Türk Bankacılık Sektörünün Bugünü ve Yarını

Türk Bankacılık Sektörünün
Bugünü ve Yarını
Ercan Türkan
TCMB, Danışman
([email protected])
Bilkent Üniversitesi
İktisat Bölümü
22 Mart 2005
1
Sunum İçeriği*
Kriz öncesi ve sonrasında bazı sektör büyüklükleri,
Sektörün geleceğini şekillendirecek faktörler,
¾Yeni yaşam alanı,
¾ Kredi kültürüne adaptasyon,
¾ 4-laşma,
¾ Kamunun stratejisi ve uygulamayı yönlendirici rolü.
* Bu sunumda yer alan görüşler yazarına ait olup, TCMB’nın görüşlerini yansıtmaz.
2
Sektör temel büyüklükleri
2000
Aktif büyüklüğü
(Milyar YTL)
Aktif / GSMH (%)
Şube sayısı
Kamu B. Aktif Payı,%
2002
2003
2004
104,1
166,4
212,7
249,7
306,5
82,9
94,3
77,3
70,0
72,2
79
61
54
50
48
170,401
137,495
123,271
123,249
127,163
7,837
6,908
6,106
5,966
6,106
30,7
32,0
31,9
33,3
35,5
Banka sayısı
Çalışan sayısı
2001
Kaynak: TBB, BDDK Aylık Bülteni
3
Bankacılık sektörü bilançosu
Aktif
“2004 Sektör Bilançosu”
Pasif
Menkul değerler
126
Mevduat
Krediler+TGA
106
Alınan dış krediler
25
Diğer aktifler
74
Diğer pasifler
33
Özkaynak
40
Kar
- Faiz gelirleri,net
202
6
18
- Faiz dışı gelirler, net -12
TOPLAM
306 TOPLAM
306
4
Özel sermayeli bankaların aktif yapısındaki gelişmeler
100
90
Diğer
80
70
60
S.Kıy.+ iştirak
TGA, brüt
Krediler
50
40
Menkul
Değerler
30
20
10
0
Likit Aktifler
2001
2002
2003
2004
5
Özel sermayeli bankaların pasif yapısındaki gelişmeler
100
Diğer
90
80
70
Özkaynaklar
Bankalara
Borçlar
Repo
60
50
40
Mevduat
30
20
10
0
2001
2002
2003
2004
6
Geleceği şekillendirecek faktörler
Yeni yaşam alanı,
(Göreceli istikrar,reel faizlerin düşmesi, tersine dolarizasyon,
hanehalkı tasarruf tercihlerindeki değişim, karlılık vb.)
Kredi kültürüne uyum süreci ve hızı,
(Kredi portföyüne yöneliş, onun gerektirdiği risk kültürü ve
sermaye ihtiyacı, reel sektördeki kurumsal yönetişim kalitesi,
uluslararası normlara uyum hızı, icra-iflas süreci vb.)
Ölçek ve başkalaşım sorununun aşılması,
(Karlılık sorunu ile ortaya çıkacak ölçek ekonomisi,
bankalaştırma çabaları, yabancı katılımı, finansal
holdingleşme, entegreleşme vb.)
Rekabet ortamına devletin katkı derecesi,
(Kamu bankalarının varlığı, aracılık maliyetleri, düzenleme ve
denetimin yük ve kalitesi, adalet reformu vb.)
7
Geleceği şekillendirecek
faktörler
I. Yeni yaşam alanı
8
Düşük enflasyon ortamının getirdikleri
Brezilya, Arjantin, Meksika ve İsrail Örnekleri;
¾ Enflasyona dayalı gelir ve giderlerde azalma,
¾ Karlılıkta düşüş,
¾ Kredilendirme faaliyetlerinde artış,
¾ Banka devir ve birleşmelerinde artış,
¾ Banka sayısında azalma,
¾ Kontrolsüz kredi dağıtımı nedeniyle aktif kalitesinin
bozulması,
¾ Kredi riski ve sermaye düzenlemeleri yoluyla banka
denetimlerinin artması
Kaynak: Babuşcu ve diğerleri, Mayıs 2000
9
Yeni yaşam alanının ipuçları
2002
2003
2004
DİBS bileşik faizi, %
63,8
45,0
25,7
DİBS reel faizleri*, %
26,8
13,1
11,8
Borçlanma / İtfa Oranı, %
86,1
89,6
69,8
Menkul Değerler / T. Aktif
34,5
37,3
32,9
Kredi / T. Aktifler
28,4
32,2
38,9
Tüketici Kredileri / T. Kredi
14,5
19,4
26,8
Mevduat / T. Pasifler
67,5
62,0
59,8
V.Ö. Kar / T.Aktif (Özel B.)
2,22
2,76
2,50
V.Ö. Kar / T. Özkaynak (Özel B.)
17,5
18,7
16,1
Özkaynak / R.A.Varlıklar (Özel B.)
19,6
23,5
22,3
* Bir sonraki yıl Ocak ayı ortalaması
Kaynak: BDDK Aylık Bülten, DPT Mali Piyasalarda Gelişmeler Raporu
10
Tasarruf araçlarındaki gelişmeler
Trilyon TL
Yüzde Pay
2002
2003
2004
YTL Mevduat
59,009
79,898
105,862
30,5
32,7
34,1
YP Mevduat
78,964
75,414
85,203
40,8
30,8
27,4
3,205
4,111
6,034
1,7
1,7
1,9
YTL Dibs
32,568
54,319
76,005
16,8
22,2
24,5
YP Dibs
3,793
2,499
4,191
2,0
1,0
1,3
Eurobond
3,495
5,265
5,959
1,8
2,2
1,9
DİBS dışı menkul kıymetler
213
218
892
0,1
0,1
0,3
A tipi Yatırım Fonları
435
744
780
0,2
0,3
0,3
B tipi Yatırım Fonları
8,912
19,114
23,663
4,6
7,8
7,6
0
43
296
0,0
0,0
0,1
2,763
3,079
1,651
1,4
1,3
0,5
193,357
244,704
310,536
100,0
100,0
100,0
Cari ve Katılma Hesapları
Bireysel Emeklilik Fonları
Müşteri Repoları
Genel Toplam
Kaynak: TCMB, SPK, BDDK
2002
2003
2004
Not: Hisse senetleri dahil edilmemiştir.
