oxumaq

Transkript

oxumaq

Elillik_KONFRANS MATERIALLARI_SON.qxd 26.07.2012 17:53 Page 1
“ßËÈËËÈÉÈ ÎËÀÍ ØŸß
Ÿ Õ
Ÿ ÑËŸß
Ÿ Ð
Ÿ ÈÍ ÙÖÃÓÃÈ ÑÒÀÒÓÑÓ:
ÌÞÂÚÓÄ ÏÐÎÁËÅÌËŸßÐ ÂŸß ÃÀÐØÛÄÀ ÄÓÐÀÍ
ÂßŸÇÈÔŸßËßŸÐ” ÌÞÂÇÓÑÓÍÄÀ
Åëìè-ïðàêòèê êîíôðàíñûí ìàòåðèàëëàðû
(02 ìàé 2012-úè èë, Áàêû ø.)
2012
:
,
,
,
,
:
5 Ìàé - Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí
Ìöäàôèÿñè Ýöíöíÿ ùÿñð îëóíìóø
“ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãè ñòàòóñó: ìþâúóä ïðîáëåìëÿð
âÿ ãàðøûäà äóðàí âÿçèôÿëÿð” ìþâçóñóíäà êîíôðàíñ
02 ìàé 2012-úè èë, ñààò 10.00
Àâðîïà îòåëè, Áàêû çàëû
ÏÐÎÃÐÀÌ
9.30-10.00
Ãåéäèééàò
10.00-10.40
Ýèðèø íèòãëÿðè
õàíûì Åëìèðà Ñöëåéìàíîâà,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Èíñàí Ùöãóãëàðû
öçðÿ Ìöâÿêêèëè (Îìáóäñìàí)
õàíûì Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà,
ÀÌÅÀ Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Åëìè-Òÿäãèãàò Èíñòèòóòóíóí
äèðåêòîðó
Ðîáåðò Ñòååðå (Ðîáåðò Ñòèð) ,
Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñû (ÀÁÀ ÚÅÅËÈ)
úÿíàá Ìàðê Ùåðåâàðä,
ÁÌÒ-íèí Óøàã Ôîíäóíóí Àçÿðáàéúàíäàêû
Íöìàéÿíäÿëèéèíèí ðÿùáÿðè
–3–
Ìÿðóçÿëÿð:
10.40-10.50
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè áàðÿäÿ
úÿíàá Ùàäè Ðÿúÿáëè,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ìèëëè Ìÿúëèñèíèí
Ñîñèàë Ñèéàñÿò Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè
10.50-11.00
Àçÿðáàéàíäà ñîñèàë äþâëÿò ãóðóúóëóüó ÿëèëëÿðèí ùöãóãè
ñòàòóñóíóí òÿìèí åäèëìÿñèíèí ìöùöì àìèëèäèð
õàíûì Ðÿáèééÿò Àñëàíîâà,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ìèëëè Ìÿúëèñèíèí Èíñàí
Ùöãóãëàðû Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè
11.00-11.10
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè
âÿ ãàðøûäà äóðàí âÿçèôÿëÿð
úÿíàá Íàòèã Ìÿììÿäîâ,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë
Ìöäàôèÿñè íàçèðèíèí ìöàâèíè
11.10-11.20
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä îëàí óøàãëàðûí èíêëóçèâ òÿùñèëè:
ìþâúóä ïðîáëåìëÿð âÿ ïåðñïåêòèâëÿð
úÿíàá Ùÿáèá Êÿðèìîâ,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Òÿùñèë Íàçèðëèéèíèí
äåèíñòèòóòëàøäûðìà âÿ óøàãëàðûí ìöäàôèÿñè èäàðÿñèíèí
øþáÿ ìöäèðè
11.20-11.30
ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿðèí ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè
úÿíàá Éóñèô Áàáàéåâ,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí
òèááè éàðäûìûí òÿøêèëè øþáÿñèíèí áàø ìÿñëÿùÿò÷èñè
–4–
11.30-11.40
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíèí
ùÿëëèíäÿ ÃÙÒ-ëÿðèí ðîëó
Äàâóä Ðÿùèìëè,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíû ñÿäðè
11.40-11.50
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿ úÿìèééÿòÿ
èíòåãðàñèéàñû: áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿ
ù ö.ô.ä. Âöñàëÿ Ùÿñÿíîâà,
ÀÌÅÀ Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíóí ñîñèàë âÿ èãòèñàäè
ùöãóãëàð øþáÿñèíèí ìöäèðè
11.50-12.00
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿðèí ñîñèàë
ìöäàôèÿñèíÿ äàèð ãàíóíâåðèúèëèéèí
òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè ìÿñÿëÿñè
ù.å.ä. Ìàéèñ ßëèéåâ,
ÁÄÓ-íóí ùöãóã ôàêöëòÿñèíèí ïðîôåññîðó
12.00-13.00
Ìöçàêèðÿëÿð âÿ òÿäáèðèí éåêóíó
–5–
ÝÈÐÈØ ÍÈÒÃËßÐÈ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÛÍÛÍ
ÈÍÑÀÍ ÙÖÃÓÃËÀÐÛ ÖÇÐß ÌÖÂßÊÊÈËÈ
(ÎÌÁÓÄÑÌÀÍ)
Åëìèðà Ñöëåéìàíîâà,
öçðÿ Ìöâÿêêèëè (Îìáóäñìàí)
Ùþðìÿòëè êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðû!
Õàíûìëàð âÿ úÿíàáëàð!
Èëê íþâáÿäÿ Ñèçèí ùÿð áèðèíèçè ñÿìèìè ãÿëáäÿí ñàëàìëàéûð âÿ 5 Ìàé – Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí Ìöäàôèÿñè Ýöíöíÿ ùÿñð åäèëìèø
“ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãè ñòàòóñó: ìþâúóä ïðîáëåìëÿð âÿ ãàðøûäà äóðàí
âÿçèôÿëÿ”ð” ìþâçóñóíäà êå÷èðäèéèìèç ÷îõ þíÿìëè áèð êîíôðàíñäà èøòèðàêûíûçà ýþðÿ Ñèçÿ þç äÿðèí ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèì.
Ìÿëóì îëäóüó êèìè, 5 ìàé 1993-úö èëäÿ ìöõòÿëèô êàòåãîðèéàäàí îëàí 500-ÿ
éàõûí ìöõòÿëèô ÿëèëëèêëÿðè îëàí èíñàí Áðöññåëäÿ Àâðîïà Ïàðëàìåíòèíèí áèíàñûíäà òîïëàøàðàã èëê äÿôÿ Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí Ìöäàôèÿñè Ýöíöíö
êå÷èðìèøëÿð. Åëÿ ùÿìèí ýöí îðàäà ãÿáóë åäèëìèø ãÿòíàìÿéÿ ÿñàñÿí öçâ äþâëÿòëÿðÿ
ÁÌÒ Áàø Ìÿúëèñè òÿðÿôèíäÿí 1993 - úö èë 20 äåêàáð òàðèõäÿ ãÿáóë îëóíìóø “ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû öçðÿ ñòàíäàðò Ãàéäàëàðûíû ãÿáóë
åäÿðÿê ùÿéàòà êå÷èðìÿê, áÿðàáÿð ùöãóãëàðà ÿñàñëàíìûø ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðû ãÿáóë åòìÿê, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ùöãóãëàðûíû òÿäãèã åäÿðÿê áó ñàùÿäÿ ìÿðóçÿëÿð
åòìÿê âÿ ñîíðàäàí Àìñòåðäàì ìöãàâèëÿñè îëàúàã ñÿíÿäÿ áó ÿñàñäà àéðû-ñå÷êèëèéè
ãàäàüàí åäÿúÿê ìàääÿíèí ñàëûíìàñû âÿ ñ. áó êèìè áèð ñûðà òþâñèéÿëÿð âåðèëìèøäèð.
–6–
Òÿãäèðÿëàéèã ùàëäûð êè, ùÿìèí âàõòäàí åòèáàðÿí ùÿð èë 5 ìàé áöòöí Àâðîïà èúòèìàèééÿòèíèí äèããÿòèíè ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíÿ
éþíÿëòìÿê ìÿãñÿäèëÿ êå÷èðèëèð. Áåëÿ áèð ýöíöí þëêÿìèçèí àèäèééÿòè äþâëÿò ãóðóìëàðû âÿ âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè èíñòèòóòëàðû òÿðÿôèíäÿí äÿ ýåíèø ãåéä îëóíìàñû
àðòûã ÿíÿíÿ ùàëûíû àëìûøäûð.
Òÿáèè êè, 5 ìàé ýöíöíö áàéðàì åòìÿê ö÷öí éîõ, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðû âÿ
îíëàðû òÿìñèë åäÿí ÃÙÒ-ëÿðè äÿ úÿëá åòìÿêëÿ ìþâúóä ïðîáëåìëÿðè èøûãëàíäûðìàã, äþâëÿò ãóðóìëàðûíûí, áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí, þçÿë ñåêòîð íöìàéÿíäÿëÿðèíèí âÿ áöòþâëöêäÿ úÿìèééÿòèí äèããÿòèíè áó ãÿáèëäÿí îëàí øÿõñëÿðèí ìþâúóä
ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíÿ éþíÿëòìÿê, ùÿìèí øÿõñëÿðèí øÿðÿô âÿ ëÿéàãÿòèíèí, ùöãóãëàðûíûí äàùà ñÿìÿðÿëè ãîðóíìàñû, ñîñèàë-ðèôàùûíûí éàõøûëàøäûðûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ áöòöí èìêàíëàðû ñÿôÿðáÿð åòìÿê âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ îíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíà íàèë îëìàãäàí èáàðÿòäèð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ìöâÿêêèëèíèí
(Îìáóäñìàíûí), Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñûíûí (ÀÁÀ ÚÅÅËÈ),
ÀÁØ Áåéíÿëõàëã Èíêèøàô Àýåíòëèéèíèí (ÓÑÀÈÄ), ÀÌÅÀ-íûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Åëìè-Òÿäãèãàò Èíñòèòóòóíóí âÿ ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí (ßÒÈ)
áèðýÿ òÿøêèëàò÷ûëûüû èëÿ ìèëëÿò âÿêèëëÿðèíèí, àèäèééÿòè äþâëÿò îðãàíëàðûíûí,
ãåéðè-ùþêóìÿò âÿ áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí, ÊÈÂ íöìàéÿíäÿëÿðèíèí èøòèðàêû
èëÿ áåëÿ áèð ÿëàìÿòäàð ýöí ÿðÿôÿñèíäÿ êå÷èðèëÿí áóýöíêö êîíôðàíñûí äà
ÿñàñ ìÿãñÿäè ìÿùç ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
Êîíñòèòóñèéàñûíäà, þëêÿìèçèí òÿðÿôäàð ÷ûõäûüû ÁÌÒ-íèí “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàñûíäà, ùàáåëÿ äèýÿð áåéíÿëõàëã âÿ ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà òÿñáèò îëóíìóø ùöãóãëàðûíûí òÿìèíè âÿçèééÿòèíè ìöçàêèðÿ åòìÿêëÿ úÿìèééÿòèí äèããÿòèíè áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíÿ úÿëá åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð.
Ãåéä åòìÿê èñòÿðäèì êè, 2011-úè èëäÿ Äöíéà Ñÿùèééÿ Òÿøêèëàòûíûí (ÄÑÒ)
Äöíéà Áàíêû èëÿ áèðýÿ ùàçûðëàäûüû ßëèëëëèéè îëàí øÿõñëÿð ùàããûíäà Äöíéà Ùåñàáàòûíà ÿñàñÿí ùàçûðäà äöíéàäà 650 ìèëéîí íÿôÿð ÿëèëëèéè îëàí èíñàí âàðäûð êè, áó
äà Éåð êöðÿñè ÿùàëèñèíèí òÿõìèíÿí 15 ôàèçèíè òÿøêèë åäèð. Îíëàðûí àèëÿ öçâëÿðèíè
äÿ íÿçÿðÿ àëñàã, äöíéàäà òÿãðèáÿí èêè ìèëéàðä èíñàí ÿëèëëèéèí äîüóðäóüó ïðîáëåìëÿðäÿí ÿçèééÿò ÷ÿêèð.
ßêñÿð þëêÿëÿðäÿ ÿùàëèíèí ùÿð 10 íÿôÿðèíäÿí áèðè ôèçèêè âÿ éà ÿãëè ÷àòûøìàçëûãäàí, 25 ôàèçè èñÿ ñàüëàìëûã ïîçóíòóñóíäàí ÿçèééÿò ÷ÿêèð. Ýþñòÿðèëÿí ñòàòèñòèê
ðÿãÿìëÿð èñÿ áó ïðîáëåìèí íåúÿ äÿ ãëîáàë áèð õàðàêòåð äàøûäûüûíû ýþñòÿðèð.
–7–
Ùÿð áèð þëêÿäÿ ÿëèëëèéèí ìèãéàñû áèð ñûðà ôàêòîðëàðëà, î úöìëÿäÿí ñàüëàìëûã
âÿçèééÿòè, ñÿùèééÿ ñèñòåìèíèí èíêèøàôû, ñîñèàë-èãòèñàäè èíêèøàô, ùÿðáè ìöíàãèøÿëÿð âÿ ñ. ñÿáÿáëÿðëÿ áàüëûäûð.
Ìÿëóìàòëàðà ýþðÿ, ùàçûðäà Àçÿðáàéúàíäà òÿõìèíÿí 423 ìèíÿ éàõûí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñ, 61 ìèíÿ éàõûí èñÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàã âàðäûð.
Àðòûã ãåéä îëóíäóýó êèìè, ùàçûðäà äöíéà öçðÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ÿùàëè òÿðêèáèíäÿ ôàèç ýþñòÿðèúèñè 15 ôàèçäèð. Àçÿðáàéúàíäà èñÿ áó ðÿãÿì 4,6 ôàèç òÿøêèë åäèð êè, áó äà ÌÄÁ ìÿêàíûíäà ÿí àøàüû ýþñòÿðèúèëÿðäÿí ñàéûëûð.
Áåëÿ êè, Ðóñèéàäà ÿùàëèíèí 9,3 ôàèçè, Åñòîíèéàäà 9,2 ôàèçè, Þçáÿêèñòàíäà
9,6 ôàèçè, Ñëîâåíèéàäà èñÿ 8,5 ôàèçè ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðäèð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, þëêÿìèçäÿ ÿëèëëèéèí äèíàìèêàñûíà áèð ñûðà àìèëëÿð þç òÿñèðèíè ýþñòÿðìèøäèð. Áåëÿ êè, Åðìÿíèñòàíûí Àçÿðáàéúàíà ãàðøû ñèëàùëû òÿúàâöçö íÿòèúÿñèíäÿ 50 ìèíäÿí ÷îõ èíñàí ìöõòÿëèô èøýÿíúÿëÿðëÿ ãàðøûëàøìûø âÿ ñàüëàìëûüûíû èòèðÿðÿê ÿëèë îëìóøäóð.
Áóíäàí ÿëàâÿ, àíàäàíýÿëìÿ ãöñóðëàð, ìöÿééÿí õÿñòÿëèêëÿð, èñòåùñàëàòäà
áàø âåðÿí áÿäáÿõò ùàäèñÿëÿð âÿ ñàèð àìèëëÿð äÿ ÿëèëëèéèí âÿçèééÿòèíÿ þç òÿñèðèíè
ýþñòÿðìèøäèð.
Áþéöê åùòèðàì ùèññè èëÿ ãåéä åòìÿê èñòÿðäèì êè, ÕÕ ÿñðèí ñîíëàðûíäà þç
ìöñòÿãèëëèéèíè áÿðïà åòìèø âÿ ùöãóãè, äåìîêðàòèê äþâëÿò ãóðóúóëóüó éîëóíó òóòàí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà öìóììèëëè ëèäåð Ùåéäÿð ßëèéåâèí ðÿùáÿðëèéè
èëÿ ÿùàëèíèí áöòöí êàòåãîðèéàëàðûíûí, î úöìëÿäÿí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíûí òÿìèíè âÿ ìöäàôèÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ áèð ñûðà ìöòÿðÿããè èñëàùàòëàð ùÿéàòà
êå÷èðèëìèø âÿ ùÿìèí ñèéàñÿò þëêÿ Ïðåçèäåíòè úÿíàá Èëùàì ßëèéåâ òÿðÿôèíäÿí áó
ýöí óüóðëà äàâàì âÿ èíêèøàô åòäèðèëìÿêäÿäèð.
Áåëÿ êè, þëêÿ ðÿùáÿðëèéè òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëìèø ùöãóãè èñëàùàòëàðûí
ìÿíòèãè íÿòèúÿñè îëàðàã, äþâëÿòèìèçèí Êîíñòèòóñèéàñûíäà âÿ òÿðÿôäàð ÷ûõäûüû áåéíÿëõàëã ìöãàâèëÿëÿðäÿ òÿñáèò îëóíìóø èíñàí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíûí òÿìèíè ñàùÿñèíäÿ ìöùöì ÿùÿìèééÿòëè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðû ãÿáóë åäèëìèøäèð. Òÿáèè êè,
áó ñûðàäà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñîñèàë ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè ìöùöì éåðëÿðäÿí
áèðèíè òóòóð. Ìÿùç áóíóí íÿòèúÿñèäèð êè, áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ùöãóã âÿ
àçàäëûãëàðûíûí êîìïëåêñ øÿêèëäÿ òÿìèí åäèëìÿñè, îíëàðûí ñîñèàë ðèôàù ùàëûíûí éàõøûëàøäûðûëìàñû ìÿñÿëÿëÿðè äàèì äþâëÿòèìèçèí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàíûëûð.
Ùå÷ äÿ òÿñàäöôè äåéèëäèð êè, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð þëêÿìèçèí Êîíñòèòóñèéàñûíäà,
ÁÌÒ Áàø Ìÿúëèñè òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë åäèëìèø “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Áÿ–8–
éàííàìÿäÿ, “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàäà, ÁßÒ-èí “ßëèëëÿðèí
ïåøÿ ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ìÿøüóëëóüó ùàããûíäà” 159 íþìðÿëè Êîíâåíñèéàñûíäà,
“ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë
ìöäàôèÿñè ùàããûíäà”” Ãàíóíäà âÿ äèýÿð áåéíÿëõàëã âÿ éåðëè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà òÿñáèò îëóíìóø áöòöí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðà ìàëèêäèðëÿð. Ùÿì÷èíèí ìþâúóä ãàíóíâåðèúèëèéÿ ÿñàñÿí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð áàðÿñèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèê ãàäàüàíäûð âÿ ãàíóíëà òÿãèá åäèëèð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, þëêÿìèçèí Êîíñòèòóñèéàñûíäà áþéöê áèð ôÿñèë ìÿùç èíñàí
ùöãóãëàðûíà âÿ àçàäëûãëàðûíà ùÿñð åäèëìèøäèð. Åéíè çàìàíäà áó àëè ñÿíÿääÿ èíñàí âÿ âÿòÿíäàø ùöãóãëàðûíûí âÿ àçàäëûãëàðûíûí, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
âÿòÿíäàøëàðûíà ëàéèãëè ùÿéàò ñÿâèééÿñèíèí òÿìèí åäèëìÿñè äþâëÿòèí àëè ìÿãñÿäè
êèìè òÿñáèò åäèëìèøäèð.
Êîíñòèòóñèéàíûí 16-úû ìàääÿñèíäÿ Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíèí õàëãûí âÿ ùÿð
áèð âÿòÿíäàøûí ðèôàùûíûí éöêñÿëäèëìÿñè, îíóí ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ëàéèãëè ùÿéàò
ñÿâèééÿñè ãàéüûñûíà ãàëäûüû, 38-úè ìàääÿñèíäÿ èñÿ ùÿð êÿñ ãàíóíëà ìöÿééÿí
åäèëìèø éàø ùÿääèíÿ ÷àòäûãäà, õÿñòÿëèéèíÿ, ÿëèëëèéèíÿ, àèëÿ áàø÷ûñûíû èòèðäèéèíÿ,
ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðäèéèíÿ, èøñèçëèéÿ ýþðÿ âÿ ãàíóíëà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø äèýÿð
ùàëëàðäà ñîñèàë òÿìèíàò àëìàã ùöãóãóíà ìàëèê îëäóüó òÿñáèò åäèëìèøäèð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ùàçûðäà ãöââÿäÿ îëàí áèð ñûðà äèýÿð ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà äà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùàìû êèìè áÿðàáÿð ùöãóãëàðà ìàëèê
îëìàñû âÿ áó ùöãóãëàðûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí îíëàðà áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñûíûí çÿðóðèëèéè òÿñáèò åäèëèð.
Òÿùëèëëÿð ýþñòÿðèð êè, þòÿí äþâð ÿðçèíäÿ ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëè èñòèãàìÿòèíäÿ õåéëè èøëÿð ýþðöëìöø, áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíÿ âÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíà õèäìÿò åäÿí çÿðóðè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðû òÿêìèëëÿøäèðèëìèø, éåíè ãàíóíëàð, ÿùÿìèééÿòëè äþâëÿò ïðîãðàìëàðû ãÿáóë åäèëìèøäèð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, Ìöâÿêêèëèí òÿøÿááöñö ÿñàñûíäà âÿ òÿêëèôëÿðèíèí áþéöê áèð
ùèññÿñè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà, þëêÿ Ïðåçèäåíòèíèí 2006-úû èë 28 äåêàáð òàðèõëè Ñÿðÿíúàìû èëÿ òÿñäèã åäèëìèø, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà Èíñàí Ùöãóãëàðûíûí Ìöäàôèÿñè öçðÿ Ìèëëè Ôÿàëèééÿò Ïëàíûíäà (ÌÔÏ), åéíè çàìàíäà 27 äåêàáð 2011-úè
èë òàðèõëè Ñÿðÿíúàìû èëÿ òÿñäèã åäèëìèø, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà èíñàí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíèí ñÿìÿðÿëèëèéèíè àðòûðìàã ñàùÿñèíäÿ Ìèëëè
Ôÿàëèééÿò Ïðîãðàìûíäà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðëÿ áàüëû ìöääÿàëàðûí îëìàñû äþâëÿ–9–
òèìèç ÿùàëèíèí áó ãÿáèëäÿí îëàí òÿáÿãÿñèíèí ùöãóãëàðûíûí òÿìèí åäèëìÿñèíè
äàèì äèããÿò ìÿðêÿñèíäÿ ñàõëàäûüûíû ýþñòÿðèð.
×îõøàõÿëè ïðîáëåìëÿðè þçöíäÿ åùòèâà åäÿí áó Ïðîãðàì èíñàí ùöãóãëàðûíûí
ìöäàôèÿñèíèí ñÿìÿðÿëèëèéèíèí àðòûðûëìàñûíûí ÿñàñ èñòèãàìÿòëÿðèíè äÿ ìöÿééÿí åòìèøäèð: íîðìàòèâ-ùöãóãè áàçàíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè; ÿùàëèíèí ìöõòÿëèô ãðóïëàðûíûí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè; äþâëÿò îðãàíëàðûíûí ôÿàëèééÿòèíèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè;
èíñàí ùöãóãëàðû ñàùÿñèíäÿ òÿäðèñ, åëìè-àíàëèòèê âÿ ìààðèôëÿíäèðìÿ òÿäáèðëÿðè; èíñàí ùöãóãëàðû ñàùÿñèíäÿ áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðëà ÿìÿêäàøëûã; ÷îõ þíÿìëèäèð êè,
áó ñÿíÿääÿ Ìèëëè Ôÿàëèééÿò Ïðîãðàìûíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí èúðà ìåõàíèçìè
ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñè, ìîíèòîðèíãè âÿ ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè äÿ þçöíÿ éåð òàïìûøäûð.
Ìöñòÿãèë ìîíèòîðèíã ìåõàíèçìè ãèñìèíäÿ èñÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ìöâÿêêèëè òÿñèñàòû ìöÿééÿí åäèëìèøäèð.
Ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëàí òÿäáèðëÿðèí ýåíèø ÿùàòÿëèëèéèíÿ âÿ þç
ïðàêòèêè ÿùÿìèééÿòèíÿ ýþðÿ áó ãÿáèëäÿí îëàí äèýÿð ïðîãðàìëàðäàí êèôàéÿò ãÿäÿð ôÿðãëÿíÿí áåëÿ áèð Ìèëëè Ôÿàëèééÿò Ïðîãðàìûíûí ñÿìÿðÿëè èúðàñûíà íàèë îëìàã áþéöê òÿøêèëàò÷ûëûã èøè, äþâëÿò ãóðóìëàðû, ÃÙÒ-ëÿðèí âÿ èúìàëàðûí äàâàìëû,
ìöòÿøÿêêèë âÿ ìöíòÿçÿì ÿìÿêäàøëûüûíû òÿëÿá åäèð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíèí ìöâàôèã ãÿðàðû èëÿ ùÿð èë
òÿñäèã åäèëÿðÿê èúðà îëóíìóø ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè èëÿ áàüëû òÿäáèðëÿðèí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñèíèí Äþâëÿò Ïðîãðàìû”íûí äà áàøëûúà ìÿãñÿäè ìÿùç þëêÿäÿ óüóðëà ùÿéàòà êå÷èðèëÿí ñîñèàë-èãòèñàäè
èñëàùàòëàð íÿòèúÿñèíäÿ ãàçàíûëìûø äèíàìèê èíêèøàôà, äàâàìëû òÿðÿããèéÿ ÿñàñëàíàðàã, ÿùàëèíèí õöñóñè ãàéüûéà åùòèéàúû îëàí áó òÿáÿãÿñèíèí òèááè-ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéàñûíû êîìïëåêñ øÿêèëäÿ ùÿëë åòìÿêëÿ, îíëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí âÿ úÿìèééÿòÿ ôÿàë èíòåãðàñèéàñûíûí òÿìèíèíÿ íàèë îëìàãäàí èáàðÿò îëìóøäóð.
Ñþçöýåäÿí Äþâëÿò Ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã, áó ãÿáèëäÿí îëàí øÿõñëÿðèí
ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè âÿ òèááè áÿðïàñû, îíëàðûí õàðèúè þëêÿëÿðäÿ ðåàáèëèòàñèéàñûíà øÿðàèòèí éàðàäûëìàñû, òåõíèêè-áÿðïà âÿ íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðè èëÿ òÿìèí åäèëìÿñè, ñàíàòîðèéà-êóðîðò ìöàëèúÿëÿðèíèí òÿøêèëè, áÿäÿí òÿðáèéÿñè âÿ èäìàíà úÿëá
åäèëìÿñè, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèëè èëÿ áàüëû îíëàðà òåõíèêè
éàðäûì ýþñòÿðèëìÿñè, ÿëèëëÿð ö÷öí èõòèñàñëàøäûðûëìûø èíòåðíàò åâëÿðèíèí âÿ áÿðïà
ìÿðêÿçëÿðèíèí ñàõëàíûëìàñû õÿðúëÿðè äþâëÿò áöäúÿñèíäÿí àéðûëàí âÿñàèò äàõèëèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìèøäèð.
“ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí
àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû
– 10 –
âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà” Ãàíóíäà äÿéèøèêëèêëÿð åäèëìÿñè áàðÿäÿ
2011-úè èë 30 ñåíòéàáð òàðèõëè Ãàíóíà óéüóí îëàðàã 2012-úè èëäÿí åòèáàðÿí
ìöâàôèã òÿäáèðëÿðèí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñè àðòûã ùÿð èë ÿíÿíÿâè îëàðàã òÿñäèã
åäèëÿí éåíè Äþâëÿò Ïðîãðàìû èëÿ äåéèë, áó ìÿãñÿäëÿ àéðûëìûø äþâëÿò áöäúÿñèíèí âÿñàèòè ùåñàáûíà ßßÑÌÍ òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëÿí “ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ðåàáèëèòàñèéàñû”
Ïðîãðàìû” ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ùÿð èë ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ âÿ îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàí øÿõñëÿðÿ ïóëñóç ìÿíçèëëÿð, ìèíèê àâòîìîáèëëÿðè âÿ ïðîòåç îðòîïåäèê âàñèòÿëÿð
âåðèëèð, þëêÿìèçäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ÿëèëëÿðèí ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçëÿðè ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿðèí ìöàëèúÿñèíäÿ ìöùöì ðîë îéíàéûð êè, áöòöí áóíëàð äà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä èíñàíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíà òÿêÿí âåðÿí àìèëëÿðäÿíäèð.
Þëêÿ Ïðåçèäåíòèíèí 27 èéóë 2007-úè èë òàðèõëè Ñÿðÿíúàìû èëÿ òÿñäèã åäèëìèø
“Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíà äþâëÿò äÿñòÿéè”
Êîíñåïñèéàñû”íäà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëë åäèëìÿñè èëÿ áàüëû ïðîãðàì âÿ ëàéèùÿëÿðÿ öñòöíëöê âåðèëìÿñè äÿ ÃÙÒëÿðÿ äþâëÿò äÿñòÿéèíèí ïðèîðèòåò ñàùÿëÿðè ñûðàñûíà äàõèë åäèëìèøäèð. Áó áàõûìäàí
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè éàíûíäà ÃÙÒ-ëÿðÿ Äþâëÿò Äÿñòÿéè Øóðàñû òÿðÿôèíäÿí úÿìèééÿòèìèç ö÷öí àêòóàë îëàí ëàéèùÿëÿðèí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñè
çàìàíû áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí òÿìñèë îëóíäóãëàðû ÃÙÒ-ëÿðèí äÿ èøòèðàêûíà
ýåíèø éåð âåðèëìÿñè çÿðóðèäèð.
Ìÿëóìäóð êè, ÿëèëëèéè äîüóðàí ñÿáÿáëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû, áó ãÿáèëäÿí
îëàí èíñàíëàðûí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè, ðåàáèëèòàñèéàñû, îíëàðà èúòèìàè ùÿéàòûí
áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìÿê ö÷öí áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû, þç ôÿðäè
ãàáèëèééÿòëÿðèíÿ âÿ ìàðàãëàðûíà ìöâàôèã ñóðÿòäÿ äîëüóí ùÿéàò ñöðìÿëÿðè ö÷öí
çÿðóðè îëàí òÿäáèðëÿðèí ýþðöëìÿñè äåìîêðàòèê äþâëÿòëÿðè, áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðû, ìèëëè èíñàí ùöãóãëàðû âÿ âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè èíñòèòóòëàðûíû äöøöíäöðÿí, íàðàùàò åäÿí ïðîáëåìëÿðäÿí áèðè êèìè äàèì äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿäèð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ìöâÿêêèëè (Îìáóäñìàí) ôÿàëèééÿòè äþâðöíäÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿëÿðè äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ
ñàõëàìûø, ìöâàôèã Êîíñòèòóñèéà Ãàíóíó èëÿ ìöÿééÿí îëóíìóø ñÿëàùèééÿòëÿðè
÷ÿð÷èâÿñèíäÿ áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ìöìêöí ãÿäÿð ùÿëë
åäèëìÿñè, áåëÿëèêëÿ äÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéà îëóíìàëàðû ìÿãñÿäèëÿ ìöõòÿëèô
òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðìèø, àèäèééÿòè äþâëÿò ãóðóìëàðû ãàðøûñûíäà áèð ñûðà ÿùÿ– 11 –
ìèééÿòëè òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðöëÿðÿê íÿòèúÿñè íÿçàðÿòäÿ ñàõëàíûëìûø âÿ áèð ÷îõ ùàëëàðäà ùÿìèí òÿêëèôëÿðäÿ ÿêñ îëóíìóø ìÿñÿëÿëÿð þç ìöñáÿò ùÿëëèíè òàïìûøäûð.
Ìöâÿêêèëèí öíâàíûíà äàõèë îëàí ìöðàúèÿòëÿðèí âÿ àïàðûëàí ìîíèòîðèíãëÿðèí òÿùëèëè îíó ýþñòÿðèð êè, þëêÿìèçäÿ áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëè ñàùÿñèíäÿ áèð ÷îõ çÿðóðè òÿäáèðëÿð ýþðöëñÿ äÿ, îíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ö÷öí ùÿëëè âàúèá îëàí ïðîáëåìëÿð äÿ àç äåéèë.
Èëê íþâáÿäÿ ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíà ìàíå
îëàí ôèçèêè ìàíåÿëÿð àðàäàí ãàëäûðûëìàëû, îíëàðà äèýÿð èíñàíëàð êèìè òÿùñèë,
ìÿøüóëëóã, ñÿùèééÿ, èíôîðìàñèéà-êîììóíèêàñèéà âÿ ñ. õèäìÿòëÿðäÿí áÿðàáÿð èìêàíëàð ÿñàñûíäà èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿëÿðè ö÷öí çÿðóðè îëàí áöòöí øÿðàèò
éàðàäûëìàëû, òèááè, ïåøÿ-ÿìÿê âÿ ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéà ìÿñÿëÿëÿðèíÿ äàèì úèääè ôèêèð âåðèëìÿëèäèð.
Òÿáèè êè, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí áÿðàáÿð ùöãóãëàðà ìàëèê îëìàëàðûíû íÿçÿðäÿ òóòàí ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíûí ìþâúóä îëìàñû, ùå÷ äÿ îíëàð ö÷öí áÿðàáÿð
èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû äåìÿê äåéèëäèð. Áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ìÿãñÿäèëÿ ãàáàãúûë áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿéÿ óéüóí áèð øÿêèëäÿ,
þëêÿìèçèí òÿðÿôäàð ÷ûõäûüû áåéíÿëõàëã ìöãàâèëÿëÿðèí òÿëÿáëÿðèíäÿí äîüàí ÿìÿëè òÿäáèðëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ íàèë îëìàã ëàçûìäûð.
Ýÿëèí óíóòìàéàã êè, ÿëèëëÿðèí èíòåãðàñèéàñûíà ÿùÿìèééÿò âåðìÿéÿí úÿìèééÿòëÿð þçëÿðèíè áó èíñàíëàðûí âåðÿ áèëÿúÿêëÿðè òþùôÿëÿðäÿí ìÿùðóì åäèðëÿð.
×öíêè ùÿéàòäà ìöõòÿëèô ñÿáÿáëÿðäÿí ÿëèë îëìóø åëÿ èñòåäàäëû èíñàíëàð âàðäûð êè,
îíëàðûí áàúàðäûãëàðû èøèí þùäÿñèíäÿí ÿëèëëèéè îëìàéàí èíñàíëàð ýÿëÿ áèëìèðëÿð.
Áåëÿ èíñàíëàðûí àøêàðà ÷ûõàðûëûá ïîòåíñèàëûíäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè èñÿ õàëãûìûç, äþâëÿòèìèç âÿ úÿìèééÿòèìèç ö÷öí éàëíûç ôàéäàëû îëà áèëÿð.
Áóíóí ö÷öí èñÿ ìààðèôëÿíäèðìÿ èøè ñöðÿòëÿíäèðèëìÿëè, úÿìèééÿòäÿ ÿëèëëèéèí òèááè äåéèë, ñîñèàë áèð ïðîáëåì êèìè äöçýöí äÿðê îëóíìàñûíà íàèë îëìàã
îëäóãúà âàúèáäèð.
Ñÿìèìè åòèðàô åòìÿê ëàçûìäûð êè, ÿýÿð áó ýöí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí èúòèìàè
íÿãëèééàòäàí èñòèôàäÿñè, ïàðêëàðäà èñòèðàùÿòè, äþâëÿò âÿ èúòèìàè õàðàêòåðëè áèíàëàðäàí
èñòèôàäÿñè òÿìèí åäèëìèðñÿ, ÿýÿð ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí äèýÿð óøàãëàðëà áèðëèêäÿ èíêëóçèâ òÿùñèë àëìàñûíà øÿðàèò èñòÿëèíÿí ñÿâèééÿäÿ äåéèëäèðñÿ, ÿýÿð
îíëàðûí èøëÿ òÿìèí åäèëìÿñèíäÿ ãàðøûéà ÷ûõàí ïðîáëåìëÿð àðàäàí ãàëäûðûëìàéûáñà, î
çàìàí, éÿãèí êè, ãàíóíëàðûí òàì ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíäÿí ñþùáÿò ýåäÿ áèëìÿç.
Ìöâÿêêèë ÿùàëèíèí ìöõòÿëèô êàòåãîðèéàëàðûíûí, î úöìëÿäÿí ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíûí ìöäàôèÿñè èøèíèí, ùàáåëÿ èíñàí ùöãóãëàðûíûí
– 12 –
ìöäàôèÿñè áàõûìûíäàí ìöõòÿëèô ñàùÿëÿð öçðÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí ôÿàëèééÿòèí ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñèíèí òÿìèí åäèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ùÿëÿ 2005-úè èë 4 ìàé òàðèõëè 111
íþìðÿëè Ñÿðÿíúàìû èëÿ Àïàðàòûí ÿìÿêäàøëàðû ñûðàñûíäàí Îìáóäñìàí éàíûíäà
èúòèìàè ÿñàñëÿðëà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí èõòèñàñëàøäûðûëìûø ìöøàâèðëÿð òÿéèí åòìèøäèð.
Ìöòÿìàäè îëàðàã ìöâàôèã ñàùÿëÿð öçðÿ ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèê âÿ áåéíÿëõàëã-ùöãóãè àêòëàðûí, åéíè çàìàíäà þëêÿäÿ îëàí âÿçèééÿòèí, ÿðèçÿ âÿ øèêàéÿòëÿðèí òÿùëèë åäèëìÿñè, áó èñòèãàìÿòäÿ èøèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èëÿ áàüëû òÿêëèôëÿðèí
âÿ òþâñèéÿëÿðèí, ùÿéàòà êå÷èðèëìèø òÿäáèðëÿðèí öìóìèëÿøäèðèëìÿñè ÿñàñûíäà èñÿ
èëëèê ìÿðóçÿ ö÷öí àðàéûøëàðûí ùàçûðëàíìàñû èõòèñàñëàøäûðûëìûø ìöøàâèðëÿðÿ òÿðÿôèìèçäÿí áèð âÿçèôÿ îëàðàã òàïøûðûëìûøäûð.
Ìÿëóì îëäóüó êèìè, ÁÌÒ Áàø Ìÿúëèñè òÿðÿôèíäÿí 2006-úû èë 13 äåêàáð òàðèõèíäÿ “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéà âÿ áó ñÿíÿäèí Ôàêóëòàòèâ
Ïðîòîêîëó ãÿáóë åäèëìèø, 2007-úè èë 30 ìàðò òàðèõèíäÿí åòèáàðÿí ÁÌÒ-éÿ öçâ þëêÿëÿð òÿðÿôèíäÿí èìçàëàíìàã ö÷öí à÷ûã åëàí îëóíìóø âÿ 2008-úè èë 3 ìàé òàðèõäÿí åòèáàðÿí ãöââÿéÿ ìèíìèøäèð.
Ñþçöýåäÿí Êîíâåíñèéà òÿêúÿ äþâëÿòëÿðèí ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà ãàðøû àéðûñå÷êèëèéÿ éîë âåðìÿìÿñè þùäÿëèéèíè äåéèë, ùÿì÷èíèí ÿëèë èíñàíëàðûí úÿìèééÿòäÿ
ÿñë áÿðàáÿðëèêäÿí áÿùðÿëÿíÿ áèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ÿëâåðèøëè øÿðàèòèí éàðàäûëìàñû
ö÷öí äþâëÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí àòûëìàëû îëàí àääûìëàðû ìöÿééÿí åäèð. Êîíâåíñèéàíûí ìÿãñÿäè áöòöí ÿëèë èíñàíëàðûí èíñàí ùöãóãëàðû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíà òàì âÿ
áÿðàáÿð èìêàíëàðëà éàðàðëàíìàëàðûíà òÿêàí âåðìÿê, áóíó ìöäàôèÿ âÿ òÿìèí åòìÿê, ùàáåëÿ îíëàðûí ëÿéàãÿòèíÿ ùþðìÿòëÿ éàíàøûëìàñûíû äÿñòÿêëÿìÿêäèð.
Êîíâåíñèéà áèð äàùà òÿñäèã åäèð êè, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàð áöòöí äèýÿð èíñàíëàðëà åéíè ùöãóãëàðà ìàëèêäèð. Áóíóíëà éàíàøû, àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðèëìÿäÿí ãàíóí ãàðøûñûíäà áÿðàáÿðëèê; éàøàìàã, àçàäëûã âÿ òÿùëöêÿñèçëèê ùöãóãó; ãàíóí ãàðøûñûíäà áÿðàáÿð òàíûíìà âÿ áÿðàáÿð ùöãóã ãàáèëèééÿòëèëèéè; èøýÿíúÿéÿ ìÿðóç ãàëìàìà àçàäëûüû; èñòèñìàð, çîðàêûëûã âÿ òÿùãèðäÿí ìöäàôèÿ àçàäëûüû; ôèçèêè âÿ ÿãëè
áöòþâëöéÿ ùþðìÿò; ùÿðÿêÿò àçàäëûüû âÿ âÿòÿíäàøëûã; úÿìèééÿòäÿ éàøàìàã ùöãóãó; ñþç âÿ ôèêèð àçàäëûüû; øÿõñè ùÿéàòûí òîõóíóëìàçëûüû; åâ âÿ àèëÿéÿ ùþðìÿò; òÿùñèë, ñÿùèééÿ, ÿìÿê âÿ ìÿøüóëëóã, àäåêâàò éàøàéûø ñÿâèééÿñè, ñèéàñè âÿ èúòèìàè ùÿéàòäà, ìÿäÿíè ùÿéàòäà èøòèðàê ùöãóãëàðûíà Êîíâåíñèéàäà õöñóñè éåð àéðûëìûøäûð.
Ìöâÿêêèë 2006-úû èëäÿí åòèáàðÿí èëëèê ìÿðóçÿëÿðèíäÿ ùÿìèí áåéíÿëõàëã ìöãàâèëÿëÿðèí äþâëÿòèìèç òÿðÿôèíäÿí ðàòèôèêàñèéà åäèëìÿñèíè òÿêëèô åòìèø âÿ ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿðèí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû èëÿ ÿìÿêäàøëûãäà ìöíòÿçÿì îëàðàã ìààðèôëÿíäèðèúè õàðàêòåðëè òÿøâèãàò èøëÿðè àïàðìûø, ìöõòÿëèô òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðìèøäèð.
– 13 –
Òÿãäèðÿëàéèã ùàëäûð êè, Ìöâÿêêèëèí èðÿëè ñöðäöéö áó òÿêëèô äÿ ìöñáÿò ãàðøûëàíìûø âÿ äþâëÿòèìèçèí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ äèããÿòè íÿòèúÿñèíäÿ àäû ÷ÿêèëÿí
Êîíâåíñèéà âÿ îíóí Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëó Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí 2008-úè
èë 2 îêòéàáð òàðèõëè Ãàíóíóíà ÿñàñÿí ìöâàôèã áÿéàíàòëà (Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû áÿéàí åòìèøäèð êè, î, Åðìÿíèñòàí Ðåñïóáëèêàñû òÿðÿôèíäÿí èøüàë îëóíìóø
ÿðàçèëÿðèíäÿ àäû ÷ÿêèëÿí Êîíâåíñèéà âÿ îíóí Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëóíóí ìöääÿàëàðûíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíÿ èøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿð àçàä îëóíàíà ãÿäÿð òÿìèíàò
âåðìÿê èãòèäàðûíäà äåéèëäèð) ðàòèôèêàñèéà åäèëÿðÿê þëêÿìèçÿ ìöíàñèáÿòäÿ 28
éàíâàð 2009-úó èë òàðèõäÿí ãöââÿéÿ ìèíìèøäèð.
Ùàçûðäà äþâëÿòèìèç òÿðÿôèíäÿí áó Êîíâåíñèéàäàí èðÿëè ýÿëÿí þùäÿëèêëÿðèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ àðäûúûë òÿäáèðëÿð ýþðöëìÿêäÿäèð.
Øöáùÿñèç êè, Êîíâåíñèéàäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí áöòöí ìàääÿëÿð àêòóàë îëìàãëà áÿðàáÿð, ùÿì äÿ áþéöê ïðàêòèêè ÿùÿìèééÿòÿ ìàëèêäèð. Ëàêèí áóíëàðûí ñûðàñûíäà ìèëëè ñÿâèééÿäÿ Êîíâåíñèéàéà íÿçàðÿò ìåõàíèçìèíèí éàðàäûëìàñû èëÿ
áàüëû èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí öçÿðèíÿ ãîéóëìóø þùäÿëèêëÿð õöñóñèëÿ ìöùöì ÿùÿìèééÿò êÿñá åäèð.
Äèããÿòèíèçÿ ÷àòäûðìàã èñòÿðäèì êè, ñþçöýåäÿí Êîíâåíñèéàñûíûí 33-úö
ìàääÿñèíÿ ÿñàñÿí îíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí òÿøâèãè, ìöäàôèÿñè âÿ ìîíèòîðèíãè ìÿãñÿäèëÿ ìöñòÿãèë ìåõàíèçìèí éàðàäûëìàñû âÿ éà ìöÿééÿí åäèëìÿñè,
åéíè çàìàíäà áó úöð ìåõàíèçìèí ôîðìàëàøäûðûëìàñû çàìàíû èíñàí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè âÿ òÿøâèãè èëÿ ìÿøüóë îëàí ìèëëè òÿñèñàòëàðûí ñòàòóñóíà âÿ ôÿàëèééÿòèíÿ àèä îëàí ïðèíñèïëÿðè äÿ íÿçÿðÿ àëûíìàñû (ìàääÿ 33.2), ùàáåëÿ âÿòÿíäàø
úÿìèééÿòèíèí, õöñóñèëÿ äÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ îíëàðû òÿìñèë åäÿí òÿøêèëàòëàðûí íÿçàðÿò ïðîñåñèíÿ òàì øÿêèëäÿ úÿëá îëóíàðàã ùÿìèí ïðîñåñäÿ èøòèðàê åòìÿëÿðèíèí òÿìèí åäèëìÿñè (ìàääÿ 33.3) èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí öçÿðèíÿ áèð þùäÿëèê êèìè ãîéóëìóøäóð.
Áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿéÿ ýþðÿ Êîíâåíñèéàíûí ãåéä îëóíàí ìàääÿñèíäÿ
òÿñáèò îëóíìóø ìåõàíèçìèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ ìÿñóë òÿñèñàò ãèñìèíäÿ áèð
ãàéäà îëàðàã Ïàðèñ Ïðèíñèïëÿðèíÿ óéüóí ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ìöñòÿãèë ìèëëè èíñàí ùöãóãëàðû èíñòèòóòëàðû, ÿñàñÿí äÿ “À” ñòàòóñóíà ìàëèê Îìáóäñìàí òÿñèñàòëàðû ìöÿééÿí åäèëèð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, 2006-úû èëäÿ þëêÿìèçèí Îìáóäñìàí òÿñèñàòû Èíñàí Ùöãóãëàðûíûí Òÿøâèãè âÿ Ìöäàôèÿñè öçðÿ Ìèëëè Èíñàí Ùöãóãëàðû Òÿñèñàòëàðûíûí
Áåéíÿëõàëã ßëàãÿëÿíäèðìÿ Êîìèòÿñè òÿðÿôèíäÿí Àâðîïàíûí 10 íöôóçëó îìáóäñìàí èíñòèòóòëàðû ñûðàñûíäà “À” ñòàòóñó èëÿ àêêðåäèòàñèéà îëóíìóø âÿ ñå– 14 –
âèíäèðèúè ùàëäûð êè, áó ñòàòóñ 2012-úè èëäÿ íþâáÿòè àêêðåäèòàñèéà çàìàíû áèð äàùà òÿñäèãëÿíìèøäèð.
Ãåéä îëóíìàëûäûð êè, þòÿí äþâðäÿ ÁÌÒ-íèí íöôóçëó ñòðóêòóðëàðûíäàí áèðè
îëàí âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû öçðÿ ìÿñóë ãóðóì êèìè òÿéèí îëóíìóø
Óøàã Ôîíäóíóí (ÉÓÍÈÑÅÔ) Àçÿðáàéúàíäàêû íöìàéÿíäÿëèéè, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí òÿìñèë îëóíäóüó 26-äÿê ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòûíû þç ÿòðàôûíäà áèðëÿøäèðÿí ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãû (ßÒÈ) òÿðÿôèíäÿí þëêÿ ïðåçèäåíòèíÿ öíâàíëàíìûø
ìöðàúèÿòëÿðäÿ Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè öçðÿ ìèëëè ìöñòÿãèë ìîíèòîðèíã ìåõàíèçìè ôóíêñèéàëàðûíûí éåðèíÿ éåòèðèðèëìÿñèíèí Ìöâÿêêèëÿ ùÿâàëÿ åäèëìÿñè òÿêëèô åäèëìèøäè.
Åéíè çàìàíäà Ìöâÿêêèë äÿ Êîíâåíñèéàäà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ìöñòÿãèë
ìîíèòîðèã ìåõàíèçìè ôóíêñèéàëàðûíûí þëêÿäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ìöñòÿãèë ìèëëè
èíñàí ùöãóãëàðû òÿñèñàòûíà ùÿâàëÿ îëóíìàñûíû âÿ áó ïðîñåñäÿ âÿòÿíäàø úÿìèééÿòèíèí, õöñóñèëÿ äÿ àèäèééÿòè ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíûí úÿëá åäèëìÿñèíè
äþâëÿòèìèçèí áó ñàùÿäÿ öçÿðèíÿ ýþòöðäöéö þùäÿëèéèíèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíèí
ìÿãáóë éîëó ùåñàá åòìèøäè.
Òÿãäèðÿëàéèã ùàëäûð êè, àðòûã Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòè Àäìèíèñòðàñèéàñû òÿðÿôèíäÿí ùÿìèí þùäÿëèéèí èúðàñûíûí òÿìèí åäèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ
çÿðóðè àääûìëàð àòûëìûø, ÉÓÍÈÑÅÔ-èí, àèäèééÿòè äþâëÿò ãóðóìëàðûíûí âÿ ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿðèí òÿìñèë îëóíäóüó ÃÙÒ-ëÿðèí òÿêëèôëÿðè, åéíè çàìàíäà áåéíÿëõàëã
òÿúðöáÿ íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ìöñòÿãèë ìîíèòîðèíã ìåõàíèçìèíèí ôóíêñèéàëàðûíû
éåðèíÿ éåòèðÿí ìöñòÿãèë ìèëëè èíñàí ùöãóãëàðû òÿñèñàòû ãèñìèíäÿ Ìöâÿêêèë
ìöÿééÿí åäèëìèøäèð.
Ìöâÿêêèë èëëèê ìÿðóçÿñèíäÿ ãåéä îëóíàí ôóíêñèéàëàðûí äàùà ñÿìÿðÿëè ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ “Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí èíñàí ùöãóãëàðû öçðÿ
ìöâÿêêèëè (îìáóäñìàí) ùàããûíäà” Êîíñòèòóñèéà Ãàíóíóìóçäà, ùàáåëÿ äèýÿð
ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà áÿçè äÿéèøèêëèêëÿðèí âÿ ÿëàâÿëÿðèí åäèëìÿñè èëÿ òÿñèñàòûí áó ñàùÿäÿ ìöâàôèã ñÿëàùèééÿòëÿðèíèí âÿ èìòèéàçëàðûíûí ìöÿééÿí åäèëìÿñèíè, åéíè çàìàíäà ùÿìèí ôóíêñèéàëàðûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè èëÿ áàüëû òÿøêèëàòè òÿäáèðëÿðèí (ìîíèòîðèíã ôÿàëèééÿòèíèí ñÿìÿðÿëè øÿêèëäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí
ñðóêòóð âàùèäèíèí éàðàäûëìàñû, áó ìÿãñÿäëÿ ìàëèééÿ âÿñàèòèíèí àéðûëìàñû âÿ ñ.)
ýþðöëìÿñèíè òÿêëèô åòìèøäèð.
Àðòûã Àçÿðáàéúàí ùþêóìÿòè òÿðÿôèíäÿí ñþçöýåäÿí Êîíâåíñèéàíûí 35.1-úè
ìàääÿñèíÿ óéüóí àëàðàã ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû öçðÿ Êîìèòÿéÿ äþâëÿòèìèçèí öçÿðèíÿ ýþòöðäöéö þùäÿëèêëÿðèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ ýþðöëÿí òÿäáèðëÿð
– 15 –
âÿ áó ñÿíÿäèí ãöââÿéÿ ìèíìÿñèíäÿí ñîíðà ÿëäÿ åäèëìèø íÿòèúÿëÿð áàðÿäÿ ÿòðàôëû ùåñàáàò òÿãäèì åäèëìèøäèð.
Îìáóäñìàí òÿñèñàòû äà þç íþâáÿñèíäÿ áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè âÿçèééÿòèíèí ìîíèòîðèíãèíè ùÿéàòà êå÷èðÿðÿê ìöâàôèã ñàçèø ãóðóìóíà ÿëàâÿ ùåñàáàò òÿãäèì åäÿúÿêäèð. Àðòûã ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðû öçðÿ ìÿñóë ãóðóì êèìè
ìöÿééÿí îëóíìóø ÉÓÍÈÑÅÔ-èí Àçÿðáàéúàíäàêû íöìàéÿíäÿëèéèíèí äÿñòÿéè
èëÿ áèç áó ñàùÿäÿ ôÿàëèééÿòÿ áàøëàìûøûã.
Áåëÿ êè, Ìöâÿêêèëèí âÿ ÉÓÍÈÑÅÔ-èí Àçÿðáàéúàíäàêû íöìàéÿíäÿëèéèíèí
áèðýÿ èìçàëàäûãëàðû 2011–2012-úè èëëÿð öçðÿ Èø Ïëàíûíà óéüóí îëàðàã “Îìáóäñìàíûí èøèíÿ äÿñòÿê” ëàéèùÿñè ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ ÁÌÒ-íèí “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàñûíûí ìîíèòîðèíãè âÿ ÿëàâÿ ùåñàáàòûí ùàçûðëàíìàñû ìÿãñÿäèëÿ áó ãóðóìëà ÿìÿêäàøëûã ùÿéàòà êå÷èðèð. ÉÓÍÈÑÅÔ-ëÿ òÿñèñàò àðàñûíäà ùÿéàòà
êå÷èðèëÿí áèðýÿ ëàéèùÿ ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ þëêÿäÿêè ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí
óøàãëàðûí âÿçèééÿòèíèí àðàøäûðûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ ñîðüóëàð êå÷èðèëìèø âÿ áóíóí
íÿòèúÿñè îëàðàã ìöâàôèã ìÿðóçÿ ùàçûðëàíìûøäûð. Ùàçûðäà áó ëàéèùÿíèí àðäû îëàðàã ìîíèòîðèíãëÿðèí âÿ ñîðüóëàðûí êå÷èðèëìÿñè äàâàì åòäèðèëèð.
Ñþçöýåäÿí Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíà ÿñàñÿí äþâëÿòëÿð áó ñÿíÿäè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ãàíóíâåðèúèëèéèí âÿ ñèéàñÿòëÿðèí ùàçûðëàíìàñû çàìàíû,
ùàáåëÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùÿéàòûíà òÿñèð ýþñòÿðÿúÿê áöòöí ìÿñÿëÿëÿð öçðÿ áó
ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðëà îíëàðû òÿìñèë åäÿí òÿøêèëàòëàð âàñèòÿñèëÿ ìÿñëÿùÿòëÿøìÿëèäèðëÿð. Áó áàõûìäàí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðëÿ áàüëû ãÿðàðëàðûí ãÿáóëó çàìàíû ìöòÿìàäè îëàðàã áó ãÿáèëäÿí èíñàíëàðûí òÿìñèë îëóíäóüó àïàðûúû ãåéðè-ùþêóìÿò
òÿøêèëàòëàðûíûí íöìàéÿíäÿëÿðè èëÿ èúòèìàè ìöçàêèðÿñèíèí êå÷èðèëìÿñè çÿðóðèäèð.
Ôèêðèìèçúÿ, äþâëÿòèìèçèí öçÿðèíÿ ýþòöðäöéö þùäÿëèêëÿðèíèí óüóðëà éåðèíÿ
éåòèðèëìÿñèíÿ íàèë îëìàã ö÷öí ùþêóìÿò, ãåéðè-ùþêóìÿò âÿ áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí, ìèëëè èíñàí ùöãóãëàðû èíñòèòóòó îëàí Îìáóäñìàí òÿñèñàòûíûí ãàðøûëûãëû
ÿìÿêäàøëûüû ÿñàñûíäà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíûí òÿìèíè âÿ ìöäàôèÿñè
èøèíèí äàùà äà òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè îëäóãúà ÿùÿìèééÿòëèäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ òÿðÿôèìèçäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëÿí áó ôÿàëèééÿòÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí òÿìñèë îëóíäóüó
áèð ñûðà ÃÙÒ-íè þç ÿòðàôûíäà áèðëÿøäèðÿí ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí ðÿùáÿðè âÿ
þçö äÿ ÛÛ ãðóï ÿëèë îëàí Äàâóä Ðÿùèìëè áó ïðîñåñÿ úÿëá åäèëìèøäèð.
Ùåñàá åäèðÿì êè, áåëÿ áèð ÿëàìÿòäàð ýöí ÿðÿôÿñèíäÿ ñèçëÿðèí èøòèðàêû èëÿ êå÷èðäèéèìèç áóýöíêö Êîíôðàíñ ãàðøûéà ãîéäóüóìóç ìÿãñÿäëÿðÿ íàèë îëìàüûìûç
ö÷öí ñÿéëÿðèìèçèí äàùà äà àðòûðûëìàñûíà éàðäûì÷û îëàúàãäûð.
– 16 –
Ùþðìÿòëè òÿäáèð èøòèðàê÷ûëàðû!
Ìöâÿêêèë ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèêà ìöÿññèñÿëÿðè òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèø (ôîðìà
¹-88) òÿðòèá åäèëìÿêëÿ âÿòÿíäàøëàðà ÿëèëëèê äÿðÿúÿñèíèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ êþìÿêëèê ýþñòÿðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ àèäèééÿòè öçðÿ Ñÿùèééÿ, ùàáåëÿ
ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè íàçèðëèêëÿðèíÿ ìöðàúèÿòëÿð åòìèø, áèð ÷îõ
ùàëëàðäà ïîçóëìóø ùöãóãëàð áÿðïà åäèëìèøäèð.
Ìöâÿêêèëèí òÿêëèôè, ÿñàñÿí ÁÌÒ-íèí 1989-úó èë òàðèõëè Óøàã Ùöãóãëàðû Êîíâåíñèéàñûíà óéüóí îëàðàã, 2007-úè èë 1 îêòéàáð òàðèõëè, 419-ÛÛÛÃÄ
íþìðÿëè Ãàíóíà ÿñàñÿí “Ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿð ùàããûíäà” Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíóíäà äÿéèøèêëèêëÿð âÿ ÿëàâÿëÿð åäèëÿðÿê”, î úöìëÿäÿí,”” “16
éàøûíàäÿê ÿëèë” ñþçëÿðè “ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê” ñþçëÿðè èëÿ ÿâÿç åäèëìèø, ùÿì÷èíèí äèýÿð ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà äà áó êèìè äöçÿëèøëÿð åäèëìèøäèð.
Ìöâÿêêèë þòÿí äþâðëÿðäÿ þçöíöí èëëèê ìÿðóçÿñèíäÿ ÁÌÒ-íèí “ßëèëëÿðèí
ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàñûíäà òÿñáèò îëóíìóø ìöääÿàëàð íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ìöâàôèã ñàùÿäÿ éåíè Äþâëÿò Ïðîãðàìûíûí ùàçûðëàíìàñû òÿêëèôèíè èðÿëè ñöðìöø âÿ àïàðûúû òÿøêèëàò êèìè, ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí “2012–2015-úè èëëÿðäÿ ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè öçðÿ
Äþâëÿò Ïðîãðàìû”” âÿ îíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè öçðÿ Òÿäáèðëÿð Ïëàíûíûí, åéíè çàìàíäà “ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ôÿðäè
ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìû”íûí ùàçûðëàíìàñû âÿ îíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè Ãàéäàëàðû”íûí ëàéèùÿñè ùàçûðëàíìûøäûð.
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíèí
ìöðàúèÿòè ÿñàñûíäà àäû ÷ÿêèëÿí ùÿð èêè ñÿíÿäèí ëàéèùÿñèíèí äàùà äà òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ÿëàâÿ îëàðàã áÿçè éåíè òÿêëèôëÿð äÿ ùàçûðëàíàðàã ùÿìèí íàçèðëèéÿ òÿãäèì åòìèøäèð.
Ìÿëóì îëäóüó êèìè, ñþçöýåäÿí Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíà ÿñàñÿí
äþâëÿòëÿð Êîíâåíñèéàíû ùÿéàòà êå÷èðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ãàíóíâåðèúèëèéèí âÿ ñèéàñÿòëÿðèí ùàçûðëàíìàñû çàìàíû, ùàáåëÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùÿéàòûíà òÿñèð ýþñòÿðÿúÿê áöòöí ìÿñÿëÿëÿð öçðÿ áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðëà îíëàðû òÿìñèë åäÿí
òÿøêèëàòëàð âàñèòÿñèëÿ ìÿñëÿùÿòëÿøìÿëèäèðëÿð. Áó áàõûìäàí, òÿñèñàòëà áèðýÿ íàçèðëèéèí éàíûíäà Èúòèìàè Øóðàíûí öçâëÿðèíèí, ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí òÿìñèë îëóíäóüó àïàðûúû ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíûí íöìàéÿíäÿëÿðèíèí èøòèðàêû èëÿ áó ãÿáèëäÿí îëàí ìöùöì ÿùÿìèééÿòëè ñÿíÿäëÿðèí èúòèìàè ìöçàêèðÿñèíèí êå÷èðèëìÿñè çÿðóðè ùåñàá åäèëìèøäèð.
– 17 –
Ìöâÿêêèë ÿââÿëêè èëëèê ìÿðóçÿëÿðèíäÿ 18 éàøûíàäàê óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ìöÿééÿí åäèëìÿñèíäÿ, 18 éàøäàí éóõàðû âÿòÿíäàøëàðà èñÿ ÿëèëëèê äÿðÿúÿëÿðèíèí òÿéèíèíäÿ îáéåêòèâëèéèí òÿìèí åäèëìÿñè
ìÿãñÿäèëÿ òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà õèäìÿòèíèí ìöàñèð òÿëÿáëÿðÿ óéüóí òÿøêèëèíè, áó ñàùÿäÿ ìöíàñèáÿòëÿðè òÿíçèì åäÿí ÿñàñ íîðìàòèâ ùöãóãè ñÿíÿäëÿð îëàí
“ßëèëëèéèí ìöÿééÿí îëóíìàñû ìåéàðëàðûíà äàèð” âÿ “Òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàëàðû ùàããûíäà” ßñàñíàìÿëÿðèí éåíèäÿí ùàçûðëàíìàñûíû, áó ùàëëàðûí
ìöàñèð äþâðöí òÿëÿáëÿðèíÿ úàâàá âåðÿí éåíè ìåéàðëàð ÿñàñûíäà òÿéèí åäèëìÿñè òÿêëèôèíè èðÿëè ñöðìöøäöð.
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñÿìÿðÿëè ñîñèàë ìöäàôèÿñèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ìöâàôèã ÿñàñíàìÿíèí ùàçûðëàíìàñû çàìàíû ÿëèëëèéèí òÿéèí îëóíìà ìåéàðëàðûíûí áó ñàùÿäÿ ãàáàãúûë áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿ íÿçÿðÿ àëûíìàãëà äàùà äà òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñèíè âÿ ÿëèëëèéèí ãðóïëàðà ýþðÿ äåéèë, ôàèç äÿðÿúÿëÿðèíÿ ýþðÿ ìöÿééÿí
åäèëìÿñèíè, ùàáåëÿ áÿçè õÿñòÿëèêëÿðÿ (àóòèçì âÿ. ñ) ýþðÿ 18 éàøûíàäÿê óøàãëàðà
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóí, 18 éàøûíäàí éóõàðû âÿòÿíäàøëàðà èñÿ ÿëèëëèê
äÿðÿúÿñèíèí òÿéèí åäèëìÿñèíèí ìåéàðëàðà äàõèë åäèëìÿñè èëÿ áàüëû òÿêëèôëÿð áó
ãÿáèëäÿíäèð.
Ìöâÿêêèëÿ åäèëÿí ìöðàúèÿòëÿð âÿ àïàðûëàí òÿùëèëëÿð ýþñòÿðèð êè, áèð ñûðà ùàëëàðäà èøÿýþòöðÿíëÿð òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ÿìÿê ùöãóãëàðû ïîçóëóð,
îíëàð ìöõòÿëèô áÿùàíÿëÿðëÿ èøäÿí àçàä îëóíóð âÿ éà îíëàðûí èøÿ äöçÿëìÿñèíäÿ
ñöíè ìàíåÿëÿð éàðàäûëûð.
Ìöâÿêêèë ùàãëû îëàðàã ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñÿìÿðÿëè ñîñèàë ìöäàôèÿñèíè
òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ÿëèëëèéèí òÿéèí îëóíìà ìåéàðëàðûíûí áó ñàùÿäÿ ãàáàãúûë áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿ íÿçÿðÿ àëûíìàãëà òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè ïðîñåñè ùÿéàòà êå÷èðèëÿðêÿí ÿëèëëèéèí ãðóïëàðà ýþðÿ äåéèë, ôàèç äÿðÿúÿëÿðèíÿ ýþðÿ ìöÿééÿí åäèëìÿñè ìÿñÿëÿñèíèí ñþçöýåäÿí ñÿíÿäëÿðäÿ þç ÿêñèíè òàïìàñûíû, ÒÑÅÊ-ëÿð òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿí ÿìÿê çàìàíÿòè áàðÿäÿ ðÿéäÿ èñÿ “ÿìÿê ãàáèëèééÿòëè äåéèë” ñþçëÿðèíèí éàçûëìàñû òÿúðöáÿñè àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíû òÿêëèô åòìèøäèð. ×öíêè, äàõèë
îëàí ìöðàúèÿòëÿðèí âÿ àïàðäûüûìûç ìöøàùèäÿëÿðèí òÿùëèëè ýþñòÿðìèøäèð êè,
ÒÑÅÊ-ëÿð òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿí ðÿéäÿ èø÷èíèí ÿìÿê ãàáèëèééÿòëè îëìàéàí øÿõñ ùåñàá åäèëìÿñè ñÿáÿáèíäÿí ùÿìèí øÿõñëÿ ÿìÿê ìöíàñèáÿòëÿðèíèí äàâàì åòäèðèëìÿñèíäÿ âÿ éà èøëÿ òÿìèí îëóíìàñûíäà úèääè ïðîáëåìëÿð éàðàíûð.
Ìöâÿêêèë ñîí äþâðëÿð áó èñòèãàìÿòäÿ ýþðöëìöø èøëÿðè ãèéìÿòëÿíäèðìÿêëÿ áÿðàáÿð Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí òàáåëèéèíäÿ îëàí ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèêà
ìöÿññèñÿëÿðèíäÿêè Ùÿêèì-Ìÿñëÿùÿò Êîìèññèéàëàðûíûí, èñòÿðñÿ äÿ ßìÿê âÿ
– 18 –
ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíèí ÒÑÅÊ-ëÿðèíèí èøèíäÿ úèääè äþíöø éàðàäûëìàñûíû, áó ñàùÿíèí èøè áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿéÿ óéüóí îëàðàã äàèì òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñèíè, êàäðëàðûí ïåøÿêàðëûüûíûí àðòûðûëìàñûíû, îíëàðäà ìÿñóëèééÿò
ùèññèíèí ýöúëÿíäèðèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ ìöâàôèã òÿäáèðëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè, ùöãóã ïîçóíòóñóíà éîë âåðÿí âÿçèôÿëè øÿõñëÿð ãàíóí ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ
úèääè úÿçàëàíäûðûëìàñûíû, ùàáåëÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíäÿ èúòèìàèééÿòèí èøòèðàêûíû òÿìèí åòìÿêëÿ ùÿêèì ìÿñëÿùÿò âÿ òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàëàðûíûí ôÿàëèééÿòèíÿ äþâëÿò íÿçàðÿòèíèí âÿ èúòèìàè íÿçàðÿòèí äàùà äà ýöúëÿíäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ìöòÿìàäè îëàðàã ìîíèòîðèíãëÿðèí
ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè âÿ áó ïðîñåñäÿ ÃÙÒ-ëÿðèí äÿ èøòèðàêûíûí òÿìèí åäèëìÿñèíè òÿêëèô åòìèøäèð.
Ìöâÿêêèë ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóã ïðîáëåìèíèí ùÿëëè ìÿãñÿäè
èëÿ ãàíóíâåðèúèëèêëÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ãàéäàäà êâîòà öçðÿ èø éåðëÿðèíèí
ìöÿééÿí åäèëìÿñèíÿ äèããÿòèí àðòûðûëìàñûíû, îíëàðûí èøÿ äöçÿëìÿñè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí êâîòàëàðûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíäÿ ôÿàëëûã ýþñòÿðÿí èøÿýþòöðÿíëÿðèí ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè ö÷öí ìöâàôèã òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè, áó êâîòàíû òÿìèí åòìÿéÿí âÿ éà îíëàðû èøÿ ãÿáóë åòìÿêäÿí èìòèíà åäÿí ìöÿññèñÿ,
èäàðÿ âÿ òÿøêèëàòëàðà ãàíóíâåðèúèëèêäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëàí èíçèáàòè ìÿñóëèééÿò
íþâëÿðèíèí òÿòáèã åäèëìÿñèíÿ íÿçàðÿòèí ýöúëÿíäèðèëìÿñèíè, ùàáåëÿ áöòöí áþëýÿëÿðäÿ ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð ö÷öí Ïåøÿ Òÿäðèñ Ìÿðêÿçëÿðèíèí éàðàäûëìàñûíû,
îíëàðûí èøëÿ òÿìèí îëóíìàñû ö÷öí éåíè óéüóíëàøäûðûëìûø èø éåðëÿðè à÷ûëìàñûíû
òÿêëèô åòìèøäèð.
Ñîñèàë èíôðàñòðóêòóðóí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ìàíåÿñèç ìöéÿññÿð îëìàñû ö÷öí øÿðàèò éàðàäûëìàñû îíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû áàõûìûíäàí ìöùöì ÿùÿìèééÿò êÿñá åäèð.
Ùàçûðäà, ìöàñèð ÿëèë àðàáàëàðûíûí àçëûüû, õöñóñè ëèôòëÿðèí, ãàëäûðûúûëàðûí, õöñóñè åíèø çîëàãëàðûíûí (ïàíäóñëàðûí) îëìàìàñû èúòèìàè éåðëÿðè ÿëèëëÿðèí öçöíÿ
áàüëàéûð. Áó âÿ áèð ñûðà äèýÿð àìèëëÿð îíëàðûí èúòèìàè-éàðàðëû èøëÿ âÿ ÿìÿê ôÿàëèééÿòè èëÿ ìÿøüóë îëìàã èìêàíëàðûíû ìÿùäóäëàøäûðûð.
Îäóð êè, ìöõòÿëèô ãðóï ÿëèëëÿð ö÷öí ãàíóíâåðèúèëèéÿ óéüóí õöñóñè øÿðàèòèí
éàðàäûëìàñûíû, î úöìëÿäÿí îíëàðûí ñÿðáÿñò ùÿðÿêÿò åòìÿñè ö÷öí êö÷ÿëÿðäÿ, éîëöñòö âÿ éîëàëòû êå÷èäëÿðäÿ ïàíäóñëàðûí ãóðóëìàñûíû, èúòèìàè íÿãëèééàò ïàðêûíûí
íÿçÿðäÿ òóòóëìóø éåíèëÿøäèðèëìÿñè çàìàíû õöñóñè ãàëäûðûúû âàñèòÿëÿðëÿ òÿúùèç
îëóíìóø àâòîáóñëàðûí àëûíìàñûíû çÿðóðè ùåñàá åäÿðÿê áó èñòèãàìÿòäÿ òÿäáèðëÿð
ýþðöëìÿñè èëÿ áàüëû àèäèéÿòè ãóðóìëàðà òÿêëèôëÿð âåðèëìèøäèð.
– 19 –
Ìöâÿêêèëèí ìöðàúèÿòèíÿ ÿñàñÿí þòÿí äþâð ÿðçèíäÿ ìöàñèð áåéíÿëõàëã
ñòàíäàðòëàðà úàâàá âåðÿí, äàéàã-ùÿðÿêÿò ñèñòåìèíèí ïîçóëìàñû ñÿáÿáèíäÿí ùÿðÿêÿòè ìÿùäóäëàøìûø ÿëèë èíñàíëàð ö÷öí äÿ ìöíàñèá øÿðàèòÿ ìàëèê, õöñóñè âàñèòÿëÿðëÿ òÿúùèç îëóíìóø Áåëàðóñ èñòåùñàëû îëàí “ÌÀÇ”” âÿ Àëìàíèéà èñòåùñàëû
îëàí “ÌÀÍ”” ìàðêàëû 69 ÿäÿä àâòîáóñ àëûíàðàã þëêÿìèçÿ ýÿòèðèëìèø âÿ àðòûã øÿùÿðäàõèëè õÿòëÿðÿ áóðàõûëìûøäûð.
Ìöâÿêêèë þòÿí äþâðëÿðäÿ íÿãëèééàò íàçèðèíÿ ìöðàúèÿò åäÿðÿê ÿëèëëÿðèí
áåéíÿëõàëã ùöãóãè àêòëàðäà âÿ ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèêäÿ òÿñáèò îëóíìóø ùöãóãëàðûíû òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ, îíëàðûí ñÿðáÿñò âÿ ìàíåÿñèç ùÿðÿêÿò åòìÿñè ö÷öí
éåíè òèêèëÿúÿê ïèéàäà êå÷èäëÿðèíèí ùÿð áèðèíäÿ ìöàñèð ñòàíäàðòëàðà óéüóí ïàíäóñëàðûí ãóðóëìàñû, ùàçûðäà ìþâúóä îëàí áåëÿ îáéåêòëÿðèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè,
åéíè çàìàíäà, àðàáà èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí ôèçèêè ìÿùäóäèééÿòëè èíñàíëàðûí äà èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿñè ö÷öí õöñóñè øÿðàèòÿ ìàëèê îëàí òàêñèëÿðèí àëûíìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ ìöâàôèã òÿäáèðëÿð ýþðöëìÿñèíè òÿêëèô åòìèøäèð.
Ìöâÿêêèëèí òÿêëèôè íÿçÿðÿ àëûíìûø âÿ àðòûã Àâðîïà ñòàíäàðòëàðûíà úàâàá
âåðÿí, ÿëèë âÿ óøàã àðàáàëàðûíûí ñàëîíà äàõèë îëìàñû ö÷öí õöñóñè ïàíäóñëà òÿúùèç åäèëìèø ÿí ìöàñèð àâòîìîáèëëÿð àëûíàðàã þëêÿìèçÿ ýÿòèðèëìèøäèð. Ùÿìèí
ïàíäóñ ÿëèë âÿ óøàã àðàáàñûíûí ñàëîíà ðàùàò ýèðìÿñè âÿ îòóðàúàãëàðäàí áèðèíèí
÷þëÿ ÷ûõûá, ÿëèë ñÿðíèøèí ÿéëÿøäèêäÿí ñîíðà ñàëîíóí è÷ÿðèñèíÿ ãàéûòìà èìêàíûíäàí èñòèôàäÿñèíÿ äÿ èìêàí éàðàäûð. Áóíëàðûí 12-ñè òàíûíìûø Ëîíäîí Òàêñè” øèðêÿòè òÿðÿôèíäÿí èñòåùñàë îëóíìóø ÒÕ-4 ìîäåëè éàëíûç òàêñè ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí àâòîìîáèëäèð êè, áó äà Àâðî-4 ñòàíäàðòëàðûíà òàì úàâàá âåðèð.
Øÿùÿð äàõèëèíäÿ éöêñÿê ìàíåâð åòìÿê èìêàíëàðûíà ìàëèê àâòîìîáèëèí ñöðöúö ùèññÿñèíèí ñÿðíèøèí ùèññÿñèíäÿí øÿôôàô àðàêÿñìÿ èëÿ àéðûëìàñû ñÿðíèøèíëÿð
ö÷öí ðàùàò ìöùèò éàðàäûð. Àâòîìîáèëèí àðõà ùèññÿñèíäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø öçáÿöç îòóðàúàãëàðäà 5 ñÿðíèøèí ÿéëÿøÿ áèëÿð. Áóðàäà ñÿðíèøèíëÿðèí ðàùàòëûüû ö÷öí
ùÿð úöð øÿðàèò éàðàäûëìûøäûð.
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ÿùàëèéÿ éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ òàêñè õèäìÿòèíèí ýþñòÿðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ òàêñèëÿð *9000” íþìðÿëè õèäìÿòè âàñèòÿñèëÿ ñèôàðèø àëäûãäàí
ñîíðà ùÿìèí öíâàíà ïóëñóç ýåäèð âÿ ñÿðíèøèíè 5 äÿãèãÿ ìöääÿòèíäÿ ùÿð ùàíñû
áèð ùàãã àëìàäàí ýþçëÿéèð. Ñàéüàú èñÿ 5 äÿãèãÿäÿí ñîíðà èøÿ ñàëûíûð.
Àðòûã Áàêû øÿùÿðèíÿ 100 ÿäÿä òàêñè ýÿòèðèëìèøäèð âÿ ìÿëóìàòëàðà ÿñàñÿí 2011-úè
èëèí ñîíóíàäÿê ïàéòàõòà äàùà 900 òàêñèíèí ýÿòèðèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäèð.
Òÿðÿôèìèçäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëìèø ìîíèòîðèíãëÿð ýþñòÿðèð êè, ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ñå÷êè ùöãóãóíóí òÿìèí åäèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ çÿðóðè òÿäáèðëÿðèí ùÿ– 20 –
éàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, îíëàðûí þç ñå÷êè ùöãóãëàðûíû ðåàëëàøäûðìàëàðû
ñàùÿñèíäÿ áÿçè ìàíåÿëÿð äÿ ìþâúóääóð. Áåëÿ êè, áèð ÷îõ ñå÷êè ìÿíòÿãÿëÿðèíèí
ôèçèêè èìêàíëàðûíûí ìÿùäóä îëìàñû ñÿáÿáèíäÿí àðàáà âàñèòÿñèëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí
øÿõñëÿðÿ ìöéÿññÿð îëìàìàñû îíëàðûí ñÿñ âåðìÿê ö÷öí ñå÷êè ìÿíòÿãÿëÿðèíÿ
ñÿðáÿñò äàõèë îëìàëàðûíà ìàíå îëóð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, Áàêû øÿùÿðè ÿðàçèñèíäÿ áÿçè ñå÷êè ìÿíòÿãÿëÿðèíäÿ ñÿñâåðìÿéÿ ÿëèë àðàáàñû èëÿ ýÿëÿí ñå÷èúèëÿðèí îðàéà ðàùàò äàõèë îëìàñû ö÷öí õöñóñè ïàíäóñëàð ãóðàøäûðûëìûøäûð âÿ òÿáèè êè, áóíëàðûí ÿùàòÿ äàèðÿñè ýåíèøëÿíäèðèëÿðÿê áöòöí ñå÷êè ìÿíòÿëÿðèíè ÿùàòÿ åòìÿëèäèð.
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, Ìÿðêÿçè Ñå÷êè Êîìèññèéàñû ñå÷êèëÿðèí ùàçûðëàíìàñû âÿ êå÷èðèëìÿñè äþâðöíäÿ åøèòìÿê âÿ äàíûøìàã ãöñóðó îëàí ñå÷èúèëÿð ö÷öí
äÿ õöñóñè ñóðäî òÿðúöìÿëÿðëÿ ìöøàéèÿò îëóíàí ìààðèôëÿíäèðìÿ õàðàêòåðëè âèäåî÷àðõëàð ùàçûðëàéàðàã íöìàéèø åòäèðèð.
Ìöâÿêêèë òÿêëèô åòìèøäèð êè, ñå÷êèãàáàüû òÿøâèãàò çàìàíû ýþçäÿí ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿð ö÷öí Áðàéûë ÿëèôáàñûíäà äÿðú åäèëìèø éàçûëû ìàòåðèàëëàðäàí âÿ åøèòìÿ ãàáèëèééÿòè îëìàéàí øÿõñëÿð ö÷öí ñóðäîòÿðúöìÿ èëÿ ìöøàéèÿò åäèëÿí òåëåðåêëàìëàðäàí èñòèôàäÿ èìêàíëàðû ýåíèøëÿíäèðèëìÿëèäèð.
Åéíè çàìàíäà, Ìöâÿêêèë ýÿëÿúÿêäÿ éåíè ìöàñèð òèïëè ñå÷êè ìÿíòÿãÿëÿðè
òèêèëÿðêÿí ýþçäÿí ÿëèë îëàí ñå÷èúèëÿðèí ýèçëè ñÿñâåðìÿ ùöãóãóíóí òÿìèíè, ùàáåëÿ ÿëèëëèéè âÿ éà äèýÿð ôèçèêè ãöñóðëàðûíûí îëìàñû ñÿáÿáèíäÿí âåëî-àðàáà èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí ñå÷èúèëÿðèí ñå÷êèëÿðäÿ øÿõñÿí èøòèðàê åäÿðÿê þç èðàäÿñèíè ñÿðáÿñò èôàäÿ åòìÿñè ìÿãñÿäèëÿ Áðàéë ÿëèôáàñû èëÿ òÿðòèá îëóíìóø òðàôàðåòëÿðäÿí èñòèôàäÿ
èìêàíëàðûíûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíè, ñå÷êè ìÿíòÿãÿëÿðèíèí èíôðàñòðóêòóð áàõûìûíäàí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñèíè, ýèðèø ùèññÿñèíäÿ ïàíäóñëàðûí ãóðàøäûðûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ çÿðóðè òÿäáèðëÿðèí ýþðöëìÿñèíèíè äÿ òÿêëèô åòìèøäèð.
Ìöâÿêêèë ôÿàëèééÿòè äþâðöíäÿ ñÿùèééÿ ñèñòåìè èëÿ áàüëû ìþâúóä ïðîáëåìëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðà, õðîíèêè õÿñòÿëÿðÿ, àçòÿìèíàòëû àèëÿëÿðÿ, ùàáåëÿ ñîñèàë úÿùÿòäÿí çÿèô òÿìèí åäèëìèø äèýÿð øÿõñëÿðÿ ýþñòÿðèëÿí èõòèñàñëàøäûðûëìûø òèááè õèäìÿòèí éàõøûëàøäûðûëìàñû âÿ äþâëÿò áöäúÿñè ùåñàáûíà ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñè èëÿ áàüëû
áèð ñûðà òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðìöøäöð.
Ìÿëóìàò ö÷öí áèëäèðìÿê èñòÿðäèì êè, øÿêÿðëè äèàáåò õÿñòÿëÿðè ö÷öí èíñóëèí
âÿ äèýÿð øÿêÿðñàëûúû äÿðìàí ïðåïàðàòëàðûíûí ñèéàùûñû, èëëèê òèááè éàðäûìûí ùÿúìè
Ñÿùèééÿ âÿ Ìàëèééÿ íàçèðëèêëÿðè òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã îëóíóð. Ìöâÿêêèë áó ìÿñÿëÿ èëÿ áàüëû Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíÿ ìöðàúèÿò åäÿðÿê ùÿìèí ïðåïàðàòûí øÿêÿðëè äèà– 21 –
áåòÿ äö÷àð îëìóø óøàãëàðûí ôèçèîëîæè âÿ ïñèõè èíêèøàôû áàõûìûíäàí ÿùÿìèééÿòëè
îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëàðàã, ìþâúóä ïðîáëåìèí ùÿëë îëóíìàñûíäà éàðäûì÷û îëìàüûíû õàùèø åòìèø âÿ àðòûã ùÿìèí ïðåïàðàò øÿêÿðñàëûúû äÿðìàí ïðåïàðàòëàðû ñèéàùûñûíà äàõèë åäèëìèøäèð.
ßùàëèíèí çÿèô ãðóïëàðûíäàí îëàí ðóùè õÿñòÿëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè âÿ
òÿìèí îëóíìàñû, îíëàðà ãàéüû âÿ äèããÿò ýþñòÿðèëìÿñè äÿ äèããÿòäÿ ñàõëàíûëìûøäûð.
Ìöâÿêêèë ìöòÿìàäè îëàðàã, áó õÿñòÿëÿðèí ìöàëèúÿñè ö÷öí ìöâàôèã òèáá
ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ éàðàäûëìûø øÿðàèòëÿ òàíûø îëóð, ÿùàëèíèí êþìÿéÿ äàùà ÷îõ åùòèéàúû îëàí áó êàòåãîðèéàñûíûí ïðîáëåìëÿðèíè þéðÿíèð âÿ ùÿëëèíäÿ éàðäûì÷û îëóð.
Ìöâÿêêèë ðåñïóáëèêàíûí áàø ïñèõèàòðû èëÿ áèðýÿ Ýÿíúÿ øÿùÿð ðóùè-ÿñÿá õÿñòÿõàíàñûíà, Ìèíýÿ÷åâèð ïñèõîíåâðîëîæè äèñïàíñåðèíÿ, Ãàçàõ âÿ Øÿêè ðàéîíëàðàðàñû ðóùè õÿñòÿõàíàëàðûíà áàõûø êå÷èðìèø, õÿñòÿëÿðëÿ ýþðöøìöø, ùÿìèí ìöÿññèñÿëÿðäÿ îíëàðûí ñàõëàíìà øÿðàèòèíè, ÿðçàã òÿìèíàòû âÿ ìöàëèúÿ âÿçèééÿòèíè þéðÿíìèøäèð. Î, áó áàõûøëàðûí íÿòèúÿëÿðè èëÿ áàüëû ìöâàôèã ãóðóìëàðà ìöðàúèÿòëÿð
åòìèø âÿ òþâñèéÿëÿð âåðìèøäèð. Ùàáåëÿ ùÿêèìëÿð ö÷öí ðóùè õÿñòÿëÿðÿ Àâðîïà
ñòàíäàðòëàðûíà óéüóí òèááè õèäìÿò ýþñòÿðèëìÿñè âÿ ðÿôòàðëà áàüëû òÿëèìëÿð òÿøêèë
åäèëìèøäèð.
Ìöâÿêêèë ôÿàëèééÿòÿ áàøëàäûüû èëê âàõòëàðäàí ÈÈÂ-ÿ éîëóõìóø øÿõñëÿðèí âÿ
ÃÈ×Ñ õÿñòÿëÿðèíèí äÿ ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíè äàèì äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàìûø, ïàéòàõòäà âÿ ðåýèîíëàðäà èíñàí ùöãóãëàðû ìþâçóñóíäà êå÷èðèëÿí ìààðèôëÿíäèðìÿ òÿäáèðëÿðè ñûðàñûíäà ÙÈÂ/ÀÈÄÑ âÿ íàðêîìàíèéàéà ãàðøû ìöáàðèçÿ ìÿñÿëÿëÿðè þíÿ ÷ÿêèëèð.
Ìöâÿêêèë ÈÈÂ/ÃÈ×Ñ õÿñòÿëèêëÿðèíäÿí ÿçèééÿò ÷ÿêÿí âÿ áó ñÿáÿáäÿí ÿëèë
îëìóø øÿõñëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí ýöúëÿíäèðèëìÿñè, îíëàð áàðÿñèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèéèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû èëÿ áàüëû áèð ñûðà òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðìöøäöð.
Ìöâÿêêèëèí òÿøÿááöñö ÿñàñûíäà Ìèëëè Ìÿúëèñèí Ñîñèàë Ñèéàñÿò Êîìèòÿñè âÿ
Îìáóäñìàí Àïàðàòûíûí ÿìÿêäàøûíûí äà äàõèë îëäóüó èø÷è ãðóïó òÿðÿôèíäÿí ùàçûðëàíìûø “Èíñàíûí èììóí÷àòûøìàçëûüû âèðóñóíóí òþðÿòäèéè õÿñòÿëèêëÿ ìöáàðèçÿ ùàããûíäà”” 2010-úó èë 11 ìàé òàðèõëè, 1001-ÛÛÛÃ íþìðÿëè éåíè Ãàíóíóí “ÈÈÂ-ëÿ éàøàéàí
âÿ ÈÈÂ èíôåêñèéàñûíäàí çÿðÿð ÷ÿêìèø øÿõñëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè” àäëàíàí 27.3-úö
ìàääÿñèíäÿ ýþñòÿðèëèð êè, “ÈÈÂ-ëÿ éàøàéàí øÿõñëÿðÿ ÿëèëëèê âÿ éà ñàüëàìëûã èìêàíëàðûíûí ìÿùäóäëóüó ãàíóíâåðèúèëèêëÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ãàéäàäà òÿéèí åäèëèð”.
Áåëÿ áèð ìöòÿðÿããè íîðìàíûí éàðàäûëìàñû ñþçöýåäÿí õÿñòÿëèê ñÿáÿáèíäÿí
ÿëèë îëìóø øÿõñëÿðÿ ÿëèëëèê äÿðÿúÿñèíèí òÿéèí îëóíìàñû çàìàíû éîë âåðèëÿí íåãàòèâ ùàëëàðûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíà éþíÿëìèøäèð.
– 22 –
Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíèí
ìöâàôèã ÿìðèíÿ ÿñàñÿí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ìöðàúèÿòëÿðèíèí àðàøäûðûëìàñû, îíëàðûí ðåñïóáëèêàäàí êÿíàðäà âÿ ðåñïóáëèêà äàõèëèíäÿ òèááè ðåàáèëèòàñèéàñûíà, ñîñèàë-ìÿèøÿò ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíÿ êþìÿêëèê ýþñòÿðèëìÿñè èøèíèí òÿøêèëè ìÿãñÿäèëÿ ñþçöýåäÿí íàçèðëèéèí ÿìÿêäàøëàðûíäàí, Îìáóäñìàí òÿñèñàòûíûí íöìàéÿíäÿñèíäÿí, ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí ñÿäðèíäÿí èáàðÿò òÿðêèáäÿ ßëèëëÿðèí òèááè
ðåàáèëèòàñèéà âÿ ñîñèàë-ìÿèøÿò ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíÿ êþìÿê ýþñòÿðÿí Êîìèññèéà éàðàäûëìûøäûð. Ùÿìèí Êîìèññèéàäà áó ãÿáèëäÿí îëàí øÿõñëÿðèí ìöðàúèÿòëÿðè
ÿñàñûíäà Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí “Âÿòÿíäàøëàðûí ðåñïóáëèêàäàí êÿíàð ìöàëèúÿéÿ
ýþíäÿðèëìÿñè ìÿñÿëÿëÿðè öçðÿ Êîìèññèéàñû”íûí ðÿéè âÿ ãÿðàðû îëäóãäà îíëàðûí
ðåñïóáëèêàäàí êÿíàðäà âÿ ðåñïóáëèêà äàõèëèíäÿ òèááè ðåàáèëèòàñèéàñûíà êþìÿêëèê
åäèëìÿñè, ñîñèàë âÿçèééÿòè äàùà àüûð îëàí øÿõñëÿðÿ èñÿ ñîñèàë-ìÿèøÿò ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëè ö÷öí ìàääè éàðäûì ýþñòÿðèëìÿñè ìÿñÿëÿñèíÿ áàõûëûð.
