Untitled - Halil İNALCIK

fsBN 978-9757622s3-2
CAUBRIDGE
UNffERSITY
PRESS
,|tilruililil||[[il[uLll
I. Baskt, Cambridge University Press 1994
lggT Paperback baskrsr tizerinde not: An Economic and Soical
History oJ' the Ottoman Empire, ilk kez, bir cilt halinde citli olarak
basrlmrgtrr, Karton kapaklr yayrnrnda iki cilde ayrrlmrq, Halil inalcrk
tarafrndan yazrlmrq olan ilk krsmr I. cilt olarak; Suraiya Faroqhi, Bruce
McGowan, Donald Quataert tarafindan yazrlmrq olan II - IV. ktstmlar ile ilk
baskrda Appendix (Zeyil) olarak basrlmrq olan $evket Pamuk'a ait bciliim,
Paperback baskrda beraber II. cilt olarak yayrnlanmtgttr.
il.
I. Cilt: : 1300 - 1600
Halil inalcrk
III.
cilt
: 1600 -
I9I4
Suraiya Faroqhi
Bruce McGowan
Donald Quataert
$evket Pamuk
r^indekiler
rYI
Tablolartn Listesi
Haritalartn Listesi
$ekillerin Listesi
O smanh H anedanmm SoykfitiiEii
Osmanh Tarihi Kronoloiisi, 1260 - 192i
l3
15
15
t7
19
Tiirkge Qeviriye Onsi)z
27
0nsoz,
29
Genel GiriS. Halil
inalc*
ve Donald Quataert
imparatorluk ve Niifusu
Osmanh imparatorlufu'nun Kuruluqu
Fetihlerin Orgtitlenmesi, Merkez ile Uc Karqrth[r
Avrupa'da Osmanh Yayrh grnrn Kogullart
Vergilendirme ve Reaya
Sr,rltan II. Mehmed Dtineminde Osmanlr imparatorlufu'nun
Kurulugu (1451-1481)
39
47
47
49
50
52
53
Osmanh Deniz Gticti ve Emperyalizmi
55
Halif'elik
55
57
Osmanltlar ve Batt
Onalttncr Ytizyrl Sonlarlndaki Kargagahk D0nemi ve
Gerilemenin Baglanglcl
58
Ni.ifus
6l
6l
Ntit'us Basktst
66
Ntifirs Hareketleri
Gtigebe Ttirkmen Kitleleri ve Ekonomileri
67
GdEerler ve Ekonomi
75
imparatorlu$un Ntifusu ve Ntifus Hareketleri
A Ekonomrk Zihniyet
7l
8l
Bir "Refah Devleti" Olarak Osmanh Devleti
83
Avrupa Merkantilizmi Kargrsrnda Osmanh Bolluk Ekonomisi
86
Piyasa ve Ekonomi
90
Halil hnlctk
B
Devlet Gelirleri ve Harcamalart
Gelir Kaynaklan
Madencilik ve Tuz Uretimi
Mukataat'a Dahil Vergilerin Toplanmast
93
96
103
105
Cizye
Ktiyliintin
Vergilendiri lmesi
Timar Tahsisleri
Resmi Makamlann Devletge Satrgt, Piqkeg ve Rtigvet
Devlet Hazinesi ve BiitEeler
C
93
109
It2
tt4
1t7
imparatorluk Merkezi BtitEesi
Din? Vakrflar
117
Taqra Btitgeleri
t25
Osmanh Ordusu igin Yaprlan Harcamalar
OSmanh Donanmasr iEin Yaprlan Harcamalar
130
Sef'er-i Htimdyun'lartn Lojistigi
137
Agrklar ve Ola[aniistti Onlemler
t4l
il9
136
Devlet, Toprak ve Koylti
145
Devlet Miilkiyetindeki Arazi (Miri)
145
Toprakta Devlet Miilkiyetinin Kijkeni ve Nitelili
Devlet Mtilkiyetindeki Topraklarda Tasarruf BiEimleri:
