmış bir sekonder havalı kızak ile küllerin pnömatik olarak yan mamüller silosuna taşındıkları iki kazan ünitesinde de ortak olan bir kül toplama silosuna yönlendirilecektir. Toplama hunisi uzun süreli depolama kapasitesi gerektirmemektedir; %100 MCR’de iki kazanın 4 saatlik çalışması kadar depolama süresi sağlanabilmektedir. Depolama silosu son ürünleri depolamakta kullanılacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 30 / 57 Önerilen konfigürasyon istenen buhar santral elverişliliğini garanti eden tüm gerekli fazlalıkları de sağlar. 6.2 Yedek Yakıt Kırıkkale kojenerasyon santralı birincil yakıt kaynağı olarak doğal gaz kullanacaktır. Yedek yakıt kullanımı dizel fuel oil (DFO) ve ağır fuel oil (HFO) içermektedir. Yedek yakıt kaynaklarının bileşimi Tablo 9 ve Tablo 10’da tablo halinde verilmiş ve açıklanmıştır. Tablo9. DFO Tahmini Bileşimi KARAKTERİSTİK BİRİM DEĞER LİMİT TEST METODU TS1013 EN ISO 3675?TS EN ISO 12185 Yoğunluk (@15 ºC) kg/m³ 820-845 Polycyclic aromatic hydrocarbons % ağırlık 11 Max TS EN 12916 Yanma Noktası ºC 55 Min TS 1273 EN 22719 Cold Filter Plugging Point (CFPP) ºC Kış TS EN 116 (a) -15 Max (b) 5 Max Yaz Damıtma TS 1232 EN ISO 3405 Elde etme @250ºC % hacim 65 Max Elde etme @350ºC % hacim 85 Min Elde etme @360ºC % hacim 95 Min Sülfür mg/kg 10 Max TS EN ISO 20846?TS EN ISO 20884 Karbon Kalıntısı (10% damıtma kalıntısından itibaren) % ağırlık 0,30 Max TS 6148 EN ISO 10370 Viskosite(@40 ºC) cst 2.0- 4.5 Bakır band aşınması (3 saat@50 ºC) Derece No.1 Max TS 2741 EN ISO 2160 Kül % ağırlık 0,01 Max TS 1327 EN ISO 6245 Setan endeksi Hesap 46 Min TS 2883 EN ISO 4264 51 Min TS 10317 EN ISO 5165 Setan sayısı TS 1451 EN ISO 3104 Su mg/kg 200 Max TS 6147 EN ISO 12937 Toplam kirlilik mg/kg 24 Max TS EN 12662 Oksidasyon Stabilitesi g/m³ 25 Max TS EN ISO 12205 (a) Ekim 1 – Mart 31 (± 15 gün) (b) Nisan 1 – Eylül 30 (± 15 gün) Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 31 / 57 Tablo10. HFO Tahmini Bileşimi KARAKTERİSTİK BİRİM DEĞER LİMİT TEST METODU kg/L 0.950 Max TS EN ISO 12185 or TS 1013 EN ISO 3675 Kül % ağırlık 0,10 Max TS EN ISO 6245 Yanma Noktası ºC 56 Min TS EN ISO 2719 Max TS 1233 ISO 3016 Yoğunluk (@15 ºC) Yaz (1) (2) +10 Akma Noktası ºC Kış Su % hacim 0,5 Max TS 124 EN 1428 Toplam Kalıntı % ağırlık 0,15 Max TS ISO 10307-2 Viskosite (@100 ºC) cst 10 Max TS 1451 EN ISO 3104 Sülfür % ağırlık 1.5 Max TS EN ISO 8754 -1,1 (1) Yaz: Nisan 1 – Eylül 30 (± 15 gün) (2) Kış: Ekim 1 – Mart 31 (± 15 gün) 6.3 Su Deşarj Hattı Santraldan çeşitli sıvıların tahliye edilmesi için uygun deşarj güzergahları henüz tamamlanmamıştır. Tüm atık su türlerinin (uygun arıtma proseslerinin ardından) Kızılırmak nehrine döküleceği düşünülmektedir. Tahliye hatları için iki seçenek bulunmaktadır, şöyle ki; Alt-1: Rafinerinin mevcut tahliye hattına paralel bir boru hattı. Alt-2: Santrale doğru giden parceller üzerinden götürmek. Alt-2 parsel sahiplerine çok fazla irtifak hakkı ödenmesini gerektirdiğinden su tahliye boru hattı güzergahı için Alt-1 tavsiye edilmektedir. Ayrıca Tüpraş tahliye boru hattına paralel hat, boru hattına ait mevcut alt birim protokolü hakkındaki Tüpraş protokolüne dahil edilecektir. 6.4 Elektrik İletim Hatları Enerji santralı Tüpraş rafinerisine maksimum 38 MWe’lik elektrik enerjisini doğrudan sağlayacaktır. İlaveten santralın fazladan üretmiş olduğu enerji saha içerisinde bulunan 154 kV’lik yeni açık terminalli şalt tesisi üzerinden TEİAŞ’a verilecektir. TEİAŞ’ın (Hacılar) trafo merkezi santralin hemen bitişiğinde bulunduğundan iletim hattının bağlantı noktasına gidişte herhangi özel arazi üzerinden geçmesine gerek kalmayacaktır. Rafineriye güç iki adet 154/ 34.5 kV’lik trafolardan ve bir ara 34.5 kV trafo merkezinden sağlanacaktır. Yeni santral ile rafinerinin 34.5 kV’daki santralı arası bağlanabilirlik doğru trafo vektör grubunun / voltaj faz şiftinin seçimini gerektirmektedir. Uygun iletim hattı güzergahı henüz tamamlanmamıştır. Bu konuyla alakalı iki seçenek değerlendirilmiştir: Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 32 / 57 Opt-1 Rafineri alanının çevresini dolaşan iletim hattıdır. Opt-2 rafinerinin emniyet bölgesinin içinden geçen iletim hattıdır. Opt-1’e göre, iletim hattı rafineri alanının çevresini dolaşmaktadır dolayısıyla bu seçenek çok fazla kazı yapılmasını gerektiren hafriyat işi anlamına gelmektedir. Hafriyat işlerini kolaylaştırmak amacıyla ve ekonomik sebeplerle (Opt-2 daha kısa iletim hattı gerektirdiğinden) Opt-2’nin tercih edilmesi tavsiye edilmektedir. 6.5 Doğal Gaz Tedarik Hattı Projenin kurulu gücü 233,7 MWe olup yıllık olarak 300,000,000 m3 doğal gaz tüketmesi planlanmaktadır. Doğal gaz tedariki için iki seçenek vardır. Santralde yakıt olarak kullanılacak olan doğal gaz için Kırıkkale kojenerasyon santralına 1200 m mesafede yeni bir BOTAŞ basınç tahliye ve ölçüm istasyonu (PRMS) inşa edilecektir. BOTAŞ PRMS’den sağlanacak olan doğal gaz Opt-1 olarak düşünülmüştür. Tüpraş rafinerisinin güney hududunda BOTAŞ PRMS’nin bir kolu bulunmaktadır. Bu kol / istasyon, rafineri sınırları içerisinde bulunmaktadır. Bu istasyondan sağlanacak doğal gaz ise Opt-2’dir. Opt-2 Tüpraş rafinerisi sınırları içerisinde bulunduğundan Opt-2’nin çevresel ve sosyal anlamda olumsuz bir etkisi olmayacaktır. Dolayısıyla doğal gaz tedarik istasyonu olarak Opt-2 tavsiye edilmektedir. Seymenoba tercih edilen seçeneğe ait kesin güzergahı belirlemek üzere ayrıntılı mühendislik çalışmaları gerçekleştirecektir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 33 / 57 7. PROJE ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ 7.1 Flora ve Fauna Proje sahası ve etki alanı Avrupa kıtasal iklim koşulları içerisindedir. Dolayısıyla baskın bitki örtüsü habitatı bozkırdır (step). Uluslararası Doğa Koruma Birliğinin çıkardığı Risk Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi (IUCN, 2011)nin belirlemiş olduğu uluslararası değerlendirmeler, kategoriler ve kriterler sırasında, Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES, 2004) ve Avrupa Vahşi Yaşamının ve Doğal Habitatlarının Korunması Sözleşmesi (BERN, 2002) değerlendirilmiş olup her tür için tehlike kategorileri ve korunma durumu belirlenmiştir. Ulusal seviyede gerçekleştirilen incelemede, Merkez Av Komisyonu’nun (MAK) vermiş olduğu kararlar belirlenmiş olan tüm fauna grupları için değerlendirilmiştir. Farklı durumların listeleri her yıl toplanan komisyonun vermiş olduğu MAK kararlarına dayanılarak oluşturulmuştur. MAK kararlarına dahil olan ek listeler şöyledir: EK I: Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından korunan Vahşi Hayvanlar EK II: Merkez Av Komisyonu tarafından korunan Av Hayvanları EK III: Belirli dönemler için Merkez Av Komisyonu tarafından avlanmalarına izin verilmiş olan Av Hayvanları Proje sahası ve etki alanı içerisindeki habitat özelliklerine bağlı olarak karşılaşılan ve karşılaşılması olası olan bitki, amfibi, sürüngen, kuş ve memeli türler Ulusal ÇED çalışmaları sırasında belirlenmiş olup Ulusal ÇED raporuna dahil edilmiştir. Projenin tüm aşamalarında BERN anlaşmasının koruma tedbirlerine BERN anlaşması Ek2 ve Ek-3’de belirtilmiş olan fauna türlerine uygun olacak ve aynı anlaşmanın 6 ve 7’inci maddeleri hükümleri uygulanacaktır. 