Ìÿëóìäóð êè, ùàçûðäà ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðè äþâëÿòèìèçèí éöêñÿê äèããÿò âÿ
ãàéüûñû èëÿ ÿùàòÿ îëóíóá âÿ îíëàðûí äèýÿð ïðîáëåìëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ìÿíçèë øÿðàèòëÿðèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû öçðÿ äÿ àðäûúûë îëàðàã ìöâàôèã òÿäáèðëÿð ýþðöëöð, áó
ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàð íþâáÿëèëèê ÿñàñûíäà ìÿíçèëëÿ òÿìèí îëóíóðëàð.
Éåðè ýÿëìèøêÿí, Ìöâÿêêèëèí ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû öçðÿ èõòèñàñëàøäûðûëìûø
ìöøàâèðè ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíèí ìÿñóë øÿõñëÿðèíèí âÿ
áèð ñûðà ÃÙÒ-ëÿðèí òÿìñèë îëóíäóüó ßëèë âÿ øÿùèä àèëÿëÿðè ö÷öí ðåñïóáëèêàíûí
ìöõòÿëèô øÿùÿð âÿ ðàéîíëàðûíäà èíøà îëóíàí éàøàéûø áèíàëàðûíäàêû ìÿíçèëëÿðèí
áþëýöñöíöí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ éàðàäûëìûø Êîìèññèéàíûí òÿðêèáèíäÿ
òÿìñèë îëóíóð.
Îìáóäñìàí Àïàðàòûíûí Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéè, ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéè èëÿ ÿìÿêäàøëûüû íÿòèúÿñèíäÿ ñÿðáÿñò ùÿðÿêÿò åòìÿê èìêàíû îëìàéàí øÿõñëÿðèí, õöñóñèëÿ äÿ óøàãëàðûí ÿëèë àðàáàñû èëÿ òÿìèí îëóíìàñû, øÿêÿðëè
äèàáåò âÿ äèýÿð õÿñòÿëèêëÿðè îëàí óøàãëàðà ïóëñóç òèááè õèäìÿòèí ýþñòÿðèëìÿñè,
ïóëñóç äèàãíîñòèêàíûí êå÷èðèëìÿñè âÿ äÿðìàíëàðëà òÿìèí îëóíìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð ýþðöëìöøäöð.
Áóíäàí ÿëàâÿ, Ìöâÿêêèë âÿ îíóí òàïøûðûüû ÿñàñûíäà Àïàðàòûí ÿìÿêäàøëàðû ìöíòÿçÿì îëàðàã ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè, Ñÿùèééÿ, Òÿùñèë âÿ
ßäëèééÿ íàçèðëèêëÿðèíèí ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ ìîíèòîðèíãëÿð êå÷èðìèø, ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí âÿçèééÿòè èëÿ ìàðàãëàíìûø, îíëàðûí ìÿèøÿò øÿðàèòèíèí, ñîñèàë ïðîáëåìëÿðèíèí, ñàüëàìëûã âÿ òÿùñèë ùöãóãëàðûíûí òÿìèíè èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëëè öçðÿ ìÿñóë øÿõñëÿðÿ þç òàïøûðûã âÿ òþâñèéÿëÿðèíè âåðìèøëÿð. Åéíè çàìàíäà áó ãÿ– 23 –
áèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ùöãóãè úÿùÿòäÿí ìààðèôëÿíäèðèëìÿñè, îíëàðà ãàðøû éîë âåðèëÿí ùÿð ùàíñû áèð àéðû-ñå÷êèëèê, ãåéðè-èíñàíè ðÿôòàð âÿ äèýÿð ùöãóãïîçìàëàðûí
àðàäàí ãàëäûðûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ äÿ çÿðóðè òÿäáèðëÿð ýþðöëìöøäöð.
Ìöâÿêêèëèí òÿêëèôè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Íàçèðëÿð
Êàáèíåòèíèí 2008-úè èë 10 äåêàáð òàðèõëè ãÿðàðûíà ÿñàñÿí “Õöñóñè òÿùñèëÿ úÿëá
îëóíàíëàðûí âàëèäåéíëÿðèíÿ âÿ éà äèýÿð ãàíóíè íöìàéÿíäÿëÿðèíÿ óøàãëàðûíû õöñóñè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíÿ, ñàüëàìëûã âÿ ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçëÿðèíÿ âÿ òèáá
ìöÿññèñÿëÿðèíÿ àïàðûá - ýÿòèðìÿê ö÷öí ìöàâèíÿòèí ùÿúìèíèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè ùàããûíäà” Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíèí ìöâàôèã ãÿðàðûíà äÿéèøèêëèê åäèëìèø âÿ ùÿìèí
ìöàâèíÿòèí ìÿáëÿüè áèð ãÿäÿð àðòûðûëàðàã 20 ÀÇÍ ìöÿééÿí åäèëìèøäèð. Ìöâÿêêèë áó ìÿáëÿüèí àðòûðûëìàñûíû áèð äàùà òÿêëèô åòìèøäèð.
Àâðîïà ñòàíäàðòëàðûíà ÿñàñÿí ùÿð 6-7 íÿôÿð ÿãëè ãöñóðëó óøàüà áèð äàéÿ,
äàùà úèääè õÿñòÿëèêëÿðè îëàí óøàãëàðà ìöíàñèáÿòäÿ èñÿ 3 íÿôÿð óøàüà áèð äàéÿíèí õèäìÿò ýþñòÿðìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð. Áèçèì þëêÿíèí òÿúðöáÿñèíäÿ èñÿ
ùÿð 18-20 óøàüà áèð õèäìÿò÷è òÿùêèì îëóíóð. Ìöâÿêêèë áóíó íÿçÿðÿ àëàðàã ðóùè-ÿñÿá âÿ ÿãëè ãöñóðëó óøàãëàð ö÷öí èíòåðíàò åâëÿðèíèí èíçèáàòè-èäàðÿåòìÿ âÿ òÿñÿððöôàòõèäìÿòåäèúè, òèááè âÿ ìÿòáÿõ ùåéÿòèíèí íöìóíÿâè øòàò íîðìàòèâèíÿ éåíè øòàòëàðûí ÿëàâÿ åäèëìÿñè, óøàãëàðûí åùòèéàúëàðûíà óéüóí îëàðàã õöñóñè òèááè
ïåðñîíàëëà (ïñèõîëîã, ëîãîïåä âÿ ñ.) òÿìèí îëóíìàñû, îíëàðûí ñàüëàìëûüûíà ãàéüûíûí àðòûðûëìàñû âÿ ñàõëàíûëìàñû øÿðàèòèíèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè, èëêèí îëàðàã ùÿð
7-10 íÿôÿð áåëÿ ÿëèë óøàüà áèð õèäìÿò÷èíèí íÿçÿðäÿ òóòóëìàñû áàðÿäÿ Íàçèðëÿð
Êàáèíåòèíÿ ìöâàôèã òÿêëèô ýþíäÿðìèøäèð.
Ìöâÿêêèëèí òÿêëèôè ÿñàñûíäà Ðàáèòÿ âÿ Èíôîðìàñèéà Òåõíîëîýèéàëàðû Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí àðàáà èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí ÿëèëëÿð ö÷öí Áàêû øÿùÿðèíèí áÿçè òåëåôîí
äàíûøûã ìÿíãÿñèíäÿ, åëÿúÿ äÿ ðåñïóáëèêàíûí áÿçè ðàéîí ìÿðêÿçëÿðèíäÿêè äàíûøûã ìÿíòÿãÿëÿðèíäÿ ìöíàñèá ùöíäöðëöêäÿ òåëåôîí àâòîìàòëàðû, ùÿì÷èíèí ùÿìèí
äàíûøûã ìÿíòÿãÿëÿðèíèí ýèðèø ùèññÿñèíäÿ ïàíäóñëàð ãóðàøäûðûëìûøäûð.
Ìöâÿêêèëèí òÿêëèôëÿðè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ýþçäÿí ÿëèë îëàí èíñàíëàðûí ùÿðÿêÿò
òÿùëöêÿñèçëèéèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ÄÈÍ-íèí Áàø Äþâëÿò Éîë Ïîëèñè Èäàðÿñèíèí äÿñòÿéè èëÿ þëêÿìèçèí ïàéòàõòû Áàêû øÿùÿðèíäÿ 30-äÿê ñÿñëè èøûãôîð ãóðàøäûðûëìûø âÿ éàõûí ýÿëÿúÿêäÿ îíëàðûí ñàéûíûí àðòûðûëìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.
Ìöâÿêêèë èëëèê ìÿðóçÿëÿðèíäÿ âÿ àèäèééÿòè äþâëÿò ãóðóìëàðûíà öíâàíëàäûüû ìöðàúèÿòëÿðäÿ Êîíñòèòóñèéà Ãàíóíó èëÿ ìöÿééÿí îëóíìóø ñÿëàùèééÿòëÿðè
÷ÿð÷èâÿñèíäÿ ÿùàëèíèí ñîñèàë-ùöãóãè ìöäàôèÿéÿ äàùà ÷îõ åùòèéàúû îëàí ãðóïëàðûíûí, î úöìëÿäÿí äÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíèí ìöìêöí ãÿäÿð ùÿëë
– 24 –
åäèëìÿñè, áåëÿëèêëÿ äÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéà îëóíìàëàðû ìÿãñÿäè èëÿ, åéíè çàìàíäà “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàäà òÿñáèò îëóíìóø ìöääÿàëàðà óéüóí îëàðàã áèð ñûðà ÿùÿìèééÿòëè òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðìöøäöð. Îíëàðäàí áèð
ãèñìèíè äèããÿòèíèçÿ ÷àòäûðìàã èñòÿðäèì:
– “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà”” ÁÌÒ Êîíâåíñèéàñûíäà òÿñáèò îëóíìóø
ìöääÿàëàð íÿçÿðÿ àëûíìàãëà éåíè äþâëÿò ïðîãàìûíûí ùàçûðëàíìàñû;
– ÿëèëëèê äÿðÿúÿñèíèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè èëÿ áàüëû òèááè ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàëàðûíäà âÿòÿíäàøëàðà ãàðøû éîë âåðèëÿí íåãàòèâ ùàëëàðûí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð çÿðóðè òÿäáèðëÿðèí ýþðöëìÿñè;
– äàéàã-ùÿðÿêÿò ñèñòåìè ïîçóëìóø âÿ áóíà ýþðÿ äÿ àðàáà èëÿ ùÿðÿê åòìÿê
ìÿúáóðèééÿòèíäÿ îëàí ÿëèëëÿðèí ñÿðáÿñò ùÿðÿêÿò åòìÿñè ö÷öí êö÷ÿëÿðäÿ, éîëöñòö
âÿ éîëàëòû êå÷èäëÿðäÿ ïàíäóñëàðûí ãóðóëìàñû;
– èúòèìàè íÿãëèééàò ïàðêûíûí éåíèëÿøäèðèëìÿñè çàìàíû ìöàñèð áåéíÿëõàëã
ñòàíäàðòëàðà úàâàá âåðÿí, ùÿðÿêÿòè ìÿùäóä îëàí èíñàíëàð ö÷öí äÿ ìöíàñèá øÿðàèòÿ ìàëèê, õöñóñè âàñèòÿëÿðëÿ òÿúùèç îëóíìóø àâòîáóñëàðûí âÿ òàêñèëÿðèí àëûíìàñû;
– àðàáà èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí ÿëèëëÿð ö÷öí ìöíàñèá ùöíäöðëöêäÿ òåëåôîí àâòîìàòëàðûíûí ãóðàøäûðûëìàñû âÿ áöòöí ðàáèòÿ ìöÿññèñÿëÿðèíèí éåðëÿøäèéè áèíàëàðûí
ýèðèø ùèññÿñíäÿ ïàíäóñëàðûí ãóðóëìàñû;
– åøèòìÿ ãàáèëèééÿòèíè òàì âÿ éà ãèñìÿí èòèðìèø ÿëèëëÿðèí çÿðóðè èíôîðìàñèéà èëÿ òÿìèí åäèëìÿñè ñàùÿñèíäÿ ïðîáëåìëÿðèí ùÿëëè ìÿãñÿäèëÿ èúòèìàè ÿùÿìèééÿòëè èíôîðìàñèéà âÿ äèýÿð òåëåâèçèéà âåðèëèøëÿðèíèí, î úöìëÿäÿí ÿëèëëÿðèí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ïðîáëåìëÿðèíè èøûãëàíäûðàí ïðîãðàìëàðûí ñóáòèòðëÿøäèðèëìÿñè
ö÷öí òÿäáèðëÿðèí ýþðöëìÿñè;
– ÿëèëëÿðÿ öíâàíëàíìûø ïóáëèñèñòèê, òÿùñèë, åëìè-êöòëÿâè, èúòèìàè-ñèéàñè, ñîñèàëèãòèñàäè âÿ ìÿäÿíè-ìààðèô éþíöìëö òåëåðàäèî ïðîãðàìëàðûíûí ùàçûðëàíìàñû;
– èñòÿð ïàéòàõòäà, èñòÿðñÿ äÿ ðåñïóáëèêàíûí ðåýèîíëàðûíäà íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðèíèí ùÿðÿêÿò èíòåíñèâëèéè éöêñÿê îëàí êö÷ÿ âÿ ïðîñïåêòëÿðèíäÿ ýþçäÿí ÿëèëëÿð
ö÷öí ñÿñëè èøûãôîðëàðûí âÿ ÿëàâÿ éîë íèøàíëàðûíûí ãóðàøäûðûëìàñû;
– ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí õÿñòÿëèéè âÿ ôóíêñèîíàë ïîçóíòóëàðû íÿçÿðÿ àëûíìàãëà, ùàáåëÿ ÿëèëëèéèí áàøâåðìÿ ñÿáÿáëÿðèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí êàòåãîðèéàäàí îëàí ÿëèëëÿðèí ìÿíçèë øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû ö÷öí éåíè éàøàéûø áèíàëàðûíûí òèêèëìÿñèíè, èìêàíëàðûí áÿðàáÿðëèéè ïðèíñèïè ÿñàñûíäà îíëàðà úÿìèééÿòèí äèýÿð öçâëÿðè èëÿ áÿðàáÿð øÿðàèò éàðàäûëìàñû éîëó èëÿ “êîìïàêò éåðëÿøäèðèëìÿ” ÿíÿíÿñèíèí òÿäðèúÿí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû;
– 25 –
– ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê óøàãëàðûí ïðîáëåìëÿðè öçðÿ Âàùèä Ìÿëóìàò Áàçàñûíûí éàðàäûëìàñû;
– ÿëèëëÿðèí äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ èíêëóçèâ, êåéôèééÿòëè òÿùñèë àëìàã èìêàíëàðûíà ìàëèê îëìàëàðûíûí òÿìèí åäèëìÿñè, ùÿì÷èíèí ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíÿ éþíÿëìèø áèð ñûðà äèýÿð òÿäáèðëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí
çÿðóðèëèéèíè åùòèâà åäÿí òÿêëèôëÿð áó ãÿáèëäÿíäèð.
Òÿãäèðÿëàéèã ùàëäûð êè, Ìöâÿêêèëèí èðÿëè ñöðäöéö áó êèìè òÿêëèôëÿð àèäèééÿòè
äþâëÿò ãóðóìëàðû òÿðÿôèíäÿí ìöñáÿò ãàðøûëàíìûø âÿ çÿðóðè òÿäáèðëÿð ýþðöëìÿêäÿäèð.
Àçÿðáàéúàí Îìáóäñìàíû þç ôÿàëèééÿòèíäÿ ÃÙÒ-ëÿðëÿ ÿìÿêäàøëûüà ùÿìèøÿ áþéöê þíÿì âåðèð. Ìöâÿêêèëèí âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè èëÿ ÿìÿêäàøëûüûíûí äàùà
ôàéäàëû âÿ ìÿãñÿäéþíëöëöéöíÿ íàèë îëìàã ìÿãñÿäèëÿ ùÿëÿ îíóí ôÿàëèééÿòèíèí
èëê àéëàðûíäàí òÿñèñàòäà Ìöñòÿãèë Åêñïåðòëÿð Øóðàñû éàðàäûëìûøäûð. Áó Øóðàäà
ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðû, î úöìëÿäÿí ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí íöìàéÿíäÿñè òÿìñèë îëóíìóøäóð.
Ìöâÿêêèë ôÿàëèééÿòè äþâðöíäÿ ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãû âÿ äèýÿð ÃÙÒëÿðëÿ ÿìÿêäàøëûãäà ìèëëÿò âÿêèëëÿðèíèí, äþâëÿò ãóðóìëàðûíûí, áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí âÿ ÊÈÂ íöìàéÿíäÿëÿðèíèí èøòèðàêû èëÿ “3 Äåêàáð – Áåéíÿëõàëã
ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàð Ýöíö”, “5 Ìàé – Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí Ìöäàôèÿñè Ýöíö” âÿ ìèëëè ñÿâèééÿäÿ ãåéä îëóíàí ÿëàìÿòäàð ýöíëÿð ÿðôÿñèíäÿ ìöõòÿëèô “äÿéèðìè ìàñà”ëàð, êîíôðàíñëàð êå÷èðèëìèøäèð. Ùÿìèí
òÿäáèðëÿð çàìàíû ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùÿëëè âàúèá îëàí ìþâúóä ïðîáëåìëÿðè
ìöçàêèðÿ îëóíìóø ìöâàôèã òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðöëìöø, èøòèðàê÷ûëàðà ìöõòÿëèô
÷àï ìÿùñóëëàðû ïàéëàíûëìûøäûð.
Åéíè çàìàíäà áó òÿäáèðëÿðäÿí áÿçèëÿðèíèí ìàòåðèàëëàðû ÉÓÍÈÑÅÔ-èí
Àçÿðáàéúàíäàêû íöìàéÿíäÿëèéèíèí äÿñòÿéè èëÿ “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû” âÿ “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíäÿ ÿëàãÿëÿíäèðìÿ âÿ ìîíèòîðèíã ìåõàíèçìëÿðèíèí ðîëó” àäëû êèòàá êèìè, åéíè çàìàíäà “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà Êîíâåíñèéà: ùàìû ö÷öí áÿðàáÿð ùöãóãëàð âÿ áÿðàáÿð èìêàíëàð” “ÙÈÂ/ÀÈÄÑ ùàããûíäà
ìÿëóìàò” àäëû ëèôëåò âÿ ìöõòÿëèô øóàðëàð éàçûëìûø åéíè ìÿçìóíëó ïëàêàòëàð ÷àï
åäèëÿðÿê ÿùàëè àðàñûíäà éàéûëìûøäûð.
– 26 –
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÌÈËËÈ ÅËÌËßÐ ÀÊÀÄÅÌÈÉÀÑÛÍÛÍ
ÈÍÑÀÍ ÙÖÃÓÃËÀÐÛ ÈÍÑÒÈÒÓÒÓ
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà,
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû
Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó
Áó òÿäáèðäÿ èøòèðàê åäÿí ùÿð êÿñè ñàëàìëàéûðàì.
Áó ýöí ÀÌÅÀ-íûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Åëìè-Òÿäãèãàò Èíñòèòóòóíóí,
Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñûíûí (ÀÁÀ ÚÅÅËÛ), ÀÁØ Áåéíÿëõàëã
Èíêèøàô Àýåíòëèéèíèí (ÓÑÀÛÄ), Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ìöâÿêêèëèíèí (Îìáóäñìàíûí) âÿ ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí (ßÒÈ)
áèðýÿ òÿøêèë åòäèéè âÿ ìèëëÿò âÿêèëëÿðèíèí, àèäèééÿòè äþâëÿò îðãàíëàðûíûí, ãåéðè-ùþêóìÿò âÿ áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí, ÊÈÂ íöìàéÿíäÿëÿðèíèí èøòèðàêû èëÿ
êå÷èðèëÿí áó òÿäáèð, 5 ìàé – Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí
Ìöäàôèÿñè Ýöíöíÿ ùÿñð îëóíìóøäóð. Áó ýöí êå÷èðèëÿí êîíôðàíñûí ÿñàñ ìÿãñÿäè ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíäà,
þëêÿìèçèí òÿðÿôäàð ÷ûõäûüû ÁÌÒ-íèí “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíä ” Êîíâåíñèéàñûíäà, ùàáåëÿ äèýÿð áåéíÿëõàëã âÿ ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà òÿñáèò îëóíìóø ùöãóãëàðûíûí òÿìèíè âÿçèééÿòèíè ìöçàêèðÿ åòìÿêëÿ úÿìèééÿòèí
äèããÿòèíè áó ãðóïà äàõèë îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíÿ úÿëá åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð. Ùÿì÷èíèí ãåéä åòìÿê èñòÿðäèì êè, áó ýöí äþâëÿò ñòðóêòóðëàðûíûí, Ìèëëè Ìÿúëèñèí Êîìèòÿ ðÿùáÿðëÿðèíèí, èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûí, Àèëÿ, Ãàäûí
âÿ Óøàã Ïðîáëåìëÿðè öçðÿ Äþâëÿò Êîìèòÿñèíèí íöìàéÿíäÿëÿðèíèí, ôèçèêè èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí èíñàíëàðûí, áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí òÿìñèë÷èëÿðèíèí áóðàäà èøòèðàêû ÷îõ ñåâèíäèðèúè ùàëäûð.
Áèð äàùà ãåéä åòìÿê èñòÿðäèì êè, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëèéè
– 27 –
îëàí øÿõñëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð þëêÿìèçèí Êîíñòèòóñèéàñûíäà, ÁÌÒ Áàø Ìÿúëèñè òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë åäèëìèø “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà”” Áÿéàííàìÿäÿ, “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà”” Êîíâåíñèéàäà, ÁßÒ-èí
“ßëèëëÿðèí ïåøÿ ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ìÿøüóëëóüó ùàããûíäà”” 159 íþìðÿëè Êîíâåíñèéàñûíäà, “ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû
âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà”” Ãàíóíäà âÿ äèýÿð áåéíÿëõàëã âÿ éåðëè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà òÿñáèò îëóíìóø áöòöí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðà ìàëèêäèðëÿð. Ùÿì÷èíèí ìþâúóä ãàíóíâåðèúèëèéÿ ÿñàñÿí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð áàðÿñèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèê ãàäàüàíäûð âÿ ãàíóíëà òÿãèá åäèëèð. Îíó äà ãåéä åòìÿê èñòÿðäèì êè, êîíñòèòóñèéàìûçäà – èíñàí ùöãóãëàðûíà âÿ àçàäëûãëàðûíà áèð ôÿñèë ùÿñð åäèëèá. Åéíè çàìàíäà, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà èíñàí âÿ âÿòÿíäàø ùöãóãëàðûíûí âÿ àçàäëûãëàðûíûí, âÿòÿíäàøëàðûí ëàéèãëè ùÿéàò ñÿâèééÿñèíèí òÿìèí åäèëìÿñè äþâëÿòèí àëè
ìÿãñÿäè êèìè òÿñáèò åäèëìèøäèð.
Þëêÿ Ïðåçèäåíòèíèí 2006-úû èë 28 äåêàáð òàðèõëè Ñÿðÿíúàìû èëÿ òÿñäèã åäèëìèø, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà Èíñàí Ùöãóãëàðûíûí Ìöäàôèÿñè öçðÿ Ìèëëè
Ôÿàëèééÿò Ïëàíûíäà (ÌÔÏ) âÿ 27 äåêàáð 2011-úè èë òàðèõëè Ñÿðÿíúàìû èëÿ òÿñäèã åäèëìèø, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà èíñàí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíèí ñÿìÿðÿëèëèéèíè àðòûðìàã ñàùÿñèíäÿ Ìèëëè Ôÿàëèééÿò Ïðîãðàìûíäà
ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðëÿ áàüëû ìöääÿàëàðûí îëìàñû äþâëÿòèìèç ÿùàëèíèí áó ãÿáèëäÿí îëàí òÿáÿãÿñèíèí ùöãóãëàðûíûí òÿìèí åäèëìÿñèíè äàèì äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ
ñàõëàäûüûíû ýþñòÿðèð.
Öìèä åäèðÿì êè, Åëìèðà õàíûìûí ãåéä åòäèéè êèìè, ïðîáëåìëÿðè öçÿ ÷ûõàðäàðàã îíëàðûí ùÿëëè éîëëàðûíû ìöçàêèðÿ åäÿúÿéèê. Áó ìöçàêèðÿíèí íÿòèúÿñè îëàðàã
ïðîáëåìëÿðèí ùÿëëè ö÷öí äþâëÿò ñòðóêòóðëàðûíà, Ìèëëè Ìÿúëèñÿ òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðöëÿúÿê. Ùÿìèí ïðîáëåìëÿðè òÿêðàðëàìàüà åùòèéàú äóéìóðàì. Áó áàðÿäÿ äþâëÿò
ñòðóêòóðëàðûíûí, Îìáóäñìàí Àïàðàòûíûí íöìàéÿíäÿëÿðè, êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðû
äàùà ÿòðàôëû äàíûøàúàãëàð. Àììà îíó ãåéä åòìÿê èñòÿéèðÿì êè, ïðîáëåìëÿð ùÿãèãÿòÿí äÿ ÷îõäóð âÿ éåíèëÿðè îðòàéà ÷ûõìàãäàäûð. Ëàêèí äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí, äþâëÿò áàø÷ûñû òÿðÿôèíäÿí áó ìÿñÿëÿéÿ ÷îõ áþéöê äèããÿò éåòèðèëèð, ÷îõ áþéöê ìàðàã
âàð. Èíäè äÿ áèð äþâðÿ ýÿëèá ÷àòìûøûã êè, áó ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëëè éîëëàðûíû, ìåõàíèçìëÿðèí èøëÿíìÿñè éîëëàðûíû òàïìàëû âÿ áó èñòèãàìÿòäÿ áèðýÿ èøëÿéÿðÿê ìöñáÿò
íÿòèúÿëÿðÿ ÷àòìàëûéûã. Îíà ýþðÿ äÿ âÿòÿíäàøëàðûìûçà, ôèçèêè èìêàíëàðû ìÿùäóä
îëàí èíñàíëàðà ãàéüû ýþñòÿðìÿê áîðúóìóçäóð. Áåëÿ êè, îíëàð úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà àêòèâ èøòèðàê åäÿ áèëñèíëÿð, åéíèùöãóãëó âÿ áÿðàáÿðùöãóãëó âÿòÿíäàøëàð êè– 28 –
ìè, áöòöí ùöãóãëàðäàí, áöòöí èìêàíëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëñèíëÿð. Áó áàõûìäàí,
áèçèì áîðúóìóç áó èñòèãàìÿòäÿ èøëÿìÿê âÿ ëàçûìè øÿðàèòè éàðàòìàãäûð.
Ôèçèêè èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí Àçÿðáàéúàí âÿòÿíäàøëàðûíûí ïðîáëåìëÿðè èëÿ
ìÿøüóë îëàí èõòèñàñëàøìûø ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíûí òÿìñèë÷èëÿðèíèí áóýöíêö òÿäáèðäÿ èøòèðàêûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê, ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí öçëÿøäèéè àéðûàéðû ïðîáëåìëÿðèí éàëíûç ìöçàêèðÿñè éîõ, ùÿì÷èíèí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí êîíñòèòóñèéà èëÿ òÿñäèã îëóíàí ùöãóãëàðûíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí àðçó îëóíàí éîëëàðûíû ýþñòÿðÿðÿê, áó ïðîáëåìëÿðäÿí ñÿúèééÿâè îëàíëàðûíûí ãåéä åäèëìÿñè âÿ îíëàðûí èðÿëè ñöðöëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðûíû êîíôðàíñûí èøèíäÿ ôÿàë èøòèðàê åòìÿéÿ äÿâÿò åòìÿê èñòÿðäèì.
Áóýöíêö ìöçàêèðÿëÿðÿ, áóýöíêö áèðýÿ èøèìèçÿ óüóðëàð àðçóëàéûðàì. ßìèíÿì
êè, áåëÿ ìöçàêèðÿëÿð ìöòÿìàäè êå÷èðèëÿúÿê âÿ íÿòèúÿëÿðè òåçëèêëÿ ýþðÿ áèëÿúÿéèê.
×îõ ñàü îëóí, áèð äàùà óüóðëàð àðçóëàéûðàì.
– 29 –
Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñû (ÀÁÀ ÚÅÅËÈ)
Ðîáåðò Ñòååðå (Ðîáåðò Ñòèð),
Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñûíûí
þëêÿ öçðÿ äèðåêòîðó
Ùþðìÿòëè êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðû! Þç øÿðùëÿðèìè áèëäèðìÿìèøäÿí þíúÿ, ýÿëèí, áó éàõûíëàðäà ÿðñÿéÿ ýÿòèðèëìèø âÿ ùàë-ùàçûðäà Õÿçÿð ÒÂ âÿ Êàíàë 13-äÿ
éàéûìëàíàí ñîñèàë ÷àðõû èçëÿéÿê.
Õÿçÿð ÒÂ âÿ Êàíàë 13-äÿ éàéûìëàíàí ñîñèàë ÷àðõ ( 1 äÿã.)
Ùÿð áèðèíèçÿ áèð äàùà òÿøÿêêöð åäèð âÿ ñèçè Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàðû Àññîñèàñèéàñû àäûíäàí Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí Ìöäàôèÿñè Ýöíöíÿ ùÿñð îëóíìóø áó òÿäáèðäÿ ñàëàìëàéûðàì. Ùÿì÷èíèí áèçÿ áèð ÷îõ ïðîãðàìëàðûìûç âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðäèéèìèç Èíêëóçèâ ßäàëÿò Ïðîãðàìûíû òÿòáèã åòìÿê
ö÷öí ìàëèééÿ äÿñòÿéèíè òÿìèí åäÿí ÀÁØ Áåéíÿëõàëã Èíêèøàô Àýåíòëèéèíÿ ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèðÿì. Áó ìàëèééÿëÿøìÿ áèçÿ áèð ÷îõ ôÿàëèééÿòëÿðèìèçè ðåàëëàøäûðìàüà èìêàí âåðèð. Èíêëóçèâ ßäàëÿò Ïðîãðàìû ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíà âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ éàðäûì åäèëìÿñèíÿ õèäìÿò åäÿí
ôÿàëèééÿòëÿðèìèç, î úöìëÿäÿí, Äàâàìëû Ùöãóã Òÿùñèëè, þëêÿ öçðÿ ìÿêòÿáëÿðäÿ,
èíòåðíàòëàðäà âÿ ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçëÿðèíäÿ óøàãëàðà òÿëèì âÿ òÿùñèë âåðÿí Úàíëû Ùöãóã Ïðîãðàìû âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ ùöãóãè éàðäûì ýþñòÿðÿí Ñÿééàð Ùöãóãøöíàñëàð Ïðîãðàìû âÿ Ùöãóãè Éàðäûì Êëèíèêàñû ÷ÿð÷èâÿñèíäÿêè ôÿàëèééÿòëÿðèìèç âàðäûð âÿ áèç áó íþâ òÿäáèðëÿðäÿ èøòèðàê åäÿ áèëäèéèìèçÿ ýþðÿ ÷îõ ìÿìíóíóã. Ùÿì÷èíèí áèç ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðëÿ èøëÿéÿí ùöãóãøöíàñëàð, ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí þçëÿðè âÿ îíëàðûí âàëèäåéíëÿðè ö÷öí ìàðàãëû âàñèòÿ îëàúàã ìàòåðèàëëàðûí (êèòàá âÿ íÿøðëÿðèí) èíêèøàô åòäèðèëìÿñèíäÿ èøòèðàê åòìèøèê. Áó ñÿùÿð, ñèç ùÿð
áèðèíèç, ãàðøûíûçäà áó ìàòåðèàëëàðäàí áÿçèëÿðèíè ýþðÿ áèëÿðñèíèç. Áèç ùöãóãè ìÿëóìàòëàðûí áàçàñûíû âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíûí èçàùûíà ùÿñð îëóíìóø
– 30 –
êèòàá ùàçûðëàìûøûã êè, áóíëàð ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû èëÿ áàüëû ôÿàëèééÿò
ýþñòÿðÿí çàìàí âàúèá îëàí ìàòåðèàëëàðäûð. Áóíóíëà éàíàøû, ãàðøûíûçäà óøàãëàðà
ìöÿééÿí áèëèêëÿð âåðìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø “Áàëàúà ùöãóãøöíàñ” àäëû êèòàá÷à äà âàðäûð. Áó êèòàá÷àäà óøàãëàð âÿ âàëèäåéíëÿð öìóìè ùöãóãëàð âÿ ãàíóí
ãàðøûñûíäà áÿðàáÿðëèê ùàããûíäà äàùà ÷îõ ìÿëóìàò àëìàãëà áÿðàáÿð, ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà áÿçè õöñóñè ìÿëóìàòëàðëà äà òàíûø îëàúàãëàð.
Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñû, ùÿì÷èíèí Àçÿðáàéúàíäà ôÿàëèééÿò
ýþñòÿðÿí, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà äÿñòÿê îëàí éåðëè òÿøêèëàòëàðëà èøëÿìÿêäÿí úîõ
ìÿìíóíäóð. Áèç áó ïðîãðàìûìûçûí èúðàñû ö÷öí ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãû, ßëèë Ãàäûíëàð Úÿìèééÿòè âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ ùöãóãè éàðäûì ýþñòÿðìÿê ìÿãñÿäèëÿ
áèçèì Ñÿééàð Ùöãóãøöíàñëàð Ïðîãðàìû âÿ Ùöãóãè Éàðäûì Êëèíèêàñû öçðÿ ôÿàëèééÿòëÿðè ùÿéàòà êå÷èðÿí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ùöãóãøöíàñëàð Êîìèòÿñè èëÿ ÿìÿêäàøëûã åäèðèê. Áöòöí áó àäëàðû ãåéä îëóíàí òÿøêèëàòëàð áóýöí áóðàäà òÿìñèë îëóíóðëàð âÿ áèð äàùà îíëàðëà ÿìÿêäàøëûüûìûçà ýþðÿ ìèííÿòäàðëûüûìûçû áèëäèðèðÿì.
Äåéÿðäèì êè, ïðîãðàìûìûçûí ìÿãñÿäè, ÿñëèíäÿ, 3 òÿðÿôëèäèð. Áèðèíúèñè âÿ
ùÿð øåéäÿí ÿââÿë áèç ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíû ìöäàôèÿ âÿ òÿáëèü åòìÿê èñòÿéèðèê. Áó ìÿãñÿä îíà ýþðÿ þíÿìëèäèð êè, áó èíñàíëàð ÿùàëèíèí áèçèì
äÿñòÿéèìèçÿ åùòèéàúû îëàí ÿí ùÿññàñ ãðóïëàðûäûð. Ëàêèí èêèíúè ìÿãñÿäèìèç äÿ
âàðäûð âÿ áó ìÿãñÿä ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí èìêàíëàðûíû àðòûðìàüà âÿ ùàìûìûçà
ýöúñöçëöêëÿ ÿëèëëèéèí åéíè îëìàäûüûíû õàòûðëàòìàüà éþíÿëìèøäèð. Ýöúñöç âÿ çÿèô
ùàëûìûçäà áèçÿ éàðäûì ýþñòÿðìÿê ýöúöíÿ ìàëèê îëàí áàøãà øÿõñëÿð òÿðÿôèíäÿí
áèçÿ éàðäûì åäèëäèéè êèìè, úÿìèééÿò äàõèëèíäÿ áàøãàëàðûíûí ýöúñöçëöéöíÿ äÿ þç
ýöúöìöçëÿ äÿñòÿê ýþñòÿðìÿê þùäÿëèéèìèç âàð. Áó ìÿíè, áèçèì ùàìûìûçûí áèðáèðèìèçÿ õèäìÿò åäÿúÿéèìèç âÿ þç ýöúöìöçö ìöÿééÿí ñàùÿëÿðäÿ ëàçûìè ãàáèëèééÿòëÿðè îëìàéàí øÿõñëÿðèí äÿñòÿêëÿíìÿñèíÿ éþíÿëäÿúÿéèìèç áèð úÿìèééÿòèí
éàðàäûëìàñûíà úÿñàðÿòëÿíäèðÿí ö÷öíúö ìÿãñÿäÿ ýÿòèðèð. Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñû áåëÿ áèð úÿìèééÿòèí éàðàäûëìàñû ñÿéëÿðèíÿ ãîøóëìàã èñòÿéèð âÿ
öìèä åäèðÿì êè, ñèç äÿ áóíó èñòÿéèðñèíèç. Áèð àç þíúÿ èçëÿäèéèìèç ñîñèàë ÷àðõäà
äåéèëäèéè êèìè: ýÿëèí, ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí àðçóëàðûíû ÿëèë åòìÿéÿê, ÿêñèíÿ, îíëàðûí èìêàíëàðûíû âÿ ýöúöíö àðòûðìàã âÿ þç úÿìèééÿòèìèçè çÿíýèíëÿøäèðìÿê
ö÷öí ÷àëûøàã.
Òÿøÿêêöð åäèðÿì.
– 31 –
ÁÌÒ-íèí Óøàã Ôîíäóíóí Àçÿðáàéúàíäàêû Íöìàéÿíäÿëèéè
Ìàðê Ùåðåâàðä,
Íöìàéÿíäÿëèéèíèí ðÿùáÿðè
Äÿâÿòÿ ýþðÿ ÷îõ ìèííÿòäàðàì. Áóðàäà áþéöê ñàéäà èø÷è ãöââÿñèíèí, ÃÙÒ
áèðëèéèíäÿí, ïàðëàìåíòäÿí âÿ äþâëÿòäÿí ÷îõ éöêñÿê âÿçèôÿëè âÿ ÿùÿìèééÿòëè
øÿõñëÿðèí îëìàñû âÿ ÿëáÿòòÿ êè, Îìáóäñìàí Àïàðàòûíäàí éàõûí äîñòóì âÿ ùÿìêàðûì Îìáóäñìàíûí þçöíöí äÿ áóðàäà èøòèðàêû ìÿíè ñîí äÿðÿúÿäÿ öðÿêëÿíäèðäè. ÉÓÍÈÑÅÔ ÿëèëëèêëÿ áàüëû èøëÿðëÿ ÷îõ ìÿøüóë îëóð. Áèç ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíäÿí Íàòèã ìöÿëëèìëÿ ÿëèëëèéè îëàí óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí èíêèøàô åòäèðèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ áèð éåðäÿ ÷àëûøìûøûã. Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéè èëÿ áèðëèêäÿ ÿëèëëèêëÿðèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ éöíýöëëÿøäèðèëìÿñè ö÷öí
îíëàðûí åðêÿí àøêàð åäèëìÿñè ñòðàòåýèéàñûíûí éàðàäûëìàñûíà áàøëàìûøûã, áó èøäÿ
Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíÿ êþìÿê ýþñòÿðèðèê. Áèç ùÿì÷èíèí, Òÿùñèë Íàçèðëèéèíèí Äåèíñòèòóòëàøäûðìà âÿ óøàãëàðûí ìöäàôèÿñè èäàðÿñè èëÿ áèðëèêäÿ èøëÿéèðèê. Áèç áó íàçèðëèêëÿ éàëíûç äå-èíñòèòóòëàøäûðìà ñàùÿñèíäÿ ÿìÿêäàøëûã åòìèðèê. Ùÿì÷èíèí, èíêëóçèâ òÿùñèëëÿ ÿëàãÿäàð äà Òÿùñèë Íàçèðëèéè âÿ Ùåéäÿð ßëèéåâ Ôîíäó èëÿ áèðëèêäÿ èøëÿéèðèê. Áèç éàëíûç äþâëÿò éîõ, ùÿì÷èíèí ÃÙÒ-ëÿðäÿí îëàí ïàðòíéîðëàðûìûçëà, ÀÒßÒ âÿ Àâðîïà Øóðàñûíäàí îëàí áåéíÿëõàëã ÃÙÒ ïàðòíéîðëàðûìûçëà èøëÿéèðèê. ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíà äàèð Êîíâåíñèéàíûí òÿòáèãèíÿ éþíÿëäèëìèø ìèëëè òÿøÿááöñëÿðèí äÿñòÿêëÿíìÿñè ö÷öí åäèëÿí ñÿéëÿðèí áó úöð úÿìëÿøìÿñèíè ýþðìÿê ÷îõ ýþçÿëäèð. Ìÿí áóðàéà òÿêúÿ ÉÓÍÈÑÅÔ-èí 61000 ÿëèë óøàüûí ãåéäÿ àëûíìàñûíà äàèð íàðàùàòëûüûíû áèëäèðìÿê ö÷öí éîõ, ùÿì÷èíèí Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí ÿëèëëèêëÿ áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿðäÿ áóðàäà ôÿàëèééÿò
ýþñòÿðÿí ãðóïà ðÿùáÿðëèê åòìÿñè õàùèøèíè áèëäèðìÿê ö÷öí ýÿëìèøÿì. ßëèëëèéè
– 32 –
îëàí Øÿõñëÿðèí Ùöãóãëàðûíà äàèð Êîíâåíñèéàíûí ðàòèôèêàñèéàñû, äþâëÿòÿ äÿñòÿê
ýþñòÿðèëìÿñè âÿ Êîíâåíñèéàéà úàâàá îëàðàã áèðèíúè âÿ àëòåðíàòèâ ìÿðóçÿëÿðèí
ùàçûðëàíìàñû ö÷öí éöêñÿê ñÿâèééÿëè íàçèðëèêëÿðàðàñû èø÷è ãðóïóí éàðàäûëìàñû
ìÿãñÿäèëÿ ÁÌÒ-íèí ãðóïó èëÿ áèðýÿ ÷àëûøìûøûã. Ùÿìèí ãðóïà äàõèë îëàí òÿøêèëàòëàðäàí áÿçèëÿðè áóðàäà èøòèðàê åäèð. Öìóìèééÿòëÿ, ùàçûðäà ÷îõ ýþçÿë áèð òÿêàíà ìàëèêèê, ùÿëÿ ýåäèëìÿëè ÷îõ éîë âàð. Ëàêèí, ìÿí óøàãëàðûí ùöãóãëàðûíûí, ÿëèëëèéè îëàí áöòöí èíñàíëàðûí ùöãóãëàðûíûí òàìàìèëÿ òàíûíàúàüûíû, úÿìèééÿòèí ÿëèëëÿðèí ãàðøûñûíäà ãîéäóüó ñÿäëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëàúàüûíû âÿ áóíóíëà äà, Àçÿðáàéúàíûí áþéöê ýÿëÿúÿéè ö÷öí ùàìûìûçûí áèð éåðäÿ éàøàéà âÿ èøëÿéÿ áèëÿúÿéèìèçè ùèññ åäèðÿì.
×îõ ñàü îëóí.
– 33 –
ÌßÐÓÇßËßÐ
Ùàäè Ðÿúÿáëè,
Ñîñèàë Ñèéàñÿò Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí
ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè áàðÿäÿ
Èëê íþâáÿäÿ, áöòöí êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðûíû ñàëàìëàéûðàì. Áó ýöí áóðàäà,
åéíè çàìàíäà áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðäàí ÷îõëó ùÿìêàðëàðûìûç èøòèðàê åäèðëÿð. Áèçÿ òÿãäèì îëóíàí ñÿíÿäëÿð ÷îõ çÿùìÿò òÿëÿá åäÿí âÿ ùÿð áèðèìèçÿ ëàçûì îëàí
ñÿíÿäëÿðäèð. Áó ñÿíÿäëÿðèí ùàçûðëàíìàñûíà ýþðÿ þç ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèðÿì.
Èëê íþâáÿäÿ, ìÿí ñòàòèñòèê ðÿãÿìëÿðäÿí áàøëàéûá, ãàíóí éàðàäûúûëûüûíà êå÷ìÿê
èñòÿéèðÿì. Áó ýöí Àçÿðáàéúàíäà íÿ ãÿäÿð ïàðàäîêñàë îëñà äà, 425 ìèí ÿëèë âàð,
îíëàðäàí 61 ìèíè óøàãëàðäûð. Äèýÿð áèð ñòàòèñòèêàíû äà ñÿñëÿíäèðìÿê èñòÿéèðÿì.
Áó éàõûíëàðäà – òÿõìèíÿí, 1 àé áóíäàí þíúÿ Ìèëëè Ìÿúëèñäÿ ùþêóìÿòèí ùåñàáàòû äèíëÿíèëäè. Ùÿìèí ùåñàáàòäà þç ÿêñèíè òàïàí èêè ðÿãÿì ñþçöí ÿñë ìÿíàñûíäà áèçèì êîìèòÿíè âÿ áó ïðîáëåìëÿðëÿ ìÿøüóë îëàí èíñàíëàðû ÷îõ äöøöíäöðäö.
Áó ðÿãÿì îíäàí èáàðÿò èäè êè, óøàãëûãäà ÿëèë îëàíëàðûí ñàéû ôàèçëÿ ýþñòÿðäèêäÿ
2010-úó èëÿ íèñáÿòÿí 2011-úè èëäÿ àðòìûøäûð. Ùÿìèí ðÿãÿìè ìÿí áóðàäà ñÿñëÿíäèðìÿê èñòÿìèðÿì, áó ðÿãÿì äèããÿòè ÷îõ úÿëá åäÿí ðÿãÿìäèð. Áó, áèçè äöøöíäöðöð. 2-úè ñòàòèñòèêà èñÿ îíäàí èáàðÿò èäè êè, ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ÿìÿê ïåíñèéàñûíà ÷ûõàíëàðûí ôàèçè äÿ áèçäÿ 2010-úó èëëÿ ìöãàéèñÿäÿ àðòûá. Ùÿð èêè ðÿãÿì äöøöíäöðöúö ðÿãÿìëÿðäèð. Àçÿðáàéúàíäà ýöíäÿìäÿ îëàí ïðîáëåìäèð âÿ áó ïðîáëåì
ùÿì þëêÿ ðÿùáÿðëèéèíè, ùÿì äÿ áèçèì ùÿð áèðèìèçè äöøöíäöðìÿëèäèð. Áóýöíêö
ìöçàêèðÿëÿð äÿ ìÿùç ùÿìèí ôèêèðëÿðëÿ ùÿìàùÿíýäèð.