Tapulu ve Mukataalu
Tapu Sisteminde Tasarruf Haklannrn Nitelili
Devlet Mtilkiyetindeki Topraklar ve Timar Sistemi
Hissa Qiftlik
Miri Rejim Drgrndaki Toprak Tasarrufu Bigimleri
Olti Arazi (Mevat) ve Sultanrn Toprak Bafrglarr (Temlik)
Devlet Toprak Mtilkiyetinin Yayrlmast ve ikili Toprak
Sahipli!i: Divani-Malikdne Sistemi
Arazi Tahrirleri
Tahrir iqlemi ve Tahrir Defterleri
Osmanlr Arazi Kategorilerinin Toplu 6zeti
t45
r50
r50
r53
157
160
163
163
170
175
r75
182
A. Hukuki Tasnif
t82
B. idari-Askeri Tasnif: Timar Sistemi
t84
Qtft-Hane Sistemi:
Osmanh Krrsal Toplumunun Org{itlenmesi
r87
igindekiler
Teoride ve Tarihsel Perspektif iginde Qift-Hane
(Kdyui Aile EifrliEi)
187
Osmanlt Qift-Hane Sistemi
189
;ixill;i'*:kimil*
l9t
193
Q*
Resn,
Yerleqimler
Krrsal Alanlann Gortintimti ve Tarla Sistemi
Krrsal Alanlarrn Girrtintimti ve GdEerlerin iskdnr
GeEici veya Terkedilmiq Yerlegimler:
Mezraa'lar ve Boq Qiftlik'ler
$enlenclirme ve Kolonizasyon Ydntemleri
Sipahi ve Koyli.iler
Bir Topluluk Olarak Kiiy ve Koy Tipleri
D
Ticaret
194
201
201
205
209
215
220
222
227
istanbul ve imparatorluk Ekonomisi
Dev Bir Kentin Beslenmesi
Tahrl ikmali ve Avrupa
Uluslararast Ticaret: Genel Kogullar
Kapitiilasyonlar ve Yabancr Tliccar Topluluklarr
Yabancr Tliccar Topluluklarr
Kapittilasyonl ann Tari hgesi
Giimrtik Btilgeleri, Orgtitlenmesi ve Oranlart
Pazar Bac'lart
Para ve Kredi
Yahudiler ve Rumlar
Bursa ve ipek Ticareti
1550'ye Kadar
Pera ve Bursa'da Floransahlar
Bir Ticaret Temsilcisi:
Giovanni di Francesco Maringhi, 1 497 -1506
227
227
231
237
237
239
242
244
254
257
260
269
269
283
Pera'da Floransah
De[iqilen Mallar
288
291
Ticaret Yontemleri
295
Ticaret Yollan
297
1550-1630 Drineminde ipek Ticareti
299
Halil Inaluk
t0
$ah Abbas'rn ipek Yolunu Osmanh Diyarlannrn Drgrna Qekme
Bursa'da ipek Fiyatlan, 1467 - 1646
306
Vergi Gelirleri
308
3ll
Dubrovnik ve Balkanlar
Dubrovnik
31r
Dubrovni k'i n Osmanh Ekonomi
si
yle
B iiti.in legmesi
Balkan Ticaretinin Onaltrncr Ytizyrldaki Geligimi
Bosna'nrn Ytikseliqi
3t3
318
321
324
Yahudiler ve Adriyatik
Karadeniz ve Do[u Avrupa
Cenova Kolonileri ve Osmanhlar
327
327
Kefe-Kiev-Moskova
33r
332
Kefe
337
Krrrm Hanlr[r ve Cenovahlar
K<ile Ticareti
Bursa - istanbul - Akkerman - Lviv Gtizergdhr
Kili
ve Akkerman
Qobanlar ve Kazaklar
Bursa - Bragov Gtizergdhr
339
343
349
35r
354
359
364
Bursa-Macaristan Karabiber Yolu
Yeni Uc Boyu: Macaristan
Hindistan Ticareti
373
