örgütlerde ö renme ve b lg y payla ma kavramlarının kolekt v st k ve
Transkript
örgütlerde ö renme ve b lg y payla ma kavramlarının kolekt v st k ve
ÖRGÜTLERDE Ö RENME VE B LG Y PAYLA MA KAVRAMLARININ KOLEKT V ST K VE B REYSELC KÜLTÜR BAKI AÇISIYLA DE ERLEND R LMES Ramazan ARSLAN U ak Üniversitesi Erhan AYDIN U ak Üniversitesi Sabire EN U ak Üniversitesi Gülfiz ERG N U akÜniversitesi ÖZET Günümüzde artan rekabet, küreselle menin yo un basks, de i imin yakalanamayan hz, örgütleri ö renmeye adeta zorlamaktadr. Ö renme bireysel düzeyden ba layp, örgütsel düzeye yaylan ve sonucunda da bilgi ortaya çkaran bir süreçtir. Bilginin ortaya çkmas, bilginin payla lma yo unlu una ba l olarak de i ecektir. Öte yandan, bilginin payla lma sürecine etki eden belli faktörler vardr. Bunlar; kültürel faktörler, i in bilgi düzeyi ve payla ma niyetidir. Bu faktörlerden kültür boyutunun bilgi payla mna etkisi, bu çal mann temel konusunu olu turmaktadr. Kültür, 5 farkl boyutta incelenen bir kavramdr. Kültürün bireyselci-kolektivist boyutu, bireylerin ki isel özellikleriyle ve alglamalaryla yakndan ili kilidir. Bu çal mada, kolektivist bir toplumda, bireyselci kültürün hakim oldu u örgütlerde bilgi payla ma süreçlerine etki eden faktörler açklanmaya çal lm tr. Anahtar Sözcükler: Bireyselci Kültür, Kolektivist Kültür, Ö renen Organizasyon, Ö renme AN EVALUATION OF LEARNING AND KNOWLEDGE SHARING CONCEPTS IN ORGANIZATIONS FROM COLLECTIVIST AND INDIVIDUALIST PERSPECTIVES ABSTRACT Nowadays, increasing competition, the pressure of globalization, the uncatchable speed of change compel the organizations. Learning is a process which starts from individual level and spreads to the organizational level and at the end of the this process, knowledge emerges. The emerge of knowledge will change depending on the density of knowledge sharing. On the other hand, there are certain factors that affects the process of knowledge sharing. These are; cultural factors, the knowledge level of work and the intention of knowledge sharing. By these factors, the impact of the culture dimension to knowledge sharing, forms the basic subject of this study. Culture is a notion that is analysed in 5 different dimension. The dimension of individualist-collectivist of culture is closely related with the personal characteristics and the perceptions of individuals. In this study, the factors that affects the process of knowledge sharing in organizations which has individualist culture dominantly in the collectivist society is tried to be explained. Keywords: Individualist Culture, Collectivist Culture, Learning Organization, Learning 190 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 1. G R Örgüt performansn arttrmak ve çoklu örgütlerin var oldu u global ortamda, sürdürülebilir bir rekabet gücü elde etmek için, 1960 tarihinde Chris Argyris'in temelini att , 1990 ylndan sonra ise Peter SENGE tarafndan geli tirilen Ö renen Örgütler kavram, bilim dünyasna önemli bir anahtar sözcük olarak girmi tir (Atak ve Atik, 2007). Bu kavram çerçevesinde ideal bir ö renen örgütün 10 önemli