türkiye`nin milli hava ve füze savunma sistemi arayışı

> DÜBAM
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE
SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
> 2013 KASIM
DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
www.dunyabulteni.net
DÜBAM
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
NİLSU GÖREN
Genel Yayın Yönetmeni
Akif EMRE
Yayın Koordinatörü
Aynur ERDOĞAN
Çeviren
Mehmet ŞEYHOĞLU
DÜBAM Yayınları
Küresel İletişim Merkezi
Barbaros Bulvarı, Balmumcu / Beşiktaş
Tel: (0212) 274 80 21 – 274 80 22
www.dunyabulteni.net
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
4
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
SUNUŞ
Türkiye her ne kadar dünyanın en büyük ordularından birine sahip olsa da etkili bir füze
savunma sistemi ve teknolojisine sahip değildir. Suriye’deki iç savaş ve bunun bölgedeki
yansımalarından huzursuzluk duyan Türkiye, askeri tatbikatlarını arttırdı ve sınır boyunca yapılabilecek özel kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (CBRN) saldırılara karşı
pasif savunmayı arttırmak üzere CBRN ekiplerini sınır bölgelerine gönderdi. Bununla
birlikte, Türkiye halen balistik füze saldırılarına karşı NATO tarafından yerleştirilen füze
savunma sistemlerine büyük ölçüde bağımlı olduğu için bu çabalar Türkiye’nin endişelerini tamamen ortadan kaldıramaz. Kendi kapasitesini arttırmak isteyen Türk hükümeti,
uzun menzilli hava ve füze savunma sistemi satın alınması için beş yıllık ihaleyi Çin
Hassas Makineler İhracat ve İthalat Şirketi’nin (CPMIEC) kazandığını duyurdu. Türkiye,
özellikle maliyet ve teknoloji paylaşımıyla ilgili endişelerden dolayı Çinli şirketi seçti.
Bu durum, kararın doğruluğu konusunda Türkiye içinde ve dışında yoğun tartışmalara
sebep oldu.
Nilsu Gören’in, EDAM raporu olarak yayınlanan, Türkiye’nin hava ve füze savunma yolculuğu hakkında aşağıdaki yazısı, konu hakkında ender ve detaylı bir tartışma sunuyor.
“Hava ve füze savunma sistemlerinin yüksek maliyetleri, teknik sınırlamalar ve siyasi
tepkiler göz önüne alındığında Türkiye, NATO yapısına bağlı kalmayı tercih etmeli ve
tüm Türkiye topraklarını alternatif bir hava savunma sistemiyle kaplamada teminat elde
etmek üzere NATO politikalarında bir değişiklik için bastırmalıdır” önerisinde bulunuyor. Bu öneri tartışılabilir ama yazarın analizleri, diğer görüş bildiren yazılarda görmediğimiz önemli detaylar sunuyor.
5
> 2013 KASIM
DÜBAM
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
Türkiye’nin hava ve füze savunması
sistemi yolculuğu
Amerika Birleşik Devletleri’nin, Suriye rejiminin 21 Ağustos’ta Şam’ın dış kesimindeki
Guta’da kimyasal silah kullandığını doğrulamasından sonra Türkiye-Suriye sınırına
yerleştirilen Patriot PAC-3 bataryaları alarm durumuna geçti1. Suriye’nin Haziran 2012’de
bir Türk RF-4E uçağını düşürmesi ve o sene daha sonra sınırdaki Akçakale ilçesine
düşen top mermisi sonucu 5 sivilin ölmesi akabinde, NATO hava savunma sistemleri
yerleştirilmesini Türkiye rica etmişti.
Türk hükümeti, sınırı boyunca gelebilecek kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer
(CBRN) saldırılara karşı pasif savunmasını arttırmak için askeri tatbikatlarını yoğunlaştırdı
ve sınır bölgelerine özel CBRN ekipleri yerleştirdi. Türk hükümeti, bu çabalara rağmen,
balistik füze saldırılarından korunmak için NATO tarafından yerleştirilmiş füze savunma
sistemlerine bağlı kalmaya devam ediyor. 26 Eylül’de milli savunma temin kurumu olan
Türk Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) yönetim komitesi, Türkiye’nin beş yıllık uzun
menzilli hava ve füze savunma sistemi satın alınması ihalesini Çin Hassas Makineler
İhracat ve İthalat Şirketi’nin (CPMIEC) HQ-9’unun (ihracat versiyonu FD-2000 olarak
biliniyor) kazandığını duyurdu.2 Türkiye karşılıklı görüşmelere başlamaya karar verse de
sözleşme henüz kesinleşmiş değil.
Devam eden füze tehdidine rağmen Ankara’nın önceliği, ortak üretim ve ortak lisans
düzenlemesine imkan veren anlaşmanın tamamlanmasıdır. Tedarik stratejisi, Türkiye’nin
en büyük önceliğinin, ülkenin güvenlik ihtiyaçlarına cevap vermek üzere hızla “hazır”
7
> 2013 KASIM
sistemler satın almak yerine teknoloji transferi olduğunu gösteriyor. Bu yüzden, Ankara,
Amerika, Avrupa ve Rus savunma firmalarından teklifler alırken sistemlerin toplu olarak
daha düşük fiyatı ve Çin’in sistemi Türkiye’de üretmeye istekli oluşu, Türkiye’nin HQ9’u seçmesine yol açtı.