11
Tasarruf araçlarına yönelik tercih değişikliği
Kısıtlı mevduat garantisinin, mevduatlardan
diğer yatırım araçlarına geçişi kolaylaştırması,
Vergileme rejimlerindeki farklılıklar,
Tasarrufların bir bölümünün bireysel
emeklilik sistemine yönelmesi,
DTH’ın “tasarruf unsuru” olma yerine “servet
unsuru” olma özelliğinin kurdaki gelişmeler
nedeniyle kırılması,
Öngörülebilirlik, istikrar ve göreceli yüksek
getiri nedeniyle mevduat dışı kaynaklara
rağbetin artması,
12
Diğer ülkelerde karlılık oranı
Aktif Karlılığı
2003
Özkaynak Karlılığı
1999-03 Ort.
2003
1999-03 Ort.
AB 15
0,61
0,69
14,10
14,97
AB +10
1,56
1,33
17,17
13,74
Brezilya
1,60
1,26
16,40
13,96
Meksika
1,70
0,60
14,20
5,72
Şili
1,30
1,08
16,70
14,18
Kore
0,10
-0,08
2,70
-0,94
Rusya
2,60
1,64
17,80
11,84
Avustralya
1,10
1,16
17,30
17,70
ABD
1,40
1,28
15,30
14,44
Kanada
0,70
0,64
14,70
13,82
Kaynak: IMF, Global Financial Stability Report, September 2004
13
Geleceği şekillendirecek
faktörler
II. Kredi kültürüne uyum
süreci ve hızı
14
Kredi kültürüne uyum süreci ve hızı
Menkul değerler portföyünden kredi portföyüne geçiş;
Artan rekabet ortamında DİBS reel getirisini kredi üzerindeki marjlarla telafi etmek
mümkün olabilir mi?
¾ Uzun vadeli konut kredisi ve tüketici kredileri ikame için yeterli olabilir mi?
¾ Ticari kredilerin ikame aracı olması kısa-orta vadede mümkün mü?
¾
Yaşanan değişimde koordinasyon ve ahenk ihtiyacı;
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Reel sektörde yönetişim, şeffaflık, raporlama standartları- “kurumsal yönetişim”
ve kurumsallaşma derecesi,
Ticaret hukukunun süreçteki kritik önemi,
Düzenleme ve denetim çerçevesi - “ihtiyatlılık- sektörün önünün açılması”
denge ve ikilemi,
Grup kredileri ile ilgili kanuni limitlere uyumun yönetilmesi,
Teminat bazlı vs. fizibilite bazlı kredilendirme - “filtre kalitesi”nin artırılma gereği,
Kamu bankaları aracılığıyla yapılan sübvansiyonlu tarım ve KOBİ kredilerinin
dışsallıkları,
Kredi kayıt bürosu ve risk santralizasyon merkezinin süreçteki rolü.
Değişim sürecinin Basel II standartlarının uygulama dönemi ile
çakışması: Şanssızlık mı?
15
Basel II’nin kredi kültürüne etkileri
2007’de Basel II’nin Türkiye tarafından uygulanıp, uygulanmamasından
bağımsız olan etkileri;
¾
AB tüm bankaları, ABD ise büyük ölçekli bankaları için 2007’de Basel II’yi
uygulamayı planlıyor,
¾
OECD üyeliği nedeniyle, mevcut risk ağırlığı Türk bankaları için %20,
Türk Hazinesi için %0’dır. Bu oranlar ülke notu BBB’nin altında olduğu
sürece %100 olacak.
¾
Türk bankalarının, Hazinenin ve firmaların dışarıdan sağladıkları fon
maliyetleri “kulüp kuralı” kaldırıldığı için artacak,
¾
Bu artışlar kredi maliyetlerini dolaylı olarak artıracak, bu ise firmalara
yansıdığında “yurtdışı rekabet” şartlarında ilave kötüleşme gündeme
gelebilecektir,
16
Basel II’nin kredi kültürüne etkileri
2007’de Türkiye tarafından uygulanması halinde etkileri;
¾
OIS-TR sonuçlarına göre 23 bankamızın yüzde 28,8 olan SYR oranı, %16,9’a
gerilemektedir,
¾
Sermaye yeterliliğindeki 11,9 puanlık bu azalışın %73’ü YP cinsinden dibs
portföyü, yüzde 17’si operasyonel riskler, %10’u ise kredi portföyünden
kaynaklanmaktadır,
¾
Risk ağırlıklarının ikamet amaçlı gayrimenkul kredilerinde %35’e, diğer perakende
kredilerde %75’e düşmesi, bireysel krediler öncülüğündeki kredi – MDC portföyü
ikamesini destekleyebilir,
¾
G.N. Kredilerde müşteri notu dikkate alınacak. Vadeli akreditif ve teminat
mektuplarında %50 olan risk ağırlığı %100’e çıkacak.
Yüksek derecelendirme notu olan firmalar birim maliyetler açısından avantajlı
konuma gelir, “yurtiçi rekabeti” etkiler,
¾
¾
¾
¾
Şirketlerde kurumsallaşmayı ve iyi yönetişimi teşvik edebilir,
YP yerine yerel para cinsinden plasmanları teşvik edecektir,
Orta ve uzun dönemde risk yönetimi ve piyasa disiplinini geliştirmek suretiyle,
finansal istikrara katkı sağlayacaktır,
17
Geleceği şekillendirecek
faktörler
III. Ölçek ve başkalaşım
sorununun aşılması
18
Ölçek ekonomisi neden gündeme geliyor?
Yeni ekonomik çevre ile birlikte yüksek ve
kolay getirinin nispi önemini yitirmesi,
Ürün yaratma ve pazarlama gereğinin
sektördeki rekabeti artırması,
Artan rekabetin, sektöre yabancı katılımı ile
birlikte daha da belirginleşmesi,
Yeni ortam ve rekabetin ölçek ekonomisini ya
da birim maliyetleri önemli hale getirmesi,
19
Ülkelere göre en büyük bankalar
Banka
Citigroup
Mizuho
UBS
Deutsche Bank
HSBC Holdings
BNP Paribas
ABN Amro
I.C. Bank
Fortis
Santander
Intesa
Nordea
Danske
Nordea
Royal
National
Bank Austria
Depfa
Kookmin
State Bank
Caixa
Taiwan
Banco do Brazil
Ülke
ABD
Japonya
İsviçre
Almanya
İngiltere
Fransa
Hollanda
Çin
Belçika
İspanya
İtalya
İsveç
Danimarka
Finlandiya
Kanada
Avustralya
Avusturya
İrlanda
G.Kore
Hindistan
Portekiz
Tayvan
Brezilya
B.Sayı
228
114
35
85
36
13
13
15
7
45
39
4
7
4
10
9
21
7
13
21
9
41
17
Aktif
1,097
1,081
852
795
759
745
583
577
404
340
294
262
247
237
236
205
155
153
145
92
70
67
58
Banka
National
Bancomer
Standart
Dexia
Maybank
Sberbank
Bangkok
Mandiri
Ziraat
Polski
Obchodni
Banca de la Nacion
Santander
Cyprus
Saving&Com.
