Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1):

Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Araştırma Makalesi
Çilingoz (Çatalca- Yalıköy, İstanbul) Yaban Hayatı Geliştirme
Sahasının Memeli Hayvan Faunası Bakımından
Değerlendirilmesi
Pınar ÇAM1*, Esra TAŞ2
1. Sinop Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 57000, Merkez, Sinop, Türkiye.
2. EMS Çevre Araştırmaları Sosyal Hizmetler ve Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti., 06100, Tandoğan, Ankara, Türkiye.
*[email protected]
Özet: Çatalca Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının (YHGS), memeli hayvan faunasının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen
bu çalışmada, 2013 (Eylül) - 2014 (Ekim) yılları arasında Çilingöz YHGS‘nda farklı habitatlarda arazi ve gözlem çalışmaları
yürütülmüştür. Bölgede karasal ve sucul biyotoplarda, yayılışı muhtemel 45 memeli türü belirlenmiştir. Bu türler Carnivora (10 tür),
Chiroptera (9 tür), Rodentia (14 tür), Soricomorpha (7 tür), Artiodactyla (3 tür), Lagomorpha (1 tür) ve Erinaceomorpha (1 tür)
takımlarına dahildir. Çilingöz YHGS memeli hayvan faunası, IUCN kategorileri ile değerlendirilmiş, tehlike altında olan türler
belirlenmiştir. Bu kapsamda bölgede yaşayan 2 Chiroptera türünün (Rhinolophus euryale – Akdeniz nalburunlu yarasası ve Myotis
capaccinii – uzun ayaklı yarasa), 1 Carnivora türünün (Lutra lutra- su samuru), tehlike altındaki türler kapsamında olduğu
belirlenmiştir. Alanda endemik memeli türü bulunmamakla birlikte, Cervidae familyasına ait karaca (Capreolus capreolus) ve Kızıl
geyik (Cervus elaphus) Çatalca Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nda hedef tür olarak belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Biyoçeşitlilik, Çilingöz YHGS, Çatalca, Mammalia, Memeli Faunası
Evaluation of the Mammalian Fauna of Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land
Abstract: This study aimed to determine the mammal fauna of the Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land. For this purpose,
field and observational study was conducted in 2013 (September)- 2014 (October), in different habitats in Çilingöz Wildlife
Development Land. This research resulted in the terrestrial and aquatic biotope at Çilingöz, is likely to spread 45 mammal species
were identified. This mammal species belong to the following orders; Carnivora (10 species), Chiroptera (9 species), Rodentia (14
species), Soricomorpha (7 species), Artiodactyla (3 species), Lagomorpha (1 species) and Erinaceomorpha (1 species). Çilingöz
mammalian fauna, evaluated by IUCN category are determined endangered species. In this context, the two Chiroptera species
(Rhinolophus euryale- Mediterranean Horseshoe Bat, Myotis capaccinii- Long-fingered Bat) and one Carnivora species (Lutra lutracommon otter) are under threat in Çatalca Çilingöz Wildlife Development Land. Belonging to the family Cervidae, roe deer
(Capreolus capreolus) and red deer (Cervus elaphus) are designated as the target species in Çatalca Çilingöz Wildlife Development
Land. There are no endemic mammalian species in this area.
Keywords: Biodiversity, Çilingöz WDF, Çatalca, Mammalia, Memeli Faunası
Giriş
Çilingöz Yaban Hayatı Koruma Alanı, Çatalca Orman İşletme Müdürlüğünün sınırları içerisinde kalmakta
olup, Yalıköy Orman işletme Şefliği sınırlarının tamamı ile Binkılıç ve Karacaköy Orman işletme Şeflikleri
sınırlarının bazı kısımlarını içermektedir. Alanın kuzeydoğusunu Karadeniz, güneybatısını ise eski İstanbulKırklareli karayolu ile sınırlandırmaktadır. Alanın kuzeybatısını İstanbul il sınırı, güneydoğusunu ise Çatalca
sınırlandırmaktadır. Saha içinde Binkılıç, Yalıköy, Aydınlar, Karamandere; dış sınıra yakın Karacaköy Mahallesi,
Gümüşpınar Köyü ve Yaylacık Köyü bulunmaktadır. Ayrıca alanın kuzeybatı sınırının devamında Tekirdağ Orman
İşletmesine bağlı Safaalan, Güngörmez ve Bahçeköy köyleri bulunmaktadır (Anonim, 2012). Şekil 1’de Çilingöz
Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın coğrafik konumu ve alanın bölgeleme haritası verilmiştir.
