İndir - İş Makinaları Mühendisleri Birliği
Transkript
İndir - İş Makinaları Mühendisleri Birliği
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ 4 6 İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır. Üç ayda bir yayınlanır. ISSN 1306-6943 2015 Mayıs Sayı: 50 İMMB Adına Sahibi Duran KARAÇAY Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Bayramali KÖSA Yayın Komisyonu Duran KARAÇAY Mustafa SİLPAĞAR Bayramali KÖSA Murtaza BURGAZ Halil OLKAN Halide RASİM Selami ÇALIŞKAN Faik SOYLU Turgay KARGIN Tuğba DEMİRBAĞ Gülderen ÖÇMEN Yazışma Adresi Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95 www.ismakinaları.org.tr e-posta: [email protected] Grup-e-posta: [email protected] Grup e-posta üyelik adresi: [email protected] Tasarım ve Baskı Bizim Grup Basımevi Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA Tel: 0.312 418 18 03 - 0.312 418 10 89 Faks: 0.312 418 10 69 e-posta: [email protected] www.bizimgrup.com.tr Grafik Tasarım Hasan ERKAN Burak ÖNEN ÖNSÖZ Yönlendirilebilir Yatay Sondaj Teknolojisi 10 Kendinden Delgili Tahkimat Saplamaları 16 Kazıcı-Yükleyiciler İçin Açık Merkezli Mobil Yön Kontrol Valflerinin Tasarım Esasları ve Bu Valflere Uygulanan Testler 32 İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Son Gelişmeler 38 Basınçlı Gaz Tüplerinin Dolum ve Periyodik Muayenelerinin Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ 46 Hidrolik Hortumların Yeni ISO Standardına Göre Sınıflandırılması 54 9 İli Kapsayan GAP Enerji Adına Gerçekleştirilen En Kapsamlı Proje 58 İşbaşı İSG Konuşmaları 64 İlk Müteahhit ve Mimarımız Arif Hikmet Koyunoğlu - Türk İnşaat Evi 70 72 76 82 84 Reklam İndeksi ALPEM (Arka Kapak İçi Karşısı) ANADOLU FLYGT 31 ANİŞMAK (Önsöz Karşısı) BP CASTROL 43 CARRARO 80 DAS OTOMOTİV (Ön Kapak İçi) ECE FİLTRE 52-53 EXXON MOBİL (Arka Kapak İçi) Klimalar Avantaj mı Dezavantaj mı? Tansiyon Hakkında Her Şey Teknik Terimler Sözlüğü Fıkra Köşesi Etkinlikler, Sektör Haberleri ve Eğitimler GÜRİŞ 63 HAKMAK 37 HİDROMEK (İçindekiler Karşısı) İMMB HİDROLİK EĞT. 83 İMMB OPR. (Ön Kapak İçi Karşısı) İMMB İLANI 81 İNS MAKİNA 23 KALARA HİDROLİK 13 KASTAŞ 9 KOZMAKSAN 41 ÖZBEKOĞLU 51 ÖZÇELİKLER HİDROLİK 29 PİMMAKSAN 27 PMS 45 Yayının Türü: Yerel Basım Tarihi: 13 Haziran 2015 PROFİMAK 69 SRP 25 Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara ücretsiz olarak dağıtılır. Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir. Yayınlanan yazılara ücret ödenmez. Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez. TEMSA 15 TİTAN (Arka Kapak) Önsöz Önsöz Duran KARAÇAY İMMB Yönetim Kurulu Başkanı Değerli okurlar; İş Makinaları Mühendisleri Birliği Dergisi’nin 50. sayısı ile sizleri buluşturmanın onurunu hep birlikte yaşıyoruz. Bu onur, siz değerli okurların, sektör temsilcilerimizin, yazılarını paylaşan dostlarımızın, üyelerimizin ve çalışanlarımızın. Derginin istikrarlı olarak yayınına devam etmesi yine sizlerin destekleriyle olacaktır. Emeği geçenlere İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği Yönetim Kurulu adına teşekkür eder, saygılarımızı sunarım. Sektörümüzün en büyük fuarı Komatek 6-10 Mayıs 2015 tarihinde Ankara’da gerçekleşmiştir. Derneğimiz bu fuarda yerini almış, sektör temsilcileri ile buluşmuştur. Fuar’a katılımcı ve ziyaretçilerin yoğun ilgisi olmuştur. Fuar için ortak görüş; Ankara da gerekli donatılara sahip fuar alanının bir an önce bitirilmesinin önemli olduğudur. Bu yıl genel seçim sonuçlarından ekonomi ve sektörler ne kadar etkilenir hep birlikte göreceğiz. Öncelikle yüksek katılımlı huzur içinde demokratik bir seçim olması pozitif bir etki yaratacaktır. İMMB Nedir? İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina mühendisleri tarafından 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu. Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir. İMMB’nin Amacı Nedir? İMMB’nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır. Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın şekilde paylaşımını sağlamaktır. İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir. İMMB’nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir. Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir. Ülkemizde yeni teknolojik üretime uygun eğitim modelleri, üretim odaklı sanayi ve tarım ürünlerine yönelik istihdam ve daha hızlı kalkınma modelleri yaratmak zorunda olduğumuzu artan işsizlik rakamları gösteriyor. Seçimler bitince ülkeyi yönetecekler istihdam yaratıcı ve verimliliği öne çıkaran üretim odaklı projeler ivedilikle ortaya koyup uygulamalı. Bunun yanında birliğin, beraberliğin ve ülke menfaatlerinin içerde ve dışarda her şeyin üstünde tutulması hepimizin ortak beklentisi. İMMB olarak bizim üzerinde en çok durduğumuz konu eğitim. Çünkü yaratıcı ve öğrenme odaklı eğitimin verimliliği arttırarak ileri teknoloji, kaliteli ve katma değeri yüksek ürünler üretmenin ilk adımı olduğunu biliyoruz. Aynı zamanda bu ürünlerin üretiminde ve kullanımındaki maliyet kayıplarını önleyerek tasarruf sağlanması da eğitimle gerçekleştirilecektir. Bu konuda İMMB üzerine düşeni her zaman yapmaya devam edecektir. Saygılarımızla. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Yönlendirilebilir Yatay Sondaj Teknolojisi H. Şükrü KAYACILAR / İş Geliştirme Müdürü / MAATS İNŞ. MAK. TİC. LTD. ŞTİ Teknolojinin, yaşamın hemen her alanında kullanılmaya başlamasıyla değişen yaşam standardı, modernleşen kentlerde daha ileri mühendislik uygulama gerekliliğini de beraberinde getirmektedir. Son yıllardaki altyapı ile ilgili yatırımlarda gerek devlet kurumlarının gerekse özel kuruluşların "Yönlendirilebilir Yatay Sondaj" kullanımına yer ve önem vermesi; altyapı sektörü açısından pozitif bir teknolojik gelişmedir. Bu anlamda sektörde bu sistemin daha yaygın kullanılmaya başlamasıyla; yaşamın hızını kesmeden, mevcut yapıyı bozmadan altyapı çalışmalarında yüksek performans ve hız yakalanmıştır. Dünyadaki en gelişmiş kazısız geçiş sistemi olan Yönlendirilebilir Yatay Sondaj (YYS) Sistemi, ülke ekonomilerine kazanç sağlarken; doğalgaz, elektrik, su, kanalizasyon, telekom, v.b. projelerde açık kazı yapmadan ve trafiği engellemeden uygulanabilmesiyle insanların günlük hayatlarına da hiçbir olumsuz etkisi olmamaktadır. 6 Uygulama Aşamaları Aşama1 - Mevcut altyapının ve engellerin güzergah ve kotlarının öğrenilmesi ve pilot delgide izlenecek yolun planlaması. Aşama2 - Kılavuz(pilot) delginin yapılması: Önceden belirlenen giriş noktasında makina konumlandırılır ve gerekli emniyet tedbirleri alınır. Zemin yapısına uygun olarak seçilen delgi başlığı delgi tijlerinin ucuna takılır ve içerisine verici yerleştirilir. Takip sistemi yardımıyla her aşamada takip edilerek delgiye başlanır. takip sırasında delgi başlığının anlık derinliği, eğimi, istikameti ve sıcaklığı ölçülerek kayıt altına alınır. Bu ölçülen bilgiler operatör tarafından anında değerlendirilerek delgi yolunda herhangi bir değişiklik yapıp yapmayacağına karar verir. Delgi işlemi boyunca uygulanarak önceden belirlenmiş olan çıkış noktasına ulaşılır ve kılavuz delgi tamamlanmış olur. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Aşama3 - Kılavuz deliğin genişletilmesi: Kılavuz delgi bitip çıkış noktasına ulaşıldığında delgi başlığı sökülerek yerine genişletme başlığı takılır. Bu kez çıkış noktasından giriş noktasına doğru bir işlem başlar ve takılan genişletme başlığının çapında bir tünel elde edilir. Tünel içerisine çekilecek olan altyapı borusunun çapına göre bu işlem kademeli olarak daha büyük çaplarda gerekli çap elde edilinceye kadar birkaç kez tekrarlanır. Aşama4 - Boru çekme aşaması: Bu aşama yine çıkış noktasından giriş noktasına doğru yani makinaya doğru yapılır. Yine delgi tijlerinin (borularının) ucuna en son kullanılan geri çekme(genişletme) başlığı takılır ve hemen peşine de boru monte edilerek , borunun ucu giriş noktasında çıkıncaya kadar çekilir. Böylece borunun bir ucu giriş noktasında diğer ucu çıkış noktasında olur ve boru çekme işlemi tamamlanmış olur. 7 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ • Daha önce mevcut olan şebeke ve hatlara (su, kanalizasyon, telefon, elektrik, doğalgaz v.b.) ; Sistemin "yönlendirilebilme" özelliği sayesinde kesinlikle zarar verilmez. • Açık kazı yapılmadığı için sondajla boru döşeme işlemi sırasında gündelik hayat etkilenmez, trafik ve yayalar etkilenmez. Kaldırımlar, asfalt ve beton yollar bozulmaz. • Projelerin düşük maliyette ve hızla gerçekleşmesi sağlanmış olur. • Üst yapıdaki mevcut birimler (bina, ağaç, duvar v.b.) hiçbir şekilde zarar görmez. • Birden fazla boru ve kablonun aynı anda çekilebilmesi sayesinde altyapı da düzenli birliktelik oluşturur. • Kullanılan sondaj çamuru ve polimerler sayesinde kılıf boru ihtiyacı ortadan kalkar böylece ek maliyet ortadan kalkar ve ana boru direkt kullanılabilir. • Nehir göl ve akarsuların altından uygulanabilir. Sondaj Çamuru: Yönlendirilebilir Yatay Sondaj teknolojisinin başlangıcından bitimine kadar bütün aşamalarında mutlaka kullanılan ve çok önemli işlevleri olan bir karışımdır. Yani projenin başarıyla sonuçlandırılabilmesindeki en kritik etkenlerden biridir. Dolayısıyla sondaj çamurunun hazırlanması başlı başına bir bilimdir. Ana bileşenleri su ve bentonit'tir. Ancak istenilen çamur özelliklerinin sağlanabilmesi için sık sık polimerler de kullanılır. Sondaj çamurunun 6 ana işlevi vardır: 1. İçeride oluşan hafriyatı dışarı atar Bentonit ve su karışımının özkütlesi 1,2 – 1,5 g/cm³ arasındadır. Bu sayede tünel içerisinde elmaslar tarafından öğütülen zemin parçacıkları çamur içerisinde yüzdürülür ve akıcı kıvamı sayesinde deliğin giriş ve çıkış noktalarından dışarı atılır. Zeminde var olan çatlaklar ya da kaçaklar bir süre sonra bentonit ile dolar ve geçirimsiz bir tabaka 8 elde edilir. Bu işlem, zemindeki çatlakları doldurarak zemini sıkılaştırır; bir nevi zemin rehabilitasyonu sağlamış olur. 2. Açılan deliğin stabil kalmasını sağlar Delik çeperleri basınçla verilen çamur ile sıvanır. Ancak bu aynen tünel inşaatlarındaki püskürtme beton gibi geçici bir tahkimat sağlar. Asıl stabilizasyonu sağlayan deliğin çamurla dolu olmasıdır. Sondaj çamurundan kaynaklanan iç basınç, zeminin göçme riskini azaltır ve delik sabit kalır. 3. Hidrolik delme sağlar Zemine basınçla püskürtülen sondaj çamuru zemini örseler ve yumuşatır. Bu da mekanik delmeyi sağlayan elmas uçlar için kolaylık sağlar. 4. Ekipmanların fazla ısınmasını önler Delgiyi yapan delici uçların zeminle sürtünmesi sonucu ortaya çıkan ısı delgi başlığının, delgi tijlerinin ve delgi başlığı içerisindeki verici (sonda) cihazın aşırı ısınmasına sebep olur. Bu istenmeyen bir durumdur. Özellikle daha hassas olan verici (sonda) 50 °C nin üzerinde işlevini yitirir. Sondaj çamuru sürtünmeden kaynaklanan ve istenmeyen bu ısınmayı önleyerek istenilen sıcaklık aralıklarında çalışmayı sağlar. 5. Borunun hasarsız olarak yeraltına çekilmesini sağlar. Tamamen zeminin özellikleri analiz edilerek özel olarak üretilmiş sondaj çamuru ile dolu olan delik, yeraltına döşenecek olan boru için bir çamur havuzu vazifesi görür ve yüzdürülerek çekilmesini sağlar. Bu sayede boru ve zemin arasındaki sürtünme azaltılır, borunun zarar görmesi önlenir. 6. İşletme güvenliği sağlar. Bünyesinde suyu tutan bentonit boru çekildikten sonra da boruyu adeta bir yorgan gibi sarar ve doğal bir koruma tabakası (keson) oluşturur. Bu koruma kalkanı özellikle üzerinden tekrarlı yüklerin hareket ettiği karayolu ve demiryolu gibi yapılarda tek noktadan etkiyen baskıyı hattın tamamına yayarak boruyu ekstra gerilmelerden korur. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Kendinden Delgili Tahkimat Saplamaları (Self Drilling Anchor) Mustafa SİLPAĞAR/ Makina Yük.Müh. / Limak İnşaat A.Ş. Tünel tahkimatından en bilinen uygulaması; kendinden delgili tahkimat saplamaları ya da şantiye literatüründeki tanımlaması ile ibo (Injection Boring – Enjeksiyon delikli) bulonlar ile ilgili tanımlamalar bu yazımızın konusu olacaktır. Satın alma sürecinin en önemli adımı talep edilen malzemenin tam tanımlanmış olması, gerekli şartname ve istenilen özelliklerin belirtilmesidir. Daha önceki tecrübelerin ışığında ürünün evsafı ve menşei ile ilgili talepte bir bilgi yok ise ve de satın alma sürecinde salt fiyata odaklı yaklaşım sürdürülmesi bazen istenmeyen maddi ve zaman kayıplarına yol açmaktadır. Kendinden delgili tahkimat saplamaları zayıf (kumlu, çakıllı, siltli veya killi) zeminlerle ve yumuşak veya orta sertlikteki çatlaklı kaya zeminlerde kullanılır. Kendinden delgili tahkimat saplamaları bu işe özel Rock Bolting makinaları ya da delici makinalar ile yapılır. Tahkimat saplamaları ile • Tünelde radyal doğrultuda ve alın yüzeylerde • Madenlerde yer altı oda teşkilinde • Şev (yamaçlarda yatay ve dikey) tahkimatı Her ilme aşina her ilimde profesör olma tanımı sanki inşaat şirketlerinin makina ve ikmal bölümü çalışanları için söylenmiş gibidir. Şantiyelerden yapılan taleplerin eksiklerini sorgulamasını yapacak kadar konuyu bilmesi veya öğrenmesi gerekecektir. Şantiye taleplerini karşılama safhasında piyasadan araştırma yaparken bilinmesi gereken asgari bilgiler hakkında bilgi sahibi olunmadığı zaman bazı yanlışlıklar ve gecikmelerin olması kaçınılmaz hale gelmektedir. 10 • Bina temellerinde zemin ve yan yüzey tahkimatı • Mini kazık uygulamaları yapılabilir. Delme işleminden sonra yapılan çimento veya reçine esaslı enjeksiyon saplamanın dış çeperinde boşluğu doldurur ve tesis edilen bağlantı zinciri ile zeminin mukavemeti arttırılır. Yüzeyde çelik hasır ve püskürtme beton ile oluşturulan kaplamanın ağırlığı saplama ve enjekte edilen bağlayıcı ile delik dibindeki zemine taşıtılır. Bir ibo bulon seti; İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ İbo bulonlar genel olarak R diş olarak imal edilirler. Tanımlamaya esas olan R harfi diş formunu verirken iki değerli sayısı ise kullanılan saplamanın mm değerinde çapıdır örnek olarak R 38 ibo bulon 38 mm çapındadır. Kendinden delgili tahkimat saplamaları çelik çekme borudan soğuk ovalama usulü ile imal edilir. Böylelikle çentik kesilmesine sebep olacak fiziksel şekli oluşturmaz. Uygulanmanın yapılacağı yerlerde farklı mukavemet özellikleri göstermesi istendiği için farklı kesit alanları teşkil eden sınıflama olacak şekilde ingilizce tanımlarının baş harfleri ile adlandıran • İçi boş saplama ( İbo bulon – SDA Self Drilling Anchor) • L • Manşon (Kaplin / Coupling) • N (Normal – Orta) • Altı köşe somun (Hexagonal Nut) • S • Küresel pul (Sperical washer) ( Light – Hafif) (Strong – Kuvvetli) sınıfları vardır. Bu özellik için iç çap ölçüleri değişik borulardan kullanılır ve takip eden tabloda average cross sectional area (ortalama kesit alanı) satırında görülür. Kullanılma yerindeki özelliği itibarı ile 1, 2, 3, 4 ve 6 metre boylarında imal edilir. • Bağlantı plakası (Plate) • Tek kullanımlık delici uç ( Drill bit) den oluşur. Delme takımlarında yeni melez uygulamaları kaale almasak eskiden beri uygulanan iki diş formu vardır. Bu formlar adlarının baş harfleri ile kullanıla gelmiştir ve trapez formlu (T thread) T diş ve halat formlu (Rope thread) R diş olarak tanımlanmıştır. R diş çabuk bağlantı teşkili ile pratiklik gösterirken T dişler yüksek darbe kuvveti uygulamalarında öne çıkar. R diş T diş 11 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Technical Data Unit R25N R32L R32N R32S R38N R51L R51N T76N T76S Outer diameter mm 25 32 32 32 38 51 41 76 76 Average inner diameter mm 14 22 18.5 15 19 36 33 51 45 Average cross sectional area mm2 290 340 430 520 770 890 1070 1900 2500 Ultimate load'1 kN 200 220 280 360 500 550 800 1600 1900 Yield load'1 kN 150 180 230 280 400 450 630 1200 1500 Average tensille strenght 2 N/mm 690 650 650 690 650 620 750 840 760 Average yield strenght'1 N/mm2 520 530 530 540 520 510 590 630 600 kg/m 2.3 2.7 3.4 4.1 6.1 7.0 8.4 17.0 22 '1 Weight Thread standard - Steel grade - ISO 102008 Acc. to. EN 10083-1 ISO 1720 Delivery lenghts m 1,2,3,4,6 Internal standard Saplamalar birbirlerine manşon ile bağlanarak farklı uzunluktaki uygulamaları temin ederler. Saplamanın en önünde tek kullanımlık matkap ucu bulunur. Deliğin dışında bağlantı plakası, küresel pul (bazı uygulamalarda kullanılmayabilir) ve somun (küresel pul kullanılmıyorsa bir ucu yarım küre biçimindedir) bulunur. Talebi esnasında bilinmesi gereken bir hususta saplama, somun, pul ve plakanın yüzey korumalı (sıcak daldırma galvaniz, epoksi kaplama veya çift yüzey korumalı) olup olmadığıdır. Altaki tablo Gonar firmasından alınmış olup farklı mukavemet değerleri yan yana verilerek iç çap (inner diameter) değişimleri ve taşıyacakları yük değerlerinin değişimleri görünmektedir. Not 1 olarak yapılan açıklamada Azami yük (ultimate load) ve uygun yük (yield load) değerleri ölçülerek, ortalama gerilme ve akma mukavemet değerleri ise hesaplama usulü ile elde edildiği ifade edilmektedir, 12 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Bu sistemin ikinci önemli parçası tek kullanımlık matkap uçlarıdır. Delici uçları ise X (cross / istavroz - haç) ve button bit (bilyalı - habbeli) formlarından oluşur. Yumuşak zeminlerde dökme demir istavroz delici uçlar kullanılır. Aşınmaya direncinin bir az fazla olması gerekli olduğu hallerde Mn alaşımı yüksek ısıl işlemli veya tungsten karbür elamanlı istavroz matkap uçlar kullanılabilir. Kaya uygulamalarında ise tungsten karbürlü bilya taneli matkap uçları tercih edilmelidir. Manşonlar farklı uzunlukta saplama kullanımı ve şank ile saplamanın birbirine bağlanmasını sağlamak için kullanılırlar. Şankın T dişli (trapez form) olması halinde geçiş (adaptor) manşonları kullanılır. Manşon yüksek mukavemetli çelik malzemeden ısıl işlemli olarak ve ortasında durdurma flanşı (stop flange) olan içten dişli bir bağlantı elamanıdır. Bağlantı plakası ise yuvarlak veya kare alanlı şekillerde düz veya ortası bombeli olarak yüksek mukavemetli çelik plakadan üretilirler. Enjeksiyon için üzerinde delik olması istenilebilir, projede istenilen kalınlığa dikkat edilmelidir. Somun ve kullanılıyor ise küresel pullar da sistemin ihtiyaç duyduğu mukavemet değerine sahip çelik malzemeden imal edilirler ve gereken korozyon koruma özelliklerine sahip olmalıdırlar. Somunun her iki tarafında pah kırma işlemi yapılmalıdır. Pulun kullanılmaması durumunda küresel somun kullanılır. Kaynaklar: 1. Gonar – Tunneling and Geotechnical system broşürü 2.Chance – Application Reference for IBO Injection Boring Rods 3. Minova- MAI Self Drilling Bolts SDA ( PDF dosya) 4. DSI Alwag System ibo Self dilling Anchor ( PDF dosya) 5.Jenmar- Selected Ground Control Products (PDF dosya) 6. Boart – Global Product Catalogue 7. Hung Chains İnternational Self Drilling Anchors 14 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Kazıcı-Yükleyiciler İçin Açık Merkezli Mobil Yön Kontrol Valflerinin Tasarım Esasları ve Bu Valflere Uygulanan Testler Murat BAHTİYAR / Makina Mühendisi/ HEMA ENDÜSTRİ A.Ş, Taner DOĞRAMACI / Makina Yüksek Mühendisi/ HEMA ENDÜSTRİ A.Ş, Kazıcı-yükleyici, ön tarafında yükleyici, arka tarafında ise kazı işini yapmaya yarayan ters kepçe bulunan çok işlevli tekerlekli bir makinadır. Kazıcı-yükleyicinin verimini etkileyen ve pazarda tercih edilmesini sağlayan faktörlerin en önemlilerinden biri kazma ve yükleme fonksiyonlarını yerine getiren mobil kontrol valfleridir. Kazıcı-yükleyicinin mobil yön kontrol valfleri ne kadar performanslı çalışırsa makinede o derece performanslı çalışır. Bununla beraber bu valflerin düşük basınç kaybına sahip olmaları da yakıt tasarrufu açısından makina üreticilerinin tercih sebebidir. Bom ve stik hareketlerinin eş zamanlı ve kontrollü olması kullanılan mobil valfin iyi bir şekilde tasarlanmasına bağlıdır. Bu şartlar göz önüne alınarak bu bildiride, kazıcı yükleyicilerde kullanılan açık merkezli mobil yön kontrol valflerinin tasarım esasları ve bu valflere uygulanan testler anlatılacaktır. 16 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 1. Giriş Kazıcı-yükleyici (Bekoloder) çok amaçlı bir inşaat makinasıdır. Ön tarafında yükleyici, arka tarafında ise kazı işini yapmaya yarayan ters kepçe bulunan çok işlevli tekerlekli bir makinadır (Şekil-1). Makinayı yürütme ve yükleme ataşmanını kullanma kumandaları ön taraftadır. Operatör koltuğunun döndürülmesiyle arka taraftaki beko ataşmanına ait levyeler ile beko kepçesi kumanda edilir [1]. Kazıcı-yükleyiciler küçük inşaat projelerinde, şehirlerde alt ve üst yapı çalışmalarında büyük kolaylık ve verimlilik sağlarlar. Bazı modeller yengeç yürüyüşüne sahip olduklarından bunların daha dar alanlardaki manevra kabiliyeti yüksektir. Yükleyici kısmı, bir çok farklı iş yapabilir. Operatör makineyi sürerken yükleyiciyi fonksiyonel olarak kullanır. Bir çok uygulamada yükleyici kepçesi büyük güçlü faraş gibi kullanılmaktadır. Yükleyici ile kazma işlemi genelde yapılmaz. Çoğunlukla gevşek yığın malzemelerini bir yerden alıp başka yere taşımak için kullanılır. Ayrıca toprak vs gevşek malzemeyi düzlemede kullanılır. Kazıcı(Beko) kısmı, makinanın en önemli aracıdır. Hendek ve kanal kazma işlemlerinde, ağır yükleri kaldırmada kullanılır. Teleskobik boma sahip olanlar ile daha derin kazma işlemleri yapılabilir. Tomruk ataşmanı, burgu kompleksi, kırıcı ataşmanı, forklift çatalı gibi ataşmanlar ile bir çok farklı işler de yapılabilmektedir. Bu makinalar 100 HP (74.5 kW) gücünde içten yanmalı dizel motor ile tahrik edilmektedir. Gelişen kentleşme ile birlikte kazıcı-yükleyicilere olan talep her geçen gün artmaktadır. Türkiye’deki iş makinesi pazarı için dünyadaki belli başlı üreticiler ile birlikte birçok yerli üretici de kazıcı-yükleyici üretmektedirler. Kazıcı-yükleyicinin verimini etkileyen ve pazarda tercih edilmesini sağlayan faktörlerin en önemlilerinden biri kazma ve yükleme fonksiyonlarını yerine getiren mobil valflerdir. Kazıcıyükleyicinin mobil yön kontrol valfleri ne kadar performanslı çalışırsa makinede o derece performanslı çalışır. Bununla beraber bu valflerin düşük basınç kaybına sahip olmaları da yakıt tasarrufu açısından makina üreticilerinin tercih sebebidir. Bom ve stik hareketlerinin eş zamanlı ve kontrollü olması kullanılan mobil valfin iyi bir şekilde tasarlanmasına bağlıdır. Bu şartlar göz önüne alınarak bu bildiride, kazıcı yükleyicilerde kullanılan mekanik uyarılı açık merkezli mobil yön kontrol valflerinin tasarım esasları ve bu valflere uygulanan testler anlatılacaktır. 