Güvenli makine kılavuzu

Transkript

Güvenli makine kılavuzu
ALTI ADIMDA GÜVENLI MAKINE
Altı adımda güvenli makine İçindekiler
Altı adımda güvenli makine
Yasalar, yönetmelikler, standartlar, garanti  §-1
•• Avrupa Direktifleri
•• Makine üreticisinin görevleri
•• Standartlar
•• Kontrol kuruluşları, sigortalar ve resmi
makamlar
•• Ürün garantisinin temelleri
Risk değerlendirmesi Risk azaltma – 3-kademeli yöntem g 2-1
•• Risk değerlendirmesi prosesi
•• Makinenin fonksiyonu
•• Tehlikelerin tanımlanması
•• Risk tahmini ve risk değerlendirmesi
•• Dokümantasyon
•• Safexpert® ile risk değerlendirmesi
 §-1
 §-3
 §-7
 §-12
 §-13
g 1-1
g 1-1
g 1-2
g 1-3
g 1-4
g 1-4
g 1-5
Güvenli tasarım
 2-1
 2-2
 2-3
 2-4
 2-9
 2-9
 2-11
 2-12
Teknik koruma önlemleri
 3-1
 3-2
 3-9
•• Mekanik konstrüksiyon
•• Kullanım ve bakım konsepti
•• Elektrik donanımı
•• Durdurma
•• Elektromanyetik uyumluluk (EMC)
•• Akışkan tekniği
•• Patlama tehlikesi olan yerlerde kullanım
a Güvenlik fonksiyonlarının saptanması
b Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi
Emniyet fonksiyonlarının uygulanması
e Bütün emniyet fonksiyonlarının değerlendirilmesi  3-101
Kalan riskler konusunda kullanıcı bilgileri
•• Safexpert® ile dokümantasyon
Makinenin toplam değerlendirilmesi
g 5-1
Makinenin piyasaya sürülmesi
g 6-1
g 6-1
•• Teknik dokümanlar
c Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanması
•• Emniyet konseptinin oluşturulması
•• Koruma tertibatlarının seçimi
•• Koruma tertibatlarının
konumlandırılması ve boyutlandırılması
•• Koruma tertibatlarının
kumanda sistemine entegrasyonu
•• Emniyet tekniği ürün genel görünüşü
d Emniyet fonksiyonlarının doğrulanması
 3-13
 3-19
 3-47
 3-66
 3-81
 3-83
 4-1
 4-3
Ek
İşletmecinin sorumluluğu
2
G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U | S I C K
 O-1
•• SICK firması sizi nasıl destekler
•• Önemli standartlara genel bakış
•• Yararlı linkler
•• Sözlük/Dizin
•• Yrd-yazarlar– Teşekkür
•• Not için boş yer
 i-1
 i-6
 i-8
 i-10
 i-15
 i-16
8014228/2015-07-07
Değişiklik ve hata yapma hakkı saklıdır
İçindekiler Bu kılavuz konusunda bilgiler
Güvenli makineler üretici ve işletmeci için hukuksal güvenlik sağlar. Makine kullanıcıları sadece güvenli makine veya cihazların piyasaya sürülmesini ister. Bu beklenti
dünya çapında mevcuttur. Kişilerin makinelere karşı korunması için dünya çapında
geçerli kurallar vardır. Bu kurallar yerel olarak farklı olabilir. Ancak makinelerin
yapımı ve donanımı için karşı sayfada gösterilen yöntemler bakımından geniş çapta
bir mutabakat vardır:
Makinelerin yapımında makine üreticisi bir risk değerlendirmesi (eskiden buna tehlike analizi denirdi) kapsamında olası bütün tehlikeleri ve tehlike yerlerini belirlemek
ve değerlendirmek zorundadır.
Risk değerlendirmesi uyarınca makine üreticisi uygun konstrüktif önlemler alarak riski gidermesi veya azaltması gerekir. Bu şekilde riskin giderilmesi mümkün
değilse veya artık risk tolere edilemiyorsa, makine üreticisi gerekli uygun koruma
tertibatlarını seçmeli ve uygulamalı ayrıca duruma göre kalan riskler konusunda
bilgi vermelidir.
Öngörülen önlemlerin doğru şekilde etkin olmasını sağlamak için bir toplam
değerlendirme yapılması gereklidir. Bu toplam değerlendirmede, konstrüktif
ve teknik aynı zamanda organizasyon önlemlerinin birbiri ile bağlantılı olarak
değerlendirmesi yapılmalıdır.
Altı adımda, sizi makineye yönlendiririz. Sol taraftaki sayfada alış şeklini
görebilirsiniz.
Bu kılavuz hakkında
Kılavuzun içeriği nedir?
Elinizde makinenin yasal temelleri ve koruma tertibatlarının
seçimi ve uygulanması konusunda geniş kapsamlı bir kılavuz bulunmaktadır. Geçerli Avrupa direktifleri, yönergeleri ve
standartları dikkate alınarak makineyi nasıl emniyete alacağınız
ve kişileri kazalara karşı nasıl koruyacağınız konusunda çeşitli
olanaklar tanıtılmaktadır. Verilen örnekler ve seçilen ifadeler
uzun yıllara dayanan pratik deneyimlerimizin bir sonucudur ve
bunlar tipik uygulamalar olarak ele alınmalıdır.
Bu kılavuzda Avrupa Topluluğunda kullanılan makineler konusunda yasal talimatlar ve bunların uygulanması tanıtılmaktadır.
Başka yerlerdeki (örn. Kuzey Amerika, Asya) makineler için yasal talimatlar bu kılavuzun kendi versiyonunda tanımlanmıştır.
Aşağıdaki açıklamalardan hangi hukuki nedenle olursa olsun
hiçbir talep çıkartılamaz, çünkü ulusal ve uluslararası yönergeler ve standartlar arka planı bakımından her makine için özel
bir çözüm gerektirir.
Genel olarak bu yazının yazıldığı anda güncel ve yayınlanmış
olan standartlar ve direktiflerin esas alınması önerilir. Yeni
standartlarda geçici bir zaman için daha önceki standartların
kullanımının mümkün olması hususu bu kılavuzun ilgili bölümlerinde belirtilmiştir.
Kılavuz kimin içindir?
Bu kılavuz üreticileri, işletmecileri, tasarımcıları, tesis yapımcılarını ayrıca makinenin güvenliği için sorumlu olan bütün kişilere
hitap eder. (Okumayı kolaylaştırmak için aşağıdaki metinde
çoğunlukla erkek tanımları kullanılmıştır.)
Danışma Kurulu
Soldan sağa doğru: Max Dietrich, Rolf Schumacher, Doris Lilienthal, Harald
Schmidt, Hans-Jörg Stubenrauch, Otto Görnemann, Matthias Kurrus
(Resimde yok)
 İ lave standartlar ve yardım bakımından yönlendirmeler
aşağıda oklarla gösterilmiştir.
8014228/2015-07-07
3
Çalışma prosesinde güvenlik Giriş
Çalışma prosesinde güvenlik
Makinelerin güvenliğe alınması için talepler otomasyon tekniğinin gelişmesi ile gittikçe değişmiştir. Çalışma prosesindeki
güvenliğe alma işlemleri önceleri rahatsız ediciydi, bundan
dolayı ihmal edildiler.
Yaratıcı teknikler sayesinde koruma tertibatları çalışma prosesi
içine entegre edilebilmiştir. Bu sebeple bunlar kullanıcı için
engelleyici değildir, hatta bunlar verimlilik oranını olumlu
yönde etkiler.
Bundan dolayı güvenilir ve çalışma prosesi içine entegre edilmiş
koruma tertibatları bugün vazgeçilmez olmuştur.
Güvenlik temel ihtiyaçtır
Güvenlik insan için temel ihtiyaçtır. Sürekli stres durumlarına
maruz kalan kişilerin çoğunlukla psikosomatik hastalıklar açısından hassas olduğu yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. İnsanlar uzun vadeli olarak aşırı durumlara uyum gösterebilmesine rağmen bu gibi durumlar kişisel yüklenmelere sebep olabilir.
Buradan şu sonuç çıkarılabilir: Kullanıcı ve bakım personeli
makinenin güvenliğine inanmalıdır!
Çoğu durumlarda fazla "emniyetin" verim düşüşüne neden olduğu sanılmaktadır, gerçekte bunun tam tersi geçerlidir.
Daha fazla emniyet daha fazla motivasyona ve memnuniyete
neden olur ve bunun sonucunda verim artar.
Güvenlik bir liderlik görevidir
Sanayide karar verenler çalışanları ve ayrıca ekonomik açıdan
arızasız bir üretim için sorumluluğu üstlenir. Yönetim günlük
çalışma esnasında güvenli düşünceyi kendisi yaşarsa, çalışanları da bu konuya karşı duyarlı olur.
Sürdürülebilirliğin iyileştirilmesi için uzmanlar bundan dolayı
işletme içinde geniş kapsamlı bir "güvenlik kültürünün" oluşmasını teşvik ederler. Bunun sebebi vardır, sonucunda on kazadan
biri insani nedenlerden kaynaklanmaktadır.
Çalışanların bağlılığı benimsemeyi sağlar
Kullanıcı ve bakım personelinin ihtiyaçlarının tasarlanmış
planlama içine alınması çok önemlidir. Sadece akıllı çalışma
prosesi ve personel ile uyumlu olan bir emniyet konsepti gerekli
benimsemeyi sağlar.
Uzmanlık bilgisi gereklidir
Makinelerin güvenliği önemli ölçüde yönergelerin ve standartların doğru uygulanmasına bağlıdır. Avrupa'da ulusal düzeydeki
yasal yönergeler, örn. makine yönetmelikleri gibi Avrupa direktiflerine dönüştürülmüştür.
4
Bu türlü direktifler genel olarak standartlar ile somutlaştırılan
talepleri tanımlar. Çoğunlukla Avrupa standartları Avrupa dışında da kabul görür.
Bütün bu talepleri pratiğe uygun olarak tasarlamak için geniş
kapsamlı uzmanlık bilgisi, uygulama bilgisi ve uzun vadeli deneyim gereklidir.
8014228/2015-07-07
Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Avrupa Direktifleri
Avrupa Direktifleri
Avrupa topluluğunun ana düşüncelerinden biri vatandaşlarının hem özel ve
hem de mesleki ortamda sağlıklarının
korunmasıdır. Diğer bir ana düşünce
serbest mal dönüşümünü mümkün kılan
standart bir pazarın yaratılmasıdır.
Avrupa Birliğinin çalışma konusundaki
anlaşmasına uygun olarak Avrupa Birliği
Komisyonu ve Avrupa Birliği Konseyi,
serbest mal dönüşümünün hedeflerine
ulaşmak ve vatandaşların korumasını
sağlamak amacıyla çeşitli direktifler
çıkarmıştır.
Bunlar üye devletler tarafından ulusal
yasalara dönüştürülmelidir. Direktifler
temel amaçları ve talepleri tanımlar ve
teknolojik açıdan imkanlar dahilinde nötr
olarak tutulmuştur. Makine güvenliği ve
iş koruması alanında aşağıdaki direktifler
çıkarılmıştır:
• Makine üreticilerini muhatap alan
makine direktifleri
• Makine işletmecilerini muhatap
alan çalışma ekipmanları kullanma
direktifleri
• Örneğin alçak gerilim direktifleri, EMC
direktifleri, ATEX direktifleri gibi ilave
direktifler
Üretici
§
Kullanıcı
AEU-sözleşmesi
Avrupa birliğinin çalışma şekli konusunda sözleşme
Mad. 114
Mad. 153
AB iç pazarında ticari engellerin azaltılması
Sosyal konularda AB ülkelerinin iş birliği
İş koruma çerçeve direktifi 89/391/EWG
Düşük
gerilimRL 2006/
95/EG
§
MakinelerRL 2006/
42/EG
Ürün
güvenlikRL 2001/
95/EG
Ürün güvenlik kanunu
ProdSG
AB komisyonunun
görevi.
CEN/CENELEC'de
güvenlik standartlarının oluşturulması
için standart enstitüsü
EMV-RL
2004/
108/EG
Çalışma araçları
kullanma-RL
2009/104/EG
RL-kişisel ve koruma
donanımı kullanımı
89/655/EG
EMVkanunu
EN standartlarının
değişiklik yapmadan
uygulanması.
AB resmi gazetesinde
yayınlanınca uyumlu
olur
Uyumlu standartların uyulması durumunda direktiflere
uyulduğu tahmin edilebilir.
Uyumluluk beyanı
CE işareti
Çalışma yeri
direktifi
89/654/EG
§
ATEX
işletme-RL
1999/92/EG
RL–güvenlik ve sağlık
işaretlemesi
92/58/EG
İş koruma kanunu
İşletme güvenlik yönetmeliği
Meslek sendikası kuralları
Talimatlar
Kurallar
Bilgiler
İşçi koruma kanunu (ASchG)
Genel işçi koruma yönetmeliği – AAV
Çalışma araçları yönetmeliği (AM-VO)
Sanayide, esnaflık ve ticaret alanında çalışma için
federal kanun (iş kanunu SR 822.11, ArG)
İş kanunu konusunda yönetmelikler (ArGV)
Kaza önleme konusunda yönetmelik, VUV
Geçerli kurallara göre
sipariş
Makine işletmecisi
(sorumluluk üstlenme)
GÜVENLİ MAKİNE
Bu bölümde ...
Makine direktifleri �� §-2
Çalışma araçlarıkullanma direktifleri . . . . . . . . . . . . . §-3
Makine üreticisinin
görevleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-3
Dünya çapında standartlaşma . . . . §-7
Avrupa standartları . . . . . . . . . . . . . §-9
Ulusal standartlar . . . . . . . . . . . . . . §-9
 Yönergeler bedelsiz olarak, örn. eur-lex.europa.eu adresinden temin edilebilir
Kontrol kurumları . . . . . . . . . . . . . . §-12
Sigortalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-12
Pazar denetimi – resmi
makamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-12
Ürün sorumluluğu için temeller . . . §-13
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . §-14
8014228/2015-07-07
§-1
Avrupa Direktifleri Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk
Avrupa direktifleri ve standartları Avrupa ekonomik etki alanına makine satan üreticiler ve pazarlamacılar için geçerlidir.
§
Makine direktifleri
Makine direktifi 2006/42/AT makine ve güvenlik yapı parçalarının üreticilerini ve pazarlamacılarını muhatap alır. Bu direktif
yeni makineler için Avrupa içindeki ticaret engellerini kaldırmak
ve kullanıcılar ile uygulayıcılara güvenlik ve sağlık koruması
açısından yüksek ölçüde sağlık ve güvenlik taleplerini yerine
getirmek bakımından görevleri tespit eder.
Bu direktif makinelerin üretimi ayrıca pazarlaması yapılan
güvenlik yapı parçaları için geçerli olduğu gibi aynı zamanda
üçüncü ülkelerden ithal edilen ve Avrupa pazarında kullanılan
eski makineler için de geçerlidir.
• Avrupa Birliği Konseyi 1989 yılında makineler için üye
ülkelerin yasal talimatlarını dengelemek amacıyla makine
direktifi (89/392/EWG) olarak bilinen direktifi çıkarmıştır.
• 1995 yılında bu direktifin AB'nin bütün üye ülkelerinde
kullanılması zorunlu oldu.
• 1998 yılında makine direktifi (98/37/AT) içindeki çeşitli
değişiklikler birleştirildi ve konsolide edildi.
• 2006 yılında "yeni makine direktifi" (2006/42/AT) çıkarıldı,
bu direktif önceki versiyonların ve bunların uygulamaların
yerini aldı ve 29.12.2009 tarihinden itibaren AB'nin bütün
ülkeleri için bağlayıcıdır.
29.12.2009 yılından itibaren sadece makine direktifi 2006/42/AT kullanılması zorunludur!
3
a
Makine direktifi Almanca konuşan ülkelerde aşağıdaki gibi uygulandı:
• Almanya: 8.11.2011 tarihli ürün emniyeti kanunu (ProdSG) eki olarak yeni talimatname (Makine talimatnamesi /9.ProdV)
• İsviçre: 12 Haziran 2009 tarihli ürün güvenliği için federal kanun (PrSG) ve 2 Nisan 2008/ tarihli makinelerin emniyeti konusunda talimatname (Makine talimatnamesi)
• Avusturya: Tehlikeli ürünlere karşı koruma için federal kanun (ürün emniyet kanunu 2004 [PSG 2004]) ve makine emniyet
talimatnamesi 2010
Üye ülkeler makine direktiflerine uygun makinelerinin ve güvenlik yapı parçalarının pazara sunulmasını ve işletime alınmasını
yasaklayamaz, sınırlayamaz veya engelleyemez. Bundan dolayı
bu ülkeler ulusal yasalar, yönetmelikler veya standartlar yoluyla
daha yüksek talepler getiremez!
§-2
8014228/2015-07-07
Çalışma ekipmanları kullanma direktifi
İş verenin görevleri çalışma ekipmanları kullanma direktifi kapsamında düzenlenmiştir. Bu direktif makinelerin ve cihazların iş
yerinde kullanılması için geçerlidir. Direktif çalışma ekipmanlarının kullanımında emniyetin ve sağlık korumasının iyileştirilmesi
için asgari talimatlara uyulmasını sağlamalıdır. Her üye devlet,
örneğin çalışma ekipmanlarının kontrolü, servis veya bakım
aralıkları, kişisel koruma donanımının kullanılması çalışma yerinin düzenlenmesi açısından kendi ulusal taleplerini ekleyebilir.
Çalışma ekipmanları kullanma direktiflerinin talepleri ayrıca
ulusal talepler ve işletme talimatları ile ulusal yasalarda bir
araya getirilmiştir.
§
• Almanya: İş koruma kanunu (ArbSchGes), işletme güvenlik yönetmeliği (BetrSichV)
• İsviçre: Sanayide, esnaflık ve ticaret alanında çalışma için federal kanun (SR 822.11, ArG)
• Avusturya: İşçi koruma kanunu (ASchG)
 Çalışma araçları kullanma direktifi 2009/104/EG: eur-lex.europa.eu
Makine üreticilerinin görevleri nelerdir?
Makinelerin güvenli tasarımı
Üreticiler makinelerini makine direktiflerinin temel taleplerini
güvenlik ve sağlık koruma açısından yerine getirecek şekilde
üretmek zorundadır. Üreticiler konstrüksiyon prosesi aşamasında güvenliğin entegre edilmesini sağlamalıdır. Pratikte bu
konstrüksiyonu yapan kişinin makinenin geliştirme evresi esnasında bir risk değerlendirmesi yapması anlamına gelir. Buradan
çıkarılan önlemler doğrudan konstrüksiyonun kapsamı içine
alınabilir. Bu kılavuzun 1'den 5'e olan adımlarında bu konuda
ne şekilde hareket edileceği ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
Teknik dokümantasyonların oluşturulması
Makine üreticisi makine direktifi ek VII uyarınca bir teknik dokümantasyon oluşturmak zorundadır. Bu teknik dokümantasyon …
• içinde makine direktifinin güvenlik ve sağlık koruması
açısından önemli olan temel talepleri yerine getirmek için
mevcut bütün planları, hesaplamaları,kontrol protokollerini
ve dökümanlarını barındırmalıdır.
İşletim kılavuzunun oluşturulması
Makine üreticisi "orijinal işletim kılavuzu" olarak adlandırılan
bir işletme kılavuzunu oluşturmak zorundadır. Makine ile
birlikte makinenin kullanıldığı ülkenin resmi dilinde bir işletme
kılavuzunun teslim edilmesi zorunludur. Birlikte teslim edilen
bu kullanım kılavuzu orijinal kullanım kılavuzu veya orijinal
kullanım kılavuzunun bir çevirisi olmalıdır. Çevirisinin teslimatı
durumunda orijinal kullanım kılavuzu da birlikte verilmelidir.
Orijinal kullanım kılavuzları – dilden bağımsız olarak – makine
üreticisi tarafından yayınlanan kullanım kılavuzlarıdır.
• Bunlar makinenin (veya makine tipinin) son üretim gününden itibaren on yıl süreyle muhafaza edilmelidir.
• Bunlar yetkili makamların talebi üzerine ibraz edilmelidir.
Bilgi: Makine direktifinden üreticinin teknik dokümantasyonları eksiksiz olarak makinenin alıcısına (kullanıcısına) teslim etmesi
için bir zorunluluk çıkarılamaz.
8014228/2015-07-07
§-3
§
Uygunluk beyanının oluşturulması
Makine üreticisi makinesini ürettikten sonra bir uygunluk
beyanı vererek ve makinenin tanımını (CE işareti) yaparak bu
talimatlara uyacağını hukuken bağlayıcı olarak tasdik etmek
zorundadır. Bu durumda makine Avrupa ekonomik bölgesinde
pazara sürülebilir.
Makine direktifinde uygunluk değerlendirmesinin tam akışı
açıklanmıştır. Makine için iki yöntem arasında ayrım yapılır
( "Makine ve güvenlik yapı parçaları için AB-uygunluk değerlendirme yöntemi"
 §-6)
• Standart yöntem: Makine direktifi ek IV içinde açık şekilde
3
a
listeye girmemiş olan makineler standart yönteme tabidir. Ek l içinde "temel güvenlik ve sağlık koruma talepleri"
bölümünde tanımlanmış olan talepler yerine getirilmelidir.
Bundan sonra üretici kendi sorumluluğu altında kontrol kurumunun veya resmi makamların ("enerji sertifikası") bir müdahalesi olmadan CE işaretini koyar. Ancak üretici önceden
makinenin belgelerini ulusal resmi makamlara talep üzerine
sunabilmek için hazır bulundurulmalıdır.
• Ek lV içinde listelenmiş olan makineler için yöntem:
Kullanılmaları durumunda tehlike olabilecek makineler için
özel akışlar öngörülmüştür. Makine direktifi ek lV içinde
güvenlik ışık bariyeri ve güvenlik lazer tarayıcısı gibi temassız
etkili koruma tertibatları bulunan ilgili makinelerin ve güvenlik yapı parçalarının bir listesi bulunur. Makine direktifinde
ek l kapsamında "temel güvenlik ve sağlık koruma talepleri"
bölümünde tanımlanmış olan talepler öncelikle yerine getirilmelidir. Makine veya güvenlik yapı parçaları için taleplerin
tüm alanını kapsayan harmonize standartlar mevcutsa,
uygunluk belgesi bu durumda üç şekilde oluşturulabilir:
• Otomatik sertifikalandırma
• Yetkili bir kurum tarafından AB numune denetimi yapılması
• Test edilmiş ve geniş kapsamlı bir kalite yönetim sisteminin
uygulanması
§-4
8014228/2015-07-07
Makine için harmonize standartlar yok ise veya makine ya da
makinenin parçaları harmonize standartlara göre üretilmemiş
ise uygunluk belgesi sadece aşağıdaki gibi düzenlenir:
• Yetkili bir kontrol kurumu tarafından yapılan AB numune
denetimi: Üretici makinenin temel emniyet ve sağlık koruma
taleplerini yerine getirip getirmediğinin bir "AB numune
denetimi" kapsamında yetkili bir kontrol kurumu tarafından
yapılan bir deney ile saptanması için buna ait teknik belgeleri sunmalıdır. Yetkili kontrol kurumu direktif ile uyumluluğu
kontrol eder ve yapılan kontrollerin sonuçlarını içeren bir AB
Tip denetimi belgesi verir.
• Kontrol edilmiş ve kapsamlı bir kalite yönetim sisteminin
(QMS) uygulaması: Geniş kapsamlı QMS makine direktifinin talepleri ile uyumluluğu sağlamalı ve yetkili bir kontrol
kurumu tarafından kontrol edilmiş olmalıdır. QMS'nin etkin
ve usulüne uygun olarak uygulanması için genelde üretici
sorumludur. Makine direktifi X ekine bakınız.
Makinenin CE uyumlu olarak işaretlenmesi
Bütün koşullar yerine getirildikten sonra makine üzerine CE işareti konulmalıdır.
Dikkat! CE işareti makineye sadece makinenin bütün Avrupa direktifleri ile uyumlu olması durumunda konulabilir. (Sadece bu
durumda ürün Avrupa ekonomik bölgesinde pazara sürülebilir.)
Özel durum: Tamamlanmamış makine
Birçok durumda makinenin tanımına yakın olan fakat buna
rağmen makine direktifleri bakımından tam makine olarak ele
alınamayan makine bölümleri veya makine yapı grupları ya da
makine bileşenleri üretilmektedir. Makine direktifinde "tamamlanmamış makine" yaklaşık olarak bir makine olan fakat kendi
başına belirli bir fonksiyonu yerine getiremeyen yapı gruplarının
tümü olarak tanımlanır. Tek başına bir sanayi robotu, örn. tam
olmayan bir makinedir. Tam olmayan bir makine sadece diğer
makinelere veya tam olmayan makinelere ya da donanımlara
monte edilmek veya bunlar ile birlikte direktif anlamında bir
makine oluşturmak için öngörülmüştür.
Tamamlanmamış makineler, makine direktiflerinin bütün
taleplerini yerine getiremez. Makine direktifi bundan dolayı özel
bir yöntem sayesinde bunların pazarda serbest kullanılmasını
düzenler:
• Üretici makine direktifinin makul bir şekilde yerine getirilebilecek emniyet ve sağlık korumasına ilişkin bütün temel
taleplerine uymak zorundadır.
• Üretici bir montaj beyanı oluşturmalıdır. Burada direktifin
hangi temel taleplerinin uygulandığı ve bunlara uyum sağlandığı açıklanır. Bir makineninkine benzer bir teknik belge
uygun bir şekilde hazırlanmalı ve muhafaza edilmelidir.
• Bir işletme kılavuzu yerine üretici buna benzer şekilde bir
montaj talimatı oluşturmalı ve her "tamamlanmamış" bir
makine ile birlikte teslim etmelidir. Bu montaj kılavuzunun
dili üretici ve kullanıcı (entegratör) arasında kararlaştırılabilir.
 "Kontrol kurumları, sigortalar ve resmi makamlar" bölümüne de bakınız  §-12
8014228/2015-07-07
§-5
§
§
Makineler ve güvenlik yapı parçaları için AB
uygunluk değerlendirme yöntemi
Makine veya güvenlik yapı parçası ek lV listesinde var mı?
Hayır
Evet
Harmonize standartlar tamamen dikkate alındı mı?
Evet
Ek VIII uyarınca standart
yöntem
3
a
Ek IX uyarınca AB numune
denetimi
Hayır veya hiçbiri yok
Ek X uyarınca geniş
kapsamlı QMS
Dahili üretim kontrolü
Ek ll uyarınca uygunluk beyanı ve ek lll uyarınca CE işareti (Madde 16)
Özet: Yasalar, yönetmelikler
Makine üreticisi olarak sizin için diğerleri yanında geçerli olan makine direktifi:
• Makine direktiflerinin güvenlik ve sağlık koruması açısından temel taleplerini yerine getiriniz.
• Güvenliğin entegrasyonunu daha tasarım aşamasındayken planlayınız.
• Uygunluk beyanı için standart yöntemi veya makine direktifinde ek lV'de öngörülen yöntemi kullanınız.
• Makine için özellikle güvenlik açısından önemli bütün konstrüksiyon dokümanlarını içeren bir teknik
dokümantasyon hazırlayınız.
• Uygulama ülkesinin resmi dilinde bir kullanım kılavuzunu birlikte teslim ediniz. Orijinal nüshası da birlikte teslim edilmelidir.
• Bir uyumluluk belgesini doldurunuz ve makineyi veya emniyet yapı parçasını CE işareti ile işaretleyiniz.
Bir makinenin işletmecisi olarak sizin için geçerli çalışma araçları kullanma direktifi:
• Çalışma araçları kullanma direktifinin taleplerini yerine getiriniz.
• Başka ulusal talepler (örn. çalışma araçlarının kontrolü, servis veya bakım aralıkları vs.) olup olmadığı hakkında bilgi edininiz
ve bunları da yerine getiriniz.
§-6
8014228/2015-07-07
Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Standartlar
Standartlar
Genel olarak bu kılavuzda uluslararası standartlar (ISO-IEC)
referans alınır. Önemli standartların genel bir bakışını ekte
bulabilirsiniz. Bu genel bakışta verilen uluslararası standartların
(ISO/IEC) yerel veya ulusal standartlar ile bu kılavuzun yerel
geçerliliğine uygun olarak bir karşılaştırması verilmiştir.
Ekte i, sayfada i-6 ff. önemli uluslararası ve yerel standartların genel bakışı bulunmaktadır.
Standartlar farklı meslek kuruluşları (üretici, tüketici, kontrol
kurumları, resmi iş koruma makamları ve hükümetler) arasında
varılan anlaşmalardır. Düşünüldüğünün aksine standartlar,
hükümetler veya resmi makamlar tarafından oluşturulmuş
ve kararlaştırılmış değildir. Standartlar üretim sırasındaki
teknik gelişme seviyesini tanımlar. Son 100 yıl içinde ulusal
standartların dünya çapında geçerli standartlara dönüşümü
gerçekleşmiştir. Makinenin veya ürünün kullanım yerine bağlı
olarak çeşitli standartları gerekli kılan farklı yasal düzenlemeler
mevcut olabilir. Kullanılacak standardın doğru seçimi makine
üreticisi için yasal talimatlara uyma bakımından son derece
yardımcı olur.
§
Dünya çapındaki standartların
organizasyonu ve yapısı
ISO (Uluslararası
Standartlaştırma Organizasyonu)
ISO 157 ülkeden gelen standartlaştırma
organizasyonunun dünya çapındaki şebeke
ağıdır. ISO uluslararası standartları elektriksel
olmayan teknolojilere odaklanarak düzenler
ve yayınlar.
IEC (Uluslararası Elektroteknik Komisyonu)
Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC)
elektroteknik (örn. elektronik, telekomünikasyon teknolojisi, elektromanyetik uyumluluk,
enerji üretimi) ve buna bağlı olan teknolojilerin
bütün alanlarında uluslararası standartları
düzenleyen ve yayınlayan dünya çapında
bir organizasyondur.
Çeşitli standart tipleri
Üç farklı standart tipi arasında ayrım yapılır:
A standartları
(Temel güvenlik standartları) içinde temel kavramlar, tasarım ilkeleri ve bütün makineler için uygulanması mümkün olan genel
bakış açıları bulunur.
B standartları
(Güvenlik grup standartları) içinde bir güvenlik bakış açısı veya
çok sayıda makine için kullanılabilen bir güvenlik tertibatı ele
alınır. B standartları tekrar şunlara ayrılır:
• Özel güvenlik bakış açıları için B1 standartları, örn. makinenin elektrik güvenliği, güvenlik mesafelerinin hesaplanması,
kumanda sistemleri ile ilgili talepler
• Güvenlik tertibatları için B2 standartları, örneğin çift el
kumanda, fiziksel koruma ve elektronik koruma cihazları
C standartları
C standartları özel bir makine veya makine yapım tarzı için
bütün emniyet taleplerini içerir. Bu standartlar mevcutsa, bunların A veya B standartlarına göre önceliği vardır. Buna rağmen
bir C standardında B veya A standardı referans alınabilir. Her
durumda makine direktifinin talepleri yerine getirilmelidir.
Çok sayıda A ve B standardı ayrıca önemli C standartları şu
anda geliştirme aşamasındadır. Bu durum EN-ISO standart
serisinin yeniden numaralandırılmasına sepep olmaktadır.
Ancak genelde geçiş süreleri vardır. Bundan dolayı yeni
gözden geçirilmiş bir standardın uygulanması beş veya altı
sene sonra uygulamaya geçebilir.
 Önemli standartların bir listesini ekteki "Önemli standartlara genel bakış" bölümünde bulabilirsiniz  i-6
8014228/2015-07-07
§-7
Standartlar Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk
§
Koruma cihazları ve bunlara ait
standartlara genel bakış
Makinelerin donanımı
EN 60204 = IEC
Elektrik
EN ISO 4413
Hidrolik
EN ISO 4414
Pnömatik
Güvenli tasarım,
Risk değerlendirmesi ve Risk azaltılması
EN ISO 12100
Güvenlik mesafeleri
Ezilmesinin önlenmesi
Beklenmeyen tekrar.
Başlatma
Fiziksel Koruma
EN 953 ▸ ISO 14120
Sabit
Hareketli
Sadece aile ile
sökülebilen çitler
Kapaklar, geçitler,
kapılar
3
a
Tetikleme fonksiyonu
Basınca duyarlı
(PSPE)
EN 1760-x
▸ ISO 13856-x
-1/Paspas
Temassız
(ESPE)
EN 61496-1
≈ IEC
Yerine bağlı
Çift el
kumanda
EN 574
ISO 13851
Yerine bağlı değil
Acil
stop1)
EN ISO
13850
İzin verme
cihazı
Acil stop
-2/AOPD
-2/Kumanda çıtaları
Kilitleme tertibatları
EN 1088 ▸ ISO 14119
Koruyucu Cihazlar
Asgari mesafeler EN ISO 13855
Emn. Kumanda EN ISO 13849-1/-2
EN ISO 13857
EN 349 ISO 13854
EN 1037 ISO 14118
-3/AOPDDR
-3/Kumanda
tamponları
-4/VBPD
MAKİNE İÇİN ÖZEL TİP C-STANDARDI örn.: EN ISO 10218-2 Robot sistemi
1)
▸
Acil stop bir güvenlik önlemidir, fakat koruma tertibatı değildir!
EN standardı şu anda yeniden düzenlenmektedir ve EN-ISO standardı olarak yayınlanacaktır.
EN standardı gelecekte gözden geçirilecek ve EN-ISO standardı olarak yayınlanacaktır.
active opto-electronic protective device
AOPD
AOPDDR active opto-electronic protective device responsive to diffuse reflection
vision based protective device
VBPD
§-8
Tip-A-standartları
Tip-B-standartları
Tip-C-standartları
8014228/2015-07-07
Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Standartlar
Avrupa standartlarının
organizasyonu ve yapısı
CEN (Comité Européen de Normalisation/
Standartlaşma için Avrupa Komitesi)
CEN, AB üye ülkelerinin, EFTA ülkelerinin ayrıca
bunlardan ileride AB üyesi olacak ülkelerin
standartlaştırma organizasyonlarından oluşan
bir gruptur. CEN, konusu elektrik olmayan
alanlarda Avrupa standartlarını (EN) düzenler.
Bu standartların ticarette bir engel oluşturmaması için CEN, ISO ile sıkı bir işbirliği içinde
çalışır. Bir oylama yöntemi ile CEN, ISO standartlarının kabul edilip edilmeyeceğini belirler
ve bunları Avrupa standartları olarak yayınlar.
§
CENELEC (Comité Européen de Normalisation Electrotechnique/Elektroteknik
Standartlaştırma için Avrupa Komitesi)
CENELEC, CEN'e benzer elektroteknik
alanında bir kuruluştur ve bu alanda
Avrupa standartlarını (EN) düzenler ve
yayınlar. CEN ve ISO arasında olduğu
gibi CENELEC gittikçe artan oranda
IEC standartlarını ve bunların numaralandırılmasını kabul eder.
Ulusal çaptaki standartların organizasyonu ve yapısı
Genelde her AB üyesi ülkenin, örn. DIN, ON, BSI, AFNOR gibi
kendi standartlaştırma organizasyonu vardır. Bunlar ulusal
standartları ilgili üye ülkenin yasal talimatlarına uygun olarak
düzenler ve yayınlar. Avrupa Birliği'nde emniyetin ve sağlığın
eşit düzeyde ele alınmasını sağlamak ve ticari engelleri ortadan
kaldırmak için Avrupa standartları ulusal standartlaştırma organizasyonları tarafından kabul edilir.
8014228/2015-07-07
Ulusal ve Avrupa standartları konusunda aşağıdaki temel ilkeler
geçerlidir:
• Kabul edilen Avrupa standartlarına benzer ulusal standartlar
mevcutsa, bunlar iptal edilmelidir.
• Belirli bakış açıları ve makineler için uygulanabilir Avrupa
standartları mevcut değilse, mevcut ulusal standartların
kullanılmasına izin verilir.
• Ulusal bir standartlaştırma organizasyonu yeni bir ulusal
standardını ancak bu hususun bildirimi yapıldıktan ve Avrupa düzeyinde (CEN veya CENELEC) başka bir talep olmadığı
anlaşıldıktan sonra düzenleyebilir.
§-9
Standartlar Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk
Makinenin güvenliği için Avrupa standartları
§
3
a
Avrupa direktiflerinde tanımlanmış olan hedefleri ve talepleri
pratikte eşit olarak uygulayabilmek için teknik standartlarda
bu talepler ayrıntılı olarak tanımlanmış ve somutlaştırılmış
olmalıdır.
Avrupa direktiflerinin taleplerini, standartlara uyulması durumunda direktifler ile uyumluluk arz edecek şekilde somutlaştıran standartlar harmonize standartlardır.
Standartların durumu çeşitli kısaltmalar ile gösterilir:
• Ön eki "EN" olan bir standart bütün AB ülkelerinde kabul
edilmiştir ve uygulanabilir.
• Ön eki "prEN" olan standart işlem aşamasındadır.
• Ön eke ilave olarak "TS" olan doküman teknik spesifikasyon olarak kabul edilir ve ön standart olarak kullanılır.
Bu CLC/TS veya CEN/TS olarak mevcuttur.
• Ön ek olarak "TR"ye sahip bir doküman teknik gelişme seviyesi ile ilgili bir rapordur.
Harmonize bir Avrupa standardı şu şekilde oluşur:
1.AB'nin yürütücü organı olan AB komisyonu CEN veya
CENELEC'e bir direktifin taleplerini somutlaştırmak amacıyla
bir Avrupa standardının hazırlanması için görev verir.
2.Bu çalışma direktifin(lerin) önemli güvenlik taleplerinin yerine
getirilmesi için teknik spesifikasyonları saptayan uluslararası
kurullar tarafından gerçekleştirilir.
3.Oylama sonucunda standart kabul edilirse, AB resmi gazetesinde yayınlanır. İlave olarak standart en az bir üye ülkede
yayınlanmalıdır (örn. DIN EN olarak). Bundan sonra Avrupa
standardı olarak kabul edilir.
• Harmonize bir Avrupa standardı referans olarak görev yapar ve aynı konudaki bütün ulusal standartların yerine geçer.
• Uygulanabilir harmonize standartlar ile uyumluluk sağlanması, bir makinenin veya emniyet yapı parçasının direktifteki
(örn. makine direktifi) ilgili temel güvenlik ve sağlık koruma taleplerini yerine getirdiğinin kabul edilmesi için bir kanıt sayılır
(tahmini etki).
 Standartlara genel bakış: www.normapme.com
 Direktifler için bir tahmini etkiye sahip olan standartları ec.europa.eu adresi altında bulabilirsiniz
• Makine direktifi tarafından harmonize olsun veya olmasın bir standardın uygulanması istenmez. Ancak harmonize standartların kullanılması "uyumluluk varsayımı" için temel teşkil eder, yani makinenin direktifteki makine talimatlarına uygun
olduğunu gösterir.
• Bir makine tipi için bir C standardı mevcutsa, bunun diğer bütün A ve B standartlarına ve bu kılavuzda olan her türlü veriye
karşı önceliği vardır. Bu durumda sadece uygulanan C standardı, makine direktifinin yerine getirilmesi için uyumluluk
ihtimalini kanıtlar.
§-10
8014228/2015-07-07
Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Özet
Özet: Standartlar
• Teknik standartlar Avrupa direktiflerinde tanımlanan amaçları somutlaştırır.
• Harmonize standartların kullanılması "uyumluluk varsayımı" için temel teşkil eder, yani makinenin, direktifin talimatlarına
uygun olma ihtimalini gösterir. Bu demektir ki makineniz veya tesisiniz için doğru standardı seçerseniz ve uygularsanız, yasal
talepleri yerine getirdiğinizi kabul edebilirsiniz. Münferit durumlarda üreticinin görevleri standardın içeriği dışına taşabilir,
örn. bir standardın teknik gelişme seviyesinin gerisinde kalması durumunda.
• A standartları (Temel güvenlik standartları), B standartları (Güvenlik grup standartları) ve C standartları (Makinenin güvenliği
için standartlar) vardır. Bir C standardı mevcutsa, bunun A veya B standartlarına göre önceliği vardır.
8014228/2015-07-07
§-11
§
Ürün garantisi Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk
Kontrol kurumları, sigortalar ve resmi makamlar
§
Kontrol kurumları
Güvenlik müşavirliği yapan kontrol kurumları
Makinenizin o anda geçerli olan Avrupa direktifleri ve standartları ile uyumlu olup olmadığını bilmek isteyen firmalar güvenlik
tekniği açısından kontrol kurumlarının bilgisine başvurabilir.
Akredite olmuş kontrol kurumları
Akredite olmuş kontrol kurumları ulusal düzeyde kabul görmüş
kontrol yöntemleri ve kontrol kriterlerine uyulduğunu belgeleme
yetkisine sahip kontrol kurumlarıdır. Bunlar diğerleri yanında
meslek sendikalarına ait kontrol kurumları ve kaza sigortalama
kurumlarıdır, bunların genelde yetkin uzman kontrol düzenekleri
mevcuttur.
Bildirimli kontrol kurumları
Her AB üye ülkesi makine direktifinde belirlenen asgari taleplere uygun kontrol kurumlarını saptamak ve bunları Brüksel'deki
Avrupa komisyonunun ilgili birimlerine bildirmek zorundadır.
Sadece bu kontrol kurumları AB model denetimlerini yürütmek
ve makine direktifinin lV ekinde listelenmiş makineler ve
emniyet yapı parçaları için AB numune denetim belgesi vermek
yetkisine sahiptir. Bildirimli bütün kontrol kurumları her türlü
ürün ve makinenin kontrolünü yapma yetkisine sahip değildir.
Çok sayıda kontrol kurumunun özel çalışma alanı için bildirimi
yapılmıştır.
Sigortalar
3
a
Meslek sendikaları/IFA – Yasal Alman kaza sigortası iş
koruması enstitüsü
Almanya'da meslek sendikaları ve diğer kuruluşlar yasal kaza
sigortalama sorumluluğunu üstlenir. Meslek sendikaları meslek
grupları şeklinde organize edilmiştir, bu şekilde münferit ekonomik branşların spesifik talepleri daha iyi karşılanır.
Sigorta şirketleri
Çok sayıda sigorta şirketi yetkin uzman danışmanlığı yapan
komple bir danışma birimine sahiptir, bunlar özellikle yasal
taleplerin bilinmemesi veya bilinçsiz olarak dikkate alınmaması dolayısıyla ortaya çıkan garanti risklerini önlemeyi
amaçlamaktadır.
Pazar denetimi – resmi makamlar
Amerika'da, AB'de veya EFTA'da iş koruması ve pazar denetimi
resmi ulusal makamların yetki alanına girer.
• Almanya'da bunlar eyaletlerin iş koruması için öngörülen
resmi dairelerdir.
• Avusturya'da iş koruma müfettişlikleri mevcuttur. Makineler
ve iş emniyeti konusunda uzmanlık danışmanlığı almak için
makine üreticileri buralara başvurabilir.
• İsviçre'de pazar denetimi için devlet ekonomi sekreterliği
(SECO) yetkilidir. İcra işlemi İsviçre kaza sigorta kurumu
(Suva) tarafından yapılır, bu kurum yüksek teknik yeterliliğe
sahiptir.
 Önemli adresleri ekteki "Yararlı linkler" bölümünde bulabilirsiniz  i-8.
§-12
8014228/2015-07-07
Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk Ürün garantisi
Ürün sorumluluğu için temeller
Ürün sorumluluğu kavramı bir
üreticinin veya satıcının belirli bir
ürünün her türlü sorumluluğu için
üst kavram olarak kullanılır (üründeki maddi hasarlar veya bundan
kaynaklanan hasarlar için garanti
dahil). Hukuksal değerlendirmede
hasarın türüne veya neden olma
şekline bağlı olarak önemli farklılıklar mevcuttur. Önce maddi hasar
garantisi ve ürün garantisi arasında
geniş açıdan bir ayrım yapmak
gerekir.
Maddi hasar garantisi (aynı zamanda garanti hakkı) bizzat ürün
üzerindeki hasarlar içindir. Maddi
hasar garantisi için talepler sadece
sözleşme tarafları arasında geçerlidir, üçüncü kişilere karşı değildir.
Ürün sorumluluğu daha geniş açıdan kısımlara ayrılabilir:
• Kusurlu sorumlu ürün sorumluluğu (Alman hukukunda
§ 823 BGB ile düzenlenmiş).
Kusurlu sorumlu ürün sorumluluğu bir kişinin (bu bağlamda
kendisi tarafından üretilmiş bir ürün dolayısıyla) diğer bir
kişiye kasıtlı veya taksirli olarak zarar vermesi durumunda
devreye girer. Bu talimat diğer koşullarla birlikte zarar gören
her kişi tarafından sözleşmeye taraf (üçüncü şahıs olarak
bilinir) olmasa bile esas alınabilir.
• Ürün sorumluluğu yasası uyarınca ürün sorumluluğu
(gerçek) (ProdHaftG) sözleşmenin tarafı olanlar gibi üçüncü
şahıslar tarafından da esas alabilir.
Alman ürün sorumluluk kanunu AB direktiflerini baz alır.
Benzer bir düzenleme bundan dolayı bütün Avrupa ülkelerinde mevcuttur. Bunun ötesinde benzer düzenlemeler Avrupalı
olmayan çok sayıda ülkelerde de mevcuttur. Aşağıda Alman
hukukunda geçerli olan düzenlemeler konusunda kısa bir
genel bakış sunulmuştur. Ancak bilinçli olarak sadece önemli köşe noktaları gösterilmiş ve mevcut koşullar ve bağlantılar
belirtilmemiştir.
Koşullar
Üreticinin sorumluluğu ProdHaftG kanunu § 1'de düzenlenmiştir:
"Bir ürünün kusuru nedeniyle bir kişi ölürse, vücudu veya
sağlığı zarar görürse veya bir eşya hasar görürse, ürünün
üreticisi bu durumlardan kaynaklanan hasarları karşılamak
zorundadır."
Buradan aşağıdaki koşullar çıkarılır:
Üretici (§ 4 ProdHaftG)
Ürünü pazara sürmüş olmalıdır. Buraya bir ürünü EWR'ye ithal
etmiş veya başka bir üreticinin ürününü özel etiketli ürün olarak
kendi etiketi ile pazarlayanlar da dahildir ("Sanal üretici" gibi).
Kusurlu ürün (§ 3 ProdHaftG)
Bir ürün normal koşullar altında doğal olarak kendisinden beklenen emniyeti sunmaması durumu.
8014228/2015-07-07
Kusurlu ürün dolayısıyla ortaya çıkan hasarlar: Vücut veya sağlık zararları veya maddi zararlar (ancak doğrudan ürün üzerinde
değil ayırca normal olarak özel tüketim için belirlenmiş ve zarar
gören tarafından devamlı kullanılan eşyalarda oluşan hasarlar).
Maddi zararlar ProdHaftG üzerinden karşılanmaz. Maddi zarar,
vücut veya sağlık zararlarının sonucu olan veya ProdHaftG
kanunu kapsamında olan maddi bir zarar bunun bir istisnasıdır (örn. tıbbi bakım masrafları, çalışma kabiliyetinin azalması
dolayısıyla kazanç kaybı vs.).
Sorumluluk hukuku veya kusurlu sorumluluk kapsamındaki
maddi hasar taleplerine karşılık ProdHaftG kanunu uyarınca
sorumluluk için borçlanma gerekli değildir. Bu durum aynı
zamanda trafikte gerekli olan özenin gösterilmemesi ile ortaya
çıkabilir (ve böylece taksirsiz). Burada bir risk sorumluluğu söz
konusudur, bu sorumluluğun kanıtlanması için izin verilen bir
faaliyet çerçevesinde daha sonradan ortaya çıkan bir tehlike
olması yeterlidir.
§-13
§
Ürün garantisi Yasalar, direktifler, standartlar, sorumluluk
Üreticinin sorumlulukları
§
Bir sorumluluğu ProdHaftG uyarınca kanıtlamak için çeşitli
kusur türleri vardır:
Konstrüksiyon hataları
Bunlar ürünün tasarlanmasında, örn. teknik dizaynda veya malzemelerin seçiminde mevcuttur ve bunlar bütün üretimi kapsar.
Fabrikasyon hataları
Fabrikasyon hataları münferit veya belirli zamanlarda yapılan
ürünlerde vardır. ProdHaftG uyarınca üretici aynı zamanda
"aykırı" olarak adlandırılan ürünler için de sorumludur.
3
a
Burada öncelikle zorunlu hukuki talimatlar dikkate alınmalıdır, bir hata (sadece) bunlara uyulmasına bağlıysa,
üretici sorumluluk üstlenmez. Teknik standartlar (Avrupa
standartları – EN – veya DIN, VDE vs. gibi ulusal standartlar)
bu bağlamda gerekli olan emniyet için asgari standart olarak
ele alınmalıdır. Ürün emniyetinin sağlanması için ilave önlemlerin alınması beklentisi varsa, üreticinin sorumlulukları yasalara
Talimat hataları
Eksik talimat nedeniyle ürün (örn. kumanda talimatları) konusunda riskler mevcutsa, talimat hatalarından söz edilir. Bunun
kapsamına eksik veya gizli uyarı bilgileri de girer. Üretici bunun
için en az bilgilendirilmiş kullanıcıya başvurmalı ve bir ürünün
beklenen yanlış kullanımını da dikkate almalıdır. ProdHaftG kanunu üreticiyi ürünün emniyetini geliştirme, üretim ve talimatlar
çerçevesinde sağlamak konusunda görevlendirir.
veya teknik standartlara uyum sağlamanın dışına da taşabilir.
Üreticinin zorunlu olduğu trafik emniyetini sağlamak için teknik
gelişmenin standardın düzeyini aşması veya bir cihazın kullanılmasında EN standartlarında dikkate alınmayan bir tehlikenin