sütunu; istek, liderlik, stratejik dü ünme ve vizyon, ileti im, ö renme ve geli im, inovasyon ve karar verme, de i im yönetimi, entelektüel sermaye ve bilgi yönetimi, ölçme ve de erlendirme, ödül ve farkndalk olarak belirtilmektedir (Phillips, 2003). Bu kavram için literatürde iki farkl yorum getirilmi tir. Bunlardan birincisi, di er örgütlerin sonuçlarna önemli bir etkide bulunan bir de i ken olmas; ikincisi ise, kültürün özel bir türü eklinde de erlendirilmesidir (Garavan, 1997) . Ö renen Örgüt yapsnn içerisinde yer alan veri, bilgi ve bilgi birikimi kavramlar bu örgütlerdeki ö renme ve bilgi payla mn tanmlamada, ayn zamanda farkl organizasyonlarn sonuçlarna etki etmeleri bakmndan büyük bir önem arz etmektedir. Deneyimlerin ve uzun ö renme süreçleri sonucunda elde edilen bilgi birikimi günümüzde ça da organizasyonlar için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Çünkü örgütün bilgi birikimini olu turmas, tanmlamas, payla mas ve uygulamas do rudan rekabet üstünlü üne yatrlm bir sermaye gibidir (Choi vd.,2010). Ö renen örgütlerde ö renme iste i ve bilgi payla m düzeyinin en üst seviyede oldu unu ayn zamanda ki ilerin hem kendi geli imlerinde hem de takm arkada larnn geli iminde önemli rol oynadklarn söyleyebiliriz. Özellikle bilgi payla mnn, ö renilmi bilgilerin ve deneyimlerin bir i a yla gerek i ortam içerisinde gerekse i ortam d nda yer alnan sosyal çevrede yaplmas, ö renen örgütün temelinde yatan en önemli özelliktir. Ancak bu saylan özelli e sahip örgütler, gerçekte tam olarak var olmayan ideal örgüt türleridir (Grieves, 2008). Her ne kadar gerçekte tam olarak var olmasalar bile, örgütlerde bilgi payla mnn ve ö renmenin tamamen olmad n ifade edemeyiz. 2 KÜLTÜR VE B LG PAYLA IMI Kültür kavram en yaln haliyle insanlarn yaratt ve nesilden nesile aktarlan ortak de er, inanç, gelenek ve göreneklerinin toplamdr (Gordon, 1993). Kültür bir toplumdaki bireylerin davran larna yön veren ve bütün toplum üyelerince payla lan ortak bir de erdir (Newstrom ve Davis, 1997). Kültür çal malarna en önemli katklardan birini yapm olan Hofstede, kültüre ait 5 boyut belirlemi tir. Bunlar; Güç uzakl , Bireysellik Kolektivizm, Erkeklik Di ilik, Belirsizlikten kaçnma, Ksa ve Uzun vadeye dönüklüktür (Migliore, 2011). Hofstedenin Bireysellik- Kolektivizm kültür boyutu örgüt çal malarnda sosyal davran lar ve bili sel yetileri anlayabilmede kullanlan dikkat çekici bir kültür boyutudur (Fujimoto ve Hartel, 2004). Bu boyut ki inin kendini alglay ile içinde bulundu u toplum arasndaki ili kiye dikkat çekmektedir (Sun vd., 2004). Bireyselci toplumlar, ben-merkezci, kendini geli tiren, içinde bulundu u gruba ba llk duymayan ve kendi gereksinim ve de erlerini grup de erlerinden üstün tutan bireylerden olu ur. Bireyselci toplumlarda ben vurgulanr. Kolektivist toplumlarda ise bireyler, grup üyelerinin istek ve gereksinimlerini önemserler ve dikkate alrlar, grubun süreç ve kararlarna saygldrlar. Kolektivist toplumlarda ise biz vurgulanr (Wang vd., 2011). Kültürel farkllklarn bireylerin alg, ö renme ve bilgiyi payla ma süreçlerinde farkllklar yaratabilece i dü ünülmektedir (Fujimoto ve Hartel, 2006). Her ne kadar kültürel farkllklar alg, ö renme ve bilgi payla m süreçlerinde farkllklar gösterse de bilgi payla m her ko ulda bir çok neden itibariyle kar k bir süreç içermektedir. Öncelikle bilgi payla m için gerekli olan bilgi birikimi bireyler tarafndan kendi davran ve anlay lar üzerinden olu ur (Michailova ve Hutchings, 2006). Bu nedenle bireysel olarak bilgi payla m için ki inin mantksal ve davran sal durumunun anla lmas gerekmektedir (Grant, 1996). kinci olarak bilgilerin yer ald zihnin açk bir ekilde bildiklerini ifade etmeme e ilimidir. Örtük ya da gizli bilgi olarak da nitelendirilen bu e ilim, bilginin örgüt içerisinde yaylarak ekillenmesini engeller (Gersic ve Hackman, 1990). Örgüt içerisinde bilgi payla m düzeyini etkileyen önemli boyutlardan biri de kültürdür. Hofstedenin kültür boyutlar çal mas incelendi inde, bireyselci ve kolektivist kültür boyutunun sosyal davran lar ve bili sel yetileri anlayabilmede önemli bir boyut olarak kar mza çkt görülmektedir (Fujimoto ve Hartel, 2004). Hofstedein yapt çal mada ülkelerin bireysellik indeksi incelendi inde Amerika (91), Belçika (75), 191 R. Arslan, E. Aydn, S. en, G. Ergin Türkiye (37) olarak görülmektedir (Hofstede, 2009). Amerika ve Belçika Türkiyenin indeksinden daha yüksek oldu u için belirtilmi olup, ayrca di er tüm ülkelerin indekslerinden bahsedilmemi tir. Bu indekslerden de anla laca üzere Türkiye, kolektivist kültür anlay na daha yakn bir toplum içermektedir. Daha önceden kolektivist kültür anlay nn özelli inden bahsedildi i gibi bireyler, grup üyelerinin istek ve gereksinimlerini önemserler ve dikkate alrlar, grubun süreç ve kararlarna saygldrlar (Wang vd., 2011). Bu dü ünceden hareketle bilgi payla mnn yüksek olabilece i kültürler kolektivistik kültürlerdir. Ancak bu kültürde yer alan toplum üyelerinin, bulunduklar örgüt içerisinde bilgi payla m düzeylerini olumsuz etkileyecek çe itli faktörler bulunmaktadr. Tablo1. Bireyselci ve Kolektivist Kültür Özellikleri Bireyselci Kültür Özellikleri Kolektivist Kültür Özellikleri nsanlar çekirdek ailede dünyaya gelir. Kimlik bireye ba ldr. Çocuk, ben kavramna dayal dü ünmeyi ö renir. Aklndan geçeni söylemek dürüst bir ki inin özelli idir. Dü ük içerikli ileti im. veren-i çi ili kileri sözle me ve kar lkl çkara dayanr. e alma ve terfi yetenek ve kurallara göredir. Görev ili kilerden önce gelir. Örgütlerde psikoloji ili kisi. nsanlar geni ailede dünyaya gelirler. Kimlik, ki inin ait oldu u toplumsal gruba ba ldr. Çocuk, biz kavramna dayal dü ünmeyi ö renir. Uyum ön planda tutulur, çat madan kaçnlr. Yüksek içerikli ileti im. E itimin amac, bir eyin nasl yaplaca n ö renmektir. veren-i çi ili kileri ahlaki temellere dayanr. e alma ve terfi, i çinin içinde yer ald gruba göredir. li kiler görevden önce gelir. Örgütlerde çkar ili kisi. Kaynak. ( i man, 2002) 3. B LG PAYLA IMI VE ÜÇ FAKTÖR Ö renen örgüt kavramnn disiplinleri olarak belirtilrni sistem dü üncesi, ki isel hakimiyet, zihni modeller, payla lan vizyon ve takm halinde ö renme kavramlar her örgütte farkl düzeylerde mevcuttur (Senge, 2005). Çünkü teknolojinin hzla artt , küresel ileti im a nn kuruldu u dünyamzda, yeniliklerin ve de i ikliklerin takipçisi olmayan, ö renilmesi gerekenleri ö renemeyen örgütlerin, örgüt ekosistemi içerisinde ya amas veya ya amn sürdürmesi mümkün de ildir. Bu yüzden bu çal mada, her örgütte belirli bir düzeyde bu be disiplinin olmas gereklili i savunularak bilgi payla mnda önemli olan üç faktörden bahsedilmektedir (Tablo 2e baknz) Tablo 2. Bilgi Payla ma Süreci. 