gana ülke profili

Transkript

gana ülke profili

LİBYA ARAP HALK SOSYALİST CEMAHİRİYESİ
Genel Bilgiler
RESMİ ADI
BAŞKENTİ
DEVLET BAŞKANI
HÜKÜMET BAŞKANI
YÜZÖLÇÜMÜ
ÖNEMLİ ŞEHİRLERİ
(Nüfus)
İKLİMİ
NÜFUSU
PARA BİRİMİ
RESMİ DİL
DİN
ETNİK YAPI
ÜYESİ OLDUĞU
ULUSLARARASI
KURULUŞLAR
LİBYA ARAP HALK SOSYALİST CEMAHİRİYESİ
Trablus
Albay Muammar Abu Minyar Al - Kaddafi
Şükrü Ghamen
1.759.540 km2
Bingazi (597.000), Misurata (314.000), Zuwara (306.000) ,
Khums (197.000) Sebha (117.000)
Yazları sıcak ve kurak, kışları ılıman. En sıcak ay Ağustos, 2230°C; en soğuk ay Ocak 8-16°C
5.300.000 (2001a)
5.600.000 (2003b)
Libya Dinarı (LD)
Arapça
İslam (Sünni Müslüman %97)
Berberi ve Arap 97%,
Diğer %3 (Yunanlı, Maltalı, İtalyan, Mısırlı, Pakistanlı, Türk, Hintli,
Tunuslu)
ABEDA, AfDB, AFESD, AL, AMF, AMU, CAEU, CCC, ECA, FAO,
G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS,
ILO, IMF, IMO, Inmarsat, Intelsat, Interpol, IOC, ISO, ITU,
MONUC, NAM, OAPEC, OIC, OPEC, PCA, UN, UNCTAD,
UNESCO, UNIDO, UPU, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WtoO
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Temel Ekonomik Göstergeler
1999a
2000a
2001a
2002b
2003b
GSYİH (milyar $)
30,5
34,5
27,9
16,8a
17,8
Reel GSYİH Büyüme (%)
0,7
2,6
0,5
-0,2
4,6
Kişi başı GSYİH (ABD $)
5.446
6.634
5.264
3.111
3.178
Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort, %)
2,6
-2,9
-8,8
-9,8
2,8
İhracat fob (milyon $)
7,276 14,288b 12.023b 11,603.8b 14,344.1
İthalat fob (milyon $)
4,302
4,132
5,132
7,408a
6,282
Cari İşlemler dengesi (milyon $)
2,136
9,257b 5,516.1b
3,108.8 6,641.3
Altın Hariç Döviz Rezervleri
7,279.7 12,460.8 14,800.5 14,307.4a
19,584
(milyon $)
Toplam dış borç (milyar $)
5,1
4,6
4,5b
4,4
4,2
Döviz kuru (ortalama, LD:ABD $)
0,464
0,512
0,605
1,271a
1,293a
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, April 2004 Country Report.
a Gerçekleşen. b EIU tahmini.
GENEL EKONOMİK DURUM
Ekonomik Yapı ve Ekonomi Politikası
Hükümet 1980’li yıllar öncesinde büyük ölçüde petrole dayalı olan ekonomik yapıyı
çeşitlendirmek amacıyla bir kaç ekonomik gelişim planı uygulamaya koymuş; ancak bu
planlar 1981’de başlayan gelir düşüşü ve 1986’da petrol fiyatlarında yaşanan düşüş
nedeni ile işlerlik kazanmamıştır. Belirtilen süreçte, ekonominin gelişimi ve serbestisi için
bir dizi uygulamayı hayata geçiren hükümetin bu girişimleri dönemsel duraklamalar ile
kesintiye uğramış ve istenilen sonuçlara ulaşılamamıştır. Ancak ülke yine de;
hidrokarbonlar (petrol ürünleri ve türevleri) gibi stratejik olarak görülen sektörlere yabancı
sermaye yatırımlarını çekmeyi başarmıştır. Bununla birlikte; yönetim, ağır sanayi ve turizm
alanında da direkt yabancı sermayeyi ülkeye çekmeyi amaçlamaktadır.
Ülke ekonomisinde, hidrokarbonlar baskın bir yere sahiptir. Öyle ki; tahminlere göre 2003
yılı toplam ihracatın % 92 sini, kamu gelirlerinin ise % 78 ini sadece bu kalem
oluşturmuştur. Ayrıca, bahsedilen sektörün GSYİH’deki payı % 45 seviyesindedir. Sanayi
ve tarım sektörleri GSYİH’nin % 5 ile % 10’u arasında bir büyüklüğe sahiptir. Petrole dayalı
bir ekonomiye sahip olan Libya, 1970’lerde ve 1980’lerde sanayi ve tarım sektörlerindeki
gelişimi hızlandırmaya yönelik girişimlerde bulunmuş, 1990’larda ülke ekonomisinde
yaşanan gerilemeler nedeniyle bu girişimler neredeyse durma noktasına gelmiştir. Takip
eden dönemlerde ise petrol fiyatlarının iyileşmeye başlaması ve hidrokarbonlar ile ilgili
yatırımlara uygulanan uluslararası faiz oranlarının düşmesi; sektörel çeşitlendirme
yönündeki baskıların azalmasına neden olmuştur. Ancak hükümet yine de, özellikle ağır
sanayi olmak üzere diğer sektörlere yabancı sermaye çekme konusunda isteklidir.
Nüfus, tarımsal faaliyetlerin gerçekleştirildiği Akdeniz kıyısında yoğunlaşmaktadır. BM
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ne göre; 2001 yılında işgücünün % 6’sı tarım sektöründe
çalışmaktadır. Petrol üretimi ise ülkenin doğusunda yoğunlaşmaktadır. Geçmiş yıllarda
güneybatı Fezzan bölgesinde yeni petrol alanları açılmış olmasına rağmen, üretim
Bingazi’nin güneyindeki Sirte Havzası’nda yoğunlaşmaktadır.
Hükümet, petrol üretiminin 2005 yılında 250.000 varil/günlük hedefine ulaşması için petrol
aramalarına ayırdığı ödeneği arttırmış ve üretime bir takım ayrıcalıklar tanımıştır. Birleşmiş
Milletler’in Eylül 2003’de Libya’ya uygulanmakta olan yaptırımları kaldırması ise petrol
firmalarının ülkedeki çalışmalarına hız vermelerine neden olmuştur.
1992-1999 da uygulanan yaptırımlara rağmen; halkın yaşam standardı bölge ülkelerine
göre yüksektir. Hükümet, hidrokarbonlardan elde ettiği gelir sayesinde gıda, eğitim, sağlık
ve yerleşim konularında halka bir takım destekler sağlamaktadır.
Ekonomik Performans
1992 yılında 7430 $ olan kişi başı nominal GSYİH, BM yaptırımları sonrasında düşüş
trendine girmiş ve 1999 yılında 5466 $ seviyesine inmiştir. Gerçekleştirilmiş olan
devalüasyonun kişi başı gelirde 1.094 $ lık bir düşüş yaşanmasına neden olmasına
rağmen petrol fiyatlarının iyileşmesi ve uygulanmakta olan yaptırımların azaltılması kişi
başı gelirde önemli bir artışa neden olmuştur. Bu gelişmeler ise ekonominin neredeyse
tamamen petrole dayalı olduğunu bir kez daha gözler önüne sermiştir.
Libya ve ABD arasındaki ilişkilerin eskiye nazaran iyileşmiş olması, ülkeyi Dünya Ticaret
Örgütü üyeliği için yapacak olduğu başvuruda umutlandırmaktadır. Ancak, Libya’nın bunun
için bir takım reformları yerine getirmesi gerektiği de açıktır.
Yaptırımlar
Terörizme destek verdiği iddiası ile 1970’lerin sonunda Libya’ya askeri ekipman ihracını
yasaklayan ABD, ilerleyen yıllarda ise Libya’dan petrol ithali ve ülke ile olan her türlü
ekonomik ilişkinin kesilmesi şeklinde bir takım sert önlemleri hayata geçirmiştir. Bu ise
Libya petrol piyasasında lider olan Amerikan şirketlerini ve piyasayı ciddi şekilde
etkilemiştir. 1988 yılında Lockerbie üzerinde Pan Am jetine gerçekleştirilen saldırıdan ve
1989 yılında Nijer üzerinde UTA uçağının düşürülmesinden Libya vatandaşlarının sorumlu
tutulması; ülkenin uluslararası arenadan izole olmasına neden olmuştur. Şüphelilerin Libya
tarafından yargılanmak üzere teslim edilmemesi üzerine; BM, ülkeye karşı 1992 yılında bir
takım yaptırımlar uygulamaya başlamıştır. Ancak; 1999 yılında Lockerbie davasında
yargılanan iki Libyalı şüphelinin Libya tarafından teslim edilmesi sonucunda BM, aynı yılın
Nisan ayında yaptırımları askıya almıştır. BM, son olarak; Libya’ya karşı askıya aldığı bu
yaptırımları 2003 yılının Eylül ayında kaldırmıştır.
BM’nin yaptırımlarını askıya aldığı dönemde, ABD kendi yaptırımlarını Ağustos 2001’e
kadar sürdürme kararı almış ve o tarihten itibaren 5 yıllık bir süre için tekrar uzatmıştır.
Ocak 2001’de, Lockerbie davasındaki şüphelilerden biri suçlu bulunmuş ve mahkumiyet
kararı verilmiştir. Verilmiş olan bu mahkeme kararına karşı yapılan temyiz başvurusu ise
Mart 2002’de reddedilmiştir. Libya ve Avrupa arasındaki ilişkiler, BM yaptırımlarının askıya
alınması ve Libya’nın Ağustos 2003’de Lockerbie saldırısındaki sorumluluğu kabul ederek
mağdurların ailelerine 2,7 milyar $ tazminat ödemeyi kabul etmesiyle; kademeli olarak
iyileşmeye başlamıştır.
ABD’nin 1970’ler sonrasında Libya’ya karşı uygulamaya başladığı ekonomik yaptırımlar,
direkt olarak petrol piyasasını hedeflemediği için ülkenin ekonomi politikasına olan etkisi
asgari düzeyde olmuştur. 1986 yılında ise ABD hükümeti, Amerikan şirketlerinin Libya’daki
faaliyetlerini azaltmaları yönündeki yaptırımları hayata geçirmiştir. Petrol piyasasındaki
yatırımların anılan tarihten itibaren azalmış olması; 1988 yılında Trablus’u Avrupalı
şirketler için üretimde yaşanan kıtlığı telafi edilmesine imkan tanıyan, üretim-paylaşım
anlaşmaları sunan çekici bir kent haline getirmiştir. Libya’da petrol alanında çalışma
sürdüren 5 Amerikan şirketinin faaliyetleri 1986 yılında dondurulmuş ve Libya Hükümeti ile
aralarında bir anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşma ile Libya Hükümeti, bu şirketlere
istedikleri zaman ülkeye dönebilecekleri konusunda garanti vermiştir. Ancak, ABD’nin
Ağustos 2001’de yaptırımları yenilemesi üzerine, Libya Hükümeti anlaşma yaptığı
Amerikan şirketlerine bir yıl içinde ülkeye gelmezler ise haklarını kaybedeceklerini
bildirmiş; bununla beraber bir yıllık süre geçmesine rağmen bunu uygulamaya
koymamıştır.
ABD, Libya’ya karşı olan tutumunu, Devlet Başkanı Kaddafi’nin kitle imha silahları
programından vazgeçildiğini ve Amerikalı ve İngiliz nükleer, kimyasal ve biyolojik silah
denetmenlerine tanınacak denetim izninin arttırılacağını belirttiği tarih olan, Aralık 2003’e
kadar değiştirmemiştir. Londra ve Washington tarafından diplomatik zafer olarak
değerlendirilen bu gelişmelerin ardından, Libya ile ilişkiler geliştirilmiş, ABD ambargoların
gözden geçirileceğini belirtmiş ve Nisan 2004’de ticari ambargoları kaldırarak; ikili ticari ve
finansal faaliyetlere izin vermiştir.
Devlet Kontrolü ve Özel Sektör
Devlet Başkanı Muammer Kaddafi’nin yönetime geldiği yıllarda benimsemiş olduğu bir
takım kurallar doğrultusunda hükümet yabancı yatırımlara ek olarak ağır sanayi, tarımsal
alanlar, bankalar, sigorta şirketleri ve hizmet firmalarını özelleştirmiştir. 1977 yılında