oluşması söz konusu ise yüksek yargısal içtihat uyarınca bu
durumda EN standartlarına uyulması yeterli olmaz.
Hasar büyüklüğü
Zarar gören için oluşan hasarın tümü üretici tarafından genel
olarak karşılanmalıdır. Alman ProdHaftG kanunu sadece kişisel
hasarlar için bir sınırlama öngörmektedir. Burada en yüksek
garanti bedeli 85 Mil. Euro'dur. Bunun üzerine çıkan bir sınırlama sözleşme eksiklerine karşılık olarak mümkün değildir, aynı
zamanda sözleşme taraftarına karşı hem genel ticari koşullarda
ve hem de kişisel sözleşmelerde mümkün değildir.
Üretici yeterli yükseklikte ürün için mali bir sorumluluk sigortası
yaptırarak kendini sağlama alabilir.
Özet: Ürün sorumluluğu
• Üretici olarak ProdHaftG uyarınca sorumluluğu önleyiniz:
• Geçerli standartlara uyunuz.
• Bir ürünün emniyetini sağlamak için bunlar dışında önlemlerin gerekli olup olmadığını kontrol ediniz.
• Tavizsiz kalite emniyeti ve kalite kontrolü yaparak hata yapılmasını önleyiniz.
• Yeterli sigortalama yaparak üretici için artık riskleri asgari düzeye düşürünüz.
İspat yükü geri dönüşü mevcut değilse, hasar durumunda genel olarak hasar görenin ispat yükümlülüğünü taşıması, hatalı
bir ürünün bir vücut veya maddi hasarın meydana gelmesine sebep olduğu ve oluşan bir hasar için neden teşkil etmesi ayrıca
belirtilmelidir. Özellikle çok sayıda neden söz konusu ise bu durumun sorun çıkmadan çözülmesi mümkün değildir.
§-14
8014228/2015-07-07
Risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesi prosesi
Adım 1: Risk değerlendirmesi
Makinenin tasarlanması esnasında olası
risklerin analizi yapılmalı ve kullanıcıyı
mevcut tehlikelere karşı korumak için
gerekirse önlemler öngörülmelidir.
Makine üreticisine bu görev esnasında
bir yardım sağlamak için standartlar risk
değerlendirilmesi prosesini tanımlar ve
açıklamasını yapar. Risk değerlendirmesi
risklerin sistematik analizini ve değerlendirmesini yapan mantıki adımların bir
dizisidir. Makine risk değerlendirmesinin
sonuçları dikkate alınarak tasarlanmak
ve üretilmek zorundadır.
Gerekli olduğu yerde bir risk değerlendirmesinden sonra uygun koruma önlemleri
uygulanarak bir risk azaltması işlemi
yapılır. Koruma önlemlerinin uygulanması
ile yeni riskler oluşmamalıdır. Tüm işlemin, yani risk değerlendirmesinin ve risk
azaltmasının tekrarlanması tehlikelerin
mümkün olduğu kadar giderilmesi için ve
tanınan veya yeni eklenen risklerin yeterli
ölçüde azaltılması için gerekli olabilir.
Çok sayıda C standardında risk değerlendirmesi makine ile ilgilidir ve uygulamaya
yakın olarak öngörülmüştür. C standartları uygulanamıyorsa veya bunlar yeterli
değilse, bu durumda A ve B standartlarının talimatları kullanılabilir.
1
 Güvenli tasarım, risk değerlendirmesi ve risk azaltılması
A standardı: ISO 12100
Risk değerlendirmesi prosesi
Makinenin fonksiyonları (sınırların belirlenmesi)
 1-2
Başlangıç
Tehlikelerin belirlenmesi
 1-3
ISO 12100 uyarınca risk değerlendirmesi
Risk tahmini
 1-4
Risk değerlendirmesi
 1-4
Risk ölçülü oranda
azaltıldı mı?
Hayır
Evet
Son
Bu bölümde ...
Risk değerlendirmesi prosesi . . . . . 1-1
Risk azaltılması prosesi
 2-1
Makinenin fonksiyonları . . . . . . . . . . 1-2
Tehlikelerin belirlenmesi . . . . . . . . . 1-3
Risk tahmini ve değerlendirmesi . . 1-4
Dokümantasyon . . . . . . . . . . . . . . . . 1-4
Safexpert® . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-5
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-6
8014228/2015-07-07
1-1
Makinenin fonksiyonları Risk değerlendirmesi
• Proses bütün tehlikeli durumlar için yürütülmelidir. Bu işlem kalan risk kabul edilebilir düzeye gelene kadar tekrarlanmalıdır
(iteratif proses).
• Risk değerlendirmesinden ve uygulanan yöntemden elde edilen sonuçlar belgelenmelidir.
Makinenin fonksiyonları (sınırların belirlenmesi)
1
Risk değerlendirmesi makinenin fonksiyonunun belirlenmesi ile
başlar. Bunlar şu şekilde olabilir:
• Makinenin spesifikasyonları (ne üretilecek, maksimum üretim kapasitesi, öngörülen malzemeler)
• Mekansal sınırlar ve öngörülen kullanım yeri
• Planlanan dayanım ömrü
• İstenen fonksiyonlar ve işletim türleri
• Beklenen yanlış fonksiyonlar ve arızalar
• Makine prosesine katılan kişiler
• Makine ile bağlantılı olan ürünler
• Amacına uygun kullanım, aynı zamanda kullanıcı personelin
istenmeyen davranışları veya makinenin öngörülebilir akla
yatkın yanlış kullanılması (kötüye kullanım)
Öngörülebilir yanlış kullanım
Kullanıcı personelin akla yatkın kabul edilebilir kasıtsız
davranışı veya öngörülebilir yanlış kullanımı şunlar olabilir:
• Kullanıcı personelin makine üzerinde kontrolünü kaybetmesi
(özellikle elde tutulan veya hareketli makinelerde)
• Yanlış bir fonksiyon bir arıza durumu veya makinenin kullanım esnasında devre dışı kalması durumunda personelin
refleks türü davranışı
• Konsantrasyon eksikliği veya dikkatsizlik nedeniyle yanlış
davranış
• Bir görevin yürütülmesi esnasında "en az dirençli yolun"
seçilmesine bağlı yanlış davranış
• Makineyi her şeye rağmen işletimde tutmak baskısı altında
davranış
• Belirli kişi gruplarının davranışı (örn. çocuklar, gençler,
engelli kişiler)
Beklenen yanlış fonksiyonlar ve arızalar
Yanlış fonksiyonlardan ve işletme fonksiyonları için önemli olan
bileşenlerden (özellikle kumanda sistemi) büyük bir tehlike
potansiyeli kaynaklanır. Örnekler:
• Haddeleme hareketinin tersine döndürülmesi (eller
kaptırılacak şekilde)
• Bir robotun programlanmış çalışma alanı dışında
hareket ettirilmesi
1-2
8014228/2015-07-07
Risk değerlendirmesi Tehlikelerin belirlenmesi
Tehlikelerin belirlenmesi
Makinenin fonksiyonu belirlendikten sonra makinenin risk
değerlendirmedeki en önemli adımdır. Bu adım öngörülebilen
tehlike durumlarının ve/veya tehlike olaylarının sistematik olarak belirlenmesinden ibarettir.
Makine üreticisi özellikle aşağıdaki tehlikeleri...
... m
akinenin dayanım ömrünün bütün evreleri esnasında dikkate
almalıdır.
• Mekanik tehlikeler
• Elektriksel tehlikeler
• Isısal tehlikeler
• Gürültüden kaynaklanan tehlikeler
• Titreşimden kaynaklanan tehlikeler
• Radyasyondan kaynaklanan tehlikeler
• Malzemeden ve kalıcı maddelerden kaynaklanan tehlikeler
• Makinenin tasarımında ergonomik temel ilkelerin ihmal edilmesin-
• Nakliye, montaj ve kurulum
• İşletime alma
• Ayarlama
• Normal işletim ve arıza giderme
• Bakım ve temizlik
• İşletim dışına alma, sökme ve imha etme
den kaynaklanan tehlikeler
• Kayma, takılma veya düşmeden kaynaklanan tehlikeler
• Makinenin kullanım ortamı ile bağlantılı tehlikeler
• Yukarıdaki tehlikelerin kombinasyonundan kaynaklanan tehlikeli
durumlar
Makinelerde/tesisler mekanik tehlikeler için örnekler
Kesilme
Ezilme
Doğranma
Batma
İçeri çekilme veya kavranma
İçeri çekilme veya kavranma
Dolanma
Çarpma
Kırık parçaların etkisi
Etrafa sıçrayan talaşların etkisi
8014228/2015-07-07
1-3
1
Risk tahmini ve risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesi
Risk tahmini ve risk değerlendirmesi
Tehlikeler belirlendikten sonra göz önünde bulunan her tehlikeli
durum için bir risk tahmini yürütülmelidir.
Hasar
boyutu
Risk
1
Meydana gelme
olasılığı
Risklerin tahmini için çeşitli gereçler, örn. tablolar, risk grafikleri,
numerik yönlemler vs. vardır.
Risk değerlendirmesinde risk tahminlerinin sonuçlarına dayanarak koruma önlemlerinin uygulanmasının gerekli olup olmadığı ve gerekli risk azaltmanın ne zaman erişildiği saptanır.
Göz önünde bulundurulan tehlikeli durum ile bağlantılı olan risk
aşağıdaki elemanlara bağlıdır:
• Tehlikeli durum tarafından yaratılan hasar büyüklüğü (hafif
yaralanma, ağır yaralanma vs.) ve
• bu hasarın ortaya çıkma olasılığı. Bu olasılık şunlardan
kaynaklanır:
• Bir kişinin/kişilerin tehlikeye maruz kalması
• tehlikeli olayın meydana gelmesi ve
• hasarın azaltılması veya sınırlandırılması için teknik ve
beşeri olanaklar
 Alet ve tablolar: Teknik rapor – ISO/TR 14121-2
Dokümantasyon
Risk değerlendirmesi dokümantasyonu kapsamında, uygulanan
yöntem ve elde edilen sonuçlar ile aşağıdaki veriler de bulunmalıdır:
• Makinenin spesifikasyonlar, sınırlar, amacına uygun kullanım
vs. gibi verileri.
• Yükler, mukavemetler, emniyet kat sayıları gibi belirlenmesi
gereken önemli kabuller
• Belirlenen bütün tehlikeler ve tehlike durumları ve göz önünde bulundurulan tehlikeli olaylar
• Kaza geçmişleri ve benzer makinelerde yapılan risk azaltmasında kazanılan deneyimler gibi kullanılan veriler ve bunların
kaynakları
• Uygulanan koruma önlemlerinin tanımı
• Bu koruma önlemleri sayesinde erişilen risk azaltma sonuçlarının tanımı
• Makine ile bağlantılı diğer artık riskler
• Risk değerlendirmesi esnasında oluşturulan bütün dokümanlar
Makine direktifinde risk değerlendirmesi konusundaki belgelerin makine ile birlikte teslim edilmesini öngörmez!
1-4
8014228/2015-07-07
Risk değerlendirmesi Safexpert®
Safexpert® ile risk değerlendirmesi
1
Risk değerlendirmesi prosesi Safexpert® içinde CE yönetiminin
bir yazılımı olarak düzenlenmiştir. Kullanıcı yasal ve normatif talimatlar ile yönlendirilir. Kayıtlı tehlike listesi, yapısı düzenlenmiş
risk değerlendirmesi için CE yönetimi ve risk değerlendirmesinin ve ayrıca kumanda tekniği açısından önlemlerde gerekli
emniyet seviyesinin şeması yürütmeyi kolaylaştırır. Standart
yönetimi ve güncelleme asistanı yardımıyla gerekli standartlar
daima güncel durumda tutulur. Tehlikeler, tehlike yerlerine
ve makinenin ilgili kullanım ömrü evrelerine göre ele alınır.
Münferit tehlikelerin değerlendirmesi tehlikelerin giderilmesi
veya risklerin azaltılması için alınacak önlemlerin optimum
seçimini sağlar. Safexpert® kapsamında risk grafiklerinin ve
matrikslerin (tablo) kombinasyonu kullanılır. Tahmin, (IN) öncesi
ve (OUT) sonrası koruma önlemi (koruma tertibatı) seçildikten
sonra gerçekleşir. Risk bir skala üzerinde 0 (risk yok) ile 10
(en büyük risk) arasında olacak şekilde bölümlenir.
Safexpert® sadece risk değerlendirmesi görevini yapar.
Safexpert® ile tüm uyumluluk prosesi makine direktifi uyarınca etkin bir şekilde yürütülebilir ve belgelenebilir.
8014228/2015-07-07
1-5
Özet Risk değerlendirmesi
Özet: Risk değerlendirmesi
Genel
• Bütün tehlikeli durumlar için bir risk değerlendirmesi yürütünüz. Bu iteratif proseste hiçbir risk kalmayıncaya veya kabul
edilebilir düşük riskler kalıncaya kadar bütün tehlikeler ve riskler göz önünde bulundurulmalıdır.
1
Risk değerlendirmesi prosesi
• Risk değerlendirmesine makinenin fonksiyonunun belirlenmesi ile başlayınız.
• Risk değerlendirmesinde özellikle öngörülebilir yanlış uygulamaları ve arızaları dikkate alınız.
• Ardından makineden kaynaklanan tehlikeli durumları (mekanik, elektriksel, ısısal vs.) belirleyiniz. Bu tehlikeli durumları
makine ömrünün bütün evrelerinde dikkate alınız.
• Ardından tehlikeli durumlardan kaynaklanan riskleri tahmin ediniz. Bunlar hasarın büyüklüğüne ve hasarın meydana gelme
olasılığına bağlıdır.
• Risk değerlendirmenizin sonuçlarını belgeleyiniz.
1-6
8014228/2015-07-07
Risk azaltılması İçsel güvenli konstrüksiyon
2'den 4'e kadar adımlar:
Risk azaltma
Risk değerlendirmesi risk azaltmak için
önlem alınması gerektiği sonucunu veriyorsa, bu işlem için 3 kademeli yöntem
uygulanmalıdır.
3 kademeli yöntem
1.Makine üreticisi önlemlerin seçiminde
3.Teknik koruma önlemleri: Konstrüktif
aşağıdaki temel ilkeleri verilen sırada
uygulamalıdır:
2.Güvenli tasarım: Risklerin giderilmesi
veya mümkün olduğu ölçüde en aza
indirilmesi (güvenliğin makinenin tasarımına ve yapımına entegre edilmesi)
Başlangıç
olarak giderilemeyen risklere karşı gerekli olan koruma önlemlerinin alınması Kalan riskler konusunda kullanıcının
bilgilendirilmesi
2
Son veya bir sonraki
tehlike
Güvenli tasarım sayesinde risk azaltması
 2-2
azaltıldı mı?
Evet
Hayır
Teknik koruma önlemleri sayesinde
risk azaltma
 3-1
Hayır
azaltıldı mı?
Evet
Hayır
Yeni tehlikeler
oluşturuldu mu?
Evet
Kullanıcı bilgisi sayesinde
risk azaltması
 4-1
Risk ölçülü
oranda azaltıldı mı?
Evet
Hayır
Yeniden:
prosesi
 1-1
 Risk azaltma prosesi için ilkeler: ISO 12100 (A-standardı)
8014228/2015-07-07
2-1
İçsel güvenli konstrüksiyon Risk azaltılması
Adım 2: GüvenlI tasarım
(içsel güvenli konstrüksiyon)
Güvenli tasarım risk azaltma prosesinin
ilk ve en önemli kademesidir. Burada olası tehlikeler konstrüksiyon ve tasarımdan
önce devre dışı bırakılır. Bundan dolayı
güvenli tasarımın etkisinin en yüksek
olduğu kanıtlanmıştır.
Emniyetli tasarımın değerlendirme şekli
makinenin konstrüksiyonu ve tehlikede
olan kişiler ve makine arasındaki ilişki
bakımından önemlidir.
Örnekler:
• Mekanik konstrüksiyon
• Kumanda ve koruyucu bakım konsepti
• Elektrik donanımı (elektrik emniyeti,
EMC)
• Acil durumda durdurma konsepti
• Akışkan tekniği donanımı
• Kullanılan malzemeler ve işletme
maddeleri
• Makine fonksiyonu ve üretim prosesi
2
Mekanik konstrüksiyon
Her durumda bileşenler makinede bir
hatanın oluşması durumunda kişilerin
güvenliği ön planda tutulacak şekilde
seçilmeli, uygulanmalı ve uyarlanmalıdır.
Makinede ve çevrede oluşabilecek bir
hasarın önlenmesi de dikkate alınmalıdır. Makine konstrüksiyonunun bütün
elemanları izin verilen sınır değerleri arasında çalışacak şekilde özelliklere sahip
olmalıdır. Genel olarak tasarım mümkün
olduğu kadar basit olmalıdır. Emniyet ile
ilgili fonksiyonlar diğer fonksiyonlardan
mümkün olduğu kadar ayrılmalıdır.
Örnek: Kesme yerlerinin önlenmesi
Doğru
Yanlış
Kaynak: Neudörfer
Her tasarımın ilk amacı tehlikeli durumların hiç oluşmamasını sağlamaktır. Bu
durum örneğin şu şekilde sağlanabilir:
• Keskin kenarların, köşelerin ve dışarı
çıkan uçların önlenmesi
• Ezilme yerlerinin, kesilme yerlerinin ve
içeri çekme yerlerinin önlenmesi
• Kinetik enerjinin sınırlandırılması
(kütle ve hız)
• Ergonomik ilkelerin dikkate alınması
Bu bölümde ...
Örnek: İçeri çekme yerlerinin önlenmesi
Kumanda ve
koruyucu bakım konsepti . . . . . . . . 2-3
Kaynak: Neudörfer
Mekanik konstrüksiyon . . . . . . . . . . 2-2
e
Elektrik donanımı . . . . . . . . . . . . . . . 2-4
Durdurma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2-9
Elektromanyetik uyumluluk (EMC) . 2-9
Akışkan tekniği . . . . . . . . . . . . . . . . 2-11
Patlama tehlikesi olan
alanlarda kullanım . . . . . . . . . . . . . 2-12
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2-13
2-2
Mesafe e ≤ 6 mm olmalıdır!
E açısı ≥ 90° olmalıdır!
 Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin
vd., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013)
8014228/2015-07-07
Kumanda ve koruyucu bakım konsepti
Tehlikeli bölgeye girme gerekliliği mümkün olduğu kadar düşük
tutulmalıdır. Bu durum örneğin şu şekilde sağlanabilir:
• Otomatik doldurma ve boşaltma istasyonları
• Ayarlama ve bakım çalışmaları "dıştan"
• Bakım çalışmalarını önlemek için güvenilir ve kolay temin
edilebilir yapı parçalarının kullanılması
• Açık ve kesin kullanım konsepti, örn. kumanda elemanlarının
belirgin şekilde işaretlenmesi
Renkli işaretleme
Basmalı tuşların kumanda kısımları ayrıca gösterge lambaları
veya ekran üzerindeki göstergeler renkli olarak düzenlenmelidir.
Her bir renk için farklı bir anlam tanımlanmalıdır.
 Makinelerin elektrik donanımı: IEC 60204-1
Kumanda elemanlarının renklerinin genel anlamı
2
Gösterge lambalarının renklerinin genel anlamı
Renk
Anlam
Açıklama
Renk
Anlam
Açıklama
Beyaz
Gri
Siyah
Spesifik
değil
Fonksiyonların başlatılması
Beyaz
Nötr
Yeşil, kırmızı, mavi veya sarının
kullanılmasında şüphe olması
durumunda kullanılır
Yeşil
Güvenli
Güvenli kumanda durumunda
çalıştırmak veya normal duruma
hazırlamak için
Yeşil
Normal
durum
Kırmızı
Acil durum
Tehlike getiren durumlarda veya
acil durumda çalıştırmak için
Kırmızı
Acil durum
Tehlike getiren durum, ani işlem
yapılmalıdır
Mavi
Talimat
Zorunlu bir işlemin gerekli olduğu
durumda çalıştırmak için
Mavi
Zorunlu
Kullanıcı tarafından zorunlu bir işlemin yapılması gerektiğini gösteren
durum
Sarı
Normal değil
Normal olmayan bir durumda
çalıştırmak için
Sarı
Normal değil
Normal olmayan durum, kritik bir
durumun yaklaşması
8014228/2015-07-07
2-3
Elektrik donanımı
Makinede elektrik tehlikelerini devre dışı bırakmak için önlemler gereklidir. Burada iki tehlike türü arasında ayrım yapılır:
• Elektrik akımından kaynaklanan tehlikeler, yani doğrudan ve
dolaylı temastan doğan tehlikeler
• Kumanda sisteminde dolaylı hataların oluştuğu durumlardan
kaynaklanan tehlikeler
 Aşağıdaki alt bölümlerde elektrik donanımının düzenlenmesi için önemli hususları bulabilirsiniz.
 Makinelerin elektrik donanımı: IEC 60204-1
Şebeke bağlantısı
2
Şebeke bağlantısı makinenin elektrik donanımı ile besleme şebekesinin ara birimidir. Bağlantı için ilgili şebeke işletmecisinin
koşulları dikkate alınmalıdır.
Topraklama sistemi
Topraklama sistemi besleme transformatörünün sekonder
tarafının topraklama türü yanında elektrik donanımı gövdesinin
topraklama türünü de karakterize eder. Topraklama sistemleri
uluslararası düzeyde standartlaştırılmıştır:
• TN-Sistemi
• TT-Sistemi
• IT-Sistemi
Topraklama yeryüzü ile elektrik iletken bir bağlantının yapılmasından ibarettir. Elektrik emniyetini sağlayan koruma topraklaması PE ile diğer amaçlar için kullanılan fonksiyon topraklamaları arasında ayrım yapılır. Koruma hattı sistemi topraklayıcılar,
bağlantı hatları ve bunlara ait terminallerden ibarettir. Şebeke
beslemesinin elektrik donanımına ait bütün gövdeler koruma
potansiyeli dengelemesi için koruma hattı sistemine bağlanmalıdır. Koruma potansiyeli dengelemesi hata durumunda
korunmak için temel bir koruyucu önlemdir.
2-4
Özellikle emniyet tekniği konusundaki uygulamalar için kararlı
şebeke beslemesi gereklidir. Bundan dolayı gerilim besleme
birimleri şebekenin kısa süre devre dışı kalmasını köprüleyebilmelidir.
L1
L2
L3
N
PE
Güvenlik
Damar işaretlemesi
Koruma rölesi bağlantısı
Gövde
Potansiyel dengeleme rayı
Şebeke ayırma tertibatı
8014228/2015-07-07
TN-Sistemi
TN sistemi düşük gerilimli tesislerde en sık kullanılan şebeke
formudur. TN sisteminde transformatörün yıldız noktası doğrudan toprağa bağlıdır (işletme toprak bağlantısı); işletme gereçlerinin gövdeleri bir koruma hattı (PE) üzerinden transformatörün
yıldız noktasına bağlanmıştır.
Döşenmiş olan iletken kesitine bağlı olarak PE ve N iletkenleri ortak iletken (TN-C sistemi) olarak veya ayrı iki iletken
(TN-S sistemi) olarak döşenir.
TT-Sistemi
Bir TT sisteminde besleme transformatörünün yıldız noktası
TN sisteminde olduğu gibi topraklanmıştır. İşletme gereçlerinin
elektrik iletkenliğine sahip gövdesine bağlı olan koruma hattı
yıldız noktasına kadar gitmez, kendi başına topraklanır. İşletme
gerecinin gövdeleri ortak bir koruma topraklaması ile de topraklanmış olabilir.
TT sistemleri normal olarak sadece FI koruma şalterleri ile
birlikte kullanılır.
TT sisteminin şehirler arası güzergahlardaki yüksek emniyeti
bakımından avantajı vardır.
IT-Sistemi
İşletme gerecinin iletken olan gövdesi bir IT sisteminde
TT sistemindeki gibi topraklanmıştır, besleme transformatörünün yıldız noktası topraklanmaz. Kapatılması durumunda bir
tehlike oluşabilecek ve bundan dolayı sadece bir gövde bağlantısının veya toprak bağlantısının ortaya çıkması durumunda
kapatılmaması gereken tesisler IT sistemi olarak yapılandırılır.
Alçak gerilim bölgesinde IT sistemleri, örneğin hastanelerde
ameliyat odalarının ve yoğun bakım istasyonlarının beslenmesi
için zorunludur.
2
 Koruma önlemleri: IEC 60364-4-41, ulusal farklı uyarlamalı olarak
Şebeke ayırma tertibatı
Bir veya birden fazla makineye şebeke bağlantısını yapmak için
bir şebeke ayırma tertibatı öngörülmelidir. Bu birim donanımı
şebeke beslemesinden ayırabilmelidir:
• AC-23B veya DC-23B kullanım kategorisi için güç
ayırma şalteri
• Yükün önceden kesilmesi için yardımcı kontaklı
ayırma şalteri
• Güç şalteri
• Soket/priz kombinasyonu, 16 A/3 kW değerine kadar
8014228/2015-07-07
Kilitleme tertibatları için kumanda akımı devreleri gibi belirli
akım devreleri, ayırma tertibatı üzerinden kapatılmamalıdır.
Bu durumda kullanıcı personelin emniyetini sağlamak için özel
önlemler alınmalıdır.
2-5
Beklenmedik çalışmayı önlemek için
kapatma tertibatı
Koruyucu onarım çalışmaları esnasında, makinenin çalışması
veya enerjinin geri dönmesi durumunda, onarım yapan kişiler
için tehlike yaratmaması gerekir. Bundan dolayı şebeke tertiba-
tının istenmeden ve/veya yanlışlıkla devreye girmesini önlemek
için düzenekler öngörülmelidir. Bu işlem bir asma kilidin ana
şalterin koluna kapalı konumda takılması ile mümkün olabilir.
Bu kesme tertibatı, tehlike alanına kısa süreli, işletmeden kaynaklanan müdahaleler için koruma tedbiri olarak uygun değildir.
Elektrik çarpmasına karşı koruma
2
Koruma sınıfları
Koruma sınıflarına ayırma tek hata güvenliğinin hangi araçlarla
erişebileceği anlamına gelir. Korumanın yüksekliği konusunda
bir ifade bu ayırımdan çıkartılamaz.
Koruma sınıfı I
Basit izolasyonlu (baz izolasyonu) ve tek bir koruma
hattı bağlantısı olan bütün cihazlar koruma sınıfı l
kapsamındadır. Koruma hattı ilgili sembol veya PE ile
gösterilen terminale bağlanmış ve yeşil-sarı renkte
olmalıdır.
Koruma sınıfı Il
Koruma sınıfı ll olan işletme cihazları takviyeli veya
çift izolasyona sahiptir ve bunların koruma hattına
bağlantısı yoktur. Koruma önlemi aynı zamanda koruma izolasyonu olarak adlandırılır. Bir koruma hattı
bağlanmamalıdır.
Koruma sınıfı Ill
Koruma sınıfı lll olan işletme cihazları güvenli düşük
voltaj ile çalışır ve bundan dolayı ayrı bir korumaya
ihtiyaçları yoktur.
Güvenli düşük voltaj SELV/PELV
Küçük koruma gerilimi olarak, doğru: Küçük emniyet gerilimi,
50 Volt efektif değerine (Vrms) kadar alternatif gerilimler ve
120 Volt değerine kadar doğru gerilimlerdir. Burada 75 Volt bir
doğru gerilim sınırının üstünde ilave olarak alçak gerilim yönetmeliklerinin talepleri dikkate alınmalıdır.
Normal olarak kuru olan mekanlardaki kullanımda doğrudan
dokunmaya karşı bir korumadan (baz koruması), alternatif
gerilimin efektif değeri 25 Volt veya üst titreşimi olmayan doğru
gerilim 60 Volt değerinin üstüne çıkmıyor ise vazgeçilebilir.
Doğru gerilimin üzerine sinüs şeklinde % 10 efektif değerinde
bir alternatif gerilim bileşeninin girişim yapması durumunda üst
titreşimsiz olmaktan söz edilir.
Küçük koruma gerilimi devresi güvenli bir şekilde diğer devrelerden ayrılmalıdır (yeterli hava ve kaçak mesafeleri, izolasyon,
akım devrelerinin koruma hattına bağlanması vs.).
Aşağıdaki ayrım yapılır:
• SELV (safety extra-low voltage)
• PELV (protective extra-low voltage)
Güvenli düşük voltaj şebekeden tasarruf transformatörleri,
potansiyometre veya ön direnç ile üretilmemelidir.
2-6
8014228/2015-07-07
ELV (AC < 50 Vrms, DC < 120 V)
SELV
Ayırmanın türü
PELV
Akım kaynakları
Güvenli ayırmalı akım kaynakları, örn. eş değer emniyet transformatörü veya eş
değer akım kaynakları
Akım devresi
• Diğer SELV-olmayan veya PELV-olmayan akım devrelerine emniyetli ayırma
tertibatı olan akım devreleri
• SELV- ve PELV-akım devreleri arasında baz izolasyonlu akım devreleri
Toprak veya bir koruma
hattı ile ilişki
İlave önlemler
Akım devresi
Topraklanmamış akım devreleri
Topraklanmış veya topraklanmamış
akım devreleri
Gövde
Gövdeler bilerek topraklanmamalıdır
veya bir koruma hattı ile birleştirilmemelidir.
Gövdeler topraklanmış veya bir koruma
hattı ile birleştirilmiş olabilir.
Nominal gerilim:
• AC > 25 V veya
• DC > 60 V veya
• Sulu işletme gereçleri
Standartlara uygun izolasyon ile veya sararak temel koruma
Normal kuru ortamda nominal
gerilim:
• AC ≤ 25 V veya
• DC ≤ 60 V
İlave önlemler gerekli değildir
2
Temel koruma türleri:
• Standarda uygun izolasyon veya
sarma
• Gövdelerin ve aktif parçaların ana
topraklama rayına bağlanması
 Koruma sınıfları: EN 50178
 Transformatörlerin emniyetli: EN-61588-serisi
8014228/2015-07-07
2-7
Koruma önlemleri/Koruma türleri
Koruma türleri bir işletme gerecinin içine suyun (su buharı
değil) veya yabancı parçaların (toz) girmesine karşı korumayı
tanımlar. İlave olarak bunlar gerilim geçen parçalara dokunmaya karşı korumayı da tanımlar. Bu koruma genel olarak düşük
2
1. Kod numarası:
Katı yabancı cisimlerin
girmesine karşı koruma
gerilimler için de gereklidir. Ayırmadan sonra gerilim altında kalan dokunulabilir parçalar asgari koruma türü IP 2x ile kumanda
dolapları asgari koruma türü IP 54 ile üretilmelidir.
15°
2. Kod numarası:
Suyun girmesine karşı koruma (su buharı yok, diğer sıvılar yok!)
IP ...0
Koruma
yok
IP ...1
IP ...2
Su damlaması
düşey
eğik
IP ...3
IP ...4
IP ...5
İnce
Püskürtme Su
akışı
püskürtme su
su
IP 0...
Koruma yok
IP 00
IP 1...
Yabancı
maddenin boyutu
≥ 50 mm Ø
IP 10
IP 11
IP 12
IP 2...
Yabancı
maddenin boyutu
≥ 12 mm Ø
IP 20
IP 21
IP 22
IP 23
IP 3...
Yabancı
maddenin boyutu
≥ 2,5 mm Ø
IP 30
IP 31
IP 32
IP 33
IP 34
IP 4...
Yabancı
maddenin boyutu
≥ 1 mm Ø
IP 40
IP 41
IP 42
IP 43
IP 44
IP 5...
Toza karşı
korunmuş
IP 50
IP 53
IP 54
IP 6...
Toza karşı
izole edilmiş
IP 60
IP ...6
IP ...7
Güçlü
su
akışı
Daldırma
IP 55
IP 56
IP 65
IP 66
geçici
IP 67
IP ...8
IP ...9K
kalıcı
100 bar,
16 l/dak.,
80 °C
IP 69K
 Gövde üzerinden koruma türleri: EN 60529
2-8
8014228/2015-07-07
Durdurma
Makineler isteyerek durdurmanın yanısıra, acil durumlarda da
güvenlik açısından durdurulabilmelidir.
Talepler
• Her makine işletme açısından tüm makinenin durmasını
sağlayan bir komut tertibatı ile donatılmış olmalıdır.
• Asgari kategorisi 0 olan bir durdurma fonksiyonu mevcut
olmalıdır. Kategorisi 1 ve/veya 2 olan ilave durdurma fonksiyonları makinenin emniyet ve fonksiyon tekniği ihtiyaçları
açısından gerekli olabilir.
• Makinenin durdurulması için öngörülen bir komut çalıştırma için öngörülen komuta karşı önceliğe sahip olmalıdır.
Makine veya bunun tehlike yaratan parçaları durdurulmak
isteniyorsa, tahrik ünitesinin enerji beslemesi kesilmelidir.
Durdurma kategorileri
Makinenin emniyet ve fonksiyon tekniği ihtiyaçları çeşitli kategorilerde durdurma fonksiyonlarını gerekli kılar. Durdurma kategorileri ISO 13849-1 uyarınca kategoriler ile karıştırılmamalıdır.
Durdurma
kategorisi 0
Durdurma
kategorisi 1
Durdurma
kategorisi 2
Tahrik elemanına giden enerji beslemesi ayrılır
(kontrolsüz durdurma)
Makine güvenli bir duruma getirilir, ancak bundan
sonra tahrik elemanına giden enerji beslemesi ayrılır
Makine güvenli duruma getirilir, ancak tahrik elemanına giden enerji beslemesi kesilmez
 "Acil durumda durdurma" bölümüne bakınız  3-7
2
 Durdurma kategorileri, bakınız "Makinenin elektrik donanımı: IEC 60204-1"
Elektromanyetik uyumluluk (EMC)
Avrupa EMC direktiflerinde elektromanyetik uyumluluk "bir
cihazın veya bir tesisin elektromanyetik bir ortamda, çevrede
bulunan diğer cihazlar ve tesisler için kabul edilemeyecek düzeyde elektromanyetik parazitler yaratmadan rahat bir şekilde
çalışma kabiliyeti" olarak tanımlanır.
Makine ve takılan bileşenleri beklenen parazitlere karşı dayanacak şekilde seçilmeli ve doğrulanmalıdır. Emniyet bileşenleri
için daha yüksek talepler geçerlidir.
Elektromanyetik parazitler aşağıdaki şekilde üretilir:
• Hızlı, geçişli, elektrik parazit etkenleri (Burst)
• Darbe gerilimleri (Surge), örn. yıldırım dolayısıyla
• elektromanyetik alanların
• şebekelerinde yüksek frekanslı parazitlerin girmesi
(komşu hatlar)
• Elektrostatik deşarj (ESD)
8014228/2015-07-07
Endüstriyel alan ve mesken alanları için parazit sınırları mevcuttur. Endüstri alanında parazitten etkilenme için daha yüksek
talepler vardır, ancak yüksek parazit emisyonu sınırlarına da
izin verilir. Bundan dolayı endüstriyel alan için telsiz koruma
yönetmeliklerini yerine getiren bileşenler mesken alanlarında
kullanıldıklarında parazite neden olabilir. Aşağıdaki tablolarda
örnek olarak çeşitli uygulama alanlarında asgari parazit alan
şiddetleri gösterilmektedir.
900 ile 2000 MHz arasındaki frekans bölgesi için tipik asgari
parazit alan şiddetleri
Uygulama alanı
Tolere edilebilir asgari parazit
alan şiddeti
Eğlence elektroniği
3 V/m
Elektrikli ev aletleri
Bilgi elektroniği için cihazlar
Tıbbi cihazlar
Endüstri elektroniği
Emniyet bileşenleri
Araç elektroniği
3 V/m
3 V/m
3 … 30 V/m
10 V/m
10 … 30 V/m
100 V/m'ye kadar
2-9
Örnek: Çeşitli parazit alan şiddetlerinin erişilmesi için mobil telsiz cihazları için tipik mesafeleri
Uygulama alanı
DECT-İstasyonu
GSM-mobil telefon
GSM-Baz istasyonu
3 V/m
10 V/m
100 V/m
Not
Yakl. 1,5 m
Yakl. 3 m
Yakl. 1,5 m
Yakl. 0,4 m
Yakl. 1 m
Yakl. 1,5 m
≤ 1 cm
≤ 1 cm
Yakl. 1,5 m
Baz istasyonu veya mobil kısım
Maksimum yayın gücü (900 MHz)
Yayın gücü yakl. 10 Watt için
Aşağıdaki temel tasarım kuralları EMC problemlerini
önlemek için yardımcı olur:
• Makine tesis parçaları arasında iletken bağlantı yardımıyla
2
sürekli potansiyel dengelemesi
• Besleme biriminin mekansal ayrımı (şebeke beslemesi,
aktorik, dönüştürücü)
• Koruma kılıfı üzerinden potansiyel dengeleme akımı geçirilmemelidir
Örnek: Koruma kılıfı doğru bağlanmalıdır
Doğru: Kılıf kısa ve tam yüzeyli
olarak bağlanmalıdır
2-10
• Koruma kılıfları kısa ve tam yüzeyli olarak yerleştirilmelidir
• Mevcut fonksiyon topraklaması (FE) bağlanmalıdır
• Mevcut iletişim hatları temiz bir şekilde kapatılmalıdır. Verilerin (alan busu) aktarılması için çoğunlukla burgulu hatlar
gerekmektedir.
Örnek: Potansiyel dengeleme oluşturulmalıdır
Yanlış: Kullanılan terim
"Domuz kuyruğu"
8014228/2015-07-07
Örnek: Mekansal ayırma
Güç parçası
Motorlar,
aktüatörler
2
Kumanda parçası
Şebeke
Fiziksel ayırma
Selenoid valfler
Ölçüm transformatörü, sondalar,
detektörler, sensör
kabloları, bus hatları
 EMV-standardı: EN 61000-1'den -4'e kadar
 Emniyet bileşenleri için EMV-talepleri: IEC 61496-1, IEC 62061
Akışkan tekniği
Akışkan tekniği enerjinin gaz veya sıvılar ile aktarıldığı yöntemler için bir üst kavramdır. Bu üst kavram sıvılar ve gaz benzer
davranış gösterdiği için kullanılır. Akışkan tekniği kuvvet aktarımını kapalı iletim sistemlerinde akışkanlar üzerinden gerçekleştiren yöntemleri ve tesisleri tanımlar.
Teknik uygulama olarak akışkan hidrolik sistemlerde (hidrolik
yağlarla enerji aktarımı) ve pnömatik sistemlerde (basınçlı hava
ile aktarma) kullanılır. Yağ hidroliğinde akışkan (gidiş ve dönüş)
için kapalı bir devre gereklidir, buna karşılık pnömatikte atık
hava susturucular üzerinden dış ortama tahliye edilir.
Kısmi sistemler
Her akışkan tekniği tesisi kısmi sistemlerden oluşur:
• Sıkıştırma: Kompresör veya pompa
• Tasfiye: Filtre
• Taşıma: Boru veya hortum bağlantıları
• Kontrol: Valf
• Tahrik: Silindir
Basınç her akışkan tekniği sisteminde akışkanın yüke karşı
iletilmesi sayesinde oluşur. Yük büyürse, basınç da artar.
Tasarım ilkeleri
Bir akışkan tekniği sisteminin bütün parçaları bir kısmi sistemin
maksimum çalışma basıncını veya bir bileşenin nominal basıncını aşan basınçlara karşı korunmalıdır. Bir bileşen içindeki veya
borulama içindeki ya da hortum hatları içindeki bir kaçak tehlike oluşturmamalıdır. Dışarı çıkan havadan kaynaklanan gürültü
seviyesini azaltmak için susturucular kullanılmalıdır. Susturucuların kullanılması ilave bir tehlike getirmemelidir, susturucular
dolayısıyla sisteme zarar verecek karşı basınç oluşmamalıdır.
8014228/2015-07-07
2-11
Patlama tehlikesi olan alanlarda kullanım
2
Patlama tehlikesine karşı koruma emniyet açısından önemli
bir görev alanıdır. Patlama durumunda kişiler tehlike altındadır,
örn. kontrolsüz ısı yayılımı, alev, basınç dalgaları ve etrafa saçılan hurda parçaları ayrıca zararlı reaksiyon ürünleri ve ortam
havası içindeki solunum için gerekli olan oksijenin tüketilmesi.
Patlamalar ve yangınlar iş kazaları için sık görülen nedenler
değildir. Ancak bunların sonuçları endişe vericidir ve çoğunlukla kişiler için ağır yaşam kaybına ayrıca ekonomik hasarlara
neden olabilir.
Tozların, yanıcı gazların veya sıvıların üretildiği, taşındığı,
işlendiği veya depolandığı ortamlarda patlama tehlikesi olan bir
atmosfer, yani yanıcı madde ve hava oksijeninin patlama sınırları içinde bir karışımı oluşabilir. Ayrıca bir ateşlenme kaynağı
mevcut ise patlama olur.
Gerekli koruma önlemlerinin kapsamının değerlendirilmesi
Gerekli koruma önlemlerinin kapsamının değerlendirilmesi
için patlama tehlikesi olan alanlar patlama tehlikesi açısından
tehlikeli olan atmosferin oluşmasına göre bölgelere ayrılmıştır,
direktif 1992/92/EG, ek l'e bakınız.
100 hacim %si
Oksijen oranı
Karışım çok fakir:
Kendinden
ateşleme yok
Hacim %si
Karışım çok zengin:
Patlama yok
Patlayabilir
atmosfer
Patlama sınırları
0 hacim %si Ateş alabilen maddenin konsantrasyonu 100 hacim %si
Aşağıdaki tabloda verilen değerler madencilik için geçerli değildir (yer üstünde, yer altında).
Bölge tanımı
Gazlar için
G
Bölge 2
Bölge 1
Bölge 0
Tozlar için
D
Bölge 22
Bölge 21
Bölge 20
Seyrek, kısa süreli
(< 10/sene)
Çok seyrek
(10 -- 100 h/sene)
Sürekli, sık, uzun süreli
(> 1000 h/sene)
Normal
Yüksek
Çok yüksek
Patlayabilir atmosfer
Emniyet önlemi
Kullanılabilir cihaz kategorisi (ATEX)
II 1G/II 1D
1
II 2G/II 2D
2
II 3G/II 3D
3
2-12
8014228/2015-07-07
Tanımlama
Bu gibi alanlarda kullanılan işletme gereçleri tasarlanmalı,
kontrol edilmeli ve uygun şekilde işaretlenmelidir.
II
2G
Ex ia
IIC
T4
Örnek: Ex ATEX uyarınca bir işletme gerecinin işaretlenmesi
Sıcaklık sınıfı
Ateşleme sıcaklığı > 135 °C için kullanılabilir
Patlama grubu
Asetilen, karbondisülfür, hidrojen
Koruma ilkesi
i = kendinden emniyetli
a = iki hata için emniyetli
Cihaz kategorisi (ATEX)
Bölge 1 için kullanılabilir
2
Cihaz grubu
Grizu patlaması tehlikesi olan alanlarda kullanılmaz
Patlamaya karşı koruma işareti
 ATEX Direktifi: 1994/9/EC (19.04.2016’ya kadar geçerli), 2014/34/EC (20.04.2016’dan itibaren geçerli)
 Normlar: EN 1127-1, EN 60079-0
Özet: Güvenli tasarım
Mekanik, elektrik, kumanda
• Tehlikeli durumların oluşmasına imkan vermeme ilkesine uyunuz.
• Kullanıcı personelin tehlikeli alanların etkisine mümkün olduğu kadar az maruz kalacak şekilde tasarım yapınız.
• Doğrudan elektrik akımından kaynaklanan (doğrudan veya dolaylı temas) veya kumanda sisteminde dolaylı hatalar yüzünden tehlikelerin oluşmasını önleyiniz.
Acil durumda yapılacak işlem, durdurma
• Tüm makinenin işletmeye uygun şekilde durdurulması için komut tertibatları planlayınız.
• Acil durdurmayı tehlike yaratacak bir prosesi veya tehlike getirecek bir hareketi durdurmak için kullanınız.
• Acil kapamayı tehlike yaratabilecek enerji kaynaklarının güvenli bir şekilde ayrılması gerektiği durumlarda kullanınız.
EMC
• Geçerli EMC taleplerini yerine getiren makineler tasarlayınız. Kullanılan bileşenler şu koşulları yerine getirecek seçilmeli
ve doğrulanmalıdır ...
• Bunlar elektromanyetik parazitlere neden olmamalı ve diğer cihazları veya tesisleri bozmamalıdır.
• Bunlar beklenen parazitlere karşı dayanıklı olmalıdırlar.
8014228/2015-07-07
2-13
2
2-14
8014228/2015-07-07
Risk azaltılması Teknik koruma önlemleri
Adım 3: Teknik koruma önlemleri
• bir güvenlik fonksiyonunun parçası
olan, örn. kapaklar, koruma kapıları,
ışık perdeleri, iki elli tertibatlar,
• denetim ve sınırlama tertibatları
(konum, hız vs. bakımından) veya
• emisyonun azaltılması için önlemler
gibi koruma tertibatları düzenlenerek
gerçekleştirilir.
Bütün koruma tertibatları makinenin
kumanda sistemine bağlanmaz. Bunun
için bir örnek sabit ayırıcı bir koruma
tertibatıdır (çitler, kapaklar). Bu koruma
tertibatlarının doğru tasarlanması ile
emniyet talepleri karşılanır.
Başlangıç
Fonksiyonel güvenlik
Bir koruma önlemenin etkisi, kumanda sisteminin doğru çalışmasına bağlı
olduğu yerlerde fonksiyonel güvenlikten
söz edilir. Fonksiyonel güvenliğin gerçekleştirilmesi için güvenlik fonksiyonları
tanımlanmalı, gerekli güvenlik seviyesi
belirlenmeli ve ardından doğru bileşenler
kullanılarak uygulamaya geçirilmeli ve
doğrulanmalıdır.
Validasyon
Teknik koruma önlemlerinin validasyonu
doğru emniyet fonksiyonlarının güvenli
bir şekilde etkin olduğunun kanıtıdır.
Koruma önlemlerinin düzenlenmesi ve
bunların kumanda tekniği açısından
uygulanması için güvenlik fonksiyonları,
ve bunun yöntemleri bir sonraki bölümün
konusudur (3a'dan 3e'ye kadar kısmi
adımlar).
3
3
a
Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi
 3-2
Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi
 3-9
Güvenlik konseptinin oluşturulması
 3-13 ff
Koruma tertibatlarının seçimi
 3-19 ff
Kumanda sistemine entegrasyon
 3-66 ff
Güvenlik fonksiyonlarının doğrulanması
 3-83
Bütün güvenlik fonksiyonlarının validasyonu
 3-101
8014228/2015-07-07
3-1
Teknik koruma önlemleri Risk azaltılması
Adım 3a: Güvenlik
fonksiyonlarının belirlenmesi
Güvenlik fonksiyonu, kullanılacak
ekipmanlarla riskin nasıl düşürüleceğini
tanımlar. Konstrüktif olarak giderilmeyen
her tehlikeli durum için ayrı bir güvenlik
fonksiyonu tanımlanmalıdır. Bu hassas
tanımlama, gerekli olan emniyeti makul
düzeyde ürünle sağlamak için gereklidir. Emniyet fonksiyonunun tanımından
bunun için gerekli olan bileşenlerin türü
ve sayısı elde edilir.
 Güvenlik fonksiyonlarının tanımı için örnekler: BGIA-raporu 2/2008, "Makine
kumanda sistemlerinin fonksiyonel güvenliği"
Erişim veya müdahalenin sürekli
önlenmesi
Tehlikeli bir yere erişim mekanik kapaklar, bariyerler veya engeller olarak bilinen
ayırıcı koruma tertibatları ile önlenir.
3
a
Bu bölümde ...
Erişim veya müdahalenin
sürekli önlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . 3-2
Örnekler:
• Tehlikeli yerlere doğrudan erişimin
kapaklar ile önlenmesi
• Mesafeli koruma tertibatları (örn. tünel), bunlar tehlikeli erişimi engeller
ve malzemelerin veya ürünlerin geçişine izin verir (resme bakınız)
• Ayırıcı koruma tertibatları ile bütün
vücudun tehlikeli bölgeye erişiminin
önlenmesi
Erişimin ara sıra önlenmesi . . . . . . . 3-2
Parçaların, maddelerin,
radyasyonların kontrol altında
tutulması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-3
Durdurmanın tetiklenmesi . . . . . . . . 3-3
Ani çalışmanın önlenmesi . . . . . . . . 3-4
Çalıştırmanın önlenmesi . . . . . . . . . 3-4
Kombinasyon: Durdurmanın
tetiklenmesi ve çalıştırmanın
önlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-4
Malzeme geçişinin mümkün
olması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-5
Erişimin geçici olarak önlenmesi
Tehlikeli bir yere erişim makine güvenli
bir duruma gelene kadar önlenir.
Örnekler:
• Talep üzerine işletmenin durması
sağlanır. Makine güvenli bir duruma
erişince emniyet kapatması üzerinden
yürütülen erişim blokajı kaldırılır.
Makine parametrelerinin
denetlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-5
Güvenlik fonksiyonlarının manüel ve
zamana bağlı olarak sınırlı olarak
kaldırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-6
Güvenlik fonksiyonlarının
kombinasyonu veya değiştirilmesi . 3-6
Acil durumda durdurma . . . . . . . . . . 3-7
Güvenlik açısından önemli
göstergeler ve alarmlar . . . . . . . . . . 3-7
Diğer fonksiyonlar . . . . . . . . . . . . . . 3-8
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-8
3-2
8014228/2015-07-07
Parçaların, maddelerin, radyasyonların kontrol
altında tutulması
Makinelerden parçaların dışarı fırlama olanağı varsa veya radyasyon oluşuyorsa, bunlardan kaynaklanan tehlikeleri önlemek
için mekanik koruma tertibatları kullanılmalıdır (ayırıcı koruma
tertibatları).
Örnekler:
• Bir freze makinesi üzerinde dışarı fırlayan talaşlar ve alet
parçalarına karşı koruma için özel görüş pencereli bir koruma kılıfı (resme bakınız)
• Bir robot kolunu geri tutabilecek bir kafes
3
a
Durdurmanın tetiklenmesi
Güvenliğe bağlı bir durdurma fonksiyonu talep edilmesi (örn. bir
kişinin yaklaşması) durumunda makineyi güvenli duruma getirir.
Durma süresini azaltmak için durma fonksiyonunun durma kategorisi 1 (IEC 60204-1  2-9) uyarınca düzenlenmesi akıllı
bir çözüm olabilir. Duruma göre istenmeden çalışmayı önlemek
için ilave emniyet fonksiyonları gerekli olabilir.
Örnekler:
• Kilitleme tertibatı bulunan bir koruma kapısının açılması
• Erişimi engelleyen güvenlik ışık bariyerinin ışıklarının kesilmesi
8014228/2015-07-07
3-3
İstemeden çalışmanın önlenmesi
"Durdurmayı tetikleme" fonksiyonu tetiklendikten veya makine
çalıştırıldıktan sonra makineyi devreye sokmak için bilinçli aksiyonlar gereklidir. Makinenin tekrar devreye alınmasına hazırlık
için bir koruma tertibatının manüel resetlenmesi bu kapsama
girer ("resetleme ve tekrar çalıştırmanın uygulanması" bölümüne de bakınız  3-65).
Örnekler:
• Bir ışık bariyerinin resetlenmesi (resme bakınız: "Reset" mavi
tuşu)
• Acil durdurma tertibatının resetlenmesi
• Bütün emniyet tertibatlarının etkin olması durumunda makinenin tekrar çalıştırılması
Çalıştırmanın önlenmesi
3
a
"Durdurmayı tetikleme" fonksiyonundan sonra bir çalıştırma
veya tekrar devreye girme, tehlike bölgesinde kişilerin bulunduğu süre boyunca teknik önlemler yardımıyla önlenir.
Örnekler:
• Anahtar sistemleri
• Yatay düzenlenmiş bir emniyet ışık bariyerinin aktif koruma