2. Hidrolik Sistem Bir kazıcı-yükleyici çalışırken seyredildiğinde makinanın ne kadar güçlü bir alet olduğu görülür. Tecrübeli bir operatör 1.5 metre derinliğinde 3 metre uzunluğundaki bir hendeği 15 dakikadan daha az bir sürede kazabilir. Bu işlem hidrolik sayesinde yani pistonları hareket ettirmek için hidrolik yağın pompalanması ile yapılır. Makinanın bütün hidrolik sistemi, gerekli hidrolik basıncı pompadan elde eder. Genelde değişken deplasmanlı pompa ve tandem dişli pompa olmak üzere iki tip pompa kullanılmaktadır. Değişken deplasmanlı pompalı hidrolik sistemler daha verimlidir (Şekil-2). Çünkü hidrolik sistemin ne kadar yağ ihtiyacı varsa pompa o kadar yağ basar. Silindirler çalıştırılmadığı zaman pompa yağ basmayı durdurur. Bu da yakıt tüketimini azaltır. Dişli pompalı kazıcı yükleyicilerde ise debi belirli bir motor hızında sabittir. Bu pompalar tandem (ikili) pompadır. Toplam iletim hacmi 70 cc/dev'dir. 2200 devirde 154 l/dk'lık debi sağlar. Debi ve basıncın çarpımı gücü verdiğinden ve motor gücü geçilemeyeceğinden sistem her zaman maksimum basınç için gerekli olan debi kadar yağ basar. Belirli miktar yağ iş için kullanılır, fazlası Şekil-2: Değişken deplasmanlı pompa ve tandem dişli pompa tanka geri döner. Yükleyici valfinde bulunan boşaltma valfi (unloader) ile yüksek basınçlarda pompanın biri tanka boşaltılması ile sabit güç eğrisine göre daha yüksek basınçlarda motor stop etmeden çalışılması sağlanır. Değişken deplasmanlı pompalar ve bu pompalar ile çalışacak mobil yön kontrol valfleri pahalı ve bakım maliyetleri daha yüksek olduğundan, kirliliğe karşı daha hassas olup daha çabuk arıza verebildiklerinden dişli pompalı sistemler ve açık merkezli mobil valfer daha çok kullanılmaktadır. 3. Dişli Pompa ve Açık Merkezli Valflere Sahip Hidrolik Sistem Şekil-1: Kazıcı-yükleyici Dişli pompalı standart bir kazıcı-yükleyicide hidrolik sistemi motora bağlı tandem(ikili) pompa besler (Şekil-3). P2 pompasından gelen hidrolik yağ öncelik valfinden geçerek direksiyon hattına ve sonra yükleyici valfine gider. P1 pompasından gelen hidrolik yağ ise doğrudan yükleyici valfine girer. Yükleyici valfine giren bu iki hat valf içindeki birle- 17 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Şekil-3: Standart bir kazıcı-yükleyicinin hidrolik sistemi şerek yükleyici valfinin HPCO hattından kazıcı valfinin giriş hattına bağlanır. Kazıcı valfinden sonrada filtre ve tanka dönüş sağlanır. Opsiyonel olarak sunulan kırıcı veya teleskopik bomu kontrol etmede kullanılan 1 sürgülü yardımcı valf, hidrolik sistemde üreticinin uygun gördüğü yere bağlanır. 4. Kazıcı Valfi Şekil-4: Kazıcı-yükleyici valfleri a) Kazıcı b) Yana açılır ayaklar Şekil-5: Kazıcı ve destek ayakları 18 c) Dik inen ayaklar Kazıcı valfi, makinanın arkasındaki kazıcıyı (beko) ve destek ayaklarını kontrol etmek için kullanılır. Kazıcı, insan kolunun büyük ve çok güçlü bir versiyonudur. Üç kısımdan oluşur. Bom, stik ve kepçe (kova). Kazıcı kısmı, her türlü çukur, hendek ve kanal kazma işlemlerinde, ağır yükleri kaldırmada kullanılır (Şekil-5a). Destek ayakları da makina çalışma konumuna getirildikten sonra yükü lastikler üzerinden almak için kullanılan ark aksın hemen arkasında sağ ve solda bulunan sabitleştiricilerdir (Şekil-5b ve Şekil-5c). Kazma işlemi sırasında tekerlekleri yere doğru bastırmaya çalışan kuvetlerden dolayı makinanın zıplamasına bu ayaklar engel olur. Bunun için ön kepçenin de tamemen aşağı indirilip ön tekerlerin havaya kaldırılması gerekir. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Şekil-9: Bekonun kapalı ve açık hali Şekil-6: Kazıcı Valfi (SAE kol düzenine göre) Şekil-7: Kazıcı valfinin kabinden kontrol edilmesi olarak civatalanarak sandviç şeklinde de olabilir. Dişli pompalı kazıcı yükleyicilerde bu valfler paralel devreli ve açık merkezlidir. Yani sürgüler nötr konumda iken pompa debisi tanka tahliye edilir. Herhangi bir sürgünün tam strok ilerletilmesi ile pompa debisinin tamamı silindire gönderileceği gibi kısmen ilerletilmesi ile debi ayarı yapılarak(metering) hidrolik silindirin düşük hızlarda hareket ettirilmesi sağlanır ve geri kalan kısım tanka gönderilir. Sürgülerin aynı anda hareket ettirilmesi ile de debiler yüke göre ve sürgü ilerleme miktarına göre silindirlere paylaştırılır. 6 sürgünün 1., 2., 5. ve 6 sürgüleri bom silindiri, stik silindiri, kepçe silindiri ve dönüş silindirlerini hareket ettirmek için kullanılırken, 3. ve 4. sürgü sol ve sağ sabitleme ayalarını açma ve kapamada kullanılır (Şekil-6 ve Şekil-7). Sol ve sağ levye ile kazıcının hangi uzvunun hareket edeceği ile ilgili ISO ve SAE standartları mevcuttur (Şekil-8). ISO'da sol levye ile bom hareket ettirilirken, SAE'de sol levye ile stik hareket ettirilir. Hidrolik servo uyarılı valfler kullanıldığında bir düğme vasıtasıyla kabin içersinden her iki kol düzeni arasında geçiş yapılabilmektedir. Şekil-8'den farklı olarak bazı üreticilerin makinaları levyelerin çapraz hareketi ile kumanda edilir. Operatör sol ve sağ levyeyi kendine doğru çektiğinde valfin 2. ve 5. sürgüsü dışarı çıkar ve P’den gelen hidrolik, yük tutucu çek valfin açılması ile A servis portuna gider. Böylece bom silindiri kısalır, stik silindiri uzar.(Şekil-9). Bu durumda kazıcı toplanmış olur. Operatör sol ve sağ levyeyi ileri doğru ittiğinde aynı sürgüler içeri girer ve P’den gelen hidrolik, yük tutucu çek valfin açılması ile B servis portuna gider. Böylece bom silindiri uzar, stik silindiri kısalır. Bu durumda kazıcı açılmış olur. 4.1 Kazıcı Valfi Debi Ayar Eğrilerinin Elde Edilmesi Şekil-8: Kazıcı valfi kumanda kolları için kol düzenleri Kazıcı valfleri, içine monte edilmiş çek valf, antişok ve anti-kavitasyon valfleri, düşük sızıntılı çek valfler, selenoidli kızak valfi gibi diğer yardımcı valfleri içeren genelde altı yollu ve 6 sürgülü valflerdir (Şekil-6). Valflerin yapıları, tek bir gövdeden monoblok şeklinde olabileceği gibi dilimli Valf kumanda kollarının yani sürgülerin hareket ettirilmesi sırasında, sürgü ilerleme miktarı ile servis portlarına sağlanan debi miktarı arasındaki ilişki (metering) mobil yön kontrol valfi uygulamalarında önemlidir. Sürgü ilerlemesiyle yağın geçeceği akış alanı; çentik çapı, çentik derinliği, çentik boyu, sürgü boyun çapı gibi parametrelerle değişkenlik gösterir ve bu alanın hesaplanması gerekir. Bu alanın hesaplanmasında ve valfin sürgülerinin aynı anda hareketiyle debi paylaşımlarının hesaplanmasında 1 boyutlu hidrolik sistem yazılımı kullanmak büyük kolaylık sağlanabilmektedir. 19 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Şekil-10: Kazıcı valfi kesiti Şekil-10'da bir kazıcı valfinin bir sürgü segmentinin kesiti gösterilmiştir. Valfin her sürgü segmenti için bir hidrolik model oluşturulur. Daha sonra bu modeller birleştirilerek valfin tamamının modeli oluşturulur. Şekil-11’de bir sürgü segmentinin yazılımının kütüphanesinde bulunan fonksiyonel model simgeleri ile modellenmesi gösterilmiştir. Oluşturulan modeldeki simgelere, çentik çapı, çentik sayısı, çentik derinliği, bindirme mesafesi, sürgü çapı ve sürgü boyun çapı, eşleşme boşluğu, pompa iletim hacmi, motor devri, silindirlerin piston çapı ve rod çapı, sürgü merkezkeme yay kuvvetleri gibi bir çok parametre girilir. Sürgünün 3 sn içinde nötr konumdan tam ilerletilmiş konu- ma getirilmesi ile silindirdeki bir yükün kaldırılması simule edilir. Simülasyon sonucunda valf sürgüsünün pompadan servis portuna olan P'den A portuna olan akış alanı, P'den HPCO'ya(merkez geçiş) olan akış alanı ve silindirden dönen yağ için B'den T'ye olan akış alanı bulunur (Şekil-12). Ayrıca sürgünün ilerleme miktarına (strok) karşı silindire gönderilen debi miktarı grafiği de elde edilir (Şekil-13). Elde edilen grafikler incelenip yukarıda bahsedilen çentik çapı, çentik sayısı, çentik derinliği, bindirme mesafesi gibi parametrelerin değiştirilmesi ile sürgü stroğunun %20 ile %40 arasında mesafede porta yağ göndermesi ve eğrinin daha düzgün bir şekilde olması sağlanır. Şekil-11: P’den A’ya, B'den T'ye akış için sistemin modellenmesi 20 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Şekil-12: Sürgü stroğuna karşı akış alanları grafiği Şekil-13: Sürgü stroğu-debi” grafiği 4.2 Kazıcı Valfi Nötr Basınç Kayıplarının Hesaplanması Yön kontrol valflerinin tasarımında en önemli konuların başında valfin giriş ve çıkış (HPCO) portları arasındaki basınç kaybı (ΔP) gelmektedir. Araç çalışırken durağan yada yürür vaziyette iken valf kullanılmadığında sürgüler nötr konumda iken basınç kaybı ne kadar az ise enerji sarfiyatı dolayısıyla yakıt sarfiyatı da o kadar azdır. Bu yüzden tasarım sırasında valfteki basınç kayıplarının çok iyi analiz edilmesi ve üretim yapılmadan önce bu kayıpların azaltılma çalışmaları yapılması gerekir. Bu çalışmalar karmaşık şekilli geometriler nedeniyle Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği (CFD) yazılımları ile yapılır. Yön kontrol valflerinin tasarımı, CFD'nin temel uzmanlık konularından biridir. CFD yazılımı kullanarak galeri genişliği, galeri yüksekliği, merkez geçiş açıklığı (pozitif bindirme miktarı) gibi paramet- Şekil-14: Kazıcı valfinde bütün sürgüler nötrde iken P->HPCO'ya(merkez geçiş) basınç kaybı analizi relerin etkilerini bir çok simülasyon yaparak görmek ve en uygun basınç kaybına sahip valf tasarlamak mümkündür. Fakat ΔP'nin düşük olması için merkez geçiş çok fazla büyütülememektedir. Çünkü servis portlarına yağ gönderiminin sürgü stroğunun %20 ile %40'ı arasında başlaması gerekir. Ayrıca merkez geçiş açıklığı belirli sürgü ilerlemesinde kapanması gerekir. Bu iki neden merkez geçişin büyütülme miktarını kısıtlar. 1D hidrolik sistem simülasyon yazılımından elde edilen akış alanına göre belirlenen merkez geçiş açıklığı dikkate alınarak ilk önce 3D modelleme yazılımında valfin ıslak yüzeyli akış hacmi çıkarılır. Bu 3D modelde giriş ve çıkışlar için sınır şartlar oluşturulup (boundary conditions) hassas meş (mesh) atılır (Şekil-14). Yazılım koşturularak sonucun yakınsaması sağlanır. CFD yazılımı ile yine valfin P'den A/B'ye ve A/B'den T'ye olan basınç kayıpları hesaplanır. Sonuçlara göre gerekli iyileştirmeler yapılır. 4.3 Valfin Dayanımı Valfin çalışma ömrü boyunca valf gövdesinin çatlamadan ve kırılmadan çalışması istenir. Yine aynı şekilde valf ile ilgili kuvvete ve basınca maruz kalan diğer tüm parçalarının dayanımının tasarım sırasında kontrol edilmesi gerekir. Bu sebeple yapısal analiz yazılımları ile simulasyonlar yapılıp tasarım aşamasında gerekli ölçüsel ve malzeme değişiklikleri yapılarak valfin güvenli bir şekilde çalışacağı garanti altına alınır (Şekil-15). 4.4 Antişok / Antikavitasyon Valfleri Silindir hattında oluşabilecek ani şok basınçlarını tahliye etmek için anti-şok emniyet valfleri, silindirlerde oluşabilecek kavitasyonu önlemek için de anti-kavitasyon çek Şekil-15: Yapısal sümulayon 21 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 4.5 Düşük Sızıntı Çek valfi a) Anti-şok valfinin çalışması Sürgüler gövde üzerine sıkışmadan hareket edebilecek bir eşleşme boşluğuyla ve belirli bir bindirme miktarı ile takılırlar. Bu eşleşme boşluğu ve bindirme boyundan dolayı basınç altındaki servis portlarından tanka doğru sürgüler nötr konumda iken yağ kaçakları(sızıntılar) oluşur. Antişokantikavitasyon valflerinin iki popeti ile bu popetleri oturduğu karşı yüzeylerdeki bozukluklar bu kaçakların daha da artmasına sebep olur. Sürgülerin nötr konumdaki iç kaçaklarının yüksek olması da bekoloderlerde bom ve stik salması diye tabir edilen probleme neden olur. Bu problemi en aza indirmek için bom ve stik silindirlerinin rod tarafına bağlanan valf servis portlarına düşük sızıntılı çek valfler takılır (Şekil-17). Böylece sürgüler nötr konumda iken servis portundaki basıncı eşleşme boşluğu değil de çek valfin popeti tutar. b) Anti-kavitasyon valfinin çalışması Şekil-16: Tümleşik Antişok/Anti kavitasyon valfi valfleri kazıcı valfi üzerine bulunmalıdır. Genellikle bu iki valf tümleşiktir ve katriç tipindedir. Bu valflerin tasarımında dikkat edilmesi gereken en önemli konuların başında debi basınç eğrisinin yataya yakın olması, titreşimsiz çalışması, ani tepki verebilmesi ve kaçak miktarının az olması gelir. Debi basınç eğrilerinin uygunluğu ve valfin titreşimsiz çalışması, valf ile ilgili temel parametrelerin ve eşleşme boşluğunun 1D hidrolik sistem simülasyon yazılımı ile modellenip simülasyonlar yapılması ile kontrol edilir. Antişok popeti ve oturma yüzeyi ile anti-kavitasyon popeti ve oturma yüzeyi arasındaki geometrik toleranslandırmanın doğru bir şekilde uygulanması da sürgülerin nötr konumdaki kaçak miktarına etki eden önemli konulardandır. Anti-şok/Anti-kavitasyon valflerinin çalışması şu şekildedir. Servis portlarında ani basınç oluştuğunda, bu basınç belirli değere göre ayarlanmış anti-şok yay(sert yay) kuvvetinden fazla olduğunda popete etki edip sola doğru hareket ettirerek valfi açar ve yağ tanka tahliye edilir. Basınç, ayar basıncının altına düştüğünde popet tekrar yerine oturur ve yağ akışı kesilir (Şekil-16a). Servis portlarındaki basınç, tank hattı basıncının altına düştüğünde tank hattı basıncı, büyük popet olan A/K popetine etki edip A/K yay (hafif yay) kuvvetini yener. Böylece popet sağa doğru hareket ederek valfi açar ve yağ tank hattından servis portuna akar. Bu şekilde servis portlarında kavitasyon önlenmiş olur. (Şekil-16b) 22 Şekil-17: Düşük sızıntılı çek valf Bomun kaldırılması için ve/veya stiğin açılması için ilgili silindirilerin rod tarafına yağ gönderilirken popet açılır ve düşük basınç kaybı ile yağ silindirlere gönderilir. Bomun indirilmesi için ve/veya stiğin kapanması için ilgili silindirilerin piston tarafına yağ gönderilmek istendiğinde ise rod tarafındaki basınç popetteki halka alana etki ederek çek valf popetini yukarı kaldırarak rod tarafındaki yağın tanka akmasını sağlar. Sürgüler nötr konumda iken çek valf popeti kapalıdır ve eşleşme boşluğundan çok daha az bir sızıntı oluşur. Bu düşük sızıntılı çek valf tasarımı, ana valf gövdesine açılmış pilot deliklerini de içerir. Tasarımın patent başvurusu yapılmıştır. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 4.7 Kazıcı Valfinin Dış Sızdırmazlığı Sürgülerin merkezleme tarafında ve kol tarafında dış sızdırmazlık için X-ring kullanılmıştır. Seçilen sıkıştırma miktarı tank basıncı karşısında dış kaçağa izin vermeyen ve sürgüye fazla sürtünme kuvveti uygulamayan bir değerdedir. Kol tarafında her türlü çevresel kirliliğe karşı körük kullanılmış ve yırtılma ihtimaline karşı da düşük sürtünmeli sıyırıcı kullanılmıştır (Şekil-19). 5. Yardımcı Valf Yardımcı valf, kazıcı-yükleyicinin arka tarafında bulunur ve teleskobik bom ve kırıcı ataşmanlarını kontrol etmek için kullanılır (Şekil-20). Çift etkili sürgüye sahiptir ve kontrolu bir pedal ile yapılır. Teleskobik bom ile daha fazla ulaşma ve boşaltma mesafesi kazanılırken makineye takılan kırıcı aparatı ile kazılamayan sert zeminlerin, kayaların kırılması ve yumuşatılması sağlanır. Şekil-18: Kızak sıkma valfi 4.6 Kızak Sıkma Valfi Kazıcı-yükleyicinin kazıcı kısmı kullanılırken kazıcıyı dönüş tablasını sabitleyebilmek için kızak frenlerinin sürekli olarak sıkılı konumda olması gerekir. Şekil-18'de görüldüğü gibi kızak sıkma valfinin selenoidi enerjilendirilmediği sürece kazıcı valfinin girişindeki basınç kızak frenlerine etki eder. Eğer kızak frenlerinin boşaltılması istenirse sıkma valfi selenoidi enerjilendirilerek iki yollu iki konumlu valfin açılması sağlanarak fren pistonlarındaki yağın tanka boşalması sağlanır. Böylece operatör kazıcı uzuvlarından faydalanarak kazıcıyı kızaklar üzerinde kaydırarak istenen konuma getirebilir. Şekil-20: Yardımcı Valf 6. Yükleyici Valfi Bekoloder'in yükleyici kısmı, bir çok farklı iş yapabilir. Bir çok uygulamada yükleyici kepçesi büyük güçlü faraş gibi kullanılmaktadır. Yükleyici ile kazma işlemi genelde yapılmaz. Çoğunlukla kum, çakıl, toprak gibi gevşek yığın malzemelerini bir yerden alıp başka yere taşımak için kullanılır. Ayrıca toprak vs. gevşek malzemeyi düzlemede de kullanılmaktadır. Örnek olarak kazıcı kısmı ile açılan çukurundan çıkan yığınlar yükleyici ile başka yere taşınmak için kamyonlara yüklenebileceği gibi yine yükleyici kısmı ile tekrar çukura doldurulup düzleme işlemi yapılabilir. Temel olarak; • Bom indirme/kaldırma • Kepçe yükleme/devirme • Kepçe/açma kapama Şekil-19: Kol tarafı dış sızdırmazlığı 24 işlemlerini gerçekleştiren silindirlere sahiptir. Yükleyici valfi 3 sürgülü olup bu silindirleri kumanda eder. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 2.Sürgü: Bom indirme/kaldırma fonksiyonu için kullanılır. Genellikle bu sürgüde yüzdürme fonksiyonunun olması istenir. 4. konum olan yüzdürme pozisyonunda mekanik kilitleme yapılarak kolun yüzdürme pozisyonunda kilitlei kalması sağlanır. Bu konumda silindirlerin her iki tarafı da tanka açıktır. Sürgü merkezlemesi mekanik veya hidrolik olabilir. 3.Sürgü: Kepçe yükleme/devirme fonksiyonu için kullanılır. Çift etkili sürgüdür. Sürgü merkezlemesi kepçe seviye otomatiği için sürgü içeri konumunda elektrikle kilitlemelidir. Şekil-21: Yükleyici Açık merkezli paralel devreli yükleyici valflerinde 2 pompa girişi mevcuttur (Şekil-3). Valf üzerinde küçük debili pompayı boşaltan boşaltma valfi (unloader), çek valfler, emniyet valfleri, antişok antikavitasyon valfleri gibi yardımcı valfler bulunmaktadır. (Şekil-22) Valfteki sürgülerin tipleri şöyledir. 1.Sürgü: Kepçe ağzı açma/kapama fonksiyonu için kullanılır. Çift etkili sürgüdür. Merkezlemesi mekanik, hidrolik veya selonoid kontrollü olabilir. Selonoid kontrolünde ise kontrol on/off veya oransal olarak yapılabilmektedir. Şekil-22: Yükleyici Valfi 26 Kazıcı valfi tasarımında olduğu gibi bu valf içinde 1D hidrolik sistem simülasyon yazılımı kullanarak çeşitli yük basınçlarında valfin debi-strok eğrileri çıkarılır. Yine CFD yazılımı ile P->HPCO, P->A/B, A/B->T'ye olan basınç kayıpları hesaplanır ve sonuçlara göre tasarımda iyileştirmeler yapılır. Yapısal analiz yazılımı ile basınç ve kuvvet altında çalışan kritik parçaların analizleri yapılarak valfin kullanım ömrü boyunca yapısal problem çıkarmayacağı garanti altına alınır. 6.1 Boşaltma Valfi (Unloader) Dişli pompalı sistemlerde kazı esnasında kazıcı koparma yaparken motorun aşırı yüklenmesini ve bayılmasını önlemek için sistem basıncı 210 bar olduğunda boşaltma valfi devreye girer. Bu durumda P2 pompa debisi yüksüz olarak tanka gönderilir ve motor gücünün tümünün P1 için harcanmasını sağlanır. Boşaltma valfi selenoidli olduğun- İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ da istenildiğinde de elle düğmesine basılıp P2 pompa debisinin tanka gönderilmesini sağlanabilir. Böylece daha düşük hızlar elde edilip kazıcı bomu ile hassas işler yapılabilir. Yakıt tasarrufu içinde yolda giderken de boşaltma valfi otomatik olarak devreye girmektedir (Şekil-23). 6.2 Kepçe Seviye Otomatiği/Elektrikli kilitleme Mekanizması (Return to dig) Yükleyici valfinin 3. sürgüsü yani kepçe yükleme/devirme sürgüsü elektrikli kilitleme mekanizmasına sahiptir (Şekil-24). Bu mekanizma ile kepçenin boşaltma yaptıktan sonra kolay bir kol hareketiyle geri yükleme konumuna gelmesi sağlanır (Return to dig). Bu sayede yükleyici her zaman zemin seviyesinde olduğu için bir sonraki yüklemeye hazır olur. Yükleme çevrim süreleri kısalır. Şekil-23: Boşaltma valfi devre şeması Kepçe yükleme/devirme sürgüsü valften dışarı doğru hareket ettirildiğinde kepçe devirme işlemi gerçekleşir. Yükleme işlemi yapmak için kol sola doğru çekildiğinde yani sürgü içeri pozisyona itildiğinde bobin enerjilendirilmiş vaziyette ise mıknatıslanma ile armatur bobine yapışır ve sürgü o pozisyonda kalır. Bobinin enerjilendirilmesi yükleyici valfini kontrol eden joystik üzerindeki düğme ile olur. Kepçe uzuvları üzerindeki kepçe seviye sensöründen gelen sinyal ile bobinin enerjisi kesilir ve sürgü nötr konuma gelerek kepçe silindirinin hareketi durdurulur. Böylece kepçe zemine paralel olur ve yüklemeye hazır hale gelir. 7. Valflere Uygulanan Testler 7.1 Sürgüler Nötr Konumda iken Valfin Basınç Kayıbının Ölçülmesi Testi (P->HPCO) Bu test, kazıcı valfinin tüm sürgüleri nötr konumda iken 50 l/dk'dan 180 lt/dk'ye kadar çeşitli debilerde valfin giriş ve çıkış(HPCO) portları arasındaki basınç kayıplarının Şekil-24: Boşaltma valfi kesit görünüşü 28 ölçülmesi içerir. Aynı test yükleyici valfi içinde yapılır. P1 ve P2 pompa debileri belirtilen portlara uygulanarak ölçüm yapılır. Bu ölçümler sonucunda tasarlanan valfin basınç kayıplarının toplamı mevcut valflere göre maksimum debide 8 bar daha düşük olduğu görülmüştür. 7.2 Giriş portu İle Servis Portları Arasındaki Basınç Kaybının Ölçülmesi Testi (P->A/B) Bu test, valfin giriş ve servis portları (A/B) arasındaki basınç kayıplarının ölçülmesini içerir. Her sürgünün A ve B portları için yapılır. Yani Kazıcı valfi 6 sürgülü olduğu için 12 ölçüm yapılır. 7.3 Servis Portları ile Tank portu Arasındaki Basınç Kaybının Ölçülmesi Testi (A/B->T) Bu test, valfin servis portları (A/B) ve tank portu arasındaki basınç kayıplarının ölçülmesini içerir. Her sürgünün A ve B portları için yapılır. Yani Kazıcı valfi 6 sürgülü olduğu için 12 ölçüm yapılır. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 7.4 Sürgünün Nötr Konumdaki Sızıntı Miktarının Ölçülmesi Testi Silindirlerdeki yükler sürgü nötr konumda iken servis portlarına basınç uyguladığından iç kaçaklardan dolayı silindirler belirli miktar hareket edeler. Bu durumu kontrol etmek için valfin her sürgü segmentindeki servis portlarından valf basınçlandırılır ve hassas debi metre ile kaçak miktarı ölçülür. Bu test ile müşterinin istediği maksimum sızıntı miktarının geçilmediği ve sürgünün sıkışmadan hareket edebileceği bir eşleşme boşluğuna sahip olduğu sağlanır. 7.5 Yük Tutucu Çek valfin Sızıntı Testi Valfteki sürgüler aynı anda hareket ettirildiğinde silindirdeki yükler aynı olmadığından daha ağır yüklü silindirin hafif yüklü silindirden dolayı geri kaçmasını engellemek için bütün sürgü segmentlerine yük tutma çek valfleri yerleştirilmiştir. Sürgüler ilerletilmiş konumda iken servis portlarından valf basınçlandırılır ve hassas debi metre ile kaçak miktarı ölçülür. 7.7 Debi Strok Eğrilerinin(Metering curves) Elde edilmesi Testi Bu testte, valflere maksimum pompa debisi uygulanır. Sürgü servo motor ile yavaş yavaş ittirilip P'den A/B'ye olan debilerin sürgü stroğuna karşı grafiklerinin elde edilmesi sağlanır. Benzer test A/B'den T'ye olacak şekilde de uygulanır. Bu grafikler elde edilirken servis portlarına basınç ta uygulanmaktadır. 