çıkartılan ek bir yasa ile yukarıda sayılanlar dışında kalan tüm ekonomik faaliyetlerin devlet
kontrolü altına alınması kararlaştırılmıştır. Bu uygulamalar sonucu ülkede bir takım
ekonomik zorluklar ile karşılaşılmış hatta yiyecek kıtlığı baş göstermiştir. Sadece 1988
yılında, petrol fiyatlarındaki ani düşüş ve ABD yaptırımlarının etkisi ile hükümet ekonomide
özel mülkiyete yönelik bir takım imtiyazlar vermiştir. Özel sektörün serbestleştirilmesine
yönelik çalışmalar; 1996 yılının ortalarında, yolsuzlukla mücadele ve ticari hayatı
düzenleme gibi görevler ile hükümet tarafından kurulan komitenin uygulamaları ile aniden
kesilmiştir. Bu kapsamda, ithal ürün satan pek çok işyeri kapatılmış, işyeri sahipleri
mahkum edilmiş ve hükümetteki bakanların faaliyetleri inceleme altına alınmıştır. Fakat,
daha sonra bu komitenin kendisi yolsuzlukla suçlanmış ve hükümet tarafından
lağvedilmiştir. 1999 dan beri ise, özel sektörün gelişimi için ticaret ve ithalat ile ilgili bir
takım kanunlar çıkartılmıştır. Devlet Başkanı Kaddafi’nin oğlu olan Ekonomi ve Finans
Bakanı Sayf Al-İslam Kaddafi tarafından 2002 yılında, hedeflerinin özelleştirme ve
serbestleşme ile pazar ekonomisine doğru bir değişimin olduğu açıklanmıştır. Aynı
açıklamalar, Haziran 2003’de Devlet Başkanı Kaddafi’nin Genel Halk Kongresi’nde
gerçekleştirdiği konuşmada da tekrarlamıştır.
Devlet Bütçesi ve Maliye Politikası
Libya’da var olan bütçe kanununa göre, bütçenin dengede olması gerekmektedir. Dahası,
anılan bütçe kuralları petrol gelirlerinin sabit bir oranının (%5) borç servisine, geri kalan
%95’lik bölümün ise harcamalara ayrılmasını zorunlu kılmaktadır.
Ülkenin bütçesi, idari ve yatırım olmak üzere iki temel bütçeden oluşmaktadır. İdari bütçe;
ücretler ve maaşlar gibi devletin temel cari harcamaları, mal ve hizmet alımları, tarım
destekleri ve devletin diğer transferlerinden oluşmaktadır. Yatırım bütçesi ise yıl içerisinde
gerçekleştirilecek projelere ilişkin harcamalardan oluşmaktadır. Genel bütçe içerisinde idari
bütçenin büyüklüğü %30 iken, yatırım bütçesinin büyüklüğü %70’dir.
Ülkenin sahip olduğu petrol ihraç potansiyeli, mali durumuna da yansımakta ve bütçesinin
fazla vermesini sağlamaktadır. Ancak mali yapının bu denli petrole dayalı olması da bir
takım olumsuzlukları beraberinde getirmektedir. Örnek olarak; 1998 yılında petrol
fiyatlarında yaşanan küçük fiyat değişimleri hükümeti 1999 ve 2000 yıllarında sıkı bütçe
uygulama kararı almaya itmiş; ancak bu dönemde petrol fiyatlarının yükselmesi sonucu bu
kararda yumuşamaya gidilmiştir. 2001’den 2003 yılı sonuna kadar petrol fiyatlarında
yaşanan fiyat artışları, devletin rekor seviyede döviz rezervine ulaşmasını sağlamıştır.
Hükümet bütçe ile ilgili olarak oldukça az bilgi vermektedir. Ancak 1996 yılından beri
bütçenin denk olduğu konusunda bir açıklama yapılmıştır. 2004 yılı bütçesi Mart ayında
açıklanmış; ancak yine bütçe kalemleri hakkında sınırlı bilgiler verilmiştir. Özellikle
harcama kalemleri ile ilgili bilgilere yer verilmiş olup açıklanan rakamların bir önceki
seneye göre % 19 arttığı görülmüştür. 2004 yılı bütçesinde, ülkenin gelişimini sağlayacak
olan değişik yatırım projelerine ayrılan kaynaklar arttırılmıştır. Bu projeleri gerçekleştirmek
üzere ise deniz aşırı ülke fonlarının ülkeye büyük bir girişi söz konusu olmuştur. Askeri
gücünü arttırmak isteyen ülke; ayrıca savunma harcamalarına da ağırlık vermiştir.
İthalat miktarını arttıran kalkınma projelerindeki yoğunlaşmanın, hükümetin gerçekleştirdiği
harcamaları arttırması beklenmektedir. Tekrarlanan harcamaların 2004 yılında az da olsa
yükselmesi (8,2 milyar LD : 6,3 milyar $), idari giderlerin ve bütçe dışı ödemelerin ve
sermaye harcamalarının artması ve kalkınma projerine ayrılan ödeneklerin iki katına
çıkartılmasıyla toplam harcamaların %26 artarak, 14,1 LD’ye ulaşması beklenmektedir.
OPEC üyesi ülkelerin uluslararası petrol talebini karşılamak amacıyla petrol üretimini
arttırma kararı alması, ülkenin petrol gelirlerine ilişkin 2003 yılın tahminlerinin %28
artmasına neden olacaktır. Vergi gelirlerindeki artışın da katkısı ile birlikte ise; 2004 yılı
toplam gelirlerinin %29 artışla 17,1 milyar LD seviyelerine ulaşması beklenmektedir.
Devlet Bütçesine İlişkin Rakamlar (LD milyon)
1999 2000 2001 2002 2003a
Gelirler 5.623 7.384 7.590 11.362 13.290
Giderler 4.848 5.720 7.643 10.423 10.162
Denge
775 1.664
-53
939 3.128
a Economist Intelligence Unit tahmini Kaynak: IMF
Para Politikası
Libya, makro ekonomik yönetiminin parçası olarak etkin bir para politikasına sahip değildir.
Yukarıda da değinildiği gibi, döviz kurları üzerinde sıkı bir resmi kontrol bulunmaktadır ve
ülke bu politikayı sürdürmek için gerekli olan döviz rezervine sahiptir. Ülkede serbest
piyasa ekonomisi olmadığı için, faiz oranlarındaki yapılacak değişimler ile talep yönetimini
gerçekleştirme imkanı sınırlıdır. 1998 yılından bu yana ilk kez Mart ayında, iskonto oranları
% 5 den % 4’e düşürülmüştür. Bu girişim ise, bundan sonraki dönemde Merkez
Bankası’nın para politikasında daha etkin bir rol üstleneceğinin göstergesi olarak
algılanabilir.
Döviz Kurları
Libya’nın geçmiş dönemde uyguladığı çoklu kur politikası, BM yaptırımları süresince
uygulanan sıkı döviz kontrolünün etkisi ile ortaya çıkmıştır. Yaptırımlar askıya alındıktan
sonra ise resmi, ticari ve kara borsa kurları arasındaki açıklığın düşürülmesi yönünde
çalışma başlatılmıştır. 2001 yılı sonunda, Libya Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilen
%51’lik devalüasyon bunun en büyük adımı olarak görülmüştür. Devalüasyonun halk
üzerindeki etkisi sınırlı olmuştur. Çünkü; çok az kişiye resmi kurdan döviz alma hakkı
verilmiş aynı zamanda, çoğu devlet kurumları tarafından ithal edilmekte olan ürünlerden
alınan gümrük vergileri %50 ye varan oranlarda düşürülmüştür.
Daha önce uygulanmakta olan çoklu kur sistemi Haziran 2003’de tekli hale getirilmiş ve
yeni sisteme göre; dinarın %15’lik bir bantta dalgalanması kabul edilmiştir. Kurdaki
istikrarın korunması için dinar, IMF’in Özel Çekme Hakkı’na (SDR) sabitlenecektir. (Bu
kapsamda dinarın 2004 ve 2005’de ABD Doları karşısında 1,37 seviyesinde olması
beklenmektedir – 1ABD $: 1,37 LD) Ülkenin sahip olduğu 19,8 milyar ABD $’lık döviz
rezervi (ülkenin 32 haftalık ithalatını karşılamaya yetmektedir) ise; döviz kurunun
istikrarının korunması için oldukça önemlidir.
Enflasyon
Enflasyon Verileri (yıllık % değişim)
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Tüketici Fiyatları
3,7
2,6 -2,9 -8,8 -9,8
2,8
Kaynak: IMF, EIU Tahmini
Ülkede yurtiçi fiyat değişimleri gösteren güvenilir veriler olmadığı için enflasyon oranlarının
belirlenmesi oldukça güçtür. 1990’lı yıllar öncesinde belirlenmiş olan enflasyon oranları
dışında her hangi bir resmi kayıt bulunmamaktadır. Ancak, yaptırımların askıya alınması
arz yönlü darboğazları kademeli olarak azaltmış ve çoğu tüketici ürünleri fiyatlarının
düşmesine neden olmuştur. 2001 yılının sonunda yaşanan devalüasyonun fiyatlara etkisi
oldukça az olmuş, temelde sadece ülkenin ithal maliyetlerini etkilemiştir. Sonuç olarak;
enflasyonda çok büyük yükselme olmamıştır.
IMF’ye göre; geçmiş dönemde ülkede görülen deflasyona, döviz kurlarında yaşanmış olan
değer artışı neden olmuştur. Döviz kurlarında yapılan düzenlemeyle ise bu ana neden
ortadan kalkmıştır. Bununla birlikte, ticari serbestleşme ve resmi kurun 2001 sonunda
devalüe edilmesinden sonra kamu kuruluşlarının vergi/gümrük vergisinden muaf olmasının
yaratmış olduğu deflasyonist etki de etkisini yitirmiştir. Fakat; kamu sektöründeki ücretlerin
sabit olması ve Dinarın istikrarlı bir seyir izlemesi nedeni ile enflasyondan kaynaklanan
ithal maliyet artışlarının; kamu kuruluşları tarafından üretilen mal ve hizmetlerinin fiyatlarını
yükseltmemesi beklenmemektedir. Fiyatların 2004’de % 2,9’luk hafif bir artışa tanık olması
beklenmektedir. 2005’de yatırım artışının neden olacağı likidite ile ise, oranın %3,2 olarak
gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Ancak, artan kamu harcamalarının ve ev edinme ile
ilgili kanunda yaşanan gevşemenin enflasyonist etkiye neden olabileceği düşünülmektedir.
Ücretler
Kamu çalışanlarının ücretlerinde 1981’den beri süreklilik arz eden bir ayarlama
yapılmamıştır. 2003 yılına kadar özel sektörde uygulanmakta olan ortalama haftalık ücret
250 LD (190 $) dolaylarındadır. Ancak bu ücretler 120 LD ve 450 LD aralığında
dalgalanmaktadır. Ücretlerdeki tatminsizlik, süreklilik arz eden tarzda işe devamsızlık
sorunlarının ortaya çıkmasına ve ihmallerin yaşanmasına katkıda bulunmaktadır. Fakat,
geçmişte verilen yüksek yardımlar ve yakın zamanda düşen fiyatlar nedeni ile yaşam
standardında önemli bir değişim yaşanmamıştır. Aynı zamanda, kamu sektöründe
çalışanların ev ve araç edinmelerine yönelik bir takım yardımlarda da bulunulmuştur.
İşsizlik
Herhangi resmi bir rakam olmamakla birlikte özellikle genç nüfusta işsizlik yüksektir. Hali
hazırda bir işte çalışan ancak normalden daha az hizmet üreten gizli işsizler ile toplam
işsizlik oranının en az %30 olduğu tahmin edilmektedir. Yine de, diğer petrol zengini
