Burdur Havzası Eylem Plan Raporu

Transkript

TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE)
Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Burdur Havzası
Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 466
GüncelleĢtirme Sayısı: 01
ĠÇĠNDEKĠLER
KISALTMALAR ..................................................................................................................... 7
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ............................................................................................................... 9
TABLO LĠSTESĠ ...................................................................................................................15
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ .................................................................................................................19
EXECUTIVE SUMMARY ......................................................................................................51
1.
GĠRĠġ ...........................................................................................................................77
1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim ....................................................78
1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları ............................................................................83
1.2.1.
Veri Temini ......................................................................................................85
1.2.2.
Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları .........................................................86
1.2.3.
Arazi ÇalıĢmaları .............................................................................................92
1.2.4.
Planlama ÇalıĢmaları ......................................................................................93
2.
PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI ...................................................................................95
3.
HAVZA GENEL DURUMU ............................................................................................99
3.1. YerleĢim Yerleri ......................................................................................................99
3.2. Coğrafi Durum ......................................................................................................104
3.3. Meteorolojik Bilgiler ..............................................................................................117
3.4. Arazi Kullanımı .....................................................................................................127
3.5. Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri..........................................................................134
3.5.1.
Tarım ............................................................................................................134
3.5.2.
Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı .........................................................................145
3.5.3.
Hayvancılık ...................................................................................................147
3.6. Sanayi Durumu ....................................................................................................149
3.6.1.
Tekil Sanayi Tesisleri ....................................................................................149
3.6.2.
Organize Sanayi Bölgeleri .............................................................................155
3.7. Korunan Alanlar ...................................................................................................158
3.8. Su Kaynakları .......................................................................................................164
3.8.1.
Barajlar .........................................................................................................166
3.8.2.
Göletler .........................................................................................................167
3.8.3.
Yeraltı Suları .................................................................................................168
3.9. Deniz DeĢarjları....................................................................................................169
4.
SU KAYNAKLARININ MEVCUT VE PLANLANAN DURUMU .....................................171
4.1. Türkiye Geneli ......................................................................................................171
4.1.1.
Türkiye‘nin Su Potansiyeli .............................................................................171
4.1.2.
Sektörel Su Kullanımları ................................................................................174
4.1.3.
ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ........................................176
4.1.4.
Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi ...................................177
4.2. Burdur Havzası ....................................................................................................187
5.
4.2.1.
Havza Su Potansiyeli ....................................................................................187
4.2.2.
Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu ..................................................188
4.2.3.
ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ........................................189
4.2.4.
Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar .......................................................................190
4.2.5.
2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri ...................................190
ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ ..............................................................................201
5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı ........................................................................................204
5.1.1.
Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu ..............................204
5.1.2.
Evsel AAT Durumu ........................................................................................204
5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı ..................................................................................219
5.2.1.
Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu ......................................220
5.2.2.
Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu ...................................................230
5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı ..................................................................................247
6.
5.3.1.
Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu ....................................................................247
5.3.2.
Tıbbi Atık Bertaraf Durumu ............................................................................259
SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI ...........261
6.1. Su Kalitesi Sınıflamaları .......................................................................................261
6.1.1.
Yöntem .........................................................................................................261
6.1.2.
Akarsu Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları .................................................265
6.1.3.
Burdur Gölü Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları .........................................272
6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması ...........................................................................273
6.2.1.
Nüfus Tahminleri ...........................................................................................274
6.2.2.
Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri ................................................280
6.2.2.1.
Kentsel Kirlilik Yükleri .............................................................................280
6.2.2.2.
Endüstriyel Kirlilik Yükleri .......................................................................288
6.2.2.3.
Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri .............................303
6.2.2.4
6.2.3.
Noktasal Kirlilik Yüklerin Değerlendirilmesi .............................................315
Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri .....................................................320
6.2.3.1.
Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ..........................321
6.2.3.2.
Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .........323
6.2.3.3.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .............327
6.2.3.4.
Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
329
6.2.3.5.
Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .................331
6.2.3.6.
Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ...............333
6.2.3.7.
Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi ...............................................335
6.2.4.
7.
Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi ............................................................343
HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ...............349
7.1. Baskı ve Etkiler ....................................................................................................349
7.1.1.
Isparta ...........................................................................................................350
7.1.2.
Burdur ...........................................................................................................351
7.1.3.
Denizli ...........................................................................................................352
7.1.4.
Afyonkarahisar ..............................................................................................353
7.2. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri.......................................................................353
7.2.1.
Burdur Gölü...................................................................................................353
7.2.2.
Acıgöl ............................................................................................................357
7.2.3.
Baraj Gölleri ..................................................................................................361
7.3. Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler ...............................................362
7.3.1.
Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) .............................362
7.3.2.
Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) .............................365
7.3.3.
Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) ............................366
7.4. Genel Çözüm Önerileri .........................................................................................366
7.4.1.
Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması Ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı
......................................................................................................................366
7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra
Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar ...................................................................................371
7.4.3.
Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ...................................................376
7.4.3.1.
Tarımsal Kirlilik Yönetimi ........................................................................376
7.4.3.2.
AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması ...............................................380
7.4.3.3.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi ....................381
7.4.4.
Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler ........................................................383
7.4.5. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve
Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler .................................................................384
7.4.6.
8.
Arıtma Çamurları Yönetimi ............................................................................386
HAVZA KORUMA EYLEM PLANI ...............................................................................393
8.1. Havza Yönetimi ....................................................................................................393
8.1.1.
Türkiye‘de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu ........................393
8.1.2.
AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi .....................................................398
8.1.2.1.
Fransa‘da Havza Yönetimi .....................................................................398
8.1.2.2.
Ġngiltere‘de Havza Yönetimi ....................................................................404
8.1.2.3.
Ġspanya‘da Havza Yönetimi ....................................................................408
8.1.3.
Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi .........................................413
8.2. Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler ..............422
8.3. Kentsel AAT Planlamaları.....................................................................................427
8.4. Burdur Havzası Koruma Eylem Planı ...................................................................437
8.4.1.
Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması.................................437
8.4.2.
Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması ..............................437
8.4.3.
Atıksu Yönetimi .............................................................................................437
8.4.3.1.
Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi..............................................................437
8.4.3.2.
Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi ...........................................438
8.4.3.3.
Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu .........................................438
8.4.3.4.
Yağmur Suyu Altyapı Durumu ................................................................439
8.4.3.5.
Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi .................................439
8.4.3.6.
Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi .....................................439
8.4.4.
Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi .......................................................................440
8.4.4.1.
Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları ........440
8.4.4.2.
Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri ..............................441
8.4.4.3.
Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu ......................441
8.4.4.4.
Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları ..................................442
8.4.4.5.
Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları ....................................................442
8.4.5.
Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ...................................................442
8.4.5.1.
Tarımsal Kirlilik Yönetimi ........................................................................442
8.4.5.2.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi ....................444
8.4.6.
Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları .........................446
8.4.6.1.
Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları ..........................................................447
8.4.6.2.
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları .....................................447
8.4.6.3.
TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu ...............................447
8.4.7.
Su Kaynakları Yönetimi .................................................................................448
8.4.7.1.
Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları .....................................448
8.4.7.2.
Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları .......................449
8.4.7.3.
Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi ..................................449
8.4.7.4.
Su Kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve
Bilinçlendirme ÇalıĢmaları .......................................................................................450
8.4.7.5.
Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi ...450
8.4.7.6.
Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi ...................................................450
8.4.7.7.
Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması .........................451
8.4.7.8.
Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi ....................................................452
8.4.7.9.
ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanımı Uygulamaları .............................452
8.4.7.10.
Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması .........................................453
8.4.7.11.
Sulak Alan Yönetimi ...............................................................................453
8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin
ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi .......................................................................454
8.4.7.13.
Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi 454
8.4.8.
Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri................................................................454
8.4.9.
Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması ...................................................454
8.4.9.1.
Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması .......................455
8.4.9.2.
Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması .....................455
8.4.9.3.
Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu .455
8.4.9.4.
Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması ..........455
KAYNAKLAR ......................................................................................................................457
EKLER – CĠLT II
KISALTMALAR
AAT
: Atıksu Arıtma Tesisi
AB
: Avrupa Birliği
ADNKS
: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
ATM
: Atık Toplama Merkezi
BOĠ
: Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı
BOTAġ
: Boru Hatları Ġle Petrol TaĢıma Anonim ġirketi
BUKAB
: Burdur Katı Atık Birliği
BURORSAN
: Burdur Organize Sanayi Bölgesi
ÇĠD
: Çevresel Ġhtiyaç Debisi
ÇOB
: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
DENSER
: Denizli Serbest Bölgesi
DMĠ
: Devlet Meteoroloji ĠĢleri
DSĠ
: Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü
EHY
: Entegre Havza Yönetimi
EN
: EĢdeğer Nüfus
GIS
: Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri)
GSKA
: Gaz Sıvı Katı Ayırıcı
HSA/ÇĠB
: Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma
ISDOSB
: Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi
ĠB
: Ġller Bankası
ĠBĠM
: Ġl Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü
ĠÇDR
: Ġl Çevre Durum Raporları
ĠTÜ
: Ġstanbul Teknik Üniversitesi
ĠYM
: Ġlk Yatırım Maliyeti
KHGM
: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
KOĠ
: Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı
KSS
: Küçük Sanayi Sitesi
MGT
: Maddesel Geri Kazanma Tesisi
MSB
: Milli Savunma Bakanlığı
N
: Azot
NH4-N
: Amonyum Azotu
NO2-N
: Nitrit Azotu
NO3-N
: Nitrat Azotu
OSB
: Organize Sanayi Bölgesi
P
: Fosfor
SÇD
: Su Çerçeve Direktifi
SKGĠ
: Su Kalite Gözlem Ġstasyonu
SKKY
: Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
TAKM
: Toplam Askıda Katı Madde
TĠM
: Tarım Ġl Müdürlüğü
TKĠB
: Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı
TKN
: Toplam Kjeldahl Azotu
TN
: Toplam Azot
TP
: Toplam Fosfor
TÜBĠTAK
: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu
TÜĠK
: Türkiye Ġstatistik Kurumu
UASB
: Yukarı AkıĢlı Havasız Çamur Yatağı
USAK
: Ulusal Sulak Alan Komisyonu
YAS
: Yeraltı Suyu
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası ..................................................................................83
ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler.......................................................85
ġekil 3: Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi ..................................................87
ġekil 4: Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması ..........................88
ġekil 5: Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri .........................................................89
ġekil 6: Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi ...............90
ġekil 7: 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri .........................................91
ġekil 8: 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular ................................91
ġekil 9: 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog ..................................92
ġekil 10: ArcGIS Veri Modeli ................................................................................................94
ġekil 11 : 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı ...........................................................96
ġekil 12: Havzaların Nüfus Dağılımları ................................................................................97
ġekil 13: Havzada Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı ............................................................100
ġekil 14: Burdur Havzası Siyasi Haritası ............................................................................101
ġekil 15: Burdur Havzası YerleĢim Yerleri Haritası .............................................................103
ġekil 16: Burdur Havzası Fiziki Haritası ..............................................................................105
ġekil 17 : Burdur Gölü Kıyı Kenar Çizgisinin Yıllara Göre DeğiĢimi ....................................110
ġekil 18 : Burdur Gölü Tabanının Topoğrafyası ..................................................................111
ġekil 19: Burdur Havzası Akarsu ve Göller Haritası ............................................................114
ġekil 20: Burdur Havzası‘ndaki Aylara Göre Yıllık Ortalama Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009)
...........................................................................................................................................118
ġekil 21: Burdur Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası ..........................................................119
ġekil 22: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum Sıcaklık DeğiĢimleri (19752009) ..................................................................................................................................120
ġekil 23: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Minimum Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009)
...........................................................................................................................................120
ġekil 24: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Ortalama YağıĢlar (1975-2009)..............121
ġekil 25: Burdur Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası .................................................122
ġekil 26: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum YağıĢlar (1975-2009) ...........122
ġekil 27: Burdur Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası ...............................................123
ġekil 28: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri ..................124
ġekil 29: Burdur Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası ......................................................125
ġekil 30: Burdur Havzası BuharlaĢma Haritası ...................................................................126
ġekil 31: Burdur Havzası Karlı Kaplı Gün Haritası ..............................................................126
ġekil 32: Burdur Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası .......................................................127
ġekil 33: Burdur Havzası Arazi Kullanımı ...........................................................................131
ġekil 34: Burdur Havzası Arazi Kullanım Haritası ...............................................................132
ġekil 35: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması ................................134
ġekil 36: Burdur Arazi Kullanımı .........................................................................................135
ġekil 37: Havzada Yer Alan Bazı Ġlçelere Ait Sulanan Sulanmayan Arazi Dağılımı .............137
ġekil 38: Isparta Arazi Kullanımı .........................................................................................138
ġekil 39: Keçiborlu'da YetiĢtirilen Ürünler ...........................................................................140
ġekil 40: Denizli Arazi Kullanımı .........................................................................................141
ġekil 41: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı ............................................................................143
ġekil 42: Tarım Alanlarının KullanılıĢ Amaçlarına Göre Dağılımı ........................................144
ġekil 43: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu ......................................................................144
ġekil 44: Antalya Arazi Kullanımı ........................................................................................145
ġekil 45: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kıllanım Dağılımı .........................................147
ġekil 46: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu ................152
ġekil 47: Burdur Havzası'nda Yer Alan Afyonkarahisar'a Bağlı Ġlçelerin Sanayi Sektörel
Dağılımı ..............................................................................................................................155
ġekil 48: Burdur OSB‘de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı ..............................157
ġekil 49: Isparta Süleyman Demirel OSB‘de Yer Alan Firmaların Üretim Alanları ...............158
ġekil 50: Burdur Havzası Korunan Alanlar Haritası.............................................................162
ġekil 51: Burdur Havzası Baraj ve Göletler Haritası ............................................................168
ġekil 52: Ülkemiz Su Potansiyeli ........................................................................................171
ġekil 53: Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı ...................................................172
ġekil 54: Sektörel Su Kullanım Durumu ..............................................................................175
ġekil 55: ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı ........................................180
ġekil 56: Burdur Havzası‘nda Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu .188
ġekil 57: 2010 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı .................................................................192
ġekil 61: Burdur Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği .......................................196
ġekil 62: Burdur Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası ....................................203
ġekil 63: Burdur Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu..................................................204
ġekil 64: Burdur Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu .................................................205
ġekil 65: Senir Belediyesi AAT Proses Akım ġeması .........................................................206
ġekil 66: Burdur Belediyesi AAT Proses Akım ġeması .......................................................209
ġekil 67: Ġnceler AAT Proses Akım ġeması ........................................................................214
ġekil 68: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Proses Akım ġeması..................................224
ġekil 69: GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. Paket AAT Proses Akım ġeması .......232
ġekil 70: Süleyman Demirel Havalimanı Paket AAT Proses Akım ġeması .........................234
ġekil 71: Yılmaz Et Entegre Paket AAT Proses Akım ġeması ............................................236
ġekil 72: Junior Jeans Wear AAT Proses Akım ġeması ....................................................238
ġekil 73: BaĢteks Tekstil AAT Proses Akım ġeması ...........................................................241
ġekil 74. Burdur Havzası Mevcut Katı Atık Depolama Sahaları ve Birlikler Haritası ............250
ġekil 75. Burdur Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası ―Durum‖ Haritası....251
ġekil 76: BUKAB Çerçevesinde Hizmet Alacak YerleĢimler ................................................257
ġekil 77: BUKAB Proje Akım ġeması .................................................................................258
ġekil 78: Burdur Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi ................................268
ġekil 79: Burdur Havzasında A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi
...........................................................................................................................................269
ġekil 80: Burdur Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi...............270
ġekil 81: Burdur Havzasında C grubu (Ġnorganikler-Metaller) Parametrelere Göre Su Kalitesi
...........................................................................................................................................271
ġekil 82: Kirlilik kaynakları ..................................................................................................274
ġekil 83: Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi ...........................................................276
ġekil 84: Burdur Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları .............................................................278
ġekil 85: Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ....................................................................283
ġekil 86: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ..............................................................285
ġekil 87: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri .....................286
ġekil 88: Burdur Havzası‘nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ...................288
ġekil 89: Burdur Havzası Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ...........................296
ġekil 90: Burdur Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin 2010 Yılı Ġçin Arıtılma Durumu .......297
ġekil 91: Burdur Havzası Endüstriden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma
Durumları ...........................................................................................................................297
ġekil 92: Havzadaki Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debinin Ġllere Göre Dağılımı ....299
ġekil 93: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ‘nin Ġllere Göre 2010 Yılı
Dağılımı ..............................................................................................................................299
ġekil 94: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan BOĠ‘nin Ġllere Göre 2010 Yılı
Dağılımı ..............................................................................................................................300
ġekil 95: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM‘nin Ġllere Göre 2010 Yılı
Dağılımı ..............................................................................................................................300
ġekil 96: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TN‘un Ġllere Göre 2010 Yılı
Dağılımı ..............................................................................................................................301
ġekil 97: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TP‘un Ġllere Göre 2010 Yılı
Dağılımı ..............................................................................................................................301
ġekil 98: Ġllerin Yıllara Göre Endüstriyel Kirlilik Yükü Dağılımı ............................................303
ġekil 99: Burdur Havzası Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri Haritası
...........................................................................................................................................305
ġekil 100: OluĢan ve Toplanan Sızıntı Suyu Yüzdelik Dağılımları ......................................309
ġekil 101: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TN Yük Dağılımı............................................316
ġekil 102: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi ...................316
ġekil 103: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TP Yük Dağılımı ............................................317
ġekil 104: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Fosfor Yükü DeğiĢimi ................318
ġekil 105: Burdur Havzası 2010 yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı .......................................319
ġekil 106: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam KOĠ Yükü DeğiĢimi ....................319
ġekil 107: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü Dağılımı ...............322
ġekil 108: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü Dağılımı ...............323
ġekil 109: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı .......325
ġekil 110: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı .......325
ġekil 111: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü Dağılımı
...........................................................................................................................................328
ġekil 112: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P yükü Dağılımı
...........................................................................................................................................329
ġekil 113: Burdur Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan TN yükü Dağılımı ......................331
ġekil 114: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan TN Yüküm Dağılımı .....................332
ġekil 115: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı ..............333
ġekil 116: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı
...........................................................................................................................................334
ġekil 117: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı
...........................................................................................................................................334
ġekil 118: Afyonkarahisar Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ...............................................336
ġekil 119: Burdur Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ............................................................336
ġekil 120: Denizli Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ............................................................337
ġekil 121: Isparta Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ............................................................337
ġekil 122: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ..............................................338
ġekil 123: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı ..............................................339
ġekil 124: Afyonkarahisar Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ...............................................340
ġekil 125: Denizli Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ............................................................340
ġekil 126: Burdur Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ............................................................341
ġekil 127: Isparta Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ............................................................341
ġekil 128: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ..............................................342
ġekil 129: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı ..............................................343
ġekil 130: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı .........................346
ġekil 131: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı .........................346
ġekil 132: Burdur Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi .................347
ġekil 133: Noktasal ve Yayılı TN ve TP Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi ................................347
ġekil 134: Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler.................369
ġekil 135. Islah Sonrası Atık Depolama Tesisi Üst Örtü Detayı ..........................................375
ġekil 136: Fransa‘da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ......................................404
ġekil 137: Ġngiltere‘de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması .....................................406
ġekil 138: Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması .....411
ġekil 139: Ġspanya‘da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ......................................412
ġekil 140: ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) ..........416
ġekil 141: Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Sistemi Organizasyon
ġeması ...............................................................................................................................418
ġekil 142: BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması .........................................421
ġekil 143. Atık Yönetimi ile Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma ............................................425
ġekil 144: Burdur Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri ...........................435
ġekil 145: Burdur Havzası AAT Planlama Haritası .............................................................436
TABLO LĠSTESĠ
Tablo 1: CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‘dan Temin Edilen Veriler ......................................86
Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları ............................93
Tablo 3: Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları ................................................100
Tablo 4: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Bazı Akarsular ve Uzunlukları ................................107
Tablo 5: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Göller .....................................................................107
Tablo 6: Burdur Gölü‘nde 1986-1999 Tarihlerinde Saptanan Aylık Su Seviyesi DeğiĢmelerini
Gösteren Göl Rasatları .......................................................................................................109
Tablo 7: Göl Su Seviyesi, Alan ve Hacim KarĢılaĢtırması ...................................................109
Tablo 8: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Meteorolojik Ġstasyonlar..........................................117
Tablo 9: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Verileri (1975-2009) ...............................118
Tablo 10: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Maksimum Sıcaklık Verileri (1975-2009) ...........119
Tablo 11: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Minimum Sıcaklık Verileri (1975-2009) ..............120
Tablo 12: Burdur Havzası Yıllık Ortalama YağıĢ Verileri (1975-2009).................................121
Tablo 13: Burdur Havzası Yıllık Maksimum YağıĢ Ortalaması Verileri (1975-2009) ............122
Tablo 14: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri .................124
Tablo 15: CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları ............................................................................128
Tablo 16: CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma ......................................................................130
Tablo 17: Burdur Havzası Arazi Kullanımı ..........................................................................130
Tablo 18: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanımı Sınıflandırması .............................133
Tablo 19: Burdur Ġli‘nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı .................................................135
Tablo 20: Burdur Tarım Arazisi Kullanım Durumu...............................................................136
Tablo 21: Havzada Yer Alan Ġlçelere Ait Sulanan Arazi Dağılımı ........................................136
Tablo 22: Isparta Ġli‘nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı .................................................138
Tablo 23: Isparta Tarım Arazisi Kullanım Durumu ..............................................................139
Tablo 24: Keçiborlu‘da YetiĢtirilen Ürünler ..........................................................................139
Tablo 25: Denizli Arazi Kullanımı ........................................................................................141
Tablo 26: Çardak Ġlçesi Tarım Arazisi Kullanım Durumu .....................................................142
Tablo 27: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı ...........................................................................142
Tablo 28: Afyonkarahisar Tarım Arazisi Kullanım Durumu ..................................................143
Tablo 29: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu .....................................................................144
Tablo 30: Antalya Arazi Kullanımı .......................................................................................145
Tablo 31: Burdur Havzası Gübre Kullanım Durumu ............................................................146
Tablo 32: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kullanım Durumu ........................................146
Tablo 33: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Burdur Ġli‘ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu ...147
Tablo 34: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Isparta Ġli‘ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu ...148
Tablo 35: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Çardak Ġlçesi‘nin Hayvancılık Durumu ..................149
Tablo 36: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġlçelerindeki Hayvancılık Durumu .149
Tablo 37: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ..............................................................................150
Tablo 38: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu ...............150
Tablo 39: Burdur Ġli Ġmalat Sanayi Firma Adedi ve Ġstihdam sayısı .....................................151
Tablo 40: Isparta Sanayi Tesisleri‘ne Göre Tesis Ġstihdam Durumu ....................................154
Tablo 41: Burdur Havzası‘nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġli‘ne Bağlı Ġlçelerin Sanayi
Tesislerinin Sektörel Dağılımı .............................................................................................155
Tablo 42: Burdur OSB‘de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı .............................156
Tablo 43: Burdur Havzası‘ndaki Korunan Alanlar ...............................................................159
Tablo 44: Burdur Havzası Su Kaynakları Bilgileri................................................................164
Tablo 45: Burdur Havzası‘nda Yer alan Barajlar .................................................................166
Tablo 46: Burdur Havzası‘nda Yer alan Göletler .................................................................167
Tablo 47: YAS ĠĢletme Rezervlerinin Ovalara göre Dağılımı ...............................................168
Tablo 48: Türkiye‘de Nehir Havzası Karakteristikleri ...........................................................173
Tablo 49: Türkiye‘de Su Kullanımı Planlaması ...................................................................175
Tablo 50:Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım için Gerekli Akarsu Debileri (Tennant,
1975) ..................................................................................................................................181
Tablo 51: Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant Yöntemine Göre Sucul Ekosistem
Kalitesi Önerisi ...................................................................................................................185
Tablo 52: Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu ..............................................187
Tablo 53: 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi ..............189
Tablo 54: 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri .....................189
Tablo 55: Burdur Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi .................191
Tablo 56: Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları .................................................................194
Tablo 57: Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri .................................................194
Tablo 58: Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri .............................................195
Tablo 59: Havzadaki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini ..................................196
Tablo 60: Burdur Havzası Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri .....................................................205
Tablo 61: Burdur Havzası AAT Olmayan Belediyelerdeki Kanalizasyon DeĢarj Ortamı ve AAT
ĠĢletmeye Alma Tarihleri .....................................................................................................216
Tablo 62: Isparta Süleyman Demirel OSB Faaliyetteki Firmalar .........................................220
Tablo 63: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT GiriĢ Atıksu Değerleri ...............................226
Tablo 64: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ÇıkıĢ ArıtılmıĢsu Değerleri ........................227
Tablo 65: Burdur OSB‘de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı .............................228
Tablo 66: Burdur ġeker Fabrikası Atıksu Kirletici Parametreleri..........................................244
Tablo 67: Burdur Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri .........................................................249
Tablo 68. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ...................................264
Tablo 69: Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri.............................................265
Tablo 70: Burdur Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum ve Maksimum Su
Sıcaklıkları..........................................................................................................................267
Tablo 71: Burdur Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) ...................................................279
Tablo 72: KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri ...........................................................................281
Tablo 73: KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri ........................................................................282
Tablo 74: Burdur Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri ....................................286
Tablo 75: Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri ..............................................292
Tablo 76: Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları ......................................295
Tablo 77: Burdur Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi ve Kirlilik Yükleri ...............................296
Tablo 78: Havzadaki Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ..................................296
Tablo 79: Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı ................................298
Tablo 80: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı .......302
Tablo 83: Burdur Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim
Birlikleri ..............................................................................................................................304
Tablo 84: Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ...............................................309
Tablo 85: BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı...................................310
Tablo 86: BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı ...............................311
Tablo 87:Düzenli Depolama Tesisleri Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ....312
Tablo 88: Hücre Alanları ve Ömürleri (1) ............................................................................312
Tablo 89: Hücre Alanları ve Ömürleri (2) ............................................................................313
Tablo 90: Burdur Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici
Yükleri ................................................................................................................................314
Tablo 91: Burdur Havzası Noktasal Azot Yükleri ................................................................315
Tablo 92: Burdur Havzası Noktasal Fosfor Yükleri .............................................................317
Tablo 93: Burdur Havzası Noktasal KOĠ Yükleri .................................................................318
Tablo 94: Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler ..................................................321
Tablo 95: Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları ......................................326
Tablo 96: Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları .......................327
Tablo 97: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN yükü Dağılımı ....................335
Tablo 98: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükü Dağılımı ....................339
Tablo 99: Noktasal ve Yayılı Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Havzada Dağılımı ....................345
Tablo 100:Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu ........................................................370
Tablo 101. Düzensiz Depolama Alanlarının Tehlike Potansiyelinin Değerlendirilmesi Ġçin
Kontrol Listesi .....................................................................................................................372
Tablo 102: Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri .....................379
Tablo 103: Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları ...............................................................393
Tablo 104: AB Su Çerçeve Direktifi‘nin Uygulanması .........................................................396
Tablo 105: Türkiye‘de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu ....................................................422
Tablo 106: Planlama ÇalıĢmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçim Tablosu ...............430
Tablo 107: Aktif ÇamurSistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri ...........................431
Tablo 108: Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri ........................432
Tablo 109: Revizyon Yapılması Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri .....................................432
Tablo 110: Burdur Havzası AAT Toplam Maliyetleri ...........................................................433
Tablo 111: Burdur Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri .....433
Tablo 112: Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri ............................................438
,
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ
Hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak artan su ihtiyacına karĢın, uygun kaynak varlığının azlığı ve
gün geçtikçe geliĢen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aĢırı kullanım
ve kirlilik oluĢumu nedeniyle yaĢanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları
yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıĢtır. 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât
ve Görevleri Hakkında Kanun‘un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‘ ne ―Su
kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak
kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak‖
görevi verilmiĢtir. Ayrıca 2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak
yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nin 5. maddesinde, ―Havza Koruma Eylem
Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman
Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır.‖ ifadesi yer almaktadır.
Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları
Hazırlanması çalıĢmaları baĢlatılmıĢ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar,
korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak Ülkemiz coğrafyasındaki 25
adet hidrolojik havza puanlandırılmıĢtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza
için koruma eylem planları tamamlanmıĢ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11‘inin koruma
eylem planının hazırlanması iĢi 12 Ağustos 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre
Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baĢlatılmıĢtır.
Proje özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelecek değiĢikliklerin
tamamlanması ile 03.12.2010 tarihinde bitirilmiĢtir.
Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıĢmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık
sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluĢturan ve 2000 yılında
yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi‘nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak;
direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluĢturulması ve
uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluĢturacaktır.
Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına
göre, proje kapsamında yer alan yerleĢimlerin toplam nüfusu 37.453.292 ile Türkiye
nüfusunun % 52‘sine karĢılık gelmektedir (ġekil Y.1). Proje kapsamında yer alan yerleĢim
yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye‘nin % 40‘ına
karĢılık gelmektedir (ġekil Y.2).
PROJE BÖLGESĠ
TOPLAM NÜFUS
34.068.516;
48%
37.448.584;
52%
PROJE BÖLGESĠ
DIġI TOPLAM
NÜFUS
ġekil Y.1. Proje Bölgesi Nüfusu
311.564;
40%
472.038;
60%
PROJE BÖLGESĠ
TOPLAM ALAN
PROJE BÖLGESĠ
DIġI TOPLAM ALAN
ġekil Y.2. Proje Bölgesi Alanı
Proje kapsamında, aĢağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanması iĢi
gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil Y.3).
Burdur Havzası
Marmara Havzası
Kızılırmak Havzası
YeĢilırmak Havzası
Konya Kapalı Havzası
Susurluk Havzası
Büyükmenderes Havzası
Küçükmenderes Havzası
Kuzey Ege Havzası
Seyhan Havzası
Ceyhan Havzası
ġekil Y.3. Proje Kapsamındaki Havzalar
Proje‘de öncelikle ilgili havzada oluĢan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve
iyileĢtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su
kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıĢtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun
vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar
yapılmıĢ, yapılan tüm çalıĢmalar baĢta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki
sorumlu kurum ve kuruluĢlarla paylaĢılmıĢtır.
Projenin genel çalıĢma planı çerçevesinde danıĢmanlık hizmeti için ―Biosfer DanıĢmanlık
Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti.‖ ‗den, proje kapsamındaki önemli iĢ paketlerinden biri olan
kentsel atıksu arıtma tesisi (AAT) planlama ve fizibilite çalıĢmaları iĢi için ―Mimko Mühendislik
Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ‖ den hizmet alımı yapılmıĢtır. Proje
kapsamında gerçekleĢtirilen iĢ paketleri Ģunlardır:
1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti
Bu iĢ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu,
meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler
derlenmiĢ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak
haritalandırılmıĢtır.
Havzada Öne Çıkan Baskı – Etkiler ve Sıcak Noktalar
Burdur Havzası birçok baskı ve olumsuz etkinin etkisi altındadır. Evsel ve endüstriyel atıksu
deĢarjları, katı atık depolama, tarımsal faaliyetler sonucu oluĢan gübre ve zirai ilaç kirliliği,
hayvancılık faaliyetleri, akarsu yataklarındaki kum ve çakıl ocakları, sorunu, baraj gölleri, ve
akarsuların çevresinde görülen erozyon bu baskı ve etkilerin baĢlıcalarıdır. Sözü edilen bu
baskıların neticesinde Burdur Gölü ve Acıgöl sıcak noktalar olarak tespit edilmiĢtir.
2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi
Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut
veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiĢ ve havzadaki su
ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiĢtir.
3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi
Nüfusuna bakılmaksızın belediyesi olan tüm yerleĢim yerleri ve N>2000 olan köyler,
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), havza için öncelikli sorun oluĢturan ve alıcı ortama deĢarj
yapan önemli diğer kirletici kaynaklar, aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve
düzensiz katı atık depolama sahaları yerinde görülerek mevcut altyapı durumu incelenmiĢtir.
Bu kapsamda ilgili yerlerin koordinatları alınmıĢ, kentsel atıksu arıtma tesisleri, havza için
öncelikli sorun oluĢturan ve alıcı ortama deĢarj yapan münferit endüstrilerin ve OSB atıksu
arıtma tesislerinde mevcut durum değerlendirilmiĢtir. Saha çalıĢması neticesinde elde edilen
bilgiler excel tablolarına iĢlenmiĢ ve ayrıca CBS ortamında kayıt altına alınmıĢtır. Proje
kapsamında toplam 1435 yerleĢim yerine gidilmiĢ, 192 adet evsel AAT, 1295 düzensiz katı
atık depolama sahası, 29 düzenli katı atık depolama sahası, 509 adet AAT‘si olan münferit
tesis,142 adet AAT olmayan sanayi ve 70 OSB yerinde incelenmiĢtir.
Burdur Havzası saha çalıĢmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje
kapsamında saha çalıĢması yapılan(tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 28 yerleĢim yeri
incelenmiĢtir. Bu kapsamda 3 adet evsel AAT (Tablo Y.1), 41 adet katı atık düzensiz
depolama sahası, 1 adet katı atık düzenli depolama sahası, AAT‘si olan 5 adet münferit
tesis, 3 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 2 adet OSB(Tablo Y.2) yerinde incelenmiĢtir.
Arazi çalıĢması sırasında incelenen ve koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum
haritası ġekil Y.4‘te gösterilmiĢtir.
Tablo Y.1: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Atıksu Arıtma Tesisleri
TESĠSE
BAĞLI
YERLEġĠM
YERLERĠ
BULUNDUĞU YER
DURUMU
ĠġLETMEYE
ALINMA
YILI
Senir
Isparta/Keçiborlu/Senir
ĠĢletmeye
alınıyor
-
Burdur Gölü
Burdur AAT
Burdur
Burdur
ĠĢletmeye
alınıyor
-
Burdur Gölü
Ġnceler AAT
Ġnceler
Denizli/Bozkurt/Ġnceler
Faal
2010
Emir Çayı
AAT ADI
Senir AAT
DEġARJ
YERĠ
Tablo Y.2: Burdur Havzası‟nda Yer Alan OSB‟ler
OSB ADI
BULUNDUĞU YER
AAT DURUMU
DEġARJ YERĠ
Isparta Süleyman Demirel
OSB
Isparta/Gönen
Faal
Kanala deĢarj
sonunda Burdur
Gölü tarıma
elveriĢsiz alan
Burdur OSB
Burdur
-
Belediye
kanalizasyonu
ġekil Y.4. Burdur Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası
4. Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi
Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait 2003-2009
yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıĢtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği
(SKKY) Tablo 1’de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri
esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu
durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli
parametrelerden olan KOĠ, BOĠ5, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I, II,
III, IV) tespit edilmiĢ ve CBS yardımı ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir (ġekil Y5). Ayrıca,
SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C) göre de su kalite sınıfları (I, II, III,
IV) belirlenmiĢ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıĢtır.(ġekil Y.6 – Y.8)
Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık
depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Yayılı
kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında
haritalandırılmıĢtır.
Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına
ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıĢ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki
kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki
nüfus değiĢimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıĢtır. Proje
kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar),
kentsel/kırsal, yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu
senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir.
Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıĢmalar sonucunda Burdur Havzası için elde edilen bilgiler Ģu Ģekilde
özetlenmektedir:
Kentsel Kirlilik:
Mevcut durumda Burdur Havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen
28 yerleĢim yerinin (tüm belediyeler ve N>2.000 olan köyler) 3‘ ünde atıksu arıtma hizmeti
verilmektedir. Havza‘da bulunan 3 adet kentsel AAT ile 71.971 kiĢiye hizmet verilmekte olup;
bu durum havza nüfusunun %48‘ ine karĢılık gelmektedir. Buna göre havzada 2009 yılında
üretilen kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ için 2.030 ton/yıl (% 48), TN için
293 ton/yıl (%84) ve TP için ise 54 ton/yıl (%92) dır.
ġekil Y.5. Burdur Havzası Su Kalite Sınıfı (KOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N) Haritası
ġekil Y.6. Burdur Havzası A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Su Kalite Sınıfı Haritası
ġekil Y.7. Burdur Havzası B Grubu (Organik) Su Kalite Sınıfı Haritası
ġekil Y.8. Burdur Havzası C Grubu (Ġnorganikler-Metaller) Su Kalite Sınıfı Haritası
Endüstriyel Kirlilik:
Havzada oluĢan ve alıcı ortama deĢarj edilen endüstriyel atıksuların tamamı havza içinde
kalmaktadır. Üretilen endüstriyel kirlilik yüklerinin 2010 yılı için havzaya ulaĢan kısımları
sırası ile KOĠ 1.414 ton/yıl, AKM 1.046 ton/yıl, TN 24,6 ton/yıl ve TP ise 3,1 ton/yıl olarak
hesaplanmıĢtır.
Düzenli Depolama Sahaları Sızıntı Sularından Kaynaklanan Kirlilik:
Kirlilik oluĢumunda katı atık sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları
içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluĢan sızıntı sularından kaynaklanan
yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz
depolama alanları kaynaklı kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit
edilmiĢtir.
Burdur Havzası‘nda 2010 yıl için düzenli depolama alanlarından kaynaklanan noktasal sızıntı
suyu yükleri, KOĠ için 149 ton/yıl, TN için 37 ton/yıl, TP için ise 0,37 ton/yıl mertebesindedir.
Katı Atık Ana Planı‘na göre yapılan hesaplamalara bağlı olarak 2016 yılında düzenli
depolama
tesislerinin
iĢletmeye
alınmalarının
ardından
ani
bir
artıĢ
göstermesi
beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 276 ton/yıl, TN için 58 ton/yıl,
TP için ise 0,66 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru bir azalma olması
beklenmektedir. . Ancak düzenli depolama sahaları ile birlikte sızıntı suyu artıma tesislerinin
de devereye gireceği düĢünülerek, oluĢan kirliliğin havzaya ulaĢmayacağı öngörüsü
yapılmıĢtır.
Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik:
Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan N ve P bazında hesaplanmıĢtır. Ġleride
yapılacak planlama çalıĢmalarına temel teĢkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan
besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak
verilmiĢtir.
Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiĢtiriciliğinden
kaynaklanmaktadır. Burdur Havzası‘nda, toplam yayılı kirleticilerde, TN yükü açısından 5.306
ton/yıl (toplam yayılı yükün %62‘si) ile baĢı çeken gübre kullanımını, 1.915 ton/yıl (toplam
yayılı yükün %23‘ü) ile hayvancılık faaliyetleri 1.027 ton/yıl (toplam yayılı yükün %12‘si) ile
arazi kullanımı kaynaklı kirlilik (orman, çayır-mera-otlak, kentsel ve kırsal yerleĢim alanları
yüzeysel akıĢları) takip etmektedir. Atmosferik taĢınım (169 ton/yıl), düzensiz katı atık depo
alanları kaynaklı sızıntı suyu yükleri (66 ton/yıl) ve foseptiklerden çıkıĢ suları (23 ton/yıl) dır.
Yayılı kaynaklı yükler, TN açısından toplamda 8.506 ton/yıl (TN yükünün %96‘sı) kadardır.
Yayılı yükler TP parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın 1.207
ton/yıl (%86) ile yine tarımsal gübre kullanımı olduğu görülmektedir. Gübre kullanımını
takiben 184 ton/yıl (%12) ile hayvancılık ve 29 ton/yıl (%2) ile arazi kullanımı gelmektedir.
2010 yılı havzaya ulaĢan toplam azot (TN) yükü 8.506 ton/yıl, toplam fosfor (TP) yükü 1.505
ton/yıl‘dır. Burdur havzasına ait TN ve TP yük dağılımları ġekil Y.9 ve ġekil Y.11‘de
verilmektedir.
ġekil Y.9. Burdur Havzası TN Yük Dağılım Haritası
ġekil Y.10. Burdur Havzası TP Yük Dağılım Haritası
ġekil Y.11. Burdur Havzası Yayılı TN veTP Yükleri Dağılımı
Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri
Havzadaki kentsel yerleĢimlerden, endüstriyel tesislerden ve düzenli katı atık depolarından
kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere
noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı
için noktasal yüklerin oranı Toplam N parametresi bazında %11, Toplam P parametresi
bazında %12‘dir. Noktasal Toplam N yükleri 2010 yılında 2.245 ton/yıl iken, 2040 yılında
1.880 ton/yıl değerine inmektedir. Toplam P yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir
düĢüĢle 405 ton/yıl dan 345 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük
değiĢimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiĢim söz
konusudur. 2010 yılında 8.506 ton/yıl olan yayılı Toplam N yükü, 2040 yılında 5.532 ton/yıl
seviyesine inmekte olup; %31 oranında bir azalma söz konusudur. Toplam P yükleri değeri
de benzer Ģekilde 1.505 ton/yıl dan 912 ton/yıl değerine inmektedir. Burdur Havzası‘ndaki
toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo Y.3 te verilmektedir.
Tablo Y.3. Burdur Havzası‟ndaki Toplam Kirlilik Yükleri
Yükler (ton/yıl)
Yıllar
2010
Toplam Azot (TN)
Noktasal
Yayılı
Kentsel
Endüstriyel
8.506
293
25
Toplam
8.824
Toplam Fosfor (TP)
Noktasal
Yayılı
Kentsel
Endüstriyel
1.505
54
3
Toplam
1.562
2020
215
17
7.025
7.257
45
2
1.207
1.255
2030
272
15
6.284
6.571
53
2
1.059
1.114
2040
318
13
5.532
5.864
60
2
912
973
5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları
Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıĢmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının
Hazırlanması Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki
tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan
tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, AAT‘lere atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının
güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri
kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında
yerini almıĢtır.
Mevcut AAT‘lerin değerlendirilmesi aĢamasında; havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları
kapsamında mevcut kentsel AAT‘ leri yerinde incelenmiĢ ve yenileme veya kapasite artıĢı
ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama çalıĢmalarına da yansıtılmıĢtır. Ayrıca,
planlama çalıĢmalarında oluĢturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre,
çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT‘ ler için gerekli
kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer
almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve
Orman Bakanlığı) AAT‘ler için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da
ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır.
Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo
için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiĢtir:
1. Alternatif:
Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak
üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır.
2. Alternatif:
Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç
olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda
AAT‘nde arıtılması planlanmıĢtır.
3. Alternatif:
Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere
AAT‘ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak
olarak planlanmıĢtır.
Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT‘den faydalanmayan yerleĢim
birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ye bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması
gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim
birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ye bağlı olan, atıksuları %90‘ın
üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim
birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir. Planlanan AAT‘ler için
proses seçimi gerçekleĢtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas
alınmıĢtır.
Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz
önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu
Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmelikleri‘nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus
değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir.
Burdur Kapalı Havzası, ―Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas Ve Az Hassas Su
Alanları Tebliği” EK 1A‘da verilen listeye göre Hassas Alan olarak ilan edilmiĢtir. ―Kentsel
Atıksu Arıtımı Yönetmeliği’ne” göre hassas alanlara nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim
birimlerinden yapılacak kentsel atıksu deĢarjları için ileri arıtma mertebesinde atıksu arıtma
zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu nedenle Burdur Havzası‘nda nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim
birimleri ve/veya atıksu arıtma birlikleri için planlanan Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinde ileri
arıtma yapmaya imkan veren proses tipleri seçilmiĢtir.
Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo Y.4‘te verildiği gibi
yapılmıĢtır.
Tablo Y.4. Proses Seçim Kriterleri
NÜFUS ARALIĞI
N<2000
2000<N<10000
YERLEġĠM DURUMU
50000<N<100000
100000<N<250000
N>250000
ARITMA
ÖN
MERTEBESĠ
ARITMA*
ÇAMUR ARITMA
Ġçme Suyu Havzası
Paket Arıtma
Ġkincil
KI
Hassas Alan
Doğal Arıtma/Paket Arıtma
Ġkincil
KI/Foseptik
-/Kurutma Yatakları
Diğer
Ġkincil
KI+Foseptik
Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur
Ġkincil/ileri
KI+ĠI+YAKT
Ġkincil
KI+ĠI+YAKT
Diğer
Ġkincil
KI+ĠI+YAKT
Ġçme Suyu Havzası***
BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi)
Ġleri
Hassas Alan***
Ġleri
Diğer
Ġleri
Hassas Alan
Ġleri
Diğer
Ġleri
Hassas Alan
Ġleri
Diğer
Ġleri
Ġleri
Hassas Alan
Ġleri
Diğer
Ġleri
Hassas Alan
**
**
10000<N<50000
PROSES TĠPĠ
* KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara
YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu
Çamur Kurutma Yatakları
Graviteli Yoğ. +
Mekanik/Kurutma
Yatakları
Mekanik
KI+ĠI+YAKT
Ġkincil
Mekanik
Graviteli Yoğ. + Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
Ġkincil
KI+ĠI+HKT
Çamur Çürütme +
Mekanik
HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu
** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için aktif çamur sistemi
öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi
iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır.
*** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim birimleri için ileri arıtma
yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme
safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma
mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıĢtır
Maliyet Analizi ve Fizibilite Çalışmaları
Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan 3 arıtma senaryosunun her
biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında 3 alternatif senaryo arasında ekonomik
olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır.
Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT‘lerin her biri için
ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek
biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam
iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri,
arıtılan atıksuyun m3‘ ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri
de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi
merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate
alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu
karĢılaĢtırmalı maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi
için, 3 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde
bulundurulmuĢtur.
ÇalıĢmalar
kapsamında
Burdur
Havzası‘nda
kurulması
planlanan
AAT‘ler,
arıtma
teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y.5 ve Tablo Y.6 ‗da revizyon yapılması planlanan
AAT‘ler Tablo Y.7‘de verilmektedir.
Tablo Y.5. AKTĠF ÇAMUR Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri
AAT NO
(ATIKSU
TOPLAMA
ALANI)
AAT’NĠN
BULUNDUĞU
ĠL
1
Burdur
2
Afyonkarahisar
Dazkırı
3
Afyonkarahisar
BaĢmakçı
4
Afyonkarahisar
Evciler
5
Isparta
Keçiborlu
6
Isparta
Atabey
7
Burdur
YeĢilova
8
Denizli
Çardak
9
Isparta
Senir*
10
Isparta
Kılıç**
11
Burdur
Kemer
12
Isparta
Kuleönü
13
Isparta
Gönen
AAT BAĞLI
YERLEġĠMLER
PROJE
NÜFUSU
AAT
PROSES
TĠPĠ
ĠLK YATIRIM
M.
(EURO)
30 YILLIK
ĠġLETME M.
ġZD
(EURO)
11.469
Ġleri
Arıtma
686.384
978.299
439.011
604.124
516.954
489.257
416.786
714.937
607.808
533.102
459.435
351.428
538.146
593.432
549.098
605.673
273.240
351.428
334.743
527.523
255.618
323.410
251.931
330.001
Tefenni
Karamanlı
5.954
7.567
5.517
9.596
8.267
6.365
8.267
2.970
4.000
2.693
2.636
6.348
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
TOPLAM
458.620
5.787.773
507.079
7.072.300
(*)Mevcut doğal arıtma tesisi düzgün çalıĢmadığı ve arazinin korunan alan olması dolayısıyla yeni bir arıtma tesisi planlanmıĢtır.
(**)Kılıç‘a Askeri Okul yapılması planlandığından dolayı proje nüfusu 4.000 olarak alınmıĢtır.
Tablo Y.6. DOĞAL ARITMA Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri
AAT NO
(ATIKSU TOPLAMA
ALANI)
AAT BAĞLI
YERLEġĠMLER
PROJE NÜFUSU
ĠLK YATIRIM M.
(EURO)
1-D
Kozluca
1.489
104.230
2-D
HasanpaĢa
1.019
71.330
3-D
Salda
1.364
95.480
4-D
Büğdüz
1.649
115.430
5-D
Beylerli
805
60.375
6-D
GemiĢ
1.842
128.940
7-D
Güneykent
1.701
119.070
8-D
Büyükgökçeli
1.606
112.420
9-D
Yüreğil
1.728
120.960
10-D
Yaka
827
62.025
11-D
Gökçek
1.945
136.150
12-D
Ġslamköy
TOPLAM
1.218
85.260
1.211.670
Table Y.7. Revizyonu Planlanan AAT‟ler
AAT
BAĞLI
YERLEġĠMLER
NÜFUS (2040)
I-1-R
Burdur
95.853
REVĠZYON
ĠLK YATIRIM M.
(EURO))
30 YILLIK
ĠġLETME M.
ġZD
(EURO)
Ġleri arıtmaya
dönüĢtürme
1.459.211
6.112.821
Fizibilite çalıĢması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde toplam maliyetler açısından en
düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Her üç alternatif için elde
edilen toplam maliyetler Tablo Y.8‘de verilmiĢtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam
maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1‘dir. Bu senaryo kapsamında
planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici
Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye
nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin
tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000
arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.00010.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır.
Tablo Y.8. Burdur Havzası AAT Toplam Maliyetleri
Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro)
Senaryo
AAT Yatırım Maliyeti
Aktif
Doğal
Yenileme
Çamur
Arıtma
Toplam
ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti
Kolektör
Maliyeti
Toplam
Yatırım
Maliyeti
Toplam
Maliyet
Alternatif I
5.093.241
1.735.964
1.459.211
10.220.208
0
8.288.415
18.508.623
18.508.623
Alternatif II
5.232.761
1.331.569
1.459.211
10.528.664
908.950
8.932.490
19.461.154
19.461.154
Alternatif III
5.104.699
1.260.239
1.459.211
10.535.215
1.980.654
9.804.802
20.340.016
20.340.016
Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif,
havzada yapılan üç adet toplantıda proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve
kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma
senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Nihai atıksu arıtma
senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo Y.9 da verilmiĢtir.
Tablo Y.9. Burdur Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetler
Senaryo
Nihai
Aktif
Doğal
Yenileme
Çamur
Arıtma
5.787.773 1.211.670 1.459.211
Toplam
ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti
6.999.443
12.951.830
Kolektör
Maliyeti
Toplam
Yatırım
Maliyeti
Toplam
Maliyet
1.159.917
9.618.570
22.570.401
Planlaması yapılan kentsel AAT‘lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk
yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil Y.12‟de verilmektedir.
Buna göre müstakil olarak planlanan AAT‘ lerin hizmet ettiği belediye nüfusu 100.00‘den
fazla ise AAT‘ nin iĢletmeye alma yılı 2010, 50.000-100.000 arasında ise 2012; 10.00050.000 arasında ise 2014; 10.000‘den az ise 2017 olarak alınmıĢtır. Birden fazla yerleĢimin
aynı AAT‘ ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma) , AAT‘nin hizmet ettiği nüfusa
bakılmaksızın. AAT‘ ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleĢim yeri için mevzuatta öngörülen
süreye kadar tesisin iĢletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiĢtir. Bununla
birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleĢim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem
planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüĢtür. Burdur
Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için;
2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 0 €, 2012 yılına kadar süresi
olan AAT‘lerin ĠYM 1.459.211 €, 2014 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 0 €; 2017 yılına
kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 6.999.443 €‘dur, Burdur Havzası‘nda planlanan AAT‘ler
ġekil Y.13‘te verilmiĢtir.
* Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'yi iĢletmeye
almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür.
ġekil Y.12. Burdur Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri
ġekil Y.13. Burdur Havzası AAT Planlama Haritası
6. ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması
Proje kapsamında öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması
için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler
CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıĢtır. Bilindiği gibi tüm
dünyada olduğu gibi Ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan CBS teknolojisi mekansal
anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı
Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar
için
verilerin
toplanması,
toplanan
verilerin
değerlendirilmesi,
analiz
edilmesi
ve
sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiĢtir. Burada
unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye‘ nin
%52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem
planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı
hassasiyeti taĢımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve
vazgeçilemeyen bir aracı olmuĢtur.
Bütüncül bir yaklaĢımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanmasında elde
edilen faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir.
Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların
yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi
ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuĢtur.
Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman
içerisinde gerek yeni toplanmıĢ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse
mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuĢtur.
Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi
ve çözümünde oluĢturulan CBS önemli bir altlık olacaktır.
OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve
bilgi yoğunluğu karĢısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz
edilmesine olanak sağlanacaktır.
Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için
tek bir veri katmanı oluĢturma yoluna gidilmiĢtir. Böylelikle veri katmanı
kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11
havza için yapılabilmesi sağlanmıĢtır.
Havzalar
bazında
oluĢturulan
CBS
altlığının
zaman
içerisinde
güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları
havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır.
7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları
Yukarıda bahsedilen proje çalıĢmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaĢılabilir
olması ve projede yapılan çalıĢma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir
olması açısından havza bazında açılıĢ ve paydaĢ toplantıları baĢlığı altında toplantılar
düzenlenmiĢtir. Bu toplantılar, baĢta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel
Müdürlüğü BaĢkanlığı‘nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman
Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman il Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje
danıĢmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, il
Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının
katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık
2009 tarihlerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Proje çalıĢmalarının ilerlemesi ve Havza bazında AAT
planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11
havzada 1. paydaĢ toplantıları düzenlenmiĢtir. Taslak raporların Bakanlık‘a sunulmasının
ardından Eylül 2010‘da 2. PaydaĢ toplantılar yapılmıĢtır. Burdur Havzası AçılıĢ Toplantısı 11
Kasım 2009 tarihinde ve 1. paydaĢ toplantısı 25 Mayıs 2010 tarihinde Burdur ilinde, 2.paydaĢ
toplantısı 25 Eylül 2010 tarihinde Konya ilinde, 3. paydaĢ toplantısı ise 20 Aralık 2010
tarihinde Konya ilinde gerçekleĢtirilmiĢtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde
alınan geri bildirimler değerlendirilmiĢ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer
kısımlarına yansıtılmıĢtır.
8. Eylem Planlarının Hazırlanması
Proje kapsamında yapılan çalıĢmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine
yönelik ―Eylem Planları‖ hazırlanmıĢtır. Eylem planlarında yapılması gereken iĢlerin süresi ve
iĢi yapacak sorumlu kurum ve kuruluĢlarda belirtilmiĢtir. Proje faaliyetlerine iliĢkin iĢ programı
Havza Koruma Eylem Planı Nihai Rapor‘da detaylı olarak anlatılmıĢtır.
Burdur Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler
Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl
(2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (2021-2040) ise
uzun vade olarak belirlenmiĢtir.
Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi)
Burdur Havzası için 2010-2015 yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede
yapılması gerekenler aĢağıda sıralanmıĢtır:
Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı Burdur AAT‘nin proje nüfusuna
göre 2012 yılı ortasına kadar ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir.
Burdur OSB‘nin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına
uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.)
yapmaları
gerekmektedir.
Mevcut
durumda
OSB‘nin
atıksularının
belediye
kanalizasyonuna bağlı olmasından dolayı sorumluluk belediyeye aittir buna göre
OSB‘nin gerekli ön arıtmayı yapması gerekmektedir.
Burdur ġeker Fabrikası‘nın 2012 yılı sonuna kadar Çevre Ġzin Belgesi‘ni alması
gerekmekte deĢarjı belediye kanalizasyonuna olmasından dolayı kanalizasyona
deĢarj kriterlerini sağlaması gerekmektedir.
Özellikle havzanın Isparta il sınırlarında bulunan bölgede yer alan gülyağı endüstrisi
atıklarının kısa, orta ve uzun vadede kontrol edilmesi gerekmektedir.
Tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj
standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi
alınması vb.) yapmaları gerekmektedir.
Havzada madencilik atıkları bakımından mevzuat geliĢtirme çalıĢmalarının 2011,
eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2013, sektörel bakımdan yönetim planlarının
2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir.
2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde
kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulmasına baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna
kadar tamamlanmalıdır.
DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve
ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak
yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun
üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal
kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve
alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2013 yılı sonuna kadar kısa vadede
tamamlanmalıdır.
Havzada kısa vadede katı ve tehlikeli atık yönetimi açısından atık azaltımı,
kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi gerekmektedir.
Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin
nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 100.000 üzeri olan Burdur Katı Atık Birliği‘nin 2010
(2012), 50.000-100.000 olan Dinar ve Çevresi Sürdürülebilir Çevre Belediyeleri
Birliği‘nin 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya
geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren
2,5 yıla kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun
tamamlanması gerekmektedir. Göl – Bir Belediyeler Birliği mevcut düzenli katı atık
depolama alanı ile ilgili izleme ve denetim çalıĢmaları kısa, orta ve uzun vadede
sürdürülmelidir.
Tehlikeli ve özel atıkları ile tıbbi atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile
sorumlu kurum ve kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı
sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür.
Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir
civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim
yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle
küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma,
eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar
yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının
büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara
ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında
yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması
konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları
kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya
halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım,
damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve
kullanması konusunda teĢvik edilmelidir.
2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi
önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve
iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer
alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli
tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli
iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan)
tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü
projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli
ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir.
Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan
etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması
gerekmektedir.
Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru oluĢturan
taĢocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmesi
gerekmektedir.
Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için
gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği
düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su
kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması,modelleme çalıĢmaları 2015
yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar
tamamlanması planlanmıĢtır.
ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi
kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada
tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna
göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım
amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011
yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal
yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, su dağıtım
programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken
uygulamalardır.
Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri
tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı
sonuna kadar kısa vadede sağlanması gerekmektedir.
Kıyı Kanununa istinaden doğal, suni göller, akarsu kıyıları ile göllerin kıyılarını
çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve
Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir.
Burdur Gölü Yönetim Planı‘nın uygulanmasına yönelik izleme çalıĢmalarının 2012 yılı
sonuna kadar yapılması gerekmektedir.
Havzada kısa vadede atmosferik taĢınımın su kaynaklarına olan etkisinin
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Havzada yer alan akarsularda ekolojik debi(çevresel akıĢ) ihtiyacı 2012 yılı sonuna
kadar belirlenmelidir.
Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi)
Burdur Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede
yapılması gerekenler aĢağıdaki gibi listelenmiĢtir:
Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal
köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması
gerekmektedir. YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut
arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli
revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır.
Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin
önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede
sürekliliği sağlanmalıdır.
2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme
yatırımlarının yapılması gerekmektedir.
Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın
uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir.
Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta
vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir.
Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların
yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve
denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır.
Akarsular üzerinde yapılan baraj ve regulator tesislerinin envanter çalıĢmaları orta
vadede tamamlanmalı bu süreçten sonar ekolojik ihtiyaç debisi izleme çalıĢmaları
uzun vadede sürdürülmelidir.
Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi)
Burdur Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması
gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler Havza Su Ajansı veya
Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette
izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir.
EXECUTIVE SUMMARY
Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water
resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and
agricultural activities, increased the importance of water resources management on
watershed basis. On the 9th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of
Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by
doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and
providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources.
Besides on the 5th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette
with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by
Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State
Water Works) and other related enterprizes.
Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started
by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological
watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources,
protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization,
protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection
action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara
Research Center and started after being signed by the Ministry of Environment and ForestryGeneral Directorate of Environmental Management and TUBITAK Governorship on August
12, 2009. The project was finalized on December 3, 2010 with the completion of
amendments in planning of wastewater treatment facilities.
Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for
European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in
2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and
application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the
directive.
The total population of the residential areas within the scope of the Project is 37 453 292
according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based
registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure
Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye
(Figure Y2).
Figure Y1. Population of Project Area
Figure Y2. Project Area
Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the
following 11 hydrological watersheds based on 5th article of Water Pollution Control Act
(Figure Y3).
Burdur Basin
Marmara Basin
Susurluk Basin
Kuzey Ege (North Aegean) Basin
Küçük Menderes Basin
Büyük Menderes Basin
Yesilırmak Basin
Kızılırmak Basin
Konya Closed Basin
Seyhan Basin
Ceyhan Basin
Figure Y3. Watersheds within the scope of the project
Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water
resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water
resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short,
medium and long term planning was made considering priorities, technological and
economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in
the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place.
Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by ―Biosfer
Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.‖. One of the important work packages of the
Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was
undertaken by ―Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade
Corp.‖ through service procurement.
The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows:
1.
Determination of the General Situation of the Watershed
Within this work package, location, geographical characteristics, water resources,
meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the
watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools.
Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed
According to the obtained data, factors which lead to environmental pressure on the
watershed are; untreated domestic and industrial wastewaters, solid waste dumping sites,
pesticide and nutrient pollution as a result of widespread agriculture and animal farming,
sand and graven mining on river beds and erosion around rivers. As a result of these
pressures, Burdur and Acıgöl Lakes were determined as hot spots.
2.
Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning
Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and
allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water
requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated.
3.
On-Site Examination of Environmental Infrastructure
All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial
areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources,
working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure
was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded,
and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment
plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving
water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated.
Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under
GIS. Within the scope of Project, 1435 residential centers were visited, 192 domestic
wastewater treatment (WWTP) plants, 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills,
509 individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTP,
and 70 organized industrial areas were examined on-site.
During the field work for Burdur Watershed, 28 residential centers were visited, 3 domestic
wastewater treatment plants, 41 solid waste dumping areas, 1 sanitary solid waste landfill, 5
individual industrial plants with WWTP, 3 individual industrial plants without WWTP, and 2
organized industrial areas were examined on-site. WWTPs in operation and under
construction are listed in Table Y.1. Table Y.2 shows the organized industrial areas and their
situation of WWTP/discharge to sewer.
The locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are
illustrated in Figure Y.4.
Table Y.1. WWTPs in Operation and Under Construction in Burdur Basin
WWTP
LOCATION
Senir
WWTP
WWTP
SITUATION
YEAR OF
START OF
OPERATION
DISCHARGE
MEDIA
Being taken into
Isparta/Keçiborlu/Senir
Burdur
-
Lake Burdur
-
Lake Burdur
2010
Emir Creek
operation
Being taken into
Burdur
WWTP
operation
Ġnceler
WWTP
Denizli/Bozkurt/Ġnceler
In operation
Table Y.2. Organized Industrial Areas in Burdur Basin
OIA NAME
LOCATION
WWTP
SITUATION
DISCHARGE
MEDIA
Isparta Süleyman Demirel
OIA
Isparta/Gönen
In operation
Lake Burdur
Burdur OIA
Burdur
-
Municipal sewage
Figure Y.4. Environmental Infrastructure Map for Burdur Basin
4. Determination of Water Quality and Pollution Loads
For water quality classification, measurements and analysis of water resources between
2003-2009 obtained by DSĠ (State Hydraulic Works) were used. Surface water quality
classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources
described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for
each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD5, NH4-N,
NO2-N and NO3-N which are important water quality parameters in terms of organic matter
and nitrogen pollution (Figure Y.5). Water quality parameters were also determined with
respect to main parameter groups (A,B,C) described in the same table. All these data were
inserted into maps prepared by the use of GIS (Figure Y.6 - Y.8).
Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid
waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and
non-point sources were mapped using GIS for each watershed.
Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of
urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future
population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population
projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based
on urban/rural, summer/winter and municipality populations. The scenario which best reflects
the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations
Results obtained for Burdur Basin as a result of pollutant load calculations is as follows:
Pollution from Urban Wastewater:
In present, only 3 of 28 residential centers (municipalities and villages with N>2000) treat
their domestic wastewaters in treatment plants in the Burdur Basin. 3 domestic wastewater
treatment plants in the watershed serve to 71 971 people which refer to 48 % of watershed
population. In 2009, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which
were discharged to the watershed were 2.030 tons/year (48 %) for COD, 293 tons/year(84
%) for TN and 54 tons/year (92 %) for TP.
Figure Y.5. Water Quality for Burdur Basin Based on Ġmportant Parameters (KOĠ, NH4-N, NO2-N and NO3-N)
Figure Y.6. Water Quality for Burdur Basin Based on Group A (Physical-inorganic) Parameters.
Figure Y.7. Water Quality for Burdur Basin Based on Group B (Organic) Parameters
Figure Y.8. Water Quality for Burdur Basin Based on Group C (Inorganic Pollution) Parameters
Pollution From Industrial Wastewater:
All Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into the watershed area..
COD, TN and TP loads reaching the watershed were 1.414 tons/year, 24,6 tons/year and 3,1
tons/year respectively for the year 2010.
Pollution From Leachates of Solid Wastes of Sanitary Landfills:
Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the
calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the
watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as
basis.
Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in Burdur Basin for the year 2010
are at levels of 149 tons/year for COD, 37 tons/year for TN and 0.37 ton/year for TP. These
loads are expected to dramatically increase when the sanitary solid waste landfills will be put
into operation by the year 2016 based on the calculations according to the Solid Waste
Master Plan. Therefore, loads will be 276 tons/year for COD, 58 tons/year for total-N and
0.66 ton/year for total-P in 2020. Later loads from sanitary landfill leachates are expected to
decrease through 2040.
Pollution From Non-point Sources:
Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and
phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for
2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions.
Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming.
In the Burdur Basin, fertilizers lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a
ratio of 62 % (5.306 tons/year) in total, followed by animal farming with 23 % (1.915
tons/year) and pollution caused by land use with 12 % (1.027 tons/year). Atmospheric
deposition (169 tons/year), landfill leachates (66 tons/year) and septic tanks contribute (23
tons/year) 2 % in total in terms of TN. An investigation of non-point loads in terms of TP show
that the largest portion 86% (1.287 tons/year) belongs to agricultural fertilizer use. Fertilizer
use is followed by animal farming 12% (184 tons/year), and phosphorus from agricultural
land grass field, meadows and forests 2% (29 tons/year). TN and TP loads reaching the
watershed were 8.506 and 1.505 tons/year respectively for the year 2010.Distribution of TN
and TP loads from non-point sources in Burdur Basin is shown in Figure Y.9 - Figure Y.11.
Figure Y.9. Map Showing Distribution of TN Loads in Burdur Basin
Figure Y.10. Map Showing Distribution of TP Loads Burdur Basin
Figure Y.11. Distribution of Non-point TN and TP Loads in Burdur Basin
Comparison of Point and Non-point Pollution Loads:
A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas,
industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise
a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 4 % in
terms of total-N and total-P. Total point-source nitrogen loads was calculated as 317
tons/year for 2010, and will increase to 332 tons/year in 2040. Total point-source phosphorus
loads will increase a little from 57 tons/year to 62 tons/year during this 30 year time span.
Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much
higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of 8506
tons/year in 2010 will decrease to 5532 tons/year in 2040 with about 40 % decrease.
Similarly, total phosphorus load will decrease from 1505 tons/year to 912 tons/year.
Summary of total pollution load in Burdur Basin is shown in Table Y.3.
Table Y.3. Total Pollution Load in Burdur Basin
Load (tons/year)
Total Nitrogen (TN)
Total Phosphorus (TP)
Years
Point
Non-point
Total
Point
Nonpoint
Total
Domestic
Industrial
Domestic
Industrial
2010
293
25
8.506
8.824
54
3
1.505
1.562
2020
215
17
7.025
7.257
45
2
1.207
1.255
2030
272
15
6.284
6.571
53
2
1.059
1.114
2040
318
13
5.532
5.864
60
2
912
973
5.
Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies
Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most
important steps of the project ―Preparation of Watershed Protection Action Plans‖. This work
package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several
alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route
for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment
plants and their characteristics were placed into GIS.
During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTP plants were investigated
on-site and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were
incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the
treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for
present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost
analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility
or final WWTP projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry
of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the
related enterprises.
Three different scenarios were produced for WWTP planning considering the economical
and topographical aspects:
Alternative 1:
Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and
minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except
those technically mandatory to use a collective treatment system.
Alternative 2:
This scenario involved planning based on minimum WWTP and maximum collector line. It
was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTPs as long as possible
except those technically impossible to make a collective treatment.
Alternative 3:
Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum
length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to
make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively.
WWTPs suggested in treatment scenarios were planned for residential areas which do not
discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which
require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential
areas which discharge into a WWTP and more than 90% of their wastewater being treated in
these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost
analysis and feasibility studies. In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations
were taken as basis. Criteria for process selection (Table Y.4) were determined based on the
populations and considering the requirements given in Municipal Wastewater Treatment ActVulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was
considered if the facility was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable
area. Burdur closed Basin has been declarated to be a vulnerable area listed in Annex 1A of
Municipal Wastewater Treatment Act-Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration
Hence, all the treatment facilities for population above 10000 located in Burdur Basin were
planned at a level of advanced treatment to be able to remove nutrients (N.P).
Table Y.4. Criteria for Process Selection
POPULATION
N<2000
LOCATION
PROCESS
TREATMENT
LEVEL
PRETREATMENT*
SLUDGE
TREATMENT
Drinking Water Basin
Package Treatment
Secondary
CS
Drying Beds
Vulnerable Area
Natural Treatment/ Package
Secondary
CS/Septic tank
Drying Beds
Secondary
CS/Septic tank
Drying Beds
Gravity
Treatment
Natural Treatment/ Package
Others
Treatment
2000<N<10000
Extended Aeration Activated Sludge
Sec./Adv.
CS+FS+HFGC
Vulnerable Area**
Secondary
CS+FS+HFGC
Others
10000<N<50000
Secondary
Drinking Water Basin*** BNR (Carbon + Nutrient Removal)
Advanced
Vulnerable Area
BNR (Carbon + Nutrient Removal)
Advanced
Others
Secondary
CS+FS+HFGC
thickener +
Mechanical/
Drying Beds
Mechanical
Mechanical
CS+FS+HFGC
Grav. Thick.+
Mech.
50000<N<100000
100000<N<250000
N>250000
Advanced
Vulnerable Area
Advanced
Others
Secondary
Advanced
Vulnerable Area
Advanced
Others
Advanced
Advanced
Vulnerable Area
Advanced
Others
Advanced
* CS:Coarse Screen
FS:Fine Screen
HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber
CS+FS+AGC
Mechanical
CS+FS+AGC
Mechanical
CS+FS+AGC
Digestion +
Sludge
Mechanical
AGC: Aerated Grit Chamber
** Activated sludge treatment was planned for populations between 2000 -10000 which are not in a drinking water Basin. However natural
treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started .
*** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between 10000- 50000 if they are in a drinking
water Basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its construction has
already started
Cost analysis and Feasibility Studies
Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above.
In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between
these three scenarios.
In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve
costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of
the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment
costs and treatment costs per m3 of wastewater were calculated to include both investment
costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each
collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations
were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a
result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the
same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative.
WWTPs planned for Burdur Basin are shown in Tables Y.5 and Table Y.6 depending on
their treatment Technologies.
Table Y.5. Wastewater Treatment Plants Planned as Activated Sludge Systems.
RESIDENTIAL
AREAS
PROJECT
POPULATION
(2040)
TREATMENT
LEVEL
INVESTMENT
COSTS
(EURO)
30 YEAR
OPERATING
COSTS
(EURO)
11.469
Advanced
686.384
978.299
WWTP
LOCATION
1
Burdur
2
Afyonkarahisar
Dazkırı
5.954
Secondary
439.011
604.124
3
Afyonkarahisar
BaĢmakçı
7.567
Secondary
516.954
489.257
4
Afyonkarahisar
Evciler
5.517
Secondary
416.786
714.937
5
Isparta
Keçiborlu
9.596
Secondary
607.808
533.102
6
Isparta
Atabey
8.267
Secondary
459.435
351.428
7
Burdur
YeĢilova
6.365
Secondary
538.146
593.432
8
Denizli
Çardak
8.267
Secondary
549.098
605.673
9
Isparta
Senir*
2.970
Secondary
273.240
351.428
10
Isparta
Kılıç**
4.000
Secondary
334.743
527.523
11
Burdur
Kemer
2.693
Secondary
255.618
323.410
12
Isparta
Kuleönü
2.636
Secondary
251.931
330.001
13
Isparta
Gönen
6.348
Secondary
458.620
507.079
5.787.773
7.072.300
Tefenni
Karamanlı
TOTAL
(*) New WWTP was planned since the present plant does not work efficiently.
(**) Project population was taken as 4000 since a military scholl is being planned.
Table Y.6. Wastewater Treatment Plants Planned as Natural Treatment Systems
LOCATĠON
RESIDENTIAL
AREAS
PROJECT
POPULATION
INVESTMENT
COSTS (EURO)
1-D
Burdur
Kozluca
1.489
104.230
2-D
Burdur
HasanpaĢa
1.019
71.330
3-D
Burdur
Salda
1.364
95.480
4-D
Burdur
Büğdüz
1.649
115.430
5-D
Denizli
Beylerli
805
60.375
6-D
Denizli
GemiĢ
1.842
128.940
7-D
Isparta
Güneykent
1.701
119.070
8-D
Isparta
Büyükgökçeli
1.606
112.420
9-D
Yüreğil
1.728
120.960
10-D
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Yaka
827
62.025
11-D
Afyonkarahisar
Gökçek
1.945
136.150
12-D
Isparta
Ġslamköy
TOTAL
1.218
85.260
1.211.670
WWTP
Table Y.7. WWTPs Planned to be Renewed in Burdur Basin
WWTP
RESIDENTIAL
AREAS
PROJECT
POPULATION (2040)
WWTP
RENOVATION
INVESTMENT
COSTS (EURO)
30 YEAR
OPERATING
COSTS
(EURO)
I-1-R
Burdur
95.853
Upgrade to
advanced treatment
1.459.211
6.112.821
Total costs obtained for each of the three alternatives are shown in Table Y8. Alternative 1
was determined to be the most feasible option in terms of total costs out of 3 different
treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in the
Environment Law, termination of the WWTPs planned under this scenario will be between
2010 and 2017. Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be 2010 (2012 in
the action plan) for a municipality population over 100000, 2012 for 50000-100000, 2014 for
10000-50000, 2017 for 2000-10000 and 2017 for less than 2000.
Table Y.8. WWTP Total Costs for Burdur Basin According to Three Different Scenarios
Wastewater Treatment Costs (€)
Scenario
WWTP Investment Costs
Collector
Total
Costs
Investment
Operating
(€)
Costs (€)
Costs
Total
Costs
(€)
Activated
Sludge
Natural
Treatment
5.093.241
1.735.964
1.459.211
10.220.208
0
8.288.415 18.508.623 18.508.623
Alternative II 5.232.761
1.331.569
1.459.211
10.528.664
908.950
8.932.490 19.461.154 19.461.154
Alternative III 5.104.699
1.260.239
1.459.211
10.535.215 1.980.654 9.804.802 20.340.016 20.340.016
Alternative I
Renovation Total
The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report
was shared in the three meeting with the stakeholders in the watershed. According to their
responses, WWTP plannigs were finalized. Total costs finalized according to the selected
scenario are shown in Table Y.9.
Table Y.9. WWTP Total Costs for Burdur Basin According to the Finalized Scenario
Wastewater Treatment Costs (€)
Scenario
Final
WWTP Investment Costs
Activated
Sludge
Natural
Treatment
Renovation
Total
WWTP Inv.
Costs
5.787.773
1.211.670
1.459.211
6.999.443
Operating
Costs
Collector
Costs
(€)
Total
Investme
nt Costs
(€)
Total Costs
(€)
12.951.830
1.159.917
9.618.570
22.570.401
Based on the treatment scenario selected for Burdur Basin, the initial investment costs will
be 0 € for planned WWTPs with a municipality population over 100000, 1.459.211 € for
WWTPs of 50000-100000 population, 0 € for 10000-50000, 6.999.443 € for less than 10000.
Figure Y.12 shows the initial investment costs of WWTPs planned for 2010-2017. The
existing and planned WWTPs are shown in Figure Y.13.
(*)According to the provisional 4th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of
municipalities with population above 100.000. However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was
foreseen as 2012 in the action plan.
Figure Y.12. Initial Investment Costs of Planned Municipal WWTPs in Burdur Basin
Figure Y.13. Existing and Planned WWTPs for Burdur Basin
6.
Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS)
In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS
technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were
prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment
and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our
country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid
completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for
very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition,
implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of
watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be
very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims.
Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this
project.
With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of
studies for 11 watersheds are summarized below.
Compared to classical systems, it has been easier and faster to make
calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a
basis for activities such as planning.
Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS
environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to
add new data.
GIS will be an important database for determination and solution of
environmental problems which could occur throughout the watershed.
GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information
expected to increase in time.
In spite of producing databases for each watershed, a unique database was
produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were
reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one
run for all 11 watersheds.
By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the
contributions obtained by works on the field throughout the watershed.
7.
Stakeholder Meetings
Additionally, during the project works mentioned above, opening and stakeholder meetings
were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project
comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of
the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental
Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial
Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project
consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Water Works,
Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and
non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in
each watershed coordinator provinces between October-December 2009. With the
development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants,
shareholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July 2010. After the
completion of draft report, 2. and 3. stakeholder meetings were made in October and
December 2010. Opening meeting was made on November 11, 2010, 1. stakeholder
meeting was made on May 25, 2010, 2. stakeholder meeting was made on October 25,
2010 in Burdur and 3. stakeholder meeting was made on December 20, 2010 in Konya for
Burdur Basin. The feedback obtained as a result of these meetings with shareholders were
evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report.
8.
Preparation of Action Plans
As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an ―Action
Plan‖ was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In
the ―Action Plans‖, the responsible enterprises to accomplish the required works and duration
of the works were also specified. Work deadline plan related to project activities is given
below which is also explained in detail in Section 8.4.
1.
GĠRĠġ
Günümüzde su; insanların hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaĢamsal bir öneme sahip
olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve
yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu
problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal
kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından,
koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyo-ekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok
önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir
su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir.
Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliĢen yaklaĢım, kaynak yönetiminin havza
bazında ve diğer doğal kaynaklarla ―entegre‖ biçimde gerçekleĢtirilmesidir. Enerji, tarım,
sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baĢlıca sektörleri için itici güç olan su
kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel
bileĢenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme
sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem
taĢımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliĢmelere ve
kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir
Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının
teĢvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin
iyileĢtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde;
Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması,
Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması,
Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre
değerlendirilmesi,
Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi,
en önemli unsurlardır (Tanık, 2007).
Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düĢünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun
vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin
izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği
esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001).
Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren
problemler aĢağıda verilmektedir. Bunlar;
Ötrofikasyon,
Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi,
Yüzme alanlarında sağlıksız koĢullar ve
Biyolojik çeĢitliliğin azalması ve tehlikeye düĢmesi olarak sayılabilir.
Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaĢtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliĢkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak
kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın
sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileĢmenin ve
ĢehirleĢmenin de artması beraberinde özellikle 1980‘li yıllarda çevre kirliliği sorunları baĢ
göstermiĢ; bu sorunlardan en geniĢ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları
olmuĢtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baĢlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri
faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıĢlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet
vermiĢtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve
besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aĢırı değiĢimi ve
yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye
baĢlamıĢtır.
Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiĢiklikleri,
geliĢtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir.
Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaĢımın en doğru çözüm olduğu kabul
edilmektedir.
1.1.
Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim
AB'nin su politikalarının değiĢimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük
dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliĢimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve
Direktifi" (2000/60/EC) ile farklı bir boyut kazanmıĢtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının
"anayasası" olarak kabul edilen Direktif önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar
olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taĢımaktadır.
Avrupa Su Hukuku'nun geliĢimindeki birinci dalga 1975-80 arasında gerçekleĢmiĢ ve bu
süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiĢtir. 1980-
1995 yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması
Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin
Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliĢmelerdir.
Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su
politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıĢın gerektiği vurgulanmıĢtır. Ayrıca, yine 1995'ten
itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüĢtür.
Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar baĢlatılmıĢ ve 1995 ortasından 2000 yılına
kadar sürmüĢtür. 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi yürürlüğe girmiĢtir (Çiçek N,2009).
Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaĢması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya
zorlamıĢ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluĢması sonucunu doğurmuĢtur. Bu
kapsamda iyi su kalitesine ulaĢmayı hedefleyen Su Çerçeve Direktifi 2000 yılında Avrupa
Birliği tarafından kabul edilmiĢtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileĢtirilmesi için
havza bazında tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB Su Çerçeve Direktifi‘nin nehir havzaları
üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel
ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir.
Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer
arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı
zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleĢik ve sürdürülebilir olarak
kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir.
Direktif su yönetimi açısından Nehir Havzası Bölgelerine (NHB'lere) dayanan ve tanımlanmıĢ
nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltısularının 2015‘e kadar ‗iyi su
durumu‘na ulaĢmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik
çevresel ve ekolojik hedeflerin oluĢturulması yoluyla buna nasıl ulaĢılacağını açıklamaktadır.
Yüzey suları için ‗iyi durum‘, ‗iyi ekolojik durum‘ ve ‗iyi kimyasal durum‘ ile belirlenmektedir.
Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite
unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıĢ ya da
‗çok az‘ maruz kalmıĢ olan ‗bozulmamıĢ‘ koĢullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltısuyu
durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az ‗iyi‘ durumda
olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltısuları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak,
herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıĢ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim
önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu
hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaĢılması
gerekmektedir. Yürürlüğe giriĢ tarihinden itibaren Üye Devletler SÇD‘yi baĢarıyla
uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baĢlamıĢlardır. Türkiye için iyi su durumu
hedefine hangi tarihte ulaĢılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır.
SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde ‗çok iyi
durum‘un korunması; suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi; ve tüm
sularda 2015‘e kadar en azından ‗iyi durum‘a ulaĢılmasıdır.
Direktifte bu amaç ve hedeflerin nehir havzası yönetim planında açıkça belirtileceği
bildirilmektedir; nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaĢılmasını güvence altına
almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik
ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaĢılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir
program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır.
Bu hedeflere ulaĢmak için önlemler programını uygulamak üzere eĢgüdümlü ve bütüncül bir
yaklaĢımın temin edilmesi önem arz etmektedir. Su Çerçeve Direktifi, Kentsel Atık Su Arıtma
Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim
Planı nihai taslağı, ilgili kurumlar ile birlikte hazırlanmıĢtır. Bu süreç Türkiye‘de Su Sektörü
için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi‘nin bir bileĢenini oluĢturmuĢtır. Su Çerçeve
Direktifi; Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeĢ
direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve
kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaĢmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleĢtiren bir
çerçeve
oluĢturmakta
ve
entegre
nehir
havzası
yönetiminin
genel
ilkelerini
sunmaktadır.(ÇOB, 2010)
Bu nedenle SÇD, daha önce yayımlanmıĢ olan ― Kentsel atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin
Direktif 91/271EEC(1991); Nitrat Direktifi(1991), Ġçme Suyu direktifi(1998), BütünleĢik
Kirlenme Önleme ve Kontrolü(IPPC) Direktifi(1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi(1991) gibi
suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır.
Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluĢturulmuĢtur.
Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aĢamasında izlenmesi gereken yönteme
iliĢkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle ilgili
uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluĢturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin önemli
özelliklerinden biri de uygulamada ulaĢılması gereken aĢamalar için kesin tarihleri
tanımlamıĢ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taĢları aĢağıda verilmektedir.
• Direktifin yürürlüğe girmesi, 2000.
• Ulusal mevzuata uyum, 2003.
• Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması 2003.
• Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004.
• Ġzleme ağlarının kurulması, 2006.
• Kamu ile iĢbirliği, 2006.
• Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, 2008.
• Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), 2009.
• Fiyatlandırma politikalarının oluĢturulması, 2010.
• ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleĢtirilmesi, 2012.
• Çevresel hedeflere eriĢim, 2015.
• Ġlk yönetim döngüsünün sonu, 2021.
• Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaĢmak için nihai tarih, 2027.
SÇD'deki en önemli kavram ―Nehir Havzası Yönetimi‖ dir ve her bir nehir havzası için Nehir
Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluĢturulması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde
SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan
aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıĢmaların yapılması, bu
direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir.
Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel
önlemleri içeren bir yaklaĢım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliĢkin tüm geri
plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer.
BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu
planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaĢım önermek günümüzün en çok
tartıĢılan konularından biridir. Su Çerçeve Direktifi‘ne (SÇD) göre, NHYP unsurları aĢağıda
sıralanmaktadır;
Nehir havzasının karakterizasyonu,
Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti,
Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması,
Ġzleme ağlarının haritası,
Çevresel hedefler listesi,
Ekonomik analiz,
Önlemler programı,
Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi,
Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıĢılması, karĢılıklı fikir alıĢveriĢinin
ve bilgi paylaĢımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi,
Yetkili otoritelerin listesi,
Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek
prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007).
Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye‘de 2006),
Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2004),
Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye‘de 2005- TS 266–2005)
BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996);
Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2006).
21 Aralık 2009‘da, Brüksel‘de gerçekleĢtirilen ―Hükümetler arası Katılım Konferansı‖nda
―Çevre Faslı‖ müzakereleri resmen açılmıĢtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti
en fazla olan ―Su Kalitesi Sektörü‖ dür. AB‘ye giriĢ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda
kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiĢ ve yasal mevzuat geliĢtirilmiĢ olmakla birlikte, henüz
Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal ―Su Çerçeve Yönetmeliği‖ geliĢtirilmemiĢtir.
Bu kapsamda Türkiye için en önemli kapanıĢ kriterleri, SÇD yi kapsayacak Ģekilde bir
mevzuat düzenlemesidir. Diğeride Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim
Planlarına dönüĢtürülmesidir. Bakanlığa bağlı Çevre yönetimi Genel Müdürlüğü Su kalitesi
Sektörü açısından genel koordinasyon ve uygulamalardan sorumludur.
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, kapanıĢ kriterleri doğrultusunda Çevre Kanunu ve SKKY
kapsamında revizyon çalıĢmalarını devam ettirmekte olup, ayrıca SÇD yi kapsayacak Ģekilde
Havza Koruma Yönetmeliği çalıĢmalarını devam ettirmektedir.(ÇOB, 2010). Bununla birlikte,
bu konudaki çalıĢmalara esas olacak ―Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel
Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği‖ 2009 yılının Haziran ayında
yayınlanmıĢtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi
için özel hüküm belirleme çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır (Gürel vd, 2010).
Bunun dıĢında yine Bakanlığın koordinasyonunda son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının
havza bazlı yönetimine yönelik 25 Havzada çalıĢmalar hızlanmaktadır(ġekil 1). Bu bağlamda
11 havzada ―Havza Koruma Eylem Planları‖ TÜBĠTAK MAM tarafından yapılmıĢtır. Söz
konusu ―Havza Koruma Eylem Planları‖, Su Çerçeve Direktifi (SÇD)‘nin gereği olarak
hazırlanmıĢtır. Bu planların hazırlanması önemli bir baĢlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı
açılıĢ sürecinde önem kazanmıĢtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010).
ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası
Türkiye‘deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların
daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıĢtır. Özellikle Çevre ve
Orman Bakanlığı bu süreçte etkin rolünü almıĢ olup, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
(ÇYGM) Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği
standartlarını da dikkate alarak planlarını geliĢtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem
Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla paralel ruhta olup, Türkiye‘nin bu
süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuĢtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç
olmayacaktır. Türkiye uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği baĢarıyı uygulamaya da bu planlar
vasıtasıyla taĢıma olanağı yakalamıĢtır.
1.2.
Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları
Tüm dünyada olduğu gibi Ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan Coğrafi Bilgi
Sistemleri (CBS), mekânsal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama
aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj
sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin
değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması
hemen hemen bir gereklilik haline gelmiĢtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının
Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde
tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup proje kapsamında
üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde
hazırlanmıĢtır. Bütüncül bir yaklaĢımla 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanması
sonucunda sağlanacak faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir.
1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların
yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve
haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır.
2. Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için gelecekte
sisteme yapılacak ilave ve güncellemeler daha kolay ve ucuz olacaktır.
3. OluĢturulan CBS, havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin
belirlenmesi ve çözümlenmesinde önemli bir altlık olacaktır.
4. OluĢturulan CBS‘nin yapısı, gelecekte karĢılaĢılacak ve zamanla giderek artacak
veri/bilgi yoğunluğunu sorunsuzca iĢleyebilecek,hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz
edebilecek Ģekilde tasarlanmıĢtır.
5. Projede her bir havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için
tek bir veri katmanı oluĢturulmuĢtur. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek,
sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi
sağlanacaktır.
6. Havzalar bazında oluĢturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle
özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip
etmek mümkün olacaktır.
Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken
nokta, klasik yöntemlerle yaklaĢık bir yıllık bir sürede Türkiye‘nin yarısından fazla bir
alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının
hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve
vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuĢtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje
kapsamında yapılan çalıĢmalar ġekil 2 de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baĢlık
altında yürütülmüĢtür.
ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler
Projede gereken verilerin temin edilmesi çalıĢmanın ilk adımını oluĢturmuĢtur. Havza
sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak
yeniden derlenmiĢ ve düzenlenmiĢtir. Üçüncü aĢamada arazi çalıĢmaları kapsamında
toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıĢ ve bilgiler modeldeki veritabanı
uygun Ģekilde entegre edilmiĢtir. Arazi çalıĢmaları kapsamında toplanan veriler derlenmiĢ
olan diğer veriler ile birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü
aĢamayı oluĢturmaktadır. Son aĢamada ise, proje kapsamında üretilen tüm verilerin
Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıĢmaları tamamlanmıĢtır.
Yukarıda özetlenen tüm çalıĢmaların detayları aĢağıda verilmiĢtir.
1.2.1. Veri Temini
CBS ortamında yapılacak çalıĢmalarda kullanılmak üzere Tablo 1 de özetlenen veriler
sayısal olarak Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan (ÇOB) her bir havza için ayrı ayrı temin
edilmiĢtir.
Tablo 1: CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‟dan Temin Edilen Veriler
NO
DOSYA ADI
FORMATI
1
arazi_kullanımı.shp
SHAPE
2
baraj_golet.shp
SHAPE
3
gol.shp
SHAPE
4
Havza_siniri.shp
SHAPE
5
hidroelektrik_santral.shp
SHAPE
6
il_merkez.shp
SHAPE
7
il_sinir.shp
SHAPE
8
ilce.shp
SHAPE
9
ilce_merk.shp
SHAPE
10
ozelcevrekoruma_alan.shp
SHAPE
11
sulanan_alan.shp
SHAPE
12
yagis.shp
SHAPE
13
Yerlesim_merkezi.shp
SHAPE
14
akarsu.shp
SHAPE
15
yukpaf
E00,DGN
16
Korunan Alanlar
SHAPE
17
pafta_25
SID
18
Pafta_100
SID
19
TURKIYE_100BIN
MDB
AÇIKLAMA
Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait
CORINE arazi sınıflarını içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri
içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını
içermektedir.
Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan,
Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik
santralleri içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini
içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını
içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini
içermektedir.
Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege
havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait
bilgileri içermektedir.
Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıĢ ile ilgili
bilgileri içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı yerleĢim merkezlerini
içermektedir.
Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere
akarsulara ait bilgileri içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal
yükseklik paftalarını içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri
içermektedir.
Her havza içi ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli raster
paftaları içermektedir.
Her havza için ayrı ayrı 1:100.000 ölçekli raster
paftaları içermektedir.
Tüm Türkiye için 1/100.000 ölçekli haritalardan
sayısallaĢtırılmıĢ detayları içeren veri setidir.
ÇOB‘dan alınan Tablo 1‘deki verilerin haricinde Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden
resimler halinde (JPG formatında); buharlaĢma, güneĢ radyasyonu, günlük maksimum
yağıĢ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıĢ haritaları daha sonra
sayısallaĢtırılmak üzere temin edilmiĢtir.
1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları
Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıĢmanın en önemli aĢaması temin edilen verilerin
amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı
ayrı olan veri setlerine aynı iĢlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek
Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı
sayısının artıĢına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde topolojik hataların
giderilmesi ve yerleĢim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle
planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri
derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıĢmalar detaylandırılmıĢtır.
Havzaların oluĢmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı
anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıĢma yapılmıĢ ve her bir
havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluĢturulmuĢtur
(ġekil 3 – ġekil 4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı
oluĢturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en
önemli kıstaslardan birisi olmuĢtur.
ġekil 3: Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi
ġekil 4: Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması
Belediyelerin il, ilçe ve belde statülerinin yıllar içerisinde değiĢmesi nedeniyle güncelliğini
yitirmiĢ olan yerleĢim merkezleri verisi Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan 2009 yılı
adrese dayalı nüfus bilgileri kullanılarak güncellenmiĢtir. Daha sonra yerleĢim birimlerinin
haritadaki konumları belirlenerek güncel veri katmanı oluĢturulmuĢtur (ġekil 5).
ġekil 5: Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri
Yeni yerleĢim merkezlerinin oluĢturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak
mekânsal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaĢmak için, yerleĢim merkezinin ait
olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiĢtir (ġekil 6).
ġekil 6: Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi
Veri derleme ve düzenleme çalıĢmaları kapsamında yapılan en önemli çalıĢmalardan biri de
11 havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluĢturulmasıdır.
Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eĢyükseklik
eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleĢtirilmiĢtir. Özellikle Marmara ve Susurluk
havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuĢmazlıkları ve hatalı girilmiĢ yükseklik
değerleri düzeltildikten sonra tüm havzalar için 10 m. çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli
raster veri seti halinde hazırlanmıĢtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüĢ
resimler halinde ġekil 7 de verilmiĢtir.
ġekil 7: 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri
11 havza için temin edilen 196 adet 1:100.000 ve 2.458 adet 1:25.000 ölçekli taranmıĢ raster
paftalar birleĢtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıĢtır. Bu iĢlem sırasında
karĢılaĢılan en önemli sorun ġekil 8 de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar
dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır.
ġekil 8: 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular
Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıĢ ve siyah
dolgulardan arındırılmıĢ raster veri setleri oluĢturulmuĢtur. Daha sonra oluĢturulan tüm raster
veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiĢtir. Örnek olarak 1/100.000'lik raster
paftalardan oluĢan katalog ġekil 9 da verilmiĢtir.
ġekil 9: 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog
Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıĢmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem
Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıĢ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY)
Tablo 1‘de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları‘nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak
yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıĢtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem
istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiĢ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel
su kalitesi haritaları oluĢturulmuĢtur. Yapılan çalıĢmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve
CBS ortamında oluĢturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir.
1.2.3.
Arazi ÇalıĢmaları
Bir önceki baĢlıkta anlatılan çalıĢmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi
ve güncellenmesine yönelikti. Bu baĢlık altında yapılan çalıĢmalar, araziden veri toplama,
yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza
için oluĢturulan ekipler belirlenen yerleĢim yerlerini ziyaret ederek GPS desteği ile atıksu
arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri ve deĢarj noktalarına iliĢkin bilgileri toplamıĢlardır.
Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak
ArcGIS CBS yazılımı için ġekil 10 da verilen bir veri modeli tasarlanmıĢtır (EK I).
OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliĢkilerini gösteren
söz konusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluĢturulmuĢ ve
arazi çalıĢmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiĢtir. Bu kapsamda oluĢturulan ana
veri katmanları aĢağıda listelenmiĢtir.
1. YerleĢim Merkezleri
2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri
3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri
4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri
5. DeĢarj Noktaları
1.2.4.
Planlama ÇalıĢmaları
Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluĢturulan veri katmanları ile arazi
çalıĢmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı
senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kolektörlerin yerleri belirlenmiĢ
ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiĢtir. Her bir veri seti
içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2 de verilmiĢtir. Havza bazında yapılan AAT
planlama çalıĢmaları sonucunda ortaya çıkan en düĢük maliyetli senaryo için hazırlanmıĢ
olan harita EK IX'da verilmiĢtir.
Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları
NO
VERĠ SETĠ
SENARYO
ADI
1
2
AAT_bolge_1
Senaryo1
3
4
5
Senaryo2
6
Maksimum
AAT
Minimum
Kolektör
9
AAT_guzergah_1
AAT_yer_1
AAT_bolge_2
Maksimum
AAT_guzergah_2
5km Kolektör
ve AAT
AAT_yer_2
7
8
DOSYA ADI
AAT_bolge_3
Senaryo2
Maksimum
Kolektör
Minimum
AAT
AAT_guzergah_3
AAT_yer_3
AÇIKLAMA
Maksimum AAT Minimum Kolektör için
AAT Alanları
Boru Güzergâhları
AAT Noktaları
Maksimum 5km Kolektör için AAT Alanları
Maksimum 5km Kolektör için AAT Boru
Güzergâhları
Maksimum 5km Kolektör için AAT
Noktaları
Maksimum Kolektör Minimum AAT için
AAT Alanları
Boru Güzergâhları
AAT Noktaları
ġekil 10: ArcGIS Veri Modeli
2.
PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI
Projenin amacı, havzadaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile
kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluĢan baskı ve etkilerin
tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak
incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi, havzada meydana gelen
kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileĢtirilmesi için havzadaki tüm paydaĢların
katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıĢmaların ve
planlamaların yapılması amacıyla aĢağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanmasıdır.
Yeşilırmak Havzası
Susurluk Havzası
Konya Kapalı Havzası
Küçük Menderes Havzası
Kızılırmak Havzası
Seyhan Havzası
Burdur Havzası
Ceyhan Havzası
Marmara Havzası
Büyük Menderes Havzası
Kuzey Ege Havzası
Su Çerçeve Direktifi‘nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir
Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri
sürecinde Türkiye‘nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına
çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği
baĢarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taĢınmıĢ olacaktır.
Proje kapsamında, Burdur Havzası‘nda su kalitesini iyileĢtirmek için su kaynakları
potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate alınarak
öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve
teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iĢleri,
havzadaki tüm paydaĢların katılımı ile gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır.
Burdur Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu‘ndaki eksiklikler ve gerekli görülen
düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaĢ kurumların görüĢleri neticesinde belirlenmiĢ,
değiĢiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu hazırlanmıĢtır.
Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayım
sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan 11 havzadaki yerleĢim yerlerinin ilçeler bazında
toplam nüfusu 37.448.584 kiĢidir. Bu değer Türkiye nüfusunun %52‘sine karĢılık gelmektedir.
(ġekil 11)
34.068.516;
48%
37.448.584;
52%
PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS
PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS
ġekil 11 : 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı
Proje kapsamında Koruma Eylem Planları Hazırlanacak olan 11 havza içerisinde en yüksek
nüfusa sahip olan havza 15.171.172 kiĢi ile Marmara Havzası iken; en düĢük nüfusa sahip
olan havza 211.119 kiĢinin yaĢadığı Burdur Havzası‘dır. Buna göre incelenen Burdur
Havzası Türkiye nüfusunun yaklaĢık %0,3‘üne karĢılık gelmektedir. Proje kapsamındaki
havzaların nüfus dağılımları ġekil 12‟de görülmektedir.
Burdur Havzası‘nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal
alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dahil olmak üzere 627.378 ha olup; havza izdüĢümü
alanının Türkiye izdüĢümü alanına oranı %0,8 kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine göre havza
genelinin nüfus yoğunluğu 34 kiĢi/km2 olup; bu değer TÜĠK tarafından Türkiye geneli için
hesaplanan 94 kiĢi/km2 değerinden çok daha düĢüktür.
21%
MARMARA
KIZILIRMAK
KÜÇÜK MENDERES
SUSURLUK
KONYA
5%
48%
YEŞİLIRMAK
BÜYÜK MENDERES
5%
SEYHAN
CEYHAN
4%
4%
4%
3%
0%
1%
3%
2%
ġekil 12: Havzaların Nüfus Dağılımları
KUZEY EGE
BURDUR
PROJE BÖLGESİ DIŞI
3.
HAVZA GENEL DURUMU
Burdur Havzası‘nda sularla dolu çöküntü çanakları, vadiler, mağaralar, inler ve dehlizler
bölgenin doğal oluĢumları arasındadır. Yöre, bu doğal oluĢuma bağlı olarak aynı zamanda
―Göller Bölgesi‖ adını da almaktadır. Havza Türkiye‘nin güneybatısında yer alan, en büyüğü
Burdur Gölü olmak üzere Acı Göl, Salda Gölü, Akgöl, YarıĢlı Gölü ve KarataĢ Gölleri‘nin su
toplama havzalarından meydana gelen alanı kapsamaktadır. Havza, batıda EĢeler, Maymun
Dağları, doğuda Kestel, Çatak Dağları, güneyde Rahat, Koru Dağları, kuzeyde ise Boz ve
Akdağların su ayırım çizgileri arasında yer almaktadır.
Toplam yağıĢ alanı 8.764 km2 olan Burdur Havzası‘nın yıllık ortalama yağıĢ yüksekliği 446
mm; yıllık ortalama akıĢı ise 7,94 m3/s dir. Yıllık ortalama verimi 0,91 L/s/km3 olan havzadaki
akıĢın yağıĢa oranı 0,06 iken, iĢtirak oranı % 0,14‘ dür.
Havza toplam olarak 627.378 ha alanı kaplamakta olup, Türkiye genel yüzölçümünün % 0,8
ini teĢkil etmektedir. Türkiye Ġstatistik Kurumu tarafından gerçekleĢtirilen 2009 yılı adrese
dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre Burdur Havzası toplam nüfusu 211.119 kiĢidir. Bu
nüfus havzada yer alan ilçelerin, havzaya giren ve girmeyen bölümlerindeki kentsel ve kırsal
nüfusların toplamıdır.
3.1.
YerleĢim Yerleri
Burdur Havzası‘nda Antalya, Burdur, Denizli ve Isparta illeri yer almaktadır. Bu illerin havza
sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklükleri Tablo 3‘de, yüzölçümü dağılımları ġekil
13‘de, idari sınırları ġekil 14‘te verilmektedir. Burdur Havzası Isparta Ġlinin Keçiborlu, Atabey,
Gönen; Burdur Ġlinin Merkez, Karamanlı, Kemer, Tefenni, YeĢilova; Denizli Ġli‘nin Çardak,
Afyonkarahisar Ġlinin Evciler, BaĢmakçı ve Dazkırı Ġlçelerini kapsamaktadır. Burdur
Havzası‘na Antalya‘nın yaklaĢık 5.409 ha‘lık alanı girmekte, ancak bu alanda yerleĢim yeri
bulunmamaktadır.
Tablo 3: Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları
ĠLĠN
ĠLLER
ORTALAMA
TOPLAM
HAVZA
RAKIM
ALAN
ĠÇĠNDEKĠ
(m)
(ha)
ALANI
(ha)
ĠLĠN
HAVZAYA
GĠREN
KISMI (%)
HAVZANIN
ĠLLERE
GÖRE
DAĞILIMI
(%)
ANTALYA
39
2.072.300
5.049
0,2
0,8
BURDUR
1000
688.300
345.660
50,2
55,1
DENĠZLĠ
428
1.186.800
51.257
4,3
8,2
ISPARTA
1050
893.300
123.974
13,9
19,8
AFYONKARAHĠSAR
1020
1.392.700
101.437
7,3
16,2
Kaynak: ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS
ġekil 13: Havzada Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı
Havza içinde kalan iller ve belediye teĢkilatı olan yerleĢim yerlerinin 2009 Ģehir merkezi
nüfusları EK II‘de, Burdur Havzası YerleĢim Yerleri Haritası ise ġekil 15‘te verilmiĢtir.
EK II‘de verilen tüm yerleĢim yerleri, Eylül - Aralık 2009 tarihlerinde saha ziyareti yapılarak
yerinde incelenmiĢtir. Saha ziyaretleri, havzada yer alan Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
personelinden alınan bilgiler doğrultusunda, ilgili personelin katılımı ile gerçekleĢtirilmiĢtir.
Saha ziyaretleri sırasında belediye teĢkilatına sahip yerleĢim yerlerinde ilgili teknik sorumlu;
teknik sorumlunun bulunamadığı durumlarda ise zabıta memurundan ilgili bilgiler alınmıĢtır.
Havzada yer alan yerleĢim yeri sayısı 28 adet olup, söz konusu yerleĢim yerlerinin tamamı
belediye teĢkilatına sahiptir.
ġekil 14: Burdur Havzası Siyasi Haritası
Burdur
Burdur ili; güneybatı Anadolu‘da, Göller Bölgesi olarak da adlandırılan Batı Akdeniz
Bölgesi‘nde yer almaktadır. Yüzölçümü 6.883 km2 olup, ülke topraklarının % 0.88‘ini
kaplamaktadır. Ġlin 2009 yılı nüfusu 251.550‘dir. Burdur, doğu ve güneyinde Antalya,
batısında Denizli, güneybatısında Muğla, kuzeyinde Afyonkarahisar ve Isparta Ġlleri
tarafından çevrelenmiĢtir. Ġlde, merkez ilçe ile birlikte, Ağlasun, Altınyayla, Bucak, Cavdır,
Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni, YeĢilova olmak üzere toplam 11 ilçe vardır.
Bunlardan Burdur Havzası içinde kalanlar Tefenni, Kemer, Karamanlı, YeĢilova ve Merkez
ilçeleridir.
Denizli
Denizli Ġli, Anadolu yarımadasının güneybatısında ve Ege Bölgesi‘nin doğusunda bulunmakta
olup; Ege, Ġç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teĢkil etmektedir. Denizli ili sınır
itibariyle doğudan Burdur ve Afyonkarahisar, batıdan Aydın ve Manisa, kuzeyden UĢak,
güneyden ise Muğla illeri ile komĢudur. Ġlin yüzölçümü 11.868. km2 olup, 2009 yılına göre
nüfusu 926.362‘dir. Son düzenlemelere göre Denizli Ġli‘nin 18 ilçesi bulunmaktadır. Bunlardan
yalnızca Çardak Ġlçesi, Burdur Havası sınırları içinde bulunmaktadır.
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar ili, Ġç Anadolu Bölgesi‘nin batısında, ve Ege Bölgesi‘nin iç kesiminde yer
almaktadır. Ġç Anadolu‘nun, Ege kıyılarına açılan bir eĢiği, bir geçidi durumundadır.
Çevresinde EskiĢehir, Isparta, Denizli, UĢak ve Kütahya illeri bulunmaktadır. Ġlin toplam
nüfusu 701.326'dır. Ġlin yüzölçümü ise 13.927 km2‘dir. Afyonkarahisar ilinin Burdur Havzası
sınırları içinde kalan ilçeleri BaĢmakçı, Dazkırı ve Evcilerdir.
Isparta
Isparta, Göller Yöresi‘nde bulunmakta olup, Burdur, Afyonkarahisar, Konya ve Antalya illeri
ile BeyĢehir ve Burdur Gölleri arasında yer almaktadır. 8.933 km2‘lik yüzölçümüne sahip olan
Isparta ili, kuzey ve kuzeybatıdan Afyonkarahisar Ġlinin Sultandağı, Çay, ġuhut, Dinar ve
Dazkırı, batıdan ve güneybatıdan Burdur ilinin Merkez, Ağlasun ve Bucak, güneyden Antalya
ilinin Serik ve Manavgat, doğu ve güneydoğudan ise Konya Ġlinin AkĢehir, Doğanhisar ve
BeyĢehir ilçeleri ile çevrilmiĢtir. Merkez ilçesiyle birlikte toplam 12 ilçesi bulunmaktadır. Bu
ilçelerden Atabey, Keçiborlu ve Gönen, Burdur Havzası içinde yer alır. 2009 yılı nüfus
sayımına göre nüfusu 420.796 kiĢidir.
ġekil 15: Burdur Havzası YerleĢim Yerleri Haritası
3.2.
Coğrafi Durum
Burdur Havzası, Türkiye‘nin güneybatısında 37o- 38o kuzey enlemleri ile 29o- 30o doğu
boylamları arasında yer almakta, en büyüğü Burdur Gölü olmak üzere Acı Göl, Salda Gölü,
Akgöl, YarıĢlı Gölü ve KarataĢ Gölünün su toplama havzalarından meydana gelen alanı
kapsamaktadır. Havza, batıda EĢeler, Maymun Dağları, doğuda Kestel ( en yüksek noktası
Kulübe tepe), Çatak Dağları, güneyde Rahat, Koru Dağları, kuzeyde ise Boz ve Akdağların
su ayırım çizgileri arasında yer almaktadır.
Havza toplam olarak 627.378 ha alanı kaplamakta olup, Türkiye genel yüzölçümünün
% 0,77‘sini teĢkil etmektedir.
Dağlar
Burdur Havzası fizyografik yönden pek farklılık göstermez. Çöküntü alanlarında büyüklü
küçüklü göller mevcut olup, bunları alüvyal ovalar ve yüksek dağ silsileleri çevrelemiĢtir.
Güneydoğu ve güneybatı bölgelerindeki dağlar ormanlarla kaplı olduğu halde, Burdur merkez
ve Acıgöl‘ün kuzeyi yer yer tabii vejetasyondan mahrum olup mera halinde, Burdur Gölü
kuzeyi ise bodur fundalıktır. Dağların yükseklikleri ise 1350–2328 m arasında değiĢmektedir.
Havzanın en yüksek dağı doğudaki Kestel Dağı olup, yüksekliği 2328 m‘dir. Bunu sırasıyla
Rahat Dağları 2094 m, Koru Dağları 2056 m, Çatak Dağları 1970 m, EĢeler Dağları 1930 m,
Akdağ 1894 m, Maymun Dağları 1605 m ve Bozdağlar 1350 m ile izlemektedir. Burdur
Havzası Fiziki Haritası ġekil 16‘da verilmiĢtir.
Ovalar
Burdur havzası yükseklik itibariyle farklılık göstermez. Güneyde Tefenni Ovası‘nda ortalama
yükseklik 1075–1150 m, PınarbaĢı çevresindeki Ġsin Ovası‘nda 950–1050 m, Burdur
Gölü‘nün güneyindeki Yazı Ovası‘nda 850–900 m, Salda Gölü‘nün doğusundaki Irla
Ovası‘nda 1100–1150m, Akgöl‘ün (Çorak Gölü) doğusunda yer alan Erli Ovası‘nda 1050–
1150 m, Acıgöl‘ün batı ve güneybatısında yer alan Çaltı Ovası‘nda 836–950 m ve Burdur
Gölü‘nün kuzeydoğusunda yer alan Çorak Ova‘da 850–1000 m‘dir.
ġekil 16: Burdur Havzası Fiziki Haritası
Bitki Örtüsü
Burdur Havzası‘nda doğal bitki örtüsü, Tefenni güneyi, Burdur Merkez ve Acıgöl kuzeyinde
çok zayıf olup bozuk mera karakterinde, diğer bölgelerde genel olarak orman ağaç ve
ağaççıkları halindedir. Sürülerek tarım yapılan arazilerde doğal bitki örtüsü yerini kültür
bitkilerine bırakmıĢtır. Drenajı bozuk çorak arazilerde ise bu ortamda yetiĢen bitki türleri
bulunmaktadır.
Havzada yaygın olan ağaç çeĢitleri arasında, Burdur Gölü‘nün güneydoğusunda Bayındır ve
Bereket Köyü dağlarında ardıç yer alır. Burdur Gölü‘nden sonra tamamen karaçam ormanları
baĢlar. Kapaklı ve Çamoluk (Aziziye) Köyleri arasında seyrek kızılçam vardır. Kestel Dağı‘nın
zirvelerinde ise ardıç ve yaĢlı meĢeler bulunmaktadır. Tefenni – YeĢilova‘nın batısında
bulunan EĢeler Dağı‘nda tamamen karaçam, Salda Gölü‘nün çevresinde kızılçam ormanları,
Burdur Gölü‘nün batısındaki Söğüt Dağları‘nda ardıç ve seyrek karaçam ormanları vardır.
Acıgöl‘ün güneybatısında Hayriye Köyü civarları karaçam, kuzeybatısında ise ardıç, meĢe
türleri ve pırnal meĢesi, Keçiborlu‘nun kuzey ve batısındaki sahalarda ise meĢe ve karaçam
ormanları bulunmaktadır.
Yaygın olan ağaççık cinsleri ise, sürünücü bodur ardıç, karaçalı, kocayemiĢ, böğürtlendir.
Havzanın diğer doğal bitki örtüsü arasında çayır ve baklagil türlerine de rastlanmaktadır.
Bunlar arasında; köpek diĢi, arpa çimi, yumrulu arpa, yüksek otlak ayrığı, otlak ayrığı, domuz
ayrığı, kır bromu, tarla bromu, çavdar bromu, Ġtalyan çimi vardır.
Baklagil türleri arasında en yaygın olanlar ise korunga, gazel boynuzu, yonca, geven, beyaz
tırfıl, gelemen tırfılı, kaba tüylü fiğ, adi fiğ, kara fiğdir.
Göl kenarlarında Hidromorfik alüvyal ve kötü drenajlı yüksek taban suyu bulunan sahalarda
kamıĢ ve saz türleri, çorak sahalarda ise yüksek tuza dayanıklı çorak otlar bulunmaktadır.
Akarsular
Havzada büyük akarsular yoktur. Havzanın baĢlıca akarsuları Bozçay, Keçiborlu, Değirmen
ve Beyköy dereleridir. Bunlar sularını Burdur ve Salda gölüne boĢaltmaktadırlar. Ayrıca kıĢ
ve bahar yağıĢlarından sonra ortaya çıkarak yazın kuruyan birçok yan dereler mevcuttur.
Havzadaki akarsuların rejimleri oldukça düzensizdir. TaĢkınlar daha çok Burdur Gölü ile
Bozçay kenarlarındaki taban arazilerde olmaktadır. Dere ve çay niteliğindeki küçük
akarsuların bir bölümü göllere dökülürken bir bölümü de düdenlerde kaybolur. Burdur
Havzası‘nda yer alan bazı akarsular ve uzunlukları Tablo 4‘de verilmiĢtir.
Eren Çayı (Bozçay): Havzanın en büyük akarsuyu olup drenaj alanı 4.120 km2 ‗dir.
Güneydeki Rahat Dağı eteklerindeki kaynaklardan baĢlamakta, Karamanlı Ġlçe merkezinden
gelen Değirmen Deresi ile Tefenni Ġlçe merkezinin doğusunda karıĢıp, Kemer Ġlçesi‘nin
kuzeybatısında KarataĢ Gölü tahliye ayağını da alarak kuzeye doğru akmaya baĢlar.
Keçiborlu Çayı: Havzanın kuzeyindeki Eren Tepesi eteklerinden çıkmaktadır. Drenaj alanı
84 km2‘dir. Keçiborlu Ġlçe merkezine gelmeden, yan dere ve kaynak sularıyla birleĢtikten
sonra Burdur Gölü‘nün kuzeyindeki ovada sığ yatakta akarak göle ulaĢır.
Değirmen Deresi: Havzanın batısında Büyükkurtulan tepesinin eteklerinden çıkar. Drenaj
alanı 18 km2‘dir. Buradan güneye akarak Salda Beldesi‘nin güneybatısındaki kaynak sularını
da alarak Salda Gölü‘ne ulaĢır.
Tablo 4: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Bazı Akarsular ve Uzunlukları
NO
1
Eren Ç. (Boz Ç.)
2
UZUNLUĞU
TÜRÜ
AKARSU ADI
(m)
ÇAY
42.839
Değirmen D.
DERE
40.487
3
Sarı D.
DERE
33.513
4
Yayla D.
DERE
31.785
5
Domuz Ç. (Elmacık Ç.)
ÇAY
24.633
6
MenevĢeli D. (Kent D.)
DERE
20.139
7
Özdere
DERE
17.256
8
Karapınar D.
DERE
15.546
9
Ulupınar D.
DERE
15.515
10
Çolakboğazı D. (Çolak D.)
DERE
15.369
Göller
Burdur Havzası‘nda yer alan göller Tablo 5‘te, Burdur Havzası akarsu ve göller haritası ġekil
19‘da verilmiĢtir. Havzada yer alan göllerin birçoğu karstik kökenlidir.
Tablo 5: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Göller
TOPLAM ALANI
ĠL
ALANI (ha)
BURDUR
17.259,3
ISPARTA
3.420,9
Salda Gölü
BURDUR
4.427,5
4.428
Tuzla Gölü
DENĠZLĠ
82,6
83
DENĠZLĠ
14,3
AFYONKARAHĠSAR
2.557,1
Kocagöl
BURDUR
8,1
8
YarıĢlı Gölü
BURDUR
1.597,0
1.597
KarataĢ Gölü
BURDUR
513,3
513
Göllüce Gölü
BURDUR
14,4
14
ADI
Burdur Gölü
Acıgöl
(ha)
20.680
2.571
Burdur Gölü: Burdur Gölü, göller bölgesi göllerinden olup, Burdur ve Isparta illeri arasında
yer almaktadır. Burdur Ģehir merkezine çok yakın olup, koordinatları, 37°45' Kuzey, 30°12'
Doğu'dur. Ortalama göl alanı 20.680 ha, rakımı 857 metredir. Burdur Gölü, Türkiye‘nin en
derin göllerinden biri olup, yapı olarak tektonik ve ötrofikasyon açısından oligotrofik
karakterdedir. Burdur Gölü‘nün 34,2 km2‘si Isparta, 172,6 km2‘si Burdur il sınırları içerisinde
yer almaktadır. Burdur Gölü, Söğüt dağı ile Suludere - Yayladağ kütleleri arasında,
kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan oluk Ģeklindeki tektonik çöküntünün sularla
dolması sonucu oluĢmuĢtur. Batısında ve kuzeyinde nümilitik fliĢler, doğusunda neojen
kalkerler, güney ve güneybatısında serpantin ve gabro gibi bazik ve ultrabazik kayaçlardan
oluĢmuĢ yüksek kütleler yer almaktadır.
Küçük bir kapalı havzada yer alan ve göle güneybatıdan giriĢ yapan Bozçay ile birlikte birkaç
küçük dereyle beslenmektedir. Burdur Gölünü besleyen derelerin önemli bir kısmı yazın
kurumaktadır. Göl seviyesinin değiĢimleri klimatik ve tektonik nedenlere bağlı olarak
oluĢmaktadır. Würm sonlarında günümüzden yaklaĢık olarak 80 – 85 m daha yüksekte olan
göl seviyesi hem sübsidans hem de iklim değiĢimlerine bağlı olarak günümüzdeki seviyesine
inmiĢtir. Burdur Gölü Türkiye‘nin en derin göllerinden biri olup (maks. 110 m), ortalama
derinliği 40 m civarındadır. Göl seviyesi her yıl yağıĢlı mevsimlerde yükselmekte, yaz
aylarında ise buharlaĢma nedeniyle düĢmektedir. Gölün beslenmesinde doğrudan yağıĢın
oranı yaklaĢık olarak % 40, akarsularla gelen suyun oranı yaklaĢık %55, diğer kaynakların
oranı ise yaklaĢık olarak %5‘tir. (YiğitbaĢoğlu, H., Uğur A.,2005) Burdur Gölü‘ndeki su
seviyesi değiĢimleri Tablo 6, Burdur Gölü kıyı kenar çizgilerinin yıllara göre değiĢimi ġekil
17‗de, göl su seviyesi alan hacim karĢılaĢtırması Tablo 7‗de verilmiĢtir.
Burdur Gölü normal Ģartlarda akarsularla, içinde bulunduğu tektonik çukurun (grabenin)
güneybatı ve kuzeydoğusundaki yeraltı sularıyla ve doğrudan üzerine düĢen yağıĢlarla
beslenmekte, buharlaĢma ile su kaybetmektedir. Göle gelen su miktarı ile buharlaĢma
sonucu kaybolan su miktarı birbirine yakın değerler taĢıdığı dönemde sağlıklı bir göl
ekosistemi olarak varlığını korumuĢtur. Bu denge son 20 yılda bozulmuĢ durumdadır ve bu
nedenle sürekli küçülmektedir. 2003 yılında Burdur‘da son 56 yılın en yüksek ikinci yağıĢının
(594,2 mm) görülmesi göl seviyesindeki düĢüĢü geçici olarak bir miktar durdursa da alçalma
devam etmektedir. Göl seviyesi 2008 su yılı sonunda (Eylül 2008‘de) 844 metreye inmiĢtir.
Göl seviyesindeki mevsimlik dalgalanmalar da son 20 yılda büyük ölçüde ortadan kalkmıĢtır.
Bunun temel sebebi, kıĢ döneminde görülen yüksek miktarda yağıĢın Burdur Gölü yerine
büyük ölçüde baraj ve göletlerde depolanmasıdır.
Burdur Gölü‘nün dıĢa akıĢı olmaması nedeniyle suları oldukça tuzludur. Göl suyunun
bileĢiminde yüksek oranda tuzun yanı sıra arsenik de bulunmaktadır. Bu özellik nedeniyle
gölde endemik türler bulunmaktadır. Endemik türlerle ilgili olarak literatürde ―Aphanius
anatoliae sureyanus‖ olarak bilinen ve Ülkemizde ―A.burduricus‖ olarak adlandırılan balık türü
yaĢamaktadır. Gölde teĢhis edilen fitoplankton örneklerinden 18‘i Bacillariophyta, 16'sı
Chlorophyta, 7'si Cyanophyta ve Chrysophyta, Euglanaphyta ve Dinophyta Ģubelerine ait
birer cins olmak üzere 41 cins tespit edilmiĢtir.
Bunun yanında göl çevresinde, halk arasında ― angıt ― olarak adlandırılan dik kuyruklara
önemli bir barınma ve yaĢam alanı durumundadır. Bilhassa kıĢ aylarında bu canlının dünya
populasyonunun en az %60‘ı göl çevresinde barınmaktadır.
Tablo 6: Burdur Gölü‟nde 1986-1999 Tarihlerinde Saptanan Aylık Su Seviyesi DeğiĢmelerini Gösteren Göl
Rasatları
YILLAR
OC.
ġUB.
MAR.
NĠS.
MAY.
HAZ.
TEM.
AĞU.
EY.
EK.
KAS.
AR.
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
854.26
853.77
853.30
852.88
852.04
851.22
850.52
852.07
849.49
848.74
848.08
847.55
847.03
846.83
854.35
853.81
853.30
852.83
851.99
851.19
850.48
850.08
849.50
848.74
848.09
847.54
847.05
846.85
854.45
853.86
853.36
852.79
851.95
851.19
850.46
850.11
849.51
848.88
484.13
847.48
847.03
846.92
854.50
853.88
853.48
852.83
851.95
851.20
850.45
850.15
849.55
848.85
848.15
847.42
847.17
847.03
854.46
853.93
853.53
852.79
851.92
851.22
850.41
850.12
849.56
848.80
848.15
847.54
847.29
847.06
854.40
853.96
853.50
852.72
851.91
851.16
850.39
850.14
849.46
848.67
848.14
847.49
847.34
846.97
854.31
853.89
853.99
852.61
851.79
851.10
850.36
850.10
849.21
848.55
848.00
847.44
847.32
846.87
854.16
853.78
853.25
852.44
851.64
850.96
850.35
849.89
849.03
848.40
847.30
847.28
847.14
846.75
854.03
853.58
853.08
852.29
851.49
850.81
850.32
849.69
848.89
848.19
847.74
847.14
846.97
846.69
854.25
853.94
852.91
852.11
851.34
850.67
850.26
849.52
848.85
848.13
847.61
847.01
846.86
846.65
854.17
853.82
852.85
852.04
851.24
850.57
850.20
849.47
848.81
848.09
847.52
847.02
846.77
846.57
854.23
853.74
852.88
852.04
851.19
850.54
850.15
849.46
848.79
848.08
847.49
847.00
846.75
846.48
Kaynak: Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008.
Tablo 7: Göl Su Seviyesi, Alan ve Hacim KarĢılaĢtırması
TARĠH
Göl
Seviyesi
(m)
Göl Alanı
(km²)
Göl Hacmi
(km³)
16.06.1975
26.08.1987
18.06.1990
08.07.1996
21.08.2000
24.06.2002
855.2
853.72
851.7
847.9
846.28
845.36
210
203
202
164
156
153
6.225
5.958
5.600
4.952
4.688
4.545
Kaynak: Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008.
Burdur Gölü‘nün DSĠ 18. Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan batimetri haritası
sayısallaĢtırılmıĢtır. Arcview GIS 3.2 3D Analyst yazılımı ile Burdur Gölü topoğrafyasının
sayısal yükseklik modeli oluĢturularak farklı tarihlerdeki göl hacmi hesaplanmıĢ ve değiĢimleri
ortaya konulmuĢtur (ġekil 18). Buna göre göl hacminin 1975 yılında 6.225 km3 iken 2002
yılında 4.545 km3 olduğu saptanmıĢ ve bu 27 yıllık dönemde yaklaĢık %27 hacim kaybının
gerçekleĢtiği belirlenmiĢtir.
ġekil 17 : Burdur Gölü Kıyı Kenar Çizgisinin Yıllara Göre DeğiĢimi
Burdur Gölü‘nde ölçüm yapılan 27 yıllık dönem içinde göl seviyesinde yaklaĢık 10 m‘lik bir
düĢüĢ, göl alanında ve göl hacminde ise yaklaĢık olarak %27‘lik bir azalma gerçekleĢmiĢtir.
ġekil 18 : Burdur Gölü Tabanının Topoğrafyası
Suyundaki yüksek sodyum, sülfat, arsenik ve klorür içeriği nedeniyle bitki türü çeĢitliliği azdır
ve sadece birkaç balık türü yaĢamaktadır.
Gölün batı kesimi boyunca uzanan fay (kırık) hattı nedeniyle, bu kesimde kıyı çizgisi çok
dardır ve bölgelerde göl birden derinleĢir. Güney ve kuzeyde ise alüvyonların birikmesiyle,
sazlarla kaplı tuzlu bataklık görünümündeki kıyı ovaları ve delta oluĢumu baĢlamıĢtır.
Gölün bütün yakın çevresi tarıma açılmıĢtır. Bu alanların % 10‘u yeraltı suyuyla sulanır.
BaĢlıca ürünler, hububat, üzüm, meyve, sebze, badem, Ģekerpancarı, susam, haĢhaĢ ve
kendirdir. Yöreye özgü diğer bir tarımsal etkinlik gülcülüktür. Gülün çok değerli yağı parfüm
ve besin endüstrisinde kullanılır. Kuzey ve kuzeydoğuda gül tarlaları yaygındır. Burdur
kentinin kuzeydoğusu baĢta olmak üzere, çok yerde geniĢ kavaklıklar vardır.
Salda Gölü: Salda Gölü, ormanla kaplı tepeler, kayalık araziler ve küçük alüvyal ovalarla
çevrili hafif tuzlu tektonik bir göl olup yüzölçümü 4.427,5 ha‘dır. Göle 1989 yılında Doğal Sit
Alanı statüsü verilmiĢtir. Suyunun temizliği ve turkuaz rengiyle oluĢan güzel manzaranın yanı
sıra güneybatı ve güneydoğu kıyılarında yer alan küçük kumsallar alanın rekreatif amaçlı
kullanımına olanak sağlamaktadır.
Göl kenarında 10'a yakın turistik tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin bazılarında AAT olmasına
karĢın, bu tesislerin bazıları yeterli olmamakta ya da çalıĢtırılmamaktadır. Göl çevresindeki
yerleĢimlerin atıksuları Gölü besleyen derelere verilmekte ve gölde kirliliğe neden olmaktadır.
Bölgenin sahip olduğu turizm potansiyeli, Turistik yatırımların göl çevresinde her geçen gün
daha da artmasına neden olmaktadır. Ġleriki yıllarda tesislerden kaynaklanan katı atık, su ve
görsel kirlilik probleminin artmasını kaçınılmazdır.
Havzada
yer
alan
tarım
alanların
sulanmasında
Gölü
besleyen
derelerin
suları
kullanılmaktadır.
Salda Gölü çevresindeki mevcut tesislerden kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için, bu
tesislerin bulunduğu bölgeye kanalizasyon Ģebekesi kurularak, oluĢan atıksular inĢa edilen
bölgesel AAT lerde arıtılmalıdır.
Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nce gölü besleyen su kaynaklarından biri olan Değirmen
dere üzerine sulama amaçlı bir barajın yapılması planlanmaktadır. Bu baraj ile YeĢilova ile
Göl arasında kalan 182 ha‘lık alanın sulanması amaçlanmaktadır.
Acıgöl: Denizli Ġli Çardak Ġlçesi‘nde yer alan gölün yüzölçümü 2.571 ha‘dır. Sığ bir tektonik
göl olan Acıgöl dağlardan gelen yüzeysel akımlarla, kaynak sularıyla ve doğudan BaĢmakçı
tarafından gelen Kocaçay‘ın sularıyla beslenir. Acıgöl, Tuz Gölü‘nden sonra Türkiye‘nin ikinci
en tuzlu gölüdür. Gölün batı ve kuzeyinde kendilerine tahsis edilmiĢ alanlarda üretim yapan
Alkim, SodaĢ ve Otuzbir Kimya adlı Ģirketlerce iĢletilen sodyum sülfat (Na2SO4) havuzları
vardır. Üç Ģirket yılda toplam 350.000 ton sodyum sülfat üretmekte, bunu iç ve dıĢ pazara
sunmaktadır.
BaĢmakçı tarafındaki ovada yoğun olarak tarım yapılmaktadır. Gölün çevresinde özellikle
doğu ve kuzeydoğu kıyılarında hayvan otlatılmaktadır. Göl çevresindeki yerleĢimlerin
atıksuları gölde kirliliğe neden olmaktadır. 1981‘de Çaltı Gölü ve Acıgöl arasında bir tahliye
kanalı inĢa edilmiĢ, Değirmen Deresi üzerine küçük bir baraj yapılmıĢtır. Bunun sonucunda
Kurugöl tamamıyla kurumuĢtur.
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, gölün güneybatısındaki 625 ha‘lık tarım alanını sulamak
üzere GemiĢ kaynaklarından 600 L/s su pompalamaktadır. Sulama projesinin dıĢında kalan
yerlerde çiftçiler, artezyen sularıyla küçük çaplı sulamalar yapmaktadır.
1996 yılında Çardak Havaalanı‘nın batısındaki araziye Çardak Organize Sanayi Bölgesi‘nin
temelleri atılmıĢtır. Planlanan 90‘a yakın fabrikanın yeraltı suyu kullanması öngörülmektedir.
Gölde yeraltı su seviyesinde düĢüĢ oluĢabileceği tahmin edilmektedir.
YarıĢlı Gölü: Burdur Gölü‘nün güneybatısında yer alan ve yüzölçümü 1.597 ha olan, ondan
küçük tepelerle ayrılan, sodyum fosfat, sodyum klorür ve sodyum sülfat konsantrasyonu
yüksek sığ bir göldür. Gölün su seviyesi yıl boyunca büyük değiĢiklikler göstermektedir. Yaz
aylarında büyük ölçüde kuruyan göl çevresinde geniĢ, tuzcul bataklıklar ve çamur düzlükleri
bulunmaktadır. Tatlısu kaynaklarının göle ulaĢtığı yerlerde sınırlı bir bitki örtüsü geliĢmiĢtir.
Gölün çok fakir bir sucul yaĢam ortamı olduğu, sadece ekonomik değeri olmayan bir tür
balığın (diĢli sazancık) yaĢadığı bilinmektedir. Gölün koruma statüsü bulunmamaktadır.
Göl, batı ve kuzeyinde tarım alanlarıyla çevrilidir Bu alanlarda genellikle hububat ve afyon
ekimi yapılmaktadır. DSĠ‘nin YarıĢlı Gölü‘nü Burdur Gölü‘ne boĢaltmayı amaçlayan eski bir
projesi, toprak kalitesinin düĢüklüğü nedeniyle iptal edilmiĢtir. Göl çevresindeki doğal bitki
örtüsü tarım alanlarına dönüĢtürülerek ortadan kaldırılmaktadır. Göl çevresindeki tarım
alanlarında uygun yöntemlerle tarım yapılmamasından kaynaklanan rüzgar ve su erozyonu
problemi mevcuttur. Gölü besleyen tatlı su kaynakları tarımsal amaçlı sulamada
kullanılmakta ve bu durum sulama mevsiminde göle tatlı su giriĢinin azalmasına ve gölün
küçülmesine neden olmaktadır.
KarataĢ Gölü: Burdur Ġlinin güneyinde, Tefenni Ovasının kuzeydoğusunda yer alır. Gölün
yüzölçümü 513 ha‘dır. Sığ bir tatlı su gölüdür. Özellikle batı kısmında yoğun sazlıkların
bulunduğu sulak alan, güney kısmında Dsi tarafından yapılan seddelerle kısmen bir baraj
gölüne dönüĢtürülmüĢtür. Alanın kuzeybatısını kuĢatan dağlardan beslenen göl, suyunu
Burdur Gölü‘nü besleyen ana kaynaklardan biri olan Bozçay‘a boĢaltır. Habitat olarak tatlı su
gölü, sazlık alanlar ile sulu ve kuru tarım alanları ile çevrilidir. Tarımın yanı sıra, gölde ticari
olarak balıkçılık yapılmaktadır. Gölün en büyük sorunu yağıĢ azlığına ve gölü besleyen
kaynakların kurumasına bağlı olarak, su seviyesindeki yetersizliktir. KarataĢ Gölü 2006
yılında Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiĢtir.
KarataĢ Gölü, üst kratese döneminin kalkerli tabakalarından ibarettir. KarataĢ gölü ve çevresi
aluviyal toprakların üzerinde teĢekkül etmiĢtir. Toprak, yer yer ağır balçık ve killi bir yapıya
sahiptir. Toprakta kil oranı yüksektir. KarataĢ Gölü‘nü besleyen en önemli akarsu Hüyükköy
içinden geçen su kanalları ile akan Sarıdere‘dir.
ġekil 19: Burdur Havzası Akarsu ve Göller Haritası
Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum
YağıĢ ve sıcaklığın yıl içerisindeki dağılımına göre havza, yazları sıcak ve kurak, kıĢları serin
ve yağıĢlı bir iklime sahiptir. Bunun sonucu olarak Acıgöl‘ün kuzeyinde kahverengi, orta ve
güney yörelerde kestane rengi topraklar oluĢmuĢtur. Her iki toprakta da kireç birikmesi
mevcuttur. Kestane rengi topraklarda yağıĢın fazla olması sebebiyle karbon azottan daha
yüksektir. Dağlık kısımlarda yağıĢ, profilde kireç yıkanmasına neden olduğundan kireçsiz
kahverengi orman toprakları, ayrıca orman vejetasyonu sağladığından kahverengi orman
toprakları meydana gelmiĢtir. YağıĢın en az olduğu orta kısımlarda da çorak topraklar
oluĢmuĢtur. YağıĢ genellikle yüksek eğime sahip yerlerde Ģiddetli erozyona yol açtığından
litozolik toprakları meydana getirmiĢtir. Bunu havzanın her tarafında görmek mümkündür.
Yaz aylarındaki yüksek sıcaklık organik maddeleri parçaladığından orman toprakları hariç
genellikle havza topraklarında organik madde düĢüktür.
Havza sınırları içinde, topraklar genel olarak killi ve kireçli olup, gri, kırmızımsı, kahverengi ve
koyu gri renkli görünümdedir. Akarsuların tesiri altında kalan erozyonlarla meydana gelen
ova düzlüklerindeki topraklar ise alüvyon karakterli olup tarıma elveriĢlidir. Havza farklı
zamanlara ait çeĢitli fonksiyonların meydana getirdiği nispeten karıĢık bir toprak yapısına
sahiptir. Bir geçit bölgede yer alan ilde çeĢitli toprakları görmek mümkündür. Topraklar
genelde kireç bakımından zengindir (kireç taĢı, sert kalker, kalkerli kil tasları vb.). Yörede,
yağıĢların az olması nedeniyle kuvvetli yıkanmalar meydana getirmemiĢ olduğundan,
profillerde yüzeye yakın CaCO3 birikimleri yer yer mevcuttur.
Burdur Gölü Göller Yöresi‘nde tektonik kökenli bir çukurlukta yer almaktadır. Depremselliği
yüksek olan havzada son büyük deprem 1971 yılında yaĢanmıĢtır. Havzada çökme
alanlarında irili ufaklı göller meydana gelmiĢtir. Bu göllerin civarında kuarternere ait
alüvyonlar teĢekkül etmiĢtir. Çökme vadilerinin dolması ve yeniden yükselmesi neojen
devrinin alüvyal bir safhasına tekabül etmektedir. Kurna Deresi ve Bozçay vadisinde görülen
kil ve çakıl parçalarının bulunması yükselme hareketlerinin kuarternerde devam ettiğini
göstermektedir.
Havzayı jeolojik özelliklerine göre 4 gruba ayırmak mümkündür.
Acıgöl Kesimi: Havzanın bu kesimi bir çöküntü gölü olan Acıgöl ve bunun meydana getirdiği
alüvyon ile, kuzeyde Dutluca Köyü civarında eosen fliĢi ve bunun üzerine de doğuya doğru
fliĢ karakterli oligosen formasyonları, güneyde Kerme, GemiĢ ve Yan dağlarını meydana
getiren kretase kalkerleri üzerine doğuda oligosen formasyonları batıda andezit – peridotit
grubu kütlelerden oluĢur.
Salda, YarıĢlı ve Akgöl (Çorak) Kesimi: Havzanın bu kesiminde çöküntü alanları çoktur ve
bu bölgede Salda, Akgöl ve YarıĢlı gölleri oluĢmuĢtur. Akgöl‘ün kuzeyinde Acıgöl kesiminden
devam eden kretase kalkerleri görülür. Güneyde Tefenni‘ye, doğuda Navlu ve Karaköy‘e
kadar andezit – peridotit grubu kayaçlar yayılmıĢtır. Bu ultrabaziklerin içinde muhtelif yerlerde
kuzeyde Hayriye yakınında, güneyde Türkmen tepede Sazak Köyü yakınlarında krom
madenleri vardır.
Bozçay Vadisi Kesimi: Havzanın en büyük akarsuyu olan Bozçay‘ın açmıĢ olduğu vadi
Burdur Gölü‘nü meydana getiren depresyonun devamıdır. Kretaseden sonra neojen
tarafından örtülmüĢ olan eski vadiyi Bozçay tekrar açmıĢtır. Bu vadi içinde KarataĢ ve
PınarbaĢı gölleri yer alır. Vadi tabanı alüvyondur.
Burdur Gölü Kesimi: Havzanın bu kısmı büyük bir depresyon alanıdır. Bunun etkisiyle
Burdur Gölü ve Keçiborlu Kükürt yatakları meydana gelmiĢtir. Burdur Gölü‘nün çevresinde
batıdan kuzeye doğru kretase kalkerleri, onun üzerinde eosen fliĢi ve en üstte de oligosen
fliĢi yer almaktadır. Keçiborlu ve Yazı Ovaları alüvyonludur. Güneybatıdan kuzeye doğru
Burdur Gölü‘nün çevresi neojen fliĢidir.
Burdur Gölü Havzası, Batı Toros Dağları arasında sıkıĢmıĢ kapalı bir su toplama havzasıdır.
Gölü, sadece yılın belli dönemlerinde aktif olan, çok sayıda irili ufaklı dere ve çaylar besler.
Bu dere ve çayların göle ulaĢmaları ancak yağıĢın fazla olduğu dönemlerde olur. Gerek
yağıĢın mevsimlere yayılıĢı ve gerekse kurak aylardaki sağanak yağıĢlar toprak erozyonuna
neden olabilir. Toprak erozyonu sonucunda baraj ve göletlere ulaĢan aĢırı düzeydeki fosfat,
kompleksler halinde çökelerek bu yapıların kullanma ömürlerinden daha önce dolmasına ve
kullanılmaz hale gelmesine neden olmaktadır.
Burdur Gölü Havzası'nın % 17,7'sinde az, % 22,3'de orta ve % 31,4'de ise Ģiddetli ve %
28,6'sında ise çok Ģiddetli erozyon saptanmıĢtır. Burdur Gölü'nü besleyen en önemli akarsu
olan Bozçay'da 1966–68 yıllarındaki DSĠ'nin ölçümlerine göre, suda asılı yük olarak, günde
820 ton, yılda 300.000 ton sediment, göle taĢınmıĢtır. Bu rakam yatak yükü ile birlikte yılda
344.000 tona ulaĢır. Havzanın tamamından Burdur Gölü'ne taĢınan miktar da yılda 673.450
tonu bulur. Bu miktar 481.040 m3/yıl olarak da hesaplanabilir.(Burdur Gölü Yönetim Planı,
2008)
3.3.
Meteorolojik Bilgiler
Havza iklim bakımından Akdeniz iklimi ile Ġç Anadolu Ġklimi arasında bir geçiĢ bölgesi kabul
edilebilecek durumda ise de, Ġç Anadolu ikliminin daha fazla etkisi altındadır. Bölgenin almıĢ
olduğu yıllık yağıĢ miktarı Akdeniz Bölgesi‘ne göre hayli düĢüktür. Yıllık ortalama sıcaklık
değerleri de Ġç Anadolu‘ya daha yakındır. Genel olarak kıĢlar soğuk ve yağıĢlı, yazlar ise
sıcak ve kurak geçmektedir. Havzada yüzey akıĢın büyük bir kısmı sağanak karakterindeki
yağıĢlarla meydana gelmektedir. Dik meyilli arazilerde, topraklar sığ ve doğal vejetasyon
zayıf olduğu için su, toprakta yeteri kadar depo edilememekte, büyük bir kısmı yüzey akıĢa
geçmektedir. Yüzey akıĢlarının fazla olması erozyon ve taĢkınlara sebep olmaktadır.
Burdur Havzası meteorolojik verilerin oluĢturulması amacıyla havza sınırları içerisinde kalan
Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü gözlem istasyonlarına ait bilgiler kullanılmıĢtır. Bu
istasyonlara ait bilgiler Tablo 8‘de verilmektedir.
Tablo 8: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Meteorolojik Ġstasyonlar
ĠSTASYON ADI
ĠSTASYON NO
RAKIM(m)
ENLEM
BOYLAM
Burdur
17238
967
37.43
30.17
Tefenni
17892
1142
37.19
29.46
Kaynak: DMi, 2009.
Sıcaklık
Sıcaklık, iklim elemanlarının en önemlisidir. Burdur Havzası‘nda yer alan Burdur ve Tefenni
Ġstasyonlarından alınan verilere göre hazırlanan tabloda, yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin
10°C civarında olduğu görülür. Ortalama sıcaklıklar bakımından hiçbir ayın ortalaması
0°C‘nin altına düĢmemektedir. Havza sıcaklık bakımından Akdeniz Ġkliminden soğuktur. En
yüksek sıcaklık temmuz ve ağustos aylarında, en düĢük sıcaklık ise ocak ayında
görülmektedir. Sıcaklıklar bakımından istasyonlar arasında belirgin farklar yoktur. Burdur
Havzası‘na ait ortalama sıcaklık değerleri Tablo 9 ve ġekil 20‘de, maksimum sıcaklık
ortalamaları Tablo 10 ve ġekil 22‘de, minimum sıcaklık ortalamaları Tablo 11 ve ġekil 23‘te
verilmiĢtir.
Tablo 9: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Verileri (1975-2009)
Aylar
Ġstasyon
Adı
Ocak ġubat Mart
Nisan May.
Yıllık
Haz. Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama
Burdur
2,5
3,3
6,8
11,4
16,4
21,2
24,5
24,1
19,6
14,1
8,1
3,9
13,0
Tefenni
1,2
2,1
5,6
10,3
15,3
19,9
23,2
22,9
18,4
12,8
6,7
2,6
11,8
Kaynak: DMi, 2009.
ġekil 20: Burdur Havzası‟ndaki Aylara Göre Yıllık Ortalama Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009)
Havzaya ait sayısal ortalama sıcaklık haritası ġekil 21‘de verilmiĢtir.
ġekil 21: Burdur Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası
Tablo 10: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Maksimum Sıcaklık Verileri (1975-2009)
Aylar
Ġstasyon
Adı
Yıllık
Ortalama
Ocak
ġubat
Mart
Nisan
May.
Haz.
Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık
Burdur
6,9
8,5
12,7
17,5
23,0
28,1
31,8
31,9
27,7
21,4
13,8
8,1
19,3
Tefenni
6,5
7,9
12,1
17,0
22,1
26,9
30,5
30,6
26,6
20,6
13,3
7,7
18,5
Kaynak: DMi, 2009.
ġekil 22: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009)
Tablo 11: Burdur Havzası Yıllık Ortalama Minimum Sıcaklık Verileri (1975-2009)
Aylar
Ġstasyon
Adı
Ocak ġubat
Mart
Nisan May.
Yıllık
Haz.
Tem. Ağu. Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama
Burdur
-1,2
-0,9
1,7
5,9
9,9
13,8
16,9
16,6
12,6
8,1
3,4
0,4
7,3
Tefenni
-3,1
-2,6
-0,1
4,3
8,2
11,8
14,7
14,6
10,8
6,5
1,6
-1,4
5,4
Kaynak: DMi, 2009.
ġekil 23: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Minimum Sıcaklık DeğiĢimleri (1975-2009)
YağıĢ
Havzada Burdur Meteoroloji Ġstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık toplam yağıĢ 425,9
mm‗dir. Bu miktar Akdeniz Bölgesi‘ne dahil istasyonlara göre çok düĢüktür. Bunun nedeni,
denizlerden gelen yağmur yüklü bulutların, havzayı güney ve güneybatıdan saran dağların
güneye bakan yamaçlarına yüklerinin bir kısmını bırakması veya bu dağların tepelerinden
aĢarak havza arazisini yükseklerden geçerek Anadolu‘nun içlerinde doğru gitmesidir. Burdur
Havzası‘na ait ortalama yağıĢlar Tablo 12 ve ġekil 24‘te, maksimum yağıĢlar Tablo 13 ve
ġekil 25‘de verilmiĢtir.
Tablo 12: Burdur Havzası Yıllık Ortalama YağıĢ Verileri (1975-2009)
Aylar
Ġstasyon
Adı
Ocak ġubat Mart
Nisan May.
Yıllık
Burdur
50,7
38
45,5
50,4
40,5
25,2
15,2
7,9
16,8
34
43
58,7
35,5
Tefenni
64,5
50,5
44,1
44,3
38,1
22,1
16,8
10,1
14,4
32,5
54,4
73,3
38,8
Kaynak: DMi, 2009.
ġekil 24: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Ortalama YağıĢlar (1975-2009)
Havzaya ait toplam yıllık ortalama yağıĢa ait sayısal harita ġekil 25‘de verilmiĢtir.
ġekil 25: Burdur Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası
Tablo 13: Burdur Havzası Yıllık Maksimum YağıĢ Ortalaması Verileri (1975-2009)
Ġstasyon
Adı
Yıllık
Aylar
Ocak ġubat Mart
Nisan May.
Burdur
91
35,2
48,4
32,6
42,1
40
45,4
24,6
47,5
91
46,2
71,6
51,3
Tefenni
76,8
36,3
28,6
37,2
36,6
46,5
42,4
27,9
29,2
60,3
61,2
57,6
45,1
Kaynak: DMi, 2009.
ġekil 26: Burdur Havzasındaki Aylara Göre Yıllık Maksimum YağıĢlar (1975-2009)
Havzaya ait toplam yıllık maksimum yağıĢa ait sayısal harita ġekil 27‘de verilmiĢtir.
ġekil 27: Burdur Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası
Rüzgar
Havzada yer alan istasyonlara göre; Burdur‘un hakim rüzgar yönü güney – güneydoğu ve
ortalama rüzgar hızı 2 m/s, Tefenni‘nin hakim rüzgar yönü kuzey ve ortalama rüzgar hızı 1,3
m/s‘dir. mart ve nisan aylarında rüzgar Burdur‘da güney ve güneybatı, Tefenni‘de güney ve
batı yönlerden esmektedir.
Bulutluluk
Burdur Havzası‘nda yer alan meteoroloji istasyonlarına göre bulutluluk değerleri Tablo 14 ve
ġekil 28‘de verilmiĢtir. Buna göre Burdur‘da bulutluluğun en fazla aralık ve en az ağustos
aylarında olduğu görülmektedir.
Tablo 14: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri
Aylar
Ġstasyon Adı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Burdur
5,5
5,3
5,0
5,3
4,2
2,5
1,6
1,4
1,8
3,2
4,4
5,9
Tefenni
5,1
5,1
4,8
4,9
4,0
2,4
1,7
1,5
1,7
3,1
4,1
5,3
Ortalama
5,3
5,2
4,9
5,1
4,1
2,5
1,7
1,5
1,8
3,2
4,3
5,6
Kaynak: DMi, 2009.
ġekil 28: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Ġstasyonlara Göre Bulutluluk Değerleri
Havzaya ait sayısal bulutluluk haritası ġekil 29‘da verilmiĢtir.
ġekil 29: Burdur Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası
GüneĢlenme
Burdur Havzası‘ndaki Meteoroloji Ġstasyonları gözlem kayıtları incelendiğinde, havzada yıllık
ortalama güneĢlenmenin 7,1 sa/gün değerinde olduğu görülür. GüneĢlenmenin en yoğun
olduğu aylar temmuz ve ağustos, en az olduğu aylar aralık ve ocak aylarıdır.
Havzaya ait sayısal buharlaĢma haritası ġekil 30‘da sayısal yıllık sayısal yıllık karla kaplı
günler haritası ġekil 31‘de, sayısal ve sayısal yıllık güneĢ radyasyonu haritası ġekil 32‟de
verilmiĢtir.
ġekil 30: Burdur Havzası BuharlaĢma Haritası
ġekil 31: Burdur Havzası Karlı Kaplı Gün Haritası
ġekil 32: Burdur Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası
3.4.
Arazi Kullanımı
Arazi kullanımına ait sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan elde edilen CORINE
Arazi Sınıflandırma Sistemi baz alınarak hazırlanmıĢtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi,
Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi
kapsamında oluĢturulmuĢtur ve 1990 yılından beri tüm AB‘ne üye ülkelerde kullanılan ortak
sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve
Orman Bakanlığı tarafından baĢlanmıĢ, 2006 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak
yapılan ilk çalıĢma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıĢtır.
CORINE Sistemi 4 temel amaca hizmet etmektedir:
Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiĢ öncelikli konulara göre çevrenin
durumu ile ilgili bilgilerin toplanması,
Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde, verilerin toplanması ve bilgilerin
uyumlu hale getirilmesi,
Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması,
Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre ―Arazi Kullanım‖ haritalarının oluĢturulması.
Ayrıca CORINE Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası, Birlik, Ulusal ve Bölgesel) yapılan
çok sayıdaki çalıĢma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiĢiminin izlenmesi
sağlanmaktadır.
CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi, Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç
hiyerarĢik seviyeden oluĢmaktadır. Birinci seviyede;
Yapay Bölgeler,
Tarım Alanları,
Orman ve Yarı Doğal Alanlar,
Sulak Alanlar
Su Kütleleri,
olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44
alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarĢik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak
bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi
gerektiği CORINE Teknik Kılavuzu‘nda belirtilmektedir. Bu kapsamda Ülkemizdeki arazi
yapısının çeĢitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiĢtir. CORINE
Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 15 ‗de, bu sınıfa ilave olarak Ülkemiz için hazırlanan ek
sınıflandırma Tablo 16 ‗da verilmiĢtir.
Tablo 15: CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları
SINIF
SINIF
ARAZĠ KULLANIMI
KODU
ARAZĠ KULLANIMI
KODU
1
Yapay Bölgeler
3
Orman ve Yarı Doğal Alanlar
11
ġehir Yapısı
31
Orman
111
Sürekli ġehir Yapısı
311
GeniĢ Yapraklı Ormanlar
112
Kesikli ġehir Yapısı
312
Ġğne Yapraklı Ormanlar
12
End. Tic.ve UlaĢım Birimleri
313
KarıĢık Ormanlar
121
Endüstriyel veya Ticari Alanlar
32
Maki veya Otsu Bitkiler
122
Karayolları, Demiryolları ve Ġlgili Alanlar
321
Doğal Çayırlıklar
123
Limanlar
322
Fundalıklar
124
Havaalanları
323
Sklerofil Bitki Örtüsü
SINIF
SINIF
ARAZĠ KULLANIMI
KODU
ARAZĠ KULLANIMI
KODU
13
Maden, BoĢaltım, ĠnĢaat Sahaları
324
Bitki DeğiĢim Alanları
131
Maden Çıkarım Sahaları
33
Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar
132
BoĢaltım Sahaları
331
Sahil, Kumsal, Kumluk
133
ĠnĢaat Sahaları
332
Çıplak Kayalıklar
14
Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan
333
Seyrek Bitki Alanları
141
YeĢil ġehir Alanları
334
YanmıĢ Alanlar
142
Spor ve Eğlence Alan
4
Sulak Alanlar
2
Tarımsal Alanlar
41
Karasal Bataklık
21
Ekilebilir Alanlar
411
Bataklıklar
211
Sulanmayan Ekilebilir Alanlar
412
Turbalıklar
212
Sürekli Sulanan Alanlar
42
Denize Yakın Islak Alanlar
213
Pirinç Tarlaları
421
Tuz Bataklığı
22
Sürekli Ürünler
422
Tuzlalar
221
Üzüm Bağları
423
Gel-git ile OluĢan Düzlükler
222
Meyve Bahçeleri
5
Su Yapıları
223
Zeytinlikler
51
Karasal Sular
23
Meralar
511
Su Yolları
231
Meralar
512
Su Kütleleri
24
KarıĢık Tarım Alanları
52
Deniz Suları
242
521
Kıyı Lagünleri
243
Doğal Bitki Örtüsü ile Bulunan Tarım
522
Nehir Ağızları
523
Nehir ve Okyanus
Alanları
Kaynak: ÇOB
Tablo 16: CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma
SINIF KODU
SINIF ADI
1121
Kesikli ġehir Yapısı
1122
Kesikli Kırsal Yapı
2111
Sulanmayan Ekilebilir Alan
2112
Sulanmayan Sera
2121
Sulanan Alan
2122
Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan, sera
2221
Sulanmayan Meyve Bahçesi
2222
Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi
2421
Sulanmayan KarıĢık Tarım
2422
Sürekli Sulanan KarıĢık tarım
3321
Çıplak Kaya
3322
Çok Yukarılarda Çıplak Kaya
Kaynak: ÇOB
Burdur Havzası‘na ait arazi kullanım dağılımı Tablo 17ve ġekil 33‘te verilmiĢtir. Buna göre
havzadaki arazilerin % 42‘si tarımsal alanı, % 50‘si orman ve yarı doğal alanı, % 4‘ü su
yüzeylerini, % 3‘ü ıslak alanları ve % 1‘i yapay alanları içermektedir. Daha detaylı
incelendiğinde yapay alanlar; Ģehir yapısı, endüstriyel, ticari ve ulaĢım alanları, maden
boĢaltım ve inĢaat sahalarından; tarımsal alanlar, ekilebilir alanlar, sürekli ekilen ürünler,
meralar, karıĢık tarım alanlarından; orman ve yarı doğal alanlar, orman alanları, maki veya
otsu bitki alanları, çıplak veya bitki örtüsü az olan alanlardan; ıslak alanlar, karasal sulak
alanlar, kıyısal sulak alanlardan ve su yüzeyleri, karasal sulardan oluĢmaktadır.
Tablo 17: Burdur Havzası Arazi Kullanımı
NO
ARAZĠ KULLANIMI
ALAN(ha)
ALAN(%)
1
ORMAN VE YARI DOĞAL ALANLAR
311.585
50
2
TARIMSAL ALANLAR
263.591
42
3
SU YÜZEYLERĠ
24.599
4
4
ISLAK ALANLAR
18.133
3
5
YAPAY ALANLAR
9.469
1
ġekil 33: Burdur Havzası Arazi Kullanımı
Havzada ürün getirmeyen araziler genelde, 2.000 m – 2.500 m arasındaki yüksekliklerde
(dağ ve tepeler), ormanlar 1.300 m – 2.000 m arasındaki yüksekliklerde, mera ve çayırlar
1.200 m – 1.300 m arasındaki yüksekliklerde, tarla tarımı yapılan araziler 1.000 m – 1.200 m
arasındaki yüksekliklerde, gül, bağ ve bahçe tarımı yapılan araziler 900 m – 1.000 m
arasındaki yüksekliklerde, göl ve bataklıklar ise 800 m ila 900 m arasındaki yükseltilerde
bulunmaktadır.
Havzada genellikle tarla bitkileri yetiĢtirilmektedir. Alüviyal ve kolüvyal düzlükler ile yerinde
oluĢmuĢ toprakların hafif eğimli, sulama imkanı bulunan kısımlarında bahçe tarımı
yapılmaktadır. Havzada Akdeniz Bölgesi bitkileri hariç diğer kültür bitkileri yetiĢtirilmektedir.
Burdur Havzası‘na ait Arazi Kullanım Haritası ġekil 34 ve detaylı olarak EK III‘te, Ġkinci
Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması Tablo 18 ve ġekil 35‘te verilmiĢtir.
ġekil 34: Burdur Havzası Arazi Kullanım Haritası
Tablo 18: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanımı Sınıflandırması
Havza
Arazi Kullanımı(CORĠNE)
ġehir Yapısı
Alan(ha)
%
7.930
1,3
1.492
0,2
%
Endüstriyel,
Ticari ve
YAPAY
UlaĢım
ALANLAR
Alanları
1
Maden,
BoĢaltım ve
ĠnĢaat
47
0,0
171.466
27,3
10.125
1,6
5.069
0,8
76.930
12,3
59.068
9,4
114.418
18,2
Sahaları
Ekilebilir
Alanlar
Sürekli
TARIMSAL
Ürünler
ALANLAR
Meralar
42
BURDUR HAVZASI
KarıĢık
Tarım
Alanları
Orman
Alanları
Maki veya
ORMAN VE
Otsu Bitki
YARI DOĞAL
Alanları
ALANLAR
Çıplak veya
Bitki Örtüsü
Az Olan
50
138.100
22,0
14.602
2,3
Alanlar
Karasal
Sulak
ISLAK
Alanlar
ALANLAR
Kıyısal Sulak
Alanlar
SU
Karasal
YÜZEYLERĠ
Sular
Toplam
3
3.531
0,6
24.599
3,9
4
627.378
100
100
ġekil 35: Burdur Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması
3.5.
Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri
3.5.1.
Tarım
Burdur
Burdur Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının arazi kullanım durumu Tablo 19 ve ġekil
36‘da verilmiĢtir. Buna göre en büyük alan, bitki örtüsü az olan alanlar ile ekilebilir alanlardan
oluĢmaktadır.
Tablo 19: Burdur Ġli‟nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı
BURDUR
ĠL ADI
ARAZĠ KULLANIMI
ALANI(ha)
ġehir Yapısı
4.272,7
Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları
221,7
Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları
47,2
Ekilebilir Alanlar
87.122,6
Sürekli Ürünler
3.293,3
Meralar
1.329,1
45.313,5
Orman Alanları
29.904,2
Maki veya Otsu Bitki Alanları
60.296,7
Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar
90.900,2
Karasal Sulak Alanlar
3.552,8
Karasal Sular
19.406,1
Kaynak : ÇOB, 2009. TUBĠTAK MAM CBS
ġekil 36: Burdur Arazi Kullanımı
Burdur Havzası‘nda yer alan Burdur Ġli‘ne bağlı ilçelerin tarım arazisi kullanım durumu Tablo
20‘de, bu ilçelerin sulanan arazi dağılımı Tablo 21 ve ġekil 37‘de verilmiĢtir. Buna göre en
büyük tarımsal alanın YeĢilova Ġlçesi‘nde olduğu görülmektedir.
Tablo 20: Burdur Tarım Arazisi Kullanım Durumu
Tahıllar ve
Toplam
Ġlçe Adı
Alan(ha)
diğer bitkisel
ürünlerin
ekilen
Nadas
alanı(ha)
Sebze
Meyveler, içecek ve
bahçeleri
baharat bitkilerinin
alanı(ha)
alanı(ha)
alanı(ha)
Merkez
29.631
24.791
2.150
1.301
1.389
Karamanlı
16.315
12.003
2.500
170
1.642
Kemer
10.754
7.714
2.824
37
179
Tefenni
16.290
13.876
700
74
1.641
YeĢilova
31.815
27.394
261
558
3.601
Kaynak: TÜĠK, 2008
Tablo 21: Havzada Yer Alan Ġlçelere Ait Sulanan Arazi Dağılımı
ĠLÇE ADI
YÜZÖLÇÜMÜ
(ha)
SULANAN
SULANMAYAN
TOPLAM
TARIM
TARIM
TARIM
ARAZĠSĠ(ha)
ARAZĠSĠ(ha)
ALANI(ha)
MERKEZ
127.100
8.757
41.933
50.690
KARAMANLI
35.600
6.000
10.600
16.600
KEMER
51.300
3.713
8.687
12.400
TEFENNĠ
62.300
7.200
10.777
17.977
YEġĠLOVA
116.207
10.900
25.338
36.238
TOPLAM
683.807
56.566
153.262
209.828
Kaynak: Burdur ĠÇDR, 2008
ġekil 37: Havzada Yer Alan Bazı Ġlçelere Ait Sulanan Sulanmayan Arazi Dağılımı
Burdur‘da çalıĢan faal nüfusun yaklaĢık % 61‘i tarım sektörü (tarım ve hayvancılık) ile
ormancılık sektöründe istihdam edilmektedir. Bu sektördeki istihdamın % 98,4‘ü ise tarım iĢ
kolunda yoğunlaĢmaktadır. Nüfusu tarım ve hayvancılıkta yoğunlaĢmıĢ olan Burdur‘un kiĢi
baĢına düĢen bitkisel ve hayvansal ürün değeri Türkiye ortalamasının çok üstündedir.
Burdur Gölünün tüm yakın çevresi tarıma açılmıĢtır. Bu alanlar yeraltı suyuyla sulanır.
BaĢlıca ürünler, hububat, üzüm, meyve, sebze, badem, Ģekerpancarı, susam, haĢhaĢ ve
kendirdir. Yöreye özgü diğer bir tarımsal etkinlik gülcülüktür. Gülün çok değerli yağı parfüm
ve besin endüstrisinde kullanılır. Kuzey ve kuzeydoğuda gül tarlaları yaygındır. Burdur
kentinin kuzeydoğusu baĢta olmak üzere, çok yerde geniĢ kavaklıklar vardır. Burdur tarım
arazileri tarla bitkileri yetiĢtirmek amacıyla, bağ bahçe olarak kullanılmakta ve bir kısmı da
nadasa bırakılmaktadır. Sulama tekniği olarak damlama sistemine geçilememiĢ olması
tarımda önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Meyve ve sebzecilikle uğraĢanların çok
küçük bir kısmı damlama sulamaya geçmiĢ olup, tarımda hakim olan sulama vahĢi
sulamadır. Barajlar ve bireysel olarak açılan sondaj kuyuları da çok büyük su kayıplarına
sebebiyet vermektedir.
Isparta
Isparta Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının kullanım durumu Tablo 22 ve ġekil 38‘de
verilmiĢtir. Buna göre en büyük alan maki ve otsu bitki alanlarıdır.
Tablo 22: Isparta Ġli‟nin Havza Ġçerisindeki Arazi Kullanımı
ĠL ADI
ARAZĠ KULLANIMI
ġehir Yapısı
1.148,0
ISPARTA
ALANI(ha)
596,7
Ekilebilir Alanlar
19.399,9
Sürekli Ürünler
6.831,6
Meralar
1.424,2
20.929,1
Orman Alanları
13.141,9
32.897,8
25.886,8
Karasal Sular
1.718,3
ġekil 38: Isparta Arazi Kullanımı
Burdur Havzası‘nda yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı ilçelerin tarım arazisi durumu Tablo 23‘de
verilmiĢtir.
Tablo 23: Isparta Tarım Arazisi Kullanım Durumu
Toplam
Ġlçe Adı
Alan(ha)
Tahıllar ve diğ.
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(ha)
Nadas
alanı(ha)
Sebze
Meyveler, içecek ve
bahçeleri
baharat bitkilerinin
alanı(ha)
alanı(ha)
Atabey
5.427
2.091
1.394
791
1.152
Gönen
9.808
5.767
3.064
186
791
Keçiborlu
12.832
5.553
5.500
547
1.232
Kaynak : TÜĠK, 2008
Gönen Ġlçesi‘nin toplam iĢlenebilir tarım arazisi 108.810 dekardır. 33.640 dekar sulanabilir
tarım alanının 27.340 dekarı sulanmaktadır. Ġlçeyi ekonomik yönden etkileyen ürünlerin
baĢında elma yetiĢtiriciliği gelmektedir. Tarımsal yönden önemli ürünlerden birisi olan gül
üretimi, 4.000 dekarlık alanda yapılmaktadır. Üretilen gül çiçeği Gülbirlik Kooperatifi ve
yörede faaliyet gösteren firmalar tarafından alınarak değerlendirilmektedir. Gönen Ġlçesinde
4.000 dekar yağ gülü alanı mevcuttur. Gül üretiminin 2760 dekarı Güneykent Kasabasında,
943 dekarı da Merkezde yer almaktadır. 2009 yılında 645 dekar alanda 2.806 ton Ģeker
pancarı üretimi, 1.529 dekar alanda 183 ton kapsül, 180 dekar alanda 15 ton ayçiçeği ve
toplam 206 ton haĢhaĢ üretimi yapılmıĢtır. Ġlçede meyve yetiĢtiriciliği alanında 2009 yılında
5.785 dekar alanda 15.700 ton elma üretimi yapılmıĢtır.
Keçiborlu Ġlçesinde üretimi yapılan ürünler ve alanları Tablo 24 ve ġekil 39‘da verilmiĢtir.
Tablo 24: Keçiborlu‟da YetiĢtirilen Ürünler
YetiĢtirilen Ürün
Ekilen Alan (da)
Yüzde(%)
Buğdaygiller
15.775
34
Baklagiller
1.400
3
Yem
1.500
3
Endüstriyel Bitkiler
1.360
3
Meyve
11.940
26
Sebze
5.380
12
Yağ Gülü
8.400
18
Lavanta
200
0
Gül
600
1
45.955
100
Toplam
Kaynak: Isparta ĠÇDR, 2009
ġekil 39: Keçiborlu'da YetiĢtirilen Ürünler
Organik tarım olarak 600 da alanda gül üretimi yapılmaktadır ve tamamen ihraç ürünü
olduğundan artırılmasına çalıĢılmaktadır. Ġlçede tarımsal iĢletme olarak Gül ĠĢletmeleri
bulunmaktadır.
Denizli
Denizli Ġli genelinde bitkisel üretimi geliĢtirme, ikinci ürün araĢtırma, tarımsal amaçlı
araĢtırma, yaygın bilgilendirme ile gıda ve yem teknolojisi denetimini geliĢtirme proje
çalıĢmaları yürütülmektedir. Denizli Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının arazi kullanım
durumu Tablo 25 ve ġekil 40‘ta verilmiĢtir. Buna göre mevcut en büyük alan, % 37 ile
ekilebilir alanlardır.
Tablo 25: Denizli Arazi Kullanımı
ĠL ADI
ARAZĠ KULLANIMI
ġehir Yapısı
788,5
674,0
Ekilebilir Alanlar
18.914,0
Meralar
DENĠZLĠ
ALANI(ha)
536,5
2.305,4
Orman Alanları
7.314,2
6.255,8
8.246,7
4.913,8
Kıyısal Sulak Alanlar
1.236,4
Karasal Sular
72,0
ġekil 40: Denizli Arazi Kullanımı
Burdur Havzası‘nda yer alan Denizli Ġli‘ne bağlı Çardak Ġlçesi‘nin tarım arazisi kullanım
durumu Tablo 26‘da verilmiĢtir.
Tablo 26: Çardak Ġlçesi Tarım Arazisi Kullanım Durumu
Tahıllar ve
Ġlçe Adı
Toplam
Alan(ha)
diğer bitkisel
ürünlerin
Nadas
alanı(ha)
ekilen
Sebze
bahçeleri
alanı(ha)
alanı(ha)
Çardak
9.253
7.616
821
96
Meyveler, içecek
ve baharat
bitkilerinin
alanı(ha)
720
Kaynak: TÜĠK, 2008.
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar Ġli genelinde tarla bitkileri üretimi ağırlıkta olup, polikültür tarım da
yapılmaktadır. Ġlçeler bazında tarım, sanayi, turizm vb. sektörler açısından önemli bir fark
bulunmamaktadır. Afyonkarahisar Ġli‘nin Burdur Havzası‘nda kalan alanının arazi kullanım
durumu Tablo 27 ve ġekil 41‘de verilmiĢtir. Buna göre mevcut en büyük alan, % 45 ile
ekilebilir alanlardır.
Tablo 27: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı
ĠLADI
AFYONKARAHĠSAR
ARAZĠ KULLANIMI
ALANI
(ha)
ġehir Yapısı
1.720,7
Ekilebilir Alanlar
45.646,3
Meralar
1.779,6
8.338,7
Orman Alanları
8.707,5
14.812,0
8.599,8
6.135,7
Kıyısal Sulak Alanlar
2.294,6
Karasal Sular
3.402,3
ġekil 41: Afyonkarahisar Arazi Kullanımı
Burdur Havzası‘nda yer alan Afyonkarahisar Ġli‘ne bağlı ilçelerin tarım arazisi kullanım
durumu Tablo 28 ve ġekil 42‟de, ilçelere göre sulanabilirlik durumları Tablo 29 ve ġekil
43‟te verilmiĢtir.
Tablo 28: Afyonkarahisar Tarım Arazisi Kullanım Durumu
Tahıllar ve
Ġlçe Adı
Toplam
Alan(ha)
diğer bitkisel
ürünlerin
ekilen
Nadas
alanı(ha)
Sebze
bahçeleri
alanı(ha)
alanı(ha)
Meyveler, içecek
ve baharat
bitkilerinin
alanı(ha)
BaĢmakçı
9.099
5.454
3.123
108
416
Dazkırı
10.739
7.502
2.533
117
588
Evciler
15.597
14.096
1.294
149
59
ġekil 42: Tarım Alanlarının KullanılıĢ Amaçlarına Göre Dağılımı
Tablo 29: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu
Devlet
Ġlçeler
Tarım
Alanı(ha)
Yüzölçümü(ha)
Sulanabilir
Sulamaları(ha)
Alan(ha)
DSĠ
KHGM
Halk
Toplam Sulama
Sulamaları
Alanı(ha)
BaĢmakçı
37.625
12.496
5.400
0
1.663
150
1.813
33,57
Dazkırı
42.544
16.731
11.000
0
1.843
3.725
5.568
49,81
Evciler
22.430
17.977
9.000
0
311
3.293
3.604
40,04
Kaynak: Afyonkarahisar ĠÇDR, 2007
ġekil 43: Ġlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu
Antalya
Antalya‘nın Burdur Havzası‘nda kalan kısmının arazi kullanımı Tablo 30 ve ġekil 44‘te
verilmiĢtir. Bu alanda yerleĢim olmayıp arazinin % 88‘ini çıplak alanlar oluĢturmaktadır. Bu
alanların sadece %1‘i tarım alanı olarak kullanılmaktadır.
Tablo 30: Antalya Arazi Kullanımı
ĠL ADI
ANTALYA
ARAZĠ KULLANIMI
ALANI(ha)
Ekilebilir Alanlar
383,2
43,6
155,3
4.466,6
ġekil 44: Antalya Arazi Kullanımı
3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı
Burdur Havzası‘nda yer alan illerin ilçe bazında gübre kullanım durumu Tablo 31‘de
verilmiĢtir.
Tablo 31: Burdur Havzası Gübre Kullanım Durumu
Saf K2O
Saf N Gübre
Saf P2O5
Gübre(ton)
(ton)
Gübre (ton)
Merkez
235
6.420
5.020
Karamanlı
50
1.188
690
Kemer
62
1.482
1042
Tefenni
85
2.390
1.245
YeĢilova
110
4.750
3.280
Atabey
14
121
89
Gönen
11
193
234
Keçiborlu
11
184
193
Çardak
0
328
346
BaĢmakçı
310
2.463
2.129
Dazkırı
0
247
208
Evciler
3
196
130
Ġlçe Adı
Afyonkarahisar
Denizli
Isparta
Burdur
Ġl Adı
Kaynak: ĠLEMOD
Havza sınırları içerisinde kalan illerde kullanılan zirai mücadele ilaçlarının ilçeler bazında
tüketim bilgilerine ulaĢılamamıĢ olup; bu illerdeki toplam kullanım bilgileri Tablo 32‘de, il
bazında dağılımı ġekil 45‟te verilmiĢtir.
Tablo 32: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kullanım Durumu
ĠLLER
TOPLAM TÜKETĠM
(ton)
Burdur
316
Isparta
374
Denizli
1.649
Afyonkarahisar
343
Kaynak: Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, 2009
ġekil 45: Burdur Havzası Ġl Bazında Zirai Ġlaç Kıllanım Dağılımı
3.5.3. Hayvancılık
Burdur
Ġl çevresindeki tepelerde, çayır ve meralar üzerinde ve göl kıyısındaki düzlüklerde küçükbaĢ
hayvan otlatılmaktadır. Burdur‘da hayvancılık ek gelir kaynağı niteliğindedir. Havzada yer
alan Burdur Ġli‘ne bağlı ilçelerin hayvancılık durumu Tablo 33‘de verilmiĢtir. Burdur‘da, et ve
süt verimi yüksek, büyükbaĢ hayvan topluluğu ağırlıklıdır. 1980 sonrasında süt fabrikası ve
Et–Balık Kurumu özelleĢtirilerek Güçbirliği adı altında hizmet vermektedir. Bugünlerde
Burdur‘da üretilen sütün satıĢı, çeĢitli süt firmalarının tek tek köylerden süt toplaması yoluyla
gerçekleĢmektedir. Ayrıca Burdur Gölü‘nde ekonomik balık türü bulunmadığı için, ticari
balıkçılık yapılmamaktadır.
Tablo 33: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Burdur Ġli‟ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu
Toplam BüyükbaĢ
Toplam KüçükbaĢ
Toplam Kümes Hayvanı
Hayvan Sayısı(adet)
Sayısı(adet)
Merkez
53.081
45.000
70.725
Karamanlı
7.182
10.880
2.600
Kemer
6.900
7.750
960
Tefenni
7.300
10.650
23.675
YeĢilova
17.700
11.850
7.084
Ġlçe Adı
Burdur ili sınırları dahilinde 479 ton/yıl proje kapasitesine sahip 29 adet karada kurulu
alabalık tesisi, 4.780 ton/yıl proje kapasitede 24 adet ağ kafeslerde alabalık yetiĢtiriciliği tesisi
olmak üzere toplam 53 adet alabalık tesisi bulunmaktadır. Ġldeki alabalık tesisleri toplam
5.259 ton/yıl proje kapasitesine sahiptir. Bunun yanında il sınırları dahilinde 2.700.000
adet/yıl proje kapasitesine sahip bir adet alabalık kuluçkahanesi de bulunmaktadır. Burdur
ilinde biri kombine olmak üzere iki adet sazan üretim tesisi bulunmakta olup, tesisler toplam
30 ton/yıl proje kapasitesine sahiptir.
Ġlde 599 adet arıcılık isletmesi kayıt altına alınarak ruhsatlandırılmıĢtır. Bu isletmelere ait
43.638 kovan bulunmaktadır. YaklaĢık bal üretimi 2007 yılı için 287.100 kg‘dır.
Isparta
Burdur Havzası‘nda yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı ilçelerin hayvancılık durumu Tablo 34‘de
verilmiĢtir.
Tablo 34: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Isparta Ġli‟ne Bağlı Ġlçelerin Hayvancılık Durumu
Toplam
Ġlçe Adı
Toplam BüyükbaĢ Hayvan
Toplam KüçükbaĢ
Kümes
Sayısı(adet)
Hayvanı
Sayısı(adet)
Atabey
3.791
14.120
1.526
Gönen
2.298
15.477
6.058
Keçiborlu
5.572
20.000
4.460
Gönen Ġlçesi‘nde hayvancılık, tarımsal faaliyetlerin gölgesinde kalmaktadır ve hayvan varlığı
azalma eğilimindedir. Ġlçede büyükbaĢ hayvan yetiĢtiriciliğinde GölbaĢı Köyü önemli bir yeri
tutmaktadır. Son yıllarda orman sahalarının geniĢlemesi sonucu, otlatma alanlarının
yetersizliğinden küçükbaĢ hayvan mevcudu azalma eğilimindedir.
Denizli
Denizli‘de hayvancılıkla ilgili büyük yatırımlar yoktur. Süt ve et sığırcılığı, koyunculuk ve
tavukçuluk küçük aile iĢletmeleri Ģeklindedir. Ancak hayvansal besin maddeleri ihtiyacının
artmasıyla küçük iĢletmelerin yerini orta boy iĢletmeler ya da Ģirket Ģeklinde büyük iĢletmeler
almaya baĢlamaktadır. Yumurta tavukçuluğunda orta ve büyük kapasiteli iĢletmeler buna
örnektir. Hayvancılığın büyük çaplı olmamasının nedeni bitkisel üretimin yaygın olmasıdır.
Çardak Ġlçesi‘nin hayvancılık durumu Tablo 35‘te verilmiĢtir.
Tablo 35: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Çardak Ġlçesi‟nin Hayvancılık Durumu
Ġlçe Adı
Toplam BüyükbaĢ
Toplam KüçükbaĢ
5.836
5.458
Çardak
Toplam Kümes
Hayvanı
Sayısı(adet)
10.627
Kaynak: TÜĠK, 2008.
Afyonkarahisar
Burdur Havzası‘nda yer alan Afonkarahisara bağlı ilçelerin hayvancılık durumları Tablo 36‘da
verilmiĢtir.
Tablo 36: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġlçelerindeki Hayvancılık Durumu
Toplam
Ġlçe Adı
Toplam BüyükbaĢ Hayvan
Toplam KüçükbaĢ
Kümes
Sayısı(adet)
Hayvanı
Sayısı(adet)
BaĢmakçı
8.189
21.966
1.250.100
Dazkırı
5.253
13.510
126.665
Evciler
6.297
9.181
15.000
Kaynak : TÜĠK, 2008.
3.6.
Sanayi Durumu
3.6.1.
Tekil Sanayi Tesisleri
Burdur
Havzası‘ndaki
sanayi
durumu
Havzada
yer
alan
iller
bazında
aĢağıda
değerlendirilmiĢtir.
Burdur
Burdur Ġli‘nde özel sektör yatırımları gıda ağırlıklı olmakla beraber, tarım makineleri, toprak
sanayi, otomotiv yan sanayi, orman ürünleri, mermer ve av silahları üzerinde yoğunlaĢmıĢtır.
Burdur ilinde biri merkez ilçede diğerleri Bucak, Tefenni, Karamanlı ve Ağlasun‘da olmak
üzere toplam 5 adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Sanayi sitesi Burdur-Afyonkarahisar
yolu üzerinde olup, Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ve Burdur Gölü yanında yer alır. Merkez-
1 ve Merkez-2‘den oluĢmaktadır. Merkez-1 1972‘de faaliyete geçmiĢtir. ve iĢyeri kapasitesi
33, ortalama iĢyeri büyüklüğü 60 m²‘dir. Merkez-2 ise 1980‘de faaliyete geçmiĢtir ve iĢyeri
kapasitesi 480, ortalama iĢyeri büyüklüğü de 119 m²‘dir. Genelde oto tamirhaneleri, demir ve
alüminyum doğramacılar ve güneĢ enerjisi kolektörü tamirhaneleri faaliyet göstermektedir.
Burdur Ġli‘nde yer alan Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Tablo 37‘de, bu iĢletmelerin iĢyeri
bazında yoğunlukları Tablo 38 ve ġekil 46‘da verilmiĢtir.
Tablo 37: Burdur Küçük Sanayi Siteleri
Adı
Burdur Ġli Küçük Sanayi
Sitesi
YeĢilova – Özem Küçük
Sanayi Sitesi
Tefenni Küçük Sanayi Sitesi
Karamanlı Küçük Sanayi
Sitesi
Faaliyete
Toplam
Toplam
Dolu
BaĢladığı
Alanı
ĠĢyeri
ĠĢyeri
yıl
(ha)
Sayısı
Sayısı
1982
131,314
634
1997
23,891
1986
2005
Doluluk
Mevcut
Oranı
Ġstihdam
634
100%
1914
95
95
100%
321
8,112
52
52
100%
123
43,131
85
85
100%
160
Kaynak: Burdur Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008.
Tablo 38: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu
ĠĢyeri
Toplamdaki
Sayısı
% Payı
Metal EĢya Sanayi
298
33
Orman Ür.ve Mob. Sanayi
248
27
Dokuma Giy. EĢ.ve Deri Sanayi
181
20
Gıda Ġçki ve Tütün Sanayi
117
13
Diğer
61
7
905
100
Sektörler
TOPLAM
Burdur ilinde imalat sanayine ait firma ve istihdam sayıları Tablo 39‘da verilmiĢtir.