Ankara, muhtemel bir kitle imha silahı saldırısına karşı 1991’den bu yana üçüncü kez
savunma hazırlıkları yapmak zorunda kaldı. Türkiye, güvenliği için kısa dönemde
NATO’nun Patriot füze durdurucularına güvenmeye devam etmelidir. Ama Ankara’nın
Çin füze savunma sistemini seçmesi, muhtemelen uzun vadede Ankara’nın NATO füze
savunma yapısından faydalanmasını imkansız kılacaktır.
Ankara, sistemin Aselsan’ın Herikks/Skywatcher komuta ve kontrol sistemini
kullanacağını iddia ederken NATO yetkilileri, sistemin NATO füze savunma sistemi
kapsamında yerleştirilen sensörler/radarlarla uyumlu olmayacağını belirttiler. Bu
yüzden, Türk HQ-9 operatörleri NATO’nun tüm hava görüntüsünü görebilecekken,
kuvvetle muhtemeldir ki bunlar NATO füze savunma sistemi için bilgi sağlayan diğer
çoğu sistemden (erken uyarı uyduları, ileri mevzilenmiş X-band radarlar ve Aegis savaş
gemileri) faydalanamayacak.
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
Türkiye’nin Milli Hava ve Füze Savunma Sistemi
arayışındaki son gelişmeler
Türkiye bölgede kitle imha silahları programları ve füze fırlatma rampaları konusunda
endişelidir ve bu yüzden nükleer, biyolojik ve kimyasal (NBC) tehditlerden korunmak için
diğer pasif savunmalar kadar hava ve füze savunma sistemi elde etme arayışı içindedir.3
Türk Silahlı Kuvvetleri’ni modernleştirme projelerinin önemli unsurlarından biri, hava
savunma sistemlerini orta menzilden uzun menzilli füzesavar kapasitesine çıkaracak
şekilde geliştirmektir. Türkiye, Arrow füze savunma sistemi için İsrail’le görüşmelere ilk
olarak 1997’de başladı ama görüşmeler, 2001’deki mali kriz sebebiyle bozuldu.
Türkiye, Ocak 2013’te birlikte yerden havaya füze (SAM) programı geliştirmek
istediğini, 2009’daki hazır uzun menzilli hava ve füze savunma sistemi ihalesini iptal
ettiğini duyurdu.4 Türk Uzun Menzilli Hava ve Füze Savunma Sistemi (T-LORAMIDS)
ihalesine katılanlar arasında Rusya’dan Rosoboronexport (S-300 sistemi), Çin’den
Hassas Makineler İhracat ve İthalat Şirketi (CPMIEC), (HQ-9/FD-2000 sistemi), Amerika
Birleşik Devletleri’nden Patriot PAC-3 ve İtalya-Fransa’dan Eurosam (SAMP/T Aster 30)
da vardı.5 Türkiye Mart 2013’te füze savunma programı elde etme modelini kesinleştirdi
ve birlikte geliştirme modeliyle 12 füze ateşleme ünitesi elde edeceğini duyurdu. 6
Ayrı bir belgede de Savunma Bakanı Chuck Hagel, Mart 2013’te ABD’nin uyarlanabilir
balistik füze savunma sisteminin dördüncü safhasını iptal ettiğini duyurdu.7 Obama
yönetimi Aktif Katmanlı Saha Balistik Füze Savunması (ALTBMD) olarak bilinen yeni
füze savunma yapısını ilk olarak Aralık 2010’da Lizbon’daki NATO Zirvesi’nde tanıttı.
Avrupa Aşamalı Uyarlanabilir Yaklaşım (EPAA) da başlangıçta, 2011’den 2025’e kadar
8
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
9
> 2013 KASIM
dört ana aşama halinde konuşlandırılmasından ibaretti. Bunun merkezinde deniz temelli
Standard Missile-3 (SM-3) füzeleri olacak, bunlar aşamalar halinde geliştirilerek kara ve
uzay temelli sensörlerle entegre edilecekti.
ABD Füze Savunma Kalkanı (BMD), EPAA’nın özüdür ve gemilere yerleştirilen SM-3
füzeleri, kısa ve orta menzilli balistik füzelere karşı koyma maksatlıdır. İlk sistem dört
Aegis Sınıfı kruvazör, 15 Arleigh Burke Sınıfı muhrip, 2015 ve 2018’de sırasıyla Romanya
ve Polonya’ya yerleştirilecek kara temelli SM-3 füzeleri ve Türkiye’de 2012’de faal
hale gelen bir X-band radar sisteminden ibarettir.8 ABD geçenlerde EPAA’nın dördüncü
safhasını değiştirdi. Bu değişikliğe göre, Amerika Birleşik Devletleri SM-3 füzelerinin
yerleştirilmiş olan mevcut versiyonundan daha hızlı ve daha gelişmiş ölüm aracı olması
beklenen Block II-B’leri yerleştirmeyecek.