7.2 Jeolojik, Hidrojeolojik ve Hidrolojik Özellikler İl sınırları içerisindeki bölgeler genelde akarsu vadileriyle bölünmüş orta yükseklikte dağlardan meydana gelmektedir. Akarsu yatakları ile tepeler arası yükselti farkı azdır. Dağlar oval hale gelmiş olup bazı yerlerde her iki yöne derin vadilerle ayrılan sivri tepeler bulunmaktadır. İlin ilk etapta Kızılırmak nehrinin kıyı şeridinde bulunan güney bölgeleri alüvyal birikmeyle oluşmuştur. Granitler Delice çayına kadar uzanan bir hatta yaygın olarak saha içerisinde görülmektedir. Bu granitler her boydan birimlerin yığılmasıyla oluşmuştur. Karakeçili’nin Kızılırmak kesimleri sert kayalarla kaplıdır. Bölgede Dizilitaş oluşumu, İncik oluşumu, Bayındır kolu ve Kızılırmak oluşumu bulunmaktadır. Proje sahasının jeolojisi Kızılırmak oluşumuna ait birimlerle meydana gelmiştir. Oluşum bağlı olmayan eğimli aşınma, kum taşı, kiltaşı ve kısmen içerisinde ara jips katmanları barındıran lenslerden meydana gelmektedir. İlaveten bazı kesimlerde tüf ve kireçtaşı katmanları ihtiva etmektedir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 34 / 57 Kızılırmak oluşumu karasal koşullarda oluşmuş en genç birimdir. Bu birim yamaç, akarsu ve göl ortamlarında birikmiştir. Yamaçlardaki kilde büyük miktarlarda bulunan çakıltaşından kum boyutunda olanlara kadar çok çeşitli materyal ihtiva eder. Oluşum genellikle kilin rengi kırmızı olduğundan kırmızı renklidir. Proje sahasını gösteren 1/25.000 ölçekli jeolojik harita Şekil 8’de gösterilmiştir. Şekil8. Proje Sahasını ve Çevresini gösteren Jeolojik Harita Kaynak: Kırıkkale-Tüpraş, Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Proje Zemin Araştırması Raporu, Mayıs 2012 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 35 / 57 Kırıkkale il sınırları dahilinde iki büyük su kaynağı bulunmaktadır, bunlardan biri Kızılırmak nehri diğeri Delice Çayıdır. Kızılırmak havzası Özderesi havzasının, Çoruhözü havzasının tamamını ve Balaban Çayı havzasının bir bölümünü içine almaktadır. Delice Havzası ile Hitaniöz havzasının tamamı ile Kılıçözü havzasının bir kısmını içine alır 11. Bölgenin yüzey suyu potansiyeli Kızılırmak nehri için yaklaşık 2500 hm3/yıl ve Delice Çayı için 750 hm3/yıldır. Proje sahasına en yakın su kaynağı olan Kızılırmak nehrinin yüzey suyu tarımda ve enerji üretiminde sınırlı olarak kullanılmaktadır. DSİ tarafından 1989 yılında santral olarak işletilmekte olan Kapulukaya barajı enerji üretiminde kullanılmakta aynı zamanda Kırıkkale ilinin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Tamamı Kızılırmak havzası içinde bulunan Kırıkkale ili içme suyu Kapulukaya barajından ve yeraltı su kaynaklarından sağlanmaktadır. DSİ Bölge Müdürlüğü verilerine göre Kırıkkale ili ve çevre yerleşim alanlarına içme ve kullanma suyu sağlamak için barajda 142.5 hm3/yıl su toplanmaktadır. İlin yeraltı suyu potansiyeli değerlendirildiğinde, ildeki toplam güvenli rezerv 10.5 hm3/ yıl olup toplam yeraltı suyu potansiyeli ise 3261 hm3/yıldır. Tablo 11 Kapulukaya Barajının özelliklerini vermektedir. Tablo11. Kapulukaya Barajının Özellikleri Kapulukaya Barajı Akarsuyu Kızılırmak Nehri Amacı Enerji, içme, kullanma, ev, sanayi suyu temini İnşaatın başlama ve bitiş tarihi 1979-1989 Yıllık ortalama su 2.700 hm3 Tipi Topral dolgu Yükseklik (Talvegden) 44m Yüksekliği (Temelden) 61m Toplam gövde hacmi 1.56 hm3 Aktif Hacim 136,6 hm3 Toplam göl hacmi 282 hm3 Dolusavak Proje Debisi 2.960 m3/s Yıllık İçme Suyu 142,5 hm3 Sulama Sahası 2.086 ha Ankara’ya Su Temini (1995) 2028-2050 yıllarında 500 hm3 Kaynak: Kırıkkale İli Çevresel Durum Raporu, 2008 11 Kırıkkale İli Çevresel Raporu, 2008 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 36 / 57 7.3 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler Kırıkkale’de Avrupa Kıtasal iklimin bir alt türü olan İç Anadolu Karasal İklimi baskındır. İç Anadolu Bölgesinde yazlar hafif sıcak ve kışlar soğuktur, soğuk şiddeti İç Anadolu’nun doğu kesimlerine gidildikçe artar. Doğal bitki örtüsü olan bozkır alçak arazilerde ve yüksek kesimlerdeki kurumuş ormanlarda yaz kuraklığına bağlı olarak bulunur12. Kırıkkale ili yıllık ortalama nisbi nem oranı %62.5’tir. Minimum ortalama nemlilik %3 ile Ağustos ayında ve maksimum ortalama nemlilik %77.6 ile Ocak ve Aralık aylarında görülür. Kırıkkale meteoroloji istasyonundan alınan verilere göre ölçülmüş en yüksek sıcaklık 41.6oC (Temmuz 2000) ve en düşük sıcaklık ise -22.4oC (Ocak 1980) olarak 1970 ile 2011 yılları arasında kaydedilmiştir. Kırıkkale ilinde kaydedilmiş aylık ortalama en yüksek ve en düşük sıcaklıklar Tablo 12’de verilmiştir. Tablo12. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri Ortalaması AYLAR Parametre I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Minimum Sıcaklıkların Ortalaması (oC ) -3.0 -1.8 1.4 6.2 10.1 13.8 16.8 16.5 12.2 7.5 2.1 -1.0 -3.0 Aylık Ortalama Sıcaklık(oC ) 0.4 2.3 6.9 12.2 16.9 21.2 24.6 24.2 19.6 13.6 6.7 2.2 12.6 Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması (oC ) 4.1 6.9 12.6 18.0 23.0 27.5 30.9 30.8 26.8 20.5 12.3 5.8 30.9 Kaynak: MGM, Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Çok Yıllık Meteoroloji Bülteni (1970-2011). 7.4 Doğal ve Arkeolojik Miras Proje sahası içerisinde doğal ve arkeolojik miras alanları bulunmamaktadır. 7.5 Kamulaştırma & İrtifak Proje kapsamında kamulaştırılacak bir alan yoktur. Santral Tüpraş rafinerisine ait alan içerisinde inşa edilecektir. Kojenerasyon santralı ile Hacılar trafo merkezi arasında Hacılar trafo merkezine giden 154 kV’lık (CPP ile Trafo merkezi bitişiktir) iletim hattı için kamulaştırmaya gerek yoktur. Rafineriye giden iletim hattı Tüpraş’a ait alandan geçecektir. Su tahliyesi boru hattı için en uygun güzergah (soğutma suyu dahil) Tüpraş rafinerisinin tahliye boru hattına paralel hat olacaktır. Doğal gaz boru hattı güzergahı için elverişli olan Tüpraş rafinerisinin güney hududunda konuşlanmış bir BOTAŞ PRMS kolu (istasyonu) bulunmaktadır. Bu istasyon rafineri alanı içerisinde olduğundan doğal gaz boru hattı da irtifak & kamulaştırma gerektirmemektedir. 12 http://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/turkiye_iklimi.pdf Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 37 / 57 7.6 Çevre Düzenlemesi İnşaat sürecinin ardından santralın bulunduğu bölgenin iklim ve bitki örtüsüne uygun türlerle alan etrafında çevre düzenlemesi yapılacaktır. 7.7 Arazi Kullanımı Proje sahası ve çevresinde yapılmış alan etüdüne dayanılarak proje alanı kuru tarımsal arazi olarak sınıflandırılmıştır. 7.8 Bölgenin Nüfus Özellikleri TÜİK’in 2012 yılı sonuçlarına göre ilin toplam nüfusu 274,727 kişi olup, Türkiye’nin toplam nüfusu 75,627,384 kişidir ve ilin nüfus yoğunluğu 61 olup ülke nüfus yoğunluğu ise 98’dir. Sonuç olarak bu sayı Türkiye ortalamasının altındadır. TÜİK’in 2011 yılı verilerine göre Kırıkkale’nin toplam nüfusu 274,992 kişi imiş, şehir / ilçe merkezlerinde yaşayanlar 233,768 kişi ve kasaba/köylerde yaşayanlar 41,224 kişi imiş. 2011 yılında kırsal nüfusun genele oranı %14.99’u iken kentsel nüfusun genele oranı %85.01’dir. İlin nüfus oranının genel nüfusa oranı Türkiye’deki ortalamanın (%76.8) üzerindedir. Nüfusun ilçelere göre dağılımı Tablo 13’te verilmiştir. Tablo13. Kırıkkale İli İlçelere Göre Nüfus Dağılımı, 2011 İl/İlçe Merkezi İlçeler Belde/Köyler TOPLAM Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez 193.950 97.411 96.539 8.148 4.224 3.924 202.098 101.635 100.463 Bahşili 5.245 2.628 2.617 1.666 857 809 6.911 3.485 3.426 Balışeyh 2.111 1.059 1.052 4.715 2.427 2.288 6.826 3.486 3.340 Çelebi 782 386 396 1.358 655 703 2.140 1.041 1.099 Delice 2.420 1.304 1.116 7.172 3.467 3.705 9.592 4.771 4.821 Karakeçili 3.115 1.533 1.582 260 124 136 3.375 1.657 1.718 Keskin 10.211 4.975 5.236 9.294 4.766 4.528 19.505 9.741 9.764 Sulakyurt 2.560 1.384 1.176 5.367 2.616 2.751 7.927 4.000 3.927 Yahşihan 13.374 6.202 7.172 3.244 1.648 1.596 16.618 7.850 8.768 Toplam 233.768 116.882 116.886 41.224 20.784 20.440 274.992 137.666 137.326 Kaynak: TÜİK (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi), 2011 7.9 Sismik Aktivite Kırıkkale ili 1’inci derece sismik bölgede bulunur. Kırıkkale ili İç Anadolu Ovalar Bölgesi olarak adlandırılan tektonik bölgede yer alır. Ezine Pazarı fay hattı ve beraberindeki fayların etki alanı içerisindedir. 1938 yılında şiddeti M=6.6 olan Kırşehir-Keskin depremi son yüzyılda Kırıkkale’yi etkilemiş olan en büyük depremdir. Proje sahasında, şiddeti 5.0 ve 6.0 olan iki deprem için geri dönüş süresi sırasıyla 7 ve 43 yıldır. Bununla birlikte 6.0 şiddetindeki bir depremin meydana gelmesi olasılığı %20.6 iken, standart bir yaşam döngüsü olarak düşünülebilecek 50 yıllık bir süre içerisinde 6.0 şiddetindeki bir depremin meydana gelmesi olasılığı %68.5’tir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 38 / 57 Şekil9. Kırıkkale İli Deprem Haritası 7.10 Bölgenin Toprak Özellikleri Kırıkkale ilindeki toprak genellikle kahverengi topraklardan oluşur. Kahverengi veya griye çalan zemin toprağı küçük tanelidir ve kolayca dağılan niteliktedir. Kireç içeriği bakımından zengindir. Başlıca kaya yapısı ise volkaniktir. Bu topraklar fazlasıyla engebeli alanlardaki alveolar kısımlarda birikmiştir. Üzerlerinde açıkta kalmış volkanik kaya yüzeyleri gözlenmektedir. Bunlar mineraller bakımından zengin olduklarından verimlidir. İlaveten güneyde nehir boyunda alüvyal topraklar bulunur. Bunlar yer yer kalın tabakalar meydana getirir. Eğimleri azdır. Tarla tarımına ve sulamalı tarıma elverişlidir. Bölgelerin kuru olması ve az yağış alması ise toprak oluşumunu olumsuz etkileyen önemli bir faktördür13. Kırıkkale 306,506 ha tarımsal alana sahip olup, bunun 223,040 hektarı sulanabilir niteliktedir. 