EN YENI KILISE BROSURLER.indb

www.datur.com | www.choruh.com
anastır, Artvin ili, Yusufeli ilçesi, Tekkale köyüne
yaklaşık 7 km. uzaklıkta, 1350 m. yüksekliindeki
bir tepe üzerindedir. Dört Kilise Manastırı kilise,
yemekhane, elyazmaları odası ve dört şapelden
oluşur. Ayrıca manastıra giden yol üzerinde, Tekkale
Köyü’ne varmadan önce bir kale ve içinde bir şapel bulunur.
Kilisenin tulaları üzerindeki “İsa David’i korusun” yazısına
dayanılarak manastır kilisesi Gürcü Kralı David dönemine (9611001) tarihlenir. Dört Kilise Manastırı’nın adı ilk kez 1031 tarihli
bir Gürcü elyazmasında geçer. Ioannes ve Euthemios isminde iki
azinin yaşamlarının anlatıldıı elyazmasında “Ioannes 965 yılında
İsa’nın aşkının ateşi ile dünyadaki nimetlerden vazgeçip o zamanlar
çok ünlü olan oktaeklezya manastırına çekildi” denilmektedir. Bu
bilgiden manastır kilisesinin 965 yılından önce bitirildii anlaşılır.
Dou duvardaki tek satırlık bir yazıttan kilisenin Kral Davit
Kropalat tarafından 978-1001 yılları arasında onartıldıı anlaşılır.
Bu onarım sırasında orta nef 4 m. yan nefler ise 2.20 m. yükseltilir.
İyi durumda korunmuş olan kilise, dıştan 28.40x18.50 m.
ölçülerinde, üç nefli bazilikal planlıdır. Kilise planı ve boyutları ile
Barhal Manastır Kilisesi ile büyük benzerlik gösterir.
M
Kiliseye kuzey, güney ve batı duvarında bulunan birer kapıyla
girilir. Batı kapının önüne, sonradan kuzey-güney dorultusunda
dikdörtgen planlı üç bölümlü bir mekan eklenmiştir. İçte orta nef,
yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuş olup nef ayrımı, haç
planlı dört çift paye ve bunları balayan yarım daire kemerlerle
salanır. Orta nefin dousunda yarım daire planlı apsis ve apsisin
iki yanında iki katlı birer oda bulunur. Birer kapı ile yan neflere
açılan odaların üst katına çıkış bilinmez.
Orta nefin batısında, sonradan eklenen bir galeri katı vardır.
Galeri katı, dikdörtgen biçimli, iki serbest, iki duvar payesi ve
bunları balayan yarım daire kemerlerle taşınır. Günümüzde galeri
katına kilisenin batı cephesindeki pencereden ulaşılır; orjinal çıkışı
ise bilinmez. Kilisenin içi, toplam ellidört pencere ile aydınlatılır.
Toprak kayması sonucu kilisenin iç ve dış zemin seviyesi
yükselmiştir. Orjinalde, kilisenin üç kademeli platform üzerine
oturtulduu anlaşılır. Kilisenin dou ve batı cepheleri merkeze
doru giderek yükselen yedi; kuzey ve güney cepheleri eş
yükseklikte on yarım daire kör kemerle hareketlendirilmiştir. Orta
nef dıştan çift pahlı çatı, yan nefler ise tek pahlı çatı ile örtülüdür.
Yan neflerin çatıların üzerinden görünen orta nefin kuzey ve
güney duvarlarında, eş yükseklikte onüç yarım daire kör kemer
bulunur. Pencere kemerlerinde, bitkisel ve geometrik süslemeler
ile dou cephede haç motifi
bulunur. Çatıyı kaplayan orijinal
kiremitlerin bir kısmı günümüze
ulaşmıştır.
Kilisenin dış duvarlarında
düzgün kesme taş iç
duvarlarında ise dönüşümlü
olarak tula ve taş kullanılmıştır.