Tablo 39: Burdur Ġli Ġmalat Sanayi Firma Adedi ve Ġstihdam sayısı
2007
SANAYĠLER
ÜRETEN
SANAYĠLER
ARA MALI ÜRETEN
TÜKETĠM MALI
ĠMALAT SANAYĠ KOLLARI
Firma
Ġstihdam
Firma
Ġstihdam
Adeti
(KiĢi)
Adeti
(KiĢi)
Gıda ve Ġçecek Ürünleri
7
100
7
60
Gıda
43
1528
40
1230
Tekstil
3
596
Diğer
3
12
3
18
TOPLAM
56
2236
50
1308
Ağaç ve Mantar Ürünleri
21
281
20
185
Kok ve Petrol Ürünleri
2
18
2
17
Lastik ve Plastik Ürünler
4
26
4
26
Çimento
3
513
3
460
105
5287
102
5110
3
146
3
150
138
6271
134
5948
Metal EĢya Ġmalat Sanayi
1
146
1
126
Makine Ġmalatı
14
119
14
162
Tarım Makineleri
12
242
10
205
(BiliĢim, Donanım)
2
40
2
36
Mobilya
2
69
2
76
Diğer
8
203
18
320
TOPLAM
39
819
47
925
GENEL TOPLAM
233
9326
231
8181
Seramik, Kil,TaĢ ve
Çimentodan Gereçler
Diğer
SANAYĠLER
TOPLAM
YATIRIM MALI ÜRETEN
2008
Bilgi ĠĢlem Makineleri
ġekil 46: Burdur Küçük Sanayi Siteleri ĠĢletmelerinin ĠĢyeri Bazında Yoğunluğu
Isparta
Isparta, kendi ilçeleri ve köyleri yanında Burdur, Afyonkarahisar ve Konya Ġllerine ait bazı
komĢu il ve ilçelerin de ticaret merkezi konumundadır. Ġhracatçı sektörler, tekstil, taĢ/toprağa
dayalı sanayi, orman ürünleri, gül yağı ve kesme çiçektir. Ġhracat miktarı yıllara göre artıĢ
göstermekle birlikte ilin ihracatçı konumunun ön planda olduğu söylenemez. Isparta, sanayi
üretimi açısından iç pazara dönüktür; dıĢ ticaret açısından özellikle Gülbirlik tarafından
Fransa, ABD, Japonya, Almanya, Ġsviçre, Belçika, Ġngiltere ve Suudi Arabistan olmak üzere
gülyağı ve gül konkreti talepleri düzenli bir Ģekilde karĢılanmaktadır. Isparta Ġli‘nde
sanayileĢmenin baĢlangıcında sanayi kuruluĢları il ve ilçe merkezleri ile il ve ilçelerin giriĢ
çıkıĢ ana yolları üzerinde yoğunlaĢmıĢlardır. OSB ve KSS‘lerin kurulması ile beraber sanayi
kuruluĢları bu alanlara yönelmiĢlerdir.
AĢağıda Burdur Havzası‘nda yer alan Gönen, Atabey ve Keçiborlu ilçelerine ait sanayi
durumları özetlenmiĢtir.
Atabey: Ġlçede, sanayileĢme, özellikle 1970 yılından sonra hız kazanmıĢtır. Isparta‘ya
yakınlığı ve arazinin uygunluğu sebepleriyle Ġlçe, fabrika sahası haline gelmiĢtir. Atabey‘de
bulunan sanayi kuruluĢları; Gülbirlik Ġslamköy Gül Yağı Fabrikası, Sema Makine Halı
Fabrikası, Ayaz Çelik Hasır fabrikası, Elça Salça Fabrikası ve Ġslamköy Soğuk Hava
Tesisleridir.
Gönen: Ġlçede 9 adet kooperatif ve zirai mücadele hizmeti için kurulmuĢ 1 adet Tahmin ve
Uyarı Ġstasyonu mevcuttur. Gönen ilçesi idari sınırları içerisinde, GümüĢgün Köyü civarında
kurulmuĢ olan Süleyman Demirel OSB, 1998 yılında tamamlanmıĢtır. Ġlçede 3 adet kooperatif
faaliyet göstermektedir. Ayrıca 500 iĢçi kapasiteli konfeksiyon fabrikası ve izolasyon fabrikası
faaliyete geçmiĢtir. Ayrıca 3.500 ton kapasiteli soğuk hava deposu bulunmaktadır.
Keçiborlu: Ġlçede dünyanın en zengin kükürt yatakları bulunmaktadır. Bu madenlerin
iĢletilmesi için 1935 yılında Kamu Ġktisadi TeĢekkülü olan Etibank Kükürt ĠĢletmesi
Müessesesi kurulmuĢ ve üretime baĢlamıĢtır. Kükürt ĠĢletmesi uzun yıllar bölge ve ülke
ekonomisine azımsanmayacak katkılar sağlamıĢ; ancak üretim maliyetlerinin dünya
standartlarının üzerine çıkması sebebiyle 1994 yılı itibariyle üretim durdurularak, fabrika bina
ve ekipmanları tasfiye edilmiĢtir. Müessesede çalıĢan 1100 civarındaki isçi ve memur
Etibank‘a ait SeydiĢehir, Kırka, Emet ve Bigadiç müesseselerine transfer edilmiĢ ve ilçe
ekonomisi sekteye uğramıĢ, sadece tarım ve meyveciliğe bağımlı kalınmıĢtır. 2000 yılında
kükürt isletmesinin atölye, ambar, lojman ve idari binaları Keçiborlu Belediyesi tarafından
devralınmıĢtır. Ġlçede 100 iĢyerlik Keçiborlu Küçük Sanayi Sitesi vardır. 798 esnaf ve
sanatkarın kayıtlı olduğu Esnaf ve Sanatkarlar ġoförler Odası faaliyet göstermektedir.
Ġlçede büyükbaĢ hayvan et ve süt yemi üretimi yapılmaktadır. Senir kasabasında Fransız
özel sektörüne ait olan bir tesis, kozmetik sanayi için gül yağı, gül suyu ve lavanta mamulleri
iĢlemektedir. Kılıç kasabasında ise Gülbirlik Genel Müdürlüğü‘ne ait bir fabrika mevcuttur. Bu
fabrikada gül, gül yağı, gül suyu ürünleri Mayıs – Haziran aylarında mevsimlik olarak çalıĢan
isçiler tarafından üretilmektedir. Bunların yanı sıra Senir kasabası ile Ardıçlı, Kuyucak,
Çukurören köylerinde gül ve gül mamulleri üreten özel sektöre ait küçük isletmeler
bulunmaktadır. Kuyucak köyünde kozmetik sanayi için son yıllarda üretimi yaygınlaĢtırılan
lavanta iĢlenmekte, basta Ġstanbul olmak üzere yurt dıĢında da Fransa‘ya satıĢı
yapılmaktadır. Kozluca köyünde Balıkçılık Göl ve Su ürünleri Konserve Fabrikası faaliyette
bulunmaktadır. Bu fabrikada, ıstakoz, balık, kurbağa vb. ürünler konserve haline getirilerek,
ihraç edilmektedir. Ġlçenin sulak alanlarında yetiĢtirilen pancar üretimi Burdur ġeker
Fabrikasına satılmaktadır.
Burdur Havzası‘nda yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı Ġlçelerdeki sanayi tesislerinin istihdam
durumu Tablo 40‘da verilmiĢtir.
Tablo 40: Isparta Sanayi Tesisleri‟ne Göre Tesis Ġstihdam Durumu
Kimya,
Ġlçe
Gıda, Ġçki
Dokuma,
ve Tütün
Giyim
Ürünleri
EĢyası ve
Sanayi
Deri Sanayi
Petrol,
Orman
Kömür,
Ürünleri
Kauçuk ve
Sanayi
Plastik
Ürünleri
TaĢ ve
Metal eĢya -
Toprağa
Makine ve
Dayalı
Teçhizat
Sanayi
Sanayi
Diğer Ġmalat
Sanayi(Elektri
k, Enerji,
Tarım ve
Sağlık)
Tesis
ĠĢçi
Tesis
Tesis
ĠĢçi
Tesis
ĠĢçi
Tesis
ĠĢçi
2
58
-
-
-
-
-
-
2
159
-
-
-
-
Gönen
2
10
1
60
-
-
-
-
4
82
-
-
-
-
Keçiborlu
1
1
-
-
-
-
6
91
1
11
-
-
1
11
-
-
7
750
7
159
-
-
1
50
4
42
2
79
5
69
8
810
7
159
6
91
8
302
4
42
3
90
ĠĢçi
ĠĢçi
Tesis
Atabey
ĠĢçi
Tesis
Sanayi
SDO.
Sanayi
TOPLA
M
TOPLAM FĠRMA SAYISI
41 adet
TOPLAM ÇALIġAN SAYISI
1563 kiĢi
Kaynak: Isparta Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008.
Denizli
Acıgöl‘ün yanında yer alan Çardak, Burdur Havzası‘nda yer alan Denizli‘ye bağlı tek ilçedir.
Gölün batı ve kuzeyinde kendilerine tahsis edilmiĢ alanlarda üretim yapan Alkim, SodaĢ ve
Otuzbir Kimya adlı Ģirketlerce iĢletilen sodyum sülfat (Na2SO4) havuzları vardır. Üç Ģirket
yılda toplam 350.000 ton sodyum sülfat üretmekte, bunu iç ve dıĢ pazara sunmaktadır.
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar‘da özellikle 1950‗li yıllarda tarım ve hayvancılığa dayalı yem, un, makarna,
malt ve ayçiçek yağı fabrikaları kurulmuĢtur. Daha sonraki yıllarda kamu yatırımları olarak
çimento, beton travers, Kızılay Madensuyu ĠĢletmesi, Alkoloid, Seka, Ģeker fabrikası ve
makina fabrikaları kurulmuĢtur. Havzada yer alan ilçelerdeki sanayi tesislerinin sektörel
dağılımı Tablo 41 ve ġekil 47‟de verilmiĢtir.
Tablo 41: Burdur Havzası‟nda Yer Alan Afyonkarahisar Ġli‟ne Bağlı Ġlçelerin Sanayi Tesislerinin Sektörel
Dağılımı
Gıda, Ġçki ve
Tekstil, Giyim
Tütün
ve Deri
BaĢmakçı
1
1
1
1
4
Dazkırı
0
2
1
1
4
Evciler
0
0
0
0
0
Ġlçe
Kimya
Diğer
Ġmalat
Toplam
Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Durum Raporu, 2008.
Buna göre Evciler Ġlçesi‘nde sanayi tesisi bulunmamaktadır. Ġlçelerde sanayinin çoğunluğunu
tekstil, giyim ve deri sanayi oluĢturmaktadır.
ġekil 47: Burdur Havzası'nda Yer Alan Afyonkarahisar'a Bağlı Ġlçelerin Sanayi Sektörel Dağılımı
3.6.2. Organize Sanayi Bölgeleri
Burdur Organize Sanayi Bölgesi
KuruluĢuna 1982 yılında baĢlanarak 1993 yılında tamamlanan Burdur OSB; yeni sanayi
kuruluĢlarına altyapısı hazır sanayi arsaları oluĢturmak, sanayinin cinsi, yeri ve iĢletmesinin
kontrollü olarak geliĢmesini sağlamak, birbirini tamamlayan organize sanayi topluluğu
oluĢturmak, imalat maliyetini düĢürmek ve çevreyi korumak gibi temel hedeflerle faaliyetini
sürdürmektedir. Burdur OSB, Ģehir imar planı içinde Ankara - Antalya karayolu üzerinde 85
hektar büyüklüğünde bir alana kurulmuĢtur. Bölgede büyüklükleri 5.000 m2 ile 60.000 m2
arasında değiĢen toplam 57 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Parsellerin tamamı tahsis
edilmiĢ olup 51 firma üretime geçmiĢtir. Tarıma elveriĢsiz ve sanayi ile yerleĢim için uygun bir
yer olarak seçilen bölgede, tüm altyapı çalıĢmaları (yol, kanalizasyon, içme ve kullanma
suyu, yağmur suyu drenajı ve elektrik Ģebekesi) tamamlanmıĢ bulunmaktadır. Burdur
OSB‘de tahsisi yapılan parsellerin sektörel dağılımı Tablo 42 ve ġekil 48‘de verilmiĢtir.
Tablo 42: Burdur OSB‟de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı
SEKTÖR
SEKTÖR
NO
TOPLAM
1
Gıda Sanayi
12
4
Doku. ve Giy. San.
3
5
Orman Ürünleri San.
9
10
Plastik San.
3
13
Petrol Ürünleri San.
1
16
PiĢmiĢ Kil ve Çimento
8
18
Demir ve Çelik San.
10
20
Madeni EĢya San.
2
22
Tarım Alet ve San.
4
23
Meslek Bilim Ölçü Kant.
1
ġekil 48: Burdur OSB‟de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı
Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi
Isparta'da OSB kurma çalıĢmaları 1976 yılında baĢlanmıĢ olup çalıĢmalara 1992 - 2000
yılları arasında ağırlık verilmiĢtir. AAT inĢası, 2003 yılında tamamlanmıĢ olup, 4.000 – 8.000
m³/gün kapasite ile bölgenin en modern OSB‘si durumuna gelmiĢtir. Isparta Süleyman
Demirel OSB (ISDOSB), il merkezine 26 km mesafede, GümüĢgün mevkiinde, 252 ha alanı
ile Ġzmir - Antalya - Ankara karayolu kavĢağındadır. BölünmüĢ yol ile Isparta'ya bağlanmıĢtır.
Demiryolu yükleme boĢaltma istasyonuna 600 m, 1998 yılında iĢletmeye alınan Devlet Hava
Limanına 4 km mesafededir. OSB‘de yol, su, elektrik, doğalgaz, atıksu kanalizasyon sistemi,
arıtma tesisleri, haberleĢme alt yapıları, genel hizmet yapıları bulunmaktadır. ISDOSB‘de yer
alan firmaların üretim alanları ġekil 49‘da verilmiĢtir.
ġekil 49: Isparta Süleyman Demirel OSB‟de Yer Alan Firmaların Üretim Alanları
Denizli Çardak Özdemir Sabancı Organize Sanayi Bölgesi
Denizli I. OSB‘de yeni yatırımcılara tahsis edilebilir sanayi parseli kalmadığı için Çardak‘ta
Özdemir Sabancı OSB için 1996 tarihinde yer seçimi yapılmıĢ ve altyapı çalıĢmaları
tamamlanmıĢtır. OSB, Denizli‘ye 60 km mesafedeki Çardak Ġlçesi Havaalanı Mevkiinde,
3.225.913 m2 alanda olup, Uluslararası niteliğe sahip havaalanına 2 km uzaklıkta ve Denizli
Serbest Bölgesine (DENSER) sınır komĢusu konumundadır. 2 parselde inĢaatını
tamamlayan sanayicilerden ilki prefabrik yapı elemanları, diğeri plastik sanayi konusunda
faaliyet göstermektedir.
3.7.
Korunan Alanlar
Burdur Havzası‘nda yer alan koruma alanları ve bunların büyüklükleri Tablo 43‘de, Burdur
Havzası'nda yer alan korunan alanlar haritası ġekil 50‘de verilmiĢtir.
Tablo 43: Burdur Havzası‟ndaki Korunan Alanlar
TÜRÜ
Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası
ADI
KarataĢ Gölü Yaban Hayatı
GeliĢtirme Sahası
Beylerli Gölü Yaban Hayatı
GeliĢtirme Sahası
Burdur Gölü Yaban Hayatı
GeliĢtirme Sahası
ĠLĠ
ALAN (ha)
Burdur
4.015,5
Denizli
917,4
Burdur
26.194,4
Tabiat Parkı
Gölcük Tabiat Parkı
Isparta
246,2
Sulak Alanlar
Burdur Gölü
Burdur
24.616,8
Sulak Alanlar
Çorak Gölü (Akgöl)
Burdur
1.929,8
Sulak Alanlar
Acıgöl
Sulak Alanlar
YarıĢlı Gölü
Burdur
2.140,5
Sulak Alanlar
Salda Gölü
Burdur
6.164,8
Sulak Alanlar
KarataĢ Gölü
Burdur
1.719,4
Denizli,
Afyonkarahisar
32.727,0
Burdur Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası
Burdur ve Isparta ili sınırları içerisinde yer alan göl, Ülkemizin 135 uluslararası öneme sahip
sulak alanından birisidir. Özellikle biyolojik çeĢitliliği fazla olan önemli sulak alanları korumak
amacıyla 1971 yılında Ġran‘ın Ramsar kentinde düzenlenen toplantıda Ramsar SözleĢmesi
olarak da bilinen ‗‘Su KuĢları YaĢam Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar
Hakkında SözleĢme‗‘ imzalanmıĢtır. Ramsar alanı olarak bilinen koruma altındaki sulak
yerler dünyanın birçok bölgesinde bulunmaktadır. Türkiye bu sözleĢmeye 1993 yılında
katılmıĢ ve kuralları 1994 den itibaren uygulamaya konmuĢtur. 1994 yılında Burdur Gölü‘nün
yaklaĢık % 50'sini kapsayan (12.600 ha) bir bölümü Ramsar SözleĢmesi listesine dahil
edilmiĢtir. Burdur Gölü ve çevresinde 38.125 hektarlık alan ise 1993 yılında Orman
Bakanlığı, Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü tarafından ―Yaban Hayatı
Koruma Sahası‖ olarak ilan edilmiĢtir. 1993 yılında gölde avcılığın tamamen yasaklanması ve
etkili denetim sonucunda gölde kıĢlayan su kuĢu sayısında önemli ölçüde artıĢ olmuĢtur.
Burdur Gölü bazı biyolojik özellikleri nedeniyle, örneğin endemik bir balık türü olan Aphanius
sureyanus ve dikkuyruk (Oxyura leucocephala) adlı bir ördek türü ile önemli bir biyolojik rol
oynar.
Burdur Gölü kirlilik ve su seviyesindeki değiĢmeler nedeniyle tehdit altında olan göllerimiz
arasında yer almaktadır. 17 Mayıs 2006 tarihli ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
“Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”ne göre de sulak alan statüsüne sahiptir. 2005
yılında, Burdur Gölü‘nün ekolojik iĢleyiĢinin ve peyzaj bütünlüğünün garanti altına alınması,
aynı zamanda yöre halkına sosyo-ekonomik fayda sağlaması ve alandan azami ekonomik
fayda elde edilmesi amacıyla Bakanlık, Burdur Valiliği ve Isparta Valiliği iĢbirliği ile “Burdur
Gölü Yönetim Planı” çalıĢmalarını baĢlatmıĢtır. 2006 yılında, Burdur ilinin geliĢmesini temin
için Burdur Gölü Koruma Bölgeleri içerisinde, Özel Hüküm Alanları belirlenmiĢtir. Bunlar;
Isparta Süleyman Demirel Havaalanı, Isparta 6. OSB, Burdur 1. OSB Özel Hüküm Bölgesi,
Burdur 2. OSB Özel Hüküm Bölgesi, Burdur ġehir Merkezi Özel Hüküm Bölgesi‘dir.
Belirlenen bu özel hüküm bölgeleri içerisinde yapılacak olan faaliyetler ―Sulak Alanların
Korunması Yönetmeği‖ ve Burdur Gölü Yönetim Planında belirlenen hükümler doğrultusunda
gerçekleĢtirilecektir. Ayrıca 2006 yılında, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğine göre
oluĢturulan çalıĢma grubu tarafından Burdur Gölü ve çevresi için belirlenen koruma bölgesi
sınırları, Ulusal Sulak Alan Komisyonu (USAK) tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiĢtir.
Burdur Gölü, kuĢ varlığı yönünden Türkiye'nin en önemli göllerinden birisidir. Derin bir göl
olmasına rağmen her yıl sonbahar ve kıĢ dönemlerinde 100.000‘in üzerinde su kuĢunu
barındırmaktadır. Göl suları kıĢ aylarında donmadığından sakarmekeler, ördekler ve
batağanlar kalabalık topluluklar oluĢturmaktadır. GeniĢ ve açık su yüzeyi kıĢlayan kuĢlar için
güvenli bir ortam oluĢturmakta, gölün güneybatı ve kuzeydoğu uçlarındaki sığ kesimler ve
kıyılardaki çamur düzlükleri zengin besin varlığı ile kuĢların beslenmesine imkan vermektedir.
Gölde, yüksek sayılarda pek çok ördek türü kıĢlamaktadır. Macar ördeği, elmabaĢ patka,
tepeli patka, kılkuyruk ve kaĢıkgaga bulunmaktadır. Sakarca, akkuyruklu kartal ve karaiskete
bölgede kıĢlayan önemli türlerdir. KıĢ aylarında zaman zaman nesli tehlike altında bulunan
Ģah kartal da gözlenmektedir.
Burdur Gölü, karaboyunlu batağan ve sakarmeke için hem sonbahar göçü sırasında hem de
kıĢ aylarında çok önemlidir. 1997 yılı Ekim ayında bölgede 26.075 karaboyunlu batağan ve
252.726 sakarmeke sayılmıĢtır. Göç sırasında çok yüksek sayılarda kara sumru ve flamingo
konaklamaktadır. Mahmuzlu kızkuĢu, angıt, taĢ bülbülü ve kızıl kiraz kuĢu bölgede üreyen
önemli türler arasındadır. Ayrıca, göl ve çevresinde mahmuzlu kız kuĢu, suna, sakarmeke,
uzunbacak ve bahri kuluçkaya yatmaktadır.
Burdur Gölü'nün asıl önemi, nesli dünya çapında tehlikede olan ve Batı Palearktik bölgede
doğal olarak rastlanan dikkuyruk ördeğin dünya topluluğunun yaklaĢık olarak %60 – 70 ‗inin
gölde kıĢlamasından kaynaklanmaktadır. Ancak bu sayı gittikçe azalmaktadır; gölde ġubat
1991‘de yaklaĢık 10.930, Ocak 1999‘da 1.450, 2007–2008 yıllarında ise 800 kadar dikkuyruk
ördek sayılmıĢtır. Nisan 1997 döneminde 121 kuĢ türü kaydedilmiĢtir.
Gölcük Tabiat Parkı
Isparta Ġl merkezine 12 km, Burdur Ġl merkezine 25 km mesafededir. Yakaören, Gelincik,
Darıderesi köyleri ile merkez ilçenin tarlalarının bir kısmı tabiat parkı sınırları içerisinde kalır.
Doğal bitki örtüsü akça kesme, tespih çalısı, laden, katırtırnağı, ve geven gibi çok yıllık
bitkilerle, çeĢitli otsu bitkilerdir. Ancak gölün 1950‘li yılların sonuna doğru Isparta Ġlinin içme
suyunu temin amaçlı ile kullanılmaya baĢlanması ve erozyonu önleme amaçlı olarak önce
DSĠ, ardından Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yapılan ağaçlandırma sebebiyle
karaçam, sarıçam, sedir ve yalancı akasya plantasyonları ile yeni türler sahaya getirilmiĢtir.
Dumlupınar Üniversitesi‘nce yapılan bir çalıĢmaya göre sahada; 47 familya ve 136 cinse
bağlı toplam 227 tür tespit edilmiĢ olup bunların 64‘ü endemik türdür.
Volkanizma merkezi olması sebebiyle buna bağlı olarak meydana gelen arazi Ģekillerinin
ortasında bulunan göl, ağaçlandırma çalıĢmaları neticesinde eĢsiz bir peyzaj meydana
getirmektedir. Tabiat parkının batı ve Isparta‘ya bakan yüzünde bulunan Sidre türbesi önemli
kültürel değerlerindendir.
Konaklama tesislerinin olmaması sebebiyle Gölcük Tabiat Parkı, Isparta ve Burdur halkı
tarafından günübirlik piknik amaçlı olarak kullanılmaktadır.
ġekil 50: Burdur Havzası Korunan Alanlar Haritası
Beylerli Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası
Denizli M23-d2 paftasında kalmakta olup, Çardak Orman ĠĢletme
ġefliği sınırları
içerisindedir. Saha coğrafik mevkii olarak 37° 42‘ 15‖ ile 37° 44‘ 50‖ kuzey enlemleri ve 29°
38‘ 45‖ ile 29° 43‘ 30‖ doğu boylamları arasında kalmaktadır. Saha Çatlı köyü ile Beylerli
kasabası arasındadır.
Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü‘nün 1946 yılında yapmıĢ olduğu Türkiye Jeolojik haritasına
göre tarım sahaları ile göl yatağı tamamen alüvyon olup 3. zaman devrine aittir. 3. zaman
arazisi, eski devirlere ait formasyonlar üzerinde genel olarak aykırı tabakalaĢma gösteren
çok fosilli tabakalardan oluĢmuĢtur.
Saha genellikle karasal iklim içerisindedir. Bu iklim kıĢları soğuk ve yağıĢlı, yazları ise kurak
ve sıcaktır. YağıĢlar genellikle kıĢ ve ilkbahar aylarında olur.
Göl çevresindeki alanın yer yer bataklık ve büyük bir kısmı sazlıklarla kaplı olup, gölü
besleyen küçük pınarlar mevcuttur. Sahanın en önemli su kaynağı Değirmen Deresi‘dir.
Sahanın Doğu ve Güney sınırı olan Çaltı -Beylerli asfaltının çevresi ağaçlandırma sahası
olup, diğer sınırları tarım arazileri ile çevrilidir. Sahanın sınırları içerisinde ağaç
bulunmamaktadır. GeçmiĢte yaban ördekler, turna, sakarmeke, saz tavuğu gibi su kuĢları bol
miktarda mevcuttur. AĢırı yaz kuraklığı ve gölü besleyen kaynakların azlığı nedeni ile bazı
yıllarda göl suların azalması sonucu pek az miktarda boz ördek (Anas strepera),yeĢilbaĢ
(Anas platyrhynchnos), Turna (Grus grus), sakarmeke (Fulica atra) ve saz tavuğu (Porphyrio
porphyrio) gibi su kuĢlarına az rastlanılır. Göl, iklime bağlı olarak bazı yıllar en doygun hale
gelirken, bazen de suyun çok azaldığı görülmüĢtür. Gölde bol miktarda sazan balığı
mevcuttur. Su kuĢlarının beslenme yönünden bitkiler ve hayvansal gıdalarla iliĢkisi vardır;
gölün çevresindeki ot ve kamıĢlar arasında barınırlar. Beylerli Gölünün büyük bir kısmı
sazlarla kaplıdır. Önceki yıllarda sahanın çevresinde köylüler tarafında sazların kesildiği
tespit edilmiĢtir. Özellikle Çatlı Köy Muhtarlığı‘nın sazların kesilmesi için Doğa Koruma ve
Milli Parklar ġube Müdürlüğü‘ne müracaatları bulunmaktadır. Bu bağlamda, Doğa Koruma ve
Milli Parklar Genel Müdürlüğü B.18..4.ĠÇOM.2.04.20-766-797/ 178 sayılı ve 20.01.2004 tarihli
yazısında saz kesimine, Sulak Alanlarının Korunması Yönetmeliği‘nin 10. maddesi
kapsamında izin vermiĢtir. Beylerli Gölü‘nde kuĢlar için beslenme, üreme, yaĢama ve
konaklama ortamı sağladığından sazların kesimi, kesim planı yapıldıktan sonra kontrollü
olarak gerçekleĢtirilmelidir.
KarataĢ Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası
Çevre ve Orman Bakanlığının 28.12.1995 tarih ve 202 no.‘lu olurları ile KarataĢ Gölü Su
KuĢları Koruma ve Üretme Sahası olarak ayrılmıĢtır. Saha, Karamanlı ve Kemer ilçeleri
arasındadır. Karamanlı ilçesine bağlı Bahçeözü, Kağılcık, Bademli ve Mürseller köyleri,
Kemer ilçesine bağlı Kayalı, Kılavuzlar ve Manca (eski adı Harmankaya) köylerini kapsar.
Üst kratese döneminin kalkerli tabakalarından ibarettir. KarataĢ gölü ve çevresi aluviyal
toprakların üzerinde teĢekkül etmiĢtir. Toprak, yer yer ağır balçık ve killi bir yapıya sahiptir.
Toprakta kil oranı yüksektir. KarataĢ gölünü besleyen en önemli akarsu Hüyükköy içinden
geçen su kanalları ile akan Sarıderedir. Korunan türler; dikkuyruk, sakarmeke ve angıt‘tır.
3.8.
Su Kaynakları
Burdur Havzası sınırları içerisinde yer alan yerleĢimlere ait su kaynakları durumu Tablo 44‘te
verilmiĢtir.
Tablo 44: Burdur Havzası Su Kaynakları Bilgileri
KAYNAKTAN
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
KAYNAK ADI
KAYNAK TÜRÜ
ÇEKĠLEN SU
MĠKTARI
(M3/YIL)
ĠÇMESUYU
ARITMA
DURUMU
AFYON
BAġMAKÇI
BAġMAKÇI
2 NOLU KUYU
KUYU SUYU
157.680
ARITILMIYOR
AFYON
BAġMAKÇI
BAġMAKÇI
1 NOLU KUYU
KUYU SUYU
105.120
ARITILMIYOR
AFYON
BAġMAKÇI
BAġMAKÇI
3 NOLU KUYU
KUYU SUYU
157.680
ARITILMIYOR
AFYON
BAġMAKÇI
YAKA
ÇAY AĞAZI
KUYU SUYU
110.230
ARITILMIYOR
AFYON
DAZKIRI
DAZKIRI
BASMAKÇI YOLU
KUYU SUYU
70.810
ARITILMIYOR
AFYON
DAZKIRI
DAZKIRI
BASMAKÇI YOLU
KUYU SUYU
252.215
ARITILMIYOR
AFYON
DAZKIRI
YÜREĞĠL
YUKARI ĠNCE TEPESĠ
KUYU SUYU
182.500
ARITILMIYOR
AFYON
EVCĠLER
EVCĠLER
SERENLĠ KUYU
KUYU SUYU
315.360
ARITILMIYOR
AFYON
EVCĠLER
EVCĠLER
DAĞ YOLU
KUYU SUYU
262.800
ARITILMIYOR
AFYON
EVCĠLER
EVCĠLER
CEMAL ÇEġMESĠ
KAYNAK SUYU
315.360
ARITILMIYOR
AFYON
EVCĠLER
GÖKÇEK
GÖKÇEK KUYU
KUYU SUYU
146.000
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
BURDUR
TAġ KAPI
KAYNAK SUYU
2.365.200
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
BURDUR
ÇATAĞIL
KUYU SUYU
985.500
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
BURDUR
GÖKPINAR
KUYU SUYU
946.080
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
BURDUR
ĠN SUYU
KUYU SUYU
1.460.000
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
BÜĞDÜZ
BÜYÜK PINAR
KAYNAK SUYU
262.800
ARITILMIYOR
KAYNAKTAN
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
KAYNAK ADI
KAYNAK TÜRÜ
ÇEKĠLEN SU
MĠKTARI
(M3/YIL)
ĠÇMESUYU
ARITMA
DURUMU
BURDUR
MERKEZ
KOZLUCA
SARI VELĠLER
KAYNAK SUYU
63.145
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
KOZLUCA
KOCAPINAR
KAYNAK SUYU
126.290
ARITILMIYOR
BURDUR
MERKEZ
KOZLUCA
HACI ABDULLAH PINARI
KAYNAK SUYU
63.145
ARITILMIYOR
BURDUR
KARAMANLI
KARAMANLI
YAYLA
KAYNAK SUYU
630.720
ARITILMIYOR
BURDUR
KARAMANLI
KARAMANLI
BAĞLI ORMAN
KAYNAK SUYU
730.000
ARITILMIYOR
BURDUR
KEMER
KEMER
AKPINAR MEVKĠĠ
KAYNAK SUYU
265.720
ARITILMIYOR
BURDUR
TEFENNĠ
TEFENNĠ
ÇUKURCA 17
KUYU SUYU
62.780
ARITILMIYOR
BURDUR
TEFENNĠ
TEFENNĠ
YAYLA ÇUKURCA
KAYNAK SUYU
378.505
ARITILMIYOR
BURDUR
TEFENNĠ
TEFENNĠ
HARUM BAġI MEVKĠĠ
KUYU SUYU
40.880
ARITILMIYOR
BURDUR
TEFENNĠ
HASANPAġA
KAYAPINARI
KAYNAK SUYU
109.500
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
YEġĠLOVA
EVCĠLERġANTAJ
KAYNAK SUYU
189.070
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
YEġĠLOVA
BAYRAKLI
KUYU SUYU
157.680
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
YEġĠLOVA
KATA OLUK
KAYNAK SUYU
189.070
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
YEġĠLOVA
BÖĞRÜ DELĠK
KAYNAK SUYU
252.215
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
SALDA
KARAKUZ
KAYNAK SUYU
126.290
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
SALDA
BÖĞÜRDELĠK
KAYNAK SUYU
126.290
ARITILMIYOR
BURDUR
YEġĠLOVA
SALDA
KURADURU
KAYNAK SUYU
126.290
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
BOZKURT
ĠNCELER
CANYARIK
KUYU SUYU
157.680
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
BOZKURT
ĠNCELER
ARDIÇLIDÜZ
KAYNAK SUYU
252.215
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
ÇARDAK
ÇARDAK
DEĞĠRMEN MEVKĠĠ
KUYU SUYU
205.130
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
ÇARDAK
ÇARDAK
GÖZ MEVKĠĠ
KAYNAK SUYU
252.215
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
ÇARDAK
ÇARDAK
KARATOPRAK
KUYU SUYU
54.385
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
ÇARDAK
BEYLERLĠ
KARAYER
KUYU SUYU
78.840
ARITILMIYOR
DENĠZLĠ
ÇARDAK
GEMĠġ
PINARBAġI
KAYNAK SUYU
233.600
ARITILMIYOR
ISPARTA
MERKEZ
BÜYÜKGÖKÇELĠ
KAVAK KAYNAK SUYU
KAYNAK SUYU
219.000
ARITILMIYOR
ISPARTA
MERKEZ
KULEÖNÜ
KUYU
KUYU SUYU
168.995
ARITILMIYOR
ISPARTA
ATABEY
ATABEY
KISIK 1
KAYNAK SUYU
409.895
ARITILMIYOR
ISPARTA
ATABEY
ATABEY
KISIK 2
KAYNAK SUYU
409.895
ARITILMIYOR
ISPARTA
ATABEY
ĠSLAMKÖY
KISIK VADĠSĠ
KAYNAK SUYU
109.500
ARITILMIYOR
ISPARTA
GÖNEN
GÖNEN
HARLAYIK PINARI
KAYNAK SUYU
200.020
ARITILMIYOR
ISPARTA
GÖNEN
GÖNEN
TOPRAKSU
KAYNAK SUYU
400.040
ARITILMIYOR
ISPARTA
GÖNEN
GÖNEN
SERĠKLĠ PINARI
KAYNAK SUYU
200.020
ARITILMIYOR
KAYNAKTAN
ĠL ADI
ĠLÇE ADI
BELEDĠYE ADI
KAYNAK TÜRÜ
KAYNAK ADI
ĠÇMESUYU
ÇEKĠLEN SU
ARITMA
MĠKTARI
DURUMU
(M3/YIL)
ISPARTA
GÖNEN
GÜNEYKENT
ALVA SU KAYNAĞI
KAYNAK SUYU
131.400
ARITILMIYOR
ISPARTA
GÖNEN
GÜNEYKENT
ALIMPINAR SU KAYNAĞI
KAYNAK SUYU
190.530
ARITILMIYOR
ISPARTA
GÖNEN
GÜNEYKENT
KIBLE SU KAYNAĞI
KAYNAK SUYU
65.700
ARITILMIYOR
ISPARTA
GÖNEN
GÜNEYKENT
OLACAK SU KAYNAĞI
KAYNAK SUYU
94.535
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
KEÇĠBORLU
SAYLAR
KAYNAK SUYU
900.090
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
KEÇĠBORLU
TAHTAK
KAYNAK SUYU
100.010
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
KILIÇ
BAĞCI KUYU
KUYU SUYU
131.400
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
KILIÇ
BAĞCI KUYU
KUYU SUYU
83.950
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
KILIÇ
BAĞCI KUYU
KUYU SUYU
126.290
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
SENĠR
TEPECĠK YENĠ
KUYU SUYU
36.865
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
SENĠR
TEPECĠK
KUYU SUYU
105.120
ARITILMIYOR
ISPARTA
KEÇĠBORLU
SENĠR
HAMDĠYE
KUYU SUYU
105.120
ARITILMIYOR
Kaynak: TÜĠK,2004
3.8.1.
Barajlar
Burdur Havzası sınırları içerisinde kalan alanda mevcut durumda iĢletme halinde olan 2, inĢa
halinde olan 1 baraj bulunmaktadır. Burdur Havzası‘nda yer alan barajlar Tablo 45‘te
verilmiĢtir.
Tablo 45: Burdur Havzası‟nda Yer alan Barajlar
NORMAL SU
ADI
ĠLĠ
AKARSUYU
KOTUNDA GÖL
AġAMASI
3
HACMĠ (hm )
KULLANIM
AMACI
Karamanlı
Burdur
Değirmendere
24,8
ĠĢletme
Sulama
Bademli
Burdur
Bademli Çayı
6,3
ĠĢletme
Sulama
Karaçal
Burdur
Bozçay
76,0
ĠnĢa halinde
Sulama
Kaynak: DSĠ 18. Böl. Müd., 2010.
Göletler
3.8.2.
Burdur Havzası‘nda yer alan göletlerin beslendikleri akarsu, depolama hacmi ve kullanım
amacı bilgileri Tablo 46 ve Burdur Havzası Baraj ve Göller Haritası ġekil 51‘de verilmiĢtir.
Havzada bulunan ve yapılmakta olan tüm baraj ve göletler sulama amaçlıdır. Tarımsal
sulama için baraj ve göletlerde depolanan suların yanında yeraltı suyu da kullanılmaktadır.
Sulama kooperatifleri tarım alanlarının sulanmasında ne kadar su kullandıkları hakkında
kayıt tutmadıklarından sulama suyu miktarını doğrudan belirlemek çoğu alanda mümkün
olmamaktadır.
Tablo 46: Burdur Havzası‟nda Yer alan Göletler
DEPOLAMA
AKARSUYU
Dereköy
Burdur
Dereköy Çayı
0,26
Aktif
Sulama
Belenli
Burdur
Belenli Çayı
2,019
Aktif
Sulama
Değirmendere
Burdur
Değirmendere
1,3
Aktif
Sulama
Atabey
Isparta
Kısıkdere
2,3
Aktif
Sulama
Bağarası
Isparta
Bağarası Deresi
0,77
Aktif
Sulama
Beylerli
Denizli
Değirmendere
3,24
Aktif
Sulama
Kaynak: DSĠ, 2010.
3
HACMĠ (hm )
AġAMASI
KULLANIM
ĠLĠ
ADI
AMACI
ġekil 51: Burdur Havzası Baraj ve Göletler Haritası
3.8.3.
Yeraltı Suları
Burdur
Göl çevresinde, özellikle gölün güneybatı ile kuzeydoğusunda büyük alanlar kaplayan
alüvyonların içinde yer alan yeraltı sularının akım yönünün Burdur Gölü‘ne doğru olduğu ve
gölü beslediği tespit edilmiĢtir. (Irlayıcı, 1998; Davraz vd, 2003).
Burdur Havzası‘nda kalan ovaların, geçmiĢ yıllarda yapılan çalıĢma sonuçlarına göre yeraltı
suyu iĢletme rezervi 40,3 hm3/yıl‘dır. YAS iĢletme rezervlerinin ovalara göre dağılımı Tablo
47‘de verilmiĢtir.
Tablo 47: YAS ĠĢletme Rezervlerinin Ovalara göre Dağılımı
Bulunduğu Yer
ĠĢletme
Rezervi(hm3/yıl)
Burdur Ovası
4,0
Erli, Irla, Yazı Ovaları
14,5
Tefenni Ovası
21,8
Kaynak: DSĠ 18. Böl. Müd., 2010.
Isparta
Ağırlıklı olarak 1970-2007 yılları arasında yoğunlaĢan yeraltı suyu çalıĢmaları Isparta Ġl
genelinde 29 sulama kooperatifinde 169 adet iĢletme kuyusu açılarak 5.860 ha net 6.927 ha
brüt arazinin yeraltı suyundan sulanması sağlanmıĢtır. Isparta ilinde tespit edilmiĢ olan 91
hm3/yıl yenilenebilir emniyetli yeraltı suyu rezervinin 37 hm3/yıllık kısmı fiilen çekilerek sulama
kullanma ve içmeye verilmektedir.
Havza içerisinde Gönen – Merkez, Gönen – Ġğdecik, Keçiborlu – GümüĢgün, Keçiborlu –
Kaplanlı, Keçiborlu – Güneykent, Keçiborlu – Kılıç, Keçiborlu – Senir, Keçiborlu – Merkez,
Keçiborlu – Ardıçlı ‗da YAS Sulama Kooperatifleri bulunmaktadır.
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar Ġli‘nin havza içerisinde kalan ovaların, yeraltı suyu iĢletme rezervi 18,5x106
m3/yıl dır. Bu rezerv havzanın Acıgöl kısmında bulunmaktadır.
Denizli
Denizli Ġli‘in havza içerisinde içinde kalan ovaların, yeraltı suyu ĠĢletme Rezervi 8 x106 m3/yıl
dır. Bu rezerv havzanın Çardak Ovası‘nda bulunmaktadır.
3.9.
Deniz DeĢarjları
Burdur Havzası‘nda deniz deĢarjı yapılmamaktadır.
4.
SU KAYNAKLARININ MEVCUT VE PLANLANAN DURUMU
4.1.
Türkiye Geneli
4.1.1. Türkiye‟nin Su Potansiyeli
Türkiye‘nin 1951-2000 dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıĢ yüksekliği 643
mm/yıl olup yılda ortalama 501x109 m3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıĢın ~%55‘i (274x
109 m3) buharlaĢma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x109 m3‘lük kısmı
(~%14‘ü) yüzeyaltı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x109 m3 (%31) ‗lik kısmı ise akıĢa
geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boĢalmaktadır (ÇOB,
2008). Yüzeyaltı ve yeraltı sularını besleyen 69x109 m3‘lük suyun 28x 109 m3‘lük kısmı (~%41)
pınarlar vasıtası ile tekrar yerüstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıĢ (158+28)
x109 m3 = 186x109 m3 olmaktadır. Ayrıca komĢu ülkelerden gelen ~ 7x109 m3/ yıl su
bulunmaktadır. Böylece Ülkemizin brüt yerüstü suyu potansiyeli 193x109 m3‘e ulaĢmaktadır.
Yeraltı suyunu besleyen 41x109 m3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su
potansiyel, 243x109 m3/ yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 52).
ġekil 52: Ülkemiz Su Potansiyeli
Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeĢitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu
potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x109 m3 ve komĢu ülkelerden gelen akarsulardaki
3x109 m3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x109 m3‘tür. Teknik ve ekonomik olarak
çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x109 m3 (toplamın ~%34‘ü) olarak hesaplanmıĢtır.
Dolayısıyla Ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli
112x109 m3 (toplamın ~%58‘i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin
40x109 m3‘ü (toplamın ~%36‘sı) kullanılmaktadır.
Önemli kurak dönemleri kapsayan 1989-2006 dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt
akıĢ 1950-2000 dönemi ortalaması olan 186x109 m3/yıl yerine ~170x109 m3/yıl (~%9 daha
düĢük) gibi değerlere düĢebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaĢandığı bazı
dönemlerde yıllık brüt akıĢlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında
değerler alabilmektedir (ġekil 53) (Yıldız v.d, 2007). Ġklim değiĢikliği modellerine göre yüzey
suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%30‘ lara
varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir. Ġklim değiĢikliği modellerine göre yüzey suyu
kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%20‘ lere varan
azalmalar olabileceği öngörülmektedir (ÇOB, 2008). Yüzeysel su potansiyelindeki söz
konusu azalmanın özellikle Ġç Anadolu Bölgesi‘nde hissedileceği tahmin edilmektedir.
ġekil 53: Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı
EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye‘deki 26 havzada EĠEĠ‘nin AGĠ istasyonlarında ölçülen 19702006 dönemi akıĢları esas alınarak yürütülen bir çalıĢmada yıllık ortalama akıĢ miktarı
184x109 m3/yıl olarak bulunmuĢtur (Yıldız v.d, 2007). Aynı çalıĢmada yıllık ortalama akıĢların
26 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiĢtir (Tablo 48).(Yıldız ve diğ.,2007)
Tablo 48: Türkiye‟de Nehir Havzası Karakteristikleri
Toplam
YağıĢ
HAVZA
HAVZA ADI
Alanı
Yıllık
Ortalama
YağıĢ
Yüksekliği
Yıllık
Yıllık
Ortalama Ortalama
AkıĢ
AkıĢ
Yıllık
Ortalama
AkıĢ
Yüksekliği
Yıllık
AkıĢ
Ortalama YağıĢ
Verim
Oranı
ĠĢtirak
Oranı
NO
1
Meriç
(km²)
(mm)
(m³/s)
49.482
604
203,06
24.100
729
23.765
(Milyar
(mm)
(L/s/km²)
0,06
129,42
4,10
0,21
3,49
161,19
5,08
210,93
6,69
0,29
2,77
712
131,26
4,14
174,18
5,52
0,24
2,25
9.032
624
43,93
1,39
153
4,86
0,25
0,75
17.118
603
34,44
1,09
63,45
2,01
0,11
0,59
m³)
(%)
Müt.Marmara
2
Suları (Marmara
Havzası)
3
Susurluk
Müt.Ege Suları
4
(Kuzey Ege
Havzası)
5
Gediz
6
Küçük Menderes
7.165
727
17,16
0,54
75,54
2,40
0,10
0,29
7
Büyük Menderes
24.903
664
63,28
2,00
80,13
2,54
0,12
1,09
8
Müt.Batı Akdeniz
22.615
876
225,47
7,11
314,41
9,97
0,36
3,87
9
Müt.Orta Akdeniz
14.518
1.000
405,96
13,0
881,83
27,96
0,88
6,97
8.764
446
7,94
0,25
28,58
0,91
0,06
0,14
8.377
456
8,09
0,26
30,44
0,97
0,07
0,14
56.504
525
159,29
5,02
88,9
2,82
0,17
2,73
29.682
811
296,65
9,36
315,18
9,99
0,39
5,09
10
11
12
13
Burdur Gölü
Kapalı Havzası
Afyon Suları
Kapalı Havzası
Sakarya
Müt.Batı
Karadeniz
14
YeĢilırmak
36.129
497
167,43
5,28
146,14
4,63
0,29
2,87
15
Kızılırmak
78.646
446
164,15
5,18
65,82
2,09
0,15
2,82
56.554
417
191,53
6,04
107
3,39
0,26
3,29
22.484
745
299,94
9,46
421
13,34
0,56
5,15
Orta Anadolu
16
Kapalı Havzası
(Konya Kapalı
Havzası)
17
Müt.Doğu
Akdeniz
Toplam
YağıĢ
HAVZA
HAVZA ADI
Alanı
Yıllık
Ortalama
YağıĢ
Yüksekliği
Yıllık
Yıllık
Ortalama Ortalama
AkıĢ
AkıĢ
Yıllık
Ortalama
AkıĢ
Yüksekliği
Yıllık
AkıĢ
Ortalama YağıĢ
Verim
Oranı
ĠĢtirak
Oranı
NO
(km²)
(mm)
(m³/s)
(Milyar
m³)
(mm)
(L/s/km²)
(%)
18
Seyhan
20.731
624
211,07
6,66
321,08
10,18
0,51
3,62
19
Hatay Suları
25.241
816
65,65
2,07
82,03
3,00
0,10
1,13
20
Ceyhan
21.222
732
206,29
6,51
306,55
9,72
0,42
3,54
120.917
540
1.002
31,61
261,43
8,29
0,48
17,21
24.022
1.198
566,23
17,86
743,35
23,57
0,62
9,72
21
22
Fırat - Dicle
Havzası Fırat K.
Müt.Doğu
Karadeniz
23
Çoruh
19.894
629
201,81
6,36
319,92
10,14
0,51
3,47
24
Aras
27.548
432
151,06
4,76
172,92
5,48
000
2,59
15.254
474
95,32
3,01
197,07
6,25
0,42
1,64
51.489
807
744
23,45
456
14,44
0,56
12,77
5824,31
183,68
236,37
008
0,36
25
26
Van Gölü Kapalı
Havzası
Fırat - Dicle
Havzası Dicle K.
TOPLAM
ORTALAMA
816156,7
659,02
DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de
genelde Bölge esaslı olarak oluĢturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve
Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge
Müdürlükleri‘nce Su Bütçesinin 26 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıĢmaları
baĢlatılmıĢtır. DSĠ Etüd ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan
Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması
öngörülmüĢtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu
aĢamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın herbiri için su
bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuĢtur.
4.1.2. Sektörel Su Kullanımları
Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³‘ü (toplamın%36‘sı)
kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme
ve kulanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo
49).(Eroğlu, 2007)
Tablo 49: Türkiye‟de Su Kullanımı Planlaması
Sektörler
Toplam Su Kullanımı
Yıllar
Milyon m
3
% (*)
1990
30.600
28
2005
40.100
36
2030
112.000
100
3
* 112 milyar m kullanılabilir su potansiyeli üzerinden
Sulama
Kentsel
Endüstriyel
%
%
%
72
74
65
17
15
23
11
11
12
Ülkemizde yeraltısuları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı ―Yeraltısuları Hakkında
Kanun‖ esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltısuyu potansiyelinin tamamının tahsis
edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltısuyu tahsisi yapılmamaktadır.
Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar
m3suyun baĢta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile özel sektör
tarafındangeliĢtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği
tahmin edilmektedir.
Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere
ayrılan su oranlarının ġekil 54‘teki gibi olacağı tahmin edilmektedir.
ġekil 54: Sektörel Su Kullanım Durumu
Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, Ülkemizin teknik ve ekonomik olarak
sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya
açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m3‘e ulaĢması öngörülmektedir. Böylece 2000
yılı baĢında toplam su tüketimindeki payı %65 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 64
seviyesine düĢürülmesi hedeflenmektedir (Tablo 49).
DSĠ, kuruluĢ kanunu gereği, nüfusu 100.000‘den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su
ihtiyacını karĢılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere
yetkilendirilmiĢtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20‘sine 2.6 x 109 m3/yıl içme-kullanma
suyu temin etmektedir.
Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, Ülkemizin bugün için yaklaĢık olarak
yılda % 2 civarında olan nüfus artıĢ hızının azalarak devam edeceği göz önünde
bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaĢması beklenmektedir. Bu durumda
2030 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarının 1100 m3/yıl civarında olacağı
söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu
ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m3‘e ulaĢacağı tahmin edilmektedir.
Ülkemizde geliĢen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4
oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baĢında 4,2 milyar m 3 olan sanayi
suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m3‘e ulaĢması beklenmektedir. Böylece Türkiye‘de
sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin
edilmektedir. Sektörel Su Kullanımı‘nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere,
DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı‘ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yeraltı su potansiyeli
durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2‘de
sunulmuĢtur.
4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli
ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu,
yeĢil
alan
sulaması
vb.
amaçlı
yeniden
kullanımı
Dünya
genelinde
giderek
yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80‘lere
ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Bu itibarla konu Ülkemiz bakımından da büyük önem taĢımaktadır.
TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye‘nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aĢağıdaki
gibidir;
Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus)
= 17.754.093 (%24)
Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus)
= 54.807.219 (%76)
Toplam
=72.561.312
Sızma dahil, kiĢi baĢına atıksu oluĢumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde
~%5‘lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleĢim AAT‘lerinden geri kazanılabilecek atıksu
potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile;
QGKAS ≈0,76 x 72.561.000 x 0,2 x 365 x 0,95 ≈ 3,8x109 m3/yıl
mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3‘ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının
mümkün olduğu kabulü ile pratikte gerikazanılabilecek arıtılmıĢ atıksu miktarı ~2,5x109
m3/yıl‘dır. Bu değer Ülkemiz‘in tatlı su potansiyelinin %2,2‘sine ve sulamaya tahsis edilen su
miktarının ise ~%3‘üne karĢı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıĢ atıksuların öncelikli olarak
sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x109 m3/yıl miktarında sulama suyunun
evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden
kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller
Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır.
ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıĢması
sonuçları doğrultusunda belirlenmiĢtir. ArıtılmıĢ suların 2010-2040 dönemi için mevcut ve
gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu‘nda belirlenen arıtılmıĢ atıksu
debileri esas alınarak, havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2‘de sunulmaktadır. Özellikle
tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes,
Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları‘nda arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı
suları üzerindeki sözkonusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem
taĢımaktadır.
4.1.4.
Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi
Konunun Anlam ve Önemi
Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıĢ, akarsuların su ve enerji temini
maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeĢitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması
arasındaki karmaĢık uyuĢmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karĢılandıktan sonra
akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel
debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araĢtırma alanıdır. Bu Bölüm‘de akarsularda
ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan
baĢlıca
yöntem
ve
yaklaĢımlar
özetlenerek
Türkiye
için
uygulanabilir
yöntemler
önerilmektedir.
Akarsu Düzenlemeleri
Dünya genelindeki ulaĢılabilir su kaynaklarının %50‘den fazlası insan kullanımına tahsis
edilmiĢ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70‘e ulaĢması beklenmektedir (Postel,
1998). Su kaynakları geliĢtirme planlaması kapsamında gerçekleĢtirilen biriktirme yapıları
(baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taĢkın kontrol ve
akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiĢtirilmesi dolayısıyla
nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa
ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77‘sinde kuvvetli veya
orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıĢ durumdadır (Dynesius ve
Nilsson, 1994). Dünya‘daki akarsuların %60‘ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiĢtirilmiĢ
olup, önemli havzaların %46‘sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga vd., 2000). AB
üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65‘i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50‘sinde
akarsu havzalarına müdahale edilmiĢ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD‘de iç suların %85‘i
6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece
%2‘sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000).
Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teĢkil etmekte olup
140 ülkede ~45.000 büyük baraj bulunmaktadır. Dünya‘nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi
(Çin (% 46,2), ABD (% 13.8), Hindistan (% 9), Japonya (% 5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya
genelindeki barajların ~ %80‘ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (%
1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000).
Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizinin GeliĢim Süreci
Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (ÇĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü
sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiĢ) akım rejiminin belli bir su yapısı
mansabında akarsuyun kendisi ve taĢkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya
konması olarak ifade edilebilir. ÇĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiĢ ekolojik statü
durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiĢ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini
içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliĢtirilmesine yönelik olarak
belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki
geçiĢ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike
altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını
gerektirebilir.
ÇĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiĢ veya su kaynakları geliĢtirilmesi planlanan
akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme
sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıĢmalar sonucu önerilen ÇĠD ile tek bir
yıllık akıĢ hacmi ve/veya yılın değiĢik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun
hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıĢılır. ÇĠD‘nin akarsuyun düzenlenmiĢ ve
düzenlenmemiĢ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak
üzere belirlenmesi gerekebilir.
Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940‘lı yıllarda ABD‘nin batı eyaletlerinde
geliĢtirilmiĢtir. ÇĠD analizi çalıĢmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baĢlandığı,
ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler…) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak
gerçekleĢtirildiği 1970‘li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaĢmıĢtır.
ABD dıĢındaki ülkelerdeki ÇĠD analizi çalıĢmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir
geliĢme göstermiĢtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde ÇĠD
analizi henüz yeterince geliĢmiĢ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda
yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003).
BaĢlıca ÇĠD Hesap Yöntemleri
Dünya genelinde çevresel ihtiyaç
debisi analizinde baĢlıca aĢağıdaki yöntemler
kullanılmaktadır:
Hidrolojik yöntemler
Habitat benzeĢimini esas alan yöntemler
Hidrolik yöntemler
BirleĢik (Kombine) yöntemler
BütünleĢik yöntemler
Diğer yöntemler
Yukarıda sıralanan yöntemlerin Dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 55‘te verilmiĢtir.
ġekil 55: ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı
Bu Bölüm‘de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aĢağıda kısaca verilmiĢ olup diğer
yöntemlere iliĢkin detaylı bilgi için Tharme (2003)‘e baĢvurulabilir.
Hidrolojik Yöntemler
Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant
veya Montana Yöntemi‘dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana
Bölgesi‘ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliĢtirilen ve ―Montana
Yöntemi‖ olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant ; Montana,
Nebraska ve Wyoming‘deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen
akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıĢtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden
derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaĢamının özellikleri karakterize edilmiĢtir. Bu
kapsamda akarsu yatak geniĢliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri,
balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiĢtir.
Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı
ve mesire/dinlenme bileĢenleri arasında bir iliĢki tespit etmiĢtir (Mann, 2005). Tennant (1975)
tarafından bulunan bu iliĢki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin
durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıĢtır. Bu
yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi
cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde
akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 50). Bu suretle atıksu
deĢarjları ile kirletilmemiĢ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut
debinin yıllık ortalama
%‘si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul
ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir.
Tablo 50:Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım için Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975)
Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite
Sınıfı
Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi
Ekim-Mart
Nisan-Eylül
Mükemmel
40
60
Çok iyi
30
50
Ġyi
20
40
Orta
10
30
Kötü veya asgari
10
10
0-10
0-10
Çok kötü
*Bu yöntemin eğimi %1’den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. (
Mann,2006)
Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi)
bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece
büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları
kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü
sağlanabilmektedir.
Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi‘nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu
konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok
basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi‘nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan
uygulanması düĢünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki
dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir.
Örneğin Oklahoma Nehri Havzası‘nda araĢtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant
Yöntemi‘nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul
ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiĢlerdir. Ayrıca
akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye
imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi‘nin
uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1‘den
büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann,
2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleĢtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif
yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre
daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker vd., 2004).
Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir aralıkta değiĢen (genelde
Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den büyük olan düzenlenmemiĢ
(vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge,
iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıĢığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru
olmadığı bilinmektedir.
Tennant Yöntemi‘nden hareketle ÇĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10‘u,
Portekiz‘de ise %2,5-5‘i ilk yaklaĢımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır.
ÇĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaĢım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı
olarak belli bir aĢılma ihtimaline karĢı gelen günlük akım değerinin ÇĠD olarak esas
alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya‘nın da bulunduğu bazı
ülkelerde aĢılma ihtimali % 5 olan veya zamanın % 95‘inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95);
Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90‘ında akarsuda
mevcut günlük debi (Q90) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99‘unda akarsuda mevcut
günlük debi (akım) (Q99) ÇĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük
minimum debi de (7 Q10) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya‘nın çoğu eyaletinde) ÇĠD
olarak kullanılmaktadır.
Türkiye‘de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük
akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10‘unun (Tennant Yöntemi)
ÇĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ
Yönetmeliği
öncesinde özellikle HES tesisleri için ÇĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem
akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaĢımlar da kullanılmıĢtır.
Habitat BenzeĢim Yöntemi
Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir ÇĠD analiz yöntemi
olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak
kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiĢimlerine olan etkileĢiminin ortaya
konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik
habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluĢturulması gerekli
hidrolojik akım rejimi tanımlanmıĢ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b).
Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda
akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaĢayan diğer ekosistem bileĢenlerinin korunması ve
sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği ÇĠD analizi çalıĢmalarına da rastlanmaktadır
(Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeĢimi modellerinin uygulanması ile
ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi
sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle,
1998 b).
Hidrolik Yöntemler
Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik ÇĠD analizi yöntemi ıslak çevre
yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser vd., 1989). Bu yöntemde akarsu
bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliĢkili olduğu akarsu Ģevleri ve
yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için
üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/ICmaks) ve debi (Q/Qmaks) grafiğindeki doğrusallıktan sapma
noktasına karĢı gelen kritik debi olarak tanımlanır.
Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD‘nin bazı bölgelerindeki akarsulara
uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç
(2006) tarafından Büyük Melen Çayı‘na da uygulanmıĢtır.
Türkiye‟deki Mevcut Durum
Mevzuat
Türkiye‘de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su
miktarı (ÇĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih
ve 27323 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlatılarak yürürlüğe konan ―Elektrik Piyasasında Üretim
Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ ile belirlenmiĢtir. Bu
yönetmeliğin 7. Maddesi‘nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük
HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba
bırakılacak su miktarı aĢağıdaki gibi tanımlanmaktadır:
“Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık
ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne
alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir.
Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve
kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son
on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal
hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır.”
Dolayısıyla Ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha
önce tesis edilmiĢ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer
aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olamayacağı
(Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir.
HES Tesisleri Özelinde ÇĠD Analizi Önerisi
Daha önce de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir
aralıkta değiĢen (genelde Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den
büyük olan düzenlenmemiĢ (vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa,
akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıĢığında tadil
edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu
Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz – Ekim (yaz /
kurak ) ile Kasım – Haziran (kıĢ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak,
akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma
dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere
nehir tipi HES‘ler de Regülatör‘den mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken
ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi;
QEk
0,15 8 0,20 4
Qort
12
0,17Qort
Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 50). Bu ifadede,
0,15
: Kasım – Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt)
0,20
: Temmuz – Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt)
8
: Yılın Kasım – Haziran dönemindeki ay sayısını
4
: Yılın Temmuz – Ekim dönemindeki ay sayısını
göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen ÇĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü
olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden
daha kötü bir duruma doğru gidildiğini
gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaĢımda
Tablo 51‘de önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su alma/çevirme
yapılarında
yukarı
(menba)
yönlü
balık
göçünün
sürekliliğini
sağlayan
balık
geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır.
Tablo 51: Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant Yöntemine Göre Sucul Ekosistem Kalitesi
Önerisi
Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite
Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi
Sınıfı
Kasım-Haziran
Temmuz-Ekim
15
20
Orta – Ġyi (~iyi)
Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri
akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana
akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör
mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren
(Regülatörden birkaç yüz metre aĢağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için
gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaĢmaktadır. Regülatör kesiti
ile HES türbin deĢarjı arasındaki kesimde QEI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak
ilave debi (QĠK) aĢağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere
QİK
QR
AİK
AR
olarak hesaplanabilir. Burada;
AR
: Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını
AĠK
: HES deĢarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını
QR
: Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir. Bu durumda ilk yan
katılımdan itibaren Regülatör – HES arasındaki debi hızla artarak HES deĢarj membaında
mevcut doğal akım değeri olan QEI + QĠK seviyesine ulaĢılacaktır. Dolayısıyla Regülatör
mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına kadarki birkaç yüz
metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (QEI), Regülatör kesitindeki yıllık ortalama debinin
%17‘sinden veya zamanın %99‘unda akarsuda mevcut olan günlük akımdan (Q99) (hangisi
büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır.
Q99, Regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aĢılma ihtimali %1 olan
günlük akıma karĢı gelir.
Yukarıda kısaca açıklanan ÇĠD analizi yaklaĢımı sadece HES tesisleri değil, akarsular
üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içme suyu temini
ile ilgili su yapıları) iĢletimde mutlaka uygulanmalıdır.
BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baĢlanarak, Çevresel Ġhtiyaç
Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metedolojinin hidrolik durum ve habitat benzeĢimine dayalı
olarak geliĢtirilmesi önem taĢımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve
Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve
kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli
bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluĢturulması gerekmektedir.
Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi
faaliyetleri ile eĢ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deĢarj
limitlerinin de, alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaĢılmasına imkan
verecek tarzda (uygun modelleme çalıĢmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi
gerekmektedir.
4.2.
Burdur Havzası
4.2.1.
Havza Su Potansiyeli
Yüzeysel Su Potansiyeli
Tablo 49‘da 10 No‘lu Havza olan Burdur Havzası için verilen yıllık ortalama akıĢ, 0,25 x 109
m3 (0,91 L/s.km2) olup, Türkiye‘nin yüzeysel su potansiyelinin ~% 0,14‘ünü teĢkil etmektedir.
Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50 alınarak (ġekil
1) ~ 0,125 x 109 m3/yıl olarak tahmin edilmiĢtir.
Yeraltı Suyu Potansiyeli
DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları
Daire BaĢkanlığı‘ndan alınan verilere göre 11 Havza‘nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis
durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 52‘de topluca özetlenmiĢtir. Burdur Havzası‘nın
yeraltı suyu iĢletme rezervi ~43 x 106 m3/yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iĢletme
rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75)‘i olduğu kabulü ile) ~ 57 x 106 m3/yıl
olacağı tahmin edilmektedir.
Tablo 52: Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu
Havza Adı
KiĢilere içmeYeraltı
kullanma, sulama,
Suyu
Havza
sanayi vb. amaçlı
ĠĢletme
No
verilen Kullanma
Rezervi
Belgesi Tahsisleri
(hm3/yıl)
(hm3/yıl)
Yeraltı
Suyu
Sulama
Projelerine
Tahsis
Edilen
Rezerv
(hm3/yıl)
Yeraltı Suyu
Sulama
Projeleri ile
Planlanan
Sulama Alanı
(Dekar)
Yeraltı
Suyu
Sulama
Projeleri
ile
Planlanan
Kuyu
Adedi
(adet)
Yeraltı
Suyu
Sulama
Projeleri
ĠnĢa Edilip
Devir
Edilen
Kuyu (Ad)
Yeraltı Suyu
Sulama
Projeleri
ĠnĢa Edilip
Devir Edilen
Sulama
Alanı (De)
Marmara
2
296,96
273,73
23,98
31.000,00
86
56
19.610,00
Susurluk
3
503,29
284,78
71,621
113.832,00
280
141
53.105,00
Kuzey Ege
4
186,66
119,01
56,48
63.590,00
198
175
77.800,00
K. Menderes
6
185
112,61
68,235
81.199,00
315
220
77.815,00
B. Menderes
7
700,24
137,00
169,44
260.025,00
623
400
156.845,00
Burdur
10
43
25,86
129,048
193.627,00
561
435
151.475,00
YeĢilırmak
14
456,62
167,81
146,34
207.400,00
528
355
140.680,00
Kızılırmak
15
1.023,30
354,58
1.052,09
478.716,00
1.125
693
287.135,00
Konya
16
1.972,00
285,74
1.559,911
2.256.364,00
4.634
Seyhan
18
223,50
254,93
15,52
25.658,00
77
50
15.360,00
Ceyhan
20
558,90
449,93
155,08
212.470,00
420
180
74.310,00
3.794 1.773.650,00
Toplam Su Potansiyeli
Havzadaki 0,25 x 109 m3/yıl yüzeysel ve ~ 57 x 106 m3/yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate
alındığında toplam su potansiyeli: 307 x 106 m3/yıl olarak hesaplanır.
Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 0,125 x 109 m3/yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~ 43x
106 m3/yıl yeraltı suyu iĢletme rezervleri göz önünde tutulmakla 168 x 106 m3/yıl olarak
bulunur.
4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu
Sulama Suyu Tahsisleri
Burdur Havzası‘nda kiĢilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama
kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu
miktarı (25,86+129,048) x 106 = 155 x 106 m3/yıl olup mevcut yeraltı suyu iĢletme rezervini
(43 x 106 m3/yıl) aĢmaktadır (Tablo 52). Dolayısıyla yeraltı suyu kaynakları aĢırı su çekimi
sonucu risk altında bulunmaktadır. Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve
göletlerden alınarak, sulama birliklerince iĢletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu
tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile 2000-2009 dönemindeki durumu ġekil 56‘da
verilmiĢtir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Burdur Havzası‘nda, sulama birliklerince iĢletilen
sulama Ģebekelerine 2000-2009 döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~ 9,4±8 milyon
m3/yıl‘dır.
Burdur Havzası
ORT:9,4
Şebekeye Alınan Su (hm3)
STDSAPMA:8,1
87,2
89,2
77
86,5
91,8
87,1
86,1
105,6 101,6
92,1
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
ġekil 56: Burdur Havzası‟nda Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu
Ġçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri
Havza‘da sulama ve sulama dıĢı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~
138,4 x 106 m3/yıl (9,4+129,048) ve 30 x 106 m3/yıl (168-138,4) olarak hesaplanmıĢtır.
Dolayısı ile Burdur Havzası toplam su potansiyelinin ~ %82‘si sulamada kullanılmakta, %18‘i
ise sulama dıĢı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis edilecek durumda
bulunmaktadır.
4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli
Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin 2010-2040 dönemi
kapasiteleri Tablo 53‘te verilmiĢtir.
Tablo 53: 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi
Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam
Yıllar
Kapasitesi
3
(milyon m /yıl)
2010
7,46
2020
8,77
2030
9,42
2040
9,60
Havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıĢ atıksu
potansiyellerinin Tablo 54‘teki gibi olması beklenmektedir. Hesaplarda, 2010-2010
döneminde yeniden kullanılabilecek arıtılmıĢ atıksu potansiyelinin arıtılan atıksuyun %65%80‘i aralığında olabileceği kabul edilmiĢtir. Bugün itibarı ile yeniden kullanılabilecek atıksu
miktarı üst limiti olarak %80‘lik oran esas alınmıĢtır.
Tablo 54: 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri
Yıllar
Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu
3
Yeniden Kullanılabilecek
Kapasitesi (m /yıl)
Atıksu Potansiyeli
2010
4,02
(%65) 2,61
2020
4,78
(%70) 3,35
2030
5,15
(%75) 3,86
2040
5,25
(%80) 4,20
4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar
Burdur Havzası genelinde, kirlenmiĢ durumdaki ve kirlenme riski taĢıyan yüzeysel su
kaynaklarının detaylı değerlendirmeleri Su Kalitesi Sınıflamaları ve Kirlilik Yüklerinin
Hesaplanması Bölümü‟nde ( Bölüm 6) sunulmuĢtur.
4.2.5. 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri
Burdur Havzası‘ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervinin 2010-2040
dönemi itibarı ile durumu Tablo 55‘te verilmiĢtir. Sözkonusu su rezervinin sulama ve sulama
dıĢı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo‘nun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama
önerisi sunulmuĢtur. Tarım, hayvancılık ve turizm faaliyetlerinin yoğun olduğu Burdur
Havzası‘nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %60‘ını geçemeyeceği kabul edilmiĢtir.
Bu durumda su rezervinin %40‘ının havzadaki yerleĢim birimleri ve sanayi tesislerinin içmekullanma suyuna tahsisi öngörülmüĢtür. Mevcut sulama suyu tahsisi durumuna göre ~10
birimlik bir azalmayı öngören bu yaklaĢımda, gerekli açığın sulama yöntemlerinin
iyileĢtirilmesiyle kapatılabileceği düĢünülmektedir. Sulamaya tahsis edilen gerçek su
miktarının DSĠ ve diğer kiĢi/kurumlarca planlanan sulama projeleri ıĢığında daha detaylı
olarak tahmini gerekmektedir. Bu yüzden bu raporda önerilen değerler ilk yaklaĢımda bir ön
tahmin (kılavuz değer) olarak dikkate alınmalıdır.
Havzadaki yüksek kalitede belediye AAT çıkıĢlarının özellikle sulama, binaların tuvalet sifon
suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıĢ
atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıĢlı dönemlerde 3~6 aylık bir
depolamaya ihtiyacı olacağı için, ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile ancak %75‘inin
sürekli kullanıma hazır tutulabileceği, bunun da %65~80‘inin fiilen kullanılabileceği
öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıĢ atıksu rezervi Tablo 55‘in 7.
satırında verilmiĢtir. Bu durumda havzanın revize edilmiĢ toplam su rezervi Tablo 55‘in 8.
satırındaki gibi olacaktır. Ġklim değiĢikliği ve kuraklıklar dolayısıyla Türkiye‘nin yıllık yağıĢ
miktarı ve su potansiyelinde %20‘lere varan bir azalma yaĢanabileceği öngörülmektedir
(Yıldız v.d., 2007 ve ÇOB, 2008). Bu itibarla 2010 sonrası dönemlerde yaĢanabilecek
muhtemel su potansiyeli azalması dolayısıyla ortaya çıkacak su arzı açığının öncelikle
sulamada modern teknolojilerin kullanılması sonucu kazanılacak ek rezervden karĢılanması
öngörülmektedir. Ġklim değiĢikliği senaryolarına göre öngörülen bu değerler üzerinde henüz
yeterli mutabakat sağlanmadığı için bu aĢamada Tablo 55‘teki Su Kaynakları Planlaması‘na
yansıtılmasının uygun olmayacağı düĢünülmektedir.
Tablo 55: Burdur Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi
2010
Su Kaynakları
2020
2030
2040
milyon m3/ yıl
1
Toplam Su Potansiyeli
307
307
307
307
2
Toplam Kullanılabilir Su Rezervi
168
168
168
168
-
-
-
-
168
168
168
109
109
109
(%65)
(%65)
(%65)
59
59
(%35)
(%35)
Havza
3
dıĢından
transfer
edilebilir
rezerv
4
Toplam Su Rezervi (2+3)
168
5
Sulama Suyu Rezervi
138
Ġçme, kullanma, sanayii suyu (sulama
6
dıĢı kullanım) rezervi
Belediye
7
AAT
çıkıĢlarının
30
59 (%35)
2,61
3,35
3,86
4,20
170,61
171,35
171,86
172,20
yeniden
kullanımı yoluyla kazanılabilecek su
rezervi
Revize
8
edilmĢ
toplam
su
rezervi
(5+6+7)
2010-2040 döneminde, revize edilmiĢ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve
sanayi suyu ile AAT çıkıĢlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince
paylaĢımı ġekil 57, 58, 59, 60‟ta gösterilmiĢtir:
ġekil 57: 2010 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı
Su Ġhtiyacı Tahmini
Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak
değiĢmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, nüfusları ve nüfusları oranında
değiĢkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleĢimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç
duyacağı su miktarları hesaplanmıĢtır.
Belli nüfus aralıkları için öngörülen birim net su
ihtiyaçları Tablo 56‗daki gibidir.
Tablo 56: Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları
EĢdeğer Nüfus
Birim Net Su Ġhtiyacı
EĢdeğer Nüfus
Birim Net Su Ġhtiyacı
(kiĢi)
(l/kiĢi.gün)
(kiĢi)
(l/kiĢi.gün)
5.000
80
150.000
125
7.500
80
200.000
125
10.000
90
250.000
125
15.000
90
400.000
140
25.000
90
500.000
140
35.000
100
750.000
140
50.000
100
1.000.000
160
75.000
100
1.500.000
160
100.000
100
2.000.000
160
Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede
karĢılaĢılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak
hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢtir (Tablo 57). Su
boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke
kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıtılmıĢtır:
Tablo 57: Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri
Yıllar
Ġsaledeki Kayıplar
ġebeke Kayıp/Kaçakları
(%)
(%)
2010
3
45
2020
2,8
35
2030
2,5
30
2040
2
25
Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu
miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiĢtir.
Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı,
isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢ ve yıllara göre
değiĢimi hesaplamalara yansıtılmıĢtır. (Tablo 58)
Tablo 58: Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri
Yıllar
Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı
(%)
2010
10
2020
12
2030
15
2040
18
Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aĢağıdaki gibi yapılmıĢtır;
Qsu
q net xN
xQisalexQEND
(1 )
Qsu = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m3)
qnet = Birim net su ihtiyacı (m3/N.yıl)
N
= EĢdeğer Nüfus
= ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi
Qisale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi
QEND = Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi
Havzadaki kırsal ve kentsel yerleĢimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 59‗da verilmiĢtir. Su
kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında tabloda verilen miktarlar rehber
değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar
(%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiĢimi göz
önüne alınarak hesaplanmıĢtır.
Tablo 59: Havzadaki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini
Kırsal Alan
Kentsel Alan
Yıllar
Havza Genel
EĢdeğer
Su Ġhtiyacı
EĢdeğer
Su Ġhtiyacı
EĢdeğer
Su Ġhtiyacı
Nüfus
(milyon m3)
Nüfus
(milyon m3)
Nüfus
(milyon m3)
2010
125.271
6,9
26.703
1,3
151.974
8,2
2020
151.340
7,9
27.010
1,2
178.350
9,1
2030
164.175
8,4
27.147
1,2
191.323
9,6
2040
167.656
8,4
27.182
1,2
194.838
9,6
Havzada yer alan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla
%50‘lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düĢünülmektedir. Bu yüzden sanayi
için tahsisi düĢünülen su miktarlarında 2010-2040 döneminde mevcut su rezervlerini
zorlayacak mertebede bir artıĢ beklenmemektedir.
Burdur Havzası‘nın su arzı (revize edilmiĢ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleĢimlerin içme
kullanma suyu ihtiyacının 2010-2040 dönemindeki beklenen seyri ġekil 61‘de verilmiĢtir.
ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli
ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karĢılayacak düzeydedir.
Revize edilmiĢ su rezervi
(Tablo 55, satır 8)
Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv
Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı
(Tablo 59)
ġekil 61: Burdur Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği
Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta
dönemde aĢağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir:
Kısa Vadeli Öneriler (2010-2015 Dönemi):
Suyun Etkin ve Verimli Kullanımın Temini:
ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55‘lik değerlerden ilk etapta <%30‘a
çekilmesi,
ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece
gece
saatlerinde
etkin
basınç
yönetimi
ile
~%30‘luk
kayıp/kaçak
azatlımı
sağlanabilir.),
Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilât oranının azami düzeye
getirilmesi,
Binalarda (özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere) banyo sularının
uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim,
bilinçlendirme, mevzuat geliĢtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleĢtirilerek
~%30 düzeyinde su tasarrufu imkânı kazanılması,
Binalarda
çatı
yağmursularının
ayrı
toplanarak
bir
depo/sarnıç
sistemi
ile
sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar
gerçekleĢtirilmesi,
Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iĢletme/arıtma uygulamaları ile
suyu verimli kullanmalarının teĢviki ve pilot uygulamalar yaptırılması,
Ġleri derecede arıtılmıĢ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile
(normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç
yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliĢtirme
çalıĢmalarının yürütülmesi;
Yeraltı Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi ÇalıĢmaları:
Havzadaki bütün akiferlerde, yeraltı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS
izlemesi ile Yeraltı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aĢırı YAS çekimi
yapılan bölgelere müdahale edilmesi,
AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıĢ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları
hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıĢ
atıksu ile suni besleme düĢünülebilir.),
Yağmur sularının daha yüksek oranda yeraltı suyu kaynaklarını beslemesini
sağlamak ve aynı zamanda taĢkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli
kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluĢturulması ile ilgili pilot
uygulamalar baĢlatılması;
Yüzeysel Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi:
Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliĢtirilmesi ile ilgili izleme,
denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi,
Havzadaki yerleĢimlerin iklim değiĢikliği ve kuraklık etkilerine karĢı direncini arttırmak
üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su
transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif
çözümler geliĢtirilmesi;
Eğitim ve Bilinçlendirme:
Okul öncesi eğitimden baĢlayarak suyla ilgili bütün paydaĢların, suyun etkin ve verimli
kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak
eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi,
Orta Vadeli Öneriler (2015-2020 Dönemi):
Suyun Etkin ve Verimli Kullanımı:
ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15‘e çekilmesi,
Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaĢtırılması,
Binalarda
çatı
yağmur
sularının
ayrı
toplanarak
depo/sarnıç
sistemi
ile
sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaĢtırılması,
Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının
sanayi tesislerinde yaygınlaĢtırılması,
Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan
atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaĢtırma
faaliyetlerinin planlanması;
Yeraltı Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi ÇalıĢmaları:
Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek
beslenme miktarı üzerinde aĢırı kullanımının önlenmesi,
Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve bazı akiferlerde B kalite
su rezervleri oluĢturulması,
Kent içinde yağmur suyu hasat/tutulması uygulamalarının yaygınlaĢtırılması;
Yüzeysel Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi:
AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite
statüsünün yükseltilmesi,
Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su
transferi projelerinin uygulanması;
Eğitim ve Bilinçlendirme:
Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve
bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürürlemesi.
5.
ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ
Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleĢtirilen çalıĢmalar
genel olarak; kentsel atıksu altyapı durum tespiti, endüstriyel atıksu altyapı durum tespiti,
tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi durum tespitine yönelik olmuĢtur.
Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve
tatil siteleri) AAT deĢarj noktaları, doğrudan deĢarj noktaları, derin deniz deĢarj noktaları ile
düzenli ve düzensiz katı atık sahalarının koordinatları alınmıĢ ve durum tespiti ile ilgili teknik
cetveller doldurulmuĢtur. Arazi çalıĢmaları neticesinde elde edilen verilerle üretilmiĢ olan ve
havzadaki evsel endüstriyel atıksu deĢarj noktaları ile katı atık düzenli/düzensiz depolama
sahalarını gösteren harita ġekil 62‘de, daha büyük ölçekli olarak EK V‘te verilmiĢtir. Arazi
çalıĢmalarını içeren teknik cetveller ise EK IV‟te verilmiĢtir.
Bu bölümde verilen bilgiler saha çalıĢmalarının gerçekleĢtirildiği Eylül-Ekim 2009
dönemindeki durumu yansıtmaktadır.
Saha çalıĢmalarında gerçekleĢtirilen temel iĢ adımları aĢağıda sıralanmıĢtır:
1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti:
YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi,
AAT olmayan yerleĢim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deĢarj
edildiği noktanın koordinatlarının alınması,
YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi,
Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi,
Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti,
Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,
Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması,
Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması,
AAT olan ve olmayan yerleĢim birimleri için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin
doldurulması.
2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti:
Organize Sanayi Bölgeleri:
OSB‘nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi,
AAT olmayan OSB‘lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deĢarj edildiği
noktanın koordinatlarının alınması,
OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi,
Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi,
Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti,
Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,
Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması,
Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması,
AAT olan ve olmayan OSB‘ler için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması.
Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller:
Mevcut durumun değerlendirilmesi,
Yeterlilik durumlarının tespiti,
Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,
Koordinatlarının alınması,
Tesisin her biriminin fotoğraflanması,
AAT olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleĢim birimleri için
hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması.
3. Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti:
Aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama
sahaları,
Depolama alanı sızıntı suyu deĢarj yerlerinin tespiti,
Tesisin koordinatlarının alınması
Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler
TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve
tesisin her biriminin fotoğraflanması
ġekil 62: Burdur Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası
5.1.
Kentsel Atıksu Altyapısı
5.1.1.
Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu
Proje kapsamında gerçekleĢtirilen arazi çalıĢmaları esnasında belediyelerden elde edilen
bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan verilere
dayanılarak havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiĢtir. Buna göre Burdur
Havzası‘nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan nüfus 133.514 ile havza nüfusunun
%90‘ına karĢılık gelmektedir. (ġekil 63)
ġekil 63: Burdur Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu
Burdur Havzası‘nda yer alan yerleĢimlerin (28 adet belediye) çoğunluğunda kanalizasyon
sistemi bulunmaktadır. Merkezi yerlerdeki sistem birleĢik sistem olup, kanalizasyon sistemine
yağmur suyu karıĢmaktadır. YerleĢim yerlerine ait kanalizasyon durumları EK II‟de verilmiĢtir.
Eski tarihlerde yapılan atıksu kanalizasyon sistemlerinin yenilenmesi gerekmektedir.
5.1.2. Evsel AAT Durumu
Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 28
yerleĢim yerinin 3‘ünde arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan
nüfus 71.971 ile havza nüfusunun %48‘ine karĢılık gelmektedir. (ġekil 64)
ġekil 64: Burdur Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu
Burdur Havzası‘nda Isparta Ġli‘nin Keçiborlu Ġlçesi‘ne bağlı Senir Belediyesi, Burdur
Belediyesi ve Denizli Ġli‘nin Bozkurt Ġlçesi‘ne bağlı Ġnceler Belediyesi‘nde olmak üzere toplam
3 adet evsel AAT bulunmaktadır. Bunların tamamının inĢaatı tamamlanmıĢ, iĢletmeye alma
çalıĢmaları devam etmektedir. Tablo 60‘da Burdur Havzası‘nda yer alan evsel atıksu arıtma
tesisleri verilmiĢtir.
Tablo 60: Burdur Havzası Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri
ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI
Senir Belediyesi AAT
DEġARJ
DEġARJ ĠZĠN
ORTAMI
TARĠHĠ
TÜR
DURUMU
Yapay Sulak
ĠĢletmeye
Burdur Gölü
Alan
alınıyor
Arazisi
Yok
Aktif Çamur ve
Burdur Belediyesi AAT
Fakültatif
ĠĢletmeye
Stabilizasyon
alınıyor
Burdur Gölü
Yok
Emir Çayı
15.01.2010
Havuzu
Ġnceler Belediyesi AAT
Klasik Aktif
Çamur
ĠĢletmeye alındı
Kaynak: Saha çalıĢmaları ve Çevre ve Orman Ġl Müdürlükleri, 2010
Senir Belediyesi AAT
Senir Belediyesi AAT, dört gözlü foseptik ve yapay sulak alandan oluĢmaktadır. AAT‘ne ait
genel bilgiler aĢağıda verilmiĢtir:
YerleĢim yeri nüfusu
:
2635 kiĢi
Arıtma tesisine bağlı nüfus
:
2108 kiĢi
Atıksuları arıtılan nüfus
:
% 80
Tesiste kullanılan arıtma sistemi
:
Foseptik+yapay sulak alan
Ġlk yatırım maliyeti
:
150.000 TL
Tesisi kapasitesi
:
312 m3/gün ( 3123 kiĢi)
Arıtma tesisi, giriĢ kısmında 4 gözlü 2 adet foseptik ve 2 adet yatay akıĢlı yapay sulak alan
olarak inĢa edilmiĢ ve devamından da Burdur Gölü arazisine deĢarj düĢünülmüĢtür. AAT
proses akım Ģeması ġekil 65 ‗te verilmiĢtir.
ġekil 65: Senir Belediyesi AAT Proses Akım ġeması
Senir Belediyesi AAT Dört Gözlü Foseptik
Senir Belediyesi AAT Yapay Sulak Alan
Tesis 2 paralel havuz olarak çalıĢacak Ģekilde planlanmıĢ, Ģu an için bunlardan sadece bir
adedi devrededir.
Saha çalıĢmaları sırasında arıtma tesisinde, aĢağıdaki problemler gözlenmiĢtir:
Havuzların yapımı sırasında çıkan hafriyat, havuz kenarlarında yığılmıĢ olarak
beklemektedir.
Kotlar ayarlanmamıĢ, yatay akıĢlı 2. havuza atıksu gitmemektedir.
Yatay AkıĢlı Havuz içerisine dolgu malzemesi üzerine bitki ekimi için 20-30 cm
kalınlığında toprak serilmiĢtir.
ĠnĢaat iĢleri düzgün yapılmamıĢ, patlak ve çatlaklar mevcuttur.
Boru bağlantılarında atıksu sızmalar görülmektedir.
Arıtma tesisi deĢarj yeri Burdur Gölü arazisidir.
Senir Belediyesi AAT DeĢarjı
Arıtma tesisi yeni yapılmıĢ olup iĢletmeye alma aĢamasındadır. DeĢarj izin belgesi yoktur.
Arıtma tesisinin bu haliyle verimli olabilmesi mümkün görünmemektedir. Saha çalıĢmaları
sırasında alınan bilgiye göre, AAT uzman kiĢiler tarafından inĢa edilmemiĢtir.
Burdur Belediyesi AAT
Ġller Bankası tarafından 2006 yılında inĢaatına baĢlanan Burdur Belediyesi AAT, iĢletmeye
alma aĢamasındadır. Tesis deneme iĢletmeleri aĢamasındayken projelendirme hataları
olduğu tespit edilmiĢ olup, bu çerçevede stabilizasyon havuzlarına yüzeysel havalandırıcılar
bağlanmıĢtır. Burdur Belediyesi‘ne ait AAT‘nin özellikleri aĢağıda verilmiĢtir:
YerleĢim yeri nüfusu (kıĢ)
:
85.000 kiĢi
:
66.650 kiĢi
:
% 95
Arıtma tesisi tipi
:
Stabilizasyon Havuzu
:
16.000.000 TL
Tesisi kapasitesi
:
100.000 kiĢilik eĢdeğer nüfus
Burdur AAT için aktif çamur ve fakültatif stabilizasyon havuzu sistemleri seçilmiĢtir. Burdur
AAT Proses Akım ġeması ġekil 66‟da verilmiĢtir. Burdur AAT kısımları Ģunlardır:
GiriĢ yapısı
Izgaralar
ParĢal savağı
Terfi merkezi
Anaerobik havuzlar
Çamur geri dönüĢümlü havalandırmalı havuzlar
Fakültatif stabilizasyon havuzları
Klorlama
Çamur lagünü
ġekil 66: Burdur Belediyesi AAT Proses Akım ġeması
GiriĢ kısmında kaba ızgara, ince ızgara, parĢal savağı yer almaktadır. Elle temizlenebilir
kaba ızgara kullanılmaktadır. Kaba ızgaralardan alınan çöp, kovalara doldurulmakta ve
pergel vinç yardımıyla yukarıya çıkarılmaktadır.
Burdur Belediyesi AAT Kaba Izgara
Burdur Belediyesi AAT Ġnce Izgara
Atıksu kaba ızgaradan sonra mekanik temizlemeli ince ızgaraya ve oradan debi ölçümü için
parĢal savağına gitmektedir.
Burdur Belediyesi AAT ParĢal Savağı
Burdur Belediyesi AAT Burgulu Pompalar
Kolektörlerden gelen atıksuyun giriĢ yapısından geçtikten sonra anaerobik havuzlara
iletilmesi için burgulu pompalardan oluĢan terfi merkezi kullanılmaktadır. Tesiste iki adet
burgulu pompa mevcut olup, gelecekte iki adet pompa ilave edilecek Ģekilde tasarlamıĢtır.
Her bir burgulu pompanın kapasitesi 30 L/s‘dir.
Anaerobik havuzlar, sistemin dengelenmesi ve ilk çökeltimin gerçekleĢtirilmesi amacıyla
yapılmaktadır. Anaerobik havuzlar, temelde, çökelen organik maddenin çürümesini
gerçekleĢtiren bir çökeltme havuzu gibi tanımlanabilirler. Çürüyen kitlenin sıcaklığı, yüzey
suyunun sıcaklığından ziyade, zeminin sıcaklığına eĢittir. Isı farklılıklarından dolayı, yüzeyin
hemen altında termoklin tabakası oluĢmaktadır. Anaerobik havuzlar isletmeye alındıktan
hemen sonra, çökeltme havuzu gibi çalıĢmaktadırlar. Fakültatif stabilizasyon havuzuyla
bağlantısı yapılıp havuz içinde devir daim sağlandığından, koku problemi en az seviyeye
indirilmektedir.