Áóíóíëà ÿëàãÿäàð îëàðàã áèçèì ãàíóíëàðûìûç ÷îõäóð: ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí
àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà ãàíóí. 3 ìÿðùÿëÿäÿí èáàðÿò îëàí áó ãàíóíäà ùÿð 3 ñàùÿäÿ ìöíàñèáÿòëÿð ùöãóãè áàçà áàõûìûí– 34 –
äàí åùòèâà îëóíóð. Óøàãëàðëà áàüëû âÿ ñ. ãàíóíëàðûìûç âàð. Àììà áó ãàíóíäà
ñþùáÿò ñûðô èëê íþâáÿäÿ ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíäàí ýåòìÿëèäèð. ×îõ òÿÿññöô êè, áÿçÿí áóíó èêèíúè äÿðÿúÿëè ùåñàá åäÿðÿê èíñàíëàð ÿëèë îëàíäàí ñîíðà îíëàðûí ãàéüûñûíà ãàëûðûã. ßêñèíÿ, èíñàíëàðû ÿëèë îëìàüà ãîéìàìàã ëàçûìäûð. Áó
áàõûìäàí äöøöíöðÿì êè, áèçèì áöòöí ìöçàêèðÿëÿðèìèç áó èñòèãàìÿòäÿ ýåòìÿëèäèð. ßëáÿòòÿ, ùöãóãè áàçà äà ÿñàñëûäûð, îíëàðûí ùöãóãè ìöäàôèÿñè äÿ þíÿì òÿøêèë åäèð. Àììà ýÿëèí, áèðèíúè íþâáÿäÿ îíëàðûí ÿëèë îëìàñûíûí ãàðøûñûíû àëàã. Ñîíðà èñÿ äèýÿð ïðîáëåìëÿðëÿ ìÿøüóë îëàðûã. Áóðàäà èøòèðàê åäÿíëÿð ùöãóãè áàçàíûí
ôîðìàëàøìàñûíäà Ãåéðè-Ùþêóìÿò Òÿøêèëàòëàðûíûí âÿ ÿëèëëÿðèí þçëÿðèíèí èøòèðàêûíû òÿìèí åäèð. Áèçèì ãàíóíëàðûìûç ñîñèàë ñèôàðèøëÿ éåðèíÿ éåòèðèëèð. Îëà áèëÿð êè,
ìàëèééÿ ìÿùäóäèééÿòèíÿ ýþðÿ áÿçè ÿëèëëÿðèìèçèí ãàðøûéà ãîéäóüó ìÿñÿëÿëÿðè
èúðà åäÿ áèëìÿéÿê. Àììà áöòþâëöêäÿ ÷àëûøûðûã êè, îíëàðûí ôèêèðëÿðè ãàíóí éàðàäûúûëûüûíäà þç ÿêñèíè òàïñûí. Áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí ÿìÿêäàøëàðû äà áèëñèíëÿð
êè, áèçäÿ áó ýöí Àçÿðáàéúàíäà ÌÄÁ ìÿêàíûíäàêû äèýÿð þëêÿëÿðäÿí ôÿðãëè îëàðàã ÿëèëëÿðÿ àâòîìîáèë âåðèëèð, îíëàð ö÷öí ìÿíçèë òèêèëèð. Áó ýöí áèçäÿ Ãàðàáàü
ÿëèëëÿðè 2 ìöàâèíÿò àëûðëàð: ïðåçèäåíò ìöàâèíÿòè âÿ ñîñèàë ìöàâèíÿò. ßëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ö÷öí èíàìëû àääûìëàð àòûëûð. Áèç áó ýöí ùöãóãè áàçàíûí ôîðìàëàøìàñûíäà ùàíñû ìÿñÿëÿëÿðÿ öñòöíëöê âåðèðèê? Ö÷ ëàéèùÿ ùàããûíäà äàíûøàúàüàì
âÿ àéäûí îëàúàã êè, ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíû àëìàã èñòÿéèðèê. Áåëÿ êè, Àèëÿ Ìÿúÿëëÿñèíäÿ íèêàùà ýèðÿíëÿðèí òèááè àðàéûø òÿãäèì åòìÿñè èëÿ áàüëû èìïåðàòèâ íîðìà ãîéóëàúàã. Áó, îíëàðûí ñÿùùÿòèíèí íîðìàë âÿçèééÿòäÿ îëóá-îëìàìàñûíû ñöáóò åäÿúÿê: ùåìîôèëèéà, òàëåññèìèéà õÿñòÿëèêëÿðè âàðìû? Òÿñÿââöð åäèí, ýÿíúëÿð íèêàùà
ýèðèðëÿð âÿ ÿââÿëúÿäÿí áó õÿñòÿëèêëÿð áàðÿäÿ áèëñÿëÿð, îíäà äöíéàéà ýÿëÿúÿê
ÿëèë óøàüûí ãàðøûñûíû àëìûø îëàúàãëàð.
Áèçäÿ èëäÿ îðòà ùåñàáëà éöçëÿðëÿ ÿëèë óøàã äöíéàéà ýÿëèð. Áó äà ùÿìèí
ïðîáëåìèí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí áèð àääûìäûð. Äèýÿð ùàçûðëàäûüûìûç ñÿíÿä ïàñèéåíòèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà ãàíóíäóð êè, áóðàäà äà õÿñòÿëèêäÿí ÿëèëëèéÿ êå÷ìÿñèíèí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí ïàñèéåíòÿ ãàéüû, îíóí ùöãóãëàðûíûí ãîðóíìàñû ìÿñÿëÿñè þíÿ ÷ÿêèëèð.
Ö÷öíúö úèääè ìÿñÿëÿ îíäàí èáàðÿòäèð êè, ÿùàëèíèí ñàüëàìëûüûíûí ãîðóíìàñû ùàããûíäà ãàíóíà éåíè ìöääÿàëàð ñàëìàã èñòÿéèðèê. Áó äà ÿðçàüûí çÿíýèíëÿøäèðèëìÿñèäèð. Òÿñÿââöð åäèí êè, áèç çîá õÿñòÿëèéè, åíäîêðèéà âÿ ñ. õÿñòÿëèêëÿðëÿ
áàüëû áåëÿ ãàíóí ùàçûðëàìûøûã.
Äóçóí éîäëàøäûðûëìàñû ùàããûíäà ãàíóí äà ÷îõ úèääè áèð ãàíóíäóð. Ìöçàêèðÿëÿð çàìàíû áèçè ùÿòòà ýöíàùëàíäûðàíëàð äà îëäó êè, áó ãàíóí íÿéÿ ëàçûìäûð?
– 35 –
Àììà áèç áóíóíëà çîá õÿñòÿëèéèíèí 2-3 äÿôÿ àçàëäûëìàñûíà íàèë îëäóã. Äóçó
éîäëàøäûðäûã.
Êþðïÿëÿðèí ãèäàëàíìàñû, åðêÿí éàøëû óøàãëàðûí àíà ñöäöéëÿ ãèäàëàíìàñû
õÿñòÿëèêëÿðèí, ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíû àëûð.
Áó ýöí áèç áåëÿ áèð ëàéèùÿ ùàçûðëàéûðûã êè, óíóí, øÿêÿðèí, ñöäöí âÿ áèð ñûðà äèýÿð äàùà ïîïóëéàð, äàùà ÷îõ èñòèôàäÿ îëóíàí ÿðçàãëàðûí çÿíýèíëÿøäèðèëìÿñè
ùÿéàòà êå÷èðèëñèí. Àçÿðáàéúàíäà àíåìèéà õÿñòÿëèéè ýåíèø éàéûëûá. Áóíó ùàìûíûç
áèëèðñèç. Àíåìèéàíûí ÷îõëó ôÿñàäëàðû îëóð, ÿëèëëèéÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Óíó ìåòàëëà,
éÿíè äÿìèðëÿ çÿíýèíëÿøäèðìÿê áóíóí ãàðøûñûíû àëûð. Éÿíè, áåëÿëèêëÿ, áöòþâëöêäÿ
áèç ùÿì ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû ÿòðàôûíäà èøëÿéèðèê, áóíó ïðèîðèòåò ñàéûðûã.
Ùÿì äÿ ÿëèëëèéèí ðåàáèëèòàñèéàñûíû õöñóñè ãåéä åòìÿê èñòÿéèðÿì êè, áóíóíëà áàüëû íàçèðëèê ÷îõ þíÿìëè èø àïàðûð. Áó ýöí Àçÿðáàéúàíäà ÿëèëëèê äÿðÿúÿñèíè áó èë
àëûá, ýÿëÿí èë àëìàéàíëàðûí ñàéû àðòûá. Èíñàíëàð ðåàáèëèòÿ îëóðëàð, ùÿéàòà âÿñèãÿ
àëûðëàð. Ìÿí ùÿì ÃÙÒ íöìàéÿíäÿëÿðèíÿ, ùÿì áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðà ìöðàúèÿò
åòìÿê èñòÿéèðÿì. Áèç ëàçûì îëàí ñîñèàë ñèôàðèøëÿðèí ìþâúóä èìêàíëàð äàõèëèíäÿ
èúðàñûíà ùàçûðûã. Äèããÿòèíèçÿ ýþðÿ ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèðÿì.
– 36 –
Ðÿáèééÿò Àñëàíîâà,
Èíñàí Ùöãóãëàðû Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè
Àçÿðáàéúàíäà ñîñèàë äþâëÿò ãóðóúóëóüó ÿëèëëÿðèí
ùöãóãè ñòàòóñóíóí òÿìèí åäèëìÿñèíèí ìöùöì àìèëèäèð
Ìöñòÿãèëëèê äþâðöíäÿ âÿòÿíäàøëàðûí ñîñèàë âÿçèééÿòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû,
ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí òÿìèíàòû, ùÿéàò ñÿâèééÿñèíèí éöêñÿëäèëìÿñè Àçÿðáàéúàí ùþêóìÿòèíèí ïðèîðèòåò åëàí åòäèéè èñòèãàìÿòëÿðèíäÿí áèðèäèð. Ïðåçèäåíò Èëùàì ßëèéåâ áó
ôèêðè þç ÷ûõûøëàðûíäà äÿôÿëÿðëÿ âóðüóëàéûá. Àðòûã ÿíÿíÿéÿ ÷åâðèëÿí ÿëèëëÿð ö÷öí éàøàéûø áèíàñûíûí à÷ûëûøûíäà èøòèðàê åäÿí Ïðåçèäåíò ãåéä åòìèøäèð: "Àçÿðáàéúàí þçöíö
äöíéàéà ñîñèàë äþâëÿò êèìè òÿãäèì åäèð. Áèçèì ñèéàñÿòèìèç ìÿùç áóíäàí èáàðÿòäèð.
Ñèç éàõøû éàøàìàëûñûíûç. Áóíóí ö÷öí äÿ Àçÿðáàéúàí äþâëÿòè ÿëèíäÿí ýÿëÿíè åäèð."
Äþâëÿòèìèç ãàðøûäàêû èëëÿðäÿ "Ýöúëö äþâëÿò. Éöêñÿê ðèôàù" ìÿãñÿäèíè èðÿëè ñöðöá. Áó þçö äÿ îíó ýþñòÿðèð êè, ùÿð øåé Àçÿðáàéúàí âÿòÿíäàøûíûí ñîñèàë ðèôàùûíûí éöêñÿëäèëìÿñèíÿ éþíÿëìèøäèð. Òàì ÿñàñëà äåìÿê îëàð êè, áó ýöí Øÿðã
ìÿêàíûíäà áèð ÷îõ èëêëÿðÿ èìçà àòàí Àçÿðáàéúàí ùÿì äÿ Øÿðãäÿ èëê ñîñèàë äþâëÿòèí ãóðóëäóüó äþâëÿòäèð.
Ñîñèàë äþâëÿò äàùà éöêñÿê äþâëÿò÷èëèê ôîðìàñû êèìè ìöàñèð ñèâèëèçàñèéàíûí
ÿñàñ èíêèøàô ìÿãñÿäèäèð âÿ áèð ÷îõ äöíéà äþâëÿòëÿðè îíóí éàðàäûëìàñû, éàõóä
òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè éîëó èëÿ ýåäèðëÿð. Ùÿð áèð ùöãóãè äþâëÿò ñîñèàë âÿ ùÿð áèð ñîñèàë äþâëÿò ùöãóãè ÿñàñëàðà ìàëèêäèð. Ìöàñèð äþâëÿòëÿð ùöãóãè âÿ ñîñèàë äþâëÿò
êèìè ôîðìàëàøûð. Ìöàñèð ñîñèàë ùöãóãè äþâëÿò – úÿìèééÿòÿ õèäìÿò åäÿí, ñîñèàë
ôÿðãëÿðè ìèíèìóìà åíäèðìÿéÿ ÷àëûøàí âÿ áó ÿñàñäà äà úÿìèééÿòäÿ ñîñèàë ñàáèòëèéÿ íàèë îëàí äþâëÿòäèð. Ñîñèàë ùöãóãè äþâëÿò êîíñòèòóñèéà ÿñàñûíäà èäàðÿ îëóíóð, áóðàäà èúòèìàè ùÿéàòà íÿçàðÿò åäÿí èíêèøàô åòìèø ùöãóã ñèñòåìè ìþâúóä
îëóð âÿ ÿùàëèíèí ùöãóãè ñîñèàë ìöäàôèÿñè òÿìèí åäèëèð.
Ùöãóãè äþâëÿòäÿ ìàääè íåìÿòëÿð áþëýöñö èñòåùñàë÷ûëàð âÿ èñòåùëàê÷ûëàð
àðàñûíäà àçàä ìöáàäèëÿ íÿçÿðÿ àëûíìàäàí äà ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Ñîñèàë ñèéàñÿò îáéåêòèâ ñÿáÿáëÿðäÿí òàì ãöââÿñè èëÿ ÷àëûøà áèëìÿéÿíëÿðèí, õÿñòÿëÿðèí, ÿëèëëÿðèí,
– 37 –
ãîúàëàðûí, òÿëÿáÿëÿðèí, óøàãëàðûí ëàçûìè ùÿéàò øÿðàèòèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ
ñîñèàë íåìÿòëÿðèí áþëýöñöíö íÿçÿðäÿ òóòóð. Âÿòÿíäàøëàðûí ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè, èñòèðàùÿò, ìÿíçèë, òÿùñèë, ìÿäÿíèééÿò íàèëèééÿòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ ùöãóãëàðûíû òÿìèí åäèëèð.
Ìöàñèð äöíéàäà ñîñèàë äþâëÿò ãóðóúóëóüó âÿ èíêèøàôûíûí òÿùëèëèíäÿ íåîëèáåðàë, ñîñèàë äåìîêðàò âÿ éàõóä ïàòåðíàëèñò éàíàøìàëàð áèð-áèðèíè ÿâÿç åäèð.
Àçÿðáàéúàí äþâëÿòè þçöíöí ÿí éåíè òàðèõèíè ñîñèàë äþâëÿò ãóðóúóëóüó èñòèãàìÿòèíäÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèá. Äèýÿð Àâðîïà þëêÿëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíäà "ñîñèàë äþâëÿò" àíëàéûøû èñòèôàäÿ åäèëìÿéèá.
Êîíñòèòóñèéàìûçäà ñîñèàë ñèéàñÿòëÿ áàüëû ìàääÿëÿð ñîñèàë äþâëÿòèí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíè ÿêñ åòäèðÿí ÿñàñ èäåéàëàðà ñþéêÿíèð. Êîíñòèòóñèéàíûí 15-úè, 16-úû âÿ
38-úè ìàääÿëÿðè áèëàâàñèòÿ ñîñèàë èíêèøàô ìÿñÿëÿëÿðèíÿ ùÿñð åäèëèá. Êîíñòèòóñèéàíûí 16-úû ìàääÿñè ñîñèàë èíêèøàôëà áàüëûäûð. Áóðàäà äþâëÿòèí õàëãûí âÿ ùÿð áèð
âÿòÿíäàøûí ðèôàùûíûí éöêñÿëäèëìÿñè, îíóí ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ëàéèãëè ùÿéàò ñÿâèééÿñè ãàéüûñûíà ãàëäûüû âóðüóëàíûð (1, ìàääÿ 16).
Ñîñèàë ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû äèýÿð 38-úè ìàääÿ Àçÿðáàéúàí âÿòÿíäàøëàðûíûí
ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóãëàðûíû ÿêñ åòäèðèð. Áóðàäà ãåéä åäèëèð êè, ùÿð êÿñèí ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóãó âàðäûð (ìàääÿ 38.1) âÿ ùÿð êÿñ ãàíóíëà ìöÿééÿí åäèëìèø éàø
ùÿääèíÿ ÷àòäûãäà, õÿñòÿëèéèíÿ, ÿëèëëèéèíÿ, àèëÿ áàø÷ûñûíû èòèðäèéèíÿ, ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðäèéèíÿ, èøñèçëèéÿ ýþðÿ âÿ ãàíóíëà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø äèýÿð ùàëëàðäà ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóãóíà ìàëèêäèð. Ñîñèàë äþâëÿòèí ÿñàñ ïðèîðèòåòëÿðèíäÿí áèðè áöäúÿíèí áþéöê áèð ãèñìèíèí ñîñèàë ñàùÿéÿ àéðûëìàñû èëÿ áàüëûäûð. Áóíà ÿñàñÿí
ãåéä åäèëìÿëèäèð êè, 2011-úè èëäÿ áöäúÿ õÿðúëÿðèíèí ÿñàñ ïðèîðèòåòëÿðè ñîñèàë âÿ
èíâåñòèñèéà éþíöìëöëöéöí òÿìèí åäèëìÿñè, äþâëÿòèí ìöäàôèÿ ãàáèëèééÿòèíè ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí òÿëÿá îëóíàí ìàëèééÿ åùòèéàòëàðûíûí éàðàäûëìàñû, öíâàíëû ñîñèàë
éàðäûì, ðåýèîíëàðûí ñîñèàë-èãòèñàäè èíêèøàôûíà äàèð òÿäáèðëÿð, èíâåñòèñèéà âÿ ñîñèàë
ïðîãðàìëàðûí òÿìèíàòû âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿðäÿí èáàðÿò îëìóøäóð. Äþâëÿò áöäúÿñèíèí öìóìè õÿðúëÿðèíèí 48,4%-è úàðè õÿðúëÿð (ïåíñèéà òÿìèíàòû, òÿùñèë, åëì, ñÿùèééÿ, ñîñèàë òÿìèíàò, ìÿäÿíèééÿò, êÿíä òÿñÿððöôàòû, ìåëèîðàñèéà, ÿòðàô ìöùèòèí
ìöùàôèçÿñè, ÿìÿêùàãëàðû, ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿð âÿ òÿãàöäëÿðèí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñè õÿðúëÿðè) âÿ 49,4% èñÿ ÿñàñëû õÿðúëÿð òÿøêèë åòìèøäèð.
Äöíéàäà ìþâúóä ñîñèàë äþâëÿò ìîäåëëÿðèíèí òÿùëèëè ýþñòÿðèð êè, ñîñèàë äþâëÿòèí ëèáåðàë, ñîñèàë äåìîêðàòèê ìîäåëè âÿ ìöùàôèçÿêàð ìîäåëëÿðè ôîðìàëàøûá.
Ñêàíäèíàâèéà ìîäåëèíäÿ (Èñâå÷, Äàíèìàðêà, Íîðâå÷ âÿ Ôèíëàíäèéà) áöäúÿéÿ
äàõèë îëàí öìóìè äàõèëè ìÿùñóëóí 50-60%-è ñîñèàë ñàùÿéÿ àéðûëûð. Êîíòèíåíòàë– 38 –
Ãèòÿ ìîäåëèíäÿ (Àëìàíèéà, Àâñòðèéà, Áåë÷èêà, Íèäåðëàíä, Èñâå÷ðÿ âÿ áèð ãÿäÿð
äÿ Ôðàíñà) ÖÄÌ-èí öìóìè äàõèëè ìÿùñóëóí 50%-è ñîñèàë ñàùÿéÿ àéðûëûð. Àíãëîñàêñîí ìîäåëäÿ (Áþéöê Áðèòàíèéà, Èðëàíäèéà, Êàíàäà) áöäúÿéÿ äàõèë îëàí
öìóìè äàõèëè ìÿùñóëóí àç áèð ùèññÿñè – 40%-äÿí áèð ãÿäÿð ÷îõó àéðûëûð. Íÿùàéÿò, ñîíóíúó ìîäåë – Àðàëûã äÿíèçè áþëýÿëÿðèíÿ àèääèð (Úÿíóáè Àâðîïà þëêÿëÿðè). Áóðàäà ñîñèàë ñèéàñÿò ÿùàòÿëè äåéèë, öíâàíëû õöñóñèééÿòÿ ìàëèêäèð âÿ ÿùàëèíèí êàñûá òÿáÿãÿëÿðèíèí ìöäàôèÿñèíÿ éþíÿëèá. Áöäúÿéÿ äàõèë îëàí öìóìè äàõèëè ìÿùñóëóí Éóíàíûñòàíäà âÿ Èòàëèéàäà 60%-è, Èñïàíèéàäà èñÿ 40%-è ñîñèàë ñàùÿéÿ àéðûëûð.
Ýþðöíäöéö êèìè, ùàçûðäà èíêèøàô åòìèø þëêÿëÿð îëàí Èñâå÷, Äàíèìàðêà,
Íîðâå÷ âÿ Ôèíëàíäèéàäà áöäúÿíèí 50-60%-è, Àëìàíèéà, Àâñòðèéà, Áåë÷èêà,
Íèäåðëàíä, Èñâå÷ðÿ âÿ áèð ãÿäÿð äÿ Ôðàíñàäà áöäúÿíèí 50%-è, Áþéöê Áðèòàíèéà, Èðëàíäèéà, Êàíàäàäà áöäúÿíèí 40%-ÿ ãÿäÿðè, Éóíàíûñòàíäà âÿ Èòàëèéàäà
60%-è, Èñïàíèéàäà èñÿ 40%-è ñîñèàë ñàùÿéÿ àéðûëäûüû ùàëäà, èíêèøàô åòìÿêäÿ
îëàí þëêÿëÿð ñèéàùûñûíà äàõèë åäèëìèø Àçÿðáàéúàíäà áó ðÿãÿì 48,4%-ÿ ÷àòûð.
Áó, Àçÿðáàéúàíäà ñîñèàë äþâëÿòèí þçöíÿìÿõñóñ ìîäåëèíèí ôîðìàëàøäûüûíû áèð
äàùà ñöáóò åäèð.
ßëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ñîñèàë ñèéàñÿòèí ÿí þíÿìëè èñòèãàìÿòëÿðèíäÿí áèðèäèð. ßëèë âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ãîðóíìàñû,
îíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû âÿ ñîñèàë äóðóìóíóí éàõøûëàøäûðûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ 1994-úö èëäÿ "Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿðèí ïðîáëåìëÿðè öçðÿ
êîìïëåêñ Ïðîãðàì" âÿ 1999–2002-úè èëëÿð ö÷öí "ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû,
ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ðåàáèëèòàñèéàñû öçðÿ Äþâëÿò Ïðîãðàìû" òÿñäèã åäèëìèøäèð.
Ùÿëÿ 1995-úè èëèí éàíâàð àéûíäà Ðåñïóáëèêà ßëèëëÿðè Ñîñèàë Ìöäàôèÿ Ôîíäó âÿ
îíóí ðàéîíëàðäà øþáÿëÿðè éàðàäûëìûøäûð.
Àçÿðáàéúàíäà 1999-úè èëäÿí ÿëèëëÿð ö÷öí éàøàéûø åâëÿðèíèí òèêèíòèñèíÿ áàøëàíûëûá. Íþâáÿëèëèê ïðèíñèïè èëÿ èíäèéÿäÿê 2763 ìÿíçèë ÿëèë âÿ øÿùèä àèëÿëÿðèíèí
èñòèôàäÿñèíÿ âåðèëèá. Åéíè çàìàíäà, áàçàð èãòèñàäèééàòû øÿðàèòèíäÿ äþâëÿòèí ôóíêñèéàñû ÿëèëëÿð ö÷öí éàøàéûø áèíàñû òèêìÿê îëìàìàëûäûð. ßêñ ùàëäà, ÿëèëëÿðèí ìÿíçèë øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû ö÷öí ôÿðãëè âàðèàíòëàð ñå÷èëÿ áèëÿð. Ïîñòñîâåò ìÿêàíûíäà, î úöìëÿäÿí Ãàçàõûñòàí âÿ Ýöðúöñòàíäà àðòûã áó ñàùÿäÿ úèääè èñëàùàòëàð àïàðûëûá. Ùÿìèí þëêÿëÿðäÿ ÿëèëëÿðèí ñîñèàë âÿçèééÿòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû
ö÷öí äþâëÿò áàøãà èñòèãàìÿòäÿ éàðäûìëàð ýþñòÿðèð. Äþâëÿò áó òÿáÿãÿäÿí îëàí
èíñàíëàðà ìöÿééÿí ìèãäàðäà âÿñàèò àéûðûð, êðåäèòëÿð âåðèð. Ùÿéàòûíû íåúÿ ãóðìàüû èñÿ ÿëèëëÿð þçëÿðè ùÿëë åäèð.
– 39 –
Àçÿðáàéúàí ìöñòÿãèëëèê ÿëäÿ åòäèêäÿí ñîíðà èëê ãÿáóë åäèëÿí ãàíóíëàðäàí
áèðè «ßëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà» Ãàíóíäóð. 1998-úè èëäÿ òÿñäèã îëóíàí «ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, îíëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè èëÿ
áàüëû Äþâëÿò Ïðîãðàìûí»äà èñòÿíèëÿí éåíè òèêèëÿí áèíà âÿ ãóðüóíóí ÿëèëëÿð ö÷öí
éàðàðëû îëìàñû þç ÿêñèíè òàïûá. Ùÿì÷èíèí, Àçÿðáàéúàí ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ãîðóíìàñûíû òÿëÿá åäÿí áèð íå÷ÿ áåéíÿëõàëã Êîíâåíñèéàíû ðàòèôèêàñèéà åäèá."ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Áåéíÿëõàëã Êîíâåíñèéàéà ãîøóëìàã áàðÿñèíäÿ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíó âÿ àïàðûëàí ýåíèøìèãéàñëû ñîñèàë èñëàùàòëàðûí íÿòèúÿñè îëàðàã áó ãðóïäàí îëàí áöòöí èíñàíëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ñàùÿñèíäÿ þíÿìëè äÿéèøèêëèêëÿðÿ ñÿáÿá îëìóøäóð. Èíñàí ùöãóãëàðûíû, î úöìëÿäÿí, ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíû ìöäàôèÿ åäÿí Àâðîïà Øóðàñûíûí Ñàçèøè – Àâðîïà Ñîñèàë Õàðòèéàñû ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðû ìöÿééÿí åäèð âÿ öçâ äþâëÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí îíëàðà
ðèàéÿò åäèëìÿñè ö÷öí íÿçàðÿò ìåõàíèçìè òÿñèñ åäèð. 1999-úó èëäÿ ãöââÿéÿ ìèíìèø éåíèëÿíìèø Àâðîïà Ñîñèàë Õàðòèéàñû 1961-úû èëèí èëê ìöãàâèëÿñèíè òÿäðèúÿí
ÿâÿç åäèð. Àçÿðáàéúàí Õàðòèéàíû 2001-úè èëäÿ èìçàëàéûá.
Äöíéà òÿúðöáÿñèíäÿ ÿëèëëÿðèí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ö÷öí áèð íþìðÿëè ìÿñÿëÿ îíëàðà úÿìèééÿòèí äèýÿð öçâëÿðè èëÿ áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñûäûð. Äöíéàíûí
ÿêñÿð þëêÿëÿðèíäÿ ÿëèëëÿðèí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ÿñàñ ìåéàð êèìè ýþòöðöëöð.
Àçÿðáàéúàíäà òÿÿññöô êè, áó ìåòîäîëîæè éàíàøìà äÿéèøìÿéèá. ßëèëëÿðèí éåðëÿøäèðèëìÿñè çàìàíû ñîâåò äþâðöíäÿí ãàëàí ÿíÿíÿ äàâàì åòäèðèëèð. Áó, îíóíëà ÿñàñëàíäûðûëûð êè, èñòÿð êþùíÿ, èñòÿðñÿ äÿ éåíè òèêèëÿí éàøàéûø áèíàëàðûíäà ÿëèëëÿðèí íîðìàë ùÿðÿêÿòè ö÷öí øÿðàèò éîõäóð. “ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà”” Êîíâåíñèéàíûí 19-úó ìàääÿñèíÿ ýþðÿ, áöòöí ÿëèëëÿðèí äèýÿð èíñàíëàðëà áÿðàáÿð ñå÷èì âàðèàíòëàðû èëÿ àäè éàøàéûø éåðëÿðèíäÿ éàøàìàã ùöãóãó òàíûíûð. ßëèëëÿð äèýÿðëÿðè èëÿ åéíè ÿñàñëàðëà þç éàøàéûø éåðèíè ñå÷ìÿê èìêàíûíà ìàëèê îëìàëûäûð. Îíëàð ìöÿééÿí éàøàéûø
øÿðàèòèíäÿ éàøàìàüà ìÿúáóð åäèëìÿìÿëè, ùÿéàòûí áöòöí àñïåêòëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìÿëÿðèíÿ èìêàí éàðàäûëìàëûäûð. Áèíàëàð, éîëëàð, íÿãëèééàò âÿ äèýÿð äàõèëè âÿ áàéûð õèäìÿòëÿðè, î úöìëÿäÿí ìÿêòÿáëÿð, éàøàéûø éåðëÿðè, òèáá ìöÿññèñÿëÿðè ÿëèëëÿð ö÷öí äÿ
ÿë÷àòàí îëìàëûäûð. Àçÿðáàéúàí ÿëèëëèéÿ ýþðÿ, ùÿð ùàíñû àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðìÿäÿí
îíëàð ö÷öí áöòöí èíñàí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíäàí òàì ðåàëèçÿñèíè òÿìèí åòìÿéè áèð
þùäÿëèê êèìè þç öçÿðèíÿ ýþòöðöá. Àììà áó ýöí áó íÿçÿðÿ àëûíìàéûá, òÿìèð îëóíàí
éîëëàðäà ïàíäóñëàð, èøûãôîðëàðà ñÿñ ñèãíàëëàðû éîõäóð. Òÿìèð îëóíàí àëè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíèí ùå÷ áèðèíäÿ ÿëèëëÿðèí ùÿðÿêÿòè ö÷öí øÿðàèò éàðàäûëìàéûá. ßëèëëÿð úÿìèééÿòèí òÿðêèá ùèññÿñè îëäóüóíäàí îíëàðû òÿúðèä åòìÿê äöçýöí äåéèë. Äèýÿð òÿðÿôäÿí áåëÿ âÿçèééÿò îíëàðëà úÿìèééÿò àðàñûíäà äÿðèí ïñèõîëîæè ñÿää éàðàäà áèëÿð.
– 40 –
Ùàçûðäà ðåñïóáëèêàäà áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ñàéû 450 ìèíäÿí ÷îõäóð.
Ìÿëóì îëóð êè, àðàìûçäà ùÿð ö÷ àäàìäàí áèðè ÿëèëëèê òÿãàöäö àëûð. Ñîí îí èë ÿðçèíäÿ ÿëèë òÿãàöä÷öëÿðèíèí ñàéû èñÿ èêè äÿôÿ àðòûá. Àçÿðáàéúàíäà ùÿð ìèí íÿôÿðÿ 34 ÿëèëëèê òÿãàöäö àëàí äöøöð. ßëèë óøàãëàðûí ñàéû èñÿ 57 999 íÿôÿðäèð. Ùÿìèí
óøàãëàðäàí 6000-è èíêëóçèâ òÿùñèëÿ úÿëá îëóíóá. Ëàêèí 11000-è åâäÿ òÿùñèë àëûð.
30 000-ÿ éàõûí ÿëèëëèéè îëàí óøàã èñÿ òÿùñèëäÿí ùÿëÿ äÿ êÿíàðäà ãàëûá. Áóíëàð
äöøöíäöðöúö ðÿãÿìëÿðäèð.
Êîíñòèòóñèéàäà ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíû ãîðóéàí 28 ìàääÿ ìþâúóääóð. Êîíñòèòóñèéàéà ÿñàñÿí, ùÿð áèð ôèçèêè ãöñóðëó øÿõñèí ðåàáèëèòàñèéà, ñîñèàë ìöäàôèÿ,
òÿùñèë (õöñóñè òÿùñèë), ìÿøüóëëóã, òÿùëöêÿñèçëèê, òèááè ñûüîðòà, ïñèõîëîæè éàðäûì
âÿ ñ. êèìè ùöãóãëàðû ãîðóíóð âÿ òÿìèí îëóíóð. Åéíè çàìàíäà, áÿçè ÿëèëëÿð ö÷öí
íÿçÿðäÿ òóòóëìóø òÿøêèëàòëàð äà ìþâúóääóð êè, îðàäà ãöñóðëó èíñàíëàð åéíè ôèçèêè ñÿâèééÿäÿ îëàí èíñàíëàðëà öíñèééÿò ãóðà âÿ ìöÿééÿí ëàéèùÿëÿðè ùÿéàòà êå÷èðÿ áèëÿð. Áóíäàí áàøãà, äþâëÿò ñÿâèééÿñèíäÿ ÿëèëëÿðèí ùÿéàò øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû ö÷öí ìöÿééÿí ãÿðàðëàð ãÿáóë åäèëèð âÿ áó èñòèãàìÿòäÿ òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Þëêÿìèç ÁÌÒ-íèí Áàø Ìÿúëèñè òÿðÿôèíäÿí 2006-úû èë äåêàáðûí 13-äÿ ãÿáóë åäèëìèø "ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàíûí Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëóíà ìöâàôèã áÿéàíàòëà ãîøóëóá. Áó Êîíâåíñèéàéà ãîøóëàí þëêÿëÿð ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ ùÿð ùàíñû àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðìÿäÿí áöòöí ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíû
âÿ àçàäëûãëàðûíû òÿìèí åòìÿéÿ áîðúëóäóðëàð. 2009-úó èëäÿ ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí
áåéíÿëõàëã ñòàíäàðòëàð ñÿâèééÿñèíäÿ òÿìèí îëóíìàñû ö÷öí 2009–2012-úè èëëÿðè
ÿùàòÿ åäÿí Äþâëÿò Ïðîãðàìû ëàéèùÿñè ùàçûðëàíûá. Ùÿìèí ãÿðàðà ÿñàñÿí, ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè áåéíÿëõàëã ñòàíäàðòëàðà òàì óéüóí îëìàëûäûð. Ïðîãðàìäà
ÿëèëëÿðèí ìöàëèúÿñè, ìÿøüóëëóüó, ñîñèàë ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëè, îíëàðà êðåäèòëÿðèí
âÿ ñóáñèäèéàëàðûí âåðèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
ßëèëëÿðèí ñàäÿúÿ ùöãóãè ñòàòóñóíäàí äåéèë, êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ñòàòóñóíäàí äàíûøìàã äàùà äöçýöíäöð. ×öíêè áöòöí ùöãóãëàð èëê ÿââÿë êîíñòèòóñèéàäà
òÿñáèò îëóíóð âÿ äàùà ñîíðà ãàíóíâåðèúèëèêäÿ ÿêñèíè òàïûð. ßëèëëÿðèí êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ñòàòóñóíóí ìÿíàñû î äåìÿêäèð êè, 1) î, äþâëÿòèí âÿòÿíäàøûäûð; 2) î,
úÿìèééÿòèí òàìùöãóãëó öçâöäöð.
Àçÿðáàéúàíäà ÿëèëëÿð êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ñòàòóñà ìàëèêäèð. Áöòþâëöêäÿ ôûçèêè øÿõñëÿðèí êîíñòèòóñèîí – ùöãóãè ñòàòóñóíà íÿçÿð ñàëñàã áóðàäà ÿëèëëÿðèí ùöãóãè ñòàòóñó àéäûí ÿêñèíè òàïìûøäûð. ßëèëëÿð áàøãà ôûçèêè øÿõñëÿðäÿí ôÿðãëè îëàðàã
õöñóñè ñòàòóñà ìàëèê âÿòÿíäàøëàðäûð.
– 41 –
Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíèí ñîñèàë ñèéàñÿòè êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ÿñàñëàðà ñþéêÿíèð âÿ âÿòÿíäàøëàðûí ëàéèãëè ùÿéàò øÿðàèòèíèí òÿìèí åäèëìÿñèíè íÿçÿðäÿ òóòóð.
Àçÿðáàéúàíäà ñîñèàë äþâëÿò ãóðóúóëóüóíóí ÿñàñ ùÿäÿôëÿðèíäÿí áèðè êèìè, ÿëèë
èíñàíëàðûí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûìí òÿìèíàòû ùÿð øåéäÿí ÿââÿë îíóí ö÷öí ëàéèãëè ùÿéàò øÿðàèòèíèí éàðàäûëìàñûíà éþíÿëìèøäèð. Ñîñèàë äþâëÿòèí ÿí ìöùöì ôóíêñèéàëàðûíäàí áèðè – ñîñèàë ìöäàôèÿäèð âÿ áó ùÿð øåéäÿí ÿââÿë àéðû-àéðû âÿòÿíäàø
êàòåãîðèéàëàðûíà öíâàíëàíìûøäûð. ßëèë – ôèçèêè èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí âÿòÿíäàøäûð âÿ áàçàð èãòèñàäèééàòû øÿðàèòèíäÿ îíóí äþâëÿò ùèìàéÿñèíÿ åùòèéàúû âàð.
ßëèëëÿðèí êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ñòàòóñó äþâëÿòèí ñèéàñÿò âÿ ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ, áàøãà íîðìàòèâ-ùöãóãè ñÿíÿäëÿðäÿ ÿêñ åäèëÿðÿê ÿëèë èíñàíëàð ö÷öí "õöñóñè
ñòàòóñ" íÿçÿðäÿ òóòóð, ôûçèêè èìêàíëàðûí ìÿùäóäèééÿòè ñÿáÿáèíäÿí îíëàð ö÷öí
ÿëàâÿ "õöñóñè ùöãóãëàð" âåðèëèð.
Ùöãóãè ñòàòóñóí ìÿçìóíó ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ëàéèãëè òÿøêèëèíèí áöòöí ìÿãàìëàðûíû èôàäÿ åäèð. ßëèë èíñàíûí ùöãóãè ñòàòóñóíà – ùÿð øåéäÿí ÿââÿë îíóí õöñóñè ùöãóã ñóáéåêòè îëìàñû âÿ õöñóñè ùöãóãè ýöçÿøòëÿð, õöñóñè ïåøÿ íþâëÿðè,
ìàääè òÿìèíàò, ñîñèàë-ÿìÿê âÿ òèááè ðåàáèëèòàñèéàíû òÿìèí åäÿí êîìïëåêñ íîðìàëàð ñèñòåìè äàõèëäèð. ßëèëëÿðèí ùöãóãè ñòàòóñó áèð òÿðÿôäÿí, äþâëÿòèí ñîñèàë ñèéàñÿòèíäÿ áöòöí âÿòÿíäàøëàð ö÷öí ìöÿééÿí åòäèéè ùöãóãëàðäàí, äèýÿð òÿðÿôäÿí
èñÿ, ìÿùç áó êàòåãîðèéà ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí õöñóñè ùöãóãëàðà ÿñàñëàíûð. Áó,
î äåìÿêäèð êè, ÿëèëëÿð: ë) äþâëÿòèí âÿòÿíäàøû ñòàòóñóíà; 2) úÿìèééÿòèí þç ùöãóã
âÿ þùäÿëèêëÿðè îëàí öçâö ñòàòóñóíà; 3) "õöñóñè êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ñòàòóñà" ìàëèêäèð âÿ ñîíóíúó "éàø, úèíñ, àèëÿ âÿçèééÿòè âÿ ïåøÿ ôÿàëèééÿòèíè äÿ ÿùàòÿ åäÿí
ôÿðäèëÿøäèðèëìèø ùöãóãëàðûí ìÿúìóñóíó èôàäÿ åäèð.
Äþâëÿòèí ñîñèàë ñèéàñÿòèíäÿ ìþâúóä ãàíóíâåðèúèëèêäÿ ÿëèëëÿðèí êîíñòèòóñèîí-ùöãóãè ñòàòóñó äÿãèã âÿ àéäûí ðåãëàìåíòëÿøäèðèëìèøäèð. Ãàíóíâåðèúèëèê
ùÿð øåéäÿí ÿââÿë àøàüûäàêû ìÿãñÿäëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ õèäìÿò åäèð:
ë) ÿëèëëÿðèí ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíäÿ îëàí ìÿùäóäèééÿòëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû âÿ
éà òàìàìèëÿ êîìïåíñàñèéà åäèëìÿñè; 2) ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ñòàòóñóíóí áÿðïà
åäèëìÿñè; 3) îíëàðûí úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ö÷öí ìàääè ìöñòÿãèëëèéèíèí âÿ
ñîñèàë àäàïòàñèéàñûíûí òÿìèí åäèëìÿñè;
ßëèë ñòàòóñëó âÿòÿíäàø ôûçèêè èìêàíëàðûíûí ìÿùäóä îëìàñû ñÿáÿáèíäÿí î þç
ùöãóãëàðûíû ìöñòÿãèë òÿìèí åòìÿéÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèð. Îíóí ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ñîñèàë-ùöãóãè òÿìèíàòëàðû ñÿìÿðÿëè ìåõàíèçìëÿðèí èøëÿíèá ùàçûðëàíìàñûíû òÿëÿá
åäèð. Èíêèøàô åòìèø þëêÿëÿðäÿ îëäóüóíäàí ôÿðãëè îëàðàã ùÿëÿëèê ÿëèëëÿðèí áàøãàëàðû
èëÿ ìöãàéèñÿäÿ þç ôèçèêè ÿùàòÿñèíÿ – íÿãëèééàòà, èíôîðìàñèéà-êîììóíèêàñèéà
– 42 –
òåõíîëîýèéàëàðûíà, åëÿúÿ äÿ, ÿùàëèíèí èñòèôàäÿ åòäèéè áàøãà õèäìÿò âÿ îáéåêòëÿðÿ
ÿëéåòÿðëèéèíäÿ ïðîáëåìëÿð ìþâúóääóð. Áó áàõûìäàí ÿëèëëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíèí
ùÿëëèíäÿ èøòèðàê åäÿí âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè ãóðóìëàðûíûí, îíëàðûí òÿìñèë÷èëÿðèíèí
ãàíóíâåðèúè âÿ éåðëè èäàðÿ÷èëèê îðãàíëàðûíäà èøòèðàê ìÿñÿëÿñè äÿ àêòóàëäûð.
Ùÿì äþâëÿò ñÿâèééÿñèíäÿ, ùÿì äÿ èúòèìàè òÿøêèëàòëàð ñÿâèééÿñèíäÿ ãàáàãúûë þëêÿëÿðäÿ òÿòáèã åäèëÿí ÷îõøàõÿëè ðåàáèëèòàñèéà ñèñòåìè âÿ òåõíîëîýèéàëàðûíûí
òÿúðöáÿñè þéðÿíèëìÿëè âÿ òÿòáèã åäèëìÿëèäèð.
Éåêóí îëàðàã ãåéä åäèëìÿëèäèð êè, ÿëèëëÿðèí ùöãóãè-ñòàòóñóíóí áàøëûúà õöñóñèééÿòè: äþâëÿò, îíóí ñîñèàë ñèéàñÿòè èëÿ ùÿéàò ôÿàëèééÿòè ôèçèêè ìÿùäóä îëàí âÿòÿíäàø àðàñûíäàêû ìöíàñèáÿòëÿðäÿ ùóìàíèçì ïðèíñèïëÿðèíè áÿðãÿðàð åòäèðìÿñèäèð.
– 43 –
Íàòèã Ìÿììÿäîâ,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ßŸìÿê âÿ ßùàëèíèí
Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè íàçèðèíèí ìöàâèíè
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ãàðøûäà äóðàí âÿçèôÿëÿð
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ãÿáóë åäèëìèø ãàíóíëàð âÿ íîðìàòèâ-ùöãóãè
àêòëàð ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿ ùöãóãëàðûíûí ãîðóíìàñûíà, îíëàðûí èúòèìàè ùÿéàòûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìÿê ö÷öí áàøãà âÿòÿíäàøëàðëà áÿðàáÿð èìêàíëàð
àëìàñûíà, þç ôÿðäè ãàáèëèééÿòëÿðèíÿ âÿ ìàðàãëàðûíà ìöâàôèã ñóðÿòäÿ äîëüóí ùÿéàò ñöðìÿñèíÿ êþìÿê ýþñòÿðÿí ëàçûìè øÿðàèòèí éàðàäûëìàñûíà òÿìèíàò âåðèð.
