doctezin tamamına ulaşmak için tıklayınız
download 
Şikayet Transkript
tezin tamamına ulaşmak için tıklayınız
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZEL AVLAKLARIN SAĞLAYABİLECEĞİ YARARLAR VE KARŞILAŞTIĞI DARBOĞAZLARIN SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN ÇÖZÜMLENMESİ İsmail ŞAFAK Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Ormancılık Ekonomisi Programı DANIŞMAN: Prof. Dr. Ahmet TÜRKER Ekim 2002 İSTANBUL I ÖNSÖZ Bu çalışma; “Özel Avlakların Sağlayabileceği Yararlar ve Karşılaştığı Darboğazların Sosyo-Ekonomik Açıdan Çözümlenmesi” adı altında, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Ormancılık Ekonomisi Yüksek Lisans Programında “Yüksek Lisans Tezi” olarak hazırlanmıştır. Avlak işletmelerinin topluma sunduğu mal ve hizmetler toplumun faydalanmasına, biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskının azaltılmasına ve bu suretle temelde topluma ait olan kaynakların sürdürülebilir bir biçimde yönetilmesine yöneliktir. Özel avlaklar üretmiş oldukları mal ve hizmetler ile av ve yaban hayatı kaynakları üzerindeki avlanma baskısını azaltmaktadırlar. Türkiye`de özel avlakların gelişememesine ilişkin sorunları ve sosyoekonomik etkilerini neden-sonuç ilişkisi içerisinde çözümlemeyi amaçlayan bu çalışma, eksikliği hissedilen noktalarda katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.. Çalışmanın başlangıcından itibaren beni yönlendiren ve değerli bilgilerinden faydalandığım danışmanım Prof. Dr. Ahmet TÜRKER`e teşekkür ederim Av yaban hayatı ve özel avlaklar konusunu bana sevdiren, çalışmanın her aşamasında görüş ve düşüncelerinden yararlandığım Prof. Dr. Uçkun GERAY`a teşekkürlerimi sunarım. Yüksek lisans eğitimime başladığım günden beri yardımlarını esirgemeyen Yard. Doç. Dr. Kenan OK`a, Araş. Gör. Dr. Sultan BEKİROĞLU`na ve Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı personeline de teşekkür ederim. Konunun genişliği nedeniyle, çeşitli görüşlerinden yararlandığım Fakültemizin çeşitli bilim dallarındaki öğretim üyelerine, Dr. Memduh IĞIRCIK`a, Mehmet Emin BORA`ya, AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet ARPAZ`a, Enver Bey Çiftliği Özel Avlak İşletmesi Sahibi Mehmet ADAKAN`a ve İsmet ADAKAN`a teşekkür ederim. Çalışmanın başlangıcından itibaren maddi ve manevi desteğini benden esirgemeyen sevgili aileme, Tuncay PORSUK`a, Taner OKAN`a ve Ersin YILMAZ`a şükranlarımı sunarım. İstanbul 2002 İsmail ŞAFAK II Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonunca Desteklenmiştir. Proje No: T793/07032000 İÇİNDEKİLER Sayfa No: ÖNSÖZ .......................................................................................................................... I İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. II ŞEKİL LİSTESİ .............................................................................................................. VIII TABLO LİSTESİ ........................................................................................................... IX KISALTMA LİSTESİ .................................................................................................... XII ÖZET ............................................................................................................................. XIII SUMMARY ................................................................................................................... XIV 1. GİRİŞ .................................................................................................................... 1 2. AV-YABAN HAYATI VE AV TURİZMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER............... 5 2.1. 6 Av-Yaban Hayatı Bakımından Türkiye'nin Güncel Durumu .................... 2.1.1. 2.1.2. Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü (MPG)'nün Av- Yaban Hayatı İle İlgili Bazı Çalışmaları ......... 6 2.1.1.1. Yaban Hayatı Koruma Sahaları (YHKS) ................. 7 2.1.1.2. Yaban Hayvanı Üretime İstasyonları (YHÜİ) ......... 9 Merkez Av Komisyonu (MAK)'nun Av -Yaban Hayatı Çalışmaları ................................................................................. 10 2.1.2.1. MAK'ın Türkiye Genelindeki Av - Yaban Hayatı Çalışmaları .............................................................. 10 MAK'ın Türkiye'deki Özel Avlak İşletmeleri İle İlgili Çalışmaları ................................................. 11 2.2. Av Turizmi, Av - Yaban Hayatı İlişkisi .................................................... 13 2.3. Diğer Ülkelerde Av ve Yaban Hayatı Yönetimi ....................................... 19 2.3.1. Afrika ........................................................................................ 19 2.3.2. Amerika ..................................................................................... 20 2.1.2.2. III 2.3.3. 3. Avrupa ...................................................................................... 23 AVLAKLARIN SINIFLANDIRILMASI VE ÖZEL AVLAKLAR İLE İLGİLİ BİLGİLER ................................................................................... 28 3.1. Özel Avlak İşletmelerinde Üretim ............................................................. 32 3.1.1. Kuruluş Yeri ve Tür Seçimi ...................................................... 32 3.1.2. İşletme Kapasitesi ve Teknoloji Seçimi ................................... 40 Özel Avlak İşletmelerinde Pazarlama ....................................................... 41 3.2.1. Mamul ve Fiyatlandırma ........................................................... 42 3.2.2. Dağıtım ve Tutundurma ........................................................... 46 Özel Avlak İşletmelerinin Faydaları ......................................................... 48 3.3.1. Ekonomik Açıdan Faydaları...................................................... 49 3.3.1.1. İşlendirme Açısından Faydaları ............................... 52 3.3.1.2. Ödemeler Dengesi Açısından Faydaları .................. 52 3.2. 3.3. 3.3.2. Turizm Açısından Faydaları .................................................... 53 3.3.3. Ekolojik Açıdan Faydaları ........................................................ 55 3.3.4. Sağlık Açısından Faydaları ....................................................... 56 Türkiye'deki Özel Avlak İşletmelerinin Güncel Durumu ve Bazı Örnek İşletmeler ....................................................................................... 56 3.4.1. AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi .......................................... 58 3.4.2. Enver Bey Çiftliği Özel Avlak İşletmesi .................................. 62 3.4.3. Hayrabolu Özel Avlak İşletmesi ............................................... 66 MALZEME VE YÖNTEM................................................................................. 67 4.1. Malzeme ................................................................................................... 67 4.1.1. Teorik Çözümlemede Kullanılan Malzeme............................... 67 4.1.2. Toplantılar ve Bireysel Görüşmelerde Kullanılan Malzeme ..... 69 3.4. 4. IV 4.1.3. Sosyo-ekonomik Çözümlemede Kullanılan Malzeme ............. 70 Yöntem ...................................................................................................... 71 4.2.1. Gözlemler ................................................................................. 71 4.2.2. Sosyo-ekonomik Çözümlemede Kullanılan Ölçütün Belirlenmesi ... 71 4.2.2.1. Firma Açısından Proje Değerlendirme Ölçütleri ..... 71 4.2.2.1.1. Paranın Zaman Değerini Dikkate Almayan Ölçütler................................... 71 4.2.2.1.2. Paranın Zaman Değerini Dikkate Alan Ölçütler.................................................. 72 Ulusal Açısından Proje Değerlendirme Ölçütleri .... 74 Ölçütlerin Değerlendirilmesi .................................................... 75 BULGULAR ........................................................................................................ 77 5.1. Bir Özel Avlak İşletmesinin Ekonomisi .................................................... 77 5.1.1. Örnek İşletmenin Maliyetleri .................................................... 78 5.1.1.1. Kuruluş Maliyetleri .................................................. 78 5.1.1.1.1. Kuruluş Yeri Maliyeti ........................ 78 5.1.1.1.2. Teknik Bilgi Maliyeti......................... 78 5.1.1.1.3. Bina ve Üretim Tesisi Maliyeti ......... 79 5.1.1.1.4. Demirbaş ve Donatım Maliyeti ......... 80 5.1.1.1.5. Araç Maliyeti ..................................... 81 5.1.1.1.6. Ekipman ve Makine Maliyeti ............ 82 5.1.1.1.7. Habitatın Teknik Donatım Maliyeti ... 82 5.1.1.1.8. Av Köpeği Satın Alma Maliyeti ........ 84 5.1.1.1.9. Damızlık Maliyeti ............................. 84 Örnek İşletmenin Üretim Maliyetleri ...................... 84 4.2. 4.2.2.2. 4.2.3. 5. 5.1.1.2. V 5.1.1.2.1. AYH`nın Besleme Maliyeti ............... 85 5.1.1.2.2. Personel Maliyeti............................... 88 5.1.1.2.3. Avcılık Sorumluluk Sigortası Maliyeti .. 88 5.1.1.2.4. Tedavi ve Koruma Maliyeti................ 89 5.1.1.2.5. Diğer Maliyetler.................................. 89 Pazarlama ve Halkla İlişkiler Etkinliklerinin Maliyetleri ............................................................... 89 Amortisman Maliyeti ............................................... 90 Avlak İşletmesinin Gelirleri ...................................................... 91 5.1.2.1. Avlanma Geliri ......................................................... 91 5.1.2.2. Av Kuşlarının Kasaplık ve Canlı Satışından Elde Edilen Gelirler .......................................................... 91 5.1.2.3. Konaklama Geliri .................................................... 92 5.1.2.4. Avcılık Sorumluluk Sigortası Hizmeti Geliri .......... 92 5.1.2.5. Av Köpeği Hizmeti Geliri ....................................... 92 5.1.2.6. Avlak Giriş Geliri .................................................... 93 5.1.2.7. Rehberlik Hizmeti Geliri .......................................... 93 5.1.2.8. Hurda Geliri.............................................................. 93 5.1.2.9. Diğer Gelirler ........................................................... 93 Özel Avlak İşletmesi Projesinin Mikro Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi ...................................................................... 94 Özel Avlak İşletmesi Projesinin Makro Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi ....................................................................... 99 5.1.1.3. 5.1.1.4. 5.1.2. 5.1.3. 5.1.4. 5.1.4.1. 5.1.4.2. ÖA İşletmesi Projesinin Katma Değer Açısından Değerlendirilmesi ........................................................ 99 ÖA İşletmesi Projesinin İşlendirme Açısından Değerlendirilmesi ......................................................... 103 VI 5.1.4.3. 5.2. ÖA İşletmesinin Ödemeler Dengesindeki Yeri Açısından Değerlendirilmesi ........................................ 104 Özel Avlak İşletmelerinin Darboğazları ve Çözüm Yolları ...................... 105 5.2.1. 105 Hukuki Darboğazları ve Çözüm Yolları .................................... 5.2.1.1. Yabancıların Avlanmasında Karşılaşılan Darboğazlar ve Çözüm Yolları ................................ 105 Bedelsiz Avcılıktan Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları .................................................... 106 Avcı Niteliklerinden ve Eğitim Eksikliğinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları .......... 107 Merkez Av Komisyonundan Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları ................................ 108 Arazi Darboğazı ve Çözüm Yolları ........................................... 108 5.2.1.2. 5.2.1.3. 5.2.1.4. 5.2.2. 5.2.2.1. Hazine Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları .................................................... 109 Tarım Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları ..................................................... 109 Orman Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları .................................................... 110 Mera Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları .................................................... 111 Sivil Toplum Örgütleri (STÖ)'den Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları........................................................................ 112 5.2.4. Finansman Darboğazları ve Çözüm Yolları ............................... 113 5.2.5. Örgütsel Darboğazlar ve Çözüm Yolları ................................... 115 5.2.6. Pazarlama Anlayışından Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları ....................................................................................... 116 6. TARTIŞMA VE SONUÇ .................................................................................... 118 7. KAYNAKLAR .................................................................................................... 124 5.2.2.2. 5.2.2.3. 5.2.2.4. 5.2.3. VII EKLER.......................................................................................................................... 133 EK-1. Orman Bakanlığının 17.11.1988 Tarih Ve Mp.2.Öz.Avl./59 Sayılı Oluru İle Tespit Edilmiş Esaslar ............................................................... 133 EK-2. Özel Avlak Bilgi Formu............................................................................. 134 EK-3. Enverbey Çiftliği Özel Avlak İşletmesinin Av Ücretleri, Canlı Satış Ücretleri ve Av Programları ...................................................................... 135 EK-4. Enverbey Çiftliği Özel Avlak İşletmesinden Yararlanma Esasları ........... 137 EK-5. Forest Information Update ........................................................................ 138 EK-6. Şekiller ....................................................................................................... 139 EK-7. 12 Yıllık Üretim Sürecinde Seçeneklere Göre İskonto Oranını Veren Maliyet ve Gelir Tabloları ......................................................................... 146 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................. 162 VIII ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No: Şekil 3-1 : Bir Kanatlı Özel Avlak işletmesinin Mal ve Hizmet Karması ............ 44 Şekil:3-2 : Turizmin Çoğaltan Etkisi .................................................................... 54 Ek Şekil 1 : AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin Avlandırma Etkinliğini Yaptırdığı Avlak Alanları.................................................................... 139 Ek Şekil 2 : AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin Damızlık Volierleri.............. 139 Ek Şekil 3 : AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin Kuluçkahane ve Civcivhanesi ...................................................................................... 140 Ek Şekil 4 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Çiftlik Evi ile Personel Evi....... 141 Ek Şekil 5 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Avlağa Diktiği Fidanlar............. 141 Ek Şekil 6 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Avlak İçine ve Kenarına Diktiği Fidanlar ile Tarımsal Üretimin de Yapıldığı Avlandırma Alanları.............................................................................................. 142 Ek Şekil 7 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Avlak İçine ve Kenarına Diktiği Fidanlar ile Tarımsal Üretimin de Yapıldığı Avlandırma Alanları................................................................................................ 142 Ek Şekil 8 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Ördek Avcılığında Kullandığı Gölet ve Ördeklerin Bir Kısmı............................................................ 143 Ek Şekil 9 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Civcivhanesi.............................. 144 Ek Şekil 10 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Civciv Büyütme Volierleri........ 144 Ek Şekil 11 : Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Çil Keklik Damızlık Volierleri.. 145 IX TABLO LİSTESİ Sayfa No: Tablo.2-1: 1999-2002 Yılları Arasındaki Av Dönemlerinde MPG'den İzin Alan AGSA....................................................................................................... 16 Tablo 2-2: Türkiye`de 1991-2001 Yılları Arasındaki Av Turizmi Getirisi, Vurulan Hayvan Türü ve Sayısı ............................................................................................. 18 Tablo 2-3: Amerika`nın Bazı Eyaletlerinde Arazilerin ÖA Oluşturmak Amacıyla Birleştirilmesine Yönelik Program Bilgileri.............................................................. 22 Tablo.2-4: Bazı Avrupa Ülkelerinin 1997 yılı Avcı Sayısı ve Getirisi ................... 24 Tablo 2-5: Almanya'nın 1997 Yılı AYH Sektörü Gelir Dağılımı ............................ 25 Tablo 2-6: Almanya'nın Bazı Av Hayvanlarının Avlanma Dönemleri .................... 26 Tablo 2-7: Almanya`da Av Sezonlarında Avlanılan Bazı Av Hayvanlarının Miktarları .................................................................................................................. 26 Tablo 2-8 : 1992-1993 Av Sezonunda Bulgaristan`da Avlanılan Bazı Av Hayvanı Türleri ve Sayıları ...................................................................................... 27 Tablo 3-1 : Avcı Derneklerinin Bölgelere Göre Dağılımı ........................................ 35 Tablo 3-2 :En Fazla Avcı Derneğinin Etkinlik Gösterdiği 10 İl .............................. 36 Tablo 3-3: Av Hayvanları ve Barınabilecek Av Hayvanı Sayısı ........................... 37 Tablo 3-4: Türkiye'de Halen Bulunan ve Bulunması Gereken AH Sayılarının Yaşama Ortamı Özelliklerine Göre Dağılımı ........................................................... 39 Tablo 3-5: Macaristan`ın Av ve Yaban Hayvanı Türlerinin Avlanma Sezonu ve Avlama Ücreti Bilgileri ............................................................................................. 45 Tablo 3-6: 1996 Yılında Missouri`de Avcılığın Ekonomik Getirisi ........................ 50 Tablo 3-7 Türkiye`de Kurulan Özel Avlak İşletmelerinin Kuruluş Yeri ve Yılı...... 57 Tablo 3-8: Alamut Köyünün Arazi Kullanım Durumu ............................................ 58 Tablo 3-9: AKTAY A.Ş`nin 1992-1997 Yılları Arasında Ürettiği, Doğaya Saldığı, Sattığı ve Avlandırdığı Keklik Miktarı İle İlgili Bilgiler.......................................... 59 X Sayfa No: Tablo 3-10:AKTAY A.Ş`nin 1992-1996 Yıllarındaki Avcı Sayıları İle İlgili Bilgiler .............................................................................................................. 60 Tablo 3-11:1995-1999 Yılları Arasında Enver Bey Çiftliği ÖAİ`nde Üretilen, Salınan ve Avlanılan Av Hayvanı Miktarları............................................................ 62 Tablo 3-12: Enver Bey Çiftliği ÖAİ`nin Canlı Hayvan Satışı.................................. 63 Tablo 3-13: Enver Bey Çiftliği ÖAİ`nin Aylar ve Yıllar İtibariyle Avcı Sayıları..... 64 Tablo 5-1: ÖAİ`nin Üretim Tesisleri......................................................................... 79 Tablo 5-2: Bina ve Üretim Tesisi Maliyetleri .......................................................... 80 Tablo 5-3: Personel Binası Demirbaş Malzemeleri.................................................. 80 Tablo 5-4: İdari Bina Demirbaş Malzemeleri........................................................... 81 Tablo 5-5: Bungalov Demirbaş ve Donatım Malzemeleri........................................ 81 Tablo 5-6: Araç Maliyetleri...................................................................................... 82 Tablo 5-7: ÖAİ nin Ekipman ve Makine Maliyeti ................................................... 82 Tablo 5-8: Damızlık Maliyeti.................................................................................... 84 Tablo 5-9: Sülün ve Çil Keklik Damızlıklarının Beslenme Maliyeti....................... 85 Tablo 5-10: Üretilen AYH`nın Yıllık Besleme Maliyeti.......................................... 87 Tablo 5-11: Yıllık Personel Maliyeti........................................................................ 88 Tablo 5-12: Pazarlama ve Halkla İlişkiler Etkinliklerinin Yıllık Maliyeti............... 90 Tablo 5-13: ÖA işletmesinin Seçeneklerde Kullanılan Yıllık Amortisman Maliyetleri................................................................................................................. 90 Tablo 5-14: Yıllık Avlanma Geliri............................................................................ 91 Tablo 5-15: İşletmenin Yıllık Kasaplık ve Canlı Satış Gelirleri............................... 92 Tablo 5-16: ÖAİ projesinin Ekonomik Açıdan Yapılabilirliğinin Belirlenmesinde Oluşturulan Seçenekler ve Hesaplanan İKO`ları ...................................................... 95 XI Tablo 5-17: ÖA İşletmesi Projesinin Ekonomik Açıdan Yapılabilirliğinin NBD ve F/M Oranı Ölçütleri İle Değerlendirilmesi.................................................................. 98 Tablo 5-18: ÖAİ`nin Toplam Kârı veya Zararı.......................................................... 100 Tablo 5-19: ÖAİ`nin Ekonomik Ömrü 9 Yıl Alındığında Katma Değer.................. 101 Tablo 5-20: ÖAİ`nin Ekonomik Ömrü 12 yıl alındığında Katma Değer................. 102 Tablo 5-21: ÖAİ`nin Ekonomik Ömrü 49 yıl alındığında Katma Değer................. 102 Tablo 5-22: Av Tezkeresi Ödentilerinin Bakanlıklar Arasındaki Dağılımı ............. 116 XII KISALTMA LİSTESİ AGSA : A Grubu Seyahat Acentası AH : Av ve Yaban Hayvanı AYH : Av ve Yaban Hayatı CITES : Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Ticaretin Dair Sözleşme ÇBDK Çengelboynuzlu Dağ Keçisi GCT : The Game Conservancy Trust (Av Hayvanları Koruma Şirketi) GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İKO : İç Karlılık Oranı KAK : Kara Avcılığı Kanunu MAK : Merkez Av Komisyonu MPG : Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü NBD : Net Bugünkü Değer OLUR Orman Bakanlığı`nın “17.11.1988 tarih ve MP.2.ÖZ.AVL./59 sayılı oluru ORKÖY : Orman ve Köy İlişkileri Genel Müdürlüğü ÖA : Özel Avlak STÖ : Sivil Toplum Örgütleri USDA United State Department of Agriculture (Amerika Tarım Bakanlığı) YHKS : Yaban Hayatı Koruma Sahası YHÜİ : Yaban Hayatı Üretme İstasyonu XIII ÖZET ÖZEL AVLAKLARIN SAĞLAYABİLECEĞİ YARARLAR VE KARŞILAŞTIĞI DARBOĞAZLARIN SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN ÇÖZÜMLENMESİ Türkiye, av ve yaban hayvanı kaynaklarının gerek tür çeşitliliği gerekse habitatında barındırabileceği miktar bakımından oldukça önemli bir potansiyele sahip bulunmaktadır. Ancak bu potansiyel günümüze kadar yürütülen çalışmalarda verimli bir şekilde kullanılamamıştır. Türkiye`de 1990`lı yıllardan itibaren uygulanmaya başlanmasına rağmen yeterli gelişmeyi gösteremeyen özel avlak işletmelerinin gelişememesindeki ekonomik, yasal, örgütsel... nedenlere bu çalışmada yer verilmiştir. Çeşitli ülkelerin av ve yaban hayatı ile av turizmi uygulamalarına özel avlak işletmeleri açısından yer verilmiş, bu bilgiler doğrultusunda özel avlak işletmelerinin üretim ve pazarlama süreçlerinde dikkate alması gereken konular açıklanmıştır. Türkiye`de etkinliğini sürdüren 2 özel avlak işletmesinde gözlemler yapılmıştır. Bu gözlemler sonucunda özel avlak işletmelerinin sağladığı faydalar ile karşılaştığı darboğazlar belirlenmiştir. Ekonomik açıdan uygulanabilirliğinin tespit edilebilmesi amacıyla sülün ve keklik üretimine yönelik bir özel avlak işletmesinin benzetimi yapılmıştır. Bu benzetimde, özel avlak işletmesinin 9, 12 ve 49 yıllık ekonomik ömrü boyunca sağlayabileceği faydalar ve masraflar parasal olarak belirlenmiştir. Sağlanan faydalar ve masraflar iç karlılık oranı ölçütü, net bugünkü değer ölçütü ve fayda/masraf ölçütü, katma değer ölçütü, işlendirme ölçütü ile ödemeler dengesi ölçütü açısından değerlendirilmiştir. Bina ve üretim tesisi masraflarının 9 ve 12 yıllık sürede işletmenin uygulanabilirliği açısından oldukça etkili olduğu tespit edilmiştir. 9 ve 12 yıllık sürede uygulanabilirliğin mevcut bir özel avlak işletmesinin kiralaması veya çeşitli finansman ve teknik yardımların yapılması durumunda söz konusu olabilmektedir. 49 yıllık sürede, diğer iki üretim sürecinde “olmazsa uygulanmaz” denilen, bir çok faktörün etkisinin uygulanabilirlik açısından yoğun olmadığı belirlenmiştir. Sonuç olarak Dünya`da özel avlak işletmeleri av ve yaban hayatının sürdürülebilirliği açısından önemli bir konumda bulunmaktadır. Ancak Türkiye`de özel avlak işletmelerinin ekonomik, sağlık, ekolojik, turizm... gibi birçok faydaları henüz bilinmediği için yeterince önem verilmemektedir. Ayrıca Türkiye`deki özel avlak işletmelerinin en önemli darboğazlarının yasal ve finansman alanında olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Özel Avlak, Av ve Yaban Hayatı Ekonomisi, Kırsal Kalkınma, Av Turizmi, Avlanma, Avcılık XIV SUMMARY THE BENEFITS THAT PRIVATE GAME RANCHES CAN PROVIDE AND A SOCIAL ECONOMIC ANALYSIS OF THE BOTTLE-NECKS MET BY THEM Turkey has an important potential from the point of view of both diversity of hunting and wildlife species resources and the quantity which could be sheltered in their habitat. However, this potential has not been used in an efficient way so far. In Turkey, private game ranch practices started in the 1990s. The economic, legal, and organisational reasons for their insufficient success are studied in this thesis. The applications of hunting, wildlife and hunting tourism practices are included from the point of view of private game enterprises. The subjects which are required to be taken into account in terms of production and trade processes of private game ranch enterprises are explained in light of information collected for this thesis. Observations on two private game ranch enterprises which still actively run, were made. From these observations the benefit that private game ranch enterprises can provide and the bottle-necks faced by them were identified. In order to confirm its economic viability a hypothetical private game ranch enterprise for the production of pheasant and partridge was assumed. In this model benefits and costs during the 9th, 12th and 49th years economic life span of the private game ranch enterprise were calculated in monetary terms. Costs and benefits were appraised from the standpoint of internal rate of return, value added, employment and balance of payments criteria. As a result, private game ranch enterprises have an important role in terms of the sustainability of hunting and wildlife animal species. However, because the benefits of private game ranch enterprises are not well understood, sufficient attention is not given to this sector. Moreover, the two most important bottle-necks related to private game ranch management in Turkey were determined to be legal and financial. Keywords: Private game ranching, the economics of hunting and wildlife, rural development, hunting tourism, hunting 1- GİRİŞ Kapitalizm öncesi dönemde avcılık toplumsal sınıflardaki hemen hemen bütün erkekler tarafından yapılmak istenmiş, ancak bu etkinlik kralların ve soyluların bir uğraşı ve ayrıcalığı olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde herkese avlanma hakkı verilmemiş, avlanma hakkı belirli toplumsal sınıflarla sınırlandırılmıştır. Bugün istenilen şartları yerine getiren herkes, av ve yaban hayatı (AYH) kaynaklarını bir bedel ödeyerek avlayabilmektedir. Merkez Av Komisyonu (MAK) 2001-2002 kararlarında av vurmaya veya yakalamaya çalışmak, avlanmak eylemini gerçekleştirmek üzere harekete geçmek, ava başlamak avlanma etkinliği olarak tanımlanmıştır [1]. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)`ne sunulan Kara Avcılığı Kanunu (KAK) Tasarısı tuzak, kapan vb. kurmayı, zehir atmayı, avlanma eylemine başlamayı, av vurmaya çalışmayı, avlanmak maksadıyla avlaklarda tüfek ve/veya köpekle dolaşmayı, bir hayvanı çeşitli usuller kullanarak ele geçirmeyi, yaralamayı veya öldürmeyi avlanmak olarak tanımlamaktadır [2]. Türk Dil Kurumu`na göre avcılık, avcı olma durumu veya işi olarak tanımlanmaktadır [3]. IĞIRCIK (2001)`de avcılık, yerkürenin her tarafında, her meslekten insanın tutkuyla yaptığı çalışma dışı zamanlara ilişkin bir etkinlik olarak tanımlanmıştır [4]. GERAY (1999) göre avcılık günümüzde rekreasyon, doğayla bütünleşme, psikolojik direnç, bilgi edinme, topluluksal dayanışma, kültür ve ahlak içeriği önceki dönemlere göre çok daha gelişmiş bir etkinliktir [5]. AYANOĞLU (2001)`e göre avcılık, av hayvanlarının çeşitli yöntemlerle ele geçirilmesine yönelik etkinlik olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım her türlü avcılığı içine alarak yasal ve yasal olmayan avcılık etkinliklerini de kapsamaktadır. Yasal açıdan avcılık; kanunen avcı sıfatına sahip olan kişiler tarafından yasalara uygun olarak yapılan avlanma etkinliği şeklinde tanımlanabilir. Yasal olmayan avcılık ise yasalara aykırı olarak yapılan avlanma etkinliğidir [6]. ORTEGA (1995)`e göre avcılık, bir canlının kendinden daha aşağı konumdaki türe ait diğer yaratığı ölü veya diri olarak elde etmek amacıyla yürüttüğü eylemdir. Avlanmanın temelinde avcının izlemek ve ele geçirmek amacıyla uyguladığı yöntemler ve avın kaçıp kurtulmak için aldığı karşı önlemeler bulunmaktadır. Avın saklanma içgüdüsü bu önlemler arasında gösterilmektedir. Avlanmak hayvanları öldürmek ya da ele geçirmek için, yalnızca sağa sola saldırmak değil, bir dizi teknik yöntemler serisinin uygulanışıdır[7]. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de avcılık, bir canlıyı öldürmenin diğer canlıya haz verdiği tek durumdur. Ancak geçmişin izlerini taşıyarak günümüze kadar 2 gelen avlanma tutkusunun yok sayılması da, gerçekçi bir yaklaşım olmamaktadır. Avlanma etkinliğinin gerçekten oluşması için avlananın kaçıp kurtulma şansının olması, ya da, kaçıp kurtulabilecek güçte olması gerekmektedir [7]. Günümüzde avcı regülâtör durumuna gelerek ekolojik ve çevresel işlev yürütmektedir. Diğer bir deyişle avcı, çevreci bir statü kazanarak, yabanıllığın ve biyolojik çeşitliliğin güvencesi durumuna gelmiştir. Av ve yaban hayvanlarının (AH) barınma, beslenme gibi yaşama alanı gereksinimleri birbirlerinden farklılık göstermektedir. Ormanların ve meraların tahrip edilmesi veya daraltılması, yanlış arazi kullanımı veya tahsisi, su rejiminin bozulması, endüstriyel tarımın yoğunlaşması, doğal kaynakların kirlenmesi, aşırı gübreleme, ilaç kullanımı, kentsel yer seçimi, bilinçsiz, aşırı ve usulsüz avlanma, teknolojik gelişmeler... AYH kaynaklarının zarar görmesine neden olmaktadır. Bazı AH`nın populasyonlarının azaldığı ve neslinin tehlikeye girdiği günümüzde avlaklar, AYH kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı açısından oldukça önemli bir işlev yürütmektedir. Avlak sınırının belirlenmesi, avlağın populasyon taşıma kapasitesinin ve kaldırabileceği avcı sayısının belirlenmesi, avlanma zamanı ve süresinin belirlenmesi avlak yönetiminin ve avlak işletmeciliğinin temel prensipleri arasında bulunmaktadır. Avlak işletmeciliği çeşitli kaynakları ile farklı toplumsal kesimleri, farklı ilgi düzeylerinde etkileyen işletmelerdir. Özel avlak (ÖA) işletmeciliği, avlak işletmeciliğinin bir alt kolu olup, AYH sektörünün önemli bir parçasını oluşturmaktadır. ÖA işletmeciliği farklı niteliklerde mal ve hizmet üreterek toplumun ve gelecek nesillerin çeşitli gereksinimlerini karşılamaktadır. Kırsal yoksulluğu ortadan kaldırmak, kötü yaşam koşullarını iyileştirmek ve kırsal alanı yaşanabilir bir ortama kavuşturmak kırsal kalkınmanın temel amacını oluşturmaktadır. Avcılık, kırsal kalkınma hedefleriyle örtüşen bir etkinlik olarak da karşımıza çıkmaktadır. Nitekim ÖA işletmeleri devletin AYH konusundaki yükünü azaltmakta, devletin daha rasyonel çalışmasına yönelik unsur taşımakta ve kırsal kesim için istihdam sağlamaktadır. ÖA işletmelerine gelir düzeyi yüksek avcıların ilgi göstermesi, bu avlaklarda elde edilen geliri yükseltmektedir. Bu nedenle birçok ülkede ÖA işletmelerinin kurulmasına ve geliştirilmesine önem verilmektedir. ÖA işletmeciliği Dünya`da önemli bir sektördür. Türkiye`de bu sektör yeterince tanınmamaktadır. Nitekim ÖA işletmelerinin yeterince gelişmemesi nedeniyle Türkiye`de avlanan yabancı avcı sayısı birkaç yüz ile ifade edilmektedir. Bu işletme türünün Türkiye`de yeterince tanınmamasındaki teknik, sosyal, ekonomik, politik nedenler bu çalışmada tartışılmıştır. Çalışmada ÖA işletmelerinin ekonomik ömrü boyunca sağlayabileceği faydalar ve katlandığı masraflar, paranın zaman değeri dikkate alınarak incelenmiştir. Diğer bir 3 anlatımla ÖA işletmeciliğinin Türkiye`deki uygulanabilirliği bu çalışmada tartışılmıştır. Ayrıca çeşitli ülkelerin av turizmi ve AYH uygulamaları ÖA işletmelerinin standartlaşması açısından araştırılmıştır. Bu bilgiler doğrultusunda ÖA işletmelerinin rekabet edebilme yeteneğinin güçlendirilmesi amacıyla, üretim ve pazarlama konularında dikkate alması gereken hususlar belirlenmiştir. Çalışmada Türkiye`deki ÖA işletmelerinin darboğazları belirlenmiş, darboğazlara ilişkin çözüm önerileri getirilmiştir. Ayrıca ÖA işletmelerinin sosyoekonomik, ekolojik, sağlık ve turizm konularında sağladığı faydalara da çalışmada yer verilmiştir. Çalışmada kullanılan ÖA terimi bir veya birkaç kişinin ortaklaşa mülkiyetinde bulunan arazide, tüzel kişilerin mülkiyetinde bulunan arazide, mülkiyeti kiralanan bir veya birbirine bitişik birkaç arazi üzerinde kurulan avlaklar anlamında kullanılmıştır. Çalışma “Giriş”, “Av-Yaban Hayatı ve Av Turizmi İle İlgili Bilgiler”, “Avlakların Sınıflandırılması ve Özel Avlaklar İle İlgili Bilgiler”, “Malzeme ve Yöntem”, “Bulgular”, “Tartışma ve Sonuç”, bölümleri olmak üzere 6 ana bölüm ve Kaynaklar ile Ekler bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konunun önemi, araştırmanın amacı ve araştırmanın kapsamı verilmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde, Türkiye`deki AYH kaynaklarının mevcut durumu ve potansiyeli; kaynak, kaynağı kullananlar ve kaynağı yönetenler açısından incelenmiştir. Ayrıca, Türkiye ile Avrupa, Afrika ve Amerika`daki AYH kaynaklarına ve özel avlak işletmelerine yönelik uygulamalara av turizmi kapsamında yer verilmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda ÖA işletmelerinin önemi AYH kaynakları, biyolojik çeşitlilik, kırsal kalkınma ve sürdürülebilirlik açısından ortaya çıkartılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde Türkiye ve çeşitli ülkelerdeki avlak sınıflandırmasına ve tanımlarına yer verilmiştir. Bu tanımlar doğrultusunda, mülkiyet ve işletmecilik temeline dayanan avlak biçimleri ortaya çıkartılmıştır. Bölümün ilerleyen kısımlarında ÖA işletmelerinin üretim ve pazarlama etkinlikleri sırasında dikkate alması gereken hususlar, ÖA işletmelerinin bu üretim ve pazarlama etkinliği sonucunda sağlayabileceği faydalar ile Türkiye`deki ÖA işletmelerinin güncel durumu ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Malzeme ve Yöntem bölümünde araştırmada yararlanılan malzemeler ve kullanılan yöntemler açıklanmıştır. Teorik çözümleme, gözlemler ve sosyoekonomik çözümleme ile araştırma üç boyutta ele alınarak tamamlanmıştır. 4 Beşinci bölümde teorik çözümleme, gözlemler ve sosyoekonomik çözümlemeden elde edilen bulgular sergilenmiştir. Bulgular bölümü iki alt başlıktan oluşmaktadır. Birinci alt başlıkta bir kanatlı ÖA işletmesinin ekonomik ömrü boyunca sağlayabileceği faydalar ve bu süre boyunca katlanacağı maliyetler zaman boyutu dikkate alınarak belirlenmiştir. Oluşturulan seçenekler aracılığı ile işletmenin mikro ekonomik açıdan uygulanabilirliği tartışılmıştır. Mikro ekonomik açıdan elde edilen sonuçların tutarlılığı makro ekonomik sonuçlar ile karşılaştırılmıştır. Diğer bir anlatımla yatırımın rasyonel bir davranış olup olmadığı makro ve mikro ekonomik ölçütler aracılığı ile tartışılmıştır. İkinci alt başlıkta Türkiye`deki ÖA işletmelerinin karşılaştığı darboğazlar ve bu darboğazların çözümüne ilişkin öneriler ortaya konulmuştur. Tartışma ve Sonuç bölümünde bulgular aracılığı ile ÖA işletmelerinin karşılaştığı sorunlar ve geleceğe yönelik beklentileri kısaca ortaya konulmuştur. Ayrıca ÖA işletmelerinin Türkiye`de etkin bir yapıya kavuşabilmesi için yapılmasına öncelik verilmesi gereken konulara yer verilmiştir. 5 2- AV- YABAN HAYATI (AYH) VE AV TURİZMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER Türkiye'de AH`nın yaşama alanı olarak kullanılabilecek yaklaşık 70 milyon hektar genişliğinde bir potansiyel alan mevcuttur. Bu potansiyel avlak alanları iklim, toprak, fauna ve flora gibi özellikler bakımından çeşitli ekosistemlere bölünmüşlerdir. Her ekosistem kendine özel yaban hayvanı türlerini bünyesinde barındırmaktadır. Yerleşim alanları, ulaştırmaya ayrılan alanlar, endüstriyel tarım ve hayvancılık alanları ile bunların yakın çevreleri dışında kalan alanlar kabaca yaban hayatı yaşama ortamları olarak adlandırılabilir [8]. Bu alanları koru, fundalık, çalılık, maki, ağaçlık, mera, çayır, sulak alan, tarım alanı, step, savan... ekosistemleri şeklinde saymak mümkündür. Bu bağlamda Türkiye'deki yaşama alanları ekosistem özelliklerine göre ormanlık alanlar, tarım alanları, tarım dışı alanlar, sulak alanlar ve diğer yaşama alanları olarak sınıflandırılabilir [4]. Ormanlar AYH kaynakları yönünden verimli ve yüksek kapasiteye sahip alanlardır. Av değeri yüksek olan büyük yaban hayvanlarından ayı, geyik, alageyik, karaca, yaban domuzu; küçük yaban hayvanlarından kurt, tilki, çakal, vaşak, porsuk, sansar, tavşan; yerleşik kuş türlerinden keklik, sülün, orman tavuğu, orman horozu, turaç vb.; göçmen kuşlardan tahtalı güvercin ve çulluk ormanlarda barınmakta ve konaklamaktadır. Tarım alanlarında göçmen kuşlar; tilki, tavşan, porsuk gibi küçük memeli hayvanlar ile keklik, sülün turaç gibi yerleşik kuş türleri yaşamaktadır. Meralar, fundalıklar ve verimsiz arazilerden oluşan tarım dışı alanlar Türkiye yüzölçümünün % 26,9'una (yaklaşık 21 milyon hektar) karşılık gelmektedir. Av değeri çok yüksek olan büyük ve küçük yaban hayvanlarını barındıran bu alanlar Orta Anadolu Stepleri, Doğu Anadolu Yüksek Yaylaları ve Alpin Zonlar olarak sınıflandırılabilir [4]. Stepte kurt, tilki, tavşan, kokarca, porsuk gibi küçük yaban hayvanları, keklik, çil, toy, gibi yerleşik kuş türleri, bıldırcın gibi göçmen kuşlar ile yumuşak engebeli yükseltisinde Anadolu Yaban Koyunu yaşamaktadır [4]. Doğu Anadolu yüksek yaylaları ve alpin zonlar barındırdıkları yaban hayvanı türleri bakımından birbirlerine benzerlik göstermektedirler. Büyük yaban hayvanlarından yaban keçisi, çengel boynuzlu dağ keçisi, kurt; küçük yaban hayvanlarından, vaşak, tilki, tavşan, sansar, porsuk; kuşlardan keklik ve ürkeklik yaşamaktadır [4]. 6 Sulak alanlar, sazlıklar, baltalıklar, göller, lagünler, deltalar, akarsular ve deniz kıyılarından oluşmaktadırlar. Sulak alanlar, Türkiye yüzölçümünün yaklaşık (1 milyon hektar) % 1,16'lık kısmını oluşturmaktadır. Sulak alanlar farklı ekosistemlere sahip olduklarından her yıl barınan, kışlayan ve yerleşik olarak yaşayan pek çok göçmen kuş türlerini barındırmaktadırlar [4]. Diğer yaşama alanları yaban hayatı koruma sahaları ve yaban hayatı üretme istasyonlarından oluşmaktadır. 2.1. Av-Yaban Hayatı Bakımından Türkiye'nin Güncel Durumu Türkiye`de AYH`nın korunması ve kara avcılığının düzenlenmesine ait esaslar 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu (KAK) kapsamında yer almaktadır. KAK av ve yaban hayatı ile ilgili tüm etkinliklerin gerçekleştirilmesinde orman teşkilatını yetkili ve sorumlu tutmaktadır [9]. “21.05.1991 tarih ve 3800 sayılı Orman Bakanlığı`nın kuruluş ve görevleri hakkındaki kanun ile yaban hayatı ve kara av kaynaklarının ve sulak sahaların korunması, geliştirilmesi, kara avcılığının düzenlenmesi av kaynaklarının işletilmesi ve kontrolü ile ilgili her türlü etüd, envanter, planlama, projelendirme, uygulama ve izlemeye ilişkin iş ve işlemleri yapmak, yaptırmak, bu hizmetlerle ilgili tesisleri kurmak ve kurdurmak görevleri Milli Parklar ve Av- Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü`ne verilmiştir [10].” 2.1.1. Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü (MPG)'nün AvYaban Hayatı İle İlgili Bazı Çalışmaları MPG, milli parklar, tabiat parkları, tabiat koruma alanları ve tabiat anıtları, orman içi dinlenme yerleri, av ve yaban hayatı, orman içi su ürünleri gibi konulardan oluşan geniş bir yelpazede çalışmalarını sürdürmektedir. VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı özel ihtisas komisyonu raporunda AYH ile ilgili yapılacak çalışmalar “Yurt sathındaki ormanlar, kırsal alanlar, etrafı çitle çevrili olmayan sahipli araziler ve sulak sahalardan oluşan tüm avlaklarda, AH`larının korunması, avcılığın düzenlenmesi ve kontrolünün sağlanarak yaşama ortamlarını bozucu olumsuz etkilerin en aza indirilmesi, yurdumuzda nesli tehlikeye düşen veya sayıları azalan AH türlerinin yaşama ortamları ile birlikte korunarak geliştirilmeleri, üreme istasyonlarında üretilen hayvanların uygun yaşama ortamı özelliğindeki sahalara tekrar yerleştirilmeleri veya bu alanların takviye edilmeleri üretme istasyonlarında türlerin biyolojik özellikleri ve üretim metotları konularında çalışmalar ve araştırmalar ile AH`larının envanterinin yapılması, av turizminin düzenlenmesi, devamlı ve planlı 7 olarak faydalanmaya tabi tutulması faaliyetleri avcılık ve yaban hayatı çalışmalarının esasını oluşturmaktadır [10].” biçiminde açıklanmaktadır. Herbiri ayrı bir uzmanlık alanına giren yukarıda sıralanan görevlerin yerine getirilebilmesi yeterli sayıda ve nitelikte personele ve teknik donanıma sahip olmayı gerektirmektedir. Ancak MPG yeterli sayıda personel ve teknik donanıma henüz sahip bulunmamaktadır [11]. AYH kaynaklarından elde edilecek ürün ve hizmetler Türkiye için önemli potansiyel arz etmektedir. Ancak Türkiye`nin AYH kaynakları ve çeşitliliği dikkate alındığında, kaynakların verimli bir biçimde kullanılmadığı gözlenmektedir. Türkiye AYH kaynakları açısından büyük bir çeşitliliğe ve alana sahip olmakla birlikte bu çeşitliliğin, alanların ve populasyonların hızla gerilediği görülmektedir [5]. Doğal kaynaklar Bern, Ramsar ve Biyolojik çeşitlilik gibi ulusal ve uluslar arası sözleşmeler ile korunmaktadır. Türkiye, belirtilen sözleşmeleri imzalamış ve AYH Kaynaklarının bu sözleşmeler ile ilgili sorumluluğunu MPG`ne vermiştir. AYH`nın sürdürülebilirliği açısından imzalanan adı geçen sözleşmeler büyük önem taşımaktadır. AYH potansiyelinin sürdürülebilir yönetimine devamlılık ve fırsat esnekliği ilkeleri doğrultusunda, çok boyutluluk ve sistem bilinci ile yaklaşılması gerekmektedir. Ancak günümüze kadar olan süreçte MPG, av ve yaban hayatı kaynakları etkinliklerini bu bilinçten çok uzakta gerçekleştirmiştir. Nitekim 1937 yılında çıkartılan 3167 sayılı KAK`nun güncelleştirilememiş olması, uygun bir avlak sisteminin kurulamaması, bedelli avlanmaya geçilememiş olması, avcıların bir eğitimden geçmemeleri ve bu konularda yeterli araştırma ve geliştirme etkinliğinin gerçekleştirilememiş olması... Türkiye`de AYH kaynaklarının optimal kullanılamadığının bir göstergesi olarak gösterilebilir. MPG av ve yaban hayatı kaynaklarının yönetimi konusunda çeşitli etkinlikler gerçekleştirmektedir. Yaban hayatı koruma sahalarının yönetimi ve yaban hayatı üretme istasyonlarının yönetimi bu etkinlikler içinde yer almaktadır. 