ülkelerde olduğu gibi Libya da yabancı işçi çalıştırmaktadır. Yerel halkın isteksiz ya da işe
uygun niteliklere sahip olmaması ülkede yabancı işçi istihdamını zorunlu kılmaktadır.
Tahminen 1 milyon yabancı işçinin varlığı, yerli halk üzerinde de bir noktada baskı
oluşturmakta ve gerilimlerin yaşanmasına neden olmaktadır. Örneğin, ülkede 2000 yılında
yaşanan karışıklıkta en az 50 Afrikalı göçmen işçi öldürülmüştür.
Ekonomideki Sektörler
Hidrokarbonlar dışında her hangi bir sektörel çeşitlendirmeye gidemeyen ve yerli halkın
yaşamakta olduğu işsizlik sorununa rağmen göçmen işçi istihdamı; petrol zengini olan
ekonominin klasik problemlerindendir. Petrol fiyatlarının yüksek olduğu dönemlerin
sonrasında yatırım projelerine ayrılan ödeneklerin arttırılması, fiyatların düştüğü
dönemlerde ise bütçe kısıtlamaları nedeniyle bu projeler ara veriliyor olması; yatırım
boyutunda ekonominin yaşadığı sıkıntıları göstermektedir.
Hükümet tarafından belirlenen ekonomi politikasının ve yatırım programlarının ortak
amacı, bahsedilen bu petrole dayalı yapının çeşitlendirilmesi olmuş; ancak arzulanan
seviyeye ulaşılamamıştır. 1980’lerin ortalarına kadar tarım ve sanayi sektörleri toplam
yatırım bütçesinden, düzenli olarak, sırasıyla %20 ve % 14 pay almıştır. 1998’de ve
1999’un başlarında; petrolde yaşanan fiyat düşüşleri, yetkilileri tekrar sektörel
çeşitlendirmeye gitme kararı almaya itmiş, yaptırımlardaki yumuşama sonrasında ise
hükümet alt yapı, telekomünikasyon ve turizm gibi çeşitli alanlarda yabancı sermaye
girişini sağlamak üzere tanıtıma hız vermiştir.
GSYİH’nın Sektörel Dağılımı, 2001
Sektörler
Toplamın
% si
Tarım,balıkçılık ve hayvancılık
8,7
Petrol ve gaz
29,5
İmalat
5,9
İnşaat
2,1
Enerji ve su
9,2
Hizmetler
44,7
Kaynak: The EIU Country Report, April 2004
Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık
Tarım
Libya eskiden beri tarımda kendine yeterliliğe çok önem vermektedir ama doğal
kısıtlamalar nedeniyle bunun mümkün olmadığı anlaşılmıştır. Tarımın gelişmesi için 1988
sonrası özel tarım teşvik edilmiş ama tarım, hayvancılık ve balıkçığın payı 2001 verilerine
göre GSMH’nın % 8.7’sini oluşturmaktadır. Libya gıda ihtiyacının % 80’ini ithal etmek
zorundadır. FAO verilerine göre 2002’de Libya ancak 217,950 ton hububat (iç talebin %
15-20’si) üretebilmiştir.
Libya’nın %90’ını oluşturan çöl nedeniyle tarıma elverişli alan % 1.7 ile sınırlıdır. Ülkede
tarıma elverişli iki bölge vardır. Kuzey doğuda kıyıya paralel, ağaçlı yüksek Jabel Akhdar
platosunda tarım ürünleri, özellikle zeytin ve üzüm yetiştirilmektedir. İkinci alan kuzey
batıdaki kıyı bölgesidir ve hurma, zeytin, portakal ve badem yetişir. İç bölgelerdeki
alanlarda otlatma yapılır ve arpa ile buğday yetiştirilir. Bu bölgelerde bol sulama isteyen
domates ve karpuz gibi ürünler yerine başka ürünlerin yetiştirilmesi teşvik edilmektedir.
Kırsal bölgelerden kentlere göç eden işgücünün yarattığı eksiklik Afrika ve özellikle
Mısır’dan gelen ucuz işgücü ile çözülmeye çalışılmaktadır. Kıyı bölgelerindeki su
kaynaklarının aşırı kullanımı ve gübre kullanımındaki dikkatsizlikler de tarıma zarar
vermektedir. Great Man-made River (GMR) projesi de tarıma beklenen katkıyı
yapamamıştır. Proje tarıma su kaynağı yaratmak için yola çıkmış ancak şehirlere içme
suyu sağlama nedeniyle istenen katkıyı sağlayamamıştır.
Hayvancılık
Hayvan çiftlikleri Libya tarımının en büyük temellerindendir ancak Libya’ya uygulanan
yaptırımlar sonrası yatırım ve teşviklerdeki devlet desteği azalmıştır. Canlı hayvan sektörü
sübvanse edilen hayvan yemine bağlıdır. 1992 sonrası büyükbaş hayvan, koyun ve keçi
sayısı artmamış hatta azalmıştır.
Balıkçılık
Büyük potansiyeli olmasına rağmen Libya balıkçılık kaynaklarını kullanamamaktadır. 1.685
km olan kıyı hattında tonbalığı ve sardunya boldur. Ancak işleme tesisleri ve limanlar
yetersizdir. Ülkede sadece bir tonbalığı fabrikası (Zanzur’da) ve iki sardunya konservesi
yapma tesisi (Zuwara ve Khums) vardır. Hükümetin bu alanda 24 yeni balıkçılık limanı
yapma projesi vardır ama uygulamada ilerleme yoktur.
Madencilik ve Yarı İşlenmiş Madenler
Petrol Üretimi ve Petrol Piyasası
Ekonomideki diğer sektörlerin aksine petrol piyasasında basiretli bir yönetim anlayışı
benimsenmiştir. Libya geçmişte sahip olduğu bir takım politik düşüncelere rağmen, petrol
piyasasının gelişimi için yabancı yatırımların ve desteklerin oldukça önemli olduğu görüşü
ile hareket etmiş ve yabancı petrol şirketlerine yapılacak ödemelerin ertelenmesinden
kaçınmıştır.
Libya’da diğer OPEC üyesi ülkeler gibi 1970’ler öncesinde petrol şirketlerini millileştirme
yoluna gitmiş ve 1973’e gelindiğinde Ulusal Petrol Şirketi bütün petrol şirketlerinin
çoğunluk hissesine sahip olmuştur. Fakat, Libya diğer OPEC üyesi ülkelerin aksine,
yabancı petrol şirketlerinin tamamının millileştirilmesi yoluna gitmemiştir. 1974 yılında ise
bu şirketlere petrol arama ve üretimi paylaşma anlaşmaları (EPSAs) teklif etmiştir. Bu
anlaşmalar 1988 yılından beri büyük bir hızla artmış ve yabancı yatırımcılar tarafından
tercih edilir olmuştur. Bu anlaşmaların, şirketlerin yapmış oldukları harcamaları, üretim
başladıktan sonra ödenmesine imkan tanıması; özellikle BM yaptırımları döneminde
ülkede var olan politik ve finansal riskin yabancı firmalar tarafından üstlenilmemesi
anlamına geldiği için avantaj olarak değerlendirilmiştir.
Ham ve Rafine Petrol Ürünleri; Üretimi, Tüketimi, İhracatı (.000 varil/günlük)
1998 1999 2000 2001 2002
Ham Petrol Üretimi
1.449 1.287 1.347 1.324 1.200
Rafine Petrol Ürünleri
317,5 324,9 337,8 341,5 369,8
Rafine Petrol Ürünleri Tüketimi 170,8 167,8 155,5 159,7 172,3
Ham Petrol İhracatı
1.161
992 1.005
988
922
Rafine Petrol Ürünleri İhracatı
167
201
237
225
221
Kaynak: OPEC, Statistical Bulletin
Madencilik sanayiindeki en önemli bölüm ham petrol çıkartılmasıdır. Libya dünyadaki en iyi
petrol araştırma alanlarından biridir. Sirte havzası geleneksel olarak neredeyse tüm ham
petrolün çıkartıldığı alandır. İlaveten Murzuq havzasında da 10 milyar varil henüz
keşfedilmemiş ham petrol rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam bilinen
kaynaklarla beraber 16.5 milyar varile ulaşmaktadır. Bu kaynakların geliştirilmesinden
Ulusal Petrol Şirketi (NOC) sorumludur. NOC’un petrol çıkarma alanlarını işlenmek üzere
yabancı şirketleri çekmek için daha çabuk ihaleye çıkartması beklenmektedir.
Libya’nın günlük kotası 2002’de 1.16 milyon varil iken 2003’ün ilk aylarında 1.31 milyon
varile yükseltilmiştir. Libya yapılacak yeni yatırımlarla yeni kaynakların çıkartılabileceğini
planlayarak 2006’ya kadar kota seviyesinin aşamalı olarak artırılmasını istemiştir. Gelecek
15 yılda ham petrol çıktısını günlük 3 milyon varile çıkarmayı amaçlamaktadırlar. Hükümet
petrol ve gaz sektörüne 2010’a kadar 23 milyar doları rafineri yatırımına gidecek 30 milyar
dolarlık yabancı sermaye çekmeyi hedeflemektedir.
Geçmiş dönemde süresi uzatılan BM yaptırımları petrol sektörünü de etkilemiştir. BM
1999’da yaptırımları askıya alınca Avrupalı firmaların girişi hızlanmıştır. 1986’da ülkeden
çıkmaya zorlanan ABD’li firmaların tesisleri Waha Oil Company tarafından işletilmiş ancak
yatırım eksikliği nedeniyle günlük üretim miktarlarında üçte birlik, dörtte birlik azalmalar
yaşamıştır.
Petrol Rafinerileri
BM yaptırımlarının sona ermesi ve gelecek dört yılda kapasite artırımı öngören NOC
rafineri tesislerini yenileme ve genişletmede isteklidir. Bu amaçla önemli rafinelerin işleme
kapasitelerinin artırılması ve yeni bir rafineri kurulmasını kapsayan 3.5 milyar dolarlık
yatırım başlatılmıştır. Avrupa Birliği’nin petrol üretiminde çevre koşullarına dikkat etme ile
ilgili kurallarının yürürlüğe gireceği 2005 yılı Libya için önemlidir. Libya’nın mevcut
üretiminin ancak % 50’si bu koşullara uygundur. Ancak NOC petrolden elde edilen gelirleri
yeni yatırımlara aktarmak için 1988’de kurduğu Oilinvest ve ona bağlı Tamoil aracılığıyla
İtalya’da, İsviçre’de ve Mısır’da tamamen veya kısmen rafinerilere sahip olmuştur.
Doğal Gaz
1970’lerden beri üretim ve ihracat yapılsa da Libya’nın doğal gazda dünya payı yaklaşık
%1’dir. İç tüketim ve ihracat için doğal gaz arama ve bulma işine yönelik bir dizi önemli
proje başlatılmıştır. Gaz sektörünü geliştirmek için NOC petrol üretimi ve paylaşımı
anlaşmalarını (EPSAs) revize etmeyi önermiştir. 2002 yılı sonunda West Libya gaz
projesinde İtalyan ENI ve NOC’un ortak yatırımı olan Agip Gas firması mühendislik, tedarik
ve inşaat sözleşmelerini kazanmıştır. Bu proje; Wafa’da kıyıda olan gaz alanından çıkan
gazı ve denizde Bouri’de çıkan gazı Melitah’daki işleme tesisinde birleştirmeyi ve buradan
540 km’lik deniz altı boru hattıyla Sicilya’daki Gela’ya taşıma işini kapsamaktadır.
Diğer Madenler
Önemli tek maden demir madeni cevheridir. 1974’de Libya’nın güneyinde Wadi Shatti’de
bulunan bu madeni, kıyı bölgesindeki Misurata’daki demir ve çelik tesislerine taşımak için
900 km uzunluğunda demiryolu yapılması gerekmektedir. Bu tesis kendi üretimi için demir
madeni cevherini ithal etmektedir. Libya bu yatırım için yabancılardan finansman desteği
aramaktadır. Bu yol yapılıncaya kadar en önemli diğer maden tuz olarak kalacaktır.