alanında algılama (şekle bakınız). "Durdurmayı tetikleme"
fonksiyonu emniyet ışık bariyerinin düşey koruma alanı ile
gerçekleştirilir.
Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve
çalıştırmanın önlenmesi
Durdurmayı tetikleyen koruma tertibatının aynısı ile kişiler veya
gövde parçaları tehlikeli bölgede bulunmadığı süre boyunca
yeniden başlatma önlenir.
Örnekler:
• 1 kişilik çalışma yeri için çift el butonu
• Etrafında dolaşmaya ve tahlikeli bölge ile bariyer arasında
kalmaya müsade etmeyecek şekilde kullanılan güvenlik
bariyeri (tehlikeli nokta kontrolü)
• Bölgesel koruma yapacak bir güvenlik lazer alan tarayıcısının
kullanılması (Şekile bakınız)
3-4
8014228/2015-07-07
Malzeme geçişinin mümkün olması
Malzemelerin tehlikeli bölgenin içine veya dışına taşınması esnasında beslemesi yapılan malzemeler için, malzeme tanıması
veya malzeme ve kişiler arasında otomatik ayrım yapılabilmesi
için spesifik özellikler kullanılır. Malzemenin taşınması sırasında
koruma tertibatı cevap vermez ancak kişiler algılanır.
Örnekler:
• Sensörlerin uygun seçimi ve konumlandırılması sayesinde
malzeme tanınır ve sınırlı bir süre için malzemenin geçişi
esnasında güvenlik fonksiyonu devreden çıkarılır (Muting).
• Kişi-malzeme ayrımı yapabilmek için entegre edilmiş algoritmaya sahip yatay ışık bariyerleri (şekle bakınız)
• Lazer alan tarayıcının koruma alanının değiştirilmesi
 Ayrıntılı açıklamalar için "ESPE entegre edilebilir emniyet fonksiyonları" bölümüne bakınız  3-38.
3
a
Makine parametrelerinin denetlenmesi
Bazı uygulamalarda makinenin çeşitli parametrelerinin emniyet
ile ilgili sınırlar bakımından denetlenmesi gerekir. Bir sınır değerinin aşılması durumunda uygun önlemler devreye sokulur (örn.
durdurma, uyarı sinyali).
Örnekler:
• Hızın, sıcaklığın veya basıncın denetimi
• Konum denetimi (Şekile bakınız)
8014228/2015-07-07
3-5
Güvenlik fonksiyonlarının manuel ve zamana bağlı
olarak sınırlı olarak kaldırılması
Ayar çalışmaları veya proses denetimi esnasında makinenin
koruma tertibatının koruma etkisi kapatıldıktan sonra çalıştırılması gerekli ise bu işlem sadece aşağıdaki koşullar altında
mümkündür:
• İlgili işletim konumunda bir işletim türü seçme şalteri üzerinden
• Sensörlerin doğrudan veya dolaylı etkileşimi sebebiyle makine hareket etmeyecek şekilde otomatik kumanda devre dışı
bırakılabilir.
• Komut birleştirmesi mümkün olmamalıdır.
• Tehlikeli makine fonksiyonları sadece komut tertibatlarının
sürekli çalıştırılması durumunda mümkün (örn. onay tuşu)
• Tehlikeli makine fonksiyonları sadece azaltılmış risk altında
mümkün (örn. hızın, hareket mesafesinin, fonksiyon süresinin sınırlandırılması)
Örnekler:
• Hareket sadece onay tuşu basılıyken düşük hızla
3
a
Güvenlik fonksiyonlarının kombinasyonu veya
değiştirilmesi
Bir makine farklı durumlara geçebilir veya çeşitli işletim türlerinde çalışabilir. Bu esnada farklı güvenlik önlemleri etken
olabilir veya çeşitli güvenlik fonksiyonları birbirlerine bağlanabilir. Burada gerekli olan güvenlik seviyesinin erişilmesi daima
sağlanmalıdır. İşletim türleri arasında değiştirme veya çeşitli
güvenlik önlemlerinin seçimi veya uyarlanması esnasında tehlike yaratan bir durumun oluşmaması gerekir.
Örnekler:
• Ayar ve normal işletim arasında bir değiştirme yapıldıktan
sonra makine durdurulur. Manuel bir başlatma komutunun
yeniden verilmesi gerekir.
• Lazer alan tarayıcının alanının aracın hızına göre değiştirilmesi (Şekile bakınız)
3-6
8014228/2015-07-07
Acil durumda durdurma
Acil durumda durdurma (acil durdurma) ilave bir koruma önlemidir ve risk azaltması için öncelikli bir araç değildir.
Makinenin risk değerlendirmesine bağlı olarak bu fonksiyon
için gerekli olan emniyet seviyesi belirlenmelidir. Özellikle
çevre koşulları (örn. titreşimler, çalıştırma türü vs.) dikkate
alınmalıdır ("acil durumda yapılacak işlemler" bölümüne
de bakınız  3-46).
 Bakınız IEC 60204-1 ve ISO 13850
3
a
Güvenlik açısından önemli göstergeler ve alarmlar
Güvenlik açısından önemli göstergeler acil tehlikeler (örn. yüksek devir sayısı) veya kalan risklere karşı uyarı yapan kullanıcı
bilgileri ile ilgili önlemlerdir. Bu türlü sinyaller kullanıcı personeli
otomatik koruma tertibatları devreye girmeden önce uyarmak
için kullanılabilir.
• Uyarı tertibatları kontrol işlemleri kolay bir şekilde yürütülecek tarzda tasarlanmış olmalıdır.
• Kullanıcı bilgileri uyarı tertibatlarının düzenli denetimini
zorunlu kılmalıdır.
• Özellikle akustik alarmlar verilirken, uyarı kalabalıklığı önlenmelidir.
Örnekler:
• Kilitleme göstergeleri
• Çalışmaya başlama uyarı tertibatları
• Muting-lambaları
8014228/2015-07-07
3-7
Diğer fonksiyonlar
Diğer fonksiyonlar kişilerin korunması için öngörülmemiş olsalar
bile emniyet tekniği tertibatları tarafından da yürütülebilir. Bundan dolayı gerçek güvenlik fonksiyonları olumsuz etkilenmez.
Örnekler:
• Alet veya makine koruması
• Periyodik işletim (periyodik tetikleme  3-40 ff)
• Koruma tertibatının durumu otomasyon görevleri (örn. navigasyon) için de birlikte kullanılır
Özet: Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi
Risk azaltması için hangi güvenlik fonksiyonunun gerekli olduğunu belirleyiniz:
• Erişim veya müdahalenin sürekli önlenmesi
• Erişimin ara sıra önlenmesi
• Parçaların, maddelerin, radyasyonların kontrol altında
tutulması
• Durdurmanın tetiklenmesi
• Çalıştırmanın önlenmesi
• İstenmeden çalışmanın önlenmesi
• Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve çalıştırmanın
önlenmesi
• İnsanın malzemeden ayırt edilmesi
• Makine parametrelerinin denetlenmesi
• Güvenlik fonksiyonlarının manüel ve zamana bağlı olarak
sınırlı olarak kaldırılması
• Güvenlik fonksiyonlarının kombinasyonu veya
değiştirilmesi
3
a
3-8
8014228/2015-07-07
Adım 3b: Gerekli güvenlik
seviyesinin belirlenmesi
Genel olarak C standartlarında (makine
için spesifik standartlar) gerekli olan
güvenlik seviyesi talimat olarak verilir.
Gerekli güvenlik seviyesi her bir güvenlik
fonksiyonu için ayrıca belirlenmeli ve
akabinde ilgili bütün cihazlar için geçerli
olmalıdır.
• sensör veya koruma cihazları
• değerlendirme yapan lojik ünitesi
• aktüatörler
İlgili makine için C standardı mevcut
değilse veya C standardında bununla
ilgili talimat bulunmuyorsa, gerekli olan
güvenlik seviyesi aşağıdaki standartlardan birine göre belirlenebilir:
 ISO 13849-1
 IEC 62061
Standartların uygulanması ile gerçekleştirme için yapılan uygulamaların
belirlenen riske göre makul bir oranda
olması sağlanır.
Parçaları el ile metal presinin içine
koyan veya presten alan bir kullanıcının
koruma yöntemi ile makinede çalışırken
sadece bir parmağının sıkışması riski
söz konusu olan bir kullanıcıyı korumak
için kullanılacak yöntemin farklı olması
gerekmektedir.
Bunun dışında aynı makine yaşamının
farklı aşamalarında farklı riskli, farklı
tehlikeli alanlara sahip olabilir. Burada
her yaşam evresi için tehlikeler ayrı ayrı
belirlenmelidir.
Bütün standartlar için aşağıdaki risk
değerlendirme parametreleri baz alınır:
Olası yaralanmanın/sağlık hasarının
şiddeti Tehlikeye maruz kalmanın sıklığı
ve/veya süresi Tehlikeyi önleme olasılığı
Bu parametrelerin kombinasyonu gerekli
emniyet seviyesini belirler.
Bu standartta güvenlik seviyesinin belirlenmesi için açıklaması yapılan yöntemin
uygulanmasında, makine koruma tertibatının olmadığı varsayılır.
3
b
Bu bölümde ...
Gerekli performans seviyesi (PLr),
ISO 13849-1 uyarınca . . . . . . . . . . 3-10
Gerekli (Safety Integrity Level) (SIL),
IEC 62061 uyarınca . . . . . . . . . . . . 3-11
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-12
8014228/2015-07-07
3-9
Gerekli performans seviyesi (PLr),
ISO 13849-1 uyarınca
Bu standart gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesinde aynı
zamanda risk grafiklerini de kullanır. Risk yüksekliğinin belirlenmesi için S, F ve P parametreleri kullanılır.
Hasarın şiddeti
Tehlikenin sıklığı
ve/veya süresi
F1: Ara sıra/kısa
F2: Sık/uzun
Tehlikenin önlenme veya
hasarın sınırlanma
imkanları
PLr – Gerekli performans
seviyesi
P1: Mümkün
P2: Neredeyse mümkün değil
Düşük risk
S1: Hafif
S2: Ciddi
Yöntemin sonucu olarak "gerekli olan performans seviyesi"
(PLr: required Performance Level) alınır.
Başlangıç
Yüksek risk
3
b
ISO 13849-1 uyarınca risk grafiği
Performans seviyesi beş ayrık kademede tanımlanır. Gerçekleşen performans seviyesi kumanda sisteminin yapısına, kullanılan yapı parçalarının güvenilirliğine, hata tanıma kabiliyetine
ayrıca çok kanallı kumanda sistemlerinde ortak nedenlerden
kaynaklanan hatalara karşı dayanım kabiliyetine bağlıdır
(Kısmi sistemler için emniyet tekniği parametreleri" bölümüne
bakınız  3-16). İlave olarak tasarım hatalarının önlenmesi
için daha başka önlemler talep edilir.
3-10
8014228/2015-07-07
Gerekli güvenlik entegre seviyesi (SIL),
IEC 62061 uyarınca
Burada kullanılan yöntem numerik bir yöntemdir. Burada hasar
büyüklüğü, sıklık veya tehlikeli bölgede bekleme süresi ve önleme olanağı değerlendirmeye alınır. İlave olarak tehlikeli olayın
Etkiler
ortaya çıkma sıklığı dikkate alınır. Sonuç gerekli olan güvenlik
entegre seviyesidir (SIL).
Hasar boyutu
S
Ölüm, gözün veya kolun kaybı
Sürekli, parmakların kaybı
Geri gelebilir, tıbbi tedavi
Geri gelebilir, ilk yardım
4
3
2
1
Tehlikeli olayın sıklığı 1)
F
F ≥ 1 × saatte
1 × saatte> F ≥ 1 × günde
1 × günde > F ≥ 1 × 2 haftada
1 × 2 haftada > F ≥ 1 × senede
1 × senede > F
5
5
4
3
2
Sınıf
K=F+W+P
4
5-7
SIL2
SIL2
8-10
11-13
14-15
SIL2
SIL1
SIL3
SIL2
SIL1
SIL3
SIL3
SIL2
SIL1
Tehlikeli olayın ortaya çıkma olasılığı
W
Tehlikeli olayın önlenme olasılığı
P
Sık 5
Muhtemel
4
Mümkün3
Seyrek
2
İhmal edilebilir
1
Mümkün değil
5
Mümkün3
Muhtemel
1
1) 10 dakikadan uzun bekleme süreleri için geçerlidir
SIL-belirlemesi aşağıdaki gibi yapılır:
1. Hasar boyutu S belirlenmelidir.
2. Sıklık için noktalar F, olasılık W ve önleme P belirlenmelidir.
3. Sınıf K'nin hesabı F + W + P toplanarak yapılır.
4. Talep edilen SIL "hasar büyüklüğü S" satırı ile "sınıf K" sütu-
nunun kesim noktasıdır.
ISO 13849-1 ve IEC 62061 için kullanım alanı
Hem ISO 13849-1 ve hem de IEC 62061 kapsamında kumanda sistemlerinin güvenlik ile ilgili parçalarının tasarımı ve gerçekleştirilmesi için talepler tarif edilir. Kullanıcı, uygulayabileceği standardı kullanılan teknolojiye uygun olarak yanda bulunan
tablodaki verilere göre seçebilir.
8014228/2015-07-07
SIL üç ayrık kademede tanımlanır. Gerçekleşen SIL kumanda
sisteminin yapısına, kullanılan yapı parçalarının güvenilirliğine,
hata tespit kabiliyetine ayrıca çok kanallı kumanda sistemlerinde ortak nedenlerden kaynaklanan hatalara karşı direniş kabiliyetine bağlıdır. İlave olarak tasarım hatalarının önlenmesi için
daha başka önlemler talep edilir ("Kısmi sistemler için güvenlik
tekniği parametreleri" bölümüne bakınız  3-16).
Teknoloji
ISO 13849-1
IEC 62061
Hidrolik
Uygulanabilir
Uygulanamaz
Pnömatik
Uygulanabilir
Uygulanamaz
Mekanik
Uygulanabilir
Uygulanamaz
Elektrik
Uygulanabilir
Uygulanabilir
Elektronik
Uygulanabilir
Uygulanabilir
Programlanabilir
elektronik
Uygulanabilir
Uygulanabilir
3-11
3
b
Özet: Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi
Genel
• Her güvenlik fonksiyonu için gerekli olan güvenlik seviyesi belirleyiniz.
• "Olası yaralanmanın ağırlığı", "tehlikeye maruz kalmanın sıklığı" ve "tehlikeyi önleme olasılığı parametreleri" gerekli emniyet
seviyesini belirler.
Uygulanabilir standartlar
• ISO 13849-1 gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesinde aynı zamanda risk grafiklerini de kullanır. Yöntemin sonucu olarak
"gerekli olan performans seviyesi" (PLr) alınır.
• ISO 13849-1 hidrolik, pnömatik ve mekanik için de uygulanabilir.
• IEC 62061 numerik bir yöntem kullanır. Sonuç gerekli olan güvenlik entegre seviyesidir (SIL).
3
b
3-12
8014228/2015-07-07
Adım 3c: Güvenlik
fonksiyonlarının tasarlanması
3c ve 3d adımları doğru teknoloji, uygun
koruma tertibatı ve bileşenler seçilerek
emniyet fonksiyonlarının tasarımını ve
doğrulanmasını tanımlar. Bu adımlar bir
proses kapsamında duruma göre birkaç
defa tekrarlanır.
Burada teknoloji seçiminin yeterli emniyeti sağlayıp sağlamadığı ve teknik olarak
gerçekleşme durumu veya belirli bir teknolojinin kullanılmasında başka veya ilave
risklerin oluşup oluşmadığı daima kontrol edilmelidir.
Güvenlik konseptinin
oluşturulması
Bir makine veya tesis, birarada çalışan
ve bir makinenin veya tesisin fonksiyonlarını güvence altına alan çeşitli
parçalardan oluşur. Burada sadece
işletme fonksiyonlarını üstlenen bileşenler ile güvenlik tekniği açısından
fonksiyonları olan bileşenler arasında
ayrım yapılmalıdır.
3
c
 Güvenlik konsepti ile ilgili detaylar: BGIA-Raporu 2/2008, "Makine kumanda sistemlerinin fonksiyonel güvenlik" www.dguv.de/ifa/de/pub adresinde
bulunabilir
Bu bölümde ...
Güvenlik konseptinin
oluşturulması . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-13
Bir makine kumandasının
fonksiyonel yapısı . . . . . . . . . . . . . . 3-14
Koruma tertibatlarının teknolojisi,
seçimi ve uygulanması . . . . . . . . . 3-19
Koruma tertibatlarının
konumlandırılması veya
boyutlandırılması . . . . . . . . . . . . . . 3-47
Reset'in ve tekrar çalıştırmanın
uygulanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-65
Kumanda sistemine entegrasyon . 3-66
Akışkan tekniğine dayalı
kumandalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-78
Güvenliğe yönelik pnömatik . . . . . 3-80
Güvenlik tekniği ürünlerine
genel bakış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-81
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-82
8014228/2015-07-07
G Ü V E N L İ M A K İ N E K I L A V U Z U
3-13
Bir makine kumandasının fonksiyonel yapısı
Sensörler
Kumanda ve gözetleme
elemanları
İşletme fonksiyonları için
Mantık birimi
Mantık birimi
İşletme fonksiyonları için
Güvenlik fonksiyonları için
Güç kontrol
elemanları
Güç kontrol
elemanları
Tahrik/çalıştırma elemanları
Tahrik/çalıştırma elemanları
Tehlikesiz
Olası tehlikeli
Enerji beslemesi
3
c
Sensörler
Güvenlik fonksiyonları için
Kontrol sisteminin güvenlik ile ilgili parçaları, güvenlik fonksiyonlarına ve gerekli güvenlik seviyelerine uygun olarak seçilecektir.Örn:sensörler, lojik üniteler, sürücü gibi. Bu seçim işlemi
genelde bir güvenlik konsepti kapsamında yürütülür.
Bir güvenlik fonksiyonu bir veya çok sayıda güvenlikle ilgili bileşen kullanılarak gerçekleştirilir. Çok sayıda güvenlik fonksiyonu
bir veya çok sayıda bileşene ayrılabilir. Kumanda sistemleri tehlikeli durumlar önlenecek şekilde tasarlanmalıdır. Bir makinenin çalıştırılması bu amaç için öngörülen bir komut tertibatının
bilerek çalıştırılması ile mümkün olmalıdır.
Makinenin tekrar çalıştırılmasında bir tehlike oluşuyorsa,
bu durumda tekrar çalıştırmanın besleme geriliminin tekrar
verilmesi ile olmayacağının teknik olarak garanti altına alınması
gerekmektedir.
Tekrar çalıştırmada tehlike oluşmuyorsa, tekrar çalıştırma kullanıcı müdahalesi olmadan (otomatik) gerçekleşebilir.
Bir makine kumanda sisteminin güvenliğe yönelik
kısmi sistemleri
Olay
Sinyal
Sensör
Sinyal
Mantık birimi
Sinyal
Güç kontrol
elemanı
Bir makine kumanda sisteminin güvenliğe yönelik kısmi sistemleri
3-14
Hareket
Tahrik elemanı
Tahrik elemanları "iyi mühendislik
pratiği" uyarınca yapılmalıdır.
Devre dışı kalmaları durumunda
tehlike oluşuyorsa, bunlar emniyet
fonksiyonunun bir parçasıdır
(örn. asılı akslar).
8014228/2015-07-07
Karar verme özellikleri
Aşağıdaki özellikler güvenlik konseptinin oluşturulmasında
dikkate alınmalıdır:
• Makinenin özellikleri
• Ortamın özellikleri
• İnsani özellikler
• Dizayn özellikleri
• Koruma tertibatlarının özellikleri ( 3-19)
Bu özelliklere bağlı olarak hangi koruma tertibatlarının nasıl
entegre edileceği belirlenmelidir.
Makinenin özellikleri
Makinenin aşağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır:
• Tehlike getiren hareketi her an için durdurma kabiliyeti
(mümkün değilse, ayırıcı veya önleyici koruma tertibatları
kullanılmalıdır)
• Tehlike getiren hareketli ilave tehlikeler oluşturmadan durdurma kabiliyeti (mümkün değilse, başka konstrüksiyonlar
veya koruma tertibatları seçilmelidir)
• Dışarı fırlatılan parçalar dolayısıyla tehlike olasılığı (varsa:
ayırıcı koruma tertibatları kullanılmalıdır)
• Durma zamanları (durma zamanlarının bilinmesi koruma
tertibatının etkisinin emniyete alınması için gereklidir)
• Durma zamanlarını veya aşma zamanlarını (mekanik presler
için) denetleme olanağı (bu özellik eskime veya aşınma
nedeniyle değişiklikler olması durumunda gereklidir)
Ortamın özellikleri
Ortamın aşağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır:
• Elektromanyetik olumsuz etkiler, olumsuz radyasyon
• Titreşim, şok
• Yabancı ışık, farklı sensör ışıklarından/ kaynak ışığından
etkilenme
• Yansıma yapan yüzeyler
• Kirlenme (pus, talaş)
• Sıcaklık aralığı
• Nem, kötü hava
8014228/2015-07-07
İnsani özellikler
Aşağıdaki insani özellikler göz önünde bulundurulmalıdır:
• Makine kullanıcısının tahmini kalifikasyonu
• Tahmini personel trafiği
• Yaklaşma hızı (K)
• Koruma tertibatlarının devre dışı bırakma olanakları
• Öngörülebilir yanlış kullanım
Dizayn özellikleri
Güvenlik fonksiyonlarının sertifikalı güvenlik bileşenleri ile gerçekleştirilmesi genel olarak önerilir. Bu sayede dizayn işlemi ve
ardından yapılan doğrulama basitleşir. Bir güvenlik fonksiyonu
birkaç kısmi sistem üzerinden yürütülür.
Çoğu durumlarda kısmi bir sistemin sadece güvenlik seviyesi
(PL/SIL) olan sertifikalı bileşenlerle gerçekleştirilmesi mümkün
değildir. Burada çoğunlukla sistem çok sayıda ayrık elemandan
oluşturulmalıdır. Bu durumda güvenlik seviyesi çeşitli parametrelere bağlıdır.
3
c
3-15
Kısmi sistemler için güvenlik tekniği parametreleri
Bir kısmi sistemin güvenlik seviyesi aşağıdaki gibi farklı emniyet
tekniği parametrelerine bağımlıdır:
• Yapı
• Bileşenlerin veya cihazların güvenirliği
• Hata teşhisi
• Ortak nedenlerden kaynaklanan hatalara karşı direnme
kabiliyeti
• Proses
3
c
Hata oranı λ (küvet eğrisi)
Proses
Direnme Kabiliyeti
Hata
Güvenirlik
Yapı
Emniyet seviyesi
Bileşenlerin veya cihazların güvenirliği
Bir güvenlik bileşeninin her hatası, üretim sürecinin kesilmesine neden olur. Bundan dolayı güvenilir bileşenlerin kullanılması
önerilir. Güvenilirliğin artması ile tehlike getiren bir hatanın olasılığı daha düşüktür. Güvenirlik verileri kullanım ömrü boyunca
tesadüfi hatalar için bir ölçüdür ve genel olarak aşağıdaki gibi
gösterilir:
• Elektromekanik veya pnömatik bileşenler için: B10-değerleri.
Burada kullanım ömrü devre çalışma sıklığına bağlıdır. B10,
kullanıcı komponentlerin %10'unun hataya geçtiği çalışma
aralığıdır.
• Elektronik bileşenler için: Hata oranı λ (Lambda değeri).
Çoğunlukla hata oranı FIT (Failures In Time) olarak verilir.
Burada FIT 109 saatte bir meydana gelen hatadır.
Erken hata
Yapı
Bir güvenlik bileşeninin hata yapma eğilimini daha iyi bir yapı
ile azaltmak için güvenlik tekniği fonksiyonları çok sayıda
kanal üzerinde paralel yürütülebilir. Makine güvenliği alanında
iki kanallı güvenlik bileşenlerinin kullanılması bir alışkanlıktır
(aşağıdaki şekle bakınız). Her kanal tehlike getiren durumu
durdurabilir. İki kanal farklı olarak da düzenlenmiş olabilir (örn.
bir kanal elektromekanik bileşen ile gösterilir, diğer kanal elektronik ile gerçekleşir). Eşdeğer ikinci bir kanal yerine bu kanal bir
denetim fonksiyonuna da sahip olabilir.
0
Rastgele hatalar,
kararlı azalan
hata oranı
Dayanma bölgesi
Zaman
Tek kanallı güvenlik bileşeni
I
Giriş
sinyali
L
Çıkış
sinyali
O
İki kanallı güvenlik bileşeni
Giriş
sinyali
I1
Giriş
sinyali
L1
Denetim
Çıkış sinyali
O1
Çapraz
karşılaştırma
I1
3-16
L1
Denetim
Çıkış sinyali
O1
8014228/2015-07-07
Giriş
I1
sinyali
Arıza
I1
L1
Denetim
O1
Çıkış sinyali
Çapraz
karşılaştırma
Hata teşhisi
Belirli hatalar teşhis ölçümleri ile ortaya çıkarılabilir. Karşılıklı
denetim, akım ve gerilim denetimi, Watchdog fonksiyon özellikleri, kısa süreli fonksiyon testi vs. bu kapsama girer.
Bütün hataların ortaya çıkarılması mümkün değildir, bundan
dolayı hata tanımanın ölçüsü belirlenmelidir. Bunun için hata
olasılığı ve etki analizi (FMEA = Failure Mode Effects Analysis)
işlemleri yürütülebilir. Karmaşık tasarımlar için standartlarda
bulunan önlemler ve deneyim değerleri yardımcı olabilir.
Ortak nedenden kaynaklanan hatalara karşı direnme kabiliyeti
Ortak nedenden kaynaklanan nedenler, örneğin bir parazit
etkisi nedeniyle her iki kanalın devre dışı kalması durumunda
söz konusudur.
Burada, örn. ayrı hat akışı, koruma devreleri, yapı parçalarının
çeşitliliği gibi uygun önlemler alınmalıdır.
Giriş
sinyali
L1
Denetim
O1
Çıkış sinyali
Proses
Proseste aşağıdaki etkin elemanlar birleştirilmiştir:
• Organizasyon ve yetkinlik
• Tasarım kuralları (örn. spesifikasyon örnekleri, kodlama
talimatları)
• Kontrol konsepti ve kontrol kriterleri
• Dokümantasyon ve konfigürasyon yönetimi
Emniyet tekniği alanında özellikle yazılım dizaynı için V modeli
proses olarak kendini kanıtlamıştır (şekle bakınız).
Güvenlik fonksiyonlarının
özellikleri
3
c
Güvenliğe ilişkin yazılım
özellikleri
Validasyon
Sistem tasarımı
Entegrasyon testi
Modül tasarımı
Sonuç
Doğrulama
8014228/2015-07-07
Validasyonlu
yazılım
Modül testi
Uygulama
3-17
ISO 13849-1 uyarınca inceleme*
Yapı ISO 13849-1 standardında aşağıda gösterilen kategoriler
yardımıyla tanımlanmaktadır.
Normal işletim
Kategori B/1
Koruma alanı
* Not: Bir güvenlik fonksiyonu bozulması durumunda riskin doğrudan artması
söz konusu olan bir fonksiyon olarak tanımlanmıştır.
Bundan dolayı emniyet fonksiyonunun kaybedilmesi riskin ortaya çıkması veya
artması olarak kabul edilebilir.
Hatalı işletim
Serbest
Meşgul
Zaman
Normal işletim
Kategori 2
3
c
Koruma alanı
Risk
Açık
Kapalı
Sinyal çıkışı
Hatalı işletim
Serbest
Meşgul
Test periyodu
Kategori 3
Koruma alanı
Sinyal çıkışları
Açık
Kapalı
2
Açık
Kapalı
Kategori 4
Koruma alanı
Sinyal çıkışları
3-18
Normal işletim
Hatalı işletim
Normal işletim
Hatalı işletim
Serbest
Meşgul
1
Serbest
Meşgul
1
Açık
Kapalı
2
Açık
Kapalı
Kategori 2
Hata tanıması bir test ile gerçekleşir. Bir hata durumu ve yapılan test
arasındaki süre içinde risk vardır.
ISO 13849-1 uyarınca test oranına
dikkat edilmelidir.
Risk
Açık
Kapalı
Sinyal çıkışı
Kategori B/Kategori 1
Hata tanıması yok. Bir hata durumu
riske neden olur.
Güvenilir ve kendini kanıtlamış
bileşenler (kategori 1) ile risk en
aza indirilebilir.
Kategori 3
Bir hata olması durumunda güvenlik
fonksiyonu korunur.
Hata, güvenlik fonksiyonu yürütülürse
veya bir sonraki test yapılırsa tanınır.
Hataların birikmesi güvenlik fonksiyonunun kaybına neden olur.
Kategori 4
Bir hataya rağmen güvenlik fonksiyonu
korunur.
Kategori 3'ün aksine dolaylı hatalar
ilk hatanın tanınmaması durumunda güvenlik fonksiyonunun kaybına
neden olmaz.
8014228/2015-07-07
Koruma tertibatlarının özellikleri
Bir koruma tertibatında göz önünde bulundurulacak özellikler
şunlardır:
• Koruma tertibatlarının özellikleri ve uygulamaları (temassız
etkili, ayırıcı vs.  3-19ff)
• Koruma tertibatlarının konumu veya boyutu ( 3-47)
• Kumanda sistemine entegrasyon ( 3-66)
Aşağıdaki bölümlerde bu noktalar ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Koruma tertibatlarının teknolojisi, seçimi
ve uygulanması
Fiziksel koruma
 3-20
Sabit
 3-20
Hareketli
 3-21
Kilitlenmiş
 3-21
Paspas
8014228/2015-07-07
Tetikleme Fonksiyonu
 3-29
Basınca duyarlı
 3-45
Kumanda
çıtaları
3
c
Koruyucu cihazlar
 3-29
Bumper
AOPD
 3-30
Yerine
 3-42
Temassız
 3-29
AOPDDR
 3-31
Çift el kumanda
 3-42
VBPD
 3-31
3-19
Fiziksel Koruma
3
c
Fiziksel koruma tertibatları vücut uzuvlarının tehlikeli yerlere
doğrudan erişmesini engelleyen mekanik koruma tertibatlarıdır.
Bunlar sabit veya hareketli olarak düzenlenebilir. Ayırıcı koruma
tertibatları, kapaklar, parmaklıklar, bariyerler, klapeler, koruma
kapıları vs. kapaklar ve örtüler her taraftan erişimi engeller.
Koruyucu çitler genel olarak bütün vücudun girmesini önlemek
için kullanılır. Buna karşılık engellemeler sadece tehlikeli yerlere
istenmeden veya bilinçsiz olarak girmeyi engeller.
Güvenlik fonksiyonu önemli ölçüde fiziksel koruma tertibatlarının düzenlenmesi içindir. Fiziksel koruma tertibatı, örn. sadece
girişi mi engelleyecek ve/veya parçaları ve ışımaları da geri
tutacak mı?
Dışarı fırlatılan parçalar için örnek:
• Kırılan/parçalanan aletler (taşlama diskleri/matkap uçları)
• Ortama geçen maddeler (toz, talaş, parçacıklar, partiküller)
• Dışarı çıkan maddeler (hidrolik yağ, basınçlı hava, yağlama
maddesi, malzemeler)
• Kavrama veya işlem yapma sistemlerinin bozulması nedeniyle fırlatılan parçalar
Fiziksel koruma tertibatları için temel talepler
• Koruma tertibatları işletme atmosferinde beklenen yüklemelere karşı dayanabilmeleri için yeterli mukavemette ve
sağlamlıkta tasarlanmalıdır. Fiziksel koruma tertibatlarının
özellikleri makinelerin tüm kullanım süresi boyunca muhafaza edilmelidir.
• Bunların ilave tehlike yaratmasına izin verilmez.
• Bunların kolay bir şekilde köprülenmesi ve etkisiz hale getirilmesi mümkün olmamalıdır.
Oluşan ışımalar için örnekler:
• Proseslerin veya ürünlerin ısı radyasyonu (kızgın yüzeyler)
• Lazer ışığının, IR veya UV kaynaklarının optik ışıması
• Parçacık veya iyon ışıması
• Kuvvetli elektromanyetik alanlar, yüksek frekanslı tertibatlar
• Kontrol sistemleri veya elektrostatik yüklemelerin boşalması
için sistemler dolayısıyla yüksek gerilim (kağıt ve plastik
bantları)
Işımaları ve maddeleri geri tutmak için kullanılan fiziksel
koruma tertibatlarında mekanik talepler genelde kişilerin
girmesini önlemek için kullanılan fiziksel koruma tertibatlara göre daha yüksektir.
Fiziksel bir koruma tertibatının hasar görmesine (kırılma
veya deformasyon) risk değerlendirmesinin bundan dolayı
ilave bir tehlikenin oluşmaması sonucu vermesi durumunda
izin verilir.
• Gözetleme gerekli olduğu yerlerde bunların iş akışını gerektiğinden daha fazla engellememelidir.
• Bunlar yerlerinde sabit tutulmalıdır.
• Bunlar sadece aletlerle açılabilen sistemlerle sabit tutulmalı
veya tehlike getiren hareketlerle birlikte kilitlenmelidir.
• Mümkün olduğu ölçüde sabitleme gereci söküldükten sonra
koruma konumunda bulunmamalıdır.
 Fiziksel koruma tertibatları: ISO 14120
 Güvenli makine tasarımı için ilkeler: ISO 12100 (A-standardı)
Fiziksel koruma tertibatlarının sabitlenmesi
Çok seyrek veya koruma bakım için yerinden çıkarılan veya
açılan koruma tertibatları genel olarak makine şasisine sadece
alet (örn. tornavida, dişli anahtar) kullanarak sökülecek şekilde
bağlanmış olmalıdır. Yerinden çıkarılmaları alet kullanması
gerektiren bir montaj işlemi olmalıdır.
Düzenli olarak sökülen veya yerinden çıkarılan koruma tertibatlarının sabitleme elemanları işlem esnasında kaybolmayacak
şekilde tasarlanmış olmalıdır (örn. kaybolması mümkün olmayan cıvatalar).
Hızlı kilitlerin, vidalı tutamakların, tırtıllı ve kelebek vidaların
kullanılmasına fiziksel koruma tertibatlarının kilitli olması durumunda izin verilir.
3-20
Örnek: Fiziksel koruma tertibatları için sabitleme çeşitleri
İzin verilen
İzin verilmeyen
8014228/2015-07-07
Hareketli fiziksel koruma tertibatları
Alet olmadan sık veya düzenli olarak (örn. donanım çalışmaları
için) açılan hareketli koruma tertibatları tehlike getiren hareket
ile fonksiyonel olarak bağlantılı olmalıdır (kilitleme, kapalı tutma). Koruma tertibatı, örn. bir çalışma vardiyası esnasında bir
defa açılırsa, sık açma söz konusudur.
Koruma tertibatlarının açılması ile tehlikeli bir hareket bekleniyorsa (uzun duruş süresi), bu durumda selenoid kilitli sistemler
gereklidir.
Hareketli fiziksel koruma tertibatları için ergonomik talepler
Koruma tertibatlarının tasarlanmasında ergonomik bakış açıları
çok önemlidir. Koruma tertibatları donanım ekleme ve önleyici
bakım ve benzeri çalışmaları sadece gerektiğinden daha fazla
zorlaştırmıyorsa, çalışanlar tarafından kabul edilir. Hareketli
fiziksel koruma tertibatları aşağıdaki ergonomik kriterleri yerine
getirmelidir:
• Kolay (örn. tek elle) açma, kapama, kaldırma veya kaydırma
• Fonksiyonuna uygun el tutamağı
• Açık durumdaki koruma tertibatları gerekli olan girişi ve
müdahaleyi rahat bir şekilde sağlamalıdır.
Hareketli fiziksel koruma tertibatlarının mekanik sabitlenmesi
Hareketli fiziksel tertibatlar makine ile mümkün olduğu ölçüde
menteşeler, kılavuzlar vs. yardımıyla güvenli olarak açık tutulabilecek şekilde bağlanmalıdır. Şekil bağlantılı tutucular tercih
edilmelidir. Kuvvet bağlantılı tutucular (örn. küresel başlıklar)
etkilerinin (aşınma) zamanla azalması nedeniyle önerilmez.
Örnekler: Ayırıcı koruma tertibatlarının sabitlenmesi
İyi
Mümkün
Fiziksel koruma tertibatlarının kilitlenmesi
Fiziksel koruma tertibatları şu durumlarda kilitlenmelidir:
• Periyodik olarak çalıştırılmaları veya düzenli olarak açılmaları
(kapılar, kapaklar)
• Alet olmadan veya kolayca yerinden çıkarılabilmeli (örn.
örtüler)
• Yüksek bir tehlike potansiyeline karşı korunmuş olmaları
Koruma tertibatının açılması bir kumanda sinyaline dönüştürülerek tehlike yaratan hareketin durdurulması kilitleme anlamına
gelir. Fiziksel koruma tertibatları alışıldığı üzere konum şalterleri
ile elektriksel olarak kilitlenir.
Fiziksel bir koruma tertibatının kilitlenmesi aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmelidir:
• Tehlike getiren makine fonksiyonu koruma tertibatının açık
(eksik olması) durumunda yürütülemez (başlatmanın engellenmesi).
• Tehlike getiren makine fonksiyonu koruma tertibatının
açılması (yerinden uzaklaştırma) durumunda durdurulur
(durmayı tetikleme).
Fiziksel koruma tertibatı ile bağlantılı olan kilitleme tertibatı konusundaki taleplerin tanımı yapılan ISO 14119 standardı şu
anda yeniden düzenlenme aşamasındadır.
Aşağıdaki bölümlerde bu yeniden düzenlemenin içeriği açıklanmıştır.
8014228/2015-07-07
3-21
3
c
Kilitleme tertibatları dört yapım türüne ayrılır:
Tanım
Çalıştırma
Prensip
Aktüatör
Örnek
Yapı türü 1
Prensip
Kodlanmamış
Mekanik
Fiziksel temas,
kuvvet, basınç
Yapı türü 2
Kodlanmış
SICK-ürünü
Örnekler
Kumanda kamı
i10P
Kollu
i10R
Menteşe
i10H
Kumanda dili
i16S
Anahtar
3
c
Yapı türü 3
Yapı türü 4
–
Endüktif
Uygun ferromanyetik maddeler
IN4000
Manyetik
Manyetik, elektromanyetik
MM12 1)
Uygun bütün maddeler
CM18 1)
Ultrasonik
UM12 1)
Optik
WT 12 1)
Manyetik
Kodlanmış mıknatıs
Kapasitif
Temassız
Örnek
RFID
Kodlanmamış
Kodlanmış
Optik
Kodlanmış RFID transponder
Kodlanmış optik çalıştırıcı
RE11
TR4 Direct
–
1) Bu sensörler güvenlik uygulamaları için geliştirilmemiştir. Kilitleme tertibatlarındaki uygulamalarda uygulayıcı, muhtemelen sistematik devre dışı kalmaları ve ortak
nedenlerden kaynaklanan hataları çok dikkatli bir şekilde göz önünde bulundurmalı ve ilave uygun önlemler almalıdır.
Yapı türü 3 olan kilitleme tertibatları sadece risk değerlendirmesinin bir manipülasyonun öngörülebilir olmadığını veya ilave
önlemlerin bu durumu yeterli ölçüde önlediği sonucunu vermiş olması durumunda kullanılabilir.
Güvenlik anahtarları, pozisyon sviçleri ve kilitleme tertibatları
Çok yaygın olarak kullanılan "güvenlik anahtarları" kavramı
standartlarda kullanılmaz, çünkü kilitleme tertibatları için
uygun sensörlerin çok sayıda teknolojileri ve modelleri mevcut
olduğundan bunların hepsi için ortak taleplerin tanımlanması
mümkün değildir.
3-22
Uygulanan teknolojiden (mekanik, elektrik, pnömatik, hidrolik)
bağımsız olarak aşağıdaki kavram talimatları geçerlidir:
• Bir kilitleme tertibatı bir çalıştırıcı ve bir konum şalterinden
oluşur.
• Bir konum şalteri bir çalıştırma elemanı ve bir çıkış sinyali
elemanından oluşur.
Kullanılan konum şalterinin teknolojisine ve fonksiyonel emniyetin taleplerine bağlı olarak ayırıcı bir koruma tertibatı için tek
veya çok sayıda kilitleme tertibatına ihtiyaç vardır.
8014228/2015-07-07
Mekanik takma ve sabitleme
Pozisyon şalterinin ve çalıştırıcının güvenli bir mekanik montajı
etkinliği için çok önemlidir. Kilitleme tertibatlarının elemanları:
• Mevcut dış etkilerden hasar görmeye karşı korunacak şekilde monte edilmiş olmalıdır.
• Mekanik dayanak noktası olarak kullanılmamalıdır.
• Düzenleme ve modelleri bakımından istenmeden çalıştırmaya ve hasar görmeye karşı emniyete alınmış olmalıdır.
• Düzenleme, modelleri ve sabitleme bakımından istenmeyen uzamalara karşı emniyete alınmış olmalıdır. Gerekirse
şalterin ve çalıştırma elemanının emniyete alınması şekil
bağlantısı ile yapılmalıdır, örn. yuvarlak delikler, alıştırma
pimleri, dayanaklar.
• Çalıştırma türleri veya kumanda sistemine bağlantıları
üzerinden kolay bir şekilde devre dışı bırakılmaları mümkün
olmamalıdır.
• Sorunsuz etkime şekilleri bakımından kontrol edilebilir ve
olanaklar dahilinde kontrol için erişebilir olmalıdır.
Örnek: Konum şalterlerinin mekanik montajı
3
c
Doğru montaj: Konum şalteri mekanik bir
dayanak ile korunmaktadır.
Yanlış montaj: Konum şalteri dayanak olarak
kullanılmaktadır.
Çalışma türü
Mekanik güvenlik anahtarlarının sağlaması gereken önemli
bir özellik pozitif yönlü olarak çalışmasıdır. Mekanik hareket,
güvenlik anahtarının ya doğrudan temasla ya da rijit bağlantı
ekipmanları ile direkt olarak uygulanmalıdır. Böylece her seferinde, hareket gerçekleştiğinde mekanik güvenlik anahtarının
tetiklendiğine emin olarak, manipülasyon riski azaltılmış olur.
Doğru montaj: Kamın yüksekliği konum
şalterine göre ayarlanmıştır.
Örnek: Pozitif yönlü çalışma
Güvenli: Koruma kapısının açılması konum şalterinin mekanik
iticisini hareket ettirir. Bu sayede
emniyet devresi açılır.
Yanlış konstrüksiyon: Konum
şalteri emniyet devresini her zaman açmaz, örn. itici kabuklaşmış veya reçineleşmiş yağdan
dolayı yapışıp kalmıştır.
Kaynak: BG hassas mekanik ve elektroteknik, BGI 575
8014228/2015-07-07
3-23
Pozitif yönlü açma
Bir kontak elemanı, kumanda kontaklarının elastik olmayan bir
parça tarafından (örn. yaylar) hızlıca açılmasını garanti ettiğinde, pozitif yönlü kabul edilir. Bu sayede elektrik devresinin,
mekanik svicin normalde kapalı kontakları üzerinde kesildiği
garanti edilmiş olur. (Kontaklar yapışsa ve elektriksel bir hata
olsa dahi).
Pozitif yönlü mekanik sviçler için bundan başka şu hususlar
geçerlidir:
• Çalıştırma yönü üretici verileri uyarınca pozitif yöne uygun
ayarlanmalıdır.
• Pozitif yönlü açılmanın sağlanabilmesi için üreticinin vermiş
olduğu sınır değerler dikkate alınmalıdır.
3
c
Manipülasyon koruması
Kilitleme tertibatlarının tasarımında konstrüksiyonu yapan kişi
koruma tertibatının manipülasyonunu ve öngörülebilir diğer
değişikliklerin yapılmasını dikkate almalıdır.
Manipülasyona karşı önlemler basit gereçlerle uygulanmalıdır.
Basit gereçler örneğin cıvatalar, iğneler, sac parçaları, bozuk
paralar, eğilmiş tel vb. şeylerdir.
3-24
Pozitif yönlü kontakların
IEC 60947-5-1, ek K uyarınca işaretlenmesi
Temassız konum şalterlerinin her iki denetlenmiş elektronik
çıkışının kullanılması ile eşdeğer olarak kabul edilir. Bir mekanik korumada kategori 3 ve kategori 4 kilitlemeli ayırıcı
tertibatı tek cihaz ise o zaman IEC 60947-5-3 taleplerini
yerine getirmesi gerekir.
Kilitleme tertibatlarının basit manipülasyonunun önlenmesi için
olası önlemler:
• Kilitleme tertibatlarına erişimin kapalı montaj veya erişim
mesafesi dışında montaj ile zorlaştırılması
• Kodlamalı çalıştırıcılar ile konum şalterlerinin kullanılması
• Kilitleme tertibatı elemanlarının "tek kullanımlık" sabitlemeler ile sabitlenmesi (örn. emniyet cıvataları, perçinler)
• Kumanda sisteminde manipülasyon denetimi (tutarlılık
kontrolü, test)
8014228/2015-07-07
Yedekli model
Çalıştırıcı veya konum şalterinde yapılan değişiklikler veya
mekanik hatalar (örnek: eskime) ya da aşırı ortam şartları dolayısıyla (örnek: unlu kirlenme makaralı iticiyi yapıştırır) tek bir
emniyet şalterinin devre dışı kalması mümkün olabilir. Özellikle
daha yüksek emniyet seviyeleri için ikinci, örn. ters fonksiyonlu
bir konum şalterinin kullanılması ve her ikisinin kumanda tekniği açısından denetlenmesi gerekli olabilir.
Örnek: Ön kapıları periyodik olarak çalıştırılan bir enjeksiyon
döküm makinesi. Burada iki adet mekanik şalterin kullanılması
zorunludur.
Örnek: Mekanik hataların ters ve yedekli bir yapı sayesinde algılanması
3
c
8014228/2015-07-07
3-25
Kilitleme tertibatları fiziksel koruma tertibatlarının açılmasını
önleyen tertibatlardır. Bunlar tehlike getiren makine durumunun
duruş süresi bir kişinin tehlikeli alana erişmesi için gerekli olan
süreden daha uzun olması durumunda kullanılmalıdır (emniyet
fonksiyonu "erişimin süreli olarak önlenmesi"). Kilitleme tertibatları tehlikeli alana girmeyi tehlike getiren makine durumu
ortadan kalkana kadar önlemelidir. Kilitleme tertibatları bir
prosesin kesilmesine izin verilmediği durumlar için de gereklidir
(sadece proses koruması, emniyet fonksiyonu değil).
Aşağıdaki şekilde kilitleme tertibatı için olası modeller görülmektedir.
Kuvvet
Fonksiyon şekli
3
c
Yay kuvveti uygulanmış ve enerji
ile bırakan
Enerji uygulanmış ve yay kuvveti
bırakan
Tanımlama
Prensip
Yapı
Mekanik kilitleme tertibatı
(Güvenlik için tercih edilir)
Elektrikli kilitleme tertibatı
Pnömatik veya hidrolik kilitleme
(proses koruması için tercih edilir) tertibatı
Kilitleme tertibatının kilidinin enerji ile açılması aşağıdaki gibi
yapılabilir:
• Zaman kumandalı: Bir zaman şalterinin kullanılması durumunda, bu tertibatın devre dışı kalması gecikme süresini
azaltmamalıdır.
• Otomatik: Sadece tehlike getiren makine durumu olmaması
durumunda (örn. durma denetleyicisi ile).
• Manuel: Koruma tertibatının kilidinin açılması ve serbest
bırakılması arasındaki süre, tehlike getiren makine durumunun duruş süresinden daha büyük olması gerekir.
Kilitleme tertibatları için mekanik ve elektrikli entegrasyon
Kilitleme tertibatları için genelde güvenlik şalterleri için kullanılan bilgiler geçerlidir. Pozitif yönlü açma prensibinde hangi kontağın pozitif yönü açmalı olarak yapılacağına dikkat edilmelidir.
Kapı bildirim kontakları çalıştırıcının çekilmiş yani kapının açık
olması durumunda sinyal verir. Bunlar pozitif yönlü olabilir, her
zaman pozitif yönlü olmak zorunda değildir.
3-26
Enerji ile çalışan ve enerji kesildiğinde bırakan
Enerji ile çalışan ve enerji kesildiğinde bırakan
Manyetik kilitleme tertibatı
Acil durumlarda ya da kaçış durumunda kilit açma
Risk değerlendirmesi bir hata veya acil durumda, tehlikeli
bölgede kapalı kalmış kişilerin buradan kurtarılması için
önlemlerin gerekli olduğunu gösterebilir. Bu durumda mekanik
açma ile ( alet yardımıyla) acil durum ya da kaçış için açma
(aletsiz) arasında bir ayrım yapılmalıdır.
Gerekli kilitleme kuvveti
Kilitleme tertibatının seçiminde ayırıcı koruma tertibatının
kilitlemesi için gerekli olan kuvvetin seçimi önemli bir kriterdir.
Tasarım aşamasındaki standart ISO 14119 (2013) ek l'de en
çok kullanılan hareketli fiziksel koruma tertibatlarında kabul
edilebilecek maksimum statik kuvvetler belirtilmiştir.
8014228/2015-07-07
Fiziksel koruma tertibatları için ISO 14119 (2013) standardı
ek l uyarınca kilitleme kuvveti
Kuvvetin yönü
8014228/2015-07-07
Konumu
Kuvvet uygulaması
Kuvvet [N]
Yatay çeken
Otururken
Tek elli
600
Yukarı doğru dik
Ayakta, kalçalar ve
bacaklar çapraz, ayaklar
paralel
İki el için yatay tutamaklar
1400
Yukarı doğru dik
Serbest ayakta
Tek el için yatay tutamaklar
1200
Yatay, vücudun simetri
düzlemine paralel geri
çeken
Ayakta, ayaklar paralel
veya adım atma konumunda
İki el için dik tutamaklar
1100
düzlemine paralel ileri
iten
veya adım atma konumunda
İki el için dik tutamaklar
1300
düzlemine normal iten
Ayakta, kalça, yana
bükülmüş
Omuzlar metal plakaya
basılı
1300
düzlemine normal iten
Tek el için düşey
tutamak
700
3
c
3-27
Anahtar sistemleri
Fiziksel koruma tertibatlarının kullanımında tehlikeli bölgeye
girişte ve ardından koruma tertibatlarının kapatılması ile tekrar
devreye girmenin etkin bir şekilde önlenememesi sakıncası
vardır. Bir reset tertibatı veya yapı türü 2 kilitleme tertibatının
çalıştırıcısının asma bir kilit ile kapatılması gibi ilave önlemlerin alınması gerekir. Organizasyon gerektiren bu gibi önlemler
kullanıcının istekli veya dikkatli olmasına bağlıdır.
Devreye girmeyi pozitif yönlü olarak önleyen bir imkan anahtar
sistemlerinde vardır. Makineyi özel bir moda alma ve çalıştırma
bir anahtarın, anahtar sistemine sokulması, çevrilmesi ve oradan çıkartılamayacak şekilde sabit kalması ile mümkün olur.
Anahtarın çıkarılmasıyla (şekil 1) bir durdurma sinyali üretilir
ve tehlike getiren durum bitmiştir.
Güvenli durumda (dururken) kapı açılabilir (şekil 2). Anahtar
güvenli kısımdaki kısma takıldığında "ayar modu" etkinleştirilebilir (şekil 3) ve "tehlikeli makine hareketi" (robotun yana dönüşü) bir izin verme butonu ile sağlanabilir. Bu durumda otomatik
çalışmaya izin verilmez. Otomatik işletim bu süre boyunca bloke
edilir.
Örnek: Anahtar sistemi
3
c