184
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
a
b
Şekil 1.a. Çilingöz YHGS‘nın coğrafik konumu b. Alanın bölgeleme haritası (Anonim, 2012).
Çilingoz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında, orman ekosistemi, sucul ekosistemler ve kumul ekosistemler bir
arada bulunmaktadır. Bu ekosistemlerin kesişim bölgeleri, yani ekoton bölgeler, memeli hayvan türlerine farklı
yaşam alternatifleri sunması bakımından da bilhassa önemlidir. Yaban hayatı hayvanlarına, beslenme, barınma
ve üreme avantajları sunacak farklı tip ekosistemler bu alanın önemini gözler önüne sermektedir.
Karasal yaşam bölgede orman ekosistemleri ile temsil edilmektedir. Meşe, gürgen ve kayın ağaçları orman
vejetasyonun en baskın üyeleridir. Yaklaşık 100- 200 metre arasında makilik alanlar hakimdir. Bazı bölgelerde
orman tahribatı sonucu oluşmuş pseudomakilik kısımlara rastlanmıştır.
Orman içinde bulunan dereler, baraj gölleri ve denize komşu alanlar ile sazlık ve bataklık kısımlar, sucul
ekosistemin temsilcileridir. Bu alanlar özellikle nokturnal (gececil) memeli hayvan türlerinin su ihtiyaçları için
büyük önem taşımaktadır. Bölgede yer alan sazlıklar, hedef türler olan Kızıl geyik (Cervus elaphus), Karaca
(Capreolus capreolus) başta olmak üzere, diğer memeli türlerinin barınma ve beslenme avantajı sağlaması
yönünden ekolojik değer oluşturmaktadır. Habitatı nehir ve göl kıyıları olan Lutra lutra, Su samuru da bölge için
185
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
önemli türlerden biridir. Şekil 2‘de bölgenin farklı ekosistem ve habitat tiplerine ait görüntüler verilmiştir.
Şekil 2. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında görüntülenen farklı ekosistem habitat tipleri a.Sık bitkili
orman habitatı b.Durgun su, gölet habitatı -Bu habitat tipi bölge için ekolojik önem arz eden Lutra lutra, su
samuru için son derece değerlidir- c.Orman ekosistemi ve sucul ekosistem kesişimi, ekoton bölge d.Az bitkili
taşlık ve kayalık habitat -birçok Squamata (sınıf:Reptilia) ve Carnivora (sınıf:Mammalia) türleri için barınma ve
kamuflaj avantajı sağlamaktadır- e.Denize komşu kumul ekosistem.
Materyal ve Yöntem
Bu çalışmada, Eylül (2013)- Ekim (2014) ayları arasında Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında yapılan
arazi çalışmalarından elde edilen gözlem ve analiz bilgileri ile, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve
Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve
Gelişme Planı (2012) raporundaki bilgiler birlikte kullanılmıştır. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında
olması muhtemel yaban hayat türlerine ait envanter, saha çalışmaları ile oluşturulmuştur. Bölgede IUCN
kategorisine göre, CR; kritik olarak tehlikede olan takson (kritik) EN; tehlike altında olan takson (tehlikede)
186
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
kategorilerine dahil olan türler, VU; neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson (duyarlı- hassaszarar görebilir) ve NT; tehdit altına girebilir (tehdite yakın) kategorilerindeki türler ve tür grupları, yaban hayat
elemanlarının değerlendirilmesinde öncelikli tutulmuştur. Arazi çalışmalarında, memeli populasyonları ve
bireylerine dair direkt gözlemlerin dışında; dışkılar, ayak izleri, yenmiş besin kalıntıları da kaydedilerek, memeli
fauna envanteri çıkarılmıştır. Küçük memelilerin tespitinde, hayvanların toprak üstünde açtıkları spesifik yuva
girişleri dikkate alınarak, bu alanlara canlı yakalama kapanları yerleştirilmiştir. Kapanla yakalanan küçük memeli
bireyleri tür teşhisinin ardından arazide alındıkları bölgeye geri bırakılmıştır. Çalışmalarda optik cihazlar
(kamera, dürbün, fotoğraf makinesi, teleskop) ve coğrafik kayıt (GPS) cihazları kullanılmıştır.