Türkiye, kavram olarak füze savunmasını benimserken EPAA’yla bazı problemleri de
vardı. Türkiye başlangıçta balistik füze savunma sistemi üzerinde biraz kontrol elde
edecek şekilde NATO füze savunmasının komutasında önemli bir rol oynamayı talep etti
ve sistemin Türkiye’nin tüm topraklarını kapsaması için garanti istedi. Şu an itibariyle
Türkiye’nin taleplerinin EPAA’nın füze yerleştirmeleri üzerinde bir etkisinin olup
olmadığı net değildir. 2013’te Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı sözcüsü
Yarbay Jay Janzen, “Türkiye’nin güneyinin hava savunmasını arttırmak üzere NATO’nun
gelecekte Patriot füzeleri konuşlandırması hakkında henüz karar alınmadı” dedi.9
Türkiye bu yüzden NATO füze savunma sistemini takviye etmek için tasarlanmış yerli bir
füze savunma sistemi geliştirme planları istikametinde ilerlemeye devam etti. 2013 yazında
üst düzey Türk satın alma yetkililerinin, teknoloji transferine izin verdiği ve iktisadi açıdan
da daha uygun olduğu için Türkiye’nin Çin uzun menzilli hava ve füze savunma sistemini
seçme eğiliminde olduğuna inandıklarına dair medyada haberler yer aldı.10 Bu arada,
Türkiye’nin en büyük savunma şirketinin -ASELSAN- başlangıçta bir aydınlatma unsuru
ve yerli bir “dost ya da düşmanı tespit edecek dönüşümlü olmayan bir sistem (IFF)” ihtiva
edecek stratejik bir radar sistemi geliştirmekte olduğu bildiriliyor.11 Radarın geliştirilerek
2014’ten sonra uzun menzilli ve çok fonksiyonlu bir radara dönüştürülmesi ve F-4 savaş
uçaklarıyla hava ve füze savunma sistemlerinde kullanılması bekleniyor. Dost ve düşman
savaş uçaklarını güvenilir bir şekilde ayırt edebilmek ihtilaflı olaylar sırasında çok
önemlidir. Askeri uçaklar ve füzeleri teşhis ve takip teknolojisi olmadan hiçbir hava ve
füze savunma sistemi “dost ateşi” meselelerine yol açmaksızın iş göremez.
Medyadaki haberler ve SSM’nin Çin’le anlaşma müzakerelerine başlama kararına göre,
Türk Hava Kuvvetleri dört tedarikçi arasında en ileri sistemin peşinden gitmesini
talep ederken Türk Savunma Bakanlığı maliyet ve teknoloji transferine öncelik verdi.
SSM’nin Çin HQ-9’su ile karşılıklı görüşmelere başlama kararı, Hava Kuvvetleri’nin
en ileri sistem isteğiyle çelişiyor. Örnek vermemiz gerekirse, Türkiye ABD’yle
modası geçmiş PAC-3’lerin yerine PAC-4 ve PAC-5 sistemleri satın almak, Rusya
Federasyonu’yla da S-300’lerin yerine S-400 almak üzere görüşüyordu.12 Aynı kaynağa
göre, Rusya daha gelişmiş S-400’lerin maliyetini düşürmek üzere bataryaların sayısını
yarı yarıya düşüreceğine işaret etmişti. Rusya sekiz batarya yerine, dört bataryayı
kontrol etmek üzere Türkiye’nin orta bölgesine bir radar sistemi yerleştirebileceğini
ve bu azaltma sebebiyle tazminat ödeyebileceğini iddia ediyor. Bu arada Raytheon ve
Lockheed Martin gibi ABD firmaları, teknolojik talepleri muhtemelen karşılanmayacak
olan Türkiye’ye tasarım bilgisi transfer etmek istemiyordu.13 Yine de, Ankara Amerika
Birleşik Devletleri’nin teklifinin (Çin ve Avrupa’nın MBDA’sından sonra) üçüncü
sırada geldiğini, Rusya’nın da elendiğini bildirdi.
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
Türkiye’nin politika seçenekleri ve anlamları
Türkiye Çin’le anlaşmayı kesinleştirirse, muhtemelen HQ-9, NATO füze savunma
sistemiyle uyum içinde çalışmayacak.14 Ankara yine de EPAA’dan faydalanmaya
devam edecektir. Mesela, Türkiye ve Çin HQ-9’u üretmeye başlayacağı zaman, NATO
İttifakı NATO’nun ALTBMD sistemi için komuta ve kontrol sistemi geliştirilmesi için
ödemeler yapmaya devam edecek. Ve Türkiye, T-LORAMID’leri seçmesine rağmen
Avrupa’da devam eden SM-3 füze savunma yapısı geliştirilmesinden faydalanacak.
NATO kayıtlarına göre, saha füze savunması için 150 milyon euro harcandı,
önümüzdeki on senede sistemi genişletmek için de ilave 850 milyon euro gerekecek.15
Bu maliyetler 28 müttefik arasında bölüştürülür.16 ABD Dışişleri Bakanlığı Uzay ve
Savunma Politikası Müsteşar Yardımcısı Frank Rose’a göre, Avrupalı müttefikler
füze kalkanı geliştirilmesi için 1 milyar dolardan fazla bir katkı yapmayı planlıyor.17
Türkiye halen güneydoğusundaki Malatya şehrinde Türk-İran sınırına 450 mil
mesafedeki Kürecik’te ABD erken uyarı sistemlerine ev sahipliği ediyor. Radar sadece
10
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
ABD personeli tarafından işletiliyor ve İsrail’deki Negev çölünde ikiz bir sistemi var.
ABD Katar’da da erken uyarı tesisi inşa ediyor.18
Ordu Donanma/Nakledilebilir Radar Gözetim (AN/TPY-2), “balistik füze savunma
sistemine daimi olarak izleme ve ayırt etme kapasitesi vermek için katmanlı sensörlere
bağlanabilecek” balistik füze savunması için tasarlanan bir X-band, yüksek çözünürlüklü
11
> 2013 KASIM
radardır.19
Her bir radar sistemi Amerika Birleşik Devletleri’ne yaklaşık 200 milyon dolara mal
oluyor.20 Daha gelişmiş sistemler de Uzay İzleme ve Gözetleme Sistemi’ni ihtiva
ediyor. Bu, ABD Füze Savunma Ajansı tarafından, hedeflerini desteklemek üzere BMD
sistemlerine bildirilen üç boyutlu izleme oluşturmak için işletilen deneysel bir katmandır.21
Eski Türk Savunma Bakanı Gönül, NATO füze kalkanı sisteminin, müttefikler maliyeti
paylaştığı için Türkiye’ye önemli maliyet düşüşü sağlayacağını ifade etmişti.22 Şimdiye
kadar ABD erken uyarı radarı sağladı ve NATO’nun Lizbon Zirvesi’ndeki bildirileri
yerine getirildi. Ama füze savunma sistemi içinde Türkiye’nin gelecekteki rolüne henüz
karar verilmemiştir ve Türkiye’nin radarın komuta ve kontrolü ve yaygın bir şekilde tüm
toprakları kapsaması konusundaki talepleri yerine getirilmedi.