Burdur Belediyesi AAT Anaerobik Havuz
Burdur Belediyesi AAT Çamur Geri DönüĢlü
Havalandırma Havuzu
Anaerobik havuzların taban çamuru, duba üzerine monte edilen 15 L/s‘lik çamur pompaları
ile
alınmaktadır.
Anaerobik
havuzlardan
alınan
atıksu,
havalandırma
havuzlarına
verilmektedir. Havalandırma, tam karıĢımlı olarak yüzeysel havalandırıcılarla sağlanmaktadır.
Havalandırma havuzundan bir perde ile ayrılan kısımda (çöktürme havuzunda), çamurun
çökeltilmesi sağlanmaktadır.
Burdur Belediyesi AAT Çamur Geri DönüĢlü
Burdur Belediyesi AAT Fakültatif Havuz
Geri devir çamuru pompalar vasıtasıyla çamur kanalına basılarak havalandırma havuzunun
baĢına iletilmektedir. Sistemden atılacak fazla çamur kanaldan bir boru ile alınıp kolektör
hattına verilerek sistemin baĢına döndürülmektedir. Çöktürme havuzundan çıkan su, kanal
yardımıyla 3 adet fakültatif stabilizasyon havuzuna iletilmektedir. Bu tip havuzlar kısmen
havalı, kısmen de havasız olarak çalıĢmaktadırlar. Bu nedenle hem alg hem de fakültatif
mikroorganizma geliĢimi olmaktadır. Fakültatif havuzdan sonra klorlama yapılıp, arıtılan su
mevcut kolektör hattı ile Burdur Gölü‘ne verilmektedir. Havuzlarda biriken çamur, dubaya
monte edilen gezer dalgıç pompa yardımı ile çamur lagünlerine verilmektedir. Çamur süzüntü
suları, havalandırma havuzuna aktarılmaktadır.
Anaerobik havuz, fakültatif stabilizasyon havuzu ve çamur lagünü iç yüzeyleri, sızdırmazlığın
sağlanması için geomembran ile kaplanmıĢtır. Havuzların tabanına öncelikle, toprak örtünün
geomembranı zedelememesi için geotekstil döĢenmiĢtir.
Burdur Belediyesi AAT Çamur Lagünü
Burdur Belediyesi AAT Havuzlara Sızdırmaz
Tabaka DöĢeme ÇalıĢması (2006)
Ġnceler Belediyesi AAT
Ġnceler AAT, Ġnceler Beldesi‘ne ait evsel atıksuyun toplandığı ve arıtıldığı bir klasik aktif
çamur sistemidir. Tesis kapasitesi 600 m3/gün‘dür. Ġnceler AAT Proses Akım ġeması ġekil
67‘de verilmiĢtir.
YerleĢim yeri nüfusu
:
2663 kiĢi
:
1900 kiĢi
:
% 70
Arıtma tesisi tipi
:
Aktif Çamur
:
190.000 TL
Tesisi kapasitesi
:
600 m3/gün
ġekil 67: Ġnceler AAT Proses Akım ġeması
Tesise gelen atıksu, kaba ızgaradan ve tambur elekten geçirilmektedir. Daha sonra atıksular
dengeleme havuzunda toplanmaktadır.
Atıksu buradan, içeriğindeki organik maddelerin
arıtılması amacıyla havalandırma havuzlarına gelmektedir. Bu havuzlarda hava, hava
üfleyiciler yardımıyla sağlanmaktadır. Havalandırma havuzundan çıkan atıksuların, son
çöktürme havuzunda durultma iĢlemi yapılmaktadır. Ayrıca havalandırma tankında belirli bir
mikroorganizma konsantrasyonunu temin etmek üzere, son çökeltme havuzundan alınan
çökelmiĢ çamur, havalandırma havuzu baĢına geri devredilmektedir. Sistemde oluĢan fazla
çamur ise sistem dıĢına alınarak çamur kurutma yataklarında kurutulmaktadır. ArıtılmıĢ su
ise Emir Çayı‘na deĢarj edilmektedir. Tesis Burdur Havzası‘nda olmasına rağmen arıtılmıĢ su
Emir Çayı ile Büyük Menderes Havzası‘na ulaĢmaktadır.
Arazi çalıĢmalarında, atıksu kanalizasyon sistemine yağmur suyu karıĢtığından AAT‘ye her
türlü atığın geldiği gözlenmiĢtir. Bu durum tesisin yükünü çok fazla arttırdığından, tesisten
verim alınamamaktadır. Bunların dıĢında halktan atıksu bedeli alınmadığından, tesisin
iĢletme maliyetine Belediye kaynak yetiĢtirememektedir. Maddi kaynak eksikliğinden dolayı
yakın zamanda arıtma tesisinin çalıĢtırılamayabileceği düĢünülmektedir. AAT iĢletmeye
alınmıĢ olup, 15.01.2010 tarihinde deĢarj izni almıĢtır.
Ġnceler AAT
Ġnceler AAT Havalandırma Havuzu
Ġnceler AAT DeĢarjı
Ġnceler AAT Çamur Kurutma Yatakları
Havza sınırları içerisinde AAT‘si olmayan belediyelerdeki kanalizasyon deĢarj ortamı ve
AAT‘lerin iĢletmeye alınma tarihleri Tablo 61‘de verilmiĢtir.
Tablo 61: Burdur Havzası AAT Olmayan Belediyelerdeki Kanalizasyon DeĢarj Ortamı ve AAT ĠĢletmeye
Alma Tarihleri
ALICI ORTAM
Ġġ TERMĠN PLANLARINA GÖRE
AAT ĠġLETMEYE
ALINMA TARĠHĠ
Gönen
Kurutma Kanalı
01.09.2010
Gönen/Güneykent
Güssün Deresi
-
Keçiborlu
Kurutma Kanalı
31.12.2009
Keçiborlu/Kılıç
Kurutma Kanalı
01.01.2012
Büyükgökçeli
Foseptik
-
YÖNETĠMĠN ADI
ĠLÇE/BELDE
Atabey
Kurudere
26.08.2010
Atabey/Ġslamköy
Akçay Deresi
-
Kuleönü
Atıksu Havuzu
10.05.2017
YeĢilova
Atıksu Havuzu
31.12.2011
YeĢilova/Salda
Tefenni
Tefenni/HasanpaĢa
Büğdüz
Karamanlı
Salda Gölü
01.05.2017
Kurutma Kanalı
01.05.2017
Kurudere, Foseptik
01.05.2017
Yayla Çayı
10.05.2017
Karaçay
01.05.2017
Akpınar Deresi
01.05.2017
Kozluca
Kozluca Deresi
01.01.2016
Çardak
Tarıma ElveriĢsiz
Alan
15.09.2008
Çardak/Beylerli
Kanalizasyon yok
Çarda/GemiĢ
Kanalizasyon yok
Kemer
BaĢmakçı
Atıksu Havuzu
30.11.2011
BaĢmakçı/Yaka
Foseptik, Arazi
30.11.2011
Dazkırı
Kurutma Kanalı
30.11.2011
Dazkırı/Yüreğil
Acıgöl Arazisi
30.11.2011
Evciler
Atıksu Havuzu
30.11.2011
Atıksu Havuzu, Arazi
30.11.2011
Evciler/Gökçek
Burdur Havzası‘nın Isparta il sınırı içerisinde kalan bölgede, atıksu kanalizasyon deĢarjları
için daha çok kurutma kanalları kullanılmaktadır. Bu Ģekilde deĢarj yapan Keçiborlu ve Kılıç
Belediyelerinin atıksuları, Kılıç yerleĢiminin yakınlarında birleĢip aynı hat ile Burdur Gölü
arazisine dökülmektedir. Keçiborlu belediyesi 2009 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın
hazırlamıĢ olduğu 7500 kiĢilik Alternatif I biyolojik arıtma tip projesini temin etmiĢtir. Fizibilite
çalıĢmaları neticesinde bu projenin ilçe nüfus ve topografik yapısına uygun olmadığı
anlaĢılmıĢ ve mevcut projenin revizyonu için görüĢmeler yapılmıĢtır. Kılıç Belediyesi Çevre
ve Orman Bakanlığı‘nın hazırlatmıĢ olduğu 2000 kiĢilik 10oC sıcaklık için yapay sulak alan tip
projenin uygulanması düĢünülmekte iken; Belediye sınırları içerisinde Milli Savunma
Bakanlığın (MSB) Kara Havacılık Okul Komutanlığı inĢaatı baĢlayacağından kasaba için
düĢünülen 2000 kiĢilik yapay sulak alan tip projesinin revizyonu için MSB Kara Havacılık
Okul Komutanlığı ile birlikte AAT‘nin ortak bir çalıĢma yürütülmesi konusunda alternatif AAT
için yeni kapasitenin MSB Kara Havacılık Okul Komutanlığı tarafından belirlenmesi konu ile
ilgili düĢüncelerinin ve görüĢlerinin bildirilmesi için MSB Kara Havacılık Okul Komutanlığına
yazı gönderilmiĢtir.
Güneykent Belediyesi‘nin atıksuları Güssün Deresi ile Keçiborlu Göleti‘ne taĢınmaktadır.
Saha çalıĢmaları sırasında bu göletten balık avlandığı gözlenmiĢtir.
Güneykent Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı
Keçiborlu Göleti
Büyükgökçeli Belediyesi atıksuları iki ayrı foseptiğe deĢarj edilmekte olup, bunlardan birinin
taĢtığı gözlenmiĢtir. TaĢan atıksular her ne kadar plastik boru ile Atabey Sulama Birliği Büyük
Kanalı‘nı aĢmaktaysa da, atıksuların sulama kanalına karıĢma riski bulunmaktadır. Atabey ve
Ġslamköy Belediyeleri atıksularını Akçay Deresi‘ne deĢarj etmektedir.
Burdur Havzası‘nın Burdur il sınırında yer alan bölgesinde, atıksu kanalizasyon deĢarjları
daha çok göl ve derelere yapılmaktadır. Havza içerisinde yer alan tek il merkezi olan
Burdur‗un yağmur suyu drenaj hattı bulunmamaktadır. Bundan dolayı yağıĢlı havalarda
sıkıntılar yaĢanmaktadır. Belediyeye ait AAT mevcut olup iĢletmeye alınma aĢamasındadır.
YeĢilova Belediyesi‘nin atıksuları, doğal arıtma havuzları inĢaası için kazılmıĢ ancak daha
sonra maddi kaynak sıkıntısı dolayısıyla tamamlanamamıĢ havuzlara arıtılmadan deĢarj
edilmektedir. Bu havuzlar dolmuĢ olup tarımsal arazilere doğru taĢmaktadır. Salda Belediyesi
kanalizasyon deĢarj noktasına foseptik yapılmıĢ, ancak henüz kanalizasyon bağlantısı
yapılmamıĢtır. Atıksular toplandıktan sonra, önce bir kanal ile Salda Çayı‘na ve sonrasında
Salda Gölü‘ne ulaĢmaktadır.
Salda Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı
Salda Gölü
Tefenni Belediyesi‘nin atıksuları Tefenni Çayı‘na deĢarj olmakta, bu çay ile KarataĢ Gölü‘ne
ulaĢmaktadır. Tefenni Belediyesi AAT yeri için kamulaĢtırma çalıĢmaları devam etmektedir.
Karamanlı Belediyesi atıksuları Kocaçay‘a deĢarj edilmekte olup, Karamanlı Barajı
yapıldıktan sonra çayın suyu yaz mevsiminde kurumaktadır. Kemer Belediyesi atıksu
kanalizasyon sistemi 3 farklı noktadan Akpınar Deresi‘ne deĢarj olmaktadır.
Karamanlı Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı
Karaçay Dere Yatağı
Kemer Belediyesi Kanalizasyon DeĢarjı (Akpınar Deresi)
Burdur Havzası‘nın Denizli il sınırında yer alan bölgesinde Beylerli ve GemiĢ Belediyeleri‘nin
atıksu kanalizasyon sistemi bulunmamakta, Çardak Belediyesi ise atıksularını araziye deĢarj
etmektedir. AAT konusunda Ġller Bankası ile görüĢülmüĢ, ihaleye çıkılmıĢ, ancak belge
eksikliğinden ihale iptal edilmiĢtir. Yeni bir ihale yapılması planlanmaktadır.
Burdur Havzası‘nın Afyonkarahisar il sınırında yer alan bölgesinde atıksu kanalizasyon
deĢarjları daha çok atıksu toplama havuzlarına yapılmaktadır. BaĢmakçı Belediyesi atıksu
kanalizasyon sistemi deĢarj yeri Acıgöl‘ün hemen yanında bulunan atıksu havuzlarıdır.
ĠçiĢleri Bakanlığının 13.12.2007 tarihli ve 62257 sayılı yazısı üzerine, 5355 sayılı Mahalli
Ġdare Birlikleri Kanununun 4. maddesine göre, Bakanlar Kurulu‘nca 24.12.2007 tarihinde
Acıgöl Kapalı Havzası (Afyonkarahisar) Kanalizasyon Projesi ve Arıtma Tesisi Yapma ve
ĠĢletme Birliği‘nin kurulması kararlaĢtırılmıĢtır. Buna göre Dazkırı Ġlçe Belediyesi, Yaka ve
Yüreğil Belde Belediyeleri ile ortak bir AAT yapılması ve tesis inĢaatına 2010 yılında
baĢlanması planlanmaktadır. Ayrıca ĠçiĢleri Bakanlığının 13.12.2007 tarihli ve 62257 sayılı
yazısı, 5355 sayılı Mahalli Ġdare Birlikleri Kanununun 4 üncü maddesine ve Bakanlar
Kurulunun 01.05.2008 gün ve 2008/13618 kararına göre Yeniceli Kapalı Havzası
(Afyonkarahisar) Kanalizasyon Projesi ve AAT Yapma ve ĠĢletme Birliği kurulması
kararlaĢtırılmıĢtır. Buna göre, Evciler Belediyesi ile Gökçek Belediyesi‘ne ortak AAT
yapılması planlanmakta, ancak mali kaynak sıkıntısından dolayı baĢlanamamaktadır.
5.2.
Endüstriyel Atıksu Altyapısı
Burdur Havzası‘nda sanayi çok fazla geliĢmemiĢ olmasına rağmen, içerisinde 3 adet OSB ve
bazı tekil endüstriler bulunmaktadır. Bunlar, Isparta Süleyman Demirel OSB, Burdur OSB,
Çardak OSB ve havza içerisine dağılmıĢ tekil endüstrilerdir. Bunların yanında Isparta ili‘nde
bulunan Gülyağı iĢletmeleri yılda yaklaĢık 30 – 35 gün çalıĢmakta, proses sonucu oluĢan
atıksularını sızdırmasız havuzlarda biriktirmektedirler. Havza içerisinde ayrıca Burdur ġeker
Fabrikası bulunmaktadır.
5.2.1.
Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu
Burdur Havzası içerisinde Isparta Süleyman Demirel OSB, Burdur OSB ve Çardak OSB
bulunmaktadır. Bunlardan sadece Isparta Süleyman Demirel OSB‘nin AAT‘si bulunmaktadır.
Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi
Isparta' da OSB kurma çalıĢmaları 1976 yılında baĢlamıĢtır. Ancak tüm çalıĢmalar ağırlıklı
olarak 1992 -2000 yılları arasında yapılmıĢtır. AAT‘nin inĢası, 2003 yılında inĢası
tamamlanmıĢ olup, 4000 - 8000 m³/ gün kapasite ile bölgenin en modern OSB‘si durumuna
gelmiĢtir. Tablo 62‘de Isparta Süleyman Demirel OSB‘nde faaliyette olan firmalar verilmiĢtir.
Tablo 62: Isparta Süleyman Demirel OSB Faaliyetteki Firmalar
FABRĠKALAR
SIRA NO
ÜRETĠM
1
Asya Mobilya ĠnĢ. Ltd.Sti
Mobilya
2
BeĢler KuruyemiĢ A.ġ.
Gıda
3
Caner Medikal A.ġ.
Mobilya
4
Çağlar ĠnĢ. Ve Tic.San. A.ġ.
AhĢap
5
Çanakoğlu Metal ĠĢleme San. Tic. Ltd. ġti.
Metal
6
Çiftçi KardeĢler
AhĢap
7
Çıraklar Tekstil Ve Otomotiv San. Tic. Ltd. ġti.
Tekstil
8
Diri Ġplik DiriliĢ Ġplik San. Ve Tic. A.ġ.
Tekstil
9
Diriteks DirliĢ Teks. San. Ve Tic. A.ġ.
Tekstil
10
Nrg ĠnĢaat
AhĢap
11
Erkoteks Erkoçlar Tekstil A.ġ.
Tekstil
12
Esendir Sanayi
Metal
13
Gözde Kereste
AhĢap
14
Hassel Ltd. ġti.
Metal
15
IyaĢ Isparta Yatırım Ve Gıda Tic. A.ġ.
Gıda
16
Kalekim Kimyevi Madde San. Ve Tic. A.ġ.
TaĢ Toprak
17
KartaĢ Ltd. ġti.
TaĢ Toprak
FABRĠKALAR
SIRA NO
ÜRETĠM
18
Kınalı Süt Ürünleri
Süt Ürünleri
19
Lc Metal
Asma Tavan
20
Net Pamuk(Seda Tekstil)
Tekstil
21
Peksan Orman Ürünleri Ltd.ġti.
AhĢap
22
Sakarya Kereste A.ġ.
AhĢap
23
Toros Aydınlatma Ltd. ġti.(Oğuzhan Tekstil)
Aydınlatma
24
Ünlü Orman Ürünleri TaĢ. San. Ve Tic. Ltd. ġti.
AhĢap
25
Yumak Tekstil San. Ve Tic. AĢ.
Tekstil
26
Yüceer Kereste Ltd. ġti.
AhĢap
27
Yünteks Tekstil San. Ve Tic. Ltd. ġti.
Tekstil
28
Kofs Makina Ltd. ġti.
AhĢap
29
Barsu Su Ürünleri Ltd.ġti.
Gıda
30
Davraz San. Ve Tic. A.ġ.(Mert Kilit)
Metal
31
Yeni Erdoğanlar
Kaynak: ISDOSB,2009
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT, bütün bölgenin atıksularının toplandığı en alt kısmında
ayrılan 26982,22 m² arazi üzerinde 4000 - 8000 m³/gün kapasitede projelendirilerek,
10.06.2004 tarihinde iĢletmeye alınmıĢ, 04.09.2006 tarihinde kesin kabulü yapılmıĢtır. AAT
proses akım Ģeması, ġekil 68‘de verilmiĢtir. Isparta Süleyman Demirel OSB Merkezi
AAT‘nde aĢağıdaki üniteler mevcuttur:
Fiziksel arıtma Üniteleri
Kimyasal Arıtma Üniteleri
Biyolojik Arıtma Üniteleri
Çamur Üniteleri
Ġleri Arıtma
Tesis giriĢinde, maksimum 800 m3/saat‘ lik debiyi arıtma ünitelerine basabilecek kapasitede
pompaların yer aldığı bir terfi merkezi yer almaktadır. Terfi Merkezinde ilk kademede 1 asıl
ve 1 yedek 400 m3/saat kapasiteli pompa bulunmaktadır. Maksimum debinin yılda birkaç kez
geleceği bilindiğinden, 800 m3/saat‘lik debinin basılabilmesi için 1 asıl pompa ile birlikte 1
yedek pompanın da çalıĢtırılacağı düĢünülmüĢtür. Terfi pompaları seviye kontrol sistemine
bağlı olarak çalıĢmaktadırlar.
GiriĢ yapısından geçen atıksu ihtiva ettiği kaba malzemenin tutulması amacıyla 50 mm
aralıklı ızgaradan geçirilmektedir. Kaba ızgara çubukları ara mesafesi 50 mm, çubuk geniĢliği
10 mm (dikdörtgen kesitli) ve mekanik temizlemeli (arkadan taramalı mekanik ızgara)
seçilmiĢtir. Kaba ızgarada tutulamayan 50 mm'den küçük katı malzemenin tutulması
amacıyla, 5 mm aralıklı mekanik ince ızgara kullanılmaktadır. Ayrıca ızgaranın bakım-onarım
ve arıza durumlarında diğer ızgaranın devreye alınması gibi bir esneklik de vardır. Ġnce
ızgara çubukları ara mesafesi 5 mm, çubuk geniĢliği 10 mm (dikdörtgen kesitli) ve mekanik
temizlemeli olarak seçilmiĢtir.
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Mekanik
Temizlemeli Izgara
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ParĢal Savağı
Kum ve yağ tutucu havuzundan geçen atıksu açık kanal ile taĢınarak debi ölçümü yapılmak
üzere
ParĢal
Savağından
geçirilmektedir.
Atıksu
debisi
ve
kirlilik
değerlerinin
homojenizasyonu ve tesisin diğer ünitelerine sabit bir debinin basılabilmesi için dengeleme
havuzu inĢa edilmiĢtir. 8.000 m3/gün debisini karĢılayacak Ģekilde iki havuz planlanmıĢtır.
YoğunlaĢtırma havuzu üst suyu, bant filtre süzüntü suyu ve kum filtreleri ters yıkama suları
bu havuza verilmektedir.
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Dengeleme
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT
Havuzu
Dengeleme havuzunda atıksuyun debi ve kirlilik olarak homojenizasyonu sağlamak amacıyla
belirli bir bekletme süresince alıkonulan atıksu terfi haznesine alınmakta ve seviye kontrol
sistemine bağlı çalıĢan dalgıç pompalar vasıtasıyla hızlı karıĢtırma havuzlarına terfi
ettirilmektedir. Hızlı karıĢtırma havuzlarında pH ayarlaması için asit ve/veya kireç, koagülant
olarak da FeCl3 dozlaması yapılmaktadır. Hızlı karıĢtırma havuzlarında ilave edilen kimyasal
maddelerin atıksu ile homojen karıĢımı sağlandıktan sonra, atıksu yavaĢ karıĢtırma
havuzlarına alınmaktadır. YavaĢ karıĢtırma havuzlarında kimyasal reaksiyon için gerekli süre
verilerek, oluĢan reaksiyonlar sonucunda atıksu içinde bulunan ve kendi ağırlığı ile
çökelemeyen parçacıkların birbirlerine yapıĢarak büyümeleri sağlanmaktadır. Gerekli
büyüklüğe ulaĢan parçacıklar ise çökelebilecek hale geldikleri için kimyasal arıtmanın son
ünitesine transfer edilmektedir. FloklaĢmayı sağlamak ve çökelmeyi hızlandırmak amacıyla
bu ünitede, polielektrolit ilavesi yapılmaktadır. Dağıtım yapısından eĢit debi ile kimyasal
çökeltme tanklarına verilen atıksuyun içindeki çökelebilir maddelerin çökeltilerek sudan
ayrılmasıyla biyolojik arıtmanın yükünün azaltılması sağlanmaktadır.
ġekil 68: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Proses Akım ġeması
Dipte konik kısımda çökelen çamur, santrifüj pompalar ile alınarak yoğunlaĢtırma havuzuna
verilmektedir. Üst su ise savak sistemiyle toplanarak biyolojik arıtmaya tabi tutulmak üzere
havalandırma havuzlarına gönderilmektedir. Havalandırma havuzuna alınan atıksuya oksijen
verilerek kirliliği oluĢturan karbonlu bileĢiklerin (BOI) mikroorganizmalar
tarafından
parçalanarak H2O ve CO2‘ye dönüĢümü sağlanmaktadır. Bu amaçla yüzeysel havalandırma
sistemi kullanılmaktadır.
Havalandırma havuzu içinde oluĢan aktif çamur çökeltilmek üzere, dağıtım yapısı vasıtasıyla
son çöktürme havuzuna eĢit olarak dağıtılmaktadır. Son çöktürme havuzunda çamur
çökelerek kirliliğin sudan ayrılması sağlanmaktadır. Havalandırma havuzlarında gerekli
miktarda mikroorganizma konsantrasyonunu sağlamak amacıyla, son çöktürme havuzlarının
tabanından alınan çamur, geri devir pompaları ile havalandırma havuzuna geri devir
yaptırılmaktadır.
Geri devir haznesinde toplanan çamurun geri devrettirilmeyen kısmı fazla çamur olarak bu
hazneden susuzlaĢtırılmak üzere yoğunlaĢtırma havuzlarına alınmaktadır. Son çökeltme
havuzlarının yüzeyinde bulunan üst su ise savak sistemiyle toplanarak arıtılmıĢ su haznesine
gönderilmekte ve buradan alıcı ortama deĢarj edilmektedir. Son çökeltme havuzu içinde
kenardan tahrikli sıyırıcı mekanizma, bir taraftan dip çamurunu toplarken diğer taraftan yüzen
cisimleri havuz yüzeyinden uzaklaĢtırmaktadır. Üstten toplanan köpük, köpük haznesine
alınmakta, buradan pompalar ile çamur arıtma ünitelerine basılmaktadır. ÇıkıĢ suyunun
sulama suyu amaçlı kullanılması ya da çıkıĢ suyu standartlarının iyileĢtirilmesi gerektiği
durumlarda arıtılmıĢ su, bu hazneden alınarak Kum Filtrelerinden geçirilmektedir. Ancak
mevcut durumda, çıkıĢ standartları sağlandığından kum filtreleri kullanılmamaktadır.
Kimyasal Çöktürmeden alınan çamur biyolojik arıtma sürecinde oluĢan fazla çamur,
Kimyasal ve Biyolojik Çöktürme Havuzlarından alınan köpükler ve kum ve yağ tutucu
havuzundan alınan yağ ve köpükler yoğunlaĢtırma havuzuna alınmaktadır. YoğunlaĢtırma
Havuzunda toplanan çamurun ortamdan uzaklaĢtırılmasını kolaylaĢtırmak amacıyla çamur
hacmi azaltılmakta ve daha sonra mekanik susuzlaĢtırma ekipmanına verilmektedir. Böylece
çamur
konsantrasyonu
biraz
daha
arttırılıp,
susuzlaĢtırma
ekipmanının
boyutu
küçültülmektedir. Mekanik susuzlaĢtırma ekipmanı olarak bant filtre kullanılmaktadır.
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Son Çöktürme
Havuzu
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Bant Filtre
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT’den Çıkan
Çamur
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Çamur
Düzensiz Depolama
AAT‘nden çıkan çamur, OSB içerisinde düzensiz olarak depolanmaktadır.
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ÇıkıĢ Suyunun
Isparta Süleyman Demirel OSB AAT Laboratuvarı
verildiği Kanal
AAT‘nden çıkan su, arıtılmıĢ su kanalı ile Burdur Gölü arazisine ulaĢmaktadır. Arıtma tesisi
içerisinde iĢletme Ģartları ve çıkıĢ suyu kalitesinin kontrolünün yapılabildiği bir laboratuvar
mevcuttur. AAT çıkıĢ suyundan ayda bir olmak üzere numuneler alınıp Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliği (SKKY) Tablo 19‘a göre Akredite laboratuarda analizleri yaptırılmaktadır.
AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 28.07.2013 tarihine kadar geçerlidir. Saha çalıĢması
sırasında AAT iĢletilmesine dair gereken önemin verildiği gözlenmiĢtir. Tesiste Ġleri arıtma
üniteleri olan kum filtreleri tıkanmıĢ ve çalıĢtırılamamaktadır. Ancak buna rağmen çıkıĢ
kalitesinin gereken standartları sağladığı analiz sonuçlarından görülmüĢtür. Tablo 63‗te
Isparta OSB AAT giriĢ atıksu değerleri ve Tablo 64‘te AAT çıkıĢ arıtılmıĢsu değerleri
verilmiĢtir.
Tablo 63: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT GiriĢ Atıksu Değerleri
PARAMETRE
BĠRĠM
GĠRĠġ KĠRLĠLĠK DEĞERĠ
Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı, BOI5
mg/L
950
Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı, KOI
mg/L
1850
Askıda Katı Madde, AKM
mg/L
410
TKN
mg/L
10
Toplam Fosfor,TP
mg/L
5
Yağ ve Gres
mg/L
37
Kaynak ISDOSB,2009
Tablo 64: Isparta Süleyman Demirel OSB AAT ÇıkıĢ ArıtılmıĢsu Değerleri
PARAMETRE
BĠRĠM
ÖLÇÜLEN SKKY TABLO.19 SINIR DEĞER
DEĞER*
( 2 Saatlik Kompozit)
Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı, KOI
mg/L
100
400
Askıda Katı Madde, AKM
mg/L
26
200
Toplam Kjeldahl Azotu,TKN
mg/L
4,9
20
Yağ ve Gres
mg/L
6,6
20
-
7,95
6-9
Toplam Fosfor,TP
mg/L
0,69
2
Toplam Krom (Cr)
mg/L
<0,01
2
Krom VI(Cr )
mg/L
<0,01
0,5
KurĢun(Pb)
mg/L
<0,01
2
Toplam Siyanür (CN )
mg/L
<0,002
1
Kadmiyum(Cd)
mg/L
<0,01
0,1
Demir(Fe)
mg/L
0,094
10
Florür(F )
mg/L
0,987
15
Bakır(Cu)
mg/L
<0,01
2
Çinko(Zn)
mg/L
0,011
5
Civa(Hg)
mg/L
<0,001
0,05
pH
+6
-
-
(24 saatlik sınır değer)
-2
Sülfat(SO4 )
mg/L
288,4
1500
(*) Analizler, 28.08.2009 tarihli numunelerden Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Laboratuvarı ve GümüĢsu A.ġ. Çevre Laboratuvarı tarafından yapılmıĢtır.
Burdur Organize Sanayi Bölgesi
Burdur OSB, Ģehir imar planı içinde Ankara - Antalya karayolu üzerinde 85 hektar
büyüklüğünde bir alana kurulmuĢtur. Bölgede büyüklükleri 5.000 m2 ile 60.000 m2 arasında
değiĢen toplam 57 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Parsellerin tamamı tahsis edilmiĢ olup,
51 firma üretime geçmiĢtir. Tarıma elveriĢsiz ve sanayi, yerleĢim için uygun bir yer olarak
seçilen bölgede, tüm altyapı çalıĢmaları (yol, kanalizasyon, içme ve kullanma suyu, yağmur
suyu drenajı ve elektrik Ģebekesi) tamamlanmıĢtır. Elektrik ĠĢletmesi, Bakım ve Onarımlar
Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. OSB‘nin 2006 yılı
toplam elektrik enerji tüketimi
yaklaĢık olarak 20.000.000 kwh/yıl dır. OSB‘de faaliyette olan tesislerin bugün için kurulu
elektrik gücü 5.000 kWh ‘dir. Burdur OSB dahili doğalgaz bağlantı ve dağıtım hatları yapım
ĠĢi, OSB tarafından ihale edilerek, 13.06.2005 tarihinde tamamlanmıĢtır. BOTAġ ile yapılan
sözleĢme ile 08.06.2006 tarihinde gaz verilmesine baĢlanmıĢtır. Ġç tesisat dönüĢümünü
yapan firmalara gaz verilmektedir. Doğalgazın iĢletilmesi, bakımı ve onarımı Müdürlük
tarafından
yapılmaktadır.
OSB‘nde
bütün
parsellerde
doğalgaz,
su,
kanalizasyon,
yağmursuyu drenaj Ģebekesi, PTT yeraltı Ģebekesi bulunmaktadır. Burdur OSB‘de tahsisi
yapılan parsellerin sektörel dağılımı ise Tablo 65‘te verilmiĢtir.
Tablo 65: Burdur OSB‟de Tahsisi Yapılan Parsellerin Sektörel Dağılımı
SEKTÖR
SEKTÖR
NO
TOPLAM
1
Gıda Sanayi
12
4
Doku. ve Giy. San.
3
5
Orman Ürünleri San.
9
10
Plastik San.
3
13
Petrol Ürünleri San.
1
16
PiĢmiĢ Kil ve Çimento
8
18
Demir ve Çelik San.
10
20
Madeni EĢya San.
2
22
Tarım Alet ve San.
4
23
Meslek Bilim Ölcü Kant.
1
Burdur OSB‘nin kanalizasyon sistemi ayrık sistem olarak yapılmıĢtır. Yağmur suyu dere
yataklarına gitmektedir. Mevcut durumda arıtma tesisi bulunmamaktadır. Bölgedeki atıksular
Burdur Belediyesi kanalizasyonuna deĢarj edilmektedir.
OSB‘de yer alan kuruluĢların ayrı ayrı debileri bilinmemektedir. Toplam debi 800-900 m3/gün
civarındadır. OSB‘nin katı atıkları belediye tarafından toplanmaktadır. OSB‘nde AAT
yapılması planlanmaktadır ancak bununla ilgili bir tarih verilememektedir. Arıtma tesisi için
yer kamulaĢtırılma çalıĢmaları devam etmektedir.
Burdur OSB Atıksuyu Belediye Kanalizasyonuna
DeĢarj Rögarı
Burdur OSB AAT Yapılması Planlanan Yer
Çardak Organize Sanayi Bölgesi
Çardak OSB için Denizli‘ye 60 km mesafedeki Çardak Ġlçesi Havaalanı Mevkiinde 3.225.913
m2 alanda 8.10.1996 tarihinde yer seçimi yapılmıĢtır. Uluslararası niteliğe sahip havaalanına
2 km uzaklıkta olup, Denizli Serbest Bölgesine (DENSER) sınır komĢusudur. OSB, Denizli
Sanayi Odasının hukuki ve mali sorumluluğu ile gerçekleĢmiĢtir. Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı‘nın 14.12.2000 tarih ve 14744 sayı ile kuruluĢ protokolü onaylanarak 28 sicil no ile
kayıt defterine iĢlenerek tüzel kiĢiliğini kazanmıĢtır. Altyapı çalıĢmalarına 13.09.1996 yılında
baĢlanmıĢ ve 22.10.1997 yılında tamamlanmıĢtır. Altyapı inĢaatları kapsamında 14 km asfalt
yol, 15 km içme suyu hattı, 13.5 km atıksu kanalizasyon hattı, 15 km yağmur suyu drenaj
hattı, 27 km yeraltı orta gerilim elektrik hattı, 1000 abonelik yeraltı telekomünikasyon
Ģebekesi kurulmuĢtur. Devletten hiçbir finansman desteği alınmaksızın gerçekleĢtirilen bölge
Türkiye‘deki ilk özel OSB‘dir. Toplam 98 sanayi parseli (en küçük parsel 25.000 m 2)
bulunmakta olup, 85 adedinin tapu devirleri yapılmıĢtır. 2 adet yeĢil alan, 1 adet sosyal tesis
ve idari bina (132.000 m2), 1 adet su deposu alanı, 1 adet tır parkı ve gümrükleme alanı
(36.500 m2) bulunmaktadır. Sağlık ocağı ve PTT inĢaatları tamamlanmıĢtır. Tüm parsellerin
elektrik, su, telekomünikasyon hattı bağlantısı ile yangın hidratı bulunmaktadır. 2 adet
parselde inĢaatını tamamlayan sanayicilerden 1 adet tesis prefabrik yapı elemanları, diğeri
plastik sanayi konusunda faaliyet göstermektedir.
5.2.2.
Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu
Burdur Havzası‘nda atıksu deĢarjları olan tesisler yanında, atıksularını sızdırmasız
havuzlarda toplayan Gülyağı fabrikaları bulunmaktadır. Bu bölümde Burdur Havzası‘nda yer
alan bazı tekil endüstriler ve mevcut olan atıksu arıtma tesisleri hakkında bilgiler verilmiĢtir.
Gülyağı ĠĢletmeleri
Türkiye‘de en çok gül üretimi Isparta‘da yapılmaktadır. Gülbirlik‘in 1958 yılında kurduğu
Ġslamköy Gülyağı Fabrikası, 1976 yılında kurduğu diğer gülyağı tesisleri ile Türk gülcülüğü ve
gülyağı üretimi Ģekil değiĢtirmiĢtir. Günümüzde köy tipi gülyağı üretimi, yerini tamamen
sanayi tipi gülyağı üretimine bırakmıĢtır. Isparta ili, Türkiye‘de özellikle gülyağı ve gül ürünleri
üzerine önemli bir merkez haline gelmiĢtir. Yörede birçok yerli ve yabancı gül iĢleme
fabrikaları bulunmaktadır. Gülyağı üretimi 100 yılı aĢkın bir süredir Isparta yöresinde
gerçekleĢtirilmektedir. Isparta‘nın gül ürününü devletin destek ve yardımlarıyla en iyi biçimde
değerlendiren Gülbirlik, 1954 yılında 9 kurucu birim kooperatifinin oluĢturduğu Kooperatifler
Birliği olarak kurulmuĢtur. Gülbirlik‘in halen 6 birim kooperatifi, 8000 üretici ortağı, 5 ayrı
yerde kurulu 7 ünite gülyağı tesisi ile 1 ünite gül konkreti (ekstraksiyon metoduyla gülden gül
yağının çıkartılması iĢlemidir) tesisi mevcuttur. Gülbirlik mevcut tesislerinde günlük 360 ton
gül çiçeği iĢleyerek, Türk ve Dünya standartlarına uygun gülyağı ve gül konkreti üretimini
gerçekleĢtiren, Türkiye‘nin ve dünyanın bu alanda en büyük üretici ve ihracatçı kuruluĢudur.
Her yıl Mayıs ve Haziran aylarında toplanan güller, hava Ģartlarının da katkısı sonucu üstün
kalitede gülyağı üretiminin gerçekleĢtirilmesini sağlamaktadır. Özellikle Gülbirlik tarafından
Fransa, ABD, Japonya, Almanya, Ġsviçre, Belçika, Ġngiltere ve Suudi Arabistan olmak üzere,
bu ülkelerde bulunan parfüm ve kozmetik sanayinin önde gelen büyük kuruluĢ ve
müĢterilerinin gülyağı ve gül konkreti talepleri düzenli ve istikrarlı olarak karĢılanmaktadır.
Gül çiçeğinin iĢlenmesi esnasında gül çiçeği miktarının yaklaĢık 3 katı kadar su
kullanılmaktadır. Kullanılan suyun 2/3‘ü atıksu olarak deĢarj edilmektedir. Bu prosesten
kaynaklanan atıksuyun KOĠ‘si 9500 mg/L, BOĠ‘si 4950 mg/L, TKN‘u 100 mg/L ve Toplam
Fosforu 5 mg/L mertebesindedir.(AvĢar, Y., vd.)
ĠĢletmeler yılda 30 - 35 gün çalıĢmaktadır. Atıksular, iĢletme yanında yapılmıĢ sızdırmasız
havuzlarda depolanmaktadır. Bu atıksular yaz mevsiminde buharlaĢtırılmakta ya da
vidanjörlerle çekilip OSB AAT‘ne taĢınmaktadır. Üretim sırasında oluĢan posalar, kıĢ
aylarında iĢletmenin yakın çevresindeki halk tarafından yakıt olarak kullanılmaktadır.
Puccinelli-ElmataĢ ve Elmasu
Puccinelli – ElmataĢ ve Elmasu endüstri için yüksek kalitede gıda üreten önde gelen Türk
fabrikalarından ve ihracatçılarından biridir. 1991 yılında iĢletilmeye baĢlanan Elmasu Meyve
Suyu Konsantre Fabrikalarında sezonluk 7500 ton elma suyu konsantresi ve 600 ton viĢne
konsantresi üretilmektedir. Elmasu Domates Salçası Fabrikası 1997 yılından beri
iĢletilmektedir. Fabrikanın senelik 5000 ton varillere aseptik olarak paketlenmiĢ organik ve
konvansiyonel salça kapasitesi vardır. Fabrikaların toplamında yılda en yoğun zamanda
maksimum olarak 250 kiĢi çalıĢmaktadır. Fabrikada AAT bulunmayıp, yapım çalıĢmalarına
yeni baĢlanmıĢtır.
Puccinelli - ElmataĢ ve Elmasu ĠĢletmeleri Atıksuları
DeĢarj Yeri
Puccinelli - ElmataĢ ve Elmasu AAT ÇalıĢması
GöltaĢ Göller Yöresi Çimento San. A.ġ. Paket AAT
GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi, Türkiye'de 600.000 ton/yıl
kapasiteli ilk özel sektör çimento fabrikası olarak 1969 yılında, 60 Milyon TL sermaye ve
2.000 iĢletmecinin ortak iĢtiraki ile Isparta'da kurulmuĢtur. ġirketin kuruluĢ amacı Isparta,
Burdur, Antalya ve Kısmen Denizli bölgesi için çimento üretmek ve bu bölgelerde pazarlama
ve dağıtım yapmaktır. ġirket, yatırımların tamamlanması ile 1973 yılında faaliyete geçmiĢtir.
Konum olarak GöltaĢ Çimento'nun kurulduğu bölge hammadde açısından oldukça zengindir.
Klinker üretiminin hammaddesi olan kalker ve marn ocakları fabrika sahası içerisindedir.
ĠĢletmede Paket AAT bulunmaktadır. AAT Proses Akım ġeması ġekil 69‘da verilmiĢtir.
ġekil 69: GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. Paket AAT Proses Akım ġeması
AAT‘ne gelen atıksular önce kaba bir ızgaradan geçirilip dengeleme havuzuna verilmektedir.
Dengeleme havuzunda bekletilen atıksular dalgıç pompa ile biyolojik reaktöre basılmaktadır.
Biyolojik reaktör giriĢinde sepet ince ızgara bulunmaktadır. Biyolojik reaktör ardıĢık kesikli
reaktör olarak çalıĢmaktadır. Buna göre atıksu dengeleme havuzundan sürekli olarak değil
de belirli zaman aralıkları ile basılmaktadır. Atıksular önce biyolojik reaktöre basılmakta,
belirli bir zaman dilimi boyunca sürekli olarak hava üfleyiciler ile hava verilmektedir.
GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. AAT Ön
GöltaĢ Göller Yöresi Çimento Sanayi A.ġ. AAT
Çökeltme Havuzu
Sepet Izgara
Biyolojik Reaktör
ArıtılmıĢsu Havuzu
Daha sonra çamurun çökmesi beklenmektedir. Bu sürenin sonunda arıtılmıĢ su ikinci
Biyolojik reaktöre verilmekte, aynı iĢlemler burada tekrarlanmaktadır. Biyolojik reaktörden
çıkan su arıtılmıĢ su havuzuna verilmektedir. ArıtılmıĢ su ağaç ve çim sulama amacıyla
kullanılmaktadır.
AAT çıkıĢ suyundan üç ayda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 21.1‘e göre
Akredite laboratuarda analizleri yaptırılmaktadır. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 28.01.2010
tarihine kadar geçerlidir. Saha çalıĢmaları sırasında tesisin iyi durumda olduğu gözlenmiĢtir.
Süleyman Demirel Havalimanı Paket AAT
Dengeleme havuzunda toplanan atıksular, dalgıç atıksu pompası vasıtası ile sistem giriĢinde
bulunan sepet tipi ince ızgaradan geçirilerek bünyesindeki çöp, bez, vb. katı pisliklerinden
ayrıĢtırılmaktadır. ġekil 70‗de AAT proses akım Ģeması verilmiĢtir.
ġekil 70: Süleyman Demirel Havalimanı Paket AAT Proses Akım ġeması
Dengeleme havuzu taban kotundan aĢağıda kapalı olarak yapılmıĢ üst kısmına
havalandırma bacaları takılmıĢtır. Izgaradan sonra ardıĢık kesikli reaktöre geçen atıksular
burada aktif çamur ile temas ettirilmektedir. ArdıĢık kesikli reaktörde, atıksuların içerdiği
organik kirlilikler aerobik bakteriler yardımı ile CO 2 ve suya dönüĢtürülmektedir. Bunun için
gerekli oksijen ve karıĢım havası, ünite bünyesinde bulunan hava üfleyici ile sağlanmaktadır.
Hava üfleyiciden sağlanan hava, ince hava kabarcığı veren membranlı kauçuk difüzörlerle
tüm reaktöre eĢit olarak dağıtılmaktadır.
Süleyman Demirel Havalimanı AAT Ön Çöktürme
Havuzu
Süleyman Demirel Havalimanı AAT Sepet Izgara
Süleyman Demirel Havalimanı AAT Biyolojik
Reaktörler
Süleyman Demirel Havalimanı AAT DeĢarj Kanalı
ArdıĢık kesikli reaktörde organik kirliliği giderilen atıksular, çökelmeye bırakılmaktadır.
ArıtılmıĢ atıksu, arıtılmıĢ su kurutma kanalına tahliye edilmektedir.
AAT çıkıĢ suyundan yılda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 21.1‘e göre Akredite
laboratuvarda analizleri yaptırılmaktadır. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup 28.02.2013 tarihine
kadar geçerlidir.
Çardak Havalimanı Paket AAT
Denizli ili Çardak ilçesinde bulunan havalimanında paket AAT bulunmaktadır.
Çardak Havalimanı AAT ĠĢletme Binası
Çardak Havalimanı AAT Biyolojik Reaktör
AAT 21.01.2010 tarihinde deĢarj izni almıĢtır.
Yılmaz Et Entegre Paket AAT
Burdur‘a 18 km mesafede bulunan ve günlük 15 adet büyükbaĢ hayvan kesme kapasiteli bir
entegre tesistir. Alınan bilgiye göre kan arıtma tesisine girmemekte araziye gömülmektedir.
ĠĢletmede 15 kiĢi çalıĢmaktadır. ġekil 71‘de AAT Proses Akım ġeması verilmiĢtir.
ġekil 71: Yılmaz Et Entegre Paket AAT Proses Akım ġeması
Daha önce anlatılan paket arıtma tesislerinden farklı olarak atıksu önce tambur elekten
geçirilmektedir. Atıksular daha sonra dengeleme havuzunda bekletilmekte oradan pompa ile
biyolojik reaktöre basılmaktadır. Biyolojik reaktörün ilk kısmında yer alan yağ tutucuda ise
yağ ayrılmaktadır. Biyolojik reaktörün son kademesinde çöktürme kısmı mevcuttur. Buradan
çöktürülen kısım deĢarj edilmektedir.
Yılmaz Et Entegre Paket AAT Tambur Elek
Yılmaz Et Entegre Paket AAT Dinlendirme Havuzu
Yılmaz Et Entegre Paket AAT Yağ Tutucu
Yılmaz Et Entegre Paket AAT Biyolojik Reaktör
Arıtma tesisi dıĢarıdan bakıldığında standartları sağlayan normal bir arıtma tesisi gibi görülse
de dikkat edilmesi gereken yanlar mevcuttur. Dengeleme havuzunun hemen yanında bypass hattı vardır. Buna göre arıtma tesisini çalıĢtırmak iĢletmecinin insiyatifindedir. Ayrıca
deĢarj noktası incelendiğinde tesisin ne zaman ve ne kadar süre ile arıtma tesisini çalıĢtırdığı
konusunda olumsuz fikirler edinilmiĢtir. Arıtma tesisi deĢarj noktası Burdur Gölü‘ne yaklaĢık
1- 1.5 km mesafede olup buradan göle devam etmektedir.
Yılmaz Et Entegre Paket AAT DeĢarj Yeri
AAT çıkıĢ suyundan üç ayda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 5.6‘ya göre
akredite laboratuarda analizleri yaptırılması gerekmektedir. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup
10.10.2010 tarihine kadar geçerlidir.
Junior Jeans Wear AAT
1998 yılından beri Burdur‘da yer alan firmada yaklaĢık 150 kiĢi çalıĢmaktadır. ĠĢletmede
oluĢan atıksular, kimyasal arıtma tesisi ile arıtılmaktadır. Arıtma tesisinin kapasitesi 200
m3/gün‘dür. AAT proses akım Ģeması ġekil 72‘de verilmiĢtir. Arıtma tesisi kesikli olarak
çalıĢtırılmaktadır. Firma yakın zamana kadar yoğun çalıĢmasına rağmen, iĢletmenin bir
kısmını Dinar‘a taĢındığından dolayı üretim kapasitesi azalmıĢ ve dolayısıyla atıksu debisi de
düĢmüĢtür. Bundan dolayı atıksular biriktirilip, arıtma tesisi kesikli olarak çalıĢtırılmaktadır.
ġekil 72: Junior Jeans Wear AAT Proses Akım ġeması
ĠĢletmede oluĢan atıksular önce 5 kademeli ön çöktürme havuzunda katı partiküllerden
ayrılmaktadır.
Junior Jeans Wear AAT Çöktürme Havuzu
Kireç ilave edilerek, pH değeri koagülasyon için uygun aralığa getirilen atıksuya, koagülant
çözeltisi ((FeSO4)3) dozlaması yapılarak kirliliği oluĢturan koloidal danelerin pıhtılaĢması
sağlanmaktadır. ĠĢlem sırasında su ve kimyasal maddenin tam karıĢımı için hızlı karıĢtırma
iĢlemi uygulanmaktadır.
Junior Jeans Wear AAT Kimyasal Tankları
YavaĢ karıĢtırma ünitesinde flokülasyon için suya polielektrolit çözeltisi dozlanarak
koagülasyonda
oluĢan
pıhtıların
irileĢmesi
ve
sudan
ayrılabilir
yapıya
ulaĢması
sağlanmaktadır. YavaĢ karıĢtırma tankında floklaĢan çamur, pompa ile çamur tankına
basılmaktadır. Çamur, belediye katı atık depolama alanında depolanmaktadır. Savaklanan
arıtılmıĢ su deĢarj edilmektedir.
Junior Jeans Wear AAT Hızlı KarıĢtırma Havuzu
Junior Jeans Wear AAT YavaĢ KarıĢtırma Havuzu
Junior Jeans Wear AAT Çamur Tankı
Junior Jeans Wear AAT Savaklanan ArıtılmıĢ Su
AAT çıkıĢ suyundan ayda bir olmak üzere numuneler alınıp SKKY Tablo 10.2‘ye göre
akredite laboratuvarda analizleri yaptırılması gerekmektedir. AAT‘nin DeĢarj izni mevcut olup
20.06.2011 tarihine kadar geçerlidir. Arıtma tesisi eski ve yıpranmıĢ bir görünüme sahip olsa
da deĢarj edilen arıtılmıĢ su arıtmanın verimli çalıĢtığını göstermektedir.
BaĢteks Tekstil Mahrukatçılık Nakliyat
Afyonkarahisar Ġli BaĢmakçı Ġlçesi‘nde bulunan firmada pamuklu kumaĢ boyaması
yapılmaktadır. 13 yıldır faaliyette olan firmada yaklaĢık 100 kiĢi çalıĢmaktadır. ĠĢletmede
biyolojik arıtma tesisi(aktif çamur sistemi) bulunmaktadır. Arıtma tesisine 695 m 3/gün
iĢletmeden, 5 m3/gün evsel nitelikli olmak üzere 700 m3/gün atıksu gelmektedir. SKKY Tablo
10.3‘e göre deĢarj izin baĢvurusunda bulunulmuĢtur. AAT Proses Akım ġeması, ġekil 73‗te
verilmiĢtir.
ġekil 73: BaĢteks Tekstil AAT Proses Akım ġeması
Arıtma tesisinde kullanılan ekipmanların zarar görmesini engellemek amacıyla atıksular
ızgara yapısından geçirilmektedir.
AAT Izgaralar
AAT Dengeleme Havuzu
Atıksular ızgara yapısından geçtikten sonra dengeleme havuzunda toplanmaktadır.
Dengeleme havuzunda atıksudaki debi salınımları dengelenerek arıtma tesisine gün
boyunca eĢit debide besleme yapılarak tesis Ģok yüklerden korunmaktadır. Atıksuyun
nötralizasyonu da burada sağlanmaktadır.
Dengeleme havuzundan çıkan atıksu havalandırma havuzuna girmektedir. Havalandırma
havuzunda aktif çamur ile temas eden atıksuda bulunan organik maddeler aktif çamur
tarafından su, CO2 ve yeni hücrelere dönüĢtürülmektedir. Aktif çamurun ihtiyacı olan oksijen
hava üfleyiciler tarafından sağlanmaktadır.
Havalandırma havuzundan çıkan atıksu, cazibeyle çöktürme havuzuna geçmektedir.
Çöktürme havuzunda ağır olan aktif çamur tabana çökelirken üstte kalan duru faz savaklarla
toplanarak deĢarj edilmektedir.
Çöktürme havuzu tabanına çöken çamur aktif halde olduğundan aĢı çamuru olarak
havalandırma havuzuna devrettirilmektedir. Böylelikle havalandırma havuzunda aktif çamur
konsantrasyonu sabit değerde tutulmaktadır. Fazla çamur filtre prese gönderilmektedir.
Buradan çıkan süzüntü suyu dengeleme havuzuna gönderilmektedir.
BaĢteks Tekstil AAT Havalandırma Havuzu
BaĢteks Tekstil AAT Çöktürme Havuzu
BaĢteks Tekstil AAT Filtre Pres
BaĢteks Tekstil AAT DeĢarj Edilen ArıtılmıĢ Su
Arıtılan su Acıgöl‘e deĢarj edilmektedir. Saha çalıĢmaları sırasında AAT havalandırma
havuzunda çok fazla köpük oluĢtuğugözlenmiĢtir. Arıtma tesisinin çok fazla kontrol
edilmemesine karĢın, deĢarj edilen su kalitesinin çok iyi durumda olduğu söylenebilmektedir.
Burdur ġeker Fabrikası
Burdur ġeker Fabrikası yılda yaklaĢık 3 ay çalıĢmaktadır. ġeker fabrikası atıksuları mevcut
durumda, 3 kademeli stabilizasyon havuzlarında bekletildikten sonra Burdur Gölü‘ne deĢarj
etmektedir.
Burdur ġeker Fabrikası Stabilizasyon Havuzları
Mevcut stabilizasyon havuzlarının yanında, Burdur ġeker Fabrikası için yeni bir AAT inĢaatı
devam etmektedir. Endüstriyel atıksu arıtıldıktan sonra SKKY Tablo 25‘e göre Burdur
Belediyesi kanalizasyonuna verilecektir. Burdur ġeker Fabrikası Kirletici parametreleri Tablo
66‘ da verilmiĢtir.
AAT‘nin tasarımında esas alınan atıksular, Ģeker pancarının yıkanması ve iĢlenmesi
sırasında ortaya çıkan atıksular (Brükner suları) ve iĢletmeden kaynaklanan diğer proses
atıksularından oluĢmaktadır. Bu atıksular pancarın yıkanması sırasında oluĢan çamurlu
suların susuzlaĢtırılması sırasında oluĢan filtre edilmiĢ atıksudan ve üretimin diğer
noktalarından
kaynaklanmaktadır.
AAT
proseslerinin
seçiminde,
belirtilen
atıksu
kaynaklarının kirlilik yüküne bağlı olarak (çok kirli atıksular söz konusu olduğu için),
anaerobik biyolojik arıtma yöntemi seçilmiĢtir.
Tablo 66: Burdur ġeker Fabrikası Atıksu Kirletici Parametreleri
MĠN.– MAKS. DEĞERLERĠ
PARAMETRE
BĠRĠM
TASARIMA
BRÜKNER
PROSES
ESAS
SUYU
SUYU
DEĞERLER
Debi
m3/gün
3.600
1.200
4.800
KOI
mg/L
8.000
4.000
7.000
BOI
mg/L
5.000
2.600
4.400
-
0,625
0,650
0,628
100
1000
BOI /KOI
TAKM
UAKM/AKM
mg/L
-
> 0.6
ġeker
mg/L
500 - 3.000
3.000
Toplam Azot
mg/L
100
100
Petkin
mg/L
35 – 40
40
Toplam Fosfor
mg/L
5
5
Potasyum
mg/L
60 – 120
120
Kalsiyum
mg/L
500 – 1.000
1.000
Sodyum
mg/L
50 – 70
70
Klorür
mg/L
50 – 1000
Sülfat
mg/L
200 – 400
400
-
6,5 – 7,5
7
°C
12 – 32
> 10
pH
Sıcaklık
500 (ortalama)
Kaynak: Burdur ġeker Fabrikası
Anaerobik atıksu arıtımı, organik maddelerin oksijensiz ortamda metan (CH4), CO2 ve
amonyak gibi inorganik maddelere dönüĢtürüldüğü bir iĢlemdir. Biyolojik olarak ayrıĢabilen
organik maddelerin anaerobik olarak parçalanması farklı bakteri grupları (asit bakterileri ve
metanojenler) tarafından gerçekleĢtirilen bir arıtım yöntemidir. Bu prosesler sonucu oluĢan
metan gazının kalorifik değeri yüksektir ve enerji kaynağı olarak kullanılabilmektedir. Havasız
sistemler çok yüksek organik yüklemelerde çalıĢtırılabilmektedir. Buna karĢın, havalı
sistemlerde oksijen transferi sınırlı olduğundan yüksek organik yükler uygulanamamaktadır.
Bu durumda, KOĠ değeri 5.000 mg/L‘den büyük olan atıksuların arıtılmasında havasız
sistemlerin kullanılması daha verimli arıtma sağlamaktadır. Burdur ġeker Fabrikası AAT
dizaynında öngörülen 7.000 mg/L KOĠ değeri anaerobik arıtma sisteminin seçilmesinde etken
olmuĢtur.
Arıtma tesisinde, anaerobik reaktör tipi olarak yukarı akıĢlı havasız çamur yatağı reaktörü
(UASB reaktörü) seçilmiĢtir. UASB‘nin temel prensibi reaktörün altından beslenen atıksuyun
reaktörün alt bölümünde granül halinde bulunan ve kolay çökebilen çamur tabakası ile
temasına dayanmaktadır. Atıksu daha sonra reaktörün içindeki veya dıĢındaki ayırma
sisteminden geçerek, gaz, sıvı ve katı olarak ayrılmaktadır. Biyokütle tekrar reaktörün içine
döndürülürken gaz ve sıvı reaktörü terk etmektedir.
UASB reaktörlerinde
mekanik
karıĢtırma yoktur. KarıĢma, çamur tabakası ve atıksuyun teması ile üretilen biyogazın
etkisiyle gerçekleĢmektedir.
Dengeleme havuzundan alınarak basınçlandırılan atıksu ısı eĢanjöründe (ısı değiĢtirici),
fabrikadan kondensat pompası ile verilecek olan barometrik kondens suyu veya fabrikadan
sağlanacak 130 C ve 1,8 - 2,0 bar basınçlı buhar ile temas ettirilerek 37 – 38 C‘ye
ısıtılacaktır. Temin edilen buhar doymuĢ buhar olmalı veya olmasa bile sıcaklığı 150 C
üzerinde olmamalıdır.
EĢanjörlerin tıkanmasını önlemek amacıyla giriĢ suları pnömatik vanalar kullanılarak
periyodik olarak eĢanjörün altından giriĢ – üstünden çıkıĢ ve üstünden giriĢ – altından çıkıĢ
yapacak Ģekilde ayarlanıp eĢanjör giriĢlerinde oluĢabilecek birikintiler periyodik olarak
otomatik olarak temizlenecektir. EĢanjörlerde sıcaklığı yükselten atıksu Ģartlandırma
havuzuna alınacaktır. ġartlandırma havuzunda karıĢım, türbin tip karıĢtırıcı ile sağlanacaktır.
Bu havuzda kimyasal dozaj ile Ģartlandırılan atıksu, reaktör besleme pompası ile UASB
reaktörüne alınacaktır.
ġartlandırma havuzunda bulunan pH metre ile suyun pH‘ı, reaktör besleme hattında bulunan
sıcaklık ölçer ile de suyun sıcaklığı ölçülecektir. Bu parametrelerin anaerobik ortama
uygunluğu kontrol edilmektedir. Bu amaçla gerektiğinde NaOH veya H3PO4 dozlaması
yapılabilecektir. Ayrıca kireç önleyici olarak antiskalant, köpük oluĢumunu engellemek için
köpük kırıcı kullanılacaktır.
Betonarme olarak imal edilen reaktörün tabanında atıksuyun reaktörün her köĢesine
homojen biçimde dağıtılması için tasarlanmıĢ dağıtım sistemi bulunmaktadır. Anaerobik
arıtma süreci ile atıksuyun içinde asidifiye olmuĢ olan organik maddeler çoğunluğu metan
olan ve karbondioksit vb diğer gazların da bulunduğu biyogaza dönüĢtürülmektedir.
Reaktörün üst tarafında ise yukarı akıĢ sırasında arıtılan su ile birlikte yükselen biyogaz,
ayrılarak reaktörün üstünde bulunan Gaz-Sıvı-Katı Ayırıcılar (GSKA) vasıtasıyla toplanarak
köpük tutucudan geçirildikten sonra çamur havuzu üzerinde bulunan gaz deposuna
alınacaktır. Bu gaz deposunda emniyet ventili bulunacaktır.
Biyogaz, kondens tutucudan geçirilir, debisi ölçülür ve gaz fanı yardımıyla basınçlandırılarak
kazanlara gönderilir. Eğer üretilen biyogazın kazanlara gönderilmesi istenmiyor veya bir
sebepten dolayı mümkün olmuyorsa, oluĢan biyogaz gaz yakma bacasında yakılarak
atmosfere verilir.
Anaerobik olarak arıtılan atıksu, içinde kalmıĢ olabilecek gazların ayrılması için gaz alma
tankına (degazör) beslenir, buradan da arıtılmıĢ su plakalı çöktürücüden geçer.
UASB teknolojisi sayesinde reaktörde bulunan çamur GSKA yapıları ile reaktörde
tutulabilmektedir. Ancak herhangi bir kaçak olma olasılığına karĢı emniyet açısından tesiste
bir plakalı çöktürücü kullanılmaktadır.
Birbirine paralel ve belirli bir açıyla sıralanmıĢ plakalar, katı parçacıkların çökme yüksekliğini
azaltırlar ve çöktürücünün yüzey alanını arttırırlar. Parçacıkların çökme halinde temas
ettikleri yüzey alanı arttıkça, tutulan katı miktarı da artmaktadırr. Böylece çöktürücünün verimi
arttırılmıĢ olmaktadır.
Plakalı çöktürücüden savaklanacak arıtılmıĢ su, numune alma havuzuna verilecek ve pH‘ı
ve sıcaklığı ölçülecek arıtılmıĢ su, parĢal savağında bulunan debimetre ile debisi ölçülecek
ve deĢarj kanalına aktarılacaktır.
Plakalı çöktürücüde ayrılan çamur cazibe ile çamur rögarına verilecektir. Çamur, buradan
geri devir pompası ile iki hatta ayrılacak ve bu noktadan ayrılan çamur, mum tip ısı
eĢanjöründe ısıtılır, ve daha sonra tekrar ikiye ayrılmaktadır. Bu hatlardan biri Ģartlandırma
havuzuna verilirken, diğeri anaerobik reaktöre geri beslenecektir. Çamur rögarından sonra
ayrılan diğer hat ile fazla çamur gerektiği zaman, çamur havuzuna alınmaktadır.
Çamur havuzundaki çamur ile Brükner lagününden gelen çamur santrifüj dekantörlere
verilmektedir. Dekantör hattında, çökelmeyi arttırmak amacıyla atıksuya polielektrolit dozajı
yapılmaktadır. Dekantörlerden çıkan çamur keki, helezon ileticiler ile uzaklaĢtırılmaktadır.
Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı (Dekantör)
Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı(Anaerobik
Reaktör)
5.3.
Katı Atık Yönetimi Altyapısı
5.3.1.
Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu
Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı(Dengeleme
Havuzu)
Burdur ġeker Fabrikası AAT ĠnĢaatı(EĢanjör)
Burdur Havzası içerisinde yer alan belediyelerin tamamına yakınında, katı atıklar düzensiz
olarak depolanarak bertaraf edilmektedir. Tıbbi atıklar çoğu zaman aynı depolama alanının
farklı noktalarında kireçlenerek düzensiz olarak depolanmaktadır. Havza içerisinde sadece
Isparta – Koçtepe‘de Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi bulunmakta, Burdur‘da Katı Atık
Düzenli Depolama Tesisi yapılması planlanmaktadır.
Burdur Havzası içerisindeki yerleĢim yerlerinde katı atıkların bertarafı amacıyla 2 adet
belediye birliği mevcuttur. Bu birlikler ve birliklere bağlı olan belediyelerin bilgileri Tablo 67‘de
verilmiĢtir.(ÇOB Verileri, Kasım 2010) ġekil 74‘te havzadaki mevcut düzenli ve düzensiz
depolama sahaları birlik yapılanması ile birlikte harita üzerinde gösterilmektedir, ġekil 75‟de
ise havzadaki katı atık birliklerinin düzenli depolama sahaları ile ilgili durum ve hangi
aĢamada oldukları (mevcut, inĢaat, planlama) haritalandırılmıĢtır.
Havza içerisinde yer alan tüm yerleĢim yerlerine ait mevcut katı atık bertaraf durumu özeti
EK II‗de verilmiĢtir.
Burdur Havzası‘nın Isparta il sınırında yer alan bölgede Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama
Tesisi olmasına karĢın belediyeler maddi kaynak sıkıntısı ve araç eksikliğinden dolayı katı
atıklarını düzenli olarak bu tesise taĢıyamamakta, katı atıklarını düzensiz olarak depolamaya
devam etmektedirler. Keçiborlu Belediyesi‘nde katı atıklar toplandıktan sonra eski Kükürt
Fabrikası‘nın olduğu yerde bekletilmekte, 2 – 3 günde bir Koçtepe Katı Atık Düzenli
Depolama Tesisi‘ne gönderilmektedir. Burası aktarma istasyonu gibi kullanılmakta ancak bu
vasıfları taĢımamaktadır.
Keçiborlu Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı
Tablo 67: Burdur Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri
Birlik Adı
Üye Belediyeler
Birlik
Nüfusu
Atık
Miktarı
Son Durum
Belediye Atıkları
Tıbbi Atıklar
(Ton/Yıl)
Burdur Ġli‘ne bağlı
Merkez, Ağlasun,
Altınyayala, Bucak,
Çavdır, Çeltikçi,
Gölhisar, Karamanlı,
Kemer, Tefenni ve
Proje
YeĢilova Ġlçe
Belediyeleri ile
Burdur Katı Atık
Bağsaray, Bayır,
Birliği
Beyköy, Büğdüz,
251.181
82.500
Çamlık, Çanaklı,
Gündoğdu, Güney,
Proje için ÇED süreci
kapsamında
tamamlanmıĢ olup,
tıbbi atıkların
Uygulama Projeleri
bertaraf
Bakanlık tarafından
yöntemine
uygun bulunmuĢtur.
karar
verilecektir.
HasanpaĢa, Ġbecik,
Kızılkaya, Kocaaliler,
Kozağacı,Kozluca,
Salda, Söğüt, Ürkütlü,
YeĢilbeyköy, Yusufça
belde belediyeleri
Isparta iline bağlı
Merkez, Keçiborlu,
Gönen, Atabey,
Uluborlu, Senirkent Ġlçe
Tesis için
Belediyeleri ile
Lisans
Göl-Bir
Büyükkabaca, Uluğbey,
Belediyeler
Yassıören, Ġslamköy,
Birliği
Güneykent, Senir, Kılıç,
389.207
127.855
Aralık 2006 yılında
iĢletmeye alınmıĢtır.
baĢvurusu
Bakanlığa
yapılmıĢ olup,
Savköy, Kuleönü,
değerlendirme
Büyükgökçeli,
sürecindedir.
AydoğmuĢ, Barla,
Ġncesu belde
belediyeleri
Kaynak: ÇOB Verileri, Kasım 2010
ġekil 74. Burdur Havzası Mevcut Katı Atık Depolama Sahaları ve Birlikler Haritası
ġekil 75. Burdur Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası “Durum” Haritası
Ġslamköy Belediyesi, katı atıklarını düzensiz olarak Akçay Deresi‘nin hemen yanında
düzensiz olarak depolamaktadırlar. Katı atık sızıntı sularının buraya karıĢması büyük bir
olasılıktır.
Ġslamköy Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı
Atabey Belediyesi eski kullanılan katı atık düzensiz depolama alanının üzerini toprakla
kapatmıĢ etrafını tel ile çevirmiĢtir. Ancak Belediye, Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama
Tesisi olmasına rağmen yeni bir düzensiz depolama alanı kullanmaya baĢlamıĢtır.
Burdur Havzası‘nın Burdur il sınırında yer alan bölgede belediyeler katı atıklarını daha çok
dere kenarlarına depolamaktadırlar. Salda Belediyesi, katı atıklarını düzensiz olarak Salda
Çayı‘na 200 m mesafede depolamaktadır. Katı atık sızıntı sularının Çay‘a karıĢması büyük
bir olasılıktır.
Salda Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı
Salda Çayı
HasanpaĢa Belediyesi katı atıklarını düzensiz olarak depolamakta, depolama alanının
hemen yanından Kent Çayı geçmektedir. Sızıntı suyunun buraya karıĢması büyük bir
olasılıktır.
HasanpaĢa Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı
Kent Çayı
Karamanlı Belediyesi katı atıkları, Karaçay dere yatağında depolanmaktadır. Karaçay,
Karamanlı Barajı yapıldıktan sonra yaz mevsimlerinde kurumaktadır. Burdur Belediyesi katı
atıklarını 2002 yılına kadar yerleĢime 3,5 km mesafede düzensiz olarak depolamıĢtır. Bu
alan rehabilite edilmektedir. Burdur ġeker Fabrikası stabilizasyon havuzlarından çıkan katı
atıklar da buraya dökülmektedir.
Burdur Belediyesi Eski Düzensiz Depolama Alanı
Burdur Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı
Belediye katı atıklarını 2002 yılından beri yerleĢime 7 km mesafedeki dağlık alanda düzensiz
olarak depolamaktadır. Tıbbi atıklar da burada yakılıp depolanmaktadır. Bu alanda katı atık
ayrıĢtıran insanlar bulunmaktadır. Buradaki katı atıklar zaman zaman yakılmaktadır.
Burdur‘da, Burdur Katı Atık Birliği(BUKAB) adı altında birlik kurulmuĢ ve bu alanın hemen
yanına düzenli depolama alanı yapılması planlanmaktadır.
Burdur Havzası‘nın Denizli il sınırında yer alan bölgede belediyeler katı atıklarını arazide
depolamaktadırlar. Çardak Belediyesi katı atıklarını yerleĢime 1,5 km mesafede geniĢ bir
alan üzerinde düzensiz olarak depolamaktadır.
Burdur Havzası‘nın Afyonkarahisar il sınırında yer alan bölgede belediyeler katı atıklarını
arazi ve göl kenarında depolamaktadırlar. BaĢmakçı Belediyesi katı atıklarını önceleri Acıgöl
kenarında depolarken Ģimdilerde yerleĢime yaklaĢık 4 km mesafede, katı atığın dağılmasını
önlemek amacıyla arazi üzerinde açılmıĢ geniĢ çukur bir alanda depolamaktadır.
Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi
Isparta ili Koçtepe Köyü Göller Bölgesi Belediyeler Birliği katı atık düzenli depolama tesisi
sahası toplam 40 ha olup sahanın 35 ha alanı düzenli depolamaya ayrılmıĢtır. Ġl merkezine
20 km mesafededir. 14 Nisan 2005 tarihinde Koçtepe Mevkiinde 1. Etap inĢaatı Bakanlık
kredisiyle tamamlanmıĢ, 24 ġubat 2006 tarihinde tesis iĢletmeye açılmıĢtır. En yakın
yerleĢim birimi Koçtepe Köyü‘dür. Düzenli depolama alanı IV. Sınıf toprak yapısına sahiptir.
35 ha alanın yaklaĢık 14 ha ormandır. Saha alt yapısı kil + membran + keçe + çakıldan
oluĢmaktadır. Membran örtü alt tabaka jeolojik bariyer FiliĢ (Kil taĢı + Killi Kireç taĢı + Kum
taĢı) 10 m + Alüvyon 5 m dir. FiliĢ + Alüvyon (farklı boyutta farklı malzemelerden meydana
gelir) Isparta Göller Bölgesi Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi‘nin iĢletme
iĢi, ihale usulü ile Atık Çevre Teknolojileri San. Ve Tic. A.ġ.‘ne 19.02.2009 tarihinde teslim
edilmiĢtir. Depolama alanı Çevre Mühendisi kontrolü altında iĢletilmektedir. Isparta Göller
Bölgesi Belediyeler Birliği adı altında Ģehir merkeziyle beraber 19 ilçe belediyeden gelen
evsel nitelikli katı atık, katı atık taĢıma kamyonlarıyla tesise giriĢ yapmaktadır. Sahaya gelen
çkatı atıklar kantardan geçirilerek tartılmaktadır.
Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Kantarı
Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Katı Atıklar
Katı atıklar, kantarda tartılarak bilgisayara iĢlendikten sonra katı atık depolama sahasında
belirlenen yere döktürülür. Operatör tarafından kürüyücü araçla katı atıklar sahaya
yayılmakta ve kompaktörle sıkıĢtırılmaktadır. Ekskavatörle 15–30 cm kalınlığında toprak örtü
örtülmektedir. Atık dökümünü bitiren atık toplama aracı düzenli depolama alanını depolama
tesisini terk etmeden önce, tekerlek yıkama ünitesine girdikten sonra kamyon kantarda
tartılarak ağırlığı bilgisayara kaydedilmektedir. Sızıntı suyu drenaj boruları katı atık depolama
alanından yaklaĢık %50 eğimle cazibeyle sızıntı suyu havuzuna akmaktadır.
Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Sızıntı Suyu
Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Sızıntı Suyu
Toplama Havuzu
TaĢıma Kamyonu
Sızıntı suyu havuzuna drenaj borularıyla gelen su vidanjörle çekilerek 9 km mesafedeki
Çünür Rogar‘ına deĢarj edilmektedir. Sızıntı sular bu rögarda evsel atıksular ile karıĢmakta
ve birlikte, AAT‘ne gitmektedir.
Sızıntı suyu debisi 28.8 ton/gündür. Düzenli depolama sahasında 200 m derinlikten
çıkarılmıĢ sondaj suyu bulunmaktadır. Belirli zaman aralıklarıyla bu suda ölçüm ve analizler
yapılmaktadır. Günlük sahaya gelen atık miktarı yaklaĢık 250 – 300 ton‘dur. Katı atık düzenli
depolama alanı 2022 yılına kadar yaklaĢık 3.500.000 m3 atığı depolayacak kapasitededir.
Saha, 3 etaptan oluĢmakta 2009 yılı itibariyle 2. etapta çalıĢılmaktadır. Gaz drenaj sistemi
sızdırmaz kil ile dengeleme ön dolgu arasında yer almaktadır. Depolama alanında 7 adet faal
gaz bacası bulunmaktadır. Tıbbi atıklar Ģimdi evsel atıklardan ayrı düzensiz olarak
depolanmaktadır. Tesise yakın zamanda tıbbi atık sterilizasyon ünitesi alınmıĢtır.
Koçtepe Düzenli Depolama Tesisi Tıbbi Atık Sterilizasyon Ünitesi Ekipmanları
Bu konuda ÇED raporu hazırlanmakta, ön lisans alınmaya çalıĢılmaktadır. Sistemde tıbbi
atık çok ince olarak parçalanıp öğütülecektir. Sterilize edildikten sonra evsel atık olarak
depolanacaktır. Bu sistemin 1500 kg/gün kapasitesi mevcut olup 600–1200 kg/gün tıbbi atık
gelmektedir.
Burdur Katı Atık Birliği (BUKAB)
Atık yönetimin bölgesel düzeyde gerçekleĢtirilmesi amacıyla 30 Belediye birleĢerek Burdur Ġli
Belediyeler Birliği (BUKAB) kurulmuĢtur. Burdur, Ağlasun, Altınyayla, Bucak, Çavdır, Çeltikçi,
Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve YeĢilova Ġlçe Belediyeleri ile Bağsaray, Bayır,
Beyköy, Büğdüz, Çamlık, Çanaklı, Gündoğdu, HasanpaĢa, Ġbecik, Kızılkaya, Kocaaliler,
Kozağacı, Kozluca, Salda, Söğüt, Ürkütlü, YesilbaĢköy ve Yusufça Belde Belediyelerine
hizmet verecek olan projenin isletmecisi BUKAB‘dır. Birlikten hizmet alacak yerleĢimler ġekil
76‘da verilmiĢtir. Güney Belde Belediyesi resmi olarak hâlihazırda Birliğe üye olmamasına
karĢın, bu proje ile birlikte BUKAB‘ın üyesi olmayı kabul etmiĢ, dolayısıyla proje kapsamına
dahil edilmiĢtir. Proje bedeli 5.000.000 TL‘dir.
ġekil 76: BUKAB Çerçevesinde Hizmet Alacak YerleĢimler
Bu kapsamda Burdur Merkez‘e Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi, Tefenni Ġlçesi‘ne Aktarma
Ġstasyonu yapılması planlanmaktadır. Düzenli depolama alanına, Burdur Merkez 3 km,
Ağlasun 32 km, Altınyayla 126 km, Bucak 38 km, Çavdır 90 km, Çeltikçi 32 km, Gölhisar 110
km, Karamanlı 60 km, Kemer 57 km, Tefenni 70 km, YeĢilova 60 km‘dir. Burdur Katı Atık
Yönetim Sistemi Projesi, evsel nitelikli katı atıkların Türkiye ve AB katı atık mevzuatına
uyumlu olarak taĢınması, geri kazanılması, kompostlaĢtırılması, düzenli depolanması, sızıntı
sularının ve depo gazlarının bertarafı ve tıbbi atıkların sterilizasyonu bileĢenlerini kapsayan
bütünleĢik bir yönetim sistemidir. Düzenli depolama lotlarının yapılacak alanı 10,12 ha ‗dır ve
17 yıllık bir kapasiteye sahiptir . BUKAB Proje akım Ģeması ġekil 77‗de verilmiĢtir.
Proje, aĢağıdaki sistem ve tesisleri içermektedir:
Atık kumbaraları ve atık toplama merkezleri (ATM)
Kaynağında ayırma ve ikili toplama sistemi
Maddesel geri kazanma tesisi (MGT)
Kompost tesisi
Düzenli depolama tesisi
Sızıntı suyu bertarafı
Depo gazı toplama ve bertarafı
Tıbbi atık sterilizasyon tesisi
ġekil 77: BUKAB Proje Akım ġeması
5.3.2.
Tıbbi Atık Bertaraf Durumu
Havza sınırları içerisindeki yerleĢim yerlerindeki hastane, sağlık ocağı ve polikliniklerde
oluĢan tıbbi atıkların bertarafı için yapılmıĢ herhangi bir bertaraf tesis yoktur. Bu tür atıklar
mevcut durumda kireçle muamele edildikten sonra düzensiz döküm sahalarında gömülmek
suretiyle bertaraf edilmektedir. Bergama Belediyesi düzenli depolama alanı bünyesinde, tıbbi
atık bertaraf tesisinin yapılması öncesi ön hazırlık olarak bina inĢaatı tamamlanmıĢtır. Havza
içerisinde oluĢan bu tür atıkların mevzuata uygun Ģekilde bertaraf edilmesini mümkün kılmak
amacıyla; kurulmuĢ ve kurulacak olan katı atık birlikleri tarafından yaptırılacak olan katı atık
bertaraf tesislerinde; tıbbi atık bertarafı için de uygun çözümlerin uygulanması Ģartı
sağlanmalıdır.
6.
SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN
HESAPLANMASI
Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde
belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıĢmalar yapılmalı ve planlar
oluĢturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için
çalıĢmaların havza ölçeğinde gerçekleĢtirilmesini hedeflemektedir.
Su kalitesini etkileyen ve çeĢitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya
yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticilerin oluĢumlarının hemen ardından arıtılmaları
suretiyle havza için bir tehdit oluĢturmaları önlenebilmektedir. Buna karĢın yayılı kirleticilerin
oluĢtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik
azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Dolayısıyla havzalarda su kaynaklarının
sürdürülebilir kullanımı için, yayılı kirletici kaynak ve yüklerinin belirlenmesi ve gelecekte
kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleĢmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir.
6.1.
6.1.1.
Su Kalitesi Sınıflamaları
Yöntem
Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen 1991-2009 yılları arasındaki su kalitesi
ölçümleri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1‘de verilen kıta içi su
kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları
belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik
karbon, azot ve fosfor kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH 4-N, NO2-N,
NO3-N ve Toplam P cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiĢ ve CBS ile
oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Ayrıca SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına
(A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritalara
iĢlenmiĢtir. Su kalite sınıfları SKKY‘de Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır:
Sınıf I
: Yüksek kaliteli su
Sınıf II
: Az kirlenmiĢ su
Sınıf III : Kirli su
Sınıf IV : Çok kirlenmiĢ su
Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre
değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda
belirtilen kalite sınıflarına karĢılık gelen suların, aĢağıdaki su kullanım alanları için uygun
olduğu kabul edilir.
a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su;
1) Ġçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular,
2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil),
3) Alabalık üretimi,
4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı,
5) Diğer amaçlar.
b) Sınıf II - Az kirlenmiĢ su;
1) Ġçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular,
2) Rekreasyonel amaçlar,
3) Alabalık dıĢında balık üretimi,
4) Teknik Usuller Tebliği‘nde verilmiĢ olan sulama suyu kalite kriterlerini
sağlamak Ģartıyla sulama suyu olarak,
5) Sınıf I dıĢındaki diğer bütün kullanımlar.
c) Sınıf III - KirlenmiĢ su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak
üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir.
d) Sınıf IV - Çok kirlenmiĢ su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düĢük
kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileĢtirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır.
Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz
konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine
bakılmaksızın,
su toplama
havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden
kaynaklanan atıksuların deĢarj standartlarını sağlayarak havza dıĢına çıkarılması veya geri
dönüĢümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme
ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli
koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun
görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmıĢ ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf
teknikleri ile uzaklaĢtırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık
depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüĢü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan
içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına
atık veya atıksu boĢaltımı yapılmaması esastır. Bunun dıĢında kalan amaçlarla, Sınıf II
sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III
sularda kaliteyi iyileĢtirmeye çalıĢmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir
havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileĢtirmektir.
Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düĢük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir.
Bu çalıĢmada ana parametre gruplarına göre tespit edilen su kalite sınıfları, sadece ölçümü
yapılmıĢ
parametreler
üzerinden
hesaplanmıĢtır.
Ölçümü
yapılmamıĢ
parametreler
değerlendirmeye esas alınmamıĢ; hiçbir parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik)
parametre grubunda kalite sınıfı belirlenmemiĢtir.
Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için
yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler
hesaplanmıĢtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0.90 olasılık değerine karĢı gelen
değiĢken değerine eĢit standardize değiĢken veren parametre değeri karakteristik değeri
ifade etmektedir. Bir baĢka deyiĢle %90 olasılıkla aĢılmayacak değeri göstermektedir.
Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonunda oluĢan durumları yansıtan ve bariz
analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su
kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri,
SKKY Tablo 1‘de verilen üst sınırlara göre (Tablo 68), hangi su kalite sınıfının üst
değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır.
Tablo 68. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri
SU KALĠTE PARAMETRELERĠ
A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler
o
1) Sıcaklık ( C)
2) pH
3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O2/L)
4) Oksijen doygunluğu (%)
5) Klorür iyonu (mg Cl‾/L)
=
6) Sülfat iyonu (mg SO4 /L)
+
7) Amonyum azotu (mg NH4 -N/L)
8) Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L)
9) Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L)
10) Toplam fosfor (mg P/L)
11) Toplam çözünmüĢ madde (mg/L)
12) Renk (Pt-Co birimi)
+
13) Sodyum (mg Na /L)
B) Organik parametreler
1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/L)
2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/L)
3) Toplam organik karbon (mg/L)
4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/L)
5) Yağ ve gres (mg/L)
6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren
yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/L)
7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/L)
8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/L)
9) Toplam pestisid (mg/L)
C) Ġnorganik kirlenme parametreleri
1) Civa (μg Hg/L)
2) Kadmiyum (μg Cd/L)
3) KurĢun (μg Pb/L)
4) Arsenik (μg As/L)
5) Bakır (μg Cu/L)
6) Krom (toplam) (μg Cr/L)
+6
7) Krom (μg Cr /L)
8) Kobalt (μg Co/L)
9) Nikel (μg Ni/L)
10) Çinko (μg Zn/L)
11) Siyanür (toplam) (μg CN/L)
12) Florür (μg F‾/L)
13) Serbest klor (μg Cl2/L)
=
14) Sülfür (μg S /L)
15) Demir (μg Fe/L)
16) Mangan (μg Mn/L)
17) Bor (μg B/L)
18) Selenyum (μg Se/L)
19) Baryum (μg Ba/L)
20) Alüminyum (mg Al/L)
21) Radyoaktivite (Bq/L)
Alfa-aktivitesi
beta-aktivitesi
D) Bakteriyolojik parametreler
1) Fekal koliform(EMS/100 mL)
2) Toplam koliform (EMS/100 mL)
Kaynak: SKKY (Tablo 1)
I
25
6.5-8.5
8
90
25
200
0.2
0.002
5
0.02
500
5
125
SU KALĠTE SINIFLARI
II
III
25
6.5-8.5
6
70
200
200
1
0.01
10
0.16
1500
50
125
IV
30
6.0-9.0
3
40
400
400
2
0.05
20
0.65
5000
300
250
> 30
6.0-9.0 dıĢında
<3
< 40
> 400
> 400
>2
> 0.05
> 20
> 0.65
> 5000
> 300
> 250
25
4
5
0.5
0.02
0.05
50
8
8
1.5
0.3
0.2
70
20
12
5
0.5
1
> 70
> 20
> 12
>5
> 0.5
> 1.5
0.002
0.02
0.001
0.01
0.1
0.01
0.1
0.5
0.1
> 0.1
> 0.5
> 0.1
0.1
3
10
20
20
20
Ölçülmeyecek
kadar az
10
20
200
10
1000
10
2
300
100
1000
10
1000
0.3
0.5
5
20
50
50
50
2
10
50
100
200
200
>2
> 10
> 50
> 100
> 200
> 200
20
50
> 50
20
50
500
50
1500
10
2
1000
500
1000
10
2000
0.3
200
200
2000
100
2000
50
10
5000
3000
1000
20
2000
1
> 200
> 200
> 2000
> 100
> 2000
> 50
> 10
> 5000
> 3000
> 1000
> 20
> 2000
>1
0.5
1
5
10
5
10
>5
> 10
10
100
200
20000
2000
100000
> 2000
> 100000
Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle
hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde
kabul edilen çeĢitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik
değerler, değiĢik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulunularak birden çok yöntem ile
hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel)
tespit edilmiĢ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıĢmalı
durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıĢ ve hesaplanan en
yüksek karakteristik değer esas alınmıĢtır. 5'in altındaki örnek sayılarında kalite sınıfı hesabı
yapılmamıĢtır. Gumbel ve Hazen metodlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo
69‘da verilmektedir.
Tablo 69: Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri
Metod
P değeri
Gumbel
= (k - 1) / (n - 1)
Hazen
= (k - 1/2) / n
Ġlk yüzdelik
Son yüzdelik
0
100
50/n
100-50/n
P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıĢtır. Ancak çözünmüĢ oksijen
hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1, pH hesaplarında ise aralık hesaplandığı
için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıĢtır).
n: Örnekleme sayısı
k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır)
Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri
göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada
k‘nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında
doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir.
6.1.2.
Akarsu Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları
Burdur Gölü‘ne güneyden akan akarsular üzerinde bulunan 4 DSĠ istasyonu için organik
karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH4-N, NO2-N, NO3-N
cinsinden su kalitesi sınıfları belirlenmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritaya (ġekil 78) iĢlenmiĢtir.
Buna göre organik madde kirliliğini gösteren KOĠ (Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı) parametresi,
Burdur Çayı üzerinde Burdur ve sonrasında 4.sınıf, diğer istasyonlarda 1.sınıf olarak tespit
edilmiĢtir. Azot kirliliğini gösteren NH4-N (amonyum azotu) parametresi Burdur ve sonrasında
4.sınıf, diğer istasyonlarda 2.sınıf, NO2-N (nitrit azotu) tüm istasyonlarda 4. sınıf, NO3-N
(nitrat azotu) ise tüm istasyonlarda 1.sınıf bulunmuĢtur.
A grubu (fiziksel ve inorganik kimyasal) parametrelere göre su kalitesi tüm istasyonlarda 4.
Sınıftır (ġekil 79). A grubu parametreleri içinde diğer üç istasyonda NO2-N belirleyici olurken,
Burdur Çayında Burdur Gölüne karıĢmadan önce NO2-N‘in yanı sıra NH4-N ve pH
parametreleri de 4. sınıftır. NO2-N parametresi için SKKY‘de tanımlanan sınır değerler diğer
parametrelere göre çok daha düĢük ve sınırlayıcı olduğu için çoğunlukla A grubunun kalite
sınıfını belirlemektedir. Diğer üç istasyonda NO2-N dıĢındaki A grubu parametreleri genelde
1. ve 2 sınıftır. Fosfor kirliliğini gösteren Toplam Fosfor da bu istasyonlarda 2. sınıf olarak
tespit edilmiĢtir.
B (organik) parametrelere göre su kalitesi Burdur ve sonrasında 4. sınıf, diğer istasyonlarda
3. Sınıftır (ġekil 80). Diğer üç istasyonda KOĠ 1. sınıf olsa da 3. Sınıf olan BOĠ (Biyolojik
Oksijen Ġhtiyacı) ve TKN (Toplam Kjeldahl Azotu) parametreleri belirleyici olmuĢtur. Diğer
organik parametrelerin ölçümü yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü
olabilir.
C (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi Burdur ve sonrasında 3. Sınıf, diğer
istasyonlarda 1 veya 2. sınıftır (ġekil 81). Ölçümü yapılan demir, mangan ve bor
parametreleri içinde mangan sınıf belirleyici olmuĢtur. Ancak 21 adet olan C grubu
parametreleri içinde sadece 3 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenden
daha kötü olabilir. ġekil 78-81 da yer alan haritalar daha büyük ölçekli olarak EK VI‟da
verilmiĢtir.
Burdur Çayı‘nda Burdur Gölü‘ne karıĢmadan önce, Burdur il merkezi ve sonrasında önemli
ölçüde organik madde, azot ve pH kirliliğini göstermiĢ ve çayı çok kirlenmiĢ su sınıfına
sokmuĢtur. 1991-2009 yılları arasında yapılmıĢ plan bazı ölçümlerde zaman zaman daha
düĢük değerler elde edilmiĢ olsa da, KOĠ (288 mg/L), BOĠ (178 mg/L), TKN (43 mg/L),
çözünmüĢ oksijen (1.66) gibi parametreler için hesaplanan karakteristik değerler, Burdur
Çayının neredeyse açık kanal görevi gördüğünü göstermektedir.