Nova
Banco de Credito
Mercantil Servicious
Hansapank
Romana
Valletta
Bancolombia
Bulbank
Ülke
Yunanistan
Meksika
G.Afrika
Lüksemburg
Malezya
Rusya
Tayland
Endonezya
Türkiye
Polonya
Çek Cumh.
Arjantin
Şili
Kıbrıs
Macaristan
Slovenya
Peru
Venezuella
Estonya
Romanya
Malta
Kolombiya
Bulgaristan
Kaynak: The Banker, July 2003 (Milyar USD)
Banka sayısı, ilk 1000 bankası içine girebilen ülke bankalarının sayısını ifade etmektedir.
B.Sayı
9
6
5
9
13
17
8
6
15
10
5
9
6
3
8
2
4
4
1
2
1
4
1
Aktif
57
47
45
39
39
34
29
28
23
20
20
18
16
15
12
9
7
7
6
5
5
4
1
20
AB ülkeleri ve Türkiye’de ölçek
(GSYİH İçindeki Paylar-2001)
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Aktif
AB-15
Mevduat
AB+10
Kaynak: BDDK - MSPD Çalışma Raporu, Kasım 2003
Kredi
Türkiye
21
Ölçek sorunu nasıl çözülebilir (4-laşma)?
Devir & birleşme ve yoğunlaşma,
“Bankalaşma” (Banking of unbanked),
Yeni yabancı katılımı (yabancılaşma),
Tek çatılaşma ya da entegreleşme,
22
Geleceği şekillendirecek
faktörler
III. Ölçek ve başkalaşım sorununun aşılması
III.1. Yoğunlaşma ve Devir&Birleşme
23
Bölgeler itibariyle yoğunlaşma (2000)
Kıtalar
Tüm Ülkeler
Ülke
Sayısı
Aktif Payı
İlk 3
Ülke
Sayısı
Aktif Payı
İlk 5
115
49
95
60
2
37
2
58
Batı Avrupa
20
53
20
66
Doğu Avrupa
17
53
13
61
Latin Amerika
20
45
19
60
Afrika
23
49
10
48
Orta Doğu
13
46
12
58
Orta Asya
7
43
6
48
Doğu Asya
11
48
11
61
Okyanusya
2
60
3
82
Türkiye (2000)
1
34
1
48
Türkiye (2004)
1
43
1
60
Kuzey Amerika
Kaynak: Nicolo ve diğerleri, Bank Consolidation, Internationalization, and Conglomeration,
IMF Working Paper, July 2003 (Türkiye hariç)
24
Ülkeler itibariyle yoğunlaşma (2000)
Ülkeler
Asya Ülkeleri
Kore
Malezya
Filipinler
Tayland
Banka
Sayısı
Mevduat Payı
İlk 3
Mevduat Payı
İlk 10
H.H.
Endeks Değeri*
13
10
27
13
43,5
43,4
39,6
41,7
77,7
82,2
73,3
79,4
900
1005
790
854
113
193
29
23
42
39,8
55,2
39,5
56,3
46,7
80,7
85,6
82,0
94,5
75,7
866
1279
858
1361
923
Orta Avrupa Ülkeleri
Çek Cumhuriyeti
Macaristan
Polonya
42
39
77
69,7
51,5
43,5
90,3
80,7
77,7
1758
1241
900
Türkiye (2000)
79
38,1
72,4
763
Türkiye (2004)
48
45,8
86,6
1096
Latin Amerika Ülkeleri
Arjantin
Brezilya
Şili
Meksika
Venezuella
Kaynak: Gelos and Roldos, Consolidation and Market Structure in EM Banking Systems,
IMF Working Paper, November 2002 (Türkiye hariç) (*) Mevduat esas alınmıştır. 25
Türk Bankacılık Sektöründe H.Hirschman Endeksi
2000
2001
2002
2003
2004-Q3
Mevduat büyüklüğü esas alınarak
H.H. Endeks Değeri
763
879
987
1059
1096
İlk 3 Banka, %
38,1
37,7
43,0
45,1
45,8
İlk 10 Banka, %
72,4
83,7
85,9
87,1
86,6
Aktif büyüklüğü esas alınarak
H.H. Endeks Değeri
643
836
883
942
933
İlk 3 Banka, %
33,5
37,1
40,4
42,9
42,6
İlk 10 Banka, %
69,2
79,5
80,8
82,3
82,3
Kaynak: TBB verilerinden yararlanılarak hesaplanmıştır.
Not: H.H. Endeksi, mal ve hizmet piyasalarında yoğunlaşma oranının ölçülmesinde
yaygın olarak kullanılmakta olup, genellikle aktif veya mevduat büyüklükleri esas
alınarak bankaların sektör paylarının karelerinin toplanması suretiyle
hesaplanmaktadır. H.H. endeks değeri, 0-199 arasında ise tam rekabetçi, 200-999
arasında ise zayıf oligopolist, 1000-1799 arasında ise kuvvetli oligopolist, 180010000 arasında ise monopolist bir piyasadan bahsedilmektedir.
26
Türkiye’de devir ve birleşmeler
İşlem Sayısı
İşlem Değeri (Milyon $)
Sektörler
2002
2003
2004
2002
2003
2004
Finansal Hizmetler
17
8
11
108
30
232
Diğer
37
72
80
506
1,364
2,304
Toplam
54
80
91
614
1,394
2,536
63,0
67,5
73,6
Değeri açıklanan
işlemler, %
Kaynak: Birleşme ve Satın Alma Raporları, Ernst & Young
27
Yoğunlaşma seviyesi yeterli mi?
2001 krizi ve sonrasındaki çözümleme çalışmalarının
konsolidasyonu artırdığı görülmektedir. Bu, H.H.
endeksi, İlk 3 ve 10 firma yoğunlaşması ve M&A
istatistiklerinden izlenebilmektedir.