Bulgular
Çilingöz Yaban Hayatı ve Geliştirme Sahası ve yakın çevresinde karasal ve sucul biyotoplarda görüntülenen,
izine rastlanılan ve olması muhtemel 45 memeli türünün dahil olduğu takımlara göre oranları; Erinaceomorpha
% 2, Soricomorpha % 10, Chiroptera % 24, Lagomorpha % 2, Rodentia % 24, Carnivora % 26, Artiodactyla % 7 ve
Cetacea % 5 şeklindedir. Çilingöz YHGS‘daki 45 türün 26 tanesi en az iki farklı gözlem istasyonunda doğrudan
gözlemlenerek kaydedilmiştir. Şekil 3’de Çilingöz YHGS’ndaki memeli hayvanlarının takımlarına göre oranlandığı
grafik verilmiştir.
Şekil 3. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında bulunması muhtemel memeli türlerinin takımlara göre
oranlandığı grafik.
IUCN’e göre, bölgede yayılış göstermesi muhtemel 2 yarasa türü; Miniopterus schreibersii- Uzun Kanatlı
Yarasa ve Rhinolophus mehelyi- Mehelyi’nin Nalburunlu Yarasası NT ve VU kategorilerinde olmak üzere tehlike
altındadır. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası için önemli bir değer teşkil eden Lutra lutra-Su Samuru da NT
kategorisinde olup, tehlike altında olan türler arasındadır.
Tablo 1. Çilingöz YHGS’ndaki karasal ve sucul biyotoplarda yayılış gösteren memeli hayvan türleri ve koruma
statüleri.
NO
Takım / Familya
Tür ve Türkçe adı
Habitatı
Koruma Statüsü
Bern
1
Erinaceomorpha / Erinaceidae
2
Soricomorpha / Talpidae
Erinaceus concolor
IUCN
-
LC
Kirpi
Bağ, bahçe, kültür
arazisi ve orman
Talpa europaea
Kumlu humuslu alanlar
-
LC
187
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Köstebek
3
Talpa ceaca
Dere kenarı, orman içi
çayır, yayla, kumluhumuslu ıslak toprak
Ek- III
LC
Nemli ve sık bitki
ortamı
Ek- III
LC
Nemli ve sık bitki
ortamı
Ek- III
LC
Orman sivriburunfaresi
Neomys anomalus
Su kenarları
Ek- III
LC
Nemli ormanlar, çalılık
ve çayırlık alanlar
Ek- III
LC
Açık arazi, orman
sınırları, çalılık alanlar
Ek- III
LC
Mağara, in ve kaya
çatlakları
Mağara, in, yarık ve boş
bina
Mağara, in, yarık, boş
binalar ve ahırlar
Hat civarındaki evlerin
çatı yarıkları
Mağaralar
Ek- II
NT
Ek- II
LC
Ek- II
LC
Ek- III
LC
Ek- II
VU
Mağaralar, eski binalar,
kale ve hanlar
Mağara, maden ocağı,
mahsen, kaya veya ağaç
yarıkları
Mağaralar, eski bina
duvar ve tavan çatlak
ve oyukları
Büyük küçük
mağaralar, bina
duvarları
Orman içi, orman
açıklıkları
Orman ve koru
Ek- II
LC
Ek- II
LC
Ek- II
LC
Ek- II
LC
Ek- III
LC
Ek- III
LC
Akarsuların durgun ve
vejetasyonca zengin
bölgeleri
Orman
-
LC
-
LC
Hertürlü kültür arazisi
ve step, meyve
bahçeleri
Orman içi çayır, kültür
arazisi, su kenarı, step
Mera, tarla, çayır,
yüksek yayla ve step
alanlar
Nemli orman, orman
sınırı
Yaprak döken ormanlar
-
LC
-
LC
-
DD
-
LC
-
LC
Mesken yerler ve otlu,
çalılık dere kenarları
Limanlar ve büyük
şehirlerin alt yapısı
Açık arazi
-
LC
-
LC
-
LC
Mesken yerler ve
çevresi, açık arazi
Yaprak döken orman ve
nemli ormanlar
-
LC
Ek- III
LC