2.1.1.1. Yaban Hayatı Koruma Sahaları (YHKS) Yaban hayatı koruma sahaları (YHKS) nesli azalan AH`nın doğal yaşama alanlarında korunarak üremelerini sağlamak amacıyla oluşturulan sahalardır. 1966 yılında Antalya- Düzler çamı bölgesinde 7 adet Alageyik için 14.000 hektarlık alan ilk kez YHKS olarak ayrılmıştır. Günümüzde koruma alanlarının sayısı 121 ve toplam koruma alanı ise 1.817.000 hektardır [12]. 8 Koruma sahalarında; Geyik, Alageyik, Karaca, Yaban Koyunu, Yaban Keçisi, Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi, Ceylan, Sülün, Turaç, Yaban Horozu, Toy, Keklik, Çil ve Su Kuşları gibi türler bulunmaktadır [10]. Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Örgütü (ICUN), yabanıl türlerin (fauna ve flora) korunması için ayrılan alanları; alanların doğal koşullarını muhafaza etmek için korunan ve yönetilen, doğal nitelikleri ve etkilerini, ya da önemli habitatlarını muhafaza eden, değişim geçirmemiş büyük alanlar ya da çok az bir şekilde değişmiş kara ve/veya deniz alanları olarak tanımlamaktadır [13]. Marmara, Ege, Batı Akdeniz, Bölge Müdürlükleri sınırları içerisinde faaliyet gösteren Orman Bakanlığı`nın yönettiği 25 YHKS için 1999 yılında aktüel durum tespit raporu hazırlanmıştır. Hazırlanan bu raporda, YHKS`nın hiçbirinin kuruluş dosyası ve işletme planı bulunmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla, kuruluş dosyası içinde yer alması gereken alanın koruma alanı olarak ayrılma gerekçesi, alanda bulunan hayvan türleri ve sayıları, alanların hayvan barındırma kapasiteleri, türlerin bulundukları mevkiler bilinmemektedir. Diğer yandan, bu alanlarda koruma ve denetleme görevini yerine getirecek sayıda ve nitelikte personel bulundurulmadığından bu görevler yeterince yerine getirilememektedir. Bu bağlamda da alanda yaşayan hayvan türlerini tehdit eden salgın hastalıklar, yırtıcılar ve usulsüz avcılıkla mücadelede yetersiz kalınmaktadır [14]. Buna göre Türkiye'de yaban hayatı koruma alanı tanımının AH`ları açısından yeniden yapılması, yeni koruma alanlarının tesis edilmesi ve bu alanların uluslararası normlara göre yönetilmesi gerekmektedir. IĞIRCIK (2001)`de YHKS için alınması gereken önlemler aşağıda ki gibi sıralanmıştır [4]: • Koruma alanlarında bulunan yabanıl türlerin vakit geçirilmeden envanterinin yapılarak, türlerin alandaki yayılışlarına, sosyal ve ekolojik özelliklerine ilişkin bilgi ve verilerin saptanması; • Alanların önemli ekosistemler olarak değerlendirilerek zonlara ayrılması, sınırlarının harita üzerinde belirlenmesi ve amacına uygun olarak yönetim planlarının hazırlanması; • Ekosistem süreç ve tür düzeyinde meydana gelen her türlü değişikliğin sistemli olarak izlenmesi, araştırma ve gözlem sonucu tespit edilen yeni durumların değerlendirilerek, alınacak önlemlerin vakit geçirilmeden alınması ve uluslararası deneyimlerin izlenerek alınan sonuçların özgül sonuçlarıyla karşılaştırılması; 9 • Alanın koruma alanı olduğunu belirten işaret ve uyarı levhalarının uygun yerlere dikilmesi, alana giriş ve çıkışların denetim altına alınması, ayrıca korumada etkinlik sağlaması için başta köy tüzel kişilikleri olmak üzere çevreci sivil toplum örgütleri ile alanda etkinlik gösteren kurum ve kuruluşlarla alanın yönetimi ve korunması konularında koordinasyonun ve işbirliğinin mutlaka sağlanması gerekmektedir. 2.1.1.2. Yaban Hayvanı Üretme İstasyonları (YHÜİ) YHÜİ, nesli azalan veya yok olma tehlikesi altında bulunan Yaban Hayvanı türlerinin üretimi amacıyla, türün özelliğine uygun olarak oluşturulan üretim merkezleridir. Avrupalı doğal kaynak yöneticileri AYH üzerindeki baskıyı azaltmak ve yaban hayvanlarının yetiştirilmesini sağlamak amacıyla YHÜİ `nı ilk kez bir çözüm yolu olarak uygulamaya geçirmişlerdir [5]. Türkiye`de 1958 yılında kurulmasına başlanan YHÜİ`nın sayısı günümüzde 40`a ulaşmıştır [12]. Bu sahalarda üretimi yapılan yaban hayvanı türleri; Geyik, Alageyik, Karaca, Yaban Koyunu, Yaban Keçisi, Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi, Ceylan, Sülün, Turaç, Kelaynak, Toy, Keklik, Çil`dir [10]. Yaban hayatı üretim istasyonlarının kuruluş dosyaları bulunmamaktadır. YHÜİ'nda günümüze kadar geçen süreçte yürütülen üretim etkinlikleri, üretilen hayvan sayısı, hayvanların sağlık durumları, ölüm olayı meydana gelmişse ölüm nedenleri.... gibi konularda bilgi ve verilere ulaşmak olanaklı olamamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre YHÜİ'nın hayvan türlerinin yaşama koşullarına uygun olmadığı, istasyonlarda kapasitenin üstünde hayvan barındırıldığı, erkek-dişi dengesine uyulmadığı tespit edilmiştir [14]. YHÜİ üretimi yapılacak olan türün yaşama alanı genişliği, iklim, su, örtü gibi gereksinimleri bakımından doğal yaşama ortamlarına benzer niteliklere sahip arazilerde yol, yerleşim ve piknik alanlarından uzakta kurulması büyük önem arz etmektedir. Türkiye`deki mevcut avlak alanlarının bir çoğu potansiyel avlak niteliğindedir. Nesli yok olmaya başlamış veya nesli azalmış yaban hayvanlarını doğal kılacak “ Av Rezerv Alanları” sistemine bir an önce geçilmesi yolunda öneriler getirilmektedir. Yaban hayvanlarının yaşama alanlarında doğal olarak yaşamalarını sağlamak amacıyla YHÜİ`nın sistemli bir biçimde yönetilmesi ve işletilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda YHÜİ`nın kapatılarak, Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, Yaban hayvanlarının yaşadıkları doğal ortamlarında gelişmelerine ve çoğalmalarına olanak tanınmalıdır. [4]. Önerilen Av Rezerv Alanları; öncelikle doğal ekosistemlerin sürdürülebilir kullanımı için yönetilen ve ancak sınırlı olarak insan müdahalesine konu olan alanlardır. 10 Önerilen bu model ile, toplumun AYH kaynaklarının sunduğu ürün ve hizmetlere olan ihtiyaçları sürdürülebilir şekilde karşılayacak, aynı zamanda AYH kaynaklarının uzun dönemde korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması olanaklı olacaktır [4]. 2.1.2. Merkez Av Komisyonu (MAK)'nun Av -Yaban Hayatı Çalışmaları Türkiye`de AH`larının korunması, geliştirilmesi ve avcılığın kontrolü ve düzenlenmesi çalışmaları 1937 yılında yürürlüğe giren 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ve bu kanunun 16. maddesine dayanılarak her yıl toplanan Merkez Av Komisyonu (MAK) kararları ile gerçekleştirilmektedir. 2.1.2.1. MAK'ın Türkiye Genelindeki Av - Yaban Hayatı Çalışmaları 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanununun 16.maddesi gereğince oluşan MAK Orman Bakanı başkanlığında, ilgili resmi kuruluşların, üniversitelerin ve avcı dernekleri temsilcilerinin üye ve gözlemci olarak katılımlarıyla her yıl toplanmakta ve söz konusu av mevsimi için bütün yurtta geçerli olacak, avcılıkla ilgili kararları almaktadır. MAK, illerden gelen il av komisyon kararlarını ve yapılan muhtelif etüd çalışmalarının raporlarını inceleyerek AH`larının korunması üretilmesi ve avcılığın düzenlenmesine ait uygulama esaslarını, günün şartlarını da göz önüne alarak belirlemekte ve aşağıdaki konularda karar almaktadır [15]: • • • • • • • • • Belli mevsimlerde avlanabilen türler ve bunların avlanma süreleri ile limitleri, Avı yasaklayarak koruma altına alınan türler, Yasaklanan avlanma usul ve şekilleri, Avlanmanın yasaklandığı sahalar, Av turizmi esasları, Avcılıkla ilgili genel hükümler, Orman Bakanlığınca tefrik ve tesis edilen av koruma ve üretme sahaları ile av yerleştirme alanlarının listesi, Bir yıl süre ile kapatılan sahalar, Her av mevsiminde uyulacak avcılıkla ilgili esasları kapsayan MAK kararlarını kitapçık halinde bastırarak, Orman Bakanlığı Teşkilatına, ilgili kuruluşlara ve avcılara dağıtılmaktadır. Diğer bir anlatımla MAK, ülkenin AYH potansiyelinin korunması, geliştirilmesi gibi konularda politikalar üreten bir kurumdur. Komisyon koruma sahası ve üretim sahası olarak ayrılacak olan yerlerin, avlanma süresi ve zamanının belirlenmesi gibi çeşitli konularda kararlar almaktadır. 11 “MAK'ın 1937 yılından günümüze kadar geçen süreçte aldığı kararların hemen tümü, temelde, yasaklamalarla yahut biyolojik içerikte olmuştur. Bu nedenle alınan kararlar hep birbirine benzemiştir. MAK üyelerinin önemli bir bölümünün konuyla ilgili bilgiden yoksun oluşu yanında, üyelerin her yıl değişebilen kişilerden oluşması, hatta avcı kuruluşlarını temsil niteliklerinin bulunmaması... MAK kararlarının, dar kapsamlı, uygulanamayan, soyut ve dolayısıyla kağıt üzerinde kalan kararlar haline dönüşmesinde önemli bir rol oynamıştır [16].” MAK günümüze kadar geçen süreçte yasaklamaya dayanan kararlar almış ve AYH populasyonu olması gereken yoğunluğuna ulaşamamıştır [5]. Batılı ülkelerde populasyon envanteri ve avlanma planları yapılmadan hiçbir alanda avlanma söz konusu olmamaktadır. Türkiye'de ise tüm bu işlemler yapılmadan kuruluş dosyaları bile bulunmayan koruma alanları MAK tarafından ava ve av turizmine açılmaktadır. Ayrıca, zaman zaman, bu alanlarda barınan hayvan türlerinin kızışma ve yavrulama dönemleri dikkate alınmadan, avlanma zamanları belirlenmektedir [16]. MAK kararlarıyla, merkezden yönetilen, dolayısıyla farklı sosyal, ekonomik bölgesel özelliklere uyum sağlama gayreti içinde olmayan, şablonlarla yönlendirilen, alternatif gidiş yollarını tartışmayan bir sektör karşımıza çıkmaktadır [11]. TBMM`ne sunulan KAK tasarısının yürürlüğe girmesiyle MAK aşağıda belirtilen görevleri yerine getirecektir. • • • • • • AYH kaynaklarını korumak için gerekli önlemleri almak, Av sezonunun açılış ve kapanış tarihlerini belirlemek. Av miktarları ve avlanma esas ve usullerini tespit etmek, Doğal dengeye zarar vermeden, sinejetik1 servetin geliştirilmesi için gerekli bilgileri toplamak, plan ve stratejiler oluşturmak, Avcılık koşullarının iyileştirilmesi ile ilgili alınması gereken önlemleri tespit etmek, Sürdürülebilir avcılık yönetiminin sağlanması için gerekli olan yasa ve yönetmeliklerin taslaklarını hazırlamak, 2.1.2.2. MAK'ın Türkiye'deki Özel Avlak İşletmeleri İle İlgili Çalışmaları MAK`ın ÖA işetmeleri ile ilgili olarak 2001 yılına kadar aldığı kararlar aşağıda belirtilmiştir. MAK`ın almış olduğu bu kararların çoğu, ÖA işletmelerinin birtakım sorunlarını gidermiştir. Ancak KAK ve diğer Kanunlardan kaynaklanan darboğazlar, MAK`ın yetkisi dışında bulunduğundan giderilememiştir. Giderilemeyen bu darboğazlar ve çözüm önerileri 5.2.1.4. nolu başlıkta ele alınmıştır. 1 Sinejetik: avcılığın tarihsel, kültürel, sosyal, ekonomik ve ekolojik değerleri ile AYH kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve AYH yönetiminin kuramsal ve hukuksal yapısını inceleyen bir bilim dalıdır [3]. 12 MAK`ın almış olduğu bazı kararlar da ÖA`ların sadece özel arazilerde kurulabileceğini belirten bir madde bulunmaktadır. Nitekim 2001-2002 av dönemi MAK kararlarının 37. Maddesi “Orman Bakanlığı`nın 17.11.1988 tarih ve MP.2.ÖZ.AVL./59 sayılı oluru (OLUR )” ile 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu'na uygun olarak tespit edilen esaslar çerçevesinde, Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü`nce kaydı yapılan ÖA`larda üretilip salınan av hayvanlarının avlanma süre ve limitleri ÖA sahiplerince belirlenir.” Son birkaç yılda alınan MAK kararlarında da bu madde aynen bulunmaktadır [1, 17, 18, 19]. OLUR kararı, ÖA işletmelerinin sadece özel mülkiyete sahip arazilerde kurulabileceğini belirtmektedir (Ek-1) [12]. 2001-2002 av dönemi MAK kararlarının 38. Maddesi, avlak işletmesi ve katılım ile ilgili olup, bu madde de daha önceki yıllarda alınan MAK kararlarında bulunmaktadır. Bu madde de “Orman Bakanlığınca uygun görülen yerlerde, MPG, köy tüzel kişiliği ile avlak kurabilir. Söz konusu avlakların kuruluşu, yeri ve işletme esasları, avlanacak türler, ücret alınması ve miktarı ile ilgili diğer hususlar MPG`nce belirlenir. Bu avlaklarda izinsiz avlanmak yasaktır [1, 17, 18, 19]” denilerek ÖA işletmelerinin arazi, finansman ve teknik bilgi vb. darboğazları, ortaklık kurularak büyük ölçüde giderilmeye çalışılmıştır. Günümüzde bu maddeye dayanılarak işletilen bir ÖA işletmesi bulunmamaktadır. 1990`lı yıllarda Bursa Ova Korusu`nda bulunan sülün üretme istasyonu bu amaç doğrultusunda avlak işletmesine dönüştürülmüştür. Ancak bu avlak işletmesi yasal prosedüre uyulmadığı için kapatılmıştır. MAK devlet avlakları için avlanma günlerini kısıtlamakta iken, ÖA işletmeleri ile ilgili bir kısıtlamaya gitmemiştir. Nitekim 2001-2002 av döneminde MAK devlet avlaklarında avlanma zamanlarını Çarşamba, Cumartesi, Pazar ve Resmi Tatil Günleri ve belirli zamanlarda olmak üzere birinci ve üçüncü avlanma grubuna giren bazı av hayvanları için Salı günü olarak belirlemiştir. Türkiye`de devlet avlaklarında ve ÖA işletmelerinde Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında avlanmak yasaktır [1]. Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında AH`nın çiftleşme ve üreme dönemleri olduğundan Devlet ve ÖA işletmelerinde avlanmak yasaklanmıştır. Belirtilen aylar dışında ÖA işletmeleri her gün ava açık durumdadır. MAK 2000-2001 av döneminde ilk defa AYH`nın sahipsiz mal olmadığını ve bunların bir değerinin olduğunu kabul etmiştir. Nitekim bu dönemde açık alanlar, sulak alanlar ve orman rejimine tabi alanlar olarak avlaklar üç av alanına ayrılmıştır. Bir av alanının avlanma bedeli avcı başına 10 milyon TL., üç av alanın toplam avlanma bedeli ise avcı başına 30 milyon TL. olarak belirlenmiştir [17]. Alan bazında alınan bedel 2001-2002 MAK kararlarında avlanma zamanları bazında alınmaya başlanmıştır. Nitekim avlanma bedeli izin verilen günler için avcı derneğine üye olan avcılardan 20 milyon TL., üye olmayan avcılardan 40 Milyon TL. alınarak uygulanmaktadır. Ayrıca Salı günü de avlanmak isteyenlerden avcı derneğine üye olanlardan 10 milyon TL., üye olmayanlardan 20 Milyon TL. alınarak uygulanmaktadır [1]. MPG avlanma bedellerinin tahsis edilmesinde uyguladığı farklı fiyatlandırma politikası ile avcıları avcı derneklerine üye olmaya zorlamaktadır. 13 Yabancı turist avcıların avlandırılması bir A Grubu Seyahat Acentası (AGSA) aracılığı ile yapılmaktadır. Ancak 2001-2002 av döneminde (ve daha önceki birkaç dönemde) alınan MAK kararlarının 20.maddesinde yurdumuzda avlanacak yabancı uyruklu kişilerin avlanmasıyla ilgili kararlar bulunmaktadır. Bu maddenin (a), (b) ve (c) fıkraları kapsamına giren yabancılar, tescil edilmiş ÖA işletmelerinde salınan türleri avlayabilmektedirler. Oysa aynı maddede yabancıların devlet avlaklarında avlanmasında (özellikle (c) fıkrasında) MAK tarafından bazı kısıtlamalar getirilmiştir [1, 17, 18, 19]. 2001-2002 av döneminde (ve daha önceki birkaç dönemde) alınan MAK kararlarının 28. maddesinde birtakım AYH`ından elde edilen ürünlerin ihracatı yasaklanmış olup, ÖA işletmelerinde üretilen av hayvanlarının etlerinin yurt dışına çıkarılması Orman Bakanlığı`nın iznine bağlanmıştır [1, 18, 19]. 2.2. Av Turizmi, Av - Yaban Hayatı İlişkisi Tarihsel gelişim süreci içinde, turizm etkinlikleri II. Dünya Savaşına kadar, soyluların, elit tabakanın, zenginlerin tekelinde bulunan pahalı ve lüks etkinlikler olarak görülmüştür [20]. İkinci Dünya savaşından sonra teknolojinin gelişmesiyle birlikte, çalışma şartlarının iyileştirilmesi sonucunda kişi başına düşen gelir miktarı artmış, gönenç düzeyi yükselmiş, dinlenme ve yaşanılan çevreden uzaklaşma ihtiyaçları gündeme gelmiştir. Turizm günümüzde, yatırımları ve iş hacmini geliştiren, yeni istihdam olanakları sağlayan, döviz ve bu bağlamda gelir yaratan, sosyal, kültürel, politik, ekonomik... bir nitelik kazanmıştır. Günümüzde turizm ekonomik sorunların çözülmesinde, darboğazlarının aşılmasında özellikle gelişmekte olan ülkeler tarafından önemli bir araç olarak görülmektedirler. Bu nedenle turizm gelişmekte olan ülkeler tarafından kalkınma sürecini hızlandıran bir güç ve döviz finansmanı olarak kabul edilmektedir. Bu ülkeler değişik politikalar üreterek, turistik ürün çeşitlerini geliştirmek ve çeşitlendirmek için çalışmalar yapmaktadır. Günümüzde kitle turizminden bireysel turizme doğru bir geçiş yaşanmaktadır. Günümüz turistinin çevreye olan duyarlılığından dolayı yayla turizmi, av turizmi, ekoturizm gibi çekim gücü yaratan ürünler turistik ürün çeşitlendirmesi kapsamında değerlendirilmektedir. Turistik ürün çeşitlendirmesi kararlarında arz edilecek ürünlerin yaratacağı çekim gücü miktarı dikkate alınmaktadır. Örneğin eskiden sadece güneş, deniz, kum direkt çekim gücü yaratırken, günümüzde bunların yanına avcılık etkinlikleri, doğa yürüyüşleri gibi öğeler de eklenerek çekim gücü daha da güçlendirilmektedir. Arz edilen ürün tipleri, hedef kitlenin özelliklerine göre belirlenerek, alternatif turizm olanakları oluşturulabilmektedir. 14 Günümüzde sanayinin genellikle büyük yerleşim alanlarında yoğunlaşması, yeşil alanların nüfusun barındırılmasını sağlamak gibi çeşitli nedenlerle tahrip edilmesi, ekoturizme yönelik seyahatleri arttırmaktadır. Eğlence ve boş zamanlarını değerlendirme özellikleri kişiden kişiye değişebilmektedir. Bu nedenle, kültürel turizm, sportif turizm, av turizmi ve özel ilgi turizmi gibi turizm çeşitleri bulunmaktadır [21]. Yirminci yüzyılın son çeyreğine kadar beyaz adamın safari adı altında Afrika, Asya ve Latin Amerika'da yaban hayvanlarını trofeleri, dişleri ve değerli kürkleri için sürüler halinde katletmelerini hesaba katmazsak, av turizminin ortaya çıkması 1960'lı yılların başlarına rastlamaktadır [22]. Av turizmi AYH kaynaklarının denetim altında yerli ve yabancı avcıların kullanımına sunulmasını, bu kaynakların rekreasyonel ve turistik yönlerden değerlendirilerek ülke turizmine ve ulusal ekonomiye katkıda bulunmasını amaçlayan etkinliklerdir [23]. Diğer bir ifadeyle av turizmi insanların çeşitli gereksinimlerine cevap veren bir turizm çeşididir. Günümüz insanı, doğaya dönüş özlemi duymakta, bu nedenle de doğal olanaklarından yararlanmak istemektedir. Avlak işletmeleri, acentalar vb. tarafından av meraklıları için düzenlenen av programları, av turizmi kapsamında yer almaktadır. Av turizmi içinde önemli bir yere sahip olan avcılık, hem insanı monotonluktan uzaklaştırarak değişik gereksinimleri gidermekte, hem de doğal dengenin sağlanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Günümüzde Almanya, Avusturya, Danimarka, Doğu Avrupa ülkelerinden Çekoslovakya, Romanya; Yugoslavya, Polonya, Bulgaristan ve Sovyetler Birliği ile Batı Avrupa'da İspanya ayrıca birçok Afrika ülkesi av turizmi aracılığıyla küçümsenmeyecek ölçülerde döviz elde etmektedirler. Nitekim bazı ülkeler ekonomilerindeki büyük açıkları av turizmi gelirleri ile kapatmaktadırlar [8]. Türkiye`de yabancılar 1970`li yıllara kadar herhangi bir sınırlama olmaksızın avlanmışlardır. 1971 yılında çıkarılan 1618 sayılı Seyahat Acentaları Birliği Kanunu`nun yürürlüğe girmesiyle birlikte bu kanuna bağlı olarak bir av turizmi yönetmeliği hazırlanmış ve çeşitli düzenlemeler getirilmiştir. Hazırlanan av turizmi yönetmeliğinde yabancıların AGSA aracılığı ile avlanabilmelerine izin verilmiştir. 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu`nun 1. Maddesinde seyahat acentasının tanımı yapılmıştır. “Seyahat acentaları kar amacıyla turistlere ulaştırma, konaklama, gezi, spor ve eğlence imkanları sağlayan, onlara turizmle ilgili bilgiler veren, bu konuya ilişkin tüm hizmetleri gören ve turizm ekonomisine ve genellikle ödemeler dengesine katkıda bulunan ticari kuruluşlardır [24].” Seyahat acentaları sattıkları hizmetlerden dolayı sorumluluk ve risk taşımamaktadırlar [25]. 15 AGSA`ları 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu`nun 1. Maddesinde yer alan söz konusu bütün hizmetleri görmektedirler [24]. Bu gruptaki acentalar hem üretici (Tur operatörü), hem de dağıtıcı tipini oluşturmaktadır. Gerek kendileri gerekse bünyelerinde oluşturdukları tur operatörleri ile turistlerin istekleri doğrultusunda doğal ve tarihi zenginlikleri göstermek ve eğlendirmek amacı ile çalışırlar. AGSA`ları aynı zamanda rehberlik hizmetleri de vermektedirler. Bu bağlamda AGSA`ları grup ve kitle turizmine katılan turistlerin gereksinimlerinin karşılanmasına da yardımcı olmayı amaçlamaktadır. AGSA`larının faaliyetleri aşağıda belirtildiği gibi açıklanabilir [26]: • • • • Uluslararası havayolu şirketleri için bilet kesmek, Yurt içi ve yurt dışı turlar düzenlemek, Her türlü araba, yat vb. kiralama hizmetlerini yürütmek, Rezervasyon işlemlerini yürütmek. Av organizasyonu yapma yetkisi almış seyahat acentaları MPG`ne başvuruda bulunarak, her av partisi için ayrı olmak üzere düzenlenen özel avlandırma izin belgesini MPG`den talep ederler. Bu belgede avcıların avlayacakları tür, avın yapılacağı yer, avcıların adı soyadı ve adresi, kaç gün avlanacakları ve hangi gümrük kapısından giriş, çıkış yapacakları hususunda bilgiler yer almaktadır [1]. Ancak bu belgede devlet avlaklarında avlanılacak hayvan adedi belirtilmemektedir. Turizm acentalarının yabancı avcıları nerede, nasıl ve ne kadar süreyle avlandıracağı, avlanılmasına izin verilen devlet avlakları ve hayvan türleri ile bu hayvanlar için ödeyecekleri avlanma bedelleri MAK tarafından belirlenmektedir. “Seyahat acentalarının görevlendirdikleri yetkililer yabancı turist avcıların gümrük kapılarından Türkiye`ye girişleri esnasında özel avlandırma izin belgelerini, gümrük ve giriş kapısı emniyet makamlarına göstermek durumundadırlar. Bu belgede adı ve soyadı yazılı olmayan yabancı turist avcılar tüfek ve mermilerini Türkiye`ye sokamazlar ve avlanamazlar [1].” Seyahat Acentaları kanalı ile Türkiye`ye gelen ve özel avlandırma izin belgesinde adı, soyadı, milliyeti yazılı yabancı turist avcılar, 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunu`nun uygulamasına ilişkin yönetmeliğin 42. maddesine göre, en çok 3 adet değişik çapta yivli ve 3 adet yivsiz av tüfeği ile gerekli aksamını ve her yivli av tüfeği için 50, her yivsiz av tüfeği için de en çok 100 adet mermiyi girişte gümrük kapılarına ibraz ederek pasaportlarına kaydettirmek şartı ile geçici olarak yurdumuza sokabilmektedir. Bahse konu olan yönetmeliğin 46. maddesine göre de, yabancı turist avcılar, getirdikleri yivli ve yivsiz av tüfeklerini ve bunlara ait aksam ile kullanmadıkları mermileri ülkeyi terk ederken beraberinde yurt dışına çıkarmak zorundadırlar [1]. 16 “Seyahat acentaları yaptıracakları avlar için, avlakların bağlı bulunduğu MPG Başmühendisliğine veya Orman İşletme Müdürlüğü`ne, MPG`nce verilen özel avlandırma izin belgesini göstermek, kontrol ve denetim gayesiyle av partisine refakat etmek üzere MPG Başmühendisliğince veya Orman İşletme Müdürlüğü`nce görevlendirilecek Orman Muhafaza Memuru veya ilgili personeli almak zorundadırlar [1].” “Özel avlandırma izin belgesinde belirtilen tür ve avlaklar dışında av yaptıran ve diğer av turizmi esaslarına aykırı olarak avlandıran, seyahat acentalarının özel avlandırma izin belgeleri ve av turizmi izin belgesi iptal edilerek hakkında kanuni işlemler yapılabilmektedir. Ayrıca, 1618 Sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu`nun 27/h maddesi gereğince, av turizmi yönetmeliğine uymayan seyahat acentalarının, bu hatalarının tekerrürü halinde seyahat acentası belgeleri ilgili bakanlıkça iptal edilebilmektedir [1].” Türkiye'de av turizmi konusunda yetki almış 255 AGSA bulunmaktadır. Tablo 2-1'de 1999-2002 yılları arasındaki 3 av döneminde MPG'den yabancı avcı getirmek için izin alan AGSA`larının isimleri görülmektedir [12]. Tablo2-1'e göre 1999-2000 av sezonunda 14, 2000-2001 av sezonunda 15, 2001-2002 av sezonunda ise 9 AGSA MPG'den yabancı avcı getirmek için izin almıştır. 2000-2001 av döneminde Reha ve Erdem isimli AGSA`larının yabancı avcı getirmek için aldığı izin özel avlak işletmelerine yöneliktir. Tablo 2-1'de son üç av döneminde izin almış 21 adet AGSA'ndan sadece 7 tanesi üç av döneminde de yabancı avcı getirmek için izin almıştır. Tablo.2-1: 1999-2002 Yılları Arasındaki Av Dönemlerinde MPG'den İzin Alan AGSA [12] Sıra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 İzin Almış Acentanın Adı Safari Shikar Gönye Nature Ay-Fi Colonia Selene Demavend Boylu V Tours Hörner Pamfilya Karmina Adromitos Gemine Galona Reha Erdem Demre Maremonte Yeşil Marmaris 1999-2000 X X X X X X X X X X X X X X Av Dönemi 2000-2001 X X X X X X X X 2001-2002 X X X X X X X X X X X X X X X X 17 Türkiye`ye 1991-2001 yılları arasında, av turizmi için gelen yerli ve yabancı avcıların sayısı ve getirisi Tablo 2-2`de verilmiştir [12]. Tablo 2-2`ye göre toplam 4999 yabancı avcı, bir AGSA aracılığı ile avlanma izini almak için MPG`ne başvuruda bulunmuştur. Sayısı bilinmemekle birlikte, başvuruda bulunan yabancı avcıların büyük bir çoğunluğu Türkiye`de avlanmıştır. Tablo 2-2`de nominal rakamlar kullanılmış karşılaştırmanın daha sağlıklı olması amacıyla 1991-2001 yıllar arasındaki av dönemi verilerinin ortalaması bulunmuştur. Buna göre on av döneminin ortalaması vurulan av hayvanları bakımından yaban keçisi için 32, ayı için 9, yaban domuzu içim 313, ÇBDK için 5 bulunmuştur. Av döneminde Ortalama 500 yabancı avcı ile 160 yerli avcıya avlanma izni verilmiştir. Yabancı avcılardan 143.929 .$, yerli avcılardan 1.340.131.000 TL ortalama av dönemi geliri sağlanmıştır. Köy tüzel kişiliğine ortalama av dönemi geliri olarak 17.396.244.000 TL aktarılmıştır. Yabanıl kaynak bakımından önemli bir potansiyele sahip olan Türkiye`de, av turizmi bilimsellikten uzak bir anlayışla yönetilmeye çalışılmaktadır. Populasyon envanteri ve avlanma planları gibi alt yapı hazırlıkları oluşturulmadan, bu alanların av turizmine açılması yabanıl kaynaklarımızın gelişmesini önlemekte, hatta yağmalanmasına neden olmaktadır [16]. Türkiye`de, av turizmine açılan alanların tümü YHKS niteliğine sahiptir. Bir ülkenin yabanıl kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi bakımından bir rezerv görevi gören bu alanların yönetim amacı, nesli azalan veya yok olmaya yüz tutmuş flora ve fauna türlerini doğal ortamları içinde koruyarak, bunların optimal düzeyde gelişmelerini sağlamaktır. Bu alanlar özel işletme planlarıyla yönetilmesi gereken, adeta dokunulmaz alanlardır. Bu alanların, sahip oldukları tüm işlevler ile birlikte değerlendirilerek koruma altına alınması gerekmektedir. Koruma alanlarında yaşayan populasyonların envanteri ve avlanma planları oluşturulmadan ava açılmaması akılcı yaban hayatı yönetiminin ön koşuludur. Çünkü mevcudu bilmeden hangi hayvan türünde, hangi yaştan ve cinsten kaç adet avlanılacağına karar vermek olanaksızdır [27]. Av turizmi, alt yapısı iyi hazırlanır, iyi planlanır ve yönetilirse ülkeler için önemli ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel yarar sağlamaktadır. Kontrolsüz ve plansız yürütülmesi durumunda ise doğal kaynaklara ve sosyo-kültürel yapıya önemli zarar vermektedir [16]. 18 Tablo 2-2:Türkiye`de 1991-2001 Yılları Arasındaki Av Turizmi Getirisi, Vurulan Hayvan Türü ve Sayısı [12] Vurulan Hayvan Sayısı (Adet) Av Dönemi 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01 Av Dönemi Ortalaması** * İzin Verilen (Kişi) MPG`nce Sağlanan Gelir Yaban Keçisi Ayı** Yaban Domuzu ÇBDK* Yabancı Avcı Sayısı 36 45 42 46 50 31 17 6 24 27 10 6 9 9 13 7 - 271 247 288 342 308 373 313 238 353 403 1 2 5 11 9 10 5 3 3 - 510 530 521 514 526 533 515 396 467 487 182 182 157 106 213 193 156 163 136 116 110.000 115.000 180.000 160.000 177.000 170.000 105.360 95.450 121.410 205.075 216 217 346 311 337 319 205 241 260 421 19.500 47.510 200.000 325.000 821.000 1.397.710 1.112.465 1.535.997 3.308.875 4.633.260 Yerli Avcıdan Başına (1000 TL.) 107 261 1.274 3.066 3.855 7.242 7.131 9.423 24.330 39.941 32 9 313 5 500 160 143.929 287 1.340.131 9.663 Yerli Avcı Sayısı Yabancı Yabancı Avcı Avcıdan Başına ($) ($) Yerli Avcıdan (1000 TL.) ÇBDK: Çengelboynuzlu Dağ Keçisi Ayı`nın av dönemi ortalaması 1991-1997 yılları arasındaki av dönemi bilgileri dikkate alınarak bulunmuştur. *** Köy tüzel kişiliğinin ortalaması 1994-2001 yılları arasındaki av dönemi bilgileri dikkate alınarak bulunmuştur. ** Köy Tüzel Kişiliğince Sağlanan Gelir (1000 TL.)*** 779.075 1.148.304 4.252.000 5.219.560 9.619.623 24.400.318 76.354.826 17.396.244 19 2.3. Diğer Ülkelerde Av ve Yaban Hayatı Yönetimi 2.3.1. Afrika Afrika`da fil, gergedan, bufalo, zebra, su aygırı, aslan, zürafa, leopar, antilop, kudu, hartabeest, eland, oryx (gemsbuck), springbuck, wildebest, timsah, warthog, çakal gibi çeşitli av hayvanları bulunmaktadır. Afrika`da toprağın tarıma elverişli olmaması nedeniyle avcılık ekonomide oldukça önemli yer tutmaktadır. Afrika`da AH`ları kırsal populasyonların güvencesi durumundadır. Güney Afrika`da 30 yılı aşkın bir süredir yaban hayvanı yetiştiriciliğinin ve avcılığın birlikte yapıldığı avlaklar bulunmaktadır. Bu avlaklar yaklaşık 3000 hektar büyüklüğünde olup, safari yapılan avlaklardan küçüktür. Safari yapılan avlaklar Afrika`nın %47`sini oluşturmaktadır [28]. Zimbabwe`de safariler birleşik bölgelerde ve ÖA işletmelerinde rehberler aracılığı ile yapılmaktadır [29]. Afrika`da av organizasyonları genellikle safariler şeklinde düzenlenmektedir. Birkaç gün veya birkaç hafta süren bu safarilere Türkiye`den katılan avcılar bulunmaktadır. Afrika`da düzenlenen av organizasyonları Zimbabwe, Tanzanya, Botswana ve Namibya`da yoğunlaşmaktadır. Afrika`da bulunan avlakların büyük bir çoğunluğu ÖA`tır. Namibya`da ÖA`lar 3000-6000 hektarlık büyüklükte bulunmaktadır. Namibya`daki bazı avlaklarda hem avlanma etkinliği yapılmakta hem de 10-12 bin dönümlük parçalara ayrılmış alanlarda hayvancılık yapılmaktadır[30]. Namibya`da 1967`den itibaren avcılık süratle gelişmeye başlamıştır. Namibya`da sahipli arazilerde avlanma hakkının kiralanmasına olanak tanıyan düzenlemeler bulunmaktadır. 1976 yılında Namibya`da 52 olan avlak sayısı 1979 yılında 411`e çıkmıştır. Bu dönemde yaban hayvanı populasyonu %30 artış göstermiştir [28]. 1980`lerin başında 4 özel çiftlik Avrupa`ya 2,1 Milyon $ hayvan ihracatı gerçekleştirmiştir. Bu ihracatın 1,2 Milyon $`ı avcılıktan, yaklaşık 0,6 Milyon $`ı canlı hayvan satışından sağlanmıştır. Afrika`da bulunan ÖA işletmelerinde yaban hayvanlarının besicilik, avcılık ve safari şeklindeki çok amaçlı kullanımı gittikçe artmaktadır [28]. Kenya'nın 1966 yılındaki av ve yaban hayvanı temeline dayanan turizm geliri yaklaşık 50 Milyon $ civarındadır [8]. Dünya Bankası Kenya`da yapılan yaban hayatı ve turizm yatırımlarını geri ödeme, istihdam ve sosyal gönenç gelişmesi bakımından başarılı bulmaktadır. Günümüzde Kenya`da populasyon koruma çalışmalarından dolayı büyük yaban hayvanlarının avlanması yasaklanmıştır. Kenya`da yalnızca kuş avı yapılmaktadır [31]. 20 Zimbabwe`de 1990-91 yıllarında hükümet giderlerinin %68`lik bölümü Çevre ve Turizm Bakanlıklarınca karşılanmıştır. Bu girdilerin büyük bir bölümü turizm ve avcılık gelirlerinden oluşturmaktadır [32]. Zimbabwe, Malawi, Botswana, Zambia ve Güney Afrika`da her yıl yaşlanan fillerin %5`inin özel ve kamu arazilerinde avlanılmasına izin verilmektedir. Nitekim Afrika`da devlet avlaklarında AH`larının usulsüz ve aşırı avlanılmasından dolayı sayıları azalmıştır. Bu yüzden ÖA`lar yaban hayvanlarının sürdürülebilir yönetiminde önemli bir yer tutmaktadır. Zimbabwe`de yerel topluluk arazilerinin %50`sinden fazlası AYH geliri olarak hektarda 2 $ almaktadır [28]. 2.3.2. Amerika Geyik, elk, moose, caribou, dağ aslanı, kutup ayıları, antilop, dağ keçisi, yaban koyunu vb. büyük av ve yaban hayvanları arasındadır. Büyük ve küçük AH Amerika`da avlamak olanaklıdır. Düzenlenen av programları daha çok geyik türleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Amerika`da avcılar yetişkin nüfusun %10`unu oluşturmaktadır. Nitekim 1996 yılında 14 Milyon avcı avlanma etkinliği için 21 Milyar $ harcamışlardır. Amerika`da her avcı yıllık ortalama 1500 $ harcama yapmaktadır. Avcılar bu rakamın 23 $`ı arazi kiralaması, 13 $`ı rehber ücreti, $806`ı ekipman, 378 $`ı yiyecek, konaklama ve ulaşım masrafları olarak harcamaktadırlar [33]. Amerika`da avlanma dönemi Ağustos ayında başlayıp, Mayıs ayına kadar devam etmektedir. Yaban domuzu avı Ağustos-Eylül ayları arasında, yaban keçisi avı Eylül- Ocak ayları arasında, Geyik avı Eylül-Aralık ayları arasında, Boz Ayı avı Eylül Mayıs ayları arasında yapılabilmektedir [21]. Amerika`da avlanmak isteyen her avcının avcılık lisansına sahip olması ve her av hayvanı için av katılım bedeli ödemesi gerekmektedir. Diğer bir anlatımla avcılık lisansı yanında avlanmak isteyen her avcı avlanma bedeli ödemek durumundadır. Yaban koyunu için yerli avcılardan 425 $, yabancı avcılardan 550 $; geyik için yerli avcılardan 150 $, yabancı avcılardan 200 $; dağ keçisi için yerli avcılardan 300 $, yabancı avcılardan 400 $ av katılım bedeli alınmaktadır [21]. Amerika`da avlakların sahibi veya kiralayan tarafından avlanmaya açılması ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Nitekim avlanma etkinliği için avcıların ödeme eğilimi gittikçe artmaktadır [34]. Amerika`da arazi sahipleri arazilerinin mülkiyet hakkını sezonluk veya yıllık olarak avcı klüplerine veya bireysel girişimcilere kiralayabilmektedir. Kiralama ücreti ÖA işletmeleri için acre`si (0.4 hektarı) delta alanlarında 2-3 $, yüksek kesimlerde 0.75-1.50 $, su kuşları için sulak alanlarda 10-50 21 $`dır [35]. Montana eyaletinde ÖA işletmeleri 1980`lerde %4 iken 1996 yılında %12`ye çıkmıştır [36]. Amerika`da AYH habitatlarının % 85`i özel arazilerde bulunmakta olup, avlanılan hayvanların % 80`i ÖA işletmelerinde üretilmektedir [34]. Boş zamanların avlanma etkinliği ile değerlendirilmesi büyük ölçüde ÖA işletmelerine bağlıdır. Amerika`da AYH kaynaklarının topluma ait olduğu ancak arazi sahipleri tarafından üretildiği kabul edilmektedir. Bu bağlamda AYH kaynaklarının kıt veya bol olarak bulunması arazi sahiplerinin uygulamaları ile ilişkilidir. ÖA işletmelerinde risk yüksektir, kazanç garanti değildir. Bu açıdan arazi sahiplerinin arazilerini avlanma etkinliğine açmaları için mali ve teknik konularda birtakım destekler verilmektedir [33]. Idaho eyaletinde en iyi avlakların özel arazilerde olduğu belirtilmektedir. Bu nedenle Idaho eyaleti ÖA işletmelerinin geliştirilmesine yönelik teknik ve parasal yardım yapmaktadır [36]. Amerika`da her eyalet ÖA oluşturmak amacıyla arazilerin birleştirilmesine yönelik çeşitli programlar hazırlamaktadırlar. California`da ÖA oluşturmak amacıyla arazilerin birleştirilmesi programının uygulamasına 1984 yılında eyalet kanunun düzenlenmesiyle başlanmıştır. Bu kanun çıktıktan sonra bir çok eyalet kendilerine uygun düzenlemeler yapmıştır. Tablo 2-3`de Amerika`nın bazı eyaletlerinin ÖA oluşturmak amacıyla arazilerin birleştirilmesi programı bilgileri verilmiştir [36]. New Mexico`da ÖA oluşturmak amacıyla arazilerin birleştirilmesi programı yirminci yüzyılın başlarında elk (iri boynuzlu bir geyik türü) için uygulanmaya başlanmıştır. Bu eyalette programa katılacak özel arazi sahipleri için, yaban hayatı yönetim planı ile habitat geliştirme çalışmalarının yapılması zorunlu değildir. Ayrıca New Mexico`da programa katılım için olması gereken en az arazi büyüklüğü ile ilgili bir şart da bulunmamaktadır [36]. California, Colorado ve Washington`da özel arazi sahipleri yaban hayatı yönetim planı ile habitat geliştirme çalışmalarına zorunlu olarak katılmak durumundadır Ancak bu eyaletlerde programa katılacak olan özel arazi sahiplerinin olması gereken enaz arazi büyüklüğü sınırlandırması bakımından farklılıkları bulunmaktadır [36]. Colorado`da lisanssız ve sigorta yaptırmayan avcıların avlanması yasaktır [37]. Amerika`nın Texas eyaletinde arazilerin yaklaşık %97`si özel mülkiyettedir [36]. Bu eyalette 1930 yılından beri avcılık için araziler kiralanmaktadır. Texas`da arazi sahipleri yaklaşık 14.000 avcıya avlanma izni vermekte olup, yılda yaklaşık 150 200 milyon $ avlak giriş ücreti almaktadır[34]. 22 Tablo 2-3: Amerika`nın Bazı Eyaletlerinde Arazilerin ÖA Oluşturmak Amacıyla Birleştirilmesine Yönelik Program Bilgileri [36]. Eyalet Adı Başlangıç Yılı California Colarado Nevada New Mexica 1984 1989 1998 20. Yüzyılın başlarından itibaren 1992 1995 1994 1997 Oklahoma Oregon Utah Washington * 1 acre= 0.4 Hektar Üye ÖA Sayısı (Adet) Toplam Alan (Acre)* İstenilen Enaz Arazi Büyüklüğü (Acre)* 55 24 1.442 685.378 900.920 8.000.000 Sınırlama Yok 12.000 Sınırlama Yok Sınırlama Yok 75 66 3 250.000 1.069.652 200.000 1.000 40 10.000 5.000 Kamu Arazi Sahibinden Arazilerine Avlanma İzni Giriş İzni Alınma Alınma Durumu Durumu Alınıyor Alınmıyor Alınıyor Alınıyor Alınıyor Alınmıyor Alınıyor Alınıyor Alınıyor Alınıyor Alınıyor Alınıyor Alınıyor Alınmıyor Alınıyor Alınıyor Yaban Hayatı Yönetim Planının Zorunluluğu Habitat Düzenleme Gereksinimi Zorunlu Zorunlu Zorunlu Değil Zorunlu Değil Zorunlu Zorunlu Zorunlu Değil Zorunlu Değil Zorunlu Değil Zorunlu Değil Zorunlu Zorunlu Zorunlu Değil Zorunlu Değil Zorunlu Değil Zorunlu 23 Amerika`nın Missouri eyaletinde kiraya verilen avlakların büyük bir kısmı doğal avlaktır. Arazilerin çoğu özel mülkiyete ait olup, özel arazi sahipleri mülkiyetlerinde bulunan arazilerinde AH üretimi veya avlanma gibi diğer etkinliklerde bulunabilmektedir. Missouri`de avcılık etkinliği için kiralamalarda arazinin büyüklüğü enaz 8 hektar olmaktadır. Bu tip küçük alanlar daha çok ördek gibi su kuşları için yeterli görülmekle birlikte Geyik, Bıldırcın gibi AH türleri için geniş alanlar öngörülmektedir. Bu bağlamda Geyik işleten bir ÖA işletmesi için arazi büyüklüğünün en az 800 hektar olması önerilmektedir [38]. Arazi sahiplerinin avcılık gelirlerini arttırması avcı talebinin yükselmesine bağlıdır. 1985 yılında Delaware eyaletindeki arazilerde özel arazi sahiplerine avlanma izni için yaklaşık 3,8 milyon $ ödenmiştir. Bu miktarın %90`ından daha fazlası su kuşu avcılığı için harcanmış olup, su kuşu avcıları avlanma izni için 325 $ ödemişlerdir [34]. South Dakota`da 2000 yılında 79.787 yabancı avcı 33,2 milyon $, 70.197 yerli avcı 73,3 milyon $ olmak üzere toplam 106,5 milyon $ harcama yapmışlardır. Bu avcılar 1.427.752 adet sülün vurmuşlardır [39]. 2.3.3. Avrupa Avrupa`da yaban domuzu, geyik, karaca, dağ keçisi, çengelboynuzlu dağ keçisi, dağ koyunu, keklik, sülün, tavşan gibi yaban hayvanı türleri bulunmaktadır. Avrupa`da avcılar avcı kulübü veya avcı birliği biçiminde örgütlenebilmektedir. Bu avcılar avlak yönetimi için arazi kiralayabilmektedirler. Finlandiya, Fransa`da arazilerin avcı klüplerine kiralanmasına olanak tanıyan düzenlemeler bulunmaktadır [40, 41]. Günümüzde Finlandiya`da 4000 avcı kulübü bulunmaktadır. Bu kulüpler avlaklarda avcılık etkinliğini, avlak yönetimi ve denetimini düzenlemektedir. Finlandiya`da kiralanan avlaklar, birbirine benzer niteliklerde ve 2000 ile 10.000 hektar genişliğindedir [40]. Avrupa`da AH`nın sahibi kamu, avlanma hakkının sahibi ise arazi sahipleridir. Diğer bir anlatımla Avrupa`da avlanabilmek için arazi sahibi veya yöneticisinden avlanma izni almak gerekmektedir. Örneğin Finlandiya`da devlet arazilerinde avlanma izni Finlandiya Orman ve Park Servisinden, özel arazilerde ise arazi sahibinden veya avlanma hakkını elinde bulunduran kişiden izin almak gerekmektedir [40]. Avrupa`da avlanma belgesi avcı eğitimi kurslarını başarı ile tamamlayan avcı adaylarına verilmektedir [4, 40, 42, 43]. Fransa`da avlanma belgesi alabilmek için yılda 3 defa yapılan sınavda başarılı olmak gerekmektedir. Avlanma belgesinin alınması avlanma hakkının elde edilmesi anlamına gelmemektedir. Fransa`da avlanma hakkı alabilmek için avcılık sorumluluk sigortası yaptırmak, bir avcı birliğine üye olmak, yıllık avlanma bedeli ödemek, avcılık sorumluluk sözleşmesi imzalamak gerekmektedir [4, 41]. 24 Finlandiya`da her avcının Finlandiya avlanma kartı, ateşli silah belgesi, belirli av türleri için avlanma belgesi, avlanma hakkı veya avlanma izni ve avcılık sınavından sertifika alması gerekmektedir. Finlandiya`da ÖA`larda avlanma izni arazi sahibinden veya avlanma hakkını elinde bulunduran kişiden alınmaktadır. Alınan avcılık sertifikası 3 yıl geçerlidir [40, 43]. Her avcı her av sezonunda avlak yönetimi katılım ücreti olarak avlanma kartı adı altında eyaletlere bir ücret ödemek zorundadır. Finlandiya`da avlanma kartının 2000 yılı ücreti 120 FIM (yaklaşık 18.48 $)`dir [40]. Macaristan`da enaz 18 yaşında olan her yabancı avcı, av turizmi organizasyonu yapan bir şirket aracılığı ile, avlanma izni almak için başvuruda bulunabilmektedir. Yabancı avcılara avlanma izni verilirken, av tezkeresi ve Macaristan yetkili kurumlarınca verilen avcılık belgesi istenmektedir. Avcılık belgesi 30 günlük, 6 aylık ve 1 yıllık verilmektedir [44]. Macaristan'da AYH etkinliklerinin pazarlanmasında aracı firmalar da görev almaktadır. Macaristan`da 59 ÖA ve 17 devlet avlağı olmak üzere toplam 76 avlak bulunmaktadır [45]. Avcılık Fransa, Almanya, İngiltere, Bulgaristan, Macaristan, Avusturya, İspanya, İtalya, Finlandiya gibi birçok ülkede önemli bir etkinliktir. Tablo 2-4`de bazı Avrupa ülkelerinin 1997 yılına ait avcılıkla ilgili çeşitli bilgileri görülmektedir [42, 46]. Tablo.2-4: Bazı Avrupa Ülkelerinin 1997 yılı Avcı Sayısı ve Getirisi [42, 46] ÜLKE Ülke Nüfusu (Milyon) Avcı Sayısı Avcı Sayısının Ülke Nüfusuna oranı Almanya Avusturya Belçika Finlandiya Fransa İngiltere İrlanda İspanya İsveç Türkiye3 81,0 7,8 10,0 5,03 57,0 56,0 3,5 39,0 8,8 67,84 330.000 110.000 29.000 300.000 1.650.000 625.000 120.000 1.000.000 320.000 2.071.752 1:245 1:71 1:345 1:17 1:35 1:90 1:29 1:39 1:28 1:33 2 Avcılığın Ülke Ekonomisine Olan Getirisi2 (1000 $) 803.392 131.203 257.027 31.851 2.132.639 4.366.560 71.510 178 21.989 867.594 Avcı Başına Sağlanan Gelir ($) 2434 1193 8863 106 1293 6986 596 0,178 69 418,7 Ülkelerin kendi para birimine göre verilmiş olan rakamlar, T.C. Merkez Bankasının 31 Aralık 1997 tarihli gösterge niteliğindeki kurları dikkate alınarak Amerikan Dolarına çevrilmiştir. Ülkelerin para birimine göre avcılığın ülke ekonomisine olan getirisi Belçika`da 9,5 milyar BEF, Almanya`da 1,44 milyar DM, Finlandiya`da 173 Milyon FIM, Fransa`da 12792 Milyon F.F., İngiltere`de 2640 Milyon GBP, İrlanda`da 50 Milyon IEP, Avusturya`da 1655 Milyon ATS, İsveç`de 174 Milyon SEK, İspanya`da 27 Milyon ESP`dır. 3 Türkiye ile ilgili bilgiler tabloya eklenmiştir. Türkiye`nin nüfus bilgileri DİE`den, avcı sayısı, avcılığın ülke ekonomisine olan katkısı (536.970.000.000.000 TL.) verileri IGIRCIK (2001)`den alınmıştır. 