Konsolidasyon seviyesi, gerek gelişen piyasalar ve
gerekse dünya/batı avrupa ortalamalarının biraz
altındadır.
Halk-Pamukbank ve Koçbank-YKB olası birleşmeleri
sonrasında, konsolidasyon uluslararası seviyelerine
yakınsayacaktır (H.H. endeksi 933’den 1005’e
yükseliyor).
M&A ve yabancı katılımı ile ilave konsolidasyon
olabilir. Ancak, bu durumda “kuvvetli oligopolist” bir
piyasa yapısını istemeli miyiz?
28
Geleceği şekillendirecek
faktörler
III. Ölçek ve başkalaşım sorununun aşılması
III.2. Bankalaşma
29
Makro kredi kanalı ve bankalaşma
Makro Kredi Kanalı
I
II
Resmi Kredi
Kanalları
Yarı-resmi
Kredi Kanalları
Mevduat bankacılığı
Yatırım bankacılığı
Faizsiz bankacılık
Finansal kiralama
Faktoring
Tüketici finansmanı
Dış borçlanma
Vadeli çek kullanımı
Ticari senet (bono)
III
Resmi Olmayan
Kredi Kanalları
Satıcı kredileri
(Senetsiz ticari alacaklar)
Aile içi dayanışma
Kaynak: E.Türkan, Türk Ekonomisinde Makro Kredi Kanalı, Kasım 2004
30
Makro kredi kanalı ve bankalaşma oranı
% Pay
Kredi Kanalı (Trilyon TL)
Dönem Ort.
2001
2002
2003
Resmi Kredi Kanalı
Mevduat Bankacılığı
Yatırım Bankacılığı
Faizsiz Bankacılık
Finansal Kiralama
Faktoring
Tüketici Finansmanı
36,231
30,321
3,358
1,072
973
152
355
53,284
44,744
4,365
2,101
1,360
386
328
72,526
61,282
5,106
3,138
2,044
373
583
41,3
34,8
3,3
1,6
1,1
0,2
0,3
Yarı-resmi Kredi Kanalı
Dış Kaynak
Vadeli Çek ve Senet
42,796
29,708
13,087
57,441
39,417
18,024
65,639
45,738
19,901
42,3
29,3
13,0
Resmi Olmayan Kredi Kanalı
Satıcı Kredileri
10,533
10,533
20,532
20,532
33,377
33,377
16,4
16,4
Makro Kredi Kanalı
89,559
131,258
171,541
100,0
Kaynak: E.Türkan, Türk Ekonomisinde Makro Kredi Kanalı, Kasım 2004
31
Bankacılık sektörünün dışlanması ve ölçek sorunu
•Hazine kağıtları üzerindeki
yüksek reel getiri,
• Makro ekonomik
istikrarsızlık ve belirsizlik,
• Bankaların menkul değerlere plasman
tercihi,
• Aracılık fonksiyonunun ikincil plana
itilmesi
• Yüksek aracılık maliyetleri,
• Hukuk sisteminin alacaklının
alacağını tahsiline yeterince
yardımcı olamaması.
Bankacılık
sektöründe
ölçek sorunu
Hazine’nin dışlama
(crowding-out)
etkisi
“Bankacılık
sektörünün
dışlanması”
Resmi kredi
kanalı içinde ve/veya
diğer kanallar lehine
yaşanan ikame
Kaynak: E.Türkan, Türk Ekonomisinde Makro Kredi Kanalı, Kasım 2004
32
Yeniden bankalaşma sağlanabilir mi?
Kredilendirme faaliyetleri mümkün olduğunca yarı-resmi ve
resmi olmayan kanallardan, resmi kredi kanalına
yönlendirilmelidir.
¾
¾
¾
¾
¾
Dış alemden kredi bulunmasının cazipliği,
Vadeli çek ve bono kullanımının yaygınlığı,
Çekte birden fazla ciro imkanının olması,
Çekin banka hesapları ile ilişkilendirilmeksizin tahsil edilebilmesi,
Reel sektörün satıcı kredileri yoluyla kaydi para yaratabilmesi,
finansal sektör eliyle gerçekleştirilebilecek para akımlarını
sınırlandırmaktadır. Bu şekilde bir yandan ölçek sorununu
gündeme getirirken, diğer yandan kayıt dışı ekonomiyi
beslemektedir.
Bankacılık sistemi aracılığıyla yapılacak ödemeleri artırmaya
yönelik ödeme araçları (kredi kartı, banka kartı, ön ödemeli
kartlar vb.) özendirilmelidir.
33
Geleceği şekillendirecek
faktörler
III. Ölçek ve başkalaşım sorununun aşılması
III.3. Yabancılaşma
34
Bölgeler itibariyle yabancı katılım oranları
Kıtalar
Ülke
Sayısı
Yabancı kontrolü ,%50+
1995
2000
Yabancı sermaye payı
1995
2000
115
15,0
21,0
23,0
27,0
2
10,0
20,0
8,0
13,0
Batı Avrupa
19
23,0
28,0
24,0
32,0
Doğu Avrupa
17
25,0
30,0
21,0
35,0
Latin Amerika
14
18,0
40,0
14,0
27,0
Afrika
25
9,0
8,0
38,0
29,0
Orta Doğu
9
13,0
16,0
14,0
16,0
Orta Asya
4
2,0
3,0
4,0
6,0
Doğu Asya
11
5,0
6,0
14,0
18,0
Okyanusya
2
15,0
14,0
39,0
37,0
Tüm Ülkeler
Kuzey Amerika
Kaynak: Nicolo ve diğerleri, Bank Consolidation, Internationalization, and Conglomeration,
IMF Working Paper, July 2003
35
Ülkeler itibariyle yabancı katılım oranları
1994
(%50+)
(Yüzde)
1999
(%50+)
2001
(%50+)
Orta Avrupa Çek Cumhuriyeti
Macaristan
Polonya
5,8
19,8
2,1
49,3
56,6
52,8
90,0
88,8
68,7
Latin Amerika
Arjantin
Brezilya
Şili
Kolombiya
Meksika
Peru
Venezuella
17,9
8,4
16,3
6,2
1,0
6,7
0,3
48,6
16,8
53,6
17,8
18,8
33,4
41,9
31,8
29,9
46,8
21,5
82,7
42,5
43,2
Kore
Malezya
Tayland
0,8
6,8
0,5
4,3
11,5
5,6
29,5
19,0
6,8
Asya
1999
(%40+)
80,4
1999
Ort. Pay
47,3
59,5
36,3
41,7
18,2
48,4
16,2
18,6
33,2
34,7
16,2
11,2
14,4
6,0
Kaynak: 1994 ve 99 yılları verisi IMF- International Capital Markets 2000 raporundan,
2001 yılı verisi ise Dünya Bankası kaynaklarından derlenmiştir.