Ayrıca NATO hava ve füze sistemleri, bölgesel müşterek güvenlik karşısında Türkiye
için ihtilaf teşkil edebilir. Mesela Türkiye, nükleer tesislerinden dolayı İran’a İsrail
askeri saldırısı durumunda, NATO radarına ev sahipliği yaptığı için, İran’dan misilleme
kabilinden sonuçlarla karşı karşıya kalabilir. İran Devrim Muhafızları Kolorduları
komutanı Ali Hacızade, “İran balistik bir füze göndermek isterse hiçbir tehdit etkili
olmaz. Ve biz, füzelerimizi düşürmek istiyorlarsa onların kendi füze savunma kalkanları
konusunda alarmda olmaları gerektiğini ilan ediyoruz” dedi. Buna ilaveten, diğer İranlı
yetkililer de Türklerin İsrail’e yardımına tepki olarak Kürecik radarının hedef alınacağı
tehdidinde bulundular.23 İran, Türkiye-Suriye sınırına PAC-3 bataryaları yerleştirildiğinde
de İran benzer tehditlerde bulundu. Yetkililer, PAC-3 sisteminin İsrail’i İran’dan korumak
için olduğunu, bunun Suriye’deki ihtilafı daha da tırmandıracağını iddia ettiler.24 Bu
ifadelerin elbette hesaba katılması gerekirken, Türkiye’nin 1952’den beri Amerikan askeri
tesislerine ev sahipliği yaptığına, bu yüzden uzun bir süredir Amerika Birleşik Devletleri
ya da İsrail’i cezalandırma gayesiyle İran’ın karşı saldırıları için potansiyel hedef olduğuna
dikkat edilmelidir.
Türkiye radara ev sahipliği yapmayı, hiçbir belgede tehdit olarak doğrudan İran’ın isminin
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
geçmemesi, Türkiye’nin tüm topraklarını kapsaması, İsrail gibi NATO üyesi olmayan
ülkelere hiçbir bilgi aktarılmaması şartlarıyla kabul etti. Kürecik’teki X-band radarı,
İran’da ve Orta Doğu’da balistik füze atıldığını keşfetme, bilgileri Aegis muhriplerine
konuşlandırılan ABD SM-3 füzelerine iletme amaçlıdır. Daha sonra bu füzeler, atılan
füzeyi havada vurmaya çalışacak.
Sağlam bir müdafaa için, füzenin fırlatıldığı yerin yakınında ileri üslenmiş büyük radarlar
gereklidir. Deniz ve kara temelli sensörler tarafından balistik füzenin keşfedilmesinden
sadece 100 saniye sonra füze fırlatılır.25 Malatya şehrinin İran sınırına yakın olması,
NATO sistemine bir avantaj sağlar. Radar, füzelere bilgi aktarılması için sistemde zincirin
ilk halkasıdır. Bununla birlikte, balistik füzelerin kat edeceği yol ve Türkiye’nin coğrafi
olarak bölgeye yakınlığı sebebiyle, mevcut yapı Türkiye’nin doğu topraklarını ihata
etmez.26 Bu yüzden, Türkiye’nin, NATO füze savunma yapısına dahil edilebilecek yerli
bir sistem peşinde koşması için kuvvetli bir güdüsü vardır.
Milli Bilimler Akademisi’nin balistik füze savunması hakkındaki araştırmasındaki bilgilere
göre, Türkiye’nin Terminal Safhası Yüksek İrtifa Hava Savunması (THAAD) ya da kısa
menzilli tehditlere karşı buna denk diğer sistemlere ihtiyacı var.27 SM-3 füzeleri hedefi
yarı yolda yakalıyor -füzenin uzayda balistik uçuşu sırasında ve atmosfere yeniden girdiği
son safhada. Bu yüzden bunlar füzenin yükseliş safhasında, Türkiye’nin doğusunda hedefi
vuramaz.28 ALTBMD, Suriye ya da İran’dan gelen kısa menzilli füzelere hitap edemez.
Bu da doğudaki şehirlerle Türkiye ve ittifakın Orta Doğu’dan atılabilecek füzelerin
yakınındaki hava üslerini koruma ihtiyacını yeniden gündeme getirir.
Diğer taraftan, füze savunmasının tüm toprakları kapsaması savunmanın daima başarılı
olacağı manasına gelmiyor. Yükselmekte olan ve yolun orta safhasında bulunan füzeleri
durdurmada baş sorumluluk, denizde bulunan ABD Aegis muhriplerine bağlıdır. Bunlar,
füzenin kökenine yakın yerdeki erken uyarı radarlarından gelen bilgilere dayalıdır.