Bingazi ve Tripoli’deki tuz alanlarından yılda 30,000 ton tuz çıkarılmaktadır. Bunun dışında
inşaatçılık için kireçtaşı, kil ve taş çıkartılmaktadır. Ayrıca yılda 4,000 ton alçıtaşı
işlenmektedir.
İmalat
1970’lerde devletin önceliği olan imalat sanayiinin gelişimi 1980’lerde petrol gelirlerindeki
düşüş ve hükümetin desteklediği projelere aktarılan fonlardaki azalma nedeniyle
duraklamıştır. Devlet desteği daha çok ülkenin ucuz enerji ve gaz stokundan yararlanacak
ağır sanayi projelerine verilmiştir. Sirte’deki gübre fabrikası ve Zuwara’daki alüminyum
eritme kompleksi gibi pek çok büyük proje kaynak yetersizliğinden tamamlanamamıştır.
Çalışmakta olan sanayi tesislerinde ise bakım yetersizliği ve yedek parça eksikliği
yaşanmaktadır. BM ambargosunun kalkması ile birlikte Libya Yabancı Yatırımlar Kurulu
(Libyan Foreign Investment Board) dört çimento fabrikası, bir dizi elektrik fabrikası ve
Misurat’daki ülkenin ana demir ve çelik fabrikasını yenilemek için yabancıları ortak
yatırımlara davet etmektedir. Prefabrik binalar, madeni yağ, petrol artığı ürünlerin
işlenmesi gibi bazı tesislere Avrupalı firmalardan yatırım için ilgi gösterilmiştir. Ancak
halen, değişik alanlardan devlet mülkiyetindeki 50’ye yakın firma için yatırım teklifi
beklenmekte olup, bunlarla ilgili bilgiye Libya Yabancı Yatırımlar Kurulu (Libyan Foreign
Investment Board) http://www.investinlibya.com web sitesinden ulaşmak mümkündür.
İnşaat
İnşaat sektöründe çok büyük ve maliyetli GMR (Great-man Made River) projeleri
yürütülmektedir. 1984 yılında başlatılan bu büyük proje dört aşamada ülkenin güney
doğusundaki yer altı su kaynaklarının kuzeydeki şehirlere ve tarım alanlarına aktaracak
boru hatlarının inşaatını öngörmekteydi. Bugüne kadar 20 milyar dolar yatırım yapılmış
olmasına rağmen teknik ve mali sorunlar projenin planlanan zamandan ve kapasiteden
geride olmasına yol açmıştır.
Hidrokarbonlar sektöründeki yeni projeler de inşaat sektörüne hız vermektedir. Gelecek üç
yılda West Libya gaz projesinin inşaat sektörünü canlandırması beklenmektedir. Planlanan
bir demiryolu ağı ve otel yapımı programı başlarsa bunun da olumlu etkisi olacaktır.
Gelişmeler olmasına rağmen inşaat sektöründe ödemelerin düzensizliği problemi vardır.
Türkiye, Hindistan, Almanya, Japonya ve Güney Kore firmaları alacaklarını tahsilatta
sıkıntı yaşamıştır. Hatta bazı durumlarda petrol barter anlaşmaları yapılmıştır.
Bankacılık
Bankacılık sisteminde merkezi bir yapı söz konusudur ve devletin tüm bankaları
millileştirdiği 1970’den beri işlemler devlet kontrolü altındadır. Merkez Bankasına ek olarak
ülkede sekiz tane daha önemli finansal kurum bulunmaktadır. Önde gelen bu kurumları şu
şekilde sıralamak mümkündür: Agriculture Bank; Libyan Arab Foreign Bank (LAFB- Libya
Arap Dış Bankası); National Commercial Bank; Republic Bank; Sahara Bank; Savings and
Real Estate Investment Bank; Umma Bank; ve Unity Bank. Sayılan bu bankalardan en
büyük olan iki tanesi - Libya Arap Dış Bankası ve Sahara Bank’dır. Dünya bankalar
sıralamasında ise bu iki banka sırası ile 449 ve 455.dir. (Kaynak: : Financial Times, The
Banker)
Libya’daki başlıca bankalar ve finansal kurumları şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Altı tane ticari yada mevduat bankası (the Jumhuriyya Bank, the Sahara Bank, the
Ummah Bank, the Wahda Bank, the National Commercial Bank ve the Bank of Commerce
and Development);
• Üç tane uzmanlaşmış banka (the Agricultural Bank, the Development Bank, ve the
Saving and Estate Investment Bank)
• İki tane devletin mülkiyetinde yabancı yatırım ve bankacılık kurumu ( the Libyan Arab
Foreign Bank (LAFB) and the Libyan Arab Foreign Investment Company (Lafico).
Ayrıca, 2003 yılında hükümet ve özel sektör, özel ve kamu sektörü tarafından
gerçekleştirilecek turizm projelerini desteklemeyi amaçlayan Turizm Kalkınma Bankası’nı
kurmuşlardır.
Yukarıda da belirtildiği gibi; Libya bankacılık sektörü, Merkez Bankası, devletin
mülkiyetindeki ticari bankalar, bir kaç özel banka ve yine devlete ait az sayıdaki kalkınma
bankasından oluşmaktadır. Devlet mülkiyetindeki ticari bankaların tamamı Merkez
Bankası’nın denetimine tabidir. Ülkedeki bankacılık sektöründe, gerek bankacılık
uygulamaları gerekse şeffaflık konularında ise bir takım sorunlar yaşanmaktadır.
Hükümetin konu ile ilgili modernizasyon çalışmaları ise şimdiye kadar istenilen sonuçları
vermemiştir. Devlet bankalarının bir kısmı ise ağır borç yükü altındadır.
Libya Merkez Bankası, ilk olarak 1955 yılında kurulmuş ve 1956’da faaliyetlerine
başlamıştır. İlk olarak; Libya Ulusal Bankası adı ile kurulan kurum, 1969 yılında bugünkü
adı alarak faaliyetlerine devam etmiştir. Rezervler, likidite ve sektör ile ilgili çeşitli
raporlama çalışmalarını yapan Banka; aynı zamanda çoğunluk hissesine sahip olduğu
ticari bankaların işleyişden ve denetiminden de sorumludur. Banka ayrıca; Bahyren
merkezli Arab Banking Corporation’ın en önemli üç hissedarından bir tanesidir.
Hükümet, 1993 yılının Mart ayında çıkarmış olduğu bir kanunla ülkede özel bankaların da
kurulmasının önünü açmıştır. Özel bankalardan en başarılısı ise 1996 yılında açılan,
bireysel ve kurumsal bankacılık hizmetleri veren “Bank of Commerce and
Development”dır. Yapılmış olan yasal değişiklikler ile yabancı bankaların da ülkede şube
açmalarına izin verilmiştir. Açılacak şubelere ilişkin izinler ise Merkez Bankası tarafından
verilmektedir. Trablus’da temsilcili bulunan yabancı bankalar ise şunlardır: Arab Banking
Corporation, Bank of Valetta (Malta) ve Suez Bank (Mısır). Yetkililer, 2002 yılında
yaptıkları açıklamalarda, bankacılık sektöründe özelleştirmeye gidileceğini, belirtmişler
ancak hali hazırda bu yönde her hangi bir çalışma yapılmamıştır.
Turizm
Libya uzun yıllar süren izolasyon ve ülkenin imajının yetersiz olması nedeniyle az turist
çeken bir ülke olmuştur. 1995’de 85,000 olan turist sayısı 2002’de BM ambargosunun
durdurulması nedeniyle 200,000’e ulaşmıştır. Bu rakam çöl ve kültür turizmine bağlıdır. 13
adet tarihi Roma ve Grek kenti turistlerin ilgisini çekmektedir.
Libya Foreign Investment Board (LFIB) web sitesinde ülkenin turizm yatırımlarına açık
yapısı anlatılmaktadır. Çöl turizmi, kumsal turizmi, skuba-dalış, kaplıca, din, kültür ve
genel turizm yatırımları özendirilmeye çalışılmaktadır. Genel olarak otel, lokanta ve sahil
tesisleri yetersizdir. Siyasi gevşeme ve hükümetin sıkı alkol yasağını kaldıracağını
duyurması ile paralel olarak güney Akdeniz’de yeni bir turizm merkezi oluşabilir.
Enerji Temini
Enerji üretim ve dağıtımı ülkedeki mevcut talebin karşılanması için yeterlidir. 2001 yılındaki
2650 mw lık talebin 2010 yılında 5000mw’a çıkacağı yönündeki beklentiler, ülkedeki tek
elektrik tedarikçisi olan devlet şirketinin 3,5 milyar $ lık bir yatırıma başlamasına neden
olmuştur. Bu yatırım ile; Bingazi, Sirte, Trablus ve Zawiya’daki enerji istasyonlarının
kapasitesinin arttırılması kararı da alınmıştır. Anılan şirket bu yatırım için Kuveyt temelli
olan “Arap Ekonomik ve Sosyal Fonu”ndan toplam olarak 174 milyon $ kredi almış ve
bunu Bingazi ve Zawiya İstasyonlarının kapasite arttırımı için kullanmıştır.
Şirket aynı zamanda, ülkede elektrik üretim ve dağıtım ağının genişletilmesi için küçük
ölçekli santraller kurulmasını amaçlamış, bunun için ülkeye yap-işlet-devret modeli ile
yabancı yatırım çekilmeyi planlamış; ancak, 2003 yılına kadar bu yönde her hangi bir
girişim olmamıştır.
Pazar İle İlgili Bilgiler
Libya’nın nüfusu 5.6 milyon civarındadır. Son kullanıcı olan müşteri sayısı doğal
nedenlerle az görünebilir ama Libya pazarının Afrika’ya ve diğer Magrip ülkelerine açılan
yapısını da dikkatli değerlendirmekte fayda vardır. Libya’yı düşünürken komşuları Nijer,
Çad, Sudan, Tunus, Cezayir ve Mısır’la birlikte 143,5 milyonluk bir potansiyelin
değerlendirilmesi gerekir. Libya coğrafi konumu nedeniyle Afrika ile Avrupa ticareti
arasında bir köprü olma görevini bilinçli olarak seçmiştir.
Libya ambargo döneminden sağlıklı ve güçlü olarak çıkmayı başarmıştır. Dış borcu az, dış
yatırımları çok olan bir ülkedir. Halkın eğitim düzeyi iyidir. Orta ve üst düzey yöneticileri
yurt dışı eğitimi almış kişilerdir.
Pazara Girişte Kullanılabilecek Yöntemler
Libya ile çalışan yabancı firmaların deneyimlerine göre; Libya’ya düzenlenen ticaret
heyetlerine ve ticaret fuarlarına, uluslararası konferanslara katılarak ilişki kurmada büyük
yarar vardır. Libya pazarına girmek için araştırma yapılırken fuarlara katılım, yerinde
ziyaret ve ticaret heyetleri aracılığıyla katılım avantaj sağlamaktadır.
Türk firmalarının Libya pazarına bakışı; bu ülkenin siyasi nedenlerle uzun yıllardır
uluslararası ilişkilerden soyutlanmış olması ve ağırlıklı olarak müteahhitlik hizmetlerinin
öne çıkması ve ödemelerde yaşanan problemler ve diğer sektörlere ilişkin girişimlerin
azlığı nedeniyle pek ümit vaat edici olmamıştır. Ancak ihracatın artırılması için başlatılan
bilinçli çaba, bu çabanın öncelikle komşu ve Orta Doğu-K.Afrika ülkelerinde yoğunlaşması
ve Libya’nın uluslararası arenaya daha rahat katılımının getirdiği güven ortamı ile bu pazar
Türk firmaların gündemine yeniden girmeye başlamıştır.
Libya’ya ilk kez girecek firma temsilcilerine önerilen en geçerli yol bu ülkeyi ziyaret