5 Disiplin Temeli ve 3 Faktör B LG PAYLA IMI Payla ma Niyeti Sistem Dü üncesi in Bilgi Düzeyi Ki isel Hakimiyet Zihni Modeller 192 Kültürel Etki Payla lan Vizyon Olu turma Takm Halinde Ö renme XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 4. B LG PAYLA IMI VE KÜLTÜREL ETK Bireyselci ve Kolektivist kültür bak açs örgütlerin birle mesine, çal ma süreçlerine ve bu süreç sonunda elde ettikleri performanslarna etki etmektedir. (Sosik ve Jong, 2002) Özellikle bireyselci ve kolektivist kültürler incelenmektedir. Çünkü bu kültürler do rudan ulusal snrlar içerisinde örgütlerin kendilerini konumlandrmalarnda önemli rol oynamaktadr. Kolektivist kültürlerde (Örne in Türkiye) örgüt içi üyelerin payla tklar de erler ve normlar, ortak amaçlar vardr. Sonucunda ise herkese fayda getiren bir ili ki söz konusudur. Bireyselci ülkelerde ise (Örne in Amerika), ben kavram otonomi, ki isel özgürlük, bireysel çkarlarn üstünlü ü anlamnda gelerek örgüt içinde adeta tek ki ilik gruplar olu masna neden olur (Ancona, 1987). Kolektivist kültürlerdeki örgütler daha uzun vadeli bir bak açsna sahipken, bireyselci kültürler ise ksa vadeli bir bak açsna sahip, geçmi ve içinde bulunulan günü kar la trarak sadece o ann ihtiyaç doyumuna önem vermektedir (Sosik ve Jong, 2002). Kültürün bilgi payla m üzerindeki etkisi yadsnamaz bir gerçektir. Özellikle do u-bat sentezi çerçevesinde incelenen ülkeler arasndaki farklar de erlendirildi inde, ülkeler içinde yer alan örgütlerin yönetim anlay lar ve bu anlay larn çal anlar ya da örgüt üyeleri üzerinde ki etkileri kültürel de erler aracl yla olu maktadr (Kulkarni vd., 2010). Bu nedenden dolay, üç temel faktörden biri olan kültürel etkinin hem yönetim anlay hem de bu yönetim anlay nn getirdi i örgüt tasarm, bilgiyi payla acak bir ortamn olu turulmasnda önem arz etmektedir (Hofstede , 1984). 5. B LG PAYLA IMI VE N B LG DÜZEY Kültür, bilgi payla mnda gerek örgüt yönetim anlay n etkilemesi gerekse bilgi payla ma ortamnn olu turulmasnda önemli rol oynamasna ra men, örgüt içi bir i te ya da belirlenen bir amaca yönelik ilerlemelerde bilgi gereklili inin artmasndan kaynaklanan ö renme çal malarnn fazlala mas, ayn zamanda ilerleme kaydedilen süreçte bilginin fark yaratmak açsndan önemli bir rol oynamas, toplumdan farkl kültür anlay a sahip örgütler olu turabilir. Hofstedenin yapt çal maya göre Türkiye, kolektivist kültür anlay na sahip bir ülkedir (Hofstede,2009). Ancak özellikle bilgi düzeyinin yüksek derecede gereklilik göstedi i akademik ortamda kolektivist kültür anlay ndansa bireyselci kültür anlay na sahip bir yapnn oldu u öngörülmektedir (Mittal, 2008). Çünkü Akademisyenlik, yalnz