7.8. Diğer Doğrulama Testleri Ayrıca valflerin doğrulanması için belirli saykıl değerlerinde ; • Yorulma testleri • Dayanıklılık testleri • Dış sızdırmazlık testleri • Soğuk ortam testleri • Emniyet valfi ömür testleri • Antişok-anti kavitasyon ömür testleri • Boşaltma valfi ömür testleri gibi birçok testler yapılarak valflerin kullanım ömürü boyunca arıza vermeden çalışacağı garanti altına alınmaya çalışılır. Ayrıca test tezgahlarında yapılan testlerin haricinde saha testlerin uygulanması ile ürünün geçerli kılınması sağlanır Sonuç Kazıcı-yükleyiciler için mobil valf tasarlamadan önce makinenin hidrolik sistemini iyi anlamak ve makinenin kullanım şeklini iyi bilmek gerekir. CAE yazılımları kullanarak ürün üretilmeden belli başlı simülasyonlarla iyileştirme ve geliştirmeler yapmak tasarım süresini uzatsa da isterlerin sağlandığı doğru ürünü elde etme sürecini kısaltan en önemli süreçlerdendir. Valfler üretildikten sonra doğrulama testlerinin uygulanması ve test sonuçlarına göre iyileştirmelerin yapılması ürünün kullanım ömrü boyunca arıza yapma ihtimalini azaltan önemli bir süreçtir. Kaynaklar 7.6 Sürgü Kuvvetlerinin Ölçülmesi Testi Sürgülerin merkezleme yaylarının ve sürtünme kuvvetlerinin ölçülmesi için sürgü servo motor ile içeri ittirilip geri çekilerek valfin "akış yok, basınç yok" durumundaki kuvvetleri kuvvet transduyseri yardımıyla ölçülür ve grafik haline getirilir. 30 [1]MMOB Yayımları, İş Makinaları El Kitabı-3/ Kazma ve yükleme Makinaları, 2003 [2]http://science.howstuffworks.com/transport/engines-equipment/ backhoe-loader.htm [3] http://en.wikipedia.org/wiki/SAE_controls [4] Hema Endüstri Valf Tasarım Klavuzu [5] Hidromek Operatör Eğitim Sunumu İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Son Gelişmeler Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Geçtiğimiz yıl üst üste gelen ve ülkeyi yasa boğan kazalar olmuştur. Unutulmaması gereken ve aşağıda belirtilen toplu ölümlere neden olan iş kazaları sonrası, Cumhurbaşkanı, Başbakan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı, Enerji Bakanı tarafından gerek alanlarda gerekse televizyonlarda yapılan konuşmalarda alınacak önlemlerle ilgili açıklamalar yapılmıştır. Bu açıklamalarda yer alan alınacak önlemlerle ile ilgili yapılacak işler ve 04.04.2015 tarihinde kabul edilen, 23 Nisan 2015 tarih ve 29335 sayılı resmi gazetede 6645 kanun numarası ile yayımlanan torba yasadaki iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yenilikleri bilgilerinize sunmak istedim. Aşağıda belirtilen üzücü kazalar unutulmamalıdır ki, insanlarda doğal olaylar gibi algı oluşmamalı ve kanıksanmamalıdır. 2015 yılının ilk dört ayında geçtiğimiz yıl yaşanan üç büyük iş kazasında yaşamını kaybedenlerin toplamından daha fazla can kaybı olmuştur. Bu nedenle en azından derginin ulaştığı ve bu yazıyı okuyanlarda iş sağlığı ve güvenliği konusunda farkındalık yaratarak alınacak önlemlerle kazaların çoğunun önleneceği gerçeğini hatırlatmak istedim. Hatta bu yazıyı hazırlarken dahi "Edirne ‘de bir baraj inşaatında göçükten dolayı iki kişinin yaşamını kaybettiği" televizyonda alt yazı olarak geçiyordu. Bir kişinin öldüğü iş kazası haberlerinin çoğunu duymuyoruz bile. Geçtiğimiz yıl içinde facia olarak nitelendirilen aşağıdaki olaylar yaşanmıştır. İstanbul’da AVM inşaatında asansör kazasında yaşanan facia, Karaman’da maden kazasında yaşanan facia, 32 Soma faciası, "İş Sağlığı ve Güvenliği" kapsamında "Risk Değerlendirmesi" yapılırken birden fazla ölümle sonuçlanan kazalar facia olarak nitelendirilmektedir. Bu nedenle "facia" tabiri kullanılmıştır, açıklamakta yarar görüyorum. Özellikle Soma faciası sonrası yapılan açıklamalara göre; Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlara mesleki yeterlilik zorunluluğu getirileceği, mesleki yeterlilik belgesi olmayanların çalıştırılamayacağı şartı getirileceği söylendi. Yürürlükte tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlarda mesleki eğitim şartı var, "mesleki eğitim belgesi" olmayanlar tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. Ancak ne kadar uygulanabildiğine bakmak gerek. Tehlikeli ve çok tehlikeli iş alanındaki tüm mesleklerin "meslek standartlarının oluşturulması, eğitimi ve belgelendirilmesi" uzun döneme ait doğru bir programdır. Acil ihtiyaçlara cevap veremez. Bu gün itibarı ile 40 meslek dalı bu kapsama girmektedir. Torba yasadaki yeni düzenlemeye göre; 6645 / MADDE 74 – 5544 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir. “EK MADDE 1 – (1) Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerden olup, Kurumca standardı yayımlanan ve Bakanlıkça çıkarılacak tebliğlerde belirtilen mesleklerde, tebliğin yayım tarihinden itibaren on iki ay sonra bu Kanunda düzenlenen esaslara göre meslekî yeterlilik belgesine sahip olmayan kişiler çalıştırılamaz. 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa göre ustalık belgesi almış olanlar ile Millî Eğitim Bakanlığına bağlı meslekî ve teknik eğitim okulların- İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ dan ve üniversitelerin meslekî ve teknik eğitim veren okul ve bölümlerinden mezun olup, diplomalarında veya ustalık belgelerinde belirtilen bölüm, alan ve dallarda çalıştırılanlar için meslekî yeterlilik belgesi şartı aranmaz. (2) Bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarının görev alanlarını ilgilendiren mevzuatta bu maddede belirtilen hususlara ilişkin gerekli düzenlemeler bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on iki ay içinde yapılır. (3) Birinci fıkraya ilişkin denetimler iş müfettişlerince yapılır. Birinci fıkrada belirtilen hükümlere aykırı davranan işveren veya işveren vekillerine Çalışma ve İş Kurumu il müdürü tarafından her bir çalışan için beş yüz Türk lirası idari para cezası verilir. Bu Kanuna göre verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.” Sınav ücretleri ile ilgili belli şartlar ve sürelerde devlet desteği olacağı dile getirilmişti, aşağıda belirtilen şekilde düzenleme yapılmıştır. 6645/MADDE 24 – 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir. “EK MADDE 3 – Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerden olup, Bakanlıkça çıkarılacak tebliğlerde belirtilen mesleklerde, 21/9/2006 tarihli ve 5544 sayılı Meslekî Yeterlilik Kurumu Kanunu kapsamında yetkilendirilmiş sınav ve belgelendirme kuruluşlarının gerçekleştireceği sınavlarda başarılı olan kişilerin 31/12/2017 tarihine kadar belge masrafı ile sınav ücreti, 1/1/2018 tarihinden 31/12/2019 tarihine kadar ise belge masrafı ile sınav ücretinin yarısı Fondan karşılanır. Fondan karşılanacak sınav ücreti, brüt asgari ücretin yarısını geçmemek üzere meslekler itibarıyla Bakanlığın teklifi ve Bakanlar Kurulunun kararıyla belirlenir. Fondan karşılanan bu desteklerden kişiler bir kez yararlanabilir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.” Şantiye şeflerine çalıştığı alanla ilgili iş-güvenliği uzmanı olma zorunluluğu getirileceği belirtildi. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 16 Aralık 2010 Tarih ve Sayı: 27787 ile çıkardığı ‘’Yapı müteahhitlerinin kayıtları ile şantiye şefleri ve yetki belgeli ustalar hakkında yönetmelik’’ te aşağıda belirtildiği şekilde zorunluluk getirilmişti. (8) Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemin aldırılması yetkisine sahiptir. Bu yetkinin yapı müteahhidi tarafından kullandırılmaması halinde şantiye şefi sorumlu tutulamaz. (9) Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve kusurları, öneri ve önlemleri belirlemek, yapı müteahhidine rapor etmek ve şantiyede görev alan ilgili kişilere bildirmekle yükümlüdür. Raporda yer alan hususların yerine getirilmemesinden yapı müteahhidi sorumludur. (15) Mühendis, mimar ve teknik öğretmen unvanlı teknik personelin şantiye şefi olarak görev yaptığı 4857 sayılı İş Kanununun 81 inci maddesi kapsamında yer alan inşaat ve tesisat işlerinde, şantiye şeflerinin iş güvenliği uzmanlığı belgesine haiz olması zorunludur. İş güvenliği uzmanlığı belgesi; GEÇİCİ MADDE 2 – (1) Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin on beşinci fıkrası kapsamındaki işlerde görev alacak mühendis, mimar ve teknik öğretmen unvanlı şantiye şefinin 1/1/2012 tarihinden 1/1/2020 tarihine kadar 4857 sayılı İş Kanununa uygun iş güvenliği uzmanlığı belgesi alması zorunludur. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, Madde 81 – (Mülga: 20/6/2012-6331/37 md.) Adı geçen yönetmeli 4857 sayılı İş Kanunu 81 maddeye istinaden çıkarılmıştır ancak üstte görüldüğü gibi bu madde yürürlükten kaldırılmıştır ve yönetmeliğin yasal desteği kalmamıştır. Yapı denetim firmalarına İş Güvenliğini denetleme zorunluluğu dile getirildi. Aşağıda belirtilen şekilde firmalarına kontrol görevi getirildi. 6645 / MADDE 31 – 29/6/2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunun 2. maddesinin dördüncü fıkrasının (f) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “f) İşyerinde, çalışmaların, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına göre düzenlenmesi gereken sağlık güvenlik planına uygun olarak yapıldığını kontrol etmek ve gerekli tedbirlerin alınması için yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak, uyarıya uyulmadığı takdirde durumu ilgili Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne bildirmek.” Yapı işlerinde İş Sağlığı ve yönetmeliği gereği işe başlamadan önce proje aşamasında ‘’Sağlık ve Güvenlik Planı’’ hazırlanmalı ve çalışma sürecinde güncellenmelidir. İş sağlığı ve Güvenliği Planı bir taahhütnamedir. Yani yapılacak işler, önceden hangi metotlarla ve hangi önlemleri alarak gerçekleştirileceği planlanarak kayıt altına alınıp sonra o plana uygun olarak iş gerçekleştirilmelidir. Uygulama başlamadan önce planlar gözden geçirilip güncellenmelidir. Ancak uygulamada sağlıklı işlememektedir. Hem yapı denetim firmalarına yüklenen ‘’yapı müteahhidi uyarılara uymadığı taktirde durumu ilgili Çalışma ve iş kurumuna bildirmesi’’ hem de aşağıda 6645/madde 1 de yer alan İş Yeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanına yüklenen sorumlukta işverene yazılı olarak bildirilen ve acil durum gerektiren hallerde iş verenin önlem almaması durumunda Bakanlığın yetkili birimine bildirmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Yani işverenini Bakanlık birimine şikayet etmesi istenmektedir, her ikisinin de zor uygulanacağını, hatta nadiren uygulanacağı kanısındayım. İş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimlerinin görev, yetki ve sorumlulukları yeniden düzenlendi. 6645 / MADDE 1 – 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 8. maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve maddenin beşinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir. “(2) İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen işyeri he- 33 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Ölümlü iş kazalarında işveren kusurlu bulunursa kamu ihalelerinden 2 yıl kamu ihalelerinden men cezası getirileceği ve bir nevi sicil oluşturulacağı söylenmişti. Ölümlü iş kazası sebebi ile kamu ihalelerinden men cezası getirilmiştir. 6645/MADDE 3 – 6331 sayılı Kanunun 25 inci maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki madde eklenmiştir. “Ölümlü iş kazası sebebiyle kamu ihalesinden yasaklama kimi ve iş güvenliği uzmanı, görev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir ve tavsiyeleri belirler ve işverene yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların düzeltilmesinden, tedbir ve tavsiyelerin yerine getirilmesinden işveren sorumludur. Bildirilen eksiklik ve aksaklıkların acil durdurmayı gerektirmesi veya yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı ve benzeri acil ve hayati tehlike arz etmesi, meslek hastalığına sebep olabilecek ortamların bulunmasına rağmen işveren tarafından gerekli tedbirlerin alınmaması hâlinde, bu durum işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanınca, Bakanlığın yetkili birimine, varsa yetkili sendika temsilcisine, yoksa çalışan temsilcisine bildirilir. Bildirim yapmadığı tespit edilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının belgesi üç ay, tekrarında ise altı ay süreyle askıya alınır. Bu bildirimden dolayı işvereni tarafından işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş sözleşmesine son verilemez ve bu kişiler hiçbir şekilde hak kaybına uğratılamaz. Aksi takdirde işveren hakkında bir yıllık sözleşme ücreti tutarından az olmamak üzere tazminata hükmedilir. İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş kanunları ve diğer kanunlara göre sahip olduğu hakları saklıdır. Açılan davada, kötü niyetle gerçek dışı bildirimde bulunduğu mahkeme kararıyla tespit edilen kişinin belgesi altı ay süreyle askıya alınır.” İş yerlerinde işi durdurma müfettişin takdir yetkisine bırakılmadan otomatik durdurulacağı söylenmişti. Bu konuda aşağıdaki madde de belirtilen düzenleme yapıldı. 6645 / MADDE 2 – 6331 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “mülki idare amiri tarafından” ibarelerinden sonra gelmek üzere “kolluk kuvvetleri marifetiyle” ibareleri ve maddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir. “(7) Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihale ile alınan işlerde; teknolojik gelişme, iş gücü kapasitesinin artırılması, üretim metotlarında yenilik gibi bir kısım unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya imalat planlarına, iş programlarına aykırı hareket edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati tehlike oluşturacak şekilde çalışma biçimleri, işin durdurulma sebebi sayılır. (8) İşyerinde durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran işveren veya işveren vekillerine üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.” 34 MADDE 25/A – Ölümlü iş kazası meydana gelen maden işyerlerinde kusuru yargı kararı ile tespit edilen işveren, mahkeme tarafından iki yıl süreyle kamu ihalelerine katılmaktan 5/1/2002 tarihli ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 26. maddesinin ikinci fıkrasında sayılanlarla birlikte yasaklanır. Kararın bir örneği işverenin siciline işlenmek üzere Kamu İhale Kurumuna gönderilir ve Kurumun internet sayfasında ilan edilir.” Burada dikkati çeken nokta maden işyerleri ile sınırlı olması ve ölümlü iş kazalarının çok yüksek olduğu inşaat işlerinin bu kapsamın dışında tutulmasıdır. İdari para cezaları artırılacağı, iki katına kadar çıkarılacağı söylenmişti, 6645/4. Madde de belirtilen %25 - %200 arası artışlar getirildi. Standartlara uygun kişisel koruyucu donanım sağlamayan işyerlerine idari para cezası getirileceği söylenmişti. 6645/ MADDE 4 – 6331 sayılı Kanunun 26. maddesinin birinci fıkraya aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “o) Çalışanlarına, standartlara uygun ve CE işaretli kişisel koruyucu donanım temin etmeyen işverenlere çalışan başına beş yüz Türk Lirası idari para cezası uygulanır. Maden işçilerine çipli konum takip sistemi getirileceği, acil durumlarda çıkışı kolaylaştırmak için fosforlu hayat hattı yapılacağı dile getirildi. Torba yasa içerisinde; 6645/ MADDE 4 – 6331 sayılı Kanunun 26. maddesinin birinci fıkraya aşağıdaki fıkra eklenmiştir. ö) Yer altı maden işletmelerinde çalışanların bulundukları yeri ve giriş çıkışlarını gösteren takip sistemini kurmayan işverenlere çalışan başına beş yüz Türk Lirası” idari para cezası uygulanır. Bu yasada takip sisteminin nasıl olacağı konusunda bir düzenlemeye rastlamadım. Madenlerde sığınma odalarının yapılması gündeme gelmişti. 6645/5. Madde ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 30. Maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “(3) Maden işyerlerinin hangilerinde sığınma odalarının kurulabileceği ve bu odaların teknik özelliklerine dair usul ve esaslar Bakanlıkça bir yıl içinde çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Bu teknik özellikler, ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak belirlenir.” İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Üç yıl iş kazası olmayan işyerlerinde %3 olarak ödenen işsizlik sigortası işveren payı üç yıl süre ile %1 alınacağı söylenmişti (Teşvik). Torba kanunda aşağıdaki yenilik getirilmiştir. 6645/MADDE 25 – 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir. “EK MADDE 4 – 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında çok tehlikeli sınıfta yer alıp ondan fazla çalışanı bulunan ve üç yıl içinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmeyen işyerlerinde çalışanların işsizlik sigortası işveren payı teşvik olarak bir sonraki takvim yılından geçerli olmak üzere ve üç yıl süreyle %1 olarak alınır. Ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmesi hâlinde takip eden aydan itibaren bu teşvik uygulamasına son verilir. İşverenler bu fıkrada öngörülen şartları tekrar sağlamaları ve talepleri hâlinde bu teşvikten yeniden yararlanır. Türkiye genelinde birden fazla tescilli çok tehlikeli sınıfta yer alan işyeri bulunan işverenin 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalıştırılan toplam çalışan sayısı esas alınır. Bu maddeye göre teşvikten yararlanan işverenlerden birinci fıkrada belirtilen iş kazalarını bildirmeyenler, iş kazasının meydana geldiği tarihten itibaren yararlandıkları primleri yasal faizi ile birlikte geri öderler ve bu teşvikten beş yıl süre ile yasaklanırlar. Haklarında yasaklama kararı verilen tüzel kişilerin şahıs şirketi olması hâlinde, şirket ortaklarının tamamı hakkında; sermaye şirketi olması hâlinde ise sermayesinin yarısından fazlasına sahip olan gerçek veya tüzel kişi ortaklar hakkında yasaklama kararı verilir. Haklarında yasaklama kararı verilenlerin gerçek veya tüzel kişi olması durumuna göre; ayrıca bir şahıs şirketinde ortak olmaları hâlinde bu şahıs şirketi hakkında da, sermaye şirketinde ortak olmaları hâlinde ise sermayesinin yarısından fazlasına sahip olmaları kaydıyla bu sermaye şirketi hakkında da aynı şekilde yasaklama kararı verilir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.” İş güvenliği uzmanlarının görevlendirilmesi, çalışma süreleri ile ilgili değişiklik yapılmıştır. 6645/MADDE 6 – 6331 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “(1) Bu Kanunun 8 inci maddesinde belirtilen çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, 1/1/2018 tarihine kadar (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi; tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, 1/1/2017 tarihine kadar (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi kaydıyla yerine getirilmiş sayılır.” “(3) İkinci fıkraya göre iş güvenliği uzmanlığı belge yükseltme sınavlarında başarılı olup belge almaya hak kazananların hakları saklıdır.” 30.04.2015 tarih ve 29342 sayılı İş Güvenliği Uzmanının Görev yetki ve sorumlulukları ile eğitimleri hakkında yönetmelik /MADDE 12 – (1) (Değişik: RG-30/4/201529342) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika. b) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika. c) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 40 dakika. Madenlerde çalışma saatleri ile ilgili düzenleme yapılmıştır. İzinlerle ilgili düzenleme yapılmıştır. 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük olan Türkiye İş Kurumu tarafından 31.12.2016 tarihine kadar başlatılan iş başı eğitim programlarını tamamlayanların işe başlaması çalıştırılması konusunda devlet desteği verileceğine dair 6645/Madde 28 ile yasal düzenleme yapılmıştır. Çalıştırma yaşı ve çocukların çalıştırma yasağı ile ilgili aşağıdaki değişiklik yapılmıştır. 6645MADDE 38 – 4857 sayılı Kanunun 71 inci maddesinin birinci ve dördüncü fıkraları aşağıdaki şekilde değiştirilmiş; üçüncü fıkrasında yer alan “on dört yaşını bitirmiş ve ilk öğretimini tamamlamış” ibaresi “on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış” olarak, beşinci fıkrasında yer alan “Okula devam eden” ibaresi “Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden”, “birinci” ibaresi “dördüncü” olarak değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.” “Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve 35 haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.” gun kullanılmaması sonucu oluşacak yaralanma ve ölüm olaylarından dolayı, ilgili belediye yetkilileri 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu hükümlerine göre sorumludur.” “Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinin kapsamı, bu faaliyetlerde çalışacak çocuklara çalışma izni verilmesi, yaş grupları ve faaliyet türlerine göre çalışma ve dinlenme süreleri ile çalışma ortamı ve şartları, ücretin ödenmesine ilişkin usul ve esaslar ile diğer hususlar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun görüşleri alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.” Meslek liseleri ve meslek yüksek okullarına İş Sağlığı ve Güvenliği dersi konulacağı, Asansörlerin periyodik kontrolleri konusunda aşağıda belirtilen düzenleme yapılmıştır. Maden sahalarının denetimi bağımsız kuruluşlar tarafından yapılacağı, MADDE 84 – 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki bent ve maddeye birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir. Kömür madenlerine sigorta sistemi getirileceği ve sigorta şirketinin de denetimi olacağı, “s) Belediye sınırları içerisinde, yapı ruhsatı veya yapı kullanma izni hangi idare tarafından verilmiş olursa olsun, hizmete sunulacak olan asansörlerin tescilini yapmak, ilgili teknik mevzuat çerçevesinde yıllık periyodik kontrollerini yapmak ya da yetkilendirilmiş muayene kuruluşları aracılığıyla yaptırmak, gerekli hâllerde asansörleri hizmet dışı bırakmak.” Madenlerde şikayetleri değerlendirmek için Alo 170 e ilave birim kurulacağı, (ALO 170 hattı 15 Kasım 2010 de yürürlüğe girdi. Soru, öneri, ihbar, şikayet, başvuru ve taleplerin hızlı çözümü amaçlı) “(s) bendi uyarınca asansörlerin yıllık periyodik kontrolünü yapacak belediyeler ile yetkilendirilmiş muayene kuruluşlarının sahip olması gereken şartlar, yıllık periyodik kontrol esasları ile yıllık periyodik kontrol ücretleri Türkiye Belediyeler Birliği, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ve Türk Standardları Enstitüsü temsilcilerinin de yer alacağı bir komisyon tarafından belirlenir. Konuya ilişkin düzenlemeler, komisyon kararları doğrultusunda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yapılır.” Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı, İş Güvenliği Uzmanı bulundurmayan iş yerleri için elektronik ortamda İdari Para cezası yazılacağını belirtti. MADDE 85 – 5393 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir. “Asansör yıllık kontrol faaliyetlerine ilişkin sorumluluk EK MADDE 1 – Bu Kanunun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (s) bendinde düzenlenen yetkinin usulüne uy- 36 Taahhütler arasında; Acil durum tatbikatları yılda iki kez yapılacağı, Madenlerin yer üstüne iki ayrı yoldan bağlanacağı, (Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde bu zorunluluk bulunmaktadır.) Denetimlerin görüntülü olacağı ve her eksikliğe ceza yazılacağı, İhale Sözleşmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği harcamaları yer alacağı ve işveren bunu mali yük olarak görmeyeceği, Maden işletmelerinin dökümanları ilgili kuruluşlarca elektronik ortamda mutlaka paylaşılacağı, Son kısımda yer alan maddeler hakkında torba yasada her hangi bir düzenleme göremedim. Özellikle İhale sözleşmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği harcamasının yer alması, görüntülü denetim, Denetimlerin bağımsız kuruluşlarca yapılması, Meslek yüksek okulları ve meslek liselerine ‘’İş Sağlığı ve Güvenliği’’ dersi konulması çok önemlidir. Kömür madenlerinde sigorta sisteminin olması ve sigortanın denetimi iyi fakat uygulanabilirliği zor görünmektedir. Kömür madeni ile sınırlandırılması da pek anlaşılır değildir. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Basınçlı Gaz Tüplerinin Dolum ve Periyodik Muayenelerinin Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ (TEBLİĞ NO: SGM-2015/2) Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 22.01.2015/29244 Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Birinci Bölüm Dayanak Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Standartlar MADDE 3 – (1) Bu Tebliğ; Amaç MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı; sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış veya çözünmüş gazlar için kullanılan yeniden doldurulabilir basınçlı gaz tüplerinin toplumun can ve mal emniyeti ile çevre güvenliğini sağlayacak şekilde ilgili mevzuata uygun olanlarına dolum yapılması ve kullanım sırasındaki periyodik muayene, deney, bakım ve tamiri usul ve esaslarını belirlemektir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış veya çözünmüş gazlar için kullanılan yeniden doldurulabilir basınçlı gaz tüplerinin ilgili mevzuatlara uygun olanlarına dolum yapılması ve kullanım sırasındaki periyodik muayene, deney, bakım ve tamirini kapsar. (2) Bu Tebliğ; a) Medikal oksijen tüpleri hariç solunum (nefes alma) tüplerini ve bu tüplere dolum yapan tesisleri, b) Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) dolumu yapan ve satan tesisleri, kapsamaz. 38 a) 3/6/2011 tarihli ve 635 sayılı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendine, b) 10/6/1930 tarihli ve 1705 sayılı Ticarette Tağşişin Men'i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanunun 1 inci, 2 nci ve 6 ncı maddelerine, c) 18/11/1960 tarihli ve 132 sayılı Türk Standartları Enstitüsü Kuruluş Kanununun 2 nci maddesine, ç) 29/6/2001 tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanunun 5 inci, 11 inci ve 12 nci maddelerine, dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 – (1) Bu Tebliğde geçen; a) A Tipi Muayene Kuruluşu: Taşınabilir basınçlı ekipmanların periyodik kontrolünü içerecek şekilde, TS EN ISO/IEC 17020 standardı kapsamında akredite olan muayene kuruluşunu, b) ADR: 8/9/2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması, İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ c) Bakanlık: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığını, ç) Dolumcu: Sınaî ve tıbbi gazların tüplere ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolumu ile satış ve dağıtım hizmetlerini yapan gerçek veya tüzel kişiyi, d) Dolum tesisi: Sınaî ve tıbbi gazların dolum, satış ve dağıtım hizmetlerinin yapılması amacıyla ilgili mevzuata uygun, gerekli izin, ruhsat ve belgeleri haiz sınaî gazların tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine, tanker ve taşınabilir sıvı kaplarına dolumunun gerçekleştirildiği tesisi, e) Dolum Yeterlilik Belgesi: Basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum tesisleri tarafından dolum yapılabileceğini gösteren belgeyi, f) Gaz üreticisi: Sınaî ve tıbbi gazların üretim, ithalat, dolum, satış ve dağıtımını yapan gerçek veya tüzel kişiyi, g) Hurdaya ayırma: İlgili mevzuatına uygun olmayan ve/ veya periyodik muayeneden geçmeyen tüp ve manifoldlu tüp demetlerinin bir daha dolum yapılmayacak şekilde tahrif edilerek geri dönüşüme gönderilmesini, ğ) İl Müdürlüğü: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğünü, h) İmalatçı: Sınaî ve tıbbi gazların doldurulması, depolanması ve taşınması amacıyla ilgili standartlara göre üretilen basınçlı gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerini üreten gerçek ve tüzel kişi, ı) Manifoldlu tüp demeti: Birden fazla tüpün bir çelik konstrüksiyon içinde manifold ile birbirine bağlı olduğu tüp demetini, i) Muayene/deney: Basınçlı gaz tüpü ve manifoldlu tüp demetlerinin dolumundan önce ilgili mevzuatına uygun olup olmadığının kontrol edilmesini, j) Mülkiyet sahibi: Tüp ve/veya manifoldlu tüp demetinin sahibi olan gerçek veya tüzel kişiyi, k) Periyodik muayene: Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Uluslararası Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşmasında (ADR) belirtilen periyodik muayene ve periyodik muayeneyi düzenleyen yöntemlerini, p) TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumunu, r) Uygunluğun yeniden değerlendirilmesi: Mülkiyet sahibi veya kullanıcının talebi üzerine 5/6/2002 tarihli ve 24776 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin (99/36/AT) zorunlu uygulamaya girmesinden önce imal edilip piyasaya arz edilmiş olan taşınabilir basınçlı ekipmanın uygunluğunun yeniden değerlendirme yöntemini, s) Yönetmelik: 31/12/2012 tarihli ve 28514 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğini (2010/35/AB), ifade eder. İlgili standartlar MADDE 5 – (1) Aşağıdaki standartlar ve bu standartların yerini aldığı eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayene, deney, bakım ve tamiri zorunludur. a) TS EN 13322-1 Taşınabilir gaz tüpleri – Tekrar doldurulabilir kaynaklı çelik gaz tüpleri – Tasarım ve imalat Bölüm 1: Karbonlu çelikler, b) TS EN 13322-2 Taşınabilir gaz tüpleri – Tekrar doldurulabilir kaynaklı çelik gaz tüpleri – Tasarım ve imalat Bölüm 2: Paslanmaz çelikler, c) TS EN ISO 9809-1 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler - Bölüm 1: Çekme dayanımı 1100 mpa’dan küçük sertleştirilmiş ve temperlenmiş çelik tüpler, ç) TS EN ISO 9809-2 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler - Bölüm 2: Çekme dayanımı 1100 mpa’a eşit veya daha büyük sertleştirilmiş ve temperlenmiş çelik tüpler, d) TS EN ISO 9809-3 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler - Bölüm 3: Normalize edilmiş çelik tüpler, e) TS EN 1800 Taşınabilir gaz tüpleri - Asetilen tüpleri Temel gerekler, tarifler ve tip deneyleri, l) Sınaî gaz: LPG hariç olmak üzere kaynama noktası -273,15oC ile 26,7oC arasında bulunan ve genel olarak çeşitli sanayi kollarında kullanılan organik ya da inorganik, sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış halde piyasaya arz edilen elementler ve bunların çeşitli karışımlarını, f) TS EN 1975 Taşınabilir gaz tüpleri - Yeniden doldurulabilir – Dikişsiz - Alüminyum ve alüminyum alaşımlı - Su kapasitesi 0,5 litreden 150 litreye kadar - Tasarım ve imalat özellikleri, m) Tedarikçi: Sınaî gazları üreticilerden, işletmelerden veya ithalat yolu ile temin ederek bu gazların dolum ve satışı ile bunların dolum bayilerine, dağıtım bayilerine ve kullanıcılara dağıtımını yapan gerçek veya tüzel kişiyi, (2) Sınaî ve tıbbi gaz tüplerinin periyodik muayene, deney, bakım ve tamiri aşağıdaki standartlar ve bu standartların yerini aldığı eski standartlar kapsamında zorunludur. g) TS EN ISO 10961 Gaz tüpleri - Tüp demetleri - Tasarım, imalat, deneyler ve muayene standardı, o) Tüp: Hacmi 150 litreye kadar olan, taşınabilir gazların doldurulması, depolanması, taşınması ve kullanılmasında kullanılan basınçlı kabı, a) TS EN 13322-1 ve TS EN 13322-2 standartları veya bu standartların yerine geçtiği eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerini, TS EN 1803 Taşınabilir gaz tüpleri – Dikişli - Karbon çeliğinden gaz tüpleri için periyodik muayene ve deney standardı, ö) Tüp dolum talimatı: Basınçlı gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerine sınaî ve tıbbi gazların dolum ve kontrolünde izlenecek süreci gösteren akış şemasını, b) TS EN ISO 9809-1, TS EN ISO 9809-2 ve TS EN ISO 9809-3 standartları veya bu standartların yerine geçtiği eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerini, n) Tıbbi gaz: Medikal amaçlı kullanılan bütün gazlar, 39 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ TS EN 1968 Taşınabilir gaz tüpleri – Dikişsiz - Çelik gaz tüpleri için periyodik muayene ve deney standardı, i) TS EN ISO 11621 Gaz tüpleri - Gaz hizmetinin değiştirilmesi için işlemler. c) TS EN 1975 standardı veya bu standardın yerine geçtiği eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerini TS EN 1802 Gaz tüpleri – Taşınabilir – Dikişsiz alüminyum alaşımlı gaz tüpleri için periyodik muayene ve deney standardı, (5) Bu Tebliğde yer alan standartların tadil edilmesi veya değiştirilmesi durumunda, bu standartların yerine geçen yeni standartlar dikkate alınır. ç) TS EN 1800 standardına veya bu standardın yerine geçtiği eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerini TS EN 12863 Taşınabilir gaz tüpleri – Çözünmüş asetilen tüpleri standardı, d) TS EN ISO 10961 Gaz tüpleri - Tüp demetleri - Tasarım, imalat, deneyler ve muayene standardı kapsamında üretilen manifoldlu tüp demetlerinin periyodik muayenesi, TS EN 15888 “Taşınabilir gaz tüpleri-Tüp demetleri-Periyodik muayene ve testleri” standardı kapsamında yapılır. (3) İkinci fıkrada anılan ilgili standardına göre periyodik muayene tarihi gelen basınçlı tüplerin, standartlara uygun yapılan periyodik muayene sonrası ilgili tüp muayene tarihi ve standartlara göre diğer işlemlere tabi tutulur ve periyodik muayene kapsamında bir rapor düzenlenir. (4) Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan standartlar ile benzer standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerinin dolum esnasındaki muayenelerinde, aşağıda yer alan ilgili standart veya standartların ön gördüğü kurallara uyulması zorunludur. a) TS EN ISO 11372 Taşınabilir gaz tüpleri-Çözünmüş asetilen gazı için-Dolum şartları ve muayeneleri, b) TS EN 1919 Taşınabilir gaz tüpleri - Sıvılaştırılmış gazlar için (asetilen ve LPG hariç) -Dolum sırasında muayene, c) TS EN 1920 Gaz tüpleri - Taşınabilir - Sıkıştırılmış gazlar (asetilen hariç) için - Dolum sırasında muayene, ç) TS EN ISO 11372 Taşınabilir gaz tüpleri-Çözünmüş asetilen gazı için-Dolum şartları ve muayeneleri, d) TS EN ISO 13088 Tüpler- Asetilen tüp demetleri-Dolum şartları ve dolum muayenesi, e) TS EN 13096 Taşınabilir Gaz Tüpleri-Doldurulan gazların dolum noktalarındaki şartları -Tek birleşenli gazlar, f) TS EN 13099 Taşınabilir Gaz Tüpleri-Doldurulan gazların dolum noktalarındaki şartları, g) TS EN 13365 Gaz Tüpleri-Taşınabilir-Sürekli ve Sıkıştırılabilir Gazlar İçin (Asetilen Hariç)-Dolum Sırasında Muayene, ğ) TS EN 13385 Gaz Tüpleri-Taşınabilir-Sürekli ve Sıvılaştırılmış Gaz (Asetilen Hariç) İçin Bataryalı Taşıtlar-Dolum Sırasında Muayene, h) TS EN 13720 Gaz Tüpleri-Taşınabilir-Asetilen Bataryalı Taşıtlar İçin Dolum Şartları, ı) TS ISO 11625 Gaz tüpleri-Emniyetli taşıma ve kullanma, 40 Üçüncü Bölüm Uygulama, Usul ve Esaslar, İzlenebilirlik Uygulama MADDE 9 – (1) İl Müdürlüğü tarafından dosya üzerinde ve mahallinde yapılan incelemeler sonucunda, dolumcu olma vasfına sahip olduğu değerlendirilen gerçek veya tüzel kişiler için iki nüsha Dolum Yeterlilik Belgesi düzenlenir. Nüshalardan biri dolum tesisine verilir, diğeri İl Müdürlüğünde muhafaza edilir. İl Müdürlüğü tarafından yapılan denetimler sonucu askıya alınmadığı veya iptal edilmediği sürece, Dolum Yeterlilik Belgesinin geçerlilik süresi iki yıldır. Belge, mevcut gereklilikler yerinde kontrol edilmek şartıyla iki yıllık sürelerle vize yapılarak uzatılır. Vize başvuruları vize tarihi dolmadan en geç 15 gün önce İl Müdürlüğüne yapılmalıdır. Vize yapılmayan belgeler geçersizdir. (2) Dolum tesisleri tarafından basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin toplumun ve kullanıcıların can ve mal emniyeti ile çevre güvenliğini sağlaması amacıyla; taşınması, depolanması ve kullanılmasında dikkat edilmesi gereken hususlara dair bir kullanım kılavuzu hazırlanması zorunludur. (3) Dolum tesisleri bu kullanım kılavuzunu ilk tüp veya manifoldlu tüp demeti tesliminde ve daha sonra kullanıcının talep etmesi halinde her gaz türü için kullanım talimatının bir kopyasını vermek zorundadır. (4) Dolum tesisleri; dolum mahallinde her bir gaz türü için tüp dolum talimatını, test ve muayene mahallinde ise tüpün test ve muayene talimatını yazılı ve şematik olarak asmak zorundadır. (5) Dolum Yeterlilik Belgesine haiz dolum tesislerinin faaliyette bulunduğu İlin İl Müdürlüğü denetim personeli tarafından yapılacak denetimlerde veya vize başvurusu üzerine yapılacak denetimlerde, bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen ekipmanların varlığı veya işlerliğinde eksiklik tespit edilmesi halinde, firmaya tespit edilen eksikliğin giderilmesi için 15 günlük düzeltme süresi verilir. Ancak, 15 günlük düzeltme süresinde eksikliği gidermeyen firmaların Dolum Yeterlilik Belgesi İl Müdürlüğü tarafından 3 aydan az olmayacak şekilde askıya alınır. Tekrarında ise Belge iptal edilir ve 10/6/1930 tarihli ve 1705 sayılı Kanun kapsamında idari yaptırım uygulanır. (6) Dolum tesisinde bulunan ekipmanların varlığı veya işlerliğindeki aksaklığın giderildiğinin İl Müdürlüğü denetim personeli tarafından tespit edilene kadar basınçlı gaz tüplerine dolum yapılmaz. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ (7) Dolum tesisinde her bir tüp ve/veya manifoldlu tüp demeti dolum yapılmadan önce, test ve muayene talimatına uygun bir şekilde görsel muayeneye tabi tutulur. Görsel muayenesi uygun olan tüplere tüp dolum talimatına ve ilgili dolum standartlarına uygun olarak dolum yapılır. (8) Dolum tesisi ihtiyaç duyması halinde basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayene kayıtlarını mülkiyet sahibinden ister. Mülkiyet sahibi basınçlı gaz tüplerine ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dair periyodik muayene kayıtlarını ibraz edemezse tüp yeniden periyodik muayeneye tabi tutulur. (9) Dolum Yeterlilik Belgesi almayan dolum tesisleri basınçlı gaz tüpüne ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum yapamaz. (10) Sınaî gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerine 11/1/1989 tarihli ve 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu gereği eksik dolum yapılamaz. Usul ve esaslar MADDE 10 – (1) İlgili yönetmelik, tebliğ ve standartlarda belirtilen hükümlere uygun olmayan tüplere dolum yapılmaz. (2) Üzerinde mülkiyet sahibine dair bilgi bulunmayan basınçlı gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz. (3) 1/7/2005 tarihinden önce piyasaya arz edilen ve periyodik muayene tarihi geçen basınçlı gaz tüpleri TS EN ISO/ IEC 17020 standardı kapsamında Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB)’nde A Tipi Muayene Kuruluşu olan bir kuruluş tarafından periyodik muayeneye tabi tutulur ve periyodik muayeneden geçenlere dolum yapılır. (4) 1/7/2005 tarihinden sonra piyasaya arz edilen ve periyodik muayene tarihi geçen basınçlı gaz tüplerine Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) hükümleri uygulanır. (5) Periyodik muayene sonucu uygun çıkmayan tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz. Söz konusu tüpler mülkiyet sahibine bilgi verilerek, TS EN ISO/IEC 17020 standardı kapsamında Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği’nde A Tipi Muayene Kuruluşu, tarafından düzenlenen bir tutanakla hurdaya ayrılır. Hurdaya ayrılan tüp ve manifoldlu tüp demetleri firma isimleri ve seri numaraları periyodik olarak her ay dolum tesisinin faaliyette bulunduğu İlin İl Müdürlüğüne bildirilir. (6) Dolum tesisi tarafından basınçlı gaz tüplerinin ve manifoldlu tüp demetlerinin gözle muayenesi sırasında bir kusur tespit edilmesi veya şüphe duyulması halinde söz konusu tüplere dolum yapılmaz ve kullanım dışına alınır. Mülkiyet sahibinin söz konusu tüplerin Kullanım dışına ayrılması ile ilgili itirazı halinde dolum tesisi faaliyette bulunduğu İlin İl Müdürlüğünü bilgilendirir. Bu durumda; kullanım dışına alınan basınçlı gaz tüpü, mülkiyet sahibi tarafından TS EN ISO/IEC 17025:2012 standardı kapsamında akredite olan bir deney laboratuvarında test ve muayeneye tabi 42 tutulur. Söz konusu tüplerin yeniden kullanımı ancak bu test sonucunun uygun çıkması halinde mümkün olur. Mülkiyet Sahibi bu aşamada ihtiyaç duyması halinde imalatçı ya da ithalatçı ile bağlantıya geçebilir, ancak düzeltme veya uygunluğu ispatlama sorumluluğu mülkiyet sahibine aittir. Mülkiyet sahibinin test sonuçlarını faaliyette bulunduğu ilin İl Müdürlüğüne ve basınçlı gazın dolumunu yapacak dolum tesisine beyanı zorunludur. (7) Test sonucu uygun olmayan tüp ve/veya manifoldlu tüp demetleri bu maddenin 4 üncü fıkrası kapsamında hurdaya ayrılır. (8) 1/7/2015 tarihinden itibaren 1976 ve daha eski imal tarihli ve 1/7/2016 tarihinden itibaren 1980 ve daha eski imal tarihli tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılamaz. Ancak, Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) kapsamında uygunluk değerlendirmesi veya yeniden uygunluk değerlendirmesi yapılmış ve Pi işareti iliştirilmiş tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine bu hüküm uygulanmaz. (9) Yurt dışından hurda statüsünde ithal edilen, yurt içinde hurdaya ayrılan veya hurdaya ayrılan gemi veya tesislerden çıkan tüplere dolum yapılmaz. (10) Yurtdışından gaz ithali amacıyla yurda giren dolu tüpler, kullanım sonrası dolum yapılmayarak yurt dışına çıkarılır veya hurdaya ayrılır. Bu tüpler yeniden doldurularak piyasaya arz edilemez. (11) Tüpün omuz, boyun veya kloret kısmına ve manifoldlu tüp demeti kasası üzerine, içerisindeki gazın cinsi ve kısaca uyulması gereken güvenlik kurallarını belirten bir etiket yapıştırılır. Bu etiketin üzerinde dolumu yapan gerçek veya tüzel kişilerin adı, unvanı ve iletişim bilgileri bulunur. Bu özelliklere haiz olmayan doldurulmuş tüp ve/veya manifoldlu tüp demetleri piyasaya arz edilmez. (12) Dolu tüp ve manifoldlu tüp demetinin gaz çıkış vanaları, dolumcunun adı, unvanı ve/veya tescilli markasını taşıyan bant, ısı ile daralan streç bant ve benzeri yöntemlerle kapatıldıktan sonra vana koruma kapağı ile kapatılır. İzlenebilirlik MADDE 11 – (1) Basınçlı gaz tüpleri ve manifoldlu tüp demetlerinin dolu olarak piyasaya arz edilmesinden sonra; tüp, manifoldlu tüp demeti ve içerisindeki gazın izlenebilirliğinin sağlanması amacıyla dolum tesisleri tarafından takip sistemi oluşturulur. (2) Bakanlık ile dolum tesisleri arasında entegre edilecek takip sistemine ilişkin usul ve esaslar Bakanlığın resmi internet sayfasında yayımlanır. (3) Oluşturulacak takip sisteminin usul ve esaslarının Bakanlık tarafından belirlenmesini müteakip altı ay içinde hayata geçirir. Söz konusu takip sistemini oluşturmayan dolum tesislerince tüp ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Dördüncü Bölüm Beşinci Bölüm Periyodik muayene Diğer hususlar MADDE 12 – (1) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin (99/36/AT) zorunlu yürürlüğe girdiği 1/7/2005 tarihinden önce piyasaya arz edilen, ancak Epsilon ve Pi işareti taşımayan ve uygunluğun yeniden değerlendirilmesi işlemine tabi tutulmayan basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayeneleri, TÜRKAK tarafından TS EN ISO/IEC 17020 standardına göre Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) kapsamında akredite olan A Tipi Muayene Kuruluşu olarak yetkilendirilen, Kuruluşlar tarafından ilgili tüpün yürürlükteki periyodik muayene standardı kapsamında yapılır. Bu kuruluşların görevlendirilmesi ve çalışma prosedürlerine ilişkin usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir. MADDE 13 – (1) 1/7/2005 tarihinden önce üretilerek piyasaya arz edilen basınçlı gaz tüpüne ve/veya manifoldlu tüp demetlerine asgari güvenlikle ilgili temel işaretlerden; seri numarası, et kalınlığı, imalat tarihi, imalatçı ismi, gaz cinsi, boş kütlesi, test/çalışma basıncı, periyodik muayene damgası gibi işaretlerin olmaması durumunda dolum tesisleri tarafından dolum yapılmaz. a) Basınçlı gaz tüplerinin ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin periyodik muayenesi A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından, periyodik muayene için alt yapısı uygun dolum tesislerinde veya A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından kendi tesislerinde yapılır. (3) Periyodik muayeneden başarı ile geçen tüpler test sonuçlarında elde edilen verilere ve kullanım amacına uygun olarak, işaret eksiklikleri tüpün izlenebilirliğini sağlayacak tüm kimlik bilgileri ile birlikte A Tipi Muayene Kuruluşu gözetiminde mülkiyet sahibi tarafından tüp üzerine kalıcı bir etiketle iliştirilir. b) A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından periyodik muayenesi yapılan tüp ve/veya manifoldlu tüp demetlerine 3 nüsha periyodik muayene raporu düzenlenir. Bu raporlardan bir tanesi A Tipi Muayene Kuruluşuna, bir tanesi dolum tesisi ve bir tanesi de tüp mülkiyetinin kullanıcıya ait olması durumunda kullanıcıya verilir. Tüp mülkiyetinin kullanıcıya ait olmaması halinde periyodik muayene raporu 2 nüsha hazırlanır. Periyodik muayene raporu bir sonraki periyodik muayene tarihine kadar A Tipi Muayene Kuruluşu, dolum tesisi ve kullanıcı tarafından saklanır. c) Bu Tebliğ yayımlandıktan sonra basınçlı gaz tüplerinin gelecek periyodik muayenesi A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından yapılmayan ve periyodik muayene raporu olmayan tüp ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz. Bu tüp ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapan dolum tesislerinin Dolum Yeterlilik Belgesi 3 aydan az olmayacak şekilde askıya alınır. Tekrarında ise Belge iptal edilir ve 11/7/2001 tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun kapsamında idari yaptırım uygulanır. ç) Periyodik muayeneden geçmeyen ve güvenli olmayan tüp ve manifoldlu tüp demetleri hurdaya ayrılır. Hurdaya ayırma işlemi bu Tebliğin 10 uncu maddenin 4 üncü fıkrası kapsamında yapılır. d) Basınçlı gaz tüplerine periyodik muayene yaptırma sorumluluğu mülkiyet sahibine aittir. Mülkiyet sahibinin kullanıcı olması halinde bedeli mukabilinde dolum tesislerinde A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından periyodik muayenesi yaptırılır. (2) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/ AB) hükümlerine uygun olarak imal edilerek piyasaya arz edilen basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayeneleri, bu yönetmeliklerde belirtilen hükümler çerçevesinde gerçekleştirilir. 