Burdur Havzası‘nda yüzeysel su kalitesini belirlemek için çok az (sadece 4) DSĠ istasyonu
bulunmaktadır. Ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek ya
da atıksu deĢarjı yapılan akarsular ġekil 79– 81‘de siyah renkle belirtilmiĢtir. Bu akarsularda
ve havzadaki özellikle koruma alanında bulunan göllerde su kalitesi gözlemleri yapılması
gerekmektedir. Özellikle, Burdur gölü yaban hayatı geliĢtirme sahası olması, RAMSAR
listesine dahil olması, 1. Derece doğal SĠT alanı olması ve sulak alan statüsünde olması
nedeniyle su kalitesi açısından havza için önem arz etmektedir. Bu yüzden Burdur Gölünde
su kalitesi ölçümleri yapılmalıdır. Burdur gölüne Atabey, Keçiborlu ve Gönen ilçelerinin bağlı
olduğu Senir‘deki AAT iyi çalıĢmamakta ve buradan yapılan deĢarj Burdur gölüne
ulaĢmaktadır. Bu dereler üzerinde ölçüm yapılması gerekmektedir. Ayrıca Burdur gölüne
güneyden gelen bazı derelerde, atıksu deĢarjları yapılmasına rağmen, hiç ölçüm
yapılmamaktadır. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını
içermek üzere artırılması ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde
yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve
Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de
belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik
vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının
baĢlatılmasına ihtiyaç vardır.
Su Kaynaklarının Sıcaklıkları
DSĠ‘den temin edilmiĢ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında 1991-2009
yılları arasında ölçülmüĢ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 70‘de verilmektedir.
Bu süre zarfında 10‘un altında ölçüm yapılmıĢ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıĢtır.
Tablo 70: Burdur Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum ve Maksimum Su Sıcaklıkları
ĠSTASYON NO
ĠSTASYON ADI VE YERi
MĠNĠMUM
MAKSĠMUM
SICAKLIK (°C)
SICAKLIK (°C)
BURDUR ÇAYI-BURDUR GÖLÜNE
10 - 18 - 00 - 001
KARIġMADAN ÖNCE
2
27
10 - 18 - 00 - 003
BÜGDÜZ-SULUDERE
1
25
10 - 18 - 00 - 004
BOZÇAY-YAZIKÖY
4
25
10 - 18 - 00 - 006
BURDUR ÇAYI-ġEHĠR ÖNCESĠ
2
21
ġekil 78: Burdur Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi
ġekil 79: Burdur Havzasında A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi
ġekil 80: Burdur Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi
ġekil 81: Burdur Havzasında C grubu (Ġnorganikler-Metaller) Parametrelere Göre Su Kalitesi
6.1.3.
Burdur Gölü Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları
Burdur Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü tarafından Burdur Gölü su kalitesi izleme çalıĢmaları
nda gölü;
ġeker Plajı
Burkent Altı
KuĢ Gözlemevi Civarı
Karakent Mevkii
Yarıköy – Yazıköy bölgelerinde 5 noktadan göl kıyısından numuneler alınmıĢtır.
Numunelerin ya doğrudan Çevre Referans Laboratuvarı mobil aracıyla ya da Burdur Çevre
ve Orman Ġl Müdürlüğü tarafından alınarak Çevre Referans Laboratuvarı‘na göndemek
suretiyle SKKY Tablo 1‘e göre analizleri yapılmıĢtır.
Burdur Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü tarafından gönderilen
ġeker Plajı – 3
Burkent Mevkii – 3
KuĢ Gözlemevi Mevkii – 2
Karakent Mevkii – 1
Yarıköy – Yazıköy Mevkii 1 olmak üzere toplam 10 farklı analiz sonucu
değerlendirmeye alınmıĢtır.
ġeker Plajı numune noktasından alınan 27.01.2007, 17.04.2009 ve 22.07.2010 tarihli olmak
üzere 3 farklı analiz sonucu mevcuttur. Bu numunlerden ilkinde Alüminyum(Al) ve Bor(B)
parametreleri bakımından IV.sınıf; pH, Civa(Hg), Mangan(Mn) ve Selenyum(Se) III.sınıf
olarak, ikincisinde Klorür iyonu (Cl), Sülfat(SO4-2), toplam çözünmüĢ madde, sodyum(Na),
KOĠ(Kimayasl Oksijen Ġhtiyacı), parametreleri bakımından IV.sınıf; üçüncüsünde pH, Cl
iyonu, SO4-2 , toplam çözünmüĢ madde, Na, yağ-gres, Florür(F) parametreleri bakımından
IV.sınıf, TKN ve Arsenik(As) parametreleri bakımından II-III.sınıf olarak belirlenmiĢtir.
Burkent mevkii numune noktasından alınan 27.01.2007, 19.11.2009 ve 11.08.2010 tarihli
olmak üzere 3 farklı analiz sonucu mevcuttur. Bu numunlerden ilkinde pH, Al ve B, Hg ve Se
parametreleri bakımından III-IV.sınıf; Mn parametresi III.sınıf olarak, ikincisinde pH, KOĠ, Al,
B ve Na(Sodyum) parametreleri bakımından IV.sınıf, As parametresi bakımından III.sınıf;
üçüncüsünde pH, Cl iyonu, SO4-2 , toplam çözünmüĢ madde, Na, KOĠ ve yağ-gres, F, serbest
klor, Fe ve B parametreleri bakımından IV.sınıf, TKN ve Arsenik(As) parametreleri
bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir.
KuĢ Gözlemevi mevkii numune noktasından alınan 27.01.2007 ve 25.05.2009 tarihli olmak
üzere 2 farklı analiz sonucu mevcuttur. Bu numunlerden ilkinde Al, B ve Na parametreleri
bakımından IV.sınıf; pH, Hg ve Mn parametreleri II-III.sınıf olarak, ikincisinde Cl iyonu, SO4-2
toplam çözünmüĢ madde ve Na parametreleri bakımından IV.sınıf, KOĠ, Biyolojik Oksijen
Ġhtiyacı(BOĠ) ve TKN parametreleri bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir.
Karakent mevkii numune noktasından alınan 19.11.2009 tarihli olmak üzere 1 analiz sonucu
mevcuttur. Bu numunede KOĠ, Al, B ve Na parametreleri bakımından IV.sınıf; pH, çözünmüĢ
oksijen ve As parametreleri bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir.
Yarıköy – Yazıköy mevkii numune noktasından alınan 19.11.2009 tarihli olmak üzere 1 analiz
sonucu mevcuttur. Bu numunede KOĠ ve Na
parametreleri bakımından IV.sınıf; pH,
parametresi bakımından III.sınıf olarak belirlenmiĢtir.
Burdur Gölü‘nde, gerektiği gibi kontrol altında tutulamayan tarımsal, evsel ve endüstriyel
deĢarjlar nedeniyle, kirliliğin önemli boyutlara ulaĢtığı gözlenmiĢtir. Burdur Gölü hidrolik
potansiyel, kalite ve üretim açısından yararlanılamaz durumdadır. Göl sularının ekonomik
bakımdan değerinin olmaması nedeniyle bugüne kadar göl çevresinde kurulan endüstriyel
tesisler atıksularını arıtmadan göle deĢarj etmiĢlerdir. Su kalitesi bakımından göl suyu alkali
karakterdedir. Bu değiĢim mevsimsel yağıĢ ve buharlaĢma ile su alma noktasında mevsime
bağlı olarak artan ve azalan yer altı suyu akımlarına göre olmaktadır. Burdur Gölü‘nde
yapılan nitrat analizleri sonucunda nitrat konsantrasyonunun düĢük olması gölün besi
maddesi açısından fakir oldugunu göstermektedir. Gölde bulunan sodyum, klorür ve sülfat
iyonlarının da bölgenin jeolojik yapısından dolayı çok yüksek değerlerde olması gölün
kimyasal açıdan stabil olmasına engel olmaktadır.(Beyhan ve diğ.,2007)
6.2.
Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması
Bu bölümde Burdur Havzası‘ndaki baĢlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu
kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluĢan besi
maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı
il bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların
geçmiĢten bugüne nasıl değiĢtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda
noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıĢ ve benzer projelerde
kullanılmıĢ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıĢtır. Noktasal kirletici kaynaklar
içerisinde; evsel atıksular ile kirlenmiĢ yüzeysel atıksuların birlikte gruplandığı kentsel
atıksular, endüstriyel atıksular ve katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı
suları ile rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından toplanacak olan sızıntı suları
yer almaktadır. Yayılı kaynaklar içerisinde ise; tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübre ve zirai
mücadele ilaçları, her türlü hayvancılık faaliyetleri, katı atık düzensiz depolama sahalarından
kaynaklanan sızıntı suları, evsel atıksuların biriktirildiği foseptikler, arazinin doğal yapısı ve
atmosferik taĢınım yer almaktadır. (ġekil 82)
Kirlilik Kaynakları
Noktasal Kaynaklar
Yayılı Kaynaklar
Kentsel atıksu deşarjları
Tarımsal faaliyetler
Gübre kullanımı
Pestisit kullanımı
Endüstriyel atıksu deşarjları
Hayvancılık faaliyetleri
Katı atık düzenli depolama sızıntı suları
Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları
Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları
Foseptik çıkış suları
Arazi kullanımı
Atmosferik taşınım
ġekil 82: Kirlilik kaynakları
6.2.1.
Nüfus Tahminleri
YerleĢim yerlerinden kaynaklanan kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanması için öncelikle bu
yerleĢim yerlerinin, proje süresini kapsayan zaman dilimi içerisindeki nüfus tahminlerinin
yapılması gerekmektedir. Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki
nüfus değiĢimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza
sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal,
yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu senaryolar
içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir.
Nüfus tahminleri yapılırken aĢağıdaki temel prensipler dikkate alınmıĢtır:
GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıĢılmıĢ, nüfusun geçmiĢteki değiĢim
eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıĢtır.
Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıĢtır,
Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıĢtır,
Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıĢtır (nüfus sayımları kentsel
ve kırsal olarak ayrılmaktadır),
Nüfuslardaki yaz ve kıĢ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuĢtur (nüfus sayımları
kıĢ nüfusuna karĢılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan
toplanan veriler kullanılmıĢtır veya kıĢ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak
alınmıĢtır),
Yaz ve kıĢ nüfuslarını birlikte ifade eden ―eĢdeğer nüfus‖ her bir ilçe için
hesaplanmıĢtır. EĢdeğer nüfus kıĢ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı
ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıĢ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul
edilmiĢtir,
GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıĢılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007,
2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıĢtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve
2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine
(ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıĢtır. Bu durum eski ve yeni nüfus
sayımları arasında belirgin fark oluĢturmuĢtur.
Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıĢtır. Tahmin ve senaryo sonuçları
farklı grafiklere iĢlenmiĢtir,
Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar
kullanılarak uygulanmıĢtır.
Hesaplamalarda yöntem olarak, ―azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemi‖ kullanılmıĢtır
(ġekil 83). Bu yönteme göre,
Nt = N0 (1+p) t
N0 : Son nüfus sayım değeri (kiĢi)
Nt : Gelecekteki nüfus (kiĢi)
p
: Nüfus artıĢ/azalma hızı (%)
t
: Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl)
ġekil 83: Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi
Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karĢı nüfusun artıĢ hızının azalacağı ve
grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacağı varsayılmaktadır.
Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aĢağıdaki senaryolar kullanılmıĢtır:
UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde 2000-2030 yılları
için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıĢ hızı (p katsayısı) belirlenmiĢtir. Bu değerler
5‘er yıllık olarak tanımlanmıĢ, ilçe bazında kullanılarak 2000-2040 yılları için nüfus
projeksiyonu oluĢturulmuĢtur.
UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %80‘i alınarak ilçeler için
kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur.
UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %120 arttırılarak ilçeler için
kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur.
TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate
alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p
değerleri bulunmuĢ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon
yapılmıĢtır.
TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini
Tahminler her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından
itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p değerleri bulunmuĢtur.
p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuĢtur,
Değerler her 5 yılda bir değiĢtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıĢtır.
Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiĢmesine dikkat
edilmiĢtir,
Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıĢtır,
Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düĢme eğilimi
göstermeyeceği kabulü yapılmıĢtır,
Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil
ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili
havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıĢtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa,
hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıĢtır,
Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu
görülmüĢtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise
ilçe olabildiği tespit edilmiĢtir. Bu durumda idari teĢkilatlanmaların ilk hali dikkate
alınarak, yerleĢkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıĢılmıĢ, sonra her bir ilçe için
uyarlanmıĢtır.
Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken:
Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve
senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iĢlenerek, gerçek resim
görülmüĢtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil
eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan
(genelde en düĢük artıĢ olmayan) senaryo seçilmiĢtir.
2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda
havzaların toplam nüfuslarında değiĢiklik göstermesine neden olmuĢtur. Bu durum
Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının
toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı
karĢılaĢtırmak için, söz konusu havzaların MAM ve UNDP tahminleri 2009 yılı nüfus
sayımları baz alınarak hesaplanmıĢtır.
Elde Edilen Sonuçlar:
Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil
84) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemine en uygun olan tahmin
yöntemi MAM Tahmin Senaryosu‘dur. Bu sebeple Burdur Havzası için MAM Tahmin Yöntemi
ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiĢtir. Seçilen tahmin yöntemine
göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıĢ olan nüfuslar Tablo 71‟
de verilmektedir.
BURDUR HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI
300.000
250.000
TÜİK Sayım Sonuçları
200.000
Nüfuslar(Kişi)
MAM Tahmin
UNDP Tahmin
UNDP %80 Tahmin
150.000
UNDP %120 Tahmin
ADNKS Sayım Sonuçları
MAM Tahmin (ED Nüfus)
UNDP Tahmin (ED Nüfus)
100.000
UNDP %80 Tahmin (ED Nüfus)
UNDP %120 Tahmin (ED Nüfus)
50.000
0
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Yıllar
ġekil 84: Burdur Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları
Tablo 71: Burdur Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040)
Kentsel
YILLAR
KıĢ
Yaz
EĢdeğer
2009
122.303
134.533
127.399
2010
125.271
137.798
2011
127.988
2012
Kırsal
Toplam
KıĢ
Yaz
EĢdeğer
84.108
206.411
218.641
211.507
130.490
84.335
209.606
222.133
214.825
140.787
133.321
84.523
212.511
225.309
217.844
130.770
143.847
136.219
84.715
215.485
228.562
220.933
2013
133.620
146.981
139.187
84.910
218.529
231.891
224.097
2014
136.538
150.192
142.227
85.109
221.647
235.301
227.336
2015
139.527
153.480
145.341
85.312
224.839
238.792
230.653
2016
141.805
155.986
147.714
85.450
227.255
241.436
233.164
2017
144.125
158.537
150.130
85.590
229.714
244.127
235.720
2018
146.486
161.135
152.590
85.731
232.218
246.866
238.321
2019
148.891
163.780
155.095
85.875
234.766
249.655
240.970
2020
151.340
166.474
157.646
86.020
237.360
252.494
243.666
2021
152.976
168.274
159.350
86.144
239.120
254.418
245.494
2022
154.632
170.095
161.075
86.269
240.901
256.364
247.344
2023
156.308
171.938
162.820
86.395
242.703
258.333
249.215
2024
158.004
173.804
164.587
86.522
244.526
260.327
251.110
2025
159.721
175.693
166.376
86.651
246.372
262.344
253.027
2026
160.601
176.661
167.293
86.716
247.317
263.377
254.009
2027
161.486
177.635
168.215
86.781
248.268
264.416
254.996
2028
162.377
178.615
169.143
86.847
249.224
265.462
255.990
2029
163.274
179.601
170.077
86.913
250.186
266.514
256.990
2030
164.175
180.593
171.016
86.979
251.155
267.572
257.995
2031
164.635
181.098
171.494
87.013
251.647
268.111
258.507
2032
165.095
181.605
171.974
87.046
252.141
268.651
259.020
2033
165.558
182.113
172.456
87.079
252.637
269.193
259.535
2034
166.021
182.623
172.939
87.113
253.134
269.736
260.052
2035
166.486
183.135
173.423
87.143
253.629
270.277
260.566
2036
166.719
183.391
173.666
87.159
253.878
270.550
260.825
2037
166.953
183.648
173.909
87.175
254.128
270.823
261.084
2038
167.187
183.905
174.153
87.191
254.378
271.097
261.344
2039
167.421
184.163
174.397
87.208
254.629
271.371
261.605
2040
167.656
184.421
174.641
87.224
254.880
271.645
261.865
6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri
Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Burdur Havzası‘nı paylaĢan iller bazında
yapılmıĢtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı
ortamlara deĢarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama sahalarından
kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel
ve endüstriyel yüklerin toplamından oluĢmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait
yaklaĢımlar aĢağıda açıklanmaktadır.
6.2.2.1.
Kentsel Kirlilik Yükleri
Proje kapsamında belediye teĢkilatına sahip olan yerleĢim yerleri ile nüfusu 2.000‘in üzerinde
olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıĢtır.
Hesaplamalarda 20.03.2010 tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller
Tebliği‘nde yer alan hususlar dikkate alınmıĢtır.
Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖
tablosunda, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim yerleri için güncel kiĢi baĢı
atıksu oluĢumu değerleri verilmiĢtir. 2010 yılı için verilen kiĢi baĢı atıksu oluĢumu değerleri,
2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıĢtır. Bu değerlere yeraltı
suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiĢtir. Sızma debisi,
yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleĢim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin
yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaĢına vb.
bağlı olarak değiĢmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileĢeceği kabulü ile sızma
debisinin kiĢi baĢı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıĢtır. Buna göre; kiĢi baĢı atıksu
debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında
artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıĢtır. Bu değerler danıĢman tahminlerine
dayanılarak belirlenmiĢtir. Hesaplamalarda kullanılan kiĢi baĢı atıksu debi değerleri Tablo
72‘de verilmektedir.
Tablo 72: KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri
NÜFUS
SIZMA DEBĠSĠ
ATIKSU
OLUġUMU
kiĢi
2010 Yılı Ġçin Birim
Atıksu OluĢumu
Atıksu OluĢumu
Atıksu OluĢumu
Atıksu OluĢumu
L/kiĢi-gün
TOPLAM ATIKSU
DEBĠSĠ
L/kiĢi-gün
L/kiĢi-gün
2.000
70
35
105
10.000
80
40
120
50.000
90
45
135
100.000
100
50
150
2.000
85
33
118
10.000
97
39
136
50.000
108
43
151
100.000
120
48
168
2.000
100
35
135
10.000
116
40
156
50.000
125
46
171
100.000
142
48
190
2.000
121
36
157
10.000
140
42
182
50.000
150
47
197
100.000
169
50
219
Kaynak: DanıĢman Tahminleri
Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve
Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖ tablosundaki, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim
yerleri için güncel kiĢi baĢı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıĢtır. 2010 yılı için verilmiĢ olan
kiĢi baĢı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak
artırılmıĢtır. Ayrıca Tebliğ‘de yer almayan, nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için
kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için
verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiĢtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan
kiĢi baĢı kirlilik yükleri oluĢumu değerleri Tablo 73 ‗te verilmektedir.
Tablo 73: KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri
NÜFUS
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
kiĢi
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
g/kiĢi-gün
2010 Yılı Ġçin
2.000
50
35
30
4
0,8
Birim Yükler
10.000
55
40
35
5
0,9
50.000
75
45
45
6
1,0
100.000
90
50
50
7
1,1
2020 Yılı Ġçin
2.000
53
38
31
4
0,9
Birim Yükler
10.000
60
43
37
5
1
50.000
80
48
48
6
1,1
100.000
95
53
53
8
1,2
2030 Yılı Ġçin
2.000
56
41
33
5
1
Birim Yükler
10.000
65
46
39
6
1,1
50.000
85
52
51
7
1,2
100.000
103
56
56
9
1,3
2040 Yılı Ġçin
2.000
60
45
35
6
1,1
Birim Yükler
10.000
70
50
42
7
1,2
50.000
90
55
54
8
1,3
100.000
110
60
60
10
1,5
Kaynak: Kaynak: DanıĢman tahminleri
Ġncelenen yerleĢim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde
noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiĢtir. Noktasal kentsel kirlilik
yükü, AAT olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar
giderildikten sonra havzaya deĢarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise foseptiklerde bir
miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıĢarak havzaya ulaĢmakta olduğu
kabul edilmiĢtir. Hesaplamalarda yerleĢim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus
oranı dikkate alınmıĢtır.
Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaĢayan nüfustan kaynaklanan
yüklerin yanında, yerleĢim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane,
vb. endüstriyel atıksu deĢarjı yapan çeĢitli iĢyerleri de dikkate alınmıĢtır. Bu tesislerden
kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıĢ olan yük değerleri
belli bir yüzdeyle artırılmıĢtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya
ulaĢma sürecinde izlediği yol ġekil 85 ‗te verilmektedir.
ġekil 85: Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol
Yapılan Kabuller:
Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir:
1. Nüfusu 2.000 in altında olan yerleĢim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak
amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıĢtır.
2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerinden yalnızca ön arıtma (fiziksel arıtım)
yapanlarda KOĠ giderme veriminin %10 olduğu, Toplam Azot ve Toplam Fosfor‘da
herhangi bir gidermenin olmadığı kabulü yapılmıĢtır. Biyolojik arıtım yapılan mevcut
evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri ise KOĠ için %80, Toplam
Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıĢtır.
3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme
verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak
alınmıĢtır.
4. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor
için %30 olarak alınmıĢtır.
5. 2020 yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleĢim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin
ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iĢletmeye alınmıĢ olacağı tahmini yapılmıĢtır.
6. 2040 yılı nüfusu 100.000 in üzerinde olan yerleĢim yerlerinde azot ve fosfor giderimi
yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıĢtır.
7. Burdur Havzası‘nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan
yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri % 10 oranında
artırılmıĢtır.
Elde Edilen Sonuçlar:
Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında ―Üretilen Yük‖, ―Giderilen Yük‖, ―Toplam DeĢarj
Edilen Yük‖ ve ―Havza içine DeĢarj Edilen Yük‖ kavramları geliĢtirilmiĢtir. Üretilen yük,
havza içerisinde yaĢayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi
tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde
elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla,
foseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaĢtırılan
yükleri kapsamaktadır. Toplam deĢarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza
dıĢında kalan deniz ortamına yapılan deĢarjların tümünü içermektedir. Havza içine deĢarj
edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını
kapsamaktadır.
Burdur Havzası‘nda 2009 yılında üretilen 4.258 ton/yıl KOĠ yükünün yaklaĢık % 52‘si
arıtılmakta (2.227 ton/yıl), %48‘i ise (2.030 ton/yıl) akarsu ve göllere deĢarj edilmektedir.
Toplam deĢarjın %100‘ü havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen 349 ton/yıl
değerindeki Toplam N yükünün ise yaklaĢık %16‘sı (56 ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan
yükün ise 293 ton/yıl lık kısmı ise havzaya ulaĢmaktadır. Toplam P yükünde ise yaklaĢık
%8‘lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 59 ton/yıl olan Toplam P yükünün 54 tonu
havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik
yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ parametresi bazında yaklaĢık % 48, Toplam N
parametresi bazında % 84 ve Toplam P parametresi bazında ise % 92 dir. KOĠ, Toplam N ve
Toplam P parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde
olarak ġekil 86‟da; havza içine ve dıĢına deĢarj edilen yüzdeleri ise ġekil 87‟de
gösterilmektedir.
Havza İçine Deşarj Edilen
Toplam Deşarj Edilen
Giderilen
Üretilen
4.258
2.227
2.030
349
59
2.030
56
5
293
293
KOİ
54
54
Toplam N
Toplam P
Toplam P
Toplam N
KOİ
0%
20%
40%
60%
80%
100%
KOİ
Toplam N
Toplam P
Giderilen
2.227
56
5
2.030
293
54
ġekil 86: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Havza Dışı
Havza İçi
KOİ
Toplam N
0
0
Toplam P
0
2.030
293
54
ġekil 87: 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri
Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleĢim
yerlerinde tesislerin iĢletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna göre deĢarj edilen ve
havzaya ulaĢan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düĢüĢ olacaktır. 2009 yılında
üretilen KOĠ yükünün % 48‘i havza içine deĢarj edilmektedir. Bu değer 2020 yılından itibaren
% 20‘ye inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaĢan Toplam N yükü oranı % 84‗ten % 47‘ye,
Toplam P yükü oranı ise % 92‘den % 58‘e inmektedir.
Tablo 74 ve ġekil 88‘de atıksu debileri ve KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri için
kirlilik yüklerinde zamana göre olacak değiĢim verilmektedir.
Tablo 74: Burdur Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri
Yıllar
Kentsel Kirlilik Yükleri
2009
2020
2030
2040
Atıksu
Debisi
(m3/gün)
20.023
24.037
25.805
26.283
Parametre
Üretilen
(ton/yıl)
Giderilen
(ton/yıl)
Toplam
DeĢarj Edilen
(ton/yıl)
Havza Ġçine
DeĢarj Edilen
(ton/yıl)
KOĠ
4.258
2.227
2.030
2.030
Havza Ġçine
DeĢarj Edilen
/ Üretilen
(%)
48
TN
349
56
293
293
84
TP
59
5
54
54
92
KOĠ
5.470
4.376
1.094
1.094
20
TN
456
240
215
215
47
TP
78
33
45
45
58
KOĠ
6.360
5.088
1.272
1.272
20
TN
567
295
272
272
48
TP
91
39
53
53
58
KOĠ
6.939
5.551
1.388
1.388
20
TN
655
337
318
318
49
TP
105
45
60
60
57
KOİ Yükü Değişimi
Giderilen
Üretilen
1.388
1.388
2040
5.551
6.939
1.272
1.272
2030
5.088
6.360
1.094
1.094
2020
4.376
5.470
2.030
2.030
2.227
2009
4.258
Toplam N Yükü Değişimi
Giderilen
Üretilen
318
318
337
2040
655
272
272
295
2030
567
215
215
240
2020
456
2009
293
293
56
349
Toplam P Yükü Değişimi
Giderilen
Üretilen
60
60
2040
45
105
53
53
2030
39
91
45
45
2020
33
78
2009
54
54
5
59
ġekil 88: Burdur Havzası‟nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi
6.2.2.2.
Endüstriyel Kirlilik Yükleri
Burdur Havzası‘nda sanayi çok fazla geliĢmemiĢ olmasına rağmen, içerisinde 3 adet OSB ve
bazı tekil endüstriler bulunmaktadır. Bunlar, Isparta Süleyman Demirel OSB, Burdur OSB,
Çardak OSB ve havza içerisine dağılmıĢ tekil endüstrilerdir. Ayrıca daha çok Isparta ilinde
mevcut gülyağı iĢletmeleri bulunmaktadır. Bunlar yılda yaklaĢık 30 – 35 gün çalıĢmakta,
atıksularını sızdırmasız havuzlarda biriktirmektedirler. Havza içerisinde ayrıca, Burdur ġeker
Fabrikası bulunmaktadır.
ġeker fabrikası AAT yapmıĢ olup atıksular arıtıldıktan sonra belediye kanalizasyonuna
verilmektedir. Isparta‘da yer alan OSB nin AAT bulunmasına rağmen Burdur‘da bulunan OSB
nin AAT bulunmamaktadır
AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB‘lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama
metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir.
Kirlilik yükü hesaplamalarında, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baĢlığı altında
ele alınmıĢtır:
DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler;
DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler;
Atıksu arıtma tesisleri olan OSB‘ler.
OSB içerisinde yer alan ve atıksularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara
deĢarj eden endüstriyel tesisler;
Tüm endüstriyel tesislerin deĢarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki
Ģekilde hesap yapılmıĢtır.
•
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan ve deĢarj izin durumlarını gösteren
listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deĢarj izni olanlar için, Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY)Tabloları‘nda ilgili sektörün deĢarj standartlarında
belirlenmiĢ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak
bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıĢtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi
için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan listelerden yararlanılmıĢtır.
Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıĢmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul
Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma
Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008)
karĢılaĢtırılmıĢtır.
•
DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY deki ilgili sektör tablosu
dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN
için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden
hareketle yapılmıĢtır.
OSB‘ler için aĢağıdaki Ģekilde hesap yapılmıĢtır.
•
DeĢarj izni olan (OSB‘nin tek AAT ve/veya OSB‘de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı
AAT mevcut olması durumu) OSB‘ler için SKKY de yer alan ―Tablo 19:KarıĢık
Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize
Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler‖ limit değerleri
dikkate alınarak yük hesabı yapılmıĢtır.
•
DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB‘ler için SKKY deki ilgili
sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan deĢarj standardı değerlerinin
KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması
durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıĢtır
Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıĢtır. Yapılan kabuller aĢağıda
sıralanmaktadır:
Veri toplama
•
Proje kapsamında yapılan saha çalıĢmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiĢ,
tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiĢtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu
yansıtmaktadır).
•
Saha çalıĢmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıĢan veya önemli ölçüde
kirletici yük oluĢturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deĢarj
izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıĢtır.
•
•
Endüstriyel tesisler, deĢarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıĢtır.
o
Havza içinde bir alıcı ortama deĢarj eden tesisler (havza içi),
o
Denize deĢarj eden tesisler (havza dıĢı)
Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deĢarj
yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiĢ; benzin istasyonu, küçük
sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiĢtir. Bu tür tesisler ve verisine
ulaĢılmayan diğer tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı
için elde edilen toplam havza debisi ve toplam kirlilik yükü değerleri, her bir havza
özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıĢtır. Bu faktör Burdur Havzası için
%10 olarak belirlenmiĢtir.
•
Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü
hesaplamalarında
ele
alındığından,
endüstriyel
yük
hesaplamalarına
dahil
edilmemiĢlerdir. Ancak havza dıĢından gelerek havzaya kirlilik bırakılmasına yol açan
tesislerin (örneğin kaplıcalar, dinlenme tesisleri) kirlilik yükleri hesaplamalara dahil
edilmiĢtir.
•
Havza içinde, belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu
deĢarj eden endüstriyel tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere,
kentsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında, havza özelinde belirlenen
bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave
edilmiĢtir.
Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi
Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aĢağıdaki
kabuller yapılmıĢtır;
Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, TN, TP kirleticileri üzerinden
hesaplamalar yapılmıĢtır.
DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik
kompozit numune limitleri esas alınmıĢtır.
DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY‘deki ilgili sektör tablosu dikkate
alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için
%35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden
hareketle, arıtılmamıĢ atıksu için yaklaĢık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıĢtır.
SKKY‘de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait
konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan
oranlar kullanılmıĢtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul
Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma
Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir
endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 75‘te verilmiĢtir.
Tablo 75: Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri
SEKTÖR
Grup Adı
GIDA
ĠÇKĠ
MADEN
CAM
KÖMÜR ve
ENERJĠ
1. Kad
5
6
7
BOĠ
(mg/L)
5.1
250
125
120
30
5
5.2
1200
600
200
30
5
5.3
170
85
43
30
4
5.4
200
100
50
30
5
5.5
250
125
63
30
5
5.6
250
125
63
30
5
5.7
140
70
35
25
4
5.8
200
100
100
30
5
5.9
150
75
200
26
4
5.10
200
100
50
30
5
2. Kad
3. Kad
TP
(mg/L)
5.11
5.11.a
500
250
100
30
5
5.11
5.11.b
60
30
15
11
2
5.12
0
0
200
0
0
5.13
50
20
20
2
5
5.14
300
150
75
30
5
5.15
500
250
200
30
5
6.1
160
80
14
0
0
6.2
300
150
25
1
1
6.3
120
60
10
0
0
6.4
400
200
34
1
1
7.1
80
39
70
8
1
7.2
200
97
150
21
3
7.3
100
48
62
10
2
7.4
80
39
100
8
1
7.5
0
0
100
0
0
7.6
0
0
0
0
0
200
100
67
10
1
9.1
200
97
150
21
3
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.7
150
60
0
60
0
40
72
29
0
29
0
19
93
150
0
37
150
100
16
6
0
6
0
4
3
1
0
1
0
1
0
0
0
0
0
8
9
Konsantrasyon
AKM
TN
(mg/L)
(mg/L)
KOĠ
(mg/L)
9.8
SEKTÖR
Grup Adı
TEKSTĠL
1. Kad
10
PETROL
11
DERĠ
12
SELÜLOZ
13
Konsantrasyon
AKM
TN
(mg/L)
(mg/L)
KOĠ
(mg/L)
BOĠ
(mg/L)
10.1
350
42
32
11
5
10.2
400
48
140
12
5
10.3
250
30
160
8
5
10.4
400
48
400
12
5
10.5
300
36
27
9
5
10.6
300
36
160
9
5
10.7
400
48
36
12
5
11.1
400
206
120
40
5
11.2
400
206
60
30
5
11.3
300
154
200
20
5
300
60
125
21
1
13.1
800
364
50
30
5
13.2
870
395
80
30
5
13.3
1000
455
50
30
5
13.4
1500
682
50
30
5
13.5
100
45
61
9
3
13.6
100
45
61
9
3
13.7
120
55
73
11
4
13.8
75
34
45
7
2
13.9
100
45
61
9
3
13.10
120
55
73
11
4
13.11
100
45
61
9
3
14.1
80
41
46
8
1
14.2
100
51
57
10
2
14.3
200
103
114
21
3
14.4
200
103
60
21
3
14.5
200
103
114
21
3
14.6
150
77
86
15
3
14.7.a
200
103
100
100
35
14.7.b
150
77
100
100
3
14.7.c
200
103
100
21
35
14.8
250
129
65
26
3
14.9
150
77
86
15
3
14.10
14.11
14.12
14.13
14.14
200
200
300
0
0
103
103
154
0
0
150
65
200
1500
100
21
21
20
30
0
2
3
5
5
0
14.15
100
51
57
10
2
2. Kad
14.7
KĠMYA
14
3. Kad
TP
(mg/L)
SEKTÖR
Grup Adı
KĠMYA
1. Kad
14
15
Konsantrasyon
AKM
TN
(mg/L)
(mg/L)
KOĠ
(mg/L)
BOĠ
(mg/L)
14.16
0
0
0
30
5
14.17
1500
771
200
15
2
15.1.a
100
46
60
10
1
15.1.b
200
92
120
20
2
15.2
200
92
120
110
2
15.3
600
276
125
100
5
15.4
100
46
125
10
1
15.5
100
46
125
10
1
15.6
200
92
125
20
2
15.7
200
92
125
400
2
15.8
1000
460
125
5
2
15.9
2500
1150
125
100
2
15.10
250
115
125
150
3
15.11
100
46
125
25
1
15.12
800
368
125
310
5
15.13
1500
690
125
30
5
15.14
800
368
125
30
5
15.15
100
46
125
10
1
15.16
200
92
125
20
2
15.17
2. Kad
15.1
METAL
3. Kad
TP
(mg/L)
200
92
150
20
2
AĞAÇ
16
100
36
35
14
1
MAKĠNE
17
250
113
145
150
5
18.1
400
180
240
100
4
18.2
400
180
80
105
4
18.3
400
180
240
30
4
400
200
200
20
2
20.1
200
100
67
10
1
20.2
250
125
150
13
1
20.3
200
100
67
10
1
20.4
140
70
47
7
0,5
20.5
100
50
150
5
0,3
20.6
700
350
200
20
2
20.7
400
200
133
20
1
OTOMOTĠV
KARIġIK
DĠĞER
18
19
20
Yük Hesaplamaları
•
Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıĢtır.
•
Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıĢtır.
Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiĢtir.
•
Debinin havza içi ve denize (havza dıĢı) olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040
yıllarında 2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıĢtır. Burdur Havzası için denize deĢarj
bulunmamaktadır dolayısıyla hesaplanan tüm kirletici yük havza içinde kalmaktadır.
•
Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar
olacağı varsayılmıĢtır. Bu sebeple SKKY deĢarj limitleri yıllara göre değiĢen
katsayılarla çarpılmıĢtır. Bu katsayılar Tablo 76‘da verilmektedir.
Tablo 76: Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları
Katsayı
Açıklama
2010
SKKY deĢarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2)
Emniyetli tarafta kalmak için
2020
SKKY deĢarj limitleri ile aynı (x1,0)
2030
SKKY deĢarj limitinin %90‘ı (x0,9)
2040
SKKY deĢarj limitinin %80‘i (x0,8)
Yıl
Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği
düĢünülerek
düĢünülerek
düĢünülerek
• ġeker, zeytinyağı ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun
90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır.
• 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel
tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için
hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıĢtır.
YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, il toplamı ve havza toplamı
olarak gruplandırılarak kolay anlaĢılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de
aĢağıdaki bölümde özetlenmiĢtir.
Elde edilen Sonuçlar
Burdur Havzası‘nda endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya
arıtılmadan alıcı ortamlara deĢarj edilmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucunda havzada
oluĢan debi ve kirletici yükleri 2010 yılı için Tablo 77‘de verilmektedir. Burdur Havzası kapalı
havza olduğundan dolayı havza dıĢına dağılan debi bulunmamaktadır.
Tablo 77: Burdur Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi ve Kirlilik Yükleri
Kirlilik Yükleri (ton/yıl)
Atıksu Miktarı
3
Havza içi
(m /yıl)
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
1.531.120
1.723
696
1.047
25
3
0
0
0
0
0
0
1.531.120
1.723
696
1.047
25
3
Havza DıĢı
HAVZA TOPLAM
Havzaya gelen kirlilik yüklerinin yıllara bağlı olarak değiĢimi Tablo 78‘de özetlenmiĢ, ġekil
89‘da gösterilmiĢtir.
Tablo 78: Havzadaki Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi
Kirletici Yük
2010
2020
2030
2040
KOĠ
1.414,3
357,2
321,5
285,8
BOĠ
536,3
148,2
133,4
118,6
AKM
1.046,6
233,3
210,0
186,7
TN
24,6
16,9
15,2
13,5
TP
3,1
2,5
2,2
2,0
(ton/yıl)
ġekil 89: Burdur Havzası Sanayi Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi
ġekil 90‘da 2010 yılı için diğer bir ifadeyle mevcut durum için havza toplamında arıtılan ve
arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir.
ġekil 90: Burdur Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin 2010 Yılı Ġçin Arıtılma Durumu
ġekle göre organik madde giderimi yaklaĢık olarak %21 – 28 oranlarında, AKM %10 ve TN
%3 oranlarında olabilmekte; TP ise hiç arıtılamamaktadır.
ġekil 90‘da 2010 yılı için verilen endüstrilerin arıtılma %‘leri, ġekil 91‘de 2020, 2030 ve 2040
yıllarını dahil ederek, karĢılaĢtırmalı olarak gösterilmektedir.
ġekil 91: Burdur Havzası Endüstriden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları
Arıtma verimleri ile ilgili hesaplamalara bakıldığında, organik madde, AKM, TN ve TP
değerlerinin yıllar bazında artarak giderildiği teorik olarak görülmektedir. Bu duruma pratik
üzerinden (gerçek durum) bakıldığında, 2010 yılında TN ve TP‘un mevcut arıtma
sistemleriyle önemli ölçüde giderilemeyeceği ve bu durumun 2020 ve 2030 yıllarında da
devam edebileceği ancak 2040 yılından itibaren ileri arıtım tekniklerinin uygulanabileceği ve
bu durumda %60 üzerinde TN ve TP giderilebileceği öngörülmektedir.
Tablo 79‘da 2010 yılına göre Burdur Havzası‘nın illere göre yıllık debi ve kirletici yükleri
verilmektedir. ġekil 92 – 97 „de debi ve kirletici yüklerinin iller bazında % olarak dağılımları
verilmiĢtir.
Tablo 79: Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı
Atıksu
ĠLLER
miktarı
(m3/yıl)
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
Burdur
811.030
776
388
670
12
1
Isparta
366.770
173
86
90
8,30
0,54
Afyonkarahisar
313.170
456
60
283
4
1,88
Denizli
40.150
8,67
2,41
3,37
0,42
0,03
1.531.120
1.414
536
1.047
25
3
TOPLAM
Tablo 79‘da görüldüğü gibi en yüksek debi Burdur ilinden kaynaklanmaktadır. En yüksek KOĠ
yükünün sırasıyla Burdur ve Afyonkarahisar illerinden kaynaklandığı görülmektedir.
Endüstriyel tesislerden gelen debinin havzadaki illere göre 2010 yılındaki % dağılımı ġekil
93‘te verilmiĢtir. Havzada 2010 yılına göre verilmiĢ olan debinin, 2020, 2030 ve 2040
yıllarında da değiĢmeyeceği, debi dağılımının illere göre aynı kalacağı varsayılmaktadır.
ġekil 92: Havzadaki Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debinin Ġllere Göre Dağılımı
Havzaya kirlilik yükü getiren en önemli il Burdur olup toplam debinin yaklaĢık % 53‘ünü
oluĢturmaktadır. Havzada en yüksek debiye sahip sanayi kuruluĢları Isparta Süleyman
Demirel OSB ve Burdur OSB dir. Bu iki sanayi kuruluĢu havzada oluĢan toplam debinin %
39‘una sahiptir.
ġekil 93: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ‟nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı
ġekil 94: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan BOĠ‟nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı
ġekil 95: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM‟nin Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı
ġekil 96: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TN‟un Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı
ġekil 97: Burdur Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TP‟un Ġllere Göre 2010 Yılı Dağılımı
Havzada illere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi
ve kirletici yük değerleri sırasıyla Tablo 80, 81 ve 82‘de verilmektedir.
Tablo 80: Burdur Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı
ĠLLER
Atıksu miktarı
3
(m /yıl)
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
Burdur
811.030
133
66
113
7
0,52
Isparta
366.770
141
70
71
7,15
0,49
Afyonkarahisar
313.170
76
10
47
2,40
1,42
Denizli
40.150
7,23
2,01
2,81
0,36
0,02
1.531.120
357
148
233
17
2,46
TOPLAM
ĠLLER
Atıksu miktarı
3
(m /yıl)
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
Burdur
811.030
120
60
101
6
0,47
Isparta
366.770
127
63
64
6,43
0,44
Afyonkarahisar
313.170
68
9
42
2,16
1,28
Denizli
40.150
6,50
1,81
2,53
0,33
0,02
1.531.120
321
133
210
15
2,21
TOPLAM
ĠLLER
Atıksu Miktarı
3
(m /yıl)
KOĠ
BOĠ
AKM
TN
TP
Burdur
811.030
106
53
90
6
0,41
Isparta
366.770
113
56
57
5,72
0,39
Afyonkarahisar
313.170
61
8,03
38
1,92
1,14
Denizli
40.150
5,78
1,61
2,25
0,29
0,02
1.531.120
286
119
187
13
1,96
TOPLAM
Burdur Havzası‘nda yer alan illerin yıllara göre endüstriyel kirlilik yükleri ġekil 98‘de
verilmiĢtir.
ġekil 98: Ġllerin Yıllara Göre Endüstriyel Kirlilik Yükü Dağılımı
6.2.2.3.
Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri
Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman
dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine
dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni
bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite
edilmiĢ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli
depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde
Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taĢınarak kentsel AAT‘lere
aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal
kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aĢağıda özetlenmiĢtir.
Burdur Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi
Burdur Havzası içerisinde yer alan belediyelerin tamamına yakınında, katı atıklar düzensiz
depolanarak bertaraf edilmektedir. Havza içerisinde sadece Isparta Koçtepe‘de Katı Atık
Düzenli
Depolama
planlanmaktadır.
Tesisi
bulunmakta,
Burdur‘da
ise
yeni
bir
tesisin
yapılması
Havzada yer alan Isparta Ġli‘ne bağlı belediyeler, atıklarını, Koçtepe Katı Atık Düzenli
Depolama Tesisi‘ne, maddi kaynak sıkıntısı ve araç eksikliği sebepleriyle sürekli olarak
taĢıyamamakta, düzensiz olarak depolamaya devam etmektedirler.
Sızıntı Suyu
Hesaplamalara Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı
Burdur Havzası için sızıntı suyu hesaplamalarına esas teĢkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri
Tablo 83‘da özetlenmiĢ; bu birlikleri gösteren harita ise ġekil 99‘da verilmiĢtir. Gelecekteki
ideal idari yapılanmayı temsil eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm
belediye nüfusunu bir düzenli depolama tesisine bağlı kabul etmesi, dolayısıyla nüfusun
tümünü sızıntı suyu hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve
hesaplamalar detaylı olarak aĢağıda açıklanmıĢtır.
Tablo 83: Burdur Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri
Üye Belediyeler
Ġl
Önerilen Birlik Adı
Birlik
Model
KAAP
Bölge
Tip Proje
251.550
2e
Tip Proje 7
317.972
2e
Tip Proje 8
Nüfusu
(Ġlçeler)
(2009)
Burdur Merkez, Ağlasun,
Burdur
Burdur
Altınyayla, Bucak, Çavdır, Çeltikçi,
Gölhisar, Karamanlı Kemer,
Tefenni, YeĢilova
Isparta Merkez, Aksu, Eğirdir,
Isparta
Isparta Batı
Atabey, Gönen, Keçiborlu,
Senirkent, Uluborlu, Sütçüler
Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi, 2009
ġekil 99: Burdur Havzası Sızıntı Suyu Hesaplarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri Haritası
Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler
Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri‘nin oluĢturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede
Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri‘nin geliĢtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde
uygulanması amacıyla ―Katı Atık Ana Planı‖ hazırlanmıĢtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri,
hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baĢlıca atık
toplama, taĢıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin
oluĢturulmasında dikkate alınan baĢlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya,
yol durumu, ekonomik taĢıma mesafesi ve nüfustur.
Havza genelinde mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuĢ birliklerin
değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz
alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntı suları kaynaklı kirlilik
yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliĢkin gerekli önlemlerin
alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi
sayısının ihtiyacı karĢılar sayıya eriĢmiĢ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık
bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte Atık
Birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuĢmamasıdır. T.C. ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB
tarafından vurgulanan ‗Yerel Yönetimler Özerklik ġartı‘ sebebiyle, bölgesel Atık Birliklerinin
kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte,
Belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde
kolaylaĢtıran Birlik yapısı için Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın belirli teĢvik uygulamaları
bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıĢ olan Katı Atık Ana Planı
(KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) Türkiye‘nin gelecekte Birlik
yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taĢımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya
gelinerek hazırlanmıĢ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate
alarak geleceğe dönük olarak planlanmıĢ en güncel ve güvenilir veri niteliği taĢımaktadır.
Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık
akıĢı neticesinde nasıl değiĢtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009)
kapsamında hazırlanmıĢ Tip Projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiĢtir. Tip
Projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla
modellenmesi suretiyle geliĢtirilmiĢtir.
Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli)
Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan
atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere
sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluĢumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık
miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluĢumlarına geçilememektedir. Atık akıĢı içerisinde
oluĢumdan bertarafa kadar geçen süreçte, atık ayırma, iĢleme, arıtma v.b. amaçlarla
kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iĢletmeye
alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça
çeĢitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer
almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan Tip Projelerin
kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun Tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli
depolanan miktarlara geçilmesi projenin kritik bileĢeni niteliğini taĢımaktadır.
Önemli diğer bir husus, Tip Projelerin hem Türk hem AB mevzuatına uygun bir sistem
geliĢtirilmesi amacıyla hazırlanmıĢ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm Belediyeleri
ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada
Türkiye‘nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların
sağlanmasını, hem de ekonomik isletilebilirliği test ettiği için Tip Projelerin kullanılması
oldukça uygun düĢmektedir.
Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut Birlik yapıları ile sızıntı suyu
hesaplamalarına esas teĢkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak
Birlikler açısından henüz yeni yapılanma aĢamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde
Belediyelerin kapasite geliĢtirilmesi ve kadroların iyileĢtirilmesi sağlandıkça, teknik, idari, mali
ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiĢ
olan Atık Birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir
optimuma ulaĢılacağı düĢünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaĢılana kadar, bir baĢka
deyiĢle her bölgede yerel bazda planlama çalıĢmaları yapılıncaya dek, Tip Projeler
Belediyeler ve Belediye Birlikleri için bir yol haritası niteliği taĢımaya devam edecektir.
Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik
yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama
tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun Atık Birlikleri
arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için
bir değiĢiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıĢılacaktır; ancak netice
itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızın suyu kirlilik yükü hesabı
içerisine dahil edilmiĢ olmasıdır.
Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları
Havza dahilinde oluĢan katı atık sızıntı suları aĢağıdaki Ģekilde hesaplanmıĢtır.
Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıĢtır:
1. Düzensiz Depolama Alanları için;
Mevcut Düzensiz Depolama Alanları
Kapatılan (rehabilite edilen) Düzensiz Depolama Alanları
2. Düzenli Depolama Alanları için;
Mevcut Düzenli Depolama Alanları
ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları
Düzensiz Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları
Mevcut Düzensiz Depolama Alanları:
Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debileri yıllık ortalama yağıĢ yükseklikleri
kullanılarak hesaplanmıĢtır;
Sızıntı Suyu Debisi (m3/yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m2)* Yıllık Ortalama YağıĢ
Yüksekliği(m/yıl)
Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki yağıĢ
verileri kullanılmıĢtır.
Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıĢmaları ile tespit edilmiĢtir.
Saha çalıĢmaları ile belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola
çıkılarak, oluĢması muhtemel atık miktarı için gerekli alanlar hesaplanmıĢtır. Hesaplanan bu
değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir.
ÇalıĢma il bazlı yapılmıĢtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, Ġle ait tek
bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir.
Yapılan Kabuller:
Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65
azalacağı kabul edilmiĢtir. (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma
Faktörü: 0,35)
Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama Alanı
Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl)* 0,35
Depolama alanı kapatıldıktan sonra, 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam
edilecektir.
Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra oluĢan sızıntı suyunun %50‘
sinin toplanabileceği kabul edilmiĢtir.
Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama
Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) * 0,35 * 0,50
Sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre yükünün, depolama alanı kapatıldıktan
sonraki 20 yıl için %50‘ sine ineceği kabul edilmiĢtir.
Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) =
Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,50
Sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre yükünün, depolama alanı kapatıldıktan 20
yıl sonra %5‘ ine ineceği kabul edilmiĢtir.
Depolama Alanı Kapatıldıktan 20 yıl Sonra KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) =
Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05
Sızıntı suyunun toplanmayan kısmının yayılı kaynak olduğu kabul edilmiĢtir.
Yayılı Kaynak Olan Sızıntı Suyu Miktarı = OluĢan Sızıntı Suyu Miktarı – Toplanan
Sızıntı Suyu Miktarı
Düzensiz depolama alanlarının kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından
belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır.
OluĢan sızıntı suyu ile toplanan ve yayılı kaynak olan kısımların yüzdelik dağılımları,
depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için aĢağıdaki ġekil 100‗deki
gibidir;
Kapatılmadan Önce
(2011/2016‘ya kadar)
Kapatıldıktan Sonra
(2011/2016-2040)
OluĢan Sızıntı Suyu
(%100)
OluĢan Sızıntı Suyu
(%35)
Toplanan Sızıntı Suyu
(%0)
Yayılı Kaynak
(%100)
Toplanan Sızıntı Suyu
(%17,5)
Yayılı Kaynak
(%17,5)
ġekil 100: OluĢan ve Toplanan Sızıntı Suyu Yüzdelik Dağılımları
Yapılan kabullerce kirletici parametre konsantrasyonları hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ,
BOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 84‘te verilmiĢtir;
Tablo 84: Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları
Konsantrasyon (mg/L)
2010'a kadar
2010-2030
2030-2040
KOĠ
5000
2500
250
BOĠ
1500
750
75
TN
400
200
20
TP
10
5
0,5
Kaynak: ÇOB, Katı Atik Ana Planı, 2006
Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları:
Artık kullanılmayan, kapatılmıĢ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla
ıslah olduğu kabul edilmiĢtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda
dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1‘lik emniyet
katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıĢ yük %10 oranında arttırılmıĢtır.
Düzenli Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları
Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eĢdeğer
nüfusları kullanılmıĢ olup, Katı Atık Ana Planı‘nı esas alan birlikler ve tip proje atık
akıĢlarından faydalanılmıĢtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iĢleme ve bertaraf
tesisleri iĢletmeye alınma tarihleri büyükĢehir belediyeleri için Tablo 85 ‗te, diğer belediyeler
için Tablo 86 ‗da özetlenmektedir.
3b
ATM/ /Atık
Kumbaraları
2010 (20%)
2010
2008 /
2010
2010 /
2015
2013 2017
2008 /
2009
2008 / 2011
2015 (30%)
2015
2010 /
2015
2015 /
2020
2022
2011 /
2016
2011 / 2016
2012 (20%)
2012
2008 /
2009
2008 / 2011
2012
2010 /
2015
2010 /
2015
2018
2012 (30%)
2008 /
2010
2008 /
2010
2019
2011
2009 / 2011
2015 (20%)
2015
2010 /
2015
2015 /
2020
2022 2023
2011 /
2016
2012 / 2016
2013 (20%)
2013
2008 /
2010
2015 /
2020
2019
2012
2008 / 2011
2014
(100%)
2014
2010 /
2015
2015 /
2020
-
2011 /
2016
2012 / 2016
Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006)
Ġ&Y Geri DönüĢümü/
Biyometanizasyon
Düzenli
Depolama
3a
Termal DönüĢüm
(Yakma/ Gazifikasyon)
2c
Kırsal
2b
Kentsel
2a
MGT
1b
Ġstanbul, Ġzmir
(BüyükĢehirler)
Marmara/Ege
Diğer BüyükĢehir
Belediyeleri
Ankara
(BüyükĢehir)
Antalya/Ġçel
(Turistik Ģehirler)
Karadeniz/Akdeniz/
Ġç Anadolu Diğer
BüyükĢehir
Belediyeleri
Gaziantep
(BüyükĢehir)
Doğu /Güney Doğu
An.
Diğer BüyükĢehir
Belediyeleri
Ayrı toplama /
KompostlaĢtırma
(Kentsel)
1a
Tanım
Bölge
Tablo 85: BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı
Ayrı toplama /
KompostlaĢtırma
(Kentsel)
MGT
Kentsel
Kırsal
Düzenli
Depolama
Ġ&Y Geri
DönüĢümü/
Biyometanizasyon
ATM/Atık
Kumbaraları
Tablo 86: BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı
1c
Marmara/Ege
(BüyükĢehirler hariç)
2015 (100%)
2015
2010 /
2015
-
2016
2014 / 2020
2d
Karadeniz
2015 (100%)
2015
2010 /
2015
-
2016
2016 / 2020
2e
Akdeniz/Ġç Anadolu
2015 (50%)
2015
2010 /
2015
2015 /
2020
2011
2012 / 2016
2020 (100%)
2020
2015 /
2020
-
2016
2017 / 2020
-
-
2015 /
2020
-
2016
2017 / 2020
Tanım
Bölge
3c
3c
Doğu /Güney Doğu
An.* - ikili toplamalı
Doğu /Güney Doğu
An.- ikili toplamasız
* Elazığ, Iğdır, Malatya, Van
Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006)
Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı
kapasitelerde devreye giren atık iĢleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan
nüfus artıĢı ve ekonomik geliĢmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan
yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir.
Yapılan Kabuller:
1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak
kabul edilmiĢtir.
2. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık
3. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı
ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiĢtir.
4. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık
5. Kapatılan hücreler için yağıĢ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiĢtir.
6. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya
devam edilecektir (örn. 20+ 10 yıl).
7. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre
konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50‘sine, ikinci 5 yıl %5‘ine ineceği kabul
edilmiĢtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıĢtır.
8. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiĢ
olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır.
Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, TN ve TP
konsantrasyonları Tablo 87 „de verilmiĢtir.
Tablo 87:Düzenli Depolama Tesisleri Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları
Konsantrasyon (mg/l)
2010'a kadar
2010-2030
2030-2040
KOĠ
4000
2000
500
TN
1000
500
100
TP
10
10
1
Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006
ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları
Katı atık ana planını esas alan Birlikler ve Tip Projeler‘ den faydalanılmıĢtır. Bölge için söz
konusu Tip Projeye ait baĢlangıç tarihleri ve atık miktarları kullanılmıĢtır. Ġlçelerin 2010 yılı
eĢdeğer nüfusları kullanılarak hesaplamalar yapılmıĢtır.
Tip Proje 7, 8 ve 9‘un hedef aldığı birlikler için;
1. Düzenli Depolama Alanları‘nın 2011-2030 yılları arasında iĢletimi söz konusudur.
2. 20 yıllık iĢletimi planlanan depolama alanları 2‘Ģer hücreden oluĢmaktadır. Toplam
Depolama Alanı 100000 m2 dir.
Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 88‘de verilmiĢtir.
Tablo 88: Hücre Alanları ve Ömürleri (1)
Hücreler
2
Alan (m )
Ömür (yıl)
1. Hücre
50.000
10
2. Hücre
50.000
10
Toplam
100.000
20
Tip proje 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15 ve 16‘ nın hedef aldığı birlikler için;
1. Düzenli Depolama Alanları‘nın 2016-2030 yılları arasında iĢletimi söz konusudur.
2. ĠĢletim süresi 20 yıl‘dır. Toplam Depolama Alanı 100000 m2 dir.
3. Düzenli Depolama Alanlarının, büyük Ģehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için
2‘Ģer hücreden oluĢtuğu kabul edilmiĢtir.
Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 89‘da verilmiĢtir.
Tablo 89: Hücre Alanları ve Ömürleri (2)
2
2
Hücreler
Alan (m )
Ömür (yıl)
Hücreler
Alan (m )
Ömür (yıl)
1. Hücre
50.000
7
1. Hücre
20.000
3
2. Hücre
50.000
8
2. Hücre
20.000
3
3. Hücre
20.000
3
4. Hücre
20.000
3
5. Hücre
20.000
3
Toplam
100.000
15
Toplam
100.000
15
Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan, Ġle
ait 1975-2009 yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıĢtır.
2030 yılı itibari ile kapatılacak olan depolama alanlarından kaynaklanacak sızıntı suları
2040‘a kadar (10 yıl süreyle) toplanacak ve arıtılacaktır.
Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin ise alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde
(2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıĢtır.
Mevcut Düzenli Depolama Alanları
Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve
alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıĢmalarından temin edilmiĢtir.
Sızıntı suyu hesapları ilçenin dahil olduğu Birliğe ait Tip Proje‘deki baĢlangıç tarihine kadar
(2011 ya da 2016) saha çalıĢmalarında edinilen bilgilerle yapılmıĢtır. Daha sonraki yıllar için
ise Tip Proje verileri kullanılmıĢtır.
Kirletici parametre konsantrasyonlarının Depolama Alanı kapatıldıktan sonra yani 2030-2040
yılları için 2030‘daki debi ve konsantrasyon değerlerinde kalacağı varsayılmıĢtır.
Özel Durumlar:
Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en
fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiĢtir.
Katı Atık Ana Planı‘nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir Düzenli
Depolama Alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baĢlangıç
yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıĢ, tip proje baĢlangıç tarihlerinden
sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiĢtir.
Burdur Havzası hesaplamaları yapılırken,
Burdur Katı Atık Yönetim Birliğinin Düzenli Depolama (DD) Tesisinin 2011‘de
faaliyete geçeceği, 2011 yılından itibaren Tip Proje 7‘e göre faaliyetine devam
edeceği öngörülerek hesap yapılmıĢtır.
Isparta Batı Katı Atık Yönetim Birliğinin Düzenli Depolama (DD) Tesisinin 2006‘dan
beri faaliyette olduğu, 2011 yılından itibaren Tip Proje 8‘e göre faaliyetine devam
edeceği varsayılarak hesap yapılmıĢtır.
Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler
Katı atık sızıntı sularından kaynaklanan noktasal kirletici yüklerin yıllara göre değerleri Tablo
90‘da özetlenmiĢtir.
Tablo 90: Burdur Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri
Yıllar
Ortalama sızıntı
Ortalama sızıntı
suyu debisi
suyu debisi
3
3
KOĠ
TN
TP
m /yıl
m /ay
ton/yıl
ton/yıl
ton/yıl
2010
37.284
3.107
149
37
0,373
2020
78.497
6.541
276
58
0,659
2030
89.513
7.459
320
69
0,769
2040
89.513
7.459
263
64
0,656
Burdur Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri,
KOĠ için 149, Toplam N için 37, Toplam P için ise 0,37 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı
Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye
alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük
değeri KOĠ için 276, Toplam N için 58, Toplam P için ise 0,66 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten
itibaren 2040 yılına doğru yavaĢ bir azalma olması beklenmektedir.
6.2.2.4 Noktasal Kirlilik Yüklerin Değerlendirilmesi
Bu bölümde kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik
yüklerinin değerlendirilmesi yapılmıĢtır. Katı atık depolama alanlarından kaynaklanan
noktasal yükler havzaya ulaĢan noktasal yüklere dahil edilmemiĢtir. Düzenli depolama
alanlarından ve rehabilite edilmiĢ düzensiz depolama alanlarından gelen sızıntı sularının
belirli bir arıtmadan geçtikten sonra kentsel AAT‘de arıtılacağı dolayısıyla havzaya
ulaĢmayacağı varsayılmıĢtır.
Noktasal Toplam Azot Yükleri
Tablo 91‘de Burdur Havzası‘nda yer alan illerin Havza içersinde kalan kısımlarından
kaynaklanan noktasal Toplam Azot yüklerinin yıllara göre değiĢimi verilmektedir. ġekil 101
ve ġekil 102 „de ise havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir.
Tablo 91: Burdur Havzası Noktasal Azot Yükleri
Kentsel ve Endüstriyel
Noktasal TN Yükleri
Isparta
Burdur
Denizli
Afyonkarahisar
Toplam
Kentsel
48
193
16
35
293
Endüstriyel
8
12
0,42
4
25
Toplam
57
205
17
39
318
Kentsel
46
121
17
32
215
Endüstriyel
7
7
0,36
2
17
Toplam
53
128
18
34
232
Kentsel
59
149
23
41
272
Endüstriyel
6
6
0,33
2
15
Toplam
65
156
23
43
287
Kentsel
70
172
28
48
318
Endüstriyel
6
6
0,29
2
13
Toplam
76
178
28
50
332
(ton/yıl)
2010
2020
2030
2040
ġekil 101: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TN Yük Dağılımı
ġekil 102: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi
Noktasal Toplam Fosfor Yükleri
Tablo 92‟de Burdur Havzası yıllara göre noktasal Toplam Fosfor yükleri verilmektedir. ġekil
103 ve ġekil 104 „te havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir.
Tablo 92: Burdur Havzası Noktasal Fosfor Yükleri
Noktasal TP Yükleri
Isparta
Burdur
Denizli
Afyonkarahisar
Toplam
Kentsel
9
36
3
6
54
Endüstriyel
0,54
0,66
0,03
1,88
3
Toplam
9
36
3
8
57
Kentsel
11
22
4
8
45
Endüstriyel
0,49
0,52
0,02
1,42
2
Toplam
12
22
4
9
47
Kentsel
13
25
5
9
53
Endüstriyel
0,44
0,47
0,02
1,28
2
Toplam
14
26
5
10
55
Kentsel
15
29
6
10
60
Endüstriyel
0,39
0,41
0,02
1,14
2
Toplam
15
30
6
11
62
(ton/yıl)
2010
2020
2030
2040
ġekil 103: Burdur Havzası 2010 Yılı Toplam TP Yük Dağılımı
ġekil 104: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Fosfor Yükü DeğiĢimi
Noktasal KOĠ Yükleri
Tablo 93‘te Burdur Havzası yıllara göre noktasal KOĠ yükleri verilmektedir. ġekil 105 ve
ġekil 106‟da havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir.
Tablo 93: Burdur Havzası Noktasal KOĠ Yükleri
Noktasal KOĠ Yükleri
Isparta
Burdur
Denizli
Afyonkarahisar
Toplam
(ton/yıl)
2010
2020
2030
2040
Kentsel
495
1014
138
383
2030
Endüstriyel
173
776
9
456
1414
Toplam
668
1790
146
840
3444
Kentsel
149
786
57
103
1094
Endüstriyel
141
133
7
76
357
Toplam
290
919
64
179
1451
Kentsel
171
916
67
118
1272
Endüstriyel
127
120
7
68
321
Toplam
298
1036
73
186
1593
Kentsel
188
998
74
129
1388
Endüstriyel
113
106
6
61
286
Toplam
300
1104
79
190
1674
ġekil 105: Burdur Havzası 2010 yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı
ġekil 106: Burdur Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam KOĠ Yükü DeğiĢimi
Noktasal kirleticiler, yerleĢim yerlerinde yaĢayan kiĢilerden kaynaklanan evsel atıksular,
havza sınırları içerisinde kalan alanda faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı
ortama deĢarj yapan endüstriyel tesis atıksuları kapsamaktadır. ġekillerde görüldüğü üzere,
noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya kentsel yük
sahiptir. Özellikle endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel yüklerden daha fazla olması
beklenirken, bu durum Burdur Havzası‘nda tam tersidir. Havzada yoğun bir sanayileĢmenin
mevcut olmaması bu durumun sebeplerinden biridir.
Noktasal kirlilik kaynaklarından gelen tüm parametrelerde 2020 yılında ani bir düĢüĢ
görülmektedir. Bunun sebebi ise 2020 yılından itibaren tüm yerleĢim yerlerinde kentsel atıksu
arıtma tesislerinin iĢletmeye alınacağı tahminleridir. Kentsel kirliliğin arıtımı konusundaki bu
ani değiĢim sebebiyle 2020 yılında tüm parametrelerde 2010 yılına göre ani bir düĢüĢ ve
sonrasında nüfus artıĢına bağlı olarak zaman içerisinde yavaĢ bir artıĢ öngörülmektedir.
6.2.3.
Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri
Su kaynaklarındaki kalitenin iyileĢtirilmesi ve korunması için noktasal kirleticilerin yanı sıra,
su ve havza kirlenmesi üzerinde büyük etkisi olan yayılı kirleticilerin belirlenmesi ve kontrolü
de son derece önemlidir. Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olması bu
kirleticilerin dikkate alınmasının gerekliliğini bir kat daha arttırmaktadır. Yayılı kirletici
kaynaklardan oluĢan en önemli kirlilik parametreleri azot ve fosfor gibi besi maddeleridir. Besi
maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik
kontrol senaryolarına göre çalıĢtırılmasında temel kirlilik girdilerini teĢkil etmektedir. Ayrıca su
kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleridir.
Yayılı kirlilik, kentsel ve kırsal alanlardaki arazi kullanım faaliyetleri ve atmosferdeki kirletici
emisyonlarından (ısınma ve endüstriyel üretim gibi etkenler sonucunda) kaynaklanan, alıcı
ortama iklimsel ve meteorolojik koĢullar (yağmur ve karların erimesi) ile coğrafi ve jeolojik
koĢullara bağlı olarak kesikli Ģekilde oluĢan, çeĢitli ortamlar (hava su, toprak) boyunca
karmaĢık taĢınım ve dönüĢüm reaksiyonları sayesinde havza veya alt havzalara
ulaĢmaktadır (Özalp, 2009).
Bu çalıĢmada, havzadaki baĢlıca yayılı kirletici kaynaklar;
Arazi kullanımı (orman alanları, çayır-mera alanları, kentsel-kırsal yerleĢim alanları,
kıta içi su alanları),
Tarımsal faaliyetler (gübre kullanımı),
Hayvancılık faaliyetleri,
Atmosferik taĢınım (trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonlarından
kaynaklanan kirlenme),
Katı atık depolama faaliyetleri (düzensiz depolama alanı sızıntı suları),
Foseptik (sızdırmalı) çıkıĢ suları,
Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı)
olarak sınıflandırılmıĢtır.
Bu çalıĢmada yukarıdaki baĢlıklar dikkate alınarak kirletici yükler hesaplanmıĢtır.
Hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeĢitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman
Bakanlığı, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluĢturulan resmi veriler
kullanılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamaları, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında
yapılmıĢtır. 2010 yükleri hesaplanarak alansal dağılımları verilmiĢtir, sonrasında 2020, 2030,
2040 yılları için tahminler yapılmıĢtır.
6.2.3.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler; Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan temin edilen
CORINE veritabanı yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin,
literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılması sonucu yapılmıĢtır. Kullanılan literatür
verisi (Dahl ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 94‘te verilmiĢtir.
Tablo 94: Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler
Birim Yükler (kg/ha.yıl)
Yayılı Kaynak
Toplam N
Toplam P
Orman Alanları
2
0.05
Çayır ve Meralar
5
0.10
Kentsel Alan
3
0.50
Kırsal Alan
9.5
0.90
Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıĢtır.
Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt
sınıfları ile birlikte kullanılmıĢtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıĢ sularından kaynaklanan
yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte
dikkate alınmıĢtır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; kullanılan
CORINE verileri 2006 yılına ait olduğundan arazi kullanımının, bu tarihten itibaren
değiĢmediği/değiĢtirilmediği (Örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul
edilmiĢtir. Burdur havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsa alan
yüzeysel akıĢ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal N ve P haritaları, ġekil 107 ve
ġekil 108‘de gösterilmiĢtir.
ġekil 107: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü Dağılımı
ġekil 108: Burdur Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü Dağılımı
ġekil 34‘teki arazi kullanım haritası ile ġekil 107 ve ġekil 108‘deki TN ve TP yükleri birlikte
incelendiğinde, havza arazi kullanımına bağlı olarak orman alanları, çayır ve mera, kırsal –
kentsel alanların etkisiyle N ve P yüklerinin Burdur ve YeĢilova sınırlarında en yüksek değeri
aldığı görülmektedir. Bu bölgelerde N ve P yükleri sırasıyla 50 – 200 ton/yıl, 1 – 6 ton/yıl
mertebelerindedir.
6.2.3.2.
Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür
olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiĢiklik göstermektedir. Her bir
havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine çekim sonrası
arda kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıĢ ve yeraltı suyuna karıĢma
ile geçeçeği varsayımıyla hesaplama yapılmıĢtır. Burdur Havzası‘nda, gübre kullanımından
kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl
Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi
kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıĢtır. ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan,
CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının alansal değeri hesaplanmıĢ;
2005-2007 yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen havzada gübrelenen arazi değeri,
ilçenin havzada kalan oranı ile çarpılarak havzada gübrelenen alan değeri hesaplanmıĢtır.
ĠLEMOD verisi saf N ve saf P2O5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarından
tarım arazilerine uygulanan TN ve TP miktarı belirlenmiĢitr.
Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiĢmektedir ve
uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür.
Ürün bünyesine alınma oranları iklim koĢullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere,
uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye
alma oranları uygulanan azotun %40-80‘i fosforun ise %5-20‘i arasında değiĢmektedir. Daha
fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve
yüzeysel akıĢ sebebiyle oluĢan kayıplar, uygulanan fosforun %0,5–5‘i, azotun ise %5-30‘u
arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000).
Bu çalıĢmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıĢmalarda eĢgüdümün sağlanması
amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan ―Büyük Melen Havzası Entegre Koruma
ve Su Yönetimi Master Planı‖ çalıĢmasında olduğu gibi, N için %50, P için ise %20
seçilmiĢtir. Azotun %35‘ inin ve fosforun %75‘inin buharlaĢma, nitrifikasyon- denitrifikasyon
prosesi ve toprakta P adsorpsiyonu gibi taĢınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiĢtir.
Böylece, toprakta oluĢan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan azotun %15‘i, fosforun ise
%5‘inin alıcı ortama ulaĢtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı
yükler hesaplanmıĢtır.
Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında,
Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eĢit kullanıldığı kabul edilmiĢtir.
Yıllık olarak verilen veya satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından
kullanıldığı kabul edilmiĢtir.
Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiĢtir.
Burdur Havzası için oluĢturulmuĢ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları,
N ve P için sırasıyla ġekil 109 ve ġekil 110‘da gösterilmiĢtir.
ġekil 109: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı
ġekil 110: Burdur Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı
ġekil 109 ve ġekil 110 birlikte değerlendirildiğinde; tarımsal faaliyetin yoğun olduğu Burdur Ġl
merkezi ile YeĢilova Ġlçesi‘nde gübre kullanımından kaynaklanan N ve P yayılı yüklerinin en
fazla olduğu görülmektedir. N değeri Burdur Ġl merkezi ile YeĢilova ilçesi sınırlarında 500 –
1000 ton/yıl iken, P değeri Burdur Ġl merkezinde 200 ton/yıl değerinden yüksek, YeĢilova
Ġlçesi sınırlarında 100 – 200 ton/yıl mertebelerindedir.
Tablo 95‘te Burdur Havzası‘nda tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim
kullanım değerleri, Ülkemizdeki diğer havzalarla birlikte karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir.
Burdur Havzası için elde edilen 32,9 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri, literatürde verilen 10-40
kg/ha.yıl aralığında kalmakla birlikte; fosforlu gübre için elde edilen 5,8 kg/ha.yıl değeri,
literatürde verilen 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığından yüksektir. Bu durum, havzada fosforlu gübre
kullanımının kısıtlanması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.
Tablo 95: Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları
Havza
Toplam Tarım Alanı (ha)
Ort. N Kullanımı
Ort. P Kullanımı
(kg/ha.yıl)
(kg/ha.yıl)
K.Menderes
288.991
7,7
0,6
Burdur
258.521
32,9
5,8
B.Menderes
1.136.272
17,4
3,1
Ceyhan
1.081.383
10,8
2,0
Kızılırmak
4.390.386
10,4
1,3
Konya Kapalı
2.484.125
14,5
1,8
K.Ege
385.367
6,1
2,3
Marmara
837.666
16,9
1,9
Seyhan
877.487
23,5
5,5
Susurluk
982.185
20,5
2,2
YeĢilırmak
1.624.392
7,0
1,2
6.2.3.3.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir tarım sektörü durumundadır. Hayvancılık
faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta;
geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye
dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı N ve P yükleri de
havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıĢkıları doğal gübre olarak
kullanıldıklarında, ortama yayılan azot ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü,
beslenme alıĢkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda
değiĢkenlik göstermektedir. Bu yüzden, birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür.
Burdur Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık olarak üç
kategoride (büyükbaĢ, küçükbaĢ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan
sayılarının; literatürden elde edilen birim hayvan yükleri ile çarpılması ile hesaplanmıĢtır.
Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel
yükler hesaplanmıĢtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıĢ ve
gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan yayılı yükün N için (%15; P için %‘inin alıcı ortama
ulaĢabileceği kabul edilerek hesaplar yapılmıĢtır. Yayılı yüklerin hesabında kullanılan
katsayılar Tablo 96‘da gösterilmiĢtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007;
Öztürk, 2008)
Tablo 96: Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları
Azot (kg/ton
Hayvan Kategorisi
hayvan
ağırlığı/gün)
Fosfor
(kg/ton
N Kaybı
P Kaybı
hayvan
(kg/hayvan/yıl)
(kg/hayvan/yıl)
ağırlığı/gün)
BüyükbaĢ (Ġnek,Sığır)
0,30
0,10
8,2
0,91
KüçükbaĢ (Koyun,Keçi)
0,42
0,06
1,0
0,05
Kümes Hayvanı (Tavuk)
0,52
0,22
0,06
0,008
Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında;
BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaĢ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul
edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiĢtir.
Hayvanların havzada kalan ilçelerde eĢit olarak dağıldığı kabul edilmiĢtir.
Burdur Havzası için oluĢturulmuĢ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük
haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 111 ve ġekil 112‘te gösterilmiĢtir.
ġekil 111: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü Dağılımı
ġekil 112: Burdur Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P yükü Dağılımı
ġekil 111 ve ġekil 112 birlikte değerlendirildiğinde, Burdur Havzası‘nın her bölümünde
hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı ancak en fazla faaliyetin Burdur il merkezinde yapıldığı
görülmektedir. Havzada hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan en büyük yayılı N yükü
Burdur il merkezinde 300 ton/yıl değerinden büyük olup bunu 100 – 200 ton/yıl değeri ile
YeĢilova ilçesi izlemektedir. Bu yerleĢimlerde yayılı P yükü değeri 10 – 50 ton/yıl
mertebesindedir.
6.2.3.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar,
motorlu taĢıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olan baĢlıca kaynaklardır. Bu
kirleticiler, hava kirliliğine sebep olmasının yanı sıra yağmur ile yıkanarak havzadaki su
kaynaklarını da kirletmektedir.
Bu projede, havzadaki su kaynaklarında ötrofikasyona sebep olan azot ve fosfor kirliliği
incelenmiĢtir. Gerek ısınma ve endüstri kaynaklı, gerekse trafik kaynaklı emisyonların
genelinde atmosferik birikiminden fosfor yükü oluĢmamaktadır. Bu nedenle, atmosferik
birikim açısından kirletici olarak NOx ve NH3 parametreleri değerlendirilmiĢtir.
Atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı N yükünün hesabında;
Sanayi ve evsel kaynaklı kirleticiler hesaba katılmıĢtır,
ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için,
836 mm/m2 yıllık ortalama yağıĢ için NO3 ve NH3‘ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi
sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıĢtır,
Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıĢ bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama
yağıĢla orantılı olarak değiĢecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır.
Burdur Havzası‘nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıĢ değerleri, Melen Havzası
yağıĢ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki
atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı N yükü hesaplanmıĢtır,
Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eĢit yağıĢ aldığı kabul
edilmiĢtir.
Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5‘ine uygulanmıĢtır. Her bir ilçe ve
havzayı paylaĢan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiĢtir.
Bu çalıĢmada, trafikten kaynaklı emisyonlar ile hava kirliliği ile oluĢan karbon esaslı kirlenme
hesaba katılmamıĢtır. Ancak, özellikle karayollarının ve Ģehir içi trafiğin yoğun olduğu
bölgelerde trafikten kaynaklı egzoz gazları ve karayolunda oluĢan tozların su havzaları
açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu öngörülmektedir.
Havzaya atmosferden taĢınan kirliliğin sadece N için değil hidrokarbonlar, ağır metaller, toz
gibi hava kirliliğinin tüm yönleriyle incelenmesi envanter, ölçüm ve modelleme çalıĢmalarını
gerektiren uzun ve karmaĢık bir süreç olduğundan bu proje kapsamında dahil edilmemiĢtir.
Nehir
havzaları
yönetim
planı
hazırlanırken
atmosferik
taĢınımın
detaylı
olarak
incelenmesinin gerekli olduğu düĢünülmektedir.
Burdur Havzası için, atmosferik taĢınım ile oluĢan TN yükü dağılımı ġekil 113‘te verilmiĢtir.
ġekil 113: Burdur Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan TN yükü Dağılımı
Atmosferik taĢınımdan kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları ilçelerin alansal dağılımı,
endüstriyel faaliyetler, fosil yakıt kullanımı, trafik kaynaklı emisyonlar dikkate alındığında en
fazla kirliliğin Burdur ve YeĢilova‘da olduğu görülmektedir.
6.2.3.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Havzadaki yerleĢimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal
yerleĢimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız foseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Foseptik
çıkıĢ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıĢmada, foseptiklerden
kaynaklanan yayılı yükleri; foseptik kullanan yerleĢim yerlerinin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları ve
20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği‘nde verilen kiĢi
baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Tebliğ‘de yer almayan,
nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise,
nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin
edilmiĢtir. Buna göre Kentsel AAT Tebliği ve Tchobanoglous ve Burton (1991)‘de verilen tipik
konsantrasyonlar dikkate alınarak belirlenen ve yük hesaplamalarında kullanılan kiĢi baĢı
günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 73‗te (Bölüm 6.2.2.1) verilmektedir.
Foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında;
OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıĢ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı
Eylem Planı gereğince 2017‘ye kadar AAT olmayan yerleĢim yeri kalmayacağı kabulü
ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıĢtır.
Foseptik
bilgileri,
saha
çalıĢmalarında
elde
edilen
bilgiler
doğrultusunda
oluĢturulmuĢtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inĢaat halinde olan tüm
yerleĢim birimlerinde foseptik olduğu kabul edilmiĢtir.
Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor
için %30 olarak alınmıĢtır.
Burdur Havzası için foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġeki 114 ve ġekil
115‘te gösterilmiĢtir.
ġekil 114: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan TN Yüküm Dağılımı
ġekil 115: Burdur Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı
6.2.3.6.
Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri
Burdur havzasında yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıĢ ve arazi drenajı sonucu
ile kaynaklanan yayılı yükler, ġekil 116 ve ġekil 117‘de gösterilmiĢtir. Düzenli depolama
alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın AAT‘ne taĢındığı
düĢünülerek yayılı yük hesaplamalarına dahil edilmemiĢtir. Sızıntı suyu hesabına iliĢkin
detaylı açıklamalar Bölüm 6.2.2.3‘te anlatılmıĢtır.
ġekil 116: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü Dağılımı
ġekil 117: Burdur Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü Dağılımı
Burdur Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri,
KOĠ için 149, Toplam N için 37, Toplam P için ise 0,37 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı
Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye
alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük
değeri KOĠ için 276, Toplam N için 58, Toplam P için ise 0,66 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten
itibaren 2040 yılına doğru yavaĢ bir azalma olması beklenmektedir.
6.2.3.7.
Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi
Yapılan hesaplamalar sonucunda tahmin edilen yayılı kirletici yüklerinin TN ve TP olarak
önce havza bazında ardından havzayı oluĢturan illerdeki dağılım Ģekil ve tablolar üzerinde
gösterilmiĢtir.
Yayılı Toplam Azot Yükleri
Havzada yer alan illerde yayılı kirletici kaynaklardan gelen TN yükleri Tablo 97‘de Ġl bazında
dağılımları ġekil 118 – 121 ‗de verilmiĢtir.
Tablo 97: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN yükü Dağılımı
Toplam
Toplam
Toplam
Sızıntı
Arazi
Gübre
Suyu N
Kullanımı N
Yükü
Toplam
Toplam
Toplam
Atmosferik Hayvancılık
Foseptik
Toplam
Yayılı N
TaĢınım N
Yayılı N
Yayılı N
Yayılı N
Yükü
Yükü
Yükü
Yükü
Yükü
(ton/yıl)
(ton/yıl)
(ton/yıl)
(ton/yıl)
(ton/yıl)
(ton/yıl)
(ton/yıl)
Afyonkarahisar
21
116
152
27
204
3
522
Burdur
17
408
2.260
89
1.089
10
3.874
Denizli
12
293
2.748
17
373
5
3.448
Isparta
16
210
147
36
249
5
662
TOPLAM
66
1.027
5.306
169
1.915
23
8.506
ĠLLER
ġekil 118: Afyonkarahisar Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı
ġekil 119: Burdur Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı
ġekil 120: Denizli Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı
ġekil 121: Isparta Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı
Ġller bazında yayılı N yüküne bakıldığında Afyonkarahisar toplamında ve Isparta toplamında
hayvancılık faaliyetlerinin, Burdur toplamında ve Denizli toplamında tarımsal faaliyetlerin,
etkili olduğu görülmektedir.
Burdur Havzası Toplam Yayılı N yükleri Dağılımı ġekil 122‘de verilmiĢtir.
ġekil 122: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı
Havza genelinde bakıldığında yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve
hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu
Ģekillere göre, N yükü açısından %62 ile baĢı çeken tarımsal gübre yükünü, %23 ile
hayvansal atıkların geldiği hayvan yetiĢtiriciliği ve %12 ile arazi kullanımından kaynaklanan N
yükü takip etmektedir. Atmosferik taĢınım ve sızıntı suyu yükleri, toplam N yayılı yükleri
açısından sadece %4‘lük bir paya sahiptir.
Burdur Havzası toplam yayılı N yükleri dağılım haritası ġekil 123‘te verilmiĢtir.
ġekil 123: Burdur Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılımı
Yayılı Toplam Fosfor Yükleri
Tüm havzadan gelen yayılı P yükleri Tablo 98‘te Ġl bazında dağılımları ġekil 124 – 127‗de
verilmiĢtir.
Tablo 98: Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükü Dağılımı
Toplam
Toplam
Sızıntı
Arazi
Suyu P
Kullanımı
Yükü
P Yükü
(ton/yıl)
(ton/yıl)
Afyonkarahisar
1
Burdur
Toplam
Toplam
Toplam
Gübre Yayılı
Hayvancılık
P Yükü
Yayılı P Yükü
(ton/yıl)
(ton/yıl)
3,4
42
20
0,5
67
0,4
11
504
110
1,4
628
Denizli
0,3
9,1
707
37
0,9
754
Isparta
0,4
5,1
33
17
0,9
57
TOPLAM
1,6
29
1.287
184
3,6
1.505
ĠLLER
Foseptik
Toplam
Yayılı P
Yayılı P
Yükü
(ton/yıl)
(ton/yıl)
ġekil 124: Afyonkarahisar Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı
ġekil 125: Denizli Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı
ġekil 126: Burdur Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı
ġekil 127: Isparta Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı
Burdur Havzası Toplam Yayılı N yükleri Dağılımı ġekil 128‘de verilmiĢtir.
ġekil 128: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı
Fosfor yükleri ile ilgili olarak, yüklerin çoğunluğunun tarımsal gübre kullanımını (%86) takiben
hayvancılıktan (%12) kaynaklandığı görülmektedir. Tarımsal alanlar, çayır ve meralar ile
ormanların P yükleri de % 2 mertebelerindedir.
Burdur Havzası toplam yayılı N yükleri dağılım haritası ġekil 129‘da verilmiĢtir. Yayılı yük
haritaları daha büyük ölçekte EK VII de verilmiĢtir.
ġekil 129: Burdur Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılımı
6.2.4.
Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi
Bölüm 6.2.2 ve 6.2.3‘te noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında
sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiĢ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri
yapılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamalarında, gelecekte havzada gerçekleĢtirilecek olan
koruyucu faaliyetler sebebiyle doğal yapının daha fazla bozulmasının önleneceği, bu sebeple
gelecek yıllarda kirlilik oluĢumunda bir iyileĢme olacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna bağlı
olarak su kaynakları üzerindeki baskıların azalması ve neticede su kalitesinde artıĢ
gerçekleĢmesi beklenmektedir. Noktasal ve yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu ile ilgili
öngörüler aĢağıda özetlendiği gibidir.
2017 yılına kadar, Belediye teĢkilatına sahip tüm yerleĢim yerlerinin AAT‘ne sahip
olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) foseptik kullanıyor olacaktır. Bu
nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edilerek, foseptiklerden
kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıĢtır.
Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiĢin hızlanması
sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli
gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı
yetiĢtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden
kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan
yetiĢtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre
% 20‘lik, 2030 yılı için % 30‘luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da % 40‘lık bir azalma
olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiĢtir (Stolze vd., 2000 - FAO,2002).
Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma endüstri tesislerinde AAT
kurulmasıyla ve mevcut AAT‘lerinin revize edilmesiyle sağlanacaktır.
Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve
Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baĢlanan
düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kirletici
konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Sızıntı suyu hesap yönteminde de
açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp
arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu
yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan
gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010
yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiĢtir. 2030 yılındaki
yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün % 50‘si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010
yılındaki yüklerin % 95 azalacağı Kabul edilerek hesaplanmıĢtır.
Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımının 2040 yılına kadar önemli oranda
değiĢmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan
yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir.
Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıĢmalar
yapılması gerektiğinden, atmosferik taĢınımla oluĢan yayılı kirlilik yükleri de 2040
yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir.
Yukarıdaki öngörüler dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen noktasal
ve yayılı kirletici yükler Tablo 99‘da görüldüğü gibidir.
Burdur Havzası‘nda oluĢan 2010 yılı yayılı ve noktasal TN yük dağılımı ġekil 130, TP yükleri
dağılımı ġekil 131, Noktasal ve yayılı TN yüklerinin yıllara bağlı değiĢimi ġekil 132, TP
yüklerinin yıllara bağlı değiĢimi ġekil 133‘te verilmektedir.
Tablo 99: Noktasal ve Yayılı Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Havzada Dağılımı
TOPLAM YÜKLER (ton/yıl)
ĠLLER
YILLAR
Toplam Azot (TN)
Toplam Fosfor (TP)
Noktasal
Yayılı
Toplam
Noktasal
Yayılı
Toplam
2010
57
662
719
9
57
66
2020
53
574
627
12
46
57
2030
65
530
596
14
41
54
2040
76
484
560
15
35
50
2010
205
3.874
4.078
36
628
664
2020
128
3.191
3.318
22
503
526
2030
156
2.850
3.006
26
442
468
2040
178
2.508
2.685
30
380
410
2010
17
3.448
3.465
3
754
757
2020
18
2.816
2.834
4
604
609
2030
23
2.501
2.524
5
530
535
2040
28
2.183
2.211
6
455
461
2010
39
522
561
8
67
75
2020
34
443
477
9
54
63
2030
43
402
445
10
47
58
2040
50
357
407
11
41
52
2010
317
8.506
8.824
57
1.505
1.562
HAVZA
2020
232
7.025
7.257
47
1.207
1.255
TOPLAMI
2030
287
6.284
6.571
55
1.059
1.114
2040
332
5.532
5.864
62
912
973
Isparta
Burdur
Denizli
Afyonkarahisar
ġekil 130: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı
ġekil 131: Burdur Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı
ġekil 132: Burdur Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi
ġekil 133: Noktasal ve Yayılı TN ve TP Yükleri Yıllara Bağlı DeğiĢimi
Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve katı atıklardan kaynaklanan
noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal
kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için
noktasal yüklerin oranı TN ve TP parametreleri bazında %4‘tür. Noktasal TN yükleri 2010
yılında 317 ton/yıl iken, 2040 yılında 332 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. TP yükleri bu 30 yıllık
bu zaman diliminde az bir artıĢla 57 ton/yıl dan 62 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. Noktasal
yüklerdeki bu küçük değiĢimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir
değiĢim söz konusudur. 2010 yılında 8.506 ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında 5.864
ton/yıl seviyesine inmekte; %31 oranında bir azalma söz konusudur. Yayılı TP yükü de
benzer Ģekilde 1.505 ton/yıl dan 912 ton/yıl değerine inmektedir.
7.
HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM
ÖNERĠLERĠ
7.1.