ßëèëëèê þçö-þçëöéöíäÿ ùÿð áèð úÿìèééÿòèí ãà÷à áèëìÿäèéè ñîñèàë ôåíîìåíè ÿêñ
åòäèðèð âÿ ùÿð áèð äþâëÿò þç èíêèøàôû âÿ èìêàíëàðû ñÿâèééÿñèíÿ óéüóí îëàðàã ÿëèëëÿðÿ
ìöíàñèáÿòäÿ ñîñèàë âÿ èãòèñàäè ñèéàñÿòèíè ôîðìàëàøäûðûð. Òÿñàäöôè äåéèë êè, ÿëèëëèéÿ
ìöíàñèáÿò, ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè äþâëÿòèí
ñîñèàë ñèéàñÿòèíèí ÿñàñ èñòèãàìÿòëÿðèíäÿí áèðèíè òÿøêèë åäèð. Öìóìäöíéà Ñÿùèééÿ
Òÿøêèëàòûíûí âÿ Äöíéà Áàíêûíûí 2011-úè èëèí ùåñàáàòëàðûíäà äöíéàäà éàøàéàí ÿùàëèíèí 15 ôàèçè ÿëèëëèéè îëàí øÿõñäèð. Ñòàòèñòèê ìÿëóìàòëàðà ÿñàñÿí èñÿ þëêÿìèçäÿ ÿùàëèíèí 4,6 ôàèçè éÿíè 425 ìèíÿ éàõûí ÿëèëëèê ñòàòóñó àëàí øÿõñëÿðäÿí èáàðÿòäèð.
Ìÿëóìóíóç îëäóüó êèìè, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíà
ÿñàñÿí ùàìû ãàíóí âÿ ìÿùêÿìÿ ãàðøûñûíäà áÿðàáÿðäèð. Äþâëÿò ùÿð êÿñèí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíûí áÿðàáÿðëèéèíÿ òÿìèíàò âåðèð. Ðåñïóáëèêàíûí ñîñèàë-èãòèñàäè ùÿéàòûíäà áàø âåðÿí äÿéèøèêëèêëÿð øÿðàèòèíäÿ ÿùàëèíèí äàùà ùÿññàñ òÿáÿãÿñè
îëàí ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà äþâëÿò ãàéüûñûíûí àðòûðûëìàñû âÿ ñîñèàë-èãòèñàäè ìÿíàôåëÿðèíèí ìöäàôèÿñèíèí ýöúëÿíäèðèëìÿñè, îíëàðûí
úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíûí âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿðèí êîìïëåêñ øÿêèëäÿ éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ãÿáóë åäèëìèø “ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã
èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà” Ãàíóíà óéüóí îëàðàã Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ÁÌÒ Áàø Ìÿúëèñèíèí ãÿáóë åòäèéè ÿëèëëÿðèí ùöãóã áÿéàííàìÿñèíäÿ, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíäà, áó Ãàíóíäà âÿ áàø– 44 –
ãà ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà òÿñáèò îëóíìóø áöòöí ñîñèàë-èãòèñàäè, ñèéàñè, øÿõñè
ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðà ìàëèêäèðëÿð. Îíëàð áàðÿñèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèê ãàäàüàíäûð âÿ
ãàíóíëà òÿãèá åäèëèð.
Áó ýöí ìöàñèð Àçÿðáàéúàíäà ÿëèëëÿðëÿ áàüëû äþâëÿò ñèéàñÿòè ìÿùç ÿëèëëÿðèí
ìöñòÿãèëëèéè, ñîñèàë èíòåãðàñèéàñû, îíëàðûí ùÿð êÿñëÿ áÿðàáÿð èìêàíëàðû âÿ úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà èøòèðàê åòìÿê ùöãóãóíóí ñÿìÿðÿëè ñóðÿòäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè
ïðèíñèïëÿðè öçÿðèíäÿ ãóðóëìóøäóð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ñîí äþâðëÿðäÿ ÿëèëëÿðëÿ áàüëû áèð íå÷ÿ ìöùöì
áåéíÿëõàëã ñÿíÿäëÿðÿ, “ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàéà, ßëèë èíñàíëàðûí ùöãóãëàðûíûí âÿ úÿìèééÿòäÿ òàì èøòèðàêûíûí äÿñòÿêëÿíìÿñè: 2006 – 2015úè èëëÿð ÿðçèíäÿ ÿëèë øÿõñëÿðèí ùÿéàò ñÿâèééÿñèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû öçðÿ Àâðîïà
Øóðàñûíûí Òÿäáèðëÿð Ïëàíûíà ãîøóëìóø âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí áèð ôÿðä êèìè úÿìèééÿòäÿ ìàêñèìóì ñÿâèééÿäÿ ìöñòÿãèëëèê ÿëäÿ åòìÿñè âÿ îíó ñàõëàìàñû, òàì
ôèçèêè, ÿãëè, ñîñèàë âÿ ïåøÿ áàúàðûüûíà ìàëèê îëìàñû ö÷öí ùöãóãè, èãòèñàäè, ñîñèàë
øÿðàèòèí éàðàäûëìàñû âÿ ÿëèë èíñàíëàðûí úÿìèééÿòäÿ òàì øÿêèëäÿ èøòèðàêûíûí òÿìèí
åäèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ ñÿìÿðÿëè ñòðàòåýèéàëàðûí ùàçûðëàíìàñû âÿ îíëàðûí ñîñèàë
ùöãóãëàðûíûí àðäûúûë îëàðàã òàì ðåàëèçÿñèíÿ íàèë îëìàã ìÿãñÿäèëÿ þëêÿäÿ ÿëèëëÿðëÿ áàüëû äþâëÿò ñèéàñÿòèíè ìöÿééÿí åäÿí ãàíóíâåðèúèëèéèí áåéíÿëõàëã íîðìàëàðà
óéüóíëàøäûðûëìàñû þùäÿëèéèíè þç öçÿðèíÿ ýþòöðìöøäöð.
ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ãîðóíìàñû âÿ îíëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí òÿìèí
åäèëìÿñè áó ýöí ùÿð áèð þëêÿíèí âÿ öìóìèééÿòëÿ, âÿòÿíäàø úÿìèééÿòèíèí ãàðøûñûíäà äóðàí ÿí âàúèá ìÿñÿëÿëÿðäÿí áèðèäèð. Ùÿð èë äöíéà þëêÿëÿðèíäÿ îëäóüó
êèìè, Àçÿðáàéúàíäà äà ìàé àéûíûí 5-è ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðû óüðóíäà Áåéíÿëõàëã
ìöáàðèçÿ ýöíö âÿ äåêàáðûí 3-ö Áåéíÿëõàëã ÿëèëëÿð ýöíö êèìè ãåéä îëóíóð. Áåëÿ ìþòÿáÿð ýöíëÿðèí êå÷èðèëìÿñèíäÿ ÿñàñ ìÿãñÿä áöòöí äöíéà èúòèìàèééÿòèíèí
äèããÿòèíèí äàèì ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí
óøàãëàðà éþíÿëäèëìÿñèäèð.
ßëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ìöõòÿëèô èñòèãàìÿòëÿðäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð:
1. Ìöõòÿëèô ñîñèàë þäÿíèøëÿð ñèñòåìè – Ðåñïóáëèêàäà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðÿ
ÿìÿê ïåíñèéàëàðû, ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿð âÿ Ïðåçèäåíò òÿãàöäëÿðè òÿéèí îëóíóá þäÿíèëèð. Òÿêúÿ ñîí 10 èë ÿðçèíäÿ ðåñïóáëèêà Ïðåçèäåíòè òÿðÿôèíäÿí èìçàëàíàí ìöâàôèã ôÿðìàí âÿ ñÿðÿíúàìëàðà ÿñàñÿí, ÿëèëëèéÿ ÿìÿê ïåíñèéàëàðûíûí îðòà àéëûã ìÿáëÿüè 9,6 äÿôÿ, ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿðèí îðòà àéëûã ìÿáëÿüè èñÿ 3,7 äÿôÿ àðòûðûëìûøäûð.
2. ßëèëëÿð ö÷öí ñîñèàë õèäìÿòëÿðèí òÿìèí îëóíìàñû.
3. ßëèëëÿðèí ìÿøüóëëóüó.
– 45 –
4. Ìÿíçèë âÿ àâòîìîáèëëÿ òÿìèíàò:
– àâòîìîáèëëÿ òÿìèí îëóíìóø ÿëèëëÿðèí ñàéû – 3000-ÿ éàõûí;
– ìÿíçèëëÿ òÿìèí îëóíìóø øÿõñëÿð – 5000-ÿ éàõûí.
5. ßëèëëÿðèí òèááè-ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéàñû (14 ÿëèëëÿðèí ðåàáèëèòàñèéà âÿ áÿðïà
ìÿðêÿçëÿðè òÿðÿôèíäÿí èëäÿ îðòà ùåñàáëà 8000 íÿôÿð ÿëèëÿ õèäìÿò ýþñòÿðèëèð, 7000
íÿôÿðÿ éàõûí ÿëèë ïðîòåç-îðòîïåäèê ðåàáèëèòàñèéà âàñèòÿëÿðè èëÿ òÿìèí îëóíóð).
Íàçèðëèê òÿðÿôèíäÿí ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
ñîñèàë ìöäàôèÿñè ñàùÿñèíäÿ íîðìàòèâ ùöãóãè àêòëàðûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè, îíëàðûí ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè âÿ òèááè ðåàáèëèòàñèéàñû, ñîñèàë ìöäàôèÿñè, òÿùñèëè,
ïåøÿ éþíöìöíöí âÿ ùÿéàò øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû, èíôîðìàñèéà âÿ êîììóíèêàñèéà òåõíîëîýèéàëàðûíäàí èñòèôàäÿñè ö÷öí øÿðàèòèí éàðàäûëìàñû, èñòèôàäÿäÿ
îëàí ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðèíèí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí èñòèôàäÿñè ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñû òÿäáèðëÿðèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè,
ìÿäÿíè ùÿéàòäà îíëàðûí èøòèðàêûíûí, èñòèðàùÿòèíèí âÿ èäìàí òÿäáèðëÿðèíèí òÿøêèëè
ìÿãñÿäèëÿ “2012–2015-úè èëëÿðäÿ ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíÿ
äàèð, Äþâëÿò Ïðîãðàìû”íûí ëàéèùÿñè, “ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà” éåíè ãàíóí ëàéèùÿñè, ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíûí
ùàçûðëàíìàñû âÿ îíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè Ãàéäàëàðû, “ßëèëëèéèí ìöÿééÿí îëóíìàñû ìåéàðëàðûíà äàèð” ßñàñíàìÿíèí éåíè ëàéèùÿñè ùàçûðëàíàðàã Èúòèìàè Øóðàäà
ìöçàêèðÿ åäèëìèø âÿ éàõûí çàìàíëàðäà áó ëàéèùÿ ñÿíÿäëÿðè ðàçûëàøäûðûëìàñû
ö÷öí ìöâàôèã äþâëÿò ãóðóìëàðûíà òÿãäèì îëóíàúàãäûð.
Ðåñïóáëèêà öçðÿ ÿëèëëÿð ùàããûíäà âàùèä ìÿëóìàò áàçàñûíûí éàðàäûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð äàâàì åäèëìèø, áóíóí íÿòèúÿñè îëàðàã 160 ìèíÿ éàõûí ÿëèë áàðÿäÿ ìÿëóìàòëàð âàùèä ìÿëóìàò áàçàñûíà äàõèë åäèëìèøäèð. Ùàçûðäà, ðåñïóáëèêàäà ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ïåíñèéà àëàí øÿõñëÿðèí ìÿëóìàò áàçàñûíûí éàðàäûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ äÿ èøëÿðÿ áàøëàíûëìûøäûð.
Áàêûäà Ýþçäÿí ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéà èøèíèí äàùà äîëüóí âÿ ñÿìÿðÿëè øÿêèëäÿ òÿìèí åäèëìÿñè ö÷öí þëêÿäÿ éåíè òèïëè ìöÿññèñÿíèí – Ýþçäÿí ßëèëëÿð ö÷öí Òÿäðèñ-Áÿðïà Ìÿðêÿçèíèí èíøàñûíà áàøëàíûëìûøäûð. Ðàìàíà Ýÿíú ßëèëëÿðèí ßìÿê âÿ Èñòèðàùÿò Åâèíäÿ òÿìèð âÿ éåíèäÿíãóðìà èøëÿðè äàâàì åäèð. Ìèíýÿ÷åâèð øÿùÿðèíäÿ ×åðíîáûë ßëèëëÿðè ö÷öí Èõòèñàñëàøìûø Ðåàáèëèòàñèéà Ìÿðêÿçèíèí èíøàñû, ùÿì÷èíèí Ðåñïóáëèêà ßëèëëÿðèí Áÿðïà Ìÿðêÿçèíèí, Øàüàí Ìöùàðèáÿ
ßëèëëÿðè ö÷öí Ìöàëèúÿ Ïàíñèîíàòûíûí ÿñàñëû òÿìèðè ìÿãñÿäèëÿ ëàéèùÿ-ñìåòà ñÿíÿäëÿðè ùàçûðëàíûð.
– 46 –
Äöíéàäà ÿëèëëèê ïðîáëåìëÿðèíèí òàì ùÿëë îëóíäóüó áèð òÿúðöáÿ éîõäóð. Úÿìèééÿò èíêèøàô åòäèêúÿ éåíè òÿëÿáëÿð, éåíè òåõíîëîýèéàëàð ìåéäàíà ÷ûõûð âÿ áóíëàðà àäàïòàñèéà ìöÿééÿí âàõò òÿëÿá åäèð. Áèç äàõèëè ðåñóðñëàðäàí áÿùðÿëÿíÿðÿê
âÿ áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿéÿ ÿñàñëàíàðàã ìÿùäóäëèéÿòëè èíñàíëàðûí úÿìèééÿòèìèçèí
òÿìèíàòëû, äÿéÿðëè âÿ áÿðàáÿðùöãóãëó öçâöíÿ ÷åâðèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ èøèìèçè
âÿ ñÿéëÿðèìèçè èíàìëà äàâàì åòäèðèðèê.
Áèç àðòûã, ÿëèë øÿõñÿ ãàéüûéà åùòèéàúû îëàí âÿ úÿìèééÿòÿ ùå÷ áèð õåéèð âåðìÿéÿí õÿñòÿ, éàðàðñûç èíñàí êèìè äåéèë, úÿìèééÿòèí òàìùöãóãëó öçâö êèìè ëàéèã îëäóüó éåðè òóòìàñû ö÷öí ìþâúóä ìàíåÿëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíû èñòÿéÿí ôÿðä êèìè áàõìàëûéûã. Áó òèï ìàíåÿëÿðÿ ìöíàñèáÿò, ñîñèàë, ùöãóãè âÿ èíôðàñòðóêòóð áàõûìûíäàí îëàí ìàíåÿëÿð äàõèëäèð. Áó áàõûìäàí áèç, ÿëèëëèéèí êþùíÿ òèááè ìîäåëèíäÿí ñîñèàë âÿ èíñàí ùöãóãëàðûíà ÿñàñëàíàí ìîäåëèíÿ êå÷èäè äàùà ÷îõ äÿñòÿêëÿìÿëèéèê.
– 47 –
Ùÿáèá Êÿðèìîâ,
øþáÿ ìöäèðè
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí
óøàãëàðûí èíêëóçèâ òÿùñèëè: ìþâúóä ïðîáëåìëÿð âÿ ïåðñïåêòèâëÿð
Áèëäèéèíèç êèìè, þëêÿìèçäÿ óøàãëàðûí ðèôàùûíûí éöêñÿëäèëìÿñè äàèì äèããÿò
ìÿðêÿçèíäÿäèð. Óëó þíäÿð Ùåéäÿð ßëèéåâèí áó ñàùÿäÿ ùÿéàòà êå÷èðäèéè ñèéàñÿò ùàçûðäà Ïðåçèäåíò Èëùàì ßëèéåâ âÿ áèðèíúè õàíûì Ìåùðèáàí ßëèéåâà òÿðÿôèíäÿí óüóðëà äàâàì åòäèðèëèð. Àçÿðáàéúàí ìöñòÿãèëëèê èëëÿðèíäÿ èíñàí ùöãóãëàðû, õöñóñèëÿ óøàã
ùöãóãëàðû èëÿ áàüëû áåéíÿëõàëã ñàçèø âÿ êîíâåíñèéàëàðà ãîøóëìóø, áóíóíëà áàüëû
öçÿðèíÿ áèð ñûðà þùäÿëèêëÿð ýþòöðìöøäöð. Ùÿìèí þùäÿëèêëÿðäÿí áèðè äÿ àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðìÿäÿí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí òÿùñèë ùöãóãóíó òÿìèí åòìÿê ö÷öí áöòöí
ñÿâèééÿëÿðäÿ èíêëóçèâ òÿùñèëèí òÿøêèë åäèëìÿñèäèð. Áó ñÿíÿäëÿðäÿí èðÿëè ýÿëÿí âÿçèôÿëÿðè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ìÿãñÿäèëÿ þëêÿìèçäÿ ìöâàôèã ãÿðàðëàð ãÿáóë åäèëìèøäèð.
Áóýöíêö êîíôðàíñûí êå÷èðèëìÿñèíäÿ ìÿãñÿä ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí Àçÿðáàéúàí ùþêóìÿòèíèí ðàòèôèêàñèéà åòäèéè áåéíÿëõàëã âÿ ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà
òÿñáèò îëóíìóø ùöãóãëàðûíûí òÿìèíè âÿçèééÿòèíè ìöçàêèðÿ åòìÿêëÿ úÿìèééÿòèí äèããÿòèíè áó ãÿáèëäÿí îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíÿ úÿëá åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð.
Ùàçûðäà þëêÿìèçäÿ 60 ìèíÿ ãÿäÿð ÿëèëëèéè îëàí óøàã âàðäûð. Îíëàðäàí
1105-è õöñóñè òÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ, 2664-ö õöñóñè èíòåðíàò ìÿêòÿáëÿðèíäÿ òÿùñèë àëûð (îíëàðäàí 1353 íÿôÿðè ìöÿññèñÿäÿ ýåúÿëÿéèð), 7750-ñè åâäÿ òÿùñèëÿ,
298-è èñÿ èíêëóçèâ òÿùñèëÿ úÿëá åäèëìèøäèð.
"Òÿùñèë ùàããûíäà" Ãàíóíäà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí òÿùñèë
ùöãóãëàðûíûí òÿìèí åäèëìÿñè òÿñáèò åäèëìèøäèð. Áåëÿ êè, Ãàíóíäà ýþñòÿðèëèð:
– äþâëÿò ùÿð áèð âÿòÿíäàøûí òÿùñèë àëìàñû ö÷öí ìöâàôèã øÿðàèòèí éàðàäûëìàñûíà òÿìèíàò âåðèð âÿ òÿùñèëèí ùÿð ùàíñû ïèëëÿñèíäÿí, ñÿâèééÿñèíäÿí âÿ ôîðìàñûíäàí ìÿùðóì åäèëìÿñèíÿ éîë âåðìèð;
– äþâëÿò úèíñèíäÿí, èðãèíäÿí, äèëèíäÿí, äèíèíäÿí, ñèéàñè ÿãèäÿñèíäÿí, ìèëëèééÿòèíäÿí, èãòèñàäè âÿ ñîñèàë âÿçèééÿòèíäÿí, ìÿíøÿéèíäÿí, ñàüëàìëûã èìêàí– 48 –
ëàðûíäàí àñûëû îëìàéàðàã ùÿð áèð âÿòÿíäàøà òÿùñèë àëìàã èìêàíû éàðàäûëìàñûíà
âÿ àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðèëìÿìÿñèíÿ òÿìèíàò âåðèð;
– âÿòÿíäàøëàð òÿùñèëèí íþâöíö, òÿùñèë ìöÿññèñÿñèíè âÿ òÿäðèñèí äèëèíè ñÿðáÿñò øÿêèëäÿ ñå÷ìÿê ùöãóãóíà ìàëèêäèð;
– Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíèí òÿùñèë ñèéàñÿòèíèí ÿñàñûíû, âÿòÿíäàøëàð ö÷öí êåéôèééÿòëè òÿùñèëèí òÿìèí åäèëìÿñè èëÿ éàíàøû, òÿùñèë èñëàùàòëàðûíûí àïàðûëìàñû ïðîñåñèíäÿ ìèëëè àçëûãëàðû, ãà÷ãûíëàðû, ìÿúáóðè êþ÷êöíëÿðè òÿìñèë åäÿí óøàãëàðûí,
ùÿì÷èíèí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí êåéôèééÿòëè òÿùñèë àëìàñû ö÷öí
áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû òÿøêèë åäèð.
Ùþðìÿòëè êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðû! Àçÿðáàéúàíäà èíêëóçèâ òÿùñèëèí òÿøêèëè èñòèãàìÿòèíäÿ Òÿùñèë Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí 2005–2009-úó èëëÿðäÿ "Õöñóñè ãàéüûéà
åùòèéàúû îëàí” (ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä) óøàãëàðûí òÿùñèëèíèí òÿøêèëè èëÿ ÿëàãÿäàð Èíêèøàô Ïðîãðàìû ùÿéàòà êå÷èðèëìèøäèð.
Ïðîãðàìà ÿñàñÿí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèë ùöãóãóíóí
ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè, èíêëóçèâ òÿëèìÿ êå÷èäèí ðåàëëàøäûðûëìàñû, òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ áöòöí óøàãëàðûí òÿùñèëè ö÷öí áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû, äþâëÿò ùèìàéÿñèíäÿ îëàí óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí ýöúëÿíäèðèëìÿñè, ìöâàôèã òÿñíèôàòà
óéüóí îëàðàã áöòöí êàòåãîðèéàäàí îëàí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
þëêÿ öçðÿ ãåéäèééàòûíûí àïàðûëìàñû âÿ òÿùñèëÿ úÿëá åäèëìÿñè, õöñóñè òÿùñèë
ìöÿññèñÿëÿðèíèí ìàääè-òåõíèêè âÿ òÿäðèñ áàçàñûíûí ìöàñèð ñòàíäàðòëàðà óéüóíëàøäûðûëìàñû ñàùÿñèíäÿ ÿùÿìèééÿòëè èøëÿð ýþðöëìöøäöð.
Ïðîãðàìûí èúðàñû èñòèãàìÿòèíäÿ Ùåéäÿð ßëèéåâ Ôîíäóíóí ìöñòÿñíà õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð. Áåëÿ êè, Ôîíä òÿðÿôèíäÿí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä, êèìñÿñèç, âàëèäåéí ùèìàéÿñèíäÿí ìÿùðóì, ìöÿééÿí ìÿíàäà úÿìèééÿòèí äèããÿòèíäÿí êÿíàðäà
ãàëàí óøàãëàðûí òÿùñèëèíèí òÿøêèëè, îíëàðûí òÿùñèë àëäûüû ìöÿññèñÿëÿðèí ìàääè-òåõíèêè âÿ
òÿäðèñ áàçàñûíûí ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ ìÿãñÿäéþíëö èøëÿð ýþðöëìöø,
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ö÷öí áöòöí èíòåðíàò ìÿêòÿáëÿðè âÿ óøàã åâëÿðè,
õöñóñè ìÿêòÿáëÿð ÿñàñëû òÿìèð åäèëìèø, ìöàñèð àâàäàíëûãëàðëà òÿúùèç åäèëìèøäèð.
Ïðîãðàì ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ 17 öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáè âÿ 13 óøàã áàü÷àñûíäà
200-äÿí ÷îõ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàã èíêëóçèâ òÿùñèëÿ úÿëá îëóíìóøäóð. Ìÿêòÿáÿãÿäÿð âÿ èáòèäàè òÿùñèë ïèëëÿëÿðèíäÿ èíêëóçèâ òÿùñèëèí òÿòáèãè ö÷öí
ìåòîäèê âÿñàèòëÿð ùàçûðëàíìûøäûð. Èíêëóçèâ òÿùñèë ìöÿëëèì ùàçûðëûüû êóðñëàðûíà
âÿ èõòèñàñàðòûðìà ïðîãðàìëàðûíà äàõèë åäèëìèøäèð.
Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèëàëìà èìêàíëàðûíûí éàõøûëàøäûðûëìàñû èëÿ éàíàøû, îíëàðûí ÈÊÒ âÿ åëåêòðîí ðåñóðñëàðäàí èñòèôàäÿ áàúàðûãëàðûíûí
– 49 –
àðòûðûëìàñû, èíòåðíåòÿ ÷ûõûø èìêàíëàðûíûí éàðàäûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ Ñÿáàèë ðàéîíó
219 íþìðÿëè ìÿêòÿáèí ôèçèêè úÿùÿòäÿí ÿëèëëèéè îëàí 7-úè ñèíèô øàýèðäëÿðè äèñòàíò
òÿùñèë ëàéèùÿñèíÿ úÿëá åäèëìèøëÿð. Ëàéèùÿéÿ úÿëá åäèëìèø ùÿð áèð øàýèðäÿ "ßïë"
(Àïïëå) êîìïéóòåðè âåðèëÿðÿê öìóìè øÿáÿêÿéÿ ÷ûõûøëà òÿìèí åäèëìèøëÿð.
Ùþðìÿòëè êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðû! Þëêÿ Ïðåçèäåíòè òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëìèø
"Äþâëÿò óøàã ìöÿññèñÿëÿðèíäÿí óøàãëàðûí àèëÿëÿðÿ âåðèëìÿñè âÿ àëòåðíàòèâ ãàéüû
Äþâëÿò Ïðîãðàìû" þëêÿìèçäÿ äå-èíñòèòóòëàøäûðìà òÿäáèðëÿðèíÿ ñòàðò âåðìèøäèð.
Ïðîãðàìûí èúðàñû èñòèãàìÿòèíäÿ ùàçûðëàíìûø âÿ ùþêóìÿò òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëìèø Áàø Ïëàíà ÿñàñÿí 7 èíòåðíàò ìÿêòÿáèíèí èíêëóçèâ òÿùñèë êîìïîíåíòëè öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíÿ òðàíñôîðìàñèéà îëóíìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.
Ïðîãðàì ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ Áàêû øÿùÿðè 7 íþìðÿëè õöñóñè èíòåðíàò ìÿêòÿáèíäÿ
"Ùÿð êÿñ ö÷öí èúìà òÿøÿááöñö: Àçÿðáàéúàí" ïèëîò ëàéèùÿñè ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Óøàãëàðûí èíòåðíàò òèïëè óøàã ìöÿññèñÿëÿðèíäÿí òÿäðèúÿí áèîëîæè âÿ éà àëòåðíàòèâ
àèëÿëÿðÿ âåðèëìÿñè, ùÿì÷èíèí àèëÿ ìöùèòèíÿ éàõûí èúìà ÿñàñëû õèäìÿòëÿðèí éàðàäûëìàñû áó ëàéèùÿíèí ÿñàñ ìÿãñÿäèäèð.
ßëèëëèéè îëàí þâëàäëàðûíà ãàéüû ýþñòÿðÿ áèëìÿéÿí àèëÿëÿðèí âÿ îíëàðûí óøàãëàðûíûí ðèôàùûíûí éàõøûëàøäûðûëìàñû, îíëàðûí ìöÿññèñÿëÿðÿ äöøìÿñèíèí ãàðøûñûíûí
àëûíìàñû ìÿãñÿäèëÿ éåðëÿðäÿ óøàãëàðà âÿ àèëÿëÿðÿ äÿñòÿê õèäìÿòëÿðèíèí éàðàäûëìàñû âàúèá ìÿñÿëÿëÿðäÿíäèð. Úàðè èëäÿ Ñóðàõàíû ðàéîíóíäà ìöàñèð ñòàíäàðòëàðà
óéüóí òèêèëìèø "Îðèãàìè" ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçèíèí èñòèôàäÿéÿ âåðèëìÿñè Ùåéäÿð
ßëèéåâ Ôîíäó òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëèéè îëàí óøàãëàðà ýþñòÿðèëÿí ãàéüûíûí áàðèç íöìóíÿñèäèð. Áóíóíëà éàíàøû, Ôîíäóí äÿñòÿéè èëÿ Áèëýÿù ãÿñÿáÿñèíäÿ ßãëè âÿ ôèçèêè
ÿëèëëèéè îëàí óøàãëàð ö÷öí ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçè éàðàäûëìûøäûð.
Ïðîãðàìà ÿñàñÿí àëòåðíàòèâ õèäìÿòëÿðèí éàðàäûëìàñû èëÿ áàüëû Òÿùñèë Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí Ìèíýÿ÷åâèð øÿùÿðèíäÿ Óøàã âÿ Àèëÿëÿðÿ Äÿñòÿê Ìÿðêÿçè, Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä âàëèäåéí ùèìàéÿñèíäÿí ìÿùðóì îëìóø óøàãëàð ö÷öí 4
íþìðÿëè Ðåñïóáëèêà õöñóñè èíòåðíàò, Ñàáóí÷ó ðàéîíóíäà 11 íþìðÿëè õöñóñè èíòåðíàò, Áÿðäÿ øÿùÿð èíêëóçèâ êîìïîíåíòëè öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáèíèí íÿçäèíäÿ ðåàáèëèòàñèéà-èíêèøàô ìÿðêÿçëÿðè éàðàäûëìûøäûð. Ãåéä îëóíàí ìÿðêÿçëÿðèí áèíàëàðû
Òÿùñèë Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí éåíèäÿí ãóðóëìóø âÿ ÿñàñëû òÿìèð åäèëìèø, èíêèøàôåòäèðèúè òÿëèì ìàòåðèàëëàðû, ðåàáèëèòàñèéà éþíöìëö àâàäàíëûãëàðëà òÿìèí åäèëìèøäèð.
Èíêëóçèâ òÿùñèë èìêàíëàðûíûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ òÿùñèë ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ìöâàôèã äÿéèøèêëèêëÿðèí åäèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ÓÍÛÚÅÔ âÿ Òÿùñèë Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí èíêëóçèâ òÿùñèëèí òÿøêèëè èëÿ áàüëû òÿêëèôëÿð Ìèëëè Ìÿúëèñÿ òÿãäèì îëóíìóøäóð.
– 50 –
Áöòöí ãåéä îëóíàíëàð ìÿñÿëÿéÿ êîìïëåêñ éàíàøìàíû âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí áöòöí òÿùñèë ïèëëÿëÿðè öçðÿ äèýÿð óøàãëàðëà áèðýÿ êåéôèééÿòëè òÿùñèëÿ (èíêëóçèâ òÿùñèëÿ) úÿëá îëóíìàñû ö÷öí éåíè ëàéèùÿëÿðèí âÿ ïðîãðàìëàðûí
ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè çÿðóðè åòìèøäèð. Áó ìÿãñÿäëÿ ÓÍÈÚÅÔ-èí òåõíèêè äÿñòÿéè
èëÿ èíêëóçèâ òÿùñèëèíèí èíêèøàôûíà äàèð Äþâëÿò Ïðîãðàìû ùàçûðëàíìûø âÿ Íàçèðëÿð
Êàáèíåòèíÿ òÿãäèì îëóíìóøäóð. Ïðîãðàìûí ìÿãñÿäè áöòöí òÿùñèë ïèëëÿëÿðè öçðÿ
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí òÿùñèëÿ úÿëá îëóíìàñûíû âÿ îíëàðûí òÿùñèë
àëà áèëìÿëÿðè ö÷öí ìàíåÿñèç ìöùèòèí éàðàäûëìàñûíû òÿìèí åòìÿêäèð.
Äþâëÿò Ïðîãðàìûíûí ÿñàñ âÿçèôÿëÿðè áóíëàðäûð:
– áöòöí òÿùñèë ïèëëÿëÿðè öçðÿ èíêëóçèâ òÿùñèëèí òÿøêèë åäèëìÿñè ö÷öí ãàíóíâåðèúèëèêäÿ ìöâàôèã äÿéèøèêëèêëÿðèí åäèëìÿñè;
– òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíèí âÿ òÿäðèñ ïðîãðàìëàðûíûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðûí åùòèéàúëàðûíà óéüóíëàøäûðûëìàñû ö÷öí ìöâàôèã òÿäáèðëÿðèí ýþðöëìÿñè;
– èíêëóçèâ òÿùñèëèíèí òÿøêèëè èëÿ áàüëû ïåäàãîæè êàäðëàðûí ùàçûðëàíìàñû âÿ
òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè;
– ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿð öçðÿ ìÿëóìàò áàçàñûíûí éàðàäûëìàñû;
– ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí òÿùñèëÿ úÿëá îëóíìàñû âÿ ñîñèàë
èíòåãðàñèéàñûíûí âàúèáëèéè áàðÿäÿ ìààðèôëÿíäèðìÿ èøèíèí àïàðûëìàñû;
– ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí òÿùñèë ïðîñåñèíÿ óéüóíëàøìàñû âÿ
úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû èëÿ áàüëû ìöâàôèã õèäìÿòëÿðèí éàðàäûëìàñû;
– øÿùÿð, ðàéîí èíôðàñòðóêòóðóíóí âÿ íÿãëèééàòûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
øÿõñëÿðèí ìàíåÿñèç ùÿðÿêÿò åòìÿñè ö÷öí îíëàðûí åùòèéàúëàðûíà óéüóíëàøäûðûëìàñû.
×ûõûøûìûí ñîíóíäà áèëäèðìÿê èñòÿðäèì êè, áóýöíÿäÿê ýþðöëÿí èøëÿð âÿ èúðàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí òÿäáèðëÿð þëêÿìèçäÿ ùÿð áèð óøàüûí èíêèøàôûíà âÿ òÿùñèë ùöãóãóíóí òÿìèí åäèëìÿñèíÿ éþíÿëìèøäèð.
Äèããÿòèíèçÿ ýþðÿ ìèííÿòäàðàì !
– 51 –
Éóñèô Áàáàéåâ,
òèááè éàðäûìûí òÿøêèëè øþáÿñèíèí
áàø ìÿñëÿùÿò÷èñè
ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí
ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè
ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ ÿëèëëÿðèí ðåàáèëèòàñèéàñû ñàùÿñèíäÿ äþâëÿò
ñèéàñÿòèíÿ óéüóí îëàðàã ÿùàëèíèí ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè, õÿñòÿëèêëÿðèí ïðîôèëàêòèêàñû, îíëàðûí åðêÿí àøêàðëàíìàñû âÿ ÿëèëëèéèí áàø âåðìÿñè, éàõóä àüûðëàøìàñû ùàëëàðûíûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû Äþâëÿò Ïðîãðàìëàðû èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëèéè äîüóðàí ñÿáÿáëÿðèí àðàäàí ãàëäûðìàñûíà, ÿëèëëÿðèí ðåàáèëèòàñèéàñûíà, èúòèìàè ùÿéàòûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìÿê ö÷öí
ÿëèëëÿðèí áöòöí áàøãà âÿòÿíäàøëàðëà áÿðàáÿð èìêàíëàð àëìàñûíà, þç ôÿðäè ãàáèëèééÿòëÿðèíÿ âÿ ìàðàãëàðûíà ìöâàôèã ñóðÿòäÿ äîëüóí ùÿéàò ñöðìÿñèíÿ êþìÿê ýþñòÿðÿí
ëàçûìè øÿðàèòèí éàðàäûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ ìÿãñÿäéþíëö òÿäáèðëÿð àïàðûëûð.
ßëèë îëàí âÿòÿíäàøëàðûí äþâëÿò òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ áöäúÿ âÿñàèòè ùåñàáûíà ïóëñóç èõòèñàñëû òèááè õèäìÿòäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê, ýöçÿøòëè øÿðòëÿðëÿ àïòåêëÿðäÿí äÿðìàí àëìàã âÿ ñàíàòîð-êóðîðò ìöàëèúÿñè èëÿ òÿìèí îëóíìàã ùöãóãó âàðäûð. Ñÿùèééÿ èäàðÿ âÿ ìöÿññèñÿëÿðè òÿðÿôèíäÿí áó ùöãóãëàð òÿìèí åäèëèð.
Ðåñïóáëèêàìûçäà ñîí èëëÿð áàø âåðÿí ñöðÿòëè èãòèñàäè èíêèøàô áöòöí ñîñèàë
ñàùÿëÿðèí, î úöìëÿäÿí ñÿùèééÿíèí èíêèøàôûíà äà ÿñàñëû òÿêàí âåðìèøäèð.
Ñÿùèééÿíèí èäàðÿ îëóíìàñû, òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíèí ìàääè-òåõíèêè áàçàñûíûí
ýöúëÿíäèðèëìÿñè, éåíè òèááè òåõíîëîýèéàëàðûí òÿòáèãè, êþêëö êàäð èñëàùàòëàðû âÿ
áàøãà ýåíèø ìèãéàñëû òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëìèøäèð.
Áó äà þç íþâáÿñèíäÿ ñÿùèééÿìèçèí äöíéà ñòàíäàðòëàðû öçðÿ èíêèøàô åòìÿñèíÿ, îíóí äöíéàíûí ãàáàãúûë þëêÿëÿðèíèí ñÿùèééÿ ñèñòåìèíÿ àðäûúûëëûãëà èíòåãðàñèéà åäèëìÿñèíÿ çÿìèí éàðàòìûø âÿ áåéíÿëõàëã ìèãéàñäà Àçÿðáàéúàí ñÿùèééÿñèíèí íöôóçóíóí íÿçÿðÿ÷àðïàúàã äÿðÿúÿäÿ àðòìàñûíà ñÿáÿá îëìóøäóð.
Ñîí èëëÿð ÿðçèíäÿ Ñÿùèééÿ ñàùÿñèíäÿ ãÿáóë åäèëìèø Äþâëÿò Ïðîãðàìëàðûíûí
èúðàñû óüóðëà äàâàì åòäèðèëìèøäèð. Ïðîãðàìëàðûí èúðàñûíà 5 èë ÿðçèíäÿ 200 ìèëéîí
ìàíàòà éàõûí áöäúÿ âÿñàèòè ñÿðô îëóíìóøäóð.
– 52 –
Ñÿùèééÿíèí ïðèîðèòåò ñàùÿëÿðè îëàí øÿêÿðëè äèàáåò, èðñè ãàí õÿñòÿëèêëÿðè, ãàí
õèäìÿòè, õðîíèêè áþéðÿê ÷àòûøìàçëûüû, âÿðÿì, éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðèí èììóíîïðîôèëàêòèêàñû öçðÿ íþâáÿòè áåø èëè ÿùàòÿ åäÿí éåíè ïðîãðàìëàð ùàçûðëàíàðàã
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Íàçèðëÿð Êàáèíåòè òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëìèøäèð.
Ùþêóìÿòèí äÿñòÿéè èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí òÿäáèðëÿð íÿòèúÿñèíäÿ àíà âÿ óøàãëàðà,
îíêîëîæè, åíäîêðèíîëîæè, èðñè ãàí õÿñòÿëèéè, áþéðÿê ÷àòûøìàçëûüû âÿ ñ. õÿñòÿëÿðÿ ýþñòÿðèëÿí òèááè õèäìÿòèí ñÿâèééÿñè õåéëè éàõøûëàøìûø, þëöì ùàëëàðûíûí ñàéû àçàëìûøäûð.
Øÿêÿðëè äèàáåò õÿñòÿëÿðèíèí àøêàð åäèëìÿñè èøè éàõøûëàøìûø, ùÿì÷èíèí ýþðöëÿí
èøëÿðèí íÿòèúÿñè êèìè øÿêÿðëè äèàáåòè îëàí õÿñòÿëÿðèí þëöì ýþñòÿðèúèñè åíìèøäèð.
Ùàçûðäà ðåñïóáëèêàíûí øÿùÿð âÿ ðàéîíëàðûíäà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí 24 ìÿðêÿçäÿ ùåìîäèàëèç ñåàíñëàðû âÿ ìöâàôèã äÿðìàí âàñèòÿëÿðè èëÿ òàì ùÿúìäÿ ïóëñóç òÿìèí îëóíóðëàð. Óçóí èëëÿðäÿí áÿðè ìþâúóä îëàí íþâáÿ äåìÿê îëàð êè,
ëÿüâ åäèëìèøäèð.
Ñòàñèîíàð òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíàí ÿí âàúèá äÿðìàí ïðåïàðàòëàðûíûí âÿ òèááè ëÿâàçèìàòëàðûí ñèéàùûñû ýåíèøëÿíäèðèëÿðÿê, îíëàðûí ñàéû 60-äàí
166-éà ÷àòäûðûëìûøäûð. Åëÿúÿ äÿ èìòèéàçëû ãðóïëàðà äàõèë îëàí àìáóëàòîð õÿñòÿëÿð ö÷öí 141 àääà äÿðìàí ïðåïàðàòëàðûíûí ñèéàùûñû òÿñäèã îëóíìóøäóð.
Àíà âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûüûíûí ãîðóíìàñû Äþâëÿò Ïðîãðàìû èëÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø 7 ïåðèíàòàë ìÿðêÿçäÿí 6-ñû (Áàêû, Íàõ÷ûâàí, Ýÿíúÿ, Ëÿíêÿðàí, Ãóáà, Ñàáèðàáàä) àðòûã ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð, áèðè èñÿ Øÿêèäÿ éàõûí âàõòëàðäà èñòèôàäÿéÿ âåðèëÿúÿê.
1990-úû èëèí 19-20 éàíâàð Áàêû ùàäèñÿëÿðèíäÿ, Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíèí ÿðàçè áöòþâëöéöíöí, ìöñòÿãèëëèéèíèí âÿ êîíñòèòóñèéà ãóðóëóøóíóí ìöäàôèÿñè çàìàíû ÿëèë îëàí ùÿðá÷èëÿð âÿ ìöëêè øÿõñëÿð, ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðè, îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàíëàð, ×åðíîáûë ÿëèëëÿðè, ÿëèë óøàãëàð âÿ 1-2 äÿðÿúÿëè ÿëèëëÿð äÿðìàí ïðåïàðàòëàðû
èëÿ ïóëñóç òÿìèí åäèëèðëÿð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí 6 äåêàáð 1993-úö èë òàðèõëè "×åðíîáûë ãÿçàñûíûí ëÿüâèíäÿ èøòèðàê åòìèø âÿ ùÿìèí ãÿçà íÿòèúÿñèíäÿ çÿðÿð ÷ÿêìèø âÿòÿíäàøëàðûí ñòàòóñó âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà" Ãàíóíóíóí òÿòáèãè èëÿ áàüëû Ñÿùèééÿ
Íàçèðëèéèíèí 17.03.2006-úû èë òàðèõëè ÿìðè èëÿ "×åðíîáûë ÀÅÑ-äÿ áàø âåðìèø ãÿçàíûí íÿòèúÿëÿðèíèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð àïàðûëàí èøëÿðäÿ èøòèðàê åòìèø ðåñïóáëèêà âÿòÿíäàøëàðûíûí õÿñòÿëèê âÿ ÿëèëëèéèíèí ñÿáÿáèíèí ùÿìèí èøëÿðëÿ
ÿëàãÿëèëèéèíè òÿéèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ Ðåñïóáëèêà Èäàðÿëÿðàðàñû Åêñïåðò Øóðàñû"
éàðàäûëìûøäûð, Øóðàíûí òÿðêèáè âÿ ßñàñíàìÿñè òÿñäèã åäèëìèøäèð.
Øóðàíûí ÿñàñ âÿçèôÿñè ×åðíîáûë ÀÅÑ-äÿ áàø âåðìèø ãÿçàíûí íÿòèúÿëÿðèíèí
ëÿüâè èëÿ ÿëàãÿäàð àïàðûëàí èøëÿðäÿ èøòèðàê åòìèø ðåñïóáëèêà âÿòÿíäàøëàðûíûí âÿ
– 53 –
îíëàðûí þâëàäëàðûíûí õÿñòÿëèê âÿ ÿëèëëèéèíèí ñÿáÿáèíèí ùÿìèí èøëÿðëÿ ÿëàãÿëèëèéèíè òÿéèí åòìÿêäÿí èáàðÿòäèð.
Øóðàíûí ðÿéè õÿñòÿëèê âÿ ÿëèëëèéèí ñÿáÿáèíèí ×åðíîáûë ÀÅÑ-äÿ áàø âåðìèø
ãÿçàíûí íÿòèúÿëÿðèíèí ëÿüâè öçðÿ àïàðûëàí èøëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñè ñÿùèééÿ, ñîñèàë ìöäàôèÿ, ùÿìêàðëàð îðãàíëàðû ö÷öí ÿñàñ ùåñàá åäèëèð.
Óøàãëàðäà ÿãëè èíêèøàôûí ýèçëè ãöñóðëàðûíû, ùèññ öçâëÿðèíèí, ùÿðÿêÿò ñèñòåìèíèí ïîçóëìàëàðûíû åðêÿí àøêàð åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ áèð éàøà ãÿäÿð áöòöí óøàãëàðûí
èõòèñàñëàøäûðûëìûø óøàã ìöàëèúÿ ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ ìöàéèíÿ îëóíìàñû âÿ äèñïàíñåð ìöøàùèäÿéÿ ýþòöðöëìÿñè òÿìèí åäèëèð.
Ðåñïóáëèêàäà Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí òàáåëèéèíäÿ îëàí 4 êþðïÿëÿð åâè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð. Îíëàðäàí èêèñè Áàêû øÿùÿðèíäÿ, áèðè Ýÿíúÿ øÿùÿðèíäÿ, áèðè èñÿ Íàõ÷ûâàí ÌÐ-äÿäèð. Áó êþðïÿëÿð åâëÿðèíäÿí ö÷ö ñàüëàì óøàãëàð, áèðè èñÿ ïñèõîíåâðîëîæè õÿñòÿëèéè îëàí ( Áàêû øÿùÿðè) óøàãëàð ö÷öíäöð.
Êþðïÿëÿð åâè åðêÿí éàøëàðûíäàí âàëèäåéí ùèìàéÿñèíäÿí ìÿùðóì îëìóø, éåòèì, ùÿì÷èíèí ñîñèàë âÿçèééÿòëÿðè àüûð îëàí òÿê àíàëàðûí óøàãëàðûíû ñàõëàìàã, òÿðáèéÿ åòìÿê, òèááè éàðäûì ýþñòÿðìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ñÿùèééÿ îúàüûäûð.