27,907 hektarlık kısımda ise (%9.1) sulamalı tarım yapılmaktadır. 13 http://www.kirikkale.gov.tr/index.asp?islem=cografya Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 39 / 57 8. PROJENİN ÇEVREYE ETKİLERİ VE HAFİFLETİCİ TEDBİRLER 8.1 Doğal Kaynakların Kullanımı Bu bölümde proje dahilinde su (soğutma ve inşaat / işletme faaliyetleri için), yakıt ve arazi gibi doğal kaynakların kullanımı ele alınacaktır. 8.1.1 Arazi Kullanımı Yaklaşık 85000 m2 alana ve 705 m rakıma sahip proje sahası mevcut Hacılar trafo merkezi yanında rafinerinin güney doğu köşesine bitişik alanda bulunmaktadır. Proje sahası içerisinde ormanlık arazi ve sit alanı bulunmamaktadır. Proje sahası Tüpraş rafinerisi sınırları dahilindedir dolayısıyla proje sahası içerisinde tarımsal faaliyet yoktur. 8.1.2 Yakıt Kullanımı Projenin işletiminde kullanılacak esas yakıt tipi doğal gazdır. Tahmini doğal gaz tüketimi 300,000,000 m3/yıl’dır. Doğal gaz kesintisi olduğunda veya olağanüstü bir durum meydana gelir ve doğal gaz tedarik edilemez olduğunda Tüpraş’ın elektrik ve buhar güvenliğini sağlamak maksadıyla gaz türbinine gerekli olan yakıtı sağlamak için motorin kullanılacaktır. Bu tedbirlere rağmen herhangi bir sorun oluştuğu takdirde, yedek kazanda HFO kullanılacak ve Rafinerinin güvenliği için gerekli olan buharın temin edilmesi için sınırlı miktarda buhar üretilecektir. Motorin inşaat donanım ve makinelerinde yakıt olarak kullanılacaktır. 8.1.3 Su Kullanımı Projenin inşası aşamasında yaklaşık 550 personelin çalışacağı öngörülmektedir. Kişi başı su tüketiminin 18514 L/ gün – kişi olacağı varsayımına dayanılarak, personelin su ihtiyacı 101,75 m15 / gün –kişi olacaktır. İçme suyu ihtiyacı şişe sularla karşılanacaktır. İşletme aşamasında yaklaşık 35 personelin istihdam edileceği ve kişi başı su tüketiminin 185 L/gün olacağı, proje kapsamında gerekli olan şebeke suyu miktarının el yıkama, duş, acil müdahale temizlik duşları, tuvaletler, mutfak ve genel temizlik işleri de dahil olmak üzere yaklaşık 6,475 m3/ gün olacağı varsayılmaktadır. İçme suyu ihtiyacı inşaat aşamasında olduğu gibi şişe sularla karşılanacaktır. Soğutma sisteminde kullanılacak olan rezerv suyu Kapulukaya Barajından sağlanacaktır. Saf su tankında depolanacak olan saf (demineralize edilmiş) su ilk olarak kazan besleme suyunda, kimsayal solüsyon hazırlamada ve kimyasal yıkamada kullanılacaktır. 14 http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do 15 http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 40 / 57 Etkiler ve Alınacak Önlemler 8.2 Bu bölümde, projenin fiziki ve biyolojik çevreye olan etkileri tanımlanmış olup bu etkileri iyileştirmek, minimize etmek ve önlemek üzere alınacak olan yasal, idari ve teknik tedbirler ayrı ayrı ve detaylı olarak açıklanmıştır. 8.2.1 Atık Su İnşaat sırasında, atık su uygun atık sistemi ile atık su tankında toplanacak ve Su Kirliliği Kontrol Mevzuatı gereği paket arıtma sistemiyle arıtılacaktır. Atık su inşaat faaliyetleri sırasında oluşacak tozu önlemek için kullanılacatır. İnşaat aşamasında çıkması beklenen atık su miktarı 101,75 m3/ gün olarak hesaplanmıştır. Arıtma suyu inşaat faaliyetleri sırasında tozu önlemekte kullanılacağından, inşaat süresince herhangi bir atık su tahliyesi olmayacaktır. İşletme dönemi içerisinde atık su yönetimi aşağıdaki faaliyetlerden dolayı oluşan atık su için kurulacak bir endüstriyel atık su arıtma tesisi ile yapılacaktır: İşleme suyu: HRSG istim deşarj suyu, HRSG drenaj suyu, kimyasal drenaj suyu ve diğer faaliyetlerden çıkan atık su. Serbest klor kontrolü için soğutma kulesinin istim deşarj suyu. Yağ ayırıcıdan geçerek filtre edilmiş yağ ihtiva eden atık su. Su soğutma prosesinde kullanılacak ters ozmoz sisteminden çıkan atık su Soğutma sisteminde kullanılan atık su Kızılırmak nehrine deşarj edilecektir. Seymenoba soğutma kulesi istim boşaltma ile beraber nötrleştirme arıtma tesisinden çıkacak atığın aşağıdaki ulusal sınırlara uygun olacağını taahüt eder: Tablo14. Projenin Atık Su Deşarj Sınır Değerleri Parametre Birim Kompozit Numune 24-saat COD mg/L 30 AKM mg/L 100 Yağ&Gres mg/L 10 Toplam Fosor mg/L - Toplam Siyanür mg/L 0.5 °C 35 - 6-9 Sıcaklık pH Soğutma suyunun deşarj edilmesi su ekosistemini olumsuz etkileyebilir. Sıcak su, deşarj edildiği alıcı ortamın da sıcaklığını arttırır. Bu durum O2 tükenmesine dolayısıyla da suyun ekolojik durumunun değişmesine yol açar. Aşağıdaki atık su kanalları nehre dökülüp karışmadan önce yerinde arıtılacaktır: Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 41 / 57 HRSG blöf suyu, HRSG drenaj suyu, kimyasal drenajlar ve diğer işlemlerden çıkan atık sular dahil işlenmiş su atıkları bir nötrleştirme havuzunda arıtılacaktır; Soğutma kulesi blöf suyu serbest klor içeriğini kontrol etmek üzere arıtılacaktır; Kanalizasyon (şebeke suyu/ insan atıkları) bir foseptik çukurunda toplanacak ve sıvı atık kanalizasyon şebekesine verilecektir; ve Yağın kirlettiği yüzey suyu bir yağ / su ayırıcısından geçirilecektir. Aşağıdaki atık su kanalları uygulanabilir olması halinde geri dönüştürülecektir: Yüzey suyu soğutma kulesi haznesine aktarılıp orada toplanacaktır. Testten önce küçük bir taşıma tankı içerisinde rafineriden dönen su soğutulur. Niteliği kabul edilebilir düzeyde ise arıtma sonrasında akarsuya / su çevrimine aktarılacak aksi halde ham su tankına aktarılacak veya atılacaktır. Yukarıdaki seçenekler uygulanabilir değilse, atık su kanalları başka atık su kanallarına karıştırılıp Kızılırmak nehrine dökülecektir. Projenin işletme aşamasında, tahmini atık su miktarı 2400 m3/gün (0.0278 m3/saniye) olacaktır. DSİ’nin Kızılırmak izleme istasyonu raporuna göre Kızılırmak nehrinin yıllık ortalama akış oranı 74.99 m3/s’dir. Diğer taraftan yukarıda da bahsedildiği gibi nehre atık su deşarjı 0.0278 m3/s’dir. IFC’nin Çevresel Atık Su ve Ortam Suyu Kalitesi hakkında Kılavuzuna göre, atılan soğutma suyu dökülüp karıştığı yerde bölgede 3oC’den daha fazla bir sıcaklık artışına sebep olmayacaktır. Su dengesi hesaplamaları deşarj edilen suyun debisinin nehrin debisine kıyasla fazla olmadığını göstermiştir. Dolayısıyla, deşarj edilen suyun sıcaklığı iyice karışması ve dağılması sayesinde Kızılırmak nehrinin fiili sıcaklığını etkilemeyecektir. 8.2.2 Flora/Fauna Projenin işletme aşamasında, antropojenik faktörlerin fauna ve flora üzerinde dolayısıyla biyolojik çeşitlilik üzerinde etkilerinin olması beklenmektedir. Bu sebeple, proje alanında geçici veya sürekli kalacak olan insanların flora ve fauna üzerindeki olumsuz etkileri minimum seviyede kalmasını sağlamaları gerekecektir. Bitki türlerinin toplanması, vahşi hayvan türlerine zarar verilmesi bu hayvanların avlanması veya öldürülmesi kesin bir şekilde yasaklanacaktır. Atık su yukarıda açıklanan boşaltma sınır değerlerine göre uygun bir biçimde taşınacak ve arıtılacaktır. Ayrıca Bern anlaşmasının Ek-2 ve Ek-3’ünde verilmiş fauna türleri listesine dair koruma tedbirleri ile anlaşmanın 6 ve 7’inci maddesi hükümlerine projenin işletme aşamasında riayet edilecektir. 8.2.3 Gürültü İşletme aşamasında ortaya çıkacak olan gürültü gaz türbinlerinden, buhar türbinlerinden ve havalı soğutma kondansatörlerinden kaynaklanacaktır. En yakın reseptörlere ulaşan Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 42 / 57 gürültü miktarı uygun ekipman, gürültü absorberleri ve yalıtımı seçilerek en düşük seviyeye indirilecektir. 