Entegre transatlantik yapı, Orta Doğu’dan gelecek uzun menzilli balistik füze tehdidine
karşı ABD ve Avrupa üzerinde azami koruma sağlamak için aynı zamanda sınırlı sayıda
kara bazlı füzeleri de ihtiva eder. SM-3’ler füzeleri atmosfer üzerinde durdurmak üzere
tasarlanmıştır. Bu da bunların tuzağa düşmeye, karşı tedbirlere ve çoklu saldırılara karşı
açık oldukları anlamına geliyor. Bunlar kruz füzeleri tehdidine de hitap etmez. Obama
yönetimi Şubat 2010’da, SM-3 denemelerinin büyük çoğunluğunun savaş başlıklarını
imha etmede başarısız olduğunu gösteren işaret eden “Balistik Füze Savunması Gözden
Geçirme Raporu”nu yayımladı.29
12
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
13
> 2013 KASIM
Suriye’nin, Türkiye’nin sınır bölgelerinde sivil kayıplarına yol açan son
bombardımanlarından sonra Almanya ve Hollanda, Türkiye-Suriye sınırının korunması
için Patriot füzeleri sağladı. Ama bunlar, bataryaların gelişi geciktiği için eleştirildiler.
Bununla birlikte PAC-3, top ateşi ya da kısa menzilli roketlere karşı hiç savunma sağlamaz.
Türkiye bu tehditlere hitap edecek planlarını açıklamadı.
Altı PAC-3 füze bataryasının Türkiye için maliyeti yıllık 8,5 milyon dolar olarak açıklandı.
Altı bataryanın müttefikler için toplam maliyeti ise yaklaşık 18 milyon dolar olacak.30
Suriye konusunda tehlikelere açık olma ve NATO’ya bağımlılık algısı, Türkiye’nin Saddam
Hüseyin’in Irak’ından gelen Scud füzeleri tehdidiyle karşı karşıya kaldığı 1991 Körfez
Savaşı’nı andırıyor. Irak tehdidinin aciliyeti hususunda NATO içindeki anlaşmazlıklar
sebebiyle, Türkiye’nin kullanımı için Patriot sistemleri gönderilmesinde ciddi gecikmeler
yaşanmış, bu da Türkiye’nin NATO’nun güvenlik garantilerine güvenemeyeceği ve milli
savunma kapasiteleri geliştirmesi gerektiği tartışmalarına yol açmıştı.31 Fransa, Almanya
ve Belçika, Amerika’nın Irak’ı istilasından önce 2003’te Türkiye’ye benzer şekilde Patriot
füze bataryaları ve Havadan Uyarı ve Kontrol Sistemi (AWACS) keşif uçakları da dahil
NATO teçhizatı konuşlandırılmasını engellemişti. Bu üç ülke, savunma tedbirlerinin,
NATO’nun Irak’taki krize “erken” müdahil olma kararına yol açmasından endişe
ediyordu.32
Türk hükümeti, Çin sistemini kabul eder ve CPMIEC’le karşılıklı sözleşme görüşmelerini
tamamlarsa, tüm hava bilgisini NATO’nun erken uyarı sistemlerine entegre edemeyecek,
bu da radar sistemleri için etkinlik problemi oluşturacaktır. Mesela, eğer Türkiye’nin
sistemi birlikte işletilebilir olsa, Malatya’da Amerikan erken uyarı sistemleriyle birlikte
çalışan X-band radarı füze fırlatılmasını yakalayabilecek, daha sonra çerçeveyi daraltacak
ve füze bataryası radarının gelen balistik füzeyi “araması” gerekecek. Ve gelen bilgilere
dayalı olarak, saha füze savunmasının radarı muhtemel vuruş noktasını hesaplayacak
ve füzeyi ateşleyecektir. Füze havadayken füze bataryasının radarı füzede düzenlemeler
yapar. Bununla birlikte, Türkiye muhtemelen bu önemli bilgiye erişemeyecek ve bunun
yerine sadece HQ-9’un radarı ve diğer Türk varlıklarına bel bağlayacak. Bu da kuvvetle,
Türkiye’nin bağımlılığı azaltmak için yurt içinde üretim kapasitesini kuvvetlendirmek
üzere, birlikte üretim düzenlemesi için NATO entegrasyonundan vazgeçtiğini gösteriyor.
Türkiye’nin Çin sistemi elde etme ihtimali, NATO ülkelerinden diplomatlarca kararlılıkla
sorgulandı. Bunlardan birinin ifade ettiği üzere: “Türkiye, kendi hava savunma sistemini
seçmek için her hakka sahiptir ama biz, mevcut [NATO] varlıklarla hiçbir şekilde birlikte
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
çalışma kabiliyeti olmayan bir Çin sisteminin seçilmesindeki mantığı hiç anlayamıyoruz.33
Erken uyarı bilgilerine erişememesine ilaveten, Türkiye NATO’daki ortaklarıyla füze
savunma operasyonlarında taktikler ve yöntemler konularında eğitim için birlikte çalışma
imkanlarından da faydalanamayacak.34 ABD Patriot’u ya da Avrupa’nın SAMP/T Aster
30’unun benimsenmesiyle ihtilaf çözülür.
Hava ve füze savunmasının ötesinde: Türkiye’nin uzaydaki ihtirası
Türkiye, sanki hava ve balistik füze savunmasının siyasi yansımaları yeterince karmaşık
değilmiş gibi gelecek 10 yılda uzayda kendi taarruz, savunma, keşif, gözetleme ve erken
uyarı kaynak ve imkanlarını gerçekleştirmeyi planlıyor.35
Türk Hava Kuvvetleri, Uzay Grup Komutanlığı kuruyor. Bu, uydu fırlatma, keşif ve uzay
bazlı görüntüler, 12 erken uyarı, uydular ve uydu haberleşmede ihtisaslaşacak bir havauzay gücüdür.36 Teklif edilen uydu fırlatma aracının (SLV) ilk konsept tasarımı milli füze
imalatçısı ROKETSAN’a ısmarlanacak.