Êþðïÿëÿð åâèíäÿ îëàí óøàãëàð áöòöí ìöòÿõÿññèñëÿð òÿðÿôèíäÿí ìöàéèíÿäÿí êå÷èðèëèðëÿð, ùåëìèíòîçà éîõëàíûëûðëàð, îíëàðà Ìàíòó ñûíàüû îëóíóð âÿ ïðîôèëàêòèê âàêñèíàñèéà àïàðûëûð. Óøàãëàð õÿñòÿëÿíäèêäÿ îíëàð ö÷öí àéðûëìûø èçîëéàòîðäà, îðòà âÿ àüûð
õÿñòÿ îëàíëàð èñÿ óøàã õÿñòÿõàíàñûíäà ìöàëèúÿ îëóíóðëàð. Ñÿùùÿòèíäÿ, ôûçèêè, éàõóä
ÿãëè èíêèøàôûíäà ùÿð ùàíñû ïîçóëìà îëàí óøàãëàðà äþâëÿò òÿðÿôûíäÿí ëàçûìè òèááè, ïåäàãîæè, ïñèõîëîæè, äåôåêòîëîæè âÿ äèýÿð êþìÿê ýþñòÿðèëèð. Áó úöð êþìÿéèí ìåòîäëàðû,
ôîðìàñû, ùÿúìè âÿ ìöääÿòè, ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìû ìöÿééÿí åäèëèð.
Éåíèéåòìÿëÿð àðàñûíäà õÿñòÿëèêëÿðèí âàõòûíäà àøêàð åäèëìÿñè, äèñïàíñåðèçàñèéàñû, ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèêà âÿ ñàüëàìëàøäûðûúû òÿäáèðëÿðèí êåéôèééÿòèíèí âÿ
ñÿâèééÿñèíèí éöêñÿëäèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí ìöâàôèã
ñÿíÿäëÿð ïàêåòè ùàçûðëàíìûø âÿ èúðàñû úèääè íÿçàðÿòÿ ýþòöðöëìöøäöð. Éåíèéåòìÿëÿðèí ñàüëàìëûüû áàðÿäÿ ìÿëóìàòëàðûí "Âÿòÿíäàøëàðûí Åëåêòðîí Ñàüëàìëûã
êàðòû Ñèñòåìè"íÿ äàõèë åäèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Öìóìèééÿòëÿ, Àçÿðáàéúàíäà "Åëåêòðîí ñàüëàìëûã êàðòû" ñèñòåìè 2007-úè
èëèí äåêàáð àéûíäàí ôÿàëèééÿòÿ áàøëàìûøäûð. Ðåñïóáëèêàíûí áöòöí äîüóì âÿ
óøàã òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ êîìïöòåð àâàäàíëûãëàðû ãóðàøäûðûëìûø, ìÿëóìàòëàðûí
èíòåðíåò øÿáÿêÿñè âàñèòÿñè èëÿ ìöòÿìàäè ìöáàäèëÿñè òÿìèí åäèëìèøäèð.
Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí ðåàáèëèòàñèéà ìÿñÿëÿëÿðè äàèìà íÿçàðÿòäÿäèð.
– 54 –
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ßëèë
Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí ñÿäðè
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíäÿ
ÃÙÒ-ëÿðèí ðîëó
Ùþðìÿòëè õàíûìëàð âÿ úÿíàáëàð, ÿçèç äîñòëàð!
ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà ùÿñð îëóíìóø áó êîíôðàíñûí òÿøêèëèíÿ âÿ èøòèðàêûíûçà
ýþðÿ ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàð âÿ îíëàðûí òÿøêèëàòëàðû àäûíäàí äÿðèí ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèðÿì. Áó, ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà ýþñòÿðèëÿí äèããÿòèí íþâáÿòè áàðèç íöìóíÿñèäèð.
Êîíôðàíñäà ìÿíäÿí ÿââÿë ÷ûõûø åäÿí ìÿðóçÿ÷èëÿð ýåíèø âÿ ÿòðàôëû ìÿëóìàò âåðäèëÿð. Áöòöí áóíëàðû íÿçÿðÿ àëàðàã ìÿí äÿ ôèêèðëÿðèìèçè Ñèçëÿðÿ ÷àòäûðìàã èñòÿéèðÿì.
Âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè èíñòèòóòëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû âÿ èíêèøàôû úÿìèééÿòèí
öìóìè èíêèøàôû âÿ äåìîêðàòèê ïðèíñèïëÿðèí ÿñàñëû áÿðãÿðàð îëóíìàñûíà òÿñèð
åäÿí ÿñàñ ôàêòîðëàðäàí áèðèäèð. Ùàçûðäà Àçÿðáàéúàíäà 2500-ÿ, ÃÙÒ âàðäûð. Îíëàðäàí 80-íè ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí áèðëÿøäèêëÿðè òÿøêèëàòëàðäûð. Àêòèâ ôÿàëèééÿòäÿ îëàí òÿøêèëàòëàð âÿòÿíäàøëàðûí ùöãóã âÿ òÿëÿáàòëàðûíûí òÿìèí îëóíìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ ìöùöì ëàéèùÿ âÿ ïðîãðàìëàð ùÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Êîíñòèòóñèéàñû âÿ ãàíóíëàðû ùÿð áèð âÿòÿíäàøûí
àçàä âÿ áÿðàáÿðùöãóãëó úÿìèééÿòäÿ éàøàìàñûíà ÿñàñÿí çÿìèí éàðàäûð.
Áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû þçöíäÿ áèð íå÷ÿ àìèëè áèðëÿøäèðèð. Áóíëàð
ÿñàñÿí ÿëèëëèéèí äÿðêè, áÿðàáÿð ùöãóãëàð âÿ ìöíàñèá ìöùèòäèð.
ßëèëëèéèí äÿðêè
Ôèêðèìèçúÿ ùÿð áèð ìÿñÿëÿíèí ùÿëëè èëê ÿââÿë îëàðàã îíóí àêòóàëëûüû âÿ úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë îëóíìàñûäûð. ßëèëëèê áó òèï ìÿñÿëÿëÿðäÿíäèð. Úÿìèééÿòèí áó èíñàíëàðà ìöíàñèáÿòè îíëàðûí úÿìèééÿòäÿ èøòèðàêûíûí ñÿâèééÿñèíèí ýþñòÿðèúèñèäèð. Óçóí èëëÿð ôîðìàëàøìûø “òèááè” ìîäåë, ìÿíôè ñòåîðîòèïëÿð ÿëèëëèéè îëàí
èíñàíëàðûí òÿúðèäèíÿ ñÿáÿá îëìóøäóð. Òÿÿññöôëÿ ãåéä îëóíìàëûäûð êè, áóíëàð ùÿëÿ äÿ ãàëìàãäàäûð. Áÿçè ùàëëàðäà ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàð þçëÿðè äÿ áåëÿ ïðîáëåì– 55 –
ëÿðèí éàðàíìàñûíà ðÿâàú âåðèðëÿð. ßëèëëÿðèí áèðëÿøäèêëÿðè èúòèìàè áèðëèêëÿðèí áèð
÷îõó ùÿëÿ äÿ õåéðèééÿ÷èëèê âÿ ìÿðùÿìÿò ïðèíñèïëÿðèíäÿí óçàãëàøà áèëìèðëÿð.
Ëàêèí ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ÿñàñÿí âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè òÿøêèëàòëàðûíûí ôÿàëèééÿòëÿðèíèí íÿòèúÿñè êèìè áó ñàùÿäÿ òÿäðèúëÿ äÿ îëñà äÿéèøèêëèêëÿð ÿìÿëÿ ýÿëìÿéÿ áàøëàíìûøäûð. “Òèááè” ìîäåë” òÿäðèúëÿ éåðèíè “Ñîñèàë” ìîäåë”ÿ âåðìÿêäÿäèð. ßýÿð 10-15 èë ÿââÿë èíñàíëàðûí 80% -è ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðà úÿìèééÿòèí àéðû áèð òÿáÿãÿñè êèìè áàõûðäûëàðñà, îíëàðà ìöíàñèáÿòäÿ ãåéðè-åòèê èôàäÿëÿðäÿí
(÷îëàã”, øèêÿñò”,” äÿëè”) èñòèôàäÿ åäèðäèëÿðñÿ, ùàçûðäà òÿãðèáÿí 40% ñÿâèééÿñèíäÿäèð.
Áó èøäÿ ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí þçëÿðèíèí âÿ îíëàðûí áèðëÿøäèêëÿðè òÿøêèëàòëàðûí
áàúàðûãëàðûíûí àðòûðûëìàñûíà úèääè åùòèéàú âàðäûð.
Ãàíóíâåðèúèëèê
Àïàðûëàí ìöøàùèäÿëÿð ýþñòÿðèð êè, ùöãóãè áàçàíûí éàðàäûëìàñû äèýÿð àìèëëÿðè ãàáàãëàéûð âÿ îíëàðäàí ôÿðãëÿíèð. 2008-úè èëäÿí ÁÌÒ-íèí ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàð ùàããûíäà Êîíâåíñèéàñûíûí âÿ ßëàâÿ ïðîòîêîëóíóí ðàòèôèêàñèéàñûíäàí
ñîíðà ãàíóíâåðèúèëèê ñàùÿñèíäÿ ôÿàëèééÿòëÿð éåíè ôàçàéà êå÷ìÿéÿ áàøëàìûøäûð
âÿ áó èøëÿð äàâàì åòäèðèëèð. Êîíâåíñèéàíûí ðàòèôèêàñèéà îëóíìàñûíäà Îìáóäñìàíûí õöñóñè ðîëó îëìóøäóð âÿ áó åéíè çàìàíäà áèçèì ãàðøûëûãëû ÿìÿêäàøëûüûìûçûí óüóðëó íöìóíÿëÿðèíäÿí áèðèäèð. Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ÿëèë òÿøêèëàòëàðû
äà âÿòÿíäàø úÿìèééÿòèíèí òÿðêèá ùèññÿñè îëìàãëà úÿìèééÿòäÿ îëàí ÷àòûøìàçëûãëàðû àðàøäûðûá ìöÿééÿíëÿøäèðìÿêëÿ ãàíóíâåðèúè îðãàíëàðà éåíè òÿêëèôëÿð âåðèðëÿð.
Áóíà ìèñàë îëàðàã ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàð ùàããûíäà öìóìè áàçà ãàíóíóíà, òÿùñèë,
ìÿøüóëëóã, ñîñèàë õèäìÿò ãàíóíëàðûíà îëóíàí òÿêëèôëÿðè ýþñòÿðìÿê îëàð. 2006-úû
èëäÿí áàøëàéàðàã ÁÌÒ-íèí ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàð ùàããûíäà Êîíâåíñèéàñûéà ëàéèùÿñèíèí ãÿáóëóíäàí ñîíðà ÿëèë òÿøêèëàòëàðû îëàðàã Êîíâåíñèéàíûí ðàòèôèêàñèéà
îëóíìàñû, áóíäàí èðÿëè ýÿëÿí ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëëèíäÿ ôÿàë èøòèðàê îëóíìóøäóð âÿ
áó ôÿàëèééÿòëÿð äàâàì åäèð. Áóíëàðà ëîááè÷èëèê êîìïàíèéàñû ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ ìöâàôèã îðãàíëàðà áèðáàøà ìöðàúèÿòëÿð, äÿéèðìè ìàñàëàð, èúòèìàè ýþðöøëÿð, íÿøðëÿð
êèìè ôÿàëèééÿòëÿðè àèä åòìÿê îëàð. Ùàçûðäà áàçà ãàíóíó, äèýÿð ñàùÿâè ãàíóíëàð,
Ñòàíäàðò ãàéäàëàð, Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíèí ãÿðàðëàðû èëÿ ÿëàãÿäàð òÿêëèôëÿð ïàêåòè
ùàçûðëàíìàãäàäûð âÿ éàõûí âàõòëàðäà áóíëàð àèäèééÿòû îðãàíëàðà òÿãäèì îëóíàúàãäûð. Ôÿðÿùëÿíäèðèúè ùàëäûð êè, 2011-úè èëäÿ “ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàð ö÷öí áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñûíà äàèð” Ñòàíäàðò Ãàéäàëàðûí” éåíèäÿí èøëÿíìÿñè èëÿ
ÿëàãÿäàð ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíÿ âåðäèéèìèç òÿêëèô
– 56 –
2012-úè èëèí Äþâëÿò Ïðîãðàìûíà ñàëûíìûø âÿ ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãû Íàçèðëèéèí
òåíäåðèíäÿ ãàëèá îëìóøäóð. Áóíà ÿñàñÿí òÿðÿôèìèçäÿí áó èëèí ñîíóíà êèìè Ñòàíäàðò Ãàéäàëàðûí òÿêìèëëÿøìèø éåíè âàðèàíòû ùàçûðëàíàðàã îíà ùöãóãè ñòàòóñ àëûíàúàãäûð.
Íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð êè, ãàíóíëàðäà âÿ äèýÿð ùöãóãè ñÿíÿäëÿðäÿ ìöàñèð
òÿëÿáëÿðÿ úàâàá âåðìÿéÿí äåêëîðàòèâ õàðàêòåð äàøûéàí ìàääÿëÿð âàðäûð. Ãàíóíëàðûí èúðà âÿ îíëàðà íÿçàðÿò ìåõàíèçìè çÿèôäèð, èìêàíëàðà ñûüìàéàí ìàëèééÿ òóòóìóíà ìàëèêäèðëÿð. ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ìÿíçèëëÿ òÿìèí îëóíìàëàðû ùàããûíäà ìàääÿ áóíà ìèñàë îëà áèëÿð. Áóíó ìÿøüóëëóüà äà àèä åòìÿê îëàð.
Óéüóíëàøäûðûëìûø ìöùèò
Ìöñòÿãèë ùÿéàò ö÷öí âàúèá ïðèíñèïëÿðäÿí áèðè äÿ óéüóíëàøäûðûëìûø ÿòðàô
ìöùèòäèð. Éóõàðûäà ãåéä îëóíàí “ßëèëëèéèí äÿðêè””, “ãàíóíâåðèúèëèê” ñàùÿëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã áó ñàùÿ öçðÿ âÿçèééÿò ãåéðè-ãÿíàÿòáÿõøäèð. Ãàíóíâåðèúèëèêëÿ
èíôðàñòðóêòóð ìöãàéèñÿäÿ ùöíäöð àüàúûí àëòûíäà áèòìèø áîéíó áöêöê áÿíþâøÿéÿ îõøàéûð.
Ñîí èëëÿðäÿ þëêÿäÿ ýåäÿí ñöðÿòëè èíêèøàô, éåíèäÿíãóðìà èøëÿðèíäÿ ìöéÿññÿðëèéèí éàðàäûëìàñûíà ìåéèë éàðàíìàüûíà áàõìàéàðàã, ÿêñÿð ùàëëàðäà
ýþðöëÿí èøëÿð êåéôèééÿòñèç âÿ ñòàíäàðòëàðà óéüóí äåéèëäèð. Íÿãëèééàò, øÿùÿð
ïëàíëàøìàñû âÿ òèêèíòèñè, òÿùñèë, ìÿøüóëëóã, ùöãóãà ÷ûõûø âÿ äèýÿð ñàùÿëÿðè äÿ
þçöíäÿ áèðëÿøäèðÿí èíôðàñòðóêòóðóí óéüóí îëìàìàñû òÿúðèäîëóíìàíûí ÿñàñ
ôàêòîðëàðûíäàí áèðè îëìàãëà ãàëìàãäàäûð. Þëêÿíèí ïàéòàõòû Áàêû øÿùÿðè ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ìöñòÿãèë éàøàìàëàðû ö÷öí éàðàðëû äåéèëäèð. Áþëýÿëÿðäÿ èñÿ
âÿçèééÿò äàùà àüûðäûð.
Áó ñàùÿäÿ âÿòÿíäàø úÿìèééÿòèíèí ñÿéëÿðèíèí àðòûðûëìàñûíäà äÿñòÿêëÿíìÿñèíäÿ çÿðóðÿò áþéöêäöð.
1991-úè èëëÿðäÿí áó èñòèãàìÿòäÿ ëîááè÷èëèê îëóíìàñûíà áàõìàéàðàã èíêèøàô
çÿèô ýåäèð. ßñàñ ôÿðãëè úÿùÿò îäóð êè, èíñàíëàðûí øöóðóíäà äÿéèøèêëèê îëóíìàñûíà íàèë îëóíìóøäóð.
ßìÿêäàøëûã
ßëèëëèê ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíäÿ úÿìèééÿòèí áöòöí òÿáÿãÿëÿðèíèí ÿìÿêäàøëûüû âÿ ùÿð êÿñèí îíó þçöíöíêöëÿøäèðìÿñè ÿñàñ ñòèìóëëàðäàíäûð. Âÿòÿíäàø úÿ– 57 –
ìèééÿòè îëàðàã áèç áóíó ôÿàëèééÿòèìèçäÿ ëàçûìëû ñàéûðûã. Êåøìèø èëëÿðèí òÿúðöáÿñè, áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿ áóíó äåìÿéÿ ÿñàñ âåðèð.
Ñîí èëëÿðäÿ ÿìÿêäàøëûüûí éàðàäûëìàñûíà âÿ èíêèøàôûíà ýåíèø äèããÿò âåðèëèð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ìöâÿêêèëè (Îìáóäñìàí), Ìèëëè Ìÿúëèñèí Ñîñèàë-Ñèéàñÿò Êîìèòÿñè, ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéè, Ìÿäÿíèééÿò âÿ Òóðèçì Íàçèðëèéè, Ýÿíúëÿð âÿ Èäìàí Íàçèðëèéè,
Ðàáèòÿ âÿ Èíôîðìàñèéà Òåõíîëîýèéàëàðû Íàçèðëèéè, Òÿùñèë Íàçèðëèéè, Äþâëÿò Àðõèòåêòóðà âÿ Øÿùÿðñàëìà Êîìèòÿñè, î úöìëÿäÿí éåðëè âÿ áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðäàí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè éàíûíäà ÃÙÒ-ëÿðÿ Äþâëÿò Äÿñòÿéè
Øóðàñû, Ìèëëè ÃÙÒ Ôîðóìó, ÓÍ ÄÏÈ, ÓÍÈÚÅÔ, ÀÁÀ ÚÅÅËÈ, Äöíéàéà Áàõûø
Áåéíÿëõàëã Òÿøêèëàòû, ÊÈÂ âÿ Ìåäèà èëÿ ÿìÿêäàøëûüûìûç éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ îëìóøäóð âÿ áó äàâàì åòäèðèëèð.
Èñòÿðäèê êè, áó ÿìÿêäàøëûã Áàêû Øÿùÿð Èúðà Ùàêèìèééÿòè, Íÿãëèééàò Íàçèðëèéè, Áÿëÿäèééÿëÿðëÿ äÿ ãóðóëñóí âÿ èíêèøàô åòäèðèëñèí.
Âÿòÿíäàø úÿìèééÿòèíèí, õöñóñèëÿ ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí òÿøêèëàòëàðûíûí
ÿëèëëèê ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíäÿ áèð íå÷ÿ ìöùöì ñàùÿéÿ äèããÿò âåðìÿëÿðè þíÿìëè îëàðäû:
– áàúàðûãëàðûí àðòûðûëìàñû;
– èøòèðàê÷ûëûã;
– èúòèìàè íÿçàðÿò;
– êîìïëåêñ éàíàøìà;
– ìöòÿõÿñèñ éàíàøìàñû;
– “ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ïðîáëåìè”” òåðìèíèíäÿí “úÿìèééÿòèí ïðîáëåìè”” òåðìèíèíÿ êå÷ìÿê.
Öìóìèééÿòëÿ, ùÿëÿ êè, Àçÿðáàéúàíäà ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí òÿìèí îëóíìàñû ñàùÿñèíäÿ áÿçè óüóðëàðëà éàíàøû, ùÿëëè âàúèá úèääè ïðîáëåìëÿð ÷îõäóð. ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí ìöñòÿãèë ùÿéàòûíûí ãóðóëìàñû, àäè éàøàéûø íîðìàëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿëÿðè ö÷öí ùöãóãè, áöðîêðàòèê, ìÿíÿâè âÿ ôèçèêè ìàíåÿëÿð âàðäûð. ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí áþéöê ùèññÿñèíèí úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà (êö÷ÿäÿ,
òÿùñèë, ìÿøüóëëóã, àñóäÿ âàõò âÿ ñ.) èøòèðàê åäÿ áèëìÿìÿñè, úÿìèééÿòèí è÷èíäÿ
îëìàìàñû áóíóí ýþñòÿðèúèñèäèð. ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí äåéèë, úÿìèééÿòèí áó
ïðîáëåìèíèí ùÿëëèíäÿ ùÿð áèðèìèçÿ íÿòèúÿëè âÿ ïåðñïåêòèâëè óüóðëàð àðçóëàéûðûã.
Äèããÿòèíèçÿ ýþðÿ ìèííÿòäàðàì.
– 58 –
Âöñàëÿ Ùÿñÿíîâà,
ÀÌÅÀ Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíóí
ñîñèàë âÿ èãòèñàäè ùöãóãëàð øþáÿñèíèí ìöäèðè
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû:
áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿ
Ôèçèêè ìÿùäóäèééÿòè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ÿëèëëÿðèí úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà èøòèðàêûíû òÿìèí åòìÿê äþâëÿòèí úÿìèééÿò ãàðøûñûíäà þùäÿëèéèäèð âÿ áó þùäÿëèê
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñû èëÿ òÿñáèò îëóíìóøäóð. Áó êàòåãîðèéàéà àèä îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóüóíóí òÿìèíàòû ùÿì áåéíÿëõàëã, ùÿì äÿ
ìèëëè ùöãóãè ñÿíÿäëÿðëÿ äÿñòÿêëÿíèð.
Äþâëÿòèí ñîñèàë ñèéàñÿòè ÿùÿìèééÿòÿ ìàëèê îëäóüóíà ýþðÿ, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ÿí àëè ìÿãñÿäëÿðèíäÿí áèðè äÿ âÿòÿíäàøëàðûí ëàéèãëè ùÿéàò ñÿâèééÿñèíè òÿìèí åòìÿêäèð. Áó ìÿãñÿäÿ ÿëèëëÿðèí ñîñèàë âÿçèééÿòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû âÿ
îíëàðûí ìÿøüóëëóüóíóí òÿìèí îëóíìàñû õèäìÿò åäèð. Àçÿðáàéúàíûí ìöñòÿãèëëèéèíè ÿëäÿ åòìÿñèíäÿí ñîíðà áó ñàùÿäÿ èðÿëèëÿéèøëÿðÿ íàèë îëóíóá. Ãàíóíâåðèúèëèê áàçàñûíûí ñòàáèë îëàðàã òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè, éåíè äþâëÿò ïðîãðàìëàðûíûí òÿòáèãè ÿùàëèíèí ùÿéàò òÿðçèíè äàùà äà çÿíýèíëÿøäèðèð. Éåíè èø éåðëÿðèíèí à÷ûëìàñû èëÿ, éîõñóëëóüóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ èøñèçëèéèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ñàùÿñèíäÿ áþéöê àääûìëàð àòûëûð. ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùÿéàò êåéôèééÿòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû ùÿìèøÿ áèçèì ùþêóìÿòèìèçèí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿäèð. Ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿðûí âÿ ïåíñèéàëàðûí
ìèãäàðû äàèìà ýåíèøëÿíèð, ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð ïóëñóç ïðîòåç-îðòîïåäèê âàñèòÿëÿðëÿ, àâòîìîáèëëÿðëÿ, ìÿíçèëëÿðëÿ òÿìèí îëóíóðëàð, îíëàð ö÷öí ùÿì ðåñïóáëèêà äàõèëèíäÿ, ùÿì äÿ õàðèúè þëêÿëÿðäÿ ìöàëèúÿëÿð òÿøêèë îëóíóð. Áóíà áàõìàéàðàã, ìÿùäóä èìêàíëàðà ìàëèê îëàí øÿõñëÿð ö÷öí áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñûíäà ùÿëë
îëóíìàñûíû òÿëÿá åäÿí áÿçè âàúèá ïðîáëåìëÿð ìþâúóääóð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ìÿøüóëëóã ùàããûíäà ãàíóíóíà ìöâàôèã îëàðàã,
ìöëêèééÿò âÿ òÿøêèëàòè-ùöãóãè ôîðìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí ìöÿññèñÿ, èäàðÿ
âÿ òÿøêèëàòëàðäà ñîñèàë éàðäûìà åùòèéàúëàðû îëàí âÿ èø òàïìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêÿí âÿòÿíäàøëàð êàòåãîðèéàñû ö÷öí êâîòàéà óéüóí îëàðàã õöñóñè èø éåðëÿðè òÿéèí îëóíóð.
– 59 –
Êâîòàíûí øàìèë åäèëìÿäèéè òÿøêèëàòëàðûí ñèéàùûñû:
1. Äþâëÿò îðãàíëàðû.
2. Ìÿðêÿçè âÿ éåðëè ñå÷êè îðãàíëàðû (ñå÷êè éîëó èëÿ òóòóëàí âÿçèôÿëÿð èñòèñíà îëìàãëà).
3. Åëìè âÿ àëè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðè (ìöñàáèãÿ éîëó èëÿ òóòóëàí åëìè âÿ åëìèïåäàãîæè ôÿàëèééÿòëÿ áàüëû îëàí âÿçèôÿëÿð èñòèñíà îëìàãëà).
4. Èø÷èëÿðèí èëëèê ñèéàùûñû èéèðìè áåø íÿôÿðäÿí àç îëàí ìöÿññèñÿëÿð.
5. Äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ìàëèééÿëÿøäèðèëÿí âÿ ùÿðáè âÿ ùöãóã ìöùàôèçÿ òÿøêèëàòëàðûíûí, ìèëëè òÿùëöêÿñèçëèê âÿ ïðîêóðàòóðà îðãàíëàðûíûí, òàáåëèéèíäÿ îëàí
ñòðóêòóð áþëìÿëÿð, ïåíèòåíñèàð èäàðÿëÿð âÿ èñòèíòàã òÿúðèäõàíàëàðû.
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóüóíóí òÿìèí îëóíìàñû ñàùÿñèíäÿ Éàïîíèéà âÿ Àëìàíèéàíûí òÿúðöáÿñèíè òÿùëèë åäÿê. Éàïîíèéà ÿëèëëÿðèí èøëÿ òÿìèíàòû ñàùÿñèíäÿ ÿìÿê íèçàìíàìÿñè âÿ éà “êâîòà ñèñòåìè”íÿ ìàëèê îëàí àëòû Øÿðãè Àñèéà þëêÿëÿðèíäÿí áèðèäèð.
Éàïîíèéà ùþêóìÿòèíèí ÿãëè ìÿùäóäèééÿòëÿðè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóüóíà éàðäûì ýþñòÿðìÿéÿ áàøëàìàñû ñÿáÿáèíäÿí, “Ìÿùäóä èìêàíëàðà ìàëèê îëàí
øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóüóíà äÿñòÿê ýþñòÿðèëìÿñè” ùàããûíäà ãàíóí ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð ö÷öí ïåøÿ ðåàáèëèòàñèéàíûí ÿùÿìèééÿòèíè âóðüóëàéûð.
Ãàíóí àøàüûäàêû ö÷ ìÿñÿëÿíè þçöíäÿ úÿìëÿøäèðèð:
1. ßëèëëÿðèí ïåøÿ àçàäëûüûíà éàðäûì ýþñòÿðèëìÿñèíÿ éþíÿëìèø ïåøÿ èñòèãàìÿòëÿíìÿñè, ïåøÿ ùàçûðëûüû âÿ èøÿ òÿéèíàò ö÷öí òÿäáèðëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè,
ïðîôåññèîíàë ðåàáèëèòàñèéàéà äÿñòÿê ýþñòÿðèëìÿñè.
2. Ôèçèêè âÿ éà çåùíè ìÿùäóäèééÿòëÿðè îëàí øÿõñëÿðèí èøëÿ òÿìèíàòû íÿçÿðäÿ òóòàí, èøëÿ òÿìèíàò ö÷öí êâîòà ñèñòåìè.
3. Ôèçèêè, ÿãëè âÿ éà çåùíè ìÿùäóäèééÿòëÿðè îëàí øÿõñëÿðèí ìàëèééÿ áàõûìûíäàí äÿñòÿêëÿíìÿñè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø âåðýè âÿ ìàëèééÿ éàðäûìû ñèñòåìè.
Éàïîíèéàíûí êâîòà ñèñòåìèíÿ ìöâàôèã îëàðàã áöòöí èøÿ ýþòöðÿíëÿð ùöãóãè
úÿùÿòäÿí ëàçûì îëàí ñàéäà ôèçèêè âÿ éà ÿãëè ìÿùäóäèééÿòëÿðè îëàí øÿõñëÿðè èøÿ
ýþòöðìÿëèäèðëÿð”.
Ìÿøüóëëóüóí äÿñòÿêëÿíìÿñè ùàããûíäà ãàíóíà ìöâàôèã îëàðàã:
1) èøÿ ýþòöðÿíëÿð Ìÿøüóëëóã Ñàùÿñèíäÿ Èúòèìàè Òÿùëöêÿñèçëèê Áöðîñóíà
(ÏÅÑÎ) “ôèçèêè, çåùíè âÿ éà ÿãëè ìÿùäóäèééÿòëÿðè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóüó
áàðÿäÿ èëëèê ìÿðóçÿ” òÿãäèì åòìÿëèäèðëÿð;
2) êâîòà ïàéûíû éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿéÿí øèðêÿòëÿðäÿí âåðýèëÿðèí éûüûëìàñû
éîëó èëÿ ÿëèëëÿðèí ìÿøüóëëóã ñÿâèééÿñèíèí àðòûðûëìàñûíà éþíÿëìèø âåðýè ñèñòåìè– 60 –
íÿ øÿðàèò éàðàäûëûð. 300 âÿ äàùà àç ÿìÿêäàøëàðû îëàí øèðêÿòëÿð âåðýè ñèñòåìèíäÿí
àçàä îëóíóð (ÆÅÅÄ, 2005);
3) 2010-úó èëèí èéóë àéûíäàí åòèáàðÿí 200 âÿ éà äàùà àç ÿìÿêäàøû îëàí øèðêÿòëÿð âåðýè ñèñòåìèíäÿí àçàä îëóíóðëàð. 2015-úè èëèí àïðåë àéûíäàí åòèáàðÿí 100
âÿ éà äàùà àç ÿìÿêäàøû îëàí øèðêÿòëÿð âåðýè ñèñòåìèíäÿí àçàä îëóíàúàãëàð.
Âåðýèíè “úÿðèìÿ” êèìè éîõ, “âåðýèãîéìà” ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí ùåñàá âÿ éà
èòêè” êèìè ãÿáóë åòìÿê ëàçûìäûð. Áó çàìàí, ùÿòòà èøÿ ýþòöðÿíëÿð âåðýèëÿðè þäÿñÿëÿð äÿ, ãàíóíëà ìöÿééÿí åäèëìèø ñàéäà ìÿùäóä èìêàíëàðû îëàí øÿõñëÿðèí èøÿ
ýþòöðöëìÿñè þùäÿëèéèíäÿí àçàä îëóíìóðëàð.
Éàïîíèéàíûí Ñÿùèééÿ, ßìÿê âÿ Ñîñèàë òÿìèíàò íàçèðëèéèíèí ìÿëóìàòûíà
ÿñàñÿí, êâîòà ñèñòåìè èøÿ ýþòöðÿíëÿðè åôôåêòèâ øÿêèëäÿ âàäàð åäèð êè, îíëàð ìÿùäóä èìêàíëàðû îëàí øÿõñëÿð ö÷öí èø èìêàíëàðûíû òÿãäèì åòñèíëÿð.
Àëìàíèéà òÿúðöáÿñèíèí òÿùëèëè ýþñòÿðèð êè, êâîòà ñèñòåìëÿðè ÿëèëëÿð ö÷öí óéüóí èø âÿ òÿùñèë éåðëÿðèíèí éàðàäûëìàñû ö÷öí âàñèòÿ êèìè ÷ûõûø åòìÿêëÿ éàíàøû,
äèýÿð âàñèòÿëÿðè äÿ òàìàìëàéûð âÿ úÿìëÿíìèø òÿñèðÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð.
Èøÿ ýþòöðÿíëÿð þç èø âÿ òÿùñèë éåðëÿðèíèí áèð ãèñìèíè ìÿùäóä èìêàíëàðû
îëàí øÿõñëÿðÿ òÿãäèì åòìÿëèäèðëÿð, ÿýÿð îíëàð áóíó éåðèíÿ éåòèðìÿê ãàáèëèééÿòèíäÿ äåéèëëÿðñÿ âåðýè þäÿìÿëèäèðëÿð. 20 àçàä èø éåðèíÿ ìàëèê îëàí ùÿð áèð èøÿ
ýþòöðÿí áó èø éåðëÿðèíèí ÿí àçû 5%-íè ìÿùäóä èìêàíëàðû îëàí øÿõñëÿðÿ òÿãäèì
åòìÿëèäèð. ßëèëëÿðèí èøÿ ãÿáóëó öçðÿ êâîòàëàð áöòöí Àëìàíèéà ÿðàçèñèíäÿ, áöòöí
èäàðÿëÿð, áöòöí èñòåùñàëàò ñàùÿëÿðè âÿ èäàðÿåòìÿíèí áöòöí íþâëÿðèíäÿ, ùå÷ áèð
ìÿùäóäèééÿò îëìàäàí òÿòáèã îëóíà áèëÿð. Áó, ùÿì þçÿë, ùÿì äÿ äþâëÿò èøÿ ýþòöðÿíëÿðèíÿ àèääèð. Àéðû-àéðû èøÿ ýþòöðÿíëÿð ö÷öí êâîòàëàðûí èõòèñàð îëóíìàñû
ö÷öí ùå÷ áèð èìêàíëàð éîõäóð.
ßëèëëÿðèí èø éåðëÿðè èëÿ òÿìèíàòû éîëëàðû: òàì ìÿøüóëëóüóí òÿìèí îëóíìàñû
éîëó èëÿ; éàðûì ýöíëöê èøÿ ýþòöðöëìÿê éîëó èëÿ; ùÿôòÿäÿ 18 ñààòäàí àç èø ñààòû
èëÿ òÿìèí îëóíìàã éîëó èëÿ; åâ èøè èëÿ òÿìèí îëóíìàã éîëó èëÿ. Áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ ÿëèëëÿð èøñèçëèêäÿí ÿçèééÿò ÷ÿêìèðëÿð.
Àëìàíèéà ß
Ÿ ìÿê âÿ Ñîñèàë Èøëÿð Íàçèðëèéè èøÿ ýþòöðÿíëÿðè ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ þç ùöãóãè þùäÿëèêëÿðèíÿ ÿìÿë åòìÿéÿ ÷àüûðûð. Èøÿ ýþòöðÿíëÿð áó øÿõñëÿðÿ
ìöíàñèáÿòäÿ þç ìÿñóëèééÿòëÿðèíè áàøà äöøìÿëèäèðëÿð âÿ ïðîáëåìëÿðèí ùÿëèíèí
òàïûëìàñûíäà àêòèâ îëìàëûäûðëàð. ßëáÿòòÿ, íöìóíÿ îëäóüó ùàëäà äèýÿðëÿðèíÿ ÷àüûðûø åòìÿê äàùà äà åòèáàðëû îëóð. Ùàë-ùàçûðäà ßìÿê âÿ Ñîñèàë èøëÿð öçðÿ Ôåäåðàë Íàçèðëèéèí 10 %-ÿ éàõûí ÿìÿêäàøûíû ÿëèëëÿð òÿøêèë åäèð.
Àëìàí ñèñòåìèíäÿ èêèíúè ÿñàñ åëåìåíò êîìïåíñàñèéà âåðýèñèäèð. Èéèðìè âÿ
– 61 –
éà äàùà ÷îõ èø÷è ãöââÿñèíÿ ìàëèê îëàí áöòöí èøÿ ýþòöðÿíëÿð (äþâëÿò âÿ þçÿë) áó
èø éåðëÿðèíèí 5 %-íè àüûð øèêÿñòëèê äÿðÿúÿñèíÿ ìàëèê îëàí øÿõñëÿðÿ òÿãäèì åòìÿëèäèðëÿð. ßýÿð èøÿ ýþòöðÿí êâîòàéà ðèàéÿò åòìèðñÿ, ùÿð áèð áîø ãàëàí èø éåðè ö÷öí
àéëûã êîìïåíñàñèéà úÿðèìÿñèíè þäÿìÿëèäèð. Úÿðèìÿ âåðýèñèíèí ùÿúìè àøàüûäàêû
êèìè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð:
– 5 %-äÿí àç, ëàêèí 3 %-äÿí ÷îõ îëàí êâîòà ö÷öí 105 àâðî;
– 3 %-äÿí àç, ëàêèí 2 %-äÿí ÷îõ îëàí êâîòà ö÷öí 180 àâðî;
– 2 %-ÿ ãÿäÿð îëàí êâîòà ö÷öí 260 àâðî.
Êîìïåíñàñèéà âåðýèñè, ùÿì÷èíèí âàêàíñèéàíû òóòìàã ö÷öí óéüóí íàìèçÿäèí îëìàäûüû ùàëëàðäà âÿ éà èøÿ ýþòöðÿíèí ñÿðò øÿðòëÿð òÿòáèã åòìÿñè âÿ
ìþâúóä îëàí íàìèçÿäëÿðèí óéüóí îëìàäûüûíû ùåñàá åòìÿñè ùàëëàðûíäà äà
þäÿíèëìÿëèäèð.
Ùÿð áèð èøÿ ýþòöðÿí, ÿëèëëÿðèí ÿìÿê ôÿàëèééÿòëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëìàëàðûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí èø éåðëÿðèíè, áèíàëàðû, ìàøûí âÿ àâàäàíëûãëàðû òÿúùèç âÿ òÿìèí
åòìÿéÿ áîðúëóäóð. Áó ìÿãñÿäëÿ êîìïåíñàñèéà ôîíäóíäàí ìàëèééÿ éàðäûìû
àñàíëûãëà ÿëäÿ åäèëÿ áèëÿð.
Âåðýè èêè ñÿáÿáäÿí òÿòáèã îëóíóð:
– öìóìèëèêäÿ âÿ éà ãàíóíóí òÿëÿá åòäèéè ñàéäà ÿëèëëÿðè èøëÿ òÿìèí åòìÿéÿí èøÿ ýþòöðÿíëÿðèí ïóë öñòöíëöéöíö àðàäàí ãàëäûðûëìàñû;
– ÿëèëëÿð ö÷öí èø éåðëÿðèíèí òÿìèí åäèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ èøÿ ýþòöðÿíëÿðè þç
þùäÿëèêëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿëÿðèíÿ èíàíäûðûëìàñû.
– êîìïåíñàñèéà âåðýèñè, ùÿì÷èíèí èíòèçàì ôóíêñèéàëàðûíà äà ìàëèêäèð.
Âåðýè þäÿìÿê âàñèòÿñè èëÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí èø éåðëÿðè èëÿ òÿìèí îëóíìàñûíà äàèð þùäÿëèêäÿí “àçàä îëìàã” ìöìêöí äåéèë.
Êîìïåíñàñèéà âåðýèñèíèí þäÿíèøèíäÿí ýÿëÿí ýÿëèðëÿð ÿëèëëÿðèí ùàíñû äÿðÿúÿäÿ èøëÿ òÿìèí îëóíìàñûíû ÿêñ åòäèðèð: þäÿíèøëÿð íÿ ãÿäÿð àçäûðñà, ãàíóíà ðèàéÿò î ãÿäÿð ÷îõäóð.
Ôîíäëàð ôåäåðàë ùþêóìÿò âÿ òîðïàãëàð àðàñûíäà òÿõìèíÿí éàðû-éàðûéà áþëöíöá. ßëèëëÿðèí èøëÿ òÿìèíàòûíûí ðåýèîíëàð àðàñû âÿ éà ìÿðêÿçè ìÿãñÿäëÿðèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí ïóëëàðûí òÿãðèáÿí éàðûñû ôåäåðàë ùþêóìÿòÿ âåðèëèð. Äèýÿð
ùèññÿñè èñÿ èøÿ ýþòöðÿíëÿð âÿ ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ ðåýèîíàë ìÿãñÿäëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè âÿ éà ôÿðäè èìòèéàçëàð ö÷öí òîðïàãëàðà âåðèëèð.
Èøÿ ýþòöðÿíëÿðÿ þäÿíèëÿí éàðäûìëàð äà ìþâúóääóð:
- èøÿ ýþòöðÿíëÿðÿ âåðèëÿí öñòöíëöêëÿð àðàñûíäà, ÿìÿê ùàãëàðûíûí þäÿíèëìÿñè ö÷öí âåðèëÿí ìàääè éàðäûì;
– 62 –
– õöñóñè ìöðÿêêÿá øÿðàèòëÿðäÿ, àüûð øèêÿñòëèê äÿðÿúÿñèíÿ ìàëèê îëàí ÿëèëëÿðèí èø ùÿéàòûíà èíòåãðàñèéàñûíà éàðäûì ýþñòÿðìÿê ìÿãñÿäèëÿ, áó ìàääè éàðäûìëàð ö÷ èë ìöääÿòèíäÿ âÿ 80%-äÿê âåðèëèð;
– èøÿ ýþòöðÿíëÿð êðåäèòëÿð øÿêëèíäÿ èíâåñòèñèéà ìàëèééÿ éàðäûìëàðû âÿ éà
àüûð øèêÿñòëèê äÿðÿúÿñèíÿ ìàëèê îëàí ÿëèëëÿð ö÷öí èø âÿ òÿùñèë éåðëÿðèíèí éàðàäûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ ìàëèééÿ éàðäûìëàðû àëà áèëÿðëÿð.
Áåëÿëèêëÿ, éóõàðûäà ãåéä îëóíàíëàðû éåêóíëàøäûðàðàã, ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð
êè, èøÿ ýþòöðÿíëÿð êâîòàíû éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿìÿëÿðèíè àçàä èø éåðèíè äîëäóðìàã
ö÷öí óéüóí îëàí ìÿùäóäèééÿòëè øÿõñ òàïà áèëìÿìÿêëÿðè èëÿ èçàù åäèðëÿð.
Áèð ÷îõ èøÿ ýþòöðÿíëÿð ÿñëèíäÿ ÿëèëëÿðè èøÿ ãÿáóë åòìÿê èñòÿìèðëÿð. Ëàêèí,
÷îõ çàìàí èø éåðèíè ÿëèëëÿð ö÷öí óéüóí âÿçèééÿòÿ ñàëìàã ö÷öí ÷îõ àç äÿéèøèêëèêëÿð åòìÿê ëàçûì îëóð.
Áÿçè èøÿ ýþòöðÿíëÿð ÿëèëëÿðèí ïèñ èøëÿäèêëÿðè âÿ éà èø éåðèíèí øèðêÿò âÿ éà
èäàðÿ ùåñàáûíà òÿúùèç åäèëìÿñèíÿ äàèð ÿñàñëàíìàìûø òÿñÿââöðëÿðÿ ìàëèêäèðëÿð.
Äèýÿðëÿðè èñÿ åùòèéàòëàíûðëàð êè, ÿëèëëÿðèí ìÿøüóëëóüó ÿëàâÿ õÿðúëÿðÿ âÿ éà äèýÿð
íàðàùàòëûüà ýÿòèðèá ÷ûõàðà áèëÿð. Áó ôèêèðëÿðèí ùå÷ áèð ÿñàñû éîõäóð. Äèýÿð áèð
éàíäàí àñàí ÿëäÿ îëóíà áèëÿí éàðûäûìûí áþéöê áèð êàòàëîãó ìþâúóääóð.
Áèð ÷îõ ùàëëàðäà, ÿëèëëÿðèí èøëÿ òÿìèíàòûíäà óüóðñóçëóãëàð âÿñàèòëÿðèí àçëûüû
èëÿ áàüëû äåéèë. Äàùà äîüðóñó, áó òÿõÿééöëöí îëìàìàñû, èøëÿéÿí ÿëèëè òÿñÿââöð
åòìÿê ãàáèëèééÿòèíèí îëìàìàñû èëÿ áàüëûäûð.
Ìÿëóìàòûí îëìàìàñû âÿ ÿââÿëúÿäÿí ìþâúóä îëàí ìÿíôè ðÿé, ÿëèëëÿðèí èøÿ
úÿëá îëóíìàñûíûí ðèñê äàøûäûüû ùàãäà ôèêðèí éàðàíìàñûíà ýÿòèðèá ÷ûõàðûð âÿ àðòàí
ìÿùäóäèééÿòëÿð âÿ ñÿðò ðÿãàáÿòèí ìþâúóäëóüó ùàëûíäà èøÿ ýþòöðÿíëÿðèí áèð ÷îõó áó ðèñêè ãÿáóë åòìÿéÿ ùàçûð äåéèë.
Èø àõòàðûøû çàìàíû ãöââÿíèí âÿ çàìàíûí äàùà äöçýöí âÿ ðàñèîíàë øÿêèëäÿ
èñòèôàäÿñè ö÷öí íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð êè, ùàë-ùàçûðäà Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ìÿøüóëëóã öçðÿ Äþâëÿò Õèäìÿòè ÿìÿê áàçàðûíûí èø÷è ãöââÿéÿ òÿëÿáàòû
ùàããûíäà ÿñàñ áàçà êèìè ÷ûõûø åäèð. Âÿòÿíäàøëàð áó îðãàíëàðà ìöðàúèÿò åäÿðÿê,
þç âàõòëàðûíà ãÿíàÿò åòìÿêëÿ âàêàíñèéàëàð ùàããûíäà ýåíèø ìÿëóìàò àëà áèëÿðëÿð. Ìÿøüóëëóã õèäìÿòèíäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê âÿòÿíäàø þç éàøàéûø éåðè èëÿ éàíàøû, ðåýèîíëàðäà äà îëàí âàêàíñèéàëàðëà òàíûø îëà áèëÿð.