etmeleri, fuarlarda ve seminerlerde, resmi toplantılarda ilişki kurmaya çalışmalarıdır.
Deneyimli tüccarlar bulmak çok önemlidir. Talep edilmemiş bir firma ve ürün tanıtım
yazısının gönderilerek hemen cevap beklenmesi Libya için hiç etkili olmayan bir yöntemdir.
Libya pazarına girişin ilk evrelerinde oradan özel bir davet gelmemişse; ticaret heyetlerine
katılmak gibi hem daha az maliyetli hem de firmanın takdimini kolaylaştıracak bir yöntemi
tercih etmek gerekir.
Libya için fuara katılım etkili bir pazarla iletişim aracıdır. Ayrıca bu pazarda sürekli kalmayı
düşünen firmaların kişisel satış ve Arapça/İngilizce katalog, web sitesi gibi yöntemleri
kullanmasında fayda vardır.
Libya’da Türk firmaları için en önemli rakipler Libya ile tarihi ilişkileri güçlü olan İtalya,
Fransa ve düşük maliyetli üretimle öne çıkan Çin firmalarıdır. Libya pazarı fiyata karşı çok
duyarlıdır. İtalya’nın Libya ile ikili ilişkileri çok gelişmiştir ve ikili ortak yatırımları vardır.
Ayrıca Türk ürünleri ile İtalyan ürünleri rekabet ettiğinde kalite ve İtalya’nın AR-GE
teşviklerinin çeşitliliği bu ülke üreticilerine avantaj sağlamaktadır.
Libyalıların Türk firmalarına ve mallarına ilişkin imajı genel olarak olumludur. Marka tescili
konusunda Türk firmalarının sıkıntısı olmaktadır. Ülkenin marka tescil süreci kolay
işlememektedir. Taklit malların piyasada rahatça satılması nedeniyle ucuz ve taklit malların
yarattığı haksız rekabet ile karşılaşılabilir. Ancak Libya pazarında fiyata duyarlılığın yanı
sıra kaliteli mallara olan ilgi de belirleyici olmaktadır.
Libya ile ticarette gümrük vergilerinin yüksekliği, yabancı dil problemi nedeniyle iletişimde
sıkıntı yaşanması, deniz taşımacılığında problem olması ve bankacılık işlemleri; en önde
gelen problemler olarak gözlenmiştir. Ödeme şekli olarak peşin çalışılması önerilmektedir.
Libya’da akreditifli çalışmak zordur. Ödemelerin alınmasında bir diğer yöntem Libya
pazarını çok iyi bilen dış ticaret firmalarının kefaletinde çalışmaktır.
Fuarlar
Libya’da düzenlenmekte olan bazı fuarlara ilişkin bir liste aşağıda sunulmaktadır.
07Sep-10Sep 2004
Libyatel Telecommunications and IT Exhibition
and Conference
14Sep-17Sep2004 LIBYAN ENERGY WEEK International Trade Fair for
Oil and Gas, Energy, Environment, Mining and
Water
05Oct-08Oct2004
TIMS / TransLibya Tripoli International Motorshow /
Libyan International Transport Show
12Oct-15Oct2004
LIHE Libya International Healthcare Exhibition
30Nov-03Dec2004 LIBYA BUILD Tripoli International Construction,
Building, Interior Fittings Fair
11Jan-15Jan2005
U.S. Trade and Industrial Exhibition
May 2005
WORLD FOOD LIBYA / AGRIHORT LIBYA
International Exhibition for Food, Drink, Food and
Drink
Technology,
Agriculture,
Packaging
Technology and Materials, Ingredients
October 2005
LIHE Libya International Healthcare Exhibition
Kaynak: M+A Database (http://www.expodatabase.com)
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Tripoli, Libya
Ulaşım ve İletişim
Ülkenin ulaşım ve iletişim alt yapısına ilişkin bilgiler aşağıda yer almaktadır.
- Karayolu
Libya yaklaşık 25.000 km’lik yoğun bir asfalt yol ağına sahiptir. Pek çok önde gelen şehre,
köylere hatta vahalara araç ile ulaşım mümkün bulunmaktadır. Büyük şehirlerde trafik
yoğunluğu fazladır ve her geçen gün artmaktadır. Hükümet bu sorunun aşılması için çeşitli
projeler geliştirmiş; ancak bu projelerden amaçlanan fayda sağlanamamıştır. Çünkü
hükümet, daha çok yolların arttırılması ve ulaşım altyapısının tüm bölgelere yayılması
konusuna odaklanmaktadır. Ülkenin en önemli yolu Trablus ve Bingazi üzerinden geçen ve
Tunus’tan Mısır sınırına uzanan 1822 km’lik sahil hattıdır.
- Demiryolu
Ülkede, Bingazi ve Barce(Al-Marj) arasındaki hattın terk edildiği 1964 tarihinden bu yana
her hangi bir demiryolu yatırımı yapılmamıştır. Ancak; hükümet, Tunus’tan Mısır’a uzanan
2178 km’lik sahil hattını ve Sirte’den Sebha’ya uzanan 992 km’lik hattı kapsayan yeni bir
ulusal demiryolu programını uygulamaya koymuştur. Bir Çin firması ile anlaşma yapılmış
ve demiryolu hattının hazırlanması ile ilgili çalışmalar başlamıştır. 2003 yılında, pek çok
Avrupalı çelik firması, sahil hattının Tunus’tan Trablus’a uzanan 192 km’lik ilk bölüm için
teklif vermiştir.
- Havayolu
Ülke, askeri hava alanlarına ek olarak; Trablus, Bingazi, Tobruk, Sirte, Marsa el-Brega,
Sebha, Gat, Ghademes ve Kufra gibi şehirlerde de sivil hava alanlarına sahiptir. BM
yaptırımlarının sonucu; 1992 ve 1999 arasında askıya alınan uluslararası uçuşlar, Avrupalı
ve Orta Doğulu pek çok havayolu şirketinin katılımıyla tekrar başlamıştır. Libya Arap
Havayolları (LAA) da uluslararası uçuşlara tekrar başlamıştır. 2001 yılının sonunda, yeni
havayolu şirketleri faaliyete geçmiş ve yurtiçi uçuşlarda LAA ile rekabet etmeye
başlamışlardır. Hükümet 2002 yılında, havacılık alt yapısının güçlendirilmesi için 3,5 milyar
$ lık yatırım yapma kararı almıştır.
- Limanlar
Libya’nın başlıca limanları Trablus, Bingazi, Marsa el-Brega, Misurata, Sidra’dır. Boru
hatları ile petrol yataklarına bağlı olan petrol dağıtım merkezleri ise; Zuetina, Ras Lanuf,
Marsa el-Hariga, Marsa el-Brega, Sidra’da yerleşiktir. İthalattaki sıkıntıların azaltılması için
Trablus limanının kapasitesinin arttırılması yönünde çalışmalar başlatılmıştır. Son
rakamlara göre; 27 gemilik bir ticari filoya sahip olan Libya’nın 11 petrol tankeri, 2 gaz
tankeri, 4 kuru yük gemisi vardır. Ancak; hükümet, yaşlanan filonun yenilenmesi için bir
takım kararlar almıştır.
- Haberleşme
Ülkede haberleşme konusundaki gelişmeler oldukça yavaş bir seyir izlemektedir. 2002
ylına kadar, ülkedeki sabit telefon hattı sayısı sadece 660.000 dir ve dağılım oranı %13 dir.
Devletin sahipliğindeki Genel Posta ve Haberleşme Şirketi, sabit telefon hizmeti sunan tek
kuruluştur. Buna rağmen; anılan şirketin özelleştirilmesi yada sektörün özel sektöre de
açılması yönünde her hangi girişim yoktur.
Mobil haberleşme hizmetleri de benzer şekilde çok fazla gelişmemiştir. 2002 yılında
tahminen 70.000 hat bulunmaktadır ve dağılım oranı % 1 dir. Bu alanda hizmet sunan tek
şirket olan “Al Madar”ın mülkiyeti de devlete aittir ve bu şirketin sunmuş olduğu hizmetler
komşu ülkelerdekine nazaran pahalıdır.
Libya’da medya tamamen devlet kontrolündedir ve 10’dan fazla günlük, haftalık ve aylık
gazete bulunmaktadır. Bunlara, basımı günlük olarak Londra’da gerçekleştirilen ve askeri
güçler ile ilgili haberler içeren uluslararası “Al Arab” gazetesi de dahildir. Ulusal radyo’ya
ek olarak; Trablus ve Bingazi’de de yerel radyo istasyonları vardır. Ancak; ülkede sadece
bir tane televizyon kanalı bulunmaktadır. Yabancı gazete ve dergilere erişim sınırlı olmakla
birlikte ülkede uydu kullanımı yaygındır.
Libya’nın Dış Ticareti
Libya 1960’lardan beri dış ticaret dengesinde hep fazla vermiştir. Ancak bu fazla Dünya
piyasalarında petrol fiyatının iniş çıkışına göre değişmektedir. Hidrokarbonlar –petrol, gaz
ve rafine edilmiş ürünler- toplam ihracatın %95’ini oluşturmaktadır. Hükümet ham petrole
bağımlılığı azaltmak için doğal gaz sektörünü geliştirmeye çalışmaktadır ancak 2005’den
önce bir etkisi olacak gibi görünmemektedir.
Her ne kadar BM ambargosu kaldırıldıktan sonra ithalattaki sıkı kontrol kısmen azalmış da
olsa, Libya’nın ithalatı sıkı denetime tabidir. 2002’nin başında dinarın resmi değişim
değerinde yaşanan %51’lik devalüasyonun olumsuz etkisini gidermek için en önemli ithal
ürünlerinde gümrük vergisi oranları %50 azaltılmıştır.
2002 yılında Libya Hükümeti belirli ithalat tekellerini kaldırmış olup, önceden belli devlet
kuruluşları ve milli şirketler tarafından ithal edilen mallar bundan böyle diğer şirketlerce de
ithal edilebilecektir. Ancak bu ürünlerin çoğunun ithalatı için yabancı firmaların davet
edilmesi gerektiğinden ilgili kurumlara kayıt yaptırılmasında fayda vardır. AB pazara giriş
web
sitesinde
verilen
kurumlar
şunlardır
(http://mkaccdb.eu.int/cgibin/wtddoc/wtdout.pl?COUNTRY=LY&DOC=OVERVIEW):
El-Mamoura Food Company
General Electronic Company
NASCO
National Oil Corporation
General Company for Stationary and Office Equipment Supplies
General Electric Company
Dış ticaret uygulamaları konusunda yetkili birim Ekonomi ve Ticaret Genel Halk
Komitesi’dir. İthalata ilişkin işlemler genellikle 33 ayrı yerde (Shaabiyas denilen idari
yönetim birimleri) bulunan Genel Halk Komiteleri’nin mahalli bürolarında yürütülmektedir.
Ülkeye İsrail menşeli ve İsrail sermayeli firmalar tarafından üretilen malların ithali yasaktır.
Halihazırda, 6 alanda ithalatı tekel altında tutan şirket bulunmaktadır.
•
•
•
•
•
•
Tütün ve tütün ürünleri : General Tobacco Company
Tıbbi malzemeler ve sağlık alanında kullanılacak alkol- National Pharmaceutical and
Medical Supply Corporation (Milli İlaç ve Tıbbi Malzeme Şirketi)
Altın (işlenmemiş) – Central Bank of Libya (Libya Merkez Bankası)
Yakıtlar, gas pistonları ve parçaları- Brega Petroleum Marketing Corporation (Brega
Petrol Pazarlama Şirketi)
Patlayıcılar ve bazı emniyet malzemeleri- General Company for Safety Equipments
(Emniyet Malzemeleri Genel Şirketi)
Veteriner ilaçları- Research Center for Animal Breeding and Health (Hayvan Sağlığı