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI), komuta ve kontrol ağı için radar görüntüsü sağlamak üzere savunma elektroniği imalatçısı ASELSAN ve milli bilim ve teknoloji araştırma konseyi TÜBİTAK’tan alacağı destekle Göktürk-3 için sentetik açıklıklı radar (SAR)
geliştirecek.
Uzay programının gayesi, hava ve uzay varlıkları arasında birlikte çalışabilirliği başarmaktır. Türkiye, insanlı ve insansız sistemlerle gelecekte uzay temelli varlıklardan bir
ağ kurmayı amaçlıyor. Türkiye insansız, uzaktan kumanda edilen uçakların (RPA’lar ya
da daha yaygın olarak drone diye bilinen uçaklar) yanı sıra yakın zamanda elde ettiği
AWACS erken uyarı uçaklarını, Türkiye’nin görüntüleme ve muhaberesini takviye etmek
için kullanmayı planlıyor. Türkiye halen insansız ANKA drone’larını geliştiriyor. Bunlar
aynı zamanda görüntü için bir SAR da taşıyacak. İhtiraslı milli hava ve uzay projesi, ülkenin ANKA +A olarak adlandırılan, gelişmiş insansız taarruz hava araçları olarak ilk milli
savaş uçağıyla 2.500 kilometre menzilli bir füze inşa etmeyi de ihtiva ediyor.37
Türkiye, Türk Uydu Fırlatma Sistemi (UFS) olarak adlandırılan bir SLV geliştirmek
için 100 milyon dolar yatırmayı planlıyor. SLV’nin, tasarlanan 2.500 kilometre menzilli
balistik füze geliştirmek üzere Ankara tarafından platform olarak kullanılabileceğine
dair spekülasyonlar var.38 Şimdilik hükümet, tasarlanan 2.500 kilometre menzilli füzenin
balistik mi kruz mu olacağını belirtmedi. Bu yüzden, projenin gerçekleştirilebileceği ve
onun SLV’ye bağlanması hususunda belirsizlik var. Türkiye kafa karışıklıklarına açıklık
getirmeli ve uzun vadeli füze planlarını net bir şekilde açıklamalıdır.
14
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
Türkiye 2014’te, İtalya ve Fransa’yla iş birliği içinde geliştirilen dünya gözlem uzay
aracı Göktürk 1’i fırlatmayı planlıyor. Ankara daha sonra önümüzdeki 10 yılda üç askeri
muhabere uydusu fırlatmayı ve sonunda, balistik füzeleri tespit etmek üzere sensörlerle
mücehhez bir erken uyarı uydusu inşa etmeyi planlıyor.39 Türkiye, 2020’ye kadar toplam
16 uydu fırlatmayı planlıyor. Türkiye’nin uydu programı, sözleşmelere göre yaklaşık 2
milyar dolar değerindedir. Türk hükümetinin, uydu altyapısı ve elektroniği için yaklaşık
100 milyon dolar yatırması bekleniyor.40
Yüksek maliyetler, kısa zaman aralığı ve teknolojik riskler göz önüne alındığında program
oldukça iddialıdır. Bu yüzden, Türkiye muhtemelen yükü paylaşmak üzere savunma
ortakları arayacaktır. Mesela, Ağustos 2013’te,Brezilya Savunma Bakanlığı, Brezilya ve
Türkiye’nin donanma, havacılık, uzay, komuta ve kontrol, ve siber savunma alanlarında
beş çalışma grubunda iş birliği yapacağını duyurdu.41 Türkiye bu gruplarda Brezilya’yla
fırlatma sistemleri ve uydu, “Yazılım Tabanlı Radyo” (SDR) üzerinden askeri haberleşme
teknolojileri geliştirecek.
Teknik açıdan daha mümkün, siyasi açıdan daha kabul edilebilir ve maliyet açısından daha
etkili bir alternatif olarak Türkiye NATO içindeki nüfuzunu arttırabilir. NATO, Temmuz
2013’te güney Avrupa için Madrid’in kuzeydoğusunda, Torrejon de Ardoz hava üssünde
yeni bir birleşik hava ve uzay operasyonları merkezi (CAOC) başlatıldığını duyurdu.42
Yeni merkezin, daha az alt bölge çözümü vasıtasıyla İzmir’deki (Türkiye) hava karargahı
ve Larisa-Yunanistan’daki CAOC-7’yi iptal ederek Ege üzerinde daha iyi bir kontrol ve
hava görüntüsü oluşturması bekleniyor.43 EDAM Başkanı Sinan Ülgen, bu gelişmenin,
Suriye’den gelecek potansiyel balistik füzelere karşılık Türkiye’nin hava savunmasını
kuvvetlendireceğini savunuyor.44
Sonuç
15
> 2013 KASIM
Yüksek maliyetler, teknik sınırlamalar, hava ve füze savunma sistemlerine siyasi tepkiler
göz önüne alındığında, Türkiye NATO yapısına entegre olarak kalmayı tercih etmeli
ve THAAD gibi alternatif hava savunma sistemleriyle Türkiye topraklarının tamamını
kaplamak üzere teminat elde etmek için NATO politikasında değişiklik için bastırmalıdır.
Bu sistemlerin muazzam mali külfetleri göz önüne alındığında, Türkiye’ye füze tehdidinin
ne kadar yakın olduğu mülahazaları da temin kararında önemli bir mülahazadır. Orta
Doğu’da karmaşık bir güvenlik ve ticaret ilişkileri ağında faaliyet gösterirken, büyük
ve tartışmalı bir savunma programına yatırım yapmak, Türkiye’nin bölgedeki iş birliği
taahhütleri hususunda da zararlı olacaktır.