1500'den Once Baharat Ticaret Yollanndaki Kaymalar
373
Portekizlilerin Hint Okyanusu'na Girigi ve Osmanhlann
Krzr ldeni z IJ zerindeki Egemen lik Mticadel esi
Aden ve Hindistan'da Osmanhlar
378
384
Osmanh - Gucerat - Agi
Yemen'de Osmanhlar
igbirlili
387
391
Ktirfez'deki Osmanh-Poitekiz Mticadelesi
Orta Dolu Uzerinden Yaprlan Baharat Ticaretinin Yeniden
404
Vazgegilmez Halka: Venedik
Yakrndofu Baharat Ticaretinin Canlanmasr
Baharat Ticaretinin
iki Antreposu: Trablusgam
407
ve Basra
4r0
419
Almanlar ve Baharat Ticareti
Kuzeyliler Akdeniz'de
ingilizler
ingiliz-Osmanh Yakrnlaqmasr,
396
157
l- 1580
425
425
417
tl
igirclekiler
ingiliz - Osmanh Yakrnlagmasr: l57l
-
1580
ingiliz Kapittilasyonlan ve Ticaretin Geligmesi
Hollandaltlar
Korsanlar
,Afir\*lar
ve
dlgiiler
427
429
435
438
441
Lugatge
449
Ktsaltmalar
459
Bibliyografya
463
TABLOLARIN LISTESI
I
2
3
4
5
Cizye ddeyen gayrimiislim ntifus, 1488-91
1489'da Anadolu'da gayrimtislim ni.ifus
Anadolu'da ntifus artrqr
$am //va'sr orne[inde sanca.k ntifusunun arttgt
1600'de Osmanlr imparatorlulu'nda ve Avrupa tilkelerinde ntifus
6l
yofunlu[u tahminleri
67
6
Batr Anadolu'da griEer hane halklarl (1520-1535
Anadolu Beylerbeyili[i tahrir defterlerine gdre)
7
8
1560'da Balkanlardaki yori.ik ktjkenli milisler
Balkanlardaki Miisltiman gogerler; do[tt Anadolu'daki
7
7
gelir miktan, 1433-1603
1527-28 ylh Osmanh merkez "btitge"si
1527-28'de imparatorlufun toplam geliri
Avrupa devletlerinin yrlhk gelir tahminleri
1527-28'de Osmanlr imparatorlufu'nun
beylerbeyilikler itibariyle toplam geliri
1527-28'de bdlgeler itibariylc gelir vc harcama dengesi
Halep ve $am beylerbeyiliklerinin istanbul'a gdnderilen
yrlhk gelir fazlast
1527-28'de Mtsrr'daki baqhca gelir kaynaklarl
1595-96 ve 167l-72'de Mtstr'tn toplam geliri
1473'te Osmanh ordusu
1528'de Osmanh ordusu
1527-28'de timar sahipleri ile timar olarak daltttlan devlet
1540'ta Anadolu'da aktif yqya ve miisellem asker saylsl
4
4
94
I I Macaristan'daki baglrca mukataa'lar
12 Balkanlardaki bagltca madencilik btilgeleri, 1468-77
l3 Onaltrncr ytizyrlda belli baglr tuzlalardan saflanan devlet gelirleri
l4 1528'de cizye geliri
l5 Hrristiyan devletlerden altnan harag
16 Eflak ve Bogdan haract
17 Cizye ve avarrc vergi oranlartnda artrg
l8 Osmanh devletinin Avrupahlarca tahmin edilen toplam
25
26
27
28
29
30
65
72
73
iliqkin tahminler
23
24
64
ve 1570-1580
a;iret konfederasyonlart
8a Do[u Anadolu'daki Agiret Konf'ederasyanlart