Araştırma Merkezi)
Libya’da, Hükümet kendi standartlarını belirlemekle beraber, ISO ve CE standartlarını da
tanınmaktadır.
Libya 2001’de Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine başvurmuştur.
Libya’nın Dış Ticareti (Milyon $, fob-cif)
1999
2000
2001
2002
2003
Toplam İhracat (fob) 8,974.1 14,288.0 12,023.1 11,603.8 14.344.1
Petrol İhracatı
8,232.0 13,254.8 11,027.6 10,613.7 13,361.3
Toplam ithalat (cif)
4,775.2 4,248.8 4,484.6 6,250.0 6,662.8
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2004
2003
İhracat (fob) 14,3 Milyar ABD $
İthalat (fob)
6,2 Milyar ABD $
Denge
8,1 Milyar ABD $
Hacim
20,5 Milyar ABD $
İhracatındaki Başlıca Ülkeler (2002)
Toplamın %
İtalya
42.5
Almanya
13.5
İspanya
13.5
Türkiye
8.0
İthalatındaki Başlıca Ülkeler (2002)
Toplamın
%
İtalya
26,1
Almanya
9,8
Güney Kore
6,7
İngiltere
7,1
Libya’nın ihracat ve ithalattaki ana partnerleri 1990’ların başından beri çok az değişmiştir.
İhracatındaki ilk dört ülke (İtalya, Almanya, İspanya ve Türkiye) toplamın %78’ini
oluşturmaktadır. İthalatta yine İtalya ilk sırada gelirken, Almanya, Güney Kore ve
İngiltere’yi Fransa ve Tunus izlemektedir. Tunus’un payı %6-9 civarındadır.
Libya’nın Başlıca Ürün Grupları İtibariyle İhracatı (2002, fob, ‘000 $)
Değer
GTİP
Ürün
27
MINERAL YAKITLAR,MINERAL
YAGLAR VE MUSTAHZARLARI,
MUMLAR
ORGANIK KIMYASAL
MUSTAHZARLAR
DEMIR VE CELIK
GÜBRELER
29
72
31
39
PLASTIK VE PLASTİKTEN
MAMUL EŞYA
28
INORGANIK KIMYASAL
MUSTAHZARLAR,ORGANIK,INOR
GANIK BILESIKLER
41
HAM POSTLAR,DERILER
(KURKLER HARIC) VE
KOSELELER
03
BALIKLAR,KABUKLU
HAYVANLAR,
YUMUSAKCALAR,DIGER
OMURGASIZLAR
84
NUKLEER REAKTORLER,
KAZAN; MAKINA VE CIHAZLAR,
ALETLER, PARCALARI
26
METAL CEVHERLERI,CURUF VE
KUL
Kaynak: ITC Trade Map
Dünya
ihracatındaki
payı (%)
Dünya
İhracatındaki
Sırası
10,123,892
19982002
arasında
dünya
ihracatındaki
yıllıkbüyüme
oranı (%)
16
1.7
19
137,111
6
0.1
52
128,256
67,164
1
1
0.1
0.5
64
33
23,349
4
0.0
87
20,193
3
0.1
76
9,170
6
0.0
88
8,696
3
0.0
111
6,533
2
0.0
119
5,068
3
0.0
88
Libya’nın Başlıca Ürün Grupları İtibariyle İthalatı (2002, fob, ‘000 $)
GTİP
Ürün
8703
BINEK OTOMOBILI, STEYSIN
VAGONLAR, YARIS
ARABALARI
PETROL YAGLARI VE
BITUMENLI MINERALLERDEN
ELDE EDILEN YAGLAR
BUGDAY UNU/MAHLUT UNU
ESYA TASIMAYA MAHSUS
MOTORLU TASITLAR
TEDAVIDE/KORUNMADA
KULLANILMAK UZERE
HAZIRLANAN ILACLAR
(DOZLANDIRILMIS)
DOMATESLER (SIRKE/ASETIK
ASITTEN BASKA USULLERLE
HAZIRLANMIS)
KARA TASITLARI ICIN AKSAM,
PARCALARI
DEMIR-CELIKTEN INSAAT VE
AKSAMI
TURBOJETLER, TURBOPROPELLER, DIGER GAZ
TURBINLERI
SIVILAR ICIN POMPALAR, SIVI
ELEVATORLERI
DEMIR-CELIKTEN DIGER TUP
VE BORULAR-KAYNAKLI VB.CAPI>406, 4MM
AGIR IS MAKINA VE
CIHAZLARININ AKSAMI,
PARCALARI
KIYMETLI METALLER VE
KAPLAMALARINDAN
MUCEVHERCI ESYASI
SUT VE KREMA (KONSANTRE
EDILMIS, TATLANDIRICI
MADDE ICERENLER)
MUSLUKCU, BORUCU ESYASIBASINC DUSURUCU,
TERMOSTATIK VALF DAHIL
BUGDAY VE MAHLUT
OZEL AMACLI MOTORLU
TASITLAR
DEMIR CEVHERLERI VE
KONSANTRELERI
KAMIS/PANCAR SEKERI VE
KIMYACA SAF SAKKAROZ
(KATI HALDE)
2710
1101
8704
3004
2002
8708
7308
8411
8413
7305
8431
7113
0402
8481
1001
8705
2601
1701
9403
Değer
DIGER MOBILYALAR VB.
AKSAM, PARCALARI
Kaynak: ITC Trade Map
Dünya
İthalatındaki
Payı (%)
Dünya
İthalatındaki
Sırası
432,477
0
51
19982002,arasında
Dünya ihracatının
yıllık büyüme hızı
(%)
5
295,957
0
68
14
212,154
177,101
14
0
1
42
-6
3
108,235
0
74
18
93,610
5
5
-1
87,999
0
61
4
79,534
0
33
2
77,111
0
43
6
67,816
0
48
2
64,870
1
15
4
57,634
0
55
2
55,191
0
29
3
53,082
0
33
1
48,165
0
62
3
47,929
46,601
0
1
52
24
-2
0
45,692
0
32
1
44,270
0
48
-1
42,415
0
50
3
Ticaretin devlet eliyle yürütüldüğü Libya’da, ithalata konu mallar piyasadaki talebe göre
değil, Hükümetin politik ve ekonomik önceliklerine göre belirlenmektedir. Dünya Ticaret
Örgütü üyesi olmayan Libya’da, son dönemde kambiyo rejiminde belli oranda serbestlik
sağlanmıştır. Ülkedeki tek serbest bölge 1999 yılında Misuratah’taki liman ve Misuratah
demir-çelik fabrikalarının yanında kurulmuştur.
Libya’da Yatırım Teşvikleri
Yabancı sermayeyi teşvikte petrol sektörü ve diğer sektörler için iki ayrı düzenleme
mevcuttur. Libya’nın genel yabancı sermayeyi teşvik yasası 1997 yılında düzenlenmiştir.
Bu yasaya ve uygulamasına ilişkin düzenlemeye http://www.investinlibya.com/en_law5.htm
adresinden ulaşmak mümkündür. Bu konuda yetkili kurum Yabancı Yatırım Kurulu’dur.
Libya’ya yönelik projesi olanlar ya doğrudan bu Kurula veya ülkelerindeki Libya Halk
Büroları’na başvurabilirler.
Yasanın kapsadığı alanlar; sanayi, sağlık, turizm, hizmetler ve tarım yatırımlarıdır. Ayrıca
Genel Halk Komitesi’nin Sekreterden gelecek öneri ile yeni alanlar belirleme yetkisi vardır.
Bu yasanın alanına giren projelere sağlanan imkanlar şunlardır:
Projenin uygulanması için gereken makine ve aletler, her türlü gümrük vergisi ve harçtan
muaftır.
Projeye konu materyal, yedek parça ve hammaddeler beş yıllık bir süre için her türlü
gümrük vergisi, diğer vergi ve harçlardan muaftır.
Projede üretilen ürünler ihracatta her türlü vergi ve harçlardan bağımsızdır.
Ticari belge ve faturalarda istenen damga vergisinden muafiyet
Beş yıllık bir süre için gelir vergisinden muafiyet.
Karlar ülke dışına çıkartılabilir.
Projenin inşası ve işleyişi için gereken gayrı menkulü satın alma ve/veya kiralama hakkı.
Yatırılan sermayenin; proje süresi bitiminde, tasfiye sonrasında, satış sonrasında veya
lisansın verilmesinden itibaren beş yıl geçtikten sonra ülke dışına çıkarılabilmesi
Yatırımcı ülkeye getirdiği sermayeyi altı ay içinde kendisine gerekli lisansın verilmemesi
veya koşulların yetersizliği (su veya elektrik sıkıntısı gibi) nedeniyle kullanamamışsa bunu
yeniden ülke dışına çıkartabilir.
Yatırım gereği Libya’da bir şirket kurulması gerektiğinde bu şirket Ekonomi ve Ticaret
Bakanlığı’na veya ticaret odasına kayıt zorunluluğundan muaftır.
Yatırımcı projenin kuruluşu ve işleyişi için Libya’da bulamadığı işgücü için yabancı işçileri
getirebilir.
Misuratah Serbest Bölgesi
1999 tarihli yasa ile Serbest Bölgeler Genel İdaresi ve ülkenin tek serbest bölgesi olan
Misuratah Serbest Bölgesi kurulmuştur. Serbest bölgede firmalara sağlanan başlıca
imkanlar şunlardır:
Transit, ihracatı yapılacak yerel ürünlerin, serbest bölgede üretilen ürünlerin ve ihracat
amacıyla ithal edilmiş ürünlerin depolanması;
Eşyaların boşaltılması, temizlenmesi, yerel ürünleri de içine alabilecek yeni bileşimler
yapılması, yeniden paketleme ve pazarın talebine göre ürünün durumunda yapılacak
benzer operasyonlar
Demontaj, montaj, tamamlayıcı veya yeniden üretim faaliyetleri
Serbest Bölgedeki yatırımcıların ihtiyaç duyabileceği finansal hizmetler, bankacılık,
sigortacılık ve diğer hizmetler
Serbest Bölgede sağlanan teşvik ve avantajlar şunlardır:
Yatırım sermayesi ve kazançların serbestçe dışarı çıkarılması
Sermayenin ve malların Serbest Bölge ile yabancı ülkeler arasında dolaşımı denetime ve
gümrük vergisine tabi değildir.
5 yıllığına sağlanan gelir vergisi muafiyeti üç yıl daha uzatılabilir.
Bölgedeki faaliyetlerden elde edilen kazançlar yeniden yatırıma dönüştürülürse aynı
muafiyetten yararlanır.
Muafiyet dönemindeki zararlar gelecek yıllara aktarılabilir.
Serbest bölgedeki projeler millileştirmeye karşı yasal koruma altındadır. Ayrıca buradaki
tesisler başka yere götürülebilir.
Projelerin bir kısmı veya tamamının mülkiyeti başka bir yatırımcıya devredilebilir.
Proje süreleri yatırımcının ihtiyacına göre belirlenmektedir.
Projelerde gereken makina, ekipman ve hammadde ihracat ve ithalat vergisi veya ilave
ücretlerden muaftır.
Serbest Bölgeden ithal veya ihraç edilen ürünlerin depolanmasında zaman kısıtlaması
yoktur.
Serbest Bölgedeki projelerin ticaret odalarına kaydı veya ihracatçı/ithalatçı kaydı
yaptırması gerekmemektedir.
Projelerin yürütülmesi için gerekli niteliklere sahip yabancı işçi çalıştırılabilir.
Bu konudaki yasanın tamamına
adresinden ulaşmak mümkündür.
http://www.investinlibya.com/en_misrata.htm
web
İthalatta Gerekli Belgeler
- Ticari Fatura
Mala veya yüklemeye ilişki tüm detayları, satış şeklini, CIF yada CFR olarak ihracatçı
tarafından düzenlenen ticari fatura, önce mahalli ticaret odası tarafından daha sonra
konsolosluk tarafından tasdik edilmelidir.
- Menşe Şehadetnamesi
Mahalli ticaret odası tarafından verilecek belge daha sonra onay için konsolosluğa
sunulmalıdır. Eğer ürünler her hangi bir yabancı girdi taşıyorsa; ülke menşei ve yabancı
girdi kullanım oranı gösterilmelidir. Menşe şehadetnamesi, aynı zamanda malın
gönderildiği alıcıyı (Libya firması vb.) ya da deniz veya hava taşımacılığında kullanılacak
araç hakkında bilgiler içermelidir. Taşıma araçlarının ise hiç bir şekilde İsrail limanlarına
uğramaması gerekmektedir.
- Konşimento
Bütün deniz yolu taşımalarında konşimento istenmektedir. Alıcının adı, adresi gibi bilgiler
açıkça belirtilmelidir. Konşimentoda ayrıca; varış limanı, yükleme listesi, belge sayısı,
malların yüklendiğine ilişkin taşıyıcı tarafından verilmiş olan onay belgesi ve tarihi de
gösterilmelidir. Miktar, ağırlık ve değer gibi bilgiler de ticari faturadakiler ile aynı olmalıdır.
İthalatçı istenecek konşimentonun sayısını bildirmelidir. Ancak havayolu ile yapılan