Akdeniz köstebeği
4
Soricomorpha / Soricidae
Sorex minutus
Sivriburunlu cücefare
5
Sorex araneus
6
Sivriburunlu bataklık faresi
7
Crocidura suaveolens
Küçük sivriburunlu bahçefaresi
8
9
Crocidura leucodon
Chiroptera/ Rhinolophidae
10
11
12
Chiroptera/ Vespertilionidae
13
14
15
Sivriburunlu bahçefaresi
Rhinolophus euryale
Akdeniz nalburunlu yarasası
Rhinolophus ferrumequinum
Nalburunlu büyük yarasa
Rhinolophus hipposideros
Nalburunlu küçük yarasa
Pipistrellus pipistrellus
Cüce yarasa
Myotis capaccinii
Uzunayaklı yarasa
Myotis blythi
Farekulaklı küçük yarasa
Myotis emerginatus
Kirpikli yarasa
16
Myotis myotis
Farekulaklı büyük yarasa
17
Miniopterus schreibersii
Uzun kanatlı yarasa
18
Lagomorpha/ Leporidae
19
Rodentia/ Sciuridae
20
Rodentia/ Cricetidae
Microtus subterraneus
Küçük oyucufare
Microtus guentheri
Akdeniz tarlafaresi
21
22
23
24
Rodentia/ Spalacidae
25
Rodentia/ Muridae
26
27
28
29
30
31
Lepus europaeus
Yabani tavşan
Sciurus vulgaris
Avrupa sincabı
Arvicola terrestris
Su sıçanı
Rodentia/ Gliridae
Microtus rossiaemeridionalis
Uzun kuyruklu çayır faresi
Spalax leucodon
Körfare
Apodemus flavicollis
Orman faresi
Apodemus agrarius
Çizgili orman faresi
Rattus rattus
Ev sıçanı
Rattus norvegicus
Göçmen sıçan
Mus macedonicus
Sarı ev faresi
Mus domesticus
Ev faresi
Glis glis
Yediuyur
188
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
32
33
Carnivora/ Canidae
34
35
36
Carnivora/ Canidae
Her türlü habitat
Ek- III
LC
Canis lupus
Kurt
Canis aureus
Çakal
Vulpes vulpes
Tilki
Martes foina
Kaya sansarı
Orman, step, yayla
Ek- II
LC
Sık orman, maki ve
fundalık
Her türlü habitat
-
LC
-
LC
Yaprak döken
ormanlarda kayalık ve
taşlık bölgeler
İğne, yaprak döken
orman
Orman, step
Ek- III
LC
Ek- III
LC
Ek- III
LC
Nehir, dere ve göl
Ek- II
NT
Değişik habitatlar,
orman, bağ, bahçe,
harabe
Orman, kayalık arazi
Ek- III
LC
Ek- II
LC
Yapraklı, karışık,
kayalıklı orman
Yapraklı ve karışık
orman, sık bitki örtülü
göl, bataklık
Ek- III
LC
-
LC
Kızılçam, maki ve meşe
ormanları
Yapraklı her türlü
orman, orman içi çayır
ve açıklık
Ek- II
LC
Ek- III
LC
Martes martes
Ağaç sansarı
Meles meles
Porsuk
Lutra lutra
Su samuru
Mustela nivalis
Gelincik
37
38
39
40
41
Dryomys nitedula
Ağaç faresi, Hasancık
Carnivora/ Felidae
42
43
Artıodactyla/ Suidae
44
Artıodactyla/ Cervidae
45
Felis silvestris
Yaban kedisi
Felix lynx
Vaşak
Sus scrofa
Yaban domuzu
Cervus elaphus1
Kızıl geyik
Capreolus capreolus2
Karaca
Tartışma
Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın memeli hayvan fauna envanterini ortaya koyan akademik bir
çalışma henüz bulunmamaktadır. Bu çalışmada T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve Gelişme Planı
(2012) dikkate alınarak, Çilingöz YHGS’daki memeli hayvan faunası yeniden değerlendirilmiştir. Bu kapsamda,
yönetim ve gelişme planında verilen tüm memeli hayvan türlerinin bölgede yaşamını sürdürdüğü belirlenmiştir.
