EGU SUBAT 2010.indb 1 2/24/10 12:43:26 PM

EGU SUBAT 2010.indb 1 2/24/10 12:43:26 PM

EGU SUBAT 2010.indb 1
2/24/10 12:43:26 PM
Bu kitap, 2005 yılında Van Publishing, Inc. tarafından yayımlanan
Hay Ardzatakordz Varbedner, Armenian Master Silversmiths
adlı Ermenice-İngilizce kitabın gözden geçirilmiş Türkçe-İngilizce baskısıdır.
This book is revised Turkish-English edition of the book
Hay Ardzatakordz Varbedner, Armenian Master Silversmiths,
printed by Van Publishing, Inc. in 2005.
EGU SUBAT 2010.indb 2
2/24/10 12:43:29 PM
ERMENİ GÜMÜŞ USTALARI
ARMENIAN MASTER SILVERSMITHS
EGU SUBAT 2010.indb 3
2/24/10 12:43:29 PM
Aras Yayıncılık
İstiklal Cad. Hıdivyal Palas
No: 231 – Z - Tünel / Beyoğlu (34430)
İstanbul - Türkiye
Telefon: +90 (212) 252 65 18
Fax: +90 (212) 252 65 19
www.arasyayincilik.com
[email protected]
ARAS -
111
Ermeni Gümüş Ustaları
Armenian Master Silversmiths
Osep Tokat
Türkçe Çeviri/Turkish Translation
Beril Eyüboğlu
Kapak Tasarımı/Cover Design
Savaş Yıldırım
Kapak Resmi/Cover Photograph
(bkz. s./see p. 92)
Baskı/Printing
Punto Baskı Çözümleri
Halaskârgazi Cad. Sait Kuran İş Merkezi
No: 145 Kat: 5, Şişli, İstanbul
www.puntops.com
Cilt/Binding
Punto Baskı Çözümleri
Mart 2010, İstanbul
March 2010, Istanbul
© 2010, ARAS YAYINCILIK
© 2010, OSEP TOKAT
ISBN
978-605-5753-11-5
EGU SUBAT 2010.indb 4
2/24/10 12:43:29 PM
ERMENİ GÜMÜŞ USTALARI
ARMENIAN MASTER SILVERSMITHS
OSEP TOKAT
EGU SUBAT 2010.indb 5
2/24/10 12:43:30 PM
EGU SUBAT 2010.indb 6
2/24/10 12:43:30 PM
İthaf
Dedication
viii
Önsöz
Foreword
1
Ermeni Halkının Kısa Tarihi
A Brief History of the Armenian People
7
Van’ın Kısa Tarihi
A Brief History of Van
45
Gümüş ve Altın İşlerinde Ermeni Bezeme Sanatı
The Ornamental Art of Armenian Silver- and Gold-Making
71
Van’da Ermeni Altın ve Gümüş Kuyumculuğu
Armenian Gold- and Silver-Making in Van
85
Van Dışındaki Ermeni Altın ve Gümüş Kuyumculuğu
Armenian Gold- and Silver-Making Beyond Van
215
Teşekkür
Acknowledgement
281
Sonsöz
Epilogue 283
285
Index 292
Dizin
Bibliyografya
Bibliography
ERMENI GUMUS USTALARI 00.indd 7
299
3/1/10 11:34:00 AM
İTHAF
Bu naçizane çalışmamı, 1915’te sağ kalan ve bir avuç zarif Ermeni
sanat eserini kurtarabilmiş anne ve babam Ovsanna Sarkisyan-Tokat
ile Bedros Anbedyan-Tokat’a ithaf ediyorum. Bugün bu eserler beni
araştırmaya teşvik ederken, o zor günlerde yetenekleri hayatlarını
kurtarmaya yetmemiş olan muhteşem ustaların isimlerini ölümsüz
kılma isteğimi de pekiştiriyor.
DEDICATION
I dedicate this small work to my parents Bedros Anbedian-Tokat and
Ovsanna Sarkissian-Tokat, survivors of 1915, who were able to save a
handful of delicate Armenian artworks. Those artworks have led me to
my present research, and strengthened my resolve to help immortalize
the names of all the wonderful master craftsmen whose talent proved
insufficient for saving their lives, in those horrific days of carnage.
ERMENI GUMUS USTALARI 00.indd 8
3/1/10 11:34:07 AM
Peri Çayı (Kiğı Çayı) üzerindeki köprü. Büyükbabam Mardiros Sarkisyan 1914'te,
doğum yerim olan Kiğı'da bu köprüyü inşa etmiştir. Geçmiş, bizi geleceğe bağlıyor.
Osep Tokat
In 1914, my grandfather, Mardiros Sarkissian, built this bridge on the river of Kghi,
my birthplace, in Turkey. The past connects us to the future.
Osep Tokat
EGU SUBAT 2010.indb 9
2/24/10 12:43:33 PM
EGU SUBAT 2010.indb 10
2/24/10 12:43:33 PM
ÖNSÖZ
FOREWORD
Gümüşe karşı duyduğum derin sevgi beni
bu mütevazı çalışmayı yapmaya yö­nelt­ti.
Her ne kadar sanat tarihçisi olmasam da,
halkımın gümüşçülük alanındaki muhteşem
eserlerini görmezden gelmek, onlarla büyülenmemek ve gurur duymamak imkânsızdı.
Aslında, sanat ve zanaatın bir millete
veya kişiye değil, tüm insanlığa ait olduğuna
inanırım. Nitekim, onları korumak ve muhafaza etmek yine insanlığın görevidir. Fakat,
anıtlarımızın tahrip edilmesi, değişikliğe
uğratılması, hatta küçük, zarif elişi ürünlerin Ermenilerin elinden alınıp başkalarına
mal edilmesi gibi nahoş gerçekler karşısında
kayıtsız kalmam olanaksızdı.
İşte bu yüzden, elimden geldiğince, dünyaya Ermenilerin zulüm görmüş ve ezilmiş
bir miletten ibaret olmadığını göstermek
istedim. Ermeniler en zor günlerinde bile
aydın/sanatçı, mucit/yaratıcı, öğrenen/öğreten olmuş, şarkı söyleyip dans etmiştir.
Ermenilerin sanat alanındaki üretkenliği
sadece Osmanlı İmparatorluğu ile sınırlı kalmamış, Rusya, İran, Gürcistan, Avrupa,
Arap ülkeleri, Hindistan ve Birleşik Dev­let­
ler’e kadar uzanmıştır.
Ermeniler yeteneklerini sanatın birçok
alanında ortaya koymuş, hatta kimi alanlarda zirvedeki konumlarını asırlar boyu korumuşlardır.
Osmanlı İmparatorluğu sınırları dahilinde, Ermenilerin yetenekleri yaratıcılığın her
alanında fark edilir nitelikteydi. Bu konuda
Osmanlı yönetiminin Ermeni zanaatkâr ve
sanatçılara yönelik destekleyici tavrının da
büyük rolü vardı.
Gümüş işçiliği üzerine çalışmaya başladığımda, doğal olarak aklıma Ermeni gümüş
işçiliği mirasında çok özel bir yeri olan Van
şehri geldi. Bu mirası oluşturan diğer önemli
merkezler arasında İstanbul, Kayseri, İzmir,
İzmit, Trabzon, Erzurum ve Diyarbakır da
vardı.
Bu çalışmam esas olarak Van ve çevresindeki geleneksel Ermeni gümüş işçiliğini ele
almakla birlikte, 1915 sonrasında, Türkiye
sınırlarının dışında Vanlı ustaların katkısıy-
EGU SUBAT 2010.indb 1
My profound fondness for silver inspired
me to embark on this modest work. Even
though I am not an art historian, I found it
impossible to ignore my people’s splendid
achievements in the sphere of silver-making,
impossible not to admire and feel proud of
them.
In reality I believe that the arts and crafts
do not belong to a people or a person, but the
whole of humanity; consequently the task of
protecting and preserving them likewise falls
on all of humanity. But as I became aware of
the destruction and desecration of our monuments, and the pillaging of delicate Armenian
handicrafts, whose creation was subsequently credited to others, I could not remain
indifferent toward such bitter realities.
To the best of my ability, I sought to show
to the world that the Armenians are not
merely a persecuted and downtrodden people. The Armenians have been and still are
intellectuals/craftsmen, inventors/creators,
students/teachers, singers and dancers, even
in the most trying of their hours.
Armenians have been the transmitters of
many arts and crafts, not only within the
borders of the Ottoman empire, but throughout Russia, Iran, Georgia, Europe, Arab countries, India, and the United States.
Armenians have demonstrated their talent in a variety of arts and crafts, in several
of which they have occupied top positions,
and have done so for centuries.
Within the Ottoman empire, Armenian talent has reached prominence in virtually
every creative endeavor, owing in no small
measure to the fact that the Ottoman government has often been greatly supportive of
Armenian artists and craftsmen.
When I decided to write about Armenian
silver-making, Van predominantly and naturally came to my mind, given its unique and
enormous role in the Armenian silver-making heritage. Among the other constituent
centers of that heritage have been Istanbul,
Kesaria, Izmir, Izmit, Trebizond, Karin, and
Tigranakert.
2/24/10 12:43:33 PM
2
Ermeni Gümüş Ustaları
Armenian Master Silversmiths
la canlanan gümüş işçiliğini de kapsamakta­
dır. Öyle ki, bu kitapta Van şehrinin tarihine,
kültürüne, demografik yapısına, insanları­
nın uğraşlarına ve özellikle de el sanatlarına
yer verdim.
Ayrıca, gümüş işçiliğini Ermeni kültürü­
nün genelinde ele alıp değerlendirebilmek
için, Ermeni halkının tarihinden kesitlere ve
belli bir dereceye kadar da, Van dışında
Er­me­ni gümüş işçiliğinin gelişimi ve gelenek­
lerine de yer vermeyi ihmal etmedim.
Eserim ilk kez Ermenice-İngilizce olarak
2005 yılında Erivan’da basılmıştı. Şimdi ise
bazı ilavelerle İstanbul’da Türkçe-İngilizce
yayımlanıyor. Bu kitabın, yüzyıllarca bera­
ber yaşamalarına rağmen Ermeni halkını
tanımayan ve de tanımasına imkân verilme­
yen Türk halkına, el sanatları, mimari,
müzik, tiyatro, opera vb. alanlarındaki eser­
leriyle Türk kültürünün gelişmesinde önemli
bir rol oynayan Ermeni toplumunu tanıtma
ve aradaki perdeyi aralama bakımından da
katkısı olması dileğiyle...
Osep Tokat
Los Angeles, 2009
The present work pertains mainly to the
Armenian silver-making of Van and its sur­
rounding areas, as well as those silver-mak­
ing traditions that the master craftsmen of
Van helped flourish beyond the borders of
Turkey after 1915. Thus I have included
chapters on the history of Van as well as its
culture, demographics, professions, and,
chiefly, its crafts.
Furthermore, for an appreciation of silvermaking within the broader context of Arme­
nian culture, I have devoted sections to the
history of the Armenian people, and, to a les­
ser degree, the traditions and developments
of Armenian silver-making beyond Van.
My work had been first published in
Ar­menian and English in 2005, Yerevan,
Armenia. Now it is being published in Turkish
and English in Istanbul, Turkey with some
additions. Despite having lived alongside
Armenians for centuries, Turkish people
have not known Armenians well enough and
they have not given any chance to realize
how Armenians played a great role with their
contributions to the development of Turkish
culture (i.e. architecture, music, opera, the­
atre, craftsmanship, etc.). I hope this book
also brings its contribution in introducing
Armenians to Turkish public and removing
the curtain between the two nations.
Osep Tokat
Los Angeles, 2009
Yukarıda solda, yazarın annesine ait
yüksükler. Van yapımı, gümüş.
Birinci ve üçüncü yüksükler savatlı.
Yukarıda sağda, yazarın babasına
ait kehribar ağızlık.
Solda, yazarın babasına ait
kehribar tespih.
Above left: thimbles that belonged
to the author’s mother.
Silver, made in Van. First and third
thimbles are nielloed.
Above right: amber pipe that
belonged to the author’s father.
Left: amber worry beads that
belonged to the author’s father.
ERMENI GUMUS USTALARI 00.indd 2
3/1/10 11:35:33 AM