44 (2) 1/7/2005 tarihinden önce üretilen basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerinde temel işaretlerin eksik olması durumunda periyodik muayene tarihi beklenmeden söz konusu tüpler mülkiyet sahibi tarafından A Tipi Muayene Kuruluşunca periyodik muayeneye tabi tutulur. (4) Basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin test ve muayene raporları mülkiyet sahibi ve muayene kuruluşu tarafından 10 yıl boyunca muhafaza edilir. Yürürlükten kaldırılan tebliğ MADDE 14 – (1) 19/4/2011 tarihli ve 27910 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Basınçlı Gaz Tüplerinin Periyodik Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: SGM-2011/4) yürürlükten kaldırılmıştır. Atıflar MADDE 15 – (1) Bu Tebliğin 12 nci maddesi ile yürürlükten kaldırılan Basınçlı Gaz Tüplerinin Periyodik Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine İlişkin Tebliğe (Tebliğ No: SGM-2011/4) yapılan atıflar, bu Tebliğe yapılmış sayılır. Periyodik Muayene GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin yayımından önce Bakanlığımız İl Müdürlüklerinden SGM: 2011/4 sayılı Tebliği kapsamında belge almış dolum tesisleri, bu Tebliğin yayımından itibaren 1 yıl zaman zarfında periyodik muayene yapar. Yürürlük MADDE 16 – (1) Bu Tebliğin 10 uncu maddesinin 2 nci fıkrası, 12 nci maddesi ve 13 üncü maddesinin 2 nci, 3 üncü ve 4 üncü fıkraları bu Tebliğin yayımından 1 yıl sonra, diğer maddeleri yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 17 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı yürütür. Not: Bu tebliğin ikinci bölümü olan '"Yeterlilik Belgesi, Gerekli Belgeler, Gerekli Ekipmanlar" başlıklı kısmı yazımızda yer almamaktadır. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Bu çalışmada, hidrolik hortumların ISO 18752 standardı ile tanımlanması incelenmiştir. Önceki standartlarda hidrolik hortumlar iç yapısına ve iç çap ölçüsüne göre sınıflandırılırken ISO 18752 hortumları basınç seviyelerine göre sınıflandırmakta ve tasarımcıların işini ciddi ölçüde kolaylaştırmaktadır. Ayrıca değişen ve gelişen sektör ihtiyaçları çerçevesinde ISO 18752’de yer alan yeni yaklaşımlar önceki standartlarla karşılaştırılarak incelenmiştir. Sonuç olarak ISO 18752’in tüm kauçuk hortumları tek standart kapsamında ele alan, kullanıcıların hortum seçim sürecini kolaylaştıran ve önceki standartlara göre daha fazla hortum performansına daha fazla odaklanan bir standart olduğu değerlendirilmektedir. Ahmet TAŞ / Makina Yüksek Mühendisi / Parker Hareket ve Kontrol Sistemleri Tic. Ltd. Şti Hidrolik Hortumların Yeni ISO Standardına Göre Sınıflandırılması 46 1. Giriş Kauçuk hortumlar bir çok mobil ve endüstriyel uygulamada hidrolik yağ başta olmak üzere farklı akışkanların iletilmesinde sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle malzeme yapısı itibariyle titreşimleri bir miktar sönümlemesi, boru kullanımının mümkün olmadığı durumlarda (iki nokta arasında birbirine göre hareket olması vs..) kauçuk hortum kullanımını ön plana çıkarmaktadır. Kauçuk hortumun saha performansının tüm sistemin performansı açısından önemi açıktır. Dolayısıyla hortumların birçok özelliği endüstriyel standartlarla belirlenmiştir. 2. Hortumların Yapısı ve Hortum Standartları Kauçuk hortum temelde kauçuk ve tel ya da tekstil malzemelerin bir arada olduğu heterojen bir yapıdadır. Hortumlar iç yapısı itibariyle 3 ana katmandan oluşur. Bu katmanlar, içten dışa doğru akışkanla temas eden iç katman, basınç dayanımını sağlayan çelik tel veya tekstil örgülü ya da çelik tel spiralli destek katman(lar)ı ve dış etkenlere (çevresel ortam koşulları, ozon, korozyon vs.) karşı koruyan dış katman olarak sıralanabilir. [1] İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ ISO / EN Standartları [2] 1.EN 853 : Hortum ve hortum takımları- Lastikten- Tel örgü takviyeli- Hidrolikte kullanılan 2. EN 854 : Hortum ve hortum takımları- Lastikten tekstil takviyeli- Hidrolik tip 3. EN 856 : Lastik hortumlar ve hortum takımları- Lastik kaplı spiral tel takviyeli Hidrolik 4. EN 857 : Lastik hortumlar ve hortum takımları- Hidrolik amaçlar için- Tel örgü takviyeli, Kompakt SAE Standartları : SAE J517 standardında tanımlanan bazı hortum tipleri aşağıda verilmiştir. [3] 1. SAE100R1 - 1 çelik örgülü hortumlar 2. SAE100R2 - 2 çelik örgülü hortumlar 3. SAE100R3 - Tekstil örgülü hortumlar 4. SAE100R4 - Emiş hattı hortumları 5. SAE100R5 - 1 çelik örgülü dış katmanı tekstil olan hortumlar 6. SAE100R9/R10 - 4 çelik spiralli hortumlar 7. SAE100R13 - Sabit basınçlı 4 ya da 6 spiralli hortumlar. 8. SAE100R15 - 6 çelik tel spiralli hortumlar 9. SAE100R17 - Sabit basınçlı kauçuk hortumlar 21,0 MPa Hortumlar kullanım noktaları da düşünülerek üç ana sınıfta incelenebilir. 1. Tel veya tekstil örgülü hortumlar 2. Tekstil örgülü ve tek spiral telli emiş hortumları 3. Tel spiralli hortumlar. Hortumların çalışma performansları ISO, SAE gibi organizasyonlarca yayınlanan standartlarda tanımlanmıştır. Aşağıda SAE ve ISO tarafında yayınlanan standartların bazıları ve tanımladıkları hortum tipleri yer almaktadır. Hem ISO hem de SAE standartlarında hortumların iç yapısı değerlendirilerek sınıflandırma yapılmıştır. 10. SAE100R18 - Sabit Basınçlı termoplastik hortumlar 21.0 Mpa Bu standartlarda hortumların bir çok açıdan sağlaması gereken isterler belirtilmektedir. Hortumun iç katmanın belirli akışkanlarla kimyasal uyumluluğu, iç- dış çap ölçüleri, montajlı hortumların boyut toleransları, hortum komplelerin hangi testlere tabi tutularak doğrulanacağı, minimum büküm yarıçapı, çalışma sıcaklık aralığı, aşınma dayanımı, hortum üretim aşamasında üzerinde yer alacak markalamalar gibi bilgiler bu standartlarda yer almaktadır. Aşağıda EN 857 standardında yer alan boyut isterleri örnek olarak verilmiştir. Şekil 1. Temel hortum tipleri [1] 47 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Tablo 1. “EN 857 : Hortum çapları [4] All types Nominal Bore Type 1 SC Internal Diameter min max 6 6,1 8 7,7 10 12 16 15,5 19 18,6 19,8 25 25 26,4 Diameter over reinforcement Outside diameter of hose min max max 6,9 9,6 10,8 13,5 8,5 10,9 12,1 14,5 9,3 10,1 12,7 14,5 16,9 12,3 13,5 15,9 18,1 20,4 16,7 19,8 21 23 23,2 24,4 26,7 30,7 31,9 34,9 3. Hortum Standartlarında Yeni Yaklaşımlar - Iso 18752 Tablo 2. “EN 857 : Hortum minimum basınç isterlerinin çapa göre değişimi [4] Endüstrideki ihtiyaçlar ve teknolojideki gelişmelerin uluslar arası standartları da şekillendirdiği görülmektedir. Örneğin, hortum seçiminde en kritik parametrelerden biri olan basınç dayanımı mevcut standartlarda hortum iç çapına göre değişen değerler olarak verilmekteydi. Aşağıdaki tabloda EN 857 standardında kompakt serisi 1 veya 2 tel örgülü hortumlar için minimum basınç seviylerinin hortum iç çapı büyüdükçe azaldığı görülmektedir. Max WP (bar) Nominal Bore Kullanıcılar açısından bakıldığında ise farklı standartlarda hortum tipleri ve çapa göre değişen basınç değerleri bir çok karışıklığa sebep olabilmektedir. Özellikle tasarım, projelendirme, montaj ve servis aşamalarında hata yapma Type 1SC 2SC 6 225 400 8 215 350 10 180 330 12 160 275 16 130 250 19 105 215 25 88 165 Tablo 3. “ISO 18752 : Hortum basınç sınıflandırmaları [5] Class 35 70 140 210 250 280 350 420 560 MWP a (bar) 35 70 140 210 250 280 350 420 560 MWP b (Mpa) 3,5 7 14 21 25 28 35 42 56 Nominal Size 5 X X X X X X X X N/A 6,3 X X X X X X X X N/A 8 X X X X X X X X N/A 10 X X X X X X X X N/A N/A 12,5 X X X X X X X X 16 X X X X X X X X X 19 X X X X X X X X X 25 X X X X X X X X X 31,5 X X X X X X X X X 38 X X X X X X X X N/A 51 X X X X X X X X N/A 63 X X X N/A N/A N/A N/A N/A N/A 76 X X X N/A N/A N/A N/A N/A N/A 102 X N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A X: Applicable N/A: Not applicable MWP: Maximum Working Pressurre 48 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Tablo 4. EN 856 Tip 4SP standardında üretilmiş yüksek basınç hortum örneği [6] Tablo 5. ISO 18752 standardında üretilmiş isobarik hortum örneği [6] ihtimali artmaktadır. Bir projede aynı hortum serisinin farklı boyutları kullanıldığında basınç dayanımının da her hat için kontrol edilmesi gerekmektedir. 2006 yılında yayımlanan ISO 18752 standardının kullanıcı isterlerini ön plana çıkarıldığı değerlendirilmektedir. ISO 18752 standardı “Kauçuk hortum ve hortum kompleleri – Hidrolik kullanımlar için - Tel ya da tekstil destek katmanlı, aynı basınç seviyesi tipi” olarak isimlendirilmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi en temel farklılık hortumların iç çap ölçüsünden bağımsız olarak aynı basınç seviyesini sağlaması gerekliliğidir. Aşağıdaki tabloda ISO 18752 standardında yer alan basınç sınfları ve değerleri örnek olarak verilmiştir. Hortum üretici firmaların da bu standartlar çerçevesinde ürün gamını güncelledikleri görülmektedir. Aşağıdaki tablolarda yüksek basınç uygulamaları için tasarlanmış iki farklı hortum tipi görülmektedir. Tablo 4’te yer alan hortum EN 856 Tip 4SP’e göre üretilmişken Tablo 5’te yer alan hortum isobarik ve ISO 18752 standardına göre üretilmiştir. ISO 18752 standardı, basınç seviyesi isterinin her ölçü için aynı (isobarik) tutulması haricinde de hortumların sınıflandırılması açısından farklı bir yaklaşım getirmektedir. Bu standartla 5 ile 102 mm anma çapındaki tüm kauçuk hortumlar dokuz basınç sınıfına göre ayrılmıştır. Bu basınç sınıfları hortum çapına göre değişmemektedir. (Tablo 3) 49 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Tablo 6. ISO 18752’de performans dereceleri [5] Grade Type a Temperature (oC) Impuls Pressure (% of MWP b) Min number of cycles A AS 100 133% 200 000 100 133% 500 000 120 133% and 120 % c 500 000 120 133% 1 000 000 AC B BS BC C CS CC D DC a Standard or Compact b Maximum working pressure c 120 % of the MWP shall be used for classses 350, 420 and 560 instead of 133 % Böylelikle tasarım sürecinde aynı uygulamalarda aynı basınç sınıfına sahip ürünlerin kullanılması sayesinde karışıklık ve hata yapma ihtimali azalmış olacaktır. Basınç çevrimlerinin impuls yani inişli çıkışlı olduğu uygulamalarda hortumun performansını değerlendirebilmek adına hortumlar ISO 18752 standardında A,B,C,D olarak dört ana performans grubuna ayrılmıştır. [5] ISO 18752 performans ve servis ömrü açısından da önceki standartlardan farklı bir yaklaşım getirmektedir. Daha önceki standartlarda teknik isterler çalışma basıncının en fazla 1.2 katında ve maksimum 500 000 çevrim olarak verilirken ISO 18752 standardında ömür isteri D sınıfı hortumlar için çalışma basıncının 1.33 katında 1 000 000 çevrim olarak belirtilmiştir. Bu durum değişen ve gelişen endüstri ihtiyaçlarının standartlara da yansıtıldığını göstermektedir. Sonuç Kauçuk hortumları tanımlayan enüstriyel standartlarda son dönemlerdeki yaklaşım farklılıkları incelenmiştir. ISO 18752 standardıyla daha önceden ayrı standartlarda tanımlanan hortumlar tek bir standart kapsamına alınmıştır. Önceki standartlar ve ISO 18752 karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. ISO 18752’de hortum sınıflandırılmasının hortum iç yapısı yerine hortum performansı üzerine odaklandığı görülmektedir. Ayrıca hortum seçiminde kullanıcılar açısından kolaylık sağlayacak şekilde hortumlar boyut farkı olmazksızın aynı basınç seviyesine göre (isobarik) sınıflandırılmış böylece hortum seçiminde boyuta bağlı basınç düşümü sebebiyle oluşabilecek karışıklık ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca hortum performans ve servis ömrü isterleri günümüz ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde revize edilmiştir. Kaynaklar [1]Parker Hannifin Dahili Eğitim Dökümanları [2]https://intweb.tse.org.tr [3]http://standards.sae.org/ [4]EN 857:1996: Rubber hoses and hose assemblies Wire braid reinforced compact type for hydraulic applications [5]ISO 18752:2006 Rubber hoses and hose assemblies- Wireor- textile– reinforced single pressure types for hydraulic applications – Specification [6] Parker Hortum ve Fitting kataloğu, Catalogue CAT/4400/ UK 2014-03 50 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 9 İli Kapsayan GAP Enerji Adına Gerçekleştirilen En Kapsamlı Proje İnşaat & Yatırım Sayı : 102 Atatürk Barajı Temel Atma Töreni Atatürk Barajı ve HES, Cumhuriyet Tarihinin En Büyük Elektrik Projesi Ülkemizde enerji adına gerçekleştirilen en önemli yatırımlar, GAP-Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında hayata geçiriliyor. GAP, Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde sulama ve hidroelektrik amaçlı projelerin gerçekleştirilmesi hedefini taşıyor. Proje; Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak olmak üzere 9 ili kapsıyor. 1970'lerde Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki sulama ve hidroelektrik amaçlı projeler olarak planlanan GAP, 1980'lerde sosyo-ekonomik bölgesel kalkınma programına dönüşüyor. PROJENİN "SU KAYNAKLARI" BÖLÜMÜNDE 22 BARAJ VE 19 HES''E ULAŞILMASI HEDEFLENİYOR. TOPLAM MALİYETİ 32 MİLYAR DOLAR OLAN GAP'TA ENERJİ SANTRALLERİNİN TOPLAM KURULU GÜCÜ 7.476 MW OLUP, YILDA 27 MİLYAR KİLOWAT/SAAT ENERJİ ÜRETİMİ ÖNGÖRÜLÜYOR. 54 GAP ile 22 baraj VE 19 HES''e ulaşılması hedefleniyor Türkiye'nin en büyük barajı Atatürk'ü de kapsayan GAP'ın diğer önemli projeleri ise; Karakaya, Kralkızı, Birecik, Ilısu, Batman, Dicle, Karkamış baraj ve HES'leri. Atatürk Barajı dünyada inşa edilen barajlar arasında 5. sırada bulunuyor TÜRKİYE'NİN EN BÜYÜK PROJELERİNDEN ATATÜRK BARAJI'NIN İNŞAATINA 1983 YILINDA BAŞLANDI. Proje, GAP kapsamında hayata geçirilmesiyle de özel bir öneme sahip. Adıyaman ve Şanlıurfa illeri arasında, Fırat Nehri üzerinde kurulan baraj, 1992 yılında işletmeye açıldı. 8 türbine sahip olan barajın yüksekliği 169 metre. Atatürk Barajı İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Ilısu Barajı ve HES, kurulu güç ve yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından; Atatürk, Karakaya ve Keban Barajı'ndan sonra 4'üncü büyük HES. Karakaya GAP kapsamındaki en büyük 2. proje GAP'ın en önemli parçalarından olan proje, Diyarbakır'da Fırat Nehri üzerinde bulunuyor. 1976-1987 yılları arasında inşa edilen baraj 1.800 MW güç ile yıllık 7.354 kilowatt/saat elektrik enerjisi üretiyor. Karakaya, GAP'ın, Atatürk Barajı ve HES'den sonraki en büyük ikinci projesi olarak biliniyor. Karakaya Barajı Cumhuriyet tarihinin en büyük projelerinden Atatürk Barajı, Türkiye’de HES’lerden sağlanan enerjinin %20’sini tek başına karşılayacak kapasitede. 84 milyon metreküp dolgu hacmi ile dünyada 5. sırada yer alıyor. Tesis, 2.400 MW gücüyle yıllık 8,9 GWh elektrik üretim kapasitesine sahip. İnşasından günümüze 144 milyar kilowatlık enerji üretimi sağlanmış olup, bu değerin ekonomik karşılığının ise 15 milyar dolar civarında olduğu biliniyor. ATATÜRK BARAJI, TÜRKİYE'DEKİ HİDROELEKTRİK SANTRALLERDE ÜRETİLEN ENERJİNİN YÜZDE 20'SİNİ TEK BAŞINA KARŞILAYACAK SEVİYEDE. 55 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Ilısu Barajı ile üretilecek olan elektrik enerjisi, ülkemizde HES'lerden sağlanan elektrik enerjisinin %10'unu oluşturacak. Santralin 2013 yılında hizmete alınması planlanıyor. Birecik, YİD modeliyle yapılan en önemli ilk baraj Birecik, Türkiye'de Yap-İşlet-Devret (YİD) modeliyle yapılan barajlı hidroelekrik santrallarinin en büyük örneklerinden. Gaziantep ile Şanlıurfa sınırları içerisinde yer alan proje, 1985-2000 yılları arasında inşa edildi. Proje, 672 MW güç ile yıllık 2.518 GWh'lik elektrik enerjisi üretimi sağlıyor. Sağladığı üretim ile Türkiye'nin yaklaşık %1,2'lik elektrik ihtiyacını karşılayan tesis, 2015 YILINDA KAMUYA DEVREDİLECEK. BİRECİK BARAJI, Zeugma antik kentinin bir kısmını sular altında bırakmasıyla da gündeme geliyor. Gündemden düşmeyen Ilısu projesi 2013'te tamamlanacak Türkiye'de şüphesiz en çok konuşulan, tartışılan projelerden biri Ilısu. 2013 yılında hizmete alınması planlanan 56 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Türkiye'de nehir santrali tanımıyla gerçekleştirilen ilk proje Karkamış. Proje Fırat Nehri üzerinde bulunuyor. kurulu gücü 1.200 MW, üreteceği yıllık toplam enerji ise 3.833 milyar Kwh olarak planlandı. SON YILLARDA GÜNDEME OTURAN ILISU PROJESİNİN İLK FİKİRLERİNİN 1954 YILINDA DSİ TARAFINDAN ATILMIŞ OLMASI İSE DİKKAT ÇEKİYOR. Ilısu Barajı ve HES, kurulu güç ve yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından; Atatürk, Karakaya ve Keban Barajı'ndan sonra 4'üncü büyük HES özelliğini kazanacak. Gövde hacmi açısından ise Türkiye'nin 2. büyük projesi olarak planlanan Ilısu Barajı'ndan sağlanacak olan elektrik enerjisi, ülkemizde hidroelektrik santraller vasıtasıyla temin edilen enerjinin %10'unu oluşturacak. Tamamlanmak üzere olan proje, Mardin ve Şırnak illeri arasında, Dicle Nehri üzerinde inşa ediliyor. Temelden yüksekliği 141 metre olan barajın Türkiye'de nehir santrali tanımıyla gerçekleştirilen ilk proje Karkamış GAP kapsamında gerçekleştirilen santralin inşaatı 1996 ila 2000 yılları arasında tamamlandı. Türkiye'de nehir santrali tanımıyla gerçekleştirilen ilk uygulama olarak bilinen Karkamış, Fırat Nehri üzerinde olup, Suriye sınırına yaklaşık 4.5 km uzaklıkta bulunuyor. 180 MW kurulu güce sahip olan santral 652 GWh'lik elektrik enerjisi üretiyor. Karkamış, yerli ve yabancı sermayenin işbirliğiyle gerçekleştirilmiş bir proje. 57 İşbaşı İSG Konuşmaları (Toolbox Talks) Temel Makine Güvenliği Tercüme: Serap OHKÖY Çevremizde yoğun çalışan modern toplumu makinelerden ayrı düşünmek çok zordur. Yeni ve geliştirilmiş makineler verimliliği yükseltmeye, kaliteyi arttırmaya ve daha düşük maliyetli üretimi sağlamaktadır. Fakat kötü kullanılan makineler yardımcı oldukları kadar zararlı, tehlikeli de olabilirler. Metali kesen makineler parmaklarınızı da kesebilir. Çelik delebilen matkaplar etinizi de delebilir. Bu gibi yaralanmalar acı veren yaralanmalar olduğu gibi, kariyerinizi bitiren sakatlıklara da yol açabilir. Bu makinelerde veya çevresinde çalışırken dikkatli olun: Operasyon noktası: Bu nokta makinede işin yapıldığı yerdir. Pres baskısının, ütülemenin, kesmenin, delmenin, sıvamanın olduğu yerdir. Burada herhangi bir uzvumuz bulunmamalıdır. Eğer vücudumuzun herhangi bir yeri, işlem esnasında burada bulunursa, makinenin gücünden dolayı çok ciddi yaralanmaya sebep olur. Operasyon noktasında ayrıca talaş, çapak vb çevreye fırlayan, sıçrayan partiküller olabilir. Güvenlik gözlükleri bu gibi işler de çok önemlidir. Aktarma elemanları: Enerji bu noktadan dişliler, şaftlar, kayışlar, kabllar, hidrolik ve pnömatik silindirler gibi hareketli kısımlara aktarılır. Buralarda da asla uzuvlarımız bulunmamalıdır. Bu gibi tezgahlarda çalışırken her zaman emniyet prosedürlerine uymalı ve koruyucu donanımları çalışır vaziyette bulundurmalıyız. İşçiler bu tezgahlarda çalışmaya başlamadan evvel, herhangi bir koruyucunun eksikliğini kesinlikle ilk amirlerine haber vermelidir. Çalışanlar makineleri dikkatle kontrol etmelidir. Aktarma 58 elemanları ve operasyon noktalarında ek olarak aşağıdaki noktalarda da daima dikkatli olunmalıdır: Makinelerin yürümesine, titremesine, vibrasyonuna ve tehlikeli olabilecek diğer hareketlerine karşı yerlerine sabitlenmiş olduğundan emin olunuz. Enerji bulunan kısımlara asla görmeden müdahale etmeyin.. Operasyon noktasını göreceğiniz uygun ışıklandırmanın olduğundan emin olun. Üzerinizde bulunan saat, yüzük, kemer tokası vb gibi iletken parçaları açık elektrikli bölümlerden uzak tutun. Islak ellerinizle asla elektrikli aksama dokunmayın. Kilitle/etiketle prosedürlerini daima takip edin.. Her iş için kişisel koruyucu donanımınızı kullanın. Kaldırma makineleri: Vinç, ceraskal, transpalet, forklift vb makineler üretim tezgahı olarak sayılmasa da yaptıkları iş ve aktarma elemanları oldukça tehlikeli olabilir. Bu tip kaldırma makinelerinde çalışanların bu gibi makineleri kullanmadan evvel iyi eğitim almış olmaları zorunludur. Mekanik tehlikeler bir sürü değişik yerlerden gelebilir ve ciddi yaralanmalara sebep olabilir. Operasyonlarınızda tehlikeli bölgelerden kaçının ve makinenin gücüne saygı duyun. Kaynak: HYPERLINK "http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/ BASIC%20MACHINE%20SAFETY.htm" http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/BASIC%20MACHINE%20SAFETY.htm İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Ekipman Civarında Çalışma Talimatları Paylaşan: Mesut KARTAL Aşağıdaki talimatlar izlenmelidir: Operatörler ekipmanlarını her zaman için, gerektiğinde güvenli bir şekilde stop edebilecekleri, izin verilen bir hızda kullanmalı ve asla hızlı kullanmamalıdır. İnsanların beklenmedik bir şekilde önlerine çıkabilecekleri yerlerde çok daha fazla dikkatli kulanmaları gerekmektedir. Yük taşıma esnasında, özellikle giriş yerleri ve havai hatların bulunduğu yerlerde, tavan yüksekliği kontrol edilmelidir. Elektrik hatları ve elektrikli cihazlardan güvenli, uzak bir mesafede çalışılmalıdır. Ekipmanların dönüş ve manevra hareketleri ve elektrik hatlarının sarkma durumları göz önünde bulundurulmalıdır. Ekipman operatörleri obje ve nesnelere çarpmamaya özen göstermelidir. Ekipman operatörleri, iş sahasında çalışmakta olan personelin üzerine doğru sürmemelidir, özellikle çalışan personel sabit bir nesnenin önündeyse ki, böyle bir durumda ekipman ve sabit obje arasında sıkışma durumu sözkonusu olabilir Eğer ekipmanın yakınında çalışan personel bulunacaksa, ekipman operatörü işe başlamadan önce, ekipman ile arada bulundurulması gereken güvenli çalışma mesafesini anlattığı bir emniyet konuşması yapmalıdır. Bu güvenli çalışma alanı, bir bariyer, emniyet bandı veya diğer bir şekilde, operatör ve çalışan personelin görebilmesi için belirgin hale getirilmelidir. Eğer bu ağır ekipmanlar çok daha fazla dar alanlarda çalışmak zorunda kalırsa, önceden belirlenmiş işaretleri kullanarak operatöre işaret verecek olan bir işaretçi ya da bayrakçı bulunmalıdır. Eğer mümkünse, hareketli ekipmanlar arasında çalışılmamalıdır! Göz Koruması Paylaşan: Mesut KARTAL İş yerindeki göz yaralanmalarının nedenleri nelerdir? • Göz koruması kullanmamak. • Yapılan işe uygun göz koruması kullanmamak. • Uçan parçalar. • Halatlar, zincirler, teller gibi havada askıda bulunabilen objeler, • Kimyasallar ile temas. Tedbirler • Her zaman gereken göz korumasını kullanın. • Bununla birlikte, etkili olabilmesi için, çalışanların yüzüne tam olarak oturan göz koruma ekipmanını kullanması gerekmek- tedir. Göz koruması takan çalışanların başına gelen yaralanmaların yaklaşık yüzde 94 üne alttan veya yandan tesir eden obje veya kimyasallar yol açmıştır. • Emniyet gözlüklerinin gerekli bakımı yapılmalıdır. Çizilmiş veya eskimiş gözlükler, görüşü sınırlayacağından dolayı kazalara yol açabilirler. • Standardlara uygun emniyet gözlüğü kullanılmalıdır. Güneş gözlüklerini çalışma sahasında kullanmak kesinlikle yasaktır. • Siyah gözlükler ışığın zayıf olduğu kapalı yerlerde takılmamalıdır. • Yalnız giyilen taşlama maskesi gözü koruyamaz. Emniyet gözlüğü ile birlikte kullanıldığında ancak gerekli koruma sağlanabilir. 