9 1475'te cizye ve baqhca mukatqa'lar
l0 $am kentindeki baqhca gelir kaynaklarna (rnukataa'lara)
l9
20
2l
22
62
95
96
98
102
105
106
106
109
il8
t2l
122
t23
t23
124
127
t27
128
130
geliri
t32
133
134
Halil Inulc*
t4
I: 3l
I: 32
I: 33
I: 34
I: 35
I: 36
Osmanlr bi.itge agtklart, 1523- t608
Toplam biitgede miilk ve vakf arazinin payt
Ddniim olarak ortalama raiyvet (kiiylii) Aiftligi
Sivas beylerbeyilifindeki Yeni - Il kaz,cr'srntn yerleqim
Kili ve Akkerman'da koy oluqumu
42
173
|
ikmali
I:37 Gtimrtik vergi oranlart, 1470-1586
I: 38 Onaltrncr ytizytlda Nigbolu kasaba pazarnda sattlan mallar ve
odenen resimler (bac)
I: 39 Bursa'ntn niifusu
I: 40 Bursa'da ham ipekten altnan tarr (mizan) vergrsinden saflanan
I:
I:
I:
I:
4l
42
43
44
45
46
47
48
49
50
istanbul'un deniz yoluyla
toplam gelir
l5 l9'da Cenova'ntn Osmanh imparatorlulu'ndan yaptrlr
Bursa'ya ithal edilen Batr kumag tiirleri
I:
55
I:
I:
58
59
I:
I:
I:
I:
60
6l
62
63
I:
64
ithalat
barrkerler
l50I-2 yrhnda Floransa'dan ithal edilen ytinlti kumag fiyatlan
l50l-2 ythnda Bursa ve Pera'daki biber ve ravent fiyatlart
1630'larda Avrupa'nrn iran ipefi yrlhk ithaldt tahminleri
1605'te Halep'te Avrupa'dan yaprlan ithalat
Bursa'da ham ipek fiyatlart, 1467-1646
(a) Qegitli ham ipek tiirlerinin fiyatlart, 1482-83
(b) l5l9'da ambargo strastnda Bursa'daki ham ipek fiyatlart
Ortalama ham ipek fiyatlan ve fiyat arttglart, 1557-1639
Belli baglr Anadolu ve Balkan kentlerinde ntifus, 1520-30
Dubrovnik limanrnrn yrlhk gtimri.ik geliri
l53l'de Dubrovnik'in Osmanll diyarlan igin ithal ettili
ytinlti kumag tiirleri
I: 56
I: 57
255-256
27 5
278
279
290
l50l'de Floransaltlarca Bursa'da yaprlan ipek ahmlartntn fiyatlan 29 |
l5Ol-2 yrhnda istanbul, Pera ve Bursa'daki kumag tticcarr VE
I: 5l
I: 52
I: 53 Dubrovnik haracr
l: 54
192
206
219
228-229
250
oriinttisti
294
294
295
301
301
307
307
307
308
312
3r6
3r8
3t9
337
1520 dolaylannda Kef'e'nin ntifustt
1470 dolaylannda kuzey bdlgelerinin Kef'e tizerinden
339
istanbul'a yaptrIr ihracat
339-341
Kefe'ye ulagan mallar, 1487-90
1484 ydnetmeliline gcire Akkerman'daki giimriik vergileri ve diler
resimler
Braqov kenti drg ticaretinin geligimi, 1484- 1600
353
356
1500 dolaylannda biber fiyatlart
Buda ve Peqte iskelelerindeki toplam tekstil ithaldtr
Estergon ve Buda'da Habsburg topraklartndan yaprlan
360
369
tekstil ithaldtr ve vergilendirilmesi
370
Buda ve Peqte iskelelerindeki toplam madeni egya ithal0tt
371
Tablolarm Listasi