36
Ülke uygulamalarının ortak noktaları
Yabancı katılım seviyesinin yüksekliğini açıklayan faktörler;
¾
¾
¾
Kamu bankalarının özelleştirilmesi,
Sektörün yeniden yapılandırılması,
Sektöre yabancı sermaye girişi ile ilgili bariyerlerin
kaldırılması,
Yeniden yapılanma ve sermayelendirme maliyetinin paylaşım
güdüsü,
AB katılım müzakereleri ve OECD üyeliği,
İç ve dış şoklara karşı sektörün dayanıklılığının artırılması,
37
Yabancı sahipliğine ilişkin yön arayışları- Asya
¾ Tarihsel olarak yabancı payı yüksektir (1950’lerde %94)
Endonezya
¾1971 yılında yabancı banka faaliyetlerine önemli sınırlamalar getirilmiştir: yeni
şube açılmasının yasaklanması, ATM makinalarını şube binaları dışında
kurulmasının yasaklanması,yabancı sahiplik oranının %30 ile sınırlandırılması
¾1997 Asya krizi öncesi yabancı katılımı çok düşüktür. Yabancı bankanın sadece
Tayland
1 adet şube açmasına izin veriliyordu. Verilen en son lisans 1978 tarihli
idi.Yabancı sahiplik limiti %25 ile sınırlıydı.
¾Kriz sonrasında yabancı sahiplik limiti %100’e çıkarılarak kaldırıldı. Ancak,
yabancı katılım oranı 10 yıllık bir süre sonunda %49’un altına düşürülme
zorunluluğu var. Yeni şube açılmasına izin verilmiyor.
¾Yabancı bankaların şube açmasına 1967 yılından beri izin verilmektedir. Eylül
Kore
1997’de şube sayısı 52, ancak yabancıların pazar payı %2 idi.
¾Aralık 1997’de; tacir bankalarda yabancı limiti kaldırıldı, diğer banka ve finansal
kurumlar için yabancı sahiplik limiti %50 olarak belirlendi, banka yöneticilerinin
yabancı olamayacağına ilişkin kısıtlama kaldırıldı.
Tayvan
¾ 1999 yılına kadar yabancı sahipliği %5 ile sınırlıydı.
Malezya
¾Yabancı sahiplik sermayenin %30’u ile sınırlıdır.
¾Asgari sermaye yerli bankalar için RM2, yabancı bankalar için ise RM300 milyar.
¾Şube şeklinde faaliyete izin verilmemektedir.
Filipinler
¾Yabancı sahiplik oranı %60 ile sınırlı idi. Mayıs 2000’de tam sahiplik getirildi.
Ancak, tam sahiplik 7 yıl ile sınırlandırıldı. Şube olarak faaliyet mümkün değil.
38
Yabancı sahipliğine ilişkin yön arayışları- Orta Avrupa
Çek
Cumhuriyeti
¾Mayıs 1997’de döviz krizini takiben zora düşen 4 büyük bankanın
yabancılara satış kararı ile sektör büyük ölçüde yabancıya açıldı.
¾Finansal sektöre ilk yabancı katılımı 1979 yılında oldu. Buna karşılık,
Macaristan
Batı Avrupa ile yakın ilişkiler nedeniyle, reel sektöre yabancı katılımı
1970’li yılların başında başlamıştır.
¾1991 yılında çıkarılan Finansal Kurumlar Kanunu, yabancı sahipliği
açısından çok büyük ölçüde AB standartlarına uyumlu idi.
¾1997 sonlarında çıkarılan yasa ile yabancı finansal kurumların şube
açmasına izin verildi. Bu izin OECD üyeliği ve AB katılım sürecinin
hızlandırılması için gerekli idi.
¾1991 yılında yabancı sahiplik oranı %30 ile sınırlı idi.
¾Yabancı bankaların sektöre girişi, sorunlu yerel bir bankayı
Polonya
devralmak ya da tamamen yeni girişlerle sınırlı idi.
¾Bu sınırlama, EU ve OECD üyeliği ile ilişkili olarak Ocak 1999’da
kaldırıldı.
39
Yabancı sahipliğine ilişkin yön arayışları- Latin Amerika
¾1990’lı yılların başında yabancı sahiplik oranı yerel bankanın %20’si
Meksika
ile sınırlıydı. Sadece Citibank %1’lik piyasa payı ile faaliyette
bulunuyordu.
¾1994 yılında NAFTA’ya giriş ve Aralık 94 devalüasyonu sonrasında
yabancılara %51’lik sahiplik imkanı tanındı: Bu imkan sadece
kurumsal bankacılık ile sınırlıydı. Satın alınan banka net sermayesinin
sektörün %6’sını aşması halinde yabancı alımlarına Maliye Bakanlığının
özel izni aranıyordu.
¾Aralık 1998’de yabancı katılımı üzerindeki kısıtlar kaldırılmıştır. Ancak,
yabancı bankaların şube olarak faaliyetlerine izin verilmemektedir.
¾1994 yılında Real planı ile birlikte yabancı bankalara uygulanan yerel
Brezilya
Peru
bankalara göre iki kat sermaye şartı kaldırıldı.
¾Ağustos 1995’de çıkarılan bir Kanunla Brezilya Başkanına selektif
davranabilmesi için yabancı katılımı için banka bazında yetki verildi.
¾Aynı tarihlerde, yabancı bankaların ancak sorunlu bir kamu bankasını
devralmaları halinde, yeni şube açmalarına ya da yerel küçük bir
bankayı alabilmelerine izin verileceği duyuruldu.
¾Yabancı sahiplik kısıtı 1993 yılında kaldırılmıştır.
40
Yabancı sahipliğine ilişkin yön arayışları- Güncel
¾Yabancı banka ve sigorta şirketlerinin ilave şube
Rusya açmasını zorlaştırdığı için DTÖ görüşmelerinde ABD’den
eleştiri almaktadır.