1036 yılında kilisenin apsisi
beş şerit halinde, duvar resmi ile bezenir. En üst şeritte, meleklerin
taşıdıı bir tahtta oturmuş İsa, ve gagasında bir haç tutan güvercin,
alt şeritte, Meryem melekler arasında tasvir edilmiştir. Apsis
penceresinin iki yanındaki şeritte,
ellerinde Gürcüce rulolar tutan
peygamber ve rahip tasvirleri, onun
altındaki şeritte “Meryem’e Müjde”,
“İsa’nın Vaftizi” ve tanımlanamayan
bazı İncil konulu sahneler bulunur.
Apsis penceresi içinde elinde kilise
modeli tutan, başı haleli bir kadın
portresi vardır.
Kilisenin kuzeybatısındaki yemekhane dıştan 21.00x13.00 m.
boyutlarında, dou-batı dorultusunda dikdörtgen planlıdır. Yapıya
dou ve kuzey duvarlarındaki birer kapıyla girilir. Yemekhanenin içi
dört payeye atılan kemerlerle dou-batı dorultusunda güneydeki
daha geniş iki nefe ayrılmıştır. Yemekhanenin güney duvarındaki
başka bir kapıdan elyazmaları
odasına geçilir.
Elyazmaları odası dıştan
17x5.50 m. boyutlarında ve
kuzey-güney dorultusunda
dikdörtgen planlı, doudan
kilisenin batısına sonradan eklenen
mekana; kuzeyden yemekhaneye
bitişiktir. Manastırda bu kadar
büyük boyutlu yemekhane ve elyazmaları odasının bulunması burada
kalabalık bir keşiş grubunun yaşadıını ve manastırın elyazmaları
bakımından önemli bir merkez olduunu kanıtlar.
Manastırın yaklaşık yüz metre çapında bir alan içinde biri
günümüze ulaşamamış toplam dört şapeli bulunur. Şapellerden
biri kilisenin güneydousunda, biri derenin karşı kıyısında ve ikisi
kilisenin batısındaki tepededir. Kilisenin 6 metre güneydousundaki
10.20x6.50 m. boyutlarındaki, iki katlı mezar şapeli dou-batı
dorultusunda dikdörtgen planlıdır. Örtü sistemi dışında ayakta
olan şapelin, doudan girilen alt katı gömü yeri olarak kullanılmış
olmalıdır.
İZ
N
DE
RA
KA
BARHAL MANASTIRI
ARTVİN - YUSUFELİ
GH
www.datur.com | www.choruh.com
arhal Manastırı Artvin ili, Yusufeli ilçesi, Altıparmak
Köyü’nde Parhal Çayı’nın saındaki yamaçtadır.
Manastırdan günümüze bir kilise ve iki şapel
ulaşmıştır.
973 tarihinde Şatberdi Manastırı’nda kopya edilen
“Parhal İncili”ne göre manastır, Gürcü Kralı David Magistros
(krallıı, 961-1001) tarafından 961-973 yılları arasında inşa
ettirilmiş olmalıdır. Elyazmasında manastır kilisesinin Vaftizci
Yahya’ya adandıı belirtilir.
Gürcü kralı Büyük Aleksander (krallıı, 1412-1442)
döneminde, kilisenin güneyindeki giriş açıklıı önüne bir mekan
eklenir. Orta nefin güney duvarındaki kırmızı boya ile yazılan
yazıtta, kilisenin, Patrik VIII. İovan (patriklii 1495-1507)
döneminde onarıldıı belirtilir. 1518 yılında, Atabek Kvarkvare
tarafından, kilisenin batı girişi önüne yeni bir mekan eklenir.
Kilisenin güney ve batı girişi önüne eklenen mekanlar günümüze
ulaşmamıştır. Kilise 17. yüzyılın ortalarından bu yana cami olarak
kullanılmaktadır.