3-28
2
3
8014228/2015-07-07
Temassız algılayan güvenlik cihazları (ESPE)
Temassız algılayan güvenlik cihazlarında (ESPE) koruma etkisi,
"fiziksel koruma tertibatlarının" aksine, tehlikeye girenlerin tehlike durumundan fiziksel ayrılması ilkesine dayanmaz. Koruma
etkisi zamansal bir ayırım ile sağlanır. Bir kişinin tanımlanmış
bir bölgede bulunduğu süre boyunca bu bölgede tehlike getiren
makine fonksiyonları yürütülmez. Bu gibi fonksiyonlar yürüyorsa, bunların durdurulması gerekir. Durma işlemi belirli bir süre
gerektirir, buna "duruş süresi" denir.
ESPE kişinin bu tehlike bölgesine yaklaşmasını ve uygulama
şekline göre kişinin tehlike bölgesinde mevcudiyetini zamanında algılamalıdır.
Uluslararası standart IEC 61496-1, ESPE için emniyet tekniği
taleplerini teknolojisinden veya çalışma prensibinden bağımsız
olarak içerir.
Temassız algılayan güvenlik cihazlarının avantajları nelerdir?
Bir kullanıcı çok sık veya düzenli olarak makineye müdahale etmek zorunda kalıyorsa ve bu esnada tehlikeli bir durum ortaya
çıkıyorsa, (mekanik) fiziksel koruma tertibatlarının (kapaklar,
koruma parmaklıkları) yerine ESPE kullanılması şu bakımlardan
avantajlıdır:
• Müdahale süresinin azaltılması (kullanıcının koruma tertibatları açılana kadar beklemesi gerekmez)
• Verimliliğin arttırılması (makinenin doldurulmasında zamandan tasarruf)
• Çalışma yerinin ergonomisinin iyileştirilmesi (kullanıcı fiziksel
bir koruma tertibatını çalıştırmak zorunda değildir)
Bundan başka kullanıcı ve diğer kişiler aynı şekilde korunur.
Temassız algılayan güvenlik cihazları hangi tehlikelere karşı
koruma sağlamaz?
Temassız algılayan güvenlik cihazları fiziksel bir bariyer oluşturmadıklarından dolayı bunlar kişileri dışarı fırlatılan makine
parçaları, işlenen parça veya talaşlar, iyonizasyon etkili ışıma,
ısı (termik ışıma), gürültü, püskürtülen soğutma ve yağlama
maddeleri vs. gibi emisyonlara karşı koruma görevini yerine
getiremezler. Uzun duruş süreleri dolayısıyla gerçekleştirilmesi
mümkün olmayan asgari mesafe gerektiren makinelerde de
ESPE'nin kullanılması mümkün değildir.
Bu gibi durumlarda fiziksel koruma tertibatları kullanılmalıdır.
ESPE için teknolojiler
Temassız algılayan güvenlik cihazları kişilerin algılanmasını
çeşitli ilkelere dayanarak gerçekleştirir: Optik, kapasitif, ultrasonik, mikrodalga ve pasif entraruj algılama.
Optik koruma tertibatları yıllardan beri çok büyük sayılarda
pratikte kendisini kanıtlamıştır (şekle bakınız).
8014228/2015-07-07
Optoelektronik koruma tertibatları
En geniş kullanım sahasına sahip algılayan güvenlik cihazları
aşağıdaki optoelektronik tertibatlardır,
• Güvenlik bariyerleri (AOPD: active opto-electronic protective
devices)
• Güvenlik lazer alan tarayıcılar (AOPDDR: active opto-electronic protective devices responsive to diffuse reflection)
• Kamera bazlı koruma tertibatları (VBPD: vision based protective devices)
3
c
Optoelektronik koruma tertibatları için örnekler
Optoelektronik bir koruma tertibatı kullanıcının dışarı fırlatılan malzeme parçalarından dolayı hiçbir şekilde yaralanma
tehlikesine maruz kalmaması durumunda kullanılabilir
(örn. ergimiş malzemenin püskürtülmesi).
3-29
Güvenlik (AOPD)
AOPD önceden belirlenmiş iki boyutlu bir alanda bulunan
kişileri optoelektronik verici ve alıcı elemanları ile algılayan
koruma tertibatlarıdır. Vericiden alıcıya giden sıralı paralel ışık
huzmeleri (genel olarak enfraruj ışık) tehlikeli alanı emniyete
alan bir koruma alanını oluşturur. Algılama işlemi tek bir veya
çok sayıda huzmenin ışık geçirmeyen nesne tarafından kesilmesi sayesinde gerçekleşir. Burada verici huzme kesilmesini bir
sinyal değişimi (kapalı konum) ile kumanda çıkışlarında (OSSD)
sinyalize eder.
OSSD sinyalleri tehlike getiren makine durumunun durdurulması için kullanılır.
Uluslararası standart IEC 61496-2, AOPD için emniyet tekniği
taleplerini içerir.
Tek ve çok huzmeli emniyet ışık bariyerleri ayrıca emniyet ışık
perdeleri tipik AOPD uygulamalıdır. Çok huzmeli emniyet ışık bariyerleri 40 mm'den daha büyük bir algılama kapasiteli AOPD'ler
olarak adlandırılır. Bunlar tehlike alanlarına girişleri emniyete
almak için kullanılır (şekle bakınız).
3
c
40 mm veya daha düşük algılama kapasiteli güvenlik bariyerleri tehlikeli yerlerin doğrudan emniyete alınması için kullanılır
(şekle bakınız).
Emniyet ışık perdesi ile tehlikeli yerin emniyete alınması
Çok huzmeli emniyet ışık bariyerlerinde ayrıca emniyet ışık perdelerinde genel olarak bütün ışık huzmeleri aynı zamanda aktif
değildir, huzmeler hızlı bir tempoda arka arkaya açılır ve kapatılır. Bu işlem diğer ışık kaynaklarına karşı parazit dayanımını
ve bununla güvenilirliği arttırır. Modern AOPD uygulamalarında
verici ve alıcılar optik yoldan otomatik olarak senkronize edilir.
Mikroprosesler kullanılarak huzmeler münferit olarak değerlendirilebilir. Bu sayede saf koruma fonksiyonu yanında ESPE'nin
ilave fonksiyonları da gerçekleştirilebilir ( 3-40).
Çok huzmeli bir emniyet ışık bariyeri ile girişin emniyete alınması
3-30
8014228/2015-07-07
Güvenlik lazer alan tarayıcıları (AOPDDR)
AOPDDR optoelektronik verici ve alıcı elemanları ile koruma
tertibatının ürettiği optik ışımanın geriye dönüşünü algılayan
koruma tertibatlarıdır. Bu geri yansıma önceden verilmiş olan
iki boyutlu bir alandaki nesne tarafından üretilir.
Kumanda çıkışlarındaki (OSSD) bir sinyal değişimi (kapalı durum) ile algılama sinyalize edilir.
OSSD sinyalleri tehlike getiren makine durumunun durdurulması için kullanılır.
Güvenlik lazer alan tarayıcısı çevre ortamını enfraruj lazer ışıkları ile bir düzlemde tarayan ve bu sayede bir makinenin veya bir
aracın tehlikeli alanını denetleyen optik bir sezicidir.
Bu cihaz ışık akışının zaman ölçümü prensibi ile çalışır (bir
sonraki sayfadaki şekle bakınız). Bu esnada tarayıcı kısa ışık
palsleri yayınlar (S). Bununla eş zamanlı olarak "elektronik bir
kronometre" çalışır. Işık bir nesneye rastlarsa, yansıtılır ve tarayıcı tarafından algılanır (R). Yayınlama ve algılama zamanları
arasındaki farktan tarayıcı nesneye olan uzaklığı hesaplar.
Tarayıcı üzerinde düzgün dönmekte olan bir ayna (M) ışık
palslerinin yönünü değiştirir, bu sayede daire şeklinde bir alan
taranır. Ölçülen bir uzaklıktan ve aynanın dönme açısından tarayıcı nesnenin konumunu hassas bir şekilde hesaplar.
Güvenlik lazer alan tarayıcıları belirli doğrultularda münferit
olarak giden hassas ışık palsleri ile çalışır, yani bunlar denetlenecek alanı sürekli olarak taramaz. Bu çalışma şekli ile 30 mm
ve 150 mm arasında çözünürlük (algılama kapasitesi) elde
edilir. Aktif algılama prensibi sayesinde güvenlik lazer alan tarayıcıları için harici alıcılara veya reflektörlere gereksinim yoktur.
Güvenlik lazer alan tarayıcıları çok düşük geri ışıma kapasitesi
olan nesneleri de güvenli bir şekilde algılayabilmelidir (örn.
siyah iş elbisesi). Uluslararası standart IEC 61496-3, AOPDDR
için emniyet tekniği taleplerini içerir.
Kamera bazlı koruma tertibatları (VBPD)
VBPD Kamera bazlı koruma tertibatlarıdır ve kişilerin emniyet
tekniği açısından algılanması için resim algılama ve resim işleme teknolojilerini kullanır (şekle bakınız).
Işık kaynakları olarak şu anda özel ışık vericileri kullanılır. Mevcut ortam ışığının kullanan VBPD'ler de mümkündür.
Kişilerin algılanması için çeşitli prensipler kullanılabilir, bunlar
diğerleri yanında şunlardır:
• Bir retroreflektör tarafından geri iletilen ışığın kesilmesi
• Nesne tarafından yansıtılan ışığın hareket mesafesinin
ölçülmesi
• Arka plan numunelerindeki değişimin denetimi
• İnsani özellikler yardımıyla kişilerin tanınması
Bir lazer tarayıcısının yapısı
Nesne tanımasının tetiklemeye neden olduğu alan (koruma
alanı) uygulayıcı tarafından programlanabilir. Modern cihazlarda
çok sayıda alanın denetlenmesine veya işletme esnasında bu
alanlar arasında değiştirme yapmaya izin verilir. Bu durum, örn.
denetim alanının bir aracın hızına uyarlanması için kullanılabilir.
8014228/2015-07-07
Kamera bazlı koruma tertibatı
Gelecekte yayınlanacak olan uluslararası standart serisi
IEC 61496-4 kapsamında VBPD için emniyet tekniği açısından
talepler bulunacaktır.
3-31
3
c
Optoelektronik koruma tertibatlarının algılama kapasitesi
(çözünürlük)
Algılama kapasitesi temassız algılayan güvenlik cihazlarının
(ESPE) tepkisini tetikleyen sezici parametresinin sınırları olarak
tanımlanır.
Pratik olarak burada tanımlanmış denetim alanında (koruma
alanı) ESPE tarafından daima algılanabilecek en küçük nesnenin büyüklüğü söz konusudur.
Algılama kapasitesi üretici tarafından verilir. Bu değer genel
olarak huzme mesafesi ve etkin huzme çapının toplamından
elde edilir. Bu sayede bu büyüklükte bir nesne koruma alanındaki konumundan bağımsız olarak daima bir ışık huzmesini
tamamen kapatır ve bu şekilde algılanır.
Güvenlik lazer alan tarayıcılarında (AOPDDR) algılama kapasitesi nesneye olan uzaklığa, ışık huzmeleri arasındaki açıya (palsler) ayrıca verici huzmesinin formuna veya boyutuna bağlıdır.
Algılama kapasitesinin güvenirliği standart serisi IEC 61496
kapsamındaki tip sınıflandırması ile belirlenir.
AOPDDR için tip 3 tanımlanmıştır. AOPD için tip 2 ve 4 tanımlanmıştır (gereklilikler için tabloya bakınız).
Burada optik parazit kaynaklarına karşı (güneş ışığı, çeşitli
lamba türleri, aynı yapıya sahip cihazlar vs.), yansıtan yüzeylere
karşı normal işletimde yanlış yönlendirmede ve güvenlik lazer
alan tarayıcılarındaki yaygın refleksiyonda önemli bir rol oynar.
Tip 2
3
c
Tip 4
Fonksiyonel emniyet
Test aralıkları arasında bir hatanın ortaya
çıkması durumunda koruma fonksiyonunun
kaybolması mümkündür
Çok sayıda hatanın ortaya çıkması durumunda
da koruma fonksiyonu korunur
EMV (Elektromanyetik uyumluluk)
Temel gereklilikler
Yükseltilmiş gereklilikler
Optiğin maksimum aralık açısı
10°
5°
D < 3 m mesafesinde yansıma yapan yüzeylere 262 mm
asgari mesafe a
131 mm
Yansımalı yüzey
Açılma açısı
D > 3 m mesafesinde yansıma yapan yüzeylere
asgari mesafe a
Bir tesiste aynı yapım türünde çok sayıda verici
Asgari mesafe a
Verici-alıcı mesafesi D
= Mesafe x tan (10°/2)
= Mesafe x tan (5°/2)
Özel talepler yok (huzme kodlaması önerilir)
Hiçbir etki veya OSSD etki esnasında devre dışı
kalmaz
AOPD 2 ve 4 tiplerinin EN 61496 uyarınca temel farkları
3-32
8014228/2015-07-07
AOPD'ler tarafından yansımanın önlenmesi
AOPD'lerde ışık huzmesi verici tarafından odaklanır. Burada ışığın aralık açısı mümkün olduğu ölçüde azaltılmıştır, bu şekilde
küçük ayar hatalarında da arızasız bir işletme mümkün olur.
Aynı durum alıcının aralık açısı için de geçerlidir (IEC 61496-2
uyarınca etkin aralık açısı). Daha küçük aralık açılarında vericinin ışık huzmesinin yansıma yapan yüzeyler tarafından yön
değiştirmesi olanağı da vardır, bu durum nesnenin tanınmamasına yol açar (şekillere bakınız).
Bundan dolayı yansıma yapan bütün yüzeyler ve nesneler
(örn. metal kaplar, yansıma yapan tabanlar) sistemin koruma
alanından asgari bir a mesafesi kadar uzakta bulunmalıdır
("IEC 61496 uyarınca AOPD'nin 2 ve 4 tipleri arasındaki temel
farklar" tablosuna bakınız  3-32).
Bu asgari mesafe a verici ve alıcı arasındaki D mesafesine bağlıdır (koruma alanı genişliği). Asgari mesafeye koruma alanının
bütün çevresinde uyulmalıdır.
3
c
Kişi kesin olarak algılanır ve tehlike getiren hareket durdurulur.
Yansıma dolayısıyla ESPE'nin koruma etkisi kaldırılır ve tehlike getiren hareket
durdurulmaz.
8014228/2015-07-07
3-33
AOPD'lerin karşılıklı etkileşimi
Çok sayıda AOPD bir mekanda birbirine çok yakın çalışırsa, bir
sistemin (S1) verici ışıkları diğer sistemin (R2) alıcısını etkiler.
Bu şekilde etkilenmiş olan AOPD'lerin koruma etkisinin kalmaması tehlikesi vardır (şekle bakınız).
Bu tür montaj durumları önlenmelidir. Başka türlü mümkün
değilse, karşılıklı etkileşimi önleyen, örn. ışık geçirmeyen ayırıcı
duvarların monte edilmesi veya bir sistemin yayın yönünün
değiştirilmesi gibi önlemler alınmalıdır.
Tip 4 AOPD uygun bir yabancı verici tanıma sistemine sahip
olmalı ve etkileşim durumunda güvenli bir duruma (kapalı
durumda çıkışlar) geçebilmeli veya etkileşimi önleyen teknik önlemlere sahip olmalıdır. Genelde bir ışın kodlaması kullanılır, bu
şekilde verici sadece bununla bağlı olan vericinin ışık huzmelerine (eşit kodlanmış) karşı tepki gösterir (şekillere bakınız).
Karşılıklı etkileşim dolayısıyla ESPE'lerin koruma etkisi kaldırılır ve tehlike getiren
hareket durdurulmaz.
3
c
Işık huzmesi kodlamasının kullanılması dolayısıyla koruma tertibatlarının karşılıklı
etkileşimi olmaz, kişi kesin olarak algılanır ve tehlike getiren hareket durdurulur.
Uygun düzenleme sayesinde koruma tertibatlarının karşılıklı etkileşimi yok
3-34
8014228/2015-07-07
Uygun bir ESPE'nin seçimi
Kriterler şu şekilde olabilir:
• Harmonize standartlardan alınan örnekler, özellikle
C standartları
• Tehlikeli alanın önünde bulunan serbest bölge
• Ergonomik kriterler, örn. periyodik yerleştirme işleri
• Çözünürlük kapasitesi
ESPE hangi emniyet fonksiyonlarını yerine getirmelidir?
• Durdurmanın tetiklenmesi ( 3-3)
• Ani çalışmanın önlenmesi ( 3-4)
• Startın önlenmesi ( 3-4)
• Kombinasyon: Durdurmanın tetiklenmesi ve çalıştırmanın
önlenmesi ( 3-4)
• Malzeme geçişinin mümkün olması ( 3-5)
• Makine parametrelerinin denetlenmesi ( 3-5)
• Güvenlik açısından önemli göstergeler ve alarmlar ( 3-7)
• Diğer fonksiyonlar, örn. PSDI mod, körleme, koruma alanı
değiştirme vs. ( 3-40)
Güvenlik seviyesi
ESPE için güvenlik tekniği parametreleri tip sınıflandırmasında
(Tip 2, tip 3, tip 4) uygulanmıştır.
Yapısal bakış açıları yanında (ISO 13849-1 uyarınca kategoriler) tip sınıflandırmasında çevre koşulları ve optik sistemin
elektromanyetik uyumluluğu (EMV) açısından yerine getirilmesi
gereken talepler tanımlanmıştır. Buraya özellikle arıza kaynaklarına karşı davranış (güneş, lambalar, aynı yapıya sahip cihazlar
vs.) ve güvenlik bariyerlerindeki optik aralık açıları da dahildir
(tip 4 AOPD için gereklilikler, tip 2 AOPD için gereklilikler göre
daha yüksektir).
Aralık açısı yansıma yapan yüzeylere karşı asgari mesafenin
belirlenmesi için önemlidir (Tablo  3-32).
 ESPE için talepler: IEC 61496-1, IEC 61496-2, IEC 61496-3
3
c
Optoelektronik koruma tertibatları ile güvenlik
fonksiyonları için erişilebilir güvenirlik
ISO 13849-1
a
EN 61496-1
uyarınca
ESPE tipi
b
c
Cihaz örnekleri
d
e
2
Güvenlik bariyerleri, tek huzmeli güvenlik bariyerleri,
çok huzmeli güvenlik
3
Güvenlik lazer alan tarayıcıları, güvenli kamera sistemleri
4
Güvenlik bariyerleri, tek huzmeli güvenlik bariyerleri,
çok huzmeli güvenlik bariyerleri
1
2
3
SIL (IEC 62061)
Optoelektronik koruma tertibatlarının işletim kılavuzlarında bulunan diğer uygulama uyarılarını, bilgileri ve talimatları
dikkate alınız!
8014228/2015-07-07
3-35
ESPE ile neyin algılanması gerekir?
Tehlikeli noktanın güvenliğe alınması:
Parmak veya el koruma
Tehlikeli yerin güvenliğe alınmasında tehlikeli yerin yakınına
yaklaşma durumu algılanır.
Bu tür koruma tertibatlarının avantajı kısa bir asgari mesafenin
mümkün olması ve kullanıcının ergonomik ortamda çalışabilmesidir (örn. bir prese malzeme yerleştirmede).
3
c
Girişin güvenliğe alınması:
Tehlikeli alana girişte bir kişinin algılanması
Girişin güvenliğe alınmasında bir kişinin yaklaşması vücudunun
algılanması ile gerçekleşir.
Bu tür bir koruma tertibatı tehlikeli bir alana girişi emniyete
almada kullanılır. Tehlike alanına girme durumunda bir durma
sinyali tetiklenir. Bir kişi koruma tertibatının arka tarafında
durursa, ESPE tarafından algılanmaz!
3-36
8014228/2015-07-07
Tehlikeli alanın güvenliğe alınması:
Tehlikeli alanda bir kişinin bulunduğunun algılanması
Tehlikeli yerin güvenliğe alınmasında kişinin yaklaşması bunun
alan içinde algılanması ile tanınır.
Bu tür koruma tertibatları, örn. bir tehlike alanının kullanıcı tarafından reset tuşunun bulunduğu yerden tamamen görülemeyen
makineler için uygundur. Tehlike alanına girme durumunda bir
durma sinyali tetiklenir ve başlatma önlenir.
3
c
Mobil tehlikeli alanının güvenliğe alınması:
Tehlikeli alana bir kişinin yaklaştığının algılanması
AGV (sürücüsüz nakliye sistemleri), vinçler ve forkliftler için
tehlikeli alanın emniyete alınması aracın hareket etmesi esnasında veya bir aracın sabit bir istasyona yaklaşması esnasında
kişilerin korunması için uygundur.
8014228/2015-07-07
3-37
ESPE içine entegre edilebilir güvenlik fonksiyonları
3
c
Aşağıdaki emniyet fonksiyonları lojik üniteye veya aynı zamanda
doğrudan uygun ESPE'ye entegre edilebilir.
Muting
Muting fonksiyonu (köprüleme) bir koruma tertibatının koruma
fonksiyonunun sınırlı süre için devre dışı bırakılmasına olanak
verir. Bu işlem koruma tertibatının koruma alanından iş akışını
(tehlike getiren makine durumu) durdurmadan malzeme geçirmek durumu için gereklidir.
Bu işlem aynı zamanda belirli makine durumları buna imkan
verirse, iş akışının optimize edilmesinde kullanılır (örn. bir pres
koçunun tehlikeli olmayan yukarı gitmesi esnasında bir güvenlik
bariyerinin fonksiyonunun köprülenmesi, bu sayede kullanıcıya
daha kolay bir parça alma imkanı yaratılır).
Muting işlemi sadece geçiş yapacak olan malzeme tarafından bloke edilmesi durumu için mümkün olmalıdır. Arkasına
geçilemeyen (geçmesi mümkün olmayan) koruma tertibatları
için muting sadece tehlike getiren makine fonksiyonları mevcut
değilse, mümkün olmalıdır (şekle bakınız).
Bu durum Muting sensörleri veya sinyalleri ile saptanır.
Muting fonksiyonu için muting sensörlerinin ya da, kullanılan
kumanda sinyallerinin seçilmesinde ve konumlandırılmasında
büyük itina gösterilmesi gerekir.
Güvenli ve standartlara uygun bir muting fonksiyonunun sisteme uyarlanması için aşağıdaki koşullara uyulmalıdır:
• Muting işlemi esnasında emniyetli bir durum diğer imkanlar
sayesinde sağlanmalıdır, yani tehlikeli bölgeye girmek mümkün olmamalıdır.
• Muting otomatik çalışmalı ve manüel olmamalıdır.
• Muting tek bir elektrik sinyaline bağlı olmamalıdır.
• Muting tamamen yazılım sinyallerine bağlı olmamalıdır.
• Muting sinyalleri geçersiz bir kombinasyon esnasında ortaya
çıkarlarsa, muting durumuna izin verilmemelidir.
• Muting durumu malzeme geçtikten hemen sonra kaldırılmalıdır.
Algılama kalitesinin iyileştirilmesi için ilave sınır değerleri, bağlantılar ve sinyaller kullanılabilir, örn:
• Malzemenin hareket yönü (muting sinyallerinin sekansı)
• Muting süresinin sınırlandırılması
• Makine kumandası üzerinden malzeme taşıması
• Taşıma tekniği elemanlarının işletme durumu (örn. konveyör
bant, makaralı konveyör)
• İlave özellikler sayesinde malzeme tanıması (örn. barkot)
 ESPE için pratik uygulama: IEC / TS 62046
Bir streçleme makinesindeki Muting fonksiyonlu bir güvenlik bariyeri ve
Muting sensörleri
3-38
8014228/2015-07-07
Entry-Exit-fonksiyonlu güvenlik bariyerleri
Güvenliğe alınmış bir alanda malzemenin hareket ettirilmesi
için başka bir olanak insan ile malzeme arasında aktif bir ayrım
yapabilme kabiliyetidir (Entry-Exit fonksiyonu).
Bu uygulamada yatay düzenlenmiş güvenlik bariyeri (AOPD)
kullanılır. Burada her ışık huzmesinin malzemenin ve malzeme
taşıyıcısının (örn. paletler) kesme durumunun bir kişininkinden
ayırt edilmesi için değerlendirilmesi olanağından yararlanılır.
Kendinden öğrenen, dinamik körleme ayrıca hız, koruma alanına girip çıkma vs. gibi ayırt etme kriterleri uygulanarak emniyet
tekniği açısından önemli bir ayırt etme sağlanabilir. Bu sayede
kişilerin tehlikeli alana fark edilmeden girilmesi güvenli bir
şekilde önlenir (şekle bakınız).
Koruma alanı değiştirmeli güvenlik lazer alan tarayıcılar
Emniyete alınmış bir alan içinde malzemeyi hareket ettirmek
için alternatif bir çözüm koruma alanlarının aktif olarak değiştirilmesidir.
Genel olarak bu uygulamalarda düşey (bir miktar eğilmiş olarak
da) koruma alanlı güvenlik lazer alan tarayıcıları kullanılır.
Makine kumandasından ve uygun konumlandırılmış sensörlerden gelen uygun sinyaller ile ön programı yapılmış bir sıra koruma alanlarından uygun olan koruma alanı aktifleştirilir. Koruma
alanının konturu malzeme geçişinde koruma tertibatı tepki
göstermeyecek şekilde tasarlanır, ancak denetlenmeyen alanlar
kişilerin fark edilmeden tehlike alanına girmesini önleyecek
kadar küçüktür (şekle bakınız).
3
c
Otomobil üretim bandının işleme istasyonunda yatay düzenlenmiş Entry-Exit
fonksiyonlu güvenlik bariyeri
8014228/2015-07-07
Güvenlik lazer alan tarayıcı, düşey koruma alanları ve uygun düzenlenmiş sensörler ile koruma alanı değiştirmeli malzeme geçişi
3-39
ESPE için ilave fonksiyonlar
Körleme (Blanking)
Çok sayıda AOPD için algılama kapasitesinin ve/veya koruma
alanının konfigürasyonu koruma alanının tanımlanmış bir
kısmında bir veya çok sayıda nesnenin mevcudiyeti emniyet
fonksiyonunun (kapatma durumu) tetiklenmesine yol açmayacak şekilde tasarlanabilir. Körleme işlemi koruma alanından,
örn. soğutma yağlama maddesi için hortum, iş parçaları için
kaydırak veya taşıyıcı gibi belirli nesnelerin geçirilmesi için kullanılabilir (şekle bakınız).
3
c
Sabit körlemede kapatılan alanın boyutu ve konumu sabit
olarak belirlenir. Hareketli körlemede kapatılan alanın sadece büyüklüğü tanımlanır, fakat koruma alanındaki konumu
tanımlanmaz (şekle bakınız).
Sabit körleme
Hareketli körleme
Sabit körleme
Arttırılmış boyut toleranslı sabit körleme
Komple obje
gözlemeli hareketli
körleme
Parça obje gözlemeli
hareketli körleme
Sabit boyutlu bir
nesne koruma alanında belirli bir yerde
bulunmalıdır.
Kullanıcı tarafından
sınırlı boyuta sahip
bir nesne koruma
alanı içinden hareket
ettirilebilir.
Sabit boyutlu bir nesne koruma alanı içinde belirli bir bölgede
bulunmalıdır. Nesne
hareket edebilir.
Sabit boyutlu bir
nesnenin koruma
alanı içinde belirli bir
bölgede bulunmasına izin verilir. Nesne
hareket edebilir.
Sabit ve hareketli körleme için kriterler
Koruma alanında boşlukların oluşmasını önlemek için emniyet fonksiyonunu tetiklemek için nesnenin yokluğu (veya
birkaç durumda boyutun veya konumun değişimi) kullanılabilir
(durdurma durumu).
Bir abkant preste sabit körlemeli güvenlik bariyeri uygulaması
Körlenmiş ESPE'nin algılama kapasitesi büyür (kötüleşir).
Asgari mesafenin hesaplanmasında üreticinin verilerini
dikkate alınız.
3-40
8014228/2015-07-07
PSDI Mod
PSDI mod olarak makine fonksiyonunun (kumandalı koruma
tertibatı) tetiklenmesi için koruma tertibatının kullanılması
tanımlanır. Bu işletim türü, parçaların periyodik olarak elle
beslendiği veya alındığı durumlar için avantajlıdır.
PSDI mod standartlara göre sadece AOPD tip 4 ile ve
d ≤ 30 mm olan etkin çözünürlük ile yürütülebilir. PSDI modda
makine tanımlanmış bir konumda kullanıcının belirlenmiş
sayıda müdahalesini bekler. Güvenlik bariyeri belirli bir sayıda
kesintiden sonra tehlike getiren hareketi otomatik olarak tekrar
serbest bırakır.
Aşağıdaki koşullarda ESPE'nin resetlenmesi gereklidir:
• Makinenin başlatılmasında
• AOPD tehlike getiren bir hareket esnasında kesintiye uğradıktan sonra tekrar çalıştırmada
• Belirlenen döngü süresi içinde döngü tetiklenmezse
Çalışma işlemi esnasında kullanıcı için bir tehlikenin oluşmayacağının kontrol edilmesi gerekir. Bu durum tehlikeli alana girilemeyen ve kullanıcı için fark edilmeden koruma alanı ve makine
arasında bulunmanın mümkün olmadığı makinelerde bu işletim
türünün kullanılmasını sınırlar (arkaya geçme koruması).
Tek kesme işletim kullanıcı müdahalesini bitirdikten sonra
AOPD'nin makine fonksiyonunu tetiklemesi anlamına gelir.
Çift kesme işletim AOPD'nin makine fonksiyonunu kullanıcının
(örn. işlenmiş bir parçanın alınması) ilk müdahalesinden sonra
kilitli durumda bırakması anlamına gelir. Kullanıcı ikinci müdahaleyi bitirdikten sonra (örn. ham bir parçanın içeri verilmesi)
AOPD makine fonksiyonunu tekrar serbest bırakır.
PSDI mod çoğunlukla preslerde ve zımba makinelerinde kullanılır, ancak diğer makinelerde de kullanılabilir (örn. döner masalı
tornalarda, montaj otomatlarında). PSDI modun uygulanmasında güvenlik bariyerinin arka tarafına geçilebilir olmasına izin
verilmez. Preslerde PSDI mod için özel koşullar geçerlidir.
3
c
Güvenlik ışık bariyerli bir montaj otomatında tek kesme. Yerleştirme durumunda
alet üst noktada bulunur. Koruma alanı kullanıcı tarafından serbest bırakıldıktan
sonra montaj prosesi başlatılır.
PSDI mod için AOPD'nin çözünürlüğü daha hassas veya
30 mm'ye eşit olmalıdır (parmak veya el tanınması).
 Döngü tetiklemesi: B-standartları ISO 13855,
IEC 61496-1
 Preslerde PSDI mod: C-standartları EN 692, EN 693
8014228/2015-07-07
3-41
Yere bağlı koruma tertibatları
Yere bağlı koruma tertibatları bir kişinin veya bir vücut uzvunun
tehlike alanı dışında bir yerde bulunmasıyla, risk azaltılmasını
sağlayan bir koruma tertibatıdır.
Yere bağlı koruma tertibatlarının tam ve iyi bir genel bakışı aşağıdaki yayında bulunmaktadır:
 Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin vd., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013)
3
c
Çift el kumanda tertibatlar
Çift el kumanda tertibatı sadece bir kişiyi korur! Çok sayıda
kullanıcı durumunda her kişinin ayrı bir çift el kumanda tertibatı
kullanması gerekir. Tehlike getiren bir hareket çift el kumandalı
bir tertibatın sadece çift elle çalıştırılması ile tetiklenmelidir ve
bir elin tertibattan çekilmesi durumunda durmalıdır.
Çift el kumandalı tertibatların çeşitli tipleri vardır. Bunların ayırt
edici özellikleri kumanda bölümlerinin ayrıca kumanda tekniği
açısından taleplerinin ön plana çıkmasıdır.
Aşağıdaki temel ilkeler bütün tipler için geçerlidir:
• Her iki elin birden kullanılması sağlanmalıdır.
• Kumanda bölümlerinden birinin serbest bırakılması tehlike
getiren hareketi durdurur.
• Yanlışlıkla çalıştırma kesinlikle önlenmelidir.
• Koruma etkisinin kolay devre dışı bırakılması mümkün
olmamalıdır.
• Çift el kumanda tertibatı tehlikeli bölgenin içine birlikte
getirilemez.
Tip ll ve tip lll çift el kumanda tertibatları için ilave olarak
şunlar geçerlidir:
• Yeni bir hareketin başlatılması sadece her iki kumanda bölümünün serbest bırakılması ve ardından tekrar çalıştırılması
durumunda gerçekleşmelidir.
Tip lll çift el kumanda tertibatları için ilave olarak
şunlar geçerlidir:
• Bir hareketin başlatılması sadece her iki kumanda bölümünün 0,5 saniye içinde senkron olarak çalıştırılması durumunda gerçekleştirilmelidir.
3-42
Tip lll çift el kumanda tertibatı için ayrıntılı kumanda tekniği
talepleri olan alt tipler tanımlanmıştır. En önemli alt tipler
şunlardır:
• Tip III A: Kumanda bölümü başına bir normalde kapalı hatası
bulunması. (2 giriş)
• Tip III C: Kumanda bölümü başına 1 normalde kapalı, 1 normalde açık kontak bulunur. (4 giriş)
Mesafe askısı
 Çift el kumanda tertibatları için talepler
ISO 13851 (B-standardı)
 Çift el kumanda tertibatları için güvenlik mesafesinin
hesaplanması  3-52
8014228/2015-07-07
Etkinleştirme tertibatları
Ayarlamada, onarıcı bakımda ve üretim akışlarının yakından
gözetlenmesinde koruma tertibatlarının fonksiyonları duruma
göre süreli olarak kaldırılmalıdır. Riski azaltan diğer önlemlerin
yanında (azaltılmış kuvvet veya hız vs.) bunun için kaldırma süresi boyunca basılı tutulan komut tertibatları gereklidir. Bunun
için bir olanak onay tertibatlarıdır.
Etkinleştirme tertibatları vücut uzuvları ile çalıştırılan, kullanıcının makine fonksiyonu için onayının alındığı komut cihazlarıdır.
Onay tertibatları olarak çoğunlukla basma şalterleri ve ayak
şalterleri kullanılır.
Onay için ilave bir başlatma kumandası joystick veya dokunmatik tuşlardır. Üç kademeli etkinleştirme tertibatları sanayide
kendini kanıtlamıştır ve bundan dolayı önerilir.
Makineyi çalıştırma sadece etkinleştirme tertibatının çalışması ile tetiklenmemelidir. Daha çok bir harekete etkinleştirme tertibatı çalıştırıldığı süre boyunca izin verilmelidir.
Üç kademeli onay tertibatının çalışma şekli:
Konum
Ayar parçası
Fonksiyon
1
Çalıştırılmamış
Kapalı
2
Orta konumda (baskı noktası)
Etkin
3
Orta konumun ötesinde
Acil durdurma (kapama)
Konum 3'ten konum 2'ye geri değiştirmede etkinleştirme fonksiyonu aktif olmamalıdır.
Etkinleştirme tertibatları konum 3'te ayrı kontaklı olarak
yapılmışsa, bunların acil durdurma kumanda devresine
bağlanması gerekir.
Etkinleştirme tertibatlarının uygulanmasında manipülasyon
emniyetinin önemi çok büyüktür.
 Etkinleştirme tertibatları için talepler IEC 60204-1 (B-standardı)
8014228/2015-07-07
3-43
3
c
Makine parametrelerinin denetimi için sensörler
Risk değerlendirmesi belirli makine parametrelerini işletim esnasında denetlenmesi ve kayıt edilmesi gerektiği
sonucunu verebilir.
Güvenli konum denetimi
Bir makine belirli bir konumu geçmeyecekse veya bu konumu
terk etmeyecekse, bunun için emniyet görevi yapan sensörler
veya konum şalterleri kullanılabilir ( 3-19).
Bu görev için temassız algılama yapan endüktif konum şalterleri
idealdir. Bu sistemler özel bir karşı parça gerektirmeden çalışan
sistemlerdir. Sadece karşılarındaki metali algılarlar.
3
c
Bir otomobil üretim hattındaki bir liftin emniyetli konum denetimi
Devir sayısı, hız, pozisyon açma için denetim
Enkoderler veya yol ölçme sistemleri devir sayısının, hızın veya
pozisyon aşmanın kayıt edilmesini ve değerlendirilmesini sağlar.
Sürücüsüz nakliye sistemlerinde enkoder sinyalleri güvenlik
lazer alan tarayıcısının koruma alanı büyüklüğünü sürüş hızına
uyarlamak için kullanılır.
Güvenli duruş veya dönüş algılama modülleri, sürücü hareketlerini sensörler ya da enkoderler kullanarak denetlerler ve
motorun durduğuyla ya da ayarlanmış değerden farkılılığı ile
ilgili güvenli bir çıkış üretirler. Böylece ayarlanan parametreden
sapıldığında ya da duruş pozisyonunda hareket tespit edildiğinde güvenli “dur” sinyali üretirler. Şayet daha yüksek bir güvenlik
gerekli ise o zaman güvenli enkoder ya da 2.bir standart enkoder kullanımı olabilir.
Sürücüsüz bir nakliye aracında koruma alanının değiştirilmesi için hız denetimi
3-44
8014228/2015-07-07
Basınca duyarlı paspaslar, çıtalar ve tamponlar
Bazı uygulama durumlarında basınca karşı hassas koruma
tertibatları yararlı olabilir. Çoğu durumlarda çalışma prensibi
dahili bir sinyal vericisinin (elektromekanik veya optik) emniyet
fonksiyonunu yürütmesini sağlayan içi boş bir cismin elastik
şekil değiştirmesine dayanabilir.
Alışılmış elektromekanik etkiyen sistemler için çeşitli
modeller mevcuttur.
Etkin bir koruma fonksiyonu için bütün durumlarda mekanik
tasarımın ve entegrasyonun doğru olmasına dikkat edilmelidir.
Vücut ağırlığı 20 kg'nin altındaki çocukların tanınması ürünlerle
ilgili standaratlarda yeralmaktadır.
Kısa devre yapan modeller (çalışma akımı prensibi)
4-telli varyant
Dirençli varyant
Steuerung
Pozitif yönlü açılan model
(kapalı devre akımı prensibi)
Steuerung
Steuerung
ln
ln
ln
3
c
Burada koruma tertibatının etkinleştirilmesinde bir kısa devre meydana gelir. 4-telli modelde
bir akım devresi kısa devre yapılır (düşük Ohmlu). Direnç varyantında nominal bir direnç değeri
(kOhm mertebesinde) için bir değişiklik algılanır. Bu yapım modelleri daha geniş kapsamlı bir
değerlendirme gerektirir.
Bu yapım modeli üniversal olarak kullanılır
ve daha avantajlıdır. Koruma tertibatının
etkinleştirilmesi kumanda kontağının açılmasını sağlar. Özel bir hat döşemesi sayesinde
hatlar arasında bir kısa devrenin meydana
gelmesi önlenmiştir.
 Basınç hassasiyetli koruma tertibatlarının tasarımı: B-standardı ISO 13856 (standart serisi)
Ayak pedalı
Ayak pedalı iş akışlarının kumanda edilmesi için kullanılır. Ayak
pedalı birkaç makinede (örn. preslerde, zımbalama, bükme ve
sac işleme makinelerinde) sadece ayrı işletim türünde ve emniyet fonksiyonları için diğer teknik koruma önlemleri (örn. yavaş
hız) ile bağlantılı olarak kullanılabilir.
8014228/2015-07-07
Bu durumda bunlar özel olarak yapılmalıdır:
• İstenmeden çalıştırmaya karşı koruma kılıflı olarak
• Etkinleştirme tertibatı prensibine benzer şekilde üç kademeli model olarak (bakınız "Üç kademeli etkinleştirme tertibatlarının çalışma şekli"  3-43).
• Ayar kısmının basma noktası üzerinden çalıştırılmasında
manüel geri alma (el ile) olanaklı olarak
• Tehlike getiren hareket durdurulduktan sonra ayak ile yeniden çalıştırma ayak şalterinin serbest bırakılmasından ve
yeniden çalıştırılmasından sonra mümkün olmalıdır
• En az bir normalde kapalı ve bir normalde açık ve bir açıcı
kontağın değerlendirmesi
• Çok sayıda kullanıcı personel olması durumunda her kişi bir
ayak pedalı çalıştırmalıdır
3-45
Tamamlayıcı koruma önlemleri
Gerekirse başka koruma önlemleri öngörülmelidir, bunlar içsel
güvenli konstrüksiyonlar ve teknik koruma önlemleri olmamalıdır.
Bu gibi tamamlayıcı koruma önlemleri diğerleri yanında şunlardır:
• Acil durumda durdurmak için tertibatlar
• Kapalı yerde sıkışıp kalmış kişilerin çıkarılması
ve kurtarılması
• Enerji ayırma ve enerji yönlendirme için önlemler
( 2-4 ve 2-5)
• Makineler ve ağır parçalarla kolay ve güvenli işlem yapma
için önlemler
• Makinelere güvenli erişim için önlemler
Tamamlayıcı bu önlemler ilgili kumanda elemanlarının doğru
fonksiyonuna bağlı ise "emniyet fonksiyonları" ve fonksiyonel
emniyetin talepleri yerine getirilmelidir ("geri alma ve tekrar
çalıştırmanın uygulanması" bölümüne bakınız  3-65).
Acil durumda yapılacak işlem
3
c
Acil durdurma (Acil durumda durdurma)
Acil durumda sadece tehlike getiren hareketler durdurulmaz,
tehlike yaratabilecek, örn. depolanmış enerjiler gibi bütün enerji
kaynakları güvenli olarak yönlendirilir. Bu işlem acil durdurma
olarak tanımlanır. Makine talimatında tanımlanan istisnalar
dışında her makine asgari bir acil durdurma tertibatı ile donatılmış olmalıdır.
• Acil durdurma tertibatları kolay erişilebilir olmalıdır.
• Acil durdurma ilave riskler oluşturmadan tehlike getiren
durumu en hızlı bir şekilde sonlandırmalıdır.
• Acil durdurma komutu bütün işletim türlerinde diğer bütün
fonksiyonlara ve komutlara göre önceliğe sahip olmalıdır.
• Acil durdurma tertibatının geri alınması tekrar çalışmayı
başlatmamalıdır.
• Direkt olarak basıldığında mekanik kilitleme prensibine
uyulmalıdır.
• Acil durdurmanın gerçekleşmesi durdurma kategorisi 0 veya
1'e uygun olarak yapılmalıdır ( 2-9).
Acil kapama (acil durumda kapatma)
Elektrik enerjisinden kaynaklanan tehlike veya hasar olanağı
varsa, acil kapama öngörülmelidir. Burada enerji beslemesi
elektromekanik kumanda cihazları ile kapatılır.
• Enerji beslemesi ancak bütün acil kapama komutlarının geri
alınmasından sonra devreye alınabilir.
• Acil kapama için durdurma kategorisi 0 gerekir ( 2-9).
Reset
Bir acil stop butonuna basıldıysa, bu durum resetlenene kadar
durdurulmuş olan bütün sistemlerin pozisyonlarının korunması
gereklidir.
Acil stop butonunun resetlenmesi manuel olarak yerinde yapılmalıdır. Bu işlem sadece makineyi tekrar işletime almak için
hazırlık yapılmalıdır.
Acil durdurma ve acil kapama tamamlayıcı koruma önlemleridir ve makinedeki tehlikelerin riskini azaltmak için bir
önlem değildir.
Talepler ve yapım şekilleri
Kullanılan acil stop butonlarının kontakları pozitif yönlü açılacak
şekilde (NK) olmalıdır. Kumanda elemanları kırmızı olmalıdır,
mevcut olan arka plan sarı olmalıdır. Şunlar kullanılabilir:
• Mantar başlı tuşlar ile çalışan şalterler
• Telli, halatlı veya raylı çalışan şalterler
• Kılıfsız ayak pedalları (acil kapama için)
• Şebeke ayırma tertibatı
Acil stop butonları için teller, halatlar ya da ayar parçaları kullanılıyorsa, bunlar kolay çalıştırılabilecek ve fonksiyonu tetikleyebilecek şekilde tasarlanmış ve yerine monte edilmiş olmalıdır.
Reset tertibatları telin veya halatın bütün uzunluğu geri alma
tertibatının yerinden görünecek şekilde düzenlenmiş olmalıdır.
 Acil durdurma tertibatları için tasarım ilkeleri: ISO 13850
 Acil durumda durdurma: Makine direktifleri 2006/42/EG
3-46
8014228/2015-07-07
Koruma tertibatlarının konumlandırılması veya
boyutlandırılması
Başlangıç
Sigortanın türü seçilmelidir
Optimum koruma tertibatının seçiminde önemli bir bakış
açısı kullanılacak alanın büyüklüğüdür. Tehlikeli yere erişilmeden önce tehlike getiren durumun zamanında durdurulması
sağlanmalıdır.
Gerekli olan asgari mesafe diğer etkenler yanında koruma tertibatının büyüklüğü ve yapısına bağlıdır.
Cevap süreleri veya devam
etme süreleri belirlenmelidir
Asgari mesafe hesaplanmalıdır
Asgari mesafe
pratiğe uygun
mudur?
Hayır
Ja
Koruma alanı boyutu, yüksekliği,
konumu belirlenmelidir
Son
Uygun bir
çözüm bulundu
mu?
Evet
Hayır
ESPE için yaklaşmaya bağlı asgari mesafe
(Güvenlik mesafesi)
Asgari mesafe bakış açısı, örn. ışık perdeleri, ışık bariyerleri
(AOPD), lazer tarayıcıları (AOPDDR) veya iki boyutlu kamera sistemleri gibi iki boyutlu koruma alanı olan ESPE'ler için geçerlidir.
Genel olarak üç farklı yaklaşma şekli vardır.
S
Tehlike bölgesi
S
Tehlike bölgesi
Tehlike bölgesi
S
β
H
H
Dik açılı yaklaşma veya koruma alanı
düzlemine dik açılı girme
8014228/2015-07-07
Paralel yaklaşma veya koruma alanı
düzlemine paralel girme
H
Açılı yaklaşma
3-47
3
c
Durdurmayı tetikleyen ESPE seçildikten sonra ESPE'nin koruma
alanı ve bir sonraki tehlikeli yerin arasındaki asgari mesafe
hesaplanmalıdır.
Aşağıdaki parametreler dikkate alınmalıdır:
• Makinenin durma zamanı
• Güvenliğe ilişkin kumandanın tepki süresi
• Koruma tertibatının tepki süresi (ESPE)
• ESPE'nin çözünürlük kapasitesine koruma alanı yüksekliğine
ve/veya yaklaşmanın türüne bağlı ilave değer
Minimum mesafe çok büyük ise ve ergonomik açıdan kabul
edilebilir değilse, bu durumda makinenin toplam durma süresi
azaltılmalı veya daha hassas çözünürlüğe sahip bir ESPE kullanılmalıdır. Olası bir arkasına geçme önlenmelidir.
 ESPE için asgari güvenlik mesafenin hesaplanması standart ISO 13855 kapsamında açıklanmıştır (B-standartları).
Genel hesaplama formülü
S = (K × T) + C
3
c
3-48
Burada …
• S milimetre olarak asgari mesafedir, bir sonraki tehlikeli
yer ile ESPE'nin tanıma noktası veya tanıma çizgisi veya
tanıma düzlemi arasındaki mesafe olarak ölçülür.
• K saniyede milimetre olarak parametre, vücudun veya vücut
kısımlarının yaklaşma hızlarının verileri üzerinden hesaplanır.
• T tüm sistemin saniye olarak toplam durma süresi.
• C milimetre olarak ilave mesafe, bu mesafe koruma tertibatı
tetiklenmeden önce tehlike bölgesine giriş miktarı olarak
gösterilir. ESPE'nin koruma alanı aşılamıyorsa, C değeri
ESPE'nin dedeksiyon kapasitesine bağlıdır ve CRT (reach
through = geçme mesafesi) olarak gösterilir. ESPE'nin koruma alanı aşılabiliyorsa, C değeri ESPE'nin koruma alanı
yüksekliğine bağlıdır ve CRO (reach over = aşma mesafesi)
olarak gösterilir.
8014228/2015-07-07
Aşağıdaki tabloda koruma alanına yaklaşmaya bağlı asgari
mesafe S'nin hesaplanması için formüller bulunmaktadır.
Dik açılı yaklaşma: β = 90° (± 5°)
Tehlike bölgesi
S
H
Adım 1: Asgari mesafe S'nin hesaplanması
d ≤ 40 mm
S = 2000 × T + 8 × (d – 14)
S > 500 mm ise şunu kullanın:
S = 1600 × T + 8 × (d –14).
Bu durumda S < 500 mm olmamalıdır.
40 < d ≤ 70 mm
S = 1600 × T + 850
d > 70 mm
S = 1600 × T + 850
Asgari mesafe S < 100 mm olmamalıdır.
C = 8 × (d – 14) burada tehlikeli bölgeye
koruma tertibatının tetiklenmesinden önce
milimetre olarak ilave girme mesafesidir.
En alt huzmenin yüksekliği ≤ 300 mm
En üst huzmenin yüksekliği ≥ 900 mm
Huzmelerin sayısı Önerilen yükseklikler
4
300, 600, 900,
1200 mm
3
300, 700, 1100 mm
2
400, 900 mm
(400 mm sadece alttan geçme tehlikesi
olmadığı durumda kullanılır.)
Adım 2: Koruma alanı üst kenarının gerekli yüksekliği ( 3-57)
Paralel yaklaşma: β = 0° (± 5°)
S
Tehlike bölgesi
Adım 1: Asgari mesafe S'nin hesaplanması
S = 1600 × T + (1200 – 0,4 × H) H ≤ 1000 mm
burada
C = (1200 – 0,4 × H) ≥ 850 mm
Adım 2: Koruma alanı yüksekliğine bağlı olan gerekli çözünürlüğün hesaplanması
3
c
H ≤ 1000 mm
d ≤ 117 mm
H
Açılı yaklaşma: 5° < β < 85°
Tehlike bölgesi
β > 30°
β < 30°
S
β
Dik açılı yaklaşma ile karşılaştırınız.
Paralel yaklaşma ile karşılaştırınız.
Alt huzme referans
alınmıştır.
S tehlikeli bölgeden en fazla uzaklaşmış
olan huzme için uygulanır, bunun yüksekliği
≤ 1000 mm'dir.
H
S: Asgari mesafe
H: Koruma alanı yüksekliği (Dedeksiyon düzlemi)
d: ESPE'nin çözünürlüğü
β: Dedeksiyon düzlemi ve yaklaşma doğrultusu arasındaki açı
T: Tüm sistemin harekete devam etme süresi
8014228/2015-07-07
3-49
Özel durumlar
Pres uygulaması
Genel standartlardan farklı olarak makineye özgü C standartlarında özel talimatlar bulunabilir. Özellikle metal işlemesi için
kullanılan preslerde aşağıdaki hususlar geçerlidir:
Preslerde katkı payının hesaplanması
ESPE'nin çözünürlüğü d (mm)
Katkı payı C (mm)
d ≤ 14
14 < d ≤ 20
20 < d ≤ 30
30 < d ≤ 40
> 40
0
80
130
240
850
ESPE/PSDI Mod döngülü işletim dolayısıyla
strok tetiklenmesi
İzin verilir
İzin verilmez
 Pres standartları: EN 692/693 (C-standardı)
3
c
Arkaya geçme koruması için ESPE
Bu çeşit bir güvenliğe alma zeminden direkt girilebilen büyük
makineler için önerilir. Bu özel durumda kullanıcının iç bölmede bulunduğu süre boyunca makinenin çalışmaya başlaması
("Çalışmaya başlamayı önleme" emniyet fonksiyonu) önlenmelidir. Burada tehlikeli alanda kişilerin bulunmasını algılayan ve
bu esnada tehlike getiren makine durumunun devreye girmesini önleyen ikincil bir koruma tertibatı söz konusudur. Arkaya
geçme koruması için ESPE'ye ilave olarak "durdurmayı tetikleme" emniyet fonksiyonu için birincil bir koruma önlemi mevcut
olmalıdır, örn. başka bir ESPE veya kilitlenmiş hareketli ayırıcı
bir koruma tertibatı şeklinde.
Bu durumda asgari mesafe ana koruma tertibatı için hesaplanmalıdır (örn. görevi tesisi durdurma olan düşey bir ışık
perdesi için).
Bir işleme istasyonundaki emniyet lazer tarayıcısı güvenlik fonksiyonu poz. 1
olarak durdurmayı tetikler ve güvenlik fonksiyonu poz. 2 olarak başlatmayı önler
(arkaya geçme koruması)
3-50
8014228/2015-07-07
Araçlarda ESPE uygulamaları
Tehlike getiren durum bir araçtan kaynaklanıyorsa, bu durumda
asgari mesafenin belirlenmesinde genel olarak aracı sürüş hızı
baz alınır, kişinin hızı kullanılmaz. Bir araç (ve bununla birlikte
koruma tertibatı) ve kişi birbirine yaklaşıyorsa, normal durumda
kişinin tehlikeyi fark ederek durduğu veya uzaklaştığı kabul edilir. Bu durumda asgari mesafe sadece aracın güvenli bir şekilde
durmasını sağlayacak büyüklükte seçilmelidir.
Uygulamaya ve kullanılan teknolojiye bağlı olarak emniyet katkı
payları gerekli olabilir.
Makine parçası ile birlikte hareket eden ESPE ile
sabit uygulama
Bazı makinelerde fonksiyon gereği kullanıcı tehlike alanının
çok yakınında bulunur. Abkant preslerde bazen küçük saclar
tutulmalıdır. Bu tür uygulamalarda kalıbın alt tarafında bir alan
oluşturan güvenlik cihazları sıklıkla kullanılmaktadır. Burada
insan vücut uzuv hızları dikkate alınmaz, bundan dolayı genel
formül kullanılamaz.
Çözünürlük kapasitesi ile ilgili talepler çok yüksektir ve metalik
yüzeylerdeki yansımalar tamamen önlenmek zorundadır. Bundan dolayı bu uygulamalar için kamera bazlı değerlendirmeli
lazer sistemleri kullanılır. Başka önlemlerle (örn. 3 konumlu
ayak pedalı, otomatik çalışmaya devam etme ölçümü, eldiven
takma zorunluluğu vs.) bağlantılı olarak bu emniyete alma türü
C standartlarında belirlenmiştir.
 Abkant preslerinin güvenliği: EN 12622 (C-standardı)
Çalışmaya devam etme süresinin ve gerekli asgari güvenlik mesafenin ölçülmesi için özel Bilgi birikimi ve ekipman gereklidir.
SICK firması bu ölçümü hizmet olarak sunmaktadır.
8014228/2015-07-07
3-51
3
c
Güvenlik mesafenin hesaplanması için örnekler
Çözüm önerisi 1: Dik açılı yaklaşım arkaya geçme korumalı
tehlikeli yer güvenliği
Şekilde gösterilen hesaplama yapıldığında asgari mesafe için
S = 320 mm bulunur. Mümkün olan en iyi çözünürlüğe sahip
bir emniyet ışık perdesinin kullanılması sayesinde bu değer
optimum asgari mesafedir.
x = d (arka pedal koruması için yatay AOPD'nin çözünürlüğü)
S = 320 mm
x = d ≤ H + 50 (veya C standardı ile karşılaştırın) arka pedal
15
koruması için
Çözünürlük 14 mm
Tehlike bölgesi
a
y
x
3
c
Sistemin toplam devam etme süresi = 0,16 s
S = 2000 × 0,16 + 8 × (14 -14)
S = 320 mm
H = 500 mm
a = Tehlike
yüksekliği
Tehlikebölgesinin
bölgesinin
yüksekliği
d = Algılama
(AOPD
çözünürlüğü)
Algılamakapasitesi
kapasitesi
(AOPD
çözünürlüğü)
H
H == Kurulum
Kurulumyüksekliği
yüksekliği
S
S == Asgari
Asgarimesafe
mesafe
xx==Makineye
kadar
koruma
alanının
sonu
Makineye
kadar
koruma
alanının
sonu
yy==En
yüksekliği,
belirleme
için için
"ESPE
için için
gerekli
koruma
Enüst
üsthuzmenin
huzmenin
yüksekliği,
belirleme
"BWS
gerekli
alanı
boyutu/yüksekliği"
 3-55
koruma
alanı boyutu/yüksekliği"
3-50
Çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT
ESPE'nin algılama yeteneğine (çözünürlük kapasitesi) göre
vücut uzuvlarının koruma alanından geçmiş olması durumunda
ESPE'nin tetiklenmesi (bir kişinin tanınması) mümkündür.
CRT = 0
Kişilerin tehlikeli alanın her yerinde algılanması için iki AOPD
kullanılır: Dikey AOPD, hesaplanan asgari mesafeye göre konumlandırılır (dikey yaklaşma) ve yatay AOPD, bununla arkaya
geçme tehlikesi ortadan kaldırılır.
Bu durum çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT ile dikkate
alınmalıdır.
CRT
CRT
Şekilde örnek olarak farklı algılama kapasitesine sahip emniyet ışık perdeleri için algılanmadan girmeyi göstermektedir.
3-52
8014228/2015-07-07
Çözüm önerisi 2: Paralel yaklaşma – tehlikeli
alanın emniyete alınması
Yatay bir AOPD kullanılır. Aşağıdaki şekilde asgari mesafe S'nin
hesaplanması ve AOPD'nin konumlandırılması gösterilmiştir.
AOPD'nin kurulum yüksekliği 500 mm'ye çıkarılırsa, asgari
mesafe azalır. Bu yükseklik için 80 mm'den daha hassas veya
buna eşit bir çözünürlüğe sahip bir AOPD kullanılır.
Ancak AOPD'nin alt tarafında tehlikeli alana girme olanağı yoktur.
Emniyete alma türü çoğunlukla AOPDDR (lazerli tarayıcı) olarak
da gerçekleştirilir. Bu cihazlarda teknolojiden kaynaklanan katkı
payları eklenmelidir.
x = d ≤ H + 50 (veya C standardı ile karşılaştırın)
15
S ≥ 1256 mm
x
Tehlike bölgesi
Çözünürlük 80 mm
H = 500 mm
bölgesine
koruma
tertibatı
tetiklendikten
sonra
girmeyi
C == TTehlike
ehlike bölgesine
koruma
tertibatı
tetiklendikten
sonra
girmeyi
esas
alan
olarak ilave
mesafe
esasmilimetre
alan milimetre
olarak
ilave mesafe
d == Algılama
(AOPD
çözünürlüğü)
Algılamakapasitesi
kapasitesi
(AOPD
çözünürlüğü)
Çözüm önerisi 3: Girişin emniyete alınması
Üç huzme (300 mm, 700 mm ve 1100 mm yükseklikte) ile
girişin emniyete alınması düşey bir yaklaşmaya izin verir. Bu
çözüm kullanıcının algılanmadan tehlike alanı ve AOPD arasında bulunmasına izin verir. Bu riski azaltmak için ilave emniyet
S = 1600 × 0,16 + (1200 – 0,4 × 500)
S = 1256 mm
C = (1200 – 0,4 × 500) ≥ 850 mm
3
c
Kurulumyüksekliği
yüksekliği
HH==Kurulum
SS==Asgari
Asgarimesafe
mesafe
xx==Koruma
alanının
sonundan
makineye
kadar
olan olan
mesafe
Koruma
alanının
sonundan
makineye
kadar
mesafe
önlemleri alınmalıdır. Bunun için komut tertibatı (örn. reset tuşu)
bütün tehlike bölgesi görünebilecek şekilde konumlandırılmalıdır. Komut tertibatına buradan erişilememelidir.
S = 1106 mm
1100 mm
8014228/2015-07-07
Tehlike bölgesi
700 mm
300 mm
S = 1600 × 0,16 + 850
S = 1106 mm
3-53
Sonuçlara genel bakış
Aşağıdaki tabloda çözümlerin sonuçları görülmektedir. İşletme
gereksinimleri aşağıdaki çözümlerden birinin seçimini belirler:
Çalışmaya devam süresi = 0,16 s için
çözüm önerisi
Avantajlar
Dezavantajlar
1
• Daha büyük verimlilik, çünkü kullanıcı ça-
• Koruma tertibatı için iyi çözünürlük kapa-
Tehlikeli yerin emniyete alınması
S = 320 mm
•
2
3
Tehlikeli alanının emniyete alınması
S = 1256 mm
•
•
•
Girişin emniyete alınması
S = 1106 mm
•
•
•
lışma prosesinin daha yakınında bulunur
(kısa yollar)
Otomatik çalıştırma veya PSDI mod
mümkün
En düşük yer ihtiyacı
Otomatik çalıştırma mümkün
Girişin emniyete alınmasını tehlikeli
alanın yüksekliğinden bağımsız olarak
mümkün kılar
Uygun fiyatlı çözüm
Girişin emniyete alınmasını tehlikeli alanın
yüksekliğinden bağımsız olarak mümkün
kılar
Yansıtma aynaları ile çok taraflı emniyete
alma mümkün
sitesi ve arkaya geçmeye karşı koruma
dolayısıyla daha yüksek bedel
• Kullanıcı çok daha uzakta bulunur
(uzun yollar)
• Daha fazla yer ihtiyacı
• Düşük verim
• Kullanıcı çok daha uzakta bulunur
(uzun yollar)
• En düşük verim (ESPE'nin geri alınması
her zaman gereklidir)
• Arkaya geçme riski dikkate alınmalıdır.
Çalışma yerinde çok sayıda personel çalışıyorsa önerilmez.
3
c
3-54
8014228/2015-07-07
ESPE için gerekli koruma alanı boyutu
veya yüksekliği
Doğru montaj için örnekler
Genel olarak koruma tertibatlarının montajında aşağıdaki hataların olmaması sağlanmalıdır:
• Tehlikeli alan sadece koruma alanından geçerek erişilebilir
olmalıdır.
• Özellikle tehlikeli yerler üstten erişim, alttan erişim veya
çevreden erişim ile erişilebilir olmamalıdır.
• Koruma tertibatları arkaya geçilebilir özelliğine sahipse, ilave
önlemler etkin olmalıdır (örn. reset, ikincil koruma tertibatı).
Tehlikeli montaj hataları için örnekler
3
c
Arkaya geçme
Eğilmiş durumda
alttan erişim
Direkt geçiş
Üstten erişim
Koruma alanı ve bir sonraki tehlikeli yer arasındaki asgari yer
hesaplandıktan sonra bir sonraki adımda gerekli koruma alanı
yüksekliği belirlenmelidir. Bu sayede tehlikeli yere üstten kavrayarak erişilmesi önlenmek istenmektedir.
8014228/2015-07-07
3-55
Üstten erişilebilen koruma tertibatları
Olası üstten erişim dikkate alınmalıdır
Bazı noktalarda ESPE'nin koruma alanının yüksekliğine ve
konumuna, makinenin şekline ve diğer faktörlere bağlı olarak
tehlikeli yerlere tehlike getiren makine işlemi bitirildikten sonra
erişilmesi ve istenilen koruma etkisinin gerçekleşmesi mümkün
olmayacak şekilde bir ESPE'nin koruma alanı üstünden ulaşılabilir. Şekilde üstten erişilebilen ve erişilemeyen ESPE örnekleri
mevcuttur.
Bir ESPE'nin düşey koruma alanının üstten erişimi mümkün ise
koruma alanı üst kenarının yüksekliği b değerinin yükseltilmesi
veya katkı payı C değerinin uyarlanması gerekir. Her iki yöntemde de ISO 13855 standardına uygun ilgili tablo kullanılmalıdır.
S
ESPE üstten erişilemiyor
3
c
S
ESPE üstten erişilebiliyor
Tehlikeli alana erişim dikey bir koruma alanının üstünden
önlenemiyorsa, koruma alanının yüksekliği ve ESPE'nin asgari
mesafesinin belirlenmesi gerekir. Bu işlem uzuvların veya vücut
kısımlarının olası algılanması bazında hesaplanan değerin olası
ötesine ulaşım durumda hesaplanan değer ile karşılaştırılması ile yapılır. Bu karşılaştırmada elde edilen en büyük değer
uygulanır. Bu karşılaştırma ISO 13855, bölüm 6.5 uyarınca
yapılmalıdır.
Çıkarılacak sonuçlar
ESPE'nin d > 40 mm ile kullanıldığı bazı uygulamalarda
(çok huzmeli sistemler), asgari mesafe büyütülebilir veya
d ≤ 40 mm olan ESPE'ler (ışık perdeleri) kullanılabilir. Bu
durum ISO 13855 uygulaması için geçerlidir.
Bazı C standartları asgari mesafelerin hesaplanmasında
ISO 13855'e göre sapma gösterir.
Koruma alanı üst kenarının yükseltilmesi
Koruma alanı üst kenarı b'nin yükseltilmesinde tehlikeli alan
yüksekliği a'nın yanında çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT değeri
asgari mesafenin eşit kalması durumunda koruma alanı üst
kenarının gerekli yüksekliğinin belirlenmesi için kullanılır. Koruma alanı üst kenarının yüksekliğinin belirlenen bu değerinde
tehlikeli alanın üstten kavrama ile erişilmesi mümkün değildir,
CRO katkı payının eklenmesi gerekir.
S
CRT K×T
b
Tehlike bölgesi
a
Geçmede gerekli asgari mesafenin belirlenmesi için parametre
3-56
8014228/2015-07-07
Asgari mesafenin büyütülmesi (koruma alanı üst
kenarı verilmiş)
Koruma alanı üst kenarı b, örn. önceden mevcut bir ürün ile
verilmiş ise asgari mesafenin büyütülmesi gerekir. Bu işlem
tehlikeli alanın yüksekliği a'nın koruma alanı üst kenarının
yüksekliği b ile belirlenmesi ile yapılır.
Bileşke kesim noktasının tablodaki sonucu giriş mesafesi CRO'yi
tanımlar. CRO ≥ CRT ise asgari mesafenin hesaplanmasında
CRO-değeri CRT-değerinin yerini alır. CRO < CRT ise CRT-değeri asgari mesafenin hesaplanmasında kullanılmaya devam edilir.
S
CRO
K×T
b
Tehlike bölgesi
a
Olası üstten kavramada gerekli asgari mesafenin belirlenmesi için
parametreler
Genel olarak şunlar geçerlidir:
3
c
C ≥ CRO (aşma mesafesi) ve C ≥ CRT (geçme mesafesi)
Aşağıdaki sayfalarda ISO 13855 uyarınca gerekli tabloları ve
yararlanmak için örnekleri bulabilirsiniz.
8014228/2015-07-07
3-57
Koruma alanı üst kenarının gerekli yüksekliğini şu şekilde
hesaplayabilirsiniz:
1.Tehlikeli yerin yüksekliği a değerini belirleyiniz ve sol sütundan aynı değeri veya bir büyüğünü arayınız.
2.Dik açılı yaklaşım için bilinen formüllere göre çözünürlüğe
bağlı katkı değeri CRT'yi hesaplayınız:
a ile belirlenen satırda ilave yatay mesafe C'nin hesaplanmış
olan çözünürlüğe bağlı katkı payı CRT'ye eşit olan sütunu
belirleyiniz.
3.Adım 2 ile belirlenmiş olan sütunun en alt satırında koruma
alanı üst kenarının yüksekliği için b değerini okuyunuz
• ESPE, çözünürlük d ≤ 40 mm: CRT = 8 × (d – 14)
• ESPE, çözünürlük d > 40 mm: CRT = 850 mm
3
c
Tehlikeli alanın
yüksekliği a (mm)
2600
2500
2400
2200
2000
1800
1600
1400 1
1200
1000
800
600
400
200
0
Tehlikeli alana olan ilave yatay mesafe C (mm)
Örnek
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
400
400
350
300
300
300
300
300
250
150
100
0
550
550
550
500
450
450
400
400
300
250
100
0
800
750
750
700
650
650
600
550
400
250
0
0
950
950
850
850
800
750
700
550
400
0
0
0
1100 1100
950
950
850
800
750
550
0
0
0
0
1150 1150 1100 1000
900
850
750
450
0
0
0
0
1200 1200 1100 1000
900
850 
650
0
0
0
0
0
1200 1200 1100 1000
850
800
0
0
0
0
0
0
1200 1150 1050
950
750
700
0
0
0
0
0
0
1150 1050
950
800
500
450
0
0
0
0
0
0
1050
950
750
550
0
0
0
0
0
0
0
0
900
700
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
600
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
• ESPE'nin çözünürlük
kapasitesi: > 40 mm
• Tehlikeli alanın yüksekliği a: 1400 mm 
• Çözünürlüğe bağlı katkı
payı C: 850 mm 
ESPE için koruma alanı
üst kenarı yüksekliği b
1400 mm  değerinin
üzerine, tehlikeli alana olan
yatay mesafe büyütülmeden
çıkmamalıdır.
Koruma alanı üst kenarının yüksekliği b (mm)
900
3-58
1000 1100 1200 1300 1400  1600 1800 2000 2200 2400 2600
8014228/2015-07-07
Koruma alanı üst kenarının gerekli olan yüksekliği
gerçekleştirilemiyorsa, bu durumda katkı payı CRO
aşağıdaki gibi belirlenmelidir:
1.Koruma alanı üst kenarının olası (planmış veya mevcut ESPE)
yüksekliği b için bir değer belirleyiniz ve en alt satırda aynı
veya bundan bir küçük değeri arayınız.
2.Tehlikeli yerin yüksekliği a'yı belirleyiniz ve sol sütunda bu
değeri arayınız.
Tehlikeli alanın
yüksekliği a(mm)
2600
2500
2400
2200
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Ara değerler durumunda adım 3'te en büyük mesafeyi veren
komşu satır (üst veya alt) seçilmelidir.
3.Her iki değerin kesim noktasında gerekli yatay mesafe C
değerini okuyunuz.
Tehlikeli alana olan ilave yatay mesafe C(mm)
Örnek
• Üç huzmeli
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
400
400
350
300
300
300
300
300
250
150
100
0
550
550
550
500
450
450
400
400
300
250
100
0
800
750
750
700
650
650
600
550
400
250
0
0
950
950
850
850
800
750
700
550
400
0
0
0
•
1100
1100
950
950
850
800
750
550
0
0
0
0
1150
1150
1100
1000
900
850
750
450
0
0
0
0
•
1200
1200
1100
1000
900
850
650
0
0
0
0
0
1200
1200
1100
1000
850
800
0
0
0
0
0
0
1200
1150
1050
950
750
700
0
0
0
0
0
0
1150
1050
950
800
500
450
0
0
0
0
0
0
1050
950
750
550
0
0
0
0
0
0
0
0
900
700
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
600
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
•
standart ESPE
(300/700/1100 mm)
Koruma alanı üst kenarı
yüksekliği b: 1100 mm Tehlikeli alanın yüksekliği a: 1400 mm
Olası üstten kavramaya
bağlı katkı payı CRO:
1100 mm 3 (önceden
kullanılan 850 mm
yerine)
Koruma alanı üst kenarının yüksekliğib (mm)
900
1000
1100  1200 1300 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600
Olası üstten kavramayı dikkate almak için standart ISO 13855
aşağıdaki tabloyu sunar. Bu tablo yardımıyla yükseltilmiş
koruma alanı üst kenarının veya büyütülmüş asgari mesafenin
hesabı gerçekleşir.
Tehlikeli alanın
yüksekliği a (mm)
2600
2500
2400
2200
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Tehlikeli alana olan ilave yatay mesafe C (mm)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
400
400
350
300
300
300
300
300
250
150
100
0
550
550
550
500
450
450
400
400
300
250
100
0
800
750
750
700
650
650
600
550
400
250
0
0
950
950
850
850
800
750
700
550
400
0
0
0
1100
1100
950
950
850
800
750
550
0
0
0
0
1150
1150
1100
1000
900
850
750
450
0
0
0
0
1200
1200
1100
1000
900
850
650
0
0
0
0
0
1200
1200
1100
1000
850
800
0
0
0
0
0
0
1200
1150
1050
950
750
700
0
0
0
0
0
0
1150
1050
950
800
500
450
0
0
0
0
0
0
1050
950
750
550
0
0
0
0
0
0
0
0
900
700
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
600
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2200
2400
2600
Koruma alanı üst kenarının yüksekliği b (mm)
900
8014228/2015-07-07
1000
1100
1200
1300
1400
1600
1800
2000
3-59
3
c
Fiziksel koruma tertibatlarında güvenlik mesafesi
Fiziksel koruma tertibatları açıklıklara sahip olmaları durumunda tehlikeli alana yeterli bir mesafede bulunmalıdır. Bu durum
koruma tertibatı ve makine şasisi, germe plakaları vs. arasındaki açıklıklar için de geçerlidir.
Vücut uzvu
ISO 13857 uyarınca Fiziksel koruma tertibatlarının
açıklıklarına bağlı güvenlik mesafesi
Açıklık e (mm)
Emniyet mesafesi (mm)
Yarık
Kare
Daire
e ≤ 4
≥ 2
≥ 2
≥ 2
4 < e ≤ 6
≥ 10
≥ 5
≥ 5
6 < e ≤ 8
≥ 20
≥ 15
≥ 5
8 < e ≤ 10
≥ 80
≥ 25
≥ 20
10 < e ≤ 12
≥ 100
≥ 80
≥ 80
12 < e ≤ 20
≥ 120
≥ 120
≥ 120
20 < e ≤ 30
≥ 850
≥ 120
≥ 120
30 < e ≤ 40
≥ 850
≥ 200
≥ 120
40 < e ≤ 120
≥ 850
≥ 850
≥ 850
Parmak ucu
El ayasına kadar
parmak
3
c
Omuz eklemine kadar
kol
3-60
8014228/2015-07-07
Kilitli fiziksel koruma tertibatları için
güvenlik mesafesi
Burada …
• S milimetre olarak bir sonraki tehlikeli yerden kapı açılma
noktasına kadar asgari mesafe.
• K saniyede milimetre olarak, vücudun veya vücut uzuvlarının
yaklaşma hızlarına ait verilerden türetilmiş bir parametre,
genelde 1600 mm/s.
• T tüm sistemin saniye olarak durma süresi.
• C ISO 13857 standardındaki ilgili tablodan (ayırıcı koruma
tertibatlarının açıklıklarına bağlı emniyet mesafesi) alınmış
güvenlik mesafesi. Bu mesafe durdurma sinyalinin üretilmesinden önce parmakların veya elin açıklıktan tehlikeli alan
yönünde sokulması mümkünse gereklidir.
Genel hesaplama formülü
S = (K × T) + C
S
Tehlike bölgesi
Bir durdurmayı tetikleyen kilitli fiziksel koruma tertibatları için
ESPE'lerdeki işlem şekline benzer olarak bir emniyet mesafesine uyulmalıdır. Alternatif olarak kapamalı kilitlemeler girişi
tehlike ortadan kalkıncaya kadar engelleyebilir.
3
c
Kilitli fiziksel koruma tertibatları için emniyet mesafesi
 Kilitli fiziksel koruma tertibatları için asgari mesafenin hesaplanması: ISO 13855 (B-standardı)
8014228/2015-07-07
3-61
Fiziksel koruma tertibatları için gerekli yükseklik
Tehlike bölgesi
C
ESPE için yapılan işleme benzer olarak aynı yöntem fiziksel
koruma tertibatları için de kullanılmalıdır. Tehlike potansiyeline
bağlı olarak farklı hesaplama tabloları dikkate alınmalıdır.
Ayırıcı koruma tertibatlarının altından geçmeyi önlemek için
normal durumda bunların referans düzeyinin 200 mm üzerinde