25 Tablo 2-4`de ülkenin avcı başına düşen geliri avcılığın ülke ekonomisine olan getirisinin avcı sayısına bölünmesiyle bulunmuştur. Avcı sayısı en çok olan İspanya`da avcı başına düşen gelirin en az olduğu, avcı sayısı en az olan Belçika`da ise avcı başına düşen gelirin en çok olduğu Tablo 2-4`de görülmektedir. Diğer bir anlatımla avcı sayısının fazla oluşu AYH kaynaklarından yüksek gelirin sağlanacağı anlamına gelmemektedir. Avrupa elde ettiği deneyim ve bilgi ışığında AH populasyonları önemli ölçüde arttırılmıştır. Nitekim Fransa 20 yılda Geyik sayısını 3.3, Karaca sayısını 5.2, Yaban Domuzu sayısını 6.3 kat arttırmıştır [14]. Almanya`nın 31.777.000 hektar potansiyel avlak alanı bulunmaktadır. Bu alanın %12`si (3.818.000 hektar) devlet avlağı, %88`i (27.959.000 hektar) Özel, Bölge ve Kasaba avlağıdır. Almanya`nın 1997 yılında AYH sektöründen elde ettiği gelirin dağılımı Tablo 2-5`de gösterilmiştir [42]. Tablo 2-5`de belirtildiği gibi Almanya`nın AYH sektörü içinde Avlak yeri kiralamaları yani ÖA kiralamaları 699 milyon DM ile en büyük payı almaktadır. Diğer bir anlatımla Almanya'da AYH sektöründen elde edilen gelirin büyük bir kısmı ÖA işletmelerinden sağlanmaktadır. Tablo 2-5: Almanya'nın 1997 Yılı AYH Sektörü Gelir Dağılımı [42] Gelirin Türü Av Tezkeresi Av Maliyet Sigortası Av Yeri Kiralama ( ÖA Kiralama) Av Vergisi Koruma ve Yaşatma Alanları Rehabilitasyonu Av Koruma Çalışmaları Av Tezkeresi ve Tazminat Bedellerinin Ödenmesi Avcıların Giyim ve Eğitimi Hayvanların Bakımı (Av Köpekleri vb.) Toplam Tutarı (Milyon DM) 34,0 27,0 699,0 125,8 180,0 60,0 110,0 150,0 70,0 1455,8 Avrupa`da AH`nın avlanma zamanları ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. AH`nın çiftleşme vb. dönemlerde avlanması yasaktır. Diğer bir anlatımla AH istenildiği zaman avlanamamaktadır. Örneğin Tablo 2-6'da 1996-97 av sezonunda Almanya`da bazı av hayvanlarının avlanma dönemleri gösterilmiştir [42]. 26 Tablo 2-6: Almanya'nın Bazı Av Hayvanlarının Avlanma Dönemleri [42] Tür Yaban Domuz Tavşan Sülün Çil Keklik Ördek Çulluk Avlanma Dönemleri 16 Haziran - 31 Ocak arası 1 Ekim- 15 Ocak 1 Ekim- 15 Ocak 1 Eylül- 15 Aralık Yeşilbaş.: 1 Eylül- 15 Ocak Diğerleri: 1 Ekim-15 Ocak 16 Ekim- 15 Ocak Almanya`da 1979-1996 yılları arasında avlanan bazı av hayvanlarının miktarları Tablo 2-7`de gösterilmiştir [42]. Tablo 2-7`ye göre Almanya`da yaban domuzu avcılığı 1991-1992 av sezonuna kadar sürekli yükselmiş, bu daha sonraki süreçte düşme ve yükselme seyirleri izlemiştir. Karaca ve geyik türlerinin avcılığına olan talep Almanya`da sürekli artmış, 1992 yılından itibaren 1 milyon adetin üzerine çıkarak durgunluk seviyesine ulaşmıştır. Almanya`da çil keklik ve sülün avlarına olan talep her geçen yıl gittikçe düşmektedir. Tablo 2-7: Almanya`da Av Sezonlarında Avlanılan Bazı Av Hayvanlarının Miktarları [42] Av Hayvanı 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 Yaban Domuzu (Adet) 119.726 129.119 155.078 123.165 168.489 180.362 188.169 201.949 206.578 240.196 229.864 305.740 312.768 248.898 339.232 313.241 253.788 Karaca ve Geyik Türleri (Adet) 749.210 757.466 767.501 794.002 839.407 842.722 878.296 892.694 879.170 897.719 921.442 925.595 953.966 1.008.553 1.032.821 1.023.082 1.016.200 Sülün (Adet) 384.726 501.640 558.450 501.926 515.290 384.153 426.483 391.960 331.712 436.973 461.755 367.154 278.286 396.040 349.998 248.986 225.665 Çil Keklik (Adet) 46.403 33.483 33.871 33.837 34.167 28.016 27.164 27.562 16.501 24.099 31.239 29.328 18.283 14.538 24.527 17.709 14.117 Bulgaristan`da 200`den fazla avlak bulunmaktadır [47]. Tablo2-8`de 19921993 av sezonunda Bulgaristan`da avlanılan bazı av hayvanı türleri ile sayıları verilmiştir. Tablo 2-8`e göre yabancı avcılar sırasıyla yaban ördeği, sülün, çil keklik, 27 yaban kazı ve tavşan avını tercih etmektedirler. Yerli avcıların tercih sırası yabancı avcılardan farklıdır. Nitekim yerli avcıların en çok tercih ettiği tavşan avı yabancı avcılar tarafından daha az tercih edilmektedir [29]. Bulgaristan her yıl 2000-2500 yabancı avcı avlanmaktadır [48]. Tablo 2-8 : 1992-1993 Av Sezonunda Bulgaristan`da Avlanılan Bazı Av Hayvanı Türleri ve Sayıları [29] Vurulan Av Hayvanı Sülün Yaban ördeği Tavşan Çil Keklik Yaban kazı Vurulan Av Hayvanı Sayısı Yabancı Yerli 2.500 100.000 4.000 60.000 800 120.000 2.000 50.000 1.000 10.000 28 3. Avlakların Sınıflandırılması ve Özel Avlaklar İle İlgili Bilgiler TBMM KAK Tasarısına göre avlak; AH`nın tabii olarak yaşadıkları veya sonradan salındıkları sahaları ifade etmektedir [2]. ÇANAKÇIOĞLU ve MOL (1996), da av hayvanlarının doğal olarak bulundukları veya yapay olarak yetiştirildikleri yaşayıp barındıkları, beslendikleri, üredikleri yerlere avlak denilmektedir [49]. AYANOĞLU (2001)`de av hayvanlarının bulunduğu ve avlanma faaliyetlerinin gerçekleştirildiği yaşama alanı avlak olarak tanımlanmaktadır [6] IĞIRCIK (2001)`e göre avlak; populasyon envanteri yapılmış, sınırları belli olan ve avlanma planları kapsamında avcılık etkinliğinin sürdürülmesi için ayrılan alanlardır. Av değeri olan yerleşik yaban hayvanlarını kapsayan bu tanım uluslar arası sözleşmeler ve kurallar kapsamında bulunan ava konu olan göçmen kuşları kapsamamaktadır. Nitekim yeryüzünü bir bütün olarak kullanan göçmen kuşları için avlakların oluşturulması da söz konusu olmamaktadır [4]. Benzer gibi görülen yabanıl hayvan çiftlik işletmeciliği ile avlak işletmeciliği birbirinden farklı işletmelerdir. Nitekim bu iki işletmecilik avlandırma etkinliği ile birbirinden ayrılmaktadır. Yabanıl Hayvan Çiftlikleri yaban hayvanlarının kültürünün yani yabanıl hayvan kasapçılığının ve canlı yabanıl hayvan satışının yapıldığı, avlanma etkinliğinin yapılmadığı işletmeler olarak adlandırılmaktadırlar. Avlandırmanın yapılmadığı bu tip yabanıl hayvan çiftliklerinin arazileri avlak işletmelerinin arazilerinden genellikle daha küçüktür. Türkiye`nin İzmir ili Çeşme ilçesinde Vehbi ERTÜRK tarafından kurulan keklik üretim çiftliği et üretimi amacıyla işletilmektedir. Bu işletme et üretimi yanında canlı keklik satışı da yapmaktadır. Yaban hayvanlarının avlanma etkinliği için yetiştirilmesi veya yabanıl hayvan çiftliklerinden canlı AH`nın avlanma etkinliğinde kullanılmak amacıyla satın alınması durumunda avlak işletmeciliği söz konusu olmaktadır. Avlandırma, kasapçılık ve canlı satış etkinliklerini bir arada yapan avlak işletmeleri de bulunmaktadır. Bu tip ÖA işletmeleri birkaç etkinliği bir arada yaparak işletme riskini azaltmaktadırlar. Türkiye'de avlaklar devlet avlakları, ÖA`lar ve genel avlaklar olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmaya göre avlaklar aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır [1]. Devlet avlakları: Devletin özel mülkiyeti veya hüküm ve tasarrufu altındaki yerler, ormanlar, toprak muhafaza ve ağaçlandırma sahaları ile devlet üretme çiftlikleri, haralar, baraj gölleri ve emniyet sahalarında avlak olarak ayrılan yerlerdir. 29 Özel Avlaklar: Bir veya birkaç kişinin ortaklaşa mülkiyetinde olan veya tüzel kişilere ait bulunan araziler ile birbirine bitişik arazi sahiplerinin birleşerek kurdukları (toplamı 300 hektar ve daha fazla olan) avlaklardır. Genel avlaklar: Özel ve devlet avlaklarının dışında kalan bütün sahalar, göller, bataklık, sazlık ve lagünler avlak olarak ayrıldığı taktirde genel olarak adlandırılmaktadır. Dünya genelinde ÖA işletmeleri ve bu bağlamda ÖA sistemleri incelendiğinde; Avrupa`nın konu ile ilgili bilgi birikimi, kültürü, teknolojik özellikleri, işletmecilik deneyimi vb. etkinlikler bakımından büyük bir gelişme içerisinde olduğu görülmektedir. Yapılan literatür incelemeleri ve bireysel görüşmeler sonucunda diğer ülkelerdeki avlak sınıflandırılmasının Türkiye'de bulunan mevcut sınıflandırmadan farklı bir yapıda bulunduğu tespit edilmiştir. Avrupa`da avlakların sınıflandırılması arazi mülkiyeti ve avlanma planlarına dayanmaktadır. Bu ülkelerde avlaklar devlet avlakları, köy avlakları ve özel avlaklar olarak sınıflandırılmıştır [4]. Devlet avlakları orman rejimine giren alanlarda avlanma etkinliği için ayrılmış, avlanma planları devlet tarafından hazırlanmış ve özel yönetim planlarıyla devlet tarafından işletilen ya da işlettirilen avlaklardır [4]. Özel Avlaklar: bir veya birkaç kişinin ortaklaşa mülkiyetinde bulunan, tüzel kişilerin mülkiyetinde bulunan ve mülkiyeti kiralanan bir veya birbirine bitişik birkaç arazi üzerinde kurulan avlaklardır. Köy avlakları köy tüzel kişilikleri ya da avlak işletmeciliği amacıyla kurulmuş köy birliklerine tahsis edilen devlet ormanlarında kurulan avlaklar ile köylüye ve köye ait arazilerde kurulan avlaklardır [4]. Köylüler avlaklarını oluşturdukları köy birlikleri tarafından işletebileceği gibi avlanma hakkının kiraya verilmesi suretiyle de işletebilmektedirler. Köylülerin belirli büyüklükteki kendi arazileri üzerinde kurduğu avlaklar ile köylülerin kendi arazilerini birleştirerek kurdukları avlaklar arazinin devlete ait olmaması ve işletme yönetiminin bir risk almasından dolayı özel avlak kapsamında değerlendirilebilmektedir. Türkiye`deki mevcut yasalarda ve oluşturulan yeni KAK`nda köy avlağı tanımına yer verilmemektedir. Ancak oluşturulan KAK tasarısının 11. maddesi örnek avlakların belirli şartlar dahilinde köy tüzel kişilikleri ve köy kalkınma kooperatifleri tarafından kiralanabilmesine olanak tanımaktadır. Almanya`da ÖA işletmesi kurabilmek için arazi büyüklüğünün enaz 75 hektar, olması gerekmektedir. Almanya`da en az 15 hektar büyüklüğünde bulunan araziler birleştirilerek ÖA işletmesi kurulabilmektedir. Bu bağlamda Almanya ÖA sisteminin kurulmasına destek olmaktadır. 30 Fransa`da 20 hektardan küçük arazilere sahip olan köylüler arazilerinde avlanmak istemeleri durumunda arazilerini Köy Avcı Birliklerinin arazileri ile birleştirmek zorundadırlar. Avlanma Köy Avcı Birliklerinin Tüzüğü çerçevesinde yapılmaktadır. Köy Avcılık Birlikleri arazilerinin %10`unu rezerv saha olarak ayırmak zorundadır. Bu avlaklarda avlanılacak hayvan türü, yaş, cinsiyet ve hasat miktarı Ulusal Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan avlanma planları kapsamında gerçekleştirilmektedir. Birliğe üye olmak isteyenlerin köyde doğmuş veya anne veya babasının köyde doğmuş olması ve köyde evinin bulunması gerekmektedir. Bir köy Avcı Birliği %10 oranında yabancı üye alabilmektedir. Üyelik bedeli yıllık 300-1200 FF. seviyesindedir. Köy Avcılık Birliği yılda bir defa bir kişiyi misafir avcı olarak davet edebilmektedir. Köy Avcı Birliği elde ettikleri geliri avlak için harcamak zorundadır. Bununla birlikte avcılar sermaye koyarak döner sermayeli şirketler veya avcı ortaklığı oluşturarak ve avlak kiralayarak, bir tüzük dahilinde avlak işletebilmektedirler [41]. Amerika, Almanya vb. ülkelerde (Fransa`daki yapıya benzer biçimde) tarım arazilerinin ÖA oluşturmak amacıyla birleştirilmesine yönelik etkinlikler bulunmaktadır. Fransa`da 20 hektardan büyük özel arazi sahipleri avcı olsun veya olmasın bu alanda ÖA işletmesi kurabilmektedir. Avlak sahipleri avlakta avlanabilmekte veya başkasını avlattırabilmektedir. Kurulan işletme kâr amacına dönüktür. Bu tip avlaklarda bölge dışından davet edilen avcıların avlanmalarına izin verilmektedir. İşletme sahibi avlanma etkinliği için arazisini kiraya verebilmekte veya kendisi avlanabilmektedir [41]. Avrupa`da devlet avlaklarında avlanma planı kapsamında avlanılmasına izin verilen AH`nın avlanma hakları kiraya verilebilmektedir. Kiralanabilen avlaklarda hangi hayvan türünden, hangi yaştan ve cinsiyetten kaç adet AH`nın hangi usul ve kurallara göre avlanılacağı ve avlanmanın hangi zamanlarda kaç avcı tarafından yapılacağı... özel olarak hazırlanmış kira sözleşmelerinde belirtilmektedir [4]. Bu avlaklarda yapılacak olan etkinliklerin tamamı devletin kontrolü altında yapılmakta ise de özel girişimci tarafından bir işletmecilik riski alınmaktadır. Devlet avlaklarında bulunan AH`nın belirli şartlarla avlanma hakkının Özel girişimci tarafından kiralanması, işletenin özel girişimci olması ve işletme riskinden dolayı sınırlı haklara sahip bir ÖA işletmesi olarak değerlendirilebilir. Fransa`da avcılık etkinliği için Ulusal Orman Ofisine bağlı olan devlet ormanları ile Ulusal Av Ofisi ne bağlı olan avlaklarda, avlanma planı yapıldıktan sonra 3-12 yıl süreyle AH`nın avlanma hakkı kiraya verilebilmektedir. Bu süre AH`nın üreme ve yaşama süresine göre belirlenmektedir. Kiralama işlemi alan bazında hayvan sayısı üzerinden yapılmaktadır. Bu kiralama işlemi avlanma planları doğrultusunda ölümüne karar verilen ve markalaması yapılmış AH`nın kiralama süresi boyunca satın alınması olarak da değerlendirilebilir. Araziyi kiralamak isteyen kiracılar ve kira bedeli açık arttırma ile belirlenmektedir. Yapılan ihale sonucunda ihaleyi kazanan ile bir şartname yapılmaktadır. Kişi şartnameye uymadığı taktirde sözleşme iptal edilmekte ve 31 mahkemeye verilmektedir. Kiracı 3. yılın sonunda sözleşmeyi fes edebilmektedir. Kiralamada her yıl %1-5 oranında zam öngörülmektedir [41]. Türkiye`de yürürlükte bulunan yasalar gereği, ÖA işletmeleri sahipli araziler üzerine kurulabilmektedir. Türkiye`de ÖA işletmelerinin kurulabileceği arazi veya özel çiftlikler oldukça sınırlı sayıda bulunmaktadır. Arazi kısıtı Türkiye`de ÖA işletmelerinin gelişememesindeki önemli darboğazlardan birini oluşturmaktadır. Türkiye`de avlak oluşturma biçimleri diğer ülkelerdeki uygulamalar ışığında incelendiğinde, avlaklar aşağıdaki gibi kurulabilecektir: I. Devlet arazisi üzerinde kurulan ve devlet tarafından işletilen avlaklar (Devlet Avlakları), II. Devlet arazileri üzerinde belirli bir plan dahilinde kurulan ve köy tüzel kişilikleri, köy kalkınma kooperatifleri, mahalli avcı kuruluşları vb. tarafından işletilen avlaklar, III. Devlet avlaklarında bulunan avlanma planları dahilinde avlanmasına karar verilmiş AH`nın avlanma hakkının özel girişimciler tarafından kiralanmasıyla oluşturulan sınırlı haklara sahip özel avlaklar, IV. Köy arazilerinin birleştirilmesiyle kurulan özel avlaklar, V. Özel veya tüzel kişilerce tarım arazileri üzerinde kurulan özel avlaklar, VI. Hazine arazilerinin özel veya tüzel kişilerce kiralanmasıyla kurulan özel avlaklar, VII. Bir veya birden fazla kişi veya kuruluşun mülkiyetinde ve birbirine bitişik konumda bulunan arazilerin kiralanmasıyla kurulan avlaklar, VIII. Avlak niteliklerine sahip arazinin satın alınmasıyla kurulan özel avlaklar. Bu avlak oluşturma biçimlerini çoğaltmak mümkündür. Mülkiyet hakkının yanında arazisi olmayan girişimcilere kiralama vb. yollarla ÖA işletmesi kurma olanağı tanıyan düzenlemeler AYH kaynaklarının daha verimli kullanımına olanak tanıyacaktır. Bu şekilde yapılacak düzenlemeler, Türkiye`deki kuruluş yeri darboğazını büyük ölçüde giderecek niteliktedir. Günümüzde ÖA işletmelerinin biyolojik çeşitliliğin korunması, avcılık kültürünün korunması, kırsal kalkınma, kâr sağlama, rekreasyonel etkinliklerin gerçekleştirilmesi gibi çeşitli amaçları bulunabilmektedir. ÖA işletmeleri amaçlarını önem derecesine göre belirleyerek, ağırlıklandırmakta ve etkinliklerini bu amaçlara ulaşabilmek için planlamaktadır. İşletmeler amaçlarına ulaşabilmek için farklı niteliklerde etkinlikler gerçekleştirmektedirler. İşletme tarafından gerçekleştirilen bu etkinlikler yönetim, üretim, pazarlama ve finansman olarak 4 grupta toplanabilmektedir [50]. Bu bağlamda proje aşamasında karşılaşılabilecek genel sorunlar üretim ve pazarlama başlıkları altında incelenecektir. 32 3.1. Özel Avlak İşletmelerinde Üretim Ekonomik çerçevede üretim, kısaca fayda meydana getirmektir. Fayda malların şekil ve yapılarını, bulunduğu yeri değiştirerek, malların arzında zaman değişikliği yaparak ve hizmet meydana getirerek oluşturulmaktadır [51]. Üretim sürecinde girdiler ekonomik, teknik, fiziksel ve kimyasal veya bunların karışımı olan bir takım değişikliklere uğratılarak işletmenin tüketicilere sunmak üzere ürettiği mal veya hizmetler haline dönüştürülmektedir [52]. ÖA işletmelerinin farklı türden gereksinimleri karşılamak amacıyla ürettiği ürünler ve üretimi etkileyen unsurlar bu başlıkta incelenecektir. 3.1.1. Kuruluş Yeri ve Tür Seçimi Bu başlıkta kuruluş yerinin önemi, en uygun kuruluş yeri seçimi ve kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler incelenecektir. Bir sonraki aşamada da çeşitli ülkelerde faaliyet gösteren ÖA işletmeleri ile ilgili örnekler verilecektir. Kuruluş yeri işletmenin faaliyette bulunduğu yer olup, işletme büyüklüğü belirlendikten sonra yapılacak işlerin başında gelmektedir [52]. En iyi arazi kullanım şeklini seçmek, ekonomik etkinliği dikkate almayı gerektirir. Herhangi bir amaç için arazi kullanım şeklinin belirlemesi işletme etkinlikleri açısından önemlidir. Yani arazi kullanımında en yüksek getiriyi sağlayan emek ve diğer girdilerin nasıl kullanılacağının tespit edilmesi gerekmektedir. En yüksek net getiriyi sağlayan kullanım veya kullanım kombinasyonlarının belirlenmesi alternatif kullanımlar arasında seçim yapmayı gerektirmektedir [53]. Kuruluş yeri seçimine gerekli önemin verilmediği durumlarda, başlangıçta iyi özelliklere sahip gibi görünen bir yerin, gelecek koşulların değişmesi nedeniyle elverişsiz bir duruma düşmesi mümkün olabilmektedir. İşletmenin uygun olmayan bir yerde etkinliklerini sürdürme çabası içerisine girmesi, maliyet giderlerinin yüksekliği nedeniyle, diğer işletmelerle rekabet etmesini zorlaştırmaktadır. ÖA işletmecilerinin hedef kitlelerini, bir başka deyişle üreteceği mal ve hizmetlerin toplumun hangi kesimine sunulacağını, tespit ettikten sonra kuruluş yerini belirlemeleri daha uygun bir karar verme davranışı olmaktadır. Yatırımın kamu veya özel sektör tarafından yapılacak olması da kuruluş yeri seçimini etkilemektedir. Özel sektör işletmelerinde karlılık ön planda olmaktadır. “Girişimci hem yatırım, hem de işletme aşamalarında gelir ve gider analizleri yaparak kârını en yüksek yapan yeri, kuruluş yeri olarak seçmek istemektedir. Kamu 33 işletmelerinde ise tam istihdamın sağlanması, geri kalmış bölgelerin kalkındırılması, bölgenin biyolojik çeşitliliğinin korunması gibi çeşitli amaçlar doğrultusunda kuruluş yeri seçilebilmektedir [54].” Arazinin pazara yakın olması da işletmenin başarısını etkilemektedir. ÖA işletmelerinin doğal yaşama ortamı özelliklerine sahip olması, amaca ulaşılabilirliği doğrudan etkileyeceğinden önemlidir. Şehir merkezinden uzaklaştıkça arazilere olan talep ve rant düşmektedir. Genelde ÖA işletmeleri şehir merkezlerine 1-2 saat uzaklıkta kurulmaktadır. ÖA işletmelerinin hava alanı, otogar veya şehir merkezi gibi ulaşımı sağlayan bu tip tesislere olan yakınlığı üretilen mal ve hizmetlerin talebini arttıracaktır. Kuruluş yeri seçiminde etkili olan diğer faktörler; pazara olan uzaklık, hammadde ve diğer girdilerin temin durumu, işletmenin gereksinimlerini karşılayacak su, enerji ve ulaşım ağı gibi alt yapı tesislerine sahip olması ve özel sektör açısından devletin sağlayacağı yatırım olanakları vb.`dır [54]. Bu faktörler sektörlere göre de değişebilmektedir. ÖA işletmelerinde toprak, iklim gibi çeşitli faktörlerin kuruluş yeri seçiminde oldukça yoğun etkisi bulunmaktadır. "... Toprağın üretime olan etkisi asıl olarak iki biçimde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki yapısındaki maddelerle üretime katılması, ikincisi ise bir kuruluş yeri oluşturmasıdır [51]." Nitekim ÖA işletmelerinde de aynı özellikler geçerlidir. Toprak yapısındaki maddelerle arazi üzerindeki habitat gelişmekte ve gelişen habitat AH tarafından besin maddesi olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda habitat AH`nın saklanma, barınma vb. etkinlikler ile avlanma etkinliğinin gerçekleşmesini sağlamaktadır. Toprak gerek üretim amacıyla kurulan tesislere, gerekse avcılık ve yönetim etkinliklerinin gerçekleştirildiği alanlar bakımından ÖA işletmelerinin kuruluş yeri olma özelliğini taşımaktadır. ÖA işletmelerinin kuruluş yeri istekleri tarım, hayvancılık ve orman işletmelerinde olduğu gibi farklıdır. Bu isteklerin başında geniş arazi isteği gelmektedir. Günümüzde avlak işletmelerinin gereksinimlerini karşılayabilecek büyüklük ve nitelikte araziler kırsal bölgelerde bulunmaktadır. Bu yüzden Dünya`daki birçok ÖA işletmesi Türkiye'de olduğu gibi genellikle kırsal bölgelerde kurulmuştur. Arazi büyüklüğü avlak işletmelerinde yapılacak olan etkinliklerin niteliklerinin belirlenmesinde de önem kazanmaktadır. Örneğin sürek avı veya parlatma avı, bek avına göre daha büyük arazilere gereksinim duymaktadır. ÖA işletmeleri dikkate alındığında kuruluş yeri işletme sahibinin arazisi üzerinde alternatif kuruluş yerleri oluşturulmadan kurulabilmektedir. İşletmenin henüz arazisinin bulunmadığı durumda ise kiralama, satın alma, arazi sahibiyle ortaklık kurma vb. yollarla uygun kuruluş yeri temin edilmeye çalışılmaktadır. Kuruluş yeri temini ülkelere göre farklılıklar içermektedir. 34 Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Fransa vb. ülkelerde avlanma hakkının araziyi kullanma hakkı kapsamında olduğu kabul edilir. Diğer bir anlatımla avcı arazi sahibinden veya arazinin avlama hakkını kiralamış olan kişiden izin almak durumundadır. Türk Medeni Kanunun 691. ve devamı maddelerinde av ve yaban hayvanlarının sahipsiz mal olduğu belirtilmektedir. Medeni Kanunun 691. maddesine göre; sahipsiz malı ele geçiren kimse ona malik olur. Bu durum mülkiyet hakkının dorudan kazanılması yollarından biridir. Av üzerinde mülkiyet hakkını bu şekilde ele geçiren kimse mülkiyet hakkının sağladığı bütün yetkilere sahip olur [6]. Burada şu hususu da belirtmek gerekir, Medeni Kanun genel kanun; 3167 sayılı KAK özel kanun durumundadır. Özel kanunda gerekli hüküm bulunmaması durumunda genel kanun hükümleri uygulanmaktadır [6]. KAK`nda gerekli hükmün bulunmamasından dolayı Türkiye'de av tezkeresi olan her avcı Devlete (OGM) ait her türlü arazide serbestçe avlanabilmektedir [49]. Bir arazide mülkiyet hakkını elinde bulunduran kişi veya kişiler arazi içinde bulunan hayvan ve hayvansal ürünlerin, tarımsal ürünlerin, odun kökenli ürünlerin vb. sahibi konumuna gelmektedirler. Bu tip arazilerde yapılacak olan etkinlikler için mülkiyet hakkını elinde bulunduran kişi veya kişilerden izin almak gerekmektedir. Arazinin kiralanması sadece avlanma hakkının kiralanması veya mülkiyet hakkının kiralanması olarak uygulanabilmektedir. Arazinin sadece avcılık etkinliği için kiralanması durumunda mülkiyet sahibi arazide avcılık dışında tarım ürünleri üretimi, odun ürünleri üretimi gibi bir veya birkaç etkinliği birlikte gerçekleştirebilecektir. Arazinin mülkiyet hakkının kiralanması durumunda ise kiralayan kişi araziden elde edilebilecek tüm etkinliklerden kiralama süresince yararlanabilecektir. Avcılık etkinliği için arazilerin kiralanması rekreasyon kiralaması kavramı içerisinde gösterilmektedir. Nitekim rekreasyonel kiralama avcılığa göre daha çeşitli kiralama tiplerini içermektedir. Rekreasyonel kiralama türleri olta balıkçılığı giriş ücreti, tatil köyü giriş ücreti, yaban hayatı parkları giriş ücreti gibi çeşitli giriş ücretlerini içermektedir [38]. Arazilerin avlanma hakkının kiralanması kırsal arazi sahiplerine ek gelir kalemlerinin oluşturmasında ve AH populasyonları üzerindeki aşırı baskının azaltılmasında önemli rol oynamaktadır. Avcılar avlanma etkinliğini yürüyerek gerçekleştirmekten büyük ölçüde hoşlanmaktadırlar. Bu bağlamda avcılar engebeli arazileri düz arazilere tercih etmektedirler. Örneğin Macaristan`da faaliyet gösteren Mavad firması kanatlı AH`na yönelik bir avlak işletmelerinin en az 3000 hektar büyüklükte olmasını önermektedir4. Finlandiya`da 2000-10.000 hektar büyüklüğünde avlak işletmeleri bulunmaktadır [40]. 4 Macaristan`da etkinlik gösteren Mavad firmasının Csaba Nagy isimli bir yetkilisi tarafından 25.04.2000 tarihinde gönderilen e-mail mesajı. 35 Almanya`da avlak işletmesi kurabilmek için arazi büyüklüğünün en az 75 hektar [42]; Fransa`da ise 20 ha olması gerekmektedir [41]. Kansas Eyalet Üniversitesi araştırmalarına göre populasyon yoğunluğu ile değişmekle birlikte bir sülün avlağının büyüklüğünün en az 120 ha. (300 acre) olması gerekmektedir [55]. Türkiye'de ÖA işletmelerinin nerelerde kurulabileceğine yönelik bir pazar araştırması henüz yapılmamıştır. Pazar araştırması yapılana kadar geçecek olan süreçte ÖA işletmelerinin kuruluş yerlerinin seçilmesinde avcıların veya avcı kuruluşlarının yoğun olduğu bölgeler öncelikli olarak seçilebilir. Tablo 3-1'de avcı derneklerinin bölgelere göre öncelikli dağılımı görülmektedir. Bölgelerin Gayri Safi Yurt İçi Hasıla`dan (GSYİH) aldıkları pay ÖA işletmelerinin kuruluş yeri seçiminde avcı derneği yoğunluğu yanında yörenin kalkınmışlığı açısından bir kıyaslama oluşturması amacıyla verilmiştir [4]. Tablo 3-1'de 1996 yılı itibariyle Türkiye'de etkinlik gösteren 1153 avcı derneğinin %59'u (682 avcı derneği) Marmara ve Ege Bölgelerinde etkinlik göstermektedir. Toplam avcı derneklerinin yarısından fazlasının etkinliklerini sürdürdükleri bu iki bölge GSYİH'dan %57,03 oranında pay almaktadır. Başka bir anlatımla, bölgelerin GSYİH'dan aldıkları pay oranı yükseldikçe, bölgelerde etkinlik gösteren avcı derneği sayısı da artmaktadır. Tablo 3-1 : Avcı Derneklerinin Bölgelere Göre Dağılımı [4]. Bölgeler Avcı Derneği Sayısı Marmara Ege İç Anadolu Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Toplam 321 361 196 99 126 14 36 1.153 Oranı % 28 31 17 9 11 1 3 100 GSYİH Oranı % 57,03 17,73 8,60 9,46 7,18 100,00 Tablo 3-2'de en fazla avcı derneğinin etkinlik gösterdiği 10 il gösterilmiştir [4]. Avcı derneklerinin illere göre dağılımında ortaya çıkan sonuç ile Tablo 3-2'nin sonuçları da benzerlik göstermektedir. Tablo 3-2'de görüldüğü gibi toplam avcı derneklerinin %54'ü (623 avcı derneği) ekonomisi büyük oranda sanayiye dayalı, kalkınmışlık düzeyi ülke ortalamasının üzerinde olan 10 ilde etkinlik göstermektedir. Birçok üretim sektöründe işletmelerin üretmiş olduğu ürünler doğrudan tüketiciye ulaştırılırken ÖA işletmelerinde tüketicinin işletmeye ulaştırılması söz konusudur. Bu durumda yerli avcılara yönelik kurulacak bir ÖA işletmeleri için Tablo 3-2'de gösterilen iller kuruluş yeri bakımından öncelik 36 kazanmaktadır. Ancak ÖA işletmelerinin üretim için seçeceği AH türü öncelik sırasının belirlenmesinde önemli bir kısıttır. Tablo 3-2: En Fazla Avcı Derneğinin Etkinlik Gösterdiği 10 İl [4]. Avcı Derneğinin Bulunduğu İl İzmir Balıkesir Bursa Çanakkale Manisa Kocaeli Aydın İstanbul Kütahya Ankara Toplam Avcı Derneği Sayısı 119 87 85 60 55 54 50 45 35 33 623 Ege ve Marmara bölgeleri göçmen kuşların göç yolu üzerinde bulunmaktadır. Avcıların bu bölgelerde yoğunlaşmasının nedenleri arasında göçmen kuş avcılığı büyük önem taşımaktadır [4]. Göçmen kuş avcılığı dikkate alındığında bu kuşların avcılığı yaklaşık bir aylık bir süreyi kapsamaktadır. ÖA işletmelerinin bu bölgelerde kurulmaya başlanması ile bu bölgelerde bir ay yapılan kuş avcılığı, yasak avlanma dönemleri dışında 8 ay yapılabilecektir. Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında AH`nın çiftleşme ve üreme dönemleri olduğundan Devlet ve ÖA işletmelerinde avlanmak yasaklanmıştır. Başka bir anlatımla ÖA işletmelerinin Marmara ve Ege bölgelerine yakın kurulmasıyla hem avlanma süresi arttırılmış hem de göçmen kuşlar üzerinde bulunan aşırı avlanma baskısı azaltılmış olacaktır. Bir ÖA projesinin değerlendirme aşamasında kararlaştırılması gereken konulardan bir diğeri de tür seçimi konusudur. Tür seçimi; • Kuruluş yeri belirlendikten sonra, kuruluş yeri özelliklerine göre belirlenebilir. ÖA işletmeleri için toprak kıt bir üretim faktörüdür. Bu nedenle kıt olan kaynak temin edildikten sonra tür seçiminin yapılması işletme yönetimine kolaylıklar sağlayabilecektir. Bu durumda belirlenen türün pazarda oluşan talebi düşük olabilir veya ÖA işletmesinin belirlediği hedeflere ulaşmasını zorlaştırabilir. • Tür seçimi yapılır, daha sonra seçilen türün özelliklerine ve gereksinimlerine uygun bir kuruluş yeri aranır. Bu seçimin olumlu tarafı pazarın talep ettiği türün seçilmesidir. Nitekim pazarın talep etmediği tür seçildiğinde işletmenin üretmeyi planladığı mal ve hizmetlerin pazarlaması güçleşir. Seçimin olumsuz tarafı ise türün istediği özelliklere uygun bir kuruluş yerinin temin edilmesinin 37 güçlüğüdür. İstenilen özelliklere sahip kuruluş yeri daha pahalı veya pazara uzak, ulaşılabilirliği güç vb. niteliklere sahip olabilir. Belirtilen ifadeler ÖA işletmelerinde alternatif projeler oluşturmanın önemini ortaya koymaktadır. ÖA işletmelerinin gelecekteki başarısını etkileyecek yapıda olan tür seçimi konusu, yaşama ortamı istekleri ile de yakın bir ilişki içerisindedir. AH`nın uygun olmayan ortamlarda yaşamaya zorlanması işletme başarısını olumsuz etkileyecektir. AH bu tip ortamlarda optimal gelişmelerini sürdüremezler. AH`nın yaşama alanı büyüklüğü, iklim, su gibi, yaşama ortamı birtakım gereksinimi bulunmaktadır. Bu istekler türlere göre değişebilmektedir. Başarılı bir ÖA yöneticisi AH`nın optimum yaşama ortamı gereksinimlerini karşılayıcı düzenlemeler yapmak durumundadır. Türkiye'de ekosistem ve yaşama ortamını özelliklerine göre, belli bir ölçekte bulunması gereken AH sayıları VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Ormancılık Alt Komisyon Raporunda Tablo 3-3`de belirtildiği biçimde verilmiştir. Tablo 3-3`e göre verilen türlerin hemen hemen tamamı olması gereken miktarlarının altında bulunmaktadır. Tablo 3-3: AH`nın yoğunluğu ve Barınabilecek AH`nı Sayısı [10] Av Hayvanları Alan (Ha.) (Milyon) Geyik Karaca Alageyik Yaban Keçisi Yaban Koyunu Normal Yoğunluk Ha./Sayısı 100/1.5 100/6 100/2 100/4 100/3 Yaban Domuzu Ayı Tavşan Sülün-Turaç 100/1 5000/1 30/1 30/1 10 25 60 6 Keklik-Çil Su Kuşları Diğerleri* 130/2 - 60 2 70 Toplam * 5 10 2.5 2.5 1 Cinsi Orman Orman Orman Orman Alpin Step-Yayla Orman-Sazlık Orman-Sazlık Her Çeşit Arazi Kuzey ve Anadolu Her Çeşit Arazi Sulak Arazi Çeşitli Arazi Barınabilecek Bugün Av Hayvanı Bulunan Sayısı (1000) (1000) 75 7 600 15 50 0.7 100 25 Güney 30 100 5 5000 1600 3 80 2 1800 5 16000 6000 1000 30350 2500 4000 1000 Diğerleri olarak sansar, porsuk, kokarca, sırtlan ve ceylan gibi memeliler ile karatavuk, bağırtlak gibi kuşlar hesap edilmiştir. Güvercin, üveyik, bıldırcın,çulluk gibi küçük kuşlar kapasiteye dahil edilmemiştir. 38 Fransa'da 100 hektarda bulunması gereken AH sayılarına yönelik araştırmalar yapılmıştır. Fransa hem yaşama ortamı özellikleri hem de hayvan türleri bakımından Türkiye'ye önemli oranda benzerlik göstermektedir. Fransa'nın 100 hektarda bulunması gereken en az ve en çok AH yoğunlukları Türkiye'ye uyarlayan bir çalışma yapılmıştır. Buna göre türlerinin 100 hektarda bulunması gereken en az ve en çok yoğunlukları AH'nın yaşama alanı ve halen bulunan ve bulunması gereken sayıları Tablo 3-4'de verilmiştir [4]. Ayı ve kurt avı uluslararası sözleşmelerle yasaklandığından porsuk ve çakal gibi yırtıcıların da av değeri olmadığından Tablo 3-4'e dahil edilmemiştir. Türkiye'de et, deri ve trofe değeri olan tırnaklı AH`nın avlandırılması yaban domuzu dışında yasaktır. Yaban domuzu, tavşan ve çeşitli göçmen ve yerleşik kuş türlerinin avcılığı ise mevcut yasalar çerçevesinde yapılabilmektedir. Tablo 3-4 halen bulunan ve bulunması gereken hayvan sayıları bakımından incelendiğinde ÖA işletmelerinin Türkiye açısından büyük bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Tablo 3-4 Türkiye'de ÖA işletmelerinin öncelikle hangi türleri dikkate alması gerektiğini göstermesi bakımından da önemlidir. ÖA işletmeleri açısından Tablo 3-4 doğurganlık oranı, hasat süresi, kuruluş yeri isteği, mülkiyet durumu ve mevcut kanunlar dikkate alınarak incelendiğinde tavşan, keklik, sülün ve ördek, yaban domuzu gibi türler öncelikli olanlar arasındadır. Tırnaklı AH geniş ve orman arazilerine gereksinim duymaktadır. Nitekim alageyik için 5000 hektar, karaca için 2000 hektar, yaban domuzu için 1000 hektarlık bir kuruluş yeri gerekmektedir. Türkiye`de ormanların yaklaşık %99`unu devlete aittir. Orman arazilerinin ÖA işletmelerine tahsisi mevcut yasalar tarafından engellenmektedir. Kumlu, kuru, ve hafif tepeli tarımsal arazileri tercih eden ada tavşanı, tavşan türleri içerisinde en çok tercih edilen türdür. Ada tavşanı hızlı üremekte ve kolayca geliştirilmektedir. Ada tavşanının derisinden, tüyünden ve etinden yararlanılmaktadır. Gölet, ırmak kenarları, bataklık, çit ve perde kenarları, sel çukurları bitki bakımından zengin olup tavşan, sülün ve çulluk bu tip alanlarda yuvalanırlar. Ağaçlık alanların kenarlarında yetişen bodur ağaç ve çalılar da tavşan çulluk ve sülün için önemli yaşama alanlarındandır. 39 Tablo 3-4: Türkiye'de Halen Bulunan ve Bulunması Gereken AH Sayılarının Yaşama Ortamı Özelliklerine Göre Dağılımı [4]. YH Türleri Geyik Alageyik Karaca Yaban Keçisi ÇBDK Yaban Koyunu Yaban Domuzu Tavşan Keklik Sülün Yaşama Alanı Niteliği Yapraklı, karışık ve baltalık ormanlar Ege ve Akdeniz Bölgesi ibreli ormanları Yapraklı karışık ormanlar ile baltalık ormanlar Makilik ve fundalıklar Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi Makilik ve Fundalıkları Stepler Ormanlık alanlar, baltalıklar ve fundalıklar Tarım arazileri ve açık alanlar " Kuzey ve Güney Anadolu Baltalıkları ve fundalıklar Yoğunluk Adet/100 Hektar En az En çok Yaşama Türkiye'de Alanı Halen (Hektar) Bulunan Hayvan Sayısı (Adet) 5 5000 1 50 12 15000 Türkiye'de Bulunması Gereken Hayvan Sayısı (Adet) 150.000 30.000 960.000 3 3 8 8 8 15 3 3 10 10 4 2 15000 5000 120.000 60.000 3 3 10 8 1 20 2000 50.000 30.000 600.000 10 5 5 20 15 15 50 50 6 1.500.000 2.500.000 5000 5000.000 2.500.000 300.000 40 Ördek gibi sulak alan isteyen av kuşlarına yönelik bir avlakta gölcük ile otsu ve odunsu türleri bir arada bulunduran vejetasyon örtüsü büyük önem taşımaktadır. Gölcüğün av kuşlarının küçük sürüler halinde yaşamasına olanak tanıyacak biçimde habitatının düzenlenmesi avlak işletmesinin geleceği açısından önemlidir. Gölcük genişliği barınacak olan kuşların sayısını, kuşların ve avcıların kullanacak olduğu alanı doğrudan etkilemektedir. Nitekim geniş gölcükler av kuşlarını küçüklerine göre daha fazla çekmektedir. Bu amaçla oluşturulacak bir gölcükte derinliğin 60 cm ile 2,5 metre arasında değişim göstermesi (ortalama derinliğin 1,1 metre olması) ve genişliğin 0,1-0,2 hektar arasında olması Game Concervancy Trust (GCT) tarafından önerilmektedir [56]. Avlak arazisinin elverişli olması durumunda her iki gölcük arasında 100-200 metre uzaklık bulunan 3 adet gölcük ile avcıların isteklerine uygun avcılık etkinliği yaptırılabilecektir. Sülün yüksek rakımlı, serin nem oranı yüksek ağaçlık bölgeleri yaşama alanı olarak kullanmaktadır. Bu bağlamda sülün üretimine yönelik bir ÖA işletmelerinin Türkiye açısından kuruluş yeri Karadeniz ve Marmara Bölgeleridir. Bu bağlamda Ege Bölgesinde kurulacak bir sülün ÖA işletmesi yaşama ortamı isteği bakımından elverişli bulunmayacaktır. Tablo 3-4`de görüldüğü gibi tırnaklı yaban hayvanları kanatlılara göre daha büyük yaşama alanı ve farklı nitelikte bitki örtüsü istemektedir. Yaşama alanı yaban hayvanlarının saklanma, uyuma, beslenme... ihtiyaçlarını karşılayabilmelidir. AYH`nın barınma, beslenme vb. ihtiyaçlarının karşılanmasında korulu baltalık işletmeciliği büyük bir öneme sahiptir. Arazi sahiplerinin veya işletme yöneticilerinin mevcut yaşama alanını dönüştürmeleri veya topluca değiştirmeleri durumunda yerel hayvan populasyonları zarar görebilir. Yaşama alanı olarak ormanlık alanların kullanılması durumunda yöneticiler, yaşama alanının düzenlenmesi için habitatın yatay ve dikey tabakalaşmasını dikkate almak durumundadırlar [57]. Bu bağlamda kaynak yöneticileri uygulamada ekosistemi ortadan kaldırmak yerine, geçici değişikliklere öncelik vermek durumundadırlar. İklim, arazi üzerindeki floranın farklılaşmasına, bu bağlamda da biyolojik çeşitliliğin oluşmasına yardımcı olabilmektedir. ÖA işletmecileri iklim faktörünün AYH üzerindeki etkisini, tür seçimi veya kuruluş yeri seçiminde özellikle dikkate almak durumundadırlar. 3.1.2. İşletme Kapasitesi ve Teknoloji Seçimi İşletmeler için kuruluş yeri belirlendikten sonra optimal üretim kapasitesinin belirlenmesi önerilmektedir [50]. Belirli bir zaman içerisinde üretilebilen mal ya da sunulabilen hizmet miktarına kapasite denilmektedir [58]. 41 Kuruluş yeri, üretim teknolojisi, çalışma süresi, makine ve donanım seçimi, ürün talep düzeyi, sabit ve dönen varlıklar, hammadde, işgücü, üretim yönetimi, finansman, ulaştırma maliyetleri doğrudan; yönetim, işletme çevresi, iş akışı vb. faktörler ise dolaylı olarak kapasite büyüklüğünü etkilemektedir [50, 58]. İşletmenin üretmeyi planladığı ürünün piyasadaki güncel ve gelecekte oluşacak talebi, işletme büyüklüğünü sınırlamaktadır. İşletme kapasitesi gelecekte oluşacak piyasa talebi dikkate alınarak belirlenebilmektedir. ÖA işletmelerinde kapasite seçimini öncelikli olarak amaç, daha sonra ise arazi büyüklüğü ve işletme varlıkları etkilemektedir. Çünkü ÖA işletmelerinde üretim miktarı amaca göre değişmektedir. Örneğin ÖA işletmelerinin üretim kapasitesini avcılık etkinliğinde arazinin taşıyabileceği populasyon yoğunluğu ve avcı talebi, canlı satışta ise piyasanın ürüne olan talebi doğrudan etkilemektedir. İşletmeler patent devri, marka devri ve teknik bilgi sağlanması gibi lisans anlaşmaları, dış ülkelerce yapılan yatırımlar, teknoloji içeren sermaye malları ithalatı, teknik yardım programları, taklit, kopya ve endüstri casusluğu gibi teknoloji transferi yöntemlerinden bir veya bir kaçını kullanabilmektedirler [50]. Türkiye`deki ÖA işletmelerinde yoğun olarak teknik bilgi teknoloji transferi şeklinde kullanmaktadırlar. ÖA işletmeleri için gereken bilginin kapsamı, yer seçimi, tür seçimi, damızlık temini, makine ve teçhizat seçimi ve kuruluşu, üretim teknikleri, salma (serbest bırakma) teknikleri gibi konulardan oluşabilmektedir. 3.2. Özel Avlak İşletmelerinde Pazarlama ÖA işletmelerinin üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin tüketicilere ulaştırılmasında pazarlama fonksiyonu önem kazanmaktadır. ÖA işletmelerinde genellikle bir pazarlama yöneticisi bulunmamakla birlikte, bu yetki işletme yöneticisinin sorumluluğunda bulunmaktadır. Pazar işletmelerin üretmiş olduğu mal ve hizmetler bakımından incelendiğinde, nihai tüketiciler pazarı veya endüstriyel tüketiciler pazarı şeklinde ikiye ayrılabilir. ÖA işletmelerinde nihai tüketicilerin; işletme içerisinde avlanan, rekreasyonel hizmetlerden yararlanan, ürünleri hobi olarak beslemek amacıyla alan, ürünleri tüketim amacıyla az miktarlarda alan vb. kişi veya kuruluşlardan oluştuğu görülmektedir. ÖA işletmeleri ürünlerini nihai tüketimin yanında endüstriyel pazarlara da sunabilirler. Endüstriyel pazarlarda tüketiciler ürünleri farklı bir işletmede avlandırmak, 42 damızlık olarak üretimde kullanmak, market veya lokantalarda tüketime sunmak gibi nedenlerle talep etmektedirler. ÖA işletmelerinin mal ve hizmetlerini kime yönelik üreteceğini belirlemesi büyük önem taşımaktadır. Sadece nihai pazarı, sadece endüstriyel pazarı ve her iki pazarı da hedef pazar olarak seçen ÖA işletmeleri bulunmaktadır. ÖA işletmelerinin iç ve dış turizme yönelik bir politikasının bulunması pazarlama etkinliği açısından büyük önem taşımaktadır. Bu politika ÖA işletmelerinin tür seçimini, kuruluş yeri seçimini, teknoloji seçimini, hedef kitle seçimini.... doğrudan etkilemektedir. ÖA işletmelerinin dış turizmi hedef kitle olarak seçmesi durumunda sahip olması gereken özellikler trofe ve ekoturizm ağırlıklı olmak durumundadır. Bu bağlamda yabancı avcı için trofe birincil öncelikli amaç durumunda iken et öncelikli amaç olmayabilecektir. Hedef kitle olarak yerli avcının seçilmesi durumunda trofe önceliği kadar et önceliği de önem kazanabilecektir. Belki et avcılığı trofe avcılığının önüne geçebilecektir. Kısaca hedef kitlenin yerli veya yabancı avcıya yönelik olması durumlarında ÖA işletmelerinin sahip olması gereken özellikler farklı olacaktır. ÖA işletmelerinin kapasitesi, hedef pazarın belirlenmesinde önemli bir husus olmaktadır. İşletmeler hedef pazar ve pazarın talebine yönelik farklı mal karması biçimleri oluşturmak durumundadır. Bu bağlamda pazarlama karmasını oluşturan mamul, fiyatlandırma, dağıtım ve tutundurma değişkenleri ÖA işletmeleri bakımından genel olarak incelenecektir. 3.2.1. Mamul ve Fiyatlandırma İşletmeler ürettikleri mal ve hizmetler ile tüketicilerin karşısına çıkmaktadır. Tüketiciler işletmenin mal ve hizmetlerinden tatmin oldukları süre boyunca, işletme ve tüketici arasındaki ilişki devam etmektedir. Üretilen mal ve hizmetler için istenilen fiyat, kullanılan tutundurma teknikleri ve dağıtım kanalları, üretici ile tüketici arasındaki etkileşimde rol oynamaktadır. Ancak mal ve hizmetin istenilen özellikleri taşımaması tüketiciler açısından önemli ve ilk eleyici koşul olarak görülmektedir [59]. ÖA işletmeleri için arazinin istenilen büyüklükte olmaması, populasyon yoğunluğunun düşük olması, arazinin engebelik durumu ve bitki örtüsü yoğunluğu tüketicilerin istediği özelliklerde olmayabilir. Belirtilen dış etkenlerin yanında üretilen AH ürünlerinin kalitesi de önemlidir. Sülün ve keklik gibi kanatlı AH doğaya alışabilmeleri için araziye avlanma zamanından bir süre önce salınmaktadır. Salma işleminden sonra AH`na doğaya alışabilmeleri için yeterli sürenin verilmemesi durumunda, uçma etkinliği istenildiği gibi gerçekleşmeyecek, üretilen mal veya hizmetin kalitesi olumsuz etkilenecektir. 