59 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Tertip Düzen İşyerinizdeki Yaralanmalardan ve Kayıplardan Korumadır Tercüme: Nihat BEDİR İlk izlenimi yaratmak için asla ikinci bir şansınız olmayacaktır. Bu ifade, konu işyerinde tertip düzene geldiği zaman hiç bu kadar doğru olmamıştı. Yetersiz tertip düzenin izlenimi size ve iş arkadaşlarınızı uzun bir süre için olumsuz şekilde etki bırakır. Dağınık düzensiz bir çevre ortamında hergün çalışmak zorunda kalan kişilerin moralleri azalır, her ne kadar dağınık bir çevre ortamının sebep olacağı sonuçların farkında olmasalar bile. Güvenlik daha fazla kritik bir konudur. Eğer tertip düzen alışkanlığınız yetersiz ise sonuç, çalışanların yaralanması ve hatta ölümü, devlet yaptırımı ve gelecekteki işlerde güvenliği sağlamada zorluklara neden olacaktır. Nasıl olurda ufak bir sorun böyle ciddi sonuçlara sebep olabilir? Yetersiz tertip düzenin sebep olduğu bazı pratikler şunlardır; • Çalışanların takılması, düşmesi, çarpması ve veya nesneler arasında sıkışmasından kaynaklı yaralanmalar. • Uygun el aletlerinin bulunmamasından dolayı uygun olmayan el aletlerinin kullanımından kaynaklı yaralanmalar. • Daha az üretim çünkü fazla manevralardan ve başkalarının dağınıklığından dolayı harcanan zamanlardan, doğru ekipmanı bulmak için harcanan zamandan • Kaçınılabilecek kazaların araştırılması ve raporlanmasında harcanan zaman. • Uygunsuz stoklama ve yanabilen, tutuşabilen malzemelerden doğan yangınlar. • Çıkan ürünlerin yetersiz kalitede olması, üretim gecikmeleri, hatalı ve zarar görmüş ürünler, ve çalışanların ekipman eksikliğinden dolayı. • Yetersiz kalitenin sebep olduğu kötü şöhret ve ünden dolayı gelecekte alınacak olan işlerin düsmesi eksikliği. • İlk kötü izlenimden sonra sıklıkla müfettişler tarafından denetlenmeniz. Hatırlamak için genel tertip düzen kuralları; • Etrafınızı işiniz bittikten sonra temizleyin. Çöplerinizi artıklarınızı toplayın ve doğru şekilde uzaklaştırın ve veya diğerlerine tehlike yaratmayacak şekilde yerleştirin. Rutin temizlik programı oluşturun. • Gün boyunca çalışma alanınızı temiz tutun, bu size gün sonunda fazla dağınık bir yerin temizlenmesi için harcanacak zamanınızı azaltacaktır. 60 • Yanabilen ve tutuşabilen malzemeleri doğru şekilde uzaklaştırın. Eğer bunlar düzgünce uzaklaştırılmazsa yangın oluşma olasılığını arttıracaktır. • Batabilecek çivileri ve keskin nesneleri ya uzaklaştırın yada kişilerin takılıp düşmesini ve veya yaralanmasını önlemek için çekiç ile düzleyin. • Devrilmemeleri için malzemelerinizi ve yardımcı malzemelerinizi düzgünce istifleyin. İş sağlığı ve güvenliğinize değer veriyor musunuz?, işyerinizin şöhretine, ününe, ayrıca gelecek çalışanlarınıza? Eğer evet ise, bu pratikleri uygulayın. Derli toplu bir çalışma yeri oradaki çalışanlara saygıyı gösterir, böyle devam etmesi içinde yardım edin. Kaynak: http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/ Housekeeping%20is%20Safe-Keeping%20at%20Work.htm İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Kaymalar, Takılmalar ve Düşmeler Düzenleyen: Mesut KARTAL İş yeri düzeni Bu kazaların büyük çoğunluğunu yüksekten düşmeden dolayı gerçekleşen kazalar değil, yatay zemin üzerindeki kaymalar, takılmalar sonucu meydana gelen yaralanmalardır. Kayma Kaymalara neden olan faktörler: • Islak veya yağ dökülmüş zeminler • Dökülmüş sıvılar • Buz, kar veya çamur • Kaymaya müsait zeminler üzerinde, kaymalar gerçekleşebilir. Takılmalar Takılmalar bir şeye çarparak dengeyi kaybedince meydana gelir. Takılmaya neden olan faktörler: • Sıvı düküntülerinin olduğu yerleri işaretleyin ve hemen temizleyin. • Geçitlerde bulunan engelleyici eşyaları kaldırın ve süpürün. • Kabloları uzaklaştırın veya üzerlerini güvenli bir şekilde örtün. Ayakkabı • Kaygan zeminlerde uygun ayakkabılar giymek gerekiyor ve kendi işinize özel olarak üretilmiş ayakkabı kullanmanız tavsiye edilir. Siz Ne Gibi Önlemler Alabilirsiniz? • Dikkatli olun. • Yürüyüş şeklinizi zemine ve yapacağınız işe göre ayarlayın. • Görüşün kısıtlı olduğu durumlar. • Geniş geçitler kullanın. • Yetersiz aydınlatma. • Yeterli düzeyde ışıklandırma kullanın. • Döküntü veya dağınık malzemeler. • Taşıdığınız veya ittiğiniz eşyanın sizin görüşünüze engel olmamasına dikkat edin. • Zemin yüzeyinin düzgün olmaması. • Dağınık haldeki kablolar. Her zaman önce emniyet gerekliliklerini yerine getirin , daha sonra işinize başlayın. İşitme Koruması Tercüme: Birol TEMEL Gürültü; iş performansını, güvenliğini ve sağlığınızı etkileyen istenmeyen seslerdir. Gürültünün pisikolojik etkileri rahatsızlık ve konsantrasyon bozukluğudur. Fiziksel etkileri ise işitme kaybı, ağrı, mide bulantısı ve maruziyet ciddi boyuttaysa iletişim bozukluğudur. Gürültü maruziyeti kaynağında kontrol edilemediğinde işitme koruması zaruridir. Kulak tıkaçları ve kulaklıklar iç kulak gürültü seviyesini azaltan fiziksel bariyerlerdir ve işitme kaybı oluşumunu önlerler. Bununla beraber insanlar sıklıkla bunları kullanmayı reddederler veya doğru şekilde kullanmazlar. Çalışanlar, kulaklık kullanmaya diğer kişisel koruyucu ekipmanlara oranla daha fazla direnç gösterirler. Bir sebe- bi, gerçekten ihtiyacı olduklarını düşünmeyişleridir. Fakat işitme kaybının azar azar oluştuğunu (yüksek maruziyette bile) farkettiğinizde, geri dönüşü olmayan bir hasar artık oluşmuştur. Kulak koruyucusunun kullanılmayışının diğer bir sebebi rahatsızlık veriyor gibi hissedilmesidir. Bazen çalışanlar yukarı kulaklıkları kaldırırlar, böylece kulaklığı 61 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ uygun kullanmamış, uygun tıkama yapmamış olur veya amirlerini kandırmak için kulak tıkacının iç kısmını koparıp sadece dış kısmını bırakırlar. Eğer böyle bir şey yapmaya ihtiyaç duyarsanız, amirinize gidin ve kulağınıza uyan sizin için daha konforlu başka bir modeli kullanın. Mevcut bir sürü değişik stilde, çeşitte ve markada kulak koruyucuları vardır fakat doğru yerleştirildiğinde hepsi benzer seviyede koruma sağlarlar. Sizin için en iyi işitme koruyucusu size en uyanıdır böylece uygun bir şekilde kullanabilirsiniz. Deri yüzeyiyle kulak koruyucu yüzeyi arasında güzel bir sızdırmazlık sağlandığında başlangıçta az bir rahatsızlık beklenebilir. Elde ettiğiniz koruma miktarı iyi bir sızdırmazlığa bağlıdır ve küçük bir kaçak bile esasen koruma etkililiğini azaltabilir. Her gün sızdırmazlığı birkaç kez kontrol etmeyi unutmayınız. Koruyucular – özellikle kulak tıkaçları – konuşma veya sakız çiğneme sonucu olarak gevşek çalışma eğilimine sahiptir. İşitme koruyucusunu kullanmanızı gerektiren bazı işaretler şunları kapsar: Düzgün bir şekilde dizayn edilmiş, takılmış ve temizlenmiş kulak koruyucuları çalışanlara iş güvenliği gözlüğü kullanmaktan daha fazla rahatsızlık vermeyecektir. Kulak tıkaçları, kulak kanalına hasar vermeyi önelemek için neopren gibi yumuşak bir malzemeden yapılmıştır. Kulak tıkacını kullanmaktan dolayı oluşan deri tahrişleri, incinmiş kulak zarı veya diğer muhalif reaksiyonlar, eğer akla uygun bir şekilde temiz tutulursa çok nadiren oluşur. 1. Eğer çok yüksek bir sesle konuşmanız gerekiyorsa veya sesinizi duyurmak için birinin kulağının içine direk konuşmanız gerekiyorsa şu anlaşılmalıdır ki, gürültü seviyesi işitme korumasını gerektirecek kadar yüksektir. 2. Günün sonunda kulaklarınızda gümbürtülü veya çınlama sesleri varsa, muhtemelen aşırı gürültüye maruz kalıyorsunuzdur. 3. Eğer işten ayrıldığınızda konuşma veya müzik sesleri sizi boğuyor fakat sabah işe geri döndüğünüzde aynı sesler size çok net ve temiz bir şekilde geliyorsa, geçici işitme kaybına yol açan gürültü seviyelerine maruz kalıyorsunuz demektir. Eğer dikkat etmezseniz, ilerde kalıcı işitme kaybına yol açabilir Atölyeler İçin Güvenlik Kontrol Listesi Tercüme: Sibel ARAS Atölye ortamında çalışırken hatırlanması gereken önemli güvenlik kuralları şunlardır: • Hiçbir koşul altında, yetkili olmayan kişilerin atölye ekipmanlarını kullanmasına, işi olmayan kişilerin atölye ziyaretlerine ve sizi meşgul etmelerine izin vermeyin. • Döküntüleri hemen temizleyin. • Hiç kimsenin olmadığı zamanlarda atölyeyi emniyete alın. Çalışan makineleri asla başıboş bir şekilde bırakmamanız gerektiğini hatırlatmaya gerek yok sanırım. • Yağlı bezleri metal bir kap içinde saklayın ve her akşam boşaltıldığına emin olun. • İlk yardım kitleri, acil durum aydınlatmaları, yangın söndürücüler ve göz duşu istasyonları gibi acil durum ekipmanlarını ayda bir kez kontrol edin. • Tüm el aletlerini, taşınabilir elektrikli aletleri ve büyük atölye ekipmanlarının tamamını periyodik olarak kontrol edin. Bu, kabloları, koruyucuları ve aşınmış veya hasar görmüş diğer ekipmanları örneğin kullanıcının çiziklerinden dolayı zar zor gördüğü bir yüz maskesini değiştirmek ve satın alma taleplerini göndermek için iyi bir zamandır. • Tüm temizlik banyolarını ve yıkama parçalarını kullanımının güvenli olduğundan emin olmak için kontrol edin. Bu fırsattan yararlanarak alan aydınlatmalarını, havalandırmayı ve kendi kendine kapanan kapaklarının bağlantılarını kontrol edin. 62 • İyi güvenlik uygulamaları iyi bir temizlik ile başlar. Atölyenizin bakımı için aşağıdaki rehberi kullanın: • Yürüme yolları ve merdivenlerde düşmenize neden olabilecek tehlikeleri uzaklaştırın. • Atölye makinelerinden kaynaklanan atık kesme yağları ve talaşları periyodik olarak uzaklaştırın. • Tüm aletleri yerinde tutun ve onarıma ihtiyacı olan aletleri ise kırmızı etiket ile işaretleyin. • Dönen makineler ile çalışırken asla gevşek giysiler giymeyin ve mücevher takmayın. • Dolanma ihtimali olan her şeye – uzun saçlar da dahildikkat edin. • Lockout/tagout prosedürlerini uygularken gereken tüm adımları takip etmeyi unutmayın. Zaman kazanmak için asla kestirme yolları kullanmayın. • Eğer atölye makinelerinin herhangi bir özel bir parçasındaki operasyonlar hakkında bir şüphen veya sorun var ise, asla supervizörüne veya nitelikli bir meslektaşına sormaktan asla çekinme. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ İlk Müteahhit ve Mimarımız Arif Hikmet Koyunoğlu Kuruluş tarihi tam olarak bilinmese de 1923 yılında kurulduğu öngörülen TÜRK İNŞAAT EVİ Ankara’nın ilk serbest çalışan müteahhitlik-mimarlık firması olarak tarihe geçiyor. Cumhuriyetin ilk dönem mimarlarından olan Koyunoğlu’nun en önemli yapıtları arasında Ankara’daki Etnografya Müzesi, bugün müze olarak kullanılan Türk Ocağı Binası ve açılan uluslararası yarışmada birincilik aldığı Bursa’daki Tayyare Kültür Merkezi yer alıyor. Bursa’daki projesinden sonra İstanbul’a yerleşen Koyunoğlu, burada evapartman yapımı, eski binaların onarımı üzerine çalışmalar yürüttü. 1981 yılında kendisine Atatürk Sanat Armağanı verilen Müteahhit - Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu, 1982 yılında hayatını kaybetti. 64 Türk İnşaat Evi İnşaat & Yatırım Sayı : 102 Mimar - Müteahhit Arif Hikmet Koyunoğlu TÜRK İNŞAAT EVİ’nin kuruluş hikayesini (1): “Sene 1923. Ankara’da tamir ve takviye işlerini bitirmiş olduğum Şeriye ve Evkaf Vekâleti binasında bana verdikleri bir odada çalışıyordum. Memur değildim, fakat inşaat işlerinde bana güvenen Evkaf Fen Heyeti Reisi Âsaf Bey, Evkaf’a ait olup savaş nedeniyle harap olan, yanan binaların tamir ve keşifnamelerini bana yaptırıyordu. Onların tamirlerini de nezaret ediyordum. Bu işlerde bana bir ücret verilmekte idi. Şeriye Vekâleti olan bu binada I. Dünya Savaşı zamanında başlanmış ve inşaatı yarım kalmıştı. Binanın tamir işleri bana verilmişti. ...İşte böyle bir hadise beni bu işlerden uzaklaştırmıştı. Bilecik’ten dönmüştüm. Evkaf ve Şeriye Vekâleti binasında bir çalışma odam vardı, içeriye girince çok fena halde bozuldum. Suluboya ile yapıp çerçevelettiğim bir projem yerde parça parça edilmiş yatıyordu. Bir gün Ziya Gökalp, Hamdullah Suphi, Ruşen Eşref ve bazı arkadaşları beni ziyarete gelmiş ve bir zafer abidesi (arc de triomphe) projesi yapmamı istemişlerdi. O zaman böyle bir abide düşünülüyordu. Ben de yapmıştım ve Bilecik’ten dönüşümde icap eden makama verilecekti. Hademeye sordum. Hademe şeriye vekili odanıza geldi ve bu resmi görünce ‘Bu putlarla dolu resmi aşağı indir’ dedi ve ‘ayaklarıyla çiğneyerek parçaladı’ dedi. Üzerinde heykel görünce hemen put diyen bu yobaz, kırılası ayaklarıyla onu çiğnemişti. İşte bu hadise üzerine Âsaf Bey’e Allahaısmarladık diyerek kapı dışarı fırladım. Biraz daha burada dursam başıma bir bela gelirdi. Bir iki gün sonra Taş Han’ın karşısında bir yer buldum, tamir ettirdim ve burada ilk yazıhanemi açtım. Kapıya bir tabela astım: TÜRK İNŞAAT EVİ...” olarak anlatıyor. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Türk Ocağı Merkezi ön cephe Koyunoğlu'nun yaptığı özgün suluboya cephe resmi Türk İnşaat Evi, Ankara’nın İlk Serbest Çalışan Müteahhitlik-Mimarlık Firması. Yine 1923 yılında Dumlupınar Şehit Asker Anıtı -şimdiki Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı- yapımı ile ilgili yaşadığı bir olayı da anlatan Koyunoğlu (2): “1923 Mayıs ayı idi. Akşam Keçiören’de bir evde Gazi bana dönerek ve cebinden bir not çıkararak ‘Yeni kurulacak devletin ilk anıtı Dumlupınar’da yapılacak. Adı da Şehit Asker Anıtı olacak’ dedi ve notu bana uzattı. Emir gereğince Dumlupınar’a gittim. Anıtı yaptım. Topraktan çıkan bir kol sancağı dik tutuyordu. 1924 yılında anıtın kendileri tarafından temeli atıldı ve 1927 yılında törenle açıldı.” Aslında Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte ülkenin kaynaklarının ne kadar yetersiz olduğunu ve inşaat yapabilmek için gerekli olan malzeme ve işçiliğin olmadığını Arif Hikmet Koyunoğlu’nun (3): “O zaman Ankara’da inşaat işleri yapmak çok güçtü. İnşaat malzemesi diye bir şey yoktu. Tuğla, kiremit, çimento, demir gibi şeyler de bulunmuyordu. İnşaat işçisi de pek azdı. Türkiye’nin her yerinde olduğu gibi burada da ustalar hep Rum ve Ermeni olduğundan, onlarda mübadele dolayısıyla yurdumuzdan ayrılmışlardı. Ankara’da güzel taş ocakları vardı fakat çalışıp taş çıkaran Dumlupınar Anıtı İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ “Ankara’da Üç Otomobil Olmuştu. Atatürk’ün, Erzurumlu Nafiz’in, Bir De Benim.” Koyunoğlu'nun Ankara'daki üç binası (1931): Maarif Vekâleti (en sağda), Etnografya Müzesi (yukarıda sağda) ve Türk Ocağı Merkezi (yukarıda ortada) yoktu. Tuğla diye buralarda 3 cm kalınlığında bir şey yapıyorlardı, bu da inşaata elverişli değildi. Evvela İstanbul’dan tuğlacı ustaları getirterek Akköprü etrafında ve Frenközü denilen köyde tuğla yaptırmaya başladım. Kireç trenle Kütahya civarından, Sabuncupınar’dan az miktarda geliyordu. Oraya gittim, kireççilerle bir anlaşma yaptım, ‘Bütün kireçlerinizi bana gönderin, yaptırdığım bir depoya koyarız, oraya bir memurunuzu koruz bana lazım olanın parasını verir alırım. Başka isteyenler olursa onlara da satış yapar’ dedim. Mutabık kaldık ve elinde bazı pres ve kalıpları olan arkadaşım mimar Veli’yi kandırdım. Onun İstanbul’daki makinelerini Asaf’dan aldığım bir para ile Ankara’ya getirterek Akköprü civarında bir çimento, künk, karosiman atölyesi açtım. Civardan kereste geliyordu. Fakat muntazam bir ölçü ile kesilmiş değildi. Mesela bir kalasın bir ucunun genişliği 2 santim ise diğer ucu 30 santim geliyordu. Nakil vesaiti yalnız at, eşek ve kağnı arabaı idi. Bu müşgül şartlar altında yılmadan çalışıyordum. Bazı tamirat işleri, ilaveler almıştım. Masraflarımı çıkarıyordum. Lazım olan taşı da yine İstanbul’dan getirttiğim taş ocaklarıyla Bentderesi yamaçlarında çıkarıyordum. Bize lazım olandan fazla taş birikince de onu isteyenlere satıyor ve masrafımın karşılığını çıkarıyordum.” açıklaması gözler önüne seriyor. Çok zor şartlarda malzeme temini yapmaya çalışan ve bu şartlarda bile bir çok projeyi hayata geçiren Arif Hikmet Koyunoğlu için bir son söz hazırlamak istedik. Bizim okuduğumuzda sadece 3 araba mı? sorusunu kendimize sormaktan geri alamadığımız ayrıntıyı sizde okuyun istedik. O dönemde yaşanan bu detayı Koyunoğlu şöyle anlatıyor: “Benden başka serbest çalışan bir mimar ve inşaat bürosu da yoktu. Böylece çalışırken bazı devlet büyüklerinin evlerini, köşklerini yapmıştım. Bunlar inşaat sırasıyla Falih Rıfkı, Ruşen Eşref, Maraş mebusu Mithat ve Celal Bayar’ın köşkleri idi. Artık her taraftan duyulmuştum bol bol iş geliyordu. Bir Ford otomobil aldım. Aileyi Keçiören’e taşıdım. Mübeccel’ime de otomobilimi verdim. Tahir Efendi isminde terbiyeli, iyi bir aile çocuğu olan şoförümüz de vardı. O tarihte Ankara’da üç otomobil olmuştu. Atatürk’ün, Erzurumlu Nafiz’in, bir de benim.” KAYNAK: 1. Kuruyazıcı, Hasan-Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler - YKY Yayınları 2008 / Sayfa: 221-223 2. Kuruyazıcı, Hasan-Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler - YKY Yayınları 2008 / Sayfa: 223 3. Kuruyazıcı, Hasan-Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler - YKY Yayınları 2008 / Sayfa: 236 Görseller: Kuruyazıcı, Hasan-Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler - YKY Yayınları 2008 / Sayfa: 47-52-60-62 Cumhuriyet’in İlk Yıllarında İnşaat Malzemesi Diye Bir Şey Yoktu. Hacı Bektaş-ı Tekkes 66 Misafirhane Şehit Sancaktar Temel Atma Etnografya Müzesi İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Arif Hikmet Koyunoğlu (1888-1982) Tiyatrosu ve diğer mekanlarıyla uzun yıllar ilgiyi üzerine çeken Türk Ocağı binası, Ankara'nın en önemli yapıları arasında yerini aldı. 14 yaşında babasını kaybeden Arif Hikmet Koyunoğlu, zorluklarla geçen gençlik yıllarında bir yandan değişik işlerde çalıştı, bir yandan da Sanayi Nefise Mektebi'nde öğrenimine devam etti. 34 YIL ÜLKEMİZDE HOCALIK YAPAN OSMANLI DEVLETİ'NİN SON, CUMHURİYET'İN İLK YILLARINDA ÖNEMLİ MİMARİ UYGULAMALARDA BULUNAN GUİLİO MONGERİ'NİN DE ÖĞRENCİSİ OLDU. İstanbul Beyoğlu'ndaki Saint-Antoine Kilisesi'nin yapımında da, Mongeri'ye yardım etti. CUMHURİYET'İN İLANI İLE BİRLİKTE ANKARA'NIN İLK SERBEST ÇALIŞAN MÜTEAHHİTLİK-MİMARLIK FİRMASI TÜRK İNŞA EVİ'Nİ KURDU. Ankara'da, Emaneti Mübareke denilen ve bir camide saklanan değerli eşyalar için bir yapı gerekliliği doğunca bazı mimarlara teklif yapıldı ve bu tekliflerin sonunda Arif Hikmet Koyunoğlu'nun projesi beğenildi. Cumhuriyet'in ilk yıllarında kurulan Etnografya Müzesi, bir süre Atatürk'ün geçici kabri olarak da kullanıldı. Bu yapının ardından Milli Eğitim Bakanlığı olarak düşünülen daha sonra Dışişleri Bakanlığı Ankara, Türk Ocağı ve Etnoğrafya Müzesi, Arif Hikmet Koyuncuoğlu 67 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Ankara, Eski Türk Ocağı/Halkevi, Arif Hikmet Koyunoğlu, bittiği günlerde 1927-1930 olarak kullanılan, bugün de Gümrük ve Tekel Bakanlığı'na devredilen binanın yapımına başladı. Tiyatrosu ve diğer mekanlarıyla uzun yıllar ilgiyi üzerine çeken Türk Ocağı Binası, Ankara'nın en önemli yapıları arasında yerini aldı. Mimar ayrıca Bunların başında Himaeyi Etfal (Çocuk Esirgeme Kurumu) Binası, Anafartalar Adliye Binası, Büyük Otel, Eski Gazi ve Latife Hanım Okulu ve Çocuk Esirgeme Kurumu Binası projelerini de hayata geçirdi. Resmi yapıların yanı sıra Ankara'da, dönemin önemli isimlerine evler inşa etti. Bunlar arasında Celal Bayar evi, Ruşen Ankara, Çocuk Esirgeme Kurumu Apartmanı, 1926 68 Ankara, Eski Hariciye Vekaleti /Gümrük ve Tekel Bakanlığı, Arif Hikmet Koyunoğlu, bittiği günlerdi, 1927 Eşref Ünaydın evi, eski Maraş milletvekili Mithat Bey'in evi, Falih Rıfkı Atay evi yer aldı. 1930 YILINDA TAYYARE Cemiyeti'nin (Türk Hava Kurumu) Bursa'da bir tiyatro ve sinema binası için açtığı uluslararası yarışmada birincilik ödülünü alan ve yapımını uygulayan mimar, daha sonra İstanbul'a yerleşerek Taksim, Nişantaşı ve Sultanahmet'teki Bazı ev ve apartmanların projelerini çizdi ve 80 yaşına kadar sürdürdü. Kaynaklar: Türk Mimarlardan Bazıları: Devrim, Hakkı,Türkiye Ansiklopedisi 1923-1973, Cilt 3, syf: 956Sözen, Metin / Türk Mimarlığı / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 1994, Metin Sözen arşivinden Hariciye Vekaleti (1927) Sıhhiye Vekaleti (1927) İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Klimalar Avantaj mı Dezavantaj mı? Rutubetin fazla olduğu bölgelerde hissedilen ortam sıcaklığı daha da fazla olmakta, bu da kişinin fiziksel ve zihinsel aktivitesini olumsuz etkilemekte, iş başarısını düşürmekte, yaşlı kişilerde aşırı sıcaklara bağlı tansiyon-kalp rahatsızlıklarını tetiklemektedir. Prof. Dr. Duygu ÖZOL / Göğüs Hastalıkları Uzmanı Klimalar eskiden bir ayrıcalık ve lüks olarak görülürken günümüzde özellikle sıcak bölgelerde yaşayan kişiler için hayatın bir parçası olmaya başladılar. Ofislerde, evlerde ve toplu taşım araçlarında yaz aylarında klimalar çok sık kullanılmaktadır. Klimalar, soğutma çevrimi kullanarak bir ortamdan ısı çekmek (yani ortamın sıcaklığını azaltmak),fazla nemini alıp ortama taze hava sağlamak için tasarlanmış sistem veya mekanizmadır. İnsanların bulundukları çevre, ortam içinde sıcaklığın ayarlanabilmesi, bulunulan ortamın konforunu artırır. İnsanın rahat ettiği çevre sıcaklığı ortamdaki hava sıcaklığıyla ve havanın nem oranına bağlıdır. Aşırı nem aşırı sıcaklıktan daha rahatsız edicidir. Nem oranı arttıkça insan vücudunun sıcaklık karşısındaki reaksiyonu yavaşlar. Klimalar hem havayı soğutmakta, hemde havadaki rutubet oranını azalatarak hayatımızı kolaylaştırmaktadırlar. Örneğin 42 °C sıcaklık ve %15 nispi neme sahip bir hava 30 °C sıcaklık %80 nispi neme sahip bir havaya 70 Turgut Özal Üniversitesi /Yaşama Sanatı Dergisi Sayı 35 göre daha iyidir. Özellikle rutubetin fazla olduğu bölgelerde hissedilen ortam sıcaklığı daha da fazla olmakta, buda kişinin fiziksel ve zihinsel aktivitesini olumsuz etkilemekte, iş başarısını düşürmekte, yaşlı kişilerde aşırı sıcaklara bağlı tansiyon- kalp rahatsızlıklarını tetiklemektedir. Ayrıca serin yerlerde böcek ve sivrisinekte daha az olmaktadır. Ancak klimalarda uygun ve doğru bir şekilde kullanılmazlarsa çok fazla sağlık sorunlarına da neden olabilir. Dışarısı ve içerisi arasındaki sıcaklık farkının çok fazla olması, iç ve dış ortam sıcaklığında ani gelişen yüksek değişiklikler, ilk önce solunum sistemi ve dolaşım sistemini etkiler. Bakımı kötü ve yetersiz yapılan klimaların içinde biriken ve çoğalan mantar sporları, polen ve bakterilerin, boğaz ve solunum yolu hastalıklarına neden olduğu gösterilmiştir. Sık sık terleyip, soğumak, kaslarda tutulmalara yol açabilir. Direkt vücudun üstüne üfleyen soğuk hava hem kasları hem de solunum sistemini olumsuz etkiler. Yanlış seçilen klimalar; İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Tedavi edilmezse hızla ilerleyerek nefes darlığı, göğüs ağrısı ve solunum yetmezliği gelişebilir ve can kaybına neden olabilir. Klima sisteminde biriken bu zararlı maddeler devamlı aynı havanın sirkule olması sonucu ev içindeki havayı yoğun bir şekilde kirletir ve astım hastalarında bir atağın tetiklenmesine, alerjik rinitin alevlenmesine, burun, boğaz ve gözlerde tahriş hissi ve nezle benzeri şikayetlere yol açar. Uzun süre devamlı “Akıllı bina” adı verilen camları açılmayan, merkezi sistemle soğutulup ısıtılan binalarda çalışan kişilerde hasta bina sendromu saptanmıştır. Kronik yorgunluk, baş ağrıları, burun tıkanıklığı gibi belirtiler ile kendini gösterebilir. Astımı tetikleyebilir, Zatürreeye neden olabilir, Allerjik reaksiyonları arttırabilir, Kas ağrılarına yol açabilir, Ciltte kuruluk yapabilir. Sıcak, nemli ortamlarda ve su kaynaklarında yaşayabilen bir bakteri olan ‘legionella’, klimalar yolu ile de bulaşabilir. İlk kez, 1976 yılında Philadelphia’da bir otelde Amerikan Lejyonerlerinin toplantısına katılanlarda bir salgın olarak gelişmiş. İzole edilen bakteri, lejyonerlerin anısına Legionella pneumophila olarak adlandırılmıştır. Suda bulunan çeşitli bakterilerin sebep olduğu bu hastalığın önlenmesi için suyun dezenfekte edilmesi ve uygun sıcaklıklarda depolanmasıyla sağlanabilir. Bakteri içeren enfekte klimaların su sistemlerinin karıştığı havanın solunmasıyla zatürree meydana gelir. Hastada halsizlik, yüksek ateş, kuru öksürük ve karın ağrısı gibi bulgular ortaya çıkabilir. Klimaların düzenli olarak bakımı ve temizliği yapılmalı, filtreleri periodik olarak değiştirilmelidir. Uygun metrekareye göre uygun klimalar kullanılmalıdır. Küçük alanlarda çok güçlü klimalar sorunları kolaylaştırmaktadır. Oda havasının 21-24 C derece, nemin ise %60-70 arasında tutulması idealdir. 