başlatılması yeterlidir.
b
a
Ayırıcı koruma tertibatlarının gerekli yüksekliğini
belirlemek için parametre
Düşük tehlike potansiyeli olması durumunda ISO 13857
uyarınca fiziksel koruma tertibatları için gerekli yükseklik
3
c
Tehlikeli alanın yüksekliği a (mm)
2500
2400
2200
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Tehlike alanına olan yatay mesafe C (mm)
0
0
0
0
0
0
0
0
100
100
100
100
100
100
100
100
0
0
600
600
500
500
400
350
250
0
0
1100
900
700
600
500
350
0
0
0
1100
1000
900
900
600
0
0
0
0
1300
1000
900
900
500
0
0
0
0
1300
1000
900
800
100
0
0
0
0
1400
1000
900
500
0
0
0
0
0
1400
1000
900
300
0
0
0
0
0
1300
900
600
0
0
0
0
0
0
1200
500
0
0
0
0
0
0
0
1200
300
0
0
0
0
0
0
0
1100
200
0
0
0
0
0
0
0
1100
200
0
0
0
0
0
0
0
1000
1200
1400
2400
2500
Ayırıcı koruma tertibatlarının yüksekliği b (mm)
3-62
1600
1800
2000
2200
8014228/2015-07-07
Büyük tehlike potansiyeli olması durumunda ISO 13857
uyarınca fiziksel koruma tertibatları için gerekli yükseklik
Tehlike bölgesi
C
b
a
Ayırıcı koruma tertibatlarının gerekli yüksekliğini
belirlemek için parametre
Tehlikeli alanın yüksekliği a (mm)
2700
2600
2400
2200
2000
1800
1600
1400
1200
1000 1
800
600
400
200
0
Tehlike alanına olan yatay mesafe C (mm)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
900
800
700
600
600
500
400
300
100
0
0
1100
1000
900
800
700
600
400
300
100
0
1300
1200
1000
900
800
600
400
300
0
0
1400
1300
1100
900
800
600
400
0
0
0
1500
1400
1100
900
800
600
0
0
0
0
1500
1400
1100
900
800
500
0
0
0
0
1500
1400
1100
900
800
0
0
0
0
0
1500
1400
1100
900
700
0
0
0
0
0
1500
1400
1000
800
02
0
0
0
0
0
1500
1300
900
600
0
0
0
0
0
0
1400
1300
800
0
0
0
0
0
0
0
1400
1200
400
0
0
0
0
0
0
0
1200
900
0
0
0
0
0
0
0
0
1100
500
0
0
0
0
0
0
0
0
2400
2500
2700
3
c
Fiziksel koruma tertibatlarının yüksekliği b (mm)
1000
1200
1400
1600
Bu güvenlik mesafesinde koruma tertibatının üst kenarının
gerekli yüksekliğini belirlemek için aşağıdaki gibi işlem yapınız:
1.Tehlikeli yerin yüksekliği a'yı belirleyiniz ve sol sütunda bu
değeri arayınız, örn. 1000 mm.
2.Bu satırda C yatay mesafesinin hesaplanan emniyet mesafesine göre küçük olan sütunu belirleyiniz, örn. değeri "0" olan
birinci alan.
3.En alt satırda fiziksel koruma tertibatı için elde edilen yükseklik b'yi okuyunuz, örn. 1800 mm
1800 3
2000
2200
Yüksek tehlike için örnek
Fiziksel koruma tertibatı bu durumda referans düzleminin
200 mm üzerinde başlamalı ve 1800 mm üzerinde bitmelidir. Ayırıcı koruma tertibatının yüksekliği 1600 mm ise
emniyet mesafesi en az 800 mm kadar büyütülmelidir.
 Güvenlik mesafesi ve gerekli koruma alanı yüksekliği: ISO 13857
8014228/2015-07-07
3-63
Yere bağlı sabit koruma tertibatlarında
asgari mesafe
Burada …
• S milimetre olarak asgari mesafe, bir sonraki tehlikeli yerde-
Örnek: İki elle kumanda için asgari mesafe
ki kumanda parçasına kadar ölçülmüş.
• K saniyede milimetre olarak, vücudun veya vücut uzuvlarının
yaklaşma hızlarına ait verilerden türetilmiş bir parametre,
genelde 1600 mm/s.
• T tüm sistemin saniye olarak durma süresi, saniye
olarak kumanda parçasının serbest bırakılmasından
itibaren ölçülmüş.
• C bir katkı payı faktörü: 250 mm. Koşullara göre gerekli
olmayabilir (örn. kontrol svicinin üzerinin örtülmesi).
S = (K × T) + C
Tehlike bölgesi
S
Çift el kumanda tertibatları yeri değişen stantlara monte
edilmişse, gerekli asgari mesafeye uyulması mesafe askıları
veya sınırlı kablo uzunlukları (izin verilmeyen birlikte hareket
ettirmeyi önlemek için) ile sağlanır.
3
c
Mesafe askısı
 Asgari mesafesinin hesaplanması: ISO 13855 (B-standardı)
3-64
8014228/2015-07-07
Reset'in ve tekrar çalıştırmanın uygulanması
Bir koruma tertibatı durdurma komutu verirse, durma konumu
manuel olarak reset butonuna basılıncaya kadar ve makine
yeni bir adımla yeniden çalıştırılıncaya (Restart) kadar korunmalıdır. Tehlikeli alanda tehlikeye giren kişilerin sürekli tanınması
için koruma tertibatları kullanılması burada bir istisna oluşturur
(örn. arkaya geçme koruması).
Reset fonksiyonu ayrı, manüel kumanda edilen bir cihaz tarafından hizmete sunulmalıdır. Cihaz öngörülebilen yüklemelere
karşı dayanıklı olacak ve istenen etki sadece kasıtlı bir çalıştırma üzerinden gerçekleşebilecek şekilde tasarlanmış olmalıdır
( duruma göre Touch Panelleri uygun değildir). ISO 13849-1
(par. 5.2.2) uyarınca reset sadece tahrik elemanının çalıştırılmış (açık) konumunda serbest bırakılması ile gerçekleşmelidir.
Bundan dolayı sinyal işlemi için komut cihazının düşen sinyal
kenarını algılaması gereklidir. Yani onay sadece tahrik elemanının (çalıştırılmış) açık konumda serbest bırakılması ile gerçekleşmelidir. Onay işlemi ancak bütün emniyet fonksiyonları ve
koruma tertibatları çalışır durumda ise yürütülebilir.
Reset için çalıştırma elemanı emniyetli bir konumda tehlikeli
alanın dışına monte edilmiş olmalıdır. Bu konumda bütün tehlike alanının tamamen görülebilmesi gerekir. Bu şekilde tehlikeli
alanda hiç kimsenin bulunmadığı kontrol edilebilir.
Reset tertibatının sinyali emniyet fonksiyonunun bir parçasıdır
ve bu durumda
• ayrık olarak emniyeti sağlayan lojik birimine bağlanmalıdır
• veya emniyeti sağlayan bir bus sistemi üzerinden aktarılmalıdır.
Reset ile tehlikeli durumun herhangi bir hareketi başlatılmamalıdır. Bunun yerine makine kumanda sisteminin resetlenmesinden sonra ayrı bir başlatma komutu almalıdır.
Reset olmadan tehlike yerinin emniyete alınması
3
c
Bu düzenlemede koruma tertibatı tetiklenmeden tehlikeli alanda bulunulması
mümkün değildir. Bundan dolayı koruma tertibatının ayrı bir Reset'i gerekli
değildir.
Reset tuşunun konumu koruma tertibatının resetlemesi için tehlikeli alanın tamamen görülmesine izin verir.
8014228/2015-07-07
3-65
Koruma tertibatlarının kumanda
sistemine entegrasyonu
Mekanik işlemlerin yanında bir koruma tertibatı, kumanda
tekniği açısından da entegre edilmelidir.
"Kumanda sistemleri bir makinenin bilgi sisteminin fonksiyonel yapı gruplarıdır ve lojik fonksiyonları gerçekleştirirler. Bunlar malzeme ve enerji etkilerini aletin ve alet sistemlerinin etki alanlarında yapılan görev açısından koordine ederler. […]
Kumanda sistemleri uygulanan teknolojiye göre farklılık gösterir, yani bilgilerin taşıyıcılarına göre, akışkan, elektrikli ve
elektronik kumandalar."
Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin vd., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013) kitabından alınmıştır
3
c
Kumanda genel kavramı, bir kumanda sisteminin tüm zincirini
tanımlar. Kumanda sistemi giriş elemanı, lojik elemanı, güç kumanda elemanı ayrıca tahrik veya çalışma elemanından oluşur.
Kumanda sisteminin emniyetle ilgili parçaları, güvenlik fonksiyonlarını yürütmelidir. Bundan dolayı hataya karşı güvenirlik ve
dayanıklılık konusunda özel talepler uygulanır. Bunlar hatalara hakim olma ve hata önleme prensipleri bakımından ön
plana çıkarlar.
3-66
8014228/2015-07-07
Kumanda
Kumandanın
etkime prensibi
Akışkanlık
Pnömatik
Hidrolik
Elektromekanik
Elektrik
Elektronik
Tipik yapı parçaları
Emniyet tekniği bakış açıları
Parazit etkileri
Açıklamalar
• Çok yollu valfler
• Hava tahliye valfleri
• Manüel kapatma valfleri
• Su ayırıcılı filtre
• Hortumlar
• Enerji değişiklikleri
• Basınçlı havanın temizliği ve su
• Basınç tüpleri
• Basınç sınırlayıcı
• Çok yollu valfler
• Filtre
• Seviye göstergesi
• Sıcaklık göstergesi
• Hortumlar ve hatlar
• Vidalama tertibatı
• Saflık
• Viskozite
• Basınçlı sıvının sıcaklığı
Çoğunlukla elektrohidrolik kumanda
olarak düzenlenmiş.
Ortamın filtrelenmesi için sistemde
basıncın ve sıcaklığın sınırlandırılması
için önlemler.
• Komut cihazları:
• Konum şalterleri
• Seçmeli şalterler
• Tuşlar
• Devre değiştirme cihazları:
• Kumanda kontaktörleri
• Röle
• Güç kontaktörleri
• Cihazların koruma sınıfı
• Yapı elemanları ve cihazlar için se-
Parçalar, yapı türleri ve kesin devre
konumları bakımından doğru seçilmeleri durumunda neme, sıcaklık değişikliklerine ve elektromanyetik parazitlere
karşı hassas değildir.
• Münferit yapı parçaları, örn.:
• Transistörler
• Dirençler
• Kondansatörler
• Bobinler
• Entegre edilmiş yapı taşları, örn.
Ayrıca "elektromekanik" altında.
İlave olarak:
• Sıcaklık dalgalanmaları
• Hatlar ve alanlar üzerinden bağlanmış elektromanyetik parazitler
Hatalı bağlantılar mümkün değildir.
Güvenilir etki sadece kumanda çözümleri ile gerçekleştirilebilir, yapı parçası
seçimiyle olmaz.
• Donanımlarda kurulum hatası
• Common-Mode- hataları dahil siste-
• Hata önleme için önlemler:
• Yapısal tasarım
• Program analizi
• Simülasyon
• Hata hakimiyeti için önlemler:
• Yedek donanım ve yazılımlar
• RAM-/ROM-Testi
• CPU-Testi
içeriği
çim, boyutlandırma ve düzenleme
• Hatların düzenlenmesi ve döşenmesi
Çoğunlukla elektropnömatik kumanda
olarak düzenlenmiş.
Basınçlı havanın tasfiyesi için bakım
ünitesi.
entegre devreler (IC)
Mikroprosesör
kumandalı
• Mikroprosesörler
• Yazılım
matik hatalar
• Programlama hataları
• İşlem hataları
• Kumanda hataları
• Manipülasyonlar
• Virüs programları
Alfred Neudörfer: Emniyetli ürünlerin konstrüksiyonu, Springer-Verlag, Berlin u. a., ISBN 978-3-642-33889-2 (5. Baskı 2013) kitabından alınmıştır
8014228/2015-07-07
3-67
3
c
Güvenlik ile ilgili giriş elemanları yukarıda güvenlik sensörleri
olarak tanımlanmıştır. Bundan dolayı aşağıda sadece lojik
üniteleri ve aktuatörle ele alınacaktır.
Aktuatörlerin güvenlik tekniği açısından incelenmesinde güç kumanda elemanları baz alınır. Tahrik veya çalışma elemanlarının
hatası ve bozulmaları genelde yok kabul edilir. (Enerjisi olmayan
bir motor tehlikesiz bir durum oluşturur.)
Akışkanlı kumandalar çok defa elektropnömatik ve elektrohidrolik kumandalar olarak kullanılır. Yani elektrik sinyalleri
valflerle akışkan enerjisine dönüştürülür ve bununla silindirler
ve diğer aktorlar hareket ettirilir.
 Koruma tertibatlarının entegrasyonu konusunda devre örneklerini www.sick.com altında bulabilirsiniz
Lojik üniteler
Bir lojik ünitede güvenlik fonksiyonunun farklı giriş sinyalleri birbiri ile çıkış sinyalleri halinde ilişkilendirilir. Bunun için elektromekanik, elektronik veya programlanabilir elektronik bileşenler
kullanılabilir.
Dikkat: Gerekli olan kullanım şekline bağlı olarak koruma
tertibatlarının sinyalleri yalnız başına standart kumanda sistemleri tarafından işlenemez. İlave paralel kapatma yolları
mevcut olmalıdır.
Güvenlik rölesi ile lojik ünite
3
c
+24V
Res.
+24V
+24V
OSSD1
Ana devre
S1
Kumanda
OSSD2
0V
0V
FE
FE
Q0
K1
K1
K2
K3
K2
Q1M
Kumanda devresi
Q2M
K3
K3
Q1M
K1
K1
K3
K2
K2
K3
K3
0V
Pozitif yönlü münferit yardımcı kontaktörlerle yaklaşık olarak
her türlü karmaşıklığa sahip kumanda sistemleri oluşturulabilir.
Yedekli ve pozitif yönlü kontaklarla yapılan denetim bu emniyet
prensibini tanımlar. Lojik bağlantı kablolama ile gerçekleştirilir.
3-68
Q2M
M
3~
Fonksiyon: K1 ve K2 kontaktörlerinin e S1 çalıştırılarak K3
kontaktörü devreye alınır ve bu konumda kalır. Aktif koruma alanında eşya algılanmazsa, OSSD1 ve OSSD2 çıkışlarında gerilim
vardır. K1 ve K2 kontaktörleri K3 kontaktörünün NA kontağı
üzerinden devreye alınır ve bu konumda kilitlenirler. S1 tuşunun
serbest bırakılması durumunda K3'ün enerjisi gider. Ancak
bundan sonra çıkış devreleri kapanır. Aktif koruma alanında bir
eşyanın algılanması durumunda K1 ve K2 kontaktörleri OSSD1
ve OSSD2 çıkışları tarafından enerjisiz bırakılır.
8014228/2015-07-07
Güvenlik rölesi olarak Lojik mantık
(güvenlik rölelerinin kombinasyonu)
+24V
0V
+24V
OSSD1
OSSD2
0V
FE
FE
+24V
Ana devre
Kumanda
Q0
Kumanda devresi
Res. In1 In2 +24V
Res.
S1
UE XX
Res. EDM 0V
Q1M
Q1M
Q2M
Q2M
M
3~
0V
Güvenlik röleleri bir gövde içinde tek veya çok sayıda güvenlik
fonksiyonunu bir araya getirir. Bunlar genelde kendini denetleme fonksiyonlarına sahiptir. Ayrıca sinyal kontaklarına da sahip
olabililrler.
8014228/2015-07-07
Karmaşık güvenlik uygulamalarının yapısı bu röleler ile basitleştirilir. Sertifikalı güvenlik röleleri ilave olarak validasyon ve
emniyet fonksiyonları için maliyeti azaltır. Güvenlik rölelerinin
içindeki yarı iletken elemanlar, elektromekanik rölelerin görevlerini üstlenirler. Dinamik sinyallerin değerlendirilmesi veya
hatalara hakim olma önlemleri gibi hata tanıma önlemleri çok
kanallı sinyal işlemede olduğu gibi elektronik kumanda sistemleri ile gerekli olan güvenirlik derecesine erişebilir.
3-69
3
c
3
c
Yazılım bazlı bileşenli lojik üniteler
Otomatizasyon tekniğine benzer olarak güvenlik tekniği kablolanmış yardımcı kontaktörlerden başlayarak güvenlik devre
değiştirme cihazları üzerinden, kısmen programlanabilir ve
konfigürasyonu yapılabilir emniyet lojikleri dahil hata emniyeti
olan karmaşık SPS'lere kadar gelişmiştir. "Kendini kanıtlamış
yapı parçalarının" konsepti ve "kendini kanıtlamış emniyet
ilkeleri" elektrikli ve programlanabilir elektronik sistemlere
aktarılmalıdır.
Emniyet fonksiyonları için lojik bağlantı sistemi burada yazılımlar üzerinden gerçekleştirilir. Yazılımlar arasında firma yazılımları, kumanda sisteminin üreticisi tarafından geliştirilmiş ve
sertifikalandırılmış ve gerçek emniyet uygulamaları olarak ayrım
yapılır. Bunlar makine üreticisi tarafından firma yazılımlarında
kullanılan dil kapsamında geliştirilir.
Parametreleme
Özelliklerin mevcut bir fonksiyon stoğundan seçmeli şalter
veya yazılım parametreleri üzerinden işletime alma esnasında
seçilmesi.
Özellikler: Düşük lojik derinliği, VE/VEYA mantığı
Konfigürasyon
Bir programlama düzeyine sahip sertifikalı lojik olarak verilen
fonksiyon bloklarının esnek olarak birbirine bağlanması, örn.
zamanların ve kumanda sisteminin giriş ve çıkış konfigürasyonunun parametrelendirilmesi.
Özellikler: İstenilen lojik derinliği, çiftli lojik
3-70
Programlama
Verilen program diline bağlı fonksiyon kapsamlı lojiğin, çoğunlukla sertifikalı fonksiyon blokları kullanarak serbest tasarımı.
Özellikler: İstenilen lojik derinliği, kelime işlem
8014228/2015-07-07
Güvenilir veri aktarımı
Bus sistemleri bir taraftan kumanda sistemi ile sensörler veya
makinenin aktuatörleri arasında sinyallerin aktarımı için kullanılır. Bus sistemleri diğer taraftan kumanda sistemlerinin çeşitli
parçaları arasında durumların aktarımı için sorumludur. Bir bus
sistemi kablolamayı kolaylaştırır ve böylece olası hataları azaltır.
Emniyetle ilgili uygulamalar için kendini kanıtlamış bus sistemlerinin kullanılmasında yarar vardır.
Donanımda ve yazılımda yapılan farklı hataların hassas bir
şekilde incelenmesi böyle hataların daima bus sistemindeki az
sayıda aynı aktarma hatalarından kaynaklandığını göstermiştir.
Tekrar
Verici
Alıcı
Kayıp
Verici
Alıcı
Ekleme
Verici
3
c
Alıcı
Yanlış sıra
Verici
Alıcı
Çarpıtma
Verici
Alıcı
Gecikme
Verici
Alıcı
Kaynak: Baskı ve kağıt işleme makinelerinin emniyetli olarak tasarlanması, elektrik donanımı
ve kumanda sistemleri; BG baskı ve kağıt işleme; baskı 06/2004; sayfa 79
Yukarı bahsi geçen aktarma hatalarına karşı üst düzey kumanda sisteminde çok sayıda önlemler alınması mümkündür, örn.
emniyetle ilgili telgrafların sırayla numaralandırılması veya gelen
onaylı telgraflar için zaman beklentisi. Kullanılan alan busu
bazındaki protokol genişletmeleri böyle önlemleri içerir.
8014228/2015-07-07
Bunlar ISO-/OSI tabakalı modele göre taşıma tabakasının üstünde etkindirler ve bu şekilde alan busuna bütün bileşenleri ile
birlikte "Black channel" olarak değişmeden yararlı olurlar. Emniyetli bus sistemi olarak, örn. şunlar kendilerini kanıtlamıştır:
• AS-i Safety at Work
• DeviceNet Safety
• PROFIsafe
3-71
Sezici sayısı
Seçim kriterleri
Bir kumanda ailesinin seçimi için kriterler öncelikle gerçekleştirilecek olan emniyet fonksiyonlarının sayısı ile giriş sinyalleri
arasındaki lojik bağlantıların kapsamına bağlıdır.
Gerekli olan bağlantı lojiğinin işlevselliği, örn. basit AND, Flipflop
veya Muting gibi spesifikasyonlar seçimi ayrıca etkiler.
3
c
Emniyet fonksiyonları sayısı
Güvenlik rölesi
Parametreli kumanda
Konfigürasyonlu kumanda
Programlanabilir kumanda
Tasarım matriksi
–
–
S
–
–
Sağ robot
S
–
–
Orta robot
S
–
–
Sol giriş
S
I
–
Sağ giriş
–
–
I
Acil kapama
0
0
0
Emniyete yönelik girişler
...
0
Sol robot
Durum
...
Sağ masa
Pozisyon kayboldu
Etki
Sol masa
Emniyete yönelik çıkışlar
Robotlar
0 = Mantıklı 0 veya KAPALI
S = Aktüatör onayı
(Tekrar başlatma)
I = Mantıklı 1 veya AÇIK
– = Durum fark etmez
Yazılım spesifikasyonu
Tehlike getiren bir durumun ortaya çıkmasını önlemek için özellikle yazılım bazlı lojik üniteleri, lojik devresinde hatalar güvenli
olarak önlenecek şekilde tasarlanmalıdır. Sistematik hataların
tanınması için sistemin tasarımını yapan kişi dışında bir kişi
tarafından sistematik kontrol yapılmalıdır, böylece dört gözle
kontrol yöntemi uygulanmış olur.
Bu spesifikasyonun basit bir gerçekleştirme olanağı Dizayn
matriks olarak adlandırılan yöntemdir. Burada emniyet açısından önemli giriş sinyallerinin özel durumlar için (örn. "Pozisyon
kaybedildi" veya "Sol robot") bir araya getirme işlemi yapılır. Bu
durumlar emniyet fonksiyonunun talimatlarına uygun olarak güvenlik açısından önemli çıkışlar üzerinden makine fonksiyonuna etki eder. Bu basit yöntem SICK firması tarafından uygulama
yazılımlarının projelendirmesi için de kullanılır.
Çalışmaları projeye katılan bütün kişiler ile birlikte gözden
geçirme yararlı olur.
Kötü belgelenmiş ve yapısı düzgün olmayan programlarda daha
sonra yapılan değişikliklerde hatalar ortaya çıkar, özellikle yan
efektler olarak adlandırılan fark edilmeyen bağlantıların ortaya
çıkma tehlikesi vardır. Özellikle yabancılar tarafından geliştirilmiş yazılımlarda iyi spesifikasyonların ve program dokümantasyonunun hataları önlenmesinde önemli bir etkisi vardır.
...
3-72
8014228/2015-07-07
Güç kontrol elemanları
Koruma tertibatı ve lojik ünitesi tarafından tetiklenen emniyet
fonksiyonu tehlike getiren bir hareketi durdurmalıdır. Bunun için
alışılmış olarak tahrik veya çalışma elemanları gücü kumanda
eden elemanlar tarafından devre dışı bırakılır.
Kontaktörler
Güç kumandası yapan elemanların en çok kullanılan çeşidi
elektromekanik kontaktörlerdir. Özel seçim kriterleri devreler
ve önlemlerle bir veya birkaç kontaktör emniyet fonksiyonunun
kısmi bir sistemi olabilir. Kontakların aşırı akma ve kısa devreye
karşı korunması, aşırı boyutlandırma (alışılmış olarak faktör 2)
ve diğer önlemler sayesinde kontaktör kendini kanıtlamış bir
yapı parçası olarak kabul edilebilir. Emniyet fonksiyonları için
kontaktörlerin diyagnozunu yapabilmek için devre konumu bakımından kesin bir geri bildirim gereklidir (EDM). Bu cebri çalışan
kontaklı bir kontaktör ile mümkündür. Pozitif yönlü kontakların
bir kontak grubu içinde bütün dayanım süresi boyunca kapatıcı
ve açıcının aynı zamanda asla kapalı olmayacak şekilde mekanik olarak birbirine bağlanmış olması ile sağlanır.
"Pozitif yönlü kontak" kavramı öncelikle yardımcı kontaktörler
ve yardımcı kontaklar ile ilgilidir. Arızalı durumda bile (kapatıcı
bir kontak kaynaklanmış) açıcıda değeri asgari 0,5 mm olan
tanımlanmış bir kontak mesafesinin sağlanmış olması gerekir.
Düşük güçler (< 4 kW) için kullanılan küçük güç kontaktörlerinde ana devre elemanları ile yardımcı devre elemanları arasında
önemli bir fark olmadığından dolayı küçük güç kontaktörlerinde
de "pozitif yönlü kontak" söz konusudur.
Daha büyük güç kontaktörleri için "aynalı kontak" olarak bilinen
kontaktörler kullanılır: Bir kontaktörün herhangi bir ana kontağının kapalı olması durumunda aynı kontak (yardımcı açıcı) kapalı
olmamalıdır. Aynalı kontaklar için tipik bir uygulama makinelerin kumanda devrelerinde bir kontaktörün devre değiştirme
durumunun çok güvenli olarak denetimidir.
8014228/2015-07-07
Açıcı
≥ 0,5 mm
Kapatıcı
≥ 0,5 mm
Kaynak: Moeller AG
 Kapatma veya enerji kesme prensibi: ISO 13849-2 (B-standardı)
3
c
Açıcı
Kapatıcı
Zorunlu kılavuzlanmış kontaklı bir rölenin kontak sistemi.
Bir kapatıcı kaynaklanmış.
3-73
Koruma devresi
Bobinler, valfler veya kontaktörler gibi endüktanslar kapatma
esnasında geçici aşırı gerilimlerin sınırlanması için bir koruma
devresi ile donatılmalıdır. Bu şekilde devre değiştiren elemanlar, özellikle aşırı gerilime karşı hassas olan yarı iletkenler aşırı
yüklenmeye karşı korunur. Genelde bu gibi devreler düşme
Koruma devresi
(Endüktans üzerinden)
Diyotlar
gecikmesini etkiler ve bundan dolayı koruma tertibatının asgari
mesafesi de etkilenir ( 3-42). Kıvılcım söndürmesi için kullanılan basit bir diyot kapatma süresinin 14 kata kadar yükselmesine neden olabilir.
Diyot kombinasyonu
Varistor
RC-elemanı
U
Aşırı gerilime karşı koruma
Düşme gecikmesi
Çok yüksek
Çok uzun
(emniyet açısından
önemli)
Yüksek
Kısa
(ancak dikkate
alınmalıdır)
Sınırlı
Çok kısa
önemli değil)
Çok yüksek 1)
Çok kısa 1)
önemli değil)
1) Elemanın endüktansa göre tam uyarlanması gerekir!
3
c
3-74
8014228/2015-07-07
Sürücü tekniği
Sürücüler güvenlik fonksiyonlarının ele alınmasında merkezi bir
kısmi fonksiyona sahiptir, çünkü diğerleri yanında bunlardan
istenmeyen bir hareketin çıkma tehlikesi vardır.
Güvenlik fonksiyonu sensörden aktuatöre kadar
uzanır (şekle bakınız).
Emniyet fonksiyonu
Sezici
Lojik
Servo ve frekans dönüştürücüde güvenlik fonksiyonları
Güvenlik fonksiyonu, alt aktuatör sistemlerinin kapatılması için
şu şekilde bağlanabilir:
Tahrik
ayarlayıcısı
Motor
Aktüatör
Aktuatör burada teknik donanıma ve güvenlik fonksiyonuna
bağlı olarak çok sayıda bileşeni (kontaktör, sürücü, geri besleme) kapsayabilir. Ağırlık kuvveti etkisindeki akslarda frenleme
ve durdurma sistemleri de dikkate alınmalıdır.
Gerçek tahrik sistemi (motor) buradaki incelemenin kapsamında değildir.
Servo ve frekans dönüştürücüleri
Sürücü tekniğinde frekans dönüştürücülü trifaze motorlar DC
sürücülerinin yerini almıştır. Burada dönüştürücü sabit trifaze
akım şebekesinden frekans ve amplitüdü değişken olan bir
çıkış gerilimi üretir. Modeline bağlı olarak ayarlı doğrultucular
frenleme esnasında ara devreden aldıkları enerjiyi şebekeye
geri iletirler.
Doğrultucu şebekeden alınan elektrik enerjisini dönüştürür
ve bunu doğru gerilim ara devresine aktarır. Alternatif doğrultucu yarı iletken şalterli pals genişliği modülasyonu sayesinde
istenilen ayar fonksiyonunu yürütebilmek için motorda değişken
yönlü uygun bir alan üretir. Burada kullanılan devre frekansları
4 kHz ve 12 kHz arasındadır.
 Şebeke kontaktörü – tekrar devreye girme süresinin uzun
olması, başlangıç akımı dolayısıyla aşırı aşınma nedeniyle
elverişli değil
2 Kontrolör enable : güvenli değil
3 Pals kilidi "Emniyetli tekrar çalışma (durdurma)"
4 Nominal değer – güvenli değil
5 Motor kontaktörü – bütün dönüştürücülerde izin verilmez
6 Durma freni – alışılmış çalışma freni değil
Güvenlik fonksiyonu sürücü kontrolörünü şu farklı şekillerde
adapte edebilir:
• Enerji beslemesinin ayrılması, örn. bir şebeke kontaktörü 
veya bir motor kontaktörü 5 ile.
• Denetimli harici devreler, örn. enkoderin sürekli gözetlenmesi ile
• Sürücüye direkt entegre edilmiş güvenlik fonksiyonları
ile ( 3-76)
Motor
3 (1)
Doğrultucu
Ara devre
Alternatif
doğrultucu
3
U, f ≠ const.
Geçici aşırı gerilimlerin doğru ve alternatif akım devrelerine yük
eklenerek sınırlanması için parazit giderici yapı elemanlarının
kullanılması gerekir, bu işlem özellikle hassas elektronik yapı
gruplarının aynı kumanda dolabı içinde kullanılması durumunda
gereklidir.
Kontrol listesi
• Frekans dönüştürücüsüne şebeke giriş filtresi takılı mı?
• Dönüştürücünün çıkış devresine sinüs filtresi takılı mı?
• Bağlantı hatları mümkün olduğu ölçüde kısa mı ve zırhlı mı?
• Bileşenler ve zırhlar geniş alanlı olarak toprağa veya PE'ye bağlı
mı?
• Tepe akımı sınırlanması için komütasyon kısma elemanları devre
girişinde mevcut mu?
8014228/2015-07-07
3-75
3
c
Enerji beslemesinin ayrılması
Dönüştürücülerin kullanılmasında ara devre kapasitelerinde
depolanmış olan enerji veya jeneratör üzerinden yapılan frenleme işleminde üretilen enerji risk değerlendirmesinde dikkate
alınmalıdır.
Artık yolun gözetilmesinde hareket kumandası bir fren rampasını devreye sokmadığı kabul edilmelidir. Kapatmadan sonra
sürücü sürtünme durumuna göre aynı veya daha yavaş hızda
çalışmaya devam eder (durma kategorisi 0). Bir fren rampasının
nominal değer ve/veya ayarlayıcının serbest bırakılması üzerinden kumanda edilmesi ve ardından kontaktörün veya pals kilidinin (durma kategorisi 1) kapatılması fren mesafesini azaltabilir.
Acil
stop
t
Devir
sayısı
3
c
Şebeke
rölesi
Harici denetim üniteleriyle devir sayısının algılanması
Harici denetim üniteleri sürücünün denetimi için, güncel hareket parametrelerinin bildirimi yapılan sinyallere ihtiyaç gösterir. Bu durumda sinyal kaynakları sensörler ve enkoderlerdir.
Bunlar gerek duyulan PL veya SIL'ye göre güvenli sensörler ya
da yedekli sistemler olarak seçilmelidir.
Bir durma denetimi alternatif olarak durma aşamasından geçen
motor tarafından indüklenen gerilimin yeniden okunması ile
gerçekleştirilir. Bu işlem devir sayısı kontrollü sürücüler için de
uygulanır.
Sürücüye direkt entegre edilmiş sürücü fonksiyonları
Güvenlik fonksiyonları kumanda sistemlerinin (SRP/CS) güvenlik ile ilgili parçaları tarafından yürütülür. Bunlar algılama (sensör), işleme (lojik ünitesi) ve devreye alma veya etkime (aktor)
gibi kısmi fonksiyonları kapsar. Bu bağlamda sürücülere direkt
entegre edilmiş olan güvenlik ile ilgili fonksiyonlar eleman
güvenlik fonksiyonları olarak ele alınmalıdır.
Bunlar genel olarak iki gruba ayrılır:
• Güvenli durdurma ve frenleme fonksiyonları: Bunlar tahriğin
güvenli bir şekilde durdurulmasına yarar (örn. güvenli durdurma),
• Güvenli hareket fonksiyonları: Bunlar tahriğin işletim esnasında güvenli denetiminin yapılmasına yarar (örn. güvenli
azaltılmış hız).
Genel olarak sürücülerde kullanılan fonksiyonlar uygulamalara
bağlıdır. İkincil koşullar gerekli fren yolu, kinetik enerjinin mevcut olması vs. gibi parametrelerdir.
3-76
Kapatma davranışı seçilen güvenlik fonksiyonuna göre değişir.
Örnek olarak durma ihtiyacı için kullanılan safe tork off (STO)
hareketine kontrol edilemeyen inip çıkma hareketine neden
olabilir. Güvenli durdurmada (SS1 veya SS2) kontrol edilemeyen
bir gecikme başlatılır. Muhtemelen eleman fonksiyonlarının bir
kombinasyonu uygun bir önlem olarak uygulanabilir.
TSürücüye entegre edilmiş güvenlik fonksiyonlarının kumandası
için olası arabirimler:
• Ayrık 24-V sinyalleri
• Kontrol iletişimi (Kanal 1)/24 V ayrık (Kanal 2)
• Güvenli iletişim sistemleri (bus sistemleri/şebeke arabirim
sistemleri)
Yürütme iletişimi olarak standart kumanda sisteminde devir
sayısına veya bir tahriğin yerine emniyet ile ilgili olmayan alan
busu veya bir şebeke üzerinden bir nominal değer talimatının
verilmesidir.
Değişken devir sayılı tahrikler için kullanılan eleman emniyet fonksiyonlarının çoğunluğu için spesifikasyonlar uyumlu
IEC 61800-5-2 standardı "ayarlanabilir devir sayılı elektrikli
güç tahrik sistemleri", bölüm 5-2 "emniyet, fonksiyonel emniyet
talepleri" kapsamında belirlenmiştir. Bu standarda uygun olan
tahrik ayarlayıcıları ISO 13849-1 veya IEC 62061 uyarınca bir
kumanda sisteminin emniyet bakımından önemli parçaları
olarak kullanılabilir.
8014228/2015-07-07
EN 61800-5-2 uyarınca tahrik emniyet fonksiyonları
Safe Tork Off (STO)
• IEC 60204-1 uyarınca durdurma kategorisi
0'a karşılık gelir
• Tahrik elemanlarının enerji beslemesinin ani kesilmesi nedeniyle kontrolsüz
durdurma
• Güvenli tekrar çalışma (Restart) motorun
beklenmeyen çalışmasını önler
Safe Stop 1 (SS1) 2)
1'e karşılık gelir
• Tahrik elemanlarına enerji beslemesi korunarak kontrollü durdurma
• Durdurmadan sonra veya belirli bir hız
sınırının altında: STO fonksiyonunun etkinleştirilmesi
• Opsiyonel: Bir fren rampasının denetimi
Safe Stop 2 / Safe Operating Stop 2
(SS2, SOS) 2)
2'ye karşılık gelir
• Tahrik elemanlarına enerji beslemesi korunarak kontrollü durdurma
• Durmadan sonra: Tanımlanmış bölgede
tahrik konumunun emniyetli denetimi
Safely Limited Speed (SLS)
• Onay olması durumunda özel işletimde
emniyetli olarak azaltılmış hız denetlenir.
• Hızın aşılması durumunda durdurma fonksiyonlarından biri tetiklenir.
Safe Maximum Speed (SMS) 1)
• Maksimum hızın, operasyon modundan
bağımsız olarak güvenli denetimi
Safe Direction (SDI)
• Güvenli harekete ilave olarak güvenli bir
dönüş yönü (sağ/sol) denetlenir.
Safely Monitored Deceleration (SMD) 1)
• İleri dönük davranış bakımından durma
esnasında gecikmenin güvenli denetimi
Safely monitored position (SLP) 1)
• Güvenli harekete ilave olarak güvenli mutlak bir konum alanı denetlenir.
• Sınır değerlerinin aşılması durumunda
tahrik bir durdurma fonksiyonu üzerinden
durdurulur (çalışmaya devam etme dikkate
alınmalıdır).
Safely limited position (SPS)
• Emniyetli yazılım şalterlerinin denetimi
Safe Breaking and holding System (SBS) 1)
• Güvenli frenleme ve tutma sistemi birbirinden bağımsız iki fren işlemini gözlemler.
Safe Door Locking (SDL) 1)
• Yalnızca korunmakta olan bir sahanın tüm
tahrikleri güvenli bir konumda olduğunda
koruyucu kapı kilidi açılır.
Safely Limited Increment (SLI)
• İzin verme sinyali geldikten sonra, sınırlandırılmış adımlar denetlenir.
• Ardından tahrik güvenli olarak durdurulur
ve bu durumda kalır.
Kaynak: Bosch Rexroth AG
1) IEC 61800-5-2 kapsamında tanımlanmamış.
2) Güvenli olmayan frenleme: Bir fren rampası tanımlanmamışsa, motorun gecikme zamanı boyunca ivmelenmesi algılanmaz.
 Güç sürücülerinde fonksiyonel güvenlik IEC 61800-5-2 (B-standardı)
8014228/2015-07-07
3-77
3
c
Akışkan tekniğine dayalı kumandalar
3
c
Valfler
Bütün valflerde hareketli kumanda elemanları (pistonlu iticiler,
iticiler, yuvalar vs.) vardır, bunlar fonksiyonları dolayısıyla mekanik aşınmaya maruzdur.
Valflerin güvenlik fEmniyet tekniği tasarım ilkeleriaçısından
önemli bozulmalara neden olan en sık ortaya çıkan nedenler:
• Valfin fonksiyon elemanlarının bozulması (geri alma fonksiyonu, devre değiştirme fonksiyonu, sızdırmazlık fonksiyonu)
• Sıvının kirlenmesi
Kirlenmeler amacına uygun kullanmaya dahil değildir ve genelde fonksiyon arızalarına neden olur. Bütün valfler için genel
olarak kirlenmenin erken aşınmaya neden olduğu kabul edilir.
Bu durumda tanımlanmış devre dışı kalma olasılığına göre
gerçekleştiren model için temeller mevcut değildir.
Geri alma fonksiyonları için monostabil valflerde kullanılan
mekanik yaylar genelde sürekli dayanacak şekilde tasarlanmıştır ve bunlar ISO 13849-2 uyarınca kendini kanıtlamış olarak
kabul edilebilir. Buna karşılık yayların kırılması için hataların
devre dışı bırakılması mümkün değildir.
Valfler için önemli ayırma özelliği valfin içinde bulunan hareketli
şalt elemanının modelidir.
Valflerin ilgili devre dışı kalma eğilimi bunların konstrüktif yapıları ile önemli ölçüde verilmiştir. Glob valflerde sızdırma olasılığı
mevcutken, itme pistonlu valflerde itme pistonunun blokajı söz
konusudur.
Glob valfte kumanda fonksiyonu hareketli olan kumanda elemanı (valf tablası) tarafından oluşturulur, bu elemanın konumu
gövde içinde oturmuş olan yuvaya göre değiştirilir. Bu model
kısa kumanda strokları ile büyük kesitlerin serbest bırakılmasını
sağlar. Uygun bir tasarım ile sızdırmazlık sağlanabilir.
Pistonlu valflerde valf elemanı bir delikten veya çevresel
yarıktan geçerek akış yolunu kapatır. Pistonlu iticinin gövdenin
kesit değişikliklerine göre rölatif kesit değişikliği akış debisini
etkiler ve bunlar kumanda elemanları olarak gösterilir. Bu valf
konstrüksiyonunun göz önünde bulundurulması gereken önemli
bir özelliği bindirmedir (ing. lap). Bu bindirme uzunlamasına
doğrultuda şiber valflerin sabit ve hareketli kumanda elemanları arasındaki mesafeyi gösterir. Sert sızdırmazlık etkili valflerde
fonksiyon için piston ve gövde deliği arasında gerekli olan aralık
mevcut basınç farkı altında bir kaçağa neden olur.
Güvenlik tekniği tasarım ilkeleri
Valflerin güvenlikle ilgili kullanımında valf konumunun geri
bildirimi gerekli olabilir.
Bunun için farklı yöntemler kullanılır:
• Reed şalteri, bunlar hareketli valf elemanına yerleştirilen
mıknatıslar tarafından çalıştırılır
• İndüktif yaklaşma şalterleri, bunlar valfin hareketli kumanda
elemanı tarafından doğrudan çalıştırılır
• Valfin hareketli kumanda elemanı için analog yol algılanması
• Valfin arkasında basınç ölçümü
3-78
Elektromanyetik çalıştırılan valflerde bir kontaktöre benzer olarak manyetik bobin için bir koruma devresi gereklidir. Aktoriğin
ISO 13849 doğrultusunda emniyet tekniği açısından dikkate
alınmasında güç kumanda elemanı olarak valfler söz konusudur. Tahriklerin veya çalışma elemanlarının bozulması olası ilgili
etkiler bakımından da dikkate alınmalıdır.
8014228/2015-07-07
Filtre konsepti
Akışkan tekniği kumanda sistemlerinin devre dışı kalma sayısının önemli bir bölümü ilgili akışkanın kirlenmesinin neden
olduğu arızalardan kaynaklanır. İki önemli neden şunlardır:
• Montaj esnasında oluşan kirler = Montaj kiri (örn. talaşlar,
döküm kumu, temizlik bezi lifleri, ana kirlenme)
• İşletme esnasında oluşan kirler = İşletme kiri (örn. çevrede
bulunan kirler, bileşenlerin aşınması)
Bu gibi kirlilikler filtreler yardımıyla kabul edilebilir ölçüde
düşürülmelidir.
Talep edilen görev için bir filtreleme prensibinin seçimi ve ayrıca
filtrenin etkisinin sağlanması için yerinin düzenlenmesi filtre
konsepti olarak anlaşılır. Filtre konsepti sisteme giren bütün
kirin filtrede tutulması ve bu sayede tüm kullanım ömrü boyunca talep edilen temizliğin sağlanması gerçekleşecek şekilde
tasarlanmalıdır.
 Kendini kanıtlamış güvenlik prensipleri: EN ISO 13849-2 (B-standardı)
 Hidrolik/pnömatik tesisler için emniyet tekniği talepleri: ISO 4413, ISO 4414
 Hidrolik valflerin eskime prosesi: BIA-Raporu 6/2004
3
c
8014228/2015-07-07
3-79
Güvenliğe yönelik pnömatik
Elektropnömatik kumanda sistemleri güvenlik fonksiyonlarını, bir lojik ünitesi tarafından üretilen elektrik sinyallerini çok
sayıda valfin bir kombinasyonu üzerinden gücü kumanda eden
elemanlar olarak tahrik veya çalışma elemanlarını etkilemesi
şeklinde gerçekleştirir. Güvenlik açısından önemli tipik fonksiyonlar eleman güvenlik fonksiyonları olarak makinenin işletim
Havalandırma
türüne göre düzenlenebilir. Elektropnömatik kumanda sistemlerinin yanında sadece pnömatik çalışan kumanda sistemleri
de mevcuttur. Pnömatiğin deterministik davranışı dolayısıyla
eleman güvenliği fonksiyonlarının sadece pnömatik olarak
yürütülmesinin kolay ve basit bir şekilde mümkün olması bu
çözümün avantajıdır.
Basınç tutma
Basınç ve kuvvet
azaltma
Hava tahliyesi
Ana konum,
durma
3
c
Ayarlama ve servis
işletimi
Normal işletim
Çift el
kumanda
Manipülasyon
güvenliği, ani
çalışmaya karşı
koruma
Acil durum işletimi
Hızın azaltılması
Kuvvetsiz konuma
getirme
Hareket üzerine doğrudan pnömatik etki
Hareket üzerine dolaylı pnömatik etki
3-80
Durdurma, durma,
hareketin blokajı
Hareketin ters
döndürülmesi
Kaynak: Festo AG & Co. KG – Emniyet tekniği kılavuzu
8014228/2015-07-07
Makine güvenliği için güvenlik ürünlerine
genel bakış
Seziciler
Lojik
Güç kontrol elemanları
Güvenlik bariyerleri
Alt güvenlik fonksiyonlarına sahip sürücüler
1)
Güvenli kamera
sistemleri
Çok ışınlı güvenlik
bariyerleri
Güvenlik röleleri
Güvenli pnömatik
valf 2)
Tek ışınlı güvenlik
fotoselleri
3
c
Güvenlik lazer tarayıcıları
Kontaktörler 3)
Ayrı çalıştırıcılı
Modüler güvenlik PLC'si ve motion control
Frekans dönüştürücüsü 4)
Kilitlemeli
Kumanda kamı, kumanda cetveli
Frenler 2)
Manyetik kodlanmış
RFID-kodlanmış
Pnömatik valfler 1)
Endüktif
Acil stop butonu onay
şalteri
Güvenli kaskad bağlantı
MotorFeedback-sistemleri,
Encoder
Hidrolik valfler 1)
Fotoseller, manyetik ve
endüktif sensörler
SICK firmasının servis çözümleri
İzin veren kuruluş: 1) Bosch Rexroth AG, 2) FESTO AG & Co. KG, 3) Eaton Industries GmbH, 4) SEW-EURODRIVE GmbH & Co. KG.
 SICK firmasının ürünlerini online olarak ürün arama www.sick.com adresinden bulabilirsiniz
8014228/2015-07-07
3-81
Özet: Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanması
Genel
• Bir güvenlik konsepti tasarlayınız. Burada makinenin özelliklerini, ortamın özelliklerini, insanların özelliklerini, dizaynın özelliklerini ve koruma tertibatlarının özelliklerini göz önünde bulundurunuz.
• Gerekli güvenlik seviyesine ulaşmak için güvenlik fonksiyonları tasarlayınız. Güvenlik fonksiyonları sensör, lojik ve aktuatör
kısmi sistemlerinden oluşur.
• Her bir kısmi sistemin güvenlik seviyesini parametre yapısı, güvenirlik, hata teşhisi, hata dayanımı ve proses koşulları bakımından belirleyiniz.
Koruma tertibatlarının özellikleri ve uygulaması
• Koruma tertibatınız için gerekli özellikleri belirleyiniz. Bir veya birkaç temassız etkiyen koruma tertibatı (ESPE), fiziksel koruma tertibatı veya yere bağlı fiziksel koruma tertibatına ihtiyacınız var mı?
• Her bir koruma tertibatı için doğru konumlandırmayı ve boyutu, özellikle güvenlik veya asgari mesafeyi ve gerekli koruma
alanı büyüklüğünü veya ilgili koruma tertibatının yüksekliğini belirleyiniz.
• İşletim kılavuzundan belirlendiği gibi ve güvenlik seviyesi açısından gerekli olduğu gibi koruma tertibatlarını entegre ediniz.
Lojik üniteler
• Güvenlik fonksiyonlarının sayısına ve lojik derinliğine bağlı olarak doğru lojik ünitesini seçiniz.
• Sertifikalı fonksiyon yapı elemanlarını kullanınız ve bunların dizaynlarını anlaşılır bir şekilde düzenleyiniz.
• Tasarımı ve dokümantasyonu iyice kontrol ettiriniz (dört gözle kontrol prensibi).
3
c
3-82
8014228/2015-07-07
Adım 3d: Güvenlik fonksiyonun
doğrulanması
Doğrulamada güvenlik fonksiyonunun
her bakımdan spesifikasyonunun hedeflerini ve taleplerini yerine getirdiği analiz
ve/veya kontrol yapılarak gösterilecektir.
Doğrulama önemli iki bölümden oluşur:
• Mekanik yapının doğrulanması
• Fonksiyonel güvenliğin doğrulanması
Koruma tertibatı mekanik
yapısının doğrulanması
Mekanik koruma tertibatlarında tehlikeli
yerlerin ayrılması ve mesafeleri bakımından taleplerin veya dışarı fırlatılan
parçaların veya ışımaların geri tutulması
bakımından taleplerin yerine getirilip
getirilmediği kontrol edilmelidir. Özellikle
ergonomik taleplerin yerine getirildiğine
dikkat edilmelidir.
Ayırma ve/veya mesafeli tutma etkisi
• Yeterli güvenlik mesafesi ve boyutlandırma (üstten erişim, üstten
erişim vs.)
• Korkuluk elemanlarında uygun parmaklık genişliği veya kafes mesafesi
• Yeterli mukavemet ve uygun sabitleme
• Uygun malzemelerin seçimi
• Güvenli tasarım
• Eskimeye karşı dayanıklık
• Koruma tertibatlarının tasarımı,
tırmanarak üzerine çıkma mümkün
olmayacak şekilde yapılmalıdır
Dışarı fırlatılan parçaların ve/veya
ışınımın geri tutulması
• Yeterli mukavemet, darbe, kırılma
mukavemeti (dayanım kapasitesi)
• Söz konusu olan ışınım türü için
özellikle termik tehlikelere (aşırı sıcaklık, soğukluk) karşı yeterli dayanım
kapasitesi
• Korkuluk elemanlarında uygun parmaklık genişliği veya kafes mesafesi
• Yeterli mukavemet ve uygun sabitleme
• Uygun malzemelerin seçimi
• Güvenli tasarım
• Eskimeye karşı dayanıklık
3
d
Ergonomik talepler
• Işık geçirme veya saydamlık (makinenin çalışmasının gözetlenmesi)
• Tasarım, renk, estetik
• İşlem şekli (ağırlık, çalıştırma vs.)
Bu bölümde ...
Mekanik yapının doğrulanması . . . 3-83
Fonksiyonel güvenliğin
doğrulanması . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-85
Erişilen performans seviyesinin
(PL) ISO 13849-1 uyarınca
belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-86
Alternatif: Erişilen (Safety Integrity
Level) seviyesinin (SIL) IEC 62061
uyarınca belirlenmesi . . . . . . . . . . . 3-95
Yardımcı destek . . . . . . . . . . . . . . 3-100
Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3-100
8014228/ 2015-07-07
3-83
Bir koruma tertibatının etkinliğinin kontrolü bir kontrol listesi
yardımıyla yapılabilir:
Örnek: Üretici veya donatıcı için koruma tertibatlarının kurulumu konusunda kontrol listesi (örn. bir ESPE için)
1.
Tehlikeli alana veya tehlikeli yere erişim veya müdahale yeterli derecede önlendi mi ve sadece emniyete alınmış alanlar
(ESPE, kilitleme tertibatlı koruma kapıları) üzerinden mi mümkün?
Evet
Hayır
2.
Tehlikeli alanların veya tehlike yerlerinin güvenliğe alınmasında tehlikeli alanda korumasız bulunmanın önlenmesi
(mekanik arkaya geçme koruması) veya denetimi için önlemler alındı mı ve bunlar sökülmeye karşı güvenliğe alındı mı
Evet
Hayır
3.
Koruma tertibatı güvenlik fonksiyonu için talep edilen güvenlik seviyesine (PL veya SIL) uygun mu?
Evet
Hayır
4.
Makinenin maksimum durdurma süresi veya çalışmaya devam etme süresi ölçüldü mü ve bunun (makine üzerinde
ve/veya makine dokümanlarında) değeri belirlendi mi veya belgelendi mi?
Evet
Hayır
5.
Koruma tertibatının en yakındaki tehlikeli yere olan gerekli güvenlik veya asgari mesafesine uyuldu mu?
Evet
Hayır
6.
Koruma tertibatının altından erişim, üstünden erişim, altından geçme, üstünden geçme veya çevresinden erişim etkin
olarak önlendi mi?
Evet
Hayır
7.
Cihazlar ve şalterler düzgün olarak sabitlendi mi ve ayar yapıldıktan sonra kaymaya karşı emniyete alındı mı?
Evet
Hayır
8.
Elektrik çarpmasına karşı gerekli koruma tertibatları etkin mi (koruma sınıfı)?
Evet
Hayır
9.
Koruma tertibatının geri alınması veya makinenin tekrar çalıştırılması için komut cihazı mevcut mu ve doğru monte
edilmiş mi?
Evet
Hayır
10.
Koruma tertibatında kullanılan bileşenler üretici verilerine uygun olarak bağlandı mı?
Evet
Hayır
11.
İşletim türü seçme şalterinin her konumunda verilmiş olan koruma fonksiyonları etkin mi?
Evet
Hayır
12.
Koruma tertibatları bütün tehlike getiren durumlar esnasında etkin mi?
Evet
Hayır
13.
Koruma tertibatlarının açılıp kapatılmasında ayrıca işletim türünün değiştirilmesinde veya başka bir koruma tertibatına
geçilmesinde tehlike getiren bir durumun başlatılması durduruluyor mu?
Evet
Hayır
14.
Koruma tertibatının üzerinde bulunan bilgiler kullanıcı için iyi okunabilir şekilde yerine takıldı mı?
Evet
Hayır
veya kilitlendi mi?
3
d
3-84
8014228/ 2015-07-07
Fonksiyonel güvenliğin doğrulanması
Fonksiyonel güvenlik için geçerli standartlara uygun olarak
gerçek güvenlik seviyesi, nominal asgari güvenlik seviyesine
uymalıdır. Burada iki farklı yöntem mevcuttur:
• Erişilen performans seviyesinin (PL)
EN ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi
• Gerekli (SIL) seviyesinin, IEC 62061 uyarınca belirlenmesi
PL
ISO 13849-1
a
b
c
d
e
PFHd
SIL
IEC 62 061
1
2
3
Her iki yöntem yardımıyla gerekli olan güvenlik seviyesinin erişilip erişilmediği kontrol edilir. Sayısal parametre olarak burada
PFHd değeri belirlenir.
Aşağıdaki ( 3-93 ve  3-98) örneklerde sensörün ve lojik
ünitesinin verileri mevcuttur, aktuatör verileri yoktur.
• Performans seviyesi (PL): Güvenlik ile ilgili parçaların bir
güvenlik fonksiyonunu beklenen risk azaltmasını sağlamak için öngörülebilir şartlar altında yerine getirebilme
kabiliyeti
• PFHd: Saat başına tehlike arz eden bir durum meydana
gelme olasılığı
• SILCL: SIL-talep sınırı (uygunluk). Güvenlik fonksiyonunun
entegrasyonunu belirlemek için ayrık kademe.
ISO 13849-1
IEC 62061
Sensör
Lojik
Aktüatör
Sensör
Lojik
Aktüatör
PL
PL
?
PFHd
SILCL
PFHd
SILCL
?
?
8014228/ 2015-07-07
3
d
3-85
Erişilen performans seviyesinin (PL)
ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi
ISO 13849-1 performans seviyesinin belirlenmesi için iki yöntem öngörmüştür:
• Basitleştirilmiş yöntem ( 3-87):
Performans seviyesinin her bir alt sistemin performans seviyesi yardımıyla bir tablo üzerinden belirlenmesi
• Ayrıntılı yöntem ( 3-88):
Performans seviyesinin alt sistemlerin PFHd değerleri yardımıyla hesaplanması. (Bu yöntem standartta sadece dolaylı
olarak tanımlanmıştır.)
Ayrıntılı yöntem ile basit yönteme oranla çoğunlukla daha
gerçekçi performans seviyelerinin hesaplanması mümkündür.
Her iki yöntem için performans seviyesine erişilmek için ilave
yapısal sistematik bakış açıları dikkate alınmalıdır.
Alt sistemler
Kumanda tekniği önlemleri yardımıyla gerçekleştirilen bir güvenlik fonksiyonu genellikle sensör, lojik ve aktuatörden oluşur.
Böyle bir zincirin kapsamında bir taraftan koruma kapısı kilitleri
veya valfleri gibi ayrık elemanlar, diğer taraftan karmaşık güvenlik kumanda sistemleri bulunabilir. Bundan dolayı genelde
güvenlik fonksiyonunu alt sistemlere ayırmak gereklidir.
Pratikte belirli güvenlik fonksiyonları için çoğunlukla önceden
sertifikalanmış alt sistemler kullanılır. Bu alt sistemler örneğin
parça üreticisinin "önceden hesaplanmış" PL veya PFHd değerlerini verdiği güvenlik bariyerleri ya da güvenlik röleleri olabilir.
Bu değerler sadece üretici tarafından verilecek olan kullanım
süresi boyunca geçerlidir. Nicelik bakış açıları yanında sistematik devre dışı kalmalara karşı önlemlerin de doğrulanması
gerekir.
3
d
 Doğrulama bakımından diğer veriler: ISO 13849-2
 ISO 13849-1 ile yapılan doğrulamalar konusunda çok sayıda bilgiyi şu adres altında bulabilirsiniz:
www.dguv.de/bgia/13849
3-86
8014228/ 2015-07-07
Basitleştirilmiş yöntem
Bu yöntem münferit PFHd değerleri bilinmeden de çok sayıda
uygulama için toplam PL'nin yeterli hassasiyette tahmin edilmesini sağlar. Bütün alt sistemin PL değerleri biliniyorsa, aşağıdaki
tablo yardımıyla bir emniyet fonksiyonunun erişilen toplam PL
değeri belirlenebilir.
İşlem şekli
• Bir güvenlilk fonksiyonuna ait PL değeri en düşük olan alt
sistemin veya alt sistemlerin PL değerini hesaplayınız:
PL (low)
• Bu PL (low) değerine sahip alt sistemlerin sayısını
belirleyiniz: n (low)
Örnek 1:
• Bütün alt sistemler PL için "e"ye erişir, en düşük PL (low) bu
durumda "e"dir
• Bu PL değerine sahip alt sistemlerinin sayısı 3'tür (yani ≤ 3).
Bundan dolayı erişilen toplam -PL "e" olur.
• PL değeri "e" olan diğer bir alt sistemin eklenmesi durumunda bu yöntem toplam PL değerini "d" değerine azaltır
Örnek 2:
• Tek bir alt sistem PL için "d" değerini, iki alt sistem PL için "c"
değerine erişir. En düşük PL (low) bu durumda "c" değeridir.
• Bu PL değerine sahip alt sistemlerinin sayısı 2'dir (yani ≤ 2).
Bundan dolayı erişilen toplam -PL "c" olur
Bu yöntem çeşitli PL değerleri için PFHd değer aralıkları içindeki
ortalama değerleri baz alır. Bundan dolayı ayrıntılı yöntemin
uygulanması daha hassas sonuçlar verir (bir sonraki bölüme
bakınız).
PL (low)
n (low)
PL
(Alt bir sistem için en
düşük PL)
(Bu PL değerine sahip
alt sistemlerinin sayısı)
(Maksimum erişilebilen PL)
> 3
–
a
b
c
d
e
≤ 3
a
> 2
a
≤ 2
b
> 2
b
≤ 2
c
> 3
c
≤ 3
d
> 3
d
≤ 3
e
3
d
 PL bütün alt sistemler için biliniyorsa, bu durumda bunların güvenlik seviyesi daha aşağıdaki "bir alt sisteminin güvenlik
seviyesinin ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi" bölümüne göre belirlenebilir.
8014228/ 2015-07-07
3-87
Ayrıntılı yöntem
PL değerinin belirlenmesi için önemli – ancak vazgeçilmez olmayan – bir kriter güvenlik bileşenleri için "saat başına (PFHd)
tehlike getiren devre dışı kalmalarının olasılığıdır". PFHd için
bileşik değer münferit PFHd değerlerinin toplamından oluşur.
Bundan başka bir emniyet bileşeninin üreticisi tarafından
toplam değerlendirmede dikkate alınması gereken ilave yapısal
sınırlamalar mevcut olabilir.
 PFHd değeri bütün alt sistemler için biliniyorsa, bunların emniyet seviyesi hesaplanabilir.
Aşağıdaki "Bir alt sistemin güvenlik seviyesinin ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi" bölümüne bakınız.
Bir alt sistemin güvenlik seviyesinin ISO 13849-1
uyarınca belirlenmesi
3-88
DC
Arıza teşhis
CCF
Kontrol
Proses
MTTFd
Direnme kabiliyeti
Kat.
Güvenirlik
Bu durumda bu alt sistemin PL değeri ayrıca belirlenmelidir.
Bir alt sistem için erişilen performans seviyesi aşağıdaki parametrelerden oluşur:
• Hata koşulları altında güvenlik fonksiyonunun yapısı ve
davranışı (Kategori  3-89)
• Münferit yapı parçalarının MTTFd değeri ( 3-90)
• Teşhis edebilme derecesi (DC  3-91)
• Ortak nedenlerden kaynaklanan hatalar (CCF  3-91)
• Güvenlik açısından önemli yazılım bakış açıları
• Sistematik devre dışı kalmalar
Performans seviyesi
Yapı
3
d
Güvenlik tekniği ile ilgili bir alt sistem çok sayıda farklı üreticilere ait bileşenlerin bir araya getirilmesi ile de oluşturulur. Bu gibi
bileşenler için örnekler:
• Giriş tarafı: Mekanik kafeste 2 adet mekanik güvenlik svici
• Çıkış tarafı: Tehlike getiren bir hareketin durdurulması için
bir kontaktör ve bir frekans konvertörü
8014228/ 2015-07-07
Kumanda sistemleri için güvenlik ile ilgili parçaların
kategorisi (ISO 13849-1)
Alt sistemler genel olarak tek kanallı veya çift kanallı olarak
yapılmıştır. Tek kanallı sistemler başka bir önlem almadan
hatalara karşı tehlike getiren bir devre dışı kalma ile tepki gös-
Kategori
B
Taleplerin kısa tanımı
terir. İlave test edici bileşenler yardımıyla veya birbirini karşılıklı
kontrol eden iki kanallı sistemlerle hatalar tanınabilir. Yapının
sınıflandırılması ISO 13849-1 kapsamında kategorilerle olur.
Sistem davranışı
Emniyetin erişilmesi için prensipler
Kumanda sistemlerinin emniyetle ilgili
• Bir hatanın ortaya çıkması emniyet
parçaları ve/veya koruma tertibatları
fonksiyonunun kaybolmasına neden
ayrıca bunların yapı parçaları beklenen
olabilir.
etkilere karşı dayanıklık göstermeleri
için bunlar için geçerli olan standartlar
ile uyumlu olarak tasarlanmalı, yapılmalı, seçilmeli, birleştirilmeli ve kombine
edilmelidir.
1
Kategori B için talepler yerine getirilme- • Bir hatanın ortaya çıkması emniyet
lidir. Kendini kanıtlamış yapı parçaları ve
kendini kanıtlamış emniyet prensipleri
olabilir, ancak ortaya çıkma olasılığı
uygulanmalıdır.
kategori B'ye göre daha düşüktür.
2
Kategori B için talepler ve kendini kanıt- • Bir hatanın ortaya çıkması kontrollelamış emniyet prensiplerinin uygulanrin arasında emniyet fonksiyonunun
ması şartı yerine getirilmelidir. Emniyet
kaybolmasına neden olabilir.
fonksiyonu uygun aralıklarla makinenin • Emniyet fonksiyonunun kaybolması
kumanda sistemi tarafından kontrol
kontrol ile anlaşılır.
edilmelidir (test oranı talep edilen orana
göre 100 kat daha yüksektir).
3
Kategori B için talepler ve kendini kanıt- • Münferit bir hata ortaya çıkarsa,
emniyet fonksiyonu daima korunur.
lamış emniyet prensiplerinin uygulanması şartı yerine getirilmelidir. Emniyet • Hatalardan birkaçı tanınır fakat
hepsi tanınmaz.
ile ilgili parçaların tasarımı aşağıdaki
• Tanınmamış hataların yığılması emhususlar doğrultusunda olmalıdır ...
niyet fonksiyonunun kaybolmasına
• Bu kısımların her birinde meydaneden olabilir.
na gelen münferit hata emniyet
olmamalıdır ve
• daima uygun bir şekilde münferit hatanın tanınması mümkün olmalıdır.
4
Kategori B için talepler ve kendini kanıtlamış emniyet prensiplerinin uygulanması şartı yerine getirilmelidir. Emniyet
ile ilgili parçaların tasarımı aşağıdaki
hususlar doğrultusunda olmalıdır:
• Bu kısımların her birinde meydana gelen münferit hata emniyet
olmamalıdır ve
• münferit hata emniyet fonksiyonuna
gelen bir sonraki talep esnasında
veya öncesinde tanınmamalıdır
veya
• bu mümkün değilse, hataların yığılması emniyet fonksiyonu kaybolmasına neden olmamalıdır.
8014228/ 2015-07-07
Ağırlıklı olarak yapı parçalarının seçimi
ile karakterize edilmiştir
3
d
Ağırlıklı olarak yapı dolayısıyla karakterize edilmiş
• Hata meydana gelirse, emniyet
fonksiyonu daima korunur.
• Hatalar emniyet fonksiyonunun kaybolmasını önlemek için zamanında
tanınır.
3-89
Tanım
Bölüm
Düşük
Orta
Yüksek
3 sene ≤ MTTFd < 10 sene
Bileşen verilerinden tüm sistem için tehlike getiren hataya
kadar bir senelik ortalama süre (MTTFd) hesaplanır.
Güvenilirliğinin etkisini aşırı değerlendirmemek için MTTFd'nin
kullanılabilir değeri 100 sene ile sınırlandırılmıştır.
100%
MTTFd = 3 sene
Kabul
edilemeyen
MTTF
MTTFd
ene
= 10 s
80%
Düşük MTTF
Orta MTTF
63,2%
60%
MTTF
e
0 sen
d=3
Tehlike yaratan hata olasılığı [%]
3
d
MTTF hata oranlarından çıkarılabilir. Burada şunlar geçerlidir:
• Elektromekanik veya pnömatik bileşenler için B10 değeri.
Burada aşınma ve bununla birlikte maksimum izin verilen
kullanım süresi devre değiştirme sıklığına bağlıdır. B10 bileşenlerinin % 10'unun hata kadar devre değiştirme periyotlarının sayısıdır.
• B10d değeri bileşenlerinin % 10'unun tehlike getirecek şekilde devre dışı kalmasına kadar devre değiştirme periyotlarının sayısıdır. B10d değeri bilinmiyorsa, baştan B10d = 2 × B10
olarak kabul edilebilir.
• Elektronik bileşenler için: Hata oranı λ. Çoğunlukla devre dışı
kalma oranı FIT (Failures In Time) olarak verilir.
Burada FIT 109 saatte bir hatadır.
ISO 13849-1 kapsamında MTTFd değerleri bölümler halinde bir
araya getirilmiştir:
Kaynak: BGIA El kitabı
Tehlike getiren bir hataya kadar geçen ortalama süre (MTTFd)
MTTF "hataya kadar geçen ortalama süre" için kısaltmadır
(İngilizce: Mean Time To Failure). ISO 13849-1 uyarınca bakış
açısı için sadece tehlike getiren hatalar dikkate alınmalıdır
(bundan dolayı "d", İngilizce "dangerous").
Bu değer teoritik bir parametredir ve anlamı bir bileşenin
tehlike getiren hata bileşenin (tüm sistemin değil) dayanım
süresi boyunca meydana gelme olasılığıdır. Alt sistemin gerçek
dayanım süresi her zaman daha kısadır.
40%
Yüksek MTTF
MTTFd =
e
100 sen
20%
Dikkate alınmadı
0%
0
5
10
15
20
25
30
Süre [Sene]
3-90
8014228/ 2015-07-07
Teşhis edebilme derecesi (DC)
Kısmi sistem içine bir hata tanıma tertibatı yerleştirilerek
güvenlik seviyesi yükseltilebilir. Teşhis edebilme derecesi
(DC – Diagnostic Coverage) tehlikeli hataları ortaya çıkarma
kabiliyeti için bir ölçüdür. Kötü diyagnoz az sayıda, iyi diyagnoz
çok sayıda hatayı ve hatta bütün hataları ortaya çıkarır.
Ortak sebeplerden dolayı hatalar- Direnç
Harici etkiler (örn. gerilim seviyesi, aşırı sıcaklık) benzer bileşenleri aynı zamanda, bunlar ne kadar arızalansa veya bunlar ne
kadar iyi test edilse bile kullanılmaz hale getirebilir. (Işık aniden
sönerse, iki göz bile daha fazla gazete okuyamaz.) Ortak nedenlerden kaynaklanan bu gibi hatalar her zaman önlenmelidir
(CCF – Common Cause Failure).
Hassas bir analiz (FMEA) yerine ISO 13849-1 önlemler önerir
ve DC değerini nicelendirir. Burada da çeşitli bölümlere ayırma
işlemi yapılır.
Tanım
Bölüm
Yok
Düşük
Orta
Yüksek
DC < % 60
% 60 ≤ DC < % 90
% 90 ≤ DC < % 99
% 99 ≤ DC
ISO 13849-1 ek F'de CCF'ye karşı yeterli önlemlerin alınıp
alınamayacağını belirlemek için basitleştirilmiş bir başarı puanı
sistemini baz alan bir metot sunulur. Buradan uygun önlemlerin
uygulanması ile bir başarı puanı elde edilir. En az 65 başarı
puanına erişilirse, CCF önlemleri yeterli olarak kabul edilebilir.
Maksimum
değer
Talep
Ayırma
Sinyal devrelerinin ayrılması, ayrı döşeme, izolasyon,
hava güzergahları vs.
15
Çeşitlilik
Farklı teknolojiler, bileşenler, etkime şekilleri, dizayn
20
Tasarım,
uygulama,
deneyim
Aşırı yüke, aşırı gerilime, aşırı basınca vs. karşı koruma
(teknolojiye göre)
15
Seneler boyu kendini kanıtlamış bileşenlerin ve yöntemlerin kullanılması
5
Analiz, değer- Aynı nedene dayanan hataların önlenmesi için bir hata
analizinin uygulanması
lendirme
5
Yetkinlik,
eğitim
CCF için nedenlerin ve sonuçların anlaşılması ve önlenmesi için tasarımcıların eğitilmesi
5
Çevresel etki
Sistemin EMW tarafından etkilenmesi bakımından test
edilmesi
25
Sıcaklık, şok etkisi, titreşim vs. bakımından etkilenme
için sistemin test edilmesi
10
Proses
Daha önceki bakış açılarının donanımda ve yazılımda doğru bir
şekilde uygulanmış, ayrıntılı olarak test edilmiş (dört göz ilkesi)
ve geniş kapsamlı bir dokümantasyonda versiyon ve değiştirme
durumları açısından sonuçlar çıkarılmış olmasını sağlamak
için standartlarda bulunan çeşitli yardım olanakları dikkate
alınmalıdır.
8014228/ 2015-07-07
3
d
Asgari talep
Toplam değer ≥ 65
Güvenlik açısından önemli konuların doğru uygulaması prosesi
yöneticilerin ve idarecilerin görevidir ve uygun bir kalite yönetimini kapsar.
3-91
Alt bir sistem için PL'nin belirlenmesi
Aşağıdaki resimde MTTFd-değeri (her kanal için), DC ve kategori
arasındaki bağıntı görülmektedir.
10 - 4
a
b
3 × 10 -6
c
10 -6
PFHd-değeri
Performans seviyesi (PL)
10 - 5
d
10 -7
e
3
d
(DC)
Teşhis edebilme derecesi
Kategori
MTTFd
Düşük
Orta
10 -8
Yok
Yok
B
1
Yüksek
Düşük
Orta
Düşük
2
2
3
Teşhis edebilme derecesi (DC)
Performans seviyesi "d", örn. iki kanallı bir kumanda sisteminde
(kategori 3) gerçekleştirilebilir. Bu durum ya iyi bir yapım kalitesi
(MTTFd = orta) ile bütün hatalar tanınırsa (DC = orta) erişilebilir
ya da çok sayıda hata tanınırsa (DC = düşük) çok iyi bir yapım
kalitesi (MTTFd = yüksek) ile erişilir.
3-92
Orta
Yüksek
3
Yok
4
Düşük
Orta
Yüksek
Yapılan bu işlemin arka planında karmaşık bir matematiksel
model vardır, ancak kullanıcı bunu fark etmez. Pragmatik
varsayımı sağlamak için kategori MTTFd ve DC parametrelerinin
tanımı önceden yapılmıştır.
8014228/ 2015-07-07
Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için PL'in belirlenmesi
1) "Aktuatör" alt sisteminin tanımı
"Aktuatör" alt sistemi "geri beslemeli" iki kontaktörden oluşur. Koruma
rölelerinin mevcut pozitif yönlü sayesinde kontaktörün emniyet açısından önemli bir arızası tanınabilir (EDM).
Lojik ünitesi UE410 "Aktuatör" alt sistemine dahil değildir, ancak
diyagnoz amaçları için kullanılır.
2) Kategorinin belirlenmesi
I1
Giriş
sinyali
I2
Giriş
sinyali
3) Her kanal için MTTFd değerinin belirlenmesi
Kontaktörler aşınmaya uğrayan bileşenler B10d değeri ve tahmin edilen
devre değiştirme sıklığı (nop) üzerinden MTTFd değeri hesaplanmalıdır. Yandaki formül geçerlidir:
Devre değiştirme sıklığı sayısı işletme saati/gün [hop], çalışma günü/
sene [dop] ve saat başına devre değiştirme sıklığı değerlerinden
oluşmaktadır [C]:
Üreticiye göre sınır şartları:
• B10d = 2600000
• C = 1/h (kabul)
• dop = 220 d/a
• hop = 16 h/d
Bu sınır şartları altında kanal başına MTTFd için 7386 sene elde edilir,
bu değer "çok" yüksek olarak yorumlanır.
4) DC'nin belirlenmesi
Pozitif yönlü kontaklar dolayısıyla EN ISO 13849-1 içindeki önlemler
tablosuna göre bir yüksek DC (% 99) elde edilebilir.
8014228/ 2015-07-07
L1
Denetim
Çıkış sinyali
O1
Çapraz
karşılaştırma
Tek hatalık güvenlikten (hata tespiti) dolayı kategori 3 veya 4 uygundur.
Bilgi: Kategorinin kesin belirlenmesi DC değerinin saptanmasından
sonra gerçekleşir.
L2
Denetim
Çıkış sinyali
O2
3
d
B
10d
MTTFd = ----------------------------------0, 1 × n op
B
10d
MTTFd = ---------------------------------------------------------------------0, 1 × d op × h op × C
MTTFd
Bölüm
Düşük
Orta
Yüksek
DC
Bölüm
Yok
Düşük
Orta
Yüksek
DC < % 60
% 60 ≤ DC < % 90
% 90 ≤ DC < % 99
% 99 ≤ DC
3-93
Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için PL'in belirlenmesi
5) Aynı nedenlerden kaynaklanan devre dışı kalmaların
önlenmesi için önlemlerin değerlendirilmesi
Çok kanallı sistemlerde Common-Cause-Effekt etkisinin önlenmesi
için önlemler alınmıştır. Önlemleri değerlendirmesi ile başarı puanı 75
elde edilir. Asgari talep bu şekilde yerine getirilmiştir.
Talep
Değer
Ayırma
Çeşitlilik
Tasarım, uygulama, deneyim
Analiz, değerlendirme
Yetkinlik/Eğitim
Çevresel etki
Asgari talep
15
20
20
5
5
35
75
Toplam
değer
75 ≥ 65
6) Proses önlemlerinin değerlendirilmesi
Aynı zamanda hata önleme ve hakimiyeti açısından sistematik bakış
açıları dikkate alınmalıdır. Örneğin:
• Organizasyon ve yetkinlik
• Tasarım kuralları (örn. spesifikasyon örnekleri, kodlama talimatları)