43 “ÖA işletmeleri sadece AH ürünlerini üretmektedir” biçiminde yapılacak olan değerlendirme yanlıştır. ÖA işletmeleri aynı arazi üzerinde hem AH ürünlerini, hem de tarımsal ürünleri, odun kökenli ürünleri ... üretebilmektedir. ÖA işletmeleri aynı zamanda avlanabilme olanağı, rekreasyonel zenginlikler... gibi hizmetleri de üretmektedir. ÖA işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetler değişik biçimlerde piyasaya sunulmaktadır. Trofe, et, deri, kafa, ayak, diş... AH`nın talebini doğrudan etkilemektedir. Bir işletmenin ürettiği bütün mal ve hizmetlerden oluşan karma, mal karması olarak adlandırılmaktadır. Sadece AH`nın yumurtalarının satılması, AH`nın canlı satışı, sadece AH`nın vurulması, hem AH`nın vurulması hem de vurulan hayvanın etinin satılması gibi değişik seçenekler ÖA işletmelerinin mal karmasını oluşturmaktadır. Bir ÖA işletmeleri için oluşturulabilecek mal ve hizmet karması Şekil 3-1`de gösterilmiştir. Mal ve hizmet karması genişliği terimi, kaç tane ayrı mal grubunun üretim sürecinde yer aldığını ifade etmektedir. Mal ve hizmet karmasının derinliği terimi ile de her mal grubu içinde sunulan mal çeşidinin sayısı ifade edilmektedir [59]. Pazarlama karmasının fiyat dışındaki bileşenleri, işletmenin toplam maliyet fonksiyonunu etkileyen değişkenleri oluşturmaktadır. Oysa fiyat toplam gelir fonksiyonunun oluşturulmasında etkili bir değişkendir [59]. Fiyatlandırma kararlarının alınmasında tek düze bir yol izlemek olanaklı bulunmamaktadır. ÖA işletmeleri yöneticileri fiyatlandırma kararlarını alırken rakiplerini, üretim faktörü sahiplerini, sivil toplum örgütlerini, bazı kesimlerin isteklerini ve işletmenin hedeflerini dikkate almak durumundadır. Tam rekabet koşulları altında işletmelerin tek başlarına bir fiyat belirleme olanağı bulunmadığından, bir fiyatlandırma sorunu da bulunmamaktadır. Tam rekabet piyasasında belirlenmiş fiyat, işletme tarafından veri olarak dikkate alınmaktadır. Bu yüzden fiyat belirleme daha çok monopol ve oligopol piyasalarda bulunan işletmelerin sorunu olmaktadır [59]. ÖA işletmeleri fiyatlarını belirlerken Rekabete Dayalı Fiyatlandırma ve Maliyet Artı Fiyatlandırma yöntemlerini ağırlıklı olarak kullanmaktadır. Maliyet Artı Fiyatlandırma Yönteminde, fiyatlandırmaya karar verecek yönetici öncelikle işletme maliyetini hesaplamakta ve bu maliyete belirlenen kar marjını ekleyerek satış fiyatına ulaşmaktadır [59]. Rekabete Yönelik Fiyatlandırma Yönteminde, işletmeler rakipleri tarafından belirlenmiş olan ve halen piyasada geçerli görünen fiyatları aynen alıp uygulama yolunu seçebilir. Bu şekilde işletme rekabeti kızıştırmayarak işletmenin rekabet etmekten doğacak külfetlere katlanmasını önlenmektedir. 44 MALVE HİZMET GRUPLARI MAL VE HİZMET KARMASI DERİNLİĞİ Yumurta Keklik Yumurtası Sülün Yumurtası 2 Civciv 0-4 haftalık Sülün civciv 3 Palaz 4 Damızlık 0-4 haftalık Keklik civciv 5-9 haftalık Keklik Dişi Keklik Damızlığı 5 Et Satışı Keklik Eti Sülün Eti 6 Avlanma Rehberli Sürek Avı Rehbersiz Sürek Avı 7 Rekreasyon 8 Odunsal Ürünler Avlak Giriş Konaklama, Ücreti Yiyecek ve İçecek Odun Mantarlar Çeşitleri 9 Tarımsal Ürünler Buğday Mısır Zeytin 10 Avcılık sorumluluk Sigortası 3-5 Günlük 30 Günlük 1 Yıllık 5-9 haftalık Sülün Erkek Keklik Damızlığı Dişi Sülün Damızlığı Erkek Sülün Damızlığı Rehberli Rehbersiz Rehberli Rehbersiz Bek Avı Parlatma Avı Parlatma Bek Avı Avı Doğa Kampçılık Piknikçilik Fotoğrafçılık Gözlemciliği Yapraklar Kökler Şekil 3-1: Bir Kanatlı Özel Avlak işletmesinin Mal ve Hizmet Karması Palamut Meyveler Çiçekler Mal ve Hizmet Karması Genişliği 1 45 ÖA işletmeleri mal ve hizmetlerini ayrı ayrı fiyatlandırabilmektedir. Örneğin Avlak giriş ücretleri, temizleme ve paketleme ücreti, rehber ücreti, av köpeği ücreti, avlanma ücreti , av sigortası ücreti vb. ÖA işletmelerinin bu mal ve hizmetlerin tamamını daha ucuza sunan farklılaştırılmış fiyatlandırma taktikleri de bulunmaktadır. Macaristan`da yerli ve yabancı avcılara sunulan AH türlerinin bazılarına ait bilgiler Tablo 3-5`de gösterilmiştir. Tablo 3-5`de gösterilen ücretler sadece avlama ücretlerini kapsamaktadır. Bu ücretlere rehber (15 DM), konaklama (1. Sınıf 2 kişilik oda 45 DM/kişi), avlanma belgesi (30 günlük 250 DM), araç kiralama (Jeep 1,5 DM/Km., Motor Bot 15 DM/Saat), Yemek (Sabah, Öğle, Akşam 1. Sınıf 70 DM, 2.Sınıf 50 DM), Acenta Komisyonu (170DM)... gibi hizmetler dahil değildir [45]. Tablo 3-5: Macaristan`ın Av ve Yaban Hayvanı Türlerinin Avlanma Sezonu ve Avlama Ücreti Bilgileri [45, 60]. Türler Tavşan Ada Tavşanı Sülün Keklik Kaz Çulluk Yaban Ördeği Avlanma Sezonu Avlama Ücreti (2000) DM/Adet 1 Ekim-31 Aralık 50 Bütün Yıl Serbest 1 Ekim-31 Ocak 21 1 Ekim-30 Kasım 35 1 Ekim-31 Ocak 50 1 Mart- 10 Nisan 25 15 Ağustos-31 Ocak 20 Av Eti DM/Adet 20 5 5 10 5 Bu hizmetlerin tamamını içeren avlanma programları da avcı sayısına göre, değişik alternatifler sunularak yapılmaktadır. 1995 yılında Macaristan`da etkinlik gösteren bir aracı firma Türkiye`den katılacak 7 avcı için 120 sülün ve 200 ördek içeren bir av programı düzenlemiştir. Bu programın ücreti kişi başına 1200 DM`tır. Program 2 günlük konaklama, yemek, fişek ve ulaşım giderlerini kapsamaktadır. Program da limit aşım ücreti5 sülün için 16 DM/Adet ve ördek için 10DM/Adet olarak öngörülmüştür [61]. Macaristan avlaklarında at, bot vb. araçlar ile avcılık yapılabilmektedir. Macaristan`da Parlatma avı yapılabildiği gibi, birkaç kişiye yönelik sürek avı da yapılabilmektedir. 4-6 avcının katılacağı bir sürek avında günlük 1-300 adet sülünün avlanması durumunda avlanma ücreti 20 DM/Adettir. Avlanma ücreti 301-500 adet sülün avlanması durumunda 19 DM/Adet; 501-800 sülünün avlanması durumunda ise 18 DM/Adettir [45]. 5 Limit Aşımı programda anlaşılan sayıdan daha fazla AYH vurulması halinde oluşmaktadır. Limit aşımı vurulan miktardan anlaşma miktarının çıkartılmasıyla bulunmaktadır. Limit aşım miktarı ile bir av hayvanı için ödenecek limit aşım ücretinin çarpılmasıyla da ödenecek limit aşım ücreti bulunmaktadır. 46 Amerika`da işletilen Flying “P” Hunting Preserve ÖA işletmesi sülün, keklik, ördek, bıldırcın gibi türleri üretip, pazarlamaktadır. Nitekim şirket internet üzerinde oluşturduğu web sitesi aracılığı ile ürünlerinin tanıtımını başka bir deyişle de, pazarlamasını yapmaktadır. Şirket en az 2 avcı için bir paket program hazırlamış bulunmaktadır. Ancak işletme, ürünlerini paket program dışında da tüketime sunmaktadır [62]. Paket program oda, rehber, yemek, av köpeği, kuş temizleme ve paketleme hizmetlerini içermekte olup, programın fiyatı kuş türlerine göre değişmektedir. Nitekim bıldırcın $285, ördek $185, keklik $375, sülün $235 ve karışık paket program $295`dır. Karışık paket program, kuş türlerinin farklı oranlardaki karışımından oluşmaktadır. Paket programın uygulanmaması durumunda fiyatlar aşağıda belirtildiği gibidir [62]. • • • • Kuş temizleme ücreti: keklik ($1), sülün ($2), bıldırcın ($0,75) Limit aşım ücreti : keklik ($15), sülün ($24), bıldırcın ($8) Rehber veya köpek ücreti enaz 2 avcı için kişi başına $50`dır. Vurulacak kuş türü fiyatları türlere göre ayrıca alınmaktadır. 3.2.2. Dağıtım ve Tutundurma Dağıtımın mekan ve zaman değişikliği düzenlemesi yaparak ürünlerin tüketici ile buluşmasını sağlayan bir işlevi bulunmaktadır. Teorik olarak turistik dağıtım kanalları a) Doğrudan Satış, b) Üretici-Perakendeci (Seyahat Acentası)-Tüketici c) Üretici-Toptancı (Tur Operatörü)-Perakendeci-Tüketici biçiminde 3 tipte görülmektedir [63]. Aracı kuruluşlar; seyahat, konaklama, eğlence gibi hizmetleri bir araya getirerek tur düzenleyen işletmelerden (tur operatöründen) ve turistik hizmetleri üreten işletmeler veya toptan pazarlayan kuruluşlar adına turizm ürünlerini perakende olarak satan işletmelerden (seyahat acentalarından) oluşur [25]. ÖA işletmelerinde standart üretim veya yerleşmiş bir pazarlama etkinliği bulunmamaktadır. Her ÖA yöneticisi kendi müşterisini bulmak ve arazisini avlandırma etkinliği için müşterisine açmak zorundadır [35]. Avlanma etkinliği için çiftçi (arazi sahibi), yönetici (ÖA işletmecisi), avcı ve arazi bir araya gelmek durumundadır. Yani ÖA işletmelerinin ürettikleri mal ve hizmetlerin üretildikleri yerde ve zamanda tüketilmeleri gerekmektedir. 47 Türkiye`de MPG AH`larının pazarlamasında aracı kurumlar kullanmaktadır. Nitekim MPG aracı kurum olarak A Grubu Seyahat Acentalarını (AGSA`larını) kullanmakta (MPG→AGSA→Tüketici) iken, ÖA işletmeleri ürünlerinin dağıtımlarını bizzat kendisi veya aracı kurum kullanarak yapmaktadır (ÖA işletmeleri → Tüketici veya ÖA İşletmeleri →AGSA→Tüketici). Türkiye`de mevcut yasalar ÖA İşletmelerinin yurt dışından bir AGSA`nın aracılığı olmadan yabancı turist avcı getirmesine izin vermemektedir. Bu durumda ÖA işletmeleri bir veya birkaç AGSA ile anlaşmakta ve anlaştığı AGSA aracılığı ile yabancı turisti, avlanmak için Türkiye`ye getirmektedir. ÖA İşletmelerinin yasal zorunluluktan doğan bu darboğazları Başlık 5.2.1.1.`de daha ayrıntılı açıklanmaktadır. ÖA İşletmelerinin kullandığı dağıtım kanalı iki grupta toplanabilir: 1- Mamulün market veya restoran taleplerine, damızlık taleplerine, av materyali taleplerine, aracı kullanarak veya aracı kullanmaksızın ulaşılabilirliği sağlanır. 2- Avlanma etkinliği veya rekreasyonel hizmetlerden yararlanmak için gelen taleplerin işletmeye turizm acentaları aracılığı ile veya işletmeye doğrudan aracı kullanmaksızın ulaşabilmesi sağlanır. Dağıtımı gerçekleştiren aracının anlaşılan fiyatlarda değişiklik yapması, müşteri taleplerini rakiplere yönlendirmesi veya ürünün kalitesinin bozulmasına yönelik olumsuz etkisi bulunabilmektedir. İşletmeler yoğun denetimlerle bu tip olumsuz etkileri giderilebilmektedir. Tutundurma, işletmenin ürettiği mal ve hizmetler ile ilgili bilgilerin aktüel veya potansiyel tüketiciler ile olan ilişkisini sağlamaktadır. Tutundurma kişisel satış, reklam, tanıtma ve halkla ilişkiler, satış geliştirme yöntemleri aracılığı ile yapılmaktadır [59]. ÖA İşletmelerinde halkla ilişkiler birimi şeklinde ayrı bir birim genellikle bulunmamaktadır. ÖA işletmelerinde işletme yöneticisi halkla ilişkiler işlevini de yürütmektedir. ÖA işletmeleri kişisel satış, reklam, tanıtma, satış geliştirme yöntemleri ile tutundurma etkinliğini gerçekleştirmektedir. Kişisel satış mamul ile potansiyel alıcılar arasındaki iletişimi bir satış elemanı aracılığı ile sağlamaya dayalı tutundurma etkinliğidir. Türkiye`de ÖA işletmeleri kişisel satış için profesyonel bir satış elemanı bulundurmamakla birlikte, bu görevi genellikle çantacılar veya rehberler gerçekleştirmektedir. Avcıların çantalarını ve vurdukları hayvanları taşıyan, onlara rehberlik eden kişiler rehber veya çantacı olarak adlandırılmaktadır. Nitekim rehberler veya çantacılar 48 avcı ile birlikte ava katılarak denetim ve yardım görevini yerine getirmektedir. Bu esnada, rehberler veya çantacılar avcıya teknik bilgi desteği, psikolojik destek gibi yardımlarda bulunabilmektedir. Ancak ÖA işletmelerinin mamulleri ile ilgili bilgilerin profesyonel bir satış yetkilisi aracılığı ile hedef kitleye ulaştırılması işletme başarısını olumlu yönde etkileyebilecektir. Türkiye`de yaban domuzu dışında et ve trofe değeri olan büyük yaban hayvanlarının avlanılması yasak olduğundan ülkemiz avcıları çantacı veya rehber kullanmamaktadırlar. Devlet avlaklarında rehber ve çantacılardan av turizmi kapsamında gelen yabancı avcılar yararlanmaktadır. Ancak ÖA işletmelerinde avlanan avcıların tamamı rehber ve çantacılardan yararlanmaktadır. Reklamın diğer işletmelerde olduğu gibi ÖA İşletmeleri içinde büyük önemi bulunmaktadır. Reklam mesajları periyodik dergilerden özellikle av dergileri, gazeteler, el ilanları, web siteleri, posta, radyo, televizyon gibi tutundurma araçları ile ÖA işletmelerinin reklamı yapılmaktadır. ÖA İşletmeleri için sergiler, teşhirler, fuarlar gibi satış geliştirme çabaları sürekli yürütülmemekle birlikte önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. ÖA İşletmeleri av turizmi acentalarına, avcı örgütlerine, avcılara ve benzeri kişi veya gruplara etkinliklerini belirli dönemlerde düzenlenen fuarlar aracılığı ile tanıtmaktadırlar. Fuarlar genellikle uluslar arası düzeyde yapılmakta olup, dünyanın çeşitli kesimlerinde faaliyet gösteren ÖA işletmelerini, av organizatörlerini, avcı örgütlerini, AYH basınını... bir araya getirmektedir. ÖA İşletmeleri bu fuarlarda mamullerinin tanıtımını ve satışını yoğun olarak yapmaktadır. Almanya`da sırasıyla Dortmunt, Edinburg; Avusturya`da Salzburg ve Viyana; Safari klüp tarafından Texas Rino`da düzenlenen av fuarları bulunmaktadır. Fuarlar 20-25 gün sürmektedir. 3.3.Özel Avlak İşletmelerinin Faydaları Doğal kaynaklar toplumun çeşitli gereksinimlerini karşılamaktadır. ÖA İşletmeleri doğal kaynakları üretim faktörleri içerisinde kullanarak toplumun yararlanabileceği mal ve hizmet biçimine dönüştürmektedir. ÖA İşletmelerinin sınırları içinde AYH üretimi ve bunların tüketime sunulması dışında, odun üretimi, tarımsal ürünlerin üretimi, protein üretimi, rekreasyonel ürünlerin üretimi gibi çeşitli faydalar toplumun büyük bir bölümünün yararlanmasına sunulmaktadır. Belirtilen faydaların ağırlık düzeyi işletme amaçlarına, kuruluş yeri özelliklerine göre değişmektedir. ÖA işletmelerinin faydalarının yanında bazı sakıncaları da bulunmaktadır. ÖA işletmelerinde üretilen AH`nın refleksleri, doğal yaşama alanlarında yetişen AH`larına göre daha zayıftır. ÖA işletmelerinde bölge dışından veya yurt dışından damızlık AH 49 türlerinin getirilebilmesine olanak tanıyan düzenlemeler ile gen kirliliği ve hastalık riskleri oluşma ihtimali bulunmaktadır. Son yıllarda gerçekleştirilen gen nakilleri ile yüksek verimli ve hastalıklara dayanıklı üstün nitelikli AH türleri oluşturulabilecektir. Ancak genlerin bir araya toplanmasıyla gerçekleştirilen aynı türe ait fakat daha üstün nitelikteki AH`nın üretilmesi gen kirliliğine neden olabilecektir. Daha az girdi ile en yüksek gelişimi gösteren AH türlerinin yetiştirilmesine yönelik talepler öncelikle yaban hayvanı üretme çiftliklerinden ve ÖA işletmelerinden gelecektir. ÖA işletmelerinin denetiminin ve izolasyonunun kurallara uygun olarak yapılmaması durumunda, gen kirliliği veya hastalıklı AH ile bölgenin doğal AH`nın çiftleşmesi gündeme gelebilecektir. Bu çiftleşme de doğal gen kirliliğine neden olabilecektir. Yüksek verimli ve hastalıklara dayanıklı yeni bitki ve hayvan türlerinin elde edilmesi, hatta bunların tekrar tekrar elde edilmesi tür ve gen stoklarının kaybedilmemiş olmasına yani yabanıl alanların varlığına bağlıdır [8]. Çevre hukukunun temel ilkelerine göre, çevreyi ve onun çok önemli bir ögesi olan yaban alanlarını ve orman kaynaklarını korumak ve geliştirmek kamu yararı meydana getirmek anlamına gelmektedir. Orman kaynaklarını koruma ve geliştirme amacına sahip bütün sivil örgütler ilke olarak kamu yararına çalışan kuruluşlar olarak kabul edilmesi gereken oluşumlardır. Diğer bir anlatımla, yaban hayatı ve avlanma hizmetinin, mülkiyet durumu dikkate alınmadan, kamu hizmeti olduğu, dolayısıyla bu doğal kaynağın söz konusu hizmet açısından kamu malı niteliğine sahip olduğu kabul edilmesi gereken bir yaklaşımdır [8]. ÖA İşletmelerinin topluma sunduğu mal ve hizmetler toplumun faydalanmasına, biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskının azaltılmasına ve bu suretle temelde topluma ait olan kaynakların sürdürülebilir bir biçimde yönetilmesine yöneliktir. Bu amaçları açısından ÖA İşletmeleri kamu yararı oluşturmaktadırlar. ÖA İşletmelerinin topluma ve doğaya diğer bir deyişle, ekosisteme sunduğu faydalar bu bölümde incelenecektir. 3.3.1. Ekonomik Açıdan Faydaları Avcılık tüm dünyada pahalı ve lüks bir uğraştır. Örneğin 1992-93 av sezonunda Bulgaristan`a avlanmaya gelen 1400 avcı bu ülkeye yaklaşık $5.000.000 avlanma bedeli ödemiştir. Buna göre Bulgaristan`ın bir av sezonunda bir turist avcıdan elde ettiği gelir $3571`dır. Buna karşılık bir av sezonunda bir turist avcının devlet avlakları için Türkiye`ye ödediği ortalama avlanma bedeli $275`dir [27]. Türkiye`de ÖA İşletmelerine ödenen avlanma bedeli av programı ve limitlere göre değişmekle birlikte en az 1518 $`dır [64]. Diğer bir anlatımla, Türkiye`de yabancı avcılar karşılaştırıldığında, bir yabancı avcı ÖA İşletmelerine, devlet avlaklarına bıraktığından daha fazla döviz girdisi bırakmaktadır. 50 Avcılık kiralamaları sonucunda çiftlikteki AH ürünlerinden veya odun kökenli ürünlerden ek kazanç sağlanmaktadır. Bu yüzden yöneticiler, geleneksel arazi kullanımı ile avcılık kiralamalarının gelirlerini dikkate almaktadır. Nitekim uzun dönemde avcılığın kapsamlı net getirileri, geleneksel arazi kullanım getirilerini aşmaktadır. Bu amaçla arazi sahipleri daha yüksek gelir elde etmek amacıyla avcılık etkinliği için arazilerini sözleşme yaparak birleştirebilmektedir [38]. Arazilerine izinsiz giren kişilerden şikayet eden bazı arazi sahipleri, arazilerini avcılık etkinliği için kiraya vermeleri durumunda yabancıların araziye izinsiz girmesini önlemek için yapılan çeşitli maliyet kalemlerinden kurtulabilmektedir. Aynı zamanda arazi sahipleri, avcılık etkinliği için arazi kiralanmasından elde edebileceği geliri düşünerek yaban hayvanları için daha elverişli yaşama ortamı hazırlayabilmektedir. ÖA İşletmelerine yönelik bir sisteminin oluşturulmasıyla daha önceden tek bir amaç için işletilen dağ, fundalık, zeytinlik, tarım vb. alanlardan çok yönlü faydalanma gerçekleştirilecektir. ÖA İşletmeleri av dönemi dışında kalan süreçte arazilerinin bir bölümünde silvopastoral sistem kapsamında sığır, koyun, hindi gibi alternatif hayvancılık etkinlikleri gerçekleştirebileceklerdir. Nitekim çok yönlü faydalanma sonucu oluşacak gelir, tek amaca yönelik faydalanmalardan elde edilecek gelirden daha fazla olabilecektir. Türkiye de ÖA İşletmeleri uygun bir yapıya kavuşturulduğu takdirde av turizmi konusunda diğer ülkelerle rekabet edecek düzeye gelecektir. ÖA İşletmelerinin Türkiye`de gelişmesi kırsal kalkınmanın da gelişmesine katkı sağlayıcı niteliktedir. Türkiye`de orman köylüsü alt yapı, eğitim, gelir düzeyi bakımından en zor koşullarda yaşayan, marjinal topraklarda tarım yapan, girişim gücü, tasarruf düzeyi, pazar ile ilişkisi en zayıf olan toplum kesimidir. ÖA İşletmelerinin kurulmasıyla bu kesimin kırdan kente olan göç eğilimi bir ölçüde azalacaktır. ÖA İşletmelerine yönelik bir sistemin oluşturulmasıyla devletin vergi gelirleri artacaktır. Tablo 3-6`da 1996 yılında Missouri`de avcılığın ekonomik getirisi gösterilmiştir. Tablo 3-6`ya göre eyaletlerin avcılıktan almış olduğu vergi 52.4 milyon miktarı $`dır. Aynı zamanda ÖA İşletmeleri ile üretilen AYH kaynaklarının damızlık, av materyali ve yumurta olarak ihraç edilmesi gündeme gelecektir. Tablo 3-6: 1996 Yılında Missouri`de Avcılığın Ekonomik Getirisi [65]. Ekonomik etki Harcamalar İşletmelerin toplam geliri Harcamalardan elde edilen gelir Eyaletlere satışlardan ödenen vergi Eyaletlere gelirlerden ödenen vergi İşçi ücretleri Yerli avcı Yabancı avcı Toplam Milyon $ Milyon $ Milyon $ 521,3 290,4 811,7 1023,8 570,5 1594,3 502,6 280,0 782,6 22,0 12,3 34,3 11,6 6,5 18,1 13460,0 7500,0 20960,0 51 1991 yılında Clemson Üniversitesi Yaban Hayatı Yetiştirme programı tarafından Güney Caroline`nin 2 bölgesinde özel kişilere ait araziler araştırma konusu olarak seçilmiştir. Bu araştırmada avlak oluşturmak için yapılan harcamalar ve avlanma etkinliği için gelen avcıların yapmış oldukları harcamalar incelenmiş, etkinliğin kırsal ve eyalet ekonomisi için büyük bir gelir kaynağı oluşturduğu sonucuna varılmıştır. Araştırma da avcılık etkinliğinin bölge ekonomisine 6 ve 8 milyon dolar katkı sağladığı tespit edilmiştir. Bu gelirin yaklaşık 3/4`ü yerel işletmelere, kalan 1/4`lük kısım ise arazi kiralama bedeli olarak, arazi sahiplerine ödenmiştir. Araştırmada elde edilen diğer bir sonuç, gelirin %80-93`lük bir kısmının bölge dışından gelen avcılardan sağlanmış olmasıdır [66]. Avcılık etkinlikleri Caroline`da kırsal kesimde bulunan işletme ve arazi sahiplerinin geçinmelerinde, küçük ölçekte de olsa, ortaklıkların kurulmasında ve eyaletlerin gelişmesinde önemli bir paya sahiptir [66]. Fransa`da AH`nın gelirlerinin ormancılık gelirleri içindeki payı şehre yakın bölgelerde %15-20, dağlık bölgelerde ise %65 civarındadır [67]. ÖA işletmelerinin yatırım malı, tüketim malı, aramalı üreten işletmeler ve özellikle tarım işletmeleri üzerinde, bunların girdilerini kullanma özelliklerinden ötürü olumlu etkisi bulunmaktadır. Nitekim bu etki gelir artışı ve büyüme yaratmaktadır. ÖA işletmeleri özellikle azgelişmiş ülkeler için bölgenin ekonomik gelişmesine katkıda bulunacak, bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesine de geniş ölçüde katkı sağlayacaktır. ÖA işletmeleri sayesinde belli yörelere gelir transferi yapılacaktır. Bu yörelerin bazı ürünleri pazara uzak olmaktan dolayı pazarlanamamakta iken, bu sayede değerlendirilebilecektir. Bu ürünler elma, armut, mısır gibi tarımsal ürünler olabileceği gibi, sosyal maliyeti düşük olan hava, güneş, kaplıca, şifalı su vb`de olabilecektir. Katma değer, bir firmanın öteki firmalardan alıp kullandığı, şekil değiştirdiği, tükettiği mal ve hizmetlerin değerlerinin, ürettiği mal ve hizmetlerin değerlerinden çıkarılmasıyla bulunan değerdir [68]. ÖA İşletmelerinin avlanma ve satış gibi etkinliklerden sağlanan gelirlerinden üretimde kullanılan yem, elektrik, ulaşım gibi girdilerin maliyetlerinin düşülmesiyle bulunan değer, katma değeri oluşturmaktadır. ÖA İşletmelerinde bulunan AH`ları aynı zamanda yem, ilaç, su, enerji, veterinerlik gibi mal ve hizmetlere gereksinim duymaktadır. Ayrıca ÖA işletmelerine gelen turistlerin harcamaları konaklama, giyim, seyahat acentası, ulaşım, yemek gibi çeşitli işletmelerde ve yan sanayilerde yeni gelir halkaları oluşturmaktadır. 52 3.3.1.1. İşlendirme Açısından Faydaları Projelerin değerlendirilmesinde projenin işlendirme etkisi büyük önem taşımaktadır. İşlendirme, proje değerlendirme aşamasında kamu yatırımları için daha ağırlıklı olarak düşünülmekle birlikte, özel sektör tarafından da dikkate alınmaktadır. Kamu teşvikleri açısından işlendirme konusuna dikkat etmek gerekir. ÖA işletmelerinin kurulduğu yerlerde geçmişte atıl durumda bulunan işgücü, harekete geçirilerek gelir getiren bir duruma dönüştürülmektedir. ÖA işletmelerinin kurulmasıyla işsizlik nedeniyle kentlere göç eğiliminde bulunan bireylerin sayısında bir miktar düşüş görülecektir. İşgücü nitelikli (vasıflı) ve niteliksiz (vasıfsız) işgücü olarak ikiye ayrılabilmektedir. Niteliksiz olanlar hiçbir kurs yada eğitim görmemiş olanlardır. Bu bağlamda projelerin nitelikli veya niteliksiz işçiler yönünden olanaklarının ölçülmesinde yarar bulunmaktadır [68]. Nitelikli işgücünün farklı projelerde de iş bulma olanağı bulunduğundan genelde niteliksiz işgücüne getirilen olanaklar önem kazanmaktadır. ÖA İşletmeleri çalışanlarına doğrudan iş olanağı sağlamakla birlikte, bölgede bulunan işletmelerin kapasitelerini arttırma özelliği ile de dolaylı istihdama neden olmaktadır. ÖA İşletmeleri çevresinde bulunan otel, market, lokanta, yem fabrikaları, veteriner, eczane gibi işletmeler ile doğrudan ilişki içindedir. Nitekim ÖA işletmelerine yönelik bir sistemin gelişmesiyle birlikte, turizm ve seyahat acentalarının av turizmi kolu oluşacak ve yeni işlendirme olanakları yaratılacaktır. Bu özelliği ile ÖA işletmeleri bölgede istihdam açısından bir çarpan etkisi ortaya çıkarmaktadır. Bu etki gelir dağılımına ve ÖA işletmelerinin bölgedeki diğer işletmelerden aldığı mal ve hizmet düzeyine bağlıdır. 3.3.1.2. Ödemeler Dengesi Açısından Faydaları Ödemeler dengesi, bir ülkenin bir yılda dış ülkelerle olan mal, kapital, hizmet ve turistik ilişkilerinden doğan döviz girdi ve çıktılarını toplu olarak gösteren bilançodur [63]. Özellikle ekonomik gelişmesi için gereken yatırım malları ve hammaddelerin büyük bir bölümünü ithal etme zorunluluğunda olan ülkelerde, dış ticaret ve ödemeler dengesi önemli bir yer tutmaktadır. Nitekim Türkiye`de yatırımların gerektirdiği dış alımları yapabilmek için gereksinim duyulan dövizin sağlanmasında bazı darboğazlar bulunmaktadır [25]. 53 Av turizminin Türkiye`de gelişebilmesinin ön koşulu olarak ÖA işletmeleri sisteminin gelişmesi gösterilebilir. Av turizmi avcıların avlaklara bireysel veya grup olarak gelmelerini sağlamaktadır. Av turizminde tüketici, üretilen ürünü üretimin yapıldığı yerden kendisi doğrudan almak durumundadır. Diğer bir anlatımla ürünün dağıtım kanalları aracılığıyla postalanarak tüketiciye ulaştırılması söz konusu olmamaktadır. Bu bağlamda yerli veya yabancı avcı kabul eden işletme, taşıma gibi maliyetlere katlanmaksızın ülke sınırları içerisinde ödemeler dengesi açısından bir dış satım gerçekleştirmiş olmaktadır. 3.3.2. Turizm Açısından Faydaları Bugün birçok ülkenin varlıklı avcıları, değişik yaban hayvanı türleri ile karşılaşmak ve serüven yaşamak amacıyla kendi ülkeleri dışında avlanmayı tercih etmektedirler. Yine birçok ülke, yabancıların taleplerini karşılamak ve döviz geliri elde etmek amacıyla avlaklarını yerli ve yabancı avcılara açmaktadır. Ayrıca av turizmi sayesinde boş arazi ve otlaklar karavan ve kamping alanı olarak kullanılabilecektir. Bu bağlamda marjinal tarımsal alanlar kullanıma sunulmuş olacaktır. Esasen bu tip avlaklarda tarımsal faaliyetlerde bulunmak güçtür. Av turizmi sayesinde ulaşılabilirliği olmayan tarımsal ürünlerin tüketimi de sağlanabilecektir. Bazı avcılar aileleri ile birlikte farklı ürün çeşitlerinde turizm etkinliğini gerçekleştirmektedir. Örneğin güneş, kum, deniz veya yeşil alan; güneş, kum, deniz veya avcılık, sadece yeşil alan veya avcılık gibi çeşitli etkinlik grupları ailenin çeşitli bireyleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Farklı ürün çeşitlerinin ortaya çıkarılması yatak sayısı, işlendirme vb. artışıyla birlikte, ülke ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunacaktır. ÖA İşletmelerinin gelişmesiyle adı geçen işletme türleri de gelişecektir. Ekonomik anlamda her yatırım, doğduğu yerden başlayıp çevresine kademeli olarak yayılan bir harcama ve gelir akımına yol açmaktadır. Tüketim harcamaları ile Turizm oluşan gelirin bir bölümü başka harcama kalemleri oluşturmaktadır. harcamaları çoğaltan etkisiyle sektörün çeşitli dallarında (konaklama, seyahat acentaları, ulaştırma vb.) ve turizmi besleyen yan sanayilerde (yiyecek-içecek, hatıra eşya endüstrisi vb.) yeni gelir halkaları oluşturmaktadır [20]. Bu biçimde oluşturulan gelirlerin toplamı, yatırım için harcanan miktarın birkaç katını aşabilmektedir. Türkiye`de turizm çoğaltan katsayısı 3 ile 4.63 arasında değişmektedir [25]. Turizmin çoğaltan etkisi Şekil 3-2`de gösterilmiştir. Şekil 3-2`de bir turistin yapmış olduğu olası harcama kalemlerinin (birinci sütun) diğer işletme veya kurumlara yaptığı çoğaltan etkisi (ikinci ve üçüncü sütunlar) görülmektedir [69]. Şekil 3-2`de birinci sütuna av turizmine konu olan avcıların yaptığı avcılık sorumluluk sigortası masrafı, av tüfeği veya fişek masrafı, av köpeği masrafı ve çantacılık masrafı eklenmiştir. Şekil 3-2`de belirtilen masraflar bir avcının potansiyel masrafları arasındadır. 54 Turistler;6 Eğlence Fotoğraf Gıda Giyim Hatıra ve Hediye İçecek Kişisel Bakım Konaklama Rekreasyon Sağlık Turlara Katılım Ulaşım Avcılık Sorumluluk Sigortası* Av Tüfeği * Fişek* Av Köpeği* Çantacı* Diğer Giderler için harcama Yapmaktadırlar. Bu Giderler Son Faydalanıcılar (Örneğin) Amortisman Bahşişler Bakım ve Onarım Gelir ve Diğer Vergiler Gıda Aracıları Gıda ve İçki Alımı Hükümete Ödemeler (Harçlar) İdari ve Genel Giderler Kapital Faizleri Kiralar Komisyonlar Lisanslar Müzik ve Eğlenme Aşçılar Avukatlar Tamirciler Bağış Alanlar Bahçıvanlar Balıkçılar Bankacılar Çamaşırcılar Çiftçiler Depocular Dişçiler Doktorlar Eğitimciler Profesyonel Hizmetler Reklam, Tanıtım Sigorta Primi Stopaj Vergileri Su, Güvenlik Tesis ve Ekipman Ulaşım Ücret ve Maaşlar Elektrikçiler Fırıncılar Giyim İmalatçıları Halıcılar Hamallar Hediyelik Eşya Yapanlar Kamu İşçileri Kasacılar Kasaplar Kültürel Organizasyonlar Manavlar Memurlar Mimarlar Mobilyacılar Muhasebeciler Mühendisler Otel-Motel Sahipleri Oto Tamir ve Bakımcıları Petrol İstasyonları Restoran Çalışanları Sağlık Çalışanları Sanatçılar Sigortacılar Sinema, Videocular Sütçüler Toptancılar Ulaşım Çalışanları Yol Bakım İşçileri Zanaatkarlar Diğer İçin Ödenmektedir Sızıntı: Kamu ve özel sektör mal ve hizmet alımlarını yörenin dışında yaparlarsa bir sızıntı yaşanır, Turizm ekoturizm ve korunan alanların oluşturduğu ekonomik etki azalır. Şekil 3-2: Turizmin Çoğaltan Etkisi [69] 6 Yanlarında * işareti olanlar tabloya eklenmiştir. 55 ÖA işletmeleri sisteminin gelişmesi ülke için, dünyanın gözünde çok iyi bir imaj yaratabilir. Türkiye daha fazla turist çekmek için yıllardan beri tanıtıma büyük miktarda kaynak ayırmaktadır. ÖA işletmeleri kendi işletmelerinin tanıtımını gerçekleştirir iken Türkiye`nin tanıtımını da gerçekleştirecektir. Bu bağlamda dünya basınında ÖA işletmelerinin reklamlarının ve tanıtıcı makalelerin yayınlanmasıyla birlikte, Türkiye`yi tanıtıcı yazı ve makale de yayınlanmış olacaktır. Turizmin nüfus kaybına uğrama riskleri ile karşı karşıya bulunan yöreleri canlandırmak suretiyle, yöre halkının başka bölgelere göç etmesini önleme özelliği bulunmaktadır [63]. Dolayısıyla ÖA sistemi ve av turizmi için gerekli önlemlerin alınması durumunda aynı faydalar Türkiye`de sağlanabilecektir. 3.3.3. Ekolojik Açıdan Faydaları ÖA işletmeleri nadir bulunan veya bulunmayan türlerin üretimiyle biyolojik çeşitliliği arttırmaktadır. ÖA işletmelerinin kurulmasıyla göçmen kuşlar üzerinde bulunan baskı azaltılacaktır. Nitekim göçmen kuşlar arasında nesli tehlikeye düşmüş veya koruma altına alınmış türler bulunmaktadır. Kırsal bölgelerin ÖA işletmeleri olarak kullanılması sonucunda, doğayı ve tarımı tahrip etmeyen bir yatırım ve politika gerçekleştirilmiş olacaktır. Yaban hayvanlarının yetiştirildiği ve salındığı bölgelerde bitki örtüsü gereksinimi bulunmaktadır. Nitekim bitki örtüsü bölgede mevcut değilse; ÖA işletmeleri uygun örtüyü araziye getirmektedirler. Bu etkinlikleri ile ÖA işletmelerinin eğimli arazilerin en büyük düşmanı olan erozyonun önlenmesinde olumlu etkisi bulunmaktadır. Enverbey Çiftliği ÖA İşletmesi servi, kavak, söğüt, dişbudak, elma, iğde, akasya, ıhlamur vb. türlerini içeren yaklaşık 40 bin fidanı arazilerine dikmiştir. Aynı zamanda arazide karalahana, mısır, buğday, ayçiçeği üretimi de yapılmaktadır. AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi çevresinde bulunan ormanlık alanı işletmenin yangın ve diğer etkilerden zarar görmesini engellemek amacıyla koruma görevlileri ve köylüler tarafından korumaktadır. ÖA işletmeleri AH`ları için ağaçlandırma çalışmaları yanında su temini amacıyla suni göletler veya sulama, yemleme gibi çeşitli etkinlikler gerçekleştirmektedir. Bu etkinliklerden üretimi yapılan yaban hayvanları yanında bölgede bulunan diğer bitki ve hayvan türleri de yararlanabilmektedir. ÖA işletmeleri AH`larının zarar görmemesi için arazi üzerinde en az ilaçlama yaparak tarımsal etkinliklerini gerçekleştirebilecektir. ÖA işletmelerinde üretilen keklik, sülün gibi AH tarımsal üretimde verim kaybına yol açan kurt, tırtıl, karınca yumurtaları gibi böceklerle beslenmektedir. 56 Yavru mevsiminde keklik günde 2000 adet süne böceği tüketmektedir. Bu bağlamda Türkiye`nin Bala ve Nallıhan ilçelerinde yapılan araştırmalarda keklik ve bıldırcın türlerinin bulunmadığı bölgelerde süne zararlarının yoğun olduğu, bu AH`nın bulunduğu bölgelerde süne zararının olmadığı tespit edilmiştir [70]. 3.3.4. Sağlık Açısından Faydaları ÖA işletmeleri ürünleri ile protein çeşitliliğini arttırmaktadır. Protein sadece hayvansal ürünlerden elde edilebilmektedir. Bu bağlamda, Türkiye hayvancılık sektörünün içinde bulunduğu darboğazlar dikkate alındığında ÖA işletmelerinin üretecek olduğu protein miktarı ve çeşitliliği büyük önem kazanmaktadır. Sülün eti oldukça lezzetli, yağ oranı düşük buna bağlı olarak taşıdığı kolesterol oranı azdır [71]. Sülün protein bakımından kanatlı türler içinde en zengin olan türdür [72]. Günümüzde ekolojik ürünlere olan talep artmaktadır. ÖA işletmeleri üretecekleri ekolojik ürünler ile insanları sağlığa zararlı hormonlardan bir ölçüde kurtaracaktır. 3.4. Türkiye'deki Özel Avlak İşletmelerinin Güncel Durumu ve Bazı Örnek İşletmeler Türkiye`de ÖA işletmelerinin kuruluş izinleri Orman Bakanlığının 17.11.1988 tarih ve MP.2.ÖZ.AVL./59 esas sayılı oluru (OLUR) ile tespit edilmiş esaslar doğrultusunda MPG tarafından verilmektedir [12]. MPG 3167 sayılı KAK hükümleri, OLUR ve ilgili Milli Park Mühendisinin olumlu raporu sonucunda ÖA işletmesinin kaydını yapmaktadır. Adı geçen OLUR Ek-1`de verilmiştir [12]. Bu olura göre ÖA işletmeleri sahipli araziler üzerinde kurulmakta, hazine ve orman arazileri üzerinde kurulamamaktadır. MPG özel avlak kurmak için yapılacak başvuruda, arazinin sınırlarının işaretlendiği bir avlak haritası, ÖA Bilgi Formu, başvuru sahibinin dilekçesi ve arazinin sahipli olduğunu gösteren bir belge (tapu, arazi kira sözleşmesi vb.) istemektedir. ÖA Bilgi Formu Ek-2'de verilmiştir. Bu formda ÖA işletmesi hakkında bilgiler, avlak ve civarında doğal olarak bulunan AYH ile ilgili bilgiler, üretme tesisi, avlakta üretim yapılacak tür vb. bilgilerin formata uygun bir biçimde doldurulması istenmektedir. Yapılan araştırma ile MPG`nün ÖA işletmeleri ile ilgili sistemli bir çalışma içerisinde olmadığı tespit edilmiştir. Nitekim ÖA işletmelerinin hangi bölgede kurulduğu, ÖA işletmelerinin irtibat telefonu ve adresi, ÖA işletmelerinin hangi türe yönelik etkinlik göstereceği vb. bilgiler MPG tarafından izin aşamasında istenen ve 57 dosyalanması gereken bilgilerdir. Ancak bu bilgilere, düzenli bir dosyalama sistemi olmadığı için ulaşılamamıştır. MPG`nün ÖA işletmelerinin izin aşamasından sonraki durumunu önemsemediği, halen hangi ÖA işletmelerinin etkinliğini sürdürdüğü, hangilerinin kapandığını bilmemesiyle ortaya çıkmaktadır. Diğer bir anlatımla ÖA işletmelerinin hangi yıl ne kadar üretimde bulunduğu, bunların ne kadarının avlandığı, ne kadarının doğada bulunduğu, ÖA işletmelerinin yıllık yerli ve yabancı avcı potansiyeli, ÖA işletmelerinin halen faaliyette olup olmadığı vb. bilgiler MPG`nden temin edilememiş, ÖA işletmelerinden temin edilmiştir. Bu bilgi eksikliği MPG`nün ÖA işletmelerine yönelik bir yönetmeliğinin bulunmamasından ve avlanma planlarının MPG`nün denetiminden geçmemesinden kaynaklanmaktadır. Dünya geneline bakıldığında ÖA işletmeleri Türkiye`de olduğu gibi, kırsal kesimde kurulmaktadır. Tablo 3-7`de Türkiye`de kurulan ÖA işletmelerinin kuruluş yeri, yılı ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Tablo 3–7`ye göre Türkiye`de ilk ÖA işletmesi 1988 yılında Birleşik Av Merkezi tarafından üyelerine hizmet vermek amacıyla Yalova-Çınarcık'da kurulmuştur [73]. Bu ÖA işletmesini 1992 yılında Durusu`da kurulan ÖA işletmesi ve Aydın ili Bozdoğan ilçesi Alamut köyünde kurulan AKTAY A.Ş. ÖA İşletmesi, 1995 yılında Tekirdağ ili Sultanköy`de kurulan Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi, 1996 yılında Tekirdağ ili Hayrabolu ilçesinde kurulan Bajdar İlyas Çiftliği (Agro Teknik) ÖA işletmesi, 1998 yılında Çanakkale ili Denizgördü ve Salihler köyünde kurulan ÖA işletmesi ve 2001 yılında Sivas ili Şarkışla ilçesi Yahyalı köyünde kurulan ÖA işletmesi izlemiştir. Tablo 3-7 Türkiye`de Kurulan Özel Avlak İşletmelerinin Kuruluş Yeri ve Yılı Özel Avlak İşletmesinin Adı Birleşik Av Merkezi ÖA işletmesi Durusu ÖA işletmesi AKTAY AŞ. ÖA işletmesi Enver Bey Çiftliği ÖA işletmesi Bajdar İlyas Çiftliği ÖA işletmesi Denizgördü ve Salihler Köyü ÖA işletmesi Yaylalı Köyü ÖA işletmesi Kuruluş Yılı 1988 1992 1992 1995 1996 1998 2001 Kuruluş Yeri Alanı Yalova-Çınarcık İstanbul-Durusu Aydın-Bozdoğan, Alamut Köyü Tekirdağ-Sultanköy Tekirdağ-Hayrabolu Çanakkale- Denizgördü ve Salihler Köyü Sivas- Şarkışla Yaylalı Köyü Bulunamamıştır 500 Hektar 3000 Hektar 120 Hektar 2500 Hektar 331,25 Hektar 213 Dönüm 1992 yılında Durusu`da 500 hektarlık özel bir arazide kurulan ÖA işletmesi, içinde otel, av müzesi ve çil keklik, kınalı keklik, sülün, çulluk ve ördek türleri ile hizmete girmiştir. Avlakta yarım günlük parlatma avı ile ürünler yerli ve yabancı avcıların hizmetine sunulmuştur. Günümüzde Birleşik Av Merkezinin kurduğu ÖA işletmesi ile Durusu`da kurulan ÖA işletmesi hariç diğer 5 ÖA işletmesi faaliyetlerini sürdürmektedir. Ancak 58 belirtilen ÖA işletmelerinin bazı darboğazları bulunmakta olup Bölüm 5.2`de bu darboğazlar açıklanacaktır. Türkiye AH bakımından zengin bir tür çeşitliliğine sahip bulunmaktadır. Bu tırnaklı veya kanatlı türlerden birçoğu ÖA işletmelerinde üretilecek niteliktedir. Ancak Türkiye`de son 10 yıllık bir geçmişi bulunan ve sayıları çok az olan ÖA işletmelerinin üretebileceği AYH türleri başlangıçta keklik, sülün, bıldırcın, tavşan vb.dir. Nitekim tırnaklı AYH`nın birçoğu ormanlık ve büyük alanlara gereksinim duymaktadır. 3.4.1. AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi Alamut köyü, Aydın ili Bozdoğan ilçesine bağlı yamaçta kurulu ve orman kenarında tapulu bir köydür. Köy, göçebe yaşam süren 6 ailenin 1924 yılında devlet teşviki ile dekar başına 1 lira ödeyerek 4000 hektar arazinin satın alınması ile oluşturulmuştur. Köyün tapu ve kadastro çalışmaları tamamlanmıştır. Alamut köyü, Nazilli-Bozdoğan yoluna 1 km, Nazilli`ye 13 km, Bozdoğan`a 16 km uzaklıktadır. Kızılçam, karaçam, fıstık çamı, çitlembik, karamuk, böğürtlen, kızılcık, zeytin vb. odunsu bitki taxon`ları köyün doğal vejetasyon örtüsü içerisinde bulunmaktadır. Köyde tarım ürünlerinden zeytin, buğday, pamuk ve mısır üretilmektedir. Tablo 3-8`de Alamut köyünün arazi kullanım durumu gösterilmektedir. Tablo 3-8`e göre köyün sulu, susuz, sebzelik ve meyvelik tarım arazilerinin toplamı 12050 dönümdür [70]. Tablo 3-8: Alamut Köyünün Arazi Kullanım Durumu [70] Arazi Niteliği Sulu Susuz Sebzelik Meyvelik Otlak Orman7 Toplam Arazi Alanı (Dekar) 5000 3500 400 3150 2850 2540 17440 AKTAY A.Ş. 1992 yılında 79 ortak ve 200 milyon TL. sermaye ile kurulmuştur. Şirketin 79 ortağından 7`si köy dışındandır. Şirket; Türkiye`de bulunan diğer ÖA işletmelerinden yöre halkı ile birlikte ve köy arazisi üzerinde kurulmuş olmasından dolayı farklı ve ayrıcalıklı bir yapıda bulunmaktadır. 7 Orman Bozuk Baltalık niteliğinde olup, 2540 ster servete sahiptir. 59 Şirket avlak arazisi olarak köy halkının tapulu arazisi ile köye bağlı olan orman arazisini kullanmaktadır. Avlağın büyüklüğü 3000 hektardır. Belirtilen kullanım hakkı Köy Tüzel Kişiliği ile AKTAY A.Ş. arasında bir kontratla belirlenmiştir. Bu kontrat ile AKTAY A.Ş. kullanım hakkı olarak Köy Tüzel Kişiliği`ne şirketin %10 bedelsiz hissesini ve doğal ortaklığını vermiştir [70]. Şirket 1997 yılında sürekli olarak 10 işçi, avcı talebine göre de 5-6 geçici işçi çalıştırmaktadır. Şirkette üyelerin ve köy halkının işlendirilmesine öncelik verilmektedir [70]. Şirket ilk yıllarda kınalı keklik, sülün ve amerikan bıldırcını türlerini üretmeyi hedeflemiştir. Ancak ilerleyen yıllarda sülün`ün yaşama ortamı gereksiniminin arazilerine uymadığı belirlenmiştir. Şirket halen kınalı keklik ve amerikan bıldırcını üretmektedir. Şirketin yıllık üretim kapasitesi 10.000 kekliktir. Şirketin üretim üniteleri köyün girişine kurulmuştur. Üretim ünitesinde üretilen AH, belirli bir olgunluğa ulaştıklarında köyün üst tarafını çevreleyen orman vejetasyonunun bulunduğu yaklaşık 50 farklı noktadan çeşitli salma teknikleri uygulanarak serbest bırakılmaktadır. İlk salma bölgesinden son salma bölgesine doğru yapılan salma işlemi, bir sezon için 2-2,5 aylık bir süreci kapsamaktadır. Şirket salma metotlarının uygulanışını GCT`dan öğrenmiştir8. AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin avlandırma etkinliğini yaptırdığı avlak alanları Ek Şekil 1`de görülmektedir. Bölgelere göre planlı ve farklı noktalarda gerçekleştirilen salma işlemi AH`nın araziye uyum sağlamasını kolaylaştırmakta, yoğunluk tespitinin yapılmasını kolaylaştırmakta ve avlanma planlarının kolaylıkla düzenlenmesini sağlamaktadır. Tablo 3-9: AKTAY A.Ş`nin 1992-1997 Yılları Arasında Ürettiği, Doğaya Saldığı, Sattığı ve Avlandırdığı Keklik Miktarı İle İlgili Bilgiler [70] Yıllar Üretilen Salınan Avlanan Satılan Zarar Gören Keklik Adedi Keklik Adedi Keklik Adedi Keklik Adedi Keklik Adedi 1992 3385 1993 4100 4100 1390 1994 7200 5800 3220 530 870 1995 6900 6300 3500 450 150 1996 7050 7000 4010 40 1997 7300 7000 300 Toplam 35935 30200 12120 980 1360 8 GCT: Game Conservancy Trust ile ilgili bilgi Malzeme ve Yöntem bölümünde verilmiştir. 60 Salınan kekliklerin farklı arazilere kaçmaması için uygulanan teknikler hayvanları arazide ancak 2 yıl tutabilmektedir. 2 yıl sonra AH kendilerine farklı yaşama alanları oluşturmaktadır9. Bu durum işletmenin ürettiği ürünleri bir an önce pazarlamaya yöneltmektedir. 1992 yılında üretime başlayan işletme, aynı yıl 3385 keklik üretmiştir. Şirketin 1992-1997 yılları arasında ürettiği, doğaya saldığı, sattığı ve avlandırdığı keklik miktarı ile ilgili bilgiler Tablo 3-9`da verilmiştir [70]. Avlakta Ağustos-Mart ayları arasında avlanma etkinliği yapılabilmektedir. 3167 sayılı KAK'nun 4.maddesi ve Orman Bakanlığının 17.11.1988 tarih ve MP.2.ÖZ.AVL./59 sayılı oluru ile tespit edilmiş esaslara göre Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında ÖA işletmesinde avlanmak yasaklanmıştır. Üretilen kekliklerin bir kısmı damızlık ihtiyacını karşılamak amacıyla ayrılmaktadır. Kalan kekliklerin büyük bir bölümü belirlenen noktalardan doğaya salınmaktadır. Doğal ortamlara salınan kekliklere yabanıl karakterleri bozulmayacak biçimde su ve yem verilmektedir. Şirket, doğaya salınan kekliklerin belirli bir bölümünü kuruluş amaçları doğrultusunda avlak sınırları dahilinde avlandırtmaktadır. Tablo 3-10`da şirkete avlanmak için gelen avcıların sayıları ile ilgili bilgiler verilmiştir [70]. Alamut köyünün geliri, tarımsal üretim geliri ile köy dışında bulunan aile fertlerinin maddi yardımlarından oluşmaktadır. AKTAY A.Ş sayesinde köyün gelir kalemleri içerisine turizm gelirleri de eklenmiştir. Nitekim şirket 1992-1996 yılları arasında toplam 1412 turisti köye getirmiştir. Avlakta Kınalı Keklik, Çil Keklik ve Amerikan Bıldırcını yetiştirilmektedir. Avlak yabanıl türlerin ve çeşitli avlanma etkinliklerinin karışımına olanak sunabilecek büyüklük ve vejetasyon örtüsü özelliklerine sahip bulunmaktadır. Nitekim avlak keklikler için sürek avı yapılmasına elverişlidir. Bu özelliği ile avlak, deniz aşırı ülkelerin avcılarına ürünlerini pazarlayabilecek niteliktedir [74]. Tablo 3-10: AKTAY A.