Çilingöz YHGS’da, liste harici bir memeli hayvan türüne rastlanılmamıştır.
Sonuç
Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında bulunması muhtemel memeli hayvan türleri, ülkemizde yaşayan
yaklaşık 160 memeli türünün % 28’ini oluşturmaktadır. Bu değer, orta derecedeki tür zenginliğine işaret
etmektedir. Çilingöz YHGS’da yaşayan memeli türlerinin tespiti ve değerlendirilmesi, bölgenin ekolojik öneminin
anlaşılması açısından oldukça önemlidir. Bölgedeki hedef türlerin bilinmesi, bu türlere yönelik koruma
stratejilerinin oluşturulmasını sağlayacaktır. Ayrıca, Çilingöz YGHS’da ya da çevresinde gerçekleştirilecek
antropojenik etkili bir faaliyet öncesi, bu faaliyetten etkilenecek türlerin belirlenebilmesini de kolaylaştıracaktır.
Çilingöz YHGS’daki memeli sınıfına ait yaban hayvanlarının, yaşadıkları ortam ile birlikte korunması, sahanın
geliştirilmesi, türlerin devamına ilişkin koruma tedbirlerinin alınması açısından, bu çalışmada verilen fauna
listesi oldukça önemlidir.
1,2:Çilingöz YHGS için hedef türler (bayrak türler)
189
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 184-190, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Kaynaklar
Anonim 2012. Çilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve Gelişme Planı. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli
Parklar Genel Müdürlüğü I.Bölge Müdürlüğü, İstanbul.
Çolak, E., Yiğit, N., Özkurt, Ş. and Sözen, M. 1999. A study on Mustela nivalis Linnaeus, 1766 (Mammalia : Carnivora) in Turkey. Turkish
Journal of Zoology. 23: 119 - 122.
Demirsoy, A. 1996. Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası "Hayvan Coğrafyası". Meteksan A.Ş. Maltepe-Ankara.
Kayaöz, E. 2002. Türkiyede’ki Su Samuru (Lutra lutra)’nun Korunmasının Önemi ve Yaşama Alanlarını Saptama Çalışmaları. [The importance
of protecting otters in Turkey and defining study of their life territories] Proceedings of the Second Symposium on the Situation
of the Fischotter in Turkey, Antalya, September 2002. Pp. 31–38. TTKD. Tübitak, Ankara.
Krystufek, B., Vohralik, V. 2001. Mammals of Turkey and Cyprus: Introduction Checklist of Insectivora. Knjizica Annales Majora, Ljubljana,
Slovenia.
Miller, G. S. 1908. New mammals from Asia Minor. The annals and Magazine of Natural History. 1: 102 - 103.
Strachan, R and Jefferies, D.J. 1996. Otter survey of England 1991-1994. Vincent Wildlife Trust. London- England.
Yiğit, N. and Çolak, E. 1998. Contribution to the Geographic Distribution of Rodent Species and Ecological analyses of Their Habitats in
Asiatic Turkey. Turkish Journal of Biology. 22: 435 - 446.
Yiğit, N., Çolak, E., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Sözen, M., Hamzaoğlu, E., Karataş, A., Özkurt, Ş. 2002. Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED). Kılavuz
Paz. Tic. ve San. Ltd. Şti. Ankara
Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Karataş, A. 2006. Rodent of Türkiye, 2006. Meteksan Co. Ankara.
- 190 -