7) Sonuç
Performans seviyesi (PL)
DC
Kategorisi
a
10 -5
b
c
10 -6
d
PFHd-değeri
3
d
10 -4
Kısmi sistemde PL'nin belirlenmesi için mevcut resimden ( 3-86)
kısmi sistem için PL değeri belirlenebilir. Bu durumda PL için "e" elde
edilir.
Buradan bu alt sistem için elde edilen PFHd için 2,47 × 10–8 değeri
ISO 13849-1 standardının ayrıntılı tablosundan alınabilir. Yüksek DC
değerleri dolayısıyla iki kanallı yapılar kategori 4 için talepleri yerine
getirir.
10 -7
e
Yok
B
Yok
1
Düşük
2
Orta
2
Düşük
3
Orta
3
Yüksek
4
10 -8
 Alt sistem için elde edilen verilerle bu durumda tüm güvenlik fonksiyonu için erişilen performans seviyesi belirlenebilir
(bakınız "Erişilen performans seviyesinin (PL) ISO 13849-1 uyarınca belirlenmesi"  3-86).
3-94
8014228/ 2015-07-07
Alternatif: Erişilen SIL (Safety Integrity Level)'in
IEC 62061 uyarınca belirlenmesi
Erişilen SIL'in belirlenmesi aşağıdaki kriterler baz alınarak yapılır:
• Donanımların emniyet entegrasyonu
• Yapısal sınırlamalar (SILCL)
• Tehlike getiren donanımların rastlantısal devre dışı
kalması (PFHd) olasılığı
• Sistematik güvenlik entegrasyonunun talepleri
• Hataların önlenmesi
• Sistematik hataların hakimiyeti
Burada – ISO 13849-1'de olduğu gibi – güvenlik fonksiyonu
önce fonksiyon bloklarına ayrılır ve ardından kısmi sistemlere
aktarılır.
3
d
Donanımların güvenlik entegrasyonu
Toplam güvenlik fonksiyonunun incelenmesinde donanımın
güvenlik entegrasyonu şu hususlar doğrultusunda belirlenir ...
• Alt bir sistemin en düşük SILCL değeri tüm sistemin maksimum erişilebilen SIL değerini sınırlandırmalıdır.
• Tüm kumanda sisteminin PFHd değeri "fonksiyonel emniyetin doğrulanması" resmindeki münferit PFHd değerlerinin
toplamını  3-99 aşmamalıdır.
Örnek
Yukarıdaki resimde bütün kısmi sistemler SILCL3'ü karşılar. PFHd değerlerinin toplamı 1 × 10–7'den küçüktür. Sistematik emniyet entegrasyonu
için önemli önlemler uygulanmıştır. Bundan dolayı SIL3 emniyet fonksiyonu yerine getirilmiştir.
Sistematik güvenlik entegrasyonu
Farklı alt sistemler bir kumanda halinde birbiri ile bağlanırsa,
bu durumda sistematik emniyet entegrasyonu için ilave önlemler alınmalıdır.
8014228/ 2015-07-07
Sistematik donanım hatalarının önlenmesinde diğerleri yanında
aşağıdaki önlemler kullanılır
• Fonksiyonel güvenliğin planı ile uyumlu tasarım
• Kablolama, tel bağlantıları ve diğer bağlantılar dahil kısmi
sistemlerin doğru seçimi, kombinasyonu, düzenlenmesi,
birleştirilmesi ve kurulumu
• Üreticinin spesifikasyonları dahilinde uygulama
• Üreticinin uygulama bilgilerinin, örn. katalog verilerinin, kurulum talimatlarının dikkate alınması ve kendini kanıtlamış
konstrüksiyon pratiklerinin uygulanması
• Elektrik donanımı bakımından IEC 60204-1 uyarınca taleplerin dikkate alınması
Bundan başka sistematik hatalar göz önünde bulundurulmalıdır,
örn.
• güvenli bir durumun elde edilmesi için enerji kapatılmasından yararlanılması
• Birlikte kullanılan bir veri iletişim sisteminden kaynaklanan
etkilerin, hataların ve diğer efektlerin kontrol altında tutulması için önlemler, bunlara aktarma hataları, tekrarlar, kayıp, ekleme, yanlış sıralama, çarpıtma, gecikme vs. dahildir
3-95
Bir alt sistemin güvenlik seviyesinin
IEC 62061 uyarınca belirlenmesi
IEC 62061 kapsamında da münferit bileşenlerin bağlanması ile
elde edilen kısmi sistemlerin güvenlik seviyesinin de belirlenmesi mümkündür.
HFT
PFHd
DC/SFF
CCF
Kontrol
Yapı
Güvenirlik
Teşhis
Direnme Kabiliyeti
Proses
SIL
emniyet entegrasyon seviyesi
Tehlike getiren donanımların rastlantısal devre dışı kalması
(PFHd) olasılığı
Yapısal sınırlamalar yanında her kısmi sistem için "tehlike getiren rastlantısal donanım devre dışı kalma olasılığı" da dikkate
alınmalıdır. Her kısmi sisteme ait PFHd değerinin hesaplanması
için matematik bir modelden elde edilen bir formül mevcuttur,
burada aşağıdaki parametreler hesaba katılır:
• Diyagnoz emniyet derecesi
• Kullanım süresi
• Diyagnoz test aralığı
• Bileşenlerin devre dışı kalma oranları (λD)
• Ortak nedenle devre dışı kalma (Common-Cause-Faktor β)
HFT = 1
DC1 ve DC 2 ile diyagnoz
λ D 1 × λ D 2 × ( DC 1 + DC 2) × T D
2
PFHd = (1 – β)² ×
3
d
Bir kısmi sistem için erişilen emniyet entegrasyon seviyesi (SIL)
aşağıdaki parametrelerden oluşur:
• Donanım hatası toleransı (HFT)
• PFHd-değeri
• Güvenli hataların oranı (SFF)
• Ortak nedenle devre dışı kalma (CCF)
• Emniyet açısından önemli yazılım bakış açıları
• Sistematik devre dışı kalmalar
Donanım hatası toleransı (HFT)
IEC 62061 kapsamında yapı kısmi sistem tipleri ve donanım
hata toleransı (HFT) üzerinden belirlenir.
HFT 0'ın anlamı donanımdaki tek bir hata ile koruma etkisinin kaybolmasının mümkün olduğu şeklindedir (tek kanallı
sistemler). HFT 1'in anlamı donanımda münferit hatalar olmasına rağmen koruma etkisinin korunmasının mümkün olduğu
şeklindedir (iki kanallı sistemler).
Kısmi sistem
eleman 1:
λ D1, DC 1
Arıza teşhis
+
λ D 1 × λ D 2 × ( 2 – DC1 – DC 2 ) × T P
2
+β×
PFHd ≈ β ×
λ D1 + λ D2
2
λ D1 + λ D2
2
Güvenli hata (DC/SFF)
DC = 50 %
SFF = 75 %
λ DD
λS
λ DU
"Güvenli hata", SFF (safe failure fraction), diyagnoz emniyet
derecesi DC (λDD /λDU) ve ayrıca "emniyetli hatalar" (λS) değerlerinden hesaplanır.
Ortak nedenle
devre dışı
kalma
β
SFF =
∑ λ S + ∑ λ DD
∑λS +∑λD
Kısmi sistem
eleman 2:
λ D2, DC 2
3-96
8014228/ 2015-07-07
Ortak sebeplerden dolayı hatalar (CCF)- Direnç
IEC 62061 kapsamında da ortak nedenle devre dışı
kalmaya karşı oran bakımından bir sıra gözlemler talep edilir. Pozitif uygulamaların sayısına bağlı olarak bir
Common-Cause-Faktor (β) kat sayısı elde edilir.
Maksimum
değer
Talep
Ayırma
Sinyal devrelerinin ayrılması, ayrı
döşeme, izolasyon, hava güzergahları vs.
15
Çeşitlilik
Farklı teknolojiler, bileşenler, etkime
şekilleri, dizayn
20
Tasarım,
uygulama,
deneyim
Aşırı yüke, aşırı gerilime, aşırı basınca vs. karşı koruma (teknolojiye
göre)
15
Seneler boyunca
kendini kanıtlamış bileşenlerin ve
yöntemlerin kullanılması
5
Analiz, değer- Aynı nedene dayanan hataların
önlenmesi için bir hata analizinin
lendirme
5
Yetkinlik,
eğitim
CCFs için nedenlerin ve sonuçların
anlaşılması ve önlenmesi için tasarımcıların eğitilmesi
5
Çevresel etki
Sistemin EMW tarafından etkilenmesi bakımından test edilmesi
25
Sıcaklık, şok etkisi, titreşim vs.
bakımından etkilenme için sistemin
test edilmesi
10
uygulanması
Değer
CCF-Faktörü (β)
≤ 35
% 10
36'dan 65'e kadar
%5
66'dan 85'e kadar
%2
86'dan 100'e kadar
%1
Sonuç – Alt sistem için SIL'in belirlenmesi
Her alt sistem için önce ayrı olarak donanımın güvenlik entegrasyonu belirlenir:
Alt sistemlerde daha önceden geliştirilmiş alt sistemler söz
konusu ise – örn. güvenlik ışık perdelerinde olduğu gibi –
üretici ilgili parametre verilerini teknik spesifikasyonu çerçevesinde birlikte teslim eder. Böyle bir kısmi sistem genel olarak
SILCL, PFHd ve kullanım süresi belirtilerek yeterli derece
tanımlanmıştır.
Buna karşılık alt kısmı sistemlerden oluşan, örn. koruma
kapılarında ve kontaktörlerdeki kilitleme tertibatları gibi kısmi
sistemler için emniyet entegrasyonunun belirlenmesi gerekir.
SIL-tepki sınırı (SILCL: SIL claim limit)
Donanım hatası toleransı (mimari) belirlendikten sonra
maksimum erişilebilir SIL (SIL-tepki sınırı) kısmi sistem için
hesaplanabilir.
Güvenli hata oranı
(SFF)
Donanım hatası toleransı
0
1
< % 60
–
SIL1
60'dan < % 90'a
kadar
SIL1
SIL2
90'dan < % 99'a
kadar
SIL2
SIL3
≥ % 99
SIL3
SIL3
3
d
İki kanallı HFT 1 donanımlı bir sistem % 90 bir SFF ile SILCL3'ü
gerektirebilir.
Proses
IEC 62061 standardının programlanabilir elektrikli sisteme
yönelik olması dolayısıyla bunun içinde daha önce açıklanan
bakış açılarına (V model, kalite yönetimi vs.) ek olarak çok
sayıda ayrıntılı bilgiler ve talepler emniyetle ilgili sistemlerin
doğru kullanılması ve yazılımlarının geliştirilmesi bakımından
ele alınmıştır.
8014228/ 2015-07-07
3-97
Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için SILCL ve PFHd belirlenmesi
1) "Aktuatör" alt sisteminin tanımı
"Aktuatör" alt sistemi geri beslemeli iki kontaktörden oluşur. Kontaktörlerin mevcut pozitif yön sayesinde kontaktörün güvenlik açısından
önemli bir arızası tanınabilir (EDM).
Lojik ünitesi UE410 "Aktuatör" alt sistemine dahil değildir, ancak
diyagnoz amaçları için kullanılır.
2) Donanım hatası toleransının belirlenmesi (HFT)
Tek hata güvenliği (hata tanımalı) dolayısıyla bir HFT = 1 elde edilir.
Alt sistem eleman 1:
λ D1 , DC 1
Ortak nedenle devre
dışı kalma
β
Arıza teşhis
Alt sistem eleman 2:
λ D2 , DC 2
3
d
3) PFHd'nin belirlenmesi
a) Hata oranı λD yardımıyla
Kontaktörlerde aşınmaya uğrayan bileşenler söz konusu olduğundan
B10d değeri ve tahmin edilen devre değiştirme sıklığı üzerinden saat
başına [C] devre değiştirme sıklığı hesaplanabilir.
Mekanik yapı parçaları konusunda IEC 62061 kapsamında bir ifade
yoktur. Bundan dolayı hata oranı λD ISO 13849-1 esas alınarak hesaplanır. Hata oranının bütün kullanım süresi boyunca sabit kaldığı kabul
edilir.
Üreticiye göre sınır şartları:
• B10d = 2600000
• C
= 1/h (kabul)
Bu sınır koşulları altında λD için 3,8 × 10–8 1/h
değeri elde edilir.
b) CCF-Faktörü yardımıyla (β)
Çok kanallı sistemlerde Common-Cause-Effekt etkisinin önlenmesi için
önlemler gereklidir. Etki IEC 62061 standardındaki talimatlara uygun
önlemler ile belirlenir. Örnekte faktör %5'tir (aşağıya bakınız: "5) Ortak
nedenlerden kaynaklanan hataların önlenmesi için alınan önlemlerin
değerlendirilmesi")
PFHd ≈ 1,9 × 10–9.
3-98
λD =
1
0, 1 × C
=
MTTFd
B 10d
Değer
CCF-Faktörü (β)
≤ 35
% 10
36'dan 65'e kadar
%5
66'dan 85'e kadar
%2
86'dan 100'e kadar
%1
PFHd ≈ β × (λ D1 + λ D2) × ½
≈ β × λD
C
≈ 0,05 × 0,1 × ---------------B
10 d
PFHd ≈ 1,9 × 10-9
8014228/ 2015-07-07
Örnek: "Aktuatör" alt sistemi için SILCL ve PFHd belirlenmesi
4) DC üzerinden SFF'nin belirlenmesi
Pozitif yönlü kontaklar dolayısıyla "yüksek" bir DC (% 99) elde edilir.
Yani λD hataların % 70'inden kontaktörler için % 99 tanınır. Buna göre
SFF = % 30 + % 69.3 = % 99.3.
λS
DC = 99 %
SFF = 99.3 %
λ DD
λ DU
5) Aynı nedenlerden kaynaklanan hataların önlenmesi için
önlemlerin değerlendirilmesi
Çok kanallı sistemlerde Common-Cause-Effekt etkisinin önlenmesi
için önlemler gereklidir. Önlemlerin IEC 62061 uyarınca değerlendirilmesinden bu örnekte
CCF-Faktörü (β) için % 5 değeri elde edilir.
Değer
CCF-Faktörü (β)
≤ 35
% 10
36'dan 65'e kadar
%5
66'dan 85'e kadar
%2
86'dan 100'e kadar
%1
6) Proses önlemlerinin değerlendirilmesi
Aynı zamanda hata önleme ve hakimiyeti açısından sistematik bakış
açıları dikkate alınmalıdır. Örneğin:
• Organizasyon ve yetki
• Tasarım kuralları (örn. spesifikasyon örnekleri, kodlama talimatları)
Sonuç
Son adımda yapısal sınırlamalar dikkate alınmalıdır. Mevcut artık değer (donanım hatası toleransı 1) ve SFF > % 99 dolayısıyla buradan bir
SIL-tepki sınırı (SIL claim limit) SILCL3 bu kısmi sistem için elde edilir.