Ş`nin 1992-1996 Yıllarındaki Avcı Sayıları İle İlgili Bilgiler [70] Yıllar 1992 1993 1994 1995 1996 Toplam 9 Yerli Avcı Yabancı Avcı Toplam Avcı Sayısı Sayısı Sayısı 130 130 225 141 366 312 130 442 218 256 474 885 527 1412 AKTAY AŞ. ÖA işletmesi Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Arpaz ile Nazilli de yapılan bireysel görüşme 61 Avlakta parlatma avı ile sürek avı yapılabilmektedir. Sürek avı ile çok kısa bir süre içinde yüzlerce kuş vurulabilmektedir. Bu bağlamda da avlak işletmesi daha az maliyetle daha çok gelir elde etmektedir. Av programları kınalı keklik, çil keklik ve amerikan bıldırcını için tek türe göre veya çeşitli alternatif türler ile birlikte parlatma veya sürek avına yönelik yapılabilmektedir. Şirket, bireysel ve 5 kişiye kadar olan avcı gruplarına yönelik konaklama, avlanma vb. hizmetleri içeren alternatif avlanma programları aracılığı ile pazarlama işlevini yürütmektedir. Şirket yerli ve yabancı avcılara; oluşturduğu web sayfası, yurt içinde ve yurt dışında çeşitli av dergilerine verdiği tanıtım reklamları, turizm acentaları, GCT vb. pazarlama araçları ile ulaşmayı sürdürmektedir. Avgünü dergisi yazarlarından Kaan OKÇU derginin 4. sayısında avlak işletmesinde yaptığı bir ava yer vermiştir. İtalya`da yayınlanan Diana dergisi Haziran-1996 sayısında AKTAY A.Ş. ÖA İşletmesi`ne yer vermiştir. Bu sayıda işletmenin av programları aşağıdaki gibi verilmiştir [64]. • • • • • • Av köpeği getirilmesi durumunda bakım ücreti alınmamaktadır. Avcıların İzmir havaalanında karşılanıp otele yerleştirilmektedir. Günlük av limiti 10 keklik, 10 sülün, 50 amerikan bıldırcını`dır. Limit aşım ücreti: keklik için 26 $, sülün için 17 $, amerikan bıldırcını için 3 $`dır. Günlük tüfek kiralama ücreti 25 $`dır. 1-4 kişilik grupların avlanma programı ücreti 2 gün için 1518 $, 3 gün için 1864 $, 4 gün için 2198 $, 5 gün için 2530 $`dır. Şirket av hayvanlarına, doğaya, insanlara vb. verilebilecek olan zararı kontrol altına alabilmek amacıyla avlağa gelen avcıları sigortalanmaya teşvik etmektedir. Nitekim yurt dışından gelen her avcı Anadolu Sigorta tarafından avlanma süresi boyunca sigortalanmaktadır. Şirket isteyen yerli avcıları da sigortalama girişiminde bulunmaktadır. GCT`ın bir uzmanı AKTAY A.Ş. özel avlak işletmesini incelemiştir. Bu uzman hastalık riskini azaltmak amacıyla hijyene önem verilmesini, türlerin birbirlerinden ayrı bölgelerde yetiştirilmelerinin uygun olacağını belirtmiş ve av hayvanlarının sevdiği arazi örtüsü, salma ve avlanma teknikleri konularında bilgiler vermiştir [74]. AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesinin Damızlık Volierleri10 Ek Şekil 2`de, Kuluçkahane ve Civcivhanesi`de Ek Şekil 3`de görülmektedir. 10 Volier alıştırma alanı anlamında kullanılmıştır. 62 3.4.2. Enver Bey Çiftliği Özel Avlak İşletmesi Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi, 1995 yılında Tekirdağ iline bağlı Sultanköy ilçesi sınırları içerisinde 30 ve 120 hektarlık iki parçadan oluşan, toplam 150 hektarlık özel bir arazi üzerinde kurulmuştur. ÖA işletmesinin kuruluş yeri özel bir kişiye aittir. Avlak İstanbul- Tekirdağ karayolu üzerinde bulunan Sultanköy`e 3 km, Silivri`ye 15 km ve İstanbul`a yaklaşık 100 km uzaklıktadır. Ek Şekil 4`de Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin çiftlik evi ile personel evi görülmektedir. Avlak düz bir arazi üzerine kurulmuş olup, batıdan bir dere ile sınırlandırılmıştır. Çiftlik vejetasyonu temel olarak doğal kamışlar, çayırlar ile yetiştirilen geniş buğday, mısır, ayçiçeği bloklarından oluşmaktadır. Çiftliğin sınırları çift sıra servi fidanları ile çiftliğin geneli ise elma, kiraz, iğde, kavak, dişbudak fidanları ve çeşitli çalı türleri ile bitkilendirilmiştir. 1995 yılından beri gerçekleştirilen bitkilendirme çalışmaları sonucunda avlağa yaklaşık 40.000 fidan dikilmiştir. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin avlak içine ve kenarına diktiği fidanlar ile tarımsal üretimin de yapıldığı avlandırma alanları Ek Şekil 5, 6, 7`de görülmektedir. Çiftlikte avlak işletmeciliği yanında tarımsal işletmecilik de yapılmaktadır. Nitekim 1999 yılında yaklaşık 20 ton ayçiçeği, 20 ton mısır ve 70 ton buğday hasat edilmiştir. Çiftlikte sürekli olarak yaklaşık 10 işçi istihdam edilmekte olup bu işçilerin 4 tanesi avlak ile ilgilenmektedir. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin 15 bin sülün, 10 bin çil keklik ve kınalı keklik üretim kapasitesi bulunmaktadır [74]. Çiftlikte halen sülün, çil keklik ve ördek üretimi yapılmaktadır. Tablo 3-11`de 1995-1999 yılları arasında üretilen, avlanan ve doğaya salınan hayvanların miktarları verilmiştir. Tablo 3-11:1995-1999 Yılları Arasında Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nde Üretilen, Salınan ve Avlanılan Av Hayvanı Miktarları Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 Stokta bulunan Salınan Av Hayvanlarının Hayvan Sayısı Sayısı Sülün Çil Ördek Sülün Çil Ördek Keklik Keklik 2590 105 3133 4000 450 600 12146 8973 888 1100 4154 7856 1750 1036 918 1750 6463 3554 1650 372 530 Toplam 2851 3148 1750 Avlanan Av Hayvanlarının Sayısı Sülün Çil Ördek Keklik 73 308 455 688 761 602 674 100 222 352 1893 2242 100 63 Tablo 3-11`e göre 1995-1999 yılları arasında 2851 sülün ile 3148 çil keklik doğaya av materyali olarak salınmış olup 1893 sülün ile 2242 çil keklik vurulmuştur. Bu durumda salınan AYH`nın tamamı vurulamamış, bir kısmı arazide kalmıştır. 1998 yılında 1750 ördek yumurtası satın alınarak ördek üretimine de başlanmıştır. Ördekler için arazide iki gölet oluşturulmuştur. Ördekler göletler içerisinde ve dışında birkaç farklı noktada beslenerek araziye alıştırılmıştır. 1998 yılında 100 ördek avlanmıştır. Halen arazide yaklaşık 1650 adet ördek bulunmaktadır. ÖA işletmesinin yeterince büyük olmaması nedeniyle ördeklere yönelik iyileştirme çalışmaları yapılamamaktadır. Nitekim ördek yumurtaları da zararlıları tarafından tahrip edildiği için toplanamamaktadır. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin ördek avcılığında kullandığı gölet ve ördeklerin bir kısmı Ek Şekil 8`de görülmektedir. Sülün, çil keklik ve ördekler parlatma avı ile avlanılmaktadır. Ancak avlak çil keklik için sürek avına da uygundur. İşletmenin günlük avcı kapasitesi ikişerli gruplar halinde toplam 4 avcıdır. Avcıların talepleri doğrultusunda her avcıya veya her gruba bir köpek verilmektedir. İşletme avcılar için alternatif av programları sunmaktadır. Av programları ve ücretleri Ek-3 `de gösterilmiştir. Avcılar genellikler 15 kuşa yönelik av programını talep etmektedir. En az 2 avcı için sunulan av programı; avlak giriş ücreti, rehber ve çantacı ile vurulan hayvanların etlerini kapsamakta olup, avcı başına KDV dahil 300 DM`tir. Programda kişi başına 15 keklik veya 15 sülün veya 15 ördek araziye salınmaktadır. Her avcı en fazla 25 adet fişek kullanabilmekte olup, ilave her fişek başına 20 DM ve her kuş başına 30 DM ödeme yapmaktadır. Avlanma, canlı hayvan satışı, bungalov ve tarımsal ürünlerin gelirleri avlak gelirini oluşturmaktadır. Avlak yurt içinde ve yurt dışında ürünlerini pazarlamaktadır. Pazarlama aracı avcılara yönelik yapılmakta olup, av dergilerinde verilen ilanlar, web sayfası (http://agro-teknik.com.tr), avlağı tanıtan filmler pazarlama aracı olarak kullanılmaktadır. Tüketime sunulan AYH ürünleri çoğunlukla avlanma yoluyla tüketilmektedir. Trakya bölgesinin bazı köyleri arazilerine salmak amacıyla damızlık kuş talebinde bulunmaktadır. Tablo 3-12`de Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin canlı hayvan satış miktarları gösterilmiştir. Tablo 3-12`de de belirtildiği gibi 1999 yılında 1500 çil keklik Bulgaristan`a ihraç edilmiştir. Tablo 3-12: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Canlı Hayvan Satışı Yıllar Pazar Durumu 1998 1999 Türkiye Türkiye Bulgaristan Canlı Satılan Av Hayvanı (Adet) Sülün Çil Keklik 456 517 504 30 1500 Toplam Av Hayvanı Fiyatı (Adet/DM) Sülün Çil Keklik 20 20 20 20 8,75 Toplam (DM) 19.460 10.680 13.125 43.265 64 Tablo 3-13`de Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin aylar ve yıllar itibariyle avcı sayıları gösterilmiştir. ÖA işletmesine gelen yerli ve yabancı avcı ile ilgili bilgilere ulaşılamamıştır. 1998-1999 yıllarında gelen avcıların aylara göre dağılımı bilinmemekte olup toplam sayısı bilinmektedir. 3167 sayılı KAK'nun 4.maddesi ve Orman Bakanlığının 17.11.1988 tarih ve MP.2.ÖZ.AVL./59 sayılı oluru ile tespit edilmiş esaslara göre Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında ÖA işletmesinde avlanmak yasaklanmıştır. Bu nedenle Tablo 3-13`de Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında avcı sayısı avlanma yasağı olduğu için görülmemektedir. Kırsal bir bölgede kurulan Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi` yöreye 1995-1999 yılları arasında 281 avcı getirmiştir. Bu avcılar avlağa toplam 84.300 DM avlanma bedeli ödemişlerdir. Tablo 3-13: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Aylar ve Yıllar İtibariyle Avcı Sayıları Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam 1995 Avcı Sayısı 1 2 1 2 6 1996 Avcı Sayısı 12 6 16 1 1 6 4 13 59 1997 Avcı Sayısı 13 9 13 2 3 14 17 76 1998 Avcı Sayısı 1999 Avcı Sayısı - - 98 42 Avlakta avcıların konaklaması amacıyla yapılan iki bungalov bulunmaktadır. Bungalovların toplam kapasitesi 3 kişiliktir. Ancak avcıların Silivri`de bulunan bir otelde de konaklamaları sağlanmaktadır. ÖA işletmesinin ilk yıllarda ürettiği hayvanlar belirli bir olgunluğa ulaştığında, araziye salınmıştır. Ancak türlerin gereksinim duyduğu vejetasyon örtüsünün avlakta yeterince bulunmaması ve arazinin avlak işletmeciliği için yeterli büyüklükte bulunmaması nedeniyle, üretimi yapılan hayvanlar çiftlik dışındaki ormanlık alanlara kaçmışlardır. Bu olumsuz gelişme sonucunda üretilen hayvanlar volierde bekletilmekte ve av programı başlamadan birkaç saat önce araziye salınmaktadır. Salınan türlerden vurulamayan av hayvanları arazide kalmaktadır. Bu AYH arazide bulunan tahıl ürünleri ve bitkiler ile beslenmekte olup, ayrıca bir yemleme yapılmamaktadır. 65 Civcivhane herbir odası 500 civciv kapasiteli 23 odadan oluşmaktadır. Ayrıca bu odalarla bağlantılı 23 göz civciv büyütme volieri bulunmaktadır. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin civcivhanesi Ek Şekil 9`da, Civciv Büyüte Volierleri Ek Şekil 10`da, görülmektedir. Sülün damızlık ve büyütme volierleri 22 gözden oluşmaktadır. Sülün damızlık volierlerinin her bir gözünde 8-10 dişi ve 1 erkek sülün bulundurulmaktadır. Çil keklik üretim ünitesi Danimarkalı bir uzman tarafından projelendirilmiştir. Çil kekliklerin damızlık volierleri 216 gözden, büyütme volierleri ise 150 gözden oluşmaktadır. Damızlık volierlerinde çil kekliklere su otomatik suluklarla verilmektedir. Her bir gözde bir yemlik ve otomatik suluk bulunmaktadır. Çil keklik damızlıkları her bir gözde 1 dişi ve 1 erkek olacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Çil keklik büyütme volierlerinde ise her bir gözde 15-30 kuş bulundurulmaktadır. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Çil Keklik Damızlık Volierleri Ek Şekil 11`de görülmektedir. ÖA işletmesinin 1950`li yıllardan kalma çalışır konumda 2 ve 1997 yılında alınan 3 kuluçka makinesi ile birlikte toplam 5 kuluçka makinesi bulunmaktadır. 1997 yılında alınan kuluçka makinelerinden biri hem çıkım hem de kuluçka makinesi olarak kullanılabilmektedir. 1 adet Toyota marka kamyonet, 1 adet Renault-Toros ve 1 adet Skoda-Favorit ÖA işletmesinin araçları arasındadır. İşletme ilk yıllarında avlağa gelen avcıları sigortalamak amacıyla girişimde bulunmuştur. Ancak avcılar sigortalanmak istememişlerdir. Bu nedenle avlak sigorta uygulamasını kaldırmıştır. M. ADAKAN Türkiye`de bulunan avcıların “sigorta yaptıran avcıyı, acemi avcı olarak gördüklerini ve algıladıklarını belirtmektedir11. Avlağa gelen yerli avcıların yaş profili daha çok 30-35 yaş, yurt dışından gelen yabancı avcıların yaş profili ise 50-70 yaş arasında bulunmaktadır. Çiftlikte 1995-1997 yılları arasında at yetiştiriciliği de yapılmıştır. At yetiştiriciliğinin yapıldığı alanlar bakımsız bulunmaktadır. Nitekim bu alanlar fare yuvası haline dönüşmüştür. GCT (1998) Türkiye raporunda sülün volierlerinin bulunduğu alanların su baskınları sonucunda çamurlanacağı ve fareler tarafından istila edileceğini belirtmiş ve sülün ünitelerinin acilen hijyenik ortama kavuşturulabilmesi amacıyla sülün ünitelerinin tekrar yapılandırılmasını tavsiye etmiştir [74]. Avlakta avcılar istediği gibi hareket edememektedir. Avlak içerisinde avcılar bazı kurallara uymak zorundadırlar. Örneğin plastik ve metal kovanların çevre kirliliğine neden olması, avcılık etiğinden uzak görülmesi gibi nedenlerden dolayı otomatik ve yarı otomatik tüfekler avlakta kullandırılmamaktadır. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nde uyulması gereken kurallar Ek-4'de verilmiştir. 11 Mehmet Murat ADAKAN, Enver Bey Çiftliği Özel Avlak İşletmesinin sahibi olup, bireysel görüşme 02.03.2000 tarihinde İstanbul Yelken Klübü`nde yapılmıştır. 66 3.4.3. Hayrabolu Özel Avlak İşletmesi 2500 hektar büyüklüğünde geniş ve ekilebilir tarlalar üzerine kurulmuş olan avlak Sultanköy-Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`ne 1,5 saat uzaklıktadır. Avlağın kuzey yarısı Doğudan Batıya doğru akan iki küçük nehir tarafından bölünerek avlak üç vadiye ayrılmıştır. Vadilerin doğal vejetasyonu birbirine benzemektedir. Vejetasyon örtüsü birbirine bitişik ve kullanışlı sazlıklar, çalılar ve küçük ağaçlardan oluşmaktadır [74]. Avlak çil kekliklerin sürek avı için uygun bulunmakta, sülün ve kınalı kekliklerin sürek avı için uygun bulunmamaktadır. Bu türler çil keklik de dahil olmak üzere parlatma avı yapılarak avlandırılmaktadır. Çil keklik sürek avının başarılı bir şekilde yapılması ve avlağa içerisinde bir konaklama tesisinin yapılması durumunda ÖA işletmesi deniz aşırı ülkelerden avcı çekebilecek yapıya kavuşacaktır [74]. Hayrabolu ÖA İşletmesinin finansal problemlerden dolayı kapandığı yapılan bireysel görüşmeler ile öğrenilmiştir. Bu işletme ile ilgili ayrıntılı verilere kapanmasından dolayı ulaşılamamıştır. 67 4. MALZEME VE YÖNTEM Mevcut literatürden, AH konusunda yapılan toplantılardan ve konu ile ilgili uzmanlarla gerçekleştirilen görüşmelerden yararlanılarak veriler toplanmıştır. Bir başka deyişle veri toplama yöntemi, literatür taraması ve uzman görüşleri dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Ayrıca ÖA işletmeleri yerinde ziyaret edilerek gözlem yapılmıştır. Mikro ekonomik analiz, İç Karlılık Oranı (İKO), Net Bugünkü Değer ve Fayda/Maliyet ölçütleri kullanılarak, makro ekonomik analiz Katma Değer Ölçütü, İşlendirme Ölçütü ve Projenin Ödemeler Dengesine Etkileri Ölçütü kullanılarak yapılmıştır. 4.1. Malzeme 4.1.1. Teorik Çözümlemede Kullanılan Malzeme Türkiye`de AYH konusu ile ilgili yapılmış olan yayınlar öncelikli olarak araştırılarak konu ile ilgili genel bilgiler toplanmıştır. İstanbul Üniversitesi (İ.Ü.) Orman Fakültesi Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı Kütüphanesi, İ.Ü. Orman Fakültesi Kütüphanesi, İ.Ü. Merkez Kütüphanesi, Milli Kütüphane, bireysel görüşmede bulunulan uzmanların kütüphaneleri ve yayın evleri kullanılarak yayın taraması yapılmıştır. Bir sonraki aşamada Dünya`da AYH yönetimi ve ekonomisi, avlak işletmeciliği, ÖA işletmeciliği, Sülün yetiştiriciliği ve yönetimi, Keklik yetiştiriciliği ve yönetimi vb. AYH konularında yapılmış yayınlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda internet üzerinden yayın taraması yapılmış ulaşılan kitap, makale ve broşürler incelenmiştir. Merkezi İzmir`de bulunan Avcının Sesi Dergisinin 1996-1999 yılları arasındaki sayıları gözden geçirilmiş, aynı zamanda merkezi Ankara`da bulunan Av Günü Dergisinin 1996-1999 yılları arasındaki sayıları incelenmiştir. Nitekim bu iki derginin 2000-2001 yılı sayıları da İ.Ü. Orman Fakültesi Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı Kütüphanesi`nden takip edilerek incelenmiştir. Standartlaşma fazladan vurdurma politikalarını önlemekle birlikte, bilgi birikiminin aktarımı, av turizmi etkinliklerinde öncelikle tercih edilme, çevreci bir anlayışa sahip olma, AYH kaynaklarının sürekliliğinin sağlanması gibi konularda ÖA işletmelerine kolaylıklar getirebilecektir. Nitekim standartlaşma işletmenin kuruluş, üretim ve pazarlama süreçlerinin tamamını kapsamaktadır. Bu bağlamda ÖA işletmelerinin kuruluş aşamasında standartlaşma kriterlerini bilmesi, Türkiye gibi az gelişmiş ülkelerin kaynaklarının verimli kullanmasında ve işletmenin sürekliliğinin sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle ÖA işletmeleri için Dünya`da uygulanan bir standartlaşmanın olup olmadığı, var ise standartlaşmayı gerçekleştiren kuruluş veya kuruluşların statüleri, 68 üyelik koşulları, üyelerin kim ve hangi ülkelerde yoğunlaştığı vb. konular araştırılmış ve bu konu tezin oluşturulmasında önemli bir darboğaz oluşturmuştur. Nitekim internet üzerinde oluşturulan tartışma odalarında konu tartışılmış ayrıca uluslararası AYH organizasyonlarına, çeşitli üniversitelerin AYH bölümlerine, çeşitli ülkelerin yaban hayatı ve avcılık birimlerine, ÖA işletmelerine farklı tarihlerde toplam 300`ün üzerinde elektronik mesaj ve mektup gönderilmiştir. Gelen mesajlardan ÖA işletmelerine yönelik bir standartlaşmanın henüz olmadığı, ancak av turizmi konusunda rehberlik ve danışmanlık yapan Game Concervancy Trust (GCT) gibi uluslararası bazı şirketlerin bulunduğu tespit edilmiştir. GCT İngiltere`de avlakların korunması ve geliştirilmesi üzerine araştırmalar yapan tescilli bir kuruluştur. GCT avlak ekolojisi ve çiftlik, fundalık ve ormanlık arazilerde bulunan yaban hayatı, nehir ve habitat düzenlemesi, hastalık ve yırtıcı kontrolü ile eğitim konularını ayrıntılı bir biçimde sayıları 50`yi aşkın bilim adamı ile araştırmaktadır. GCT yıllık 1,5 milyon İngiliz Sterlini (₤)`nin üzerinde bir harcama yaparak araştırmalarını gerçekleştirmektedir. GCT araştırma sonuçlarını kullanarak arazi sahiplerine, çiftçilere ve diğer koruma taraftarlarına AYH tekniklerinin pratik kullanımı konusunda tavsiyeler vermektedir. GCT`ın üye sayısı 26000 civarında olup, üyelik temeline dayanan bir örgüt biçimi bulunmaktadır [75]. GCT`ın yayınları arasında birçok kitap, rehber, rapor, konferans notları bulunmaktadır. GCT bu yayınları üyelerine ücretli veya ücretsiz dağıtabilmektedir. Ancak üye olmayanlara yönelik farklı bir fiyatlandırma politikası da bulunmaktadır. Bu tez çalışmasında GCT`ın web sitesinden, temin edilebilen 4 adet yayınından ve 1 adet raporundan yararlanılmıştır. GCT Türkiye`de bulunan 4 ÖA işletmesini inceleyerek, çeşitli tavsiyeler içeren bir Türkiye raporu yayınlamıştır. Bu rapor doğrultusunda GCT isteyen üyelerine Türkiye konusunda bilgi de vermiştir. Avrupa`nın çeşitli ülkelerinde AYH ve Av Turizmi konusu ÖA işletmelerinin yöneticileri, Avcı dernek ve vakıflarının üyeleri, konu ile ilgilenen öğretim üyeleri ve MPG yetkilileri ile bireysel görüşme yapılarak, ayrıca kitap, makale, av dergileri ile internet ortamındaki bilgiler incelenerek oluşturulmuştur. Yine internet ortamında AYH konusu ile ilgilendiği belirlenen çeşitli ülkelerin bilim adamlarından literatür ve bilgi yardımı sağlanmıştır. Bu amaçla yurt dışından gönderilen ve aşağıda isimleri belirtilen beş kaynaktan yoğun olarak yararlanılmıştır. • YARROW,G. 1999: Developing strategies to encourage Fee-based Recreation on Private Lands. Clemson University, AFW Department. • KANSAS STATE UNIVERSITY COOPERATIVE EXTENSION SERVICE, 1999: Suplementing Form and Ranch İncome with Wildlife. Agriculture and Wildlife Tape:3. 69 • LEAL, D.,R., GREWELL, J., B. 1999, Hunting for Habitat: A Pratical Guide to State-Landowner Partnership. Political Economy Research Center (PERC), ISBN:0-9668243-2-6, p.68, Bozeman. • PIERCE, R., A.Hunting Lease Enterprise Management • POWELL, J., OLSON, R., A. 1992, Wetlands, Waterfowl & Ranch Recreation, United State Fish & Wildlife Service, University of Wyoming Department of Range Management. P.128, Wyoming. Forest Information Service`de görevli Gyde Lund tarafından düzenlenen Forest Information Update isimli ormancılık haberleri bülteninin 4000`in üzerinde üyesi bulunmaktadır. Tez konusu 19 Kasım 1999 tarihli, 41 numaralı bültende yayınlanmış ve bültenin ulaştığı kişilerden bazı konularda yardım istenmiştir (Ek-5). Ancak olumlu bir sonuç alınamamıştır. 4.1.2. Toplantılar ve Bireysel Görüşmelerde Kullanılan Malzeme 27-28 Ekim 1999 tarihlerinde Ankara`da düzenlenen AYH konusunda düzenlemeler konulu çalıştaya katılınmıştır. MPG`nün AYH konusunda çalışan bazı personelleri, İ.Ü.`nden 3 öğretim üyesi, gazete ve av dergisi yazarları, bazı avcı dernek ve vakıf temsilcileri ile içişleri bakanlığından bir görevli bu toplantıya katılmıştır. Toplantının ilk gününde Türkiye`nin YHÜİ`ları ve YHKS`larından bazılarının mevcut durumu ile ilgili bilgiler aktarılmıştır. Aynı zamanda katılımcılar 3167 sayılı KAK`nun bazı maddelerinin değiştirilmesi için TBMM`ne sunulmuş ve incelenmekte olan KAK tasarısının yeniden gözden geçirilmesine karar vermiştir. Toplantının ikinci gününde tasarının ilk 3 maddesinin değiştirilmesine yönelik düzenlemeler tartışılmıştır. 07-08 Şubat 2000 tarihlerinde İ.Ü. Orman Fakültesi`nde düzenlenen KAK tasarısı düzenleme çalışmalarına katılınmıştır. Bu toplantı 27-28 Ekim 1999 tarihlerinde düzenlenen toplantıda yeni bir KAK kanun taslağı oluşturulmasına yönelik alınan kararın uzantısı olarak düzenlemiştir. Toplantıya MPG`nün AYH konusunda çalışan bazı personeli, İÜ Orman Fakültesi`nden 4 öğretim üyesi, gazete ve av dergisi yazarları ve bazı avcı dernek ve vakıf temsilcileri, 1 ÖA yöneticisi ve 1 STÖ temsilcisi katılmıştır. İki gün süren toplantıda yeni KAK tasarısı maddeleri tek tek görüşülmüştür. Bu toplantıda 3167 sayılı KAK`nun eksiklikleri ve ÖA işletmeleri için darboğaz yaratan hususlar ayrı ayrı görüşülmüş ve mevcut durum ile ilgili bilgi eksikliği büyük ölçüde giderilmiştir. 06-07 Temmuz 2000 tarihlerinde MPG`nce Bursa-Uludağ`da düzenlenen MPG`nün taşra teşkilatında bulunan bölge müdür yardımcıları, şube müdürleri ve başmühendislerine yönelik AYH yönetiminde yeni yaklaşımlar ve daha sonraki dönemde yapılacak olan çalışmaların değerlendirilmesi konulu eğitim ve motivasyon toplantısına katılınmıştır. Toplantıya MPG`nin ilgili personeli, İÜ Orman 70 Fakültesi`nden 3 öğretim üyesi, gazete ve av dergisi yazarları, bazı avcı dernek ve vakıf temsilcileri, 1 ÖA yöneticisi ve STÖ temsilcileri katılmıştır. Toplantının ilk gününde “AYH Yönetiminde İlkeler”, “Doğal Kaynak Yönetiminde AYH`nın Yeri ve Önemi”, “Türkiye`de Yaban Hayatı ve Yapılabilecek Çalışmalar”, “Geçmişten Geleceğe Yaban Hayatı Politikaları”, “AYH`nda Populasyonun Önemi” konularında bildiriler sunulmuştur. Bu toplantıda 05-16 Haziran 2000 tarihleri arasında gerçekleştirilen Fransa stajının değerlendirildiği “Fransa`da AYH Yönetimi “ konulu görsel açıklama ile Fransa`nın Avlak işletmeleri, Avcı örgütleri, AYH teşkilat yapısı vb. AYH konularındaki güncel durum ile ilgili bilgiler aktarılmıştır. İ.Ü. Orman Fakültesi`nin bazı öğretim üyeleri ile konu tartışılmıştır. Bu tartışmalar ışığında eksiklikler giderilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda “Türkiye`de AYH kaynaklarını geliştirme olanakları“ adlı doktora çalışmasını tamamlayan Dr. Memduh IĞIRCIK ile de bir çok kez konu tartışılmış ve çeşitli ülkelerde uygulanan ÖA işletmelerinin uygulamaları ile ilgili bilgi alınmıştır. Çeşitli tarihlerde Avcı Eğitimi ve Yaban Hayvanı Üretme Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet E. BORA, AKTAY A.Ş. özel avlak işletmesi yönetim kurulu başkanı Mehmet ARPAZ ve Enver Bey Çiftliği ÖA işletmesi sahibi Mehmet M. ADAKAN ile görüşülmüştür. Bu görüşmelerde ÖA işletmelerinin darboğazları ve faydaları konularında bilgi edinilmiştir. Aynı görüşmelerde Bulgaristan, Macaristan vb. ülkelerdeki avlak sistemleri ve bu ülkelerin AYH politikaları ile ilgili bilgiler de alınmıştır. ÖA işletmeleri çevresinde bulunan avcı derneklerinin temsilcileri ile ÖA işletmelerinden beklentileri ve şikayetleri konuları görüşülmüştür. 12 Temmuz 2000 ve 05 Kasım 2001 tarihlerinde MPG yetkilileri ile görüşülmüş, Türkiye`de günümüze kadar kaç tane ÖA işletmesinin kurulduğu ve halen etkinlik gösteren ÖA işletmeleri ile ilgili bilgiler, YHKS ve YHÜİ`nın sayısı ve yerleri, AGSA`nın sayısı, 2000-2002 yılları arasında av turizmi için başvuruda bulunan AGSA`nın isimleri, avcı derneklerinin sayısı ve hangi illerde yoğunlaştığı konularında bilgi alınmıştır. 4.1.3. Sosyo-ekonomik Çözümlemede Kullanılan Malzeme Benzetimi yapılan ÖA işletmesinin sosyo-ekonomik çözümlemede kullanılan malzemelerinin fiyatları ÖA işletmelerinden, Devlet Malzeme Ofisinden ve çeşitli firmalardan alınmıştır. 71 4.2. Yöntem 4.2.1. Gözlemler Yapılan literatür incelemeleri ve bireysel görüşmeler sonucunda AKTAY A.Ş. özel avlak işletmesinin kayıtlarına en önce ulaşılmıştır. AKTAY A.Ş. ÖA işletmesi Temmuz 1999`da gözlemlenmiştir. Bu gözlem sayesinde bir ÖA işletmelerinin hangi tesis, araç ve malzemelerden oluştuğu çeşitli özellikleriyle tespit edilmiştir. Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi Nisan 2000`de iki kez gözlemlenmiştir. Yapılan iki inceleme sonucunda Türkiye`de bulunan iki ÖA işletmesi arasındaki farklılıklar, eksiklikler ve benzerlikler belirlenmiştir. Tez hazırlık aşamasında Avrupa ülkelerinde ÖA işletmelerinin av turizmi etkinliklerini nasıl gerçekleştirdiği, kırsal kalkınma boyutunun nasıl sağlandığı, salma teknikleri, avlanma türleri, avlak işletmeciliğinin yasal ve yönetsel durumu gibi konuların incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda İ.Ü Araştırma Fonu`ndan, Alman Konsolosluğu Kültür Ateşeliği`nden, Macaristan`ın avcılık acentası olan Mavad Firması`ndan destek vermeleri istenmiştir. Başvuruda bulunulan kuruluşlardan İ.Ü Araştırma Fonu, tezi yurt içi seyahat ve kırtasiye alımlarında desteklemiştir. 4.2.2. Sosyo-ekonomik Çözümlemede Kullanılan Ölçütün Belirlenmesi Yatırımın hangi amaçlara ne ölçüde hizmet ettiği çeşitli ölçütler aracılığı ile bulunabilmektedir. Yatırım için alternatif projeler oluşturulmakta ve bu ölçütler aracılığı ile oluşturulan alternatif projeler incelenmektedir. Nitekim en yüksek faydayı sağlayan alternatif proje genellikle seçilerek yatırım yapılmaktadır. Bir yatırım projesinin karlılığının belirlenebilmesi için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Proje değerlendirmesinde kullanılan ölçütler firma açısından ve ulusal açıdan olmak üzere iki grupta toplanabilir. 4.2.2.1. Firma Açısından Proje Değerlendirme Ölçütleri Firma açısından proje değerlendirme ölçütleri, paranın zaman değerini dikkate alan ve paranın zaman değerini dikkate almayan ölçütler olarak iki gruba ayrılmaktadır. 4.2.2.1.1. Paranın Zaman Değerini Dikkate Almayan Ölçütler Paranın zaman değerini dikkate almayan ölçütler, Basit karlılık oranı ölçütü ile Geri ödeme süresi ölçütüdür. Bu ölçütler Projenin ömrünü ve nakit akımının oluştuğu zamanı dikkate (paranın zaman değerini dikkate) almamaktadırlar [68]. 72 Basit Karlılık Oranı Ölçütü: Bu oranı hesaplayabilmek için, projenin yıllık karını ilk yatırım tutarına bölmek gerekmektedir. Ancak projenin ömrü bir yıldan daha uzun olduğunda, projenin ömrü boyunca sağladığı kâr toplamının yıl sayısına bölünerek elde edilen yıllık ortalama kârın, ilk yatırım tutarına oranlanmasıyla elde edilir. Formülde Rb bürüt ortalama kârlılık oranını, P proje kârı, n Projenin ekonomik ömrünü, I0 İlk yatırım tutarını ifade etmektedir [54]. ⎡ p + p2 + p3 ...+ pn ⎤ Rb = ⎢ 1 ⎥⎦: I 0 n ⎣ Eğer hesaplamalar sonunda bulunan kârlılık oranı piyasadaki câri faiz oranına eşit yahut ondan yüksekse proje uygulanabilir bir projedir. Bu yaklaşımda net kârların hangi yıllarda oluştuğuna, yıllar itibariyle kârların farklılaşmasına ve projenin ömrüne dikkat edilmemektedir. Bu ölçüt bir yatırımın ömrü kısa olduğunda sıkça kullanılır. Geri Ödeme Süresi Ölçütü, Bu ölçüt yatırılan sermayenin ne kadar sürede geriye alınabileceğini bulmaya dayanmaktadır. Projeler arasındaki tercihlerde öncelik, geri ödeme süresi kısa olan projelere verilir. Formülde I: toplam yatırım, P: geri ödeme süresi, F: t yılındaki yıllık net kârdır [54]. p I = ∑ Ft t =0 Bir yatırım projesi için hesaplanan geri ödeme süresi P, yatırımcı tarafından kabul edilen Pm ile karşılaştırıldığında P<Pm durumunda proje uygulanabilmektedir. Bu ölçüt geri ödemenin gerçekleştiği yıldan sonra oluşacak kârları dikkate almamaktadır. Diğer yandan gelir ve maliyetlerin, dolayısıyla da kârların oluşum zamanını da dikkate almamaktadır. Riskin artması, sermayenin kıt olması durumlarında kullanılmak istenen bir ölçüttür. 4.2.2.1.2. Paranın Zaman Değerini Dikkate Alan Ölçütler Projenin gelir ve maliyetleri ömürleri boyunca, genellikle uzun bir zaman içinde yayılırlar. Gelir ve maliyetler arasında bir karşılaştırmanın yapılabilmesi için bütün gelir ve maliyetler iskonto edilerek, her iki akımın bugünkü değerleri bulunur. Bu gruptaki ölçütler paranın zaman değerini ve yatırım projesinin ömrünü dikkate almaktadır. Net Bugünkü Değer Ölçütü (NBD) Bu ölçüt, bir projenin tüm ömrü boyunca gerçekleştirilen gelirlerin bugünkü değerleri toplamı ile girdilerin bugünkü değerleri toplamı arasındaki fark bulunur. Elde n NBD = n Ft Mt ∑ (1 + r ) − ∑ (1 + r ) t =0 t t =0 t 73 edilen fark pozitif ise yani gelirler maliyetlerden büyük ise proje kabul edilir. Bu formülde NBD: Net Bugünkü Değer Ölçütü, F: Gelir, M Maliyet, r İskonto oranı, t yıl olarak alınmıştır [54]. Bu ölçütte iskonto oranının önemi büyüktür. Bu oranın değişmesiyle NBD tutarı da değişmektedir. Bu da ölçütün önemli bir sakıncası olarak kabul edilmektedir. Ayrıca bu ölçüt proje büyüklüğünden etkilenmektedir. Fayda/Maliyet Ölçütü Bu ölçütte projenin ömrü boyunca sağlayacağı gelirlerin bugünkü değerleri, maliyetlerin bugünkü değerlerine oranlanmaktadır. Projenin kabul edilebilmesi için bu oranın 1`den büyük olması gerekmektedir [54]. n Fayda = Maliyet Ft ∑ (1 + r ) t =0 n t >1 Mt ∑ t t = 0 (1 + r ) Bu formülde F: Gelir, M Maliyet, r İskonto oranı, t yıl olarak alınmıştır. Ölçüt bir oran şeklinde ifade edildiğinden proje büyüklüğünden ilke olarak etkilenmemektedir. İç Karlılık Oranı Ölçütü Bu ölçütte NBD ölçütünün aksine iskonto oranı bilinmemekte ve hesaplanmak istenmektedir. Karar vermek üzere aranan değer bu iskonto oranıdır. İKO ölçütü bir yatırım projesinin ömrü boyunca sağlayacağı gelirlerin bugünkü değerlerinin toplamını, maliyetlerin bugünkü değerlerinin toplamına eşit kılan iskonto oranının bulunması şeklinde tanımlanmaktadır [54]. Buna göre İKO ölçütünün formülü: n ( I . formul ) n Ft Mt = ∑ ∑ t t t = 0 (1 + r ) t = 0 (1 + r ) Veya n ( II . formul ) n Ft Mt ∑ (1 + r ) − ∑ (1 + r ) t =0 t t =0 t =0 74 şeklinde ifade edilebilir. II. Formülün sol tarafı NBD Ölçütü olarak ifade edilmektedir. Başka bir anlatımla NBD`yi sıfır yapan iskonto oranı aranmaktadır. İKO bulunan sıfıra yakın iki farklı işaretli NBD değerleri aritmetik yöntem veya analitik yöntem ile bulunmaktadır. İKO aritmetik yöntemle aşağıdaki enterplasyon formülü kullanılarak bulunmaktadır [54]. ⎛ Düşük Faiz ⎞ IKO = ⎜ ⎟ ⎝ Oranı ⎠ ⎛ Düşük Faize Göre ⎞ ⎜ ⎟ ⎝ Bulunan NBD ⎠ ⎛ Iki Faiz Oranı ⎞ +⎜ ⎟x ⎝ Arasındaki Fark⎠ ⎛ İki Faiz Oranı İle Bulunan ⎞ ⎜ ⎟ ⎝ NBD`lerin Mutlak Toplamı ⎠ Analitik yöntemde her r değeri için bulunan NBD bir koordinat sistemine taşınır Burada faiz oranı –NBD ilişkisini gösteren eğrinin çeşitli noktaları bulunmuş olur. Bu noktalar birleştirilerek X eksenini kestiği nokta belirlenir. Bu noktada NBD=0 olmaktadır. Projenin İKO`da bu noktadaki X değeri olarak okunur [54]. 4.2.2.2. Ulusal Açıdan Proje Değerlendirme Ölçütleri Projenin mikro bazda değerlendirilmesi girişimciye sağladığı faydalar hakkında bilgi vermekte, genel ekonomiye olan katkılar hakkında tam bir fikir vermemektedir. Makro bazdaki değerlendirmenin amacı, yatırımın kalkınmanın hedef ve stratejisine olan katkılarını göstermeye çalışmaktır. Çünkü ekonominin herhangi bir sektöründe yapılan yatırım, sadece firma ve o sektöre değil, diğer sektörler üzerinde de etki oluşturmaktadır. Yatırım projelerinin ekonomi üzerindeki etkilerinin dikkate alınması olayı, az gelişmiş ülkeler açısından büyük önem kazanmaktadır. Çünkü bu ülkeler hızlı bir kalkınma için, kıt kaynaklarını optimal olarak dağıtmak durumundadırlar. Katma Değer Ölçütü Katma değer bir projenin genel ekonomi üzerindeki etkilerini göstermektedir. İki şekilde hesaplanabilir. 1- Projenin üreteceği mal ve hizmetlerin satış değerinden, diğer işletmelerden alınan girdilerin değerinin çıkarılmasıyla hesaplanabilir 2- Projenin yaratacağı faktör gelirlerinin (ücret, rant, faiz, kar) toplanmasıyla bulunaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı projelerin değerlendirilmesinde ikinci seçmektedir. Bu çalışmada da katma değer aynı yol izlenerek bulunmuştur [76]. yolu 75 Projenin İstihdam Etkisi Ölçütü Az gelişmiş ülkelerde ve özellikle Türkiye`de projelerin değerlendirilmesinde projenin işlendirme etkisi büyük önem taşımaktadır. İşlendirme proje değerlendirme aşamasında kamu yatırımları için daha ağırlıklı olarak düşünülmekle birlikte, özel sektör tarafından da dikkate alınmaktadır. İşgücü nitelikli (vasıflı) ve niteliksiz (vasıfsız) işgücü olarak ikiye ayrılabilmektedir. Niteliksiz olanlar hiçbir kurs ya da eğitim görmemiş olanlardır. Bu bağlamda projelerin nitelikli veya niteliksiz işçiler yönünden olanaklarının ölçülmesinde yarar bulunmaktadır [68]. Nitelikli işgücünün farklı projelerde de iş bulma olanağı bulunduğundan genelde niteliksiz işgücüne getirilen olanaklar önem kazanmaktadır. Projenin Ödemeler Dengesine Etkileri Ölçütü Yatırım projelerinin önemli yönlerinden biri de döviz tutumuna etkileridir. Azgelişmiş ülkelerde dövizin kıt olması ölçütün önemini ortaya çıkarmaktadır. 4.2.3. Ölçütlerin Değerlendirilmesi Yöntemler arasından seçim yaparken seçilecek ölçütün ÖA işletmesinin gelir ve maliyet durumunu ve proje ömrünü dikkate almasına önem verilmelidir. Bu açıdan basit karlılık ve geri ödeme süresi ölçütlerinin ÖA işletmesinin karlılığını belirlemede kullanılması elverişli değildir. NBD ve Fayda/Maliyet ölçütleri paranın zaman değerini dikkate almakla birlikte, faiz oranının önceden belirlenerek kullanılmasından dolayı ÖA işletmesinin karlılığını hesaplamada bir eksiklik görülmektedir. Bu yöntemin sonuçları büyük ölçüde uygulanan faiz oranına bağlıdır. Faiz oranının düşük veya yüksek olması projenin kabul edilip edilmemesinde önemli bir işleve sahiptir [76]. Bu çalışmada İç Karlılık Oranı (İKO) ölçütü, bir ÖA işletmesi yatırımının değerlendirilmesi amacıyla kullanılmıştır. Ölçüt iskonto oranını hesap yoluyla bulması, paranın zaman değerini dikkate alması, proje büyüklüğünden etkilenmemesi özelliklerinden dolayı tercih edilmiştir. Çalışma`da keklik ve sülün üretimine yönelik bir ÖA işletmesinin benzetimi yapılmıştır. ÖA işletmesinin ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı gelir ve maliyetler yıllık olarak belirlenmiş, bu yıllık gelir ve maliyetler 2000 yılına iskonto edilerek İKO 76 ölçütünde kullanılmıştır. İskonto Formülü aşağıda verilmiş olup, formülde verilen r iskonto oranını, t iskonto edilecek süreyi yıl olarak, Ft t yılındaki geliri TL. olarak , Mt t yılındaki maliyeti TL. olarak ifade etmektedir. Ft (1 + r ) t Mt İskonto Edilmiş Maliyet = (1 + r ) t İskonto Edilmiş Gelir = Çalışmada ekonomik süre bakımından 9, 12 ve 49 yıl olarak üç farklı seçenek, maliyetler bakımından da 12 farklı seçenek oluşturulmuştur. Bu suretle toplam 36 farklı seçenek için İKO hesaplanmıştır. Belirlenen İKO aracılığıyla projenin yapılabilirliği mikro ekonomik açıdan değerlendirilmiştir. Projenin Makro ekonomik açıdan değerlendirilmesi Katma Değer Ölçütü, İşlendirme Ölçütü ve Projenin Ödemeler Dengesindeki Yeri Ölçütü aracılığı ile yapılmıştır. 77 5. BULGULAR 5.1. Bir Özel Avlak işletmesinin Ekonomisi ÖA işletmeciliği için üretim faktörlerinden girişim, kapital, emek, toprak ve zaman bir araya gelmek durumundadır. Gelir paylaşımı bu faktörler arasında olmaktadır. ÖA işletmelerinin ürünlerinin lüks bir gereksinim olması, zorunlu bir gereksinim olmaması, ürünlerin stoklanamaması, talebin büyük ölçüde mevsimlere bağlı olması ÖA işletmelerinin etkinliklerinde dalgalanmaya neden olmaktadır. Diğer bir anlatımla ÖA işletmelerinde üretim faktörlerinin geri dönüşümü risklidir. ÖA işletmeciliği yüksek kapital ve zaman gerektirmekte, birkaç yıl sonra gelir sağlanmaktadır. Türkiye`de günümüze kadar geçen süreçte kurulan ÖA işletmelerinin tamamının kanatlı AYH üretimini gerçekleştirmesinden dolayı benzetimi yapılan ÖA işletmesinde kınalı keklik ve sülün, üretimi yapılacak tür olarak seçilmiştir. Üretim sürecinin kınalı keklik ve sülün için bir benzetimi yapılacak, oluşturulacak projenin tüm gelir ve masrafları ortaya konularak mikro ve makro bazda değerlendirme yapılacaktır. Kısaca ÖA işletmelerinin ekonomik anlamda uygulanabilirliği ve sürdürülebilirliği bu başlıkta tartışılacaktır. Ekonomik çözümlemede aşağıda belirtilen kabuller yapılmıştır; • Yapılacak olan çözümlemede, Türkiye için örnek gösterilebilecek bir ÖA işletmesi tasarlanmaktadır. Nitekim gerek tür sayısının çokluğu, gerekse avlanma tekniklerinin çeşitliliği nedeniyle ÖA işletmesi için kuruluş yeri büyüklüğünün en az 3000 hektar olması tasarlanmıştır. Kuruluş yeri seçiminde gereken özen gösterilmiştir. • ÖA işletmesinin üretmeyi planladığı kınalı keklik ve sülün türlerinin üretimi, yetiştirilmesi ve avlanma teknikleri bakımından arazinin uygun niteliklere sahip bulunduğu kabul edilmiştir. • ÖA işletmesi, araziyi kiralamıştır. Üretim sürecinin ekonomik anlamda işletmeyi nasıl etkilediğini ortaya koyabilmek amacıyla, işletme ömrü 9, 12 ve 49 yıl olarak üç farklı seçenek halinde, işletme maliyetleri de 12 seçenek halinde alınmıştır. İşletmenin ekonomik ömrü sonunda damızlıklarla beraber mevcut bulunan bütün hayvanların pazarlandığı kabul edilmiştir. • ÖA işletmesinin kurulmasında Orman Bakanlığı`ndan gerekli izin alınmıştır. Ayrıca İşletmenin gerek kuruluş yeri temininde, gerekse kuruluş ve üretim aşamalarında hukuksal bir problem ile karşılaşılmamıştır. 78 • Döviz kuru İstanbul Ticaret Odasının 2000 yılı aylık döviz kuru verilerinin ortalaması alınarak belirlenmiştir. 1 ABD Doları 618.918 TL., 1 Alman Markı 293.658 TL. ve 1 İngiliz Poundu 942.026 TL. olarak alınmıştır [77]. Türkiye`de bulunan ÖA işletmesinin maliyet ve gelir kalemleri dikkate alınarak ekonomik analiz yapılmıştır. Ancak Türkiye`de bulunan ÖA işletmesinin sağlıklı bir muhasebe ve envanter kayıtları bulunmamaktadır. Bu nedenle işletmenin kullandığı bazı maliyet ve gelir kalemleri, piyasa verileri ve uzmanların tahminleri dikkate alınarak belirlenmiştir. 5.1.1 Örnek İşletmenin Maliyetleri ÖA işletmesinin maliyetleri kuruluş maliyetleri, üretim maliyetleri, pazarlama maliyetleri ve amortisman maliyetleri olarak 4 kısımda incelenmiştir. 5.1.1.1. Kuruluş Maliyetleri ÖA işletmesinin kuruluş maliyetleri; kuruluş yeri maliyeti, teknik bilgi maliyeti, bina ve üretim tesisi maliyeti, demirbaş ve donatım maliyeti, araç maliyeti, alet ve makine maliyeti, habitatın teknik donatım maliyeti ve damızlık maliyetinden oluşmaktadır. 5.1.1.1.1. Kuruluş Yeri Maliyeti Köy sınırları içerisinde bulunan 3000 ha. büyüklüğündeki arazi ÖA işletmesi etkinliğine yönelik kullanılacaktır. ÖA işletmesi köy tüzel kişiliğine kuruluş yeri kiralama bedeli ödeyecektir. Turizm tahsislerinde kuruluş yeri kirası olarak yıllık cironun %0,5`i alınmaktadır. Bu bağlamda EGE (1996)`da Turizm Bakanlığı Tahsisleri kapsamında ÖA işletmesinin yıllık kuruluş yeri kira bedeli ilk beş yıl ödenmemek üzere, öngörülen yıllık cironun %0.5`i olarak alınmıştır [21]. ÖA İşletmesinin yıllık cirosu 53.313.684.988 TL. olarak bulunmuştur. Buna göre yıllık kuruluş yeri kiralama bedeli cironun %0.5 ile çarpılmasıyla 266.568.425 TL. bulunmuş olacaktır. 5.1.1.1.2. Teknik Bilgi Maliyeti AKTAY A.Ş. ÖA İşletmesi teknik bilgi maliyeti olarak üretim teknikleri için 50.000 $ ve salma teknikleri için de 25.000 $ ödemiştir. Enverbey Çiftliği ÖA işletmesi ise Danimarka`dan getirdiği bir uzmanı 3 yıl boyunca aylığı 6.000 DM.`a çalıştırmıştır. Ayrıca bu işletmeler GCT`dan Hugo Streaker isimli bir uzmanı avlaklarını incelemesi ve teknik bilgi almak amacıyla getirmiştir. 79 ÖA işletmelerinin Türkiye`de 9 yıllık deneyimi, GCT`ın yayınları ve Türkiye raporu ile AYH üretimi konusunda bazı üniversitelerin son yıllarda yapmış olduğu araştırmalar dikkate alındığında 10.000 $ (6.189.180.000 TL)`lık bir teknik bilgi maliyetinin yeterli olacağı kabul edilmiştir. 5.1.1.1.3. Bina ve Üretim Tesisi Maliyeti AKTAY A.Ş. ÖA İşletmesi 1999 yılında yaptırmayı tasarladığı bir üretim tesisi için arsa bedeli ve üretim tesisi için toplam 85.875.000.000 TL.`lık bir maliyet çıkartmıştır. Şirket köy imkanları ve imece usulüyle tesisi yaptırmayı tasarlamıştır. Başka bir anlatımla, tesis işçilik maliyetleri enaz miktarda kullanılarak yapılacaktır. Yaptırılacak olan bu tesis GCT`ın önerdiği standartlara uygun olup, yapılması tasarlanan tesis kapalı ve açık bölümlerden oluşmaktadır [78]. Kapalı bölüm 125 m2`lik damızlık ve yumurta ünitesi, 125 m2`lik kuluçka ünitesi, 100 m2`lik tedavi ünitesi ve 750 m2`lik civciv bakım ünitesini içermektedir. Açık bölüm üzeri ağ ile kaplı ve kenarları tel örgü ile çevrilmiş alandan oluşmaktadır. 1999 yılı itibariyle açık bölümün m2 maliyeti 5.000.00 TL., kapalı bölümün m2 maliyeti ise 17.500.000 TL. olması tasarlanmaktadır. Belirtilen fiyatları DİE Tüketici Fiyatları İndeksinden yararlanarak 2000 yılı değerine çevirebilmek mümkündür. Bu bağlamda, 1999 yılı enflasyon oranı olan %64.9 temel alınmış ve açık bölümün m2 maliyeti 8.245.000 TL., kapalı bölümün m2 maliyeti ise 28.857.500 TL. bulunmuştur. Tablo 5-1: ÖA İşletmesinin Üretim Tesisleri Tesisin Cinsi Tesis Alanı (M2) Tesis Keşif Ücreti (TL.) Metrekare Toplam Kapalı Bölüm Damızlık ve Yumurta Ünitesi 125 28.857.500 3.607.187.500 Kuluçka Ünitesi 125 28.857.500 3.607.187.500 Civciv Tedavi Ünitesi 100 28.857.500 2.885.750.000 Civciv Bakım Ünitesi 750 28.857.500 21.643.125.000 Açık Bölüm 1500 8.245.000 12.367.500.000 1 Üretim Tesisinin Toplam Maliyeti 44.110.750.000 GCT`ın önerdiği tesisin yıllık kapasitesi ençok 4000 kuş kapasitelidir [78]. Buna göre ÖA işletmesi her tür için bir adet (toplam 2 adet) üretim tesisi yapmak durumundadır. Tasarlanan üretim tesisinde bulunacak üniteler ve tesis keşif ücreti Tablo 5-1`de gösterilmiştir. Nitekim Tablo5-1 den de görüldüğü gibi bir üretim tesisi 80 44.110.750.000 TL. `ya yaptırılabilecektir. Buna göre 2 adet üretim tesisinin toplam 88.221.500.000 TL. maliyeti bulunmaktadır. ÖA işletmesi avcıların ve misafirlerin konaklamaları amacıyla 70 m2`lik bir bungalov ve personelin konaklama, dinlenme vb. ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla da 70 m2`lik bir bina yaptırılacaktır. Bu bağlamda bungalov ve personel binası için toplam 4.040.050.000 TL. harcanacaktır. 1 adet köpek barınağı 3 m2`lik kapalı ve 7 m2`lik açık bölümden oluşacak biçimde yapılacaktır. 