Toprak kayması sonucu
kilisenin dış zemin seviyesi
yükselmiştir. Kilisenin dou ve
batı cepheleri merkeze doru
giderek yükselen yedi; kuzey ve
güney cepheleri eş yükseklikte on
yarım daire kemerli kör arkadlarla
hareketlendirilmiştir. Yan nef
çatılarının üzerinden görünen, orta
nefin kuzey ve güney duvarlarında,
eş yükseklikte oniki yarım daire
kör kemer bulunur. Orta nef
dıştan çift kırma çatı, yan nefler ise
tek kırma çatı ile örtülüdür.
B
Parhal Manastırı Kilisesi, 28.40x18.65 m. boyutlarında üç nefli
bazilikal planlıdır. Kilise planı ve boyutları ile Tekkale Dört Kilise
Manastır Kilisesi ile büyük benzerlik gösterir.
Kiliseye kuzey, güney ve batı duvarı ortasındaki üç kapı
açıklıından girilir. Kilisenin camiye çevrilmesi sırasında kuzey
ve güneydeki girişler örülerek kapatılmış, güneydeki giriş mihrap
olarak düzenlenmiştir. İçte orta nef, yan neflerden daha geniş ve
yüksek tutulmuş olup nef ayrımı, haç planlı dört çift paye ve bunları
balayan yarım daire kemerlerle salanır. Orta nefin dousunda
yarım daire planlı apsis ve apsisin iki yanında iki katlı birer oda
bulunur. Odaların yan neflere açılan kapı ve pencereleri kilisenin
camiye çevrilmesinden sonra kapatılmıştır.
Orta nefin batısında, sonradan eklenen bir galeri katı vardır.
Galeri katı, dikdörtgen biçimli, iki serbest, iki duvar payesi ve
bunları balayan yarım daire kemerlerle taşınır. İç mekan 36
pencere ile aydınlatılır.
Üç basamaklı platform üzerine oturan kilise düzgün kesme taş
kullanılarak dolgu duvar tekniinde inşa edilmiştir. Duvar teknii ve
taş kullanımı, özenli bir işçilik gösterir. Yayınlarda kilisenin apsisinin
freskolarla bezeli olduu belirtilse de günümüzde sıva ile kaplıdır.
Yapının cepheleri ve pencere
kemerlerinde, bitkisel ve geometrik
motifler ile figürlü bezemeler
görülür. Batı ve kuzey cephede,
pencerelerin üst hizasında
younlaşan figürlü bezemeler
arasında, kuzeydeki iki pencerenin
üzerinde bir aslan ve karşılıklı
iki tavuskuşu, güney kapının
saındaki pencerenin üzerinde kollarını iki yana açmış sakallı ve
uzun etekli tunik giyen erkek figürleri dikkati çeker. Yanındaki
yazıtta “Teodore” adı ile kaydedilen erkek figürü, yapının mimarı
olarak yorumlanır. Güney kapının solunda ise üstte koruyucu ve
güç sembolü olarak tek başına bir arslan kabartması bulunur. Dou
cephede ve içte nef ayrımını salayan
kemerlerin yüzeyinde, palmetler,
kıvrık dallar ve dilimlerden oluşan
bitkisel bezeme ile haç motifleri ve
geometrik motifler uygulanmıştır.
Güney cephede ise kırmızı boya ile
yapılmış ışın motifleri bulunur.
Kilisenin güneyindeki tepede,
manastıra ait iki şapel yer alır.
Şapeller, dou-batı dorultusunda
dikdörtgen planlı ve yarım yuvarlak
apsislidir. Şapellerin örtü sistemi, büyük ölçüde çökmüştür. Ancak
kalan izlerden, örtünün beşik tonoz, apsiste ise yarım kubbe
olduu anlaşılır.
İspir Proje Ofisi
İspir Belediyesi Kat 1
Tel: 0 442 451 33 63
Uzundere Proje Ofisi
Uzundere Belediyesi Giriş Katı
Tel: 0 442 791 23 09
İZ
N
DE
RA
KA
DÖRTKİLİSE MANASTIRI
ERZURUM - TORTUM