Güvenli hata oranı
(SFF)
< % 60
60'dan < % 90'a
kadar
90'dan < % 99'a
kadar
≥ % 99
3
d
Donanım hatası toleransı
0
1
–
SIL1
PFHd ≈SIL1
β × (λ D1 + λ D2) × ½ SIL2
≈SIL2
β × λD
SIL3
C
≈SIL3
0,05 × 0,1 × ---------------- SIL3
B
10 d
PFHd ≈ 1,9 × 10-9
 Alt sistem için elde edilen veriler SILCL ve PFHd değerleri ile şimdi tüm güvenlik fonksiyonu için SIL yukarıda tanımlandığı gibi
belirlenebilir (bakınız "Donanımların emniyet entegrasyonu)  3-95).
8014228/ 2015-07-07
3-99
Yardımcı destek
Açıklaması yapılan doğrulama yöntemleri performans seviyesi (PL) ve emniyet entegrasyon seviyesi (SIL) konusunda
Know-how ve deneyim gerektirir. SICK firması bu gibi hizmetleri
sunar ( "SICK firması sizi nasıl destekler"  i-1). Uygun bir
yazılım aracı size sistematik bir işlem şekli çerçevesinde destek
olabilir.
Performans seviyesinin belirlenmesi için etkin bir yöntem
yazılım asistanı SISTEMA ile sunulur, bu yazılım IFA tarafından
geliştirilmiş olup ve bedelsiz kullanılabilir. SICK firması bunun
için sertifikalı emniyet bileşenlerinin bir kütüphanesini sunar.
Bundan başka günlük çalışmalarınız için pratiğe uygun Knowhow seminerleri hizmetinize sunulmuştur.
 SISTEMA, SICK bileşen kütüphanesi ve eğitimler konusunda bilgileri şu adreste bulabilirsiniz: www.sick-safetyplus.com
3
d
Özet: Güvenlik fonksiyonun doğrulanması
Genel
• Planlanan güvenlik fonksiyonlarının gerekli güvenlik seviyesine uyup uymadığının doğrulamasını yapınız. Bunun için mekanik
ve fonksiyonel güvenliği doğrulayınız.
Metotlar
• Bileşke güvenlik seviyesini ISO 13849-1 (PL) uyarınca belirleyiniz. Kullanılabilir yöntemler:
• Basitleştirilmiş yöntem (PL yardımıyla)
• Ayrıntılı yöntem (PFHd değerleri yardımıyla)
• Bir alt sistem için (örn. Aktuatör için) PL veya PFHd-değerleri bilinmiyorsa, alt sistemin güvenlik seviyesini yapı, güvenirlik,
diyagnoz, direnç ve proses parametrelerinden hesaplayınız.
• Alternatif olarak bileşke güvenlik seviyesini IEC 62061 (SIL) uyarınca belirleyebilirsiniz. Burada da sertifikası olmayan bir
kısmi sistem için güvenlik seviyesini belirleme imkanı vardır.
Yardımlar
• Önerilen araçları kullanınız ve danışmanlık hizmeti alınız.
3-100
8014228/ 2015-07-07
Adım 3e: Bütün güvenlik
fonksiyonlarının onaylanması
Onaylama bir tezin, bir planın veya
çözüm önermesinin çözülecek bir problem açısından kontrol edilmesidir. Bir
çözümün spesifikasyonlara göre sadece
doğru uygulanmasının değerlendirildiği
Başlangıç
3
e
verifikasyona karşılık onaylamada
çözümün genel olarak gerekli olan risk
azaltması için gerekli olup olmadığının
belirlenmesi söz konusudur.
Güvenlik fonksiyonlarının belirlenmesi
 3-2
Gerekli güvenlik seviyesinin belirlenmesi
 3-9
Güvenlik konseptinin oluşturulması
 3-13 ff
Koruma tertibatlarının seçimi
 3-19 ff
Kumanda sistemine entegrasyon
 3-66 ff
Güvenlik fonksiyonun doğrulanması
 3-83
Bütün güvenlik fonksiyonlarının onaylanması
 5-1
8014228/ 2015-07-07
3-101
Onaylama yönteminin amacı makinede güvenlik fonksiyonlarına
katkısı bulunan bileşenlerin spesifikasyonunu ve tasarımının
uyumluluğunu kontrol etmektir.
Onaylama kontrol fonksiyonunun güvenlikle ilgili parçalarının
ISO 13849-2 uyarınca taleplerini, özellikle bunların belirlenmiş olan güvenlik seviyesi ile ilgili olanlarını yerine getirdiğini
göstermelidir.
Onaylama işlemi olanaklar dahilinde kumanda sisteminin
güvenlikle ilgili parçaların tasarımında görev almamış kişiler
tarafından yürütülmelidir.
Onaylama işleminde formüle edilen spesifikasyonlarda hataların ve özellikle dışlamaların kontrol edilmesi önemlidir.
Güvenliğe ilişkin bir kumanda fonksiyonunun tasarımında en
kritik konu genel olarak spesifikasyonlardır.
Bunun için bir örnek: Ham bir yapı hücresine giriş bir ışık perdesi ile güvenliğe alınmalıdır. Güvenlik fonksiyonunun spesifikasyonu bundan dolayı aşağıdaki gibi yapılmıştır:
"Bir ışık perdesinin koruma alanının kesilmesinde tehlike yaratan bütün hareketler en hızlı bir şekilde durdurulmalıdır."
Bundan başka konstrüktör serbest kalan, özellikle arkasına
geçilebilen koruma alanında tekrar çalışmayı dikkate almalıdır.
Onaylama işlemi bu gibi durumları göstermelidir.
Bir onaylama işlemi çerçevesinde genel olarak birbirini tamamlayan çok sayıda yöntem uygulanır.
Bunlar şunlardır:
• Koruma tertibatlarının konumlandırılması ve etkinliğinin
teknik kontrolü
• Beklenen sonuç bakımından hatalı aksiyonun simülasyon ile
pratik kontrolü
• Ortam taleplerinin fonksiyon testi ile validasyonu:
• Sıcaklık, nem, şok, titreşim ve şok yükü vs. gibi bulunulan
ortamdan kaynaklanan etkilere karşı yeterli koruma.
• Elektromanyetik etkilenmeye karşı yeterli
parazit dayanımı
3
e
3-102
8014228/ 2015-07-07
Risk azaltılması Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri
Adım 4: Artık riskler konusunda
kullanıcı bilgileri
Güvenli konstrüksiyon veya teknik koruma önlemleri tam etki göstermezse, bu
durumda kullanıcı ilave olarak mevcut
artık risklere karşı uyarılmalı ve özellikle
kişisel koruma donanımı bakımından
ilave koruma önlemlerinin uygulanması
konusunda bilgilendirilmelidir.
Artık riskler konusundaki kullanıcı bilgilerine, örn. şunlar dahildir:
• Akustik ve optik uyarı tertibatları
• Makinedeki bilgi ve uyarı işaretleri
• İşletme kılavuzunda uyarı işaretleri
• İş talimatları, eğitim talepleri veya
kullanıcıların işe alıştırma eğitimleri
• Kişisel koruma donanımının kullanılması konusunda bilgiler
Kullanıcı bilgileri başka önlemlerin yerini almaz!
 Güvenli tasarım, risk değerlendirmesi ve risk azaltılması
A standardı: ISO 12100
4
8014228/2015-07-07
4-1
Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri Risk azaltılması
Akustik ve optik uyarı tertibatları
Bir makinenin işletimi gözetlenmiyor ise makine fonksiyon arızaları nedeniyle oluşacak tehlikeleri bildiren uyarı tertibatları ile
donatılmış olmalıdır. Uyarı tertibatları kesin anlaşılacak şekilde,
kolay algılanabilir ve kullanıcı personel tarafından sürekli olarak
fonksiyona hazır olma bakımından kontrol edilebilir olmalıdır.
Hala artık riskler mevcutsa, üretici bu konuda uyarı yapmalıdır.
Makinedeki bilgi ve uyarı işaretleri
Makine üzerindeki bilgiler ve uyarı işaretleri tercihen semboller
veya piktogramlar şeklinde olmalıdır. Bunlar makinenin kullanıldığı ülkenin resmi dilinde yazılmış olmalıdır. İlave uyarılar başka
resmi dillerde yapılabilir. Emniyet bakımından önemli olan
bilgiler kesin, kolay anlaşılabilir, kısa ve açık formüle edilmiş olmalıdır. İnteraktif iletişim araçları kolay anlaşılabilir ve sezgisel
kumanda edilebilir olmalıdır.
4
İşletme kılavuzundaki uyarı ve güvenlik işaretleri
İşletme kılavuzunda makinenin emniyet açısından önemli
bütün bilgiler bulunmalıdır, özellikle şunlar:
• Deneyimlere göre makinede meydana gelen yanlış uygulamalar bakımından uyarı işaretleri
• İşletmeye alma, makinenin işletilmesi ayrıca kullanıcı personelin eğitimi ve işe alıştırılması için gerekli uyarılar
• Koruma tertibatlarının ve ilave koruma önlemlerinin konstrüksiyonunda ve uygulamasında emniyetin entegrasyonu ile
ilgili önlemlere rağmen hala mevcut artık riskler konusunda
bilgiler
• Kullanıcı tarafından alınacak koruma önlemleri ve gerekli
kişisel koruma donanımı için talimat
4-2
• Makinenin çeşitli yaşam evrelerinde dayanım güvenliği bakımından talepleri karşılaması için koşullar
• Nakliye, kullanım ve depolama konusunda emniyet bilgileri
• Kazalarda ve emniyetli arıza gidermede gerekli işlem şekli
konusunda talimatlar
• Güvenli ayarlama ve bakım konusunda talimatlar ve bunun
için gerekli koruma önlemleri
• Kullanılan yedek parçaların kullanıcı personelin emniyeti ve
sağlığı açısından etkili olabilecek spesifikasyonları
8014228/2015-07-07
Risk azaltılması Safexpert® ile dokümantasyon
Safexpert® ile dokümantasyon
Safexpert® ( sayfa 1-5) yazılımı ile teknik dokümantasyon ile ilgili talepler de rahat bir şekilde düzenlenebilir. Bu şekilde
kullanıcı, örneğin kullanıcı bilgilerini risk değerlendirmesinden doğrudan işletme kılavuzuna entegre edebilir.
4
Safexpert® işletme kılavuzu asistanı
8014228/2015-07-07
4-3
Özet Risk azaltılması
2, 3 ve 4 adımlarının özeti: Risk azaltma
Genel
Analizi yapılan tehlikenin risk azaltması için 3 kademeli yönteme göre işlem yapılmalıdır:
1.Makineyi risk mümkün olduğu ölçüde giderilecek şekilde tasarlayınız.
2.Gerekli koruma önlemlerini tanımlayınız, tasarlayınız ve kontrol ediniz.
3.Kalan artık riskler hakkında bilgi alınız. Kalan artık risklerin nasıl azaltılabileceğini belirleyiniz ve bu bilgiyi kullanıcılar ile
paylaşınız.
• Fonksiyonel güvenlik açısından alternatif olarak iki standart size yardımcı olur: ISO 13849-1 (PL) veya IEC 62061 (SIL).
• Güvenlik fonksiyonlarını tanımlayınız ve her biri için gerekli olan güvenlik seviyesini belirleyiniz.
• Güvenlik konseptini tasarlayınız. En etkin koruma tertibatları, bunların montajını ve kumanda sistemi içine entegrasyon
konusunda kararınızı veriniz.
• Koruma önlemlerinin etkin bir şekilde uygulandığını ve güvenlik seviyesine erişildiğini sağlama alınız.
4
4-4
8014228/2015-07-07
Toplam validasyon Makinenin toplam validasyonu
Adım 5: Toplam onaylama
Fonksiyonel güvenlik sadece risk
azaltmanın bir kısmını oluşturduğu için
toplam bir onaylama çerçevesinde bütün
önlemlerin, yani konstrüktif, teknik ve
organizasyon önlemlerinin aynı bağlamda değerlendirilmesi gereklidir.
Pratikte bundan dolayı münferit bir
teknik önlem ile risk azaltılması erişilemez, ancak toplam sistemin göz önünde
bulundurulması durumunda yeterli bir
sonuç elde edilebilir. Yeterli bir risk azaltılması aşağıdaki bütün soruların olumlu
cevaplandırılması durumunda erişilmiş
sayılır:
Makinenin bütün yaşam evrelerinde bütün işletme koşulları dikkate alındı mı?
• 3 kademeli yöntem uygulandı mı?
• Tehlikeli durumlar giderildi mi veya
tehlike durumları pratik olarak mümkün olduğu ölçüde azaltıldı mı?
• Yürütülen önlemlerin yeni tehlikelerin
oluşmasına neden olmadığı sağlandı mı?
• Kullanıcılar kalan riskler açısından
yeterli derecede bilgilendirildi ve
uyarıldı mı?
• Kullanıcı personelin çalışma koşullarının alınan koruma önlemleri dolayısıyla olumsuz yönde etkilenmemesi
sağlandı mı?
• Yürütülen koruma önlemleri birbiri ile
uyumlu mu?
• Makinenin ticari veya endüstriyel olmayan alanlarda kullanımı durumunda ortaya çıkabilecek sonuçlar yeterli
derecede dikkate alındı mı?
• Alınan önlemlerin makinenin amacına
uygun fonksiyonunu önemli ölçüde
olumsuz etkilemesi önlendi mi?
• Risk ölçülü oranda azaltıldı mı?
SICK firmasının güvenlik uzmanları tarafından bir denetim çerçevesinde tüm makine önemli tehlikeler açısından bir denetime tabi tutulur.
5
8014228/2015-07-07
5-1
5
5-2
8014228/2015-07-07
Pazara sürme Makinenin pazara sürülmesi
Adım 6: Pazara sürme
Duruma göre bir kontrol yeri görevlendirerek toplam çerçevesinde uyumluluk
belirlendikten sonra teknik dokümantasyonun hazırlanması esnasında uyumluluk beyanı düzenlenebilir ve CE işareti
makineye takılabilir. Uyumluluk beyanında makine için geçerli olan bütün Avrupa
direktifleri dikkate alınmalıdır.
Teknik dokümanlar
Teknik dokümanların kapsamı makine
direktifinin ek Vll, bölüm A'da tanımlanmıştır. Tam olmayan makine için makine
direktifi ek Vll, bölüm B'de bulunan özel
talepler geçerlidir.
Teknik belgeler yardımıyla makinenin
makine direktifi taleplerine uygun olup
olmadığının değerlendirilmesi mümkün
olmalıdır. Bunlar değerlendirme için
gerekli olduğu ölçüde konstrüksiyonu,
yapımı ve makinenin fonksiyon biçimini
kapsamalıdır.
Belgeler Avrupa Birliği'nin resmi dillerinden birinde yazılmış olmalıdır; ek l, numara 1.7.4.1'de bulunan özel koşulların
geçerli olduğu makinenin işletim kılavuzu
bunun bir istisnasıdır.
Muhafaza süresi ve terminler
Teknik belgeler üye ülkelerin yetkili resmi
makamları için hazır bulundurulmalıdır:
• Makinenin üretildiği günden itibaren
• son ünitenin bitirilmesinden sonra en
az 10 sene süreyle
• Teknik belgeler Avrupa Birliği bölgesinde bulunmak ve aynı zamanda sürekli
olarak fiziksel olarak mevcut olmak
zorunda değildir (örn. dijital kayıt).
Ancak bunlar AB-Uygunluk Beyanında
belirtilen kişi tarafından makul bir
süre içinde hizmete hazır duruma getirilebilmelidir.
6
Dikkat: Teknik belgeler münferit ülkelerin makamlarına gerekçeli talep
üzerine sunulmazsa, bu durum ilgili
makinenin temel emniyet ve sağlık
açısından talepler ile uyumluluğu
bakımından tereddüte girilmesi için
yeterli bir sebep teşkil eder!
8014228/2015-07-07
6-1
Makinenin pazara sürülmesi Pazara sürme
Teknik belgelerin kapsamı
• Makinenin genel tanımı:
• Makinenin genel görünüş çizimi, kumanda sisteminin
devre planı ayrıca makinenin fonksiyon şeklinin anlaşılması için gerekli olan tanımlar ve açıklamalar
• Makinenin temel emniyet ve sağlık koruma talepleri ile
uyumluluğunun kontrol edilmesi için gerekli olan detay
çizimler, gerekirse yapılan hesaplamalar, deney sonuçları,
alınan belgeler vs.
• Uygulanan standartların listesi ve diğer teknik spesifikasyonların, standartlar kapsamında bulunan temel emniyet ve
sağlık koruma talepleri ile birlikte listesi
• Hangi yöntemin uygulandığını belirten risk
değerlendirmesi ( 1-1) ile ilgili belgeler:
• Makine için geçerli olan temel emniyet ve sağlık koruma
taleplerinin listesi
• Belirlenen tehlikeleri savmak için veya risk azaltması
için alınan koruma önlemlerinin tanımı ve duruma göre
makineden kaynaklanabilecek artık risklerin tanımı
konusunda bilgi
• Üreticinin kendisi veya üreticinin ya da yetkili kıldığı kurumun
seçimine göre yapılmış olan deneylerin sonuçlarını içeren
bütün teknik raporlar
• Makinenin işletim kılavuzu
• AB-Uygunluk Beyanının kopyası
• Gerekirse makine için monte edilmiş diğer makinelerin veya
ürünlerin AB-Uygunluk Beyanlarının kopyaları
• Gerekirse tam olmayan makineler için montaj beyanı ve
montaj talimatı
İşletme kılavuzu
Makine ile birlikte makinenin kullanıldığı ülkenin resmi dilinde
bir işletme kılavuzunun teslim edilmesi zorunludur. Birlikte
teslim edilen bu kullanım kılavuzu "orijinal kullanım kılavuzu"
veya "orijinal kullanım kılavuzunun bir çevirisi" olmalıdır; son
durumda ilave olarak orijinal işletme kılavuzu birlikte teslim
edilmelidir. Diğer bilgiler için bakınız "Adım 4: Artık riskler konusunda kullanıcı bilgileri"  4-1.
6
6-2
8014228/2015-07-07
İşletmecinin sorumluluğu Makinelerin satın alınması
İşletmecinin sorumluluğu
İşveren çalışanlarının güvenliği için sorumludur. Makineler ergonomik olarak ve
kullanıcının kalifikasyonuna uygun olarak
işletilebilmeli ve bu esnada emniyetli
olmalıdır.
Teslimattaki emniyet tekniği açısından
yapılan kabuller ve denetimler yanında
makinenin emniyet tekniğine ilişkin
talepleri daha satın alma esnasında
dikkate alınmalıdır.
Makineler nasıl satın alınmalıdır?
Bir üretimin kurulumu veya modernizasyonu için başarılı bir proje satın alma
prosesi ile başlar. Burada en önemli
ayırma yolları belirlenir.
• Karmaşık makine tesisleri için makine direktiflerine uygun bir "yapım
müdürü" atayınız.
• Önceden bir tarafa konulmuş (kısmi)
makineler için ne yapılacağını açıklığa
kavuşturunuz.
• Sözleşmede hangi ilave dokümanların
teslim edilmesi gerektiğini belirleyiniz
(örn. risk değerlendirmesi ...), bu şekilde daha sonra yapılan değişiklikler
kolayca uygulanabilir.
• Önemli standartların –gerektiği
ölçüde – uygulanmasını esas alınız
(AB'nin uyumlu standartları).
• Uyumlu standartlardan sapma
durumunda hangi işlem yapılacağını
kararlaştırınız.
Güvenlik denetimleri
Deneyimler pratikte makinelerin sadece
şartlı olarak güvenli olduğunu göstermiştir. Çoğunlukla koruma tertibatları
rahatsız edilmeden çalışmak için değiştirilmiştir. Diğer hata kaynakları koruma
tertibatlarının yanlış konumlandırılması
ayrıca bunların kumanda sistemine yanlış bağlanmasıdır.
İşletmedeki çalışma gereçlerinin ve tesislerin emniyet tekniği açısından durumu
AB direktifi 2009/104/EG ("Çalışma
araçları kullanma direktifi") uyarınca
düzenlenmiştir ve çalışma yerinde geçerli
ulusal yasalara göre kontrol edilmelidir.
Direktifin özellikle 4a maddesi çalışma
araçlarının kontrolünü tanımlar. Teknik kurallar ve standartlar ya da belirli
yönetmelikler yürütme için baz olabilirler.
İş emniyetinin kontrolü ve formel belirlenmesi buna göre ilgili tesisin işletmecisi
tarafından yaptırılmalıdır.
İşletmeci burada çalışma araçları için yapılan kontrollerin çalışma araçları kullanma direktifinin ulusal uygulamasına göre
organize edilmesine dikkat etmelidir.
8014228/2015-07-07
Bu sırada aşağıdaki koşullar yerine
getirilmelidir:
1.Kontrol türü
2.Kontrol kapsamı
3.Kontrol derinliği
4.Kontrol süreleri
5.Kontrol edenin yeterlilik derecesi.
SICK firmasının yapacağı bir emniyet
denetimi ile makinenizin emniyet durumu konusunda hızlı bir genel bakış elde
edebilirsiniz.
Düsseldorf SICK satış merkezi ayrıca
Çekoslavakya SICK yan şirketi yetkili
kontrol yeri olarak akredite edilmiştir.
Akreditasyon ile bağımsız bir kurum SICK
firmasının akreditasyon kapsamında
belirlenmiş olan çalışmaları son derece
emniyetli olarak ve istenilen kalitede
yürüttüğü onaylanmıştır.
Sizinle birlikte iyileştirme potansiyellerini
tartıştıktan sonra bunları uygulamaya
geçiririz.
O-1
Çalışma araçları kullanma direktifi, madde 4a İşletmecinin sorumluluğu
Çalışma araçları kullanma direktifi, madde 4a: Çalışma araçlarının kontrolü
1.İşveren güvenliği montaj koşullarına bağlı olan çalışma gereçlerinin münferit devlet yasalarına ve/veya pratik uygulamaya
uygun olarak bu konuda yetkili kişiler tarafından montajdan sonra ve birinci kontrolün ilk işletime alınmasından önce ve yeni
bir şantiyede veya yeni bir kurulum yerinde her montajdan sonra, bu çalışma araçlarının montajının doğru yapıldığından ve
düzgün çalıştıklarından emin olmak için bir kontrole tabi tutulmasını sağlamalıdır.
2.İşveren hasar oluşturan etkilere maruz kalarak tehlikeli durumların oluşmasına neden olabilecek,
• çalışma gereçlerinin düzenli olarak kontrol edilmesini ve/veya gerekirse deneme çalışmalarının yapılmasını ve
• örneğin değişiklikler, kazalar, doğal olaylar, çalışma araçlarının kullanılmadan bekletildiği uzun süreler gibi çalışma aracının olağan dışı olaylar meydana gelmesi durumunda sağlık ve emniyet talimatlarının yerine getirilmesinin mümkün olması
ve oluşabilecek hasarların zamanında görülebilmeleri ve giderilebilmeleri için münferit devlet yasalarına ve/veya pratik
uygulamaya uygun olarak bu konuda yetkili kişiler tarafından her defasında sıkı bir kontrole tabi tutulmasını sağlamalıdır.
3.Kontrollerin sonuçları yazılı olarak belgelenmeli ve yetkili resmi makamların hizmetine sunulmalıdır. Bunlar makul bir zaman
süresi için muhafaza edilir. İlgili çalışma araçları firmanın dışında kullanılırsa, bunlara yapılan son kontrolün yürütülmesi
konusunda bir belge eklenmelidir.
4.Üye ülkeler bu kontrollerin biçimini belirler.
O-2
8014228/2015-07-07
Ek SICK firması sizi nasıl destekler
SICK firması sizi nasıl destekler?
Güvenlik fonksiyonunun bir makineye
veya makine konseptine etkin bir şekilde
entegre edilmesi emniyet tekniği açısından yüksek düzeyde yetki gerektirir. Bu
yetki mevcut beceriler, güncelliğe ve emniyet tekniği bilgisinin kapsamı ile sınırlı
değildir, burada aynı zamanda benzer
proseslerin uygulamasında deneyim de
gereklidir. Bütün bu faktörler bir araya
gelerek bir Safety-ortağının emniyet
tekniği açısından yetkisini gösterir.
SICK firması 60 yıldan fazla makine
emniyeti konusunda deneyimleri ile
size ölçüsüne uygun hizmetleri yanında
makine emniyetinizin direktiflere uygun
dönüştürülmesi konusunda ekspertiz
bilgisini sunar.
SICK firması firmanızdaki emniyet yapısının gelişmesi konusunda
aşağıdaki amaçlar doğrultusunda
katkıda bulunur ...
• Mevcut makinelerde ve tesislerdeki
emniyetin iyileştirilmesi
• Yeni makinelerin ve tesislerin satın
alınmasında entegre edilmiş emniyet
• CE yönteminin uygulanmasında ve
risk azaltması için konstrüktif önlemlerin uygulanmasında tasarımcılarınızın desteklenmesi
Haklı olarak ortağınızdan yüksek taleplerde bulunuyorsunuz. Ortağınız şu
özelliklere sahip olmalıdır:
• Uzun yıllara dayanan deneyim
• İnovatif fikirler geliştirmek
• Uluslararası düzeyde etkin olmak
SICK-uzmanlarının önceden devreye
alınması sayesinde …
• emniyet bir projenin entegre edilmiş
parçası olarak planlanır.
• Potansiyel zayıf noktalar erken tanımlanır.
• Aşırı boyutlandırma önlenir.
• Verimlilik ve rekabet kabiliyeti sağlanır.
SICK firmasının hizmetleri yüksek emniyet ve ekonomik bir artık değer sağlar.
Güvenli makine konsepti ve
uyumluluğu için hizmetler
konusunda SICK-prosesi
"Makine güvenliği için müşavirlik ve
dizayn" alanında SICK-hizmetleri aşağıda
resmi görünen proses uyarınca gerçekleştirilir. Burada her evreye ait SICK
firmasının hizmet ürünleri görülebilir.
Bunları bir CE tanımlama prosesi çerçevesinde münferit veya geniş kapsamlı bir
hizmet olarak sipariş edebilirsiniz.
6
Bu bölümde ...
Uyumluluk ve konsepsiyon . . . . . . . . i-1
Eğitimler ve Workshoplar . . . . . . . . . . i-3
Yaşam boyu üretim periyodu
boyunca refakat . . . . . . . . . . . . . . . . . i-4
Önemli standartlara genel bakı . . . . .i-6
i
Yararlı linkler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i-8
Glossar/Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . i-10
Ortak yazarlar ve teşekkür . . . . . . . . i-15
8014228/2015-07-07
i-1
SICK firması sizi nasıl destekler Ek
Güvenli makine konsepti ve uyumluluğu için
hizmetler konusunda SICK-prosesi
Evre A
Spesifikasyon ve sipariş
Evre B
Evre C
Güvenlik konsepti
Evre D
"Makine güvenliği için müşavirlik ve dizayn" alanında SICK-hizmetleri aşağıda resmi görünen proses uyarınca gerçekleştirilir. Burada her evreye ait SICK firmasının hizmet ürünleri
Sistem tasarımı
• Hardware-Design: Güvenlik sistemi için HW bileşenlerinin seçimi ve mühendislik çalışması
• Software-Design: Güvenlik konsepti bazında SRP-/CS-Logik dizaynı
Proje yönetim sistemi
• Güvenlik konsepti: Gerekli güvenlik seviyeli emniyet fonksiyonları
Geniş kapsamlı kalite güvencesi
• Güvenlik taleplerinin spesifikasyonu için baz olarak risk değerlendirmesi
Doküman yönetim sistemi (Traceability)
• Makineye ait fonksiyonların ve sınırların belirlenmesi
Kurulum ve işletime alma
Evre E
görülebilir. Bunları bir CE tanımlama prosesi çerçevesinde münferit veya geniş kapsamlı bir hizmet olarak sipariş edebilirsiniz.
®
• Kurulum: Koruma tertibatlarının kurulumu ve konfigürasyonu
• Devreye alma ve bütün güvenlik fonksiyonlarının validasyonu
VERIFIED SAFETY
by
6
R
i
i-2
8014228/2015-07-07
Eğitimler ve Workshoplar
Uygulayıcılar için pratik bilgiler
Ne kadar deneyiminiz varsa genelde o kadar emin olarak
uygulamaları başarabilirsiniz. Deneyim kazandırmak ve bu
sayede uygulamaları optimize etmek, SICK firmasının eğitimleri
ve workshoplarının önemli bir görevidir. Bundan dolayı bunlar
özellikle pratiğe dönüktür
Ölçüsüne uygun eğitimler
Katılımcılarımızın ihtiyaçlarına ve verilecek eğitimin içeriklerine
göre bilgi aktarma ve transfer emniyeti için uygun önlemleri
seçmekteyiz:
• Eğitimler
• Workshoplar
• E-Learning
• Modüler eğitim konseptleri
• Güncelleme eğitimleri
Uygulama emniyetinin arttırılması
Eğitimlerimiz ürünlerin etkili ve sürekli emniyetli olarak planlanmış uygulamalara entegre edilmesine yöneliktir. Cihaz ile
emniyetli ve verimli çalışabilmek için aynı zamanda analiz ve diyagnoz olanakları bakımından gerekli bütün belgeler size verilir.
Eğitimlerimizin genel yapısı içinde bir ürünün seçimi ve entegrasyonu esnasındaki oluşan çeşitli evreler de mevcuttur:
• Seçim
• Güvenlik bakış açıları
• Ürün özellikleri ve uygulama olanakları
• Entegrasyon
• Uygulama (montaj) ve kablolama için ek yapı
• Programlama
• İşletime alma
• Güvenli işletim
• Hata diyagnozu ve hata giderimi
Talep üzerine SICK firması uygulamalarınıza uygun kalite kalifikasyon çözümleri geliştirir. Çalışma kalitesini optimize etmek
ve emniyet tekniği bilgi transferini hızlandırmak için katkıda
bulunan bir teklif.
Güncel bilgilerle donanın
Bilgilerinizin sürekli güncel tutulması ve zamanın önünde gitmeniz için size bilgi seviyenize uygun özel ileri eğitim önlemleri
sunmaktayız.
Bilgi avantajının sağlanması
Zaman geçtikçe yasal içerikler ve standartlar değişmektedir.
Teknolojideki değişim yenilere göre kendini ayarlamayı gerekli kılar. Emniyet tekniği temelleri konusundaki modüler eğitimlerimiz
ile aşağıdaki ağırlıklı konularda güncel Know-How sunmaktadır:
• Uygun koruma tertibatının hızlı seçimi
• Koruma tertibatlarının tüm kumanda sistemine entegrasyonu
• Geçerli direktifler, standartlar ve yönetmelikler baz alınarak
koruma önlemlerinin doğru değerlendirilmesi
6
 Güncel detay bilgilerini internette www.sick.com/training adresinden veya seminer programımızdan temin edebilirsiniz.
 Yurt dışındaki seminerler için lütfen SICK-şubelerine başvurunuz veya www.sick.com sitemizi ziyaret ediniz
Talep üzerine seminerlerimizi ve uygulama eğitimlerimizi çalışma
yerinizde de yapabiliriz. Sadece bize başvurmanız yeter!
i
8014228/2015-07-07
i-3
SICK firması sizi nasıl destekler Ek
SICK firması – tesisinizin tüm üretim yaşamı
boyunca size refakat eder
yaşamı boyunca SICK firmasının desteği sunulur. Planlamadan,
işletime almadan onarım ve modernizasyona kadar.
Sertifikalı emniyet tekniği ürünleri ve özel olarak sizin sorularınız için hazırlanmış hizmetlerimiz ile tesisinizin tüm üretim
İşletmecinin
sorumluluğu
5'den 6'ya kadar
adımlar
Toplam onaylama ve
pazara sürme
Adım 1
§ Yasalar, direktifler,
standartlar
2'den 4'e kadar
adımlar
Risk azaltma:
3-kademe yöntemi
Altı adımda güvenli makine
SICK firmasının hizmetleri
Danışmanlık ve dizayn
• Risk değerlendirmesi