1 köpek barınağının maliyeti kapalı bölüm için 86.572.500 TL. ve açık bölüm için ise 5.632.900 TL olmak üzere toplam 92.205.400 TL.`dır. 4 adet av köpeği için 368.821.600 TL. masraf yapılacaktır. Bina ve üretim tesisi maliyetleri toplamı 93.692.576.600 TL. olup, Tablo 5-2 de gösterilmektedir. Tablo 5-2: Bina ve Üretim Tesisi Maliyetleri Tesis Türü Üretim Tesisi (3 Adet) Bungalov ve Personel Binası Sülün Salma Barınağı (3 Adet) Av Köpeği Barınağı Toplam Keşif Ücreti Tutarı (TL.) 88.221.500.000 4.040.050.000 1.062.205.000 368.821.600 93.692.576.600 5.1.1.1.4. Demirbaş ve Donatım Maliyeti İdari bina, personel binası ve bungalov`da kullanılacak olan demirbaş ve donatım malzemeleri ücretleri Tablo 5-3, Tablo 5-4, Tablo 5-5`da gösterilmiştir. Tablo 5-3: Personel Binası Demirbaş Malzemeleri Açıklamalar12 Miktar (Adet) Tutarı TL. Toplam TL. Ranzalı Karyola 2 66.000.000 132.000.000 Yatak 4 40.533.600 162.134.400 Dolap 2 65.000.000 130.000.000 Çamaşır Makinesi 1 220.000.000 220.000.000 Masa 2 27.100.000 54.200.000 Sandalye 10 7.300.000 73.000.000 Buzdolabı 1 164.000.000 164.000.000 Personel Binası Demirbaş Malzemeleri Toplam 935.334.400 12 DMO`nin 2000-2001 tarihli malzeme kataloğundan alınmıştır. 81 Tablo 5-4: İdari Bina Demirbaş Malzemeleri Açıklamalar13 Miktar (Adet) Tutarı (TL.) Büro Masa 2 150.000.000 Sandalye 6 7.300.000 Bilgisayar 1 440.000.000 Yazıcı 1 94.000.000 Demir Kasa 1 230.000.000 Dosya Dolabı 2 65.000.000 Telefon Makinası 2 5.750.000 Fax Makinası 1 144.000.000 Telefon Hattı 3 15.000.000 Derin Dondurucu (304 Lt) 2 266.300.000 İdari Bina Demirbaş Malzemeleri Toplamı Toplam (TL.) 300.000.000 43.800.000 440.000.000 94.000.000 230.000.000 130.000.000 11.500.000 144.000.000 45.000.000 512.600.000 1.950.900.000 Tablo 5-5: Bungalov Demirbaş ve Donatım Malzemeleri Açıklamalar14 Miktar (Adet) Tutarı TL. Ahşap Oda Takımı 2 145.000.000 Tek Kişilik Karyola 2 47.500.000 Yatak 4 40.533.600 Perde 4 42.000.000 Battaniye 8 27.300.000 Nevresim Takımı 8 28.000.000 Yastık 8 2.436.000 Havlu Tk. 8 3.000.000 Bungalov Demirbaş ve Donatım Malzemeleri Toplamı Toplam TL. 290.000.000 95.000.000 162.134.400 168.000.000 218.400.000 224.000.000 19.488.000 24.000.000 1.201.022.400 Demirbaş ve Donatım maliyeti Tablo 5-3, Tablo 5-4 ve Tablo 5-5`de verilen toplamların toplanmasıyla bulunmaktadır. Buna göre toplam demirbaş ve donatım maliyeleri 4.087.256.800 TL.`dır. 5.1.1.1.5. Araç Maliyeti ÖA işletmesi motosikletli ekipler ile korunacaktır. Bu bağlamda 2 adet motosiklete ihtiyaç duyulmaktadır. İşletme ayrıca, avcıların taşınmasında 1 adet Jeep kullanılacaktır. Araçların işletmeye olan maliyeti Tablo 5-6`da gösterilmiş olup, 21.000.000.000 TL.`dır. 13 Bilgisayar ve Yazıcı fiyatları PC Net isimli bilgisayar dergisinin 34. sayısında bulunan ilanlar incelenerek tespit edilmiştir. Derin dondurucu, Ocak fiyatları Bosh firmasının Ekim-2000 perakende satış fiyat kataloğundan, diğer fiyatlar DMO 2000-2001 yılı kataloğundan alınmıştır. 14 Perde, Battaniye, Nevresim Takımı fiyatları Yataş firmasının 18 Eylül-2000 tarihli perakende fiyat listesinden, diğer fiyatlar DMO 2000-2001 Malzeme yılı kataloğundan alınmıştır. 82 Tablo 5-6: Araç Maliyetleri Aracın Cinsi Miktar (Adet) Tutarı (TL.)15 Toplam (TL.) Motosiklet 2 2.000.000.000 4.000.000.000 4x4 Binek 1 17.000.000.000 17.000.000.000 Araç Maliyetleri Toplamı 21.000.000.000 5.1.1.1.6. Ekipman ve Makine Maliyeti ÖA işletmesi ürünlerin üretiminde kullanmak üzere kuluçka makinesi, çıkım makinesi, yumurta saklama dolabı, fümigasyon kabini, gaga kesme makinası gibi ekipman ve makinelere ihtiyaç duymaktadır. Bu ekipman ve makineler Tablo5-7`de gösterilmiştir. Tablo 5-7`de belirtilen malzemelerin toplam maliyeti 14.119.179.203 TL.`dır. Tablo 5-7: ÖA işletmesinin Ekipman ve Makine Maliyeti Açıklamalar16 Kuluçka Makinesi Çıkım Makinesi Yumurta Saklama Dolabı Fümigasyon Kabini Gaga Kesme Makinası Kuş Taşıma Kafesi Keklik Salma Kafesi Suluk ve Yemlik Jeneratör (5KVA) Toplam Miktar (Adet) 2 2 1 1 1 20 20 500 1 Tutarı ($) 700 350 2500 1100 428 Tutarı (TL.) 433.242.600 216.621.300 1.547.295.000 680.809.800 264.896.904 200.000.000 200.000.000 500.000 2.076.444.000 Toplam (TL.) 866.485.200 433.242.600 1.547.295.000 680.809.800 264.896.904 4.000.000.000 4.000.000.000 250.000.000 2.076.444.000 14.119.173.504 5.1.1.1.7. Habitatın Teknik Donatım Maliyeti 7-12 yaşları arasında bulunan ibreli ve yapraklı ağaçlardan oluşan bir ağaçlandırma sahası sülünler için uygun bir yaşama ortamı oluşturmaktadır [79] .Avlanma etkinliğinin yapılacağı alanların düzenlenmesini ve av kuşlarının beslenme ve barınmasını amaçlayan bitkilendirme etkinlikleri bir veya birkaç yıllık tarımsal ürünler ile desteklenmektedir. 15 Jeep ve motosiklet fiyatları DMO 2000-2001 yılı kataloğundan alınmıştır. Kuluçka Makinası, Çıkım Makinası, Yumurta Saklama Dolabı, Fümigasyon Kabini, Keklik Salma Kafesi, Kuş Taşıma Kafesi fiyatları Çimuka Firmasından alınmıştır. Gaga Kesme Makinesinin fiyatı Tavşan Firmasından alınmıştır. 16 83 GCT`ın yapmış olduğu çalışmalarda Lonicera nitida, Lonicera pileara, Cotoneaster sp., Prunus laurocerasus, Buxus sempervirens, Symphoricarpus rivularis vb. taxon`ların sülünler için iyi bir örtü oluşturduğu saptanmıştır. Nitekim sülünlerin severek yedikleri türlerin başında Cotoneaster distichus, Cotoneaster frigidus, Crataegus prunifolia, Hippophae rhamnoides, Sorbus aucuparia gelmektedir [80]. Brassica oleracea (Kale, Lahana), Beta vulgaris (Sugar beet, Şeker Pancarı), Zea mays (Maize, Mısır), Panicum effusum (Millet, Darı), Helianthus annus (Sunflowers, Ay Çiçeği) vb. genellikle kuşların sevdiği bir yıllık örtüler arasında gösterilmektedir. GCT`ın araştırmalarına göre kuşlar lahana ve şeker pancarı `nı örtü olarak kullanılır iken mısır, darı ve ay çiçeğini hem örtü hem de besin olarak kullanmaktadır. Bir yıllık bitkilerin türüne göre Temmuz ayından başlayıp Aralık ayına kadar darının, Şubat ayına kadar şeker pancarının veya Ağustos ayından itibaren bütün yıl lahananın rotasyonlu olarak alanda bulundurulması önerilmektedir [81]. ÖA işletmesinde tarımsal ürünler köylüler tarafından dikilecektir. Başka bir anlatımla tarımsal ürünler için bir maliyet söz konusu olmayacaktır. Arazinin habitatının yeterli bulunmasından dolayı sürek avı ve diğer etkinlikler için arazinin düzenlenmesine yönelik bir bitkilendirme etkinliği yapılmayacaktır. Ancak sülün salma barınakları %60 kapalılık sağlanacak biçimde sülünlerin sevdiği türler ile bitkilendirilecektir [79]. Salma barınaklarının %20`sinin bitkilendirileceği kabul edilmiştir. 1 fidan için 9 m2`lik alana gereksinin duyulmaktadır. Buna göre 7200 m2`lik bir alanda yaklaşık 700 adet fidan dikilecektir. ÖA işletmesinde devamlı statüde çalışan işçiler dikimde görevlendirilecektir. Bu bağlamda odunsu türlerin bitkilendirmesinde işçilik giderleri bulunmamaktadır. 2000 yılı yaklaşık 1 m. boyundaki yapraklı bir fidanın ortalama bedeli (4.500.000 TL) Bahçeköy Fidanlık Müdürlüğü`nden alınmıştır. Buna göre dikilecek 700 fidanın ÖA işletmesine maliyeti toplam 3.600.000.000 TL.`dır. Av yaban hayvanlarının su ihtiyacının karşılanması amacıyla habitatın belli bölgelerinde su noktaları oluşturulacaktır. Bu bağlamda ÖA işletmesi toplam 1000 metre su hortumu kullanarak habitat üzerinde çeşitli su noktaları oluşturulacaktır. Su noktası oluşturmak için ÖA işletmesi ilave bir iş gücü kullanmayacak, kendi imkanları ile bu noktaları oluşturacaktır. Metresi 500.000 TL`dan 500.000.000 TL`lık bir hortum maliyeti oluşacaktır. Ayrıca çeşitli noktalardaki su birikintilerinin ortadan kaldırılması amacıyla yapılacak olan çeşitli düzenlemelerin keşif ücreti 500.000.000 TL`dır. Bitkilendirme, su noktası ve diğer habitat düzenlemeleri için habitatın teknik donatım maliyeti olarak toplam 4.600.000.000 TL.`lık bir masraf yapılacaktır. 84 5.1.1.1.8. Av Köpeği Satın Alma Maliyeti ÖA işletmesi av organizasyonlarında kullanmak üzere 4 adet av köpeğine gereksinim duyulmaktadır. Bir av köpeğinin maliyetinin 3000 DM (880.974.000 TL.) olacağı belirlenmiştir. Buna göre av köpeklerinin işletmeye maliyeti toplam 3.524.896.000 TL.`dır. Av köpeklerinin beslenmesi mevcut kaynaklardan yararlanılarak gerçekleştirilecektir. Bu bağlamda köpeklerin beslenmesi için işletme ek bir maliyete katlanmayacaktır. 5.1.1.1.9. Damızlık maliyeti 1 sülün erkek damızlık için 7 dişi damızlık, 1 erkek keklik için ise 3 dişi keklik yeterli olduğu belirtilmektedir [72, 82]. Buna göre 15 erkek sülün damızlık ve 35 erkek kınalı keklik damızlık için 105`er tane dişi sülün damızlık ve kınalı keklik damızlık ile üretime başlanılacaktır. Damızlıkların maliyeti ile ilgili bilgiler Tablo 5-8`de verilmiştir. Damızlıklar ilk yıl satın alınacak olup, bir damızlık en fazla 2 yıl kullanılacaktır. İlerleyen yıllarda üretilen AH arasından damızlık seçimi yapılarak ek Tablo5-8`de damızlık bir damızlık maliyeti yaratılmaması amaçlanmaktadır. maliyetleri verilmiştir. Tablo 5-8: Damızlık Maliyeti Miktar Tutarı17 (Adet) (Adet/TL.) Sülün Dişi 105 2.936.580 Sülün Erkek 15 2.936.580 Kınalı Keklik Dişi 105 2.936.580 Kınalı Keklik Erkek 35 2.936.580 Toplam Damızlık Satın Alma Maliyeti Damızlık cinsi Toplam (TL.) 308.340.900 44.048.700 308.340.900 102.780.300 763.510.800 5.1.1.2. Örnek İşletmenin Üretim Maliyetleri ÖA işletmesi sülün ve kınalı keklik türlerinin üretimini öncelikle planlamaktadır. İlerleyen yıllarda talebin değişmesi veya çeşitlenmesi durumunda, işletme diğer AH türlerinin de üretimini değerlendirebilecektir. Ancak bu bölümde belirtilen türler dikkate alınacak olup, AH üretimini etkileyen besleme, personel, av köpeği besleme ve satın alma, sigorta, koruma ve diğer maliyetler ayrı ayrı incelenecektir. 17 Damızlık fiyatları (10 DEM=3.012.280 TL.) Enverbey Çiftliği ÖA İşletmesinden alınmıştır. 85 5.1.1.2.1. AH`nın Besleme Maliyeti Türkiye`de bulunan ÖA işletmesinde sağlıklı bir muhasebe ve envanter sisteminin bulunmayışı nedeniyle kesin bir yem tüketim bilgisi elde edilememiştir. Selçuk Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi`nde kasaplık sülün ve keklik (Kınalı Keklik ve Taş Kekliği) yetiştiriciliği üzerine araştırmalar yapılmıştır. Yapılan araştırmalarda sülün ve kekliklerin sırasıyla 18 ve 20 haftalarda normal gelişmelerini tamamladıkları ve piyasaya sunulacak hale geldikleri belirtilmiştir [82, 83 ]. Ancak damızlıklar bir yıl, yani 52 hafta, özenle beslenmektedir. Bu nedenle sülün ve kekliklerin 18. ve 20. haftalarda gelişmelerini tamamladıkları, yem tüketimlerinin son haftalarda belirtilen düzeyde olduğu ve değişmediği varsayımı altında, Selçuk Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi`nde yapılan çalışmadan yararlanılarak 52. Haftalık yem tüketimi hesaplanmıştır [82, 83]. Kınalı kekliklerin yem tüketim bilgisine ulaşılamamış olup Selçuk Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi`nde yapılan kaya kekliklerinin yem tüketimleri keklik türleri arasında yem tüketimi bakımından fark olmadığı kabul edilerek kullanılmıştır [82]. Buna göre 1 sülün 52 hafta sonunda yaklaşık 22.8 Kg., 1 keklik ise 17.7 kg yem tüketmektedir. Tablo 5-9`da damızlıkların besleme maliyeti gösterilmektedir. Tablo 5-9: Sülün ve Çil Keklik Damızlıklarının Beslenme Maliyeti Toplam Tüketilen Yıllık 2000 Yılı 1Kg. yem ücreti (Kg.TL) Yem Miktarı (TL)18 (Kg.) Sülün 120 22.8 216000 590.976.000 Kınalı Keklik 140 17.7 216000 535.248.000 2000 Yılı Damızlık Beslenme Gideri Toplamı 1.126.224.000 Damızlık Türü Damızlık sayısı (Adet) Selçuk Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi`nde yapılan araştırmada sülünlerin yıllık üretim miktarı bilgileri verilmiş olup, bu verilerin 4 yıllık ortalamasına göre ÖA işletmesinde üretilecek olan 1 dişi damızlıktan 52 adet yumurta elde edileceği ve kuluçka çıkım oranının 4 yıllık ortalamasına göre %69 olduğu hesaplanmıştır [84]. Bu bağlamda 1 damızlık sülünden net 35 civciv üretildiği ve bu civcivlerin daha sonraki süreçlerde zarar (hastalık, ölüm vb.) görmediği kabul edilmiştir. Selçuk Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi`nde yapılan araştırmalarda Kınalı Keklikler için yumurta verimi 38.4 adet ve çıkım oranı %91.11 bulunmuştur. Aynı şekilde Kınalı Keklikler`de yumurta verimini Yannapoulos (1992)`de 50.36, Meyer ve Millam (1986)`da 49.96 adet bulmuştur [83]. İncelemede Kınalı Keklikler için yumurta verimi bu üç araştırmanın ortalaması alınarak 46.24 adet bulunmuştur. Buna göre 1 Kınalı Keklik dişi damızlığından %91.11 çıkım oranı ile yaklaşık 42 civciv alındığı ve 18 Fiyatlar Enverbey Çiftliği`nin 2000 yılı Muhasebe kayıtlarından alınmıştır. 86 bu civcivlerin daha sonraki süreçlerde zarar (hastalık, ölüm vb.) görmediği kabul edilmiştir. Pazarlanmak amacıyla yetiştirilen AH av materyali olarak kullanılmakta veya çeşitli amaçlarla canlı veya kasaplık olarak satılmaktadır. Canlı satışlar müşterilerin isteğine göre belirlenmektedir. ÖA işletmesinde canlı satış talebi daha çok yumurta, birkaç haftalık palaz, damızlık ve kasaplık olarak yapılmaktadır. Türkiye`de bulunan ÖA işletmesinde canlı satılan hayvanların büyüklük oranları ile ilgili bilgi bulunamamıştır. Sülünlerin çıkım oranının kekliklere göre daha düşük olması, sülünlerin yumurtalarının pazarlanmasını zorlaştıracaktır. Ayrıca sülünlerin 12-14. haftalar arasında renklenmeye başlaması, daha erken yaşlarda pazarlanmasını da zorlaştırmaktadır [85]. Pazarlanacak olan bu hayvanların büyüklükleri uygulanacak olan yem tüketimini doğrudan etkilemektedir. Maliyet hesaplamalarında kullanılacak AH büyüklükleri ve üretim oranları Tablo 5-10 `da belirtildiği biçimde kabul edilmiştir. Tablo 5-10`da toplam besleme masrafı da gösterilmektedir. Tablo 5-9 ve Tablo 5-10`nun toplamından toplam yıllık besleme maliyeti 9.052.943.504 TL. olarak hesaplanmıştır. 87 Tablo 5-10: Üretilen AH`nın Yıllık Besleme Maliyeti AH Türü ve Yıllık Üretimi YH`nın Pazarlama biçimi Pazarlanması Kabul Pazarlama Birikmeli 1 kg. Yem Tasarlanan edilen oranına yem ücreti AH`nın pazarlama düşen AH tüketimi (TL) Ortalama Yaşı oranı Sayısı Kg. (Hafta) (%) (Adet) Sülün Yumurta Palaz 6 10 428 0,865 216000 Damızlık 9 10 428 3,385 Kasaplık 18 20 857 5,820 Av materyali 18 60 2571 5,820 Yumurta 5 221 Kınalı Keklik Palaz 6 10 441 0,658 216000 Damızlık 9 10 441 1,136 Kasaplık 18 10 441 3,600 Av materyali 14 65 2866 2,258 Üretilen AH`nın Yıllık Besleme Maliyeti Toplamı Toplam (TL) 79.967.520 312.936.480 1.077.351.840 3.232.055.520 62.678.448 108.210.816 342.921.600 1.395.828.448 7.926.719.504 88 5.1.1.2.2. Personel Maliyeti ÖA işletmesinde; 1 pazarlama ve halkla ilişkiler uzmanı ve 1 üretim uzmanı olmak üzere toplam 2 nitelikli elemanın ayrıca koruma ve diğer görevlerde görevlendirilecek devamlı statüde 4 niteliksiz işçinin çalıştırılması planlanmıştır. ÖA işletmesinde çalıştırılan nitelikli elemanların aylık ücretleri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu`na göre işe yeni başlayan bir mühendisin aylık ücreti temel alınarak belirlenmiştir. Niteliksiz işçilerin ücretleri ise, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı`nın 2000 yılı inşaat birim fiyatları analizleri`nden yararlanılarak belirlenmiştir. Bir işçinin günlük ücretinin 4.211.200 TL olduğu ve ayda 22 gün çalıştığı kabul edilmiştir. Buna göre bir işçinin aylık ücreti 92.646.400 TL.`dır. ÖA işletmesi ayda 2 kez AH`nı veterinere kontrol ettirecektir. Bu amaçla veteriner masrafı aylık 100.000.000 TL.dan yıllık 1.200.000.000 TL. tutmaktadır. İşletme muhasebe ve envanter kayıtlarını bir muhasebeciye tutturacaktır. Yıllık muhasebe masrafı da aylık 150.000.000 TL.`dan yıllık 1.800.000.000 TL.`dır. Tablo 511`de ÖA işletmesi çalışanlarına ait toplam yıllık personel masrafı gösterilmiştir. Tablo 5-11: Yıllık Personel Maliyeti Personelin Niteliği Personel Adedi Aylık Yıllık Personel Personel Maliyeti (TL.) Ücreti (TL.) Nitelikli 2 295.000.000 7.080.000.000 Niteliksiz 4 92.646.400 4.447.027.200 Muhasebeci 1 150.000.000 1.800.000.000 Veteriner 1 100.000.000 1.200.000.000 Yıllık Personel Masrafı Toplamı 14.527.027.200 5.1.1.2.3. Avcılık Sorumluluk Sigortası Maliyeti İşletme bina, demirbaş ve aletlerini sigorta kapsamına almayacaktır. Türkiye`de avlak işletmelerinde avlanan avcılara yönelik bir avcılık sorumluluk sigortası yaptırma zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu yüzden Türkiye`de avcılık sorumluluk sigortası piyasası henüz oluşmamıştır. EGE (1996)`da 1 günlük sigorta bedeli 1997 yılı için 150.000 TL. almıştır [21]. Bu değere 1997 yılında %78.4; 1998 yılında %68.8; 1999 yılında %53.1 enflasyon değeri uygulanmıştır. Bu durumda 2000 yılında 1 günlük avcılık sorumluluk sigortası değeri 691.565 TL. bulunmuştur. İşletme bu değerin %60`ını sigorta şirketine 89 yatırmaktadır [21]. Buna göre bir günlük avcı başına avcılık sorumluluk sigortası maliyeti 354.939 TL`dır. İşletmenin bir av sezonunda ava konu olan materyali 5437 kuştur. Avlakta avlanan her avcının ortalama 20 kuş vurduğu kabul edildiğinde, bir av sezonu içinde ÖA işletmesinden yaklaşık 270 avcı yararlanacaktır. Şehir dışından ve yurt dışından gelen avcıların çoğunluğu avlakta birkaç gün avlanmayı tercih etmektedirler. Ancak avcıların avlakta yalnızca bir gün avlandığı dikkate alınarak, bir av sezonunda avcılık sorumluluk sigortası maliyeti toplam 95.833.530 TL. bulunmuştur. 5.1.1.2.4. Tedavi ve Koruma Maliyeti Yaralı AH`nın tedavisi, üretim ünitelerinin dezenfekte edilmesi ve temizlenmesinde formalin, potasyum permanganat gibi malzemeler kullanılacaktır. Tedavi ve koruma malzemeleri için yıllık 300.000.000 TL. harcama yapılması planlanmaktadır. 5.1.1.2.5. Diğer Maliyetler ÖA işletmesinde kullanılacak su için para ödenmemektedir. ÖA işletmesinde araçlarda kullanmak üzere aylık 150.000.000 TL. akaryakıt masrafı, aylık 460.000.000 TL. elektrik masrafı ve 2 telefon ve 1 faks için aylık 100.000.000 TL. ödemektedir. Buna göre işletmenin diğer maliyetlerinin toplamı yıllık 8.520.000.000 TL.`dır. 5.1.1.3. Pazarlama ve Halkla İlişkiler Etkinliklerinin Maliyetleri İşletme ürünlerin tanıtımında internet üzerinde kuracağı bir web sitesinden, yurt içi ve dışında çeşitli gazete ve dergilere verilecek ilanlardan, tanıtım kasetlerinden, broşürlerden vb. yararlanacaktır. Türkiye`de 2 ve Avrupa`da 1 av dergisinde ÖA işletmesinin ilanlarının düzenli olarak yayınlanması planlanmıştır. İşletme web sitesi için yıllık $300 (185.675.400 TL.) harcamada bulunacaktır. Daha önce de belirtildiği gibi GCT ÖA işletmelerine yönelik araştırmalar yapmakta, ayrıca av organizatörleri ve seyahat acentaları vb. kurum ve kuruluşlara avlaklar hakkında bilgiler vermektedir. Bu nedenle işletme GCT`a üyelik bedeli olarak yıllık ₤175 ( 164.854.550 TL.) ödeyecektir. Tablo 5-12`de pazarlama ve halkla ilişkiler etkinliklerinin yıllık maliyeti 4.350.529.950 TL. bulunmuştur. 90 Tablo 5-12: Pazarlama ve Halkla İlişkiler Etkinliklerinin Yıllık Maliyeti Etkinlik Web Sitesi GCT yıllık üyeliği Dergi ve gazete ilanları (Türkiye) Dergi ve gazete ilanları (Avrupa) Toplam Tutarı (TL.) 188.675.400 164.854.550 1.000.000.000 3.000.000.000 4.350.529.950 5.1.1.4. Amortisman Maliyeti Amortisman miktarı amortismana tabi olan değerden hurda değerinin çıkarılmasıyla bulunan değerin amortisman süresine bölünmesiyle bulunmaktadır. Amortisman süresi 1 rakamının amortisman oranına bölünmesiyle bulunmaktadır. ÖA işletmesi için amortisman süresi işletme ömrü olan 49 yıl alınmıştır. Hurda değeri hesaplanamadığı için amortisman miktarı maliyet kaleminin 49`a bölünmesiyle bulunmuştur. Tablo 5-13: ÖA İşletmesinin Seçeneklerde Kullanılan Yıllık Amortisman Maliyetleri Seçenek No 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçenek 4. Seçenek 5. Seçenek 6. Seçenek 7. Seçenek 8. Seçenek 9. Seçenek 10. Seçenek 11. Seçenek 12. Seçenek Seçeneklerde Kullanılan Yıllık Amortisman Maliyeti (TL.) 3.167.192.929 0 3.167.192.929 1.255.099.529 2.340.664.829 1.255.099.529 2.340.664.829 1.255.099.529 2.340.664.829 1.255.099.529 2.340.664.829 3.167.192.929 Yıllık amortisman değerleri bina ve üretim tesisi için 1.912.093.400 TL., demirbaş ve donatım için 83.413.405 TL., araç için 428.571.429 TL., ekipman ve makine için 743.114.695 TL. bulunmuştur. Bu hesaplanan yıllık amortisman maliyetleri seçeneklerin gereksinimleri doğrultusunda tek veya birkaçı toplanarak kullanılmıştır. Tablo 5-13`de seçeneklerde kullanılan yıllık amortisman maliyetleri gösterilmiştir. 2. seçenekte amortisman maliyetinin iskonto oranını nasıl etkilediği araştırılmıştır. 91 5.1.2. Avlak İşletmesinin Gelirleri İşletmenin avlanmadan, canlı satıştan, oda satışından, av köpeği hizmetinden, avlak giriş ücretinden, hurda gelirinden sağlanan gelirleri bulunmaktadır. Av kuşlarının avlanılmasından elde edilen gelir işletme gelirleri arasında en büyük payı almaktadır. 5.1.2.1. Avlanma Geliri İşletmenin ilk yılında bina ve üretim tesisinin yapılması nedeniyle üretim yapılamamıştır. İşletme ikinci yılında üretime başladığı için avlandırma etkinliğinde bulunmamıştır. İşletmenin üçüncü yıldan itibaren alacağı avlanma geliri Tablo5-14`de gösterilmiştir. ÖA işletmesi Kasım ayı sonunda arazide salınan tüm kuşları avlanma planı doğrultusunda avlattıracaktır. Kişi başına avlanma ücreti, AH türüne ve sayısına göre değişim göstermektedir. Tablo 5-14`de her yıl araziye salınacak AH sayıları av materyali olarak verilmiştir. Buna göre her yıl 2866 adet Kınalı Keklik ve 2571 adet sülünün araziye salınması planlanmaktadır. Tablo 5-14`e göre toplam yıllık avlanma geliri 31.932.370.920 TL.dır. Tablo 5-14: Yıllık Avlanma Geliri AH Türü Avlanabilecek AYH sayısı 1 Kuşun Avlanma Bedeli (TL.) Kınalı Keklik 2866 5.873.160 Sülün 2571 5.873.160 Toplam Yıllık Avlanma Geliri Avlanma geliri (TL.) 16.832.476.560 15.099.894.436 31.932.370.920 5.1.2.2. Av Kuşlarının Kasaplık ve Canlı Satışından Elde Edilen Gelirler İşletme ürünlerini yurt içi ve yurt dışı pazarlara sunmaktadır. Tablo 5-15`de işletmenin sülün ve kınalı keklik türlerinin her birine ait yumurta, palaz, damızlık ve kasaplık satışı gösterilmiştir. Buna göre toplam yıllık kasaplık ve canlı satış geliri 9.873.075.618 TL.`dır. 92 Tablo 5-15: İşletmenin Yıllık Kasaplık ve Canlı Satış Gelirleri YH Türü ve YH`nın Pazarlanacak 1 YH`nın Yıllık Pazarlama YH Adedi Fiyatı Üretimi biçimi (TL.)19 Sülün Yumurta Palaz 428 2.349.264 Damızlık 428 2.936.580 Kasaplık 857 3.817.554 Kınalı Keklik Yumurta 221 1.468.290 Palaz 441 2.349.264 Damızlık 441 2.936.580 Kasaplık 441 3.817.554 Kasaplık ve Canlı Satış Geliri Toplamı Toplam (TL) 1.005.484.992 1.256.856.240 3.271.643.778 324.492.090 1.036.025.424 1.295.031.780 1.683.541.314 9.873.075.618 5.1.2.3. Konaklama Geliri İşletmenin 2 odalı, 4 kişilik bir konaklama tesisi bulunmaktadır. Konaklamanın gecelik ücreti 90 DM. (26.429.220 TL.) olup, haftanın 3 günü 2 odanın da satıldığı dikkate alınmıştır. Buna göre yasak avlanma dönemleri çıkartıldığında 40 haftalık süreçte 240 oda satılacaktır. Toplam konaklama geliri 6.343.012.800 TL. olarak planlanmaktadır. 5.1.2.4. Avcılık Sorumluluk Sigortası Hizmeti Geliri ÖA işetmesinde avlanma hakkını kullanmak isteyen her avcı kendine, diğer avcılara, populasyonlara ve diğer sektörlere verebileceği zararların sigorta tarafından karşılanacağını güvence altına alabilmek için avcılık sorumluluk sigortası yaptırmak zorundadır. ÖA işletmesinde avcılardan avcılık sorumluluk sigortası kapsamında günlük 691.565 TL. alınacaktır. ÖA işletmesinde avlanacak 270 avcı için bir av döneminde 186.722.550 TL. avcılık sorumluluk sigortası geliri alınacaktır. 5.1.2.5. Av Köpeği Hizmeti Geliri ÖA işletmesinin av köpeklerinin yavrularını yaşlanan, yaralanan ve ölenlerin yerine kullanacağı kabul edilmiştir. ÖA işletmesinin av köpeklerinden sağlanan gelirleri bulunmaktadır. Buna göre işletmeye bir av döneminde gelen avcıların % 19 Yumurta fiyatı 5 DM olarak kabul edilmiştir. Diğer ürün çeşidi fiyatları (Palaz 8 DM, Damızlık 10DM ve Kasaplık 13 DM) Enverbey Çiftliği ÖA işletmesinden alınmıştır. 93 30`unun kendi av köpeklerini yanlarında getiriği ve %70`inin yanlarında getirmediği kabul edildiğinde, işletme bir av dönemi içinde 189 avcıya av köpeği hizmeti sunmuş olacaktır. 1 av köpeğinin 1 günlük hizmeti 45 DM (13.214.610 TL.)`tır. Buna göre bir av dönemi için av köpeği hizmeti geliri 2.497.561.290 TL.dır. ÖA işletmesinin ekonomik ömrünün sonunda av köpeklerini başlangıçta almış olduğu 3.524.896.000 TL `ya sattığı kabul edilmiştir. Bu bağlamda işletmenin son yılı av köpeği gelirleri av dönemi içerisinde sağlanan av köpeği hizmeti gelirleri ile av köpeği satış gelirinden oluşacaktır. Bu değer toplamı da 6.022.457.290 TL. olacaktır. 5.1.2.6. Avlak Giriş Geliri ÖA işletmesinde konaklayan avcılardan avlak giriş ücreti alınmamaktadır. Ancak konaklamayan her avcı için 30 DM (8.809.740 TL.) oda giriş ücreti alınmaktadır. Bir av döneminde konaklamayan 30 avcıdan 264.292.200 Tl avlak giriş geliri sağlanacaktır. 5.1.2.7. Rehberlik Hizmeti Geliri ÖA işletmesinin rehber hizmeti günlük 30 DM (8.809.740 TL.)`dır. Rehber hizmeti avcıların isteğine göre 2 avcıya bir rehber veya bir avcıya bir rehber şeklinde uygulanmaktadır. Avcıların genelde ikişerli gruplar halinde geldiği kabul edilmiştir. Buna göre bir av döneminde 135 rehber hizmet vermiş olmaktadır. ÖA işletmesi bir av döneminde 1.189.314.900 TL. rehber hizmeti geliri sağlanmıştır. 5.1.2.8. Hurda Geliri İşletme kuruluş aşamasında yaptığı bina ve üretim tesisi, teknik bilgi, demirbaş ve donatım, araç ile ekipman ve makine masrafları amortismana tabi maliyetlerdendir. İşletmenin ekonomik ömrü sonunda amortismana konu olan bu kalemlerden bir hurda değeri sağlanmaktadır. Ancak işletmenin ekonomik ömrü sonunda arazide kalacak olan bina ve üretim tesisi ile teknik bilgi`den bir hurda değeri sağlanamayacaktır. Bununla birlikte işletmenin ekonomik ömrü sonunda diğer amortismana tabi olan kalemlerden sağlanacak olan hurda değerleri de belirlenememiştir. Hesaplanamamasından dolayı hurda değerinin olmadığı kabul edilmiştir. 5.1.2.9. Diğer Gelirler Ava konu olan kuşların etlerinin avcılar tarafından götürüldüğü bu yüzden de bir gelir yaratmayacağı planlanmıştır. ÖA işletmesi av kuşlarının temizlenmesi için ayrıca 94 bir ücret almayacaktır. ÖA işletmesi sınırları içinde tarımsal ürünlere yönelik işletmecilik köylüler tarafından yapılacaktır. Bu yüzden ÖA işletmesinin tarımsal ürün geliri olmayacaktır. Yine ÖA işletmesinin odun kökenli ürün gelirinin olmadığı kabul edilmiştir. 5.1.3. Özel Avlak İşletmesi Projesinin Mikro Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi Kanatlı AH`nın üretim süreci tırnaklı AH`na göre daha kısadır. Ayrıca üretim sürecinde kanatlı AH`nın üretim miktarı da tırnaklı AH`na göre oldukça fazladır. Avrupa`nın çeşitli ülkelerinde tırnaklı yaban hayvanlarının üretim süreci ve ortalama ömrü dikkate alınarak avlanma hakkı 3-6-9 yıllık dönemler halinde ençok da 12 yıl olarak kiralanmaktadır [41]. Kanatlı AH`larına yönelik bir ÖA işletmesinin kiralama süresi ile ilgili kesin bir bilgi bulunamamıştır. Zaman boyutunun kısa bir sürede ÖA işletmesini nasıl etkilediğini belirleyebilmek için işletme ömrü iki seçenek olarak 9, 12 yıl olarak alınmıştır. Türkiye`de arazi tahsisleri ençok 49 yıllık yapılmaktadır. Bu bağlamda zaman boyutunun ÖA işletmesini uzun bir süreçte ekonomik açıdan etkisini araştırabilmek için işletme ömrü başka bir seçenek olarak da 49 yıl alınmıştır. Bu durumda ÖA işletmesinin ekonomik ömrü 9, 12 ve 49 yıl alınarak üç farklı seçenek oluşturulmuştur. ÖA işletmesinin ekonomik ömrü boyunca maliyet kalemlerinden nasıl etkilediğini ortaya koyabilmek için gelir kalemlerinde bir değişiklik yapmadan Tablo 516`da belirtilen 12 farklı seçenek oluşturulmuş ve her bir seçenek için ayrı ayrı İKO, NBD ve F/M oranları hesaplanmıştır. Tablo 5-16`da 9, 12 ve 49 yıllık seçeneklerden hesaplanan İKO`ları görülmektedir. ÖA işletmesinin üretim sürecinin İKO`nına etkisi 12 farklı seçenek oluşturularak değerlendirilmiştir. ÖA işletmesinin Tablo 5-16`daki üretim süreçleri karşılaştırıldığında aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmıştır. • 9 yıllık üretim süreci incelendiğinde yatırımcı tarafından takdir edilen iskonto oranının % 5 olması durumunda 12. seçenek, 4. seçenek, 8. seçenek ve 10. seçenek uygulanabilir bulunmuştur. 9 yıllık üretim süreci için sadece bina ve üretim tesisi maliyetinin gerçekleşmemesi projenin uygulanabilirliği açısından yeterli bulunmamaktadır. Kabul edilen iskonto oranının % 5 olması durumunda, bina ve üretim tesisi maliyetinin yanında teknik bilgi ya da kuruluş yeri maliyetinden biri veya ikisinin birden gerçekleşmemesi istenmektedir. Ancak bu durumda 9 yıllık üretim süreci olan ÖA işletmesi projesi uygulanabilecektir. Başka bir anlatımla etkinliğini sürdüren bir ÖA işletmesinin 9 yıllığına kiralanması durumunda bu proje uygulanabilecektir. 95 Tablo 5-16: ÖA İşletmesi Projesinin Ekonomik Açıdan Yapılabilirliğinin Belirlenmesinde Oluşturulan Seçenekler ve Hesaplanan İKO`ları Seçenek No 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçenek 4. Seçenek 5. Seçenek 6. Seçenek 7. Seçenek 8. Seçenek 9. Seçenek 10. Seçenek 11. Seçenek 12. Seçenek Seçenekler Tüm Maliyet Kalemlerinin Gerçekleşmesi Durumunda Sadece Amortisman Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Kuruluş Yeri ve Teknik Bilgi Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Kuruluş Yeri, Teknik Bilgi, Bina ve Üretim Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Kuruluş Yeri, Teknik Bilgi, Ekipman ve Makine ile Demirbaş ve Donatım Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Bina ve Üretim Tesisi Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Ekipman ve Makine ile Demirbaş ve Donatım Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Teknik Bilgi ile Bina ve Üretim Tesisi Maliyetinin Gerçekleşmediği Kabul Edildiğinde Teknik Bilgi, Ekipman ve Makine ile Demirbaş ve Donatım Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda Kuruluş Yeri, Bina ve Üretim Tesisi Maliyetinin Olmaması Durumunda Kuruluş Yeri, Ekipman ve Makine ile Demirbaş ve Donatım Maliyetinin Gerçekleşmemesi Durumunda İkinci Üretim Periyodunda Birinci Periyotta Toplanan Amortisman Maliyetlerinin Tekrar ÖA İşletmesine Yatırılması Durumunda Hesaplanan İKO (%) 9 Yıl 12 Yıl 49 Yıl İKO<0.01 İKO<0.01 5,17 İKO<0.01 İKO<0.01 7,01 İKO<0.01 İKO<0.01 5,54 7,19 11,77 16,46 İKO<0.01 İKO<0.01 6,70 4,94 9,78 15,02 İKO<0.01 İKO<0.01 6,30 6,64 11,29 16,10 İKO<0.01 İKO<0.01 6,50 5,46 10,25 15,35 İKO<0.01 İKO<0.01 6,40 14,87 18,57 19,57 • 12 yıllık üretim süreci incelendiğinde yatırımcı tarafından takdir edilen iskonto oranının % 5 olması durumunda 4., 6., 8., 10. ve 12. seçeneklerdeki projeler uygulanabilir bulunmuştur. 12 yıllık üretim süreci için sadece teknik bilgi ve kuruluş yeri maliyetinin gerçekleşmemesi (3. seçenek), projenin uygulanabilirliği açısından yeterli bulunmamaktadır. Bu üretim sürecinde bina ve üretim tesisinin kuruluş yeri üzerinde mevcut olması veya etkinliğini sürdüren bir ÖA işletmesinin kiralanması durumlarında proje yapılabilir bulunmaktadır. • 49 yıllık üretim sürecinde yatırımcı tarafından takdir edilen iskonto oranının % 5 veya daha küçük olması durumunda tüm seçenekler uygulanabilir bulunmuştur. • Tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği kabul edildiğinde (1. seçenek) ÖA işletmesinin 9 ve 12 yıllık üretim sürecinde uygulanabilir olmadığı, ancak yatırımcı tarafından takdir edilen iskonto oranının % 5 veya daha küçük olması durumunda 49 yıllık süreçte projenin uygulanabilir olduğu bulunmuştur. 96 • Sadece Amortisman maliyetinin (2. seçenek) gerçekleşip, gerçekleşmemesinin ÖA işletmesini çok fazla etkilemediği belirlenmiştir. 9 ve 12 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması durumunda da projenin yapılamayacağı sonucu bulunmuştur. 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kaleminin olmaması, tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 1,84`lik bir artış etkisi oluşturmuştur. • Sadece kuruluş yeri ve teknik bilgi maliyetinin (3. Seçenek) gerçekleşip, gerçekleşmemesinin ÖA işletmesini çok fazla etkilemediği belirlenmiştir. 9 ve 12 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması durumunda da projenin yapılamayacağı sonucu bulunmuştur. 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde sadece %0. 37`lık bir artış etkisi yapmıştır. • Kuruluş yeri, teknik bilgi, bina ve üretim tesisi maliyetlerinin olmaması (4. seçenek) projeyi oldukça etkilemektedir. Nitekim 9 ve 12 yıllık üretim sürecinin 3. seçeneğinde yapılamaz görünen proje, bina ve üretim tesisinin de gerçekleşmemesi durumunda (4. seçenek) yapılabilir duruma gelmiştir. 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 11,29`luk bir artış oluşturmuştur. • Kuruluş yeri, teknik bilgi, demirbaş ve donatım ile ekipman ve makine maliyet kalemlerinin (5. seçenek) gerçekleşmemesi projenin uygulanabilirliğini 9 yıllık ve 12 yıllık üretim sürecinde etkilemektedir. 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kaleminin olmaması, tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 1,53`lük bir artış etkisi oluşturmuştur. • Bina ve üretim tesisi maliyet kaleminin (6. seçenek) gerçekleşmemesi projenin uygulanabilirliğini 9 yıllık üretim sürecinde yalnız başına etkilememektedir. Ancak bu seçenek 12 yıllık üretim sürecinde yalnız başına projenin uygulanabilirlini etkilemektedir. Nitekim 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kaleminin olmaması, tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 9,85`lik bir artış etkisi oluşturmuştur. • Demirbaş ve Donatım ile ekipman ve makine maliyet kalemlerinin (7. seçenek) gerçekleşip, gerçekleşmemesinin ÖA işletmesini çok fazla etkilemediği belirlenmiştir. 9 ve 12 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması durumunda da projenin yapılamayacağı sonucu bulunmuştur. Nitekim 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kaleminin olmaması, tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 1,33`lük bir artış etkisi oluşturmuştur. 97 • Teknik bilgi ile bina ve üretim tesisi maliyet kalemlerinin (8. seçenek) gerçekleşmemesi projenin uygulanabilirliğini oldukça etkilemektedir. Nitekim bu seçenekte kabul edilen iskonto oranının %6.64`ten küçük olması durumunda tüm projeler uygulanabilir duruma gelmektedir. • Teknik bilgi, demirbaş ve donatım ile ekipman ve makine maliyet kalemlerinin (9. seçenek) gerçekleşip, gerçekleşmemesinin ÖA işletmesini çok fazla etkilemediği belirlenmiştir. 9 ve 12 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması durumunda da projenin yapılamayacağı sonucu bulunmuştur. Nitekim 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kaleminin olmaması, tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 1,33`lük bir artış etkisi oluşturmuştur. • Kuruluş yeri ile bina ve üretim tesisi maliyet kalemlerinin (10. seçenek) gerçekleşmemesi projenin uygulanabilirliğini oldukça etkilemektedir. Nitekim bu seçenekte kabul edilen iskonto oranının %5,46`ten küçük olması durumunda tüm projeler uygulanabilir duruma gelmektedir. Kabul edilen iskonto oranının %5,46`dan daha yüksek olması durumunda 12 ve 49 yıllık üretim süreçlerinde bulunan proje uygulanabilir duruma gelmektedir. • Kuruluş yeri, demirbaş ve donatım ile ekipman ve makine maliyet kalemlerinin (11. seçenek) gerçekleşip, gerçekleşmemesinin ÖA işletmesini çok fazla etkilemediği belirlenmiştir. 9 ve 12 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kalemlerinin olmaması durumunda da projenin yapılamayacağı sonucu bulunmuştur. Nitekim 49 yıllık üretim sürecinde bu maliyet kaleminin olmaması, tüm maliyet kalemlerinin gerçekleştiği durumdaki (1. seçenek) iskonto oranı üzerinde % 1,23`lük bir artış etkisi oluşturmuştur. • İkinci üretim periyodunda birinci periyotta toplanan amortisman maliyetlerinin tekrar ÖA işletmesine yatırılması seçeneği (12. seçenek), işletmenin sürekli olması durumunda diğer periyotlardaki durumunu ortaya koyabilmek amacıyla oluşturulmuştur. Tüm üretim süreçlerinde proje uygulanabilmektedir. Projelerinin uygulanabilirliğinin tekbir kritere göre belirlenmesi bazı durumlarda uygun bir karar verme davranışı olmayabilmektedir. Bu nedenle İKO kriterinden elde edilen bilgiler doğrultusunda ÖA işletmesi projesinin 9, 12 ve 49 yıllık süreçlerinde oluşturduğu NBD ve F/M oranları daha uygun karar verme davranışı oluşturma bakımından hesaplanmış ve Tablo 5-17`de verilmiştir. Tablo 5-17`ye göre 12.seçenek, 4. seçenek, 8. seçenek ve 10. seçenek NBD ve F/M oranı ölçütleri bakımından en yüksek sonucu vermektedir. Belirtilen sonuçlar İKO ölçütü ile elde edilen sonuçlar ile uyumlu bulunmaktadır. 98 Tablo 5-17: ÖA İşletmesi Projesinin Ekonomik Açıdan Yapılabilirliğinin NBD ve F/M Oranı Ölçütleri İle Değerlendirilmesi Seçenek No Öz Sermaye (TL) NBD=%5 9 Yıl P=%5 İçin NBD (TL.) 12 Yıl 1. Seçenek 237.198.017.588 -132.112.544.675 -110.307.453.096 2. Seçenek 229.396.812.619 -109.730.209.525 49 Yıl Fayda/Maliyet Oranı (NBD=%5) 9 Yıl 12 Yıl 49 Yıl 5.280.540.836 0,687 0,778 1,006 -82.087.343.318 64.446.480.661 0,726 0,825 1,078 3. Seçenek 230.246.609.053 -123.933.907.804 -101.637.476.915 16.555.088.750 0,701 0,792 1,019 4. Seçenek 122.387.522.713 7.965.479.108 33.786.283.342 170.661.423.362 1,024 1,084 1,220 5. Seçenek 211.370.291.223 -101.252.417.983 -77.432.529.293 48.835.830.516 0,742 0,833 1,058 6. Seçenek 129.097.145.828 -213.157.763 25.116.307.161 159.386.875.448 0,999 1,061 1,203 7. Seçenek 218.321.699.757 -109.431.054.853 -86.102.505.474 37.561.282.603 0,726 0,818 1,044 8. Seçenek 122.907.965.828 5.976.022.237 31.305.487.161 165.576.055.448 1,018 1,077 1,212 9. Seçenek 212.132.519.757 -103.241.874.853 -79.913.325.474 43.750.462.603 0,738 0,829 1,051 10. Seçenek 128.576.702.713 1.776.299.108 27.597.103.342 164.472.243.362 1,005 1,068 1,211 11. Seçenek 217.559.471.222 -107.441.597.983 -83.621.709.293 42.646.650.517 0,730 0,822 1,050 46.528.009.960 140.616.574.367 1,078 1,119 1,179 12. Seçenek 93.623.844.558 24.722.918.380 Yatırılan öz sermayeye karşılık sağlanan F/M oranı projelerin seçiminde dikkat edilmesi gereken bir karar verme davranışıdır. Tablo 5-17 F/M oranı açısından incelendiğinde en yüksek değerin 1,220 olduğu görülmektedir. Seçenekler; yatırılan sermaye miktarı ile diğer seçeneklerde yatırılan sermaye miktarı ve sağlanan F/M oranı dikkate alınarak karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma her bir seçenekte yatırılan sermaye miktarı ve sağlanan F/M oranlarının, diğer seçeneklerde yatırılan sermaye miktarı ve F/M oranları arasındaki fark dikkate alınarak yapılmıştır. Tablo 5-17`de belirtilen sonuçlar yatırılan öz sermaye bakımından incelendiğinde 12. seçenekte yatırılan öz sermayenin 4. seçenek, 8. seçenek ve 10 seçenekte yatırılan sermayeden daha az olduğu belirlenmiştir. 12. seçenekte 93.623.844.558 TL.`lık öz sermaye ile 49 yıllık sürecinde F/M oranı 1,179 bulunmuştur. 12. seçenek dışındaki seçenekler arasında enaz öz sermaye ve en yüksek faydayı sağlayan 4. seçenekte ise 122.387.522.713 TL.`lık öz sermaye ile 49 yıllık sürecinde F/M oranı 1,220 bulunmuştur. Bu süreçte 12. seçenek İKO bakımından en büyük faydayı sağlarken, NBD ve F/M oranı ölçütleri ile elde edilen sonuçlar bakımından incelendiğinde, 4. seçenek, 8. seçenek ve 10. seçenekten daha düşük fayda sağlamaktadır. Ancak 49 yıllık süreçte ilk bakışta en iyi seçenek olarak görülen 4. seçenek 12. seçeneğe göre 28.763.678.155 TL. (%30) daha fazla sermaye gerektirmekte ve bu fazla sermaye 0.041 `lik fayda artışı sağlamaktadır. Diğer bir anlatımla %30 daha fazla sermaye yatırarak yaklaşık %4 daha fazla fayda kazanmak uygun bir karar verme davranışı olmamaktadır. 99 5.1.4. Özel Avlak Değerlendirilmesi İşletmesi Projesinin Makro Ekonomik Açıdan ÖA işletmesinin makro ekonomik açıdan değerlendirilmesinde projenin yarattığı katma değer, işlendirme ve projenin ödemeler dengesindeki yeri ölçütü kullanılmaktadır. Karar verici hesapladığı mikro ve makro ölçütleri dikkate alarak kendisine en uygun gelen seçeneği seçerek, projeyi uygulamak durumundadır. Ancak Seçeneklerin karar vericiyi tatmin etmemesi durumu da söz konusudur. Bu durumda belirlenen seçeneklerden hiçbiri uygulanmayacaktır. 5.1.4.1 ÖA işletmesi Projesinin Katma Değer Açısından Değerlendirilmesi ÖA işletmesinin avlanma ve satış gibi etkinliklerden sağlanan gelirlerinden üretimde kullanılan yem, elektrik, ulaşım gibi girdilerin maliyetlerinin düşülmesiyle bulunan değer, katma değeri oluşturmaktadır. ÖA işletmesi AH`ları için aynı zamanda yem, ilaç, su, enerji, veterinerlik gibi mal ve hizmetlere gereksinim duymaktadır. Ayrıca ÖA işletmelerine gelen turistlerin harcamaları konaklama, giyim, seyahat acentası, ulaşım, yemek gibi çeşitli işletmelerde ve yan sanayilerde yeni gelir halkaları oluşturmaktadır. Başlangıç halkasını çoğaltan bu etkiye çoğaltan etkisi adı verilmektedir. ÖA işletmesinin gelişmesiyle adı geçen işletme türleri de gelişmekte dolayısıyla, söz konusu işletmelerde katma değer artışı gerçekleşmektedir. Katma değer bir projenin genel ekonomi üzerindeki etkilerini gösterir ve daha çok makro ekonomik bazda kullanılan bir ölçüttür. Bu çalışmada katma değer ölçütü, Devlet Planlama Teşkilatı`nın proje değerlendirme aşamalarında uyguladığı biçiminde kullanılacaktır. Buna göre katma değer projenin yaratacağı faktör gelirlerinin (ücret, kira, faiz ve kar) toplanmasıyla bulunmaktadır. Diğer bir anlatımla, bir projenin katma değeri maaş ve ücretler, faiz, kira ve kârın toplamından oluşmaktadır. Bir yatırım projesinin yaratacağı katma değer amortismanları ve dolaylı vergileri çıkartarak net olarak hesaplanabilmektedir [76]. Maaş ve Ücretler Maaş kapsamına, personel için ödenen maaş, ücret, yan ödeme, harcırah, tazminat, tedavi, doğum, ölüm, aile, yakacak, giyecek, işçi yiyecek, diğer sağlık ve sosyal yardımlar, fazla mesai ödemeleri, emekli keseneği gibi benzeri ödemeler girmektedir [76]. 