¾Başbakan Berlusconi ve Merkez Bankası Başkanı
İtalya
Fazio, italyan bankalarının yabancı kontrolüne
geçmemesi gerektiğini açıkladılar. Fazio, İtalya’nın 4
büyük bankasında yabancıların %17 payı olduğunu, bu
payın Almanya’da %7, Fransa’da %3 ve İspanya’da
%2,6 olduğunu belirtmiştir.
¾İtalya Merkez Bankası banka birleşmelerinde ve
%5’in üzerindeki yabancıların hisse alımlarında son söz
sahibidir.
41
Yabancı katılım yöntemleri
Temsilcilik
açılması
(representative
offices)
Şube açılması
(foreign
branches)
¾Gidilen ülkeye yükümlülüğün asgari seviyede tutulması,
¾Kurumsal müşterilere hizmet,
¾Yatırım bankacılığı aktiviteleri, ticaret (trade) kredileri,
¾Uluslararası özel borç ve hisse senedi plasmanı için aracılık.
¾Toptan mevduat,
¾Para ve sermaye piyasası işlemleri,
¾Yerli ve yabancı kurumlar için kredi işlemlerine aracılık etmek.
¾Genellikle bireysel bankacılık yapma amacı,
Satın alma
(subsidiariesacquisition)
¾Yeniden yapılandırma ve özelleştirme uygulamaları nedeniyle
elverişli ortam,
¾Yeni (de novo/greenfield) yatırıma göre daha az maliyet,
¾Genellikle çoğunluk hisseleri alınır ve katılım piyasa payının
önemi açısından büyük ölçekli bankalara yöneliktir.
¾Yerel piyasa konusunda yeterince bilgi sahibi olunmaması,
Ortaklık kurma
(joint venture)
¾Yönetime bir kaç kişinin atanması,
¾Piyasa tanındıkça ortaklıktaki payın artırılması,
¾Universal bankacılık (bancassurance vb.) açısından yaygın.
Kaynak: “Modalities of Foreign Bank Entry”, IMF - International Capital Markets 2000 Raporu
42
Yabancı katılım yöntemleri açısından sınırlamalar
İktisap
İştirak
Şube
Meksika
+
+
-
Bolivya
+
+
-
Kolombiya
+
+
-
Malezya
+
+
-
Tayland
+
+
-*
Filipinler
+
+
-
Rusya
+
+
-
Ukrayna
+
+
-
Belarus
+
+
-
Kazakistan
+
+
-
*Yasal bir sınırlama olmamasına rağmen, kamu otoritesi politika olarak yeni şube
açılmasına izin vermemektedir.
Kaynak: Dünya Bankası verilerinden derlenmiştir.
43
Türkiye’deki yabancı bankalar
Geldiği Yıl
Statü
Sermaye
Payı
1.Citibank
1980- Mart 04
Banka
100
1.736,5
2.Deutsche Bank
1988- Ekim 04
Banka
100
767,1
1984
Şube
100
221,9
1990- Ekim 01
Banka
100
5.081,3
5.ABN AMRO
1921
Şube
100
655,8
6.Societe Generale
1989
Şube
100
406,7
7.West LB
1990
Şube
100
287,5
8.Banca di Roma
1911
Şube
100
102,0
9.Calyon
1990
Yatırım B.
100
314,9
10.BankEuropa
Ocak 02
Banka
100
227,7
11.Bank Mellat
1982
Şube
100
176,5
12.Habib Bank
1983
Şube
100
32,8
13.Arap-Türk B.
1977
Banka
%54,09
372,5
14.Taib Yatırım
1987
Yatırım B.
100
Banka Adı
3.JP Morgan Chase
4.HSBC
Toplam
Kaynak: TBB
Aktif (Trilyon TL)
(Eylül-2004)
8,4
10.391,6
44
Türkiye’deki yabancı katılım oranı
Banka Adı
Aktif
(Eylül-2004)*
Geldiği Yıl
HSBC
1990 – Ekim 01
5.081,3
Citibank
1980 – Mart 04
1.736,5
Deutsche Bank
1988 – Ekim 04
767,1
ABN Amro
1921
655,8
Societe Generale
1989
406,7
Calyon
1990
314,9
1.258,3
Diğerleri (8 tane)
10.220,6
Ara Toplam-I
Koçbank (UniCredito’nun %50 pay alımı)
TEB ( BNP Paribas’ın %50 pay alımı)
Yabancı
Payı,%
Ekim 02
4.617,0
Şubat 05
1.827,0
3,47
16.664,6
Ara Toplam-II
Yapı Kredi Bankası (Koç-UniCredito alım niyeti)
?
12.289,8
Şekerbank (Rabobank-%51’ini alım niyeti)
?
1.564,2
Dışbank (%??’inin satımı için girişimler)
?
5.962,8
Ara Toplam-III
36.481,4
Sektör Toplamı
294.221,7
5,66
12,40
(*) Yabancıların ortaklık paylarına isabet eden aktif tutarlarıdır.
45
Yabancı sahipliği Türkiye’de neden düşük kaldı?
Kamu bankalarında özelleştirme zorlukları,
Yabancı sahipliğinde fiziki bariyerin yokluğu,
Yapılandırma maliyeti ve IMF desteği,
Müdahale edilen bankalarda “kalite problemi”
Bireysel bankacılığın en az yabancılar kadar iyi yapılmasının fiili yasağa
dönüşmesi,
Holding bankacılığı ve kurumsal müşteri darlığı,
AAA Türk firmalarına hizmetin - “cherry pick” - fiziken bulunma
zorunluluğunu gerektirmemesi ve hatta özendirilmesi,
Küçük ölçekli sübvansiyonlu ticari kredilerin kamu bankaları kanalıyla
veriliyor olması,
Küçük ölçekli firmalar için “soft” enformasyon gereği ve ihtisassızlık,
Alternatif finansman imkanları (halka arz ve şirket bonoları) için
altyapının varlığının kurumsal bankacılık tabelasının değerini düşürmesi,
Teknoloji ve insan kaynağı yeterliliği,
Evrensel bankacılığın olmayışı.
46
Yabancı sahipliği açısından beklenti ne olabilir?