8.2.4 Katı Atık İnşaat atıkları saclar, metal parçalar, ambalaj ve kutular, demir, çelik, çimento torbaları, tahta artıklar ve hurda metallerden oluşacaktır. Kısa süre için inşaat atıklarının toplanmasına ayrılmış olan depolama alanları alanda gösterilecektir. Geri dönüştürülebilir inşaat atıkları geri dönüştürülecek ve geri dönüştürülemez olanlar ilgili mevzuata uygun olarak atılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında personel tarafından üretilmiş olan geri dönüştürülebilir katı atık (cam, kağıt, plastik, vs.) ayrı konteynırlarda toplanacak ve “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri gereği ruhsatlı geri dönüşüm şirketlerine verilecektir. Diğer taraftan geri dönüştürülemeyen atık ayrı konteynırlarda toplanacak ve “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri gereği atılacaktır. Proje kapsamında inşaat aşamasında gerçekleştirilecek olan kazı işleri sonucu ortaya çıkacak olan hafriyat toprağı miktarının yaklaşık 35,000 m3 olması beklenmektedir. Hafriyat malzemesi ilk olarak mevcut yolların iyileştirilmesi ve çevresel planlamanın yanı sıra dikilecek olan bitkiler için dolgu toprağı olarak kullanılacaktır. Hafriyat atığının kullanılmayan kısmı “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri gereği ilgili belediyenin belirlediği hafriyat dökme alanına dökülecektir. İnşaat faaliyetleri ilerledikçe, boya kutuları, inceltme kapları, vs. gibi tehlikeli atıklar olarak sınıflandırılabilecek atıkların ortaya çıkması beklenmektedir. Bu atıklar diğer atıklardan ayrı olarak su geçirmez beton bir alanda geçici olarak depolanacak ve imhası için atık imha ruhsatı olan bir tesise gönderilecektir. Depolama ve taşıma aşamalarında bu malzemeler “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri gereği atılacaktır. Saha hazırlığı, inşaat ve işletme aşamalarında projede çalışan personel tarafından ambalaj atıkları çıkarılacaktır. Ambalaj malzemesi ve inşaat işlerinden dolayı ortaya çıkacak benzeri atıklar gibi geri dönüştürülebilir katı atıklar geri dönüştürülecek olup; Hacılar belediyesi ile bir protokol imzalanıp geri dönüştürülemeyen atıklar ise katı atık toplama sistemine verilmek suretiyle atılacaktır. Kağıt, karton, vb. geri dönüştürülebilir ambalaj atıkları şantiye içerisinde bulunan ve kapakları beşeri katı atıkların konulduğukonteynırlardan farklı olan konteynırlarda toplanacak sonra da lisanslı geri dönüşüm tesislerine gönderilecektir. Araçların ve inşaat makinelerinin lastiklerinin Proje sahasında değiştirilmesi gerekirse, değiştirilen lastikler “Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri gereği lisanslı taşıyıcılara teslim edilecektir. FGD ünitesinin ürettiği katı atıklar geçici olarak atık silosunda toplanacak sonra imha edilmek üzere ruhsatlı bir firmaya gönderilecektir. Atık malzeme “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri gereği taşınacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 43 / 57 8.2.5 Emisyon Planlanan santralın bacasından atmosfere salınacak olan kirleticilerin mevcut meteorolojik koşullar altında belirtilen inşaat alanı (kuzey-güney yönünde 17.5 km, doğu-batı yönünde 17.5 km) içerisinde yayılacak olması ve söz konusu kirleticilerin üreteceği olası bileşim yer seviyesi konsantrasyonları (YSK) ile ilgili husus Eylül 2012 tarihinde yürütülen Hava Kalitesi Modelleme Çalışması ile incelenmiştir. Modelleme çalışması mevcut termik santral işletimi ile planlanan Santral’ın normal faaliyet safhası ve yedek safhası dahil edilerek gerçekleştirilmiştir. Genel olarak, baca gazındaki SO2 emisyonunun kaynağı sülfürün yakıtla okside olmasıdır. Emisyon kontrolü ya yakıttaki sülfür içeriği düşürülerek ya da SO2 gazı arttırılarak yapılır. İçerisinde göz ardı edilebilir düzeyde sülfür bulunan doğal gazın Kırıkkale kojenerasyon santralında ana yakıt olarak kullanılacağından, santralin üreteceği SO2 emisyonları göz ardı edilebilir düzeyde olacaktır. Yedek yakıt olarak motorin kullanılacağından, SO 2’nin DFO kullanıldığı çalışma koşullarında ortaya çıkması beklenmektedir. Santralde gerçekleştirilecek yakma prosesi sonucunda ortaya çıkacak NOx emisyonuna sebep olan iki faktör vardır. Biri yakma prosesinde kullanılan yakıtta nitrojen içeriğinin bulunmasıdır. Bununla beraber daha önemlisi NOx emisyonu havada nitrojensiz yüksek sıcaklık oksidasyonu sonucu da ortaya çıkmaktadır. NOx’in ortaya çıkması yakma sıcaklığı arttırıldığında daha kolay olmaktadır. Kazan yakma, yakma sıcaklığı, basınç, vb. faktörler inşa edilecek olan santral dahilinde söz konusu olacak emisyonları belirlemektedir. Düşük NOx’li brülör planlanan santralde ortaya çıkacak NOx emisyonunu kontrol altına almakta kullanılacaktır. Belirli alanlarda hava oranı mümkün olduğunca azaltılarak ve yetersiz alev sabitlenerek NOx arttırılacaktır. CO emisyonları ise verimsiz yakma sonucu ortaya çıkar. Uygun kalım süresi ve yüksek sıcaklığın kontrollü yakmanın tamamlanması için sağlanması gerekir. CO emisyon sınır değeri %15 O2 ve hacmen 100 mg/Nm3 olacaktır. Santral bacasından çıkacak CO emisyonu maksimum 100 mg/Nm3 olacaktır. Doğal gaz ile motorinden kaynaklanan kirleticilerin tahmini kitle akış oranları aşağıdaki tablolarda verilmiştir: Tablo15. Doğal Gaz Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları Parametre Değer 33 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) NOx 18.12 kg/saat (NO2) 62 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) CO 34,04 kg/saat Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 44 / 57 Tablo16. Dizel Yakıt Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları Değer1 Parametre Gaz Türbini 33 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) Yardımcı Kazan 150 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) NOx 18.12 kg/saat (NO2) 30 kg/saat (NO2) 62 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) 80 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) 34,4 kg/saat 16 kg/saat CO 100 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) SO2 200 mg/Nm³ (kuru, %15 O2) 54,91 kg/saat 40 kg/saat * Değerler bu projenin tasarım değerleridir. Garanti edilen emisyon değerleri Bölüm 9.1’de verilmiştir. 8.2.6 İletim Hattı ve Boru Hatları Atık su tahliye boru hattı Santralden çıkan çeşitli sıvı atıklar için uygun deşarj güzergahları henüz tamamlanmamıştır. Tüm atık su türlerinin (uygun arıtma işlemlerinin ardından) Kızılırmak nehrine döküleceği düşünülmektedir. Atık suyun Kızılırmak nehrine deşarjının olası etkisi termal kirliliktir. Bölüm 8.2.1’de belirtildiği gibi, atık suyun debisi nehrin debisinin oldukça altındadır. Dolayısıyla soğutma suyunun dökülmesi nehirde termal kirliliğe sebep olmayacak dolayısıyla da su ekosistemi olumsuz etkilenmeyecektir. Elektrik İletim Hattı TEİAŞ (Hacılar) Trafo Merkezi Santralin bitişiğinde olduğundan bağlantı noktasına çekilecek iletim hattı herhagi bir özel arazi üzerinden geçmeyecektir. Dolayısıyla çevreye olumsuz bir etkisi olmayacaktır. 1.11 metrelik minimum çalışma mesafesi IFC elektrik enerjisi iletim ve dağıtım kılavuzuna göre uygulanacaktır. Doğal Gaz Tedarik Hattı Doğal Gaz proje sahasına 1200 metre civarında bir mesafede inşa edilecek BOTAŞ PRMS istasyonundan veyahut da Tüpraş Rafinerisinin güney hududunda bulunan istasyon kolundan sağlanacaktır. PRMS kolu rafineri sınırları içerisinde olduğundan bu seçenek çevresel ve sosyal bir olumsuz etkiye sebebiyet vermeyecektir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 45 / 57 9. MEVCUT EN İYİ TEKNİKLER (BAT) VE AB ENDÜSTRİYEL EMİSYONLAR DİREKTİFİNE (IED) UYGUNLUK Avrupa Konseyi Endüstriyel Emisyonlar Yönergesi (Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü) (Yönerge 2010/75/EU, tarih 24 Kasım 2010) ek 1’de listelenen endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin önlenmesi ve kontrolüne dair entegre bir yaklaşım amacı taşır. Yönerge şunu gerektirir; “Komisyon Üye ülkeler ile endüstriler arasında en elverişli teknikler, ortak izleme ve kalkınma faaliyetleri hakkında bilgi alışverişi yapılmasını organize edecektir”. Bilgi paylaşımı sonuçları Komisyon tarafından Ek 1’de listelenen endüstriyel faaliyetlerin her biri için Mevcut En İyi Teknikler referans belgesi (BREF) olarak yayınlanacaktır. Bilgi paylaşımını organize etmek için Komisyon 33 endüstriyel faaliyetin tümü için BREFler çıkarmak üzere Sevilla adı verilen bir süreç belirlemiştir. BREFlerden bir tanesi IPPC Yönergesinin Ek 1’ine göre “termik girdi gücü 50 MW’ı aşan Yakma Tesisleri” ile ilgili olan “Büyük Yakma Tesisleri (LCPler) Hakkında BREF”tir. Bu bölüm projenin BAT ve Endüstriyel Emisyonlar yönergesine uygunluğunu belirlemek üzere geliştirilmiştir. IED Madde 30 (3), Ek V, kısım 2’ye göre emisyon limit değerleri geçerli olacaktır. Termik Santraller için IFC EHS Kılavuzu Tablo 6 (B) ve 6 (C)’de emisyon limit değerlerini belirtmektedir. LCP’ler hakkındaki BREF’in 6,7,8 ve 9’uncu Tabloları da izlenecektir. Aşağıdaki bölümde limit değerlerin karşılaştırması verilmiştir. Bu limit değerler projenin garanti edilen emisyo değerleri olacaktır. 