71 Tansiyon Hakkında Her Şey Yrd. Doç. Dr. Uğur Abbas BAL / Kardiyoloji ABD / Başkent Üniversitesi Hastanesi Tansiyon Nedir? Tansiyon ya da kan basıncı, kalbin kanı vücudumuza pompalarken damar duvarında oluşturduğu basınçtır. Vücudumuzda belirli bir seviyedeki kan basıncına ihtiyaç vardır. Bu basınç sayesinde dokuların yeterli miktarda kanlanması ve yaşamsal fonksiyonlarını sürdürmesi sağlanmaktadır. Kalbin kanı vücuda atarken kullandığı güce büyük (sistolik) tansiyon, kan akımı bittikten sonra damarlarda oluşan durgun basınca da küçük (diyastolik) tansiyon denir. Tansiyon Nasıl Ölçülür? Kan basıncı tansiyon aleti ile ölçülür. Tansiyonun doğru ölçülmesi için şu noktalara dikkat edilmesi gerekir: • Ölçümden önceki 30 dakika içerisinde sigara veya kola, kahve gibi kafein içeren içecekler içilmemiş olmalı. • Kişi oturur pozisyonda en az 5 dakika dinlenmiş olmalı. • Ölçüm sırasında manşon kalp seviyesinde tutulmalı. 72 Sağlıkta Adres Başkent Dergisi / Sayı 17 Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nedir? Hipertansiyon veya yüksek tansiyon, atardamarlardaki kan basıncının normal değerlerin üzerine çıktığı kronik bir hastalıktır. Sistolik kan basıncının (büyük tansiyon) 120 mmHg ve diyastolik kan basıncının (küçük tansiyon) 80 mmHg olması en uygun tansiyon değeridir. Kan basıncının 120-129/80-84 mmHg olması normal, 130-139/85-89 mmHg olması yüksek normal tansiyon olarak adlandırılır. Kan basıncının 140/90 mmHg’nın üzerinde olması hipertansiyondur. Hastaların % 90-95’inde yüksek tansiyona neden olabilecek altta yatan başka bir hastalık yoktur. Bunlara birincil (primer) ya da nedeni bilinmeyen hipertansiyon denir. Geri kalan % 5-10 hastada yüksek tansiyon bir nedene ya da hastalığa bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Buna da ikincil (sekonder) hipertansiyon adı verilir. En sık rastlanan ikincil hipertansiyon nedenleri şunlardır: • Böbrek hastalıkları • Ölçüm cihazının manşonu uygun boyutta olmalı. • Böbrek üstü (adrenal) bezlerinin hastalıkları • Stetoskopun ucu manşonun altına sokulmamalı. • Böbrek damarlarının daralması • Mümkünse 1-2 dakika ara ile 2 ölçüm alınmalı. Aralarındaki fark fazla ise ek ölçümler alınmalı, değilse ortalaması alınmalı. • Doğuştan büyük atardamarın (aortun) bir bölümünün dar olması • Tiroid bezinin fazla veya az çalışması. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Toplumda Hipertansiyon Görülme Sıklığı Nedir? Toplumda tansiyon görülme sıklığı %30-45 arasındadır ve yaş ilerledikçe artmaktadır. Türkiye’de her üç erişkinden birinde hipertansiyon vardır. ‘Beyaz Önlük Hipertansiyonu’ Nedir? Bazı hastaların evde ölçülen kan basıncı normal bulunurken, muayenehanede ölçülen kan basıncı ise hep yüksek bulunur. Bu duruma beyaz önlük hipertansiyonu denir ve toplumda %15 bireyde görülür. Bu hastalarda normal tansiyonlu bireylerle karşılaştırıldığında uzun vadede daha yüksek hedef organ hasarı (kalp-damar hastalıları, böbrek yetmezliği… vb.) görülür. Bu nedenle klinik olarak masum bir durum olmadığı bilinmektedir. ‘Maskeli Hipertansiyon’ Nedir? Beyaz önlük hipertansiyonunun tersine bir durum olan maskeli hipertansiyonda, kişilerin doktor muayene odasında yapılan kan basıncı ölçümleri normal bulunurken, evde yapılan veya 24 saatlik ayaktan kan basıncı ölçümleri yüksek bulunmaktadır. Toplumda görülme ora nı yaklaşık olarak beyaz önlük hipertansiyonu kadardır. Bu hastalar hipertansiyon hastası kabul edilerek tedavi edilmelidirler. Hipertansiyon İçin Kimler Risk Altındadır? • Yaş: Yaş ilerledikçe kan basıncında yükselme olur. Hipertansiyonun Belirtileri Nelerdir? Hipertansiyonun tipik bir belirtisi yoktur. Kan basıncınız uzun zaman içerisinde yavaş yavaş yükseldiğinde çoğu zaman hiçbir belirti vermez. Bu nedenle hipertansiyon ‘sessiz katil’ olarak nitelendirilir. Hipertansiyon ile ilişkili olduğu düşünülen belirtiler ise; enseden yükselen baş ağrısı, kafada ve kulaklarda basınç hissi, uğultu, mide bulantısı ve çarpıntı hissidir. Bazı durumlarda göğüs ağrısı ve nefes darlığı da hipertansiyonun belirtisi olabilir. Yine de çoğu tansiyon hastasının hiçbir şikayeti yoktur ve tesadüfen saptanır. Kan basıncında ani yükselme olması durumunda burun kanaması veya göz beyazında kanama görülebilir. Hipertansiyonun Zararları Nelerdir? Hipertansiyon sinsi bir hastalıktır ve çoğu zaman hiç belirti vermeden tesadüfen ortaya çıkar. Hipertansiyon tanısı konana kadar ve sonrasında tedavinin yetersiz kaldığı süre boyunca yüksek olan kan basıncı, içerisinde yol aldığı damarların duvarlarını zedeler. Damar tıkanıklığına yol açarak kalp, beyin, böbrek gibi hayati organlarda birçok hastalık ortaya çıkarır. Hipertansiyon kontrol altına alınmaz ise karşılaşılacak başlıca sorunlar şunlardır; • Kalp damar hastalığı (Kalp yetmezliği, kalp büyümesi, kalbi besleyen damarlarda daralma (koroner arter darlığı), kalbi besleyen damarlarda tıkanma sonucu kalp krizi) • Kalıtım: Aile bireylerinde hipertansiyon hastası olan kişiler hipertansiyon için yüksek riske sahiptirler. Risk oranı yaklaşık %60’ dır. • Beyin kanaması, felç, beyin damarlarında daralma ve tıkanma • Boyun ve bacak damarlarında tıkanma • Cinsiyet: Hipertansiyon 50 yaşının altındaki insanlarda erkeklerde daha çok görülürken, 50-55 yaş arasında görülme sıklığı eşitlenir ve 55 yaşın üzerinde kadınlarda daha sık görülmeye başlanır. • Büyük damarlarda genişleme ve yırtılma • Böbrek hastalığı • Görme bozukluğu ve kaybı. • Obezite (şişmanlık): Kilo arttıkça hipertansiyon görülme oranı artar. Şişman bireylerin %40’ında hipertansiyon görülür. Genç hipertansiyon hastalarının önemli bir bölümü şişmandır. • Aşırı tuz tüketimi: Hipertansiyona neden olan sebeplerin başında gelir. • Sigara: Sigara dumanında bulunan ve damarların büzüşmesine sebep olan bazı maddeler nedeniyle kan basıncında artış görülür. • Alkol tüketimi: Alkol kullanımında sıklık arttıkça, hipertansiyon gelişme sıklığı da artmaktadır • Şeker hastalığı: Şeker hastalarında hipertansiyon görülme sıklığı daha fazladır. • Fiziksel aktivite: Düzenli spor yapanlarda hipertansiyon görülme oranı düşüktür. • Stres: Çağımızın hastalığı stres, toplumda hipertansiyon gelişmesi için önemli faktördür. 73 - Kullanılan ilacın dozunu azaltabilir veya ilaca gereksinimi ortadan kaldırabilir. 4 İdeal kilonuzu koruyun 4 Tuz tüketimini kısıtlayın 4 Düzenli egzersiz yapın 4 Alkol tüketiminden kaçının 4 Sigara tüketimine son verin 4 İlaçlarınızı düzenli alın - Kalp hastalığı ve diğer kronik hastalıklara yakalanma riskini azaltır. - Kişiyi enerjik kılar, stresi azaltır ve yaşam kalitesini artırır. • Tuz tüketimi kısıtlayın: Vücudumuzun günlük tuz ihtiyacı 6-8 gram kadardır. Bizim Anadolu insanı olarak ‘normal tuzlu’ dediğimiz günlük diyetimizde tükettiğimiz tuz miktarı ise yaklaşık 18- 22 gram tuz içermektedir. Aslında biz ‘yemeğin tuzu normal’ derken ihtiyacımız olandan yaklaşık 3 kat daha tuzlu yemekler yemekteyiz. Yoğun tuz içeren turşu, paketlenmiş hazır ve salamura gıdalardan özellikle kaçının. Zeytin ve peynir gibi temel gıdaların iyice tuzu gidecek şekilde suda bekletildikten sonra tüketin ve çoğumuzun masum gördüğü soda/maden suyunun da çok fazla tuz içerdiğini bilin • Alkol tüketiminden kaçının: Alkol alımını mutlaka sınırlandırın. Haftada en fazla 2-3 kere olmak şartı ile kadınlarda 1 kadeh, erkekler ise 2 kadehin üstüne çıkmayın. • Meyve ve sebze ile posa tüketimi artırın, doymuş ve total yağ tüketimi azaltın: Haftada her gün 4-6 porsiyon (400-500 gr) çeşitli taze sebze ve meyve yiyin. • Doktor tarafından önerilen ilaçlar düzenli alın. • Sigara kullanımına son verin. • Tansiyon yüksekliğine sebep olabilecek ilaçları kullanmaktan mümkün olduğunca kaçının: Bu ilaçlar arasında; romatizmal ilaçlara (ağrı kesiciler), kortizon, soğuk algınlığı ve grip ilaçları, hormon ilaçları (östrojen), antidepresanlar ve iştah kesiciler sayılabilir. • Stresten mümkün olduğunca uzak durun. • Düzenli olarak sağlık kontrollerinizi yaptırın. Hipertansiyondan Korunmak İçin Öneriler Tansiyon yüksekliği olan bütün hastalara yaşam tarzı ile ilgili değişiklikler önerilmektedir. • İdeal kilonuzu koruyun: Kişi ideal kilosunu bilmeli ve fazla kilolarından kurtularak ideal kilosunu yakalamaya çalışın. Bunun için gerektiğinde profesyonel bir diyetisyenden beslenme önerileri alın. • Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz yapın: Haftada 5 gün 30 dakikalık orta yoğunlukta bir fiziksel aktivite düzenli fiziksel aktivite yaptığınızın bir göstergesidir. Kalp hızını veya nefes alış verişini hızlandıran uzun süreli hareketler, aerobik (oksijen alarak yapılan) egzersizler olarak adlandırılır ve yapılması önerilen egzersiz bu tip olmalıdır. Ağırlık kaldırmak bir kuvvetlendirme egzersizidir ve hipertansiyon hastalarına önerilmez. Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz; - İdeal kiloya ulaşmaya yardımcı olur. 74 Gebelik ve Hipertansiyon Hamileliklerin %8-10’unda hipertansiyon görülmektedir. Hamilelikte hipertansiyon sorunu yaşayan kadınların çoğunda önceden birincil hipertansiyon vardır. Bazı hastaların idrarında protein atılımının olduğu saptanır ki bu duruma ‘preeklampsi’ denir. Preklamside genellikle hiçbir semptom görülmez ancak bebek ölüm riskini yaklaşık iki kat artırmaktadır. Preklamsi bazen hayati tehlike yaratan ‘eklampsi’ denilen daha ciddi bir hal alabilir. Eklampsi acil olarak tedavi edilmez ise; beyin ödemi, solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği, tüm vücutta yaygın damar içi pıhtılaşma ve ölüme neden olabilir. Hipertansiyon Tedavi Edilebilir Mi? Hipertansiyon tedavisinde temel amaç, hedef organ hasarını önleyerek sakatlık ve ölümleri azaltmaktır. Beslenme ve yaşam şeklindeki değişiklikler tansiyon kontrolünü İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ iyileştirebilir ve ilgili sağlık sorunlarını azaltabilir. Ancak, yaşam şeklindeki değişikliklerin etkili olmadığı veya yetersiz kaldığı kişiler için genelde ilaçla tedavi gereklidir. Hipertansiyonu ilaçlarla tedavi edip ortadan kaldırmak mümkün değildir. Ancak yaşam tarzı değişiklikleri ve uygun ilaç tedavisi ile kan basıncı kontrol altında tutulabilir. Tansiyonun 5 mmHg düşürülmesi felç riskini %34 ve kalp damar hastalığı riskini %21 azaltabilir. Hipertansiyon tedavisi ömür boyudur ve tedavi kesilirse kan basıncı yine eski değerlerine ulaşacaktır. Bu nedenle tedaviye ara verilmemelidir. Hastanın doktor kontrollerine gitmesi çok önemlidir. Çünkü kan basıncı yaş ilerledikçe daha da yüksek değerlere çıkma eğilimindedir. Bu nedenle bugün yetmekte olan ilaç, yarın yetmeyebilir. Aslında kullanılan ilacın etkisi ilk alındığı zamanlardaki kadardır ancak hastalığın ilerlemesi nedeniyle artık ilaç yetmemektedir. Kontrollerde gerektiğinde ilaç dozu arttırılabilir, daha güçlü bir ilaca geçilebilir veya mevcut ilacın yanına takviye ilaçlar verilebilir. Hipertansiyon hastalarının en az yılda bir kez doktor kontrolünden geçmeleri gereklidir. Şeker hastaları, kalp damar hastaları ve böbrek hastaları ise altı ay ara ile yılda en az iki sefer kontrole gitmelidir. Aksi takdirde ilaçlarla kontrol altına alınamayan hipertansiyon uzun vadede organlara hasar verebilir ve daha ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. İkincil hipertansiyonu olan hastalarda ise hipertansiyona yol açan hastalık tedavi edilmelidir. Böbrek hastalığının veya hormonal bozukluğun tedavisi ile kan basıncı düzelebilir veya daha az sayıda ilaçla daha rahat kontrol edilebilir hale gelebilir. Tansiyon İlaçları Zararlı Mıdır? Bağımlılık Yapar Mı? Bugüne kadar hiçbir tansiyon ilacı için bağımlılık yaptığı bildirilmemiştir ancak her ilacın bir yan etki potansiyeli vardır. Bu nedenle hipertansiyon tedavisi doktorlar tarafından düzenlenmelidir. Bir yakınının veya bir tanıdığın ilacını kullanmak doğru bir yaklaşım değildir ve tehlikeli de olabilir. Hipertansiyon tedavisi kişiye özeldir. Yani bazı hastalar için bir grup ilaç özellikle faydalıyken, diğer bir hastaya başka gruptan bir ilaç daha faydalı olabilir. Doktor ilaç seçimini hastanın fizik muayene bulguları, laboratuvar testleri, EKG ve ekokardiyografi gibi ek tetkikler sonucunda yapar. Gerek gördüğünde takiplerde ilaç tedavisini yeniden düzenleyebilir. Hipotansiyon (Düşük Tansiyon) Düşük tansiyon olarak bilinen hipotansiyon, büyük tansiyonun 90 mmHg, küçük tansiyonun 60 mmHg altında olması durumu olarak tanımlanır. Baş dönmesi, dikkat bozukluğu, göz kararması, mide bulantısı, soğuk terleme, hızlı soluma, yorgunluk ve bayılma en önemli belirtileri arasındadır. Çoğu zaman tansiyon düşüklüğü ciddi bir hastalığa bağlı olmaz ve genelde az sıvı alımına bağlı olarak gelişir. Normal zamanda kan basıncı değeri normalin alt sınırına yakın olan hastalar biraz az su içtiklerinde hemen hipotansif olurlar. Bu durum özellikle terleme ile çok fazla su ve tuz kaybedilen sıcak yaz aylarında daha sık gelişebilir. Eğer hasta kendisini çok kötü hissediyorsa, bayılma riskini de göz önüne alarak kişi düz bir yere yatırılıp ayakları havaya kaldırılmalıdır. Tedavide yapılması gereken kaybedilen sıvının yerine konmasıdır. Bunun için tuzlu ayran gibi içerisine tuz eklenmiş sıvılar tansiyonun normal değerlere gelmesine yardımcı olacaktır. Asıl önemli olan böyle bir durum ile karşılaşmamak için yeterli miktarda sıvı alımına dikkat etmektir. Bunun yanında düzenli yapılacak egzersizler ile hipotansiyon gelişmesinin önüne geçilebilir. Yeterli miktarda tuz ve sıvı almasına rağmen hipotansiyon belirtilerini sıkça yaşayan bir kişide başka nedenler araştırılmalıdır. Nadir olarak ishal, aşırı kusma, enfeksiyon, gebelik, bazı kalp hastalıkları ve hormonal bozukluklarda hipotansiyon görülebilir. Bu durumda tedavi asıl nedene yönelik olmalıdır. Ayağa Kalkınca Olan Tansiyon Düşmesi (Ortostatik Hipotansiyon) Kişinin otururken ya da yatarken aniden kalkma sonrası olan tansiyon düşmesini anlatır. Kişide ayağa kalktıktan birkaç saniye sonra baş dönmesi ve göz kararması olur. Şiddetli vakalarda bayılma görülebilir ve bu durum hastanın düşerek yaralanmasına sebep olabilir. En sık sebepleri arasında; susuz kalma, uzun süreli yatak istirahati, gebelik, şeker hastalığı, kalp hastalıkları, bacak toplardamarlarında yetmezlik ve nörolojik hastalıklar sayılabilir. Aynı şekilde birçok tansiyon ilacı da ortostatik hipotansiyon yapabilmektedir. Daha çok 65 yaş üstündeki kişilerde görülse de tamamen sağlıklı genç bireylerde de görülebilir. Belirtilerini azaltmak için yeterli sıvı alımı yanında düzenli egzersiz yapmak önemlidir. Oturduğumuz veya yattığımız yerden aniden kalkmamak ve bir süre bekledikten sonra yürümeye başlamak ortostatik hipotansiyon gelişmesini önemli ölçüde azaltacaktır. 75 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Teknik Terimler Sözlüğü Bu sözlüğün hazırlanmasında iş makinaları tatbikatında şantiyelerde çalışanların gündelik hayatlarında kullanmak gereği duyacağı ingilizce kelime ve deyimlerin türkçe karşılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Akademik bir karşılıktan ziyade, her seviyeden insanın anlayacağı ve de halihazırda kullanılan ifadelerin seçilmesine gayret edilmiştir. Burada bulunmayan deyim / kelimeler ve farklı kullanılışlar ile ilgili önerilerinizi derneğimizin bilgi@ismakinalari. org.tr e-posta adresine bildirmenizi rica ederiz. Saygılarımızla. Mustafa SİLPAĞAR / Makina Yüksek Mühendisi/ Limak İnşaat, Sanayi ve Tic. A.Ş Letter of credit Akreditif mektubu Less Az, daha az Level Seviye,düzey, su terazisi Level cut Düz kesme Level gauge - Level indicator Seviye göstergesi Level sensor Seviye müşiri Levelling Yüzey düzeltme, tesviye Levelling blade Tesviye bıçağı LeverManivele,kol,levye Liason office İrtibat bürosu Life / Life time / Life time seal Hayat,yaşam/ Ömür boyu / Lift / Lifting capacity / Lifting speed Kaldırmak / Kaldırma kapasitesi / Kaldırma hızı Lift arm Kaldırma kolu Lift chain Kaldırma zinciri Lift truck Forklift Lifter / tappet İtecek,süpab fincanı Lifter spring İtecek yayı,süpab yayı Lifting gear Kaldırma donanımı Light / Light duty Hafif, ışık / hafif hizmet - hafif iş Light switch Aydınlatma lamba düğmesi LightsLambalar,ışıklar Lime / Limestone Kireç / Kireçtaşı, kalker Limit / speed limit / Limited Sınır, had / Hız sınırı / Sınırlı LineHat,boru,çizgi Liner Gömlek (motor), astar, kaplama Wet liner / Dry liner Yaş gömlek / Kuru gömlek Lower press fit liner / Upper press fit liner Alttan sıkılanan gömlek / Üstten sıkılanan gömlek Rubber liner Kauçuk astarlı Liner pitting Gömleklerin dış çeperlerindeki oyulma Lining Balata (Fren), kaplama (motor yataklarında) Link Palet baklası LinkageBağlantı Lip / lip protection Dudak (keçe), Ağız (kova) / Kova ağzı koruma Lip type seal Dudaklı tip yağ keçesi LiquidSıvı 76 Liquid gasket Sıvı conta List / List price Liste / Liste fiyatı Liter Litre (hacim ölçüsü) LittleKüçük Literature information Yayın bilgisi Load / load factors Yük / Yükleme katsayısı Load bracket Yük desteği Load chart Yükleme kapasitesi gösteren diyagramlar Load check valve Yük tutma valfi Load drum Yük makarası LoaderYükleyici Wheel loader / Track type loader Lastikli yükleyici / Paletli yükleyici Load radius Yük kaldırma yarıçapı Loading capacity Yükleme kapasitesi Local Mahalli, yerel Local hardening Kısmi sertleştirme Locate Yerleştirmek, koymak Location Yer, mahal LockKilit Lock nut Kilitleme (kontra) somun Lock plate Kilitleme sacı Locking pin Kilitleme pimi Locking ring Kilitleme segmanı Lock up Kavraşma (Tork konvertörde) Lock washer /Split spring type / Externel tooth Kilitlemeli rondela / yarık yaylı tip / dıştan dişli Log clamp Kütük yükleme kavraşmalı çatalı Log lumber fork Kütük-kereste yükleme çatalı Log lumber grapple Kütük-kereste yükleme kıskacı Log skidder Kütük iticisi - Skider Long / long reach excavator Uzun / Uzun erişimli ekskavatör Lorry Kamyon LooseGevşek LossKayıp Low / low pressure Düşük / Düşük basınç Lowerİndirme İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ LGP Low ground pressure Düşük yüzey basıncı (Geniş palet) LNG (Liquid Natural Gas) Sıvılaştırılmış doğal gaz LPG (Liquid Petroleum Gas) Sıvılaştırılmış petrol gazı LSD (Low Sulphur Diesel) Düşük kükürtlü yakıt (Azami 500 ppm) Lube Yağ Lube truck Yağlama kamyonu LubricantYağlayıcı LubricationYağlama Splash lubrication / Force feed lubrication Çarpmalı yağlama / Cebri yağlama Lubrication chart Yağlama kartı Lubricator Yağlama düzeneği, yağlayıcı LugBayılma Lug Kulak (motor yataklarında yerleştirme kulağı) Lumbar support adjustment Bel destek ayarı (Operatör koltuğunda) LuminosityParlaklık Macadam Kırma taş, makadam MachineMakina Machinedİşlenmiş MachineryEkipman Machine shop Atölye Magnet / Magnet switch Mıknatıs / Marş anahtarı (Komatsu) Magnetite / Magnetite iron ore Magnetit / Mıknatıslı demir cevheri MainAna Main bearing - main metal (Japon Y/P sında) Ana yatak Main bearing kit Ana yatak takım Main frame Ana şasi Main leaf spring Ana kat makas Main relay Ana röle Main relief valve Ana tahliye valfı MaintanenceBakım Major / Major repair kit (air compressor) Ana, büyük / Ana tamir takımı (hava kompresöründe) MajorityÇoğunluk Makerİmalatçı Make-up Tazeleme , doldurma (Kapalı devrelerdeki sızıntıyı ikmal) Make-up valve Takviye-tazeleme valfı Male / female Erkek / Dişi Malfunction Hatalı çalışma Man / man power Adam / Adam gücü ManagementYönetim,idare Maneuverability Manevra kabiliyeti Manual Elle kumandalı - El kitabı Manifold / Wet exhaust manifold Manifold / Su soğutmalı manifold Manifacture / Manufacturer İmal etmek / İmalatçı Manometer Basınc göstergesi Man power Adam gücü ManyÇok MarbleMermer Margin Kenar,pay, marj Marine / marine engine Denizcilikle ilgili / Deniz vasıtalarında kullanılan motor Marine gear Deniz motor şanzumanı Marine gear housing Şanzuman haznesi / kutusu Markİşaret,çizgi Market / Market survey Pazar / Pazar araştırması Marl Kireçli kil,marn MarshBataklık MaskMaske Mass excavation bucket Kütle (büyük hacimli) kazma kovası Massive Büyük, masif MastDirek Master / Master bushing Ana / Ana burç (Palet ek