Kamu bankalarının özelleştirilebilmesi,
Kredi kültürüne doğru yöneliş ve risk düzenlemelerine uyum,
Ekonomik volatilitenin istikrar kazanmasıyla birlikte kurumsal
bankacılığın önem kazanması,
Grup kredileri ile ilgili sınırlara yaklaşıldıkça kurumsal bankacılık pastası
büyüyebilir,
Mortgage kredileri ve bu kredilerin co-finansmanı alanında ortaya
çıkacak pazar, ihtisas bankaları tarafından doldurulabilir,
Kredi kanalları resmileştirildikçe, pazar büyüklüğü cazibeyi artırabilir,
Aracılık maliyetleri nötr hale gelebilirse, yurtdışından uzaktan komuta
edilen kredilendirme, rekabet artışı ile birlikte saha çalışmasına
dönüşebilir,
Finansal holdingleşme ile birlikte katılım artabilir,
Basel II vb. uluslararası normlara uyum stratejisi ilave risk kültürü ve
sermaye ihtiyacı gerektirebilir.
Reel sektöre FDI akışı devam ederse, FDI akışı sektörde de bir hareket
yaratabilir,
47
Geleceği şekillendirecek
faktörler
III. Ölçek ve başkalaşım sorununun aşılması
III.4. Tek çatılaşma ve entegreleşme
48
Sektörde mülkiyet ve iştirak yapısı
Bankaların en önemli sermayedarı yüzde %51 ile
holdinglerdir.
Finansal faaliyetleri de olan grupların bünyesindeki toplam
firma sayısı 781’dir. Bu firmaların sadece yüzde 26’sı
finansal hizmetler sektöründe faaliyet göstermektedir.
Mali olmayan bir ortaklığa yapılan iştirak, özkaynakların
yüzde 15’ini aşamaz; bu iştiraklerin toplam tutarı
özkaynakların yüzde 60’ını aşamaz (B.K. Md. 12/1a). Özel
sermayeli bankalarda iştirak/özkaynak oranı 2004 yılında
%38 civarındadır.
Türk bankacılık sektöründe 2003 yılı iştirak tutarı 8 katrilyon
civarındadır. Bu tutarın yüzde 43’ü mali, yüzde 57 ise mali
olmayan iştiraklerden oluşmaktadır.
49
Bankacılık sektöründe mülkiyet yapısı
(Özel Bankalar, 2003)
Yüzde Pay
Holdingler
51
Mali Kuruluşlar
10
Gerçek Kişiler
10
Munzam Sandıklar, Personel Vakıfları
15
Halka Açık Pay
13
Diğer
Toplam
1
100
Kaynak: Saygılı, Yayla, Çokaklı, “Finansal Holding Şirketleri ve Türk Mali Sistemi”, BDDK MSPD Çalışma Raporları, Mart 2004
50
Türk finans gruplarının faaliyet alanları
Sektörler
Firma sayısı
% Dağılım
Tarım
10
1,3
Sanayi
229
29,3
10
1,3
- İmalat Sanayi
163
20,9
Gıda ve içki
28
3,6
Metal
23
2,9
Diğer
112
14,3
- Enerji, Gaz ve Su
21
2,7
- İnşaat
35
4,5
542
69,4
101
12,9
- Otel ve restoranlar
31
4,0
- Ulaşım ve haberleşme
54
6,9
204
26,1
47
6,0
105
13,4
781
100,0
- Madencilik
Hizmetler
- Ticaret
- Finansal hizmetler
- Medya (Radyo ve televizyon)
- Diğer
TOPLAM
Kaynak: Ş. Saygılı “Financial Conglomerates in Turkey”, BDDK Araştırma Dairesi, Şubat 2005
51
Bankacılık sektöründe iştirak yapısı
(2003)
Trilyon TL
Yüzde Pay
Mali İştiraklere yapılan sermaye ödemeleri
- Banka
- Sigorta
- Leasing
- Faktoring
- Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı
- Yatırım Ortaklığı
- Portföy Yönetim Şirketleri
- Aracı Kurumlar
- Diğer
3,455
1,432
511
263
118
537
16
21
484
73
43,4
18,0
6,4
3,3
1,5
6,7
0,2
0,3
6,1
0,9
Mali olmayan iştiraklere yapılan sermaye ödemeleri
- İmalat sanayi
- Enerji
- Bayındırlık
- Ulaştırma
- Dış satım hizmetleri
- Turizm
- Diğer ticari işletmeler
4,503
1,004
144
81
21
154
515
2,584
56,6
12,6
1,8
1,0
0,3
1,9
6,5
32,5
7,958
100,0
Genel Toplam
Kaynak: Saygılı, Yayla, Çokaklı, “Finansal Holding Şirketleri ve Türk Mali Sistemi”, BDDK 52
MSPD Çalışma Raporları, Mart 2004
Tek çatılaşma ve entegreleşme- Dünya
Küreselleşme, bölgesel entegrasyonlar,tüketici tercihleri ve
vergi-düzenleme arbitrajlarının, finans sektöründe yapısal
değişimi zorunlu kılması,
Arz yönü: Sektörde karlılığın azalmasıyla ölçek ve kapsam
ekonomilerinin ön plana çıkması, birim maliyetlerin önem
kazanması ve böylece müşteri ve hizmet demeti tabanının
genişletilmesi gereği,
Talep yönü: Tasarruf eğilimi ve tüketici tercihlerinde
değişimin getirdiği gereklilik,
Finansal holding şirketleri (FHŞ) kavramı,
Entegre denetim otoritelerinin ortaya çıkışı (Avusturalya,
Japonya, G.Kore, Danimarka, İsveç, İngiltere, Singapur,
Bolivya vb.)
53
Tek çatılaşma ve entegreleşme-Türkiye
Yeni kanun tasarısı ile FHŞ tanımının getirilmesi,
Sektöre yabancı katılımları ile yeni organizasyon yapısının
belirginleşmesi(Koç Finansal Hizmetler AŞ, TEB Mali
Yatırımlar AŞ örnekleri),
Tasarıdaki düzenlemeler ve BDDK-SPK arasında olası yetki
karmaşası,
Entegre ya da şemsiye denetim otoritesi için strateji
yokluğu,
Stratejik ortaklıkların belirginleşmeye başlaması(Garanti ve
İş Bankalarının ortak POS makinası kullanım kararı vb.),
54
Geleceği şekillendirecek
faktörler
IV. Rekabet ortamına devletin
katkı derecesi
55
Devletin değişimdeki misyon ve rolü
Bankacılıkta kamu sahipliği,
Aracılık maliyetleri,
Ekonominin blokları arasında düzenleme ve
denetim standartının sağlanması,
Bankacılık sektöründe düzenleme yükü ve
kalitesi
Alacak-borç ilişkisini rahatlatacak bir hukuki
altyapının geliştirilmesi,
Finansal sistem için bütüncül bir stratejinin
ortaya konulması
56
Ülkeler itibariyle kamu sahiplik oranları
1998-99
(%50+)
(Yüzde)
Orta Avrupa
Latin Amerika
Asya
2001
(%50+)
Çek Cumhuriyeti
Macaristan
Polonya
19,0
3,0
43,7
3,8
9,0
23,5
Arjantin
Brezilya
Şili
Kolombiya
Meksika
Peru
Venezuella
30,0
51,5
11,7
25,0
2,5
4,9
31,9
32,0
13,3
18,3
0,0
0,0
6,9
Kore
Malezya
Tayland
29,7
0,0
30,7
40,0
0,0
30,6
Kaynak: Dünya Bankası kaynaklarından derlenmiştir.