taşımalarda, iki nüsha olarak düzenlenmesi gerekmektedir.
-Koli Listesi
Giriş limanındaki işlemlerin hızlandırılması bakımından koli listesi hazırlanması tavsiye
edilmektedir. Liste, her kolinin ve içeriğinin belirlenmesine imkan tanıması bakımından
yüklemeye ilişkin gerekli bilgileri de içermelidir.
Türkiye-Libya Ticari İlişkileri
a. Anlaşma ve Protokoller
ANLAŞMA ADI
İktisadi İşbirliği ve Ticaret Anlaşması
Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması
İmza Tarihi
05.01.1975
05.01.1975
R.G.Tarihi
26.09.1975
13.05.1975
R.G.Sayısı
15368
15235
Ticaret Anlaşması
İkili Hava Ulaştırması Anlaşması
İşgücü Anlaşması
Denizcilik ve Deniz Nakliyatı Alanlarında İşbirliği
Anlaşması
Sosyal Güvenlik Anlaşması
Deniz Nakliyatı Ortak Şirketi Kurulması Hakkında
Anlaşma
Ticari ve Mali İşbirliği Anlaşması
Ortak Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri
Şirketi’ne İlişkin Anlaşma
Ortak İnşaat ve İşletme Şirketi’ne İlişkin Anlaşma
06.10.1996
11.08.1975
05.01.1975
30.05.1975
28.08.1997
14.08.1979
13.05.1975
23094
16727
20.03.1976
17.05.1977
25.07.1979
16707
02.05.1978
30.12.1978
13.05.1978
30.01.1979
16286
16535
30.12..1978
30.01.1979
16535
Ortak Tarım ve Hayvancılık Şirketi’ne İlişkin
Anlaşma
İktisadi,Sınai ve Zirai İşbirliği Protokolü
Ticari İşbirliği Protokolü
30.12.1978
30.01.1979
16535
27.06.1981
27.06.1981
25.09.1981
25.09.1981
17469
17469
13 Eylül 1984 Tarihli Sosyal Güvenlik
Sözleşmesinin Uygulanmasına Dair Anlaşma
XVIII. Dönem KEK Toplantısı Protokolü
09.08.1985
22.09.1985
22.12.1994
26.12.1996
22859
Olağanüstü KEK Toplantısı Protokolü
06.10.1996
26.12.1996
22859
Devlet Bakanı ve Türkiye-Libya Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) Eşbaşkanı Sayın
Kürşad Tüzmen, bir işadamları heyeti ile birlikte 25-27 Haziran 2004 tarihleri arasında
Libya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Devlet Bakanı Sayın Kürşad Tüzmen’in
ziyaretine iştirak eden çeşitli sektörlerden 100’ün üzerindeki Türk işadamı, bu ziyaret
vesilesiyle Libyalı muhatapları ile görüşme fırsatı bulmuşlardır.
Libya’da gerçekleştirilen görüşmeler sonrasında bir Mutabakat Zaptı imzalanmıştır. Bu
çerçevede;
İki ülke arasında ekonomik ve ticari alanlardaki işbirliğini gözden geçirmek ve gerektiğinde
acil önlemler almak üzere KEK Eşbaşkanlarının dört ayda bir düzenli olarak bir araya
gelecekleri bir İstişare Mekanizması oluşturulması,
1996 yılından bu yana gerçekleştirilemeyen Türkiye-Libya KEK 19. Dönem Toplantısı
Ağustos 2004 ayı içerisinde gerçekleştirilmesi,
Karşılıklı borçlar dahil iki ülke arasındaki sorunların çözüme kavuşturulması için bir
uzmanlar komitesinin oluşturulması,
Ekonomik ve ticari ilişkilerimizin yasal altyapısının tamamlanması; bu çerçevede, Çifte
Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması ile Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Anlaşmasının sonuçlandırılması,
Libya’nın dışa açılım sürecinde gerekli desteğin Türkiye tarafından sağlanması ve
Barselona süreci çerçevesinde, Serbest Ticaret Anlaşması görüşmelerinin başlatılması,
Türk-Libya İş Konseyinin süratle kurulması,
2005 yılı Ocak ayında Bingazi’de Türk İhraç ürünleri Fuarının yapılması,
Nafta başta olmak üzere, bazı petrol ürünlerinin Türkiye’ye doğrudan
arama ve üretimi konusunda mevcut çalışmaların geliştirilmesi,
ithali ve petrol
Libya karayolu ve demiryolları yapım programında Türk firmalarının yeralması ve
demiryolu ekipmanlarının Türkiye’den sağlanması kararlaştırılmış ve ulaştırma ortak
yatırımlar, gemi inşası, turizm, müteahhitlik ve müşavirlik konularında işbirliğinin
yoğunlaştırılması hususunda mutabık kalınmıştır.
Sözkonusu ziyaret çerçevesinde taraflarca mutabık kalınan çalışma programının hayata
geçirilmesiyle, iki ülke ilişkilerinde yeni bir dönemin başlayacağı değerlendirilmektedir.
b. Dış Ticaret
Yıllar İtibariyle Türkiye-Libya Dış Ticareti (1.000 Dolar)
YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE
HACİM
1990
220.541
487.090 -266.549
707.631
1991
237.476
281.431 - 43.955
518.907
1992
246.597
445.496 -198.899
692.093
1993
246.269
131.021 115.248
377.290
1994
179.427
319.576 -140.149
499.003
1995
238.315
385.220 -146.905
623.535
1996
243.636
476.304 -232.668
719.940
1997
186.614
532.998 -346.384
719.612
1998
95.195
342.863 -247.668
438.058
1999
139.621
502.060 -362.439
641.681
2000
95.547
786.160 -690.613
881.707
2001
67.473
847.847 -780.374
915.320
2002
157.573
754.042 -596.470
911.615
2003
254.733 1.071.288 -816.555 1.326.021
2003/03
48.376
354.901 -306.525
403.277
2004/03
51.161
401.957 -350.796
453.118
Kaynak: DTM
1996 yılından bu yana Libya’ya ihracatımızda önemli miktarlarda düşüş yaşanırken,
Libya’nın ülkemize ihracatı artarak 2001 yılında 848 Milyon ABD Doları düzeyine
ulaşmıştır. Bununla birlikte, 2003 yılında ülkemizden Libya’ya yönelik gerçekleştirilen 254
milyon ABD Doları tutarındaki ihracat, 2004 yılında daha da yüksek bir miktara ulaşılacağı
konusundaki beklentiyi güçlendirmektedir.
Türkiye’nin Libya’ya İhracatında İlk 20 ürün grubu, 2003, Değer, toplam, ABD
GTİP
1101
6204
ÜRÜN İSMİ
BUGDAY UNU/MAHLUT UNU
KADIN/KIZ COCUK ICIN TAKIM, TAKIM ELBISE,
CEKET VS.
6203 ERKEK/ERKEK COCUK ICIN TAKIM, TAKIM
ELBISE, CEKET VS.
7113 KIYMETLI METALLER VE KAPLAMALARINDAN
MUCEVHERCI ESYASI
6205 ERKEK/ERKEK COCUK ICIN GOMLEK
6206 KADIN/KIZ COCUK ICIN GOMLEK, BLUZ, VS.
7308 DEMIR-CELIKTEN INSAAT VE AKSAMI
1516 HAYVANSAL VE BITKISEL KATI VE SIVI YAGLAR
VB. FRAKSIYONLARI
7214 DEMIR-CELIK CUBUKLAR (SICAK HADDELI,
DOGULMUS, BURULMUS, CEKILMIS)
2523 CIMENTO
8418 BUZDOLAPLARI, DONDURUCULAR,
SOGUTUCULAR, ISI POMPALARI
6109 TISORTLER, FANILALAR, DIGER IC GIYIM ESYASI
(ORUME)
6110 KAZAKLAR, SUVETERLER, HIRKALAR, YELEKLER
VB.ESYA (ORME)
1515 DIGER BITKISEL SABIT KATI VE SIVI YAGLAR
(KIMYASAL OLARAK DEGISTIRILMEMIS)
6402 DIS TABANI, YUZU KAUCUK VE PLASTIK DIGER
AYAKKABI
8701 TRAKTORLER
6404 YUZU DOKUMA MADDELERINDEN, TABANI
KAUCUK, PLASTIK VB AYAKKABI
9403 DIGER MOBILYALAR VB. AKSAM, PARCALARI
6211 SPOR, KAYAK VE YUZME KIYAFETLERI VB GIYIM
ESYASI
5801 KADIFE, PELUS VE HALKALI (TIRTIL MENSUCAT)
Kaynak: DTM
2001
0
3200633
2002
4428615
10220744
2003
31240972
24621918
5500362
19373289
23411266
2169340
7366381
19680995
2801976
1094248
461992
0
5691008
3560334
2187444
3312918
14365379
11929955
8228746
6606621
1695725
1663189
5301974
208786
2445934
1355627
3971196
3892100
3813689
1814965
3302961
3584486
1007024
2758723
3130172
0
1361594
2872437
391631
1159788
2709623
0
2075699
42000
4314281
2588947
2540334
226398
100486
1530999
646008
2535641
2440564
1708693
2575113
2256461
Türkiye’nin Libya’dan İthalatı-2003, ABD Doları
GTİP
2710
ÜRÜN İSMİ
PETROL YAGLARI VE BITUMENLI MINERALLERDEN ELDE
EDILEN YAGLAR
3901 ETILEN POLIMERLERI (ILK SEKILLERDE)
2814 SAF AMONYAK/AMONYAGIN SULU COZELTILERI
3102 AZOTLU MINERAL/KIMYASAL GUBRELER
2905 ASIKLIK ALKOLLER VB. HALOJENLENMIS, SULFOLAN,
NITROLANMIS/NITROZALANMIS TUREVLERI
7108 ALTIN (HAM, YARI ISLENMIS, PUDRA HALINDE)
5101 YUN VE YAPAGI (KARDE EDILMEMIS/TARANMAMIS)
4102 KOYUN VE KUZULARIN HAM DERILERI
7203 AGIRLIKRA 0%99,94 U DEMIR OLAN (PARCA, PELLET, VB.
MUSTAHSALLAR
3904 VINIL KLORUR/HALOJENLI DIGER OLEFIN POLIMERLERI (ILK
SEKILDE)
Kaynak: DTM
2001
0
0
2003
7473291
0
1674516
3001203
4056126
0
640928
16373014
3797113
5352915
5096922
4089805
2995522
0
255586
670119
0
0
1392806
936366
3309387
2400653
2188694
1908033
729029
0
0
693629
2002
c. Bankacılık Düzenlemeleri
Türkiye ile Libya Arap Sosyalist Halk Cemahiriyesi arasında 29 Nisan 1985 tarihinde
imzalanan Protokol ve 24 Eylül 1985 tarihinde imzalanan Mutabakat Zaptı uyarınca, iki
ülke arasındaki ekonomik ilişkileri geliştirmek ve ödemelerde kolaylık sağlamak amacıyla
T.C. Merkez Bankası ile Libya Merkez Bankası ve Libya Arap Dış Bankası arasında 24
Eylül 1985 tarihinde bir Bankacılık Düzenlemesi imzalanmış ve anılan Düzenleme
çerçevesinde T.C. Merkez Bankası nezdinde Libya Arap Dış Bankası adına açılan Libya
özel hesabı kanalıyla aşağıdaki işlemlere ilişkin ödemeler yapılmıştır.
İki ülke arasındaki ticari işlemler,
Libya’daki Türk müteahhitleri tarafından ifa edilen inşaat hizmet bedelleri,
Grup transferlerine tabi olarak işçi ücretlerinin transfer edilebilir kısmı,
İki ülke arasındaki ticari ve/veya resmi işlemlere ilişkin diğer hizmet bedelleri,
Ancak, Türk lirasının konvertibl hale getirilmesi için Uluslararası Para Fonu (IMF) Ana
Sözleşmesi VIII. Maddesinde yeralan hükümlere uyum sağlanması açısından anılan
düzenlemenin sona erdirilmesi gerekmiş ve 10 Ocak 1990 tarihinde Ankara’da imzalanan
Hükümetlerarası Mutabakat Zaptında Özel Hesabın 1990 yılı içerisinde bitirileceği
belirtilmiştir. Bu doğrultuda, Libya tarafı ile mutabakat sağlanmış ve 31 Temmuz 1990
tarihinde imzalanan 16. Dönem Libya – Türkiye Karma Ekonomik Komisyonu
Protokolünün 2. Maddesi uyarınca Düzenleme 24 Eylül 1990 tarihinde sona erdirilmiştir.
d. Ortak Şirketler
Türkiye ile Libya arasında kurulmuş 3 Ortak Şirket bulunmaktadır. Bunlar;
Türkiye-Libya Ortak Tarım ve Hayvancılık Şirketi (TLALCO)
Türkiye-Libya Deniz Nakliyatı Ortak Şirketi (TÜRLİB)
Libya-Türk Mühendislik ve Müşavirlik Şirketi
Bunlardan ilk ikisinin merkezi Türkiye’de üçüncü şirketin merkezi ise Libya’da