9.1 Emisyon Havaya salınan emisyonlar enerji sektörünün taşıdığı en önemli çevresel risklerden bir tanesidir ve çevreye zarar verme potansiyeli bulunan geniş çeşitliliğe sahip maddeler yakma faaliyetleri neticesinde atmosfere salınırlar. Enerji sektörü küresel çevre için önemli bir tehdit oluşturan CO2 ve daha az miktarda da olsa N2O yoluyla sera gazı salınımlarına en büyük katkısı olan sektörlerden bir tanesidir. Yakma tesislerinden havaya salınan emisyonlar aynı zamanda bölgenin hava kalitesi üzerinde de ciddi etkilere sebep olma potansiyeline sahiptir. Yakma tesislerinden toz, katı yakıt, kül biriktirme ve NOx, SOx, CO kullanımı, hidrokarbonlar, partiküller ve ağır metallerden kaynaklanan çok çeşitli emisyonlar ve emisyon kaynakları bulunmaktadır. Tüm bu emisyonların hava kalitesini olumsuz etkileme potansiyeli bulunur. SO2 Emisyonu Projenin kapsamı içerisindeki FGD sisteminin kullanımı sülfür oksit miktarını azaltmaktadır. Aşağıdaki tablolar farklı standartlara ait sınır değerlerinin karşılaştırmasını vermektedir. Buhar kazanları müstakil bacalardan oluşur ve her bir kazan 95 MWt termal girdiye sahiptir. Dolayısıyla, sınır değerlerin belirlenmesinde 50-100 MWt arası kapasite kriteri kullanılmıştır. Buna göre; Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 46 / 57 Genellikle doğal gazın sülfür içermediği kabul edilmektedir. Dolayısıyla sülfür oksit sınır değerleri yakıt olarak doğal gaz kullanıldığında endişe yaratmamaktadır. NOx Emisyonu Kuru düşük NOx yakma sisteminin kullanımı NOx miktarının azaltılması için BAT olarak görülmektedir. Proje NOx yakma sistemi kullanacağından BREF’e uygundur. CO Emisyonu CO emisyonlarının en aza indirilmesine dair en elverişli teknik komple yakma tekniği olduğundan proje CO miktarının azaltılmasına dair BAT standardını karşılamaktadır. LCPler hakkında BREF’in yer aldığı Bölüm 7.5.4’de de belirtildiği gibi “NO x emisyon miktarını azaltmak üzere en iyi şekilde optimize edilmiş bir sistem CO seviyelerini de 100 mg/Nm3 seviyesinin altında tutacaktır”. Seymenoba CO seviyelerini %15 O2 için 100 mg/Nm3 seviyesinin altında tutmayı taahhüt eder. Ağır Metaller Ağır metallerin %75-90 düzeyinde azaltılması kumaş filtrelerin kullanılmasıyla gerçekleştirilebilir. Kuru FGD’de reaktif olarak sodyum bikarbonat kullanımı ağır metal içeriğinin minimize edilmesi için bu kılavuzda izlenmektedir. Emisyon Garantileri Projenin GT ve HRSG emisyon garantilerine göre; NOx egzoz gazı emisyonları kararlı durum işletimi esnasında şu yoğunlukları aşmayacaktır; baz yükten -22.4 ila +41.6oC ortam sıcaklığında %70 yüke kadar. CO egzoz gazı emisyonları kararlı durum işletimi esnasında şu yoğunlukları aşmayacaktır; baz yükten -22.4 ila +41.6oC ortam sıcaklığında %70 yüke kadar. Tablo17. GT ve HRSG Emisyon Garantileri* Doğal Gaz Kirletici Likit Yakıt IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref 3 51 50 50-100 152 50 150-300 3 - 35 - 1% veya daha az S yakıt 350 350** 3 - 100 30-100 - 100 30-100 NOx (mg/Nm ) SOx (mg/Nm ) CO (mg/Nm ) * %15 O2, 0°C, 101.325 kPa kuru baca gazı için garanti edilen değerlerdir. **GTlerin yokluğunda Projenin buhar kazanı emisyon garantilerine göre; Her bir buhar kazanı kararlı durum işletimi esnasında şu yoğunlukları aşmayacaktır; baz yükten -22.4 ila +41.6oC ortam sıcaklığında %50 yüke kadar. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 47 / 57 Tablo18. Buhar kazanları emisyon Garantileri* Doğal Gaz Kirletici Likit Yakıt IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref 3 240 100 50-100 400 300 - 3 - 35 - 900-1500 350 100-350 3 - 100 30-100 - 80 - NOx (mg/Nm ) SOx (mg/Nm ) CO (mg/Nm ) * %3 O2, 0°C, 101.325 kPa kuru baca gazı için garanti edilen değerlerdir. Su Kirliliği 9.2 Elektrik üretim santrallarından kaynaklanan bir dizi su kaynaklı etmen bulunur. En önemlilerinden bir tanesi de soğutma suyunun ya soğutma yoluyla ya da soğutma kulesi blöf suyu deşarjı yoluyla tahliye edilmesidir. Diğer etkenler ise kazan blöf suyu deşarjı, ters ozmoz santralı, desülfürizasyon tesisinden çıkan atık sular vb gibi etkenleri içerir. LCPler hakkındaki BREF’e göre yağ kirliliğinin yağ ayrıştırma kuyularıyla önlenmesi bir BAT’tır. Suyu ağır metal içeriğinden arındırma ve içerisindeki katı madde miktarını azaltma amacıyla atık su arıtma tesisi kurulması da bir başka BAT’tır. Endüstriyel Soğutma sistemi (ICS) hakkındaki BREF’e göre ise endüstriyel soğutma sistemlerine dair BAT, su ihtiyacının azaltılması suya karışan salınımların azaltıması, enerji tüketiminin azaltıması vs. gibi bir dizi yaklaşımı içermektedir. Proje su ihtiyacının azaltılmasına dair BAT yaklaşımlarının bir kısmına uygundur, şöyle ki; - Isının yeniden kullanımının optimizasyonu; ve - Devir daim sistemleri (çevrim miktarı 3.28’dir). Katılım miktarının azaltılması için proje aşağıdaki BAT yaklaşımlarını uygulamaktadır: - Sedimantasyonu sınırlamak için ham su tankıyla su hızının optimizasyonu. Suya emisyon karışımının azaltılması için proje indirgenmiş ısı tahliyesinin indirgenmiş çevresel etkisine karşılık ıslak soğutma kulesi tekniğini uygulamaktadır. Amaç, her bir faaliyet sezonu için (yaz ve kış koşulları) Kızılırmak nehrindeki DeltaT’yi azaltmaktır. Proje için aşağıdaki BAT yaklaşımları da değerlendirilmiştir: - 7 ila 9 arası pH için sistem işletimi, - Dozaj sonrası istim boşaltmayı geçici olarak kapatma, - Soğutma suyu kimyasal içeriğinin izlenmesi ve kontrolü, - Korozyonu önlemek için doğru malzeme seçilmesi, - Sistemde atıl alanlardan kaçınılması, - Otomasyonlu temizlik sistemleri, ve Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 48 / 57 - Su hızının 0.8 m/s’nin üzerinde tutulması. Su tahliyesi boru hattı güzergahının belirlenmesinin ardından termal bir modelleme çalışması yapılması tavsiye edilmektedir. Soğutma kulesi istim boşaltması ile beraber nötrleştirme arıtma tesisinden gelen sıvı atık tavsiye edilen boru hattı güzergahını izleyerek nehre boşaltılacak ve aşağıdaki tahliye sınırlarına uygun olacaktır: Tablo19. Garanti edilen Atık Su Deşarj Değerleri Parametre Birim Kompozit Numune 24-saat COD mg/L 30 AKM mg/L 100 Yağ&Gres mg/L 10 Toplam Fosor mg/L - Toplam Siyanür mg/L 0.5 °C 35 - 6-9 Sıcaklık pH Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 49 / 57 10. TÜPRAŞ RAFİNERİSİNİN MEVCUT SANTRALINA GÖRE AVANTAJLAR Tüpraş Rafinerisi’ndeki mevcut termik santral 1986 yılında inşa edilmiştir. Termik santral ünitesi rafinerinin elektrik ihtiyacını karşılamak üzere iki adet 12 MWe CTR12 tipi buhar türbini ve 21 MWe’lik Nuovo Pignone tipi buhar türbini ile donatılmıştır. Birinci ve ikinci türbin 1986 yılında inşa edilmiş olup üçüncüsü (21 MW) 2007 yılında inşa edilmiştir. Kırıkkale rafinerisinde Rafineri gaz ve fuel oil karışımını yakan 120 t/h’lik dört adet kazan vardır. Tüpraş rafinerisi emisyonlarını izleme çalışmasına göre aşağıdaki Tablolar 20 ve 21 hazırlanmıştır. Tablo20. Santral Ünitesi Ortak Bacasının Özellikleri Kaynak F-2201A F-2201B Toplam Termal Güç MW F-2201C F-2201D 211.6 Termal Güç MW 50.45 52.29 54.43 54.43 Termal Güç MW 5.62 44.83 4.95 47.34 5.88 48.55 5.88 48.55 Yakıt Tipi Gaz Fuel-Oil Gaz Fuel-Oil Gaz Fuel-Oil Gaz Fuel-Oil 657.3 4,100 579 4,330 686.6 4,440 686.6 4,440 kg/saat Nm /saat kg/saat Nm /saat kg/saat Nm /saat Yakıt Miktarı 3 Nm /saat 3 Verimlilik 89.3% Baca Çapı Ø = 2.4 m Baca Yüksekliği 120 m 3 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 3 kg/saat Nisan 2013 50 / 57 Tablo21. Rafinerideki Mevcut Santral Ünitesi Ortak Baca Gazı İzleme Sonuçları Baca (m) Çapı 2.40 Baca Yüksekliği (m) 120 Parametreler 1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm Ortalama o Gaz Sıcaklığı ( C) 131 131 O2% 13.15 13.13 Basınç (atm) Nem (%) Baca Gazı Hızı (m/s) Baca Gazı Debi (m3/saat) Baca Gazı Debi (Normal Şartlar Altında) (Nm3/saat) 131 131 13.13 13.14 0.933 12.9 16.3 265.327 167.280 Baca Gazı Debi – Kuru Baz (Normal Şartlar Altında) (Nm 3/saat) Verimlilik (%) 89.3 145.701 89.3 89.3 89.3 Konsantrasyonlar (mg/Nm3) mg/m3 Toz mg/Nm 3%O2 CO 3 ppm mg/m3 mg/Nm3 3%O2 SO2 ppm mg/m3 mg/Nm3 3%O2 NO ppm mg/m3 mg/Nm3 3%O2 ppm NO2 Toplam Organik Bileşikler mg/m3 mg/Nm3 3%O2 mg/Nm3 28.6 30.3 37.4 32.1 39.5 41.8 51.6 44.3 90.5 1 1 1 95.7 4 3 5 118.1 1 1 1 101.4 3 216 389 617 11 218 393 623 3 217 391 620 6 1415 97 88 130 1425 101 91 135 1418 97 88 130 1419 298 102 142 210 309 106 147 218 297 102 142 209 301 103 143 212 481 498 479 486 0.856 0.915 0.832 0.868 Mass Flow (kg/saat) Toplam Organik Bileşikler Toz CO (CO) SO2 Nitrojen Oksitler NO NO2 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 2 2 3 217 391 620 98 89 132 0.1264 6.4576 0.3643 90.3348 19.1883 30.9385 Nisan 2013 51 / 57 Tüpraş Rafinerisi içerisinde bulunan mevcut santralın çevresel ve ekonomik bakımlardan olumsuz etkileri bulunmaktadır. Mevcut santralın enerji verimliliği planlanan Kojenerasyon Santralı’nın verimliliğinden düşüktür. Modelleme çalışmalarına göre, projenin emisyonları (NOx ve CO) Türkiye Kanunlarının belirlemiş olduğu sınır değerlerin oldukça altındadır. Diğer yakıt tiplerine kıyasla çevre dostu olan doğal gaz esas yakıt kaynağı olarak kullanılacaktır. Seçilen sistem yedek yakıta da sahip olacağından proje mevcut santrale kıyasla acil durumlarda dahi rafineriye enerji verilmesinin sürekliliğini garanti etme avantajını beraberinde getirmektedir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 52 / 57 ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ 11. ÇSED, 2012 yılı Nisan ve Kasım ayları arasında DOKAY tarafından AES-Entek adına gerçekleştirilmiştir. EBRD PR1’de istendiği gibi ÇSED sahadaki çevresel ve sosyal temel duruma, bu temel durumu olumsuz etkileyebilecek olan işlerin tanımlanmasına ve projenin doğrudan ve dolaylı etkilerinin değerlendirilmesine dair genel bilgiler vermektedir. Etkiler belirlendiğinde ÇSED projenin hassas alıcılar ve kaynaklar üzerindeki etkilerini azaltmak için hafifletici tedbirler belirlemiştir. ÇSED’in önerilen işler için yeterli olduğu düşünülmüş ve sahadaki inşaat işleri iyi bir şekilde ilerlediği takdirde çevresel ve sosyal boşlukların ÇSED ile ele alınmasının uygun olacağı kanaatine varılmıştır. ÇSED’in ilk kapsam belirleme aşaması aşağıdaki çevresel ve sosyal koşulların değerlendirme kapsamının dışına alınabileceğini belirlemiştir, bunlar; Yerel halk; Arazi iktisap, mecburi imar ve ekonomik yer değiştirme; ve Kültürel miras. 11.1 Proje Sahibi ve Yüklenicinin İşçi Sağlığı & Güvenliği ile Çevre Politikaları Seymenoba Elektrik Üretim A.Ş ve AES – Entek tarafından anahtar teslimi EPC Yüklenicisi olarak görevlendirilen Técnicas Reunidas şirketi tüm projelerinde HSE Yönetim Sistemlerinde belirlenmiş olan prosedürleri uygulamaktadır; belgeleri şunlardır; OHSAS 18001, İşçi Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri; ve ISO 14001, Çevresel Yönetim Sistemleri. HSE Politikaları Seymenoba çalışanlar, yükleniciler, ziyaretçiler ve yerel topluluk üyeleri dahil olmak üzere herkesin birinci derecede öncelikli olacağını taahüt eder. Seymenoba tüm iş kazalarının önlenebileceğine ve her bireyin kendisinin yanı sıra iş arkadaşlarının ve çalışma faaliyetlerinden etkilenen diğer insanların güvenliğinden sorumlu olduğuna inanmaktadır. Seymenoba aşağıdaki hususlar bakımından HSE politikasını uygulamayı taahhüt etmektedir. Seymenoba HSE politikasının gereklerini karşılamak için yeterli kaynağın ayrılmasını ve uygun sorumlulukların belirlenmesini sağlayacaktır. Seymenoba güvenli, sağlıklı ve çevreye duyarlı işletim için programların ve en iyi uygulamaları oluşturacak ve uygulayacaktır. Proje ilgili bütün Türk HSE kanun ve düzenlemeleri, EBRD PRleri, IFC PSsi ve geçerli AB yönergelerine tamamiyle uygun olacaktır. Seymenoba çevre kirliliğinin önlenmesi için gerekli olan tüm çabayı gösterecek ve doğal kaynakları yönetmek için yollar arayacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 53 / 57 Seymenoba gerekli performans ölçüm ve değerlendirmelerine sahip amaç ve hedefleri koyup gözden geçirerek sağlık, güvenlik ve çevresel performansını sürekli olarak geliştirecektir. Projenin HSE yönetiminin başlıca unsuru projenin HSE tehlike / risklerini kontrol altına almak için gerekli olan tüm önemli HSE yönetim eylemlerinin izlenmesidir. Tüm yönetim eylemlerinin belirli standartları karşılamasını sağlamak için yasal uygunluk gerekmektedir. İnşaat izni, Çevre izni ve bağımsız denetim gereklilikleri yasal uygunluğun temel unsurlarıdır. Her eylemi izlemek için, HSE Uygunluk İzleme Sistemi (HSE CTS) kullanılacaktır. Bu sistem düzenli aralıklarla güncellenen (genelde aylık) ve her eylem hakkında bilgi içeren bir veri tabanıdır. Kırıkkale kojenerasyon santralının inşaatı sırasında Seymenoba HSE politikasının paydaşlarının politikaları, Ulusal ve Uluslararası Gerekliliklerle uygunluk yapısı Şekil 10’da gösterilmiştir. Şekil10. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı İnşaat Aşamasının Sağlık, Güvenlik ve Çevresel Yönetim Sistemi Dokümanının Yapısı Kaynak: Kırıkkale kojenerasyon santralı projesi HSE Yönetim Planı Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 54 / 57 HSE yapısı ve sorumluluklar Kırıkkale kojenerasyon santralı projesinin HSE Yönetim Planında tanımlanmış olup aşağıdaki gibidir: İnşaat Müdürü – HSE performansının genel sorumluluğu Şantiye Müdürü – HSE performansının genel sorumluluğu HSE Müdürü – HSE yönetiminin koordinasyon ve liderliği AES-Entek’in HSE Yönetimi yüklenicilerin denetlenmesine dair bir prosedür uygular. Bu prosedüre “Yüklenici Seçim ve yönetimi” adı verilir. Prosedür yüklenicilerin, yüklendikleri işi desteklemek için sağlanması gereken HSE yeterliliklerine, HSE yönetim planlarına, programlarına, prosedürlere ve kaynaklara göre seçildiği bir usul ve proje dahilinde çalışan yüklenicileri denetlemekte kullanılan yöntemleri belirler. Seymenoba Ulusal ÇED dahilinde atık kontrol/atma yönteminin Ulusal ve Uluslararası gerekliliklere göre gerçekleştirileceğini taahhüt eder. Geri dönüştürülebilir malzemeler ruhsatlı geri dönüşüm tesislerine ruhsatlı araçlarla taşınacaktır. Tehlikeli atıklar ilgili düzenlemelere uygun olarak atılacaktır. İletim hatlarının etki alanı hakkındaki çalışma ayrı bir ÇED çalışmasına konu olacağından Ulusal ÇED sırasında gerçekleştirilmemiştir. Bununla beraber EBRD ve IFC gerekliliklerine göre iletim hatlarının etki alanı ve etkileri ÇSED çalışmaları sırasında kapsam içerisine alınacaktır. Técnicas Reunidas’ın Kurumsal HSE politikası iki temel prensibe dayanır: Güvenlik seviyesi ile sağlık ve ergonomiklik standartları kontrol edilebilir ve gerçekleştirilebilir. Projenin çevreye olumsuz etkileri minimize edilir. Técnicas Reunidas bu tür prensiplerin gerçekleştirilmesinin tüm proje boyunca tasarımın sürekli olarak izlenmesiyle sağlanabileceğine inanmaktadır. HSE hususları ve eylemleri düzenli olarak tanımlanacak ve belgelenecektir. Técnicas Reunidas Kalite, Sağlık, Güvenlik ve Çevre Politikasının anlaşılmasını, uygulanmasını, sürekli güncellenmesini ve organizasyonun her seviyesine duyurulmasını sağlar. Şirket; Çalışma yöntem ve prosedürlerinde sürekli bir iyileştirmenin gidermeye çalışmadan önce önleme anlayışıyla “yapacağın şeyi en baştan doğru yap” mantığıyla desteklemeyi; Kalite ve HSE amaçları koymayı ve bunları düzenli aralıklarla gözden geçirmeyi Seymenoba’nın belirlediği, mevcut mevzuatın ve geçerli yasaların aynı zamanda Seymenoba’nın ileride desteklemeyi tercih edeceği başka gereklilikleri de karşılamayı, Personelinin, ortaklarının ve diğer işbirliği içinde olduğu tarafların Kalite ve HSE bilgisini desteklemenin yanı sıra farkındalıklarını arttırmayı, Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 55 / 57 Personeline, ortaklarına ve diğer işbirliği içinde olduğu taraflara yeterli ve sürekli eğitim vermeyi, Enerjinin verimli kullanımı, çevre koruma ve kirlilik önleme hususlarını tüm faaliyetlerinde dikkate almayı, Tüm personeline güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı sağlayabilmek için kaza önleme anlayışını desteklemeyi taahhüt eder. Projenin ve Şantiyenin Técnicas Reunidas HSE örgüt şemaları sırasıyla Şekil 11 ve 12’de verilmiştir. Şekil11. Técnicas Reunidas Proje HSE Örgüt Şeması Şekil12. Técnicas Reunidas Şantiye HSE Örgüt Şeması Ulusal ve uluslararası standartları karşılamak üzere projenin inşa dönemi için bir İnşaat Çevre Yönetim Planı (CEMP) hazırlanacaktır. CEMP geçerli yasa ve proje standartları, çevre politika ve düzenlemelerini, izinleri, göreve başlama ve eğitimler, denetimler ve raporlamanın yanı sıra çevresel izleme mekanizmaları gibi konuları kapsayacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 56 / 57 11.2 Proje Sahibi ve Yüklenicinin Sosyal Politikaları 11.2.1 İşçiler için Şikayet Mekanizması AES-Entek personelinin işyeriyle ilgili sorunları dile getirebildiği bir “Yardım Hattı”na