l5
1 6-5 Ond0rdtincti yiizyrl ortalarrnda baharat ve Avrupa yiinltilerinin
ffi
67
[- 68
y"
\.-
t-iyatlarr
1600'de Yemen iskelelerinden saflanan gelir
1547'de batr Anadolu'da gap i.iretimi
70
7r
1497 -15 I 3
404
4q6
1571'de Trablus limanrna ithal edilen Batr mallan tizerindeki
gtimrtik
x
396
403
Lizbon, Beyrut ve iskenderiye tizerinden Avrupa'ya giren baharat
miktan tahminleri,
X
374
vergileri
412
1571'de Trablus limanrndan Avrupa'ya yaprlan ihracat iizerindeki
gi.imriik
vergileri
ithaldt
ithaldt
t 'J
i74 ingiltere'den Levant'a kaba ve ince ytinlti kumag ihracatr
I75 1588'de ingiltere'nin Levant'tan yaptr[r ithaldt
tr76 ingiltere'nin Levant'tan ipek ithaldtr
172 l55l ve 1575'te
Basra'nrn Hindistan'dan yaptr[r
1551 ve 1575'te Basra'nrn iran'dan yaptrfr
413
414
415
432
433
434
TURKqE qEViRi'YP ONsOz
ion altmrq yrl iginde Osmanh araqtrrmalan, argivlerdeki zengrn kaynaklann
$erlendirilmesi sonucu, sosyal ve ekonomik tarih tizerinde yofiunlaqmtqttr.
3u alanda Omer L0tfi Barkan'rn gr[rr agan onctilti[i.inii ve kitaphklarrmrzl
:trlduran anrtsal eserlerini anmadan gegemeytz. O zamandan beri igeride ve
:r;arrda, Osmanh tarihi uzmanlan araqttrmalartnt, imparatorluk demografisi,
iliqkiler tizerinde
=tonomi ve maliyesi, toplum hayatr ve sosyal
ktittik defterleri
ve
vergi
ntifus
idare,
ogunlaqtrrmrqlardrr. imparatorlu[un
",
.iteli[indekr Tahrir Defterleri,Divan-i Htimayun kararlannt igeren Miihimrne
)efterleri, maliye idaresi ve vergilerin temel kaynafr Mukata'a ve Muhasebe
)ef'terleri, hukuki muameleleri ve toplum hayattnt yansttan $er'iyye Sicil
.;,..fterleri, ilmiye srnrfrna art Kadtasker Ruz,ndmgeleri, diplomatik iliqkileri ve
:ntlaqmalart kapsryan Ndme-i Humdyfin Defterleri ve bunun gibi
rtparatorluk btirokrasisinin tirettifi ytizlerce belge serileri araqttrmactlartn
-ummalr gahqmalanna konu olmugtur. Btittin bu alanlarda ilk onemli belge
..iyrnlannt ve grfrr agan incelemeleri O.L. Barkan'a borgluyuz. GenE kuqak
,-rrihciler, Barkan'rn agtrIr Er[rrdan ytiriidtiler ve ne kadar eksik olursa
,lsun, qimdiye dek muazzam bir belge ve inceleme koleksiyonu vticuda
i.izerinde yaprlan bu
_:etirdiler. Bu agamada, Osmanh sosyal ve ekonomi tarihi
gizgiye
eriqtifimizi tespit
bir
ve
nastl
-rlrqmalann bir sentezde toparlanmasr
rrmanr geldi[ine htikmettik. Neleri bilebildiItmtz, hangi alanlann boqlukta
.:rldrfrnr tespit etmek gerekli idi. iqte elimizdeki bu deneme, bu inang ve
- rbantn tirtintidtir.