Áóíäàí áàøãà, ÿëèëëÿðèí ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿ ÿñàñ ïðîáëåìëÿðèíäÿí áèðè âÿ
ùÿì÷èíèí îíëàðûí ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíûí ãàðøûñûíäà äóðàí
ÿñàñ ìàíåÿ ÿëèëëÿðèí èø ãàáèëèééÿòèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿí éÿíè èø ãàáèëèééÿòèíèí îëìàìàñû áàðÿäÿ ãÿðàð ÷ûõàðàí åêñïåðòëÿðèí Òèááè-Ñîñèàë Êîìèññèéàëàðûíûí ðÿéëÿðèäèð.
– 63 –
ÒÑÅÊ åêñïåðòèíèí ðÿéèíèí ÿñàñûíäà ùÿð ùàíñû áèð ÿëèëëèéè îëàí øÿõñèí òàëåéè
ùÿëë îëóíóð, äàùà äÿãèã äåñÿê, îíóí ÿìÿê ôÿàëèééÿòè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð.
Áåëÿëèêëÿ, òÿúðöáÿäÿ ìöøàùèäÿ îëóíóð êè, åêñïåðòëÿðèí ãÿðàðëàðû (ðÿéëÿðè)
ÿëèëëÿðèí ÿìÿê ôÿàëèééÿòèíäÿ áþéöê ïðîáëåìëÿð éàðàäûð. ßìÿê ôÿàëèééÿòè ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñèí ýÿëÿúÿê ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíäÿ, îíóí êåéôèééÿòèíäÿ âÿ ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñèí úÿìèééÿòÿ éàðàðëûëûã äÿðÿúÿñèíäÿ áþéöê ðîë îéíàéûð, áóíà ýþðÿ äÿ, åêñïåðòëÿðèí ðÿéëÿðè ÿëèëëÿðè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíäà òÿñáèò
îëóíìóø ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿêè áöòöí ùöãóãëàðäàí ìÿùðóì åäèð. Áóíóíëà ÿëàãÿäàð îëàðàã, ÿëèëëèéè îëàí øÿõñ, åêñïåðòèí ðÿéè èëÿ öìóìè èøÿ éàðàðñûç åëàí åäèëäèéèíÿ ýþðÿ, àðòûã èøÿ äöçÿëìÿê ö÷öí òÿøêèëàò âÿ èäàðÿëÿðÿ ìöðàúèÿò åäÿ áèëìèð.
Ùÿð ùàíñû áèð øÿõñèí ÿëèëëèéè îëìàñû èëÿ éàíàøû ôèçèêè âÿ éà ÿãëè úÿùÿòäÿí
ÿìÿê ôÿàëèééÿòèíèí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìÿñè ùàëëàðûíäà äà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñèí
ãàðøûñûíäà ïðîáëåìëÿð éàðàíûð. ßëèëëèéè îëàí øÿõñèí èäàðÿ âÿ òÿøêèëàò ðÿùáÿðëÿðèíÿ ìöðàúèÿòè çàìàíû, ùÿìèí èäàðÿ âÿ éà òÿøêèëàòûí ðÿùáÿðëèéèíèí ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñèí èøÿ éàðàðñûç îëäóüó ùàãäà åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ðÿéèíè ýþðäöéö âÿ îíà
ÿñàñëàíàðàã ùÿìèí øÿõñè âàêàíò èøëÿ òÿìèí åòìÿêäÿí èìòèíà åòìÿñè ùàëûíäà,
øÿõñèí éàëíûç Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Êîíñòèòóñèéàñûíäà, ßìÿê Êîäåêñèíäÿ
âÿ ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèêäÿ îëàí ÿìÿê ùöãóãó âÿ ÿìÿê àçàäëûüû éîõ, ùÿì÷èíèí
áåéíÿëõàëã ãàíóíâåðèúèêëÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ÿìÿê ùöãóãó âÿ ÿìÿê àçàäëûüû
ìÿùäóäëàøäûðûëìûø îëóð.
– 64 –
Ìàéèñ ßëèéåâ,
ÁÄÓ-íóí ùöãóã ôàêöëòÿñèíèí ïðîôåññîðó
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíÿ äàèð
ãàíóíâåðèúèëèéèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè ìÿñÿëÿñè
Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíèí ñîñèàë ñèéàñÿòèíèí ÿñàñ èñòèãàìÿòëÿðèíäÿí áèðèíè úÿìèééÿòäÿ õöñóñè ñîñèàë ãðóï êèìè ÷ûõûø åäÿí ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè òÿøêèë åäèð. Ðåñïóáëèêàìûçäà äþâëÿò ìöñòÿãèëëèéèíèí ÿëäÿ åäèëäèéè èëê äþâðëÿðäÿ ãÿáóë åäèëìèø “ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí
âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíä ” 25 àâãóñò 1992-úè èë òàðèõëè ãàíóí äþâëÿò âÿ úÿìèééÿò ùÿéàòûíûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ äèýÿð âÿòÿíäàøëàð êèìè ÿëèëëÿðÿ äÿ áÿðàáÿð èìêàíëàð éàðàäûëìàñûíà òÿìèíàò
âåðìÿéè íÿçÿðäÿ òóòóð. Ëàêèí áåëÿ áèð øÿðàèòèí éàðàäûëìàñû ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, ÿëèëëÿðèí ôèçèêè âÿ õÿñòÿëèêäÿí äîüàí ãöñóðëàðûíûí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû éîëó èëÿ íîðìàë ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí áÿðïà åäèëìÿñè, ÿëèëëÿðèí òèááè áÿðïàñû, îíëàðûí òÿðáèéÿñè, òÿùñèëè, ïåøÿ ùàçûðëûüû, ìÿøüóëëóüó, ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðèíäÿ îíëàðà ìöíàñèá øÿðàèò âÿ
øÿðòëÿðèí òÿìèí åäèëìÿñè, ìàääè, ñîñèàë-ìÿèøÿò âÿ òèááè òÿìèíàòûí áöòöí íþâëÿðèíèí
òÿòáèãè, ùàáåëÿ áöòöí âÿòÿíäàøëàð êèìè, îíëàðûí äà èúòèìàè òÿøêèëàòëàðäà áèðëÿøìÿê ùöãóãóíóí ðåàëèçÿñè ö÷öí ëàçûìè øÿðòëÿðèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíè çÿðóðè åäèð.
Ìÿëóìäóð êè, áàçàð èãòèñàäèééàòû ìöíàñèáÿòëÿðèíÿ êå÷èä äþâðö áèð ñûðà îáéåêòèâ âÿ ñóáéåêòèâ õàðàêòåðëè ÷ÿòèíëèêëÿð âÿ ïðîáëåìëÿð éàðàòìûøäûð. ßùàëèíèí
àçòÿìèíàòëû âÿ ÷ÿòèíëèéÿ äàùà ùÿññàñ ùèññÿñè îëàí ÿëèëëÿð áó àüûðëûüû þç ÷èéèíëÿðèíäÿ äàøûìàëû îëóðëàð. ßêñÿð ùàëëàðäà îíëàðûí ïðîáëåìëÿðè úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí
äöçýöí ãàâðàíûëìûð. Àíàäàíýÿëìÿ øèêÿñò îëàí âÿ éà ñîíðàäàí ìöõòÿëèô ñÿáÿáëÿðÿ ýþðÿ ÿëèë îëàí èíñàíëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿéÿ îëàí åùòèéàúûíû éàøàäûüûìûç áàçàð èãòèñàäèééàòû ìöíàñèáÿòëÿðèíÿ êå÷èä äþâðö äàùà äà àðòûðìûøäûð.
Äöíéàíûí áöòöí þëêÿëÿðèíäÿ ÿëèë êèìè òàíûíìûø èíñàíëàðûí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûíû ìÿùäóäëàøäûðàí âÿ îíëàðûí úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà òàì èøòèðàêûíû ÷ÿòèíëÿøäèðÿí ìàíåÿëÿð ìþâúóääóð. Áó ìàíåÿëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû öçðÿ ìöâàôèã
òÿäáèðëÿðèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè âÿçèôÿñè äþâëÿòèí öçÿðèíÿ äöøñÿ äÿ, îíëàðûí àðàäàí
– 65 –
ãàëäûðûëìàñû ö÷öí òÿäáèðëÿðèí åëìè úÿùÿòäÿí ÿñàñëàíäûðûëìàñû ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóã åëìèíèí âÿçèôÿñèíè òÿøêèë åäèð. Þòÿí ÿñðèí ñîíëàðûíäàí áàøëàéàðàã áåéíÿëõàëã
òÿøêèëàòëàð òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíÿ ìàðàüûí àðòìàñû ìöøàùèäÿ åäèëèð.
Áåëÿ êè, 1981-úè èë Áåéíÿëõàëã ÿëèëëÿð èëè åëàí åäèëìèø, 3 äåêàáð 1982-úè èëäÿ èñÿ
ÁÌÒ-íèí Áàø Àññàìáëåéàñû òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ öìóìäöíéà ìèãéàñëû òÿäáèðëÿð ïðîãðàìû ãÿáóë åäèëìèøäèð. 1983-úö èëäÿí 1992-úè èëÿ ãÿäÿð îëàí
äþâð òàðèõÿ «Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí ÿëèëëÿð îíèëëèéè» êèìè äàõèë îëìóøäóð. ÁÌÒ 2006-úû èëèí 13 äåêàáð òàðèõèíäÿ «ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû
ùàããûíäà» Êîíâåíñèéà ãÿáóë åòìèøäèð âÿ ùÿìèí Êîíâåíñèéà 2 îêòéàáð 2008-úè
èëäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû òÿðÿôèíäÿí ðàòèôèêàñèéà åäèëìèøäèð.
Äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíÿ äèããÿòèí àðòìàñû îíëàðûí ñàéûíûí
÷îõàëìàñû âÿ ÿëèëëÿðèí úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà âÿ ÿìÿê ïðîñåñèíäÿ òàì øÿêèëäÿ
èøòèðàê åòìÿê èìêàíëàðûíûí îëìàìàñû èëÿ èçàù åäèëèð. Ñîí èëëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëÿí
ñîñèàë èñëàùàòëàð íÿòèúÿñèíäÿ áó ñôåðàíûí ùöãóãè úÿùÿòäÿí òÿíçèìëÿíìÿñèíäÿ
ìöùöì èðÿëèëÿéèøëÿð ÿëäÿ åäèëìèø âÿ áó ñàùÿäÿ éåíè èñòèãàìÿòëÿð, ïðèîðèòåòëÿð âÿ
ìÿãñÿäëÿð òÿøêèë åäèëìèøäèð. Áöòöí áóíëàðûí íÿòèúÿñèíäÿ èñÿ ñîñèàë ìöäàôèÿíèí
éåíè íþâëÿðè éàðàíìûø âÿ áó ñàùÿäÿ ÿââÿëêèíäÿí êÿñêèí øÿêèëäÿ ôÿðãëÿíÿí äþâëÿò îðãàíëàðû òÿøêèë åäèëìèøäèð. «ßëèë» òåðìèíè èëÿ éàíàøû, ÿëèëëèê ïðîáëåìèíèí ùÿëëèíÿ éàíàøìà ôîðìàñû äà äÿéèøìèøäèð. Åéíè çàìàíäà ðåàáèëèòàñèéà êàòåãîðèéàñû
ìöùöì ÿùÿìèééÿò êÿñá åòìÿéÿ áàøëàìûøäûð. ßëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ñèñòåìèíäÿ èñëàùàòëàðëà éàíàøû, ðåñïóáëèêàìûçäà ïåíñèéà èñëàùàòëàðû, ñîñèàë ñûüîðòà ñàùÿñèíäÿ èñëàùàòëàð äà ùÿéàòà êå÷èðèëìèøäèð. Òÿáèè êè, áöòöí áó èñëàùàòëàð ÿëèëëÿðèí
ñîñèàë ìöäàôèÿñè òÿäáèðëÿðèíÿ äÿ þç ìöñáÿò òÿñèðèíè ýþñòÿðìèøäèð.
ßëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè èëÿ áàüëû ÿââÿëëÿð ìþâúóä îëàí âÿ éà ùàçûðêû
äþâðäÿ ãöââÿéÿ ìèíìèø ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíûí òÿíçèì åòäèéè ìÿñÿëÿëÿðèí
äàèðÿñè îëäóãúà ýåíèøäèð. Ùÿìèí ìÿñÿëÿëÿðèí áèð ÷îõó ùÿëÿ äÿ òàì øÿêèëäÿ ùÿëë
åäèëìÿìèø ãàëäûüû ö÷öí ìöâàôèã òÿäãèãàòëàðà çÿðóðÿò âàðäûð. ßëèëëÿð ö÷öí ùöãóã
âÿ èìòèéàçëàð ìöÿééÿí åäÿí íîðìàòèâ àêòëàðûí ùÿúìè îëäóãúà áþéöê îëìàãëà
éàíàøû, îíëàðûí ïðàêòèêàäà òÿòáèãèíäÿ äÿ ÷ÿòèíëèêëÿð ìþâúóääóð.
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû 13 äåêàáð 2008-úè èëäÿ ÁÌÒ-íèí «ßëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà» Êîíâåíñèéàñûíû âÿ áó Êîíâåíñèéàíûí Ôàêóëòàòèâ
Ïðîòîêîëóíó ðàòèôèêàñèéà åòìÿêëÿ þç öçÿðèíÿ ìöõòÿëèô õàðàêòåðëè þùäÿëèêëÿð ýþòöðìöøäöð. Àçÿðáàéúàí äþâëÿòè èëê íþâáÿäÿ ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñòàòóñóíà
äàèð ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèéèíè ùÿìèí Êîíâåíñèéàíûí òÿëÿáëÿðèíÿ óéüóíëàøäûðìàëû
âÿ ÿëèëëÿðèí òàì øÿêèëäÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû ö÷öí ðåàë èúðà ìåõàíèçìèíÿ
– 66 –
ìàëèê îëàí ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðû ãÿáóë åòìÿëèäèð. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû
Êîíñòèòóñèéàñû (12, 16, 17, 25 âÿ 38-úè ìàääÿëÿð), ÁÌÒ-íèí «ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà» Êîíâåíñèéàñû âÿ «Íîðìàòèâ ùöãóãè àêòëàð ùàããûíäà»
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéà Ãàíóíó áàõûìûíäàí ÿëèëëèéè îëàí
øÿõñëÿðèí ùöãóãè ñòàòóñóíóí äàùà äîëüóí ìöÿééÿí åäèëìÿñè âÿ îíëàðûí ñîñèàë
ìöäàôèÿñèíèí äàùà åòèáàðëû òÿìèíàòû ö÷öí ùàçûðëàíàí ãàíóí ëàéèùÿñèíäÿ àøàüûäàêû òÿêëèôëÿðèí íÿçÿðÿ àëûíìàñû ìÿãñÿäÿìöâàôèã ùåñàá åäèëèð:
1) ãàíóíâåðèúèëèê òåõíèêàñû áàõûìûíäàí ùåñàá åäèðèê êè, ãàíóíóí àäû êîíêðåò îëìàëûäûð. Òÿêëèô åäèðèê êè, ãàíóí «ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè
ùàããûíäà» Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíó êèìè àäëàíäûðûëñûí. Îíà ýþðÿ
êè, ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð äåäèêäÿ ùÿì ÿëèëëÿð, ùÿì äÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí óøàãëàð íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Ñîñèàë ìöäàôèÿ àíëàéûøû èñÿ ýåíèø àíëàéûø îëìàãëà, þçöíäÿ ùÿì ÿëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, îíëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ áöòþâëöêäÿ ñîñèàë òÿìèíàòû ìÿñÿëÿëÿðèíè ÿùàòÿ åäèð;
2) ùåñàá åäèðèê êè, ãàíóíäà ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðëÿ éàíàøû ÿëèëëèéèí ëåãàë àíëàéûøûíûí àøàüûäàêû êèìè òÿñáèò åäèëìÿñè ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû: «ßëèëëèê – øÿõñèí úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà òàì âÿ ñÿìÿðÿëè èøòèðàêûíà ìàíå îëàí âÿ îíóí ùÿéàò
ôÿàëèééÿòèíè ìÿùäóäëàøäûðàí äàâàìëû ôèçèêè, çåùíè, ÿãëè âÿ ùèññè ÷àòûøìàçëûãäûð».
3) ãàíóí ëàéèùÿñèíäÿ àøàüûäàêû ìöääÿàëàðûí òÿñáèò åäèëìÿñè Êîíâåíñèéàíûí òÿëÿáëÿðè áàõûìûíäàí ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû:
– ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿð áàðÿñèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèê ãàäàüàíäûð âÿ ãàíóíëà òÿãèá åäèëèð;
– áó àéðû-ñå÷êèëèéÿ ãàíóíëà íÿçÿðäÿ òóòóëàí ìöâàôèã óéüóíëàøäûðìàíûí
òÿìèí åäèëìÿìÿñè äàõèëäèð;
– ìöâàôèã óéüóíëàøäûðìà ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð øÿêèëäÿ áöòöí èíñàí ùöãóãëàðû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíäàí áÿùðÿëÿíìÿñè âÿ èñòèôàäÿ
åòìÿñè ö÷öí çÿðóðè ùàëëàðäà ãåéðè-ìöòÿíàñèá âÿ ÿñàññûç îëàðàã ÷ÿòèíëèêëÿðèí éàðàäûëìàìàñû ìÿãñÿäèëÿ äöçÿëèøëÿðèí åäèëìÿñèäèð;
– ÿëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí äèýÿðëÿðè èëÿ åéíè äÿðÿúÿäÿ ñå÷èì èìêàíû îëìàñû
øÿðòèëÿ èúìàäà éàøàìàã ùöãóãó âàðäûð. ßëèëëèéè îëàí èíñàíëàðûí äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð øÿêèëäÿ ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð, öìóìè òÿùñèë ñèñòåìè âÿ èø èìêàíëàðûíà ìöéÿññÿð îëìàñûíà äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí òÿìèíàò âåðèëèð. Áó èíñàíëàðûí ùÿð ùàíñû ìÿðùÿëÿäÿ ìÿúáóðè øÿêèëäÿ õöñóñè éàøàéûø éåðèíÿ âÿ éàõóä õöñóñè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíÿ àéðûëìàëàðû âÿ òÿúðèä îëóíìàëàðû ãàäàüàíäûð;
4) Òèááè Ñîñèàë Åêñïåðò Êîìèññèéàñûíûí ðÿéèíäÿ ÿëèëëèéèí ãðóïëàð öçðÿ
– 67 –
ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíèí èòèðèëìÿñè äÿðÿúÿëÿðèíèí âÿ ùàíñû øÿðàèòäÿ èøëÿéÿ áèëìÿê
èìêàíëàðûíûí ýþñòÿðèëìÿñè áàðÿäÿ ìÿúáóðè íîðìàíûí äàõèë åäèëìÿñè ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû;
5) ÒÑÅÊ-ëÿðèí ôÿàëèééÿòèíäÿ øÿôôàôëûüû òÿìèí åòìÿê ö÷öí êîìèññèéàíûí
òÿðêèáèíÿ èúòèìàè âÿ ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíäàí íöìàéÿíäÿíèí äàõèë åäèëìÿñè «ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãëàðûíà äàèð» ÁÌÒ Êîíâåíñèéàñûíûí òÿëÿáëÿðè áàõûìûíäàí äöçýöí îëàðäû;
6) «Éàøàéûø ìèíèìóìó ùàããûíäà» Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí 5 îêòéàáð
2004-úö èë òàðèõëè ãàíóíóíà ýþðÿ éàøàéûø ìèíèìóìó ìèíèìóì èñòåùëàê ñÿáÿòèíèí äÿéÿðèíÿ âÿ èúáàðè þäÿíèøëÿðÿ ýþðÿ ìöÿééÿí åäèëÿí ñîñèàë íîðìàòèâ êèìè
òÿñáèò åäèëìèøäèð. Ìèíèìóì èñòåùëàê ñÿáÿòè èñÿ ÿùàëèíèí ÿñàñ ñîñèàë äåìîãðàôèê
ãðóïëàðû öçðÿ ìöÿééÿí åäèëèð. Ùÿìèí ãàíóíóíóí áèðèíúè ìàääÿñèíÿ ýþðÿ ÿùàëèíèí ÿñàñ ñîñèàë äåìîãðàôèê ãðóïëàðûíà ÿìÿê ãàáèëèééÿòëè ÿùàëè, ïåíñèéà÷ûëàð,
ÿëèëëÿð âÿ óøàãëàð àèä åäèëäèéè ùàëäà, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíèí «Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ìèíèìóì èñòåùëàê ñÿáÿòèíèí òÿðêèáèíèí òÿñäèã åäèëìÿñè ùàããûíäà» 23 èéóí 2005-úè èë òàðèõëè 118 ¹-ëè ãÿðàðû èëÿ äèýÿð ñîñèàë-äåìîãðàôèê ãðóïëàð ö÷öí ìèíèìóì èñòåùëàê ñÿáÿòèíèí òÿðêèáè ÿëèëëÿð ö÷öí
ìöÿééÿí åäèëìÿìèø, ÿëèëëÿðèí áó ñîñèàë äåìîãðàôèê ãðóïëàðûí ùàíñûíà àèä åäèëìÿñè ãåéðè-ìöÿééÿí îëàðàã ãàëûð. Îíà ýþðÿ äÿ ùåñàá åäèðèê êè, éåíè ãàíóí ëàéèùÿñèíäÿ ÿùàëèíèí ñîñèàë äåìîãðàôèê ãðóïëàðû è÷ÿðèñèíäÿ ÿëèëëÿðèí àéðûúà ýþñòÿðèëìÿñèíÿ äàèð ìöâàôèã íîðìà íÿçÿðäÿ òóòóëñóí;
7) Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ õàðèúè þëêÿëÿðèí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã ÿëèëëèéèí ãðóïëàðû àíëàéûøûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèð âÿ
áöòöí ÿëèëëÿð ö÷ ãðóïà áþëöíìöøäöð. Ëàêèí «ãðóï» àíëàéûøû ìöõòÿëèô ÿëàìÿòëÿð
ÿñàñûíäà áèðëÿøÿí ÿøéàëàðûí, ïðåäìåòëÿðèí, ùàäèñÿ âÿ èíñàíëàðûí ìöÿééÿí öìóìèëèéèíè ýþñòÿðèð. Èíñàíëàðûí ãðóï øÿêëèíäÿ áèðëÿøìÿñè îíëàðûí ìàðàãëàðûíûí, õöñóñèëÿ ïåøÿ âÿ ñèéàñè ýþðöøëÿðèíèí öìóìèëèéè ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Îíà ýþðÿ äÿ ãàíóíâåðèúèëèêäÿ ýþñòÿðèëÿí òåðìèíèí èøëÿäèëìÿñèíÿ èíñàíûí ñàüëàìëûã âÿçèééÿòèíèí íÿòèúÿëÿðèíÿ ýþðÿ äèããÿò âåðèëìÿäèéèíäÿí ùàãã ãàçàíäûðìàã îëìàç. Ùåñàá
åäèðèê êè, «ÿëèëëèéèí ãðóïó» àíëàéûøû ÿëèëèí äöøäöéö àüûð ùÿéàò øÿðàèòèíèí âÿçèééÿòèíè, õàðàêòåðèíè ÿêñ åòäèðìÿäèéèíÿ ýþðÿ äèýÿð þëêÿëÿðèí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ
îëäóüó êèìè «ÿëèëëèéèí äÿðÿúÿñè» àíëàéûøû èëÿ ÿâÿç åäèëìÿëèäèð. Ôèêðèìèçúÿ,
«ÿëèëëèéèí äÿðÿúÿñè» ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíèí ìÿùäóäëàøìàñûíû äåéèë, åéíè çàìàíäà ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ìÿùäóäëàøìàñû äÿðÿúÿñèíè èôàäÿ åäèð. «ßëèëëèéèí ãðóïó»
àíëàéûøû èñÿ èíñàíëàðûí ìåõàíèêè áèðëèéè êèìè èôàäÿ îëóíóð. Áó áàõûìäàí «ÿëèëëè– 68 –
éèí äÿðÿúÿñè» àíëàéûøû ìþâúóä ðåàëëûüû äàùà äîëüóí ÿêñ åòäèðäèéè ö÷öí ùåñàá
åäèðèê êè, ðåñïóáëèêàìûçûí ãàíóíâåðèúèëèéèìèçäÿ äÿ áó èôàäÿíèí èøëÿäèëìÿñè
ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû;
8) Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ÿëèëëÿðèí ñàíàòîðèéàêóðîðò ìöàëèúÿñè ùöãóãó òÿñáèò åäèëñÿ äÿ, áó ùöãóãäàí ìöÿééÿí ñÿáÿáëÿðäÿí
èñòèôàäÿ åäèëìÿäèêäÿ ñàíàòîðèéà-êóðîðò éîëëàéûøûíûí êîìïåíñàñèéà èëÿ ÿâÿç åäèëìÿñè èìêàíû íÿçÿðäÿ òóòóëìàëûäûð. Áó áàõûìäàí ùåñàá åäèðèê êè, éåíè ãàíóíäà
ñàíàòîðèéà-êóðîðò ìöàëèúÿñèíèí éàøà ýþðÿ ÿìÿê ïåíñèéàñûíûí áàçà ùèññÿñè ìÿáëÿüèíèí áåø ìèñëèíäÿí àç îëìàéàí ìÿáëÿüäÿ êîìïåíñàñèéà åäèëìÿñè èìêàíû
òÿñáèò åäèëìÿëèäèð;
9) õàðèúè þëêÿëÿðèí òÿúðöáÿñèíäÿ ñîñèàë õèäìÿò ìöÿññèñÿëÿðè ñûðàñûíà õöñóñè èíòåðíàò ìÿêòÿáëÿðè äÿ äàõèë åäèëìèøäèð. Ùÿìèí õöñóñè èíòåðíàò åâëÿðèíäÿ ÿñàñÿí àçàäëûãäàí ìÿùðóìåòìÿ éåðëÿðèíäÿí àçàä îëìóø òàì âÿ éà ãèñìÿí þçöíÿõèäìÿò èìêàíëàðûíû èòèðìèø, äàèìè îëàðàã ãóëëóüà åùòèéàú äóéàí òÿùëöêÿëè ðåñèäèâ øÿõñëÿðÿ ñîñèàë õèäìÿò ýþñòÿðèëèð. Áó åâëÿðÿ ãàíóíâåðèúèëèéÿ óéüóí îëàðàã
öçÿðèíäÿ èíçèáàòè íÿçàðÿò ìöÿééÿí îëóíìóø øÿõñëÿð, ÿââÿëëÿð ìÿùêóì îëóíìóø âÿ éà äÿôÿëÿðëÿ èúòèìàè ãàéäàíû ïîçìàüà ýþðÿ èíçèáàòè ìÿñóëèééÿòÿ úÿëá
îëóíàí, äàõèëè èøëÿð îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëÿí äèëÿí÷èëèê âÿ àâàðà÷ûëûãëà ìÿøüóë îëàí ÿëèëëÿð ãÿáóë îëóíóðëàð. Ùåñàá åäèðèê êè, ðåñïóáëèêàìûçäà äà åéíè ñòàòóñëó àíàëîæè ñîñèàë õèäìÿò ìöÿññèñÿëÿðèíèí éàðàäûëìàñûíà äàèð íîðìàíûí éåíè
ãàíóíà äàõèë åäèëìÿñè ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû;
10) ùåñàá åäèðèê êè, ÿëèëëÿðèí ìÿíçèëëÿ òÿìèíàòû èëÿ áàüëû îëàí íîðìàëàð äÿãèã
âÿ êîíêðåò îëìàëû, áÿéàííàìÿ õàðàêòåðè äàøûìàìàëûäûð. ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðè èøëÿ òÿìèí åäÿí èøÿýþòöðÿíëÿð ö÷öí ðåàë âåðýè ýöçÿøòëÿðèíè âÿ ýöçÿøòëè êðåäèòëÿðèí
âåðèëìÿñèíè íÿçÿðäÿ òóòàí ìöääÿàíûí äàõèë åäèëìÿñè ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû;
11) ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿðèí ìÿáëÿüèíèí éàøàéûø ìèíèìóìó ùÿääèíäÿ ìöÿééÿí åäèëìÿñèíÿ äàèð íîðìà ãàíóí ëàéèùÿñèíäÿ þç ÿêñèíè òàïìàëûäûð;
12) ÿëèëëÿðèí ïåíñèéà òÿìèíàòû îíëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíäÿ ÿí ìöùöì éåð
òóòäóüó ö÷öí áóíóíëà áàüëû ãàíóí ëàéèùÿñèíäÿ àéðûúà ìàääÿíèí òÿñáèò åäèëìÿñè ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû. Ãöââÿäÿ îëàí ïåíñèéà ãàíóíâåðèúèëèéèíÿ ýþðÿ 52
éàøûíà ÷àòìûø øÿõñëÿðÿ ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ÿìÿê ïåíñèéàñû òÿéèí åäèëìÿñè ö÷öí îíëàð
12 èëäÿí àðòûã ñûüîðòà ñòàæûíà ìàëèê îëìàëûäûðëàð. Ùàëáóêè éàøà ýþðÿ ÿìÿê ïåíñèéàñûíûí òÿéèí åäèëìÿñè ö÷öí øÿõñèí 12 èë ñûüîðòà ñòàæûíà ìàëèê îëìàñû éåòÿðëèäèð. Åéíè çàìàíäà, áó íþâ ïåíñèéàíûí òÿéèí åäèëìÿñè ö÷öí øÿõñèí ÿëèëëèéèíèí ñÿáÿáè ùå÷ áèð ùöãóãè ÿùÿìèééÿò êÿñá åòìèð. Éÿíè ïåíñèéà òÿéèíàòû ö÷öí ìöùàðè– 69 –
áÿ ÿëèëëÿðè, ùÿòòà ÿìÿê çÿäÿñè âÿ ïåøÿ õÿñòÿëèéè íÿòèúÿñèíäÿ ÿëèë îëàí øÿõñëÿð äÿ
îíëàðûí éàøûíäàí àñûëû îëàðàã ñûüîðòà ñòàæûíà ìàëèê îëìàëûäûðëàð. Áó ãàéäàíûí
ìöÿééÿí åäèëìÿñè èñÿ áåéíÿëõàëã ùöãóã íîðìàëàðû èëÿ çèääèééÿò òÿøêèë åäèð. Áåëÿ êè, Áåéíÿëõàëã ßìÿê Òÿøêèëàòûíûí 51-úè ñåññèéàñûíäà ãÿáóë îëóíìóø “ßëèëëèéÿ, ãîúàëûüà âÿ àèëÿ áàø÷ûñûíûí èòèðèëìÿñèíÿ ýþðÿ ìöàâèíÿòëÿð ùàããûíäà” 128 ¹-ëè
Êîíâåíñèéàñûíûí 11-úè ìàääÿñèíÿ ÿñàñÿí ãàíóíâåðèúèëèêëÿ ìöÿééÿí îëóíìóø
ãàéäàäà öçâëöê ùàããû þäÿìÿêëÿ 15 èëëèê ñòàæû îëàí øÿõñëÿðÿ âÿ éà ìóçäëà èøëÿéÿíëÿðÿ, éàõóä ùÿìèí þëêÿäÿ éàøàìàãëà 10 èëëèê ñòàæà ìàëèê îëàíëàðà ÿëèëëèéÿ ýþðÿ
ïåíñèéà òÿéèí îëóíóð. Ñûüîðòà ùàããûíûí þäÿíèëìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð ìèíèìóì ñòàæëà
áàüëû ìöÿééÿí îëóíìóø ìÿáëÿüäÿí àç îëìàìàãëà àçàëäûëìûø ìÿáëÿüäÿ ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ïåíñèéà þäÿíèëèð. Ñûüîðòà ùàããûíû 3 èëëèê ìöääÿòÿ þäÿìèø, ÿìÿê ãàáèëèééÿòëè éàøäà îëäóüó äþâðäÿ ìöÿééÿí åäèëìèø èëëèê âÿ éà îðòà èëëèê ñûüîðòà ñòàæûíà ìàëèê îëàíëàð äà ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ïåíñèéà òÿìèíàòûíäà îëàí øÿõñëÿð äàèðÿñèíÿ
äàõèë åäèëèðëÿð. Áåëÿëèêëÿ, ìþâúóä ãàíóíâåðèúèëèêäÿ òÿñáèò îëóíìóø ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ÿìÿê ïåíñèéàñûíûí òÿéèíåäèëìÿ øÿðòëÿðè îíà ùöãóã ãàçàíûëìàñûíû ÷ÿòèíëÿøäèðèð. Áóíóíëà áàüëû ùåñàá åäèðèê êè, ãàíóíäà ÿëèëëÿðèí ïåíñèéà òÿìèíàòû èëÿ áàüëû
àøàüûäàêû ìöääÿà òÿñáèò åäèëìÿëèäèð: «Ìöääÿòèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã ñûüîðòà ñòàæûíà ìàëèê îëàí øÿõñëÿðÿ ÿëèëëèê ìöÿééÿí åäèëäèéè ùàëëàðäà ÿëèëëèéÿ ýþðÿ ÿìÿê
ïåíñèéàñû òÿéèí îëóíà áèëÿð»;
13) ùåñàá åäèðèê êè, ãàíóíäà ÿëèë òÿøêèëàòëàðûíûí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéàñû ìÿãñÿäèëÿ õàðèúè þëêÿëÿðäÿí ýÿòèðäèêëÿðè ðåàáèëèòàñèéà âàñèòÿëÿðè (ìîòîðëó àðàáàëàð, ãîëòóãàëòû àüàúëàð âÿ ñ.) ýþìðöê ðöñóìóíäàí àçàä åäèëìÿñèíÿ äàèð ìöääÿàíûí íÿçÿðäÿ òóòóëìàñû äöçýöí îëàðäû;
14) ÿëèëëÿðëÿ áàüëû êâîòà òÿòáèã åäèëìÿéÿí ìöÿññèñÿëÿð ñûðàñûíäàí äþâëÿò
îðãàíëàðûíûí ÷ûõàðûëìàñû ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû;
15) ÿëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ïåíñèéà âÿ ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿðèíèí ìÿáëÿüèíèí
ðåñïóáëèêà öçðÿ îðòà àéëûã ÿìÿê ùàããûíûí ìÿáëÿüèíäÿí àøàüû îëìàìàñû èëÿ áàüëû ìöääÿàíûí ãàíóíâåðèúèëèéÿ äàõèë åäèëìÿñè ìÿãñÿäÿìöâàôèã îëàðäû.
– 70 –
ßËÀÂßËßÐ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÛÍÛÍ
ÊÎÍÑÒÈÒÓÑÈÉÀÑÛÍÄÀÍ ×ÛÕÀÐÛØËÀÐ
Ìàääÿ 12. Äþâëÿòèí àëè ìÿãñÿäè
Û. Èíñàí âÿ âÿòÿíäàø ùöãóãëàðûíûí âÿ àçàäëûãëàðûíûí, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí âÿòÿíäàøëàðûíà ëàéèãëè ùÿéàò ñÿâèééÿñèíèí òÿìèí åäèëìÿñè äþâëÿòèí àëè
ìÿãñÿäèäèð.
ÛÛ. Áó Êîíñòèòóñèéàäà ñàäàëàíàí èíñàí âÿ âÿòÿíäàø ùöãóãëàðû âÿ àçàäëûãëàðû Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí òÿðÿôäàð ÷ûõäûüû áåéíÿëõàëã ìöãàâèëÿëÿðÿ óéüóí òÿòáèã åäèëèð.
Ìàääÿ 16. Ñîñèàë èíêèøàô âÿ äþâëÿò
Û. Àçÿðáàéúàí äþâëÿòè õàëãûí âÿ ùÿð áèð âÿòÿíäàøûí ðèôàùûíûí éöêñÿëäèëìÿñè, îíóí ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ëàéèãëè ùÿéàò ñÿâèééÿñè ãàéüûñûíà ãàëûð.
ÛÛ. Àçÿðáàéúàí äþâëÿòè ìÿäÿíèééÿòèí, òÿùñèëèí, ñÿùèééÿíèí, åëìèí, èíúÿñÿíÿòèí èíêèøàôûíà éàðäûì ýþñòÿðèð, þëêÿíèí òÿáèÿòèíè, õàëãûí òàðèõè, ìàääè âÿ ìÿíÿâè èðñèíè ãîðóéóð.
Ìàääÿ 17. Àèëÿ, óøàãëàð âÿ äþâëÿò
Û. Úÿìèééÿòèí ÿñàñ þçÿéè êèìè àèëÿ äþâëÿòèí õöñóñè ùèìàéÿñèíäÿäèð.
ÛÛ. Óøàãëàðûí ãàéüûñûíà ãàëìàã âÿ îíëàðû òÿðáèéÿ åòìÿê âàëèäåéíëÿðèí áîðúóäóð. Áó áîðúóí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíÿ äþâëÿò íÿçàðÿò åäèð.
ÛÛÛ. Âàëèäåéíëÿðè âÿ éà ãÿééóìëàðû îëìàéàí, âàëèäåéí ãàéüûñûíäàí ìÿùðóì îëàí óøàãëàð äþâëÿòèí ùèìàéÿñèíäÿäèðëÿð.
ÛÂ. Óøàãëàðû îíëàðûí ùÿéàòûíà, ñàüëàìëûüûíà âÿ éà ìÿíÿâèééàòûíà òÿùëöêÿ
òþðÿäÿ áèëÿí ôÿàëèééÿòÿ úÿëá åòìÿê ãàäàüàíäûð.
Â. 15 éàøûíà ÷àòìàìûø óøàãëàð èøÿ ýþòöðöëÿ áèëìÿçëÿð.
ÂÛ. Óøàã ùöãóãëàðûíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ äþâëÿò íÿçàðÿò åäèð.
– 71 –
Ìàääÿ 31. Òÿùëöêÿñèç éàøàìàã ùöãóãó
Û. Ùÿð êÿñèí òÿùëöêÿñèç éàøàìàã ùöãóãó âàðäûð.
ÛÛ. Ãàíóíäà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ùàëëàð èñòèñíà îëìàãëà, øÿõñèí ùÿéàòûíà, ôèçèêè âÿ ìÿíÿâè ñàüëàìëûüûíà, ìöëêèééÿòèíÿ, ìÿíçèëèíÿ ãÿñä åòìÿê, îíà ãàðøû
çîð èøëÿòìÿê ãàäàüàíäûð.
Ìàääÿ 35. ßìÿê ùöãóãó
Û. ßìÿê ôÿðäè âÿ èúòèìàè ðèôàùûí ÿñàñûäûð.
ÛÛ. Ùÿð êÿñèí ÿìÿéÿ îëàí ãàáèëèééÿòè ÿñàñûíäà ñÿðáÿñò ñóðÿòäÿ þçöíÿ ôÿàëèééÿò íþâö, ïåøÿ, ìÿøüóëèééÿò âÿ èø éåðè ñå÷ìÿê ùöãóãó âàðäûð.
ÛÛÛ. Ùå÷ êÿñ çîðëà èøëÿäèëÿ áèëìÿç.
ÛÂ. ßìÿê ìöãàâèëÿëÿðè ñÿðáÿñò áàüëàíûëûð. Ùå÷ êÿñ ÿìÿê ìöãàâèëÿñè áàüëàìàüà ìÿúáóð åäèëÿ áèëìÿç.
Â. Ìÿùêÿìÿ ãÿðàðû ÿñàñûíäà øÿðòëÿðè âÿ ìöääÿòëÿðè ãàíóíëà íÿçÿðäÿ òóòóëàí ìÿúáóðè ÿìÿéÿ úÿëá åòìÿê, ùÿðáè õèäìÿò çàìàíû ñÿëàùèééÿòëè øÿõñëÿðèí
ÿìðëÿðèíèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð èøëÿòìÿê, ôþâãÿëàäÿ âÿçèééÿò çàìàíû âÿ ùÿðáè âÿçèééÿò âÿòÿíäàøëàðà òÿëÿá îëóíàí èøëÿðè ýþðäöðìÿê ùàëëàðûíà
éîë âåðèëèð.
ÂÛ. Ùÿð êÿñèí òÿùëöêÿñèç âÿ ñàüëàì øÿðàèòäÿ èøëÿìÿê, ùå÷ áèð àéðû-ñå÷êèëèê
ãîéóëìàäàí þç èøèíÿ ýþðÿ äþâëÿòèí ìöÿééÿíëÿøäèðäèéè ìèíèìóì ÿìÿêùàããû
ìèãäàðûíäàí àç îëìàéàí ùàãã àëìàã ùöãóãó âàðäûð.
ÂÛÛ. Èøñèçëÿðèí äþâëÿòäÿí ñîñèàë ìöàâèíÿò àëìàã ùöãóãó âàðäûð.
ÂÛÛÛ. Äþâëÿò èøñèçëèéèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ö÷öí áöòöí èìêàíëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèð.
Ìàääÿ 38. Ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóãó
Û. Ùÿð êÿñèí ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóãó âàðäûð.
ÛÛ. Éàðäûìà ìþùòàú îëàíëàðà êþìÿê åòìÿê èëê íþâáÿäÿ îíëàðûí àèëÿ öçâëÿðèíèí áîðúóäóð.
ÛÛÛ. Ùÿð êÿñ ãàíóíëà ìöÿééÿí åäèëìèø éàø ùÿääèíÿ ÷àòäûãäà, õÿñòÿëèéèíÿ,
ÿëèëëèéèíÿ, àèëÿ áàø÷ûñûíû èòèðäèéèíÿ, ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðäèéèíÿ, èøñèçëèéÿ ýþðÿ
âÿ ãàíóíëà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø äèýÿð ùàëëàðäà ñîñèàë òÿìèíàò ùöãóãóíà ìàëèêäèð.
ÛÂ. Òÿãàöäëÿðèí âÿ ñîñèàë ìöàâèíÿòëÿðèí ìèíèìóì ìÿáëÿüè ãàíóíëà
ìöÿééÿí åäèëèð.
– 72 –
Â. Äþâëÿò õåéðèééÿ÷èëèê ôÿàëèééÿòèíèí, êþíöëëö ñîñèàë ñûüîðòàíûí âÿ ñîñèàë
òÿìèíàòûí áàøãà íþâëÿðèíèí èíêèøàôû ö÷öí èìêàíëàð éàðàäûð.
Ìàääÿ 41. Ñàüëàìëûüûí ãîðóíìàñû ùöãóãó
Û. Ùÿð êÿñèí ñàüëàìëûüûíû ãîðóìàã âÿ òèááè éàðäûì àëìàã ùöãóãó âàðäûð.
ÛÛ. Äþâëÿò ìöõòÿëèô ìöëêèééÿò íþâëÿðè ÿñàñûíäà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ñÿùèééÿíèí áöòöí íþâëÿðèíèí èíêèøàôû ö÷öí çÿðóðè òÿäáèðëÿð ýþðöð, ñàíèòàðèéà-åïèäåìèîëîýèéà ñàëàìàòëûüûíà òÿìèíàò âåðèð, òèááè ñûüîðòàíûí ìöõòÿëèô íþâëÿðè ö÷öí
èìêàíëàð éàðàäûð.
ÛÛÛ. Èíñàíëàðûí ùÿéàòû âÿ ñàüëàìëûüû ö÷öí òÿùëöêÿ òþðÿäÿí ôàêòëàðû âÿ ùàëëàðû ýèçëÿäÿí âÿçèôÿëè øÿõñëÿð ãàíóí ÿñàñûíäà ìÿñóëèééÿòÿ úÿëá åäèëèðëÿð.
Ìàääÿ 42. Òÿùñèë ùöãóãó
Û. Ùÿð áèð âÿòÿíäàøûí òÿùñèë àëìàã ùöãóãó âàðäûð.
ÛÛ. Äþâëÿò ïóëñóç èúáàðè öìóìè îðòà òÿùñèë àëìàã ùöãóãóíó òÿìèí åäèð.
ÛÛÛ. Òÿùñèë ñèñòåìèíÿ äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí íÿçàðÿò åäèëèð.
ÛÂ. Ìàääè âÿçèééÿòäÿí àñûëû îëìàéàðàã èñòåäàäëû øÿõñëÿðèí òÿùñèëè äàâàì
åòäèðìÿñèíÿ äþâëÿò çÿìàíÿò âåðèð.
Â. Äþâëÿò ìèíèìóì òÿùñèë ñòàíäàðòëàðûíû ìöÿééÿí åäèð.
Ìàääÿ 58. Áèðëÿøìÿê ùöãóãó
Û. Ùÿð êÿñèí áàøãàëàðû èëÿ áèðëÿøìÿê ùöãóãó âàðäûð.
ÛÛ. Ùÿð êÿñ èñòÿíèëÿí áèðëèê, î úöìëÿäÿí ñèéàñè ïàðòèéà, ùÿìêàðëàð èòòèôàãû
âÿ äèýÿð èúòèìàè áèðëèê éàðàòìàã âÿ éà ìþâúóä áèðëèéÿ äàõèë îëìàã ùöãóãóíà
ìàëèêäèð. Áöòöí áèðëèêëÿðèí ñÿðáÿñò ôÿàëèééÿòèíÿ òÿìèíàò âåðèëèð.
ÛÛÛ. Ùå÷ êÿñ ùÿð ùàíñû áèðëèéÿ äàõèë îëìàüà âÿ îíóí öçâëöéöíäÿ ãàëìàüà
ìÿúáóð åäèëÿ áèëìÿç.