sahiptir. Bu mekanizmanın ayrıntıları Şekil 13’te verilmiştir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 57 / 57 THE HELPLINE YARDIM HATTI The Helpline is available Yardım Hattı’na – – – – – – 24 hours a day 7 days a week In Turkish 7 gün 24 saat Türkçe ulaşılabilir. Yardım Hattı Nedir? What is it? AES Entek, çalışanlarına sorularını ve kaygılarını amirlerine rahatça paylaşabilecekleri bir çalışma ortamı yaratmak için çaba gösterir. Bazı durumlarda, AES Entek çalışanları kendilerini bu durumda rahat hissedemeyebilir. Yardım Hattı, AES Entek çalışanlarının tavsiye alabilecekleri ve All efforts are made to preserve the görevi suistimali bildirebilecekleri başka bir seçenektir. confidentiality of the Helpline report. Yardım Hattı’na iletilen raporların AES Entek will not tolerate retaliation against any AES Entek person for raising gizliliğinin korunması için her türlü önlem questions or making a good faith report of alınmıştır. AES Entek strives to create a work environment where AES Entek people feel free to raise questions or concerns directly to AES Entek leaders. However, in some cases AES Entek people may not feel comfortable doing this. The Helpline offers another option for AES Entek people to request advice or report wrongdoing. improper behavior. Caller may remain anonymous. How does it work? – – – – Caller makes a report via the Internet or telephone Caller receives a report identification number and is assigned a date to check back on the status of the report All reports are tracked in a confidential database At the conclusion of the investigation, a final response is delivered to the caller and logged in the database How to contact the Helpline? Bir ihlali, şüpheli bir davranışı ya da gerçeğe dayalı bir endişeyi raporlayan bir çalışana karşı misilleme yapana tölerans gösterilmeyecektir. Arayan kişi adını gizleyebilir. Nasıl çalışır? – – – – Arayan kişi Internet ya da telefon hattından ulaşabilir Arayan kişiye bir kimlik numarası verilir ve raporun durumunu kontrol etmesi için bir tarih verilir Bütün raporlar gizli bir veritabında takip edilir Soruşturmanın sonunda, arayana nihai karar bildirilir ve sisteme kaydedilir. Yardım Hattı’na nasıl ulaşılır? Şekil13. AES-Entek Yardım Hattı Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 58 / 57 11.2.2 Toplumsal İlişkiler ve Projeyle İlgili Şikayet Mekanizması Şikayet mekanizması proje süresince devam ettirilecek ve ayrıca proje çalışanları için de taşeronlar vasıtasıyla projeye dahil olan personel dışı kişiler de dahil olmak üzere kullanılabilir olacaktır. Şikayet prosedürünün amacı yerel/ bölgesel makamlar, yakın yerleşim alanlarında yaşayanlar, Seymenoba çalışanları, Seymenoba yüklenicilerinin personeli ve diğer ilgili taraflar da dahil olmak üzere tüm proje paydaşlarından gelen tüm yorum ve şikayetlerin uygun şekilde ve zamanında değerlendirilip yanıtlanmasını sağlamaktır. Tüm şikayetler makul bir zaman çerçevesinde kabul edilecek ve yanıtlanacaktır. Seymenoba elektrik projeyle ilgili tüm yorum ve şikayetleri alacaktır. Şekil 7’de bir Şikayet Formu verilmiştir. Yorumlar ve şikayetler yorum/şikayet bırakanın adını/ grubunu, alındığı tarihi, meseleye dair kısa açıklamayı, yapılması önerilen düzeltici eylemler (uygunsa) hakkında bilgileri ve yorum/şikayet bırakana yanıt gönderim tarihini içeren Şikayetler/ Yorumlar Kayıt Defterinde özet halinde listelenecektir. Her kişi veya kuruluş iletişim bilgilerini kullanarak şahsen veya posta, elektronik posta veya telefon ile yorum / şikayette bulunabilir. Toplumsal ilişkiler programının kayıtları ve şikayetler şirketlerce alınıp saklanacaktır. Bu kayıtlar aşağıdaki bilgileri içerecektir: Toplumsal İşbirliği Toplantılarının Tutanakları HSE Komisyon Toplantılarının Tutanakları Santral Yönetimi HSE Performans Gözden Geçirme Toplantılarının Tutanakları Şahsen, telefonla veya yazılı olarak yapılmış şikayetlerin Şikayet Formları Toplumsal ilişkiler programı ile ilgili her ne şekilde olursa olsun tüm diğer yazışmaların esas suretleri Toplumsal ilişkiler programının kayıtları şirketin faaliyet ömrü boyunca saklanacaktır. Toplumsal ilişkiler programı kayıtları kolay erişim ve gözden geçirmeye olanak sağlayacak şekilde saklanacaktır. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 59 / 57 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 60 / 57 Şekil14. Seymenoba Şikayet Formu Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 61 / 57 11.2.3 Sağlık, Güvenlik ve Çevre (HSE) Yönetim Planı Bu bölüm sağlık, güvenlik ve çevre (HSE) yönetimini kontrol etmek için kullanılacak genel yönetim plan ve sistemini ele alır ve özellikle Seymenoba Elektrik Üretim ve Ticaret Anonim Şirketine ait Kırıkkale 233.7 MWe’lik Doğal Gaz Yakan Kojenerasyon Santralı projesinin inşaat, kurulum, başlatma ve işletmeye alma faaliyetleri için uygulanır. Bu bölümün amacı projedeki inşaat, başlatma ve işletmeye alma faaliyetleri içerisinde Sağlık, Güvenlik ve Çevre yönetimini uygulayan rehber prensipleri, yönetim yapısını, örgütü ve özel programların genel çerçevesini belirler. İnşaat müdürü HSE Yönetim Planının, inşaat projesiyle ilgili plan ve programların genel uygulamasını sağlamaktan sorumludur. Şantiye müdürü şantiyede HSE yönetim planı ve ilgili plan ve programların genel uygulanmasını sağlamaktan sorumludur. HSE müdürü HSE yönetim sisteminin ve ilgili plan ve programların şantiyede genel uygulamasının tasarım, düzenleme, yönetiminden ve tesisinden sorumludur. Personel HSE yönetim sistemi, planları, programlarının ve tüm bireysel bileşenlerin genel görevlerinin bir parçası olarak ve yapmakta oldukları tüm iş aktiviteleriyle ilgili olarak uygulanmasından sorumludur. Seymenoba Elektrik projenin inşaat ve işletim süreci boyunca yüksek standartta sağlık, güvenlik ve çevre yönetimini sağlamayı taahhüt eder. Bu taahhüt şirketin iyi endüstriyel uygulamaları gerçekleştirme ve yerel toplumun hoş karşılanan, sorumlu ve uzun vadeli bir üyesi olma amacının merkezindedir. HSE yönetim sistemi şirketin inşaat, başlatma ve işletmeye alma faaliyetleri ile ilgili HSE hususlarını etkin bir şekilde yönetebileceği bir çerçeve sağlamak üzere geliştirilmiştir. Anlayış şöyledir; HSE hususları şirketin günlük iş faaliyetlerine entegre edilir ki iyi HSE yönetimi bu şekilde işin normal, kabul görmüş bir parçası haline gelsin ve ekstra bir külfet veya inşaattan ayrı bir ekstra çaba olarak görülmesin. HSE yönetim sistemi son teknoloji, uluslararası elektrik santral inşaatları HSE yönetimi ilke ve uygulamaları gereği, HSE performansında sürekli iyileştirmeyi destekleyerek iyi endüstri uygulamalarını ve ISO 14001:2004 – Çevre Yönetim Sistemi ve OHSAS 18001:1999 – İşçi Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin belirlediği gereklilikleri de içerecek şekilde tasarlanmıştır. Bununla beraber ISO 14001 ve OHSAS 18001 sertifikalarının olması zorunlu olmayıp proje yönetiminin takdir edeceği bir husustur. HSE yönetim sistemi PLANLA-YAP-KONTROL ET-EYLEME GEÇ “sürekli iyileştirme” modelini izler, bu model aşağıda Şekil 15’te verilmiştir: Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 62 / 57 Şekil15. Seymenoba PLANLA-YAP-KONTROL ET-EYLEME GEÇ “Sürekli İyileştirme” Modeli Politika aşaması sağlık, güvenlik ve çevre sorunlarını ele alan bir yönetim taahhüdünü içerir. Planlama (PLAN-PLANLA) aşaması projenin ve beraberindeki iş faaliyetlerinin tehlike tanımının ve risk değerlendirmesinin yapılmasını ve bu tehlike/ risklerin kontrol edildiği uygun yönetim programlarının tasarlanmasını içerir. Uygulama ve işletme (DO-YAP) aşaması tehlike/ risklerin uygun şekilde yönetimini sağlayacak inşaat, başlatma ve işletmeye alma faaliyetleri üzerindeki kontrollerin uygulanmasını kapsar (yazılı prosedürler, personel bilgilendirme/talimat/eğitimi ve kayıt tutma ile). Kontrol ve düzeltme eylemi (CHECK-KONTROL ET) aşaması kontrol tedbirlerinin saha araştırmaları, geziler, gözden geçirmeler, denetimler vs. ile öngörülmüş olanın fiilen yapılmakta olduğunu sahada görmek amacıyla yapıldığı doğrulama faaliyetini içerir. Son oaral yönetim gözden geçirme (ACT-EYLEME GEÇ) aşaması şirketin tüm HSE yönetim sistemi bakımından performansını ve işleyen bir araç olarak HSE yönetim sisteminin kendisini gözden geçirmeyi, etkinliğini sürdürmesini sağlamak ve performansta sürekli iyileştirmeyi desteklemek için gerekli