Dipnotlar:
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
1 “More than 1400 killed in Syrian chemical weapons attack, US says,” The Washington
Post, August 30, 2013, at: http://www.washingtonpost.com/world/national-security/
nearly-1500-killed-in-syrian-chemical-weapons-attack-us-says/2013/08/30/b28646621196-11e3-85b6-d27422650fd5_story.html?hpid=z1 and “Fuze kalkanina acil kodu,”
Sabah, August 24, 2013, in Turkish, at: http://www.sabah.com.tr/Gundem/2013/08/24/
fuze-kalkanina-acil-kodu
2 Lale Sariibrahimoglu, “Turkey selects Chinese HQ-9 SAM for T-Loramids,” IHS
Jane’s Defense Weekly, September 26, 2013, at: http://www.janes.com/article/27579/
turkey-selects-chinese-hq-9-sam-for-t-loramids
3 “Turkey: Defense White Paper 2000,” at: http://www.isn.ethz.ch/Digital-Library/
Articles/Special-Feature/Detail/?lng=en&id=154907
4 Lale Sariibrahimoglu and Nicholas de Larrinaga, “Turkey abandons USD4 billion
t-Loramids SAM system buy,” January 24, 2013, IHS Jane’s, available at: http://www.
janes.com/products/janes/defence-security-report.aspx?id=1065975494
5 Umit Enginsoy, “NATO warns Turkey against buying Chinese, Russian air defense
systems,” Hurriyet Daily News, July 25, 2011, at: http://www.hurriyetdailynews.
com/n.php?n=nato-warns-turkey-against-buying-chinese-russian-air-defensesystems-2011-07-25
6 Lale Sariibrahimoglu, “Turkey to buy and co-develop T-Loramids SAM,” IHS Jane’s
Defense Weekly, March 21, 2013, at: http://www.janes.com/article/11554/turkey-to-buyand-co-develop-t-loramids-sam
7 “U.S. Cancels Part of Missile Defense that Russia Opposed,” The New York Times,
March 16, 2013, available at: http://www.nytimes.com/2013/03/17/world/europe/witheye-on-north-korea-us-cancels-missile-defense-russia-opposed.html?_r=0
8 “Aegis Ballistic Missile Defense,” Missile Defense Agency at the U.S. Department of
Defense, at: http://www.mda.mil/system/aegis_bmd.html
9 John Vandiver, “Eyes on Syrian border, US troops stand ready to defend Turkey’s
16
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
skies,” Stars and Stripes, August 24, 2013, at: http://www.stripes.com/news/eyes-onsyrian-border-us-troops-stand-ready-to-defend-turkey-s-skies-1.236704
10 Burak Ege Bekdil, “Turkey may adopt Chinese Air Defense System,” Defense News, Jun.
23, 2013, at: http://www.defensenews.com/article/20130623/DEFREG04/306230007/
Turkey-May-Adopt-Chinese-Air-Defense-System
11 “Turkish defense company ASELSAN to develop strategic naval radar,” The Journal
of Turkish Weekly, August 20, 2013, at: http://www.turkishweekly.net/news/154492/
turkish-defense-company-aselsan-to-develop-strategic-naval-radar.html
12 “Kimyasal tehdide karsi yeni savunma sistemi,” Star, August 26, 2013, in Turkish,
at:
http://haber.stargazete.com/guncel/kimyasal-tehdide-karsi-yeni-savunma-sistemi/
haber-783844
13 Aaron Stein, “Turkey Wants Missile Defenses and the Accompanying Design
Information,” Nukes of Hazard, November 16, 2012, at: http://nukesofhazardblog.com/
story/2012/11/16/75538/919
14 For the technical specifications of the HQ-9, see Aaron Stein, Can Kasapoglu, Sinan
Ulgen, “Turkey Goes Chinese for Missile Defense,” EDAM Discussion Paper Series
2013/12, October 7, 2013, at: http://edam.org.tr/eng/document/TR_China_MD.pdf
15 “Ballistic Missile Defense,” North Atlantic Treaty Organization, May 20, 2012, Media
Backgrounder, at: http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_topics/20120520_
media-backgrounder_NATO_ballistic_missile_defence_en.pdf
16 Ibid.
17 Rachel Oswald, “Next Phases of European Missile Shield on Track: DOD,” Global
Security Newswire, March 13, 2013, at: http://www.nti.org/gsn/article/next-phases-
17
> 2013 KASIM
european-missile-shield-track-pentagon/
18 Barbara Opall-Rome, “US Maintains full control of the Turkish-based radar,”
Defense News, January 30, 2012, at: http://www.defensenews.com/article/20120130/
DEFREG04/301300013/U-S-Maintains-Full-Control-Turkish-Based-Radar and “Qatar
Requests AN/FPS-132 Block 5 Early Warning Radar,” Defense Talk, July 31, 2013,
at:
http://www.defencetalk.com/qatar-requests-anfps-132-block-5-early-warningradar-48622/
19 Missile Defense Agency, Fact Sheet, July 2011, at: http://www.mda.mil/global/documents/pdf/an_tpy2.pdf
20 Sydney J. Freedberg Jr, “Raytheon’s Tippy Two Radar Gets Back in the Budget,”
Breaking Defense, March 15, 2013, at: http://breakingdefense.com/2013/03/15/raytheonstippy-two-radar-gets-back-in-the-budget-knock-on/
21 Missile Defense Agency Fact Sheet, “Space Tracking and Surveillance System,” at:
http://www.mda.mil/global/documents/pdf/stss.pdf
22 “Turkey conditionally approves NATO missile shield,” Hurriyet Daily News, October
15, 2010, at: http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=turkey-
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
conditionally-approve-for-missile-shield-2010-10-15
23 “Iran says deployment of NATO shield in Turkey ‘inefficient’,” ISNA, September
22, 2011, at: http://www.isna.ir/en/news/9006-21384/Iran-says-deployment-of-NATOshield-in-Turkey
24 Joshua Davidovich, “Iran says Patriot batteries in Turkey meant to protect Israel,” The
Times of Israel, December 30, 2012, at: http://www.timesofisrael.com/iran-says-patriotbatteries-in-turkey-meant-to-protect-israel/ “Iran Warns Turkey not to deploy Patriot
missiles,” Hurriyet Daily News, November 24, 2012, at: http://www.hurriyetdailynews.