Baskı ve Etkiler
Baskı ve etki analizi, insani faaliyetlerin yüzey suları ve yeraltı suları üzerindeki etkilerini
inceler. Bu analiz, insan faaliyetleri nedeniyle, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nde yer alan
çevresel hedeflere ulaĢamama riskini taĢıyan yüzey ve yeraltı suyu kitlelerini tanımlamak için
pek çok disiplin yaklaĢımını ve farklı kaynaklardan alınan verileri bir araya getiren bütüncül
bir değerlendirmedir. Sanayi, tarım, turizm ve kentleĢme gibi etkinlikler ―insan faaliyetlerinden
kaynaklanan baskılar‖ olarak adlandırılmaktadır.
Havzaların genelinde, doğal baskılardan ziyade insan faaliyetlerinden kaynaklanan baskıların
ağırlıkta olduğu görülmektedir. Bu baskılar, çoğunlukla kirlilik yükleri olarak karĢımıza
çıkmaktadır. Evsel ve endüstriyel atıksu bazlı noktasal yükler, tam arıtması yapılmamıĢ veya
hiç arıtılmaksızın alıcı ortama yapılan deĢarjlardan kaynaklanmaktadır. Bu deĢarjlar yüzeysel
suları kirletmektedir. Yayılı yükler ise yüzeysel akıĢ yolu ile yüzeysel sulara veya dikey
hareketle topraktan sızma yolu ile yeraltı sularına ulaĢabilmekte ve özellikle besi maddesi
yükleri ile alıcı ortam kirlenmektedir. Etkiler ise, bu baskıların özellikle alıcı ortamda sebep
olduğu su kalitesinin bozulması gibi değiĢimlerdir.
Sular, evsel ve endüstriyel atıklarla kirlenmektedir. Atıksuların arıtılmadan su yataklarına
verilmesi, katı atıkların su alıcı ortamlarına atılması ile bilinçsizce yapılan zirai ilaçlama ve
gübrelemeden dolayı yerüstü suları kirlenmektedir. Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi
insan kaynaklı diğer faktörlerden çok daha fazladır. Sanayi kuruluĢlarının, atıksuları ile su
alıcı ortamlarının kirlenmesine, buna bağlı olarak toprak ve bitki örtüsü üzerinde tahribine yol
açtığı bilinmektedir. Zirai mücadele için yapılan ilaçlamalarda da, sular, havadaki ilaç
zerrelerinin rüzgarla sulara taĢınması veya tarım ilaçları üretimi yapan fabrikaların
atıksularının gerekli arıtma yapılmadan alıcı ortamlara verilmesi sebebiyle kirlenmektedir.
Diğer yandan kimyasal gübrelerin bilinçsizce ve aĢırı kullanımı da zamanla hem toprağı
çoraklaĢtırmakta, hem de sızma ve yüzeysel akıĢ sebebiyle yüzeysel sular ile yeraltı sularına
karıĢmaktadır. Sonuç olarak; doğal ve yapay gübreler, tarım ilaçları, ağır metaller, fenoller ya
da radyoaktif maddelerin çevre ortamına kontrolsüz olarak verilmesi halinde su kaynakları
direk ya da dolaylı olarak kirlenmektedir.
Proje kapsamında yapılan çalıĢmalarda havzanın %90‘ının atıksuyunun kanalizasyon
Ģebekesine bağlı olduğu ve % 48‘inin atıksuyunun AAT‘lerde arıtıldığı tespit edilmiĢtir. Burdur
Havzası‘nda 2010 yılı için 293 ton/yıl kentsel TN yükü, 54 ton/yıl kentsel TP yükü
oluĢmaktadır.
Burdur Havzası‘nda 2010 yılı için 25 ton/yıl endüstriyel TN yükü, 3 ton/yıl endüstriyel TP yükü
oluĢmaktadır.
7.1.1.
Isparta
Burdur Havzası‘nda yer alan ve Isparta Ġli‘ne bağlı olan Atabey, Keçiborlu ve Gönen
ilçelerinden yalnızca Keçiborlu‘ya bağlı Senir Belediyesi‘nde AAT bulunmaktadır. Senir
Belediyesi‘nde yer alan bu AAT doğru iĢletilemediğinden, atıksular, gerekli arıtma
yapılmaksızın Burdur Gölü arazisine verilmektedir. Ġl sınırlarındaki diğer yerleĢimlerden
kaynaklanan atıksular da benzer olarak doğrudan araziye ya da çevredeki akarsulara
verilerek, civar yerleĢimlerde yapılan hayvancılık ve tarım gibi faaliyetleri insan ve çevre
sağlığı açısından birer risk haline getirmektedir.
Burdur Gölü Arazisinde Otlayan Hayvanlar
Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıklarını, depolama alanına olan uzaklık ve maddi kaynak
yetersizliği nedenleriyle, Koçtepe Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi‘ne ulaĢtıramaması ve
yerinde kısmen düzensiz olarak depolaması sonucu oluĢan sızıntı suları yüzeysel ve yeraltı
suyu kaynaklarını kirletmektedir.
Bölgede tarımsal faaliyet olarak meyve-sebze yanında gül yetiĢtiriciliği de yapılmaktadır.
Tarımın geliĢmiĢ olduğu bu bölgede bilinçsiz ilaç ve gübre kullanımı toprak ve su kirliliği
açısından önemli bir baskı oluĢturmaktadır.
Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında Puccinelli - ElmataĢ ve Elmasu fabrikasının AAT
kurma çalıĢmaları yeni baĢlamıĢ olup, tesis üretimde olduğu bu 4 aylık süreçte atıksularını
doğrudan akarsulara vererek su kirliliğine neden olmaktadır. Bu bölgede bulunan Gülyağı
iĢletmeleri atıksularını her ne kadar sızdırmasız havuzlarda depolamak veya vidanjörle
çekerek AAT‘ne taĢımak suretiyle yönetmeye çalıĢsalar da iĢletmelerin, sayıca çok olmaları
sebebiyle de, havza genelinde bir baskı unsuru oluĢturmaları kaçınılmazdır. Bölgede baskı
oluĢturan en önemli faktörlerden biri de Isparta Süleyman Demirel OSB‘dir. OSB‘de AAT
mevcuttur ve saha ziyaretlerinde düzgün olarak çalıĢtığı kaydedilmiĢtir. Ancak OSB, AAT‘ne,
gelen atıksu miktar ve karakteri bakımından bölge için halen büyük bir baskı oluĢturmaktadır
Arıtma tesisinden çıkan katı atıklar OSB içerisinde düzensiz olarak depolanarak toprak ve su
kirliliğine yol açmaktadır. Burdur Havzası‘nın Isparta Ġli sınırlarında kalan GöltaĢ Göller
Bölgesi Çimento Sanayi A.ġ., emisyon izni bulunmasına rağmen bölge için hava kirliliği
açısından önemli bir baskı oluĢturmaktadır.
7.1.2.
Burdur
Burdur Havzası‘nda yer alan Burdur‘a bağlı YeĢilova, Tefenni, Kemer, Karamanlı Ġlçelerinde
AAT bulunmamaktadır. Bu yerleĢimlerden kaynaklanan atıksular ya doğrudan araziye
verilmekte ya da etkin kullanılmayan (dolduğunda boĢaltılmayan) foseptiklerin taĢması
sonucu akarsulara dökülmektedir. Bu sebeple yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprakta
kirliliğe yol açmaktadır. Burdur Merkez Ġlçesi‘nde uzun süredir devam eden AAT yapımı
çalıĢmaları son aĢamada olup Çevre Ġzin Belgesi henüz alınmamıĢtır. Mevcut durumdaki
teknoloji kısmi havalandırmalı stabilizasyon havuzlarıdır. Burdur Havzası‘nın hassas havza
olmasından dolayı arıtma teknolojisinin ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir.
Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢim merkezlerine yakın olan arazilere veya dere
yataklarına yakın yerlere düzensiz olarak boĢaltılmaktadır. Bunun sonucu olarak yağıĢlarla
beraber sızıntı suları;yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprakta kirliliğe yol açmaktadır. Bu
sorunun, Burdur Katı Atık Birliği (BUKAB) tarafından Burdur Merkez Ġlçesi‘nde yaptırılması
planlanan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinin iĢletmeye alınmasıyla ortadan kalkması
beklenmektedir.
Bölgede tarımsal faaliyet bir hayli fazla olduğundan, ürün yetiĢtirme sırasında bilinçsiz olarak
kullanılan ilaç ve gübreler, doğa olayları sonucu su kaynaklarına taĢınarak toprak ve suda
azot-fosfor kirliliği açısından baskı oluĢturmaktadır.
Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında kirletici faktörlerin en önemlisi Burdur OSB‘dir
(BURORSAN).(TUBĠTAK Saha ÇalıĢmaları,2009) BURORSAN mevcut durumda atıksularını
topladıktan sonra Burdur Belediyesi kanalizasyon Ģebekesine vermektedir. Buna göre
Belediye AAT‘nin iĢletmeye alınma aĢamasının bir an önce tamamlanması önem
kazanmaktadır. Bölgede deĢarj iznine sahip iĢletmeler (özellikle et entegre tesisleri gibi
yüksek kirlilik yüküne sahip iĢletmeler), mevcut AAT‘lerini sürekli çalıĢtırmamaları sebebiyle,
Burdur Gölü için büyük baskı oluĢturmaktadırlar.
DeĢarj Ġzni Olan bir Tesisin AAT DeĢarj Noktası (Saha ÇalıĢmaları, 2009)
ġeker fabrikası havza için en önemli baskı unsurlarındandır. Burdur ġeker Fabrikası yakın
zamana kadar atıksularını stabilizasyon havuzlarında beklettikten sonra Burdur Gölü‘ne
deĢarj etmiĢtir. Mevcut durumda inĢa edilmekte olan AAT‘nin bu sorunu ortadan kaldırması
beklenmektedir.
7.1.3.
Denizli
Burdur Havzası‘nda yer alan Denizli Ġli‘ne bağlı Çardak Ġlçesi‘nde AAT bulunmamakta,
atıksular arıtılmadan araziye verilerek yeraltı suları, yüzeysel sular ve toprak kirliliğine yol
açmaktadır.
Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢime yakın olan büyük bir alanda düzensiz olarak
depolanmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan sızıntı suları; yeraltı suları, yüzeysel sular ve
toprağa karıĢarak kirliliğe yol açmaktadır.
Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında baskı unsurlarının en önemlisi Çardak OSB‘dir. 2
parselde inĢaatı tamamlanan iĢletmelerden ilki prefabrik yapı elemanları, diğeri plastik sanayi
konusunda faaliyete baĢlamıĢtır.
7.1.4.
Afyonkarahisar
Burdur Havzası‘nda yer alan Afyonkarahisar Ġli‘ne bağlı ilçelerde, mevcut durumda AAT
bulunmamaktadır. Atıksular, atıksu havuzlarında depolanmakta ve bu havuzların taĢması
sonucu araziye yayılarak doğrudan akarsu ve göllere karıĢmaktadır. Böylece, toprak, yeraltı
suyu ve Acıgöl‘ün kirlenmesine yol açmaktadır.
Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları yerleĢime yakın olan büyük bir alanda düzensiz olarak
depolanmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan katı atık sızıntı suları yeraltı suları, yüzeysel
sular ve toprağa karıĢarak kirliliğe yol açmaktadır.
Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında, bölgede bulunan birkaç tekstil ve kimya fabrikası
Burdur Havzası için baskı oluĢturmaktadır.
Bölgede tarımsal faaliyet bir hayli fazla olduğundan, ürün yetiĢtirme sırasında bilinçsiz olarak
kullanılan ilaç ve gübreler; doğa olayları sonucu su kaynaklarına taĢınarak toprak ve suda
azot-fosfor kirliliğine yol açmaktadır.
7.2.
Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri
Havzadaki sıcak noktaların belirlenmesinde; saha incelemeleri, ÇOB il müdürlüklerinden elde
edilen bilgiler, paydaĢ toplantılarında alınan görüĢler ve havza özelinde yapılmıĢ olan diğer
çalıĢmalardan yararlanılmıĢtır.
7.2.1.
Burdur Gölü
Burdur Gölü, göller bölgesinde yer almaktadır ve Türkiye‘nin en derin göllerinden biridir.
Burdur Gölü, güneybatıdan giriĢ yapan Bozçay ve birkaç küçük dereyle beslenmektedir. Gölü
besleyen derelerin önemli bir kısmı yazın kurumaktadır. Burdur Gölü, kirlilik ve su
seviyesindeki değiĢmeler nedeniyle tehdit altında olan göllerimiz arasındadır. 1993 yılında
Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü‘nce "Yaban Hayatı
Koruma Sahası" olarak ilan edilmiĢtir. Bu koruma statüsü 2006 yılında ―Burdur Gölü Yaban
Hayatı Geliştirme Sahası” olarak değiĢtirilmiĢtir.
Keçiborlu‘ya bağlı Senir Belediyesi‘nde Burdur Gölü arazisine ait AAT projesi doğru
uygulanmadığından yerleĢimden kaynaklanan atıksular arıtılmadan Burdur Gölü arazisine
verilmekte, Burdur Gölü‘nün kirlenmesine yol açmaktadır. Burdur Gölü‘nün korunan alan
olması dolayısıyla Senir Belediyesi‘nin mevcut, çalıĢtırılamayan doğal arıtma tesisini iptal
ederek uygun yere yeni bir biyolojik arıtma tesisini mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına
kadar iĢletmeye alması gerekmektedir.
Bu bölgedeki yerleĢimlerin, katı atıklarını, depolama alanına uzaklık ve maddi kaynak
yetersizliği nedenleriyle,
Göl – Bir Belediyeler Birliği‘ne bağlı Koçtepe Katı Atık Düzenli
Depolama tesisine ulaĢtıramaması ve yerinde kısmen düzensiz olarak depolaması sonucu,
oluĢan sızıntı sularının Burdur Gölü‘nün kirlenmesine sebep olması kaçınılmazdır. Göl – Bir
Belediyeler Birliği mevcut düzenli katı atık depolama alanı ile ilgili izleme ve denetim
çalıĢmaları kısa, orta ve uzun vadede sürdürülmeli katı atık düzensiz depolama alanlarının
rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir.
Burdur Merkez Ġlçesi‘nde uzun süredir devam eden AAT yapımı çalıĢmaları son aĢamada
olup Çevre Ġzin Belgesi henüz alınmamıĢtır. Mevcut durumdaki teknoloji kısmi havalandırmalı
stabilizasyon havuzlarıdır. Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı Burdur
AAT‘nin 2012 yılı ortasına kadar proje nüfusuna göre ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi
gerekmektedir.
Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde
mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir.
YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin
nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen
sürelerde yapmalıdır.
Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢim merkezlerine yakın olan arazilere veya dere
yataklarına yakın yerlere düzensiz olarak boĢaltılmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan
sızıntı sularının Burdur Gölü‘nün kirlenmesine sebep olması kaçınılmazdır. Bu sorunun,
Burdur Katı Atık Birliği (BUKAB) tarafından Burdur Merkez Ġlçesi‘nde yaptırılması planlanan
Katı
Atık
Düzenli
Depolama
Tesisinin
iĢletmeye
alınmasıyla
ortadan
kalkması
beklenmektedir. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık
birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 100.000 üzeri olan Burdur Katı Atık Birliği‘nin 2010
6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca
düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren 2,5 yıla kadar katı atık düzensiz
depolama alanlarının rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir.
Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer
alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik
Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm
alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının
2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu
çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları
konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi
yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin
olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit
satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya
halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı
sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik
edilmelidir.
önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği
kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik
edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve
Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal
atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek
organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji
teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir.
Endüstriyel tesisler açısından bakıldığında,
baskı unsurlarının en önemlisi atıksu
karakterizasyonu bakımından, Burdur OSB‘dir (BURORSAN),(TUBĠTAK Saha ÇalıĢmaları,
2009). BURORSAN mevcut durumda atıksularını topladıktan sonra Burdur Belediyesi
kanalizasyon Ģebekesine vermektedir. Bölgede, deĢarj iznine sahip iĢletmeler ise (özellikle et
entegre tesisleri gibi yüksek kirlilik yüküne sahip iĢletmeler), mevcut AAT‘lerini sürekli
çalıĢtırmamaları sebebiyle, Burdur Gölü için halen önemli baskı oluĢturmaktadırlar. Burdur
ġeker fabrikası yakın zamana kadar atıksularını stabilizasyon havuzlarında beklettikten
sonra Burdur Gölü‘ne deĢarj ederek, göl için uzun yıllar önemli bir baskı oluĢturmuĢtur.
Mevcut durumda inĢa edilmekte olan AAT‘nin bu sorunu ortadan kaldırması beklenmektedir .
Burdur OSB‘nin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları
için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları
gerekmektedir. Mevcut durumda OSB‘nin atıksularının belediye kanalizasyonuna bağlı
olmasından dolayı sorumluluk belediyeye aittir buna göre OSB‘nin gerekli ön arıtmayı
yapması gerekmektedir. Burdur ġeker Fabrikası‘nın 2012 yılı sonuna kadar Çevre Ġzin
Belgesi‘ni alması gerekmekte deĢarjı belediye kanalizasyonuna olmasından dolayı
kanalizasyona deĢarj kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Özellikle havzanın Isparta il
sınırlarında bulunan bölgede yer alan gülyağı endüstrisi atıklarının kısa, orta ve uzun vadede
kotrol edilmesi gerekmektedir.
Tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına
uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları
gerekmektedir
Burdur Gölünü besleyen dere ve çay sularının barajlarda tutulması sonucu göl su seviyesi
önemli ölçüde düĢmüĢtür. Burdur Gölü‘ne yılda ortalama 125 hm3 su getiren Bozçay‘a
yapılan müdahalelerin etkisi ise kendisini bu dönemde hissettirmeye baĢlamıĢtır. Bozçay‘ın
akıĢı, Karamanlı, Tefenni ve Belenli Barajlarının (toplam 28 hm 3) kurulması ve KarataĢ
Gölü‘nün bir rezervuara çevrilmesi (65 hm3) sonucu önemli ölçüde azalmıĢtır. Tüm bu
projeler 11.000 hektar alanın sulanmasına yöneliktir. Son olarak, göle daha yakın bir noktada
kurulacak Bozçay – Karaçal Barajı 32 hm3 su depolayacak, bununla 5.006 ha arazi
sulanacaktır. Son birkaç yılda Bozçay yoluyla Burdur Gölü‘ne su giriĢi olmamıĢtır. Burdur
kentinde çok miktarda kuyu suyu kullanılarak göl seviyesinin düĢmesine sebep olunmaktadır.
Akarsularda ekolojik debi(çevresel akıĢ) ihtiyacı 2012 yılı sonuna kadar belirlenmelidir.
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli
yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği düĢünülmektedir.
Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013
yılı sonunda kurulması,modelleme çalıĢmaları 2015 yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah
çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıĢtır.
Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların yeniden
kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve denetimleri orta vadede
devam etmesi gereken çalıĢmalardır.
Akarsular üzerinde yapılan baraj ve regulator tesislerinin envanter çalıĢmaları orta vadede
tamamlanmalı bu süreçten sonar ekolojik ihtiyaç debisi izleme çalıĢmaları uzun vadede
sürdürülmelidir.
Ülkemizde sulak alanların korunması ve uygun yönetilmelerinin sağlanması amacıyla, sulak
alanlarımızın karĢı karĢıya kaldığı sorunların belirlenmesi ve çözüm önerilerinin geliĢtirilerek
ekolojik iĢleyiĢinin ve biyolojik çeĢitliliğinin korunarak akılcı kullanımının sağlanması amacıyla
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü koordinasyonunda ―Sulak Alanların Yönetim
Planları‖ yapılmaktadır. Burdur Gölü Ülkemizin Ramsar SözleĢmesi listesine dahil ettirdiği
çok önemli bir sulak alanımızdır. Burdur Gölü Yönetim Planı çalıĢmaları 2005 yılında
baĢlatılmıĢ ve 2008 yılı ortalarında tamamlanarak 2008 yılı Kasım ayında Ulusal Sulak Alan
Komisyonu‘nda onaylanmıĢtır. Burdur Gölü Yönetim Planı‘nın 2012 yılı sonuna kadar
izlenmesi, yönetim planı süresince katılımcılığın sağlanması ve yöre halkının karar
süreçlerine dahil edilmesi, her yılın sonunda yönetim planı uygulamalarının katılımcı Ģekilde
izlenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir.
7.2.2.
Acıgöl
Sığ bir tektonik göl olan Acıgöl, dağlardan gelen yüzeysel akımlarla, kaynak sularıyla ve
doğudan, BaĢmakçı tarafından gelen Kocaçay‘ın sularıyla beslenir. Acıgöl, Tuz Gölü‘nden
sonra Türkiye‘nin ikinci en tuzlu gölüdür. Gölün batı ve kuzeyinde kendilerine tahsis edilmiĢ
alanlarda üretim yapan Alkim, SodaĢ ve Otuzbir Kimya adlı Ģirketlerce iĢletilen sodyum sülfat
(Na2SO4) havuzları vardır.
Acıgöl‘e yakın olan yerleĢimlerde (Çardak, BaĢmakçı, Dazkırı), atıksular arıtılmadan,
doğrudan göl arazisine ya da göle ulaĢan derelere verilmektetir. Bu yerleĢimlerin arıtma
tesislerini mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar iĢletmeye alması ögerekmektedir.
Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde
mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir.
YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin
nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen
sürelerde yapmalıdır.
Endüstriyel baskı unsurları açısından bakıldığında, bölgede bulunan birkaç tekstil ve kimya
fabrikası Acıgöl için tehdit oluĢturmaktadır. AAT olan iĢletmelerin, düzenli olarak izleme ve
denetimlerinin sürdürülmesi, AAT olmayan tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar
mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı,
çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir.
Bölgedeki yerleĢimlerin katı atıkları, yerleĢime yakın olan büyük bir alanda düzensiz olarak
depolanmaktadır. Bunun sonucu olarak, oluĢan sızıntı suları yeraltı suları ve Acıgöl‘ün
kirlenmesine yol açmaktadır. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı
atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 50.000-100.000 olan Dinar ve Çevresi
Sürdürülebilir Çevre Belediyeleri Birliği‘nin 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında
düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının
kurulmasından
itibaren
2,5
yıla
kadar
katı
atık
düzensiz
depolama
alanlarının
rehabilitasyonunun tamamlanması gerekmektedir.
Acıgöl BaĢmakçı tarafındaki ovada yoğun olarak tarım yapılmaktadır. Gölün çevresinde,
özellikle doğu ve kuzeydoğu kıyılarında hayvancılık faaliyetleri sürdürülmektedir. Havzada
oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan
köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik
Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm
alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının
2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu
çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları
konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi
yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin
olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit
satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya
halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı
sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik
edilmelidir.
önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği
teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir.
Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular
Burdur Gölü‘nü besleyen akarsu ve barajlardaki DSĠ istasyonları için organik karbon ve azot
kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH4-N, NO2-N, NO3-N cinsinden, su kalitesi
sınıfları belirlenmiĢtir.
Burdur Gölü‘ne güneyden bağlanan akarsuların üzerinde bulunan 4 DSĠ istasyonu için,
organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH4-N, NO2-N, NO3N cinsinden su kalitesi sınıfları belirlenmiĢtir. Buna göre organik madde kirliliğini gösteren
KOĠ (Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı) parametresi, Burdur Çayı üzerinde; Burdur ve sonrasında
4.sınıf, diğer istasyonlarda 1.sınıf olarak tespit edilmiĢtir. Azot kirliliğini gösteren NH 4-N
(amonyum azotu) parametresi Burdur ve sonrasında 4.sınıf, diğer istasyonlarda 2.sınıf, NO 2N (nitrit azotu) parametresi tüm istasyonlarda 4. sınıf, NO3-N (nitrat azotu) ise tüm
istasyonlarda 1.sınıf olarak tespit edilmiĢtir..
A grubu (fiziksel ve inorganik kimyasal) parametrelere göre su kalitesi tüm istasyonlarda 4.
sınıftır.
Burdur Çayında, Burdur Gölüne karıĢmadan önceki numune alma noktasında NO2-N‘in yanı
sıra NH4-N ve pH parametreleri de 4. sınıftır. NO2-N parametresi için SKKY‘de tanımlanan
sınır değerler diğer parametrelere göre çok daha düĢük ve sınırlayıcı olduğu için çoğunlukla
A grubu kalite sınıfını belirlemekte etkin parametredir. Diğer üç istasyonda NO2-N dıĢındaki A
grubu parametreleri genelde 1. ve 2 sınıftır. Fosfor kirliliğini gösteren Toplam Fosfor
parametresi de (TP) bu istasyonlarda 2. sınıf olarak tespit edilmiĢtir.
Burdur Çayı Burdur Gölüne karıĢmadan önce, Burdur il merkezi ve sonrasında önemli ölçüde
organik madde, azot ve pH kirliliğini göstermiĢ ve çok kirlenmiĢ su sınıfına girmiĢtir. 19912009 yılları arasında yapılmıĢ bir plan, bazı ölçümlerde daha düĢük değerler elde edilmiĢ
olsa da, Burdur Çayının neredeyse açık kanal görevi gördüğünü göstermektedir.
DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde organik parametreler arasında çoğunlukla
KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıĢ, TKN (Toplam Kjeldahl Azotu) ve diğer organik parametrelerin
ölçümü yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. TP ölçümlerinin
yapılmamıĢ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21
adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3 – 4 parametre ölçüldüğü için
gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin ve madenciliğin
yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde
fayda vardır. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını
içermek üzere artırılması ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde
yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve
Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de
belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik
vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının
baĢlatılmasına ihtiyaç vardır.
Bu genel önlemlere ek olarak su kalitesinin birçok parametre açısından IV. Sınıf olduğu ve
sıcak nokta olarak belirlenmiĢ akarsularda aĢağıdaki stratejik önlemler uygulanacaktır.
Öncelikle sıcak nokta alanındaki noktasal kirletici kaynaklarda (evsel, endüstriyel,
OSB vb…) iyi üretim ve arıtma teknolojileri ile, kapasite ve arıtma performansları
yönünden detaylı bir incelemeye tabi tutularak mümkün olan iyileĢtirmeler belli bir
zaman sürecinde yaptırılmalıdır.
Sıcak noktanın yer aldığı akarsu ortamı, Ekolojik Debi (Çevresel AkıĢ) yönünden de
irdelenerek, gerekli çevresel debinin sürekli olarak mevcut olup olmadığı DSĠ Genel
Müdürlüğü tarafından yayınlanan ―Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak
Üzere Su Kullanım Hakkı AnlaĢması Ġmzalanmasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ esasları çerçevesinde
belirlenmelidir. Bu yönetmelik göz önünde bulundurularak doğal hayatın devamı için
mansaba bırakılacak çevresel ihtiyaç debisi(mansapta daha önce tesis edilmiĢ su
hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki
son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olmalıdır. Ayrıca baraj
ve akarsu yatağına bırakılması gerekli çevresel ihtiyaç debisi (can suyu), akarsuyun
ilgili kesitinde zamanın %99‘undavar olan debiden (Q99) daha az olmamalıdır.
Yukarıdaki 1. ve 2. maddelerde belirtilen hususlara tam olarak uyulduğu halde, söz konusu
su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta
alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en
uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal
kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak
nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj
standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir(ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel
çalıĢmalar yapılana kadar, kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir).
Ayrıca endüstriler için PAH, renk, toplam fenoller ve pestisitler gibi Suda Tehlikeli Maddeler
Tebliğinde yar alan bazı temel parametreler için deĢarj standartları SKKY‘ne eklenmelidir. Bu
kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir
Havzası Yönetim Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları
belirlenmeli ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı
deĢarj standartlarından suda tehlikeli maddeler yönetmeliğindeki alıcı ortam bazlı deĢarj
standartlarına
geçileceğinden
BAT
(Best
Available
Technology)
ler
bu
noktada
değerlendirilmelidir.
7.2.3.
Baraj Gölleri
Baraj göllerinin su toplama havzalarında yayılı kirliliğin azaltılması için Bölüm 7.4.3‘te
getirilen öneriler kısa vadede uygulanmalıdır. BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı
faaliyetlerinin yoğun olduğu, dolayısıyla bundan kaynaklanan çevresel sorunların yaĢandığı
bölgede Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği
Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde; hayvansal
organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirebilir. Hayvancılık
OSB ve büyük tekil iĢletmelerine ait büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka
sektörlerden de biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal
atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin ekonomik girdi elde
etmeleri önemli bir teĢvik unsuru olacaktır.
Baraj göllerinin yapımının artması ve yenilerinin planlanıyor olması, barajların kaplayacağı
alan ve barajın mansabındaki ekolojik yapı için bir baskı unsurudur. Bunlar planlanırken balık
popülasyonları ve tarım alanları gibi konular ÇED raporlarında göz ardı edilmemelidir.
Akarsularda ekolojik debi (çevresel akıĢ) ihtiyacı da ivedilikle belirlenmelidir.
7.3.
Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler
Burdur Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler
uzun vade olarak belirlenmiĢtir.
7.3.1.
Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi)
Burdur Havzası için 2010-2015 yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede
yapılması gerekenler aĢağıda sıralanmıĢtır:
Burdur Havzası‘nın hassas havza olmasından dolayı Burdur AAT‘nin proje nüfusuna
göre 2012 yılı ortasına kadar ileri arıtmaya dönüĢtürülmesi gerekmektedir.
Burdur OSB‘nin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına
uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.)
yapmaları
gerekmektedir.
Mevcut
durumda
OSB‘nin
atıksularının
belediye
kanalizasyonuna bağlı olmasından dolayı sorumluluk belediyeye aittir buna göre
OSB‘nin gerekli ön arıtmayı yapması gerekmektedir.
Burdur ġeker Fabrikası‘nın 2012 yılı sonuna kadar Çevre Ġzin Belgesi‘ni alması
gerekmekte deĢarjı belediye kanalizasyonuna olmasından dolayı kanalizasyona
deĢarj kriterlerini sağlaması gerekmektedir.
Özellikle havzanın Isparta il sınırlarında bulunan bölgede yer alan gülyağı endüstrisi
atıklarının kısa, orta ve uzun vadede kontrol edilmesi gerekmektedir.
Tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj
standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi
alınması vb.) yapmaları gerekmektedir.
Havzada madencilik atıkları bakımından mevzuat geliĢtirme çalıĢmalarının 2011,
eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2013, sektörel bakımdan yönetim planlarının
2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir.
kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulmasına baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna
kadar tamamlanmalıdır.
DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve
ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak
yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun
üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal
kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve
alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2013 yılı sonuna kadar kısa vadede
tamamlanmalıdır.
Havzada kısa vadede katı ve tehlikeli atık yönetimi açısından atık azaltımı,
kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi gerekmektedir.
Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin
nüfusuna bağlı olarak, nüfusu; 100.000 üzeri olan Burdur Katı Atık Birliği‘nin 2010
(2012), 50.000-100.000 olan Dinar ve Çevresi Sürdürülebilir Çevre Belediyeleri
Birliği‘nin 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya
geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca düzenli depolama alanlarının kurulmasından itibaren
2,5 yıla kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonunun
tamamlanması gerekmektedir. Göl – Bir Belediyeler Birliği mevcut düzenli katı atık
depolama alanı ile ilgili izleme ve denetim çalıĢmaları kısa, orta ve uzun vadede
sürdürülmelidir.
Tehlikeli ve özel atıkları ile tıbbi atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile
sorumlu kurum ve kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı
sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür.
Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir
civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim
yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle
küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma,
eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar
yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının
büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara
ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında
yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması
konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları
kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya
halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım,
damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve
kullanması konusunda teĢvik edilmelidir.
önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve
iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer
alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli
tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli
iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan)
tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü
projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli
ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir.
Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan
etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması
gerekmektedir.
Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru oluĢturan
taĢocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmesi
gerekmektedir.
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için
gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği
düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su
kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması,modelleme çalıĢmaları 2015
yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar
tamamlanması planlanmıĢtır.
ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi
kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada
tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna
göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım
amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011
yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal
yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, su dağıtım
programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken
uygulamalardır.
Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri
tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı
sonuna kadar kısa vadede sağlanması gerekmektedir.
Kıyı Kanununa istinaden doğal, suni göller, akarsu kıyıları ile göllerin kıyılarını
çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve
Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir.
Burdur Gölü Yönetim Planı‘nın uygulanmasına yönelik izleme çalıĢmalarının 2012 yılı
sonuna kadar yapılması gerekmektedir.
Havzada kısa vadede atmosferik taĢınımın su kaynaklarına olan etkisinin
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Havzada yer alan akarsularda ekolojik debi(çevresel akıĢ) ihtiyacı 2012 yılı sonuna
kadar belirlenmelidir.
7.3.2.
Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi)
Burdur Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede
yapılması gerekenler aĢağıdaki gibi listelenmiĢtir:
Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal
köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması
gerekmektedir. YerleĢimlerin hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut
arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli
revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır.
Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin
önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede
sürekliliği sağlanmalıdır.
2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme
yatırımlarının yapılması gerekmektedir.
Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın
uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir.
Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta
vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir.
Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların
yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve
denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır.
Akarsular üzerinde yapılan baraj ve regulator tesislerinin envanter çalıĢmaları orta
vadede tamamlanmalı bu süreçten sonar ekolojik ihtiyaç debisi izleme çalıĢmaları
uzun vadede sürdürülmelidir.
7.3.3.
Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi)
Burdur Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması
gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler Havza Su Ajansı veya
Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette
izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir.
7.4.
Genel Çözüm Önerileri
7.4.1.
Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması Ve Arıtılan Suların Yeniden
Kullanımı
Kuraklık, nüfus artıĢı ve kiĢi baĢı kullanılan su ihtiyacının yükselmesi sebebiyle artan su
ihtiyacı özellikle Akdeniz ülkeleri için önemli bir su kıtlığı problemine sebep olmaktadır
(Regelsberger ve diğ., 2007).
Türkiye‘de, kiĢi baĢına kullanılabilir su miktarı yaklaĢık 1500 m3/yıl‘dır. Bu değere göre
Ülkemiz su azlığı yaĢayan bir ülke konumundadır. Devlet Su ĠĢleri (DSĠ)‘nin verilerine göre
2030 yılında 100 milyona ulaĢacağı tahmin edilen nüfusumuzun 2030 yılı için kiĢi baĢına
düĢen kullanılabilir su miktarı 1100 m3/yıl‘dır. Yapılan sınıflamaya göre bu değer bizi su fakiri
bir ülke konumuna koyacaktır. Türkiye‘nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su
bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekmektedir.
Mevcut konvansiyonel atıksu yönetimi ―boru ucu sonu‖ yaklaĢımında tüm atıksu kaynakları,
arıtma tesisi ile sonlanan bir kanalizasyon hattında toplanmakta ve arıtılan su çoğunlukla
denize deĢarj edilmektedir. Atıksuları birleĢtirip taĢımanın neticesinde, endüstriyel deĢarjların
ağır metal içerikleri dolayısıyla arıtılmıĢ suyun sulamada kullanımı ve besi maddesi içeriğinin
değerlendirilmesi kısıtlı olmaktadır. Bunun yanında mevcut yaklaĢımın bir diğer olumsuz
yönü de içme suyu kalitesinde suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanılmasıdır (Murat, 2010).
Sürdürülebilir su yönetimi çerçevesinde atıksuyla ilgili olarak da sürdürülebilir bir yaklaĢım
veya baĢka bir deyiĢle ECOSAN (ekolojik sanitasyon) yaklaĢımı uygun görülmektedir
(Regelsberger, 2005, Regelsberger ve diğ. 2007). Bu yaklaĢım, evsel sanitasyon sistemleri
tasarlanırken daha esnek ve sürdürülebilir çözümler yaratabilmek ve daha az atık
oluĢturabilmek için su kaynakları ve oluĢan atıksuların bir arada düĢünüldüğü daha
bütünleĢik uygulamaları içermektedir. Ekolojik sanitasyon sistemlerini aĢağıdaki Ģekilde
özetlenebilir:
Özel bir teknoloji değil, ekolojik sistemlere dayanan yeni bir yaklaĢımdır- bertaraf
edilecek atık ve atıksuyu değerli bir madde olarak ele almaktadır,
Ġnsan dıĢkısı ve atıksu, atık olarak değil doğal bir kaynak olarak düĢünülmektedir,
Modern ve güvenilir kanalizasyon sistemleri ve atıksu geri kazanım teknolojilerini
kullanarak doğal kapalı-döngü sistem prensipleri uygulanmaktadır,
Günümüzde kullanılmakta olan, çok geniĢ bir aralıktaki, kanalizasyon sistemi
seçeneklerini kullanıma sunmaktadır.
Atık ve su kelimesi bir arada düĢünülmemelidir çünkü atılacak veya boĢa harcanacak su
yoktur. Atıksu, oluĢturduğu arıtım probleminden değerli bir meta olduğu sitemlere
dönüĢtürülmelidir. Sürdürülebilir su yönetimi veya ekolojik sanitasyon uygulamaları eğer
avantajları fazla ise yerel, küçük ölçekli ve merkezden uzak (desantralize) yerleĢim
yerlerinden büyük ölçekli merkezi sistemlere kadar uygulanabilmektedir (Regelsberger ve
diğ., 2007).
Bu bağlamda, merkezi sistemlere bağlı olmayan yerleĢim yerleri (yeni yapılacak siteler, uydu
kentler, alıĢ-veriĢ merkezleri, tatil köyleri vb.) veya turistik bölgeler için su kıtlığı problemine
çözüm bulmak ve sürdürülebilir su yönetimi tekniklerini uygulayabilmek amacıyla 2004-2008
yılları arasında Avrupa Birliği MEDA Programı çerçevesinde desteklenen TÜBĠTAK MAM
Çevre Enstitüsünün de içinde yer aldığı Zer0-M (Sustainable Concepts Towards Zero
Outflow Municipality-ME8/AIDCO/2001/0515/59768) baĢlıklı bir proje yapılmıĢtır. Projenin
ana amaçları;
Su kaynağını, kullanıldıktan sonra oluĢan atıksu arıtımını ve atıksuyun yeniden
kullanımını bütünleĢik olarak düĢünmek,
Atıksuyu, arıtımı ve deĢarjı problem olan bir noktadan değerli bir metaya
dönüĢtürmek,
Yeni ve ilerici yaklaĢımları, paydaĢlara ve tüm fayda sağlayacak birimlere anlatmak
olmuĢtur.
Suyun verimli kullanımını artırmak kesinlikle sürdürülebilir su kullanımında ilk adımdır. Suyun
verimli kullanılması yeni kullanıcı davranıĢlarının oluĢturulmasından, daha tasarruflu
ekipmanların kullanımına kadar farklı yöntemlerle sağlanabilir. Farklı vergilerin uygulanması
da insanları tasarrufa yöneltebilecek baĢka yöntem olabilir. (Wach 2005, Bouselmi et al.
2008). Birçok ülkede uygulanan bir yöntem haline gelen katı atıkların ayrıĢtırılarak
toplanması atıksu için de uygulanabilir. Bu uygulama daha verimli bir arıtım ve suyun
içerisindeki besi maddesi ve diğer bileĢenlerin daha kolay yeniden kullanımını sağlamaktadır
(Regelsberger, 2005). Uygulanabilecek temel iĢlemler, gri su, siyah su ve sarı su ayrımı ve
bu ayrılmıĢ suların yeniden kullanımıdır. Böylece atıksu yeterli miktarda arıtıldıktan sonra
değerli bir ürüne dönüĢecektir. Yağmur suyunun toplanması ve yeniden kullanımı da
alternatif su kaynağı olarak düĢünülmektedir. Yağmur suyu, tuvalet rezervuarlarında ve
çamaĢır makinelerinde kullanılabilir. ArıtılmıĢ suyun yeniden kullanım alanları; yeĢil alan
sulaması, tuvalet rezervuarlarında ve besi maddesi açısından zengin sarı suyun içeriğindeki
besi maddelerinin gübre olarak kullanımı ve atıksu arıtma çamurunun kompost olarak
kullanılması olabilir. Anaerobik arıtma genelde siyah suya uygulanır ve oluĢan biyogaz ısıtma
amaçlı kullanılabilir. Arıtım için hem basit teknolojiler hem de karmaĢık ve ileri teknoloji
gerektiren yöntemler kullanılabilir (Baban ve diğ., 2008). ġekil 134‘te atıksu arıtımı ve
yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler gösterilmiĢtir.
ġekil 134: Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler
YerleĢim alanlarından veya herhangi bir binadan kaynaklanan atıksular;
Gri,
Siyah
Sarı su olarak ayrılabilir.
ayrıĢtırılan bu sular içinde gri su hem miktarının daha fazla olması, hem arıtımının nispeten
kolay olması ve yeniden kullanım alanlarının daha geniĢ olması sebebiyle daha çok ilgi
çekmektedir (Nolde, 2008). Siyah su sadece tuvaletlerden kaynaklanan suları içermekle
birlikte kirletici parametreler açısından oldukça yoğundur (Atasoy ve diğ., 2007). Sarı su
olarak adlandırılan kısım ise tuvalet sularından idrarın ayrıĢtırılmasıyla oluĢur. Bu amaçla
farklı tiplerde tuvaletler ve pisuarlar kullanılmaktadır. Tablo 100‘de ham gri su ve siyah su
karakterizasyonu verilmektedir (Baban ve diğ., 2007, Atasoy ve diğ., 2007).
Tablo 100:Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu
Parametre
Gri su
Siyah su
pH
AKM, mg/L
BOĠ5, mg/L
KOĠ, mg/L
TKN, mg/L
NO3-N, mg/L
T- P, mg/L
Yağ&Gres, mg/L
Ġletkenlik, ms/cm
Renk, Pt-Co
Toplam Koliform /100 mL
Fekal koliform /100mL
Deterjan, mg/L
6,9-7,7
48
90
245
9
0
7,3
<2
401
12,2
13634
3565
0,6
7,36-8,14
560
406
1218
188
0
21,26
26
1767
468
6
>10
6
>10
-
AyrılmıĢ Atıksuların Arıtım Yöntemleri
AyrılmıĢ atıksuların arıtılabilmesi için yeniden kullanım amacına bağlı olarak çok farklı
teknolojilerin uygulanması mümkündür.
Siyah su için kullanılabilecek yöntemler; doğal arıtma, membran bioreaktör (MBR) (Atasoy ve
diğ., 2007, Murat 2010) veya iki basamaklı yukarı akıĢlı anaerobik reaktör kullanımı (Baban
ve diğ., 2007) olabilir. Bu yöntemler daha basit ve az maliyetli sistemlerden daha ileri
teknoloji ve maliyet gerektiren sistemlere, aerobik sistemlerden anaerobik sistemlere kadar
çeĢitlilik gösterebilir. Siyah su arıtımında uygulanan teknolojilerde öncelikli olarak düĢünülen
enerji üretimi ve organik madde içeriği yüksek siyah sudan biyolojik prosesler sonucunda
oluĢan aĢırı çamurun geri kazanılabilmesidir. Kompost yoluyla değerli ürünler elde
edilebileceği gibi anaerobik proses ile yüksek metan içerikli biyogaz elde edilebilir ve oluĢan
gaz ısıtma veya elektrik üretme amaçlı kullanılabilir. ArıtılmıĢ siyah su sadece saha sulaması
için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008).
Gri su nispeten az kirlenmiĢ, organik madde ile besi maddesi içeriği oldukça düĢük ve arıtımı
daha kolay sulardır. Gri su arıtımı için yine doğal arıtma yöntemleri (Masi, 2010) ile kum
filtresi, ardıĢık kesikli reaktör (SBR) (Nolde, 2005), döner biyolojik disk (RBC) (Baban ve diğ.,
2010), membran biyoreaktör (MBR) (Murat 2008, Scheuman 2008, Kraume 2010) gibi
teknolojiler kullanılabilir. Membran uygulaması dıĢındaki tüm diğer uygulamalar için arıtım
sonunda mutlaka dezenfeksiyon uygulaması gerekmektedir. Arıtılan gri su, tuvalet
rezervuarlarında, sulama, araç yıkama vb. ihtiyaçlar için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ.,
2008).
Sarı suyun ayrılması, idrar ayıran tuvaletler veya susuz pisuarlar vasıtasıyla yapılmaktadır.
Toplanan sarı su, tanklarda depolanıp gübre olarak kullanılmak üzere belirli bir süre
saklanmaktadır. Sarı suyun karakterizasyonu ve bileĢimindeki zamana bağlı değiĢim
izlenmelidir. Geri kazanılmıĢ sarı suyun bitkilerde gübre olarak kullanılmasını sağlayacak
daha verimli ve uygun yollar bulmak üzere zeolitlerin kullanılması ve seyreltme ile ilgili
çalıĢmalar yapılmaktadır (Baban ve diğ., 2008).
Bunların dıĢında, yağmur suyu da geri kullanılabilme potansiyeli olan önemli bir kaynaktır.
Yağmur suyu çatılardan veya toprağa düĢerek akıĢa geçtiği kısımlardan toplanabilir. Yağmur
suyundan kirliliğin uzaklaĢtırılması için vorteks tipi filtreler veya basit bir çöktürme iĢlemi
yeterli olabilmektedir. Yağmur suyunun mevsimsel karakterizasyonu yapılmalıdır ve hem
konvansiyonel parametreler hem de ağır metal ilemikrobiyolojik parametreler açısından
karakterize edilip, karakterindeki değiĢimler izlenmelidir. Toplanan yağmur suyu; tuvalet
rezervuarlarında,
çamaĢır
makinelerinde
veya
kuru
sezonda
saha
sulaması
için
kullanılabilmektedir. Bazı ülkelerde filtre edilen yağmur suyu insani kullanım amaçlı
tüketilebilmektedir (Baban ve diğ., 2008).
7.4.2.
Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra
Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar
Bir düzensiz depolama alanının uygun bir tarzda Ģekillendirilmesi, kapatılması, üzerinin
örtülmesi veya peyzajı öncesinde sahadaki atığın miktarı ve özellikleri hakkında olabildiğince
detaylı
bilgi
sahibi
olunması
gerekir.
Böylece,
ıslah
esnasında
ve
sonrasında
karĢılaĢılabilecek muhtemel risk ve tehlikenin derecesinin tahmini mümkün olur. Islah ve
kapatma sonrası peyzaj projesi hazırlanırken, kamu kurumları, sanayi tesisleri, halk ve
gönüllü kuruluĢların sürece katılım ve katkıları sağlanmalıdır. Islah ve peyzaj projesi, gerekli
finansman ihtiyacı ve temini alternatiflerini de içermelidir. Bazen, düzensiz depolama
alanının, düzenli depolama alanına dönüĢtürülmesi, kapatılıp yeni bir saha aranmasına göre
daha uygun olabilir. Düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve/veya kapatma sonrası
peyzajında baĢlıca aĢağıdaki adımlar izlenmelidir;
Düzensiz depolama alanı ve civarındaki mevcut durumun tespiti. Bu maksatla Tablo
101‟deki kontrol listesinden yararlanılarak, sahanın içerdiği ―tehlike potansiyeli‖
belirlenmelidir.
Düzeltilerek (Ģekil verme) kapatılacak düzensiz depolama alanı ve gelecekte farklı
maksatlarla kullanılması düĢünülen alanlarla ilgili peyzaj veya çevre düzenlemesi
planlarının hazırlanması.
Düzensiz depolama alanını çevreleyen alanda yeraltı suyu kalitesi izleme planı
hazırlanması.
Kapatılacak veya ıslah edilecek düzensiz depolama alanı ile ilgili mühendislik tasarımı
(atık yığınına ıslah sonrası verilecek Ģekil, üst örtü, topuk seddesi, gaz ve sızıntı suyu
toplama/kontrol sistemleri, gaz yakma ve/veya gazdan enerji tesisi projeleri).
Islah ve kapatma çalıĢmaları ile gelecekteki izleme faaliyetleri için gerekli makine ve
iĢgücü ihtiyaçlarının belirlenmesi.
Islah/kapatma için gerekli finansman ihtiyacı ve temin seçenekleri.
Hazırlanan ıslah ve kapatma sonrası peyzaj projesinin uygulanması
Tablo 101. Düzensiz Depolama Alanlarının Tehlike Potansiyelinin Değerlendirilmesi Ġçin Kontrol Listesi
1. Çevrenin Hassasiyeti
a) içme suyu kaynağı olup olmadığı
b) Yakın çevredeki geliĢmiĢ ve nüfusun yoğunlaĢtığı alan
c) Tarımsal faaliyetler ve bahçecilik
d) Alttaki toprağın yüksek geçirgenlik durumu
2. Somut Kirlilik Riski
a) Sızıntı suyunun etkisi
b) Bitki örtüsünün tahrip olması
c) Toprağın renginin değiĢmesi
d) Koku emisyonları
e) Suda yaĢayan canlı türlerinin zarar görmesi
3. Tehlikeli Maddelerin Bulunma Olasılığı
a) Tehlikeli madde içeren sızıntı suyunun oluĢması
b) Gaz emisyonlarının oluĢması
c) Toprak kirliliğine neden olması
4. Yüksek Seviyede Kontaminasyon Olasılığı
a) Kontamine olmuĢ geniĢ bir alan (>1 ha)
b) Kirlenmenin çok yoğun olduğu noktalar
c) Önceden yapılan araĢtırmalarla kirliliğin belirlenmesi
5. Diğer Riskler
a) Mevcut potansiyel tehlikeler
b) Bilinmeyen tehlikeli atıkların miktar ve özellikleri
c) Bilinmeyen yersel durumlar
Değerlendirme
1. Öncelik: hemen müdahale edilmeli
2. Öncelik: son durum değerlendirmesi için araĢtırma yapılmalı
3. Öncelik: potansiyel tehlike az; hemen müdahale edilmesi gerekmemektedir
Evet
Hayır
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
⁬
Düzensiz depolama alanlarının ıslah ve peyzaj projelerinde ikinci adım, izleme ekipman ve
tesisleri ile ıslah ve peyzaj için gerekli ekipmanların tür ve miktarının belirlenmesidir. Islah ve
peyzaj için gerekli iĢgücü de belirlenmelidir. Islah planı, acil ve sonraki dönem tedbirleri (üst
örtü yapımı, izleme sistemi ve ıslah sonrası kullanımı) ile üst örtüde kullanılacak az geçirimli
toprak ihtiyacını ve nereden temin edileceğini de ihtiva etmelidir. Islah sonrasında, belli bir
zaman çizelgesine göre sahanın hangi maksatlarla kullanılacağı ve bu konuda gereken
peyzaj (çevre düzenlemesi) planları da hazırlanmalıdır. Projenin metraj ve keĢfi ile finansman
ihtiyacı, inĢaat iĢleri ve ekipman bedellerinin ne Ģekilde karĢılanacağı belirlenmelidir. Sahanın
düzenlemesi ve ıslahı için gerekli ekipman ihtiyacının mümkün mertebe eldeki mevcut
ekipmanlardan veya yakın çevreden temini tercih edilmelidir. Yol ve baraj inĢaatlarında
kullanılan klasik inĢaat, makine ve ekipmanlarının ıslah, peyzaj maksatlı olarak kullanımı,
genellikle en çok tercih edilmesi gereken yoldur.
Günümüzde yeni düzenli depolama sahaları için yer bulmak zordur. Bu yüzden, mevcut
düzensiz depolama alanlarının olabildiğince uzun süre kullanımı genellikle daha uygundur.
Ancak düzensiz depolama alanının ıslah edilmek suretiyle, ―tehlike potansiyeli‖ asgari
düzeye indirilerek kullanımı gerekir. Bu yüzden, öncelikle sahanın yakın çevresinde (etki
alanında) gerekli çevresel izleme sistemi kurulmak suretiyle, mevcut kirliliğin tür ve derecesi
hakkında bilgi edinilmelidir. Daha sonra, düzensiz depolama alanının kullanılmayacak kısmı
düzenlenip üzeri nihai örtüyle kapatılarak bitkilendirilmelidir.
Atık yığınının geoteknik (Ģev) stabilitesinin sağlanabilmesi için Ģevler Ģekildeki gibi
yatırılmalıdır (asgari Ģev eğimi; 1 düĢey/3-4 yatay). Daha sonra atık yığınının topuk kısmı
kazılarak, tabi zemin kotuna kadar inilmelidir. Bu Ģekilde atık yığını alt (dıĢ) eteğinde açılan
hendek, iri kaya ve taĢ parçalarıyla doldurularak bir topuk seddesi teĢkil edilmelidir. Sedde
üst kotu, yandaki atık yığını üst kotunun 3-4 m üzerine kadar yükseltilir. Toprak seddesi iç
(atık) tarafında birikecek sızıntı suları, tabana yakın bir yerden, sedde içinden geçirilen bir
boru ile, dıĢarıya tahliye edilerek bir sızıntı suyu toplama havuzuna verilmelidir. Topuk/etek
seddesi iç kısmı, altta yaklaĢık 0,5 m kalınlıklı toprak üzerinde ise yaklaĢık 0,3 m sıkıĢtırılmıĢ
kil (veya benzeri) ile kaplanarak geçirimsiz hale getirilmeli ve sızıntı suyunun topuk
seddesinden dıĢarı kontrolsüz olarak çıkması önlenmelidir. Atık yığını Ģevlerinden kontrolsüz
olarak yüzeye çıkıĢını önlemek üzere de gerektiğinde ġekil 182‘de verilen detay
uygulanmalıdır.
Kil tabakası, topuk seddesi iç kısmında kazılan atık tabakası üzerinde de olabildiğince geriye
gidilerek devam ettirilmelidir. Kil tabakası üzeri, yaklaĢık 0,5 m kalınlığında (Ø20-50 mm)
çakıl drenaj tabakası ile örtülmelidir. Drenaj tabakası, sızıntı suyunun depo tabanında
toplanarak, topuk seddesi dıĢına iletilmesini sağlar. Atık depo sahası çevresine, dıĢarıdan
gelen yağmur sularının saha içine girmesini önlemek üzere, çevre (kafa) hendekleri ve
gerektiğinde hendek ile atık depo sahası sınırı arasına 1-1,5 m yükseklikli bir toprak sedde
teĢkil edilmelidir.
Kapatılan düzensiz depolama alanının üzeri olabildiğince geçirimsiz bir nihai (son) örtü
tabakası ile kaplanmalıdır. Düzensiz depolama alanlarının ıslah sonrası üst örtü ile
kapatılmasının gayesi, atığı çevresinden izole ederek sızıntı suyu ve depo gazı
emisyonlarının kontrolünü sağlamaktır. Nihai örtü tabakası, en az bakım gerektirecek Ģekilde,
uygun yağmur suyu drenajını sağlayacak, erozyonu en aza indirecek, farklı oturmalara izin
verecek tarzda ve olabildiğince düĢük geçirgenlikte inĢa edilmelidir. Nihai örtü tabakası
inĢaat kalitesi, uygulanan üst örtü detayına bağlıdır (ġekil 135).
Üst örtü tabakasının en üstünde gevĢek bitkisel toprak tabakası (> 50 cm) yer alır. Bitkisel
toprak tabakasının esas rolü, alt tabakaları mekanik etkilerden korumak ve üzerindeki
bitkilerle erozyonu azaltmaktır. Bu tabakanın ve uygulanacak inĢaat tekniğinin detayı, uygun
malzemenin kolay temin edilebilirliği ile planlanan kullanım (kapatma sonrası) amacına (yeĢil
alan, spor sahası sera vb.) göre değiĢir. Her halükarda 50-60 cm‘den az olmamalıdır.
Atık depolama sahasının üzeri bitkisel toprakla kapatılmadan önce, depo gazına dirençli
uygun bitki türlerinin tespiti için yerinde bitki denemeleri gerekebilir.
Bitkisel toprak tabakası teĢkili ve tohum hazırlama, süreklilik arz edecek Ģekilde
yürütülmelidir. Ġlk ekim (bitkilendirme) döneminde erozyondan korunmak için, dayanıklı ve
hızlı büyüyen çim türleri kullanılmalıdır. Çim ekimi, Ģiddetli rüzgar ve yağıĢ altında
yapılmamalı, uygun hava Ģartları beklenmelidir. Hızlı büyüyen çim tabakası geliĢtikten sonra,
diğer sığ köklü bitkilerin (ağaç türleri) ekimine geçilmelidir.
Düzensiz depolama alanlarında oluĢan depo gazının kontrollü olarak toplanıp tahliye
edilerek,
çevre
ve
insan
sağlığı üzerine
olabilecek
olumsuz etkilerin
önlenmesi
gerekmektedir. Önemli oranda depo gazı üretimi devam eden düzensiz depolama
alanlarında, aktif gaz toplama ve kullanım sistemi ile gaz yakma bacalarının (flare), nihai örtü
teĢkili ve bitkilendirme (peyzaj) çalıĢmaları ile birlikte kurulması gerekir. Nihai örtü
tabakasındaki geçirimsiz kil tabakası altında gaz toplama/tahliye tabakası (≥ 30 cm çakıl)
teĢkil edilmelidir. Bu tabaka sayesinde depo gövdesinden yükselen gazlar, gaz tahliye
kuyularına yönlendirilmelidir. Gaz toplama bacalarından çıkan gaz, basit bir meĢalede
yakılabilir ya da esnek HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) boru sistemi ile toplanarak
merkezi bir yakma bacası ya da gazdan enerji üretim tesisine iletilebilir.
Gaz toplama bacaları, yeterli eğimde döĢenmeli, düĢük kotlarda biriken kondens gaz bacaları
veya üst örtü tabakası içine tahliye edilmelidir. Tecrübeler, depo gazı üretiminin kapanma
sonrası 10-15 yıllık dönemde yüksek değerlerde, sonrasında ise düĢük değerlerde olmak
üzere uzun yıllar (>30 yıl) devam ettiğini göstermektedir. Depo gazı kullanımı ile ilgili
planlamada, gaz üretimindeki bu değiĢkenlik dikkate alınmalıdır.
Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana
Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre,
Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rehabilite
edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin
sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır.
ġekil 135. Islah Sonrası Atık Depolama Tesisi Üst Örtü Detayı
Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü
7.4.3.
Tarımsal sulama geri dönüĢ sularında bulunabilecek ticari gübre ve tarım ilacı (pestisit)
artıkları ile hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanan doğal hayvansal gübrenin bilinçsiz ve
kontrolsüz kullanımları sonucu yüzeysel akıĢ ve/veya sızma yolu ile bu kirleticilerin alıcı
ortama ulaĢması Ülkemiz havzalarındaki en önemli yayılı kirletici kaynaklardır. Her iki kirletici
yayılı kaynak için besi maddesi içeren (N ve P gibi) kirleticilerin olumsuz çevresel etkilerinin
azaltılmasında izlenebilecek en uygun ve pratik yol, kaynağında önlemler almaktır. Yayılı
kirleticilerin kontrolü için, noktasal kirleticilerin aksine, kirliliğin oluĢmasından sonra tedbir
alınması oldukça zor, hatta mümkün değildir. Bu bağlamda, yayılı kirleticiler için havza-içi
kontrol konularında pratik uygulanabilirliği yüksek olan ve halen birçok ülkede kullanımı olan
yöntemlere bu bölümde değinilecektir.
Diğer bir yayılı kirletici kaynak olan düzensiz katı atık depo alanlarından kaynaklanan sızıntı
suları, katı atıklar ile ilgili kısımlarda söz edildiği gibi, alınacak bir seri iyileĢtirme çalıĢmaları
ve yeni kurulacak olan düzenli depolama alanları ile büyük ölçüde kontrol altına alınarak,
sızıntı suyu miktarları kademeli olarak azaltılacaktır. Foseptikler ise kısmen kullanılmaya
devam edecek, ancak yıllara göre kırsal nüfustaki azalmalara paralel olarak foseptik kullanım
miktarlarında azalmalar beklenecektir. Orman alanlarından kaynaklanacak besi maddesi
yükleri ise, akarsu kenarlarında yapılacak düzenlemeler ve erozyon kontrolü ile azaltılmaya
çalıĢılacaktır.
7.4.3.1.
Tarımsal Kirlilik Yönetimi
Önerilen düzende; Tarım Ġl Müdürlüğü‘nün (TĠM) bu konu ile ilgili yapması gereken faaliyetler
aĢağıda yer almaktadır.
Havzayı oluĢturan iller ve ilçeler bazında tüm tarım alanlarının güncellenmiĢ
envanterinin hazırlanması, toprak sahipleri ve iĢlenen ürünler tespit ederek bir
veritabanında toplanması ve bu verilerin sürekli olarak güncellenmesi,
Ġlçeler bazında her bir ürün baĢına kullanılan pestisit ve gübre miktarlarını tespit
etmek, veritabanında sistematik olarak depolamak ve güncellemek,
Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından ‗Yönetimli Çiftçi Mücadelesi‘ çalıĢmaları kapsamında
çiftçilerin ürünlerine uygun olarak kullanacakları gübre ve pestisit konularında bilgi
akıĢında bulunmak ve yıllık kullanım planları hazırlamak,
Önerilen planlamanın uygulamasını takip etmek ve gerçekleĢen uygulamaları kayıt
altına
almak
(ürün
bazında
kullanımlar
aylık
bazda
gerçekçi
rakamlarla
hesaplanabilir),
Uygulamalarda yanlıĢ zamanda, yanlıĢ sıklıkta ve bilinçsiz kullanımların çevrede
yaratacağı olumsuzluklar konusunda çiftçinin eğitimi ve rehberlik hizmetlerini daha sık
ve belirli aralıklarla yapmak,
Özellikle pestisit kullanımlarında tarihi geçmiĢ, kullanımı yasaklanmıĢ ilaçların
uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmek ve kullanılmıĢ pestisit ambalajlarının uygun
Ģekilde uzaklaĢtırılmalarını sağlamak,
Çevresel açıdan en az sakıncası olan ilaç ve gübrelerin kullanımını özendirmek,
Sulama gereken durumlarda, uygun sulama tekniklerinin kullanılması teĢvik edilerek;
miktarını, uygulama süresini ve zamanını belirlemek ve izlemek,
Topraklarının iĢlenmesi, sürülmesi, hasat gibi tarımsal faaliyetlere uygun tarımsal
teknolojileri çiftçilere tanıtmak ve bu konudaki eğitim çalıĢmalarını hızlandırmak,
Diğer paylaĢımcı illerin havza içerisinde kalan kısımları için de benzer çalıĢmaların
yapılmasını sağlamak amacıyla bu illerin il/ilçe tarım müdürlükleri ile temasa geçmek,
bilgi akıĢını sağlamak ve verilerin TKĠB tarafından toplanmasını, birleĢtirilmesini
sağlamak ve önerilen düzende kurulması öngörülen HAS/ÇĠB bünyesinde de aynı
verilere ulaĢılabilme imkânı sağlanmalıdır.
Bu düzende; Tarım Ġl Müdürlükleri, il bazındaki tüm uygulamalardan haberdarolabilecek,
dolayısıyla,
gerektiğinde
çiftçilerin
uyarılmasında
etkin
rol
oynayacaktır.
Havza-içi
kontrollerde, kirletici kaynağın oluĢmasının önlenmesinde büyük yarar bulunmaktadır.
Özellikle gübre ve ilaç kullanımları bu Ģekilde kontrol altına alınabilir ve yanlıĢ uygulamalar
azaltılabilir
Organik Tarıma GeçiĢ
Ekosistem açısından değerlendirildiğinde; organik tarım, bir ürünün çevreyi koruyan
yöntemler kullanılarak üretilmesi ve iĢlenmesidir. Ülkemiz de organik tarım faaliyetlerine
baĢlanmıĢtır. Ülkemizdeki tarımsal alanların büyüklüğü de göz önüne alındığında, organik
tarıma geçebilmek için planlama çalıĢmaları hızlandırılmalıdır.
BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) organik tarım üretimini, çevrenin korunması
ve kirlenmenin azaltılması; toprak erozyonu ve tahribatının azaltılması; biyolojik çevrimin
dengelenmesi ve insan sağlığının korunması; toprak içerisindeki biyolojik faaliyetler için
gerekli Ģartların sağlanması suretiyle toprak üretkenliğinin yeniden kazandırılması ve bu
üretkenliğin sürekliliğinin sağlanması; doğal bitkilerin korunması ve geliĢtirilmesi; organik
üretim yapılan yerdeki kaynakların mümkün olduğunca yeniden kullanılması prensipleri
kapsamında tanımlamaktadır. Bu prensiplerden de anlaĢılacağı üzere, organik tarım
ilkelerinin çoğu doğrudan çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması esaslarına
dayanmaktadır. Organik tarımın en önemli hedefi, ürünlerin yetiĢtiği ortamın doğallığının ve
çeĢitliliğinin korunmasıdır.
AĢağıda, çevresel açıdan organik tarımın faydalarından kısaca söz edilmektedir.
Organik tarım yapan çiftçiler, toprağın kalitesini arttırmak için herhangi bir sentetik
gübre kullanamamaktadır.
Dolayısıyla,
toprak
verimliliğinin korunması birinci
önceliktir.
Toprağın gübrelenmesi; çiftlik atıkları, kompost, bitki atıkları ve organik azotlu
gübrelerin kullanılması esasına dayanmaktadır.
Toprak mikroorganizmaları, organik tarım yapılan topraklarda, klasik tarım yapılan
topraklara oranla % 30–100 daha fazladır.
Organik gübreleme aynı zamanda toprak erozyonunu azaltmaktadır.
Organik tarım yapılan topraklarda daha seyrek ve daha az sulamaya ihtiyaç
duyulmaktadır.
Toprağın çölleĢmesi azalmaktadır.
Organik tarımın az azot girdisi ile yapılması prensiptir. Dolayısıyla, nitrat kirliliği klasik
tarım alanlarına oranla organik tarımda %50 azaltılabilir (Stolze vd., 2000).
Organik tarım alanlarında fosfor ve potasyum fazlalığına daha az rastlanmaktadır
(FAO, 2002).
Organik tarımda, bitkilere besi maddesi temini genelde artan biyolojik aktivite ile
desteklenmektedir. Organik tarım yapan iĢletmeler, klasik tarım yapan iĢletmelere
göre %60 oranında daha az enerji kullanmaktadır (FAO, 2002).
Organik tarım alanlarında yapılması istenen biyolojik mücadele, bu amaçla kullanılan
asalak (parazit) ve avcı (predatör) böcek popülasyonunu belirli bir seviyenin üzerinde
tutulmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla, biyolojik çeĢitliliğin zenginleĢtirilmesi ve
korunması, üretimin sürekliliği açısından önemlidir.
Organik tarım sistemlerinde CO2 emisyonlar,ı klasik sistemlere oranla %48–66
oranında daha düĢüktür (FAO, 2002).
Organik
tarım
uygulamalarından
daha
düĢük
azot
oksit
emisyonları
kaynaklanmaktadır.
Organik tarım uygulamalarının klasik tarım uygulamalarına kıyasla çevre üzerindeki etkileri
Tablo 102 ‗de gösterilmektedir (Yazgan, 2006).
Tablo 102: Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri
Organik Tarımın Etkisi
Biyolojik çeĢitlilik ve arazi görünümü
Bitkisel çeĢitlilik
Hayvansal çeĢitlilik
Arazi görüntüsü
Toprak
Toprağın organik madde içeriği
Biyolojik faaliyetler
Toprak yapısı
Toprak erozyonu
Yeraltı ve yüzey suları
Nitrat yıkanması
Pestisitler
Ġklim ve Hava
CO2
N2O
CH4
NH3
Pestisitler
Tarımsal Girdiler
Besi maddesi kullanımı
Su kullanımı
Enerji kullanımı
Çok Ġyi
Daha Ġyi
X
X
X
Aynı
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Organik tarım ile ilgili Ülkemizdeki yönetmelik birkaç kez revize edilerek en son Ekim 2006‘da
yürürlükteki halini almıĢtır (OTEUĠY, 2006). Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına
ĠliĢkin Yönetmelik ile AB kriterlerine uyumlu ve tarım reformunun sağlanabileceği bir düzene
kavuĢulmuĢtur. Yönetmelikte, organik tarım yapılması düĢünülen alanlarda; kontrol, denetim
ve izinleri yetkili sertifikasyon kuruluĢlarına verilmektedir. Sorumlu Bakanlık ise Tarım ve
KöyiĢleri Bakanlığı‘dır. Yönetmelik eski hali ile (11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi
Gazete) ana yolların her iki tarafındaki 1‘er km‘lik alanda organik tarıma izin verilmemesi Ģartı
yürürlükten kaldırılmıĢ, onun yerine uygun alanlardai çevre kirliliği yaratan unsurların yakın
civarda bulunmaması gereği getirilmiĢ, bütün ön inceleme ve uygunluk oluru yetkin organik
tarım sertifikasyon kuruluĢlarına bırakılmıĢtır.
Bu bilgiler ıĢığında, havzalarda, en kısa sürede, organik tarım yapılabilecek alanlar
saptanmalı, bu alanların toprak özellikleri ve meteorolojik Ģartları da göz önünde
bulundurularak
uygun
ürün/ürünlerin
seçimleri
yapılarak
kısmen
organik
tarıma
geçilebilmelidir. Organik tarım uygulamaları sürekliliği olması gereken bir faaliyettir.
Ülkemizde organik tarım konusunda çalıĢmalar bulunmakta ancak yeterince hızlanmamıĢtır.
Özellikle dıĢ pazarlarda ihraç edilme potansiyeli yüksek olan fındık, çeltik, yer fıstığı,
domates, fasulye ve yem bitkilerinin organik üretimleri teĢvik edilerek yaygınlaĢtırılabilir.
7.4.3.2.
AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması
Yürütülen proje bulgularından anlaĢılacağı üzere, Ülkemizde evsel ve endüstriyel atıksuların
arıtılması amacıyla kurulan AAT‘lerin mevcut durumda yetersiz olduğu anlaĢılmaktadır. Yakın
gelecekte bu ihtiyaca cevap verebilecek sayıda AAT‘nin planlanması projenin ana
hedeflerinden biridir. Önerilen AAT‘lerin yakın gelecekte kurulması ve iĢletilmesine paralel
olarak bir yandan atıksular arıtılırken, diğer bir yandan tesislerden son ürün olarak arıtma
çamuru çıkacaktır. Dolayısıyla AAT‘lerin devreye girmesi ile AAT çamuru miktarında ciddi bir
artıĢ söz konusu olacaktır. OluĢan bu çamurun çeĢitli Ģekilde uzaklaĢtırılması mümkün
olabilmektedir. Arıtma çamurlarının tarımda kullanımı halen büyük miktarda tarım toprağına
sahip Ülkemiz açısından büyük önem taĢımaktadır ve kullanılacak gübre miktarının
azaltılması yönünde büyük fayda sağlayacaktır.
ÇOB tarafından 03.08.2010 tarihli ―Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta
Kullanılmasına Dair Yönetmelik‖ uyarınca AAT çamurlarının stabilize edildikten sonra belirli
koĢullar altında kullanımına izin verilmektedir. AB ile uyum sürecinde yürürlüğe konulan bu
yönetmelik gereği AAT çamurlarının toprakta uygulanması için temel Ģartlar, arıtma çamuru
ve uygulanacak toprağın metal içeriğinin sağlanması, toprağın organik madde miktarının
%5‘den az olması, arıtma çamurunun organik madde içeriğinin %40‘tan fazla olması, arıtma
çamuru uygulanacak toprakta yeraltı su seviyesinin 1 m‘den daha derinde olmasıdır. Bu
Ģartlara göre, havzalarda arıtma çamurlarının kaynaklandığı yerlerdeki verimsiz topraklarda
Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur.
Geçerli
yönetmelikler
çerçevesinde,
oluĢan
AAT
çamurlarının
tarımda
kullanımı,
meteorolojik Ģartlar, topografya, toprak tipi, yeraltı suyu yüksekliği, toprağın kimyasal bünyesi
gibi özellikler dikkate alınarak tarımda hangi tip ürünlerde kullanılabileceğine de bakılarak
özendirilmelidir. Örneğin, ÇOB tarafından 03.08.2010 tarihli ―Evsel ve Kentsel Arıtma
Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik‖ uyarınca AAT çamurlarının stabilize
edildikten sonra belirli koĢullar altında kullanımına izin verilmektedir. AB ile uyum sürecinde
yürürlüğe konulan bu yönetmelik gereği AAT çamurlarının toprağa uygulanması için temel
Ģartlar, arıtma çamuru ve uygulanacak toprağın metal içeriğinin sağlanması, toprağın organik
madde miktarının %5‘den az olması, arıtma çamurunun organik madde içeriğinin %40‘tan
fazla olması, arıtma çamuru uygulanacak toprakta yeraltı su seviyesinin 1 m‘den daha
derinde olmasıdır. Bu Ģartlara göre, havzalarda arıtma çamurlarının kaynaklandığı yerlerdeki
verimsiz topraklarda Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilmesi gereken önemli bir
konudur.
Ulusal ölçekte, güncel ve yeni bir konu olan arıtma çamurların yönetimi ulusal mevzuat ve AB
müktesebatı çerçevesinde Bölüm 7.4.6.‘da detaylı olarak verilmiĢtir.
7.4.3.3.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi
Ülkemizdeki havzaların birçoğunda hayvan yetiĢtiriciliği yaygındır. BüyükbaĢ ve küçükbaĢ
hayvan yetiĢtiriciliğinin yanı sıra tavukçulukda önemli faaliyetler arasındadır. Hayvancılık
faaliyetlerindenoluĢan yan ürün hayvansal atıklardır. Ülkemiz genelinde hayvansal atıklar,
yetiĢtiriciler tarafından bir müddet dinlendirildikten sonra doğal gübre olarak tarım alanlarında
kullanılmaktadır. Ancak, bu iĢlemin kontrolsüz ve bilinçsizce yapılmaktadır. Bu konudaki
kontrol önlemleri bu bölümde sıralanmaktadır.
Mevcut durumda ilçeler ve köyler bazında yıllık hayvan sayıları kategorilerine göre ĠLEMOD
veritabanında verilmektedir. Bu hayvanların sayıları ile birlikte kayda girmesi önerilen bilgiler
ve diğer dikkat edilmesi gereken hususlar aĢağıda sıralanmıĢtır:
Barınak ebatları ve barındırma koĢulları,
Barınaklardaki hayvan sayısı,
Hayvan cinslerine göre büyüme ve barındırma süreçleri,
Hayvan beslenmesinde kullanılan yemlerin ve kullanılan ilaçların incelenmesi ve
uygunluklarının irdelenmesi,
Herhangi bir yanlıĢ uygulamada, çiftçi veya yetiĢtiricilerin uyarılması,
Hayvan dıĢkılarının toplanarak uygun koĢullarda bekletildikten sonra kontrollü olarak
tarım alanlarında doğal gübre olarak kullanılması,
Hayvanların hareket kabiliyetlerinin (mobilitelerinin) kontrol altına alınması dolayısıyla
dıĢkılarının rahatlıkla toplanabilmesi,
Hayvanların otlatılması esnasında özellikle sulak alan ve akarsu kıyılarından
tamamen uzak tutulmalarının sağlanması,
Mümkün olduğunca çiftliklerin etrafının hendek kazılarak, yakın civar ile temasın
sınırlandırılması, özellikle yüzeysel akıĢla hayvan atıklarının yakın civara ve
nihayetinde alıcı ortama ulaĢabilirliğinin azaltılması,
Tavukçuluğun yönetmeliklerle sınırlandırıldığı Ģekilde kapalı ortamlarda yapılması,
Barınaklardaki koĢulların düzenli olması,
Hayvan beslenmesinde sınırlandırılmalara dikkat edilmesi, vs.
Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi
Günümüz teknolojisinde bilinen en iyi hayvancılık yönetim stratejisi ‗Organik Hayvansal
Üretim‘ dir. Geleneksel hayvansal üretim sisteminde, birim alandan ekonomik ve yüksek
miktarda ürün alınması öncelikli olduğundan, ekolojik denge ve ürün kalitesinde sağlık
kriterleri ve çevre kirliliği ikinci plana atılmıĢtır. Dolayısıyla, son yıllarda organik hayvansal
üretim teĢvik edilmektedir. Bu konuda birçok detayın yer aldığı yönetmelik yine 17 Ekim 2006
tarih ve 26322 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanmıĢ olan Organik Tarımın Esasları ve
Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik‘tir.
Bu yönetmelikte organik sürü oluĢturabilmek için klasik iĢletmelerden getirilecek hayvanların
yaĢı, hayvan türü ve verimlerine göre geçiĢ süreçleri, barınakların durumu, her bir hayvan
türü için ayrılacak barınak alanı, hayvanların bakımı ve beslenmesi, su ve yem kullanımları,
yemlere ilave edilebilecek katkı maddeleri anlatılmaktadır. Yönetmelikte ayrıca hayvan
dıĢkılarının nasıl ve ne Ģekilde toplanacağı, bekletilme Ģartları ve gübre olarak
uygulanabilirliği konularında da kılavuz niteliğinde bilgi verilmektedir.
Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması hususunda baĢvurulacak bir
diğer yöntem, Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının geliĢtirilmesidir. Bu kapsamda, uygun
stratejilerin uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi ile yetiĢtirici ve çiftçilerin bu
konudaki çabalarının hızlandırılması, desteklenmesi ve teĢvik edilmesi gerekmektedir.
Kurumsal ilgililerin bu konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve
finansman kaynağı sağlayarak destek vermeleri beklenmektedir.
Hayvan Atıkları ile Ġlgili Sorunların YaĢandığı Sıcak Noktalara ĠliĢkin Öneriler
BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar
yaĢanan alanlarda aĢağıdaki önlemlerin uygulanması önerilmektedir.
Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği
kurularak, hayvancılığın yoğun olduğu bölgelerde öncelikle küçük iĢletmelerin
Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli
iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir.
Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan
küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme
(biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri
dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre
eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir.
Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmelere ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan
tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf
ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis
iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanması
7.4.4. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler
Havzanın yeraltı suyu potansiyelinin etkin kullanımı nitelik ve nicelik açısından izlenmesine
ve denetlenmesine bağlıdır. Bu konuda yerel ölçekte yeraltı su çekimi envanterinin
güncellenmesi, iyileĢtirilmesi ve sürekli takibinin sağlanması esastır. YanlıĢ kullanımlar ve
bilinçsiz çekimlerin engellenmesi için eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarına önem verilmesi
beklenmektedir.
7.4.5. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan
Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler
Ülkemizdeki sayıları, rezervleri ve üretimleri konusunda net bilgilerin elde edilemediği, özel
sektör ve kamu kurumları tarafından iĢletilen kum çakıl ocaklarının büyük bir kısmı nehir
kenarlarında (Sakarya, Gediz, YeĢilırmak, Kızılırmak, Aksu, Ceyhan ve kollarında)
yoğunlaĢmaktadır. Akarsulardan kum çıkarılmak için akarsu kenarındaki kum ve çakıl
kepçelerle kazılarak alınmakta, ya da akarsu yatağındaki doğal zemin kazılarak yeraltı suyu
seviyesine inilerek, sallama kepçelerle su içerisinde 10m derinlikten malzeme alınmaktadır.
Ayrıca, akarsu yakınında ancak yatağının dıĢında olan ve kum rezervi olan arazilerden de
kum çıkarılabilmektedir. Kum ve çakıl ocakçılığında malzemenin ortaya çıkarılması için
yapılan hafriyat iĢlemleri peyzaj estetiğini bozmakta, kıvrımları ortadan kaldırmakta ve
topografyayı tamamen değiĢtirmektedir. Özellikle kapasitenin üzerinde yapılan hafriyatlar
sonucu nehirlerin akıĢ rejimi bozulmakta, su içi ve su kıyısındaki habitatlar tahrip olmaktadır.
Ayrıca, kum- çakıl yıkama iĢlemleri sırasında kullanılan nehir suları kirlenmiĢ olarak tekrar
nehre geri verilmektedir (Uğur ve Akpınar, 2003). Sediment dengesinin bozulmasından
dolayı nehirlerin denize taĢıdığı kum miktarlarında azalma olmakta ve bundan dolayı nehir
ağzı ve etrafındaki kıyı Ģeridinde erozyon görülebilmektedir (KabdaĢlı, 2010).
Özetlemek gerekirse, barajların yanı sıra kum ve çakıl ocakları da nehirlerin membaından
mansabına doğru sürekli olarak sediment taĢınımını engellemekte, nehir yataklarından kum
ve çakılın bilinçsizce çekilmesi sonucu nehir yatağı ve kıyılar aĢınmaya açık hale gelmekte;
yanısıra balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması ve zarar görmesi, nehirlerdeki
ekolojik yaĢamı da olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca kum-çakıl ocaklarının faaliyetleri
sonucu yeraltı suyunu taĢıyan alüvyon rezervlerinin büyük bir bölümü çekilmekte, bu yüzden
yeraltı suyu seviyelerinde azalmalar görülmekte, kazılar sonucu açığa çıkan ve gölcükler
oluĢturan yeraltı suları dıĢ etmenler sebebiyle kirlenmeye açık hale gelmektedir (Apaydın ve
diğ., 1997)
Literatürde, kum ve çakıl çekilmesinden kaynaklanan sorunların giderilmesine yönelik bazı
çalıĢmalar ve alınması gereken önlemlere rastlanmaktadır.
Dere içerisinde akıĢ rejimini bozacak faaliyetler yapılmamalı, büyük çukur ve oluklar
meydana getirilmemelidir (Apaydın ve diğ., 1997). Ayrıca döküm sahası olarak çok geniĢ
yüzeyler seçilmemeli, oluĢturulacak eğimler erozyonu hızlandırmayacak Ģekilde olmalı,
jeoteknik darağanlık ve drenaj yapısı dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003).
Kum ve çakıl ocaklarının yol açtığı çevre sorunlarının en aza indirilebilmesi için ÇED ve doğa
onarım çalıĢmaları, faaliyet baĢlamadan önce, birlikte ele alınmalıdır. Doğa onarım
çalıĢmaları desteklenmeli ve teĢvik edilmelidir (Uğur ve Akpınar, 2003).
Kondolf (1997)‘ye göre balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması neticesinde
balıkların zarar görmesini engellemek için Ren Nehri‘ne yapay olarak çakıl eklenmiĢtir.
Nehirdeki kum ve çakılın bölgesel bazlı yönetilmesi sağlanmalı ve Nehir boyunca sediment
akıĢının sürekliliğinin sağlanması gerektiği ifade edilmektedir. Ayrıca, nehirden sağlanan kum
ve çakıl alternatiflerinin kullanımının teĢviki de önerilmektedir.
Birçok geliĢmiĢ ülkede nehir içi madenciliği yasaklanmıĢ (Ġngiltere, Almanya, Fransa,
Hollanda, Ġsviçre) veya sınırlandırılmıĢtır. Sınırlandırma için literatürde çeĢitli alternatifler
verilmiĢtir (Kondolf, 1997). Örneğin, nehir yatağından belli bir seviyeye kadar ya da talvege
(akarsu yatağının en düĢük noktasından geçen çizgisel hat) kadar inilebilmesi, bu kırmızı
çizginin altında kum ve çakıl çıkarılmaması önerilmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın
―Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği‖ (Resmi
Gazete, 8.12. 2007, Sayı:26724) içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel su
kaynakları ile bunları besleyen akarsular ve koruma alanları haricindeki nehir ve sulak
alanlarda kum ve çakıl madenciliğine izin vermektedir. Dere yatağının doğal yapısını ve su
kalitesini bozmama Ģartı koĢulmakta ve belirlenecek talveg kotundan daha derine inilmesine
izin verilmemektedir.
BaĢka bir yaklaĢım da nehrin getirebileceği sediment miktarının hesaplanıp, sadece bu
miktarın belli bir emniyet katsayısıyla (örneğin ABD‘nin Washington eyaletinde bu oran %
50‘dir) azaltılmıĢ oranına kadar madenciliğe izin verilmesidir (Kondolf, 1997). Kum ve çakıl
madenciliğinin etkilerinin tam olarak anlaĢılabilmesi, kontrolü ve alınacak önlemlerin sağlıklı
olabilmesi için nehrin sediment bütçesinin geliĢtirilmesi faydalı olacaktır. Yeni barajların
yapımında, sulama projelerinde ve kum-çakıl madenciliğinde bu sediment bütçesi hesaba
katılmalı, bunlarla ilgili projelere ve maliyet hesaplarına sedimentin sürekliliğini sağlayacak
önlemler de eklenmelidir. Nehirlerin kum potansiyelleri araĢtırılarak azalma miktarları
belirlenmeli ve bu konular ile ilgili idari önlemler de ortaya konmalıdır. Nehirlerin döküldükleri
kıyı bölgelerinde erozyona ve morfolojik yapı değiĢikliklerine neden oldukları literatürde de
yer almaktadır (Ġrtem ve KabdaĢlı, 2001). Kıyılarda görülen bazı sorunların nehir havzaları
yönetiminden kaynaklandığı açıktır. Bu nedenle sediment bütçesi açısından kıyı alanları
yönetimi ile nehir havzaları yönetiminin entegre bir yaklaĢımla ele alınması önerilmektedir.
―Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği‖
(Resmi Gazete, 23.1.2010, Sayı:27471) ile de her türlü madencilik faaliyetinin, baĢladığı
andan faaliyetin bitirilmesi yani maden sahasının kapanıĢına kadar geçen sürede, doğaya
kalıcı bir zarar vermeden yürütülmesi Ģart koĢulmaktadır. Yönetmeliğe göre Madencilik
faaliyetleri esnasında ve sonucunda ortaya çıkan atıkların depolandığı alanlarda duraylılık
(bir malzeme kütlesinin veya bir yapının maruz kaldığı gerilmenin kalkmasıyla, dönüĢümsüz
önemli bir deformasyona veya harekete maruz kalmaksızın, uygulanan gerilmeye uzun süre
dayanabilmesi koĢulu) sağlanmalıdır. Jeolojik etütler kapsamında jeomorfolojik öğeler,
hidrolojik ve hidrojeolojik özellikler belirlenmeli ve bu veriler doğrultusunda faaliyet alanı
çevresi yüzeyden akan veya yağıĢlar sonrasında akması olası su akıĢı açısından güvenli
hâle getirmelidir. Su yolları, çevre doğal drenaj sistemi yeterli olacak Ģekilde planlanmalı ve
alanın su baskınına uğraması olasılığına karĢı yeterli önlemler alınmalıdır.
Kum ve çakıl ocakları nedeniyle bozulan alanların ekolojik ve estetik değerlerinin geri
kazanımı için dünyanın çeĢitli yerlerinde baĢarı ile uygulanmıĢ çalıĢmalar vardır. Bu
kullanımlar; tarım, orman, rekreasyon, balıkçılık ve sulama amaçlı gölet ve doğa koruma
alanı olarak sıralanabilir. ĠĢletme sonrası kullanılabilecek bu yöntemlerin seçilmesinde
topografya, toprak ve su özellikleri, vejetasyon, bölgesel arazi kullanım planları, fiziksel,
çevresel ve iklimsel veriler dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003).
7.4.6.
Arıtma Çamurları Yönetimi
Ġlgili Yasal Çerçeve
Bu bölümde, arıtma çamurların yönetimi ile ilgili olarak Ulusal mevzuat ve AB müktesebatı
incelenmiĢtir.
Ulusal Mevzuat
Türkiye‘de arıtma çamurlarının yönetimi ile ilgili baĢlıca yasal çerçeve aĢağıdaki gibidir:
Atık Yönetiminin Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (5 Temmuz 2010 tarih ve
26927 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2008))
Bu yönetmeliğin amacı, atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetilmesine
iliĢkin genel esasların belirlenmesidir. Bu kapsamda, atık yönetiminin kontrollü bir Ģekilde
yapılabilmesi için atık sınıflandırılması getirilmiĢtir olup, atıkların tehlikelilik özelliklerinin
belirlenmesi amacıyla 20 ana grup altında detaylı atık listesi ile bir sistematik oluĢturulmuĢtur.
Burada atıksu çamurları, Yönetmelik Ek IV‘de verilen atık listesi içerisinde 19. madde olan,
―Atık yönetim tesislerinden, tesis dıĢı atıksu arıtma tesislerinden ve insan tüketimi ve
endüstriyel kullanım için su hazırlama tesislerinden kaynaklanan atıklar‖ bölümüne tekabül
etmektedir (Madde 19.08). Bu bölüm su, atıksu ve atık yönetimi tesislerinden kaynaklanan
tüm atıklara iĢaret etmektedir.
Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik
(3 Ağustos 2010 tarih ve 27661 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2010))
Bu yönetmeliğe göre, ham çamurun toprakta kullanılması yasaktır; stabilize arıtma
çamurunun kullanılmasında ise bazı sınırlamalara uyulması gerekmektedir. Öncelikle
stabilize çamurun, doğal orman alanları ile meyve ağaçları hariç olmak üzere toprakla temas
eden ve çiğ yenen meyve ve sebze ürünlerinin yetiĢtirildiği topraklarda kullanımı yasaktır.
Arıtma çamurunun toprakta kullanılması, tüm koruma alanları ile içme ve kullanma suyu
temin edilen yüzeysel su ve yeraltı suyu besleme havzalarında tamamen yasak olup, bu
amaçlara hizmet etmeyen diğer yüzey sularını çevreleyen 300 m‘lik alanın dıĢında uygulama
yapılmasına izin verilmektedir. Hayvan otlatma veya hayvan yemlerinin hasadı yapılacak
alanlarda ise, söz konusu faaliyetler ile arıtma çamurunun uygulanması arasında geçen süre
en az 4 hafta olmalıdır. Bunlara ilaveten arıtma çamurlarının, pH değeri 6‘dan küçük olan,
organik madde içeriği %5‘den fazla olan topraklarda ve taban suyu seviyesi 1 m‘den sığ
derinlikte olan veya eğimi %12‘yi geçen alanlar ile kumlu tekstürlü topraklarda kullanımı
yasaktır. Organik madde içeriği %40‘dan daha az olan stabilize arıtma çamurlarının da
toprağa uygulanması yasaktır. Kapasitesi 1.000.000 eĢdeğer nüfusun üzerinde olan atıksu
arıtma tesislerinde oluĢan çamurların en az %90 kuru madde değerine kadar kurutulması
esastır, ancak teknik ve ekonomik acıdan uygunluğunun belgelenmesi durumunda %90 kuru
madde Ģartı aranmaz.
Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (26 Mart 2010 tarih ve
27533 no ile Resmi Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2010))
Yönetmelikte, Geçici Madde 4‘de bahsi geçen kriterler ve/veya Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği Ek 11-A‘da belirtilen Atıkların Düzenli Depolama Tesislerinde Depolanabilme
Kriterleri sağlandığı takdirde arıtma çamurlarının düzenli depolama tesislerinde bertarafı
mümkündür.