değişikliklerin yapılmasını içerir. HSE yönetim sistemi HSE yönetimini, örgüt ve roller& sorumluluklar, iletişim, iş faaliyetlerinin fiziki kontrolü, çalışma prosedürleri, kaza ve acil durum müdahaleleri ve personel için sosyal tesislerin kurulması dahil her açıdan değerlendirir. HSE yönetim sisteminin bir parçası da gerek dahili gerek harici yazışmaları, toplumsal ilişkiler de dahil olmak üzere kapsar. Dolayısıyla tam anlamıyla uygulandığında HSE yönetim sistemi işletme güvenliğini, çevrenin korunmasını sağlayan geniş kapsamlı eksiksiz bir yöntem olup inşaat, başlatma ve işletmeye alma faaliyetleriyle entegre ve Seymenoba Elektriğin ticari başarısında önemli bir katkı sağlayıcı olma niteliklerine sahiptir. Yangın, kazalar, sızıntı dahil Risk analizi ve acil durum müdahale planları projenin inşaatı aşamasında hazırlanacaktır. Bununla beraber, işçi sağlığı ve güvenliğine dair genel Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 63 / 57 hafifletici tedbirler şöyledir: Çalışanlara sağlık ve güvenlik gerekliliklerine göre eğitim verilecektir; Yüksekte çalışmayla ilgili tüm tedbirler planlanan projenin inşaat ve işletme safhaları boyunca EBRD Kılavuzları ve yerel düzenlemelere uygun olarak alınacaktır; Santralde kullanılan tüm kimyasallar için Materyal Güvenliği Veri Sayfaları sahada ve ilgili personelin kolayca erişebileceği yerlerde bulundurulacaktır; Kimyasallarla çalışan tüm personel için Uygun ve Onaylı Kişisel Koruyucu Ekipman (PPE) sağlanacak ve bunların kullanım ve bakımlarıyla ilgili eğitim verilecektir; Kilit konumdaki personel ilk yardım konusunda eğitilecek ve bunlara geçerli eğitim sertifikası verilecektir; Çalışanlar yangın söndürme sistem ve ekipmanlarının kullanımı konusunda eğitilecektir. 11.2.4 Çalışanların Barınma ve Ulaşımı İnşaat aşamasında işçiler Proje Yüklenicisinin sağlayacağı Kırıkkale ili veya Hacılar ilçesinde bulunan bir misafirhanede kalacaklardır. İşe proje yüklenicisinin sağlayacağı geliş – gidiş (BIBO) servisleriyle gidip geleceklerdir. Kırıkkale merkezde ikamet eden işçiler tüm diğer işçilerle ortaklaşa vardiya döngüsü temelinde çalıştıkları şantieye günlük taşınacaktır. Hali hazırda bu seferler yaklaşık 30 dakika sürmektedir fakat bay-pas güzergahının yapılmasıyla önemli oranda kısaltılabilir. Proje inşaat alanı yürürlükteki Türk Standartları ve EBRD’nin “İşçilerin Barınma Süreç ve Standartları” başlıklı kılavuz notundaki talimatlar gereği yönetilecektir. Standartların kilit unsurları aşağıdaki gibidir: İklim koşulları: şantiyede oluşabilecek normalin üzerindeki hava koşulları yaşanması halinde, kışın ısıtmalı ve yazın havalandırma veya klimalı barınma sağlanacak böylece kapalı alandaki sıcaklık sürekli olarak 20oC civarında tutulacaktır; İçme suyu: her zaman ya içme suyu kalitesinin garanti edilebildiği takdirde usule uygun musluklardan veya şişelerde yeterli miktarlarda sağlanacaktır; Aşağıdaki standartlar barınma ve sıhhi tesisatlar için geçerlidir; Günlük işçi başına 100 litre su ortalama kişisel hijyen amacıyla sağlanacaktır. Bu su aksi açıkça belirtilmedikçe içme suyu kalitesinde olacaktır. On kişiye bir el yıkama evyesi; On kişiye bir tuvalet; Onbeş kişiye bir pisuvar. İnşaat alanı 585 işçi, denetçi ve yönetim personeline kadar barındırmak üzere tasarlanmıştır. İnşaat alanı yemekhaneler, rekreasyon tesisleri ve tıbbi tesislerle Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 64 / 57 donatılmıştır. Uzaktaki inşaat kampları 585 işçiye kadar barındırabilmekte ve Hacılar ilçesi merkezinden şantiye tesislerine malzeme tedariki sağlamaktadır. Yangın söndürücüler ve yangın acil durum prosedürleri yerinde olup şantiyede eğitimli yangın muhafızları bulunmaktadır. Gerekli olan tüm güvenlik tedbirleri acil durum çıkış kapısı, yangın alarm sistemi, vs. yüklenici tarafından alınacaktır. 11.2.5 İnsan Kaynakları Politikası AES-Entek’in “Etik Davranış Kuralları ve Uygulama İlkeleri” başlıklı bir dokümanı vardır. Bu doküman AES-Entek’in iç ve dış ilişkilerindeki ilke ve sorumluluklarının yanı sıra çalışanların da uyacağı etik davranış kurallarını da kapsar. Çalışanlar doküman hakkında bilgi sahibidirler ve buna uygun şekilde davranmaları kendilerinden beklenmektedir. Bu dokümanda AES-Entek personel ilişkileriyle ilgili temel ilkeleri sıralamaktadır, şöyle ki; İşe alım ve istihdamda kilit ve tek bir kriter olarak belirli bir amaç için işle-ilgili liyakat aranması ve fırsat eşitliği sunulması; İstihdam kararları cinsiyet, ırk, uyruk, etnik köken, din veya inanış, engellilik, yaş veya seksüel tercihler gibi işin özüyle alakası olmayan şahsi özellikler temelinde yapılamaz, İnsan kaynakları politikaları işgücüne uygun olarak sürdürülecektir; Tüm işçiler çalışma koşulları ve istihdam şartları hakkında, maaş, çalışma saati, mesai düzenlemeleri ve mesai ödemesi ile her türlü faydalarla ilgili haklarını içeren bir belge alacaklardır; Şirketi ileri taşıyacak en nitelikli ve yetenekli gençler ile en deneyimli profesyonlellerin şirkete çekilmesi; Çalışanların becerilerinin, güçlü ve yaratıcı yanlarının en üst seviyeye çıkarılması; Eğitim, rehberlik ve gelişim için çalışanlara her birinin mükemmelliğe ulaşması için teşvik edecek şekilde fırsat eşitliği sunulması; Başarıyı ve muvaffakiyeti adil ve rekabetçi maaş politikaları ile etkili ve objektif performans değerlendirmesi ve takdir sistem ve uygulamaları yoluyla ödüllendirme; Çalışanların şirkete sadakatinin prim ve ödüllendirme politikalarında fırsat eşitliği sunarak arttırma ve teşvik etme; Her zaman işgücü barışının korunması ve sürdürülmesi ile her bir çalışana şirketin çalışmak için ideal bir yer olduğunun gösterilmeye çalışılması; Çalışanlara temiz, sağlıklı, hijyenik ve güvenli çalışma koşullarının sağlanması; En önemli unsurları işbirliği, dayanışma ve birlik içinde hareket etme olan ortak saygıyı teşvik edici şeffaf bir çalışma ortamının yaratılması ve sürdürülmesi; İş yerinde tacize en ufak bir tölerans dahi gösterilmemesi; Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 65 / 57 Çalışanların yorum ve önerilerinin hoş karşılanması, yanıtlanması ile motivasyon arttırıcı tedbirlerin alınması; ve Yasal yükümlülükler haricinde ilgili çalışanın bilgisi ve önceden alınmış oluru olmadan hakkındaki özel bilgilerin üçüncü taraflarla kesinlikle paylaşılmaması. değerlendirilmesi ve İşe alım politikasında Técnicas Reunidas aşağıdakileri taahhüt eder; Técnicas Reunidas işe alım süreçlerini fırsat eşitliği sağlanması ve ayrımcılık yapılmaması ilkelerine saygı çerçevesinde gerçekleştirir. Técnicas Reunidas’daki işe alım süreçleri insana saygı, bilginin şeffaflığı, dürüstlük ve işte profesyonellik çerçevesinde yürütülür. Técnicas Reunidas işe alım süreçlerine katılan adayların bilgilerinin gizliliğini garanti eder. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013 66 / 57 12. REFERANSLAR European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). (2008). Environmental and Social Policy. European Union (EU). (November 24, 2010). Directive 2010/75/EU of the European Parliament and of the Council on Industrial Emissions (IPPC). European Commission (EC) (December 2001). Integrated Pollution Prevention and Control “Reference Document on the application of Best Available Techniques to Industrial Cooling Systems”. European Commission (EC). (July 2006). Integrated Pollution Prevention and Control “Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants”. International Finance Corporation (IFC). (2012). Sustainability Framework, Policy and Performance Standards on Environmental and Social Sustainability Access to Information Policy. International Finance Corporation (IFC). (December 19, 2008). Environmental, Health, and Safety Guidelines for Thermal Power Plants. International Finance Corporation (IFC). (April 30, 2007). Environmental, Health, and Safety Guidelines for Electric Power Transmission and Distribution. International Finance Corporation (IFC). (April 30, 2007). Environmental, Health, and Safety Guidelines for Environmental Wastewater and Ambient Water Quality. Seymenoba A.Ş. (2013) Kırıkkale CPP Project HSE Management Plan (Doc. No. SYMO-PEP-HSE-00002-R0A). Técnicas Reunidas. (2012). Kırıkkale CPP Project Technical Proposal-Chapter 22:HSE. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı Uluslararası ÇSED Çalışmasına Ait Ek Doküman Proje No: 169.02.02 Nisan 2013