• Emniyet konsepti

• Hardware dizaynı

• Software dizaynı

• Kurulum

• İşletime alma

• CE-uyumluluk değerlendirmesi

• Tesise girme

Verifikasyon ve optimizasyon
• İlk işletime almadan önce denetim

• Düzenli denetim


• Makine emniyeti denetimi


• Elektrik donanımının kontrolü


• Kaza incelemesi

• Çalışmaya devam etme ölçümü




Staj ve ileri eğitim
6
• Seminer



• Uygulayıcı eğitimleri
• WebTraining






Modernizasyon ve donanım iyileştirilmesi
• Değiştirme kitleri
R
i

Ürün ve sistem desteği
• İşletime alma kontrolü

• Helpline-Support

• Yerinde sorunlar

• Değiştirme cihazları

• Yedek parçalar

• Atölye onarımları

i-4
8014228/2015-07-07
Bileşenler (ürünler)
Sertifikalı ürünlerin kullanılması makine üreticisine makine
direktiflerinin ve çeşitli standartlar ile uyumluluğu belgelemede
kolaylık sağlar. Çözüm sunucusu olarak SICK firması makine
üreticilerine bir huzmeli ışık bariyerinden, güvenli ışık perdelerinden, güvenli lazer tarayıcılarından, güvenli kamera sistemlerinden ve modüler ve şebeke ile uyumlu çalışan güvenlik
kumanda sistemlerine ve makinelerin uyumluluğu için yazılım
çözümlerine kadar geniş bir yelpazede ürünlerini sunar.
Müşavirlik: Bizim bilgimiz sizin uygulama avantajınızdır
SICK firmasının 87 endüstri ülkesinde dünya çapında ortak
firmaları veya şubeleri vardır. Buralarda teknik açıdan yetkili çalışanlarımızdan gerekli mesleki müşavirlik hizmetlerini alabilirsiniz. Bunlar sizi sadece ürün tekniği açısından uzmanlık bilgisi
konusunda değil aynı zamanda pazar konusunda ve ulusal
yasalar ve standartlar konusunda bilgileri ile destekler.
6
 Güvenlik tekniği ürünlerine genel bakış 3-81
 Bütün ürünleri online olarak ürün arama www.sick.com adresinden bulabilirsiniz
 Hizmet sunumları konusunda daha fazla bilgi edinmek için ülkenizdeki SICK şubesine başvurunuz veya
www.sick-safetyplus.com sitemizi ziyaret ediniz
i
8014228/2015-07-07
i-5
Önemli standartlara genel bakı Ek
Önemli standartlara genel bakış
Tip
Avrupa standardı EN
EN ISO 12100
aşağıdaki standartların
yerine geçer
A
B
6
R
Uyumlu
Uluslararası
Başlık veya bilgi
standart ISO/
IEC
ISO 12100
Makinelerin güvenliği – genel tasarım ilkeleri – risk değerlendirmesi ve risk
azaltması
EN ISO 12100-1
ISO 12100-1
Makinelerin güvenliği – temel kavramlar ve genel tasarım ilkeleri
• Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji
EN ISO 12100-2
ISO 12100-2
Makinelerin güvenliği – temel kavramlar, genel tasarım ilkeleri
• Bölüm 2: Teknik ilkeler
EN ISO 14121-1
ISO 14121-1
Makinelerin güvenliği – risk değerlendirmesi
• Bölüm 1: İlkeler

EN 349

ISO 13854
Vücut uzuvlarının ezilmesini önlemek için asgari mesafeler
EN 574

ISO 13851
Çift el kumandalar – fonksiyonel bakış açıları – tasarım ilkeleri
EN 953

ISO 14120
Ayırıcı koruma tertibatları – tasarım ve yapım konusunda genel talepler (şu anda
geliştirme aşamasındadır ve ileride EN ISO 14120 olarak yayınlanacaktır)
EN 1037

ISO 14118
Ani çalışmanın önlenmesi
EN 1088

EN ISO 13849-1

ISO 13849-1
Kumanda sistemlerinin emniyet ile ilgili parçaları
• Bölüm 1: Genel tasarım ilkeleri
EN ISO 13849-2

ISO 13849-2
• Bölüm 2: Onaylama
EN ISO 13850
(EN 418 yerine geçer)

ISO 13850
Acil durdurma – Tasarım ilkeleri
EN ISO 13855

ISO 13855
Vücut uzuvlarının yaklaşma hızı bakımından koruma tertibatlarının düzenlenmesi
EN ISO 13857
(EN 294 ve EN 811
yerine geçer)

ISO 13857
Üst ve alt uzuvlarla tehlikeli bölgelere erişmeye karşı emniyet mesafeleri
EN 60204-1

IEC 60204
Makinelerin elektrikli donanımı
• Bölüm 1: Genel talepler
EN 61496-1

IEC 61496-1
Temassız etkiyen koruma tertibatları
• Bölüm 1: Genel talepler ve kontroller
CLC/TS 61496-2
–
IEC 61496-2
• Bölüm 2: Aktif optoelektronik ilkesine göre çalışan tertibatlar konusunda özel
talepler
CLC/TS 61496-3
–
IEC 61496-3
• Bölüm 3: Difüz refleksiyona yarayan optoelektronik koruma tertibatları ile ilgili
özel talepler (AOPDDR)
CLC/TS 62046
–
IEC/TS 62046
Kişilerin mevcudiyetinin tanınması için koruma donanımlarının kullanımı
EN 62061

IEC 62061
Elektrikli, elektronik ve programlanabilir elektronik kumanda sistemlerinin fonksiyonel emniyeti
Ayırıcı koruma tertibatları ile bağlantılı olarak kilitleme tertibatları – Tasarım ve seçim için ilkeler (gözden geçirildi ve EN ISO 14119 olarak yakında yayınlanacaktır)
i
i-6
8014228/2015-07-07
Ek Önemli standartlara genel bakı
Tip
C
Avrupa standardı EN
Uyumlu
Uluslararası
Başlık veya bilgi
standart ISO/
IEC
EN 1114-1

–
Lastik ve plastik makineleri – Extruder ve ekstrüzyon tesisleri
• Bölüm 1: Extruder için emniyet talepleri
EN 12622

–
Hidrolik bükme kalıp presi
EN 13736

–
Pnömatik presler
EN 1459

–
Makinelerin emniyeti – değiştirilebilir erişim mesafeli forklift
EN 1525
–
–
İstif araçlarının emniyeti – sürücüsüz istif araçları ve sistemleri
EN 1526

–
İstif araçlarının emniyeti – istif araçlarına ait otomatik fonksiyonlar için ilave
talepler
EN 1612-1

–
Lastik ve plastik makineleri – Reaksiyon döküm makineleri
• Bölüm 1: Karıştırma ve dozlama üniteleri için emniyet talepleri
EN 1672-1
–
–
Gıda maddesi makineleri – emniyet ve hijyen talepleri – genel tasarım ilkeleri
EN 201

–
Lastik ve plastik makineleri; enjeksiyon döküm makineleri – emniyet talepleri
EN 289

–
Lastik ve plastik makineleri; kalıp presleri ve enjeksiyon presleri; tasarım için
emniyet tekniği talepleri
*
–
Ambalaj makineleri
(*: Bu standartların sadece 1, -3 ve -5'ten -9'a kadar bölümleri uyumludur)
EN 422

–
Lastik ve plastik makineleri; emniyet – içi boş cisimlerin üretimi için üflemeli kalıp
makineleri – tasarım için talepler ve yapım
EN 528

–
Raf kullanım cihazları – emniyet
EN 692

–
Mekanik presler
EN 693

–
Hidrolik presler
EN 710

–
Kalıp ve iç kalıp ve buna ait tertibatlar için döküm makineleri ve tesisleri konusunda emniyet talepleri
EN 869

–
Silkmeli metal döküm tesisleri için emniyet talepleri
EN 415-X
EN ISO 1010-X
*
ISO 1010-X
Baskı ve kağıt işleme makineleri
(*: Bu standardın 1'den 4'e kadar bölümleri uyumlu değildir)
EN ISO 10218-1

ISO 10218-1
Endüstri robotu – emniyet talepleri
• Bölüm 1: Robot
EN ISO 10218-2

ISO 10218-2
• Bölüm 2: Endüstriyel robot sistemleri ve entegrasyon
EN ISO 11111-X
*
ISO 11111-X
Tekstil makineleri (*: Bu standardın 1'den 7'ye kadar bölümleri uyumlu değildir)
6
i
8014228/2015-07-07
i-7
Yararlı linkler Ek
Yararlı linkler
Nerede bulabilirim ...?
Direktif metinleri (EU)
Standart listeleri
6
Direktiflerin tam metinlerinin internette, diğerleri yanında Avrupa Birliği Hukuku portalında bulabilisiniz:  eur-lex.europa.eu
AB resmi gazetesi
İş koruma ve iş hekimliği için federal kurum (BAuA):  www.baua.de
Alman makine ve tesis yapımı birliği (VDMA):  www.vdma.org
Avrupa komisyonu
 www.ec.europa.eu/growth/index_en.htms
Beuth Verlag GmbH:  www.beuth.de
Standart yayıncısı, uluslararası
CEN:
 www.cen.eu/cenorm/homepage.htm
CENELEC:  www.cenelec.eu
ISO:  www.iso.org/iso/home.htm
IEC:  www.iec.ch
Standart yayıncısı, Almanca
Almanya (DIN): Avusturya (ON): İsviçre (SVN): Standart yayıncısı, Avrupa
Belçika (NBN):  www.nbn.be
Bulgaristan (BDS):  www.bds-bg.org
Danimarka (DS):  www.ds.dk
Estonya (EVS):  www.evs.ee
Finlandiya (SFS):  www.sfs.fi
Fransa (AFNOR):  www.afnor.org
Yunanistan (ELOT):  www.elot.gr
Büyük Britanya (BSI):  www.bsigroup.com
İrlanda (NSAI):  www.nsai.ie
İzlanda (IST):
 www.stadlar.is
İtalya (UNI):  www.uni.com/it
Letonya (LVS):  www.lvs.lv
Litvanya (LST):  www.lsd.lt
Lüksemburg (SEE):  www.see.lu
Malta (MSA):  www.msa.org.mt
Hollanda (NEN):  www2.nen.nl
Norveç (SN):  www.standard.no
Polonya (PKN):  www.pkn.pl
Portekiz (IPQ):  www.ipq.pt
Romanya (ASRO):  www.asro.ro
İsveç (SIS):  www.sis.se
Slovenya (SIST):  www.sist.si
Slovakya (SUTN):  www.sutn.sk
İspanya (AENOR):  www.aenor.es
Çek Cumhuriyeti (CNI):  www.unmz.cz/urad/unmz
Macaristan (MSZT):  www.mszt.hu
Kıbrıs (CYS):  www.cys.org.cy
İş koruma ve iş hekimliği için federal Alman kurumunun sunumu olarak şimdiye kadar EG üye ülkeleri tarafından bildirimi yapılmış kurumlarının bir listesini bulabilirsiniz.
 ec.europa.eu/enterprise/newapproach/nando
AB'nin üçüncü devlet olarak sözleşme
yaptığı bildirimi yapılmış Alman kurumları, diğer AB üye ülkeleri veya EFTA ülkeleri ve diğer ülkeler konusunda bilgiler
günlük güncel olarak AB'nin NANDO bilgi
sistemi üzerinden sorgulanabilir.
 www.din.de
 www.as-institute.at
 www.snv.ch
R
i
i-8
8014228/2015-07-07
Ek Yararlı linkler
Nerede bulabilirim ...?
İş koruma için Alman eyalet organları
(her eyalete göre farklı yapı)
Baden-Württemberg: Bayern: Berlin: Brandenburg: Bremen: Hamburg: Hessen: Mecklenburg-Vorpommern: Niedersachsen: Nordrhein-Westfalen: Rheinland-Pfalz: Saarland: Sachsen: Sachsen-Anhalt: Schleswig-Holstein: Thüringen: Avusturya
Avusturya iş koruma denetimi:
CD-ROM "İşçi koruma uzmanı"
 www.arbeitsinspektion.gv.at
 www.a-expert.at
İsviçre
İsviçre iş koruma denetimi:
 www.seco.admin.ch
Meslek sendikaları uzmanlık
komisyonları (Almanya) listesi
DGUV kapsamında uzmanlık komisyonları ve uzman gruplarının yeni düzeni. DGUV-ilkesi 401,
"DGUV'nin uzmanlık ve çalışma alanları" kapsamında emniyet ve sağlık için geleceğin meydan
okumasına uygun bütünleyici özellikli yetkin bir şebeke oluşturulmuştur. Eski uzmanlık komisyonları
yerine uzmanlık alanları gelmiştir.
 www.dguv.de/de/Pr%c3%a4vention/Fachbereiche-der-DGUV/index.jsp
Meslek sendikalarının adresleri
(Almanya)
Kaza sigortası kurumları
 www.dguv.de/de/Berufsgenossenschaften-Unfallkassen-Landesverbände
 www.gewerbeaufsicht.baden-wuerttemberg.de
 www.lgl.bayern.de/arbeitsschutz/index.htm
 www.berlin.de/lagetsi
 www.arbeitsschutzverwaltung.brandenburg.de
 www.gewerbeaufsicht.bremen.de
 www.hamburg.de/arbeitsschutz
 www.sozialnetz.de/ca/b/b
 www.lagus.mv-regierung.de
 www.gewerbeaufsicht.niedersachsen.de
 www.arbeitsschutz.nrw.de/bp/index.html
 www.masgff.rlp.de/arbeit/arbeitsschutz
 www.lua.saarland.de
 www.arbeitsschutz.sachsen.de
 www.verbraucherschutz.sachsen-anhalt.de/arbeitsschutz
 www.schleswig-holstein.de/DE/Themen/A/arbeitsschutz
 www.thueringen.de/th7/tlv/arbeitsschutz
Almanya: Yasal Alman kaza sigortası: Avustruya: Genel kaza sigortası: İsviçre: İsviçre kaza önleme kurumu:  www.dguv.de
 www.auva.at
 www.suva.ch
6
i
8014228/2015-07-07
i-9
Glossar/Index Ek
Glossar/Index
Kısaltma/Kavram
Açıklama
Endeks
λ
λ: Saatte devre dışı kalma oranı, λS ve λD toplamı
• λS: Güvenli firelerin oranı
• λD: Tehlike yaratan fire oranları şu şekilde ayrılabilir:
• λDD: Diyagnoz fonksiyonu tarafından tanınmış tehlike getiren fire oranı
• λDU: Teşhis edilemeyen tehlike getiren fire oranı
Fireye karşı ortak nedenden kaynaklanan eğilim
(IEC 62061)
 CCF
 3-96
 3-98
Saat başına hata oranı
β-Faktörü
 3-97
 3-98
A
AOPD
Active opto-electronic protective
device
Sensör fonksiyonu cihazda üretilen optik ışımanın belirlenen koruma alanında
 3-30
(veya bir ışık bariyeri için: Işık huzmesinin ekseni üzerinde) mevcut olan ışık geçirmeyen bir nesne tarafından algılanan optoelektronik verici ve alıcı elemanları ile
üretilen cihaz (CLC/TS 61496-2)
DIN EN 692 "Mekanik presler", EN 693 "Hidrolik presler" ve EN 12622 "Hidrolik
yan kesme presleri" kısaltılmış olarak AOS, AOPD için bir sinonim olarak kullanılır.
AOPDDR
Active opto-electronic protective
device responsive to diffuse
reflection
Sensör fonksiyonu cihazda üretilmiş optik ışımayı difüz refleksiyonu iki boyutu ile  3-31
belirlenen koruma alanı içinde bulunan bir nesne tarafından algılanan optoelektronik verici ve alıcı elemanları üzerinden üretilen cihaz.
(IEC/TS 61496-3, CLC/TS 61496-3)
Alttan erişimi mümkün olan ve bir kullanıcının iç kısımda bulunması durumunda
 3-50 ff
makinenin çalışmaya başlamasının engellenmesi gereken makineler veya tesisler
için ikincil koruma tertibatı (Emniyet fonksiyonu: Çalıştırmayı engelleme)
Koruma tertibatı ile tehlikeler arasında kişiler ve kişilerin uzuvlarının tehlikeli
 3-47 ff
alana tehlike getiren makine fonksiyonu bitmeden önce girmesini önlemek için
hesaplanan mesafe
Arkaya geçme koruması
Asgari mesafe
B
B10d
Ardından bileşenlerin % 10'ununda tehlike getiren devre dışı kalmanın ortaya çıkması gerçekleşen periyot sayısı (örneğin pnömatik ve elektromekanik
bileşenler için)
BGIA
 IFA
 3-17
 3-93
C
6
CCF
Common cause failure
Ortak nedenlerden kaynaklanan devre dışı kalma: Çeşitli birimlerin tek bir
olay nedeniyle devre dışı kalması, buradaki devre dışı kalma karşılıklı nedene
bağlı değildir
CENELEC
Comité Européen de
Normalisation Electrotechnique
Elektroteknik Standartlar için Avrupa Komitesi. Avrupa Birliği çerçevesinde ve tüm  §-7
Avrupa ekonomik bölgesinde elektroteknik standartların uyumlu hale getirilmesi
için yetkilidir.
 www.cenelec.eu
CLC
Çözünürlük/Sezici algılama kapasitesi
CENELEC tarafından kabul edilen standartlar için isim ön eki
 §-7
Temassız olarak etkiyen koruma tertibatı (ESPE) için bir tepkiye sebep olan sezici
parametresinin sınırı. Bu sınır üretici tarafından belirlenir.
 3-31
Diyagnoz karşılama derecesi: Fark edilen tehlikeli devre dışı kalmaların, toplam
tehlikeli devre dışı kalmalara oranı olarak belirlenen diyagnozun etkinliği için ölçü
 3-95
 3-96
 3-98
Gün olarak sene başına ortalama işletme süresi
 3-93
D
DC
R
 3-16
 3-95
 3-97
 3-98
Diagnostic coverage
dop
i
i-10
8014228/2015-07-07
Ek Glossar/Index
Kısaltma/Kavram
Açıklama
Endeks
E
E/E/PES
EDM
Electrical, electronic and program- Elektrik, elektronik ve programlanabilir emniyete ilişkin sistemler
(IEC 62061/EN 62061)
mable electronic safety-related
systems
Kontaktör kontrolü: Temassız etkiyen koruma tertibatının (ESPE), ESPE dışında
External device monitoring
EFTA
European free trade association
(IEC 61496-1/EN 61496-1) düzenlenmiş olan kontrol elemanlarının durumunu
denetleyen tertibat. EDM, ESPE uygulaması ile sınırlı değildir.
Eleman emniyet fonksiyonu
EMC
EMC
Electromagnetic compatibility
Elektromanyetik uyumluluk
Emniyet fonksiyonu
ESPE
 3-73
 3-93
 3-98
Avrupa serbest ticaret ortaklığı, Avrupa ülkeleri tarafından kurulmuş olan uluslara-  §-7
rası organizasyon
Emniyet ile ilgili bir eleman tarafından (örn. Aktor) risk azaltması için yürütülen bir  3-76
emniyet fonksiyonunun parçası
 EMC
Bir elektronik tertibatın kendi elektromanyetik ortamında tatmin edici şekilde
 2-9
çalışmak ve bu esnada diğer tertibatların da bulunduğu bu ortama izin verilmeyen  3-95
düzeyde olumsuz etki yapmayacak şekilde çalışma kabiliyeti
 3-97
Bir makinenin, devre dışı kalması riskin (risklerin) doğrudan yükselmesine sebep  3-2
olan durumu için fonksiyonu (ISO 12100). Bir emniyet fonksiyonu kumanda sisteminin emniyetle ilgili parçaları tarafından yürütülür (SRP/CS).
Electro-sensitive protective
 ESPE
equipment
Temassız etkiyen koruma tertibatı Erişim koruması veya bir mevcudiyet tanımasını sağlamak için birlikte çalışan
 3-29 f
FIT
Failure in time
 3-16
FMEA
Failure mode effects analysis
ESPE
cihazların ve/veya bileşenlerin ve asgari olarak aşağıdakileri içeren düzenleme
(IEC 61496-1/EN 61496-1):
• Sensör elemanı
• Kumanda veya denetim elemanları
• Çıkış kumanda elemanları (OSSD)
Bu düzenleme içinde vücudu yaralama riskini barındıran makine ve tesislerde
çalışan kişilerin korunması görevini yapar. Düzenleme makineyi veya tesisi bir
kişinin tehlike getiren bir duruma girmeden önce güvenli bir duruma getirir.
 3-29 f
F
Fonksiyonel emniyet
Devre dışı kalma oranı 10-9 saat
 λ = 1 × 10-9 1/h
Hata olanağı ve etki analizi. Hata etkilerinin analizi için yöntem
(IEC 812/EN 60812).
 3-17
Toplam emniyetin  SRECS'nin düzgün fonksiyonuna, diğer teknolojilere ait ve
risk azaltması için harici tertibatlara ait emniyetle ilgili sistemlere bağlı makineye
ve makine kumanda sistemine göre bir parçası
 3-1
 3-85
Koruma tertibatının denetim konumuna geri getirilmesi.
• Manüel geri getirme ayrımanüel kumanda edilen bir cihaz, örn. bir geri getirme
tuşu ile gerçekleşir.
• Koruma tertibatı yardımıyla otomatik geri getirmeye özel durumlar için izin
verilir: Tehlikeli alanda koruma tertibatı tetiklenmeden kişilerin bulunması
mümkün olmamalıdır veya geri getirme esnasında ve bundan sonra tehlikeli
bölgede kişilerin bulunmadığından emin olunmalıdır.
 3-46
 3-65
Talep edilen bir fonksiyonu hataların veya firelerin mevcudiyeti durumunda yerine
getirmeye devam etme kabiliyeti (IEC 62061/EN 62061)
Günde saat olarak ortalama işletme süresi
 3-96
Yasal Alman kaza sigortası iş koruması enstitüsü.
2009'a kadar: BGIA.
Çözünürlüğü ≤ 116 mm olan bir AOPD
 §-12
G
Geri getirme
6
H
HFT[n]
Hardware fault tolerance
hop
Operating hours
IFA
İş koruma enstitüsü
 3-93
I
Işık perdesi
 3-29 f
 3-47
i
8014228/2015-07-07
i-11
Glossar/Index Ek
Kısaltma/Kavram
Açıklama
Endeks
Kategori
Bir kumanda sisteminin hatalara karşı ve hata durumu sonrası davranışa karşı
direnci bakımından emniyet ile ilgili parçalarının sınıflandırılması
 3-18
 3-89
Kilitleme
Bir kilitleme tertibatı amacı bir makine elemanının belirli şartlar altında işletimini
önleme olan mekanik, elektrikli veya başka bir tertibattır.
AOPD'nin algılama kabiliyetini kontrol etmek için kullanılan saydam olmayan
silindir şeklinde bir eleman (IEC/TS 61496-2, CLC/TS 61496-2)
Üretici tarafından tanımlanmış olan kontrol cisminin temassız etkiyen koruma
tertibatı (ESPE) tarafından tanınması mümkün olan alan.
• Emniyet ışık perdesi: Koruma alanı verici ve alıcı üniteleri arasında bulunur.
Koruma alanı yüksekliği ve koruma alanı genişliği ile tanımlanır.
• Lazerli emniyet tarayıcısı: Koruma alanı bir makinenin veya bir aracın tehlikeli
alanını emniyete alır. Erişim uzaklığı, tarama açısı, tepki süresi ve kullanılan
cihazın çözünürlüğü ile belirlenir (Teknik verilere bakınız).
 3-21 ff
λ
 3-96
 3-98
K
Kontrol çubuğu
Koruma alanı
 3-47
L
Lambda λ
M
MTTFd
Mean time to failure
Tehlike getiren devre dışı kalma oluşana kadar ortalama süre için beklenen değer  3-90
(ISO 13849-1/EN ISO 13849-1)
Köprüleme fonksiyonu. Bir emniyet fonksiyonu veya çok sayıda emniyet fonksi 3-38
yonunu kumanda sisteminin emniyet ile ilgili parçaları üzerinden geçici olarak
otomatik köprülenmesi (IEC 61496-1/EN 61496-1)
N/C
Normally Closed
Açıcı
N/O
Normally Open
Kapatıcı
nop
Numbers of operation per year
EN ISO 13849-1'den alınmış metin: Yıllık çalıştırma için ortalama sayı
(ISO 13849-1/EN ISO 13849-1)
s
d op × h op × 3600
h
n op =
t
cycle
Muting
N
 3-21
 3-45
 3-73
 3-93
dop Yılda gün olarak ortalama çalışma süresidir
hop Günde saat olarak ortalama çalışma süresidir
tcycle Periyot başına saniye olarak yapı parçasının arka arkaya gelen iki
periyodun başlangıçları arasındaki ortalama süre
O
OSSD
Output signal switching device
Temassız etkiyen ve makine kumanda sistemine bağlı olan ve sezici kısmı amacına uygun işletim esnasında tepki vermesi durumunda kapalı konumuna geçen
koruma tertibatı (ESPE)
 3-18
 3-66 f
Pazara sürme
PDF
Proximity device with defined
behaviour under fault conditions
PFHd
Probability of dangerous failure
per hour
Ürün emniyet kanunundan sonra: Pazarda ilk sunma
 6-1
Saat başına tehlike getiren devre dışı kalmanın ortalama olasılığı (1/h)
 3-85
 3-94
 3-95
PL
Bir emniyet fonksiyonunu öngörülebilir koşullar altında yerine getirebilmek için
bir kumanda sisteminin emniyetle ilgili parçalarının kabiliyetini tanımlayan ayrık
seviye (ISO 13849-1/EN ISO 13849-1)
 3-86
P
6
Performans seviyesi
R
Hata şartları altında tanımlanmış davranışlı yaklaşma şalteri
i
i-12
8014228/2015-07-07
Ek Glossar/Index
Kısaltma/Kavram
Açıklama
Endeks
Temassız olarak etkiyen koruma tertibatı ( ESPE) için bir tepkiye sebep olan
sezici parametresinin sınırı. Bu sınır üretici tarafından belirlenir.
Tehlike getiren bir devre dışı kalmaya neden olmayan bir kısmi sistemin
toplam devre dışı kalma oranındaki emniyetli devre dışı kalma oranı
(IEC 62 061/EN 62 061)
Emniyet entegrasyon seviyesi: Emniyetle ilgili sisteme bağlanan emniyet fonksiyonunun emniyet entegrasyonunun tanımlanması için ayrık kademe (olası üçünden
biri), burada emniyet entegrasyon seviyesi 3 en yüksek kademe ve emniyet entegrasyon seviyesi 1 en düşük kademedir (IEC 62061/EN 62061)
SIL-tepki sınırı (kısmi bir sistem için): Yapısal sınırlamalar ve sistematik emniyet
entegrasyonu bakımından yüklenebilen  SRECS-kısmi bir sistemde maksimum
SIL (IEC 62061/EN 62061)
 3-32
S
Sezici algılama kapasitesi/Çözünürlük
SFF
Safe failure fraction
SIL
Safety Integrity Level
SILCL
SIL claim limit
SRECS
Safety-related electrical
control system
Safety-related part(s) of
control system
SRP/CS
 3-96
 3-96
 3-85
 3-97
 3-99
Devre dışı kalması riskin veya risklerin doğrudan yükselmesine neden olan bir
makinenin elektrik kumanda sistemi
Bir kumanda sisteminin emniyete bağlı parçası: Emniyete bağlı giriş sinyallerine
cevap veren ve emniyete bağlı çıkış sinyalleri üreten bir kumanda sisteminin
parçası (ISO 13849-1/EN ISO 13849-1)
 3-85
T
T10d
Tek Kesme/ Çift Kesme
Tekrar devreye girme
Tekrar devreye girme kilidi
Tepki gecikme süresi
Tepki süresi
8014228/2015-07-07
Yapı parçasının işletme süresinin sınırlanması. Bileşenlerinin % 10'ununda tehlike
getiren bir devre dışına kalma olana kadar geçen ortalama süre.
B 10d
T 10d =
n
op
Aşınmaya maruz yapı parçaları için belirlenen MTTFd sadece bu süre
için geçerlidir.
Bu işletim türü parçaların periyodik olarak elle beslendiği veya alındığı durumlar
için avantajlıdır. Bu modda makine periyodu koruma alanının serbest kalması ile
bir defalık veya iki defalık bir kesintiden sonra otomatik olarak tekrar başlatılır.
Resetleme cihazı aşağıdaki koşullarda çalıştırılır:
• Makinenin başlatılmasında
•  AOPD tehlike getiren bir hareket esnasında kesilirse, tekrar çalıştırmada
• Hareket kesilirse
• 30 s'lik bir süre geçtikten sonra
(IEC 61496-1/EN 61496-1 ile karşılaştırın) yeniden çalışmayı sağlamak için
 Ayrıntılı bilgiler: EN 692
Buna rağmen çalışma prosesi esnasında kullanıcı için bir tehlikenin ortaya çıkması durumunun kontrol edilmesi gerekir. Bu durum tehlike alanına girilemeyen ve
arkasına geçme korumasına sahip küçük makinelerin kullanımını sınırlar. Makinenin diğer bütün tarafları da uygun önlemler ile emniyete alınmalıdır.
Bu işletim türünde çalışılırsa, AOPD çözünürlüğü 30 mm'ye eşit veya bundan
küçük olmalıdır (ISO 13855, aynı zamanda EN 692, EN 693 ile karşılaştırınız).
Genel olarak koruma tertibatlarının montajında aşağıdaki hataların olmaması
sağlanmalıdır: Üzerinden kavrama, alttan kavrama, çevresinden kavrama, arkasına geçme.
Makinenin tekrar devreye girmesi. Koruma fonksiyonu tetiklendikten sonra veya
bir hata sonrasında koruma tertibatının ardından yapılacak tekrar devreye girmeyi
mümkün kılmak için geri alınması mümkün olabilir.
 3-41
6
 3-4 f
 3-55
 3-75
Makine devresine ait tehlike gideren bir parçanın tetiklenmesinden veya işletim
türünün değiştirilmesinden ya da makinenin çalıştırma türünden veya makinenin
başlatma kumanda tertibatının (IEC 61496-1/EN 61496-1) değiştirilmesinden
sonra bir makinenin otomatik olarak tekrar devreye girmesini önlemek için bir
tertibat.
• İşletim türleri şunları kapsar: Dokunmatik, münferit strok, otomatik
• Başlatma kumanda tertibatları şunları kapsar: Ayak kumandası, iki elli kumanda, ESPE'nin sezici fonksiyonu üzerinden tek evreli veya iki evreli tetikleme
• Tekrar devreye girme kilidi (RES): En az bir ışık huzmesinin kesilmesi durumunda makine durur ve tekrar devreye girme kilidi (RES) çalışır. Bu tertibat huzmenin yolu açılarak ve geri alma tuşuna basılarak ve tekrar serbest bırakılarak
makinenin yeniden çalıştırılmasının mümkün olmasını sağlar.
Kontakların gecikmeli tepkisinin olduğu süre. Tepki gecikmeli kumanda cihazlarında süreler değişik şekilde ayarlanabilir.
Sensör kısmının tepki göstermesine neden olan olay ile çıkış kumanda elemanı 3-47
nın kapalı durumunun erişilmesi arasındaki maksimum süre (OSSD)
i
i-13
Glossar/Index Ek
Kısaltma/Kavram
Açıklama
Endeks
V
VBPD
Visual based protection device
Resim değerlendirmeyi baz alan koruma tertibatları, örn. güvenli
kamera sistemleri
Z
Zorla açma
Şalterlerde zorla açma, çalıştırıcı ve kumanda elemanı arasında şekle bağlı
 3-24
bir kuvvet aktarımının gerekli olduğu anlamına gelir. Çalıştırma mekanizması
mekanik arızalarda yani bir yayın veya kontak kaynağının kırılması durumunda
bile kontak yerinin güvenli bir şekilde açılması ve çalıştırılmış şekilde açık kalması
mümkün olacak şekilde yapılmalıdır (IEC 60947-5-1/EN 60947-5-1).
6
R
i
i-14
8014228/2015-07-07
Ek Ortak yazarlar ve teşekkür
Ortak yazarlar ve teşekkür
SICK AG ve redaksiyon ekibi bu kılavuzun hazırlanmasında
gerekli düzeltmelerin yapılması için uyarıları, fotoğrafları veya
metin katkıları olan ortak yazarlara kalpten teşekkür eder.
Önceki kılavuzun çok sayıda okuru da geniş mesleki bilgileri ve
pratik geri bildirimleri sayesinde bu güncellemenin başarısına
katkıda bulunmuştur. Destek için teşekkürler!
Özellikle teşekkür ettiğimiz kişiler
(alfabetik sırada verilmiştir):
• Dr. Tilmann Bork, Festo AG & Co. KG
• Pablo Ruiz, Festo AG & Co. KG
• SEW-EURODRIVE GmbH & Co KG
6
i
8014228/2015-07-07
i-15
NOTLAR
6
R
i
i-16
8014228/2015-07-07
NOTLAR
6
i
8014228/2015-07-07
i-17
NOTLAR
6
R
i
i-18
8014228/2015-07-07
NOTLAR
6
i
8014228/2015-07-07
i-19
NOTLAR
6
R
i
i-20
8014228/2015-07-07
8014228/2015-07-07 ∙ 2M/MK ∙ Pre USmod de44
BIR BAKIŞTA SICK FIRMASI
SICK firması endüstriyel uygulamalar için akıllı sensörlerin ve sensör çözümlerinin lider bir üreticisidir.
7.000 çalışanımız ve 50'den fazla kardeş firmamız ve ortaklığımız aynı zamanda çok sayıda şubelerimiz ile
dünya çapında her zaman müşterimizin yakınındayız. Eşsiz bir ürün ve hizmet yelpazesi insanları kazalara
karşı korumak ve çevreye hasar vermeyi önlemek için kullanılan proseslerin güvenli ve verimli kumandası
için kusursuz bir baz teşkil eder.
Firmamız çeşitli branşlarda geniş kapsamlı deneyimlere sahiptir ve sizin proseslerinizi ve taleplerinizi iyi
bilmektedir. Bu sayede akıllı sensörlerimizle müşterilerimizin ihtiyacına uygun olan tam çözümü sunabiliriz.
Uygulama merkezleri Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'da sistem çözümleri müşteriye özgü olarak test edilir ve
optimizasyonu yapılır. Bütün bunlar bizi güvenilir bir sunucu ve gelişme ortağı yapar.
Geniş kapsamlı hizmetlerle sunumumuz tamamlanır: SICK LifeTime servisleri makineye tüm yaşamı boyunca
emniyet ve verimlilik sağlar.
Bizim için "Sensör Zekası" budur.
Dünya genelinde hemen yakınınızda:
Avustralya, Belçika/Lüksemburg, Brezilya, Çin, Danimarka, Almanya, Finlandiya, Fransa, Büyük Britanya,
Hindistan, İsrail, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Hollanda, Norveç, Avusturya, Polonya, Romanya, Rusya,
İsveç, İsviçre, Singapur, Slovenya, İspanya, Güney Afrika, Güney Kore, Tayvan, Çek Cumhuriyeti, Türkiye,
Macaristan, ABD, Birleşik Arap Emirlikleri.
Muhattaplar ve diğer şubeler - www.sick.com
SICK AG | Waldkirch | Germany | www.sick.com

Güvenli makine kılavuzu

Transkript

Benzer belgeler

jeugdbeschermıng rotterdam rıjnmond

9925 ffp2 toz, sis, kaynak dumanı maskesi

kaspersky antivirüs programı kullanımı

Gizlilik Politikası Kişisel Verilerin Korunmasına ilişkin

Katalog indirin

pitbull terrier, japanese tosa gibi tehlike arz eden hayvanlar

GENEL KUVVETLER MASKESI