1980'lerde bu inanEla, bu kitabrn ilk pldnrnr tasarladtk ve bu alanda
-e;itli donemlerin onde gelen uzmanlan ile tasan tizerinde fikir ahq-verigine
:iriqtik. Sonugta, boyle bir eseri yazmaya karar verdik. 1300- 1600 yrllanna
.,it klasik donemi bu satrrlan yazan tizerine aldr. Onyedinci yi.iz yllr Suraiya
Faroqhi yazmayr keibul etti. Onsekizinci y:d,zytlt, Mehmet Geng ve Bruce
:e
\lcGrowan iizerlerine aldrlar (sonradan maalesef GenE gekildi).
Imparatorlufun son donemini Donald Quataert iistlendi. Donald, aynl
zamanda ingilizce editing iqinde bana yardtmct olmayr kabul etti. Kendisine
.rrn derece mtiteqekkirim. Bu arada, Cambridge University Press ile baskr
;in gciri.iqmelerimiz mutlu bir sonuca vardt ve kararlagan iq boltintii
:ergevesinde galrqmalara baqladrk. Metinlerin yazrhp yaytna haztrlanmasl on
', rla yakrn bir zaman aldr.
Eser, ilk kez 1994'te Cambridge University Press yayrnlart arastnda
rriytik bir cilt halinde (1026 sahife) katr-ciltli (hardback) olarak yayrnlandr.
Tanrtma yaziannda "Osmanlr Tarihine bellibaqlr katkr" olarak karqrlanan bu
Halil Inulck
28
cilt halinde ka[tt
tizerine, eser lgg, yr'nda iki
ilgi
bi.iytik
g.sterilen
kitaba
Kitabrn 409 sahife tutan ve
itin.it
oiarot
(paperba.rt
)
ciltli
S' Faroqhi'
"r'yuyrnlandr.
olan ilk krsmr' I' cildi kapsamakta'
olan
ttimtiyle Halil inot't'u ait
yaztlmrq
ve $evket Pamuk tarafindan
Donald
Quut*,t
McGowan,
Bruce
yayrnlanan.I' cildin Ttirkqe
';;;; Buradaftatinae
boliimleri II. cildi oluqturmoktud"'
TiirkEeye gevrilmiE
Ui, .lft
baskrsrnq.
ikinci
gevirisi,
iki cilt
.
d"uu* edilmektedir. Kitabrn tamamr
bulunmakta; Ir. cildin Eevirisin"
tjniversite ve
yayrnlanmlq olacaktrr. Diinya
yayrnevi
tarafrndan
Eren
halinde
olan bu
olarak gimdiden yerini bulmuE
ki.irtiphanelerindl bir referanr-r.i,oui
istek halini almtqtt'
olarak yayrnlanll*t bir genel
eserin yurdumurda TtirkEe
iEin zaman
pror H"1i1.
,"rhii
deferli
izefine
l"t\,1]li::ttt
z
onerimi
bir yetkiyle bu
u" .idden her tiirlti 6vgti tizerine
ayrrmak rfitfunda burunmug
Prof' Berktay'dan
u" ioptumsal tarih u'*Jn' olan
iktisa,
Bir
baqarmrqttr.
iqi
kendisine
vukufla yapamazdt, kantstndaytm;
baqkasr bu iqi onun kadar
qiikran
borqluyuz'
i . :r^ ,,^r,.- iol,irli'i halinde,
halin
Eevlrlyl ana
aldr. Berktay ile yakrn iqbirli[i
Zaman
u,un
farklt
Qeviri
#"tt 6i'kuE nott;o 1no metinden
ingilizce .",,"1" karqrlaqtrrd;;t
tarafindan
yazar
gordiim. Bu nedenle bu geviri,
defigiklikler yapmayr gerekli
gtiiA"" geEirilmi$ son metin sayrlabilir'
Eren
okuma ftrsattna eriqmemizi'
Nihayet, eserin TiirkEe Eevirisini
borEru
anlayrq ve .zverilerine
yayrnevi ,utriui ,ayrn Mui,iUi" Salih Eren,in
gereken bir
benim igin yerinl getirilmesi
oldugumuzu buraia belirtmek
vecibedir.
Halil inalcrk