bulunmaktadır. Kuruluş amaçları iki ülke arasındaki işbirliği ve ticaret hacmini geliştirmek
olan bu şirketlerin piyasada yeterli iş bulamamaları nedeniyle finasman durumları
bozulmuş ve taraflardan vergi muafiyeti ve iş olanağı yaratılması konusunda ayrıcalıklar ve
imtiyazlar talep eder duruma gelmişlerdir.
e. Enerji Konusundaki ilişkiler
- Ham Petrol Alımı
TÜPRAŞ ile Libya arasında Ham Petrol alanındaki ilişkiler 1975 yılından bu yana devam
etmektedir. 2003 yılı için yaklaşık 4,5 Milyon Ton ham petrol alımı için Alım Anlaşması
24.12.2002 tarihinde imzalanmıştır. TÜPRAŞ’ın yıllar itibarıyla Libya’dan ithal ettiği ham
petrol miktar ve değerleri aşağıda yeralmaktadır:
- LNG Alımı
BOTAŞ tarafından Libya’dan Türkiye’ye Sıvılaştırılmış Doğal Gaz (LNG) ithali ile ilgili
olarak yapılan çalışmalar sonucunda Libya LNG’sinin kompozisyonu, ısıl değeri ve
yoğunluğu açısından ülkemiz sistemine uygun olmadığı görülmüştür. 2 Mayıs 2001
tarihinde yürürlüğe giren 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası kapsamında BOTAŞ yeni gaz
alım anlaşması yapamayacaktır. Ancak Libya firmaları Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu’ndan alacakları lisansla serbest piyasa koşulları altında 4646 sayılı Doğal Gaz
Piyasası Kanunu’nda belirtilen piyasa faaliyetlerinde yer alabilecektir.
-Petrol Arama ve Çıkarma
Dünyanın önde gelen petrol üreticisi ülkelerinden biri olan Libya’da, TPAO’nun petrol
aramacılığına yönelik faaliyetleri Ghadames Baseni’nde NC 188 ve Sirte Baseninde NC
189 bloklarında sürdürülmektedir. Ülkede petrol faaliyetleri Petrol Bakanlığı’na bağlı
National Oil Corporation (NOC) tarafından yürütülmekte ve kontrol edilmektedir.
TPAO ile NOC arasında 16 Mart 1995 tarihinde imzalanan Mutabakat Zaptı sonucunda,
TPAO tarafından seçilen Blok MM (NC 188) ve Blok-24 (NC 189) ile ilgili Arama ve Üretim
Paylaşım Anlaşması 24 Temmuz 1997 tarihinde tamamlanarak parafe edilmiş ve Anlaşma
5 Ekim 1999 tarihinde Libya adına NOC ve TPAO adına bağlı ortaklığı olan TPOC (Turkish
Petroleum Overseas Company) tarafından imzalanmıştır. İmzalanan anlaşma Libya Arap
Sosyalist Halk Cemahiriyesi Genel Halk Komitesi tarafından 22 Şubat 2000 tarihinde
onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Libya’da kredi kartları ve çekler her yerde kabul edilmemektedir. Libya’ya yapılacak
ziyarette bu ziyaretin masraflarını karşılayacak miktarda ABD Doları ile gidilmesi tavsiye
edilmektedir.
Libya muhafazakar bir İslam ülkesidir. Kabul görmek için yerel yasalara ve geleneklere
saygılı olunmasında yarar vardır. Kamuya açık yerlerde alkol alımı yasaktır.
Libya halkı genel olarak dostluğu ve arkadaş canlılığı ile bilinmektedir. İş ilişkileri için
tanışılan kişilerle daha sonra da ilişkiyi sürdürmek önerilmektedir. Burada mektup yerine
faks mesajı göndermek daha etkilidir. Ancak Libyalıların bir mesaja cevap vermesi ancak
ihtiyaç duymaları sonrasında olabilir. Bir yazışmaya cevap gelmemesini kabalık olarak
algılamak yerine o anda söylenecek bir şeyin olmaması olarak yorumlamak daha doğru
olacaktır. Libya ile telefon ve faks bağlantısı kurmak sıkıntılıdır.
- Ulaşım
Ülkeye (Trablus Uluslararası Havaalanı’na) Türk Hava Yolları (THY) tarafından hali
hazırda haftada üç kez (Pazartesi-Çarşamba-Cumartesi) tarifeli uçak seferi yapılmaktadır.
Libya Arap Havayolları tarafından ise, haftada iki sefer düzenlenmektedir.
Havaalanından şehre ulaşmak için taksi ve otobüs kullanılması mümkündür. Siyah-beyaz
renkteki taksilerin yaklaşık maliyeti 20 LD dır.
Libya Arap Havayolları (LAA)’nın yurtiçi uçuşlarda kullanmakta olduğu uçak filosu
uluslararası standartlara uygun olmakla birlikte uçuş kalitesi istenilen seviyede değildir.
Yurtiçi uçuşlarda LAA’ya ek olarak; BURAQ AIR isimli havayolu şirketinin de kullanılması
mümkündür. Yakın zaman önce kurulan Air Afrique ise yurtiçi uçuş için bir takım planlara
sahip olmakla birlikte genelde komşu ülkelere sefer düzenlemektedir.
Akdeniz sahili boyunca uzanan karayolları pek çok büyük şehri birbirine bağlamaktadır.
Trablus, Bingazi arası ise karayolu ile yaklaşık olarak 12 saat sürmektedir.
Konaklama
Ülkeye yapılacak ziyaretlerde konaklama için otellerin kullanılması mümkündür. Pek çok
otel olmakla birlikte bazılarının isimleri aşağıda yer almaktadır.
Corinthia Hotel
Souk Al-Thulatha
Tripoli-Libya
Telephone: (00 218) (21) 3351990 Fax: 333 1992
Al Kabir Hotel
PO Box 275 Tripoli -Lİbya
Telephone: (00 218)(21) 4445940-59
Al-Mehari Hotel
Tripoli - Libya
Telephone: (00 218 ) (21) 4449075/79 Fax: 444 9052
Bab el Bahr
Corniche Road Tripoli - Libya
Telephone: (00 218) (21) 608001/9
Al Tibesti
Benghazi
Telephone: (00 218)(61) 9098030-33
Fax: (00 218) (61) 9097160
Corinthia Bab Africa (Deluxe Five Star by CHI)
Souk Al Thulatha
Al Gadim
Tripoli-Libya
Telephone: (+218) (21) 335 1990
Fax: (+218) (21) 335 1992
Email: [email protected]
www.booktripoli.com
Çalışma Saatleri ve Resmi Tatiller
Yapılmakta olan işin türüne göre değişiklik göstermekle birlikte çalışma saatleri, Cumartesi
– Perşembe günleri arasında genel olarak 08:00 – 14:00 dür. Resmi tatil günü Cuma’dır ve
bankalar, kamu kuruluşları ile pek çok firma bu günde çalışmamaktadır. Özel sektör, yaz
aylarında 07:00-14:00 ve 16:00-18:30 saatleri arasında; kış günlerinde ise 08:00-13:00 ve
16:00-18:30 saatleri arasında çalışmaktadır. Alış veriş saatleri 09:00-14:00 ve 14:3020:30’dur.
Dini bayramlar Hicri takvime göre kutlanmaktadır.
2 Mart
11 Haziran
1 Eylül
Halk eğemenliğinin ilanı
Yabancı askeri güçlerin yurdu terk etmesi
1969 devriminin yıldönümü
Pasaport ve Vize İşlemleri
Libya, Türk vatandaşlarından vize talep etmektedir. Vize her hangi bir ülkedeki Libya
büyükelçiliği veya konsolosluğundan temin edilebilir. Ülkeye iş seyehati için gidecek olan
ziyaretçilerin bir Libya firması yada ulusal kurumu tarafından davet edilmesi zorunludur.
Daveti yapan Libyalı muhatap, ziyaret nedeni dahil olmak üzere ziyaretçi ile ilgili tüm
detayları Göçmenlik Bürosuna yaptığı başvuruda bildirir. Başvurunun tamamlanmasını
müteakip, davet yazısı ile birlikte vize için ilgili büyükelçilik yada konsolosluğa
başvurulabilir.
Türkiye'deki Libya Elçilikleri
LİBYA ARAP HALK SOSYALİST CEMAHİRİYESİ HALK BÜROSU
CİNNAH CAD. NO:60
ÇANKAYA/ANKARA
Tel: (312) 4381110-14
Faks: (312) 4403862
LİBYA İSTANBUL BAŞKONSOLOSLUĞU
MİRALAY ŞEFİK BEY SOK. NO: 13
GÜMÜŞSUYU/İSTANBUL
Tel: (212) 2518100
Faks: (212) 2525515
Haberleşme
Türkiye ve Libya arasındaki telefon haberleşmesi, INTELSAT üzerinden kurulu bulunan 8
adet çift yönlü direkt telefon devresi ile gerçekleştirilmektedir. Sözkonusu kanalların 30’a
çıkarılması konusunda 7 Ocak 2002 tarihinde Libya Telekomünikasyon İdaresi nezdinde
girişimde bulunulmuş, ancak bir cevap alınamamıştır.
Ülkenin uluslararası telefon kodu 218 dir. Başlıca şehirlerin yerel telefon kodları ise
aşağıda yer almaktadır.
Trablus 21
Bingazi 61
Benina 63
Derna 81
Misurata 51
Sabratha 24
Trablus(uluslararası havaalanı) 22
Zawia 23
Zuara 25
Yerel Saat ve Ölçü Birimi
Ülkede yaz saati uygulaması vardır ve saat ayarı, Ekim-Mart (kış) döneminde Greenwich
saatinden 2 saat, Nisan-Eylül (yaz) döneminde ise Greenwich saatinden 1 saat ileridir.
Libya’da ölçü birimi olarak metrik sistem kullanılmaktadır.
DEĞERLENDİRME
Libya’yı Düşünen İhracatçılar İçin Pazar Potansiyeli
Nüfus artış hızının yüksekliği de düşünüldüğünde altyapının geliştirilmesine duyulan ihtiyaç
çok büyüktür. Elektrik aktarımı, haberleşme, taşıma, okullar, hastaneler bu gruptadır.
Hidrokarbonlar sektörü düşünüldüğünde ülkenin yatırımlarının en büyük kısmını çeken bu
sektörü destekleyen ürün ve hizmetlere olan talep daima yüksektir. İkinci olarak su sorunu
uzun dönemde sadece Libya’nın değil, tüm Kuzey Afrika ve Arap ülkelerinin karşısındadır.
Libya’nın 1984’den beri 25-30 milyar dolar arasında yatırım yaptığı GMR projesinde
yaratılan tesislerin yedek parçaları, işleyişi ve bakımı yabancı firmalar için önemli fırsatlar
yaratmaktadır. Yine tarımda (agribusiness) çiftlik yiyecek ve ürünlerinin üretimi, işletmesi,
depolanması, taşınması ve dağıtımı orta vadede önemli fırsatlar doğuracaktır. Libya
mevcut durumda gıda ihtiyacının % 80’ini ithal etmektedir. Nitekim Türkiye’nin Libya’ya
olan ihracatında hububat ve mamulleri 32,9 milyon dolarla ikinci sıradadır.
İkincil sektörlerde Libya’nın imalat sanayiinin küçüklüğü tüm mamul ve yarı mamul
ürünlerin ithal edilmesini zorunlu kılmaktadır. Libya’nın genç, hızlı büyüyen ve eğitimli
nüfusunun buzdolabından arabaya, giyimden bilgisayarlara kadar her şeye ihtiyacı vardır.
Libya, Roma İmparatorluğu döneminden kalan en güzel arkeolojik kalıntılara sahip
yerlerdendir. Turizm altyapısı alanında her türlü yatırıma açıktır.

gana ülke profili

Transkript

Benzer belgeler

ortadoguda yenı duzen - Hasan Tahsin Fendoğlu Yeni Anayasa ve

PDF indir - BueSo.de

SEKTÖR 24/02/201 Akçansa piyasa ka Cnbc-e k Çimsa

batı istihbaratı ve sosyal medya - USAM

Vanlıların acılarını hem siyasiler hem de patronlar istismar ediyor!

Kaddafi Sonrası Libya`da Siyasal Dönüşüm

Libya

Şubat 2011 - Latin Amerika Çalışmaları Araştırma ve Uygulama

Libya`nın Güneyi

Libya`da İslamcı Hareketler: Devrim Sonrası Siyasi