zaman geçirmeyi gerektiren, bilgi üretimin en yüksek ve verimli düzeyde oldu u bir meslektir. Bu amaçla, yüksek düzeyde bilgi gerektiren i lerde örgüt içi ileti imler genellikle bilgiyi saklama ve daha çok örtük bilgiye sahip olma e ilimi eklindedir. Kolektivistik kültür anlayna sahip ülkeler, üniversiteler gibi bireyselci kültür anlay nn yaygn oldu u örgütleri de içinde barndrabilmektedir. Bu da gösteriyor ki her ne kadar toplumun genel de erleri ve normlarnnda etkisiyle olu an bir kültür olsa da, baz örgütler çevreden bu yönde daha az etkilenerek bireyselci bir davran a yönelmektedir. Bilgi payla mnn ikinci önemli faktörü olan bilgi düzeyi, tüm anlatlanlar çerçevesinde payla mc bir kültür anlay nn olu masnda büyük bir etkiye sahiptir. Daha az bilgi gerektiren i lerde, daha yüksek bilgi payla m görülebilir (Mittal, 2008). 6. B LG PAYLA IMI VE B LG Y PAYLA MA N YET Bahsedilen üç önemli faktörden ikisi olan kültürel etki ve i in gerektirdi i bilgi düzeyi kavramlar örgüt içerisindeki ki ilerdeki payla ma niyetini olu turmaktadr. Bu niyet çok olaca gibi az ya da hiç olmayabilir. Bu açdan bakt mzda di er iki faktörün bir sonucu olarak da payla ma niyetini belirtebiliriz. Çünkü payla ma niyeti, bilgi payla m için bir dürtüdür. E er örgüt üyelerine bu dürtü verilebilirse, bilgi payla mnn yüksek düzeyde oldu u bir yap olu turulabilir (Foss vd., 2009). 7. SONUÇ Ö renen örgüt kavramnn büyük bir ideal oldu u ancak günümüzde tamamen böyle bir örgütün mevcut olmad bilinen bir gerçektir. Buna ra men, en azndan örgütlerde bilgi payla mnn ve ö renmenin te vik edilmesi sürdürülebilir bir rekabet üstünlü ü olu turarak, ayn zamanda örgütün perfornansna da olumlu bir katk sa layacaktr. Yapt mz bu çal mada bilgi payla ma sürecine etki eden faktörler üzerinde yo unla larak, kolektivistik kültüre yakn bir toplumda bireyselci kültürün hakim oldu u örgütlerin bilgi payla ma süreçlerinden söz edilmeye çal lm tr. Özellikle kültürel etki ve i in bilgi gerektirdi i düzeye dikkat çekilmektedir. Yaplm akademik çal malarda genellikle bireyselci ve kolektivist kültür anlay na 193 R. Arslan, E. Aydn, S. en, G. Ergin sahip ülkelerin örgüt davran lar incelenmi ; ancak çal mamzda bahsedilen üç faktöre ço unlukla de inilmemi tir. Yapt mz bu çal ma, üç faktörle snrlandrlm tr. Ancak eklenebilecek bir çok faktörde mevcuttur. Bunun için gelecek çal malarda farkl faktörlerin bilgi payla mna etkisi incelenmeli, veri analizleri yaplarak olu turulan makalelerde net bir ekilde kantlanmaldr. KAYNAKÇA Ancona, D. G. (1987). Groups In Organizations. Extending Laboratory Models. Group Processes and Intergroup Relations , 178-202. Atak, M., & Atik, . (2007). Örgütlerde Sürekli E itimin Önemi Ve Ö renen Örgüt Olu turma Sürecine Etkisi. Havaclk Ve Uzay Teknolojileri Dergisi , 3 (1), 63-70. Choi, S. Y., Lee, H., & Yoo, Y. (2010). The Impact Of Information Technology And Transactive Memory Systems On Knowledge Sharing, Application, And Team Performance. A Field Study. MIS Quarterly , 34 (4), 855-870. Foss, N. J., Minbaeva, D. B., Pedersen, T., & Reinholt, M. (2009). Encouraging