100 ÖA işletmelerinde 2 nitelikli 4 niteliksiz personel devamlı çalıştırılmakta olup, bu personellere yıllık 11.527.027.200 TL. maaş ödenmektedir. ÖA işletmesi muhasebe ve veterinerlik hizmetleri için yıllık 3.000.000.000 TL. ödemede bulunmaktadır. ÖA işletmesinin yıllık maaş ve ücret ödemesi 11.527.027.200 TL `dır. ÖA işletmesi 9 yıllık ekonomik ömrü sonunda 130.743.244.800 TL., 12 yıllık ekonomik ömrü sonunda 174.324.326.400 TL. ve 49 yıllık ekonomik ömrü sonunda 711.824.332.800 TL. maaş ve ücret ödemesi yapmaktadır. Faiz: ÖA işletmesinin kurulması sırasında gereken masraflar nakit ve öz kaynaklar kullanılarak karşılanmış olup faiz söz konusu olmamıştır. Ancak alternatif maliyet söz konusu olmakla birlikte, bu kalem katma değerin hesabında ihmal edilmiştir. Kira : ÖA işletmesinin kuruluş yeri kira bedeli yıllık cironun %0.5`i olarak alınmıştır. İşletmenin yıllık cirosu 53.313.684.988 TL.dır. Buna göre kuruluş yeri kiralama bedeli cironun %0.5 ile çarpılmasıyla yıllık 266.568.425 TL. bulunmuştur. ÖA işletmesi 9 yıllık ekonomik ömrü sonunda 2.399.115.825 TL., 12 yıllık ekonomik ömrü sonunda 3.198.821.100 TL. ve 49 yıllık ekonomik ömrü sonunda 13.061.852.825 TL. arazi sahibine kira bedeli ödemiş olmaktadır. Kâr : Kâr, ÖA işletmesinin yıllık Gayri Safi Hasılasından kuruluş ve üretim masraflarının çıkartılmasıyla bulunmaktadır. Her seçenek için oluşacak karlar Tablo 518`de gösterilmiştir. Tablo 5-18: ÖA işletmesinin Toplam Kârı veya Zararı Seçenek No 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçenek 4. Seçenek 5. Seçenek 6. Seçenek 7. Seçenek 8. Seçenek 9. Seçenek 10. Seçenek 11. Seçenek 12. Seçenek Kar/Zarar Durumu (TL.) 9 Yıl 12 Yıl 49 Yıl -117.297.871.256 -81.279.107.036 362.952.318.344 -90.048.234.424 -44.527.891.417 516.889.672.336 -108.709.575.431 -71.891.105.936 382.203.351.169 30.903.785.534 73.458.535.229 598.300.448.134 -83.890.914.628 -44.592.860.833 440.083.135.972 22.315.489.709 64.070.534.119 579.049.415.309 -92.479.210.453 -53.980.861.933 420.832.103.147 28.504.669.709 70.259.714.129 585.238.595.309 -86.290.030.453 -47.791.681.933 427.021.283.147 24.714.605.534 67.269.355.229 592.111.268.134 -90.080.094.628 -50.782.040.833 433.893.955.972 467.476.169.124 44.313.085.112 80.331.849.332 101 Katma Değer ÖA işletmesinin her bir seçenek için oluşturduğu katma değer miktarları Tablo 5-19, Tablo 5-20 ve Tablo 5-21`de görülmektedir. Tablo 5-19`da 9 yıllık üretim sürecinde oluşan katma değer bulunmuştur. 9 yıllık üretim sürecinde seçenekler katma değer açısından sıralandığında, 12.seçeneğin en yüksek katma değeri oluşturduğu, 4. ve 8. seçeneklerin ikinci sırada, 6. ve 10. seçeneklerin ise üçüncü sırada yer aldığı Tablo 5-19`dan görülmektedir. 9 yıllık üretim sürecinde en yüksek katma değer ve iskonto oranı üreten projelerin sırasıyla 12, 4., 8., ve 10 seçeneğin olduğu görülmektedir. Tablo 5-19: ÖA işletmesinin Ekonomik Ömrü 9 Yıl Alındığında Katma Değer Seçenek No 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçenek 4. Seçenek 5. Seçenek 6. Seçenek 7. Seçenek 8. Seçenek 9. Seçenek 10.Seçenek 11.Seçenek 12.Seçenek Maaş ve Ücret Faiz TL % TL % 130.743.244.800 825,2 0 0 130.743.244.800 303,4 0 0 130.743.244.800 593,4 0 0 130.743.244.800 80,9 0 0 130.743.244.800 279,1 0 0 130.743.244.800 84,1 0 0 130.743.244.800 321,5 0 0 130.743.244.800 80,9 0 0 130.743.244.800 279,1 0 0 130.743.244.800 84,1 0 0 130.743.244.800 321,5 0 0 130.743.244.800 73,68 0 0 Kira Kar veya Zarar TL % TL % 2.399.115.825 15,1 -117.297.871.256 -740,3 2.399.115.825 5,6 -90.048.234.424 -209,0 0 0 -108.709.575.431 -493,4 0 0 30.903.785.534 19,1 0 0 -83.890.914.628 -179,1 2.399.115.825 1,5 22.315.489.709 14,4 2.399.115.825 5,9 -92.479.210.453 -227,4 2.399.115.825 1,5 28.504.669.709 17,6 2.399.115.825 5,1 -86.290.030.453 -184,2 0 0 24.714.605.534 15,9 0 0 -90.080.094.628 -221,5 2.399.115.825 1,35 25,0 44.313.085.112 Katma Değer TL 15.844.489.369 43.094.126.201 22.033.669.369 161.647.030.334 46.852.330.172 155.457.850.334 40.663.150.172 161.647.030.334 46.852.330.172 155.457.850.334 40.663.150.172 177.455.445.737 9 yıllık üretim sürecinde 1. seçenek, 2. seçenek, 3. seçenek, 5. seçenek, 7. seçenek, 9. seçenek ile 11. seçenekte girişimci projeden kar sağlayamamaktadır. Ancak bu seçenekler ulusal ekonomi açısından değerlendirildiğinde maaş ve ücret ödemeleri ile kira ödemeleri diğer seçeneklere göre daha az olmakla birlikte yine de bir katma değer oluşmaktadır. Bu üretim sürecinde maaş ve ücret ödemelerinin katma değer oluşunda %73`ün üzerinde bir pay aldığı Tablo 5-19`dan görülmektedir. Tablo 5-20`de 12 yıllık üretim süreci seçenekleri katma değer açısından sıralandığında, 12.seçeneğin en yüksek katma değeri oluşturduğu, 4. ve 8. seçeneklerin ikinci sırada, 6. ve 10. seçeneklerin ise üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. 12 yıllık üretim sürecinde en yüksek katma değer ve iskonto oranı üreten projelerin sırasıyla 12, 4., 8., 10. ve 6. seçeneğin olduğu görülmektedir. 9 yıllık üretim sürecinde girişimciye kar getirmeyen projeler 12 yıllık üretim sürecinde girişimciye kar sağlayamamaktadır. Bu üretim sürecinde maaş ve ücret ödemelerinin katma değer içindeki payı % 67`in üzerinde olup, 9 yıllık üretim sürecine göre % 6,1 düşüş göstermiştir. 102 Tablo 5- 20: ÖA İşletmesinin Ekonomik Ömrü 12 Yıl Alındığında Katma Değer Seçenek No 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçenek 4. Seçenek 5. Seçenek 6. Seçenek 7. Seçenek 8. Seçenek 9. Seçenek 10. Seçenek 11. Seçenek 12. Seçenek Maaş ve Ücret TL 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 174.324.326.400 % 181,1 131,1 170,2 70,4 134,4 72,2 141,1 70,4 134,4 72,2 141,1 67,61 Faiz TL % 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kira TL % 3.198.821.100 3,3 3.198.821.100 2,4 0 0 0 0 0 0 3.198.821.100 1,3 3.198.821.100 2,6 3.198.821.100 1,3 3.198.821.100 2,5 0 0 0 0 3.198.821.100 1,24 Kar veya Zarar TL % -81.279.107.036 -84,5 -44.527.891.417 -33,5 -71.891.105.936 -70,2 73.458.535.229 29,6 -44.592.860.833 -34,4 64.070.534.119 26,5 -53.980.861.933 -43,7 70.259.714.129 28,4 -47.791.681.933 -36,8 67.269.355.229 27,8 -50.782.040.833 -41,1 31,2 80.331.849.332 Katma Değer TL 96.244.040.464 132.995.256.083 102.433.220.464 247.782.861.629 129.731.465.567 241.593.681.619 123.542.285.567 247.782.861.629 129.731.465.567 241.593.681.629 123.542.285.567 257.854.996.832 Tablo 5-21`de 49 yıllık üretim süreci seçenekleri katma değer açısından sıralandığında, 4. ve 8. seçeneklerin en yüksek katma değeri oluşturduğu, 6. ve 10. seçeneklerin de ikinci sırada olduğu görülmektedir. 9 ve 12 yıllık üretim süreçlerinde en yüksek katma değeri oluşturan 12. seçenek 49 yıllık üretim sürecinde en az katma değer üretenler konumuna gerilemiştir. 49 yıllık üretim sürecinde en yüksek katma değer ve iskonto oranı üreten projelerin sırasıyla 4., 8., 10. ve 6. seçeneğin olduğu görülmektedir. Tablo 5- 21: ÖA İşletmesinin Ekonomik Ömrü 49 Yıl Alındığında Katma Değer Seçenek No 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçenek 4. Seçenek 5. Seçenek 6. Seçenek 7. Seçenek 8. Seçenek 9. Seçenek 10.Seçenek 11.Seçenek 12.Seçenek Maaş ve Ücret TL % Faiz TL % Kira TL % 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 711.824.332.800 65,4 57,3 65,1 54,3 61,8 54,6 62,1 54,3 61,8 54,6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13.061.852.825 13.061.852.825 0 0 0 13.061.852.825 13.061.852.825 13.061.852.825 13.061.852.825 0 1,2 1,1 0 0 0 1,0 1,1 1,0 1,1 0 711.824.332.800 711.824.332.800 62,1 59,70 0 0 0 0 0 13.061.852.825 0 1,10 Kar veya Zarar TL % 362.952.318.344 516.889.672.336 382.203.351.169 598.300.448.134 440.083.135.972 579.049.415.309 420.832.103.147 585.238.595.309 427.021.283.147 592.111.268.134 433.893.955.972 467.476.169.124 Katma Değer TL 33,4 41,6 34,9 45,7 38,2 44,4 36,7 44,7 37,1 45,4 1.087.838.503.969 1.241.775.857.961 1.094.027.683.969 1.310.124.780.934 1.151.907.468.772 1.303.935.600.934 1.145.718.288.772 1.310.124.780.934 1.151.907.468.772 1.303.935.600.934 37,9 39,2 1.145.718.288.772 1.192.362.354.749 9 ve 12 yıllık üretim süreçlerinde bazı seçenekler girişimciye projeden kar sağlayamazken, 49 yıllık üretim sürecinde zarar eden proje bulunmamaktadır. Bu üretim sürecinde maaş ve ücret ödemelerinin katma değer içindeki payı % 54`ün üzerindedir. Ancak bu üretim sürecin de kâr oranı, diğer üretim süreçleri ile karşılaştırıldığında en yüksek değerini almaktadır. 103 5.1.4.2. ÖA İşletmesi Projesinin İşlendirme Açısından Değerlendirilmesi ÖA işletmeleri doğrudan, dolaylı ve uyarılmış olmak üzere üç tür işlendirme yaratmaktadır. Doğrudan işlendirme ÖA işletmelerinin kendisinden kaynaklanan ve ona bağımlı olan işlerden oluşmaktadır. Avcılar için silah, mühimmat, giyim-kuşam, köpek besini üreten işletmelerde ve ulaşım, konaklama işletmelerinde, av malzemesi satan mağazalar, rehber ve çantacılar ile kamu kurumlarında yaratılan iş alanları doğrudan işlendirme grubuna girmektedir. Uyarılmış işlendirme, doğrudan ve dolaylı işlendirmeyle sağlanan gelirin harcanması ve turizm çarpanının etkisiyle ekonomide yaratılan ek işlendirme olanaklarından oluşmaktadır. Dolaylı işlendirme ise ÖA işletmelerinin gereksinim duyduğu mal ve hizmetleri veren sektörlerdeki ve turist harcamalarından yararlanan işlerdir. ÖA işletmesinin gelişmesi ile birlikte yem fabrikaları, inşaat, tarım, lokanta, otel işletmeleri, veteriner, eczane, muhasebe işletmelerinde sağlanacak işlendirme artışı dolaylı işlendirme grubuna girmektedir. Nitekim ÖA işletmesi sisteminin gelişmesiyle birlikte turizm ve seyahat acentalarının av turizmi kolu oluşacak ve yeni işlendirme olanakları yaratılacaktır. Bu özelliği ile ÖA işletmeleri bölgede işlendirme açısından bir çoğaltan etkisi ortaya çıkarmaktadır. Bu etki gelir dağılımına, ÖA işletmelerinin bölgedeki diğer işletmelerden aldığı mal ve hizmet miktarına bağlıdır. ÖA işletmelerinin kurulduğu yerlerde geçmişte atıl durumda bulunan işgücü, harekete geçirilerek gelir getiren bir duruma dönüştürülmektedir. ÖA işletmelerinin kurulmasıyla işsizlik nedeniyle kentlere göç eğiliminde bulunan bireylerin sayısında bir miktar düşüş görülecektir. Bu bağlamda hasat edilen bazı ürünlerin doldurulmasında kullanılacak ahşap materyal veya bu materyalin işlenmesi gereksinimi yeni iş kollarının oluşmasına katkı sağlayacaktır. Talebin yılın belli aylarında yoğunlaşması, ÖA işletmelerinin devamlı personel yanında mevsimlik personel de çalıştırmasına yol açacaktır. ÖA işletmeleri daha çok şehir merkezlerinden uzak, kırsal bölgelere yakın alanlar üzerine kurulmaktadır. ÖA işletmeleri hem nitelikli, hem de niteliksiz işgücü çalıştırmaktadır. Ancak yaratılan iş olanakları daha çok niteliksiz iş gücüne yöneliktir. Bu bağlamda Türkiye`de kırsal alanlarda yaşayan toplulukların işlendirilmesinde ÖA işletmelerinin önemi büyüktür. Nitekim bu topluluklar genellikle ormancılık ve tarımsal etkinlikler ile geçinmektedirler. Avcılık sektöründe doğrudan işlendirilen kişi sayısı Fransa’da 23348, Kenya’da 10800’dür [86]. Amerika`da avlak ve üretme istasyonlarında 680.000 kişi, Almanya`da yaklaşık 100.000 kişi istihdam edilmektedir [87]. ABD Missouri eyaletinde işçi ücretleri 1996 yılı itibariyle 20.960 $ ile avcılığın ekonomik getirisi içerisinde yer alan diğer kalemler içinde en büyük payı almıştır [65]. 104 Türkiye avcılığının sosyoekonomik envanterine ilişkin verilerin istatistiklerde yer almaması ve avlanma etkinliğinin mevsimlik olması, avcılığın dolaylı işlendirme etkisinin tam olarak belirlenmesini zorlaştırmaktadır [86]. ÖA işletmelerinin üretim kapasitesinde makine ve ekipmanlardan sorumlu olanlar ve yönetim kademelerinde çalışanlar nitelikli; çantacılık gibi diğer görevlerde ise niteliksiz fakat eğitilebilir elemanlar çalıştırılmaktadır. AKTAY A.Ş. avcılık etkinliği için gelen yerli ve yabancı turistlere yardımcı olacak kişilerin seçiminde köyde yaşayan ortaklarını öncelikli olarak seçerek işlendirmektedir. Bu sayede tarımsal işlerde çalışan ortaklara yeni iş olanakları temin edilmektedir. Aynı şekilde Enver Bey Çiftliği ÖA işletmelerinde 10 kişi işlendirilmiştir. Bu işçilerden 4`ü avcılık etkinliklerinden sorumludur. Ekonomik çözümlemesi yapılan ÖA işletmesinin 2 nitelikli ve 4 niteliksiz eleman çalıştırarak doğrudan istihdama, veteriner ve muhasebe hizmetleri için de dolaylı istihdama yol açtığı belirlenmiştir. Bu ÖA işletmesinin yıllık personel giderleri toplam 14.527.027.200 TL.`dır. 5.1.4.3. ÖA işletmesinin Ödemeler Dengesindeki Yeri Açısından Değerlendirilmesi Azgelişmiş ülkeler için kapital kıt bir faktör olup, yatırım öncelikleri saptanırken özellikle dikkate alınması gereken bir faktör durumundadır. ÖA işletmeleri kısa ve uzun dönemde, diğer sektörlere göre daha karlı sayılabilecek yatırımlardandır. ÖA işletmeleri yatırımının ödemeler dengesi üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadır. Olumlu etkiler ÖA işletmelerinin ithal ikamesi yoluyla sağladığı döviz tasarrufu veya ihracatın artmasıyla sağlanan döviz kazancıdır. Olumsuz etkiler ise projenin gerektirdiği döviz giderleridir. ÖA işletmelerinin kuruluş aşamasında gerçekleştirdiği teknik bilgi ödemeler dengesi üzerinde olumsuz etki yapmaktadır. ÖA işletmelerinin döviz tutucu bir etkisi bulunmaktadır. Türkiye`de son yıllarda sağlanan teknolojik gelişmeler ile, yatırımın kuruluş ve üretim sürecindeki maliyetlerinin büyük bir kısmı yerel girdilerden sağlanabilmektedir. ÖA işletmesi yatırımında sadece teknik bilgi ve pazarlamanın bazı tutundurma elemanları kapsamında döviz çıkışı olmaktadır. 105 5.2. Özel Avlak İşletmelerinin Darboğazları ve Çözüm Yolları 5.2.1. Hukuki Darboğazları ve Çözüm Yolları ÖA işletmelerinin darboğazlarının en önemli kısmını hukuki problemler oluşturmaktadır. Darboğazlar daha çok imzalanan uluslararası anlaşmalara uyacak, günümüz ve gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelikte bir KAK`nun ve ÖA işletmelerine yönelik bir ÖA işletme yönetmeliğinin bulunmamasına dayanmaktadır. Mevcut avlakların kurulması ve yönetimi, avcı eğitimi, avlanma hakkının elde edilmesi ve bu hakkın kullanılması, avcı ve avcı kuruluşlarıyla ilişkiler, avlanma planı, bedelli avlanma, finansal kaynak ve av suçlarının takibi ve denetimi gibi konulara yönelik hükümlerin bulunmaması mevcut KAK'nunun eksiklikleri olarak görülmektedir [4]. 5.2.1.1. Yabancıların Avlanmasında Karşılaşılan Darboğazlar ve Çözüm Yolları ÖA işletmelerinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve MAK kararlarına göre Türkiye`de devamlı oturma izni bulunan yabancı uyruklu kişilerin avlanmaları serbesttir. Ancak yurt dışından avlanmak için gelen yabancı turist avcıların “ Av Turizmi İzin Belgesi”`ne sahip bir AGSA aracılığı ile, ÖA işletmelerinde avlanmalarına izin verilmektedir. Av turizmi izin belgesine sahip bir AGSA ile ÖA işletmeleri av turisti getirmek için anlaşma yapabilmektedir. Ancak seyahat acentaları avlanma fiyatlarını değiştirebilmekte ve ÖA işletmeleri arasında müşterileri yönlendirme bakımından haksız rekabete yol açabilmektedirler. Mevcut kanunlara göre ÖA işletmeleri belirtilen niteliklere sahip acentaları aracı olarak kullanmadan yurt dışından yabancı avcı getirememektedir. Bu durum Türkiye`deki ÖA işletmeleri için yurtdışı pazarını kaybetme sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Diğer bir anlatımla ÖA işletmeleri yabancı avcılar için ürünlerini doğrudan dağıtamamaktadır. ÖA işletmeleri bu darboğazını gidermek için bir AGSA kurup, MPG`nden “Av Turizmi İzin Belgesi” alabilme olanağına sahip bulunmaktadır. Ancak seyahat acentacılığı ayrı bir uzmanlık alanı olup, bu tür bir işletmenin kurulması işletme maliyetlerini arttırmaktadır. 106 ÖA işletmelerinin yurt dışından yabancı turist avcı getirmesine olanak tanıyan hükümler yeni oluşturulan KAK tasarısının 15. Maddesinde bulunmaktadır. Bu KAK tasarısı Türkiye Büyük Millet Meclisi`nde görüşülmektedir [2]. 5.2.1.2. Bedelsiz Avcılıktan Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları Avrupa ülkelerinde avlanma hakkı, mülkiyet hakkı ile sınırlandırılarak bazı şartların yerine getirilmesine bağlanmıştır. Avcı örgütlerine üye olma, avlanma sigortası yaptırma, sinejetik ödentisi ödeme, avcılık sözleşmesi imzalama koşulları bu şartlar arasındadır. Avcıların avlanma hakkını kiraladıkları sahaların avlanma planının yapılmış olması da, ayrı bir zorunluluk olarak bu şartlara eklenmiştir [5, 41]. 3167 sayılı KAK`na göre Türkiye`de avcılık av tezkeresinin alınması ile başlamaktadır. Türkiye`nin herhangi bir yerinden av tezkeresi alınabilmekte olup, bu tezkere Türkiye`nin her tarafında avlanabilmek için 5 yıl geçerli kabul edilmektedir [88]. Bu bağlamda avcılar devlet ve genel avlaklarda ücretsiz olarak avlanmakta, toplumun ve gelecek kuşakların AYH kaynaklarını tüketmektedirler. “Bu özelliği ile Türkiye, dünyanın en kolay ve adeta bedelsiz olarak avcı statüsü kazanılan ülkesi konumundadır [5].” Türkiye'de avlanma etkinliğinin genellikle açık alanlarda yaşayan geçici olarak ülkemizde konaklayan göçmen kuşlara yönelik olması, avlak sahiplerinin bu bağlamda da ÖA işletmelerinin ve tüzel kişiliklerinin gelirlerinde doğrudan azalmalara yol açmaktadır. Günümüzde de avlanma olanağına sahip olanlar, bir ayrıcalık kazanmışlardır [89]. Ancak geçmişten günümüze kadar geçen süreçte gerçekleştirilen avcılık etkinliğinin yok sayılması da mümkün değildir [7]. Bu bağlamda avcılığın yararlanan katkı sağlar ilkesine bağlanması, ülke avcılığının sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda yönetilmesinde vazgeçilmeyecek bir zorunluluk durumuna gelmektedir [8]. Dünyanın pekçok ülkesinde av ve yaban hayatı konusunda yürütülen çalışmalar için yapılan harcamaların önemli bir bölümü avcıların katkısıyla karşılanmaktadır. Populasyonların ve habitatların korunması, bakımı geliştirilmesi ve avlak alanlarının planlanması ve yönetimi gibi çalışmalardan ortaya çıkacak olumlu gelişmelerden en çok avcılar yararlanmaktadır. Başka bir deyişle avcılar temelde bütün topluma ait olan AYH kaynaklarından yararlanmış olmaktadır [5]”. ÖA işletmeleri bedelsiz avcılık karşısında ürünlerini pazarlayamama durumu ile karşılaşmaktadır. ÖA işletmeleri ürünlerini belirli bir maliyetle üretmektedirler. Türkiye`de bulunan devlet avlaklarında koruma, denetim ve üretim işlevleri için devlet 107 tarafından belirli bir maliyete katlanılsa da, devlet tüm toplumun ve gelecek kuşakların kaynaklarını bedel almadan avcıların tüketimine sunmaktadır. KAK tasarısının 8. Maddesinde avlanma ücretleri ve katılım payı ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir[2]. 5.2.1.3. Avcı Niteliklerinden ve Eğitim Eksikliğinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları Günümüzde avlanma ayrıcalığı kazanmak için yalnızca harcama yapmak yeterli görülmemektedir. Nitekim bu etkinliğe uygun bilgi ve değerlere sahip olmak da zorunlu hale gelmiştir [89]. Türkiye`de avcı adaylarının avcılıkla ilgili bilgi ve yeteneklerinin geliştirilmesine yönelik bir eğitim programına katılma zorunluluğu bulunmamaktadır. Av tezkeresinin alınmasıyla adaylar avcı olmaktadırlar. Eğitimden geçirilmeyen avcı AYH kaynaklarının asıl sahibinin, toplum ve gelecek kuşaklar olduğunu kavrayamamaktadır. Bu bağlamda da avcılık kültürünün gereksinimlerini yerine getirememektedir. ÖA işletmelerinde bu tip avcılar AYH kaynaklarına “paramı verdim istediğim gibi davranırım” tutumu ile yaklaşmaktadırlar. Ancak alıştıkları “her şeyi tahrip etme” davranışını ÖA işletmelerinde gösteremeyen bu tip avcılar ÖA işletmelerini avlak dışında kötüleyebilmektedirler. Nitekim bazı ÖA işletmeleri yöneticileri bu tip avcıların “öldürmek, yıkmak amacıyla sanki harbe gidermiş gibi” avlandıklarını belirtmektedir20. Avcıların eğitimi konusunda MPG`nün yürütmekte olduğu çalışmalar bulunmaktadır. Nitekim MPG 01 Mayıs 2000 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı ile Orman Bakanlığı arasında Türkiye düzeyinde avcı eğitiminin düzenlenmesi amacıyla bir protokol imzalanmıştır. Bu protokol çerçevesinde avcılara eğitim verilmektedir. Bu amaca yönelik olarak "Sürdürülebilir Avcılık İçin Temel Eğitim Kitabı" avcıların eğitiminde kullanılmak üzere MPG tarafından hazırlanmıştır [8]. AYH kaynaklarını yöneten orman mühendislerinin, Orman Fakültelerinde yeterli bilginin alınmamasından kaynaklanan darboğazları bulunmaktadır. Nitekim bu bilgi eksikliği kaynakların etkin bir biçimde yönetilmemesi ile sonuçlanmaktadır. Bu bilgi eksikliği YHKS`nın, YHÜİ'nin ve avlakların yönetilmesinde darboğazlara yol açmaktadır. Türkiye`de avlak sistemlerinin halen kurulamamış olmasının nedenleri arasında AYH kaynaklarını yönetenlerin bilgi eksikliğinin payı da bulunmaktadır. Orman mühendislerinin eğitim eksikliğinin giderilmesi için hizmet içi eğitimi sağlayacak çalışmalara gereksinim duyulmaktadır. MPG, İ.Ü. Orman Fakültesinde 20 2 Mart 2000 tarihinde Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi sahibi Mehmet ADAKAN ile İstanbul Yelken Kulübünde yapılan bireysel görüşme 108 personelini AYH kaynaklarının etkin ve sürdürülebilir biçimde yönetmesini amaçlayan bir eğitim programından geçirmektedir. KAK tasarısının 13. Maddesinde avlanma belgesi alabilmek için avcıların yeterlik sınavına tabi tutulması şart koşulmuştur [2]. 5.2.1.4. Merkez Av Komisyonundan Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları 3167 sayılı KAK doğrultusunda her yıl toplanan MAK, ÖA işletmelerinden satın alınacak av hayvanları için kararlar alabilmektedir. Nitekim MAK ÖA işletmelerinin satın alacağı ve satacağı ürünler için MPG`den izin almayı şart koşmuştur [1, 17, 18, 19]. Ancak MAK`ın günümüze kadar geçen süreçte ÖA işletmelerinin darboğazlarını yetkileri ölçüsünde gideren, yapılan çalışmaları destekleyen ve ÖA işletmelerinin önünü açan kararları çoğunluktadır. MAK`ın bünyesinde ÖA işletmelerini temsil eden bir üye bulunmamaktadır. Savunma ve temsil hakkının bulunmadığı bir ortamda MAK`ın işletmeler ile ilgili rasyonel kararlar vermesi mümkün değildir. Oluşturulan KAK tasarısında da ÖA işletmelerinden bir temsilci MAK`da üye olarak bulundurulmamaktadır [2]. 5.2.2. Arazi Darboğazı ve Çözüm Yolları Alanın fiziksel ve biyolojik koşulları, alanda yaşayan populasyonların büyüklük ve yoğunluğu; hangi alanın ne kadar süreyle avlak olarak yönetileceği sorusuna cevap vermektedir. Ekosistemlerin hangisinin avlak olarak yönetileceği ya da hangi ekosistem bileşiminin avlak olmaya uygun olduğu yapılacak arazi master planıyla belirlenmektedir [89]. Bu plan avlakların kuruluş yerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Halen Türkiye`de işlevsel planlamaya dayanan bir arazi master planı yapılmamıştır. Türkiye`de kurulacak ÖA işletmeleri için büyük problemlerin başında kuruluş yeri gelmektedir. Orman Bakanlığının 17.11.1988 tarih ve MP.2.ÖZ.AVL./59 esas sayılı oluruna (OLUR) dayanılarak ÖA işletmeleri kurulabilmektedir. Bu OLUR özel avlak işletmelerinin sadece sahipli arazilerde kurulabilmesine olanak tanımaktadır (Ek1). Bu OLUR`da belirtilen “Sahipli Arazi Kavramı” açık ve düzgün bir biçimde kullanılmamıştır. Buradaki sahiplilik kavramı ile, özel hukuk kişilerinin zilyetlik veya tapu ile tasarruf edilen araziler anlatılmak istenmiştir. 109 Kuruluş yerinin temelini oluşturan OLUR`un, ÖA işletmeleri lehine değiştirilmesi durumunda bile hazine, tarım, orman ve mera arazilerinin ÖA işletmeleri tarafından kullanılmasında bazı yasal darboğazlar bulunmaktadır. 5.2.2.1. Hazine Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları Türkiye`nin hazine arazileri kullanım bakımından incelendiğinde, şehirlere yakın olan arazilerin gecekondulaşma, turistik bölgelere yakın olan arazilerin ise turistik tesis amacıyla izinli veya izinsiz olarak kullanıldığı görülmektedir. Hazine arazilerinin ÖA İşletmelerine kiraya verilmesinde OLUR dışında bir hukuki kısıtlama bulunmamaktadır. Ancak arazi devir fiyatları yüksek çıkabilmektedir. Türkiye`de izin verilmesi durumunda hazine arazileri üzerinde ÖA işletmeleri kurmak isteyen girişimciler bulunmaktadır. KAK tasarısının 11. Maddesi ÖA işletmelerinin kiralanan arazilerde kurulabilmesine olanak tanımaktadır [2]. 5.2.2.2. Tarım Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları Türkiye ekolojik özellikleri bakımından çeşitli ürünlerin yetiştirildiği bir konumda bulunmaktadır. Tarım alanları Türkiye yüzölçümünün % 35'ini (yaklaşık 27 milyon hektar) oluşturmaktadır. Devlet İstatistik Enstitüsü 1991 yılı tarım İstatistiklerine göre büyüklüğü 50-100 hektar arasında 24201; 100-250 hektar arasında 10266; 250-500 hektar arasında 1930 ve 500 hektarın üzerinde 441 tarım işletmesi Türkiye'de bulunmaktadır [90]. Ancak bu arazilerin birbirine bitişik veya yakınlığı ile ilgili bilgiler bulunmamaktadır. 250 hektardan büyük tarım işletmelerinin sayısı Türkiye genelinde yaklaşık 2371 adettir [90]. Türkiye`de tarım işletmelerinin parçalı ve küçük oluşu arazilerin ÖA işletmesi olarak kullanılmasını engellemektedir. Nitekim İstanbul`da avlak olabilecek büyüklükte 250 hektardan büyük 4 adet tarım işletmesi bulunmaktadır. Ancak bu işletmelerin 1991 yılından günümüze geçen süreçte miras vb. nedenlerle bölünmüş olabilme ihtimali de bulunmaktadır. Türk Medeni Kanunu arazilerin ihtiyari olarak toplulaştırılmasına olanak tanımaktadır. Ancak bu toplulaştırma ihtiyarilikten çıkartılarak belirli durumlarda mecburi hale getirilmelidir. Bu durumda tarım arazilerinin ÖA işletmesi için kullanımı kolaylaşacaktır. Civardaki diğer komşu işletmelerle arazileri birleştirerek avlanma hakkının kiralanması veya satın alınması durumunda ÖA işletmesi kurabilmek mümkün olmaktadır. Ancak her iki yöntemin uygulanması son derece zordur. Çünkü en az bir veya birden fazla işletme sahibini ikna etmek ve her işletme sahibinin gereksinimlerini karşılamak gerekmektedir. Bu durum devlet desteğini gerektirmektedir. 110 Arazinin sadece avlanma hakkının kiralanması durumunda, tarımsal ürünlerin üretiminde kullanılan tarım ilaç ve gübrelerden AH`nın zarar görmemesi için arazi sahibine ÖA işletmesi yöneticileri ekolojik ürün üretmeleri yönünde baskıda bulunabilecektir. Bu durumda kuruluş yeri teminini güçleştirmektedir. Ayrıca arazinin satın alınması da son derece güç olabilecektir. Nitekim, bu tip arazilerde arazi değeri yüksek bulunmaktadır. Bu durumda işletme sahibi arazisini satmak istemeyebilir veya yüksek bir bedele razı olabilir. Amerika, Almanya, Fransa gibi av turizmi gelişmiş olan ülkelerde avlanma etkinliğinin gerçekleştirilmesi için tarım arazilerinin kiralanmasına veya birleştirilmesine izin veren yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Türkiye`de bir veya birkaç tarım arazisi birleştirilerek ÖA işletmesi kurmak olanaklıdır. Ancak tarım arazilerinin birleştirilerek ÖA işletmesi kurulmasında devlet teşviki bulunmamaktadır. 5.2.2.3. Orman Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları Türkiye`nin %26`sı ve yaklaşık 20.2 milyon hektarlık bölümü orman alanıdır [23]. Orman alanları birbirine bitişik binlerce dönüm arazilerden oluşmaktadır. Anayasanın 169. Maddesinde “Devlet ormanlarının mülkiyeti devr onulamaz. Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve işletilir. Bu ormanlar zaman aşımı ile mülk edinilemez ve kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz.” denilmektedir [91]. Burada belirtilen kamu yararı kavramı orman arazi tahsisinin kullanış biçiminin kamu yararı oluşturması ile ilgilidir. 6831 sayılı Orman Kanununda çeşitli kullanımlar için orman arazisi tahsisi yapılabilmektedir (madencilik, turizm etkinlikleri, balıkçılık etkinlikleri vb.). Ancak 3167 sayılı KAK'nunda ve 6831 sayılı Orman Kanununun 17.maddesine dayanılarak hazırlanan Tahsis Yönetmeliğinde avlak işletmeciliği, ÖA İşletmeciliği ve Av Turizmi ibareleri açık olarak bulunmadığından ormanların ÖA işletmelerine yönelik tahsisi gerçekleştirilememektedir. Ancak ÖA İşletmesi için Tahsis Yönetmeliğinin değiştirilmesi Orman Bakanlığı`nın takdirindedir. Orman arazilerinin avlanma hakkının ÖA işletmeleri tarafından kiralanabilmesi; ÖA işletmelerinin “kamu yararı” sağladığının kabul edilmesi ve OLUR`un değiştirilmesi durumunda mümkün olabilecektir. “Kamu yararı” oluşturmayan kullanımlarda ise, irtifak hakkı söz konusu olamayacaktır [92, 93]. Anayasa`da belirtilen kamu yararına yönelik bir tahsis biçimi için bir zorunluluğun ortaya çıkması gerekmektedir. Bu zorunluluk ÖA işletmeleri için AH'nın yaşama alanı isteklerinden veya neslinin tehlikeye düşmesinden kaynaklanabilir. Diğer bir deyişle “kamu yararı var” denilerek yapılmak istenilen etkinlik, başka bir alanda yapılamayacaksa zorunluluk ortaya çıkmaktadır. Nitekim keklik için oluşturulan bir zorunluluk ile çengel boynuzlu dağ keçisinin oluşturduğu zorunluluk aynı ölçüde 111 değildir. Aynı zorunluluk madencilik işletmeleri, üniversite, balıkçılık etkinlikleri için de benzerlik göstermemektedir. Birçok kaynakta av turizmi turizm etkinliği içerisinde gösterilmekte ve turizmin değişik bir kolunu oluşturduğu belirtilmektedir. Bu bağlamda ÖA işletmeleri için de turizm amacıyla yapılan arazi tahsislerinde olduğu gibi bir tahsis yapılması ilk bakışta mümkünmüş gibi düşünülebilir. Ancak turizm yatırımlarına yönelik hazırlanan Tahsis Yönetmeliğinde av turizmi kelimesi açık olarak geçmemekle birlikte bu tahsis otel vb. tesislerin yapımına izin vermektedir. Turizm yatırımlarına yönelik hazırlanan Tahsis Yönetmeliğinin değiştirilmesi durumunda ÖA işletmeleri için arazi tahsisi gerçekleştirilebilecektir. Ancak av turizmi kapsamında gerçekleştirilecek olan tahsisin çeşitli sakıncaları da bulunmaktadır. Nitekim 3167 sayılı KAK'na göre AYH kaynaklarından MPG sorumlu bulunmaktadır. Oysa turizm etkinliği Turizm Bakanlığı'nın sorumluluğunda bulunmaktadır. Turizm Bakanlığı AH'nın yönetimi ve gereksinimleri gibi konular üzerinde çalışmamaktadır. Bu nedenle uzmanı olunmayan bir etkinliğin gerçekleştirilmesi AYH kaynaklarının denetimini ve tahsis edilen arazilerin etkin kullanımını ve kontrolünü güçleştirecektir. Aynı şekilde verilen bir hakkın kötüye kullanılması da mümkün olabilmektedir. Nitekim Av Turizmi etkinliği adı altında farklı kullanımlar için orman arazisi tahsisi istenebilecektir. Bu durumda sektörler arasında bir parçalanma olabilecektir. Bu sakıncalardan dolayı turizm tahsisleri kanalıyla ÖA işletmelerine kuruluş yeri teminine gidilmesi uygun düşmemektedir. KAK tasarısının 11. Maddesi avlanma planları yapılmış örnek avlakların özel veya tüzel kişilerce işlettirilmesine olanak tanınmaktadır [2]. 5.2.2.4. Mera Arazilerinden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları “Türkiye`de 21 milyon hektar mera alanı bulunmaktadır. Arazi sınıflandırması sonuçlarına göre, Türkiye arazilerinin 22,4 milyon hektarlık bölümü otlak olarak kullanıma tahsis edilebilecek niteliktedir. Bu alanın %87`si (18,2 milyon hektar) eğimli ve yüksek arazide (VI ve VII sınıf) yer almaktadır. Türkiye`nin otlağa uygun olan meraları Kuzey, Batı ve Güney Anadolu`da (Toros Dağları`nda) orman içi açıklıklar (Yaylalar) ve orman üstü otlaklar (yayla ve kır arazisi) halindedir. Doğu Anadolu`da, İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu meraları ise genellikle ormansız ve ormanın aşırı tahribi sonucunda gelişmiş otlak alanlarını kaplamaktadır [94].” 4342 sayılı Mera Kanununun 4. maddesinde “.... Mera, yaylak ve kışlaklar özel mülkiyete geçirilemez, amacı dışında kullanılamaz, zaman aşımı uygulanamaz, sınırları daraltılamaz... " denmektedir. “Amacı dışında kullanılamaz" ibaresi buraların mera, yaylak ve kışlak olarak kullanılabileceğini göstermektedir [95]. Yani bu tip araziler ÖA işletmeleri olarak kullanılamamaktadır. 112 5.2.3. Sivil Toplum Örgütleri (STÖ)'nden Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları Sivil toplum örgütleri (STÖ) ortak bir amaç doğrultusunda bir araya gelen ırk, din, dil, yaş gibi ayırımcılığın yapılmadığı, çalışma temelinde gönüllülük esasının bulunduğu...örgütlerdir [96]. Günümüzde STÖ`nin AYH kaynaklarına bakışı farklı olup Türkiye`deki STÖ bir kaçı dışında AYH konusunda yeterli gelişmeyi gösterememişlerdir. Bir kısım STÖ`lerin konu ile ilgili bilgi birikimi bulunmamakla birlikte sadece duyguları ve hayvan severlik bakış açısı ile konuya yaklaşmaktadırlar. Bu tip STÖ için doğa kurallarının bir parçası olan avcılık önlenmesi gereken bir etkinliktir. Oysa bazı araştırmalarda halen avcılık yapan ya da önceden avcılık yapmış olan insanların modern yaşam koşullarında doğaya en az zarar verdikleri varsayılmaktadır [53]. Diğer bir anlatımla AYH kaynaklarından avcıların ilgilendiği fayda düzeyi ile, hayvan severlerin ilgilendiği fayda düzeyi aynı değildir. Dolayısıyla tek bir fayda ile ilgilenip diğer faydaları dışlamak kaynak planlamasında izlenebilecek bir yöntem değildir. AYH kaynaklarının iktisadi, politik, avcı, yaban hayatı, turizm, av hukuku gibi birçok bileşeni bulunmaktadır. Diğer bir kısım STÖ ise avcılık etkinliğini kabul etmekte fakat bazı etkinlikler çıkarlarına ters düştüğü için karşı tavır almaktadır. Bu tip STÖ sistemin kendilerine bağımlı olmasını ve kendilerine sürekli danışılmasını istemektedir. Örneğin Amerika`da arazilerin avcılık etkinliği için kiralanması sonucunda avlanma etkinliğinden ücret alınması bazı kesimlerin hoşuna gitmemiş ve karşı çıkmışlardır [66]. Bu iki tip STÖ dışında AHY kaynaklarının sürdürülebilirlik doğrultusunda kullanılmasına destek veren STÖ de bulunmaktadır. Nitekim Avrupa`da bu örgütler AYH kaynaklarının korunmasına ve geliştirilmesine yönelik projeler yapmaktadır. Aslında bu STÖ toplum ve gelecek kuşaklara ait kaynakları korudukları için (resmi olarak ifade edilmeseler de) kamu yararına çalışmaktadırlar. Türkiye'de 1153 avcı derneği ve Ankara'da etkinlik gösteren iki vakıf avcılık alanında çalışmalar yürütmektedir. Avcı derneklerinin büyük bir bölümü İçişleri Bakanlığı'na bağlı Dernekler Masası denetiminde 2908 Sayılı Dernekler Kanunu kapsamında, bir diğer bölümü Devlet Bakanlığı'na bağlı Avcılık Atıcılık Federasyonu bünyesinde Avcılık ve Atıcılık Spor Derneği adı altında etkinlikte bulunmaktadır. Avcılık alanında etkinlik gösteren iki vakıf da Vakıflardan Sorumlu Devlet Bakanlığı'na bağlı Vakıflar Genel Müdürlüğünün ilgili yönetmeliği kapsamında etkinliklerini sürdürmektedir. 113 Türkiye'de avcı derneklerinin değişik bakanlıkların denetim altında etkinliklerini sürdürmesi kaynak yönetimi bakımından dengesizlik ortaya çıkarmaktadır. Nitekim AYH kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve avcılığın düzenlenmesi 3167 sayılı KAK ile Orman Bakanlığı'nın sorumluluğuna verilmiştir [88]. Avcı örgütlerinin farklı bakanlıkların sorumluluğu altında bulunması AH`ları ile ilgili kararların etkin alınmasını engellemektedir. AYH kaynaklarının planlanması envanter, uygulama, izleme gibi süreçler ile doğrudan bağlantılıdır. Bir sivil örgütün bu süreçlerden bir bölümünde yahut tümünde katılım sağlaması ve sorumluluk alması mümkündür. Bu katılım ve sorumluluk alma planın amaç, ilke ve hedeflerine destek verme, dolayısıyla kamu yararı oluşturma anlamına gelmektedir. AYH alanında çalışan sivil örgütlerin, AYH yönetimine katkı sağlayacak ve sorumluluk alacak çalışmalara katılması, sivil niteliklerinin yanında çevreci ve kamu yararına çalışan örgüt nitelikleri bakımından büyük önem taşımaktadır. AYH yönetiminin ülke ölçeğinde bir yapıya dönüşmesi ve bu yapıda yer alan avcı kuruluşlarının bütünleşerek (federasyon-konfederasyon) kamu yararı statüsü kazanması bu çalışmaların güçlenerek artmasına olanak tanıyacaktır [8]. Mevcut avcı örgütlerinin Orman Bakanlığı denetiminde, tek bir çatı altında örgütlenmesi durumunda AYH kaynaklarının geliştirilmesi kolaylaşacaktır. Avcı örgütlerinin tek bir çatı altında toplanması durumunda, kamu yararı statüsü de kazanabilecektir. Kamu yararı statüsünün kazanılması avcı örgütlerinin AYH kaynaklarının yönetiminden pay almalarını kolaylaştıracaktır. KAK tasarısının 3. Maddesinde avcı derneklerinin kurulmasının ve çalışmasının teşviki, üyelerinin eğitimi Orman Bakanlığının sorumluluğuna verilmiştir [2]. 5.2.4. Finansman Darboğazları ve Çözüm Yolları Amerika`da çeşitli örgütler aracılığı ile arazi sahiplerine yaban hayatı olanaklarının geliştirilmesi için gerek bilgi gerekse finansman yardımları yapılmaktadır. Cooperative Extension Service, United State Department of Agriculture (USDA) gibi kuruluşlar yaban hayatı yönetim planları ve uygulaması, avlak yönetimi gibi çeşitli konularda danışmanlık yardımı vermektedir. USDA verimsiz alanların üretime katılması, verimli alanlarda ürün çeşitliliğinin geliştirilmesi amacıyla çalışmalar yapmaktadır. Avcılık, balıkçılık, kampçılık gibi etkinlikler için arazi sahiplerine farklı ödeme biçimleri ile finansman yardımı gerçekleştirilmektedir [97]. Türkiye`de ise AYH konularında bilgi birikimi henüz yeterli düzeye ulaşmamıştır. ÖA işletmeciliği konusunda finansman yardım yapan bir kuruluş da henüz bulunmamaktadır. Orman Bakanlığı Döner Sermaye Yönetmeliği ÖA işletmelerine doğrudan bir kaynak aktarımına izin vermemektedir. Başka bir anlatımla bir dayanağı olmadan kredi, teşvik, bağış gibi yardımlar ÖA işletmelerine yapılamamaktadır. Ancak Orman Bakanlığı'na bir hizmet satılması veya yeni bir proje sunulması durumunda Döner Sermaye`den ÖA işletmelerine kaynak aktarılabilmektedir. 114 MPG son yıllarda özel üretimi teşvik etmek amacıyla çeşitli ÖA işletmeleri veya diğer üreticilerden doğaya salmak amacıyla keklik ve sülün türleri satın almaktadır. Ancak MPG almış olduğu türlerin yetişme koşulları, yaş, renk gibi özellikleri bakımından bir standardizasyon aramamaktadır. MPG 2001 yılında doğaya salmak amacıyla İstanbul, Konya, İzmir Başmühendisliklerince 6950 adet kaya kekliği ve Aydın, İzmir, Bursa, Antalya Başmühendisliklerince 1818 adet kınalı keklik satın almıştır. Bir keklik için İstanbul MPG Baş Mühendisliği yaklaşık 5.500.000-6.000.000 TL ödemişlerdir. [12]. Ziraat Bankası, Halk Bankası, Orman ve Köy İlişkileri Genel Müdürlüğü (ORKÖY) gibi kuruluşlar çeşitli işletme türlerine düşük faizli kredi vermektedirler. Avlak işletmeciliği veya ÖA işletmeleri Türkiye`de son birkaç yıldan beri faaliyet gösteren işletmelerdendir. ÖA işletmeleri kamu oyunda yeterince tanınmadığı için çeşitli finans sektörleri bu kuruluşlara, diğer benzer işletmelerde olduğu gibi, düşük faizli kredi vermemektedir. ÖA işletmelerinin kredi talepleri bireysel kredi olarak uygulanmaktadır. Bu kredi türü de yüksek faiz içermektedir. Orman Bakanlığı`na bağlı ORKÖY tarafından orman içi ve orman kenarı köylerine, 1973-74 yıllarında yapılan İlçe Kalkınma Planları kapsamında, ferdi ve kooperatif kredileri vermektedir. ORKÖY tarafından verilen krediler Ziraat Bankası`nın hayvancılık kredilerine uyguladığı kredi faizi oranının yedide biri olup, 2001 yılı için bu rakam % 13`dür. Tesisin işletmeye geçmesinden itibaren 1 yıl ödemesiz devre olmak üzere 5-10 yıl içinde kredi geri dönüşümü sağlanmaktadır [98]. ÖA işletmelerine yönelik yapılacak olan bir kredi talebi, ORKÖY`ün mevcut fon yönetmeliğinde ve İlçe Kalkınma Planlarında ÖA işletmeciliğine değinilmediğinden gerçekleştirilememektedir. İlçe Kalkınma Planlarının revizyona tabi tutulması mümkündür. Ancak 1973 yılından beri etkinliklerini sürdüren İlçe Kalkınma Planları günümüzde büyük ölçüde tamamlanmıştır. Nitekim bu planlar artık gereksinimleri net olarak karşılayamamakta ve yenilenmeleri gerekmektedir. Mevcut şartlara göre oluşturulacak İlçe Kalkınma Planlarında ÖA işletmeciliğine olanak tanınması büyük önem arz etmektedir. 24335 sayılı Resmi Gazete`de 3 Mart 2001 tarihinde yayınlanan fonların tesviyesi konulu kanun ile kuruluşların fon bütçeleri 2002 yılından itibaren kaldırılmıştır. ORKÖY Fonu bu kapatılan fonlar arasındadır. Bu fonların etkinlikleri 2002 yılından itibaren Maliye Bakanlığı tarafından yürütülecektir. Diğer bir anlatımla Türkiye`nin tüm sektörlerine tek bütçeden pay ayrılacaktır. Bu bağlamda günümüzde ORKÖY tarafından verilen krediler yeterli görülmez iken, bu düzenleme ile gelecekte verilecek kredi miktarı daha da azalacaktır. 115 Avcılardan alınan bedellerle oluşturulan AYH Fonun`dan ÖA işletmelerine kredi desteği sağlayacak yeni düzenlemelerin yapılması ülkenin gelecekteki AYH kaynaklarının potansiyeli açısından büyük önem taşımaktadır [99]. Kredilerin geri ödeme başlangıcı ÖA işletmeleri için darboğaza neden olabilecek niteliktedir. Nitekim ÖA işletmelerinin tesis süresi 1-2 yıl sürmekte, gelir 3. yıldan itibaren alınmaktadır. ÖA işletmeleri için verilecek kredinin geri ödemesine 3. yıldan sonraki süreçte başlanması yatırımın uygulanabilirliği açısından önemlidir. 5.2.5. Örgütsel Darboğazlar ve Çözüm Yolları Mevcut kanunlar kapsamında AYH kaynaklarının yönetiminden Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Malive Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Turizm Bakanlığı sorumlu tutulmaktadır. ÖA işletmeleri için ilgili Bakanlıklar değerlendirildiğinde; Orman Bakanlığı KAK gibi yasal düzenlemeler, kuruluş izni, AH ticareti, yabancı avcılara verilecek izin, kırsal kalkınma, biyolojik çeşitlilik, genetik kirlilik ... kapsamında; Çevre Bakanlığı çevre kirliliği ve biyolojik çeşitlilik kapsamında; Maliye Bakanlığı vergi ve harç kapsamında; Turizm Bakanlığı av turizmi kapsamında; Sağlık Bakanlığı veterinerlik ve sağlık hizmeti kapsamında; İçişleri Bakanlığı av tezkeresi kapsamında; Milli Eğitim Bakanlığı avcı eğitimi ve eğitime katkı payı kapsamında ilgilenmektedir. Av turizmi kapsamında yabancı avcıların beraberinde getirdiği araç ve gereçlerin çeşit ve miktarlarının denetimi Maliye Bakanlığı`na bağlı Gümrükler Genel Müdürlüğü`nce yürütülmektedir. ÖA işletmelerinin ürünlerine yurt dışından talep gelmektedir. İşletmeler ürünlerini ihraç ederken çeşitli bakanlıklardan izin almak durumunda kalmaktadırlar. Örneğin Gümrükler Genel Müdürlüğü`nce AH için Çevre Bakanlığı`nın vereceği Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Ticaretin Dair Sözleşme (CITES) belgesi istenmektedir. Oysa 90/234 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre AYH kaynaklarının sorumluluğu Orman Bakanlığı`ndadır. 3167 sayılı KAK hükümlerine göre kurulan MAK kararlarının 28. maddesinde “... ÖA`larda üretilen av hayvanlarının etlerinin yurt dışına çıkarılması Orman Bakanlığının iznine bağlıdır [1]” denmektedir. Avcı harcamalarından bakanlıklar çeşitli miktarlarda pay almaktadırlar. Tablo 5-22’de İlgili Bakanlıkların avcı harcamalarından payları gösterilmiştir. Türkiye`de Orman Bakanlığı AH varlığını korumak ve geliştirmekle yükümlü olup, bu hizmetleri yerine getirebilmek bazı harcamalar yapmasına karşılık, Tablo 5-22`de görülen avcı harcamalarından pay almamaktadır. Yıllık avcı harcamaları Orman Bakanlığı`nın 2000 yılı bütçesinden yaklaşık 4 kat büyük olup, Orman Bakanlığı`nın bu harcamalarından 116 pay alamıyor olması Türkiye avcılığının geleceği açısından bir çelişki olarak ifade edilmektedir. [4]. Tablo 5-22: Av Tezkeresi Ödentilerinin Bakanlıklar Arasındaki Dağılımı [4] Devlet Kurumları Maliye Bakanlığı (Harç bedeli) Milli Eğitim Bakanlığı (Eğitime kakı payı) İçişleri Bakanlığı (Dosya ücreti+tezkere bedeli) Sağlık Bakanlığı (Hükümet tabibi) Adalet Bakanlığı (Adli sicil harcı) Toplam Miktar ( Milyon TL.) 17 15 13 5 5 55 AH`larının büyük bir çoğunluğunun ormanlık alanlarda yaşaması, Orman Teşkilatın AYH yönetimin de uzun yıllardan beri görev alması, bu kaynakların Orman Teşkilatının denetimi ve kontrolünde olmasını gerektirmektedir [100]. Diğer bir anlatımla AYH yönetiminde örgütsel, yasal ve finansal erkin tek elde ve Orman Bakanlığında bulunması gerekmektedir [89]. Jandarma, Polis ve Sahil Güvenlik teşkilatına da AYH`nın denetimi ve kontrolü konularında sorumluluk verilmelidir. Nitekim günümüzde ormanlar (bu bağlamda Orman Teşkilatı) biyolojik çeşitliliğin güvencesi konumundadır. KAK tasarısının 8. Maddesi avlanma ücretleri ve katılım payı ile ilgilidir. Bu maddeye göre Orman Bakanlığı avlanma belgesi ve yivsiz tüfek harçlarından %30 pay almaktadır. 