Bu Yönetmeliğin arıtma çamurlarının düzenli depolanmasını düzenleyen (Geçici Madde 4)
maddesine göre, Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (ÇOB, 2008) Ek IV
uyarınca, tehlikesiz atık olarak sınıflandırılan arıtma çamurlarının ağırlıkça en az %50 kuru
madde (KM) ihtiva etmesi, ön iĢleme tabii tutularak kötü kokunun giderilmesi ve atığın kararlı
hale getirilmesi kaydıyla, ÇOK limitine bakılmaksızın II. Sınıf Düzenli Depolama Tesislerinde
01/01/2015 tarihine kadar depolanabileceği belirtilmektedir. Ancak mevcut susuzlaĢtırma
teknolojileri ile söz konusu %50‘lik KM oranına ulaĢılması, özellikle kentsel atıksu arıtma
çamurları için, termal kurutma olmaksızın, pratik olarak mümkün değildir. Termal kurutma için
de %50‘lik KM oranı çok düĢük kalmaktadır. Bu sebeple minimum KM oranının %30-35
düzeylerine çekilmesi uygun olacaktır. Zira depolanan kentsel katı atıkların özellikle yaz
dönemindeki su muhtevası da %65-70 düzeylerine ulaĢabilmektedir.
Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (8 Ocak 2006 tarih ve 26047 no ile Resmi
Gazete‟de yayımlanan (ÇOB, 2006))
Bu Yönetmeliğe göre, kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamuru uygun
Ģartlarda yeniden kullanılabilir. Arıtma çamurlarının iĢlenmesi, geri kazanımı ve bertarafı ile
ilgili olarak Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği Madde 17‘de belirtilen hususlar
gözetilmelidir (20 Mart 2010 tarih ve 27527 no ile Resmi Gazetede yayımlanan). Arıtma
çamurlarının toprakta kullanımı ve/veya bertarafının, ilgili yönetmeliklerde belirlenen
standartlara ve yöntemlere uygun olarak yapılması esastır.
Ġlgili AB Mevzuatı
AB müktesebatında arıtma çamurlarının yönetimine iliĢkin temel direktif AB Çamur
Direktifi‘dir.
AB Çamur Direktifi (1986) Council Directive 86/278/EEC of 12 June 1986 on the
protection of the environment, and in particular of the soil, when sewage
sludge is used in agriculture.
AB bünyesinde, atıksu çamurlarına iliĢkin tüm yönetim stratejileri Çamur Direktifi‘nde
tanımlanmıĢtır. Buna göre, çamurun bilimsel tarım açısından çok önemli nitelikleri olduğu
kaydedilmektedir. Direktif ayrıca, toprak ve çamur içerisindeki ağır metal konsantrasyonları
ile toprağa yıllık olarak uygulanabilecek en yüksek ağır metal miktarlarına iliĢkin kısıtlar
getirmektedir. Araziye arıtma çamurunun uygulanması ile hayvan otlatma ve/veya hasat
süreleri arasında geçen süre en az 3 hafta olmalıdır. Meyve ağaçları hariç olmak üzere, diğer
meyve ve sebze ekinlerinin büyüme döneminde araziye uygulama yapılamaz.
Konuya ĠliĢkin Olarak Daha Önce Yapılan Planlama ÇalıĢmaları
Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması için Teknik Yardım (EHCIP)
Projesi, Arıtma Çamurunun Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve Özellikle
Toprağın Korunmasına ĠliĢkin Konsey Direktifi‟ne Özgü Yatırım Planı (ENVEST,
2005)
Bugün Türkiye‘de arıtma çamurlarının tarımda kullanım oranı yaklaĢık %5-10 düzeyinde
olup, bu Ģekilde bertaraf edilen çamur miktarı 50.000-100.000 ton/yıl civarındadır. AB
Komisyonu‘un Kentsel Atıksu arıtma Direktifi‘nin uygulanmasına iliksin 1999 tarihli raporunda
yer alan verilere göre bu değer AB üyelerine kıyasla düĢüktür. Rapora göre, 1998‘de tarımda
arıtma çamuru kullanım oranı %5 (Yunanistan) ile %65 (Fransa) arasında değiĢirken, AB
ortalaması yaklaĢık %50 mertebesinde kalmaktadır. Ayni raporda 2005 yılı için AB
ortalamasının yaklaĢık %55 mertebesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Türkiye için ise
Yatırım Planı‘na göre, tarımda kullanılan arıtma çamuru miktarının bugünkü %5-10
seviyesinden gelecekte %30-40 seviyesine çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu değer 2022‘de
yıllık yaklaĢık 2 milyon ton çamura karĢılık gelmektedir. Arıtma çamurunun tarımda
kullanılmasının su Ģekilde gerçekleĢmesi beklenmektedir:
•
Stabilizasyon ve susuzlaĢtırma sonrası, stabilize edilmiĢ çamur, atıksu arıtma
tesislerinde depolanacaktır. Depolama maliyetleri AB Kentsel Atıksu arıtma Direktifi
uyarınca AAT‘lerinin kurulum ve isletme maliyetlerine dahildir.
•
Çiftçiler ve diğer kullanıcılar, tarlalara yaymak üzere tesisten (çamur depolama)
çamuru alacaklardır. Bu sebeple tesis sahiplerine çamur uzaklaĢtırma için yeni bir
maliyet gelmemektedir.
ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)
Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda, arıtma çamurlarının yönetimine dair somut hedefler
belirlenmemiĢtir (ÇOB, 2008). Bu kapsamda geçmiĢ yıllara ait, Organize Sanayi
Bölgeleri‘nden (OSB) açığa çıkan arıtma çamuru miktarlarına yer verilmiĢ ve farklı
yöntemlerle bertarafları (düzenli ve düzensiz depolama (~ %85), arazide bertaraf (~ %15))
değerlendirilmiĢtir.
Marmara Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi Nihai Raporu (MEMPIS Projesi,
2007)
Arıtma çamurunun düzenli depolanması olasılığı, sadece kısa vadeli bir seçenek olarak
düĢünülmektedir. Bunun temel sebebi, AB düzenli Depolama Direktifi‘nde belirtildiği üzere
organik maddelerin düzenli depolanan atik içerisinde ayrılması konusundaki ihtiyaç ve
kısıtlardır. Bu seçeneğin uygulanabileceği sure içerisinde alternatif arıtma metotları
geliĢtirilmelidir. Düzenli depolamaya alternatif teĢkil edecek teknolojiler Ģunlardır:
•
Çamurun arazi uygulamalarında kullanılması
•
Arazi uygulamalarında veya kati atik formuna dönüĢtürmek üzere çamurun
kurutulması
•
Çamurun yakılması
Araziye uygulamada dikkate alınması gereken iki önemli parametre; patojen organizmalar ve
ağır metallerin giderimi yönünden stabilize çamurun kalitesi ile çamurun gübre değeri ve
toprak yapısını iyileĢtirmesi yönünden çiftçiler tarafından kabul görmesidir. Çamurun
kurutulması veya yakılması uygulamalarında ise, atıksu çamurunun yüksek miktarlarda
oluĢtuğu BüyükĢehirlerde atıksu arıtımına dair Master Planlarda söz konusu stratejiler ortaya
konmaktadır.
Önerilen Yönetim YaklaĢımı
Bu proje kapsamında önerilen Çamur Yönetimi YaklaĢımı aĢağıdaki gibi özetlenebilir.
Doğrudan Araziye Uygulama
Türkiye‘nin coğrafi, iklimsel ve arazi kullanım durumu dikkate alınarak, özellikle <100.000
nüfuslu yerleĢimlerin stabilize olmuĢ arıtma çamurlarının, ilgili mevzuata uygun olarak,
doğrudan araziye uygulanması düĢünülmelidir. Bu yolla bertaraf edilebilecek çamur
miktarının toplam çamur üretiminin %30-40‘ı düzeyine ulaĢması beklenmektedir.
AB Düzenli Depolama Direktifi‘nde (1999/31/EC) organik maddelerin düzenli depolanan
atıklardan ayrılması zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu sebeple arıtma çamurlarının depolanması
haricinde de alternatif bertaraf metotları geliĢtirilmelidir. Evsel ve Kentsel Arıtma
Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelikte de arıtma çamurlarının stabilize
edildikten sonra belirli koĢullar altında toprakta kullanımına izin verilmektedir. Bu Ģartlara
göre Burdur Havzası‘nda, arıtma çamurunun kaynaklandığı yerleĢim yerlerindeki verimsiz
arazilerde toprak Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilebilir bir alternatiftir.
Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelikte evsel
nitelikli endüstriyel çamurların da toprakta uygulamalarına kısmi izin verilmektedir. Ancak
mevcut durumda Türkiye‘de üretilen evsel ve kentsel atıksu çamurunun içeriği hakkında çok
az bilgi bulunmaktadır. ÇOB Atıksu Arıtım Eylem Planı ―Organize Sanayi Bölgesi Atık Temel
Gösterge Sonuçları‖na göre 2004 yılında, OSB‘lerden çıkan arıtma çamurunun miktarının, %
56'sı düzenli depolanarak, % 29‘u belediye katı atık depolama alanında, % 15'i ise araziye
atılarak, bertaraf edilmiĢtir. Bu konuda daha iyi değerlendirmeler yapılabilmesi için, Çevre ve
Orman Bakanlığının desteklediği, endüstrinin de katılım sağlayacağı ilave araĢtırmalar
yapılmalıdır.
Diğer Yöntemlerle Bertaraf
Stabilize olmamıĢ kentsel AAT çamurları, mekanik susuzlaĢtırma sonrası atık yakma lisanslı
çimento fabrikalarında yakılabilir, bölgesel atık yakma tesislerinde tek baĢına veya diğer
atıklarla birlikte yakılıp enerji geri kazanılabilir. Yakma uygulanacaksa çamur stabilizasyonu
yapılmaması esastır.
EĢdeğer Nüfusu 100.000‘den az olan AAT‘ler için kurutma yatakları veya çamur lagünlerinde
depolama sonrası araziye uygulama da duruma göre baĢvurulabilecek sürdürülebilir yönetim
seçeneğidir.
Özellikle büyükĢehirdeki çamur yönetimi, BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce hazırlatılacak
Atıksu Yönetimi Master Planı‘nın bir unsuru olarak yerel Ģartlar da dikkate alınarak bir
Fizibilite çalıĢmasına dayalı biçimde planlanıp uygulanmalıdır.
8.
HAVZA KORUMA EYLEM PLANI
8.1.
Havza Yönetimi
8.1.1. Türkiye‟de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu
Türkiye‘de su ve atıksu yönetimi pek çok devlet kurumu arasında paylaĢtırılmıĢtır (Tablo
103) Bu kurumların her biri su kirliliğinin yönetimi ve kontrolü ile ilgili plan, izleme sistemleri
ve düzenleyici önlemler geliĢtirmiĢtir. Kurumların çakıĢan faaliyetleri yanı sıra özellikle su
kalitesi izlemenin kapsamı bakımından önemli boĢluklar bulunmaktadır. 2007 yılında DSĠ‘nin
ÇOB bünyesine alınması ile birlikte Havza esaslı entegre su kaynakları yönetimi hedefi
doğrultusunda önemli bir adım atılmıĢtır. Bu sayede AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu daha
etkin bir izleme ve entegre su havzaları yönetim planlarının hazırlanması, ayrıca su altyapısı
ve atıksu arıtma yatırım projelerinin tasarımı, finansmanı, yapımı ve iĢletimine iliĢkin güçlü bir
zemin oluĢturulmuĢtur (OECD, 2008).
Tablo 103: Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları
ANA GÖREVLER ve SORUMLULUKLAR
KURUM
Devlet Planlama TeĢkilatı
•
Su kaynakları yatırımlarının planlanması (örnek: barajlar, rezervler, su arzı
ve kirlilik kontrolü (örnek: lağım ve kanalizasyon arıtımı)
Çevre ve Orman Bakanlığı
•
Çevre düzeni planlarının geliĢtirilmesi ve onaylanması ile uygulanmalarının
temin edilmesi
Su kirliliğinin önlenmesi
Su kalitesi laboratuarlarının oluĢturulması
Ulusal ÇED düzenlemesinin uygulanması
Belirlenen RAMSAR sahaları
Türk su mevzuatının AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesinin
koordinasyonu
Su kaynakları kalitesi sınıflandırmasının belirlenmesi
Yüzme suyu kalitesi standartları da dahil olmak üzere su kaynaklarına
iliĢkin kalite kriterlerinin belirlenmesi
Sanayi tesislerinin atıksu arıtma tesislerine iliĢkin projelerinin onaylanması
Nehir havzası koruma planlarının ve nehir havzası eylem planlarının
hazırlanması
Su kaynaklarının korunması için müdahale planlarının hazırlanması
Su yataklarının rehabilitasyonu
Su boĢaltım izinlerinin düzenlenmesi, sanayi ve atıksu arıtma tesislerinden
boĢaltımların izlenmesi
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Devlet Su ĠĢleri Genel
Müdürlüğü
(2007 yılından itibaren
ÇOB bünyesinde)
•
•
•
•
•
•
•
•
Su kaynağı değerlendirmeleri ve analizi
Nehir havzasının geliĢtirilmesi
Su ve atıksu arıtma tesislerinin planlanması, inĢası ve finansmanı
25 Bölge Müdürlüğü ile su yönetimi
Yerüstü ve yeraltı sularının korunması
Yeraltı suyunun tahsisi ve kayıt altında tutulması
Sel kontrolü
Sulama, evsel su arzı, hidroelektrik enerjisi ve çevre ile ilgili tetkik,
ANA GÖREVLER ve SORUMLULUKLAR
KURUM
planlama, tasarım, inĢa ve iĢletme
Sağlık Bakanlığı
•
•
•
Yüzme suyu kalite standartlarının belirlenmesi, bu standartların
uygulanması ve izlenmesi
Kentsel atık toplama ve arıtma kalitesinin izlenmesi
Ġçme suyu mevzuatı, içme suyu standartları, bu standartların uygulanması
ve izlenmesi
Tarım ve KöyiĢleri
Bakanlığı
•
•
•
•
•
Balıkçılık ve balık yetiĢtiriciliği mevzuatı
Tarımda su kaynağı kullanımının korunması
Balık üretim alanlarında atıksu boĢaltımlarının kontrolü
Tatlı su ve yeraltı suyu için nitrat parametrelerinin izlenmesi
Tarım ilacı kontrolü ve izlenmesi
Kültür ve Turizm Bakanlığı
•
Turizm alanlarında atıksu altyapısının planlanması ve inĢası
Ġller Bankası
•
Ġçme suyu arzı ve iĢlenmesi, atık sistemleri ve kentsel atıksu arıtma ve
belediyeler için katı atık imhası ile ilgili bayındırlık iĢlerinin tasarlanması ve
finansmanı
Ülkemizdeki mevcut su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri yönetimi (kısaca su
ve atıksu yönetimi) yapılanması AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörüldüğü gibi Su Havzalarını
esas alan bir yapıda olmayıp Ġl ve Belediyeler ölçeğinde oluĢturulmuĢ bulunmaktadır.
Türkiye‘nin AB‘ye üyelik süreci ve özellikle Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla mevcut su
yönetiminin AB Su Çerçeve Direktifi gereklerini karĢılayacak biçimde yapılandırılması
çalıĢmaları hız kazanmıĢ bulunmaktadır. Bu bölümde mevcut su ve atıksu Yapılanması
durumu özetlenmiĢ olup yeni sistem önerisi ileride Bölüm 8.1.3‟te verilmiĢtir.
Türkiye‘de su temini, kanalizasyon (atıksu/yağmursuyu) ve atıksu arıtma /uzaklaĢtırma
hizmetleri Belediyelerin sorumluluğundadır. Belediyeler söz konusu hizmetleri aĢağıdaki gibi
yürütmektedirler:
BELEDĠYELER/YERLEġĠMLER
GÖREVLĠ KURUM
BüyükĢehir Belediyeleri (BB) Hizmet Alanlarındaki
YerleĢimler (Ġlçe/Belde Belediyeleri ve Köyler)
BB Su Kanalizasyon Ġdareleri (SKĠ‘ler)
DSĠ (Ülke ölçeğinde büyük su temini projelerinde)
BB Hizmet Alanı DıĢındaki Belediyeler
(BB hizmet alanı Ġl sınırını kapsamayan
Belediyeler)
Ġlçe, Belde Belediyeleri‘nin Fen ĠĢleri Müdürlükleri
Diğer Ġl/Ġlçe /Belde Belediyeleri
Kırsal YerleĢimler
Ġl Özel Ġdaresi Müdürlükleri (Köylere Hizmet
Götürme Birlikleri Modeli ile)
Nüfusu 3.000~100.000 arasında değiĢen belediyeler, su temini, kanalizasyon ve atıksu
arıtma yatırımları ile ilgili olarak Ġller Bankası fonlarından proje, kontrollük/müĢavirlik ve inĢaat
iĢlerini karĢılamak üzere uzun vadeli borçlanma yoluyla yararlanabilmektedir. Nüfusu tek
baĢına veya bir grup belediye ile birlikte 100.000‘i aĢan belediyeler de, öncelik sırası dikkate
alınarak, su temini projelerinin finansmanında DSĠ kaynaklarından yararlandırılmaktadır. Ġller
Bankası ve DSĠ kaynakları yanında, ÇOB ve belediyeler tarafından oluĢturulan öz kaynaklar
ile AB hibeleri ve kredileri, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Ġslam Kalkınma
Bankası, Alman Altyapı Yatırımları Bankası (KfW) vb. finans kaynakları da proje bazlı olarak
kullanılabilmektedir. Mevcut su ve atıksu yönetimi yapılanması ile ulaĢılan bazı temel
performans göstergeleri aĢağıda özetlenmiĢtir:
2008 yılı itibarı ile belediye nüfusunun %99‘una içme suyu Ģebekesi yoluyla su temin
edilmektedir (TUĠK, 2010). ġebekelerden servis edilen suyun kalitesi, genelde
örneklerin %95‘inde, Dünya Sağlık TeĢkilatı (WHO) Ġçme Suyu Standartlarını
sağlamaktadır (OECD, 2008).
Atıksu kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus 2008 yılında belediye nüfusunun %88‘idir
(TUĠK, 2010). Ancak bu oran büyük kentlerde %100‘e yaklaĢırken <10.000 nüfuslu
yerleĢimlerde %60-70 düzeyindedir.
Atıksu arıtma tesislerine bağlı belediye nüfusu oranı 2008‘de %56‘ya yükselmiĢtir. Bu
oran >100.000 nüfuslu Ģehirlerde %70-80 iken küçük kasabalarda ~%10‘lar
düzeyindedir. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)‘nda 2012 yılına kadar
AAT‘ne bağlı nüfusun toplam belediye nüfusuna oranının ~ %81‘e ulaĢtırılması (ülke
nüfusunun %60‘ı) hedeflenmiĢtir (ÇOB, 2006.a).
Mevcut veri tabanı ve istatistikler dikkate alındığında alıcı ortamların (kıtaiçi ve sahil
suları)
statülerine
iliĢkin
AB
Su
Çerçeve
Direktifi
ile
uyumlu
sistematik
değerlendirmeler yetersiz olup halen oluĢturulma aĢamasındadır. Ancak Su Çerçeve
Direktifi ile ilgili uygulama takvimi (Tablo 104) ÇOB tarafından sıkı bir biçimde takip
edilmekte ve konuyla ilgili gerekli adımlar atılmaktadır.
Tablo 104: AB Su Çerçeve Direktifi‟nin Uygulanması
AB
ÜLKELERĠ
TÜRKĠYE
REFERANS
2000
Direktifin yürürlüğü girmesi
Mad. 25
2003
2006
Ulusal mevzuatta değiĢiklik, nehir havzası bölgelerinin ve
yetkililerinin belirlenmesi
Mad. 23 ve 3
2004
2007
Nehir havzası özelliklerinin sınıflandırılması: baskılar, etkiler
ve ekonomik analiz
Mad. 5
2006
2009
Ġzleme ağının kurulması, kamu istiĢaresinin baĢlaması
Mad. 8 ve 14
2008
2011
Taslak nehir havzası yönetim planının sunulması
Mad. 13
2009
2012
Nehir havzası yönetim planının ve önlemler programının
tamamlanması
Mad. 11 ve 13
2010
2013
Fiyatlandırma politikalarının getirilmesi
Mad. 9
2012
2015
Önlenmelere iliĢkin programların operasyonel hale getirilmesi
Mad. 11
2015
2025
Çevre amaçlarının karĢılanması
Mad. 4
Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi sisteminin öncelikli temel sorunları aĢağıdaki gibi sıralanabilir:
Su yönetimi havza esaslı değildir.
Çok fazla kurum rol almakta ve eĢgüdüm sorunu yaĢanmaktadır.
Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetime ve denetime imkan
tanımamaktadır.
Karar alma süreçlerinde tarafların demokratik katılımı çok yetersizdir.
Kurumsal kapasite (teknik, personel, altyapı) yetersizdir.
Mali/finansal kapasite yetersiz (kirleten öder prensibine uygun bir tarife yapısı
oluĢturulmamıĢtır.)
Mevcut kaynakların etkin ve verimli kullanımında sorunlar yaĢanmaktadır.
AB üyelik süreci gereği yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında sorunlar vardır.
DeĢarj ve alıcı ortamlarla ilgili izleme ve denetim çok yetersizdir.
Veri tabanı, Raporlama ve Sorgulama Altyapısı yeterli değildir.
Mevcut izleme ve kontrol sistemine iliĢkin kurumlar arası görev paylaĢımı aĢağıdaki gibidir:
Atıksu DeĢarjlarının Ġzlenmesi:
BüyükĢehir Belediyeleri Hizmet Alanı
içinde:
Atıksu kanal Ģebekesine bağlı endüstriyel deĢarjların
izlemesi BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce
Atıklarını doğrudan alıcı ortama deĢarj eden endüstriyel
tesislerin izlenmesi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce
Belediye Kentsel AAT deĢarjlarının izlenmesi Ġl Çevre ve
Orman Müdürlükleri‘nce
yürütülmektedir.
BB Hizmet Alanı DıĢındaki ve Diğer
Belediyelerde:
Evsel ve endüstriyel AAT deĢarjları Ġl Çevre ve Orman
Müdürlükleri‘nce izlenmektedir.
Alıcı Ortam Su Kalitesinin Ġzlenmesi:
Kıtaiçi su kaynakları (akarsu, göl, baraj,
sulak alan ve yeraltı suları) akım,
içme/kullanma ve sulama suyu kalitesi
izlemesi
DSĠ Bölge Müdürlükleri
Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Bölge Müdürlükleri (EĠEĠ) (akım,
hidrolojik rasatlar)
Bazı pilot nehir havzaları/göllerde Çevre ve Orman Bakanlığı
Bazı BB Su ve Kanalizasyon Ġdareleri (Barajlarda)
Kıyı (plaj), haliç ve denizlerde su kalitesi
izlemesi
ÇOB Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı
Bazı BüyükĢehir Belediyesi SK Ġdareleri (ĠSKĠ, ĠSU,..)
Ġl Sağlık Müdürlükleri/Ġl Hıfzısıhha Laboratuarları
Su Ürünleri Üretimi yapılan sularda kalite
izlemesi
Tarım ve KöyĠĢleri Bakanlığı Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü
Ġçme suyu Ģebekelerinde su kalitesi
izlemesi
Ġl Sağlık Müdürlükleri
Ġl Hıfzısıhha Müdürlükleri
BB SK Ġdareleri
Tarım/hayvancılık faaliyetleri sonucu
oluĢan nitrat kirliliğinin izlenmesi
Ġl Tarım ve KöyĠĢleri Müdürlükleri
DeĢarj Ġzni/Cezai Yaptırımları Uygulama:
DeĢarj standartlarının aĢılması durumunda gerekli yaptırım, deĢarj iznini veren kurumların
üst düzey yöneticilerinin (Vali veya BB BaĢkanı) onayı ile uygulanmaktadır.
BB Görev Alanı Dahilinde:
BB SKĠ – Ruhsat Denetim ve Kontrol Daire BaĢkanlığı
BB Atıksu Arıtma Tesislerine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri
(Valilik onayı ile)
BB Görev Alanı DıĢında ve Diğer
Belediyelerde:
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri/ Çevre ve Orman Bakanlığı
(Valilik/Kaymakamlık onayı ile)
Mevcut izleme sistemiyle ilgili olarak öne çıkan bazı hususlar aĢağıdaki gibi sıralanabilir:
DeĢarj standartları alıcı ortamın statüsü ile yeterince iliĢkili değildir (özellikle sudaki
tehlikeli maddeler, renk ve biyolojik statü ile ilgili sorunlar yaĢanmakta)
AB Kentsel Atıksuların Arıtılması Direktifi‘nin uygulanmaya baĢlanması (ÇOB Kentsel
Atıksuların Arıtılması Yönetmeliği) özelikle kentsel AAT deĢarjlarından gelen noktasal
yüklerin kontrolü ve Hassas Bölgelerin Korunması bakımından çok önemli bir adım
olmuĢtur.
ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda (2008-2012) Türkiye‘de kentsel atıksuların
arıtımı ile ilgili iddialı ve umut verici hedefler öngörülmektedir.
Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi Mevzuatı (öncelikle Su Kirliliği Yönetmeliği) ile
Kurumsal ve Teknik altyapısının AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde Entegre
Havza Yönetim Konseptine göre yeniden yapılandırılması gerekmektedir.
8.1.2.
AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi
Bu kapsamda havza esaslı entegre su yönetimi alanında Ülkemiz için de örnek teĢkil
edebilecek baĢarılı uygulamaları olan Fransa, Ġngiltere ve Ġspanya‘daki idari yapılanmalar ve
uygulamalar incelenmiĢtir.
8.1.2.1.
Fransa‟da Havza Yönetimi
Fransa‘nın idari yapılanması Türkiye ile büyük benzerlik göstermektedir. Bu yüzden
Fransa‘daki Havza Su Yönetimi daha detaylı olarak ele alınmıĢtır (ÇOB, 2004).
Ġdari Yapı
Fransa‘da 95 vilayet (il) ve 22 bölge bulunmaktadır. Her bölgede ortalama 3-4 vilayet yer
almaktadır. 1964 yılında il, bölge ve havza sınırları belirlenmiĢtir. Ġl sınırları daha önce
belirlendiği için bölge ve havza sınırları ile çakıĢmaktadır. Fransa toprakları 1964 yılında 6
havzaya bölünmüĢtür. Havzada bulunan bölge valilerinden biri, aynı zamanda Havza Valisi
olarak da görev yapmaktadır. Nüfusu 50 kiĢinin üzerindeki yerleĢimler belediye statüsüne
sahip olabilmektedir. Fransa‘da 36.000 belediye bulunmaktadır. Ayrıca belediye meclisi, il
meclisi ve bölge meclisleri mevcuttur. Valileri hükümet atamakta, meclis üyelerini ise halk
seçmektedir. Ġl ve bölge meclisleri vergi toplama yetkisine sahipler. Toplanan vergilerin %
70‘i merkezi idareye, % 30‘u ise yatırım amaçlı kullanılmak üzere illere ayrılmaktadır. Yerel
meclislerin denetimi ilgili Devlet kurumlarınca yapılmaktadır. Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim
Bakanlığının (Türkiye‘deki Çevre ve Orman Bakanlığı muadili) bölge müdürlükleri
bulunmaktadır. Ġllerde çevreyle ilgili iĢler il tarım müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
Akarsuların debileri ile ilgili olarak ulusal veri tabanı sistemi kurulmuĢ olup, su kaynaklarının
kalitesi ile ilgili ulusal veri tabanı henüz bulunmamaktadır.
Su Mevzuatı
Ülkede su kaynaklarının korunması, kullanılması ve kirliliğinin önlenmesi ile ilgili hukuki ve
teknik esasları belirleyen mevzuatın çıkarılmasının sorumluluğu merkezi idareye (Bakanlık)
aittir. Su politikası da hükümet ve parlamento tarafından oluĢturulmaktadır. Su Yönetiminden
Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı, kıyı ve limanlardan ise Bayındırlık Bakanlığı
sorumludur. Su kaynaklarının kullanılması (tahsisi) ve atıksuların arıtılması ile ilgili su
mevzuatı 1964 yılında düzenlenmiĢtir. 1964 yılında çıkarılan su mevzuatına göre özel
Ģahısların ve kuruluĢların su kaynaklarının kullanımı konusunda çok önemli hakları
bulunmakta idi. Ancak 03 Ocak 1992 yılında çıkarılan Su Yasasına göre özel mülkiyetin bir
takım haklarına sınırlamalar getirilmiĢtir. 1992 yasasına göre suyun ulusal bir miras ve
zenginlik olduğu, su yönetiminin ekonominin genel kurallarına göre yürütülmesi gerektiği ve
kullanıcıların suyun bedelini ödemelerinin esas olduğu öngörülmüĢtür. Bu kanuna
dayanılarak su kaynaklarının her türlü kullanımı belirli kriterlere ve izinlere bağlanmıĢtır.
Nüfusu 2000 üzerindeki yerleĢimlerde atıksuların toplanması ve arıtılmasında 21 Mayıs 1991
tarihli AB Su Çerçeve Direktifine uyum, nüfusu 2000 altındaki yerleĢimlerde ise Fransız
mevzuatı esas alınmaktadır.
Havza Yönetimlerince hazırlanan uzun vadeli yönetim
planlarına uygun olarak deĢarj izinleri Valiliklerce verilmektedir.
Yeraltı sularında her türlü kullanım (evsel kullanımlar hariç) aĢağıdaki esaslara göre
yürütülmektedir;
1.
Normal (YağıĢlı) Durumlarda;
8 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir.
8-80 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır.
80 m3/saat‘den büyük su kullanımları için hem beyan, hem de izin gereklidir.
2.
Olağan DıĢı (Kurak) Durumlarda;
Kuraklık gibi olağan dıĢı durumlarda havza yönetiminin vereceği uyarı ve önerileri
doğrultusunda Valiler su kullanımlarında kısıtlamaya gidebilmektedir.
3.
Kronik Kuraklık Durumunda;
Sulu tarımın yapıldığı yerlerde Bakanlık kararı ile sulama suyu miktarında
kısıtlama
yapılabilmektedir.
Yüzeysel suların her türlü kullanımı (evsel kullanımlar hariç) da aĢağıdaki esaslara göre
yürütülmektedir ;
1.
Normal Durumlarda;
400 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir.
400 - 1.000 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır.
1000 m3/saat‘den büyük su kullanımları için ise hem beyan hem izin gereklidir.
Su rejimlerinin düzensiz olduğu bölgelerde yukarıdaki kullanım limitlerinde azaltma
yapılabilmektedir.
Havza Su Yönetimi
Havza Su Kurulu (Komitesi):
Fransa‘da 1964 yılında havza sınırları belirlenmiĢ, 1967 yılında ise havza yönetimleri
oluĢturulmuĢtur. Havza su kurulu; havzaların hidrojeolojik yapısına göre yönetimi, suyun
ücretlendirilmesi, havzadaki bütün kullanıcıların yönetim sürecine katılımı esas alınarak
oluĢturulmuĢtur(ġekil 136). Havza Su Kurulu‘nun esas görevleri; su ajansları tarafından
hazırlanan 5 yıllık havza planlarını ve belirlenen su tarifelerinin onaylanmasıdır. Havza
planları; kalite hedeflerini, risklerin yönetim ve önlenmesini, su kaynaklarının miktarının
yönetimini ve çevrenin korunması ile ilgili tedbirleri kapsar. Alt havza planlarının, ana havza
planlarına uygun olması gerekmektedir.
Havza Su Kurulları genelde ~100 üyeden oluĢmaktadır ve bu üyelerin 1/3‘ ünü sanayiciler,
çiftçiler, içme suyu dağıtım Ģirketleri, balıkçı birlikleri, doğa koruma dernekleri ve doğa sporu
ile uğraĢanlar gibi su kullanıcıları, 1/3‘ ünü il meclis üyeleri, bölge meclis üyeleri, belediye
baĢkanları, havzadaki vilayet temsilcileri, bölge temsilcileri gibi bölge halkının seçtiği kiĢiler,
1/3‘ ünü ise Çevre, Sağlık, Sanayi, ĠçiĢleri, Maliye, Tarım bakanlığı gibi merkezi idarenin
temsilcileri oluĢturmaktadırlar. Havza Yönetimleri özerk olup Havza Su Kurulu BaĢkanı‘nın
sivil(kamu görevlisi olmayan) bir yönetici olması esastır. Havza Su Kurulu Seçimleri 6 yılda
bir yapılır ve kurul yılda iki kez toplanır. Toplantı gündemiyle ilgili bilgiler, toplantı öncesi alt
komisyonlar tarafından toplanır ve yönetime sunulur.
Su Ajansı:
Fransa‘da 1967 yılında her havzada bir adet olmak üzere 6 adet su ajansı kurulmuĢtur. Su
ajanslarının amacı su kirliliğine karĢı mücadele etmektir. Su ajansları Ekoloji ve Sürdürülebilir
GeliĢme Bakanlığı‘na bağlıdır ve baĢkanı BaĢbakan tarafından atanır. Su ajansı yönetim
kurulu; 11‘i seçilenler Mevzuatı (öncelikle Su Kirliliği Yönetmeliği) ile, 11‘i su kullanıcıları, 11‘i
devlet tarafından atanan (Bürokratlardan teĢkil edilen)33 üyeden oluĢur. Su ajansı yönetim
kurulları ajans bütçesini onaylar, su tarifelerini tespit eder ve havza yönetim kurulunun
onayına sunar. Su ajanslarınca uygulanan 4 ana kriter; suyu kirleten öder, suyu kullanan
öder, atıksuyunu arıtan teĢvik alır ve kaynağı koruyan teĢvik alır Ģeklinde ifade edilmektedir.
Su ajansı, su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer su kullanıcıları) aldığı paraları atıksu
arıtma tesisleri ve baraj gibi su yatırımlarının sübvansiyonu ve iyileĢtirilmesi için
kullanmaktadır. Su yapılarının planlaması ve projelendirmesi de Ajanslarca yapılmaktadır.
Su
ajansları
kullanılan
suların
ücretlendirilmesinden,
atıksu
bedelinden
ve
kirlilik
kontrolünden elde ettikleri gelirlerinin (Havza Koruma Vergisi) % 7 sini kendi masraflarında,
%93 nü arıtma tesisleri, kanalizasyon sistemleri, geri kazanım tesisleri ve yeni teknolojilerin
finansmanında kullanmaktadırlar. Ajansların kirlilik kontrolü için bugüne kadar düzenli olarak
verdiği teĢvik; 1970 yılında evsel kirlilik kontrolü için % 15-25 , sanayi kirlilik kontrolü için %
33-50 arasında değiĢirken son yıllarda evsel kirlilik kontrolü için % 35-50, endüstriyel
kirlenme kontrolü için ise % 35-70 arasında değiĢmektedir.
Belediyeler
Ġçme ve kullanma suyu ve atıksu bedelleri belediyeler tarafından faturalandırılmaktadır.
Atıksuyun miktarı tüketilen su miktarı üzerinden belirlenmektedir.
Belediyeler tarafından tüketicilerden toplanan su ve atıksu fatura bedellerinin belli bir kısmı (~
% 20-25‘i) Havza Koruma Vergisi olarak Su Ajansı bütçesine aktarılmaktadır.
Her belediyenin bir su yönetim birimi bulunmaktadır. Bu birimlerin denetimleri Valiliklerce
yapılmaktadır. Merkezi idare su yatırımı yapmamaktadır. Arıtma tesisi yatırımları da
belediyeler tarafından yapılmaktadır.
Ġmtiyazlı Su ġirketleri
Su Ģirketleri barajların ve sulama kanallarının yönetimini yapmaktadır. Su ajansları tarafından
baraj inĢaatı ve su kaynaklarının yönetimi belirli süreler için bu Ģirketlere verilmektedir.
Sulama suyu kullanım bedelleri Ģirket tarafından faturalandırılmaktadır. ġirketlerin sahibi il ve
bölge meclisleridir. ġirketler su kaynaklarının kullanımını bir program ve plan çerçevesinde
kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Kullanıcılarla Ģirket arasında sözleĢme yapılıp belli bir
kota belirlenmektedir. Kullanıcıların bu kotayı aĢıp aĢmadığı Ģirket görevlileri tarafından
düzenli olarak kontrol edilmektedir. Kullanıcılar belirlenen yıllık kota miktarı kadar su bedelini
kullanmasalar da ödemek zorundadırlar. ġirketler nehirlere ekolojik debiden az olmamak
üzere optimum su miktarını bırakmak durumundadır. Optimum debiler nehirlere yapılan
atıksu deĢarjları da dikkate alınarak Havza Yönetimleri tarafından belirlenmektedir.
Su Polisi
Su polisi idari bir organizasyondur. Her ilde 5-6 kiĢilik su polisi grupları bulunmaktadır. Su
polisleri genellikle il tarım müdürlüğüne bağlı olarak, kendi amirinin ve Valinin emrinde görev
yapmaktadır. Beyana ve izne tabi faaliyetlerin denetimleri su polisi tarafından yapılıp cezai
yaptırım uygulanabilmektedir. Ceza ancak valilik onayı ile geçerlilik kazanmaktadır. Su
polisinin çalıĢmaları sırasındaki koordinasyon, su ile ilgili il müdürlüklerinden kurulu bir
komisyon tarafından yapılmaktadır. Bu komisyon; Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı
tarafından tespit edilen ulusal yönetmelikler ve AB direktiflerinin uygulanması, kirletici etkileri
olan büyük endüstrilerin denetimi ve ildeki çevresel önceliklerin tespiti gibi konularda gerekli
su politikasını tespit etmektedir.
Uluslararası Su Ofisi (IWO)
1949 yılında kurulan bir kuruluĢtur. Toplam çalıĢan sayısı 5-6 kiĢidir. 40 tanesi yurtdıĢında
olmak üzere 150 ofis ile iĢbirliği içinde bulunmaktadır. Uluslararası Su Ofisi su sektöründe
çalıĢan her seviyede insana staj ve hizmet içi eğitim vermektedir. Eğitimlerde; yönetim,
organizasyon, finansman, proje, halk ve kullanıcılarla iliĢkiler konular ele alınmaktadır.
Kurumsal iĢbirliği kapsamında ise; entegre havza yönetimi, balıkçılık, sanayi, belediyenin su
dağıtım sistemi konularında eğitim verebilmektedir. Su konusunda AB direktiflerinin
uyumlaĢtırılması için diğer ülkelere destek sağlamaktadırlar. Veri bankası ve bilgi sistemleri
adı altında bir dokümantasyon merkezleri bulunmaktadır.
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları
Fransa‘daözel sektörle iĢbirliği, yerel yönetimlerin teknik ve finansal açıdan su sektörünü AB
standartlarına taĢıyamadıkları bir dönemde gerçekleĢtirilmiĢtir. Fransa‘da, özel sektör
katılımı, özelleĢtirme dıĢında kalan modellerle gerçekleĢtirilmiĢtir. Yasal çerçevesi ise 1964
yılında çıkarılan ve 1992‘de yenilenen ―Ulusal Su Kanunu‖ ile çizilmiĢtir. Sektörün çevre ve
sağlık mevzuatı, altı bölgede faaliyet gösteren mali ve idari özerkliğe sahip düzenleyici
otoriteler (Havza Yönetimi Komiteleri) eliyle yürütülmektedir. Öte yandan bölgesel nehir
havzaları komiteleri havza geliĢtirme projeleri için finansal teĢvik sağlamak, vergi ve ceza gibi
araçlar ile kirliliğin azaltılmasını temin etmekle yükümlü kılınmıĢtır. Ancak, hizmetlerin iktisadi
düzenlenmesi ile görevlendirilmiĢ bir otorite bulunmamakta, bu iĢlev sözleĢmeler ile
gerçekleĢtirilmektedir (TÜSĠAD, 2008.b).
Hizmetin düzenlenmesi noktasında ortaya çıkan temel sorunlardan biri de komiteler ile çevre
ve sağlık mevzuatını yürüten otoriteler arasında eĢgüdüm eksikliği ve yetki çatıĢması
yaĢanmasıdır. Diğer bir sorun ise yerel yönetimler ile özel teĢebbüs arasında akdedilen
sözleĢmelere iliĢkin olarak yerel yönetimlere teknik ve ekonomik destek sağlayacak ve
sözleĢmelerin uygulamasını denetleyecek bir idari birimin bulunmamasıdır (Dore v.d, 2004).
Fransa‘da özel sektör katılımı 1990‘lı yıllarda hızlı bir artıĢ göstermiĢtir. Ancak sözleĢmelerin
akdinde rekabetçi ihale yönetiminin tercih edilmesine karĢın maliyetlerin yeterince düĢmediği
görülmektedir. Bununla birlikte bazı özel kurumlar, yerel yönetimler ile yakın iliĢkiler kurarak
uzun vadeli sözleĢmeleri rekabet etmeksizin elde etmiĢlerdir. Nitekim bu tür yolsuzlukların
önüne geçmek amacıyla iki kanun yürürlüğe konmuĢtur. Genel olarak tüketicilerin özel sektör
katılımından olumsuz yönde etkilendiği ifade edilmektedir. Bu durumun büyük ölçüde kamu
müdahalelerinden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Ayrıca, yoğun sübvansiyonlar piyasa
mekanizmasını tıkamaktadır (EU, 2004).
Özel sektör katılımı sonrasında Fransız kökenli üç teĢebbüsün sektördeki payı %95
seviyesine ulaĢmıĢtır. Bu tablonun korumacılığın bir göstergesi olduğu ve AB anlayıĢıyla
çeliĢtiği ileri sürülmektedir. Anılan özel teĢebbüsler yüksek fiyat ve kar oranları ve sermaye
yardımları eĢliğinde iç pazarda ekonomik gücünü arttırmıĢ, böylece çok uluslu Ģirket
konumuna ulaĢmıĢtır. Özel sektör katılımı sonrasında fiyat artıĢları incelendiğinde özel kesim
tarafından hizmet verilen yerlerde fiyatların çok daha yüksek oranda arttığı görülmektedir
(Gökdemir, 2007).
Bir havza örneği: Seine Normandie Havzası (Fradin, 2007)
ġekil 136: Fransa‟da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması
8.1.2.2.
Ġngiltere‟de Havza Yönetimi
Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) son 30 yılda 1974‘deki devletleĢtirme
döneminden bugünkü kamu özel sektör iĢbirliği modeline uzanan radikal bir değiĢim süreci
geçirmiĢtir.
DevletleĢtirme Dönemi (1974-1988)
ĠĢçi Partisi‘nin iktidarda olduğu 1970‘in ilk döneminde, suyun bir kamu malı olduğu
görüĢünden hareketle Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) devletleĢtirilmiĢtir. Bu
dönemde merkezi ve yerel yönetimlerin öncelikli görevinin halka temiz içme suyu temin
etmek olduğu ve herkesin eĢit (tek) bir su tarifesi ile suya eriĢim hakkı bulunduğu temel
politikası esas alınmıĢtır. 1973 yılında yürürlüğe giren Su Kanunu‘nda su temini tesisleri alt
yapısı mülkiyetinin devlete ait olduğu açıkça vurgulanmaktadır. Ġlgili kanun uyarınca 1974-88
döneminde su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri Bölgesel Su Otoriteleri‘nce (Su
Kanalizasyon Ġdareleri) devlet eliyle yürütülmüĢtür.
Tam ÖzelleĢtirme Dönemi (1989- )
Ġngiltere‘de 1979 yılında M. Thatcher liderliğinde Muhafazakâr Parti‘nin iktidara gelmesi
sonrası, ekonomik durgunluk ve çok yüksek kamu borcu sorununa da çözüm getirmek
düĢüncesi ile Su Endüstrisi‘nin özelleĢtirilmesi gündeme gelmiĢtir.
Böylece özelleĢtirme yoluyla Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetlerini yürüten
Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin iyi yönetilen, etkin ve verimli biçimde kaliteli hizmet veren karlı
ticari Ģirketlere dönüĢtürülmesi hedeflenmiĢtir. Bu tür bir yaklaĢım ile suyun ekonomik
bir değer olduğu ve özelleĢtirmenin su tüketicilerine de fayda sağlayacağı görüĢü esas
alınmıĢtır. Ġngiltere 1989 yılında su yönetiminde kamu-özel sektör iĢbirliğini (public-private
partnership, PPP) esas alan yeni bir Su Kanunu‘nu yürürlüğe koyarak özelleĢtirmenin önünü
açmıĢtır.
Ġngiltere ve Galler‘deki PPP tecrübesi kendine özgüdür. Fransa ve Almanya‘da kamu Su
Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sisteminin mülkiyetini devretmeksizin sadece iĢletme
ve bakım hizmetlerini özelleĢtirirken, Ġngiltere ve Galler‘de Su Temini ve Atıksu
Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetleri bütün varlıkları ile birlikte özelleĢtirilmiĢtir. Ġngiltere ve
Galler‘deki mevcut Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sistemi yönetimi yapısı ġekil
137 ‗de özetlenmiĢtir (Wong, 2009).
Merkezi Hükümet (siyaset kurumu) kamu - özel sektör iĢbirliği modelinin mimarıdır. Su
sektörü özelleĢtirmesinin gerçekleĢtirildiği 1989 tarihli Su Kanunu ve Mevzuatı Merkezi
Hükümet‘e, ―halk sağlığı ve emniyeti ile çevrenin korunmasından taviz vermeden su
sektörünün rekabete açılması‖ olarak ifade edilen ikili düzenleyici rol vermektedir. Merkezi
Hükümet, üç farklı düzenleyici kamu kurumu vasıtası ile, su yönetimi hizmetlerini izleyerek su
Ģirketlerinin eylem ve politikalarının Ģekillendirilmesi gücünü elinde tutmaya devam
etmektedir.
Ġngiltere ve Galler‘de Yargı Kurumları politik ve piyasa kurumları ile koordineli biçimde
çalıĢmaktadır. Su Kanunu, PPP‘de rol alan su Ģirketlerine kendi havzalarındaki su yönetimi
faaliyetlerini serbest piyasa ve ticaret kurallarına göre yürütme hakkı vermektedir. Ancak söz
konusu yönetim plan ve stratejilerinin yerel ve uluslararası (AB Su Çerçeve Direktifi)
mevzuata uygunluğu yargı kurumlarınca izlenip denetlenmektedir.
ġekil 137: Ġngiltere‟de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması
Üç düzenleyici kurum; su Ģirketleri, tüketiciler ve çevre koruma faaliyetleri arasındaki
çalıĢmaları dengeleyici olarak görev yapmaktadır. Su Hizmetleri Ofisi (OFWAT) tüketiciler
yararına suyun etkin kullanımı ile ilgili ekonomik düzenleyici rolünü üstlenmiĢtir. Su Ģirketleri
Havza Su Yönetimi planlarını OFWAT‘a sunup onaylatmak zorundadır. OFWAT ayrıca su
tarifelerini de izlemektedir. Çevre Ajansları su Ģirketlerinin çevresel performanslarının
denetimi ve uzun vadeli su kaynakları planlaması faaliyetleri ile ilgili düzenleyici kuruluĢtur.
Ġçmesuyu MüfettiĢliği de içme suyu kalitesini izlemekle görevli düzenleyici kurumdur.
Stratejik Planlama ve Mahalli Ġdareler (SPLA) birimi ve Su Tüketicileri Konseyi (CC Water)
Su Yönetimi‘nde rol alan bürokratik kurumlardır. SPLA arazi kullanımı planlaması
çerçevesinin belirlenmesi ve ilgili plan kararlarını almakla görevlidir. Su Tüketicileri Konseyi
ise suyla ilgili tüketici/müĢteri görüĢ ve Ģikâyetlerini araĢtırma ve izlemekle görevlidir.
Medya kuruluĢları da Su Yönetimi Sistemi çerçevesinde tali derecede ve bazen de ikili rol
oynayabilmektedir. Medya genelde tüketici Ģikayetlerini yansıtıcı rolü yanında, su Ģirketlerinin
reklam ve tanıtım faaliyetlerinde görev almak gibi birbiriyle çeliĢebilen durumlar içinde de yer
alabilmektedir.
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları
Ġngiltere‘de su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri 1989 yılında havza temelli olarak
özelleĢtirilmiĢtir. ÖzelleĢtirme iĢlemi kapsamında 10 bölgede su ve atıksu hizmet lisansı bir
arada, 14 bölgede ise sadece su hizmet lisansı verilmiĢtir. Söz konusu lisanslar, içme suyu
hizmetinin taĢıdığı önem dikkate alınarak, yetersiz hizmet durumunda geri alınabilmektedir.
ÖzelleĢtirmenin temel amaçları, rekabetin ve etkinliğin arttırılması, finansman ihtiyacının
giderilmesi ve 26 milyar Ġngiliz Poundu olarak hesaplanan AB çevre ve kalite standartlarının
yakalanması hedeflerinin gerçekleĢtirilmesi olarak sıralanmaktadır (Green, 2003), (TÜSĠAD,
2008.b).
ÖzelleĢtirme sonucunda bölgesel ölçekte faaliyet gösteren 10 adet kamu teĢebbüsü (Su
Kanalizasyon Ġdaresi) özel kesimin kontrolüne geçmiĢtir. Buna ek olarak nüfusun %25‘ine
sadece su hizmeti sağlayan 14 teĢebbüs pazara giriĢ yapmıĢtır.
Özel sektörün katılımı sırasında teĢebbüslerin dikey bütünleĢik yapıda faaliyet göstermesine
izin verilmiĢtir. Bir diğer ifade ile özel kesim, suyun çıkarılması, dağıtımı, atıksuyun
toplanması ve iĢlenmesi aĢamalarının tümünü gerçekleĢtirmektedir.
ÖzelleĢtirme sonrasında on yıl içinde fiyatlar ortalama olarak %46 oranında artmıĢtır. Söz
konusu artıĢ AB kalite standartlarına uyum için yapılan yatırımlar ile açıklanmaktadır (Dore
vd., 2004). Diğer yandan, yüksek fiyat artıĢ oranlarına karĢı, su fiyatlarının yüksek verimlilik
sayesinde beklenenden daha az bir oranla arttığını ileri süren görüĢler de mevcuttur. Nitekim
özelleĢtirmeden önceki on yıllık dönemde AB‘ye uyum ve hizmet kalitesi konularında önemli
ilerleme kaydedildiği ifade edilmektedir (Green, 2003).
Ġngiltere deneyimi, özel teĢebbüslerin elde ettikleri kar oranlarındaki artıĢ konusunda çarpıcı
veriler sunmaktadır. TeĢebbüslerin elde ettikleri kar oranları dikkate alındığında, yine
Ġngiltere‘de çarpıcı bir tablo ile karĢılaĢılmaktadır. ÖzelleĢtirmenin hemen sonrasındaki on
yıllık dönemde teĢebbüslerin kar artıĢ oranı ortalama %142 oranında artıĢ göstermiĢtir.
TeĢebbüs bazında incelendiğinde bireysel kar artıĢ oranı, % 898 gibi anormal rakamlara
karĢılık gelmektedir (Dore ve diğ., 2004).
ÖzelleĢtirme sonrasında çevre standartları ve içme suyu kalitesine iliĢkin çok önemli
geliĢmeler sağlanmıĢtır. ÖzelleĢtirme iĢlemi sonrasında beĢ yıl içinde AB kalite standartlarını
karĢılama oranı %87‘den %96‘ya yükselmiĢtir. Öte yandan, 1990 yılında nehir ve kanalların
ancak %48‘i iyi ve çok iyi olarak sınıflandırılmakta iken, bu oran 1995 yılında %60‘a, 2002
yılında ise %92‘ye yükselmiĢtir. Çevre standartlarına iliĢkin bir baĢka olumlu geliĢme su
kirlenme vakalarında gözlenen azalmadır. Ġçme suyu kalitesinde de on yıl içinde kalite
standartlarının üzerinde kalan içme suyu örneği oranı neredeyse %99 seviyesini yakalamıĢtır
(Dore ve diğ., 2004) (TÜSĠAD, 2008b).
8.1.2.3.
Ġspanya‟da Havza Yönetimi
Genel Ġdari Yapı
Ġspanyada yönetim ademi merkeziyetçi (merkeziyetçilikten uzak) bir Ģekilde ĢekillenmiĢtir. Bu
nedenle Otonom Yapılar ve ġehirler kendilerine verilmiĢ çevresel sorumluluğu da
üstlenmekte ve böylece çevre politikasının oluĢturulması ve uygulanmasında Merkezi Ġdare
ile yakın bir iĢbirliği içerisinde etkin rol oynamaktadırlar. Otonom Bölgelerin her biri çevresel
meseleler hakkında yetkili bir birime sahip olup kendi Çevre Ajanslarını veya benzeri bir
yapıyı oluĢturma hakkına/yetkisine de sahiptirler (ÇOB, 2009).
Ġspanyanın yeni idari modeline göre, politik güç, merkezi idare ve 7. yy‘ın sonları ile 8. yy‘ın
baĢlarında oluĢmuĢ olan 17 otonom bölge, 50 il ve 8.000 civarında belediye arasında
paylaĢtırılmıĢtır. Mevcut 8.000 belediyenin 5.000‘den fazlası 1.000 kiĢiden daha az
nüfusludur.
Çevre Bakanlığı‟nın Yapılanması
Çevre, Kırsal Kesim ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı bugünkü yapısına 4 Temmuz 2008 tarihli
Kraliyet Kararı ile kavuĢturulmuĢtur. Bu kararla daha önce Çevre, Balıkçılık ve Gıda
Bakanlığı ile 1996 yılında kurulan Çevre Bakanlığı tarafından yürütülen görevler yeni
Bakanlığa verilmiĢtir. Ġspanyol idari sisteminde çevresel politika geliĢtirme konusundaki en
üst kurumlar, Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği, Kırsal ĠĢler ve Su Sekreterliği ile Denizcilik Genel
Sekreterliğidir. Çevresel Kalite ve Etli Değerlendirme Genel Müdürlüğü Ġklim DeğiĢikliği
Sekreterliği‘ne bağlı olup Avrupa Çevre Ajansının Ulusal Odak Noktası durumundadır (ġekil
138).
Çevre, Kırsal ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı, iklim değiĢikliğiyle mücadele ve sürdürülebilir
kırsal kalkınma ile ilgili hükümet politikalarını uygulamakta ve doğal mirasın, biyolojik
çeĢitliliğin, denizciliğin, su, tarım, hayvancılık, ormanlar, balıkçılık ve gıda kaynaklarının
korunması ile ilgili planlar hazırlamaktadır. Bakanlığın stratejik amacı iklim değiĢikliğiyle
mücadele ve biyolojik çeĢitliliğin korunması ile tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık
faaliyetlerinin geliĢtirilmesini içeren iki boyutlu bir sürdürülebilir geliĢme modelinin entegre bir
yaklaĢımla teĢvik edilmesidir.
Havza Su Yönetimi Yapılanması
Ġspanyanın 9 adet nehri ve 10 adet nehir havzası bulunmaktadır. Her bir nehir havzası için bir
nehir havzası konfederasyonu (Havza Yönetimi Komitesi) oluĢturulmuĢtur. Ġspanya 17
otonom bölgeden oluĢmakta ve bir nehir havzası birden fazla otonom bölgeyi sınırları içinde
bulundurabilmektedir. Bu durum nehir havzası yönetiminde bazı sorunlar yaĢanmasına yol
açabilmektedir.
Ġspanya‘da havza yönetimi yaklaĢımı 1926 yılından beri mevcuttur. ġu anda Su Çerçeve
Direktifinin
uygulanması
kapsamında
gerekli
―önlemler
programı‖nın
geliĢtirilmesi
aĢamasında bulunulmaktadır. Alıcı ortam kalite standartlarının belirlenmesi konusunda
sorunlar yaĢanmaktadır. Suyun maliyetinin kullanan öder prensibi uyarınca karĢılanması
konusu uzun yıllardır bilinmektedir. Ġspanya‘da Nehir Havzalarının hidrolojik olarak
yapılandırılması iĢleri tamamlanmıĢ olup halen AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörülen ―iyi su
kalitesi‖ne ulaĢmak için bütün kıyı ve yüzeysel suları içeren yönetim planlarını hazırlama
faaliyetleri devam etmektedir.
Çevre koruma alanında; belediyeler atık yönetimi, toplanması ve su temininden sorumludur.
Nüfusu 50.000‘in üzerindeki Ġl Belediyeleri ise ayrıca çevre politikaları ile ilgili yerel düzeydeki
yasal düzenlemelerden de sorumludur. Uygulamada il belediyeleri ve diğer belediyeler
arasındaki iliĢki genelde yapıcı bir iĢbirliğine imkân verecek Ģekilde devam etmekte ve atıksu
arıtımı ve su temini sorunlarını birlikte çözmek üzere belediyeler arasında bölgesel birlik
yapıları oluĢturulmaktadır. Ġspanya‘da su/atıksu tarifeleri, Su Kanalizasyon Ġdaresi veya
imtiyazlı Özel Firma‘nın teklifi ve Belediye Meclisi onayı ile belirlenmekte olup ayrıca
Bağımsız Ġhtisas (Hakem) Komisyonu görüĢü alınmaktadır.
Sulama Suyu Yönetimi
Ġspanya‘daki sulama suyu yönetimi, baĢlangıcı Endülüs Emevi Devleti dönemine uzanan
oldukça köklü bir geleneğe dayanmakta olup Sulama Birlikleri modelini esas almaktadır.
Ġspanya‘daki tipik Sulama Birlikleri yönetim Ģeması ġekil 139‗da verilmiĢtir (Mateos vd.,
2005).
Birlik Genel Kurulu, birliğe üye bütün çiftçilerin katılımı ile oluĢan sulama konusundaki en
yüksek yetkili otoritedir. Esas görevi; yönetim kurulunu seçmek, yönetim planlarını karara
bağlamak ve önemli konularda oylama ile karar almaktır. Genel kurulun bir baĢkan, baĢkan
yardımcısı ve sekreteri bulunmaktadır.
Yönetim Kurulu Genel Kurulca onaylanmıĢ iĢleri takip eder, yıllık yönetim planları, bütçe ve
faaliyet raporlarını hazırlar, suyun birlik üyeleri arasında adil ve verimli kullanımını denetler,
yöneticileri seçer ve politikalar oluĢturur. Yönetim Kurulu üye sayısı birliğin büyüklüğüne
göre, 3 ile 15 kiĢidir. Yönetim Kurulu‘nda bir baĢkan, baĢkan yardımcısı, sekreter ve muhasip
bulunmakta olup genelde Yönetim Kurulu baĢkan ı ve baĢkan yardımcısı Genel Kurul‘da da
aynı görevleri yürütür. Yönetim Kurulu BaĢkanı sulama birliğini temsil eder.
Müdür, Yönetim Kurulu‘nca öngörülen günlük iĢlerin takibi, yıllık plan ve bütçenin yönetimi,
personelin idaresi, birliğin performansının izlenmesi, sorunların teĢhisi ve diğer birliklerle de
istiĢarede bulunarak Yönetim Kuruluna gerekli alternatif politikalara yönelik öneriler
hazırlanması ile görevlidir. Müdürlükteki 3 ana birimde, personel sayısı birlik yapısının
durumuna göre değiĢmektedir. Yönetim Kurulu gerekli hallerde geçici süre ile görev yapan
uzmanlardan danıĢmanlık hizmeti alabilmektedir.
Su Jürisi doğrudan Genel Kurulca veya Yönetim Kurulu üyeleri arasından seçilmekte ve
anlaĢmazlıkların çözümünde Hakem Heyeti olarak görev yapmaktadır.
Çevre, Kırsal Alanlar
ve
Denizcilik Bakanlığı
Kırsal YerleĢimler ve
Su MüsteĢarlığı
(Sekreterliği)
Deniz ĠĢleri Genel
Sekreterliği
(bağlı 4 Müdürlük)
özerk
Ġklim DeğiĢikliği
Sekreterliği
(MüsteĢarlığı)
özerk
Milli Parklar Genel
Müdürlüğü Ġdaresi
Kırsal Çevre Genel
Sekreterliği
Hidrografik
Konfederasyon
Kurumu
Doğal Çevre ve
Orman Genel
Müdürlüğü
Devlet Meteoroloji
Ajansı
Çevresel Kalite ve Etki
Değerlendirme Genel
Müdürlüğü
(Avrupa Çevre Ajansı
Ulusal Odak Noktası)
Ġklim DeğiĢikliği Ofisi
Kırsal Çevre için
Sürdürülebilir
Kalkınma Genel
Müdürlüğü
Su ĠĢleri Genel
Müdürlüğü
ġekil 138: Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması
Genel Kurul
Anlaşmazlıkları çözer
(Genel kurulca seçilir.)
Su Jürisi (Hakem Heyeti)
Yönetim Kurulu
Teftiş Kurulu
3~15 kişi (Başkan, Başkan Yard.,
Sekreter, Muhasip)
Danışmanlar, avukatlar, denetçiler
vb.
Genel Müdür
İşletme Müdürlüğü
Bakım Müdürlüğü
İdari ve Mali İşler Müdürlüğü
ġekil 139: Ġspanya‟da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları:
Ġspanya, AB içinde Ġngiltere ve Fransa‘dan sonra su yönetiminde özel sektör katılımının en
yoğun olduğu üçüncü ülke konumundadır. Ġspanya‘da su politikasına yön veren temel
değiĢken doğu ve güney kesimlerinde yıl boyunca yaĢanan su sıkıntısı sorunudur. Yüzey
sularının yıl boyunca kullanılabilirlik oranı AB‘de ortalama %40 iken, Ġspanya‘da %8
seviyesindedir. Bu nedenle uzak bölgelere su iletimi ve baraj yapımı konuları öncelikli
hedefler olarak görülmektedir (EU, 2004).
Su yönetiminde özel sektör katılımı AB‘ye üyelik sonrasında kalite standartlarına uyum için
gereken finansman ihtiyacının karĢılanması amacıyla gündeme gelmiĢtir. Bu çerçevede 1985
tarihli Su Yasasının, 1995 yılında yeniden düzenlenmesi sonucunda ortaya çıkan su
ticaretinin mümkün kılınması, su bankası, su piyasasının teĢekkülü gibi uygulamalar özel
sektör katılımının yaygınlaĢması için zemin hazırlamıĢtır (DHA, 2003).
Piyasada faaliyet gösteren baĢlıca teĢebbüsler; toplam nüfusun %25‘ine hizmet götüren
Agbar, FCC (%18) ve Saur (%7) olarak sıralanmaktadır. Özel sektör katılımı modelleri içinde
en çok imtiyaz sözleĢmesi kullanılmaktadır. Bununla birlikte kamu-özel ortak giriĢim modeli
de dikkati çeken yöntemlerden biridir. Hükümet 1998 yılında çıkardığı bir yasa ile imtiyaz
sözleĢmelerinde yer alması gereken temel hükümlere iliĢkin bir çerçeve çizmiĢ, bunların
dıĢlında kalan konuları belediyelerin takdirine bırakmıĢtır (EU, 2004).
Su tarifeleri belirleme yetkisi hizmet veren kamu (Su Kanalizasyon Ġdaresi) ya da özel (firma)
kesimin önerisi üzerine belediyelere verilmiĢtir. Ayrıca belediyenin belirlediği fiyat artıĢını
onaylayan bağımsız bir komisyon bulunmaktadır. Söz konusu komisyonun iĢlevi belediyelerin
önerdiği artıĢ oranının, enflasyon oranını aĢmamasını sağlamaktır (EU, 2004).
Ġspanya yüksek iletim maliyetleri dolayısıyla toplam maliyetlerin AB‘de en yüksek düzeyde
gerçekleĢtiği ülkedir. Ancak su tarifeleri birçok AB ülkesinin gerisinde bulunmaktadır. Nitekim
AB‘ye göre 2002 yılı itibariyle içme suyu metreküp fiyatları 17 AB ülkesinin 7‘sinden daha
düĢük bir seviyededir (EU, 2003). Söz konusu fark, kamu sübvansiyonları ile kapatılmaktadır.
Nitekim Ġspanya, gerek vergi indirimi, gerekse gelir desteği ile AB‘de en fazla sübvansiyon
veren ülkelerden biri konumundadır (EU, 2003).
Yoğun sübvansiyonlar iki olumsuz sonuca neden olabilecektir. Bunlardan ilki su kıtlığı ile
mücadele noktasında en etkili araçlardan biri olan fiyat politikası (tarife) sınırlandırılmakta,
böylece tasarruf eğiliminde artıĢın gerçekleĢmesi güçleĢmektedir. Ġkincisi ise özel kesime
yönelik doğru bir fayda analizi yapılması imkânı bulunmamaktadır (TÜSĠAD, 2008.b).
8.1.3.
Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi
Ülkemizin AB‘ye üyelik sürecinde, Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla Su Yönetimi‘nin AB
Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde sürdürülebilmesi için, ÇOB bünyesinde Entegre Su
Havzası Yönetimi Kavramını esas alan yeni bir yapılanmaya gidilmesi gerekmektedir.
Yukarıda iĢaret edildiği üzere mevcut su yönetimi sistemimiz baĢlıca aĢağıdaki temel
unsurları bakımından AB ülkelerinden farklılık göstermektedir:
Su Yönetim Sistemi su havzaları yerine idari birimleri (il/ilçe) esas almak üzere
yapılandırılmıĢtır.
Su Yönetimi çok fazla kurumun rol aldığı, oldukça parçalı bir yapı arzetmektedir.
Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetim ve denetime çok az
imkan tanımaktadır.
Karar alma süreçlerine etkilenen tarafların (yerel meclisler, tüketiciler, sivil toplum,
akademik camia vb.) demokratik katılımı (AB sürecinde sınırlı da olsa bazı ilerlemeler
alınmasına rağmen) sağlanamamaktadır.
Merkezi Ġdare ve Yerel Ġdareler (Belediyeler) de, kurumsal kapasite (teknik personel,
altyapı vb.) çok yetersiz olup deĢarjlar ve alıcı ortamlar da gerekli etkin izleme ve
denetime imkan vermemektedir.
Kirleten/kullanan öder prensibinin gerektirdiği tam maliyet esaslı etkin bir su/atıksu
tarifesi uygulanmamaktadır.
AB üyelik sürecinde yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında (özellikle Su Çerçeve
Direktifi) denetim sorunları yaĢanmaktadır.
Çevresel izleme amaçlı veri tabanı, Raporlama ve sorgulama altyapısı yeterli değildir
(kuruluĢ aĢamasındadır.)
Türkiye‘de yukarıda iĢaret edilen temel sorunların hızla aĢılarak AB Su Çerçeve Direktifi‘nin
uygulanabilmesi için, AB üyesi ülkelerdeki var olan deneyimler de dikkate alınarak, ÇOB ve
Belediyelerle ilgili mevcut idari yapılanmanın aĢağıdaki gibi revize edilmesinin uygun olacağı
düĢünülmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığı Havza Esaslı Su Yönetimi Yapılanması
Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın mevcut organizasyon Ģeması ana hatları ile ġekil 140‘taki
gibidir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Havza Su Yönetimi ile ilgili olarak baĢlıca aĢağıdaki
kurumların çok iyi bir eĢgüdüm ile çalıĢarak elde ettikleri verileri uygun bir veri tabanı sistemi
üzerinden çok hızlı biçimde paylaĢmaları gerekmektedir.
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
Nehir, Göl ve Sulak Alan su kalitesi izleme
Su Toprak Yönetimi Daire BaĢkanlığı
verileri (Pilot Projelerde)
Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı
Kıyı/Deniz suyu kalitesi izleme verileri
Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri
Atıksu deĢarjları izleme verileri
ĠSKĠ Genel Müdürlüğü
Marmara ve Ġstanbul Boğazı‘nda su kalitesi
izleme verileri
Baraj hazneleri ve su Ģebekesinde su kalitesi
izleme verileri
DSĠ Genel Müdürlüğü
Akarsularda akım (debi) ölçümleri
DSĠ Bölge Müdürlükleri
Akarsu, göl ve barajlarda su kalitesi izleme
verileri
Yeraltı suyu kalitesi izleme verileri
Sulama suyu kalitesi izleme verileri
Yüzeysel su, yeraltı suyu ve sulama suyu
tahsisleri ile ilgili veriler, su kalitesi izleme
verileri
Deniz Kuvvet Komutanlığı
Seyir, Hidrografi ve OĢinografi Dairesi
BaĢkanlığı
Denizlerde akıntı verileri ve batimetrik veriler
Çevre ve Orman Bakanlığı
MüsteĢar Yardımcıları
Bağlı Kurumlar
DSĠ Genel Müdürlüğü
(Su tahsisleri, su kalitesi izleme)
DMĠ Genel Müdürlüğü
(Ġklim değiĢikliği)
Doğa Kor. ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Orman Genel Müdürlüğü
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
(AB Su Çerçeve Direktifi Odak Noktası)
Taşra Teşkilatı
ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü
İl Mahalli Çevre Kurulları
İl Çevre ve Orman Müdürlükleri
İl Sağlık Müdürlükleri
Su ile ilgili işbirliği Gerektiren
Diğer Kurumlar
Merkez Teşkilatı
MüsteĢar
İl Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri
Büyükşehir Su Kanalizasyon İdareleri
Ulaştırma Bakanlığı
Denizcilik Müsteşarlığı ve DHL Genel Müdürlüğü
Deniz KK. Seyir, Hidrografi, Oşinografi Dairesi
Başkanlığı
ġekil 140: ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte)
Ülkemizde yukarıda belirtilen kurum ve kuruluĢlarca üretilen Su Veri Tabanı, Entegre Su
Havzası yönetimi anlayıĢı ile AB Su Çerçeve Direktifi gerekliliklerini karĢılamak üzere
tasarlanan bir sistematiğe dayanmamakta ve süreklilik arz etmemektedir. Bu yüzden gerek
alıcı su ortamları ve gerekse atıksu deĢarjlarında yürütülen su kalitesi izleme faaliyetlerinin
bütünüyle gözden geçirilerek, AB Su Çerçeve Direktifi ve ilgili kardeĢ direktiflerinde
öngörülen hususları eksiksiz olarak karĢılayacak biçimde yeniden yapılandırılıp, gerekli
asgari sıklıkta alınacak örneklerle ve standart yöntemleri esas almak üzere, uygun bir izleme
sistemi altyapısı oluĢturulmalıdır. Havza Su Kalitesi Ġzleme Sistemi altyapısındaki söz konusu
düzenleme Havza Su Yönetimi Ġdari Yapılanması‘nın da AB ülkelerindeki mevcut Havza
Yönetimi deneyimleri çerçevesinde yeniden oluĢturulmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye için
Havza Su Yönetimi yapılanmasında, Ülkemiz ile oldukça benzer bir idari yönetim sistemine
sahip Fransa‘da baĢarı ile uygulanmakta olan sistemin esas alınmasının uygun olacağı
düĢünülmektedir. Daha önce açıklandığı üzere, Fransa‘daki Havza Su Yönetimi, Su Meclisi
(Havza Su Kurulu) ve Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı(Su Ajansı)‘nı esas almakta ve su yönetimi ile
ilgili cezai yaptırımları ise Ġl Valisi‘ne bağlı Su Polisliği‘nce uygulanmaktadır. Su Temini ve
Atıksu UzaklaĢtırma ücretlerinin toplanması ve gerekli yatırımların yapılması hizmetleri
Belediyelerin Su/Kanal Birimlerince yürütülmektedir (ġekil 141).
Havza Su Meclisi, Havza Su Kurulu
1 Başkan (sivil)
100 üye:
1/3 Tüketici, STK temsilcileri
1/3 Seçilmiş Belediye Meclisi Üyeleri
1/3 İlgili Bakanlık Bürokratları
İl Valisi
Su Polisi
İl Çevre ve Orman
Müdürlükleri bünyesinde
Her ilde 5-6 adet;
Su kalitesi için izleme
Su Ajansları Yönetim Kurulu
1 Başkan:
Başbakan tarafından atanır.
33 Üye:
11 Tüketici, STK’lar
11 İl/Belediye Meclisleri
11 ilgili Bakanlıklar
tarafından atanmış üyeler
Ceza Vali Ceza Vali onayı ile uygulanabiliyor.
İl/İlçe Belediyeleri
Havza Koruma Vergisi (Su Ajansına transfer edilir.)
Büyükşehir/ İl SK İdareleri
Su/atıksu ücretlerini
toplamak
Su/atıksu yatırımlarını
yapmak/tesisleri işletmek
Su Kalitesi/Deşarj İzinleri Denetimi
Tamamen özerk yapıda (mali ve
idari bakımdan)
6 yılda bir seçimle oluşturulur.
Yılda 2 kez:
-Havza ile ilgili su politikası
belirlenir.
-Su ajanslarınca hazırlanan
yıllık havza planlaması,
bütçe ve su tarifelerini
onaylar.
-Su Ajansı Yönetim
Kurulu’nu tayin eder.
Su Ajanslarınca
Teşvik
(SKİ İdareleri, Endüstri)
Su Polisi
(İl Çevre ve Orman
Müdürlüğü bünyesinde)
DSİ Havza Müdürlükleri
Sulama Suyu Yönetimi
(tahsisler ve kalite izlemesi)
Ulusal boyutta su
temini/sulama ve enerji
projeleri
İller Bankası Genel Müdürlüğü
SKİ idarelerine uygun şartlarda
kredi/finansman temini
Çevre ve Orman Bakanlığı’na
bağlıdır.
Planlama (Havza Su Yönetimi
Planı)
Yapım/İşletim: SKİ İdareleri veya
İmtiyazlı Su Şirketleri aracılığı ile
ġekil 141: Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Sistemi Organizasyon ġeması
Ülkemiz için Entegre Havza Yönetimi konseptine uygun bir Havza Su Yönetimi
yapılanmasının, aĢağıdaki ana birimleri içermek üzere oluĢturulabileceği düĢünülmektedir:
Havza Su Kurulu
Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB)
Su Polisliği
Belediye Su ve Kanalizasyon Ġdareleri
Diğer Destekleyici Kurumlar
Söz konusu kurumların temel görevleri ve idari yapılanmaları da aĢağıdaki gibi tanımlanabilir:
Havza Su Kurulu (HSK)
Havza Su Kurulları, Türkiye‘deki mevcut havza sınırları esas alınarak oluĢturulmalıdır. Ancak
mevcut 26 Havza içinden bazıları birleĢtirilerek toplam havza sayısı 10-12‘ye düĢürülmelidir.
HSK‘nın temel amacı havzaları hidrolojik/hidrojeolojik havza yapısına göre yönetmek, suyu
ücretlendirmek (tarifeleri onaylamak) ve havzadaki bütün su kullanıcıları ile paydaĢların
yönetim sürecine etkin katılımını sağlamaktır. Havza Su Kurulları‘nın esas görevleri HSA/ÇĠB
tarafından hazırlanacak Entegre Havza Su Yönetimi Planlarını ve belirlenen (önerilen)
tarifeleri onaylamaktır.
Havza Su Kurulları ~100 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü
Havzada yer alan Belediyelerin Belediye Meclisi Üyeleri, 1/3‘ü de ilgili kamu kurumları (çevre,
sağlık, tarım, ulaĢtırma, içiĢleri, maliye) arasından seçilecek kiĢilerden teĢkil edilebilir. Havza
Su Kurulları‘nın özerk bir yapıda olması ve Kurul BaĢkanı‘nın kurul üyeleri arasından
seçilecek fiili kamu görevlisi olmayan bir kiĢi olarak tayini esas olmalıdır. Ancak baĢlangıçta
(sistem oturuncaya kadar) bu görevin Havzadaki en büyük Ġlin Valisi tarafından da
yürütülebileceği düĢünülmektedir. Havza Su Kurulu seçimlerinin 5~6 yılda bir yapılması ve
kurulun yılda en az iki kez toplanması esas alınmalıdır.
Havza Su Kurulu toplantıları ile ilgili bilgiler toplantı öncesi alt komisyonlarca hazırlanıp
yönetimin bilgisine sunulmalıdır.
Havza Su Ajansı (HSA) veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı (ÇĠB) - (HSA/ÇĠB)
Havza Su Ajansı (HSA) veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı (ÇĠB)- benzeri bir yapılanmanın
(HSA/ÇĠB) amacı su havzalarını kirliliğe karĢı korumak ve alıcı ortamların su kalite statülerini
geliĢtirerek daha iyiye götürmektir. HSA/ÇĠB, Çevre ve Orman Bakanlığı‘na bağlı olarak
kurulmalı, baĢkanı ilgili Bakanın teklifi ile BaĢbakan tarafından atanmalıdır. HSA/ÇĠB Yönetim
Kurulu, toplam 33 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü Belediye
Meclis Üyeleri ve 1/3‘ü ilgili Bakanlık mensupları arasından seçilir. HSA/ÇĠB yönetim kurulları
bütçeyi onaylar, su tarifelerini belirler ve Havza Kurulu onayına sunar. HSA/ÇĠB‘in bütçesi,
Belediye Su/Kanalizasyon Ġdare veya Birimleri‘nce toplanan su/atıksu faturalarının belli bir
yüzdesi (%15~20) üzerinden aktarılan kaynak (Havza Koruma Vergisi) ile oluĢturulur.
HSA/ÇĠB, su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer kullanıcılar) sağlanan bu bütçeyi, Havza
Yönetim Planı‘nda yer alan öncelikli projelerin finansmanı ile iyi arıtma uygulamalarını
teĢvik/sübvanse etmek üzere kullanır. HSA/ÇĠB‘in kendi personel ve diğer harcamaları için
gerekli tutar bütçenin %10‘unu geçmemek üzere sınırlandırılabilir.
HSA/ÇĠB, ilgili Su Havzaları‘ndaki deĢarj ve alıcı ortam kalitesi izleme çalıĢmalarının tek
sorumlusu olmalıdır. Sulama Suyu Tahsisleri ve Sulama Suyu Kalitesi izlemesi mevcut
durumdaki gibi DSĠ‘ye bırakılabilir. Ancak kıta içi su kaynakları ile kıyı ve denizlerle ilgili kalite
izlemesi HSA/ÇĠB tarafından yürütülmelidir.
Belediyeler
Havza‘da yer alan BüyükĢehir Belediyeleri‘nin görev/hizmet alanı il sınırlarına geniĢletilmeli,
diğer belediyelerde ise su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri ―Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‖
çatısı altında yürütülmek üzere yeni bir yapılanmaya gidilmelidir. Böylece her ilde Merkez Ġlçe
bünyesinde oluĢturulacak Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri, il genelinde su/atıksu ücretlerinin
toplanması ve gerekli su/atıksu yatırımlarının yapılıp iĢletilmesi ile görevli kılınmalıdır (ġekil
142).
ġekil 142: BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması
Bu Ģekilde BüyükĢehir Belediyeleri ve Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri üzerinden gerekli su
temini/atıksu yönetimi hizmetleri yürütülebilir. HSA/ÇĠB, Havza Yönetim Planları‘ndaki
öncelikleri esas alarak Su Kanalizasyon Ġdareleri‘ne yatırım finansmanı ve teĢvikler yoluyla
kaynak aktarabilir.
Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin Genel Kurulu, Ġl‘deki Belediye Meclisi Üyeleri‘nden teĢkil
edilecek Ġl Belediye Meclisi olacaktır. Diğer usul ve esaslarla ilgili olarak BüyükĢehir
Belediyeleri Su/Kanalizasyon Ġdareleri Kanunu‘ndan hareketle mevzuat oluĢturulabilir.
Su Polisi
Çevre ile ilgili cezai yaptırımların uygulaması Su Polisleri‘nce yapılmalıdır. Her il‘de istihdam
edilecek yeter sayıda su polisi, Vali onayı ile kesinleĢmiĢ yaptırımları uygulamakla görevli
olmalıdır.
Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği
Havzalardaki Ģebeke ve arıtma tesislerinin yapımı ve/veya iĢletiminde kamu-özel sektör
iĢbirliği teĢvik edilmelidir. Öncelikle atıksu kanal Ģebekesi ve arıtma tesislerinin iĢletiminin 6
yıldan daha kısa olmayan (tercihen 8-10 yıl) süreli hizmet ihaleleri yoluyla özel sektör eliyle
yürütülmesi sağlanmalıdır. Gerekli idari/mali kapasitenin mevcut olduğu durumlarda yap iĢlet
modeli ile imtiyaz devri uygulamaları da düĢünülmelidir. Ayrıca, hizmet kalitesi ve mali
performansı
yetersiz
BüyükĢehir
Su
Kanalizasyon
Ġdareleri‘nin
özelleĢtirilmesi
de
değerlendirilmelidir.
Ġller Bankası Genel Müdürlüğü, Su Temini ve Atıksu Yönetimi Projelerinin finansmanı için Su
Kanalizasyon Ġdareleri‘ne uzun vadeli ve uygun Ģartlarda kredi sağlayan bir yatırım
bankasına dönüĢtürülerek, proje ve inĢaat iĢlerini fiili olarak yürütmesi önlenmelidir.
8.2.
Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve
Tarifeler
Mevcut Durum
Ülkemizde su temini, atıksu uzaklaĢtırma (toplama, arıtma ve deĢarj) ve katı atık yönetimi
(toplama, geri dönüĢüm / geri kazanım, arıtma ve düzenli depolama) giderleri abonelerin su
tüketimi esas alınarak düzenlenen faturalarla tahsil edilmektedir. Bu bedele ek olarak su
faturası bedelinin belli bir yüzdesi oranında (%3~5) bakım bedeli alınmaktadır. ÇOB Çevre
Yönetimi Genel Müdürlüğü‘nden temin edilen sınırlı veriler esas alınarak su temini ve atıksu
uzaklaĢtırma tarifelerinin ülke genelindeki durumu Tablo 105‗te özetlenmiĢtir.
Tablo 105: Türkiye‟de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu
YerleĢim Birimi
Belediye
Nüfusu
Sayısı
Ortalama Su
Ortalama Atıksu
Temini Ücreti
UzaklaĢtırma
3
3
(TL/m )
Ücreti (TL/m )
Toplam TL/m
3
($/m )*
84 - 2000
16
1,34
0,9
2,24 (1,49)
2.000 – 10.00
25
1,83
0,55
2,38 (1,59)
10.000 – 100.000
32
1,43
0,54
1,97 (1,31)
13
1,04
0,32
1,36 (0,91)
1,47±0,33 cv=0,22
0,58±0,24 cv=0,36
2,05 (1,37)

100.000
Ağırlıklı Ortalama
Değerler
1 $ =1,5 TL
3
Tablo‘dan da görüldüğü üzere ağırlı ortalama su temini ve atıksu uzaklaĢtırma bedelleri
sırası ile 1,47 ve 0,58 TL/m3 olup değiĢim katsayıları (cv = x/Sx) da 0,22 ve 0, 36‘dır. Atıksu
tarifeleri daha büyük değiĢkenlik arz etmektedir. Mevcut durumda söz konusu tarifelerin su
temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti yatırım ve iĢletme giderlerini %100 karĢılayacak
biçimde belirlendiğini ifade etmek doğru değildir. Bazı belediyeler tarifeleri gerçekte olması
gereken değerin altında, diğer bazı belediyeler ise maliyetleri karĢılayacak bedelin çok
üzerinde uygulayabilmektedirler. Bu iki durumdan ilkinde baĢka Belediye kaynaklarından
sübvansiyon, ikincisinde ise Belediye‘nin baĢka altyapı (özellikle ulaĢım, atık yönetimi)
harcamalarına su/atıksu gelirlerinden kaynak aktarması durumu söz konusu olabilmektedir.
Tablodaki veriler dikkate alındığında toplam su temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti birim
ücretinin 0,91-1,49 $/m3 seviyelerine çıktığı bilinmektedir.
Atık yönetimi hizmeti karĢılığı olarak Belediyelerimizce atık üreticilerinden su faturaları
üzerinden tahsil edilen ücret Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV) dir. ÇTV 2010 yılı itibarı ile 0, 18
TL/m3 olup atık yönetimi hizmetleri için gerekli masrafları tam karĢılayacak bedelin çok
altındadır. Örneğin günde ~ 100 L/kiĢi su tüketen 4 kiĢilik bir haneden tahsil edilecek ÇTV
tutarı,
0,100 x 4 x 30 x 0,18 TL /m3 = 2,16 TL /hane-ay (26 TL/hane-yıl)
olup çok düĢük düzeylerdedir. Zira EHCIP (Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması)
Projesi‘nde AB standartlarındaki bir atık yönetimi hizmeti için harcanabilir hane halkı gelirinin
ortalama % 0,7‘si civarında bir bedel toplanması gerekmektedir (ENVEST, 2005).
KiĢi baĢına gelir 4000 $/yıl alınarak, gerekli atık yönetim bedeli,
4000 $/yıl x 4 kiĢi/hane x 0,6 x 0,007 = 67,2 $ (~100 TL)/hane-yıl olacaktır.
Burada ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi ve harcanabilir hane halkı geliri toplam gelirin
%60‘ı olarak kabul edilmiĢtir. Dolayısı ile ÇTV, olması gereken değerin 26/100*100 (=
%26‘sı) ya da ~1/4‘ü mertebesindedir. Bu yüzden Belediyelerimiz atık yönetimi hizmetlerini
ÇTV yanında büyük oranda baĢka kaynaklarından transfer yoluyla sürdürmektedirler.
ÇTV‘nin atık yönetimi giderlerini tam olarak karĢılayabilmesi için 0,18 TL/m3‘den ~0,70-75
TL/m3 düzeylerine yükseltilmesi gerektiği düĢünülmektedir. Ülkemizdeki su temini, atıksu
uzaklaĢtırma ve katı atık tarifeleri toplamı birlikte değerlendirildiğinde ortalama 2,05 x 1,05 +
0,18 =2,42 TL/m3 (1,61 $/m3) ‗lük bir değer gözlenmektedir. Bu bedele ~ %5‘lik Ģebeke bakım
bedeli de dâhildir. Söz konusu üçlü tarife paketinde su temini ücretleri genelde olması
gerekenin üstünde, atık yönetim ücretleri (ÇTV) ise gerçek maliyetin çok altındadır. Dolayısı
ile söz konusu üç tarife bileĢeni tek bir havuza alınarak her bir bileĢenin gerçek değerlerini
esas alan daha adil ve gerçekçi bir tarife yapısı oluĢturulabilir.
ÇOB Tarifeler Yönetmeliği
Çevre Orman Bakanlığı‘nca, özellikle atıksu altyapı ve katı atık bertarafı ile ilgili mevcut tarife
yapısındaki yetersizlikleri ortadan kaldırmak üzere ―Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf
Tesisleri Tarifeleri‘nin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara ĠliĢkin Yönetmelik―
27.10.2010 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir (ÇOB, 2010).
Bu Yönetmeliğin amacı 26.04.2006 tarih ve 5491 sayılı Çevre Kanununda değiĢiklik
yapılmasına dair Kanunla değiĢik 09.08.1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu‘na uygun
olarak; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı,
onarımı, iĢletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri
karĢılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, BüyükĢehir
Belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanmasını sağlamak
yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır.
Ġlgili Yönetmelik,
•
Kentsel veya endüstriyel atıksuların toplanması, arıtılması ve deĢarjı ve ıslahına
iliĢkin yatırımlara,
•
Atıksu sistemlerinin iĢletmesi, bakım ve onarımına,
•
Arıtma çamuru bertarafına,
•
Evsel katı atıklar için toplama, taĢıma, aktarma, geri kazanım (kompost, yakma
vb) ve bertaraf tesisleri kurulması, iĢletilmesi, kapatılması ve kapatma sonrası
izlenmesi ve bakımına, ait tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesine iliĢkin usul
ve esasları kapsamaktadır.
Bu yönetmelik yürürlüğe girmesiyle, atıksu ve atık yönetimi hizmetlerinin gerçek
maliyetlerinin karĢılanmasına imkan veren, atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait
ücretlendirmenin düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılmasını öngören bir tarife
sistemine kavuĢmaktadır.
Bu yönetmelikte, kirleten öder prensibine göre hizmet maliyetlerinin tamamının tüketicilerden
karĢılanması esaslı hesaplamaların nasıl yapılacağına dair bir kılavuz kitap hazırlanması da
yer almaktadır.
Tarifeler Yönetmeliği‘nde, tarifeler belirlenirken göz önünde tutulması gereken önemli bir
husus, su temini, atıksu ve atık yönetimi tarife paketinin harcanabilir hane halkı gelirinin %23‘ünün aĢılmaması olarak yaygın kabul gören OECD kriteri ile uyumdur. Dolayısı ile Tarifeler
Yönetmeliği‘nin yürürlüğe girmesi ile birlikte özellikle gerçek maliyetlerin oldukça üzerinde
uygulanan mevcut su temini ücretlerinin de tam maliyet esaslı olarak yeniden gözden
geçirilmesi gerekmektedir.
Bilindiği üzere BüyükĢehir Belediyeleri‘nde atık yönetimi hizmetleri Ġlçe/Belde Belediyeleri ile
birlikte yürütülmekte (ġekil 143) olup uygulamada bazı sorunlar yaĢanmaktadır.