Knowledge Sharing Among Employees. How Job Design Matters. Human Resource Management , 48 (6), 871-893. Fujimoto, Y., & Hartel, C. E. (2006). A Self-Represantation Analysis of Effects of IndividulialistCollectivist Interactions Within Organizations in Individualistic Cultures. Cross Culturel Management. An International Journal , 13 (3), s. 204-218. Fujimoto, Y., & Hartel, C. E. (2004). Culturally Specific Prejudices. Interpersonal Prejudices Of Individulist And Intergroup Prejudices. Cross Cultural Managment. An International Journal , 11 (3), s. 5469. Garavan, T. (1997). The Learning Organization. A Review And Evaluation. The Learning Organization, 4 (1), 18-29. Gersic, C. J., & Hackman, J. (1990). Habitual Routines In Task-Performing Groups. Organizational Behavior and Human Decision Processes (47), 65-97. Gordon, J. R. (1993). A Diagnostic Approach To Organizational Behavior 4. Edition. A.B.D. Allyn and Bacon. Grant, R. (1996). Toward A Knowledge-Based Theory Of The Firm. Strategic Management Journal (17), 109-22. Grieves, J. (2008). Why We Should Abandon The Idea Of The Learning Organization. The Learning Organization , 15 (6), 463-473. Hofstede, G. (2009). 05 02, 2011 tarihinde http.//www.geert-hofstede.com/ adresinden alnd Hofstede, G. (1984). Cultural Dimensions In Management and Planning. Asia Pasific Journal of Management , 1, 81-99. Kulkarni, S. P., Hudson, T., Ramamoorthy, N., Marchev, A., Kondakova, P. G., & Gorskov, V. (2010). Dimensions Of Individualism-Collectivism. A Comparative Study Of Five Cultures. Current Issues of Business and Law , 5, 93-109. Michailova, S., & Hutchings, K. (2006). National Cultural Influences On Knowledge Sharing. A Comparison Of China And Russia. Journal Of Management Studies , 43 (3), 383-405. Migliore, L. A. (2011). Relationship Between Big Five Personality Traits and Hofstede's Cultural Dimensions. Cross Cultural Management , 18 (1), s. 38-54. Mittal, M. (2008). Personal Knowledge Management. A Study Of Knowledge Behaviour Of Academicians. Journal of Information & Knowledge Management , 7 (2), 93-100. Newstrom, J. W., & Davis, K. (1997). Organizational Behaviour Human Behavior At Work 10. Edition. New Delhi. McGraw-Hill Companies, Inc. 194 XI. Üretim Ara trmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 Phillips, B. T. (2003). A Four-Level Learning Organization Bencmark Implementation Model. The Learning Organization , 10 (2), 98-105. Senge, P. (2005). Be inci Disiplin. Yap Kredi Yaynlar. Sosik, J. J., & Jong, D. I. (2002). Work Group Characteristics And Performance In Collectivistic and Individualistic Cultures. The Journal of Social Psychology , 142 (1), 5-23. Sun, T., Horn, M., & Merritt, D. (2004). Values and Lifestyles of Individulists and Collectivists. A Study On Chinese, Japanese, British and US Consumers. Journal of Consumer Marketing , 21 (5), s. 318331. i man, M. (2002). Örgütler ve Kültürler. Ankara. Pegem Yaynclk. Wang, D., Su, Z., & Yang, D. (2011). Organizational Culture and Knowledge Creation Capability. Journal of Knowledge Management , 15 (3), s. 363-373. 195