burçu) Master cylinder(servo) (Fren ana) Merkez silindiri (Servo) Master key Maymuncuk Master pin Ana pim (Palet ek pimi) Match Uymak, karşılaştırmak Match height (Paver) Serim yüksekliği (Finişerde) Match mark Hiza işareti Mat (Floor mat) Yer döşeme MaterialMalzeme Material handling Malzeme taşıma (Elleçleme) Mating coupling Eşleme kaplini ( ) Mating face Bitişme yüzeyleri - İki yarıdan oluşan yatakların birleşme yüzeyleri Matter Madde, cisim Maximum (max) Azami, en fazla Maximum gradeability Azami tırnanma kabiliyeti MeasureÖlçmek Measurement / Measuring Ölçüm / ölçme MechanicTamirci Mechanical / Mechanical engineer Mekanik - makine ile ilgili / makine mühendisi Mechatronik Mekatronik (Makine+Elektronik'in müşterek disiplini) Medium Orta (büyüklük olarak) Melt / Melting point Erime- Ergitme / Ergime noktası Member Üye, kısım Membrane Zar, perde MemoNot Mend Onarmak, tamir etmek Mercury / Mercury column Civa / Civa sütunu Merge Katmak, birleştirmek Mesh Elek, gözenek Metal / Nonmetalic Madeni, Metal, yatak (Japon) / madeni olmayan Metal backed Metal destekli Metal backed seal Metal hazneli/çerçeveli keçe Metal ring (seal) Metal segman (sızdırmazlık için) Metamorphic rocks Değişim kayaları Meter Metre, gösterge, saat Method Usul, yöntem Metric / Imperial system Metrik / İnç (parmak) sistemi Metric fasteners Metrik ölçülü bağlama elemanları Micrometer Mikrometre Micron / Micron rating Mikron , mm nin binde biri / micron katsayısı (filtre malzemesinde) MiddleOrta Mighty Güçlü, kuvvetli Mileage Mil hesabı ile mesafe Mild Yumuşak, mutedil Milky Süt gibi MillÖğütmek Milling machine Asfalt freze makinası Mine Maden ocağı Mineral Maden Mining Madencilik Open pit - surface mining Açık ocak- yerüstü madencilik Underground mining Yer altı madenciliği MinistryBakanlık Minor / Minor repair kit Küçük / Küçük tamir takımı Minumum (min) / minumum value Asgari, enaz / en düşük değer Minus Eksi (sıfırın altındaki) dereceler MinuteDakika Mirror / Rear view mirror Ayna / Dikiz aynası Miscellanous Çeşitli,çok yönlü Misfire Tekleme, ateşleme veya püskürtme bozukluğu Misty Sisli, puslu MixKarıştırmak Mixer Karıştırıcı kazan (Beton santralı, Asfalt tesisi vs) Twin shaft mixer Çift şaftlı karıştırıcı (Yatay çalışan) Pan type mixer Ahtapot kollu karıştırıcı (Dikey çalışan) Axial single shaft mixer Yatay tek şaftlı karıştırıcı Mixer truck Mikser kamyon MixtureKarışım Mobile / mobile concrete pump Seyyar, hareketli / Seyyar beton pompası Mobility Hareket yeteneği Mode Mod, tarz 77 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Moderate Orta, yeterli Modification Değişim, düzeltme, tadilat Modulation Modülasyon, tedrici ayarlama Moil point Kırıcı ucu Moisture Rutubet, nem Moldboard Grayderde bıçak ana gövdesi Moment / momentarly An / Anlık MoneyPara MonitorGösterge Monitoring system display Nümerik(dijital) gösterge ekranı Month / monthly / Monthly report Ay / Aylık / Aylık rapor MotionHareket Motor / Electric motor / Hydraulic motor Motor / Elektrik motor / Hidrolik motor MountÇıkmak,binmek Mount / Insulator Kauçuk takoz (Japon makinalarında) Mounting Makinaya çıkma / Yerine takma Mounting frame Bağlantı şasisi MouthAğız Move / Movement Hareket etmek / Hareket MPH Mile Per Hour Mil / Saat olarak hız MSDS Material Safety Data Sheets Malzeme Emniyet Verileri sayfası Mud / Muddy Çamur / Çamurlu Mud flaps Çamur - Su sıçratmaya mani olan lastik plaka Muffler / exhaust silencer Ekzost susturucusu Multigrade oil Çok mevsimlik yağ Multiple disc Çok diskli Multiple shank (ripper) Çok uçlu (riper/yarıcı) Multi-pass test Çok geçişlilik testi (Hidrolik filtrelerde ISO 16889) Multipurpose bucket Çok maksatlı kova Municipality / Mayor Belediye / Belediye başkanı NailÇivi Nameİsim NarrowDar Natural / Nature Tabii, doğal / Doğa Natural aspiration Doğal hava emişli (motorda) Natural gas Doğal gaz NBR Nitrile Butadiene Rubber Nitril butadien Kauçuk National coarse (NC) Kalın diş (Bağlantı elemanlarında) NearYakın Neat Temiz, düzenli NecessaryGerekli NeckBoyun Need Muhtaç olmak, istemek Needleİğne Needle bearing İğne yatak Needle pliers Kargaburun (pense) Negative Eksi (elektrik), ters, menfi Negative post / Negative pole Eksi uç (Aküde) Neglect İhmal etmek Negotiate Pazarlık yapmak, (şartları) görüşmek Neighbourhood Komşu, çevre, etraf, civar Neoprene Neopren (bir nevi sentetik kauçuk, nitril cinsten değil) Net Ağ,file,kafes, firesiz Net weigt Safi ağırlık, darasız ağırlık Network Ağ sistemi, şebeke Neutral Boş, nötr Never Asla, hiçbir zaman NewYeni NewspaperGazete Nickel / Nickel plating Nikel / Nikelaj, nikel kaplama Nickel-Chromium alloy Nikel-krom alaşımı Night / Night shift Gece / Gece vardiyası Nil hiç, sıfır Nipple (Gresörlük) Meme, uç Nitrile Nitril (sentetik kauçuk cinsi) Nitrite Nitrit, bünyesinde azot bulunan korozyon önleyici 78 NitrogenAzot NLGI National Lubricating Grease Institute Ulusal Yağlayıcı Gres Enstitüsü NoiseGürültü,ses Noise level / dB / Noiseless Ses düzeyi / desibel / Sessiz Nomenclatura İsimler, adlar Nominal İsmi, itibari,(dizayn değeri olarak) NoseBurun Notch Kertik, çentik NotebookDefter Note Not etmek, işaret etmek Notice Dikkat, bilgi notu Nozzle Meme (Yakıt sistemlerinde), püskürtme uçu, nozul NSA (National Aerospace Standart) Ulusal havacılık standardı (Hidrolik filtrelerde kirlilik değerlendirilmesi) Number Rakam,numara, sayı Nuclear Atomik, nükleer Nut Somun (bağlantı elamanı) Wing nut Kelebek somun Self locking Nuts - Hex head - Plastic insert Kilitli somun - Altı köşe -plastik içli Hex jam nuts Kontra somun (Somun üstüne somun sıkılarak kilitleme) Object Nesne, şey, madde, object ObstacleMania,engel Octane number Oktan sayısı Odometer Km saati Odor- Odour Koku OffKapalı OfferTeklif Office / office hours Yazıhane, ofis / çalışma saatleri OfficialResmi Off line filter Hat dışı filtre (Hidrolik sistemlerde bypass filtre tatbikatı) Offset Kaçıklık - şaşırmalı Offset wrench Yıldız anahtar Offshore Açık deniz OhmOm OilYağ Mineral oil / Synthetic oil Madeni yağ / Sentetik yağ Oil absorbent pad Yağ temizleme / emdirme bezi Oil analysis Yağ analizi Oil bath Yağ banyosu Oil consumption Yağ sarfiyatı Oil clearance Yağ boşluğu Oil cooler / Bundle type / Plate type Yağ soğutucusu / Boru tipi / Plaka tipi Oil dilution Yağ seyrelmesi (Yakıt veya soğutma sıvısının karışmasından dolayı) Oil film İnce yağ tabakası, yağ filmi Oil filter / Oil filter base Yağ filtresi / Yağ filtre tablası Oil grade Yağ sınıfı Oil level Yağ seviyesi Oil lines Yağ hatları / boruları Oil pan Yağ karteri / haznesi Oil passage Motordaki yağ galerileri Oil pressure / Low oil indicator Yağ basıncı / Düşük yağ basınç göstergesi Oil pressure gauge Yağ basınç saati Oil pickup screen Motor yağ pompa emişindeki kaba tel süzgeç Oil pump Yağ pompası Oil ring groove Yağ segman kanalı Oil seal Yağ keçesi Oil type (clutch) Yağlı tip (kavrama) OilyYağlı OK Tamam, doğru OldEski On Açık (çalışır), devrede One way clutch Tek yönlü kavrama Open Açık Open end wrench Açık ağız anahtar OpeningAçıklık İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Operate / Operating cost Çalıştırmak / Çalıştırma maliyeti Operating force Levye (Pedal) sertliği (Komatsu) Operating weight Çalışma ağırlığı OperatorOperatör Operator's compartment / Operator's seat Operatör mahalli - kabini / Operatör koltuğu Operator weight adjustment knobt Koltuk süspansiyon ayar topuzu OppositeKarşı,zıt Optimum En uygun OptionSeçenek Optional İsteğe bağlı,tercihli OrangeTuruncu Order Düzen, sıra, sipariş Ore Cevher, filiz OrganizationKuruluş Orifice Orifis, ölçekli geçiş deliği Origine / Orginal Kaynak, kök / Hakiki Oring Oring (daire kesitli yuvarlak lastik halka) Ornaments Süs, maskot Oscilate / Oscilating hitch Salınmak / Salınımlı bağlantı - mafsal Oscilating pin Salınımlı pim OscillationSalınım Other Equipment Manufacturer (OEM) Diğer makina üreticileri Out Dışarı Outdoor / indoor Harici, dışarda / dahili, içerde Outer Dış Outer race (bearing) Dış bilezik , dış zarf / yatak (rulmanlar) Outer section / Outer surface Dış kesit , dış kısım / Dış yüzey Outlet / Outlet tube Çıkış yeri, delik / Çıkış borusu Out of control Kontrolsüz Out of order Hizmet dışı Output Çıktı, veri Output shaft Çıkış mili / şaftı Outrigger Denge ayakları (Vinç, beton pompası veya ekskavatörlerde) Outside Dış, dışında Ounce (Oz) Onz : 28.3 gr. Over Üzerinde, aşırı Overall (Height / Lenght / Widht) Toplam (Yükseklik / Uzunluk / Genişlik) Overcharged Aşırı şarz edilmiş Overflow guard Taşırma muhafazası Overhaul Yenileme, revizyon, tamir Overhead cost Yönetim maliyeti Overhead guard Üst muhafaza Overload Aşırı yük OverlandKaradan Overseas Deniz aşırı, okyanus ötesi Oversize (OS) Standart ölçüden büyük / Üst ölçülü Overspeed Aşırı devir yükselmesi, anveleye kalkmak Overtime Fazla mesai Oxidation Oksidasyon, paslanma Oxy-acetilen welding Oksijen kaynağı OxygenOksijen Oxygenate Oksijen verici, oksijen üretici (Etanol kaynaklı yakıtlar) Pack / Package Paket, kutu / Ambalaj Packing Ambalajlamak, kutulamak, sızdırmazlık takımı PadYastık Pad (equalizer) Makas kauçuk takozu (Dozerlerde) Pad (milling machine - paver) / Polyurethane Kauçuk pabuç (Asfal frezesi ve finişerde) / Poliüretan Padded (sheep foot) drum Keçi ayaklı tambur (Silindirlerde) Paddle Karıştırıcı (Ahtapot) kolu (Beton santralinde) Padlock / combination padlock Asma kilit / şifreli asma kilit PageSayfa Paint / Paint remover Boya / Boya sökücü Spray painting / Electrostatic painting Pülverize boyama / Elektrostatik boyama PairÇift Panel type air cleaner Düz hava filtresi Paper / paper media (filter) Kağıt / kağıt malzemeli (filtre) Parenthesis Parentez, ayraç ParellelParelel Park / Parking brake Park / Park (el) freni Part / Parts manual Parça / Yedek parça kitabı PartialKısmi Particle / Particules Parçacık / Parçacıklar Pass Üstünden,içinden veya yanından geçmek Passages Kanal, pasaj PassengerYolcu Path Patika, iz PastGeçmiş PasteMacun Pave / Pave wide Sermek / Serim genişliği Pavement Kaplama, döşeme, kaldırım, asfalt serme Paver / Hot mix paver Serim makinası- finişer / Asfalt finişeri Rubber track / Rubber pad track / Rubber tyre Kauçuk bandlı / Kauçuk pabuçlu / Lastikli Paving Asfalt serme PaymentÖdeme PCV (Positive Crankcase Ventilation) valve Pozitif karter havalandırma süpabı PCU (Power Control Unit) Güç Kumanda birimi (Komatsu) Peak Tepe,uç, azami değer PedalPedal PenDolmakalem Penetration Nüfuz etme, içine işleme, PercentYüzde PercussionDarbe Performance / Performance curve Verim,güç / Verim eğrisi Period Süre, zaman aralığı Periodic / Periyodic maintanence Belirli zaman aralıkları ile tekrarlanan / Planlı bakım Permanent Daimi, sabit, kalıcı Permissible Müsaade edilebilir PerpendicularDik PersonKişi Petroleum / Crude Petrol / Ham Ph Hidrojen iyonu konsantrasyonu (asit/alkali sınıflaması) Phase Faz , safha, görünüş Phillips screwdriver Yıdız tornavida PhoneTelefon Photo - Photograp Foto Physical Fiziki, Fiziksel Pick (tip - milling machine) Kazıma ucu (Asfalt freze makinasında) Picture Resim , şekil PieceParça Pile Yığın, öbek Piling Kazık çakma Pillow block Yatak (Sabit tesislerde) Pilot pump Pilot pompası , kumanda hidroliğini basan pompa Pin / Spring pin / Roll pin Pim / Yarık yaylı pim / Tam sarmal yaylı pim Pin track Palet pimi Pin puller Pim çektirmesi - Pim çıkartma düzeneği (Dozer riperinde) Pinion / Pinion gear Pinyon / Güneş dişlisi - Mahruti dişli PinkPembe Pint 1 / 8 galon , pint PipeBoru Pipe bender Boru bükme aleti Pipe cutters Boru kesme Pipe wrench /adjustible wrench Boru anahtarı / İngiliz anahtarı Chain pipe wrench Zincirli boru anahtarı Tube flaring tools Boru havşalama takımları Pivoting clamp vice Tesisatçı mengenesi Pipe layer Boru döşeme makinası Pirate Korsan, taklit Piston / Piston displacament Piston / motor hacmi Piston cooling nozzle = Piston cooling jet Piston soğutma memesi - yağlama jeti Piston pin Piston pimi (motorlarda) Piston pin hole Piston pimi deliği (motorlarda) 79 Fıkra Köşesi Eğlence Zamanı... Kolomb'un Numarası Coğrafya dersinde öğretmen Amerika'nın keşfini anlattıktan sonra: -Sorusu olan var mı? diye sordu. Selim parmak kaldırdı: -Öğretmenim kitapta Kristof Kolomb'un yanında 1451-1506 sayıları yazıyor. Ne demek anlayamadım? Öğretmen sınıfa dönerek: -Arkadaşınızın sorusuna yanıt verecek var mı? Uğur, kendinden emin bir şekilde yanıtladı: -Bunu bilmeyecek ne var öğretmenim... Telefon numarası. Karmakarışık Öğretmen Ali'ye sordu, - Oğlum dünyanın şekli nasıldır? Daire mi? Elips mi? - Valla o kadarını bilmiyorum ama babam dünyanın karmakarışık olduğunu söylemişti hocam... Pantolon Öğretmen çocuğa sormuş, 'Oğlum elini pantalonun sağ cebine attın ve bir 10 lira çıkarttın, sol cebinden de 5 lira çıktı. Senin şimdi neyin var? Öğretmen çocuğun '15 liram var' cevabını vermesini beklerken Çocuk cevap vermiş 'Her halde üzerimde başka birinin pantalonu var!' 82 Hangi Seferinde Tarih dersinde öğretmen sordu: -Söyle bakalım Kanuni Sultan Süleyman hangi seferinde öldü? Öğrencinin cevap hazır: -Son seferinde öğretmenim! Kadeş Savaşı Tarih dersinde öğretmen birini tahtaya kaldırmış ve sormuş: -Oğlum Kadeş Savaşını kim yaptı? Çocuk hemen yanıtlamış: -Hocam vallahi billahi ben yapmadım. Hoca sinirinden çıldıracak. O sinirle dışarıya çıkmış, koridorda Matematik öğretmenini görmüş ve durumu Matematik öğretmenine anlatmış: -Hoca hanım bu öğrenciler beni çıldırtacak; Kadeş Savaşını kim yaptı diye soruyorum, vallahi billahi ben yapmadım diye yanıt veriyorlar, çıldıracağım... -Hocam üzülmeyin çocuktur bunlar hem yaparlar hem de yapmadım derler... Tarihçinin sinirleri iyice tepesine çıkmış ve soluğu Müdür Beyin odasında almış. -Müdür Bey bu nasıl bir okul, ne öğrencisinde hayır var, ne de öğretmeninde; öğrenciye Kadeş Savaşını kim yaptı diye soruyorum, ben yapmadım diyor, öğretmene durumu anlatıyorum, bunlar çocuktur hem yaparlar hem de yapmadım derler diyor, kafayı yiyeceğim. Müdür Bey: Siz hiç kendinizi üzmeyin Hocam, bunda merak edilecek birşey yok, şimdi Bakanlığa bir yazı yazar ve Kadeş Savaşını kimin yaptığını sorarız... Tarih Öğretmeni aldığı yanıt ile oracığa yığılıp kalmış ve Müdürden bir hafta izin almış... Bir hafta sonra Bakanlıktan bir yazı: Bu yıl ödenek olmadığı için Kadeş Savaşı yapılamayacaktır. Bilginize... Etkinliklerimiz “İş Makinaları Mühendisleri Birliği (İMMB) Bilgi Paylaşımı İçin Değişik Seminer Organizasyonları İle Üyelerini ve Sektör Temsilcilerini Biraraya Getirmeye Devam Ediyor” LAPİS MAKİNE Danışmanlık Maden ve Tic. A.Ş. Semineri Derneğimizin Mart ayı etkinliği, 26 Mart 2015 Çarşamba günü Lapis Makine Danışmanlık Maden ve Tic. A.Ş. firması ile birlikte Ankara Atlı Spor Kulübünde düzenlendi. Lapis Makine satış ve teknik ekibinin ev sahipliğini yaptığı “Teleskopik Bomlu Ekskavatörler ve Sağladıkları Faydalar” konulu seminer Lapis Makine Şirket Kurucusu Bahadır BİLİYUL sunumu ile gerçekleşti. Bahadır BİLİYUL, kendi alanında lider teknolojiye sahip Gradall firmasının ve konusunda dünyanın en büyük Teleskopik Bomlu Ekskavatör imalatçısı Gradall’ın Türkiye’deki temsilcisi olarak sahip oldukları teknik bilgileri aktarmaktan büyük memnuniyet duyacaklarını belirtti. Sunumda sektörde çalışan Gradall Ekskavatörlerin en üstün performansı, daha ekonomik ve daha uzun çalışma süresinin nasıl sağlanabileceği konusunda bilgiler aktarıldı. Ekskavatör seçimi yaparken dikkat edilmesi gereken temel faktörler konularında detaylı teknik bilgiler verildi. Bu ana başlık altında, Gradall ekskavatörlerin uzanma mesafeleri, 360 derece dönebilen bom yapısı ve manevra yetenekleri ile ilgili detaylı bilgi aktarıldı. Geniş katılım ile gerçekleşen bu seminer katılımcılar tarafından ilgiyle izlendi. Seminer sonrası Lapis Makine yetkilileri, seminer katılımcıları ile akşam yemeğinde bir araya gelerek sektörün ihtiyaçları konusunda fikir alışverişinde bulundular. 84 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 85 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ KOMATEK 2015 14. Uluslararası İş ve İnşaat Makina, Teknoloji ve Aletleri İhtisas Fuarı’na Katıldık.. 6-10 Mayıs 2015 tarihleri arasında 14.sü düzenlenen KOMATEK Uluslararası İş ve İnşaat Makina, Teknoloji ve Aletleri İhtisas Fuarı Atatürk Kültür Merkezi’nde yapıldı. Derneğimiz kapalı alanda E-08 numaralı stand yerinde özel tasarımlı standıyla yerini aldı. Gerek standımıza yapılan ziyaretler esnasında, gerekse firma standlarına yaptığımız ziyaretlerde pek çok konuda bilgi paylaşımında bulunma fırsatı sağlandı. 5 gün boyunca 32.000 in üzerinde profesyonel ziyaretçinin katılım sağladığı fuarda standımızı ziyaret ederek bizleri onurlandıran tüm üyelerimize ve sektör ilgililerimize çok teşekkür ederiz. 86 İMMB KOMATEK 2015 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ İMMB KOMATEK 2015 87 İMMB KOMATEK 2015 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 88 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ İMMB KOMATEK 2015 89 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ OKUT Makine Maden Ltd. Şti Semineri Derneğimizin Haziran 2015 etkinliğini OKUT Makine Maden Ltd. Şti. ile birlikte 2 Haziran Salı günü Ankara Atlı Spor Kulübünde gerçekleştirdik. OKUT Makine Maden Ltd. Şti. satış, pazarlama ve teknik ekibinin üst düzey katılımıyla gerçekleştirilen “OKUT Makine ve Rhino İş Makinelerinin Tanıtımı” konulu semineri OKUT Makine Şirket Müdürü Ogün Tokuç ve RHINO İş Geliştirme Uzmanı Giacomo Guzman sundu. Sunumlarda, ilk önce OKUT Makine Maden Ltd. Şti. tanıtıldı. 2012 yılında kurulan şirketin iş makineleri pazarındaki konumu ve faaliyetlerinden bahsedildi. Daha çok Ortadoğu, Balkan Ülkeleri, BDT ülkeleri ve Doğu Avrupa pazarında adından sıkça söz ettiren OKUT Makine’nin Türkiye iş makineleri pazarına RHINO markası ile girdiği belirtildi. RHINO Equipments, Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan, oldukça geniş bir üretim portföyüne sahip bir marka- dır. Dünyanın çeşitli ülkelerinde bulunan toplam 5 tesisinde, 15.000 çalışanı ile, kule vinçlerden jeneratörlere, madencilik kamyonlarından asfalt ekipmanlarına uzanan bir çok çeşit ve ebatta iş makinesi üretmektedir. RHINO Equipments, Avrupa, Rusya ve Orta Asya piyasasına OKUT Makine ile girmeyi tercih ederek OKUT Makine’yi “Türkiye Temsilcisi ve Yetkili Servisi” olarak belirlemiştir. OKUT Makine, Türkiye’nin esşiz coğrafi konumu sayesinde yukarıda belirtilen tüm ülkeler için bir “satış ve satış sonrası hizmetler üssü” olarak hizmet verecek ve yapacağı yatırımlar ile ülkemiz kalkınmasına ve Ankara ekonomisine katma değer kazandıracaktır. Sektördeki önemli konuların tartışıldığı, oldukça yoğun bir katılımla ve ilgiyle izlenen seminerin sonunda OKUT Makine Maden Ltd. Şti. yetkilileri davetlilerle birlikte gala yemeğinde bir araya geldiler. 90 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ 91 Sektörden Haberler TSM GLOBAL Ankara Bölge Müdürlüğü Tesisleri Açıldı. TSM GLOBAL Türkiye Makina Sanayi ve Ticaret A.Ş. “Ankara Bölge Müdürlüğü” tesisleri 2 Mayıs 2015 tarihinde düzenlenen bir törenle açıldı. merkez olduğuna dikkat çekerek, TSM GLOBAL’in yapmış olduğu bu önemli yatırımın öneminin altını çizdi. Yaşar bu yatırımla birlikte bölgenin de gelişmesine katkı sağlandığını hatırlatarak TSM GLOBAL’in başarılarının devamını diledi. Törende hazır bulunan SUMITOMO Ekskavatörleri Genel Müdürü Akira Kato konuşmasında, “Ankara Bölge Müdürlüğü’nün müşteri memnuniyeti ve satış sonrası hizmetler açısından sektörde birçok ilki gerçekleştireceğini ve müşteri memnuniyetine büyük katkı sağlayacağına inandıklarını söyledi. Törende konuşan TSM GLOBAL’in CEO’su Taner Sönmezer dünyanın önde gelen markalarını bir araya toplayarak büyük bir bölgesel güç olduklarını ve çok kısa sürede Türkiye yapılanmasını tamamladıklarının altını çizdi. Dernek Yönetim Kurulumuzun da katıldığı açılış töreninde konuşan Yenimahalle Belediye Başkanı Fethi Yaşar, Yenimahalle’nin iş ve inşaat makinaları alanında önemli bir 92 Ankara İvedik OSB Melih Gökçek Bulvarı’nda yer alan TSM GOLBAL Ankara Bölge Müdürlüğü tesisi, toplamda 3.500 m2 alan üzerinde kurulmuş olup, iş güvenliği kuralları çerçevesinde dizayn edilen altyapısı ile özellikle satış sonrası hizmetler eğitimlerinde sıkça kullanılan farklı büyüklüklerdeki 3 eğitim salonuna, aynı anda 8 iş makinasına servis hizmeti verebilen açık ve kapalı bölümlü modern bir servis alanına sahiptir. İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ KOMATEK 2015 14. Uluslararası İş ve İnşaat Makina, Teknoloji ve Aletleri İhtisas Fuarı Dünyanın İş ve inşaat Makinaları Endüstrisi Türkiye’de Buluştu 6-10 Mayıs 2015 tarihleri arasında 14.sü düzenlenen KOMATEK Uluslararası İş ve İnşaat Makina, Teknoloji ve Aletleri İhtisas Fuarı Atatürk Kültür Merkezi’nde yapıldı. Başkent Ankara 5 gün boyunca global inşaat makinaları endüstrisine ev sahipliği yaptı. ler Topluluğu, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan Fuarı ziyaret eden 32.031 ziyaretçi 5 gün boyunca sektördeki gelişme ve yenilikleri paylaştılar. KOMATEK 2015’I ziyaret eden 32.000’in üzerindeki profesyonel; sergilenen ürünleri incelemek, kıyaslamak ve satın almak üzere geldiler. İlk değerlendirmeler doğrultusunda yaklaşık %300 gibi bir artış gösteren uluslararası ziyaretçisiyle KOMATEK’in artık sadece yerel pazara hitap etmekten öteye, çok daha geniş bir alana hizmet etmekte olduğu tescil edilmiştir. KOMATEK 2015’in başarısı üzerine konuşan Fuarın organizatörü SADA Uzmanlık Fuarları A. Ş. CEO’su Levent Baykal KOMATEK fuarının sadece dünyanın en büyüklerinden biri değil, aynı zamanda en hızlı büyüyen fuarlarından biri olduğunu ve bu yılki organizasyon uluslararası iş ve inşaat makinaları sektörünün bölgedeki iş potansiyeline olan güvenini en net şekilde ortaya koyduğunu söyledi. Türkiye İş Makinaları Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği İMDER’in tam desteği ile gerçekleşen KOMATEK 2015, bir önceki fuara oranla %15’lik bir büyüme ile 61,291 metrekare net stand alanınına ulaştı. 25 ülkeden Fuara katılan 505 firma ve Türkiye, Avrasya, Balkanlar, Bağımsız Devlet- Halen KOMATEK Fuarının daha da büyüyebilmesini engelleyen en büyük etkenin Ankara’da Fuar’a uygun bir alanın bulunmaması olduğunu, ancak, bu durumun Mayıs 2017 de yapılacak bir sonraki fuar’a kadar düzeleceği yönünde olumlu işaretler olduğunu da ayrıca belirtti. 93 Eğitimlerimiz Nisan 2015 Çöp Toplama Personel Eğitimi Nisan 2015 Forklift ve Mobil Vinç Kursu 94 İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ Nisan 2015 Forklift ve Mobil Vinç Kursu Mayıs 2015 Forklift Kursu 95