5.2.6. Pazarlama Anlayışından Kaynaklanan Darboğazlar ve Çözüm Yolları ÖA işletmeleri geleneksel yöntemler ile etkinliklerini yürütmektedir. Bu yöntem sonucunda işletme ürünlerin pazarlamasında bazı zorluklar ile karşılaşmaktadır. ÖA işletmeleri sistemli bir işletme anlayışı ile ürünlerini etkin olarak pazarlayabilecektir. Türkiye`de ÖA işletmeleri için çeşitli hukuki darboğazların bulunduğu bir ortamda etkinliklerini sürdürmek için pazarlama birimine oldukça gereksinim duymaktadır. Pazarlama birimine yatırılacak kaynaklar işletmenin maliyetlerinden çok gelirlerini arttıracak niteliktedir. Türkiye`de devlet avlaklarında her ne kadar ücretsiz avcılık yapılmakta ise de, avcılığın pahalı bir etkinlik olduğu kabul edilmektedir. Nitekim Türkiye`de avcılık etkinliğinin yükümlülüğünü yerine getirebilecek tüketici kesimi bulunmaktadır. 117 Türkiye`de yeterli av populasyonu olmadığı için Afrika, Bulgaristan, Macaristan gibi çeşitli ülkelere avlanmaya giden Türk avcıları bulunmaktadır [31, 61]. Bu tüketici grubunun Türkiye`deki ÖA işletmelerinde avlanmaları için ikna edilmesi, işletme içinde ayrı bir pazarlama biriminin bulunması ile kolaylaşacaktır. Ancak Türkiye`de pazarın büyüklüğü ve özellikleri ile ilgili yapılmış araştırmaların bulunmayışı pazarlama etkinliğini güçleştirmektedir. 118 6. TARTIŞMA VE SONUÇ Orman kaynaklarının odun hammaddesi dışındaki ürün ve hizmetlerden özellikle AYH kaynakları orman içi ve kenarında yaşayan orman köylüsünün gelir düzeyini artıracak potansiyele sahip olması açısından büyük bir önem arzetmektedir. Türkiye`nin endemik türleri bakımından büyük bir AYH çeşitliliğine ve alanına sahip olduğu, ancak bu çeşitliliğin, alanların ve populasyonların hızla gerilediği görülmektedir. Ormanların ve meraların tahrip edilmesi veya daralması, yanlış arazi kullanımı veya tahsisi, su rejimlerinin bozulması, yanlış yönetim uygulamaları, endüstriyel tarımın yoğunlaşması, doğal kaynakların kirlenmesi, yanlış yer seçimi ve arazi kullanım planlarının yapılmamış olması, aşırı gübreleme ve ilaç kullanımı, aşırı ve usulsüz avlanma... AYH kaynaklarının tahrip edilmesini hızlandırmıştır. Teknolojik gelişmeler sonucunda oluşan boş zaman ve kentleşmenin getirdiği sıkıcı ve bunaltıcı ortam insanların doğaya olan özlemlerini artırmakta ve toplumun bir kesiminin avcılığa yönelmesine neden olmaktadır. Türkiye`de populasyonların artış oranından daha fazla miktarlarda avlanılması, AYH kaynaklarının sürdürülebilirliğini tehlikeye düşürmüştür. ÖA işletmeleri sürdürülebilirliği tehlikeye düşen AH üzerindeki baskıyı azaltacak niteliktedir. Türkiye`de bulunan avcıların avladığı türler kanatlı AH üzerinde yoğunlaşmaktadır. Türkiye`de tırnaklı AH avcılığı kanatlılara göre çok düşük düzeyde bulunmaktadır. Ancak Avrupa`da ise daha çok tırnaklı AH türleri avlanılmakta, kanatlı AH türlerinin avlanması daha düşük düzeyde bulunmaktadır. Nitekim Almanya`da kanatlı AH`nın avlanma oranları düşüş eğilimindedir. Türkiye`de ÖA işletmelerinin potansiyel müşterileri oldukça yüksek oranda bulunmaktadır. Türkiye`de usulsüz ve kaçak avlanma sonucunda avcılık, av yasaklarına rağmen serbest hale gelmiştir. Usulsüz ve kaçak avcılığın önüne geçilebilmesi için avlakların korunması ve etkili bir denetim sisteminin oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Orman Bakanlığı personelinin, Jandarma`nın, kırsal alanlarda yaşayan insanların yanında avcıların da denetim ve kontrol sistemine dahil edilmesi büyük önem taşımaktadır. Usulsüz ve kaçak avlanmanın önüne geçilmesiyle, mevcut yapıdaki ÖA işletmeleri aleyhine oluşan haksız rekabet ortamı ortadan kaldırılabilecektir. Türkiye`de avcıların büyük bir çoğunluğunu köylü avcılar oluşturmaktadır. Ülkenin geniş coğrafyasında kural tanımadan avlanan bu avcıların kontrol altına alınması, populasyonların korunması ve geliştirilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. ÖA işletmelerinin ve köy avlaklarının kurulmasıyla, bu avcılara görev ve sorumluluk verilerek kurallara uymaları sağlanabilecektir. 119 ÖA`ların kurulmasıyla avcıların sulak alan göçmen kuşları ile nesli tükenmeye yüz tutmuş AH üzerindeki avlanma baskısı azalabilecektir. Ayrıca devletin koruyamadığı araziler korunabilecek ve değerlendirilebilecektir. Avlanma etkinliği, avlanma belgesi alımından avlanıncaya kadar geçen süreçte avcıların çeşitli harcamalarda bulunmasını gerektirmektedir. Avcı harcamaları hem avcıların sosyal, rekreasyonel ve kültürel içerikli avlanma talebini karşılamakta hem de, çeşitli sektörlerin mal ve hizmetlerinin tüketilmesinden dolayı gelir sağlamaktadır. Bu gelirlerin bir bölümü tasarruf edilmekte, geri kalanı da çeşitli mal ve hizmet alımında kullanmaktadır. Avcılık etkinliği için yapılan bir harcama, çoğaltan etkisiyle mal ve hizmet alımları olarak tüm ekonomiyi sarmaktadır. Bu durum yeni iş olanakları oluşturmaktadır. Kırsal kalkınma projeleri kırsal yoksulluğun ortadan kaldırılmasına, kötü yaşam koşullarının iyileştirilmesine ve kırsal alanların yaşanabilir bir duruma kavuşturulmasına önem vermektedir. Gelirin kısa sürede alınmaya başlanması, karlılığın yüksek oluşu ve kırsal kalkınmaya sağlanan katkı ÖA işletmelerinin uygulanabilirliğini kolaylaştırmaktadır. ÖA işletmeciliği bu özelliklerinden dolayı kırsal kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesinde bir araç olarak kullanılabilecek niteliktedir. Nitekim köy avlaklarının kurulmasıyla, köylü ve avcı doğa dostu yapılabilecek, ormanların ve AYH kaynaklarının bilinen yıkımı önlenebilecektir. ÖA işletmelerinin en iyi müşterileri hayat standardı yüksek olan avcılardır. Bu tip avcıların ÖA işletmelerinden beklentileri fazladır. Hem küçük, hem de büyük AH türlerinin avını bir arada yapmak isteyen avcılar bulunmaktadır. Mevcut durumda daha çok, küçük AH barındıran özel avlakların, arazi darboğazlarının giderilmesi ve kurulmasına izin verilmesi durumunda, kırsal alanlarda hem küçük hem de büyük AH üretilebilecektir. Kuruluş yeri temin edilmesi durumunda Türkiye`de ÖA işletmesi açmak isteyen girişimciler bulunmaktadır. Özel arazilerde ve hazine arazilerinde kiralama yoluyla ÖA işletmesi kurulmasına olanak veren düzenlemeler ile AYH kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi güçlendirilecek, kaynaklar ekonomik olarak değerlendirilecek, ÖA işletmeciliği gelişecek, yeni gelir kaynakları sağlanacaktır. Orman Bakanlığı`nın köy avlakları veya ÖA kurmak için köy tüzel kişiliklerine, köy kalkınma kooperatiflerine ve mahalli avcı kuruluşlarına çeşitli şartlar doğrultusunda örnek avlakları kiralaması veya köylülerin kendi arazilerini ve köy arazilerini bu amaçla birleştirmesine olanak tanıması durumunda ormanlar ile AYH kaynaklarının korunmasına ve geliştirilmesine yönelik adımlar atılmış, kırsal kalkınmaya ve kırsal kesimin işlendirilmesine olanak verilmiş olunacaktır. Avcılara sunulan ürün ve hizmetlerin temelde kişisel ilgi ve hizmete yönelik olması, gelişmiş teknolojiden yararlanmayı sınırlamaktadır. Bu nedenle ÖA işletmelerinin işlendirme etkisi birçok sektöre göre daha yüksek durumdadır. 120 Orman içi ve orman kenarı köylülerinin ormana olan bağımlılığı giderilmeden ve sosyoekonomik yapıları iyileştirilmeden bu kitlenin AYH kaynakları üzerindeki olumsuz etkilerini önlemek olanaklı değildir. Dolayısıyla kırsal alanda mevcut olan ekonomik ve sosyal yetersizliklere yeni kaynak ve üretim olanakları sunulması gerekmektedir. Sanayileşmenin bulunmadığı kırsal alanlarda ÖA işletmeciliği bir ekonomik etkinlik olarak geliştirilebilecek niteliktedir. Yapılan araştırma sonucunda MPG`nün ÖA işletmeleri ile ilgili sistemli bir çalışma içerisinde olmadığı tespit edilmiştir. Nitekim ÖA işletmelerinin hangi bölgede kurulduğu, ÖA işletmelerinin irtibat telefonu ve adresi, ÖA işletmelerinin hangi türe yönelik etkinlik göstereceği vb. bilgiler MPG tarafından izin aşamasında istenen ve dosyalanması gereken bilgilerdir. Ancak bu bilgilere, düzenli bir dosyalama sistemi olmadığı için ulaşılamamıştır. MPG`nün ÖA işletmelerinin izin aşamasından sonraki durumunu önemsemediği, halen hangi ÖA işletmelerinin etkinliğini sürdürdüğü, hangilerinin kapandığını bilmemesiyle ortaya çıkmaktadır. Diğer bir anlatımla ÖA işletmelerinin hangi yıl ne kadar üretimde bulunduğu, bunların ne kadarının avlandığı, ne kadarının doğada bulunduğu, ÖA işletmelerinin yıllık yerli ve yabancı avcı potansiyeli, ÖA işletmelerinin halen faaliyette olup olmadığı vb. bilgiler MPG`nden temin edilememiş, ÖA işletmelerinden temin edilmiştir. Bu bilgi eksikliği MPG`nün ÖA işletmelerine yönelik bir yönetmeliğinin bulunmamasından ve avlanma planlarının MPG`nün denetiminden geçmemesinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmada ÖA işletmesi sahip olduğu ekonomik özellikler itibariyle farklı uygulama alanlarına ayrılmıştır. Bu bağlamda ÖA işletmesi üretimine konu olan maliyet kalemleri bakımından 12 seçenek, ekonomik süre bakımından 3 farklı seçenek olmak üzere toplam 36 farklı seçenek oluşturulmuştur. Seçenekler maliyet ve ekonomik süre bakımından çeşitli işletme biçimlerini ortaya koymaktadır. Oluşturulan seçeneklerden en uygun olanının seçiminde verilerin toplaması büyük önem taşımaktadır. Nitekim her bir seçeneğin gereksinimi olan verilerin yöre veya bölge ölçeğinde toplanması sonuçların daha gerçekçi olmasını sağlayacaktır. Bu seçenekler, aynı zamanda, kamunun hangi kalemler için destek vermesi gerektiğini de göstermektedir. Türkiye`de avcılık, bir sektör olarak kabul edilmemektedir. Bu durum avcılık etkinliğine ilişkin verilerin, istatistiklerde yer almasına olanak tanımamaktadır. Avlak genişliği, av turizmi, AH türü, yaşama ortamı, taşıma kapasitesi, avlanma planı, pazarlama, tahsis, finansman, genetik kirlilik, denetim... bilgileri içeren bir ÖA yönetmeliğinin eksikliği AYH çalışmalarında etkisini oldukça fazla göstermektedir. Oluşturulacak ÖA yönetmeliği av turizmine yön veren uluslararası organizasyonların standartları ile uyumlu olmak durumundadır. Yerli ve yabancı avcıların beklentilerinin karşılanmasına olanak tanıyan düzenlemelere yönetmelikte yer verilmesi de önemlidir. ÖA yönetmeliği ile Türkiye`nin bir AYH stratejisi de oluşturulmuş olacaktır. Bu yönetmelik marjinal özel ve hazine arazilerinin daha etkin kullanılabilmesi ve değerlendirilmesinde önemli bir rol oynayacaktır. 121 ÖA işletmeleri girişim, kapital, emek, toprak ve zaman üretim faktörlerini bir araya getirerek üretimi gerçekleştirmektedir. Gelir paylaşımı bu faktörler arasında olmaktadır. ÖA işletmelerinde birkaç yıl sonra gelir sağlanmaktadır. Bu bakımdan ÖA işletmelerinde kapitalin geri dönüşümü risklidir. ÖA işletmelerinin hem kuruluş etkinlikleri hem de üretim etkinlikleri büyük sermaye ve zaman gerektirmektedir. Sermayenin büyük bir bölümü sabit sermaye varlıklarından oluşmaktadır. Türkiye`de etkinliklerini sürdürmüş olan ÖA işletmelerinin çoğu teknik, finansal, yasal... yardımların yeterince yapılamasından dolayı kapanmışlardır. Nitekim halen etkinliklerini sürdüren ÖA işletmelerinin bir kısmı bu durumda bulunmaktadır. ÖA işletmelerinin katma değer, işlendirme, gelir farklılıklarını dengeleme, bölgesel farklılıkları önleme, döviz sağlama gibi ülke kalkınma amaçlarına ve ülkenin doğal kaynaklarının iyileştirilmesine ve biyolojik çeşitliliğin arttırılmasına yönelik faydaları bulunmaktadır. ÖA işletmelerinden sağlanacak fayda bileşimlerinin miktarı, işletmelere sağlanacak teknik ve finansal destek açısından büyük bir önem arzetmektedir. ÖA işletmelerinin yeterli karlılık düzeyine ulaşabilmesi için ciddi ve ısrarlı çabaların gösterilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda da ÖA işletmelerinde özellikle kuruluş aşamasında yatırımın geri dönüşünü hızlandıracak, karlılık oranını yükseltecek önlemlerin alınması ve devlet desteğinin sağlanması gerekmektedir. Usulüne uygun (KAK, ÖA yönetmeliği vb.) kurulan ÖA işletmelerine, yasal, teknik, finansal... destek sağlayan düzenlemelere gereksinim bulunmaktadır. Avcılardan alınan bedellerle oluşturulan fon veya benzeri kaynaklardan ÖA işletmelerine kredi desteği sağlayacak düzenlemelerin yapılması, Türkiye`nin AYH kaynaklarının sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır. Yabancı avcıların Türkiye`de avlanmasında aracı kurumların (AGSA) yasal bakımdan kullanılma zorunluluğu ÖA işletmelerini büyük darboğazlara sokmaktadır. Bu yasal zorunluluğun giderilmesine yönelik çalışmalarda öncelikle av turizminin esaslarının belirtildiği Turizm Yönetmeliği, MAK kararlarının dayanağı olan 3167 sayılı KAK ve ilgili diğer düzenlemelerin günümüz koşullarına uyacak biçimde değiştirilmesi büyük önem taşımaktadır. ÖA işletmesi yöneticileri, arazilerinin çevresindeki 300-400 metre genişliğindeki bölgenin avlanmanın yasak olduğu tampon bölge olarak ayrılmasını istemektedir. Tampon bölge usulsüz ve kaçak avcılığın yoğun olarak bulunduğu Türkiye`de ÖA işletmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Nitekim ÖA işletmelerinin ürettiği ürünler, özellikle küçük avlaklarda salındığında, tampon bölge de üretilen AH tarafından bir süre habitat olarak seçilebilmektedir. Bu durum üretiminde 122 hiçbir emeği olmayan avcıların tampon bölgede kolaylıkla avlanabilmesine olanak tanımaktadır. Türkiye`de ÖA işletmesi sistemi olgunlaşıncaya kadar geçecek süreçte, tampon bölge uygulaması büyük önem taşımaktadır. Türkiye`nin ÖA potansiyelinin korunması, geliştirilmesi ve yönetimi çalışmalarında başarılı sonuçların alınabilmesi başta avcılar olmak üzere, ilgili toplum kesimlerinin örgütsel yapı içerisinde etkin bir şekilde yer almasına bağlıdır. Ancak Türkiye`de mevcut 3167 sayılı KAK`dan ve avcı örgütleri ile MAK`nun yapısal bozukluklarından kaynaklanan darboğazlar bulunmaktadır. Avcı örgütlerinin sivil niteliklerine ek olarak, kamu yararına hizmet veren örgüt niteliği kazanabilmesi amacıyla, avcı örgütleri kapsamında yönetmelik, mevzuat, tüzük ve yapılandırma çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Avcı örgütlerinin kamu yararı statüsü kazanması sonucunda ÖA işletmesi açabilmek için aranan kuruluş yeri darboğazı giderilebilecektir. Türkiye`de Orman Bakanlığı`na bağlı Araştırma Müdürlükleri bünyesinde, ilgili fakülte ve yüksek öğrenim kurumlarında yapılan araştırmalar daha çok yaban hayvanlarının biyolojik özelliklerinin incelenmesiyle sınırlı kalmış ve yeterli düzeye ulaşmamıştır. Aslında araştırma kurumları AYH konularını yeterince araştırmamış, araştırmalarını daha çok odun kökenli ürünler üzerinde yoğunlaştırmıştır. AYH yönetiminde yaşamsal öneme sahip olan AYH populasyon envanteri, üreme durumları, populasyonların besin ve yem tüketimleri, avcıların ödeme eğilimleri, yurt dışına giden yerli avcıların profili ve potansiyeli gibi konulara yönelik çalışmalar Türkiye`de araştırılması gereken konuların başında gelmektedir. ÖA işletmelerinde avlanan yerli ve yabancı avcıların beklentilerinin tespit edilmesi ve işletmelerin bu beklentiler doğrultusunda yapılandırılması kaynakların etkin kullanılmasını olanaklı kılacaktır. Odun üretimi, AH üretimi ve diğer üretimlere yönelik mikro ve makro ekonomik ölçütlerin belirlenmesi ÖA işletmelerine yönelik yapılacak tahsislerde, üstün kamu yararının tespit edilmesinde önem taşımaktadır. Bu çalışmaların temeli araştırma kurumlarınca öncelikli olarak ele alınarak oluşturulmalıdır. ÖA işletmelerinde üretilecek olan AH`nın verimliliklerinin arttırılmasına yönelik çalışmalar büyük önem arz etmektedir. Nitekim verimlilik artışı, başta damızlık sayısı olmak üzere, damızlıkların etkili olduğu bütün maliyet kalemlerini olumlu yönde etkilemektedir. Örneğin bu çalışmada verilen keklik veya sülünlerin yıllık yumurta ve üretim miktarının arttırılması; damızlık sayısını azaltacak, bu durum da damızlık volierlerinin sayısında ve damızlık beslenme giderlerinin azalmasında büyük rol oynayacaktır. Diğer bir ifadeyle üretim masraflarının azalması kârın arttırılması sonucunu ortaya çıkaracaktır. 123 ÖA işletmelerinin kırsal kalkınmaya katkısını güvence altına alabilmek için köylünün eğitim ve örgütlenme eksikliklerinin giderilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu amaçla köylülerin çantacılık ve rehberlik, vurulan av materyallerinin doldurulması, fotoğrafçılık, pansiyonculuk gibi konularda eğitilmeleri oldukça önemlidir. Ancak AYH yönetiminin kırsal kalkınmada devreye sokulması konusunda bilgi ve deneyim eksikliği bulunmaktadır. 124 7. KAYNAKLAR 1. T.C. ORMAN BAKANLIĞI MİLLİ PARKLAR VE AV-YABAN HAYATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2001: 2001-2002 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı, S.112, Ankara 2. TBMM, 2002: Kara Avcılığı Kanun Tasarısı. TBMM Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonunun Kabul Ettiği Metin, Karar No:6, Esas No: 1/380 S.18, Ankara. 3. TÜRK DİL KURUMU, 1998: Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları: 549, 9. Baskı, ISBN: 975-16-0070-7, Ankara. 4. IĞIRCIK, M. 2001. Türkiye'nin Av Potansiyelinin Geliştirilmesine İlişkin Sosyo Ekonomik Çözümleme. İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul. 5. GERAY, U., 1999: Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde Yeni Yaklaşımla İlgili Eğitim Workshopu Raporu. 23-25 Mart 1999, İzmir. 6. AYANOĞLU, S. 2001: Av Hukuku. . İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Hukuku Anabilim Dalı Ders Notu. S. 29, İstanbul. 7. ORTEGA, D. 1995: Avcılık Üstüne. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları. S.98, ISBN:975-363-772-1. İstanbul. 8. GERAY, U., AKESEN, A., 2001: Av ve Yaban Hayatı Kaynaklarının Sürdürülebilir Yönetimi. Orman Bakanlığı Milli Parklar, Av- Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, Eğitim Yayınları:1, ANKARA. 9. DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, 1990: VI. BYKP ÖİK Raporu Ormancılık. Yayın No: DPT:2201-ÖİK:350, ISBN:975-19-0225-8, s.593, Ankara 10. DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, 1995: VII. BYKP ÖİK Raporu Ormancılık, Yayın No: DPT:2400-ÖİK:461, ISBN:975-19-1143-5, s.575, Ankara 11. IĞIRCIK, M., 2000: Yeniden Yapılanma. Av Günü, Şubat 2000, Sayı 39-40 Ankara 125 12. T.C. ORMAN BAKANLIĞI MİLLİ PARKLAR VE AV- YABAN HAYATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2001: Av- Yaban Hayatı Yönetimi ile Özel Avlak İşletmeleri ile ilgili Dokümanları, Ankara. 13. IREMORGER, S., KAPOS, V., RHIND, D., LUXMOORE, R., 1997: Ormanların Korunması ile ilgili Küresel Bir Etüt. XI. Dünya Ormancılık Kongresi Bildirileri Cilt:2. ISBN:975-7829-58-7. Antalya. 14. IĞIRCIK, M., 1999: Yaban Hayatı Üretim İstasyonlar ile İlgili Görev Raporu. MPG-AYHD-0 Per.1946, Ankara. 15. T.C TARIM ORMAN VE KÖY İŞLERİ BAKANLIĞI, 1986: Türkiye`de Av ve Yaban Hayatı. Ankara. 16. GERAY, U. 1999: Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde Yeni Bir Yaklaşım Gereksinimi. Avgünü Dergisi, Sayı:31, Ankara 17. T.C. ORMAN BAKANLIĞI MİLLİ PARKLAR VE AV-YABAN HAYATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2000: 2000-2001 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı. Yayınlandığı Resmi Gazetenin Yayın Tarihi: 13 Haziran 2000, Sayı: 24078, S.104, Ankara. 18. T.C. ORMAN BAKANLIĞI MİLLİ PARKLAR VE AV-YABAN HAYATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 1999: 1999-2000 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı. Yayınlandığı Resmi Gazetenin Yayın Tarihi: 03 Haziran 1999, Sayı: 23714 S.92, Ankara. 19. T.C. ORMAN BAKANLIĞI MİLLİ PARKLAR VE AV-YABAN HAYATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 1998: 1998-1999 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı. Yayınlandığı Resmi Gazetenin Yayın Tarihi: 21 Ağustos 1998, Sayı: 23440 S.80, Ankara. 20. SAĞCAN, M., 1986:Rekreasyon ve Turizm. Cumhuriyet Basım Evi, S. 280, İzmir. 21. EGE, Z. 1998: Bir Rekreasyon Türü Olarak Av Turizmi ve Türkiye`de Av Turizminin Geliştirilmesi İle İlgili Bir Model Önerisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Doktora Tez Çalışması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), S.227, İzmir. 126 22. GÜRPINAR, T. 1999: Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar. Avgünü Dergisi, Sayı:31, Ankara 23. ÖZDÖNMEZ, M., İSTANBULLU, T., AKESEN, A., EKİZOĞLU, A. 1996: Ormancılık Politikası. İ.Ü. Yayın No: 3968, Orman Fakültesi Yayın No:435, ISBN:975-404-429-5, İstanbul. 24. KOZAK, N., 1999: Turizm Mevzuatı El Kitabı. Turhan Kitabevi Yayınları, Kanunlarımız:6, I. Baskı, ISBN:975-7425-91-5, S.882, Ankara. 25. BARUTÇUGİL, İ., S., 1986: Turizm Ekonomisi ve Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., S.162, İstanbul. 26. ÇİÇEK K., 1997: Tabii Kaynak ve Ormanların Türk Turizmindeki Yeri Belek Projesinin Bu Amaçla İncelenmesi. İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm Bilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul 27. IĞIRCIK, M., 2000: Av Turizmi ve Yaban Hayvanı Populasyonlarını Geliştirme Olanakları. Orman ve Av Dergisi, Cilt:1, Sayı:5, Ankara. 28. FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS, 1994: Reading in Sustainable Forest Management. FAO Forestry Paper 122, ISBN:0258-6150, Rome. 29. ADAKAN, M. M., 1997: Yüzyıl Biterken Avcılık. Av Günü Dergisi, Sayı:7.Ankara. 30. GENÇ, G: 1999: Namibya`da Kudu Avı. Bas Saray Basım Evi. ISBN:975-952401.S. İzmir. 31. ERTEN İ., 1998: Kenya`da Kuş Safarisi. Avgünü Dergisi Sayı:Haziran 1998. Ankara. 32. WORLDBANK, 1996: Wildlife Economics: Case Studies Firm Ghana, Kenya, Nambia and Zimbabwe. Number:71 (Referans Tarihi:27 Mayıs 2000 ) Available:www.worldbank.org/afr/findings/english/find71.htm 127 33. POWELL, J., OLSON, R., A. 1992: Wetlands, Waterfowl & Ranch Recreation, United State Fish & Wildlife Service, University of Wyoming Department of Range Management. P.128, Wyoming. UNIVERSITY OF WYOMING, 2001: Wildlife Economics. (Ref. Tarihi:22 Ekim 34. 2001) Available:http://uwadmnweb.uwyo.edu/RanchRecr/handbook/wildlife_economics.htm 35. PIERCE, R., A. 1995: Hunting Lease Enterprise Management. University of Missouri. P.6. Columbia. 36. LEAL, D.,R., GREWELL, J., B. 1999: Hunting for Habitat: A Pratical Guide to State-Landowner Partnership. Political Economy Research Center (PERC), ISBN:09668243-2-6, p.68, Bozeman. 37. STATE OF COLORADO DIVISION OF WILDLIFE 2000: Ranching for Wildlife. (Referans Tarihi:27 Mayıs 2000 ) Available:http://www.dnr.state.co.us/wildlife/ranching/ranching.htm 38. PIERCE, R., A., 1997: Lease Hunting: Opportunities for Missouri Landowners” University of Missouri-Columbia, Agricultural Publication: G9420. (Referans Tarihi:17 Kasım 1999 ) Available:http://muettension.missouri.edu/xplor/agguides/wildlife/909420.htm 39. SOUTH DAKOTA HOME PAGE, 2000: Pheasant Economics. (Referans Tarihi:20 Eylül 2001) Available: http://www.state.sd.us/gfp/hunting/Pheasant/Economics.htm 40. HUNTERS' CENTRALORGANİSATİON 2000: Hunting in Finland. (Referans Tarihi:21 Nisan 2000) Available: http://www.mkj-co.fi/m_enriis.htm 41. TOPAK, M. 2000: Fransa`da Av ve Yaban Hayatı Yönetimi. Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde Yeni Politikalar Toplantısı (Tebliğler), 06-07 Temmuz 2000, Uludağ, Bursa. 42. DEUTCHER JAGDSCHUTZ-VERBANDE.V., 1998: DJV- Handbuch. Jagd Aktuell. 128 43. MINISTRY OF AGRICULTURE AND FORESTRY, 2000: Game Management, Hunting Regulations. (Referans Tarihi:21 Nisan 2000) www.mmm.fi/english/game/hunting.htm. 44. NAGY, I., STERBERTZ, I., 2000: How to Hunt in Hungry? A Guide to Foreign hunters. The Ministry of Agriculture and Country Development and Ministry of Environmental Conservation. Hungry. 45. HUBERTUS LTD. 2000 : Small Game. (Referans Tarihi:18 Şubat 2000 ) Available:www.hubertus.com/hubertus/alap_files/smallgame.htm 46. KULEİN, M., 1998: Av Ekonomisi. Avgünü Dergisi Sayı:19, Ankara. 47. INTERJET BG, 2001: Hunting in Bulgaria. (Referans Tarihi:26 Kasım 2001 ) Available:http://www.interjet-bg.com 48. TANEVA, E. 1999: Bulgaria Tourism Infrastructure. (Referans Tarihi:26 Kasım 2001 ) Available:http://www.tradeport.org/ts/countries/bulgaria/mrr/mark0021.html. 49. ÇANAKÇIOĞLU, H., MOL, T., 1996: Yaban Hayvanları Bilgisi” İstanbul Üniversitesi Yayın No:3948, Fakülte Yayın No:440, Isbn: 975-404-424-4, s.550, İstanbul, 50. DOĞAN M., 1984: İşletme Ekonomisi ve Yönetimi. İstiklal Matbaası, 2. Baskı İzmir. 51. GERAY, A., U. 1998: Ekonomi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Rektörlük No:3870, Fakülte No:430, ISBN:975-404-369-8, III. Basım, S.292. İstanbul. 52. MUCUK, İ., 1987: Modern İşletmecilik. Der Yayınları 3. Basım, İstanbul. 53. BOLTON, M., 1997: Conservation and the Use of Wildlife Resources. Chapman and Hall Publishers, P:278, ISBN:: 0412713500. England. (Çeviren: EKER, Ö. 1999, Yaban Hayatı Kaynaklarının Kullanımı ve Korunması.) 54. TÜRKER, A., 1989: Proje Analizi. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri:B, Cilt:39, Sayı:3, İstanbul 129 55. KANSAS STATE UNIVERSITY COOPERATIVE EXTENSION SERVICE, 1999: Suplementing Form and Ranch İncome with Wildlife. Agriculture and Wildlife Tape:3. 56. GAME CONSERVANCY’S ADVISORY SERVICE, 1993: Ponds and Lakes for Wildfowl. The Game Conservancy Limited, ISBN:0-9500130-4-8, p.175, Hampshire. 57. VIRGINIA DEPARTMENT OF FORESTRY, 2000: Habitat Improvement for Wildlife. (Referans Tarihi:10 Ekim 2000 ) Available:http://www.dof.state.va.us/mgt/wildlife/habimp.htm. 58. GÖVEMLİ, O. 1997: Yatırım Projelerinin Düzenlenmesi, Değerlendirilmesi ve İzlenmesi. ISBN: 975-7419-07-4. 6. Baskı, S.616. İstanbul 59. OK, K. 2000: Orman ve Orman Endüstri Mühendisliği İçin Pazarlama Ders Notları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı, Sayfa:125. İstanbul. 60. MAVAD CO. LTD. 2000: Hunting Regulation in Hungary. Hungary 61. BORA, M., E. 1997: Arpacık. 4 Renk Yayınları, ISBN: 975-8205-00-5, S.263. Ankara 62. FLYING "P" HUNTING PRESERVE, 2000: .Daily Fees. (Referans Tarihi:20 Şubat 2000) Available:www.quailhunting.com/general.htm. 63. OLALI, H., TİMUR, A., 1986: Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri. Ofis Ticaret Matbaacılık San. Ltd. Şti., S. 240, İzmir. 64. AVGÜNÜ DERGİSİ, 1996: AKTAY AŞ. Özel Avlak İşletmesi`nin İtalya`da Diana Dergisinin Haziran-1996 Sayısındaki Yayını ile İlgili Yazısı, Sayı: 2, Ankara. 65. MISSOURI WILDLIFE DEPARTMENT 1996: Economic Impacts of Fishing, Hunting, &Wildlife Watching Recreation in Missouri in 1996. . (Referans Tarihi:10 Ekim 2000 ) Available:http://www.conservation.state.mo.us/hunt/survey/econtab.htm 130 66. YARROW,G. 1999: Developing strategies to encourage Fee-based Recreation on Private Lands. Clemson University, AFW Department. 67. KAYAÖZ, E. 1999: Avrupa`da Av- Yaban Hayatı ve Avcılık, Ülkemizin Sorunları ve Çözüm Önerileri. Avgünü Dergisi Sayı:27, Ankara 68. GERAY, U. 1986: Planlama Ders Notları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı, Sayfa:122. İstanbul. 69. MCIntyre, G., Hetherington, A., Inskeep, E., 1993: Sustainabla Tourism Development: Guide for Local Planners. World Tourism Organization , ISBN:92844-0038-4, P.166, Spain. 70. ŞİPAL, F., 1998: Keklik Yetiştiriciliğinin Kırsal Kalkınma ve Çevre Üzerine SosyoEkonomik Etkisi, Alamut Köyü Örneği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), S.120, Ankara. 71. TEKİNŞEN, O. C., 1997: Anadolu`daki Sülünlerin Üretimi ve Korunmaları. Avgünü Dergisi, S.3, Ankara. 72. KOÇAK,. K., ÖZKAN, S. 2000: Bıldırcın, Sülün ve Keklik Yetiştiriciliği. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 538, ISBN:975-483-421-0. İzmir. 73. SERTBAŞ, M., 1995: Özel Avlaklar., 15 Kasım 1995 Tarihli Yeni Asır Gazetesi, Sayfa:10, İzmir 74. STRAKER, H. 1998: Turkey 1998. Game Concservancy Limited Advisor Service. 75. THE GAME CONSERVANCY TRUST WEB SITE, 2000: . (Referans Tarihi:22 Ağustos 2000) Available: www.game-conservancy.org.uk 76. TÜRKER, A. 1986: Ağaçlandırmalarda Çok Ölçütlü Karar Verme. İ.Ü.Orman Fakültesi Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. 77. İSTANBUL TİCARET ODASI, 2001: Aylık Ekonomik Veriler (Ekim-2001). ISSN:1300-2422, Mega Ajans, İstanbul. 131 78. THE ADVISORY SERVICE OF GAME CONSERVANCY LIMITED, 1994: Gamebird Rearing. The Game Conservancy Limited, ISBN:0-9500130-5-6, Second Published, p.130, Hampshire. 79. GAME CONSERVANCY’S ADVISORY SERVICE, 1991: Gamebird Releasing. The Game Conservancy Limited, p.75, Hampshire. 80. MCCALL, I., 1988: Woodlands for Pheasants. The Game Conservancy Limited, p.100, Hampshire. 81. THE ADVISORY SERVICE OF GAME CONSERVANCY LIMITED, 1994: Game and Shooting Crops. The Game Conservancy Limited, ISBN:0-9500130-8-0, p.97, Hampshire. 82. KIRIKÇI, K., TEPELİ, C., ÇETİN, O., GÜNLÜ, A., YILMAZ, A. 1999: Farklı Barındırma ve Aydınlatma Şartlarında Kaya Kekliklerinin (A. Graecae) Bazı Verim Özellikleri. Veteriner Bilimleri Dergisi 83. ÇETİN, O., KIRIKÇI, K. 1998: Yaban Hayvanlarının Korunmasına Entansif Yetiştiriciliğin Katkıları: Sülün ve Keklik Yetiştiriciliği. Konya Yaban Hayatı Sempozyumu, 6 Mart 1998, Konya. 84. ÇETİN, O., KIRIKÇI, K., 1999: Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesinde Yetiştirilen Sülünlerin Performansları. Veteriner Bilimleri Dergisi. 85. HOWMAN, K., 1993: Pheasents of The World Their Breeding and Management. Handcock Wildlife Research Center, ISBN:0-88839-316-4, P.189. USA. 86. GERAY U., 2001, Av ve Yaban Hayatı Kaynaklarının Sosyoekonomik Potansiyeli. Yayınlanmamış Rapor. İ.Ü. Orman Fakültesi S.14. 87. KORKMAZ, M., 2001: Orman Kaynaklarında Doğa Turizmi ve Av Turizmi Etkinliklerinin Ekonomik Çözümlemeleri. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul. 88. 3167 SAYILI KARA AVCILIĞI KANUNU, 1937 132 89. GERAY, U. 2000: Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde İlkeler. Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde Yeni Politikalar Toplantısı (Tebliğler), 06-07 Temmuz 2000, Uludağ, Bursa. 90. DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ, 1991: Tarım İşletmeleri İstatistikleri. Available: www.die.gov.tr 91. TC. ANAYASASI, 1988: Yaylım Yayıncılık, İstanbul 92. AYANOĞLU, S. 1999: Anayasa Hükümleri Karşısında Orman Mevzuatımız. Ormancılık Hukuku Toplantısı, 3-4 Haziran.1999 Türkiye Çevre Vakfı Yayını, ISBN:975-7250-51-1 Ankara. 93. GERAY, U. Mart 1999: Kamu Yararı ve Ormancılıkta Durum” Orman Mühendisleri Odası, Yıl 36, Sayı:3 Ankara. 94. ÖZPAY, Z. 1999: Sosyoekonomik Değişim Sürecinde Bolu Yayla ve Ormanları Sempozyumu Sonuç Bildirgesi. Bolu 95. 4342 sayılı Mera Kanunu, 1998: TC. Resmi Gazete Sayı:23272, ANKARA. 96. GERAY, U. 1999: Sivil Toplum Örgütleri ve Etik. Çekül Vakfı Yayını, İstanbul 97. BROMBLEY, P.,T.; BENSON, D.,E. 1997: Supplemental Income From Wildlife on Your Land. Virginia State University, Virginia Cooperative Extension Service. Publication Number: 420-095. Virginia 98. T.C. ORMAN BAKANLIĞI ORMAN VE KÖY İLİŞKİLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 1995: Orman Köylülerinin Kalkındırılmalarının Desteklenmesi Hakkında Kanun. ORKÖY Yayınları Sıra No:1995/2, Ankara. 99. GERAY, U. 1998: Orman Kaynaklarının Yönetimi, Devlet Planlama Teşkilatı, Ulusal Çevre Eylem Planı, ISBN:975-19-1917-7, S.115. Anlara. 100. HUŞ, S. 1974: Av Hayvanları ve Avcılık. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No:1971, O.F. Yayın No:202. İkinci Baskı. S.406. Kurtuluş Matbaası, İstanbul. 133 EKLER EK-1: ORMAN BAKANLIĞININ 17.11.1988 TARİH VE MP.2.ÖZ.AVL./59 SAYILI OLURU İLE TESPİT EDİLMİŞ ESASLAR 1. Özel avlaklar sahipli arazilerde kurulacaktır. 2. Salınan türler dışındaki av hayvanlarının avı Kara Avcılığı Kanunu, Merkez Av Komisyonu Kararı hükümlerine göre yapılacaktır. 3. Özel avlağın etrafı Kara Avcılığı Kanununun 8 (b) maddesinde belirtilen şekilde işaretlenecek ve özel avlak olduğunu belirten levhalar muhtelif yerlere dikilecektir. 4. Salınan av hayvanları, Kara Avcılığı Kanununun 1. ve Türk Medeni Kanununu 692. madde hükümlerine göre yabani ve sahipsiz sayıldığından; Kara Avcılığı Kanununun 1. ve 4. maddelerine göre Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında avlanılması yasaktır. Bu zaman haricinde salınan türlerin avlanma zamanı, şekli ve limiti avlak sahibi veya işletenlerce belirlenecektir. Ancak yukarıda belirtilen kanun ve maddelerine göre; Kara Avcılığı Kanununun 2. madde III. bölümünde sayılan ve koruma altında bulunan yerli av hayvanları üretilip salınsa dahi avlanması yasaktır. 5. Özel avlak içinde avlanma, Kara Avcılığı Kanununun 8(b)maddesine göre avlak sahibi veya işleticisinin iznine bağlıdır. 6. Özel avlağın korunması sahibi veya işleticisi tarafından sağlanacaktır. 7. Özel avlakta zararlılarla mücadele için önceden Genel Müdürlüğümüzden izin alınacaktır. 8. Özel avlakta avlanan av hayvanları ile ilgili kayıtlar tutulacak ve istendiğinde ibraz edilecektir. 9. Özel avlak için ekteki dispozisyona uygun “Özel Avlak Bilgi Formu” tanzim edilecektir. 10. Özel avlak genel müdürlüğümüzce tescil edilecek ve gerek görüldüğünde denetlenecektir. 11. Sulak sahalarda özel avlak kurulmayacaktır. 12. Özel avlağı işletenlerle arazi sahipleri arasındaki anlaşmazlıklarda tescilden dolayı Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğünün sorumluluğu yoktur. NOT: Yürürlükteki mevzuat hükümlerine göre Devlet Ormanları Özel Avlak olarak tahsis edilememektedir. 134 EK-2 : ÖZEL AVLAK BİLGİ FORMU A. ÖZEL AVLAK HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Avlağı İşleten Kişi veya Kuruluş 2. Avlağın a) İli-İlçesi b) Bucağı-Köyü c) Avlağın Bakısı, Sınırları ve Genişliği d) Mülkiyeti 3. Doğal Unsurlar a) Sahadaki Bitki Örtüsü (orman, çalılık-çayırlık, sazlık vb.) b) Arazi Yapısı (bataklık, göl, kayalık, dağlık vb.) c) Sahadaki Su Durumu (akarsu, pınar, artezyen kuyu vb.) d) Tarım Alanının Sınıflandırılması (bağ, bahçe, vb.) B. AVLAK VE CİVARINDA DOĞAL OLARAK BULUNAN MEMELİ HAYVANLAR VE KUŞLAR 1. Yerli Yabani Hayvan Türleri 2. Göçmen Yabani Hayvan Türleri C. AVLAĞA SALINACAK TÜRLER VE TEMİNİ 1. Avlağa Salınması Planlanan Kuş ve Memeli Hayvanlar 2. Salınacak Türlerin Temin Olanakları ve Miktarları a) Başka Bir Üretme Çiftliğinden Temin b) Kendi Üretme Tesislerinden c) İthal D. ÜRETME TESİSİ 1. Üretme Tesisi Kurulmasının Planlanıp Planlanmadığı 2. Üretim Tesisi Kurulacak ise; a) Üretilecek Türler b) Yıllık Üretim Miktarı c) Avlağa Salınacak Yıllık Miktarlar d) Diğer Dağıtım Miktarları E. AVLAKTA BULUNAN MEVCUT-PLANLANAN TESİS, ARAÇ VE GEREÇLER a) Avlak Etrafının Ne Şekilde Sınırlandırılacağı b) Üretim, Bakım ve Beslenme İçin Gerekli Tesis, Araç ve Gereçler c) Diğer Binalar F. 1. 2. 3. 4. İŞLETME-İDARE VE AVLATMA İşletmeye Esas Türler Salınan Türlerin Avlanma Zamanı ve Miktarı Yıllık Avlanma Kapasiteleri Koruma 135 EK-3 : ENVERBEY ÇİFTLİĞİ ÖZEL AVLAK İŞLETMESİNİN AV ÜCRETLERİ, CANLI SATIŞ ÜCRETLERİ VE AV PROGRAMLARI AVLAK HİZMETLERİNİN ÜCRETLERİ : Avlak Hizmeti Ücreti (DM/Adet) Avlak Giriş Ücreti Rehber Çantacı (1x1) Rehber Çantacı (2x1) Sülün Vurma Keklik Vurma Çil Vurma Ördek Vurma Amerikan Sülünü Vurma Köpek Servisi Bungalow Ücreti (Günlük) 30 30 30 15 32 26 15 17 45 90 Eti (DM/Adet) 10 10 10 10 Not: Bungalow kiralayanlardan avlak giriş ücreti alınmamaktadır CANLI SATIŞ FİYATLARI: Çil keklik ve sülün civcivlerinin çiftlik teslimi ve 100 adet ve üzerindeki fiyatları aşağıda belirtilmiştir. Civciv Büyüklüğü (Gün) 30 40 50 60 70 71 ve üzeri Perakende Ücreti (DM) 7,0 7,50 8,0 8,50 10,0 13,0 20,0 Not: Fiyatlara KDV dahil değildir. 136 ÖZEL PAKET PROGRAM (EN AZ 2 AVCI İÇİN): Program avlak giriş ücreti, rehber ve çantacı ile vurulan hayvanların etlerini kapsamakta olup, avcı başına KDV dahil 300 DM`tir. Programda kişi başına 15 adet hayvan (15 keklik veya 15 sülün veya 15 ördek ) araziye salınmaktadır. Her avcı en fazla 25 adet fişek kullanabilmekte olup ilave her fişek başına 20 DM ve her kuş başına 30 DM ödeme yapmaktadır. 50 KUŞLUK ÖZEL PAKET PROGRAM (EN AZ 2 AVCI İÇİN): Program avlak giriş ücreti, rehber ve çantacı ile vurulan hayvanların etlerini kapsamakta olup, avcı başına KDV dahil 800 DM`tir. Programda kişi başına 50 adet hayvan (50 keklik veya 50 sülün veya 50 ördek ) araziye salınmaktadır. Her avcı en fazla 75 adet fişek kullanabilmekte olup ilave her fişek başına 15 DM ve her kuş başına 25 DM ödeme yapmaktadır. Program 1 aylık süre içerisinde tamamlanmak zorundadır. 100 KUŞLUK ÖZEL PAKET PROGRAM (EN AZ 2 AVCI İÇİN): Program avlak giriş ücreti, rehber ve çantacı ile vurulan hayvanların etlerini kapsamakta olup, avcı başına KDV dahil 1500 DM`tir. Programda kişi başına 100 adet hayvan (100 keklik veya 100 sülün veya 100 ördek ) araziye salınmaktadır. Her avcı en fazla 150 adet fişek kullanabilmekte olup ilave her fişek başına 10 DM ve her kuş başına 20 DM ödeme yapmaktadır. Program 2 aylık süre içerisinde tamamlanmak zorundadır. 137 EK-4 : ENVERBEY ÇİFTLİĞİ ÖZEL AVLAK İŞLETMESİNDEN YARARLANMA ESASLARI 1. Avlanmak için en az 2 gün öncesinden rezervasyon yaptırılması rica olunur. 2. Avcıların avlak görevlisi rehber kullanmaları zorunludur. tamamen riayet edilecektir. Rehbere 3. Otomatik ve yarı otomatik tüfeklerin kullanılması, çevreyi kirlettikleri için yasaktır. 4. Kullanılan toplanacaktır. fişeklerin kovanları araziye bırakılmayacak, mutlaka 5. Et değerinin kaybını önlemek için sülünler için 5-6 no, çil ve keklikler için 7,5 numara saçma kullanılacaktır . 6. Avcılar kendi köpeklerini getirebilirler, ancak deneyimli köpek servisi tavsiye edilir. 7. Rehberin itirazına rağmen avı dağıtmaya devam eden köpekler, avdan men edilir. 8. Avın korunmasını sağlamak amacıyla, resmi av günleri (Çarşamba, Cumartesi ve Pazar ) dışında avlanılması tavsiye olunur. 9. Bizzat avlanmayan refakatçilerin avlak ve tesislerine girişleri serbesttir. 10. Avların içlerinin avcı usulü ile temizlenmesi ve paketleme hizmetleri ücretsizdir. 11. Avlak ücret tarifesi günlük esastadır. 12. Avcı başına on veya daha fazla kuş vurulursa, liste fiyatından %15 indirim yapılır. 13. Vurulan kuş adedi üzerinden %10 yaralı hayvan parası alınır. 14. Paket programlar dışındaki fiyatlarımıza KDV dahil değildir. 15. Tahsilatlar, Merkez Bankası günlük döviz satış kuru üzerinden TL. olarak yapılır. 16. Avcılar, silah taşıyan kişiler olarak birbirlerine, üçüncü şahıslara ve çevreye azami dikkat etmek ve zarar vermemekle yükümlüdürler. Bütün sorumluluk kendilerine aittir. Üçüncü şahıslara karşı sigortaları olması tavsiye edilir. 138 EK-5 : FOREST INFORMATION UPDATE 19 NOVEMBER 1999 (http://www.foresters.org/fiu/99_41.htm) PRIVATE GAME MANAGEMENT - Ismail SAFAK writes "I have been working as a research assistant at the Department of Forestry Economics, Faculty of Forestry, University of Istanbul. My dissertation is about " The Feasibility of Private Game Management in Turkey." Turkey has 72 million hectares of potential area for game hunting purposes. It has been found that this number is considerably large when compared to other countries potential game hunting areas. Having a great number of potential game areas, Turkey has got only two private game animal enterprises. Previous researches have showed that the concern on private game management is less than it has to be in Turkey. Thus, related information about the concept that I have is not satisfactory either These are: 1- What optimum and minimum sizes must an area have for the production of partridge and pheasant species as game animals? How can it be calculated? 2- How can I open the area for the access of people who are interested in game hunting from abroad and is there any organisation which work on this issue? If there is/are ... How can I get in touch with these organisations? What are their standards and conditions for the membership? 3- Is there any research about the techniques of producing game animal and calculation of cost of production and hunting cost? If there is/are ... How can I reach this/these resources?" If you can help with any of these questions, please respond directly to Ismail SAFAK, University of Istanbul, Faculty of Forestry, Forestry Economics Dept. Bahcekoy - Istanbul, 80895 TURKEY. E-mail : [email protected] 139 EK-6 : ŞEKİLLER Ek Şekil 1: Aktay A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin Avlandırma Etkinliğini Yaptırdığı Avlak Alanları Ek Şekil 2: AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin Damızlık Volierleri 140 Ek Şekil 3: AKTAY A.Ş. Özel Avlak İşletmesi`nin Kuluçkahane ve Civcivhanesi 141 Ek Şekil 4: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Çiftlik Evi İle Personel Evi Ek Şekil 5: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Avlağa Diktiği Fidanlar 142 Ek Şekil 6: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Avlak İçine ve Kenarına Diktiği Fidanlar ile Tarımsal Üretimin de Yapıldığı Avlandırma Alanları Ek Şekil 7: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Avlak İçine ve Kenarına Diktiği Fidanlar ile Tarımsal Üretimin de Yapıldığı Avlandırma Alanları 143 Ek Şekil 8: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Ördek Avcılığında Kullandığı Gölet ve Ördeklerin Bir Kısmı 144 Ek Şekil 9: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Civcivhanesi Ek Şekil 10: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Civciv Büyütme Volierleri. 145 Ek Şekil 11: Enver Bey Çiftliği ÖA İşletmesi`nin Çil Keklik Damızlık Volierleri. 162 ÖZGEÇMİŞ İsmail ŞAFAK 1976 yılında Sındırgı`da doğmuştur. İlk, orta ve lise eğitimini İzmir`de tamamlamıştır. 1992 yılında K.T.Ü. Orman Fakültesi Orman Mühendisliği bölümüne girmiş ve 1996 yılında aynı fakülteden orman mühendisi ünvanı ile mezun olmuştur. 1996-97 eğitim-öğretim yılında İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Ormancılık Ekonomisi programında yüksek lisans eğitimime başlamıştır. 19.05.1997 tarihinde Varan Turizm Seyahat A.Ş`nin Bilgi İşlem Koordinatörlüğünde sistem operatörü olarak görev almış ve bu görevini iki yıl süre ile yürütmüştür. 15.09.1999 tarihinde İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı`na Araştırma Görevlisi olarak atanmıştır. 20 Kasım 2000 tarihinde başladığı askerlik hizmetini 20 Temmuz 2001 tarihinde tamamlamıştır. 15 Mayıs 2002 tarihinde Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü`ne naklen atanmıştır. Halen Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü`nde görev yapmaktadır.
Damızlığı