com/iran-condemns-turkeys-patriot-missile-demand.aspx?pageID=238&nid=35384
25 Defense Science Board Task Force Report on Science and Technology Issues of
Intercept Ballistic Missile Defense Feasibility, September 2011, at: http://www.acq.osd.
mil/dsb/reports/ADA552472.pdf
26 M.K. Kaya, “How much security will NATO’s missile defense shield provide for
Turkey?” Turkey Analyst, vol. 5, no.2, January 23, 2012, at: http://www.silkroadstudies.
org/new/inside/turkey/2012/120123A.html
27 “Making Sense of Ballistic Missile Defense: An Assessment of Concepts and Systems
for U.S. Boost-Phase Missile Defense in Comparison to Other Alternatives (2012)” The
National Academies Press, at: http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=13189
28 “A System of Elements,” Missile Defense Agency, U.S. Department of Defense, at:
http://www.mda.mil/system/elements.html
29 George N. Lewis and Theodore A. Postol, “A Flawed and Dangerous U.S. Missile
Defense Plan,” May 2010, at: http://www.armscontrol.org/act/2010_05/Lewis-Postol
30 “NATO Patriots to Cost Turkey $8.5 mln annually,” Ria Novosti, February 24, 2013,
at: http://en.rian.ru/world/20130224/179658740.html and “Patriot TMD Deployment,”
Global Security, at: http://www.globalsecurity.org/space/systems/patriot-unit.htm
31 Saban Kardas, “Patriot Missile Procurement Option Sparks Controversy in Turkey,”
European Dialogue, available at: http://eurodialogue.org/Patriot-Missile-Procurement-
18
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
19
> 2013 KASIM
Option-Sparks-Controversy-In-Turkey
32 “Three countries delay NATO’s decision over Iraq measures,” The New York Times,
February 7, 2003, at: http://www.nytimes.com/2003/02/07/news/07iht-nato_ed3_.html
33 Burak Bekdil, “Ankara’s move to Chinese air systems appals NATO allies,” Hurriyet
Daily News, July 3, 2013, at: http://www.hurriyetdailynews.com/ankaras-move-tochinese-air-systems-appals-nato-allies.aspx?pageID=238&nID=49835&NewsCat
ID=483
34 Aaron Stein, “Turkey in quandary over missile threat,” Southeastern European Times,
05/07/2011, at: http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/
features/2011/07/05/feature-03
35 “Turkey: Defense White Paper 2000,” at: http://www.isn.ethz.ch/Digital-Library/
Articles/Special-Feature/Detail/?lng=en&id=154907
36 Burak Ege Bekdil, “Turkey plots path toward space command,” Defense News, April
9, 2013, at: http://www.defensenews.com/article/20130409/DEFREG01/304090011/
Turkey-Plots-Path-Toward-Space-Command
37 Burak Ege Bekdil, “Ambitious Turkey seeking to sync national air and space
firepower,” Space News, July 1, 2013, at: http://www.spacenews.com/article/militaryspace/36075ambitious-turkey-seeking-to-sync-national-air-and-space-firepower
38 Burak Ege Bekdil, “Turkey’s Sat-Launcher Plans Raise Concerns,” Defense News, July
28, 2013, at: http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/
Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns
39 Amy Svitak, “Ankara Plans To Loft 25 Satellites By 2033,” Aviation Week & Space
Technology, June 10, 2013, at: http://www.aviationweek.com/Article.aspx?id=/articlexml/AW_06_10_2013_p54-583373.xml
40 Burak Ege Bekdil, “Turkey’s Sat-Launcher Plans Raise Concerns,” Defense News, July
28, 2013, at: http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/
Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns
41 “Brazil and Turkey Create Groups to Study Defense Development Projects,” Source:
Brazil Ministry of Defense; issued Aug. 22, 2013 in Portuguese only, edited unofficial
translation by defense-aerospace.com at: http://www.defense-aerospace.com/articleview/release/147372/brazil%2C-turkey-to-cooperate-on-ships%2C-aircraft.html#
42 Alakbar Raufoglu, “NATO facility boosts Turkey’s defense,” Southeast European
Times, August 26, 2013, at: http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/
> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI
features/setimes/features/2013/08/26/feature-03
43 Ibid.
44 Ibid.
20
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
<
> DÜBAM RAPOR
TÜRKİYE’NİN MİLLİ HAVA VE FÜZE
SAVUNMA SİSTEMİ ARAYIŞI
DÜBAM Yayınları
Küresel İletişim Merkezi
Barbaros Bulvarı, Balmumcu / Beşiktaş
Tel: (0212) 274 80 21 – 274 80 22
www.dunyabulteni.net
21
> 2013 KASIM
> 2013 KASIM
DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI