makine teknolojisi penslere bağlayarak tornalama ve yay sarma

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
MAKİNE TEKNOLOJİSİ
PENSLERE BAĞLAYARAK TORNALAMA
VE YAY SARMA
ANKARA 2006
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
•
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
•
Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
•
Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
•
Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.
•
Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
•
Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... 2
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. TORNADA YAY SARMA.................................................................................................. 3
1.1. Yaylar............................................................................................................................ 3
1.1.1. Çeşitleri.................................................................................................................. 3
1.1.2. Tel Çapının Tesbiti ................................................................................................ 4
1.2. Malafa Hazırlanması ..................................................................................................... 5
1.2.1. Yay Çapına Göre Malafa Seçilmesi veya Tornalanması ....................................... 6
1.2.2. Malafanın Tornaya Bağlanması............................................................................. 6
1.3.Tornanın Hazırlanması................................................................................................... 7
1.3.1.Kalemliğe Özel Sert Ağaçtan İki Takoz Bağlanması ............................................. 7
1.3.2. Takoz Arasından Geçen Yay Telinin Malafa Deliğine Takılması......................... 8
1.3.3. Devir ve İlerlemenin Ayarlanması......................................................................... 8
1.4. Yayın Sarılması............................................................................................................. 8
1.4.1. Sarılan Yayın Kesilerek Malafadan Çıkarılması ................................................... 9
1.4.2. Güvenlik Tedbirleri ............................................................................................. 10
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 13
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 15
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 17
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 19
2. PENSLERE BAĞLAYARAK TORNALAMA................................................................. 19
2.1. Pensler......................................................................................................................... 19
2.1.1. Pens Düzenek Elemanları .................................................................................... 20
2.1.2. Pens Çeşitleri ....................................................................................................... 20
2.1.3. Pens Malzemeleri................................................................................................. 21
2.2. Pensleri Fener Miline Takma Sökme.......................................................................... 21
2.3. İşe Uygun Pens Seçme................................................................................................ 23
2.4. İş Parçasını Pense Bağlama, Sökme ........................................................................... 24
2.5. Bağlanan İş Parçasını Kontrol Etme ........................................................................... 24
2.6. Bağlanan İş Parçasını Tornalama................................................................................ 25
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 27
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 30
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 32
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 35
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 37
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 38
1
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD
521MMI104
ALAN
Makine Teknolojisi
DAL/MESLEK
MODÜLÜN ADI
MODÜLÜN TANIMI
SÜRE
ÖN KOŞUL
YETERLİK
MODÜLÜN AMACI
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Bilgisayarlı Makine İmalatı, Endüstriyel Kalıp,
Bilgisayarlı Endüstriyel Modelleme ve Bilgisayar Destekli
Makine Ressamlığı
Penslere Bağlayarak Tornalama ve Yay Sarma
Makine Teknolojisi alanında torna tezgâhlarında yay
sarma ve iş parçalarını penslere bağlayarak tornalama
işlemlerinin tanıtılıp uygulanmasına yönelik materyaldir.
40/24
Makine imalatçılığında gerekli olan iş güvenliği ve iş
kazalarına karşı güvenlik önlemleri modüllerini almış olmak.
Penslerle tornalama ve helisel yay sarma işlemlerini
yapmak.
Genel Amaç
Bu modül ile uygun ortam ve araç gereçler sağlandığında
temel tornalama işlemlerini yapabileceksiniz.
Amaçlar
¾
Her türlü helisel yay sarabileceksiniz.
¾
Parçaların penslerle bağlanarak tornalanmasını
yapabileceksiniz.
Ortam
Sınıf, atölye, işletme, kütüphane, internet ortamı, ev vb
öğrencinin kendi kendine veya grupla çalışabileceği tüm
ortamlar.
Donanım
Sınıf: Projeksiyon, tepegöz, bilgisayar ve donanımları,
sınıf kütüphanesi, vb..
Atölye: El zımpara taşı, gözlük, soğutma sıvısı, çizelge
ve tablolar, torna tezgahları, ders kitapları, üniversal aynalar,
ayna anahtarları, kumpas, katerler, çeşitli torna kesicileri, gezer
punta, özel sert ağaç takozlar, yay çeliği, malafalar, pens ve pens
adaptörleri, iş parçaları (okul veya okul dışında bulunan
atölyeler ve işletmelerden yararlanılır.) bulunur.
¾
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
¾
¾
Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen
ölçme araçları ile kazanılan bilgi ve becerileri ölçerek
kendi kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak
modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri
ölçerek değerlendirilecektir.
Faaliyetin sonunda 2 adet çoktan seçmeli test ve 2 adet
performans uygulama testi bulacaksınız.
2
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Makine Teknolojilerinin; gelişen, değişen ve ilerleyen bir dünyada yerinde sayması
gibi bir durumda bulunması olamaz. Gelişen ve değişen bir dünyada bilgilerin sürekli
güncelleşmesi ve yapılan işlemlerin mesleki eğitimde yeniden ele alınarak incelenmesi ve
geliştirilmesi gerekmektedir.
Bu gelişmelere paralel olarak sektörün ihtiyacı ve ara elemandan beklenen bilgi ve
becerilerin öğrencilere verilebilmesi ve sektörde aranılan bir eleman olabilmeleri;
öğrencilerin gelişmesine ve öğrendiklerini uygulamalarına bağlıdır.
Bugün birçok sektörde kullanılan makineler ve elemanları imalat sektörünün bir
ürünüdür. Bu sektörler içerisinde kullanılan makine elemanlarından yayların kullanım
amaçları farklı farklıdır. Örneğin; otomobil ve birçok makinede titreşim ve darbeleri almada
(amortisör yayları v.b.), sadece darbeleri önlemede (tampon yayları v.b.), makine parçalarını
aynı konumda tutmada (kalıp ve supap yayları v.b.), bir hareket meydana getirmede (saat
zemberek yayları v.b.) kullanılan yaylar, torna tezgahında veya özel yay sarma tezgahlarında
sarılarak kullanıma sunulurlar.
Ayrıca yapılacak iş parçalarının hassas ve hızlı olarak işlenebilmesi için penslere
bağlanarak tornalanması gerekir. Bu sayede zamandan ve işgücünden tasarruf edilir.
Bununla beraber, makine sektöründe ucuz ve kaliteli mal satarak pazar payında istenilen
konumda olunması sağlanacaktır.
Bu amaçla elinizdeki modülle sizin daha önceki bilgi ve becerilerinize ilave olarak,
¾
¾
Torna tezgahında yay sarma,
İş parçaların penslere bağlanarak tornalanması,
konularında bilgi ve beceri kazandırmayı amaçlamaktır. Bu bigi ve becerilerin sonucunda,
tornalama işlemlerinde bir adım daha ileri giderek talaş kaldırma ilkelerindeki becerilerinizi
arttırmaktır.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Torna tezgahında her türlü helisel yay sarabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
¾
Torna tezgahı ile yay saran işletmeleri ziyaret ederek yay sarma usülleri ve
işlem basamakları hakkında bilgi alınız. Topladığınız bilgileri sınıf ortamında
arkadaşlarınızla paylaşınız.
1. TORNADA YAY SARMA
1.1. Yaylar
Üzerine etki eden çekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktığında depo ettiği
enerjiyi aynen ileten makine elemanına yay denir.
1.1.1. Çeşitleri
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Basma yaylar
Çekme yaylar
Burulma yaylar
Disk yaylar
Spiral yaylar
Yaprak yaylar
Resim1.1: Basma yaylar
Resim1.2: Basma yay çeşitleri
Resim1.3: Çekme yay çeşitleri
Yayın Çalışacağı Ortamı belirle
3
1.1.2. Tel Çapının Tesbiti
Tornada sarılacak yay telinin çapı tespit edilmeden önce, yayın çalışacağı ortamın
belirlenmesi gerekir. Yay, çalışacağı ortama, esneme miktarına, istenilen sertliğe, çalışacağı
çapa, kaldıracağı yüke, uzama miktarına vb. göre belirlenerek sarılır. Yay sarılmadan önce
çapının tesbitinde bazı formüller kullanılır.
Yay ve elemanları;
d=Tel çapı (mm)
di=İç çap (mm)
do=Ortalama çap (mm)
da=Dış çap (mm)
h=Yay adımı (mm)
L=Yay boyu (mm)
a=Halka boyu (mm)
b=Sarılmadan önceki tel boyu (mm)
n=Yay halka sayısı (mm)
k=Genleşme katsayısı
Şekil 1.1: Yayın elemanları
Yay Hesabında Kullanılan Formüller
Bir Halka Boyu- a=√(do*П)²+h²
Tam Tel Boyu – b=a*n
Gevşeme Miktarı- g=di*h*k
Sarılan Yay Boyu- L=n*h
Örnek; Çapı 3 mm olan, 5 mm adımlı ve 40 halka bulunan bir yayın iç çapı 20 mm,
genleşme katsayısı 0,03 olduğuna göre;
a)-Halka boyunu,
b)-Tam tel boyunu,
c)-Gevşeme miktarını,
d)-Sarılan yay boyunu, bulunuz?
Cevap;
Verilenler
d=3 mm
k=0,03
h=5 mm
n=40
di=20 mm
a)-Halka boyu
a=√(do*П)²+h²
a=√(23*3,14)²+5²
a=√5240,728
a=72,4mm,
İstenenler
a=?
b=?
g=?
L=?
do=di+d
do=20+3
do=23mm
4
b)-Yay sarılmadan önce kullanılacak tel boyu,
b=a*n
b=72,4*40
b=2896 mm
c)-Yay sarıldıktan sonraki gevşeme miktarı,
g=di*h*k
g=20*5*0,03
g=3 mm
d)-Yay sarıldıktan sonra istenilen yay boyu,
L=n*h
L=40*5
L=200 mm’dir
1.2. Malafa Hazırlanması
Üzerine çeşitli iş parçalarının bağlanıp kolay ve daha hızlı işlenebilmesini sağlayan,
yataklama görevi gören, silindirik şeklinde, üzerinde kademeleri olan makine elemanına
malafa denir.
Torna tezgahında yayların sarılabilmesi için sarılacak yaya göre malafaların
hesaplanarak bulunması gerekir. Bulunan malafa çapı işlenerek veya hazır halde varsa torna
tezgahına bağlayarak üzerine yayın sarılması gerekir.
Malafa çapı, yay çapının hesaplanmasında kullanılan formüllerle beraber hesaplanır.
Mç = di-g
Mç = Malafa çapı
di = Sarılacak yayın iç çapı
g =Yayın gevşeme miktarı
Örnek; İç çapı 20 mm ve yayın gevşeme miktarı 3mm olan yayın sarılacağı malafa
çapını bulunuz?
Cevap; Verilenler
di = 20 mm
g = 3 mm
Mç = di-g
İstenen
Mç =?
Mç = 20-3
Mç = 17 mm
Mç=17 mm çapında malafa hazırlanarak torna tezgahına bağlanır ve üzerine yay
sarılır.
5
1.2.1. Yay Çapına Göre Malafa Seçilmesi veya Tornalanması
Sarılacak yay çapına göre malafa çapı hesaplanarak bulunur. Hesaplama sonucunda
istenilen çapta malafa hazır olarak varsa torna tezgahına bağlanarak yay sarılır.
Eğer hesaplanan çapa uygun malafa yoksa malafa malzemesi torna tezgahında
silindirik işlenerek hazır hale getirilir. Hazırlanan malafanın bir ucuna yay telinin çapı
genişliğinde merkezden delik delinir. Delinen delik, malafa aynaya bağlandığında dışarıda
kalacak mesafede olmalıdır.
Yayın İç
Çapına Göre
Malafa Çapını
Hesapla
Resim1.4: Malafanın torna tezgahında işlenmesi
1.2.2. Malafanın Tornaya Bağlanması
Malafa silindirik şeklinde bir mil olduğu için, ayna punta arasına bağlanarak yay
sarılır. Malafanın üzerinde delik delinen kısmı ayna tarafına gelecek şekilde, diğer ucu gezer
puntanın konik ucuna gelecek şekilde bağlanmalıdır.
Bağlama esnasında emniyet kurallarına uyulması, gezer punta tarafına
yataklandırılacak malafanın punta deliğinin merkezde delinmiş olması gerekir. Punta deliği
merkezden kaçık ise malafa dönerken salgı yapabilir.
6
Malafa
Üzerindeki Delik
Ayna Tarafına
Gelmeli
Resim1.5: Hazırlanan Malafanın Torna Tezgahına Bağlanması
1.3.Tornanın Hazırlanması
Torna tezgahında yay sarma işlemine başlanılmadan önce, tezgahın iyi tanınması,
malafanın emniyet kurallarına uygun bir şekilde bağlanması, yay sarma işleminde
kulanılacak alet ve edavatın hazır hale getirilmesi gerekir.
1.3.1.Kalemliğe Özel Sert Ağaçtan İki Takoz Bağlanması
Torna tezgahının kalemliğine özel sert ağaç (gürgen, kayın v.b) takozlar, kalemlik
ölçülerine uygun şekilde iki adet hazırlanır. Ağaç takozların orta kısmına tel çapından daha
küçük kanal açılır. Alt takoz kalemliğe oturtulur, kanal açılan yere telin rahat ilerleyebilmesi
için yağlama yapılır. Yağlanan yere tel oturtularak üst takoz ile kapatılır. Takozlar
kalemliğin sıkma civataları ile hafifçe sıkılır.
Ağaç Takozları
Yağla
Resim1.6.Ağaç takozların yağlanması
Resim1.7. Ağaç takozların kalemliğe
bağlanması
7
1.3.2. Takoz Arasından Geçen Yay Telinin Malafa Deliğine Takılması
Malafanın ayna tarafına yakın, telin çapına göre delinmiş deliğine, yay teli, çekilerek
takılır. Deliğin diğer tarafından çıkan telin uç kısmı, yay sarımı esnasında telin delikten
çıkmaması için biraz kıvrılır. Ayna boşta iken bir tur çevrilir. Malafa üzerine bir sarım
sarılmış olur.
Yayı Aynadan
Puntaya Doğru Sar
Resim 1.8: Yay telinin malafadan geçirilmesi
Resim 1.9: Tel ucunun kıvırılması
1.3.3. Devir ve İlerlemenin Ayarlanması
Tezgah devri düşük devire ayarlanır. Arabanın ilerlemesi, vida çekme işleminde
olduğu gibi yayın adımına göre, tezgah üzerindeki tablodan ayarlanır (çekme yaylarında
yayın adımı telin çapına eşittir). Yay çekme işlemine başlamadan önce tezgahın makas
kolunun kavratılması gerekir.
1.4. Yayın Sarılması
Yukarıdaki işlemler tamamlandıktan sonra tezgah çalıştırılır. Makas kavratılarak sol
vida çeker gibi yay, soldan sağa doğru veya ayna tarafından gezer punta tarafına doğru,yay
adımına göre sarılır. Sarım işlemi bittikten sonra makas yukarı alınır, tezgah durdurulur.
Ayna bir tur ters yönde döndürülerek yayın gerginliği giderilir. Yayın yerinden hızlı bir
şekilde çıkması önlenir.
8
Resim 1.10: Yayın sarılması
Resim 1.11: Sarım işleminin bitirilmesi
Şekil 1.2: Yayın torna tezgahında sarılması
1.4.1. Sarılan Yayın Kesilerek Malafadan Çıkarılması
Sarılan yayın gerginliği alındıktan sonra istenilen yay boyu ölçüsünde uygun yerinden
taşla, eğe, keski veya pense yardımıyla tel kesilir.
Kesilen yayı malafadan çıkarmak için gezer punta boşa alınarak punta geriye doğru
çekilir. Malafa deliğine takılan telin ucu düzeltilerek tel delikten çıkarılır. Yay malafanın
üzerinden çekilerek çıkartılır. Uç kısımları basit ayaklı zımpara taşında düzeltilerek yay
kullanıma hazır hale getirilir.
9
Yayın Boşluğunu
Alarak Dikkatli Kes
Resim 1.12: Sarılan yay telinin pense ile güvenli bir şekilde kesilmesi
1.4.2. Güvenlik Tedbirleri
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Malafa aynaya ve gezer puntaya sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanmalıdır.
Ağaç takozlar kalemliğe doğru bağlanmalı; yay sarma esnasında tel takozlar
arasından çıkarak tehlikeye yol açabilir.
Yay telinin malafadan çıkarak bir kazaya sebebiyet vermemesi için malafa
üzerine delinecek delik büyük delinmemeli ve tel geçtikten sonra uç kısmı biraz
kıvrılmalıdır.
Yay gergin durumda iken yay teli kesilmemeli, aksi halde önemli yaralanmalara
sebep olur. Yayın gerginliği alındıktan sonra kesilmelidir.
Yayı malafadan çıkarırken dikkatli olunmalı, yavaş ve dikkatlice çıkarılmalıdır.
Yayın alın kısımları basit ayaklı zımpara taşında düzeltilirken, dikkat edilmeli,
kurallara uygun taşlanmalıdır.
10
Güvenlik
Tedbirleri
ne Dikkat
Et
Resim 1.13: Sarılan yayın güvenli bir şekilde malafadan çıkarılması
Resim 1.14: Sarılan yayın görünüşü
11
Şekil 1.3: Yay uçlarının taşlanması
Şekil 1.4: Yayın diklik kontrolü
12
UYGULAMA
FAALİYETİ
UYGULAMA
FAALİYETİ
TORNADA YAY SARMAK
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
¾ Hesaplara göre belirlenen ölçüdeki
malafayı öğretmeninizden isteyiniz.
¾ Uygun ölçülerde malafa yoksa torna
tezgahında tornalayarak hazırlayınız.
¾ Malafanın üzerine, tel çapına uygun
delik deliniz.
¾ Malafa üzerindeki delik, ayna tarafına
gelecek şekilde ve diğer ucuda gezer
punta
tarafından
yataklandırılacak
şekilde bağlayınız.
¾ Malafayı emniyet kurallarına uyarak sıkı
bir şekilde bağlayınız.
¾ Malafayı ayna punta arasında bağlayınız.
¾ Kalemliğe özel sert ağaç takozlar
hazırlayarak bağlayınız.
¾ Takozlar arasından geçirilen yay çeliğini
malafa üzerindeki delikten geçirerek uç
kısmını biraz kıvırınız.
¾ Yay çeliğini malafaya takarken emniyet
kurallarına uyunuz.
¾ Sportu
malafa
üzerindeki
yayın
başlangıç konumuna dik olacak şekilde
döndürerek ayarlayınız.
¾ Emniyetli bir şekilde yay sarabilmek
için yapılan işlemi tekrar kontrol ediniz.
¾ Aynayı bir tur çevirerek yay telinin
gerginleşmesini sağlayınız.
¾ Yay çeliğini malafaya takınız.
¾ Tezgah devrini düşük tutunuz.
¾ Tezgahta vida çekme işlemi yapar gibi,
yay adımına uygun olacak şekilde
tezgah üzerindeki tabladan ilerleme
miktarını seçerek, tezgahı buna göre
ayarlayınız.
¾ Ayarlanan tezgahı çalıştırarak soldan
sağa yay sarmak için arabanın makasını
kavratınız.
¾ Sportu yay sarmak için ayarlayınız.
13
¾ Torna tezgahının ilerleme ayarını yapınız.
¾ Yay sarma işlemi bittikten sonra tezgahı
durdurunuz.
¾ Aynayı bir tur ters yönde çevirerek
yayın gerginliğini alınız.
¾ Sarılan yayın gerginliğini tezgahta alınız.
¾ Yay istenilen boyda sarılıp gerginliği
alındıktan sonra yayı uygun kesme
araçları ile kesiniz.
¾ Malafa deliğine takılı olan yay çeliğinin
ucuna bastırarak teli delikten çıkarınız.
¾ Malafa üzerindeki yayı çekerek alınız ve
uç kısımlarını basit ayaklı zımpara
taşında taşlayarak kullanıma hazır hale
getiriniz.
¾ Yayı malafadan çıkartınız.
14
ÖLÇMEVE
VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
ÖLÇME
Aşağıda verilen ölçme değerlendirmede çoktan seçmeli ölçme değerlendirme kriterleri
uygulanmıştır.
1.
Üzerine etki eden çekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktığında depo ettiği
enerjiyi aynen ileten makine elemanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kama
B) Pim
C) Vida
D) Yay
2.
Yay sarılmadan önce çapı nasıl tesbit edilir?
A) Gözle
B) Sarılarak
C) Hesaplayarak
D) Çizerek
3.
Malafa çapının förmülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) b=a*n
B) Mç=di-g
C) L=n*h
D) g=di*h*k
4.
Yay sarılmadan önce aşağıdakilerden hangisinin ilk önce yapılması gerekir?
A) Hesaplarının yapılması
B) Malafanın bağlanması
C) Tezgahın ayarlanması
D) Gerginliğinin alınması
5.
Yay sarma işleminde tezgah devri nasıl olmalıdır?
A) Devir önemli değil
B) Yüksek devirde
C) Orta devirde
D) Düşük devirde
6.
Yay sarma işlemi bittikten sonra, aşağıdakilerden hangisinin emniyet yönünden önemi
büyüktür?
A) Yay malafadan çıkarılmalı
B) Tezgah ayarlanmalı
C) Yay gerginliğinin alınması
D) Yay çeliği hazırlanmalı
15
7.
Aşağıdakilerden hangisi yay sarma işlemine başlanılmadan önce kalemliğe
bağlanmalıdır?
A)
B)
C)
D)
Kaba talaş kalemi
Sol yan kalem
Özel sert ağaç takozlar
Çelik alaşımlı takozlar
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetini
tekrarlayınız.
16
PERFORMANSDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
PERFORMANS
Aşağıdaki soruya göre uygun özellikteki torna tezgahında yay sarınız.
SORU: Çapı 4 mm olan,6mm adımda ki bir yayın iç çapı 26mm dir. Yay üzerinde 50
halka olduğuna göre ve genleşme miktarı da 0,02 ise yayın elemanlarını hesaplayarak yayı
torna tezgahında sarınız?
Verilenler
d=4mm
h=6mm
di=26mm
n=50
k=0,02
İstenenler
a=?
b=?
L=?
g=?
Mç=?
Yayın Elemanlarını
Hesaplayınız ve Yayı
Torna Tezgahında Sarınız
Kullanılacak Malzemeler
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
İş önlüğü
Torna tezgahı
Yay çeliği tel malzemesi
Malafa veya malafa malzemesi
Malafa işlemek için torna kalemleri
Özel sert ağaç takozlar
Yağ
Pense, el taşı, keski, tornavida v.b. avadanlık
Basit ayaklı zımpara taşı
NOT: Yay hesaplamasını yapıp, torna tezgahında yay sarma işlemlerini uygularken,
yaptığınız her işlem için kontrol listesinde işaretleme yapınız.
17
KONTROL LİSTESİ
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları gözledi iseniz
gözleyemediyseniz HAYIR, sutununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Evet
EVET,
Hayır
Verilen soruya göre yayın elemanlarını buldunuz mu?
İstenilen ölçüde malafa buldunuz veya tornaladınız mı?
Malafanın bir tarafına tel çapına uygun delik deldiniz mi?
Malafayı, delik ayna tarafına gelecek şekilde ayna punta
arasına bağladınız mı?
Torna kalemliğine özel sert ağaç takozları, telin geçeceği
şekilde kanal açıp, yağlayarak bağladınız mı?
Yay telini malafa üzerindeki deliğe takarak ucunu biraz
kıvırdınız mı?
Yay telini özel sert ağaç takozlar arasına koyarak hafifçe
sıktınız mı?
Tel gerginliğini ve telin delikten çıkmasını önlemek için
aynayı bir tur döndürdünüz mü?
Tezgah devrini düşük tutarak ilerlemeyi yay adımına göre
ayarladınız mı?
Tezgahı çalıştırıp makası kavrattınız mı?
Yayı, sol vida çeker gibi, aynadan puntaya doğru sardınız mı?
Yay sarım işlemi bittiğinde tezgahı durdurup makası boşa
aldınız mı?
Yayın gerginliğini almak için, aynayı ters yönde bir tur
döndürdünüz mü?
İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?
Yayı istenilen boyda uygun kesme araçları ile kestiniz mi?
Malafa üzerindeki delikten yay telini iterek çıkardınız mı?
Yayı malafa üzerinden çıkardıktan sonra, uç kısımlarını isteğe
göre basit ayaklı zımpara taşında taşladınız mı?
Yukarıda yapılan işlem basamaklarının her anında emniyet
kurallarına uydunuz mu?
DEĞERLENDİRME
Eğer faaliyette gözlediğiniz eksiklik varsa bu eksiklikleri ilgili konuları tekrar
okuyarak veya öğretmeninize danışarak gideriniz.
18
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
Parçaların penslerle bağlanarak tornalanmasını yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Penslerle bağlayarak tornalama işlemini, makine sektörü alanında faaliyet gösteren
işletmeleri ziyaret ederek,
¾
Hangi tür pens bağlama tezgâhları kullandıkları,
¾
Penslerle tornalamanın önemini,
¾
Penslerle tornalama zamanının, normal tornalama işlem zamanına göre farkını,
¾
Pens malzemelerini ve bağlama yöntemlerini öğreniniz. Bilgileri sınıf
ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. PENSLERE BAĞLAYARAK
TORNALAMA
2.1. Pensler
Silindirik ve küçük çaplı iş parçalarının torna tezgahına kolay, hızlı ve hassas bir
şekilde bağlanmasını sağlayan iş bağlama tertibatına pens tertibatı denir. Penslerin iç
çaplarına göre iş parçaları seçilerek veya iş parçasının çapına göre pens seçilerek tornalama
işlemi yapılır.
Pensler silindirik parçaları çevreden tuttukları, merkezlemeyi daha kolay sağladıkları
ve bağlanıp- sökülmeleri daha hızlı oldukları için küçük çaplı iş parçalarının
tornalanmasında tercih edilirler.
Şekil 2.1: Pens ve elemanları
19
2.1.1. Pens Düzenek Elemanları
¾
¾
¾
¾
¾
El tekeri
Çektirme çubuğu
Pens bileziği
Pens
Koruma bileziği
Pens Düzenek
Elemanlarını
Öğreniniz
Resim 2.1: Pens bağlama düzenek elemanları
2.1.2. Pens Çeşitleri
¾
Mekanik sıkmalı pensler
•
Silindirik pens; yuvarlak iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
•
Kare pens; kare şeklindeki iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
•
Altıgen pens; altıköşe kesitli iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
¾
Hidrolik sıkmalı pensler
Genellikle CNC torna tezgahlarında kullanılırlar.
Resim 2.2: Değişik çaptaki pensler
Resim 2.3: Pens çeşitleri ve pens kutusu
20
2.1.3. Pens Malzemeleri
Pensler takım çeliğinden yapılır, sertleştirilir ve menevişlenirler. Sertleştirme
işleminden sonra merkezlenmenin hassas olması için taşlanırlar.
Penslerin konik kısımları, oturma yüzeylerinin konikliğine göre işlenmiştirler. Arka
kısmı kovandan çıkarıldığında veya çekildiğinde açılıp kapanabilmesi için pens üzerine
yarıklar açılmıştır. Diğer ucunun dış kısmına, çekme çubuğunun vidalanması için vida dişi
açılmıştır.
Şekil 2.2: Pens bağlama elemanları
2.2. Pensleri Fener Miline Takma Sökme
Pens tertibatı fener miline takılmadan önce, pensin dış kısmı ve fener milinin iç kısmı
üstüpü veya yumuşak bir bezle temizlenmelidir. Pislikten dolayı pensin salgılı dönmesi
önlenmiş olur.
Fener Mili İçindeki
Pislikleri Temizleyiniz
Şekil 2.3: Pens tertibatı takılmadan önce tezgahın hazırlanması
Pens tertibatı tezgaha İki türlü bağlanır;
¾
Gerdirmeli (vidalı) Pens: Bu pens tertibatında, fener milinin içine çektirme
çubuğu takılır. Pens, pens bileziğinin içine takılır. Pens bileziği tornanın fener
milinin içine oturtulur. İş parçası pensin içine takılarak, çektirme çubuğunun
vidalı kısmı ile pensin vidalı kısmı kavratılarak el tekeri döndürülür.
21
Dönme esnasında el tekeri pensi kendine doğru çekeceğinden, pens fener mili
kovanının konik yüzeyi sayesinde ileriye gitmeye zorlanacak ve içine takılı olan iş parçasını
merkezden sıkacaktır.
Fener mili vidasını dış etkilerden korumak için fener mili koruma bileziği fener mili
vidasına vidalanır.
Parçayı veya pensi çıkarırken, fener mili koruma bileziği ters yönde çevrilerek
çıkarılır. Fener milinin arkasına takılan el tekeri ters yönde çevrilerek pense vidalanan kısım
boşa çıkarılır. El tekerinin ortasından pilastik bir çekiçle hafifçe vurularak pensin fener
milinin konik kısmından çıkması sağlanır.
¾
Gerdirmesiz (vidasız) Pens: Fener mili kapağı döndürüldüğünde pensi fener
milinin koniğine iterek esnetir. Bu esneme ile iş perçası merkezden sıkılarak
tornalama işlemine hazır hale getirilir.
Şekil 2.4: Pensleri fener mili yuvasına takma
Resim 2.4: Pens tertibatını torna tezgahına takma ve sökme
22
Resim 2.5: Pensi pens bileziğine takarak tornaya bağlama
2.3. İşe Uygun Pens Seçme
İş parçasının şekline ve çapına göre pens seçilerek fener miline bağlama kurallarına
göre bağlanır. İş parçasının şekli silindirik ise silindirik pens, kare ise kare pens, altı köşe ise
altıgen pens seçilerek bağlanır. Seçim esnasında iş parçasının boyutsal ölçüleri dikkate
alınarak, ölçülere uygun pens seçilmelidir.
İş Parçasının Çapına
Uygun Pens Seçiniz
Resim 2.6: İş parçasının çapını kontrol ederek pens seçme
23
2.4. İş Parçasını Pense Bağlama, Sökme
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
İş parçasının ucundaki çapaklar ve pens temizlenir.
El tekerini iterek, pensin konik ucunun pens bileziğinden bir miktar dışarı
çıkması sağlanır.
İş parçasının işlenecek kısmı dışarı gelecek şekilde pensin içine takılır.
İş parçasının tam merkezlenebilmesi için pensin içinde iş parçası bir miktar elle
çevrilir.
Fener milinin arkasına takılı olan el tekeri çevrilerek pens bileziğini kendine
çekmesi sağlanır.
Pens bileziğinin çekilmesi ile pens de geriye çekilerek, içine takılı olan iş
parçasının merkezden sıkılması sağlanacaktır.
İş parçasını pensten çıkarmak için el tekeri sıkma yönünün tersine döndürülerek
pensin vidalı olan kısmının boşa çıkması sağlanır.
El tekerinin ortasından plastik bir çekiçle vurarak pens açılır iş parçası serbest
kalır.
İş parçasının serbest kalması ile işlem tamamlanarak iş parçası dışarıya alınır.
Bağlanan İş Parçasını Gözle
ve Ölçü Aleti ile Kontrol Et
Resim 2.7: İş parçasını tornada pense bağlama
2.5. Bağlanan İş Parçasını Kontrol Etme
Bağlanan iş parçasının dönme esnasında salgılı dönüp dönmediği, gözle veya daha
hassas olarak komparatör yardımı ile yapılır. Komparatör yardımı ile iş parçasının kontrolü
yapılırken, komparatör torna tezgahının arabasına veya tezgah üzerinde düz bir zemine
oturtularak sabitlenir. Komparatörün okuyucu ucu iş parçasına değdirilerek salgı miktarı
görülür. Salgı varsa bağlama işlemi tekrar gözden geçirilir.
Ayrıca pensin iş parçasını istenilen sıkılıkta sıkıp sıkmadığını kontrol etmek için iş
parçası el ile çevrilerek kontrol edilir. İş parçasında boşluk veya salgı varsa, iş parçasının
24
yüzeyi gözden geçirilerek veya pensin iç yüzeyi kontrol edilerek tekrar sıkma işlemi yapılır.
Yine aynı işlemler devam ediyorsa, iş parçasının çapına ve şekline göre pens seçimi gözden
geçirilerek iş parçasının tekar bağlanması sağlanır.
2.6. Bağlanan İş Parçasını Tornalama
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
İş parçasının çapına ve şekline uygun pens tertibatı torna tezgahına bağlanır.
İş parçası pens tertibatına sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır.
Tornalama işleminin türüne göre, uygun açılarda bilenmiş torna kalemi katere,
kater de kalemliğe sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır.
Kalemin punta yüksekliğinde bağlanmasına dikkat edilir.
Tezgah devri ve ilerleme, tornalama işlem türüne göre ayarlanır.
Tornalama işlemine göre kalem iş parçasına değdirilir.
Soğutma suyu çalıştırılarak, suyun iş parçasına akması sağlanır.
Kalemin iş parçasına değdirildiği anda torna tezgahı arabasının mikrometrik
tamburu sıfırlanır.
Kalem işe yaklaştırılarak parçanın alnı istenilen boyda tornalanır.
Tornalama İşleminde Emniyet
Kurallarına Dikkat Et
Resim 2.8: İş parçasının alnının tornalanması
¾
Alın tornalama işleminden sonra işlem türüne göre dış yüzey, kademeli, kanal
vb.tornalama işlemi ölçüsüne göre yapılır.
25
Resim 2.9: İş parçasının silindirik ve kademeli tornalanması
¾
¾
İstenilen ölçüde ve profilde tornalama işlemi bittikten sonra kalemliğe kesme
kalemi bağlanır.
Kesme kalemi ile iş parçası istenilen boyda kesilir.
Resim 2.10: İş parçasının istenilen boyda kesilmesi
¾
¾
¾
Yukarıda yapılan her tornalama işlem türüne göre tezgahın devri ve ilerlemesi
ayrı ayrı ayarlanmalıdır.
Kesme işlemi bittikten sonra pens gevşetilerek iş parçası dışarı doğru çekilir ve
yeni bir işemin başlanması sağlanır.
Tornalama esnasında yapılan her işlem türünde iş güvenliği kurallarına azami
derecede dikkat edilmelidir.
26
UYGULAMA
FAALİYETİ
UYGULAMA
FAALİYETİ
PENSLERE BAĞLAYARAK TORNALAMA
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
¾ Öğretmeninizden,
tornalanacak
iş
parçasına göre ilgili pens tertibatını
isteyiniz.
¾ Seçilen pensi ve fener mili yuvasını
temizleyiniz.
¾ Gerdirmeli penste, fener mili içine
çektirme çubuğunu takınız.
¾ Pensi pens bileziğinin içine takınız.
¾ Pens bileziğini fener milinin konik
yuvasına oturtunuz.
¾ Çektirme çubuğunu el tekeri ile
döndürerek pens bileziğine vidalayınız.
¾ Pensi bağlarken emniyet kurallarına
dikkat ediniz.
¾ Sökerken vidalamayı ters yönde
çevirerek sökünüz.
¾ El tekerinin ortasına hafifçe vurarak
pens
bileziğinin
fener
milinden
çıkmasını sağlayınız.
¾ Pensi fener miline takınız ve sökünüz.
¾ İş parçasını
sökünüz.
penslere
bağlayınız
¾ Pensi, pens bileziğinin içine takarken iş
parçasına
uygun
pens
seçmeyi
unutmayınız.
¾ Pens bileziğini, fener mili yuvasına iş
parçası ile oturtunuz.
¾ El tekerini döndürerek (pens geriye
doğru çekilir ) iş parçasını merkezden
sıkınız.
¾ İş parçasını pense takarken, tornalama
ve
işlemine göre kısa bağlanmalı ve iş
parçasının yüzeyi temizlenmelidir.
27
¾ Sökerken, el tekeri ters yönde çevirerek
vidalama işleminin boşa çıkmasını
sağlayınız.
¾ El tekerinin ortasına vurarak pensin boşa
çıkmasını ve iş parçasını bırakmasını
sağlayınız.
¾ Alını tornalayınız.
¾ Dış yüzeyi tornalayınız.
¾ Sıkı ve emniyetli olan iş parçasını kısa
bağlayınız.
¾ Kalemliğe,
alın
tornalama
kalemi
bağlayarak iş parçasının yüzeyine
değdiriniz.
¾ Soğutma suyunu açınız.
¾ İş parçasının alın kısmını dışarıdan içeriye
(çevreden-merkeze) doğru uygun devirde
tornalayınız.
¾ El tekerini ters yönde çevirerek pensin
boşa çıkmasını sağlayınız.
¾ İş parçasının boyunu istenilen ölçüye göre
pensten çekerek çıkarınız.
¾ Gerekiyorsa punta deliği delerek iş
parçasını gezer punta ile yataklandırınız.
¾ Dış yüzey tornalamak için torna tezgahına
uygun devri veriniz.
¾ Kalemliğe uygun profilde torna kalemi
bağlayınız.
¾ İstenilen profilde ve ölçüde dış yüzeyi
tornalayınız.
¾ Emniyet kurallarına uyarak soğutma suyu
kullanınız.
28
¾ Tornada kesme yapınız.
¾ İş parçasını kesmek için uygun boyu
ölçerek işaretleyiniz.
¾ Kalemliğe kesme kalemi bağlayınız.
¾ Tezgahı kesme için uygun olan devire
ayarlayınız.
¾ Kesme kalemini iş parçasına değdirerek iz
meydana getiriniz.
¾ Yavaş ilerleme ile iş parçasını çevreden
merkeze doğru ilerleyerek kesiniz.
¾ Kesme işleminde kalemin sıkışmaması
için ölçü dışına kalemi kaydırarak kesme
alanını genişletiniz.
¾ Kesme işleminin sonuna doğru iş
parçasının koparak fırlamaması ve iş
kazalarına neden olmaması için dikkatli
olunuz.
¾ Kesilen iş parçasını gözle kontrol ediniz.
¾ Kesme yüzeyinin alnını kontrol ederek
gerekiyorsa alın yüzeyini tornalayarak
düzeltiniz.
¾ İş parçasını kontrol ediniz ve düzeltiniz. ¾ Ölçü kontrolü yapınız.
¾ İstenilen profilde ve ölçüde iş parçasını
tornaladığınızdan emin olunuz.
¾ Varsa daha sonraki iş parçasına başlayınız.
¾ Yukarıda yapılan her işlem basamağında
mutlaka soğutma suyu kullanınız.
¾ Parçanın ve kesicinin ısınmaması ve
kesme işleminin kolay yapılabilmesi için
soğutma işlemi önemlidir.
¾ Soğutma sıvısı kullanınız.
29
ÖLÇMEVE
VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
ÖLÇME
Aşağıda verilen ölçme değerlendirmede; çoktan seçmeli ölçme değerlendirme kriterleri
uygulanmıştır.
1.
Silindirik ve küçük çaplı iş parçaların torna tezgahına kolay, hızlı ve hassas bir şekilde
bağlanmasını sağlayan iş bağlama tertibatına …………….. denir.
A)
B)
C)
D)
2.
Torna tezgahına iş bağlama aparatlarından, pensle bağlamanın diğer bağlama
aparatlarına göre üstünlüğü aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
3.
El tekerinin döndürülerek pensi kendine doğru çekmesi
Fener mili koruma bileziğinin takılması
El tekerinin fener mili kovanına takılması
Pensin, pens bileziğine takılması
Aşağıdakilerden hangisi pens tertibatından biri değildir?
A)
B)
C)
D)
5.
Parçayı sıkı tutmaları
Parçayı punta ekseninde bağlamaları
Bağlanıp sökülmesi daha kolay
Tornalamanın uzun sürmesi
Aşağıdakilerden hangisi, penslerin iş parçasını sıkarken yapılan son işlemdir?
A)
B)
C)
D)
4.
Üniversal ayna
Fırdöndü ayna
Kombine ayna
Pens tertibatı
El tekeri
İş parçası
Pens bileziği
Çektirme çubuğu
Hidrolik sıkmalı pensler genellikle…………torna tezgahlarında kullanılır.
A)
B)
C)
D)
Üniversal torna tezgahları
Kopya torna tezgahı
CNC totna tezgahı
Revolver torna tezgahı
30
6.
Kare iş parçalarının bağlanmasında, pens çeşitlerinden hangisi kullanılır?
A)
B)
C)
D)
7.
Silindirik pens
Altıgen pens
Kare pens
Sekizgen pens
Aşağıdakilerden hangisi, bağlı olan iş parçasını kontrol etme kurallarından biri
değildir?
A)
B)
C)
D)
Komparatör ile kontrol
Göz ile kontrol
Elle çevirerek kontrol
Mikrometre ile kontrol
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetini
tekrarlayınız.
31
PERFORMANSDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
PERFORMANS
Aşağıdaki soruya göre uygun özellikte ki torna tezgahında penslere bağlayarak
tornalayınız.
SORU: Çapı 20 mm, boyu 100mm olan, silindirik şeklindeki iş parçasını penslere
bağlayarak, 18mm ve 35mm boyunda iş parçaları torna tezgahında işleyiniz?
20mm
100mm
İş Parçasını
Verilen Ölçüde
Tornalayınız
Kullanılacak Malzemeler
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Tornalama işlemine uygun iş elbisesi.
İş parçası.
Üniversal torna tezgahı.
20mm çapında pens ve pens tertibatı.(silindirik pens)
Alın tornalama kalemi ve kateri.
Dış yüzey tornalama kalemi ve kateri.
Keski kalemi ve kateri.
Kalemleri punta yüksekliğinde ayarlayabilmek için değişik kalınlıkta kater
altlığı.
Plastik çekiç, üstüpü, temiz bez vb.
Ölçü aleti (kumpas, mikrometre, cetvel vb.)
Soğutma sıvısı.
NOT: Torna tezgahında penslere bağlayarak tornalama işlemlerini uygularken,
yaptığınız her işlem için kontrol listesinde işaretleme yapınız.
32
KONTROL LİSTESİ
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları gözledi iseniz
gözleyemediyseniz HAYIR, sutununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
İş önlüğünü giyerek iş parçasını öğretmeninizden istediniz mi?
İş parçasının çapına uygun pensi ve pens tertibatını aldınız mı?
Pensi ve torna tezgahının fener mili yuvasını temizlediniz mi?
Pens tertibatını kurallara uygun olarak fener miline taktınız mı?
İş parçasının yüzeyini kontrol ederek pense ve pensi de fener
mili yuvasına taktınız mı?
İş parçasını kısa bağlayarak, el tekerini çevirerek pensin parçayı
sıkmasını sağladınız mı?
Kalemliğe alın tornalama kateri ve kalemini punta
yüksekliğinde bağladınız mı?
Torna tezgahının devirini alın tornalama için ayarlayarak
soğutma sıvısını açtınız mı?
Kalemi işe yaklaştırarak parçanın alın yüzeyini kurallara uygun
olarak tornaladınız mı?
El tekerini gevşelterek pensin ve işin serbest kalmasını
sağladınız mı?
İş parçasını çekerek dış yüzey tornalamaya hazır halegetirdiniz
mi?
Kalemliğe silindirik torna kalemini punta yüksekliğinde
bağladınız mı?
Tezgah devirini silindirik tornalamaya göre ayarladınız mı?
İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?
Kalemi iş parçasına değdirerek mikrometrik bileziği sıfırladınız
mı?
İş parçasını 18mm çapa inene kadar kaba- ince olarak
tornaladınız mı?
Parçanın çapını ölçü aleti ile ölçerek kontrol ettiniz mi?
Parçanın boyu olan 35mm ölçüsünü parça üzerine işaretlediniz
mi?
Kalemliğe punta yüksekliğinde kesme kalemini bağladınız mı?
Tezgah devirini kesme işlemi için ayarladınız mı?
35mm boy ölçüsünden 0,1mm büyük olacak şekilde keski
kalemini iş parçasına değdirdiniz mi?
Yavaş ilerleme ile kesme alanını dışa doğru geniş tutarak kesme
işlemini yaptınız mı?
Kesme biterken iş parçasının fırlamaması ve düşmemesi için
güvenlik kurallarına dikkat ettiniz mi?
Biten iş parçasını gözle ve ölçü olarak kontrol ettiniz mi?
Diğer ucu (kesilen taraf) alın tornalama yaparak düzelttiniz mi?
33
Evet
EVET,
Hayır
DEĞERLENDİRME
Eğer faaliyette gözlediğiniz eksiklik varsa, bu eksiklikleri ilgili konuları tekrar
okuyarak veya öğretmeninize danışarak gideriniz.
34
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen uygulama faaliyetlerini gözlenecek davranışları dikkate alarak
gerçekleştiriniz.
SORU: 2mm çapındaki yay çeliğinden, genleşme katsayısı 0,04,adımı 3mm ve boyu
50mm olan bir yay torna tezgahında sarılacaktır. Sarılacak yayın iç çapı 18mm dir. Buna
göre yay elemenlarını bularak yayı torna tezgahında sarınız?
Yayı sarmak için kullanılacak malafayı penslerle bağlayarak torna tezgahında hazır
hale getiriniz.
Kullanılan Malzeme, Araç-Gerç ve Avadanlıklar
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
İş önlüğü,
Yayın Elemanlarını
Üniversal torna tezgahı,
Hesaplayarak Malafa Çapını
Malafa malzemesi,
Bulunuz. Malafayı Pens
Yay çeliği teli,
Tertibatına Bağlayarak
Pens ve pens tertibatı,
Tornalayınız.
Alın, silindirik, keski katerleri ve kalemleri,
Punta matkabı,
Değişik kalınlıkta kalem altlığı,
Özel sert ağaç takozlar,
Plastik çekiç, temiz bez, üstübü, pense, keski, tornavida v.b.
Ölçü aletleri(kumpas, mikrometre, cetvel v.b.)
Basit ayaklı zımpara taşı,
Soğutma sıvısı, yağ,
Matkap tezgahı (malafaya delik delmek için)
Tel çapına uygun matkap,
Yapılacak İşlemler
¾
¾
Penslere bağlayarak tornada malafa hazırlama.
Hazırlanan malafa üzerine tornada yay sarma.
NOT: Yukarıdaki işlemleri uygularken, yaptığınız her işlem için performans kontrol
listesinde işaretieme yapınız.
35
PERFORMANS KONTROL
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları gözledi iseniz
gözleyemediyseniz HAYIR, sutununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Evet
EVET,
Hayır
İş önlüğünü giyerek iş parçasını öğretmeninizden istediniz
mi?
Verilen soruya göre yayın elemanlarını buldunuz mu?
Hesaplanan malafa çapına uygun malafa malzemesini
öğretmeninizden istediniz mi?
Malafanın çapına uygun pensi ve pens tertibatını aldınız mı?
Malafanın yüzeyini kontrol ederek pense ve pensi de fener
mili yuvasına taktınız mı?
Malafayı kurallara uygun olarak alın, punta deliği ve
silindirik olarak işlediniz mi?
Ölçü kontrolü yaptınız mı?
Soğutma suyu kullandınız mı?
Pens tertibatı ile tornalamada emniyet kurallarına uydunuz
mu?
İş parçasını pens tertibatından söktünüz mü?
Matkap tezgahına tel çapına uygun matkap bağladınız mı?
Matkap devirini ve soğutma suyunu ayarladınız mı?
İşlenen malafayı matkap tezgahına bağladınız mı?
İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?
Malafanın ucuna yakın bir yerden tel çapına uygun, malafa
merkezinden delik deldiniz mi?
Malafayı yay sarmak için torna tezgahına bağladınız mı?
Torna tezgahının kalemliğine özel sert ağaç takozlar
bağladınız mı?
Telin bir ucunu malafaya geçirip kıvırdınız mı?
Torna tezgahını yay adımına göre vida çeker gibi ayarladınız
mı?
Makası kavratarak torna tezgahında soldan sağa (aynadan
puntaya) doğru yayı sardınız mı?
Yayın gerginliğini aldıktan sonra uygun kesme aracı ile yay
malzemesini kestiniz mi?
Yayı uçlarını basit ayaklı zımpara taşında taşladınız mı?
MODÜL DEĞERLENDİRME
Modül sonunda yapılan iş parçası, denetim listesindeki gözlenecek davranışlarda
bulunan HAYIR kısmına işaretlediğiniz işlemleri tekrar gözden geçiriniz.
Tornada yay sarma ve penslere bağlayarak tornalama modülü, faaliyetleri ve araştırma
sonunda kazandığınız bilgilerin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için öğretmeniniz size ölçme
aracı uygulayacaktır. Bu değerlendirme sonucuna göre bir sonraki modüle geçebilirsiniz.
Değerlendirme sonucunda başarılı olamadı iseniz, modül tekrarı konusunda
öğretmeninize danışınız.
36
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
D
C
B
A
D
C
B
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
D
C
A
B
C
B
D
37
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
¾
ÇERİK Vefa, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi Cilt 2, Devlet Kitapları Birinci
Baskı, Truva Matbaası, İSTANBUL, 2003.
¾
KARTAL Faruk, Meslek Teknolojisi II, Modül Teknik Eğitim ve Hizmet
Organizasyonu, MANİSA, 2001.
¾
Makine Takım Endüstrileri El Aletleri Tanıtım Broşürleri
¾
BULUT Halit, Şefik ÖZCAN, Atelye ve Teknoloji II-III, ANKARA,1991
¾
Sayı:611,7.TKD. Bşk.Kit. İnc. Şb. Md.3157.
¾
Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2918 Metal Meslek Bilgisi, İSTANBUL
2000.
¾
Yardımcı ve Kaynak Kitaplar Dizisi:114 ISBN 975–11–1008–4 Yayın Hakkı:
¾
VERLAG EUROPE-LEHRMITTER. Nourney, Vollmer GmpH&Co.
Düsselbergen Stabe 23.Postfach 2160,5657 Haan-Guiten Türkçe Yayın Hakkı
Milli Eğitim Bakanlığına Aittir.
¾
ÖZKARA Hamdi, Meslek Teknolojisi (II-III Baskı), İlksan Matbaası Ltd. Şti,
ANKARA, 1998.
¾
ŞAHİN Naci, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi (I-II-III Baskı), Kozan Ofset
ANKARA, 2001.
¾
GÜNGÖR, Ferhat, Talaşlı İmalat I (Tornalama Tekniği) Ders Notları,
İSTANBUL, 1995.
38