BüyükĢehir Belediyeleri
Hizmet Alanı:
Ġl sınırı (Ġstanbul/Ġzmit) ili merkeze alan
50 km yarıçaplı bir daire içindeki
Belediyeler
Ġlçe/Belde Belediyeleri:
Ġlçe Atık Yönetim Planlarını Ġlçe Ölçeğinde
Hazırlamak (toplama, geri kazanım/geri dönüĢüm,
yerel kompost)
Atık Toplama ve Aktarma/ (yakınsa) Depolama
Tesislerine TaĢıma
Ġlçe Belediyeleri
Hizmet Alanı:
Belediye sınırları içi
Diğer Belediyeler (BüyükĢehir
görev alanı dıĢındakiler dahil):
Belediyeleri
Atık Yönetimi Birlikleri (AYB):
(KAAP, 2006/2009)
Hizmet alanı:
Genelde il sınırlarını esas alarak
oluĢturulan,
Atık Toplama Havzaları
içindeki Belediyeler
Birlik Üyesi Belediyeler:
Hizmet alanı:
Belediye sınırları içi
Çevre ve Orman Bakanlığı:
B.B. Çevre Koruma Daire BaĢkanlığı:
Atık Yönetim Planı Hazırlamak
Aktarma Merkezleri Yapım/ĠĢletimi
Atık ĠĢleme ve Bertaraf Tesisleri Yapımı /ĠĢletimi
AYB Yönetimi:
Birlik Hizmet Alanı için AYP hazırlayıp uygulamak
Aktarma Merkezleri Yapım/ĠĢletimi
Aktarma Merkezleri ile Nihai Bertaraf (Düzenli
Depolama) ve Arıtma (Kompost/Biyometan/Termal
dönüĢüm) Tesisleri arasında taĢıma
Düzenli Depolama ve Atık Arıtma Tesislerinin
Yapımı/ĠĢletimi
Maddesel Geri kazanım Tesisleri (ambalaj atıkları)
için yer belirleme (Yatırım ve ĠĢletim ambalajlı
ürünleri piyasaya sürenlere ait)
Birlik Üyesi Belediyeler:
Atık Yönetim Planlarını Ġlçe Ölçeğinde Uygulamak
Atık Toplama ve Aktarma Merkezleri veya (yakınsa)
Düzenli Depolama Tesislerine TaĢıma
Ambalaj Atıkları Geri dönüĢümü (ikili toplama
ve/veya kumbara + geri dönüĢüm merkezleri) ve
Yerel Kompost Faaliyetleri Yürütme
AB ile uyumlu Katı Atık Ana Planı (KAAP) ve AYEP,
Ġklim DeğiĢikliği Ulusal Eylem Planı hazırlamak,
uygulamaları izlemek
Atık Yönetim Planlarını Onaylamak ve Uygulamaları
izlemek
Atık Bertaraf/Arıtma Tesisleri ile ilgili ÇED ve
ĠĢletme Ġzin Sürecini Yönetmek
Çevre ve Orman Bakanlığı Merkez TeĢkilatının
Görevleri, ÇalıĢma Esas ve Usulleri Hakkında
Yönetmelik kapsamında belirlenen diğer görevler
ġekil 143. Atık Yönetimi ile Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma
Buradaki en temel sorun, atık transfer, arıtma ve düzenli depolama hizmetleri ile ilgili olarak
BüyükĢehir Belediyeleri‘nce yapılan harcamalara Ġlçe/Belde Belediyeleri‘nin tam maliyet
esaslı olarak katılımının sağlanamayıĢı (gerekli para transferinin yapılamayıĢı)'dır. Söz
konusu kaynağın, Ġlçe/Belde Belediyesi su faturaları esas alınarak BüyükĢehir (veya Bölgesel
Atık Yönetimi Birliği) bütçesine aktarılması sağlanmalıdır.
Su, Atıksu ve Katı Atık Yönetimi Tarifeleri ile ilgili Öneriler
Su Temini ve Atıksu Yönetimi Tarifesi
Ülkemizde ağırlıklı olarak yüzeysel ve yeraltı sularından sağlanan içme/kullanma sularının
maliyeti nispeten düĢük düzeylerdedir. Örneğin Ġstanbul‘a ~ 180 km mesafedeki Büyük Melen
Akarsuyu‘ndan su temin eden Büyük Melen Ġçme Suyu Sistemi‘nin maliyeti bile ~0, 35 $/m3
(~0, 50 TL/m3) düzeyindedir. Çoğu durumda sadece hızlı filtrasyon ve klorlama gibi temel
arıtma iĢlemleri uygulanan su arıtımı maliyetleri oldukça düĢük (< 0, 15 $/m 3) düzeylerdedir.
Dolayısı ile su temini maliyetinin Ģebeke bakım/onarım/yenileme yatırımlarının ek maliyetleri
de dahil genelde ≤0,50$/m3 düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir.
Zessner v.d. (2010) tarafından Tuna Havzası Ülkeleri ve Türkiye‘yi de içine alan bir
çalıĢmada ≥ 100.000 EN (eĢdeğer nüfus) lu Ģehirlerde ileri biyolojik (CNP gideren) arıtma
tesislerinin yıllık toplam maliyetinin (yıllık yatırım+iĢletme/bakım) 20-25 Avro/EN. yıl
aralığında değiĢtiği belirlenmiĢtir. Dolayısıyla, 25 Avro/EN. yıl maliyet ve 200 L/EN. gün
atıksu oluĢumu için m3 baĢına arıtma maliyeti,
25/(0,2 x 365) ≈ 0,34 Avro/m3 (0,43 $/m3 = 0,68 TL/m3)
olacaktır. Bu durumda,
Su+atıksu arıtma maliyeti = 0,40 + 0,43 = 0,83 $/m3
alınabilir. Bu bedele yönetim (servis, iĢletme/bakım, yenileme) giderleri karĢılığı ~%30‘luk bir
ilave yapılırsa toplam su+atıksu bedeli ~ 1,08 $/m3 alınabilir. Bu tarifenin nüfus büyüklüğü ve
yersel özel durumlar dolayısı ile ± 0,30‘luk sapma gösterebileceği esas alındığında su+atıksu
tarifelerinin çok büyük oranda,
1,08 ± 0,32 $/m3 (1,62± 0,48 TL/m3)
aralığında kalması beklenir. Bu değeri destekleyen bir büyüklük olarak, ĠSKĠ (1999) Su
Temini ve Atıksu Yönetimi Master Planı‘nda önerilen tam maliyet esaslı su+atıksu tarifesi
olan 0,9~1,1 $/m3 örnek gösterilebilir.
Atık Yönetimi Tarifesi
EHCIP (2005) Projesi‘nde detaylı olarak incelendiği üzere, Türkiye‘de kiĢi baĢına milli gelir
5000 $/yıl, ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi/hane ve atık yönetimi hizmetlerinin
harcanabilir hane halkı gelirinin %0,7‘sini (binde 7) aĢmaması hali için, tam maliyet esaslı
olarak atık üreticilerinden tahsili gereken atık yönetimi bedeli,
5000 x 4 x 0,6 x 0,007 = 84 $/hane.yıl (= 7 $/hane.ay)
bulunur. Bu değerin gelir düzeyi ve nüfusun yüksek olduğu (Milli Gelir: 10.000 $/kiĢi.yıl)
BüyükĢehirler‘de 120$/hane.yıl ile düĢük gelir düzeyli (2.500 $/kiĢi.yıl) ve hane halkı
büyüklüğü daha fazla (5~6 kiĢi/hane) olan yerleĢimlerde ~ 65 $/hane.yıl aralığında değiĢmesi
beklenmektedir. Dolayısı ile atık yönetimi tarifeleri, 100 L/N.gün ortalama su tüketimi (12
m3/hane.ay) esas alınarak su tüketimi cinsinden ifade edilirse,
Ortalama bedel = 7/12 ≈ 0,58 $/m3
olup 0,83 ~ 0,45 $/m3 aralığında değiĢecektir.
Bu durumda Türkiye ortalaması itibarı ile harcanabilir hane halkı gelirinin çevre
harcamalarına
(su,
atıksu,
atık
yönetimi)
ayrılan
kısmı,
olup OECD kriterlerine uygundur.
8.3.
Kentsel AAT Planlamaları
AAT Planlama ve Fizibilite ÇalıĢmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması
Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleĢim
birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için
fizibilite çalıĢmalarının yapılması, atıksu arıtma tesislerine atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının
güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması faaliyetlerini
kapsamaktadır.
Mevcut Atıksu Arıtma Tesislerinin Değerlendirilmesi
Havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları kapsamında mevcut kentsel AAT ler yerinde
incelenmiĢ ve yenileme veya kapasite artıĢı ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama
çalıĢmalarına
da
yansıtılmıĢtır.
Ayrıca
planlama
çalıĢmalarında
oluĢturulan
arıtma
senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını
arıtması planlanan mevcut AAT‘leri için gerekli kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet
değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer almaktadır.
Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman
Bakanlığı) atıksu arıtma tesisleri için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise,
bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır.
AAT Planlama Senaryoları
Ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak 3 farklı senaryo için AAT
planlamaları alternatifleri üretilmiĢtir:
1. Alternatif:
Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak
üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır.
2. Alternatif:
Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç
olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda
AAT‘nde arıtılması planlanmıĢtır.
3. Alternatif:
Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama
senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere
atıksu arıtma tesisleri, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları
içerisinde ortak olarak planlanmıĢtır.
Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler, herhangi bir AAT‘nden faydalanmayan yerleĢim
birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ne bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması
gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim
birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ne bağlı olan, atıksuları %90‘ın
üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim
birimleri, maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir.
Proses Tipi Seçimi için Kriterler
Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz
önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu
Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmelikleri’nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus
değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus
değerine göre proses seçimi Tablo 106‘da verildiği gibi yapılacaktır. Tablodan da görüleceği
gibi yerleĢim birimlerinin mevzuata göre sahip olduğu durum proses seçimini doğrudan
etkilemektedir. YerleĢim biriminin içme suyu havzasında veya hassas alan olarak belirlenmiĢ
alanlar içinde yer alması durumunda daha güvenilir prosesler tercih edilmiĢtir. Nüfusu
10.000‘in üzerinde olan ve hassas alan veya içme suyu havzasında yer alan yerleĢim
birimleri için ve durumuna bakılmaksızın nutrient giderimi yapılabilen aktif çamur sistemleri
(BNR) seçilmiĢtir. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında yer alan yerleĢim birimleri ise içme suyu
havzası içerisinde yer alanlar ve içme suyu havzası dıĢında yer alanlar olarak ayırt edilmiĢtir.
Söz konusu yönetmeliklere göre hassas alan içinde yer alsın veya almasın nüfusu 10.000‘in
altında yer alan yerleĢim birimlerinin ileri arıtma yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında kalan ve içme suyu havzasında yer alan yerleĢim birimleri
için ileri arıtma da yapılabilen aktif çamur sistemleri seçilmiĢtir. Bu yerleĢim birimlerinden
inĢaatına baĢlamıĢ ya da tesisini iĢletmeye almıĢ olanlar tesislerini ikincil arıtma olarak
projelendirmiĢse, planlamalarda da buna paralel olarak proses seçimi yapılmıĢtır. Ancak
henüz atıksu arıtma tesisi planlanmamıĢ yerleĢim birimleri için ileri arıtma öngörülmüĢtür.
Ġçme suyu havzasında yer almayan yerleĢim birimleri için ise ikincil arıtma mertebesinde aktif
çamur sistemleri öngörülmüĢtür. Ancak yer sıkıntısı olmayan, doğal arıtma için ihtiyaç
duyulan tesis arazisini tahsis edebilen yerleĢim birimlerinin doğal arıtma sistemleri için
hazırladıkları projelere planlamalarda da yer verilmiĢtir. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında
kalan yerleĢim birimleri içme suyu havzasında yer almıyorsa doğal arıtma sistemi
kurmalarında mevcut mevzuata göre bir engel bulunmamaktadır. Ancak doğal arıtma
sistemleri aktif çamur sistemlerine göre çok daha büyük alan ihtiyacına sahip olduğu için
nüfusu 2.000‘in üzerinde yer alan yerleĢim birimleri gerekli araziyi tahsis etmekte
zorlanmaktadır. Bu nedenle ilgili yerleĢim biriminden talep olmamıĢsa bu gruba giren
yerleĢim birimleri için ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri planlanmıĢtır. Nüfusu
2.000‘in altında yer alan yerleĢim birimlerinde ise içme suyu havzasında yer alanlar için
paket arıtma sistemleri ön görülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında yer almayan yerleĢim birimleri
için ise doğal arıtma sistemleri planlanmıĢtır. Ancak doğal arıtma sistemi için gerekli araziyi
tahsis edemeyenler için paket arıtma seçeneği de göz önünde bulundurulmuĢtur.
Tablo 106: Planlama ÇalıĢmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçim Tablosu
Arıtma
Nüfus Aralığı
N<2000
YerleĢim Durumu
Proses Tipi
Mertebesi
Ön Arıtma* Çamur Arıtma
Paket Arıtma
Ġkincil
KI
Çamur Kurutma Yatakları
Hassas Alan
Ġkincil
KI/Foseptik
Diğer
Ġkincil
KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları
Ġkincil/ileri
KI+ĠI+YAKT Graviteli Yoğ. +
Ġkincil
KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma
Diğer
Ġkincil
KI+ĠI+YAKT
Ġçme Suyu Havzası***
BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri
Mekanik
KI+ĠI+YAKT Mekanik
2000<N<10000
Hassas Alan
**
**
10000<N<50000
50000<N<100000
100000<N<250000
N>250000
Hassas Alan
***
Diğer
Hassas Alan
Diğer
Hassas Alan
Diğer
Hassas Alan
Diğer
* KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara
YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu
Ġkincil
Yatakları
Graviteli Yoğ. + Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
KI+ĠI+HKT
Mekanik
Ġkincil
KI+ĠI+HKT
Çamur Çürütme +
Mekanik
HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu
** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için aktif çamur sistemi
öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi
iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır.
*** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim birimleri için ileri arıtma
yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme
safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma
mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıĢtır
Burdur Kapalı Havzası, ―Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas Ve Az Hassas Su
Alanları Tebliği” EK 1A‘da verilen listeye göre Hassas Alan olarak ilan edilmiĢtir. ―Kentsel
Atıksu Arıtımı Yönetmeliği’ne” göre hassas alanlara nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim
birimlerinden yapılacak kentsel atıksu deĢarjları için ileri arıtma mertebesinde atıksu arıtma
zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu nedenle Burdur Havzası‘nda nüfusu 10.000‘den büyük yerleĢim
birimleri ve/veya atıksu arıtma birlikleri için planlanan Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinde ileri
arıtma yapmaya imkan veren proses tipleri seçilmiĢtir.
Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları
Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan üç arıtma senaryosunun her
biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında üç alternatif senaryo arasında ekonomik
olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır.
Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel atıksu arıtma
tesislerinin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon
maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım
maliyetleri ve 30 yıllık toplam iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan
toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m3 ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile
toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri
için inĢaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde bunların ilk yatırım ve
iĢletme maliyetleri de dikkate alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle
mukayeseleri sonucu bir rölatif maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin
sağlıklı olabilmesi için, üç alternatif için aynı metot ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz
önünde bulundurulmuĢtur.
ÇalıĢmalar kapsamında Burdur Havzası‘nda kurulması planlanan AAT‘ler ile revizyon
yapılması planlanan AAT‘ler Tablo 107, Tablo 108 ve Tablo 109‘da verilmiĢtir.
Tablo 107: Aktif ÇamurSistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri
AAT NO
(ATIKSU
TOPLAMA
ALANI)
AAT’NĠN
BULUNDUĞU
ĠL
1
Burdur
2
Afyonkarahisar
Dazkırı
3
Afyonkarahisar
BaĢmakçı
4
Afyonkarahisar
Evciler
5
Isparta
Keçiborlu
6
Isparta
Atabey
7
Burdur
YeĢilova
8
Denizli
Çardak
AAT BAĞLI
YERLEġĠMLER
PROJE
NÜFUSU
AAT
PROSES
TĠPĠ
ĠLK YATIRIM
M.
(EURO)
30 YILLIK
ĠġLETME M.
ġZD
(EURO)
11.469
Ġleri
Arıtma
686.384
978.299
439.011
604.124
516.954
489.257
416.786
714.937
607.808
533.102
459.435
351.428
538.146
593.432
549.098
605.673
Tefenni
Karamanlı
5.954
7.567
5.517
9.596
8.267
6.365
8.267
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
Ġkincil
AAT NO
(ATIKSU
TOPLAMA
ALANI)
AAT’NĠN
BULUNDUĞU
ĠL
AAT BAĞLI
YERLEġĠMLER
9
Isparta
Senir*
10
Isparta
Kılıç**
11
Burdur
Kemer
12
Isparta
Kuleönü
13
Isparta
Gönen
AAT
PROSES
TĠPĠ
PROJE
NÜFUSU
ĠLK YATIRIM
M.
(EURO)
30 YILLIK
ĠġLETME M.
ġZD
(EURO)
273.240
351.428
334.743
527.523
255.618
323.410
251.931
330.001
458.620
507.079
Ġkincil
2.970
Ġkincil
4.000
Ġkincil
2.693
Ġkincil
2.636
Ġkincil
6.348
TOPLAM
5.787.773
7.072.300
(*)Mevcut doğal arıtma tesisi düzgün çalıĢmadığı ve arazinin korunan alan olması dolayısıyla yeni bir arıtma tesisi planlanmıĢtır.
(**)Kılıç‘a Askeri Okul yapılması planlandığından dolayı proje nüfusu 4.000 olarak alınmıĢtır.
Tablo 108: Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri
AAT NO
(ATIKSU TOPLAMA
ALANI)
AAT BAĞLI
YERLEġĠMLER
PROJE NÜFUSU
ĠLK YATIRIM M.
(EURO)
1-D
Kozluca
1.489
104.230
2-D
HasanpaĢa
1.019
71.330
3-D
Salda
1.364
95.480
4-D
Büğdüz
1.649
115.430
5-D
Beylerli
805
60.375
6-D
GemiĢ
1.842
128.940
7-D
Güneykent
1.701
119.070
8-D
Büyükgökçeli
1.606
112.420
9-D
Yüreğil
1.728
120.960
10-D
Yaka
827
62.025
11-D
Gökçek
1.945
136.150
12-D
Ġslamköy
TOPLAM
1.218
85.260
1.211.670
Tablo 109: Revizyon Yapılması Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri
AAT'nin
BULUNDUĞU
ĠL
Burdur
ĠLÇE
Merkez
TESĠSTE KULLANILAN ARITMA
SĠSTEMĠ
TÜRÜ
Biyolojik
TEKNOLOJĠSĠ
Kısmi
Havalandırmalı
Stabilizasyon
Havuzu
TESĠS
KAPASĠTESĠ
3
REVĠZYON ĠHTĠYAÇ SEBEBĠ
m /gün
100.000 kiĢi
Kısmi Havalandırmalı
Stabilizasyon Havuzlarının
Ġleri Arıtmaya DönüĢtürülmesi
Fizibilite çalıĢması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde toplam maliyetler açısından en
düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Her üç alternatif için elde
edilen toplam maliyetler Tablo 110‟da verilmiĢtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam
maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1‘dir. Bu senaryo kapsamında
planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici
Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye
nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin
tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000
arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.00010.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır.
Tablo 110: Burdur Havzası AAT Toplam Maliyetleri
Senaryo
Aktif
Doğal
Yenileme
Çamur
Arıtma
Toplam
ĠYM
ĠĢletme
Maliyeti
Kolektör
Maliyeti
Toplam
Yatırım
Maliyeti
Toplam
Maliyet
Alternatif I
5.093.241
1.735.964
1.459.211
10.220.208
0
8.288.415
18.508.623
18.508.623
Alternatif II
5.232.761
1.331.569
1.459.211
10.528.664
908.950
8.932.490
19.461.154
19.461.154
Alternatif III
5.104.699
1.260.239
1.459.211
10.535.215
1.980.654
9.804.802
20.340.016
20.340.016
Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif,
havzada yapılan 2.paydaĢ toplantısında proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum
ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma
senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Bu dönemde, bazı
AAT‘lerin
de
inĢaatı
tamamlanmıĢ
olduğu için
bunlar
maliyet
hesaplamalarından
çıkarılmıĢlardır. Böylece nihai maliyet taslak raporda hesaplanan maliyetlerden düĢük
olmuĢtur. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo 111‗de verilmiĢtir.
Tablo 111: Burdur Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri
Atıksu Arıtma Maliyeti
Senaryo
Nihai
Aktif Çamur
Doğal Arıtma
Yenileme
ĠĢletme
Maliyeti
(Euro)
5.787.773
1.211.670
1.459.211
6.999.444
AAT Yatırım Maliyeti (Euro)
Kolektör
Maliyeti
(Euro)
Toplam
Yatırım
Maliyeti
(Euro)
Toplam
Maliyet
(Euro)
12.951.830
1.159.917
9.618.570
Planlaması yapılan kentsel AAT‘lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk
yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil 144‟te verilmektedir.
Buna göre müstakil olarak planlanan AAT‘ lerin hizmet ettiği belediye nüfusu 100.00‘den
fazla ise AAT‘ nin iĢletmeye alma yılı 2010, 50.000-100.000 arasında ise 2012; 10.00050.000 arasında ise 2014; 10.000‘den az ise 2017 olarak alınmıĢtır. Birden fazla yerleĢimin
aynı AAT‘ ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma) , AAT‘nin hizmet ettiği nüfusa
bakılmaksızın. AAT‘ ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleĢim yeri için mevzuatta öngörülen
süreye kadar tesisin iĢletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiĢtir. Bununla
birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleĢim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem
planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüĢtür. Burdur
Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için;
2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 1.459.211 €, 2017 yılına kadar süresi olan
AAT‘lerin ĠYM 6.999.444 €‘dur. Burdur Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması
yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım
maliyeti (ĠYM) 0 €, 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 1.459.211 €, 2014 yılına
kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 0 €; 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 6.999.443
€‘dur.
Planlama ve fizibilite çalıĢmalarında kullanılan hesap yöntemleri, çalıĢma sonuçları ve
planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerine ait bilgiler ve çalıĢma kapsamında yürütülen diğer
tüm faaliyetlerin sonuçları EK VIII‟ de, mevcut ve planlanan kentsel AAT‘leri haritası ġekil
145 ve EK IX‟da verilmektedir
* Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'yi iĢletmeye
almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür.
ġekil 144: Burdur Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri
ġekil 145: Burdur Havzası AAT Planlama Haritası
8.4.
Burdur Havzası Koruma Eylem Planı
Burdur Havzası için önerilen eylem planı kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler
uzun vade olarak belirlenmiĢtir. Bu zaman aralıkları, tespit edilen planlamaların öncelik ve
uygulanabilirlik sırasına göre değerlendirilmiĢtir.
Önerilen planlamalar aĢağıda verilmiĢ, ardından bu planlamaların nasıl ve hangi kurumlar
tarafından gerçekleĢtirileceği detaylı olarak anlatılmıĢtır. Eylem planı takvimi EK X‗da
verilmiĢtir.
8.4.1.
Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması
HazırlanmıĢ olan koruma eylem planı stratejisinin altyapısı bu çalıĢma kapsamında
oluĢturulmuĢtur. Söz konusu çalıĢma makro ölçekte bir plan niteliğinde olup, yerel bazlı
stratejilerin yerinde ve detaylı olarak çalıĢılması gerekmektedir.
8.4.2.
Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması
Eylem planı takviminde yer alan faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi için ilgili kurum ve kuruluĢlar
arasında gerekli iĢbirliğinin oluĢturulması ve bu iĢbirliğinin sürekliliğinin sağlanması
gerekmektedir. Bu koordinasyonun etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi için kurum ve kuruluĢlar
arası iĢ tanımı ve iĢ dağılımlarının netleĢtirilmesi esastır.
8.4.3.
Atıksu Yönetimi
Atıksu Yönetimi kapsamında yer alan faaliyetler; havzada yer alan tüm yerleĢim yerleri için
mevcut atıksu altyapı durumunun iyileĢtirilmesi amacıyla kentsel AAT‘lerin kurulması,
kolektör hatlarının inĢası, OSB‘lerde, tüm tekil endüstri tesisleri ve atıksu oluĢturan her türlü
kirlilik kaynağında AAT‘lerin kurulması ile havza üzerinde baskı oluĢturan atıksu kaynaklı
kirliliğin azaltılması çalıĢmalarını kapsamaktadır.
8.4.3.1.
Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi
Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi, kentsel yerleĢimlere ait AAT‘ler ile ilgili yer seçimi, fizibilite
ve ÇED raporlarının hazırlanması, uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması
ve inĢaatların yapılarak tesislerin iĢletmeye alınmaları dahil tüm faaliyetler ile bu tesislere
atıksu iletecek kolektör hatlarının inĢası iĢlerini kapsamaktadır. Mevcut durumda Çevre ve
Orman Bakanlığı (ÇOB), Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri (ĠÇOM), BüyükĢehir Belediyeleri Su
Kanalizasyon Ġdareleri (BB SKĠ) ve Belediyeler atıksu yönetimi ile ilgili sorumlu olan
kuruluĢlar durumunda iken; önerilen havza yönetim sisteminde büyükĢehirlerde BB SKĠ,
büyükĢehir haricindeki diğer tüm illerde ise Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri (Ġl SKĠ) sorumlu
kılınmıĢtır. Tüm faaliyetlerinin kontrolü ve kurulacak olan tesislerin izleme ve denetim
faaliyetlerinden ise HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır.
Atıksu altyapı yönetimi iĢ programı hazırlanırken, ÇOB tarafından yayımlanan 2006/15 sayılı
AAT ĠĢ Temin Planları ile ilgili Genelgede ve 08.01.2006 tarih ve 26.047 sayılı Resmi
Gazete‘de yayımlanan Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği‘nde verilmiĢ olan tarihler dikkate
alınmıĢtır. Buna göre kentsel yerleĢimlerde AAT‘lerin iĢletmeye alma tarihleri Tablo 112‟de
verilmektedir.
Tablo 112: Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri
NÜFUS ARALIĞI
AAT ĠġLETMEYE ALINMA
TARĠHĠ
>100.000
2010
50.000-100.000
2012
10.000-50.000
2014
2.000-10.000
2017
<2.000
2017
Ana kolektör hatları yapımı 2011 yılından itibaren 3 yıllık bir süre içerisinde tamamlanmalıdır.
Uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale-inĢaat iĢlerinden BB
SKĠ‘ler ve Ġl SKĠ‘ler sorumlu olacaktır.
8.4.3.2.
Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi
Hazırlanan uygulama programına göre, nüfusu 2.000 den büyük olan kırsal yerleĢimlerde
atıksu altyapı çalıĢmaları 2017 tarihinde tamamlanmalıdır.
8.4.3.3.
Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu
OSB ve alıcı ortama deĢarj yapan tekil endüstrilerin atıksu altyapı sistemlerinde yapılacak
tüm iyileĢtirme çalıĢmaları en kısa sürede (2011 yılı) baĢlamalıdır. Sanayicilerin
sorumluluğunda olan bu iĢ kapsamında; AAT inĢaat öncesi faaliyetleri ile inĢaat ve iĢletmeye
alma faaliyetleri yer almaktadır. Önerilen sistemde, kontrolsüz deĢarjların tespiti ve
önlenmesi görevi mevcut durum değiĢtirilmeksizin ĠÇOM‘a verilirken, izleme ve denetim
faaliyetleri sorumluluğu, diğer pek çok alt bileĢen de olduğu gibi, Havza Su Ajansı veya
Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB)‘e devredilmektedir.
Madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan ve çevresel açıdan risk oluĢturan atıkların yönetimi
için, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘na (ETKB), ÇOB ve sanayicilere mesuliyet düĢmekte
olup, faaliyetlerin takibi ve koordinasyonundan HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır.
8.4.3.4.
Yağmur Suyu Altyapı Durumu
2011 yılından itibaren yağmur suyu toplama sisteminin kurulumu faaliyetlerine baĢlanmalı ve
illerin büyüklüğüne bağlı ol arak en geç 2020 yılına kadar nüfusu 50.000 ve üzerinde olan
tüm yerleĢim yerlerinde yağmur suyu altyapısı tamamlanmalıdır. Altyapı hizmetleri mevcut
durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından yürütülmekte olup, önerilen
yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere düĢmektedir.
8.4.3.5.
Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi
kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna kadar
tamamlanmıĢ olmalıdır. Yine 2011 yılından itibaren öncelikle halihazırda bu deĢarj
standartlarını koymuĢ büyükĢehir belediyelerinde olmak üzere denetim ve izlemeler
gerçekleĢtirilmelidir. Kanalizasyon deĢarj standartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve
izlenmesi mevcut durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından
yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere
düĢmektedir.
8.4.3.6.
Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi
Kentsel ve endüstriyel atıksular arıtıldıktan sonra veya arıtılmadan akarsu, sulama kanalı,
tarım alanı, göl vb. alıcı ortamlara deĢarj edilebilmektedir. Havzanın Ģartları dikkate alınarak
behsedilen deĢarjlar için en uygun alıcı ortamın 2014 yılı baĢına kadar belirlenmesi
gerekmektedir. Bu amaçla alıcı ortama atıksu deĢarjları için gerekli alt yapı rehabilitasyon
projeleri DSĠ, ĠÇOM, TĠM ve HSA/ÇĠB‘in katkısıyla oluĢturulmalıdır. Bu alıcı ortamlar
içerisinde özellikle yüzeysel ve yeraltı sularına yapılan deĢarjlarda alıcı ortamın su kalitesi
dikkate alınarak alıcı ortama özgü deĢarj standartları getirilmesi önerilmektedir.
DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik
statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model
destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma
teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve
limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri)
için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya
gidilmelidir( ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar,
kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Bu kapsamda öncelikle alıcı
ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim
Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli
tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından
suda
tehlikeli
maddeler
yönetmeliğindeki
alıcı
ortam
bazlı
deĢarj
standartlarına
geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir.
2011 yılından itibaren alıcı ortam deĢarj standartlarının oluĢturulması çalıĢmalarına
baĢlanmalıdır. Alıcı ortam deĢarj satandartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve izlenmesi
mevcut durumda ÇOB, ĠÇOM tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk
ÇOB, ĠÇOM yanında yeni kurulacak HSA/ÇĠB‘e düĢmektedir.
8.4.4.
Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi
Katı ve tehlikeli atık yönetim sistemin planlanması proje kapsamı dıĢında olmakla beraber,
proje dahilinde önerilen atık birlikleri yer almakta olup üye belediyeler için öncü niteliğinde
atık yönetim tesisleri önerilmektedir. Bu kapsamda, havza koruma eylem planı çerçevesinde;
atık azaltımı, kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi, katı atık iĢleme
ve bertaraf tesislerinin kurulması, mevcut düzensiz depolama sahalarının rehabilitasyonu ile
tehlikeli ve özel atıkların yönetimi hususları ile ilgili bir iĢ termin planı hazırlanmıĢtır.
8.4.4.1.
Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları
Atık azaltımı, kaynağında ayırma ve yüksek kapasiteli ikili (ayrı) toplama ile geri dönüĢüm
sisteminin yerleĢtirilmesi/yaygınlaĢtırılmasına iliĢkin uygulamaları, mevcut durumda küçük
ölçekte devam etmekte olup 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
Söz konusu faaliyetler için mevcut yapıda uygulayıcı kurumlar ÇOB, ĠÇOM, BB, Belediyeler
ve Atık Üretici Birlikleri olup, önerilen idari yapıya göre söz konusu kurumlar faaliyetlerini
sürdürecek ancak tercihen Belediyeler yerine tamamen Atık Birlikleri devreye girecektir.
8.4.4.2.
Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri
Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için
takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına
Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer
birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler
için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için
2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir.
Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının
hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık
Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen
durumda, Belediyeler yerini tamamıyla Atık Birliklerine bırakmakta, tesislerin izleme ve
denetimi ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM tarafından (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır.
8.4.4.3.
Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu
Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için
takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına
Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer
birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler
için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için
2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir.
Mevcut düzensiz depolama sahalarının kapatılması çalıĢmalarının, bölge için düzenli
depolamaya geçiĢin en son tarihi olarak kabul gören yıl baz alınarak, en geç 2 yıl içinde
tamamlanacağı öngörülmüĢtür. Rehabilitasyon çalıĢmalarının en erken 2011 yılı sonu itibari
ile baĢlayabileceği kabulü ile, 2012-2020 yılları arasında, mevcut düzensiz depolama
alanlarının tamamının ıslah edileceği düĢünülmektedir.
Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının
hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık
Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen
durumda, Belediyeler Atık Birlikleri ile koordineli çalıĢmakta ve tesislerin izleme ve denetimi
ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM‘ca (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır.
Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana
Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre,
Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rehabilite
edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin
sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır.
8.4.4.4.
Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları
Tehlikeli ve özel atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın
uygulanması çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir.
Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir.
Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini
sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü
HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır.
8.4.4.5.
Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları
Tıbbi atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın uygulanması
çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir.
Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir.
Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini
sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü
HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır.
8.4.5.
Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü
8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi
Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlilik
yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık
bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi 2040 yılına kadarki zaman süresince
üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir yönetimi gerektirmektedir.
Mevcut düzende tarımsal faaliyetlerden sorumlu olan ana kurum Tarım ve Köy ĠĢleri
Bakanlığı (TKĠB) ve bu Bakanlığın il temsilcilikleri olan Tarım Ġl Müdürlükleridir (TĠM).
Tarımsal AraĢtırma Enstitüleri ve Üniversitelerin Ziraat Fakülteleri de konuyla ilgili diğer
kurumlardır. Tarımsal uygulamalardan kaynaklanan kirlilik konusu ise ÇOB‘un ilgi alanına
girmektedir. Mevcut durumu yansıtır nitelikte tarım ile ilgili ana kullanıcılardan (çiftçiler) daha
sağlıklı ve sürekli veri temini konusunda Bölüm 7.4.3.1‘de önerilen düzene geçilmesi
gerekmektedir. Sağlıklı verim temini, kurumlar arası iĢbirliği, veritabanlarının oluĢturulması ve
bilinçlendirme çalıĢmalarının baĢlatılması ile çözülebilecektir. Önerilen düzende, bu
iĢbirliğinin yanı sıra HSA/ÇĠB izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacaktır.
Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları
Bölüm 7.4.3.1‘de açıklanan düzende envanter çıkarılma, verilerin kayıt altına alınması,
eğitim
ve
bilinçlendirme
çalıĢmalarının
2012
yılı
sonuna
kadar
tamamlanması
beklenmektedir. Bu tarihten itibaren oluĢturulmuĢ olan veritabanına yıllık verilerin iĢlenmesi
rutin bir iĢlem olarak sürdürülmelidir.
Gübre ve Pestisit SatıĢlarını Kontrol Altına Alınması
Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrol altına alınmasının 2012 yılı sonuna kadar
tamamlanması ve devam eden bir süreç olarak uygulanması öngörülmektedir.
Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrolü ile ilgili olarak pestisit kullanımında reçeteli ilaçların
kullanımı zorunlu tutulmalıdır. Organik fosforlu pestisitlerde kısıtlamaya gidilmelidir. Organik
olarak ayrıĢtırılabilir pestisitlerin kullanımına önem verilmelidir. Öncelikle pestisit kullanmak
isteyen üreticinin Tarım Ġl Müdürlüğüne baĢvuruda bulunması gerekmektedir. Ardından Tarım
Ġl Müdürlüğü çalıĢanları pestisit kullanılacak alanı kontrol ederek durumun gereksinimi
belirleyecektir. Ayrıca sadece pestisit kullanımı konusunda eğitim almıĢ ve sertifikalandırılmıĢ
ziraat mühendislerinin pestisit reçetesi yazma yetkisi bulunmalıdır. Reçetesiz pestisit satıĢı
yasaklanmalıdır. Bunun yanı sıra 5000 m2‘den büyük tarım alanlarında öncelikle toprak
analizleri yapılmalı; verimlilik analizleri gerçekleĢtirilmeli ve gübre kullanımına ihtiyaç
olduğunun tespit edilmesi durumunda izin verilmelidir. Böylece üreticilerin, toprağın ve
bitkinin ihtiyacı olan miktarda gübreyi, doğru yöntemlerle kullanmaları sağlanmalıdır.
Organik Tarım-Ġyi Tarım Uygulamaları
Organik tarıma geçiĢin önemi ve adımları konusunda Bölüm 7.4.3.1‘de detay bilgi verilmiĢtir.
Organik tarım konusunda havzalarda etkin rol oynayabilecek kurum TKĠB ve TĠM‘lerdir.
Özellikle planlama ve uygulama aĢamalarında TKĠB ve TĠM‘lerin, ÇOB ve ÇOB Ġl
Müdürlükleri ile iletiĢim içerisinde olmasında büyük fayda vardır. ÇalıĢmalar 2013 yılı baĢında
hız kazanarak 2040 yılına gelindiğinde havzalarda organik tarım uygulamasına elveriĢli tarım
topraklarının %80‘inde organik tarıma geçilmiĢ olması beklenmektedir.
AAT Çamurunun Tarımda Kullanımına Yönelik ÇalıĢmalar
Bu konu Bölüm 7.4.3.2‘de detaylandırılmıĢtır. Her bir havzada bu özelliklere sahip
toprakların seçimi yine benzer Ģekilde TKĠB, TĠM ve ÇOB ve il teĢkilatları tarafından
koordineli olarak yapılmalıdır. Uygulama çalıĢmalarının ise 2013 yılı itibariyle baĢlatılması
önerilmektedir. Tüm bu çalıĢmaların ve uygulamaların havzalarda kurulması önerilen
HSA/ÇĠB denetim ve kontrolünde yürütülmesi önerilmektedir.
Mevcut
durumda
ülkemizde
AAT
çamurlarının
özellikleri
hakkında
yeterli
bilgi
bulunmamaktadır. Bu konuda ÇOB koordinasyonu ve yönlendirmesi ile bu konudaki
envanterin çıkarılması konusundaki çalıĢmalar desteklenmeli ve hızlandırılmalıdır.
8.4.5.2.
Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi
Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik
yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık
bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi gibi hayvancılık kaynaklı kirlilik yönetimi
de 2040 yılına kadarki zaman süresince üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir
yönetimi gerektirmektedir.
Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları
Bölüm 7.4.3.3‘de sıralanan hususlarla ilgili olarak özellikle elde edilecek bilgi ve verilerin
oluĢturulacak bir veritabanında depolanması ve sistematik olarak güncellenmesi önemli bir
aĢamadır. Bu tip bir veri bankası ülkemizde henüz sağlıklı bir Ģekilde oluĢturulmamıĢtır. Bu
konudaki sorumlu kurum TKĠB ve TĠM ile birlikte ÇOB ve ĠÇOM‘dur. Her iki ana kurum ve ilgili
il müdürlüklerinde envanterlerin eĢ zamanlı olarak izlenebilmesi sağlanmalıdır. Yine benzer
Ģekilde hayvancılık faaliyetleri konusundaki izleme ve denetimin havzadaki HSA/ÇĠB
tarafından yürütülmesi önerilmektedir.
OluĢturulacak envanterin yanı sıra, özellikle hayvancılık konusunda faaliyet gösteren
yetiĢtirici ve çiftçilerin eğitimi ve bilinçlendirme çalıĢmalarına ayrıca yer verilmelidir. Bu
konuda yine her iki kurum önderliğinde Ġl Müdürlüklerine sorumluluk düĢmektedir. Bu öncü
çalıĢmaların 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması ve bu yıldan sonra da verilerin yıllara
göre güncellenmesi iĢlemine ağırlık verilmelidir.
Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi
Hayvansal atık envanterinin çıkarılması ile eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının
yürütülmesine paralel olarak, 2013 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin
belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir.
Her bir havzanın hayvancılık faaliyetlerinin iĢleyiĢine göre, oluĢturulacak envanterin de
incelenmesi ile en iyi ve en uygun hayvansal atık yönetim stratejisi belirlenmelidir. Benzer
Ģekilde bu konudaki ilgili iki kurum TKĠB ile ÇOB‘tur. Havza özelinde ise bu iki kurumun il/ilçe
teĢkilatlarına büyük iĢ düĢmektedir. Seçilecek yönetim stratejilerinin HSA/ÇĠB tarafından
onayı ve uygulamaya geçilmesi aĢamalarında ise izleme, denetim ve kontrolünü üstlenmesi
önerilmektedir.
Hayvansal Atıkların Katı ve Sıvı Kısımlarını Ayrı Toplanması, Katı Kısımlarını
KompostlaĢtırılması ve Sıvı Kısımlarının Sürüm Safhasında Toprağa Enjeksiyonu ile
Ġlgili ÇalıĢmalar Yapılması
Hayvansal
atıkların
katı
ve
sıvı
kısımlarının
ayrı
toplanması,
katı
kısımlarının
kompostlaĢtırılması ve sıvı kısımlarının sürüm safhasında toprağa enjeksiyonu ile ilgili
çalıĢmalar 2013 yılı itibariyle baĢlatılmalıdır. Hayvancılık iĢletmelerinin kuruluĢ ve
ruhsatlandırılması sırasında kapasite raporu düzenlenirken iĢletmenin kurulu bulunduğu veya
kurulacağı yerin yerleĢim yerlerine, su kaynaklarına belirli bir mesafede olup olmadığı dikkate
alınmalıdır. Hayvancılık ĠĢletmelerinde gübrenin katı ve sıvı kısımlarının ayrılması, sıvı
kısımlarının ekilebilir araziye enjeksiyonun sağlanması amacıyla gübre çukurunun yapımı,
seperatör, sıyırgaç, pompa, römork v.b. ekipmanların kurulması ve temininde belli bir oranda
hibe desteği uygulanabilir.
Hayvansal Atıkların Alıcı Ortama DeĢarjının Denetlenmesi
BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar
yaĢanan bölgelerde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve
iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması
teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve
teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Böylece
hayvansal atıkların alıcı ortama noktasal veya yayılı deĢarjları engellenmiĢ olacaktır.
Su Ürünleri YetiĢtiriciliği ile Ġlgili ÇalıĢmalar Yapılması ve Ġlgili Mevzuatın Hazırlanması
Su ürünleri üretiminin geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması
su ürünleri üretiminin artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu
hususta Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu
BaĢkanlığı ile bu hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis
edilmesi sağlanmalıdır. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı tarafından bu çalıĢmalar dikkate
alınarak ilgili mevzuatın hazırlanması 2015 yılına kadar hazırlanması gerekmeketedir.
Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının GeliĢtirilmesi
Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması ile ilgili uygun stratejilerin
uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi esnasında yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki
çabalarını hızlandırmak, desteklemek ve teĢvik etmek üzere bir finansman kaynağına ihtiyaç
bulunacaktır. Finansman sağlanma aĢaması da uygun yönetim stratejilerinin belirlenmesi
paralel olarak 2013 yılı itibari ile baĢlanması önerilmektedir. Bu aĢamada yine aynı iki
kurumun desteği ve koordinasyonuna ihtiyaç bulunacaktır. Özellikle, Organik Tarım ve
Hayvancılık ile Eko Tarım/Turizm konularındaki eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulama
projelerinde AB, UNDP, Dünya Bankası vb. fonlar da kullanılmalıdır. Kurumsal ilgililerin bu
konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve destek vermeleri
beklenmektedir.
8.4.6.
Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları
Havzalarda tarımsal ve hayvancılık kaynaklı kirletici yüklerin yanı sıra diğer önemli bir yayılı
kirletici kaynak tipi ise çeĢitli arazi kullanımlarındaki yanlıĢ ve bilinçsiz uygulamalardan
kaynaklanan ve yüzeysel sularla alıcı ortama taĢınan sediment ağırlıklı yüklerdir. Bu arazi
kullanımları arasında orman, çayır-mera ve otlak alanları ile taĢocakları ve maden sahaları
sayılabilir. Ülkemizde her ne kadar ağaçlandırma ve erozyon önleme konularında özellikle
son yıllarda önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirilse; bu konulardaki çalıĢmaların hızlandırılması ve
gerçekleĢtirilmesi ile yayılı kirletici yüklerin alıcı ortama ulaĢması önemli ölçüde
engellenecektir. Arazi kullanımının kirlilik azaltma yönünde yapılanması süreklilik arz eden bir
iĢ kalemi olması dolayısıyla 2040 yılına kadar sistematik olarak yürütülmelidir.
8.4.6.1.
Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları
ÇOB‘a bağlı bir kurum olan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AEKGM)
ile havzalarda oluĢturulacak Havza Su Ajansları iĢbirliği ile konu ile ilgili etüt ve projelendirme
çalıĢmaların her bir havzada yürütülmesi iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanabilmesi
önerilmektedir. Bu çalıĢmaların havzaların özelinde yapılması esnasında havzaların fiziksel
ve tüm çevresel özellikleri göz önüne alınarak yürütülmesinde yarar vardır.
8.4.6.2.
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları
Ağaçlandırma ve Rehabilitasyon
Ağaçlandırmanın ve rehabilitasyonun erozyonu önleyici etkisinin yanı sıra diğer olumlu
etkilerinin de göz ardı edilmemesi gerektiğinden, söz konusu iĢ kalemi 2040 yılına kadar
sürekliliğinin olması gereken bir bileĢendir. Bu konuda AEKGM‘ye büyük iĢ düĢmektedir. Bu
kurumun ĠÇOM ile birlikte koordineli çalıĢması önerilmektedir. HSA/ÇĠB‘in ise bu konudaki
denetim ve izlemeden sorumlu olması beklenmektedir.
Erozyon, Sel ve Çığ Kontrolü ÇalıĢmaları
Ülkemizin coğrafi konumu nedeni ile erozyona açık alanları bulunmakta ayrıca yağıĢlı
mevsimlerde azı havzalarda sel tehdidi ve çığ düĢmesi gibi doğal felaketlerde meydana
gelebilmektedir. AEKGM her bir havzadaki doğal felaketlere maruz kalabilecek hassas
alanları
tespit
edip
bu
alanlarda
gerekli
önlemleri
zaman
içerisinde
alabilmesi
beklenmektedir. Sistematik ve sürekli olarak bu konudaki çalıĢmalara 2040 yılına kadar
ihtiyaç olacaktır. AEKGM çalıĢmalarının yürütülmesini ĠÇOM bilgisi ve onayı dâhilinde
sağlamalı ve HSA/ÇĠB tarafından izlenip denetlenmelidir.
Mera Islah ÇalıĢmaları
Ülkemizde mera-çayır ve otlak alanları önemli arazi kullanım tiplerinden biridir. Özellikle
mevcut durumda hayvancılık faaliyetleri açısından önem arz eden bu kullanımlarda
rehabilitasyon çalıĢmalarının
yürütülmesinde kirlilik
önleme
açısından büyük
yarar
bulunmaktadır. Bu konudaki sorumluluk yine AEKGM‘de olup ĠÇOM ile iĢbirliğinde
bulunmalıdır. Ġzleme ve denetimde ise HSA/ÇĠB in yetkili olması önerilmektedir.
8.4.6.3.
TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu
Planlama ve Uygulama
Havzalarımızda halen çalıĢır konumda veya terk edilmiĢ taĢocakları ve maden sahaları
bulunmaktadır. Bunların zaman içerisinde planlanması, denetimi ve kontrollerinin yapılması
gerekir. Gerektiğinde rehabilitasyona gidilmeli, uygun Ģartlarda üretim yapmayanlar ve yanlıĢ
yerlerde konuĢlanmıĢ olanlar ise kapatılmalıdırlar. Önerilen planlama ve plana uygun
uygulama iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması önerilmektedir.
Ġzleme ve Denetim
Faaliyetini sürdürenlerin izlenmesi ve denetlenmesi iĢi ÇOB‘ündür. Ancak bu konuda faaliyet
sahibi konumunda olan iĢverenlerin konuya gereken hassasiyeti göstermeleri iĢbirliği
içerisinde sağlanmalıdır. Özellikle rehabilitasyonu aĢamalarında iĢverenlerin gerekli planlama
ve uygulama çalıĢmalarını yürütmeleri beklenmektedir. Terk edilmiĢ taĢocaklarının ve maden
sahalarının çevreye zarar vermesini sağlayacak Ģekilde kapatılmaları ve/veya ıslah edilmeleri
de yürürlükte olan yönetmelikler çerçevesinde iĢveren/ÇOB iĢbirliği ve ÇĠB ve kontrolünde
yapılmalıdır.
8.4.7.
Su Kaynakları Yönetimi
Sürdürülebilir havza yönetim anlayıĢında doğal kaynakların (su ve toprak) koruma-kullanma
dengesi prensibi çerçevesinde çeĢitli arazi kullanımları (orman, tarım alanı, endüstri, OSB,
yerleĢim alanları, çayır-mera-otlak, vs.) tarafından kullanılması, korunması, geliĢtirilmesi
önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölümde su kaynaklarının yönetimi üzerine geliĢtirilmiĢ öneriler
ile birlikte izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacak kurumlar verilecektir.
Günümüze dek, havzalarda su kaynakları yönetimi baĢta DSĠ olmak üzere, Ġller Bankası (ĠB)
ve Ġl Özel Ġdareleri (ĠÖĠ) tarafından yürütülmekte idi. Önerilen idari yapılanmada ise, DSĠ
koordinatörlüğünde bu kez sadece yerel idarecilerden (ĠB ve ĠÖB) destek alınması
düĢünülmektedir. Havzayı oluĢturan illerin su ve kanalizasyon iĢlerinden sorumlu olan
teĢkilatların konuya olan hâkimiyetleri de göz önüne alınarak daha sağlıklı ve iĢleyen bir
yönetimin oluĢacağı beklenmektedir. Bu yeni yapılanmanın 2015 yılı sonuna kadar
oluĢturularak iĢlerlik kazanması ve bu yıldan sonra da yönetim sisteminin sürekliliği
sağlanmalıdır.
8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları
Ülkemizde su kaynakları potansiyelinin belirlenmesi amacıyla DSĠ Genel Müdürlüğü ve Bölge
Müdürlüklerinde
çalıĢmalar
yürütülmektedir.
DSĠ
Etüt
ve
Plan
Dairesi
BaĢkanlığı
koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010
yılı
sonuna
kadar
tamamlanması
öngörülmüĢtür.
Benzer
düzende
DSĠ‘nin
koordinatörlüğünde her bir havza için su kaynakları potansiyeli (yüzeysel ve yeraltı su
kaynakları) envanterinin hazırlanması ve elde edilen verilerin bir veritabanında depolanması
önerilmektedir. Sağlıklı ve doğru verilerle donatılmıĢ su kaynakları potansiyeli altyapı sistemi
havzanın su kaynaklarının yönetiminde önemli bir adımı oluĢturacaktır. Bu envanter
çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar DSĠ tarafından tamamlanması beklenmektedir. Ancak
altyapı oluĢturulduktan sonra sistematik ve sürekli olarak güncelleme çalıĢmalarının
sürdürülmesi gereklidir.
8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları
Kısıtlı eriĢilebilirliğe sahip olduğumuz içme ve kullanma suyu potansiyelinin verimli ve
sürdürülebilir olarak kullanılabilmesi amacıyla hassas konumda olan içme suyu temin edilen
alt havzalarda özel hüküm belirleme çalıĢmalarının ileride hızlandırılarak yaygınlaĢtırılması
gerekmektedir. Henüz birkaç öncelikli içme suyu alt havzasında baĢlatılan bu çalıĢmalar
ÇOB koordinatörlüğünde BB SKĠ ile birlikte yürütülmektedir. Önerilen düzende bu
çalıĢmaların kısa vadede gerçekleĢtirilmesi için ilgili havza sınırları içerisinde kalan yerel
yönetimlerin (BB SKĠ ve Ġl SKĠ) iĢbirliği ile yürütülmesi ve bu konudaki uygulamaların izlenme
ve denetimlerinin ise HSA/ÇĠB tarafından yapılması önerilmektedir. Hüküm çalıĢmaları
sonrasında da planlara uygun tarzda yönetimin sürekliliğinin sağlanması da HSA/ÇĠB
tarafından sağlanmalıdır. Ġçme suyu havzalarında özel hüküm belirleme ihtiyacının tespiti
önümüzdeki 2 yıl içerisinde yapılması, öncelikli havzalardan baĢlanarak önümüzdeki 10 yıllık
zaman diliminde tüm gerekli havzalarda çalıĢmaların tamamlanması önerilmektedir.
8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi
Günümüze dek akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi görevi DSĠ baĢta olmak
üzere, yerel idarecilerin katkısı ile yürütülmekte idi. Önerilen yapılanmada, her bir havza
özelinde yine DSĠ koordinatörlüğünde havzayı oluĢturan illerin BB SKĠ ve Ġl SKĠ‘leri tarafından
2015 yılı sonuna kadar akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi, 2020 yılına kadar su
üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli yatırımların yapılması ve uzun vadede izleme
ve denetimin yapılması gerekmektedir. Sürekli izleme ve kontrol hizmeti ise DSĠ tarafından
verilmelidir.
Havzada akarsular üzerinde yer alan baraj, regülatör tesisleri envanteri yapılarak
mansaplarına bırakılması gerekecek can sularının hesaplanması ve gerekli ekolojik suyun
yatağa bırakılmasının yönetimi tesis edilmelidir. Burdur Havzası iĢletme çalıĢması
kapsamında özel sektöre ve DSĠ‘ne ait baraj ve regülatörlerde mansaba bırakılacak cansuyu
mevzuata uygun olarak su bütçesindeki yerini almalıdır. Cansuyu miktarını ölçecek elektronik
limniğraflar koruma planı kapsamında öngörülmelidir.
8.4.7.4. Su Kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme
ÇalıĢmaları
Havzalarda kullanılabilir su potansiyelinin % 70-75 gibi çok önemli bir kısmı sulamada, kalan
kısmı ise kentsel ve endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Gelecekte su sıkıntısı çekmemek
üzere su kullanımında tasarrufa gidilmesi, bunun için de suyu kullanan paydaĢların
bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmaları DSĠ ve
TĠM tarafından yapılmaktadır. Bu amaçla eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının sürekli
olarak aynı kurumlar tarafından yürütülmesi, bu konudaki izleme ve denetmin ise HSA/ÇĠB
tarafından yapılması önerilmektedir.
8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi
Havzalarda yer alan akarsuların kolları üzerinde suyun toplanmasına ve yağıĢ rejimine bağlı
olarak özellikle içme ve sulama kaynaklarının geliĢtirilmesi için baraj ve gölet projelerinin
irdelenmesi gereklidir. Plananan bu su kaynakalarının verimleri su tutma potansiyelini, baraj
hacmini ve net rezervuar kapasitesi dikkate alarak değerlendirilmelidir. Bu projelerin
uygulamaya konulması büyük miktarda yatırım gerektirmektedir. Uygulama önceliği,
ekonomik yapılabilirliği, yararlanıcıların sayısı, hane baĢına düĢen yıllık gelir, ulaĢılabilirlik ve
çevreye etkisi göz önüne alınmalıdır. Mevcut durumda DSĠ tarafından bu projelerin Master
Planı
hazırlama
çalıĢmaları
yürütülmektedir.
Önerilen
yapılanmada
yine
DSĠ
koordinatörlüğünde, sürekli olacak Ģekilde verimlilik araĢtırmasını HSA/ÇĠB yapacağı bir
sistem önerilmektedir.
8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi
Havzada kirlilik kavramı sadece belirli bir lokasayondan kaynaklanmayıp, çok daha geniĢ bir
çevrenin etkisi olarak ortaya çıkmaktadır. Havzanın kendi baĢına çevresel alt yapısını
geliĢtirmiĢ olması, kirletici kaynakları kontrol altına almıĢ olması ve su kullanımını optimize
etmiĢ olması havza Ģartlarının iyileĢmesi için yeterli değildir. Yukarı havzada bu önlemlerin
alınmamıĢ olması mevcut kirliliğin taĢınmasına neden olmaktadır. Bu durumda sürekli olarak
yukarı havzanın Ģartlarını iyileĢtirmesine yönelik çalıĢmarına devam etmesi gerekmektedir.
Mevcut yapılanmada ÇOB ve DSĠ koordinatörlüğü altında olan bu konudaki çalıĢmalarda,
önerilen yapılanmada aynı kurumların yanı sıra izleme ve denetim çalıĢmalarını yapmak
üzere HSA/ÇĠB‘in katılması önerilmektedir.
8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması
Proje kapsamında gerçekleĢtirilen yüzeysel sulara ait su kalitesi sınıflarının belirlenmesi
çalıĢmalarında DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları (SKGĠ)‘den temin edilen 2003-2009 yılları
arasındaki ölçüm sonuçları kullanılmıĢtır. Bu ölçümlerde çoğunlukla KOĠ, BOĠ ve NH4-N
parametreleri açısından değerlendirme yapılmıĢ, diğer organik parametrelere bakılmamıĢ, 21
adet olan C grubu parametrelerinden de genellikle 3-4‘ü açısından ölçüm yapılmıĢtır. Ayrıca
bakteriyolojik parametreler açısından bazı havzalar dıĢında hiç ölçüm yapılmamıĢtır. Bunun
yanında SKGĠ‘lerin yerleri de kalite açısından önem arz eden bir konudur. Bilindiği üzere,
ülkemizdeki bütün su kaynaklarının plânlanması, yönetimi, geliĢtirilmesi ve iĢletilmesinden
sorumlu olan DSĠ, kendi görev ve amaçları doğrultusunda ölçümler yapmaktadır. Ancak
ölçüm noktaları ve incelenen parametreler, havzanın genel karakteristiğini ortaya koymakta
yetersiz kalmaktadır. Bunun en bariz örneği Türkiye`de Su Sektörü Ġçin Kapasite GeliĢtirme
Projesi kapsamında yürütülen Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetimi Planı hazırlanması
çalıĢmalarında görülmüĢtür. Havzanın karakterizasyonunu ortaya koymak için birçok ölçüm
noktasında izleme yapılmıĢken bu noktalardan sadece 10 tane ölçüm noktası DSĠ‘nin
SKGĠ‘leri ile örtüĢmüĢtür. Bu sebeple ÇOB Çevre Referans Laboratuarı tarafından, Büyük
Menderes Nehir Havzası‘nda su kalitesinin izlenmesi maksadıyla ilgili mevzuatta yer alan
parametrelerin tamamının izlenmesine baĢlanmıĢtır. Su kalitesini iyileĢtirmek maksadıyla
alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla, böyle kapsamlı bir su kalitesi izleme
sisteminin diğer tüm havzalarda kurulması ve bu kapsamda yürütülecek çalıĢmaların en kısa
sürede baĢlatılması gerekmektedir.
Nehir havzasında su kalitesi izleme çalıĢmaları hem yüzeysel sularda, hem yeraltı sularında
gerekli izleme ağlarının kurulmasını veya geniĢletilmesini, sürekli olarak izlenmesini
kapsamaktadır. Ayrıca yeraltı suları ile ilgili olarak, kirlenme tehlikesinin yanı sıra aĢırı
kullanma nedeniyle taban suyu düĢmektedir. Bu amaçla birçok havza için önemli bir sorun
olan ruhsatsız yeraltı suyu çekimlerinin önüne geçmek üzere yeraltı suyu kuyularının
izlenmesi ve denetlenmesi gerekmektedir.
Ülkemizdeki akarsu ve kolları boyunca akım ve su kalitesi izleme sistemi baĢta DSĠ olmak
üzere
birçok
paydaĢ
kurum
tarafından
suyun
kullanım
maksatları
çerçevesinde
izlenmektedir. Bu kurumlar Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi
Genel Müdürlüğü (EĠEĠ), BB SKĠ, Sağlık Bakanlığı (SB), Tarım Ġl Müdürlükleri (TĠM), Devlet
Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ)‘dir. Her bir kurum kendi amaçları doğrultusunda
izleme yaptığından dolayı kurumların kendi bünyelerinde toplanan verilerin bir çatı altında
toplanması son derece önemli bir konudur. Bu bilgilerin oluĢturulması gereken Akım ve Su
Kalitesi Ġzleme Sistemi ile birleĢtirilmesi önerilmektedir. Bir ağ sistemi çerçevesinde
oluĢturulacak veritabanının içerdiği bilgilere ilgili paydaĢlar tarafından eriĢilebilirliği de
sağlanmalıdır. Bu sistemin kurulması ve mevcut verilerin sisteme iĢlenmesi 2014 yılı baĢına
kadar tamamlanması önerilmektedir. Sistemin altyapısı oluĢtuktan sonra istasyon ve
parametreler konusunda DSĠ ve DMĠ‘nin çalıĢma yürütmesine ve eksiklikleri tamamlanması
ve yeni verilerin elde edilmeye baĢlanmasına ivedilikle ihtiyaç bulunmaktadır. Ġzleme ve
denetim iĢlerinden yine HSA/ÇĠB görevlendirilmesi önerilmektedir.
8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi
YağıĢ, akıĢ, kalite gibi fiziksel bileĢenler bir bütün olarak, sosyal, ekonomik ve çevresel
karakteristikleri de içerecek Ģekilde su kalitesi modelleri oluĢturmak gerekmektedir. Farklı
kirlilik kontrol senaryoları uygulanarak tüm nehir, baraj gölü ve yeraltı suyu sistemleri için su
kalite yönetim stratejileri geliĢtirilmelidir. Belirlenen senaryolar önemli noktasal ve yayılı
kirletici kaynaklerı ve bu kirleticiler için önlem ve kontrol mekanizmalarını kapsamalıdır.
Önerilen yönetim senaryo seçenekleri için su kalite karakteristiklerindeki olası iyileĢmelerin
tahmininde matematiksel modeller kullanılarak, kısa, orta ve uzun vadede havza koruma
planları değerlendirilmelidir. Havza su kalitesi modelleme sistemi için uzun süre izleme ve
detaylı analizler yapılarak istatiksel verilerin oluĢturulması gerekmektedir. Henüz hiçbir havza
için bu verilerin oluĢturulmuĢ olduğunu söylemek doğru değildir. Ancak ―Nehir su kalitesi
izleme sistemi kurulmasının‖ ikinci adımı olarak ―su kalitesi modelleme sistemi‖
oluĢturulabilir. Önerilen yapılanmada sürekli olarak, ÇOB ve DSĠ‘nin su kalitesi modelleme
sistemi çalıĢmalarını yürütmesi, izleme ve denetim iĢlerinde ise HSA/ÇĠB görevlendirilmesi
önerilmektedir.
Yapılan modelleme çalıĢmaları sonucunda belirlenen en uygun alıcı ortamlar için 2016
yılından baĢlamak üzere alıcı ortama özgü deĢarj standartları uygulanmaya baĢlanacaktır.
8.4.7.9. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanımı Uygulamaları
ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme, evlerde tuvalet sifon suyu ve
yeĢil
alan
sulaması
vb.
amaçlarla
yeniden
kullanımı
dünya
genelinde
giderek
yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanım oranı %80‘lere
ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Dolayısıyla ülkemiz için de bu durum önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ
atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY
Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların havzalarda
yeniden kullanımı, havzanın fizibilite çalıĢmalarına göre tespit edilmiĢ, ihtiyaç özelliğine göre
belirlenmelidir. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına
göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine
göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu anlamda
mevcut uygulamalar ÇOB, BB/Belediyeler ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen
yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da
yer alması önerilmektedir.
8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması
Genel olarak su tüketiminin önemli kısmını oluĢturan etken tarımsal amaçlı su kullanımıdır.
Yeraltı suyu kullanımı baĢta olmak üzere, baraj ve göletlerden alınan suyun yaklaĢık %7075‘i tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Özellikle yeraltından sulama kooperatifleri veya Ģahsi
olarak çekilen sular havzalar için hem kirlilik, hem taban seviyesinin düĢmesi gibi tehditler
oluĢturmaktadır. Bu durumda su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı
sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna
kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Uzun vadede suyun ölçülü ve kontrollü
dağıtımı ve izlenmesi için telemetrik yöntemlerin kullanımına gidilmelidir. Mevcut uygulamalar
ÇOB ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra
izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da yer alması önerilmektedir.
8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi
Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı,
uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının sağlanması gerekmektedir.
Lagünlerde su bütçesi, aylık tatlısu ihtiyacı hesabı, lagün deniz ve iç kanal projelerinin ve
denize çıkıĢ yapılarının geliĢtirilmesi, akılcı kullanım esas alınarak, su ürünleri üretiminin
geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması su ürünleri üretiminin
artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu hususta Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı ile bu
hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis edilmesi
sağlanmalıdır.
8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve
Koruma Haritalarının Belirlenmesi
Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin
kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve
Ģartları değerlendirilmelidir. Bu alanların doğal ve kültürel özellikleri dikkate alınarak koruma
ve toplum yararlanmasına açık hale gelmelidir. Bu amaçla 2015 yılına kadar, Ġl Bayındırlık ve
Ġskan Müdürlükleri tarafından kıyı kenar çizgileri ve koruma haritaları belirlenmeli, HSA/ÇĠB
tarafından izleme ve denetim çalıĢmaları yapılmalıdır.
8.4.7.13.
Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi
Yayılı kirleticiler arasında geçen atmosferik taĢınım yolu ile havzadaki su kaynakları üzerinde
ilave bir yük gelebildiği bilinmektedir. Bu tip yüklerin kaynakta azaltılması konusunda
önlemler alınması ve havza içi kontrollerin yapılması sorumluluğu ÇOB‘dedir. Kimi havzada
yoğun
atmosferik
taĢınım
söz
konusu
olduğunda
model
çalıĢmalarına
gidilmesi
kaçınılmazdır. Önerilen düzende sorumluluk yine ÇOB‘te olduğu düĢünülmekte ancak izleme
ve denetimin HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi beklenmektedir. Havzalarda bu konu ile ilgili
çalıĢmaların tamamlanması için 2015 yılı sonu önerilmektedir. Bu tarihten sonra rutin izleme
ve denetimlerin sürekliliği sağlanmalıdır.
8.4.8.
Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri
Havza sınırları içerisinde yer alan sıcak noktalara ait Bölüm 7.2. de verilen çözüm
önerilerinin, hazırlanan Burdur Havzası Eylem Planı Takvimi‘ne uygun olarak ilgili kurum ve
kuruluĢlar tarafından gerçekleĢtirilmesi önerilmektedir.
8.4.9.
Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması
Havzaların tüm çevresel özellikleri belirlerken birçok veri toplanmıĢ olmaktadır. Bu verilerin
bir bilgi sistemi altyapısı bütününde birleĢtirilmesi ile havzaların kimlikleri ve durumları ortaya
rahatlıkla konabilecektir. Günümüz teknolojisi bu sistemin altyapısının ve veritabanının
oluĢturulmasına imkân vermektedir. Ayrıca, çeĢitli kurumlarda kurulmaya baĢlayan
veritabanlarının da Çevresel Bilgi Sistemine dâhil edilmesi yönetimin sağlıklı Ģekilde
yürümesine yardımcı olabilecektir. Bu bölümde, modern teknolojik araçlar arasında önemli
yer tutan Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisinin kullanımı ile de
bu sistemin kurulmasına değinilecektir. Mevcut düzende, ÇOB bünyesinde bu denli havza
bazında bütünleĢik anlamda bir çalıĢma henüz baĢlatılmamıĢtır.
8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması
Bir yerde havzaların kimliği veya künyesi diye adlandırılabilecek ve tüm çevresel özelliklerine
ait mevcut verilerin bir arada yer aldığı bir bilgi altyapı sisteminin 2012 yılının sonuna kadar
tüm havzalar için ortak bir sistem olarak oluĢturulması önerilmektedir. Bu konuda
sorumluluğun ÇOB‘da olması önerilmektedir. Ġzleme, kontrol ve denetimin ise yine ÇĠB nın
görevleri arasında olması düĢünülmektedir.
8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması
Havzalar özelindeki verilerden oluĢacak olan altyapı çerçevesinde her bir havzanın Çevresel
Bilgi Sistemi Veritabanının oluĢturulmasına ise 2012 yılında baĢlanması ve 1,5 yıllık bir
dönemde (2013 yılının ilk yarısında) tamamlanması önerilmektedir. CBS teknolojisinin
kullanılacağı bu veritabanının mevcut veriler bazında havzalar için her türlü hesaplama ve
sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin
üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olabilmektedir.
Veritabanı sisteminin oluĢturulmasında ÇOB sorumlu olacak ve izleme, kontrol ve denetimde
her bir havzanın ÇĠB görevlendirilecektir.
8.4.9.3.
Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu
OluĢturulacak olan Havza Çevresel Bilgi Sistemine ilgili havza üzerinde çeĢitli kurumlarda
bulunabilecek mevcut verilerin/veritabanlarının entegrasyonu ile tüm havza bilgilerinin tek bir
sistem içerisinde depolanması havza yönetiminde büyük kolaylık sağlayacaktır. Böylece,
kurumlar arası çeliĢkili verilerin mevcudiyeti, kurumlar arası karmaĢıklıklar ve sorumluluk
paylaĢımındaki güçlükler ortadan kalkmıĢ olacaktır. Tüm bilgi entegrasyonunun havzalarda
gerçekleĢtirilmesi için 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı) yeterli olacağı önerilmektedir. Sorumlu
kurum
olarak
ÇOB
ve
izleme
denetim
görevi
ise
ÇĠB
tarafından
üstlenilmesi
düĢünülmektedir.
8.4.9.4.
Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması
Kurulan çevresel bilgi sisteminin sistematik ve sürekli olarak güncellenmesi ve iyileĢtirilmesi
gerekmektedir. Sistemin sürdürülebilirliğinin sağlanması süreci, 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı)
sonunda baĢlatılacak ve devam ettirilecektir. Sorumlu kurum olarak ÇOB ve izleme denetim
görevi ise HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi düĢünülmektedir.
KAYNAKLAR
Afyonkarahisar Ġl Çevre Durum Raporu 2008, Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009
Afyonkarahisar Ġl Tarım Master Planı, 2004
Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008
Agricultural Statistics 2001, http://www.nationmaster.com/country/tu-turkey/agr-agriculture
Andreadakis, A., Gavalakis, E., Kaliakatsos, L., Noutsopoulos, C., Tzimas, A. (2007) The
implementation of the Water Framework Directive (WFD) at the river basin of Anthemountas
with emphasis on the pressures and impacts analysis, Desalination, Volume 210, Issues 1-3,
p. 1-15.
Apaydın, A., Taner, O., Kavaklı, T., Güner, B. (1997) Kum-çakıl ocaklarının doğal çevreye;
özellikle yeraltı suyuna olumsuz etkilerine çarpıcı bir örnek: Mürted Ovası (Ankara), Jeoloji
Mühendisliği, Sayı 50.
Ataol,M., (2010), Burdur Gölü‘nde Seviye DeğiĢimleri, Coğrafi Bilimler Dergisi, Doğa Derneği,
Ankara
Atasoy, E., Murat, S., Baban, A., Tiris, M. (2007) Membrane Bioreactor (MBR) Treatment of
Segregated Household Wastewater for Reuse, Clean, 35 (5), p. 465-472.
AvĢar, Y., Kurt, U., Tosun, Ġ., Günay, A. (2005) Isparta Yöresinden Kaynaklanan Gülyağı
Atıksularının Kimyasal Olarak Arıtılabilirliği, Antalya Yöresinin ĠnĢaat Mühendisliği Sorunları
Kongresi
Baban, A., Atasoy, E., Murat, S., Gunes, K., and Ayaz, S. (2007) SWM Training and
Demonstration Center (TDC) at TUBITAK Marmara Research Center (MRC), Zer0-M Journal
Sustainable Water Management, Issue 2, p. 23-25.
Baban, A., Bouselmi, L., El Hamouri, B., and Abdel Shafy, H. (2008) An Overview for the
Technical and Demonstration Centres of the Zer0-M Project, Zer0-M Journal Sustainable
Water Management, Issue 2, p. 31-35.
Balkaya, N., Çelikoba, Ġ. (2005) Sulak Alanlar ve Kızılırmak Deltası, II. Mühendislik Bilimleri
Genç AraĢtırmacılar Kongresi MBGAK 2005, 17–19 Kasım 2005, Ġstanbul, s. 568-578.
Beyhan, M., ġahin ġ., Keskin M. E., Harman, B. Ġ., (2007), Burdur Gölü Uzun Periyotlu
Seviye Değisiminin Su Kalitesi ve Ağır Metaller
Bottcher, D., Rhue, D. (2000) Fertilizer Management - Key to a Sound Water Quality
Program, Circular 816, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and
Agricultural Sciences, University of Florida, April 2000. http://edis.ifas.ufl.edu.
Bouselmi, L., Lamine, M., Ghrabi, A. (2008) Integrated Approach to Water Saving, Zer0-M
Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 16-19.
Burdur Gölü Yönetim Planı, 2008
Burdur Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Burdur Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Burdur Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009
Burdur Ġl Tarım Master Planı, 2006
Burdur Katı Atık Birliği ÇED Raporu, 2009
Burdur Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008
Çiçek N, Su Çerçeve Direktifi Ve Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı Örneğinde
AB ve Türkiye YaklaĢımı, Konya, Yük. Lisans Tezi 2009
ÇOB (2004) Türkiye- Fransa ĠĢbirliği Projeleri Çerçevesinde ―Su Havzaları Yönetimi‖
Konusunda Fransa‘nın Paris, Pautarbes ve Orleans Kentlerine Yapılan ÇalıĢma Ziyareti
Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2006.a) Atıksuların Arıtımı Eylem Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye.
ÇOB (2006.b) Kentsel Atıksuların Arıtımı Yönetmeliği, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2006.c) Katı Atık Ana Planı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı
ÇOB (2007) Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği,
Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 8 Aralık 2007, Sayı:26724.
ÇOB (2008.a) Ġklim DeğiĢikliği ve Yapılan ÇalıĢmalar, T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2008.b) Türkiye‘de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi Projesi‖, EĢleĢtirme Projesi,
Ġspanya ÇalıĢma Ziyareti Türk Heyeti Görev Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı.
ÇOB (2010.a) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü resmi internet sitesi, T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı, www.cygm.gov.tr.
ÇOB (2010.b) Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması
Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 23 Ocak 2010, Sayı:27471.
Dahl, S., Kurtar, B. (1993) Environmental Situation, Working Paper, No:21, Omerli and
Elmalı Environmental Protection Project - Feasibility Report, Omerli and Elmalı Joint Venture,
1.1–5.10, Turkey.
Davraz, A.; Karagüzel, R.; Soyaslan, Ġ.Ġ. (2003) ―Importance of hydrogeological and
hydrological investigations in the residential area in Burdur. Turkey‖, Environmental Geology,
Springer Verlag, 44/7, 852-861, Berlin.
Dawei, H. and Jingsheng, C. (2001) Issues, Perspectives and Need for Integrated Water
shed Management in China, Environmental Conservation, 28(4), p. 368-377.
Dawei, H. and Jingsheng, C. (2001) Issues, Perspectives and Need for Integrated Water
shed Management in China, Environmental Conservation, 28(4), p. 368-377.
Denizli Ġl Çevre Durum Raporu 2008, Denizli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Denizli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009
Denizli Ġl Tarım Master Planı, 2004
Denizli Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008
DHA (2003) Drinking Water and Wastewater Treatment Sysem in Spain, Disenos Hidrolicos
Ambientales
Dore, M., Kushner, J., Zumer, K. (2004) Privatition of Water in the UK and France, Utility
Policy.
Dynesius M, Nilsson C. 1994. Fragmentation and flow regulation of river systems in the
northern third of the world. Science 266: 753–762.
ENVEST Planners Konsorsiyumu (2005) Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması
için Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama Direktifi‘ne Özgü Yatırım Planı, T.C.
Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.
Eroğlu V. (2007). Water Resources Management in Turkey. Republic of Turkey Ministry of
Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works. International
Congress River Basin Managment Vol I. sf 321-333, Antalya, 22-24 Haziran, 2007.
Eroğlu, V. (2007) Water Resources Management in Turkey, Republic of Turkey Ministry of
Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works, International
Congress River Basin Managment Vol I., p. 321-333, 22-24 Haziran 2007, Antalya.
EU (2003) Analysis of the EU Water Supply and Sanitation Markets and Its Possible
Evolution, Water Liberalization Scenarios, EC Community Research, Final Report for Work
Packagel, Euromarket
EU (2004) Gren Paper on Public Private Partnerships and Community Law on Public
Contracts and Concessions, European Comission
FAO (2002) Organic Agriculture, Environment and Food Security, Food and Agriculture
Organization of the United Nations, Edited by Scialabba, N., and Hatam, C., Rome, Italy.
Fradin G. (2007) Integrated Water Resource Managment at River Basin Level in France a
Participatory Way to Finance and Monitor Water Investments in a Sustainable Manner in the
proceedings of International Congress on River Basin Managment, Vol 1., p. 88-98,
organized by State Hydraulic Works of Turkey (DSĠ), Antalya, Turkey, 22-22 March.
Gippel CJ, Stewardson MJ. 1998. Use of wetted perimeter in defining minimum
environmental flows. Regulated Rivers: Research and Management 14: 53–67.
Gökdemir B. (2007) ġebeke Suyunda SertleĢme ve Rekabet, Rekabet Kurumu Lisansüstü
Tez Serisi.
Gönenç, Ġ.E. (2006) Sürdürülebilir Havza Yönetimi, Havzalarda Doğal ve Sosyoekonomik
Sistemin Özellikleri, ĠGEM AraĢtırma ve DanıĢmanlık, Cilt I, ISBN: 9944-5621-1-4.
Gönenç, Ġ.E., Baykal, B.B., Tanık, A., Ġnce, O. (1997) Türkiye‘de Su Kaynakları Yönetimine
Yeni bir YaklaĢım, Türkiye‘de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu II, 22–23 Mayıs
1997, Gebze Ġleri Teknoloji Enstitüsü, TÜBĠTAK Marmara AraĢtırma Merkezi, Gebze-Kocaeli,
Cilt II, s. 727–741.
Green J. (2003) Regulations and the Balancing of Competing Interests in England and
Wales, Water Aid and Tearfund.
Grontmij Advies & Techniek bv vestiging Utrecht Houten (2003). Su Çerçeve Direktifi Türkiye
Uygulamaları El Kitabı-Final, Aralık 2003.
Gumbel, E. J. (1939) La Probabilité des Hypothèses, Comptes Rendus de l‘Académie des
Sciences, Paris, 209 p. 645 - 647.
Gürel, M., Ekdal, A., Ertürk, A., Tanık, A. (2010) BütünleĢik Su Kaynakları Yönetimi, 2. Bursa
Su Sempozyumu, 22–24 Mart 2010, Bursa, s. 367–375.
Hazen, A. (1914) Storage to be Provided in Impounding Reservoirs for Municipal Water
Supply, Transactions of the American Society of Civil Engineers, 77, p. 1539-1669.
Hyndman, R. J. and Fan, Y. (1996) Sample quantiles in statistical packages, The American
Statistician, 50(4), p. 361 - 365.
Irlayıcı, A. (1998) Eğirdir – Burdur Gölleri Arasının Hidrojeoloji İncelemesi, BasılmamıĢ
Doktora Tezi, SDÜ Fen Bilimleri Enst., Isparta.
Isparta Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Isparta Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Isparta Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‘nden toplanan veriler, 2009
Isparta Ġl Tarım Master Planı, 2003
Isparta Sanayi ve Ticaret Raporu, 2008
Ġklim DeğiĢikliği ve Yapılan ÇalıĢmalar. (2008). Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman
Bakanlığı.
Ġrtem, E., KabdaĢlı, S. (2001) Kıyı alanları yönetimi ile akarsu havzalarının yönetimi
arasındaki entegrasyon. Türkiye‘nin Kıyı ve Deniz Alanları III. Ulusal Konferansı 26-29
Haziran 2001, Bildiriler Kitabı, 21-30.
KabdaĢlı, S. (2010) Karasu Sahili Erozyon Probleminin Ġncelenmesi - Ön Değerlendirme
Raporu, Ġ.T.Ü. ĠnĢaat Fakültesi, Su ve Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Uygulama ve AraĢtırma
Merkezi.
Karakaya, N., Gönenç Ġ. E. 2006. Türkiye‘de Havzalar Arası Su Transferi Ġçin Bir Karar
Destek Sistemi. Ġtü dergisi/e: Cilt 16: 79-90.
Kondolf, G.M. (1997) Hungry water:Effects of dams and gravel mining on river channels,
Environ. Manag. 21 (4), p. 533-551.
Kraume, M., Scheumann, R., Baban, A., El Hamouri, B. (2010) Performance of a Compact
Submerged Membrane Sequencing Batch Reactor (SM-SBR) for greywater treatment,
Desalination, 250, p. 1011–1013.
Langford, E. (2006) Quartiles in Elementary Statistics, Journal of Statistics Education, 14 (3),
www.amstat.org/publications/jse/v14n3/langford.html.
Mann J. I., (2006). Instream Flow Methodologies: An evaluation of the Tennant Method for
Higher Gradient Streams in the National Forest System Lands in the Western US, MSc
Thesis, Colorado State University, USA.
Masi, F., El Hamouri, B., Abdel Shafi, H., Baban, A., Ghrabi, A. and Regelsberger, M. (2010)
Treatment of segregated black/grey domestic wastewater using constructed wetlands in the
Mediterranean basin: the Zer0-m Experience, Water Science & Technology, 61(1), p. 97105.
Mateos, L., Lorite, I., Lozano, D. and Fereres, E. (2005) Water Govarnance and Managment
in The Water Users‘ Association of Spain, OPTIONS méditerranéennes, Serial B., No 48., p.
233-241.
MosleyMP. 1983. Flow requirements for recreation and wildlife in New Zealand rivers—a
review. Journal of Hydrology (N.Z.) 22(2): 152–174.
Murat, S. (2010) Mechanisms and Modelling of Segregated Household wastewater treatment
by Membrane Bioreactor, PhD Thesis, Ġstanbul Technical University.
Murat, S., Atasoy, E., Baban, A. (2008) Use of Membrane Bioreactor Technology within the
Sustainable Water Management Concept, Zer0-M Journal Sustainable Water Management,
Issue 2, p. 25-29.
Nolde, E. (2008) Establishing Grey Water recycling, Zer0-M Journal Sustainable Water
Management, Issue 3, p. 25-29.
OECD (2008) Çevresel Performans Ġncelemeleri, Organisation for Economic Co-operation
and Development, Türkiye.
Oenema, O., Roest, W.J. (1998) Nitrogen and Phosphorous Losses from Agriculture into
Surface Waters: The Effects of Policies and Measures in the Netherlands, Water Science
and Technology, Vol. 37, No: 2, p. 19-30
Orth DJ, Maughan OE. 1981. Evaluation of the ‗Montana method‘ for recommending
instream flows in Oklahoma streams. Proceedings of the Oklahoma Academy of Science 61:
62–66.
OTEUĠY, 2006. Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik. Resmi
Gazete, Tarih: 17.10.2006, No: 26322.
ÖEJV (1993) Ömerli-Elmalı Joint Venture/ Protection Ömerli and Elmalı Environmental
Protection Project, Feasibility Study, Progress Report, Ġstanbul Water and Sewerage
Administration, Turkey.
Özalp, D. (2009) Doğu Karadeniz Havzası‘nda Yayılı Kirletici Kaynakların Belirlenmesi ve
Yönetim Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, DanıĢman: Prof. Dr. AyĢegül Tanık, ĠTÜ, Fen Bilimleri
Enstitüsü
Öztürk, Ġ. (2008) Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen
Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı, Nihai Rapor, ĠTÜ, Ġstanbul
Öztürk, Ġ., Özabalı, A., Karakaya, Ġ., Eriçyel, K., (2009) Tersakan Havzası Entegre Koruma
Eylem Planı, Amasya Ġl Özel Ġdaresi Müdürlüğü, BĠOSFER DanıĢmanlık ve Mühendislik Ltd.,
Cilt I, II.
Parker G. W., Armstrong, D. S., and Richards, T. A., (2004). Comparison of Methods for
Determining Streamflow Requirements for Aquatic Habitat Protection at Selected Sites on
the Assabet and Charles Rivers, Eastern Massachusets 2000-02. US Geological Survey
Scientific Investigaiton Report 2004-5092. 72p.
Postel SL. 1998. Water for food production: will there be enough in 2025? BioScience 48:
629–637.
Regelsberger, M. (2005) Zer0-M: Shifting Wastewater from a Disposal problem to an Asset,
Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 3-5.
Regelsberger, M., Baban, A., Bouselmi, L., Abdel Shafy, H., El Hamouri, B. (2007) Zer0-M,
Sustainable Concepts Towards a Zero Outflow Municipality, Desalination 215, p. 64–72.
Reiser DW, Wesche TA, Estes C. 1989a. Status of instream flow legislation and practise in
North America. Fisheries 14(2): 22–29.
Revenga C, Brunner J, Henninger N, Kassem K, Payne R. 2000. Pilot Analysis of Global
Ecosystems: Freshwater Ecosystems.World Resources Institute: Washington, DC.
Sarıkaya, H.Z., Çiçek, N. (2010) Su Kaynaklarının Yönetimi, AB Süreci ve Çevre ve Orman
Bakanlığı Uygulamaları, TÜBA Günce Dergisi, Mart Sayısı, 40, s. 5-13.
Scheumann, R., Masi, F., El Hamouri, B., Kraume, M. (2008) Greywater Treatment as an
Option for Effective Wastewater Treatment, Zer0-M Journal Sustainable Water Management,
Issue 2, p. 11-15.
SÇD (2000) Su Çerçeve Direktifi (Water Framework Directive-WFD) (2000/60/EC), Official
Journal
(OJ
L
327),
Yürürlüğe
giriĢ
tarihi:
22
Aralık
2000,
http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/index_en.html.
Stolze, M., Piorr, A., Haring, A., Dabbert, S. (2000) The Environmental Impacts of Organic
Farming in Europe, Organic Farming in Europe, 6, Stuttgart, University of StuttgartHohenheim, Germany.
ġener, E., Davraz, A., Ġsmailov, T.,(2005), Burdur Gölü Seviye DeğiĢimlerinin Çok Zamanlı
Uydu Görüntüleri Ġle Ġzlenmesi, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, 2-5 Haziran 2005
Tanık, A. (2007) Integrated Watershed Management, Ders Notları, ĠTÜ Çevre Mühendisliği.
Tchobanoglous, G., Burton, F.L. (1991) Wastewater Engineering: Treatment and Reuse,
McGraw-Hill, Boston.
Tennant D. I. 1975. Instream Flow Regimes for Fish, Wildlife, Recreation and Related
Environmenal Resources, US Fish and Wildlife Service, Billings, Mont.
Tharme RE. 2000. An overview of environmental flow methodologies, with particular
reference to South Africa. In Environmental Flow Assessments for Rivers: Manual for the
Building Block Methodology, King JM, Tharme RE, De Villiers MS (eds). Water Research
Commission Technology Transfer Report No. TT131/00. Water Research Commission:
Pretoria, South Africa; 15–40.
Tharme RE. 2003. A Global Perspective on Environmental Flow Assesment: Emerging
Trends in The Development and Application of Environmental Methodologies for Rivers.
River Research and Applications 19: 397-441.
TOPRAKSU Genel Müdürlüğü (1974) Burdur – Göller Havzası Toprakları, Ankara
TÜĠK (2008) Tarım ve Hayvancılık Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu
TÜĠK (2009) Nüfus Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu.
TÜĠK (2010) Çevre Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr
TÜSĠAD (2008.a) Türkiye‘de Su Yönetimi: Sorunlar ve Öneriler, Türk Sanayicileri ve
ĠĢadamları Derneği (TÜSĠAD) Yayını, No: T/2008–09/469.
TÜSĠAD (2008.b) Küresel Su Krizine Çözüm ArayıĢları: ġebeke Suyu Hizmetlerine Özel
Sektör Katılımı-Dünya Örnekleri IĢığında Türkiye için Örnekler, Türk Sanayicileri ve
ĠĢadamları Derneği
Uğur, H., Akpınar, N. (2003) Yenikent Zir Vadisinde yer alan kum ocaklarının neden olduğu
çevre sorunları ve bu alanların geri kazanım olanakları. Tarım Bilimleri Dergisi, 9(1), s.35-39.
UN (1997) Guidelines and Manual Land-Use Planning and Practices in Watershed
Manegement and Disaster Reduction, Economic and Social Commission for Asia and the
Pacific United Nations.
UN (2009) World Water Development Report 3, United Nations, UNESCO ISBN:
978923104095-5.
URL 1: www.dpt.gov.tr
URL 2: Genel Uygulama Stratejisi‖ (CIS-Common Implementation Strategy), Mayıs 2011,
www.europa.eu.int
Üzerindeki Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Isparta
Wach, G. (2005) Sanitary Facilities, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue
1, p. 36-39.
Waddle T. 1998a. Integrating microhabitat and macrohabitat. In Hydroecological Modelling.
Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C, Novicky´
O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and Water Research
Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech Republic. VUV: Praha;
12–14.
Waddle T. 1998b. Development of 2-dimensional habitat models. In Hydroecological
Modelling. Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C,
Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and Water
Research Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech Republic. VUV:
Praha; 19–22.
Wong, S. (2009) Instituonalizing Water Governance in England and Wales: Potential and
Limitations, Journal of Natural Resources Policy Research, Vol 1., No. 4., p. 307-320, UK.
World Commission on Dams (WCD). 2000. Dams and Development. A New Framework for
Decision-making. The report of the World Commission on Dams. Earthscan Publications:
London.
Yazgan, M. S. (2006). Organik Tarım ve Çevre ile ĠliĢkisi, Bölüm 1, Sürdürülebilir Rekabet
Avantajı Elde Etmede Organik Tarım Sektörü- Sektörel Stratejiler ve Uygulamalar,
Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu Derneği, Editörler: Eraslan, H.Ġ. ve ġelli, F.
Ġstanbul.
Yıldız M., Özkaya M., Gürbüz A., Uçar Ġ. (2007). Turkey Surface Water Potential and Its
Change in Time. Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General
Directorate of State Hydraulic Works. International Congress on River Basin Managment Vol
I. sf 127-139, Antalya, 22-24 Haziran, 2007.
Yıldız, M., Özkaya, M., Gürbüz, A., Uçar, Ġ. (2007) Turkey Surface Water Potential and Its
Change in Time, Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General
Directorate of State Hydraulic Works, International Congress on River Basin Managment, Vol
I., s. 127-139, 22-24 Haziran 2007, Antalya.
Yıldızoğlu, Ġ., Turan, L., Erdoğan, A. (1995) Burdur Gölü Havzası‘nın Entegre Koruma ve
Kullanım Planlaması Üzerine bir AraĢtırma
Yılmaz, C. (2005) Kızılırmak Deltasında meydana gelen erozyonun coğrafi analizi, Türkiye
Kuvaterner Sempozyumu, 2-5 Haziran 2005, s. 227-234.
YiğitbaĢoğlu H., Uğur A. (2005) Burdur Gölü‘nün Jeoekolojik Özellikleri ve Sorunları, Türkiye
Kuvaterner Sempozyumu
Zessner, M., Lampert, C. , Kroiss, H. and Lindtner, S. (2010) Cost Comparison of
Wastewater Treatment, Water Science and Technology, 62 (2), p. 223-230.

Burdur Havzası Eylem Plan Raporu

Transkript

Benzer belgeler

3`üncü Piyade Eğitim Tugayı 58`inci Piyade Alay Komutanlığı

Facebook paylaşım detaylarını kişiselleştirme

Kataloğu Görüntüle

Piyade Okulu`nu Burdur`a getirmeliyiz

dumlupınar üniversitesi - WebSitem

Tasavvuf Gazetesi ~Sayfa 1 29 Ekim 2013/ Salı

Güvenlik Bilgi Formu - Bio-Rad