57
AB ülkelerinde kamu sahiplik oranları
2001
(%50+)
Ülkeler
AB-15 Ülkeleri
İngiltere
İsveç
İspanya
Portekiz
Hollanda
Lüksemburg
İtalya
İrlanda
Yunanistan
Almanya
Fransa
Finlandiya
Danimarka
Belçika
Avusturya
Ülkeler
2001
(%50+)
AB+10 Ülkeleri
Çek Cumhuriyeti
0
Slovenya
0
Polonya
0
Malta
22,8
Litvanya
3,9
Latviya
5,1
Macaristan
10,0
Estonya
n.a.
Kıbrıs
22,8
Bulgaristan
42,2
0
0
0
0
0
3,8
12,2
23,5
0
12,2
3,2
9,0
0,0
4,2
17,6
Kaynak: Eylül 2004’de yayınlanan Dünya Bankası kaynaklarından derlenmiştir.
58
Bankacılık sektöründe kamu sahipliği
Kamu bankaları payı aktif, mevduat ve kredi içinde
sırasıyla %35.5, %42,5 ve %22,2’dir.
Aktiflerinin yüzde 58,8’i kamu kağıtlarına plase
edilmiştir,
Dilemma: özelleştirme vs. borç yönetimi
Zımni %100 mevduat sigortası rolü,
Kamu bankalarının sektör payı ve piyasa disiplini,
Özel bankalar açısından rekabet boyutu: ÇTTH,
Konut edindirme yrd., nema kredisi ve kamu
mevduatı, hazinedarlık vb.
Çok parçalı kamu bankacılığına gerek var mı?
Birleşmeleri sinerji yaratabilir mi?
59
Aracılık Maliyetleri
45
TL Mevduatın TL Krediye Dönüşümü
40
35
30
25
20
15
Damga, BSMV, KKDF, Harçlar
MMK, disponibilite, sigorta primi,
BDDK payı, operasyonel gider,
kar payı
G.V. Stopajı, fon, özel işlem
%38,8
%35,7
%23,8
%19,5
Net faiz oranı
10
2004 Ağustos
Kaynak: BDDK Sektör Değerlendirme Raporu, Ekim 2004.
60
Aracılık maliyetlerinin dışsallıkları
Yabancılaştırma,
Yabancı bankaların kredi aktivitesine fiziki katılımı yüksek
olmasına rağmen, düşük katılım gözükmesi,
Resmi kredi kanalından diğer kanallara yönelişin tersine
çevrilememesi,
Dış borç stokunun olduğundan yüksek görülmesine,
dolayısıyla yüksek ülke risk primine neden olması,
Yeni ortamda aracılık maliyetlerindeki yüksekliğin
korunmasının kredi kültürünün yaygınlaşmasını önlemesi,
firmalar ve bankalar açısından kredi riskini belirginleştirmesi
61
Bankaların Yurtdışı Organizasyon Büyüklükleri
(Eylül 2002, Milyon USD)
Yurtdışı Şubeler
Aktif
Kredi
Mevduat
Sermaye
11,240
6,851
2,819
67
2,000
1,636
1,824
59
11,158
4,438
7,733
1,114
2,753
288
346
886
I. Yurtdışı Organizasyon Top.
27,151
13,213
12,722
2,126
II. Sektör Toplamı
122,393
34,042
79,007
7,876
22,2
38,8
16,1
27,0
9,2
8,2
8,8
20,1
16,0
14,6
3,6
3,9
4,4
Off-shore Bankalar
Yurtdışı Bankalar
Yurtdışı Mali Kuruluşlar
I / II (Yüzde)
Y.D. Şube / Sektör Toplamı, %
2002 Eylül
2003 Aralık
2004 Aralık
Kaynak: E.Türkan, Türk Bankacılık Sektöründe Aracılık Maliyetleri: Milli Ekonomi Açısından Ayak
Bağı mı?, Mayıs 2003
62
Düzenleme ve denetim yük ve kalitesi
Resmi kredi kanallarının kendi içinde bile haksız rekabet
yaratabilecek düzenleme farklılıkları sözkonusu. Leasing, faktoring
ve tüketici finansman şirketlerinin BDDK çatısı altında toplanması
sorunu hafifletebilir,
Bazı ekonomik aktivitenin yeniden “bankalaştırılması” na yönelik
düzenlemeler yapılmalı,
Kurumsallaşma, muhasebe-raporlama standartları ile birlikte reel
sektörün denetim ve kurumsal yönetişim kalitesinde artışa yönelik
politikalar geliştirilmeli. Tek başına finansal sektördeki yeniden
yapılanması kredi kültürünün gelişmesi için yeterli olmayabilir,
Aracılık maliyetlerinde başlatılan iyileştirmelere devam edilmeli,
Aşırı düzenleme yüklerinin olası dışsallıkları dikkate alınmalı (kredi
kartları kanun tasarısı örneği),
Basel II etkileri dikkate alınarak bir geçiş ve uygulama stratejisi
oluşturulmalı,
Ticaret hukukunda borç-alacak ilişkisini güçlendirecek
iyileştirmeler yapılmalı.
63
Sonuç: Büyümenin kaynakları
Aktif
“Banka Bilançosu”
Pasif
Mevduat
Dış kaynak
Özkaynak
- Düşük enflasyon ortamı,
- Tasarruf tercihlerinde değişim
- Basel II’nin etkileri
- AB perspektifi
- Reel faiz farklılıkları
- Yabancı katılımı
- Devir ve birleşmeler
Kar
- Artan rekabet ortamı
- Kamu kağıtlarının getirisi
- Ölçek ve kapsam ekonomisi
64
Teşekkürler ......
65