ÛÂ. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí áöòöí ÿðàçèñèíäÿ âÿ éà ùÿð ùàíñû ùèññÿñèíäÿ ãàíóíè äþâëÿò ùàêèìèééÿòèíè çîðëà äåâèðìÿê ìÿãñÿäè ýöäÿí áèðëèêëÿð ãàäàüàíäûð. Êîíñòèòóñèéàíû âÿ ãàíóíëàðû ïîçàí áèðëèêëÿðèí ôÿàëèééÿòèíÿ éàëíûç
ìÿùêÿìÿ ãàéäàñûíäà õèòàì âåðèëÿ áèëÿð.
– 73 –
"ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàéà ãîøóëìàã áàðÿñèíäÿ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÛÍÛÍ ÃÀÍÓÍÓ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ìèëëè Ìÿúëèñè ãÿðàðà àëûð:
Û. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø Ìÿúëèñè
òÿðÿôèíäÿí 2006-úû èë äåêàáðûí 13-äÿ ãÿáóë åäèëìèø «ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà» Êîíâåíñèéàéà ìöâàôèã áÿéàíàòëà (áÿéàíàòûí ìÿòíè ÿëàâÿ îëóíóð) ãîøóëñóí.
ÛÛ. Áó Ãàíóí äÿðú åäèëäèéè ýöíäÿí ãöââÿéÿ ìèíèð.
Èëùàì ßËÈÉÅÂ,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
Áàêû øÿùÿðè, 2 îêòéàáð 2008-úè èë
¹ 686-ÛÛÛÃ
ßËÈËËŸŸßÐÈÍ ÙÖÃÓÃËÀÐÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
ÊÎÍÂÅÍÑÈÉÀ
ÏÐÅÀÌÁÓËÀ
Áó Êîíâåíñèéàíûí èøòèðàê÷ûñû îëàí äþâëÿòëÿð,
à) úÿìèééÿòèí áöòöí öçâëÿðèíÿ õàñ îëàí ëÿéàãÿò âÿ äÿéÿðëÿðèí âÿ îíëàðûí
áÿðàáÿð âÿ àéðûëìàç ùöãóãëàðûíûí àçàäëûüûí, ÿäàëÿòèí âÿ öìóìáÿøÿðè ñöëùöí
ÿñàñû êèìè ãÿáóë îëóíìàñû áàðÿäÿ Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Íèçàìíàìÿñèíäÿ áÿéàí îëóíìóø ïðèíñèïëÿðè õàòûðëàéàðàã;
á) Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Èíñàí ùöãóãëàðû ùàããûíäà Öìóìè Áÿéàííàìÿäÿ âÿ Èíñàí ùöãóãëàðû ùàããûíäà áåéíÿëõàëã ïàêòëàðäà ùÿð áèð èíñàíûí
îíëàðäà ýþñòÿðèëÿí áöòöí ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðà ùÿð ùàíñû ôÿðã ãîéóëìàäàí ìàëèê îëäóüóíó áÿéàí âÿ òÿñáèò åòäèéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã;
ú) èíñàíûí áöòöí ùöãóãëàðûíûí âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíûí öìóìèëèéèíè, àéðûëìàçëûüûíû, ãàðøûëûãëû àñûëûëûüûíû âÿ ãàðøûëûãëû ÿëàãÿñèíè, ùàáåëÿ àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë
âåðèëìÿäÿí ÿëèëëÿðèí îíëàðäàí òàì èñòèôàäÿñèíÿ çÿìàíÿò âåðìÿéèí çÿðóðèëèéèíè
òÿñäèã åäÿðÿê;
÷) Èãòèñàäè, ñîñèàë âÿ ìÿäÿíè ùöãóãëàð ùàããûíäà Áåéíÿëõàëã Ïàêòà, Ìöëêè
âÿ ñèéàñè ùöãóãëàð ùàããûíäà Áåéíÿëõàëã Ïàêòà, Èðãè àéðû-ñå÷êèëèéèí áöòöí ôîð– 74 –
ìàëàðûíûí ëÿüâ îëóíìàñû ùàããûíäà Áåéíÿëõàëã Êîíâåíñèéàéà, Ãàäûíëàðà ìöíàñèáÿòäÿ àéðû-ñå÷êèëèéèí áöòöí ôîðìàëàðûíûí ëÿüâ îëóíìàñû ùàããûíäà Êîíâåíñèéàéà, Èøýÿíúÿëÿðÿ âÿ äèýÿð ãÿääàð, ãåéðè-èíñàíè âÿ éà ëÿéàãÿòè àë÷àëäàí ðÿôòàð
âÿ úÿçà íþâëÿðèíÿ ãàðøû Êîíâåíñèéàéà, Óøàã ùöãóãëàðû ùàããûíäà Êîíâåíñèéàéà, Áöòöí ÿìÿê÷è ìèãðàíòëàðûí âÿ îíëàðûí àèëÿ öçâëÿðèíèí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè ùàããûíäà Áåéíÿëõàëã Êîíâåíñèéàéà èñòèíàä åäÿðÿê;
ä) ÿëèëëèéèí òÿêàìöë åäÿí àíëàéûø îëäóüóíó âÿ ÿëèëëèéèí èíñàíëàðûí ñÿùùÿòèíèí ïîçóëìàñû èëÿ îíëàðûí ìöíàñèáÿò âÿ ìöùèò áàðéåðëÿðè àðàñûíäà áàø âåðÿí âÿ
áó èíñàíëàðûí úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ òàì âÿ ñÿìÿðÿëè èøòèðàêûíà ìàíå îëàí ãàðøûëûãëû òÿñèðèí íÿòèúÿñè îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëàðàã;
å) ÿëèëëÿð ö÷öí áÿðàáÿð èìêàíëàðûí òÿìèí åäèëìÿñè ö÷öí ìèëëè, ðåýèîíàë âÿ
áåéíÿëõàëã ñÿâèééÿëÿðäÿ ñòðàòåýèéàëàðûí, ïëàíëàðûí, ïðîãðàìëàðûí âÿ òÿäáèðëÿðèí
ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè, ùàçûðëàíìàñû âÿ ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè áàõûìûíäàí ßëèëëÿðÿ
ìöíàñèáÿòäÿ Öìóìäöíéà Ôÿàëèééÿò Ïðîãðàìûíäà âÿ ßëèëëÿð ö÷öí áÿðàáÿð èìêàíëàðûí òÿìèí îëóíìàñûíûí Ñòàíäàðò Ãàéäàëàðûíäà ÿêñ îëóíàí ïðèíñèï âÿ ðÿùáÿð ôÿàëèééÿò èñòèãàìÿòëÿðèíèí âàúèáëèéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã;
ÿ) ìöâàôèã ñàáèò èíêèøàô ñòðàòåýèéàëàðûíûí òÿðêèá ùèññÿñè êèìè ÿëèëëèê ïðîáëåìëÿðèíèí àêòóàëëàøìàñûíûí âàúèáëèéèíè ãåéä åäÿðÿê;
ô) ùÿì÷èíèí ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ èñòÿíèëÿí øÿõñÿ ãàðøû àéðû-ñå÷êèëèéèí èíñàí øÿõñèééÿòèíÿ õàñ îëàí ëÿéàãÿòèí âÿ äÿéÿðëÿðèí àë÷àëäûëìàñû äåìÿê îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëàðàã;
ý) ÿëèëëÿðèí ìöõòÿëèôëèéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã;
ü) áöòöí ÿëèëëÿðèí, î úöìëÿäÿí äàùà ôÿàë øÿêèëäÿ äÿñòÿêëÿíìÿéÿ åùòèéàúû
îëàí ÿëèëëÿðèí èíñàí ùöãóãëàðûíûí ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè âÿ ìöäàôèÿ îëóíìàñû çÿðóðÿòèíè íÿçÿðÿ àëàðàã;
ù) áöòöí áó ìöõòÿëèô ñÿíÿäëÿðÿ âÿ ñÿéëÿðÿ áàõìàéàðàã, ÿëèëëÿðèí äöíéàíûí áöòöí éåðëÿðèíäÿ áÿðàáÿðùöãóãëó öçâ êèìè úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà èøòèðàê çàìàíû ìàíåÿëÿðëÿ âÿ îíëàðûí èíñàí ùöãóãëàðûíûí ïîçóëìàñû èëÿ ãàðøûëàøìàãäà äàâàì åòìÿñèíäÿí íàðàùàò îëàðàã;
õ) ùÿð áèð þëêÿäÿ, õöñóñèëÿ äÿ èíêèøàô åòìÿêäÿ îëàí þëêÿëÿðäÿ ÿëèëëÿðèí ùÿéàò
òÿðçèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû ö÷öí áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûüûí âàúèáëèéèíè ãÿáóë åäÿðÿê;
û) ÿëèëëÿðèí þç éåðëè èúìàëàðûíûí öìóìè ðèôàùûíà âÿ ìöõòÿëèôëèéèíÿ âåðäèéè
ùàçûðêû âÿ ïîòåíñèàë äÿéÿðëè òþùôÿëÿðè âÿ ÿëèëëÿðèí þç èíñàí ùöãóãëàðû âÿ ÿñàñ
àçàäëûãëàðûíû òàì ùÿéàòà êå÷èðìÿñèíÿ, ùàáåëÿ ÿëèëëÿðèí òàì ùÿúìäÿ èøòèðàêûíà
êþìÿê ýþñòÿðèëìÿñèíèí îíëàðäà úÿìèééÿòÿ àèäëèê ùèññèíèí ìþùêÿìëÿíìÿñèíÿ
– 75 –
âÿ úÿìèééÿòèí áÿøÿðè, ñîñèàë âÿ èãòèñàäè èíêèøàôûíäà ìöùöì óüóðëàðà íàèë îëìàüà âÿ éîõñóëëóüóí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíà èìêàí âåðÿúÿéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã;
è) ÿëèëëÿð ö÷öí øÿõñè ñå÷èì åòìÿê àçàäëûüû äà äàõèë îëìàãëà, îíëàðûí øÿõñè
ñÿðáÿñòëèéè âÿ ìöñòÿãèëëèéèíèí âàúèá îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëàðàã;
æ) ÿëèëëÿðèí ñòðàòåýèéà âÿ ïðîãðàìëàðà, î úöìëÿäÿí áèëàâàñèòÿ îíëàðà àèä
îëàí ñòðàòåýèéà âÿ ïðîãðàìëàðà äàèð ãÿðàðëàðûí ãÿáóëó ïðîñåñèíÿ ôÿàë úÿëá îëóíìàñû èìêàíûíà ìàëèê îëìàëàðûíû âàúèá ùåñàá åäÿðÿê;
ê) èðãè, äÿðèñèíèí ðÿíýè, úèíñè, äèëè, äèíè ìÿíñóáèééÿòè, ñèéàñè âÿ äèýÿð åòèãàäëàðû, ìèëëè, åòíèê, àáîðèýåí âÿ éà ñîñèàë ìÿíøÿéè, ÿìëàê âÿçèééÿòè, òÿâÿëëöäö, éàøû âÿ éà äèýÿð ÿëàìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ÷îõñàéëû âÿ éà êÿñêèí àéðû-ñå÷êèëèê ôîðìàëàðûíà ìÿðóç ãàëàí ÿëèëëÿðèí ãàðøûëàøäûüû ÷ÿòèí øÿðàèòäÿí íàðàùàò îëàðàã;
ã) áèð ÷îõ ùàëëàðäà ÿëèë ãàäûí âÿ ãûçëàðûí ùÿì åâäÿ, ùÿì äÿ îíäàí êÿíàðäà
çîðàêûëûã, õÿñàðÿò éåòèðèëìÿ âÿ éà òÿùãèð, êîáóä âÿ éà èêðàùëû ìöíàñèáÿò, ïèñ ðÿôòàð âÿ éà èñòèñìàð îëóíìà èëÿ áàüëû áþéöê ðèñêÿ ìÿðóç ãàëìàëàðûíû íÿçÿðÿ àëàðàã;
ë) ÿëèë óøàãëàðûí áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíäàí âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíäàí äèýÿð
óøàãëàðëà áÿðàáÿð ùÿúìäÿ èñòèôàäÿ åòìÿëè îëäóãëàðûíû ãÿáóë åäÿðÿê âÿ áóíóíëà
ÿëàãÿäàð Óøàã ùöãóãëàðû ùàããûíäà Êîíâåíñèéàíûí èøòèðàê÷ûñû îëàí äþâëÿòëÿðèí
þç öçÿðëÿðèíÿ ýþòöðäöéö þùäÿëèêëÿðè õàòûðëàäàðàã;
ì) ÿëèëëÿð òÿðÿôèíäÿí èíñàí ùöãóãëàðû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíûí òàì øÿêèëäÿ
ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ êþìÿê åäèëìÿñè öçðÿ áöòöí ñÿéëÿðäÿ ýåíäåð àñïåêòèíèí
íÿçÿðÿ àëûíìàñû çÿðóðÿòèíè ãåéä åäÿðÿê;
í) ÿëèëëÿðèí ÷îõóíóí éîõñóëëóã øÿðàèòèíäÿ éàøàìàñû ôàêòûíû ãåéä åäÿðÿê âÿ
áóíóíëà ÿëàãÿäàð éîõñóëëóüóí ÿëèëëÿðÿ ìÿíôè òÿñèðè ïðîáëåìè èëÿ úèääè ìÿøüóë
îëìàã çÿðóðÿòèíè ãÿáóë åäÿðÿê;
î) Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Íèçàìíàìÿñèíäÿ òÿñáèò îëóíìóø ìÿãñÿä
âÿ ïðèíñèïëÿðÿ òàì ùþðìÿò åäèëìÿñèíÿ âÿ èíñàí ùöãóãëàðû ñàùÿñèíäÿ òÿòáèã îëóíàí
ìöãàâèëÿëÿðÿ ðèàéÿò åäèëìÿñèíÿ ÿñàñëàíàí ñöëù âÿ òÿùëöêÿñèçëèê øÿðàèòèíèí ÿëèëëÿðèí
òàì ìöäàôèÿ îëóíìàñû ö÷öí, î úöìëÿäÿí ñèëàùëû ìöíàãèøÿëÿð âÿ õàðèúè äþâëÿòëÿðèí
èøüàëû çàìàíû ÿëèëëÿðèí ìöäàôèÿñè ö÷öí ìöòëÿã øÿðò îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëàðàã;
þ) ÿëèëëÿðèí áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíäàí âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíäàí òàì ùÿúìäÿ èñòèôàäÿ åòìÿëÿðèíÿ èìêàí âåðäèéèíäÿí îíëàðûí ôèçèêè, ñîñèàë, èãòèñàäè âÿ ìÿäÿíè ìöùèòäÿí, ñÿùèééÿ âÿ òÿùñèëäÿí, ùàáåëÿ èíôîðìàñèéà âÿ ðàáèòÿäÿí èñòèôàäÿ
èìêàíëàðûíûí âàúèáëèéèíè ãÿáóë åäÿðÿê;
ï) ùÿð áèð àéðûúà èíñàíûí äèýÿð èíñàíëàðà âÿ àèä îëäóüó êîëëåêòèâÿ ìöíàñèáÿòäÿ ìöâàôèã âÿçèôÿëÿðÿ ìàëèê îëàðàã, Èíñàí ùöãóãëàðû ùàããûíäà Áåéíÿëõàëã
– 76 –
Áèëëäÿ ãÿáóë åäèëìèø ùöãóãëàðûí òÿøâèãèíÿ âÿ îíëàðà ðèàéÿò îëóíìàñûíà ÷àëûøìàëû îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëàðàã;
ð) àèëÿíèí úÿìèééÿòèí òÿáèè âÿ ÿñàñ þçÿéè îëäóüóíà âÿ îíóí úÿìèééÿò âÿ äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ìöäàôèÿ åäèëìÿéÿ ùöãóãó îëäóüóíà, ÿëèëëÿðèí âÿ îíëàðûí àèëÿ öçâëÿðèíèí îíëàðûí ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíäàí òàì âÿ áÿðàáÿð èñòèôàäÿñè èøèíÿ òþùôÿ âåðìÿñèíÿ èìêàí âåðÿí çÿðóðè ìöäàôèÿ âÿ êþìÿê àëìàëû îëäóüóíà ÿìèí îëàðàã;
ñ) ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí âÿ ëÿéàãÿòèíèí òÿøâèãè âÿ ìöäàôèÿñè ùàããûíäà ùÿðòÿðÿôëè âÿ âàùèä áåéíÿëõàëã Êîíâåíñèéàíûí ÿëèëëÿðèí ÷îõ ÿëâåðèøñèç ñîñèàë âÿçèééÿòèíèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíà âÿ îíëàðûí ùÿì èíêèøàô åòìèø, ùÿì äÿ èíêèøàô åòìÿêäÿ îëàí þëêÿëÿðäÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ìöëêè, ñèéàñè, èãòèñàäè, ñîñèàë âÿ ìÿäÿíè ùÿéàòäà èøòèðàêûíûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ ìöùöì òþùôÿ îëäóüóíà ÿìèí îëàðàã;
àøàüûäàêûëàð áàðÿäÿ ðàçûëûüà ýÿëäèëÿð:
Ìàääÿ 1
Ìÿãñÿä
Áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿãñÿäè áöòöí ÿëèëëÿð òÿðÿôèíäÿí áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíûí âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíûí òàì âÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè ùÿâÿñëÿíäèðìÿêäÿí, ìöäàôèÿ âÿ òÿìèí åòìÿêäÿí, åëÿúÿ äÿ îíëàðûí ëÿéàãÿòèíÿ
ùþðìÿò åäèëìÿñèíè ùÿâÿñëÿíäèðìÿêäÿí èáàðÿòäèð.
ßëèëëÿðÿ - ìöõòÿëèô ìàíåÿëÿðëÿ ãàðøûëûãëû òÿñèð çàìàíû îíëàðûí äèýÿðëÿðè èëÿ
áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà òàì âÿ ñÿìÿðÿëè èøòèðàêûíà ìàíå îëàí
ñàáèò ôèçèêè, ïñèõè, ÿãëè âÿ éà ùèññèééàò ïîçóíòóëàðû îëàí èíñàíëàð àèääèð.
Ìàääÿ 2
Àíëàéûøëàð
Áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí:
"öíñèééÿò"ÿ äèëëÿðäÿí, ìÿòíäÿí, Áðàéë ÿëèôáàñûíäàí, òîõóíóëìàãëà äóéóëàí
öíñèééÿòäÿí, áþéöê øðèôòäÿí, ìöìêöí ìöëòèìåäèà âàñèòÿëÿðèíäÿí, åëÿúÿ äÿ ÷àï
ìàòåðèàëëàðûíäàí, àóäèî âàñèòÿëÿðäÿí, àäè äèëäÿí, ãèðàÿò÷èëÿðäÿí, ùàáåëÿ ìöìêöí
èíôîðìàñèéà - êîììóíèêàñèéà òåõíîëîýèéàëàðû äà äàõèë îëìàãëà, öíñèééÿòèí ýöúëÿíäèðèúè âÿ àëòåðíàòèâ ìåòîäëàðûíäàí, öñóë âÿ ôîðìàòëàðûíäàí èñòèôàäÿ äàõèëäèð;
"äèë" íèòã âÿ æåñò äèëèíäÿí âÿ ãåéðè-íèòã äèëëÿðèíèí äèýÿð ôîðìàëàðûíäàí èáàðÿòäèð;
"ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ àéðû-ñå÷êèëèê" - ìÿãñÿäè âÿ éà íÿòèúÿñè ñèéàñè, èãòèñàäè, ñîñèàë, ìÿäÿíè, ìöëêè âÿ éà ùÿð ùàíñû äèýÿð ñàùÿäÿ áöòöí èíñàí ùöãóã– 77 –
ëàðûíûí âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíûí äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ òàíûíìàñûíûí, ðåàëèçÿ îëóíìàñûíûí âÿ éà ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí ìÿùäóäëàøäûðûëìàñûíäàí âÿ éà èíêàð îëóíìàñûíäàí èáàðÿò ÿëèëëèêëÿ áàüëû èñòÿíèëÿí ôÿðããîéìà, èñòèñíà âÿ ìÿùäóäèééÿòëÿð òÿòáèãåòìÿäèð. Îíà áöòöí àéðû-ñå÷êèëèê ôîðìàëàðû, î úöìëÿäÿí àüëàáàòàí óéüóíëàøìàäàí èìòèíà àèääèð;
"øöóðëó óéüóíëàøìà" - ÿëèëëÿð òÿðÿôèíäÿí äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíûí âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíûí ðåàëèçÿñè âÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ çÿðóðè îëäóüó ùÿð áèð êîíêðåò ùàëäà ãåéðè-ìöòÿíàñèá âÿ ÿñàññûç éöê îëìàéàí çÿðóðè âÿ óéüóí ìîäèôèêàñèéà âÿ äöçÿëèøëÿð åäèëìÿñè äåìÿêäèð;
"óíèâåðñàë äèçàéí" - àäàïòàñèéà âÿ éà õöñóñè äèçàéí çÿðóðÿòè îëìàäàí áöòöí èíñàíëàð ö÷öí èñòèôàäÿéÿ ìàêñèìóì ìöìêöí äÿðÿúÿäÿ éàðàðëû åòìÿê ö÷öí éàðàäûëìûø
ïðåäìåòëÿðèí, øÿðàèòèí, ïðîãðàì âÿ õèäìÿòëÿðèí äèçàéíû äåìÿêäèð. "Óíèâåðñàë äèçàéí" çÿðóðè ùàëëàðäà ÿëèëëÿðèí êîíêðåò ãðóïëàðû ö÷öí êþìÿê÷è ãóðüóëàðû èñòèñíà åòìèð.
Ìàääÿ 3
Öìóìè ïðèíñèïëÿð
Áó Êîíâåíñèéàíûí ïðèíñèïëÿðè àøàüûäàêûëàðäûð:
à) øÿõñè ñå÷èì åòìÿê àçàäëûüû âÿ ìöñòÿãèëëèéè äÿ äàõèë îëìàãëà, èíñàí ëÿéàãÿòèíÿ, îíóí øÿõñè ñÿðáÿñòëèéèíÿ ùþðìÿò îëóíìàñû;
á) àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðèëìÿìÿñè;
ú) úÿìèééÿòÿ òàì âÿ ñÿìÿðÿëè úÿëáîëóíìà âÿ äàõèëîëìà;
÷) ÿëèëëÿðèí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ùþðìÿò îëóíìàñû âÿ îíëàðûí èíñàí ìöõòÿëèôëèéèíèí êîìïîíåíòè âÿ áÿøÿðèééÿòèí áèð ùèññÿñè êèìè ãÿáóë îëóíìàñû;
ä) èìêàíëàðûí áÿðàáÿðëèéè;
å) ìöéÿññÿðëèê;
ÿ) êèøè âÿ ãàäûíëàðûí áÿðàáÿðëèéè;
ô) ÿëèë óøàãëàðûí èíêèøàô åäÿí ãàáèëèééÿòèíÿ ùþðìÿò âÿ îíëàðûí þç ôÿðäèëèéèíè ñàõëàìàã ùöãóãëàðûíà ùþðìÿò.
Ìàääÿ 4
Öìóìè þùäÿëèêëÿð
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ ùÿð ùàíñû àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë
âåðìÿäÿí áöòöí ÿëèëëÿðèí áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíû òàì ùÿéàòà êå÷èðìÿñèíè òÿìèí âÿ òÿøâèã åòìÿéè þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð. Áó ìÿãñÿäëÿ
èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð àøàüûäàêûëàðû þç þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð:
– 78 –
à) áó Êîíâåíñèéàäà òàíûíàí ùöãóãëàðûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí áöòöí ëàçûìè ãàíóíâåðèúè, èíçèáàòè âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿðè ýþðìÿê;
á) ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ àéðû-ñå÷êèëèê éàðàäàí ìþâúóä ãàíóíëàðûí, ãÿðàðëàðûí, àäÿò âÿ ÿñàñëàðûí äÿéèøäèðèëìÿñè âÿ éà ëÿüâ îëóíìàñû ö÷öí áöòöí ëàçûìè òÿäáèðëÿðè, î úöìëÿäÿí ãàíóíâåðèúèëèê òÿäáèðëÿðèíè ýþðìÿê;
ú) áöòöí ñòðàòåýèéàëàðäà âÿ ïðîãðàìëàðäà ÿëèëëÿðèí èíñàí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè âÿ ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñèíè íÿçÿðÿ àëìàã;
÷) áó Êîíâåíñèéàéà óéüóí ýÿëìÿéÿí èñòÿíèëÿí ùÿðÿêÿò âÿ ìåòîäëàðäàí
÷ÿêèíìÿê âÿ äþâëÿò îðãàíëàðûíûí âÿ òÿñèñàòëàðûíûí áó Êîíâåíñèéàéà óéüóí ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿñèíè òÿìèí åòìÿê;
ä) èñòÿíèëÿí øÿõñ, òÿøêèëàò âÿ éà þçÿë ìöÿññèñÿ òÿðÿôèíäÿí ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðèëìÿñèíèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ö÷öí áöòöí ëàçûìè
òÿäáèðëÿðè ýþðìÿê;
å) ÿëèëëÿðèí êîíêðåò åùòèéàúëàðûíà óéüóíëàøäûðûëìàã ö÷öí ìöìêöí ãÿäÿð
àç àäàïòàñèéà âÿ ìèíèìóì õÿðúëÿð òÿëÿá åäÿí óíèâåðñàë äèçàéíëû ìàëëàðûí, õèäìÿòëÿðèí âÿ îáéåêòëÿðèí (áó Êîíâåíñèéàíûí 2-úè ìàääÿñèíäÿ ìöÿééÿí îëóíàí)
òÿäãèãàòûíû âÿ êîíñòðóêòîð íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí èøëÿíèá ùàçûðëàíìàñûíû ùÿéàòà
êå÷èðìÿê âÿ ùÿâÿñëÿíäèðìÿê, îíëàðûí ìöéÿññÿðëèéèíÿ âÿ èñòèôàäÿñèíÿ êþìÿê
åòìÿê, ùàáåëÿ ñòàíäàðòëàðûí âÿ ÿñàñ èñòèãàìÿòëÿðèí èøëÿíèá ùàçûðëàíìàñû çàìàíû
óíèâåðñàë äèçàéí èäåéàñûíû èðÿëè ñöðìÿê;
ÿ) ùàáåëÿ èëê íþâáÿäÿ áàùàëû îëìàéàí òåõíîëîýèéàëàðà äèããÿò éåòèðìÿêëÿ,
ÿëèëëÿð ö÷öí óéüóí îëàí èíôîðìàñèéà-êîììóíèêàñèéà òåõíîëîýèéàëàðû, ñöðÿòëè
ùÿðÿêÿòè àñàíëàøäûðàí âàñèòÿëÿð, ãóðüóëàð âÿ êþìÿê÷è òåõíîëîýèéàëàð äà äàõèë
îëìàãëà, éåíè òåõíîëîýèéàëàðëà áàüëû òÿäãèãàò âÿ êîíñòðóêòîð èøëÿðè àïàðìàã âÿ
éà áóíà ùÿâÿñëÿíäèðìÿê, ìöéÿññÿðëèéèíÿ âÿ èñòèôàäÿñèíÿ êþìÿê ýþñòÿðìÿê;
ô) ñöðÿòëè ùÿðÿêÿòè àñàíëàøäûðàí âàñèòÿëÿð, ãóðüóëàð âÿ êþìÿê÷è òåõíîëîýèéàëàð, î úöìëÿäÿí éåíè òåõíîëîýèéàëàð, ùàáåëÿ éàðäûìûí äèýÿð ôîðìàëàðû, êþìÿê÷è
õèäìÿòëÿð âÿ îáéåêòëÿð ùàããûíäà ìöìêöí èíôîðìàñèéàëàðû ÿëèëëÿðÿ âåðìÿê;
ý) áó Êîíâåíñèéàäà òàíûíàí ùöãóãëàðëà òÿìèíàò âåðèëÿí éàðäûì âÿ õèäìÿòëÿðèí òÿãäèì åäèëìÿñèíè òÿêìèëëÿøäèðìÿê ö÷öí ÿëèëëÿðëÿ èøëÿéÿí ìöòÿõÿññèñëÿðÿ
âÿ ùåéÿòÿ áó ùöãóãëàðëà áàüëû òÿëèì êå÷èëìÿñèíè òÿøâèã åòìÿê.
2. Èãòèñàäè, ñîñèàë âÿ ìÿäÿíè ùöãóãëàðà ýÿëäèêäÿ èñÿ, ùÿð áèð èøòèðàê÷û äþâëÿò ìàëèê îëäóüó ðåñóðñëàðäàí ìàêñèìóì èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ, çÿðóðÿò îëäóãäà èñÿ,
áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûüà úàí àòìàãëà, áó Êîíâåíñèéàäà ôîðìóëÿ îëóíìóø âÿ
áåéíÿëõàëã ùöãóãà óéüóí îëàðàã áèëàâàñèòÿ òÿòáèã îëóíàí þùäÿëèêëÿðÿ õÿëÿë ýÿ– 79 –
òèðìÿäÿí áó ùöãóãëàðûí òàì ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ òÿäðèúÿí íàèë îëìàã ö÷öí òÿäáèðëÿð ýþðìÿëèäèð.
3. Áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ éþíÿëÿí ãàíóíâåðèúèëèéèí âÿ
ñòðàòåýèéàëàðûí èøëÿíèá ùàçûðëàíìàñû, òÿòáèãè âÿ ÿëèëëÿðÿ äàèð ìÿñÿëÿëÿð öçðÿ ãÿðàðëàð ãÿáóë îëóíìàñûíûí äèýÿð ïðîñåñëÿðè çàìàíû, èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèë óøàãëàð äà äàõèë îëìàãëà, ÿëèëëÿðëÿ, ñûõ ìÿñëÿùÿòëÿøèð âÿ îíëàðû òÿìñèë åäÿí òÿøêèëàòëàð âàñèòÿñèëÿ îíëàðû ôÿàë øÿêèëäÿ úÿëá åäèðëÿð.
4. Áó Êîíâåíñèéàäà ùå÷ áèð ìÿñÿëÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ãàíóíëàðûíäà âÿ
éà áó äþâëÿòäÿ ãöââÿäÿ îëàí áåéíÿëõàëã ùöãóã íîðìàëàðûíäà ÿêñ îëóíàí âÿ
ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíûí ðåàëèçÿñèíÿ äàùà ÷îõ êþìÿê åäÿí ùÿð ùàíñû ìöääÿàëàðà òîõóíìóð. Áó Êîíâåíñèéàäà áó úöð ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðûí òàíûíìàìàñû âÿ
éà îíëàðûí äàùà àç ùÿúìäÿ òàíûíìàñû áÿùàíÿñè èëÿ áó Êîíâåíñèéàíûí èøòèðàê÷ûñû îëàí ùÿð ùàíñû äþâëÿòäÿ ãàíóíëàðà, êîíâåíñèéàëàðà, ãàéäàëàðà âÿ éà àäÿòëÿðÿ ÿñàñÿí òàíûíàí âÿ éà ìþâúóä îëàí ùÿð ùàíñû èíñàí ùöãóãëàðûíûí âÿ ÿñàñ
àçàäëûãëàðûíûí ùÿð ùàíñû øÿêèëäÿ ìÿùäóäëàøäûðûëìàñûíà âÿ éà àçàëäûëìàñûíà
éîë âåðèëìèð.
5. Áó Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðû ùÿð ùàíñû ìÿùäóäèééÿò âÿ éà èñòèñíàëàð
îëìàäàí ôåäåðàòèâ äþâëÿòëÿðèí áöòöí ÿðàçèñèíÿ øàìèë îëóíóð.
Ìàääÿ 5
Áÿðàáÿðëèê âÿ àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðèëìÿìÿñè
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áöòöí øÿõñëÿðèí ãàíóí ãàðøûñûíäà âÿ ãàíóíà ÿñàñÿí
áÿðàáÿð îëäóüóíó âÿ ùÿð ùàíñû àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðèëìÿäÿí ãàíóíëà áÿðàáÿð
ñÿâèééÿäÿ ìöäàôèÿ îëóíìàã âÿ îíäàí áÿðàáÿð èñòèôàäÿ åòìÿê ùöãóãëàðûíà ìàëèê îëäóãëàðûíû òàíûéûðëàð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëèê ÿëàìÿòè öçðÿ èñòÿíèëÿí àéðû-ñå÷êèëèéè ãàäàüàí
åäèð âÿ ÿëèëëÿðèí èñòÿíèëÿí çÿìèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèêäÿí áÿðàáÿð âÿ ñÿìÿðÿëè ùöãóãè ìöäàôèÿñèíÿ òÿìèíàò âåðèðëÿð.
3. Áÿðàáÿðëèéèí òÿøâèãè âÿ àéðû-ñå÷êèëèéèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð àüëàáàòàí óéüóíëàøìàíûí òÿìèí îëóíìàñûíà äîüðó áöòöí ëàçûìè àääûìëàðû àòûðëàð.
4. ßëèëëÿðèí ôàêòèêè áÿðàáÿðëèéèíèí ñöðÿòëÿíäèðèëìÿñè âÿ éà áóíà íàèë îëóíìàñû ö÷öí çÿðóðè îëàí êîíêðåò òÿäáèðëÿð áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿíàñûíà ýþðÿ àéðûñå÷êèëèê ùåñàá îëóíìóð.
– 80 –
Ìàääÿ 6
ßëèë ãàäûíëàð
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèë ãàäûí âÿ ãûçëàðûí ÷îõñàéëû àéðû-ñå÷êèëèéÿ ìÿðóç
ãàëäûüûíû åòèðàô åäèð âÿ áóíóíëà ÿëàãÿäàð îëàðàã îíëàðûí áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíû òàì âÿ áÿðàáÿð ùÿéàòà êå÷èðìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí
òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ãàäûíëàðûí áó Êîíâåíñèéàäà ÿêñèíè òàïàí èíñàí ùöãóãëàðûíû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿñèíÿ âÿ ðåàëèçÿ åòìÿñèíÿ çÿìàíÿò âåðìÿê ìÿãñÿäèëÿ îíëàðûí ùÿðòÿðÿôëè èíêèøàôûíûí òÿìèí îëóíìàñû, âÿçèééÿòëÿðèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñû âÿ ùöãóã âÿ èìêàíëàðûíûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè ö÷öí áöòöí ëàçûìè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð.
Ìàääÿ 7
ßëèë óøàãëàð
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèë óøàãëàðûí äèýÿð óøàãëàðëà áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ áöòöí èíñàí ùöãóãëàðûíû âÿ ÿñàñ àçàäëûãëàðûíû òàì ùÿéàòà êå÷èðìÿñèíè òÿìèí åòìÿê
ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð.
2. ßëèë óøàãëàðà ìöíàñèáÿòäÿ áöòöí ùÿðÿêÿòëÿð çàìàíû èëê íþâáÿäÿ óøàãëàðûí àëè ìàðàãëàðûíà äèããÿò àéðûëûð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèë óøàãëàðûí, äèýÿð óøàãëàðëà áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ, îíëàðû ìàðàãëàíäûðàí ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû îíëàðûí éàøûíà âÿ éåòêèíëèê ñÿâèééÿñèíÿ
óéüóí îëàí ôèêèðëÿðèíè ñÿðáÿñò èôàäÿ åòìÿëÿðèíè âÿ áó ùöãóãëàðûí ðåàëèçÿñè ö÷öí
ÿëèëëèéèíÿ âÿ éàøûíà óéüóí éàðäûì àëìàëàðûíû òÿìèí åäèðëÿð.
Ìàääÿ 8
Ìààðèôëÿíäèðèúè-òÿðáèéÿâè èø
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð àøàüûäàêûëàðà íàèë îëìàã ö÷öí òÿõèðÿñàëûíìàç, ñÿìÿðÿëè âÿ ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðìÿéè þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð:
à) àèëÿ ñÿâèééÿñèíäÿ ìààðèôëÿíäèðìÿ äÿ äàõèë îëìàãëà, áöòöí úÿìèééÿòèí
ÿëèëëèê ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ ìààðèôëÿíìÿñèíè éöêñÿëòìÿê âÿ ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíà âÿ
ëÿéàãÿòèíÿ ùþðìÿò îëóíìàñûíû ìþùêÿìëÿíäèðìÿê;
á) ùÿéàòûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ úèíñè ìÿíñóáèééÿò âÿ éàø çÿìèíèíäÿ áàø âåðÿíëÿð äÿ äàõèë îëìàãëà, ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ ñòåðåîòèïëÿðëÿ, ìþâùóìàòëà âÿ
çÿðÿðëè àäÿòëÿðëÿ ìöáàðèçÿ àïàðìàã;
ú) ÿëèëëÿðèí ïîòåíñèàëûíû âÿ òþùôÿñèíè òÿáëèü åòìÿê.
– 81 –
2. Áó ìÿãñÿäëÿ ýþðöëÿí òÿäáèðëÿðÿ àøàüûäàêûëàð äàõèëäèð:
à) àøàüûäàêûëàðà éþíÿëìèø ñÿìÿðÿëè èúòèìàè-ìààðèôëÿíäèðìÿ òÿäáèðëÿðèíèí
ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ àïàðûëìàñû:
è) ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíà ùþðìÿò îëóíìàñûíûí òÿðáèéÿ îëóíìàñû;
èè) ÿëèëëÿð ùàããûíäà ìöñáÿò òÿñÿââöðëÿðèí òÿøâèãè âÿ îíëàðûí úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí äàùà äÿðèíäÿí áàøà äöøöëìÿñè;
èèè) ÿëèëëÿðèí âÿðäèøëÿðèíèí, ëÿéàãÿò âÿ ãàáèëèééÿòëÿðèíèí, ùàáåëÿ îíëàðûí èø
éåðèíäÿ âÿ ÿìÿê áàçàðûíäà âåðäèêëÿðè òþùôÿíèí òàíûíìàñûíà êþìÿê ýþñòÿðìÿê;
á) òÿùñèë ñèñòåìèíèí áöòöí ñÿâèééÿëÿðèíäÿ, î úöìëÿäÿí åðêÿí éàøëàðäàí
áàøëàéàðàã áöòöí óøàãëàðäà ÿëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíà ùþðìÿò åäèëìÿñèíèí òÿðáèéÿ
îëóíìàñû;
ú) áöòöí êöòëÿâè èíôîðìàñèéà îðãàíëàðûíûí ÿëèëëÿðè áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿãñÿäëÿðèíÿ óéüóí îáðàçûíû éàðàòìàüà ùÿâÿñëÿíäèðìÿñè;
÷) ÿëèëëÿðÿ âÿ îíëàðûí ùöãóãëàðûíà ùÿñð åäèëÿí òÿðáèéÿâè-òàíûøëûã ïðîãðàìëàðûíûí èíêèøàô åòäèðèëìÿñè.
Ìàääÿ 9
Èñòèôàäÿ èìêàíëàðû
1. ßëèëëÿðÿ ìöñòÿãèë ùÿéàò òÿðçè êå÷èðìÿê âÿ ùÿéàòûí áöòöí àñïåêòëÿðèíäÿ
ùÿðòÿðÿôëè èøòèðàê åòìÿê èìêàíûíûí éàðàäûëìàñû ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí,
äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ, ôèçèêè ìöùèò, íÿãëèééàò, èíôîðìàñèéà âÿ ðàáèòÿäÿí, î úöìëÿäÿí èíôîðìàñèéà-êîììóíèêàñèéà òåõíîëîýèéàëàðû âÿ ñèñòåìëÿðèíäÿí, ùàáåëÿ ùÿì øÿùÿð, ùÿì äÿ êÿíä ðàéîíëàðûíäà ÿùàëèéÿ à÷ûã îëàí âÿ éà îíà
òÿãäèì îëóíàí äèýÿð îáéåêò âÿ õèäìÿòëÿðäÿí èñòèôàäÿñèíèí òÿìèí îëóíìàñû ö÷öí
çÿðóðè òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð. Áó èìêàíëàðäàí èñòèôàäÿéÿ ÿíýÿë îëàí ìàíåÿ âÿ áàðéåðëÿðèí àøêàðà ÷ûõàðûëìàñûíû âÿ àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíû ÿùàòÿ åäÿí áó òÿäáèðëÿð
õöñóñÿí àøàüûäàêûëàðà øàìèë åäèëìÿëèäèð:
à) ìÿêòÿáëÿð, éàøàéûø åâëÿðè, òèáá ìöÿññèñÿëÿðè âÿ èø éåðëÿðè äÿ äàõèë îëìàãëà, áèíàëàðà, éîëëàðà, íÿãëèééàò âÿ äèýÿð äàõèëè âÿ õàðèúè îáéåêòëÿðÿ;
á) åëåêòðîí âÿ òÿúèëè õèäìÿòëÿð äÿ äàõèë îëìàãëà, èíôîðìàñèéà - êîììóíèêàñèéà âÿ äèýÿð õèäìÿòëÿðÿ.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð, ùÿì÷èíèí àøàüûäàêû ìÿãñÿäëÿðëÿ ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð:
à) ÿùàëèéÿ à÷ûã îëàí âÿ éà îíà òÿãäèì îëóíàí îáéåêò âÿ õèäìÿòëÿðäÿí èñòèôàäÿ èìêàíûíû íÿçÿðäÿ òóòàí ìèíèìóì ñòàíäàðòëàðû âÿ ðÿùáÿð èñòèãàìÿòëÿðè èøëÿéèá-ùàçûðëàìàã, îíëàðû òÿòáèã åòìÿê âÿ îíëàðà ðèàéÿò îëóíìàñûíà íÿçàðÿò åòìÿê;
– 82 –
á) ÿùàëèéÿ à÷ûã îëàí âÿ éà îíà òÿãäèì îëóíàí îáéåêò âÿ õèäìÿòëÿðè òÿêëèô
åäÿí þçÿë ìöÿññèñÿëÿðèí ÿëèëëÿðèí îíëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿñè ö÷öí áöòöí úÿùÿòëÿðè íÿçÿðÿ àëìàëàðûíû òÿìèí åòìÿê;
ú) áöòöí úÿëá îëóíàí òÿðÿôëÿð ö÷öí ÿëèëëÿðèí ãàðøûëàøäûãëàðû ìöéÿññÿðëèê
ïðîáëåìëÿðè öçðÿ òÿëèìàòëàíäûðìàíû òÿøêèë åòìÿê;
÷) ÿùàëè ö÷öí à÷ûã îëàí áèíàëàðû âÿ äèýÿð îáéåêòëÿðè Áðàéë ÿëèôáàñû èëÿ èúðà
îëóíìóø èøàðÿëÿðëÿ àñàí îõóíàí âÿ àíëàøûãëû ôîðìàäà òÿúùèç åòìÿê;
ä) ÿùàëè ö÷öí à÷ûã îëàí áèíàëàðû âÿ äèýÿð îáéåêòëÿðè îíëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè èìêàíûíû àñàíëàøäûðìàã ö÷öí õèäìÿò÷èëÿðèí âÿ âàñèòÿ÷èëÿðèí, î úöìëÿäÿí
áÿëÿä÷èëÿðèí, ãèðàÿò÷èëÿðèí âÿ ïåøÿêàð ëàë-êàð òÿðúöìÿ÷èëÿðèíèí ìöõòÿëèô íþâ
õèäìÿòëÿðè èëÿ òÿìèí åòìÿê;
å) ÿëèëëÿðèí èíôîðìàñèéàéà ÷ûõûø èìêàíûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí îíëàðà êþìÿê
âÿ äÿñòÿê ýþñòÿðèëìÿñèíèí äèýÿð ëàçûìè ôîðìàëàðûíû èíêèøàô åòäèðìÿê;
ÿ) ÿëèëëÿðèí, Èíòåðíåò äÿ äàõèë îëìàãëà, éåíè èíôîðìàñèéà-êîììóíèêàñèéà
òåõíîëîýèéàëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿñèíè ùÿâÿñëÿíäèðìÿê;
ô) ãàáàãúàäàí äà ÿëäÿ åäèëìÿñè ìöìêöí îëàí èíôîðìàñèéà-êîììóíèêàñèéà òåõíîëîýèéàëàðûíûí âÿ ñèñòåìëÿðèíèí, îíëàðäàí èñòèôàäÿ èìêàíëàðûíûí ìèíèìóì õÿðúëÿ áàøà ýÿëìÿñèíèí ëàéèùÿëÿíäèðèëìÿñèíè, èøëÿíèá-ùàçûðëàíìàñûíû, èñòåùñàëûíû âÿ éàéûëìàñûíû ùÿâÿñëÿíäèðìÿê.
Ìàääÿ 10
Éàøàìàã ùöãóãó
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áèð äàùà ùÿð áèð èíñàíûí éàøàìàã ùöãóãó êèìè àéðûëìàç
ùöãóãóíó òÿñäèã åäèð âÿ ÿëèëëÿðèí áó ùöãóãó äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ñÿìÿðÿëè ùÿéàòà êå÷èðìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð.
Ìàääÿ 11
Ðèñê âÿçèééÿòëÿðè âÿ ôþâãÿëàäÿ ùóìàíèòàð âÿçèééÿòëÿð
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áåéíÿëõàëã ùóìàíèòàð ùöãóã âÿ èíñàí ùöãóãëàðûíà äàèð
áåéíÿëõàëã ùöãóã äà äàõèë îëìàãëà, áåéíÿëõàëã ùöãóã öçðÿ þç þùäÿëèêëÿðèíÿ
óéüóí îëàðàã, ñèëàùëû ìöíàãèøÿëÿð, ôþâãÿëàäÿ ùóìàíèòàð âÿçèééÿòëÿð âÿ òÿáèè ôÿëàêÿòëÿð äÿ äàõèë îëìàãëà, ðèñê âÿçèééÿòëÿðèíäÿ ÿëèëëÿðèí ìöäàôèÿñèíèí âÿ òÿùëöêÿñèçëèéèíèí òÿìèí îëóíìàñû ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð.
– 83 –
Ìàääÿ 12
Ãàíóí ãàðøûñûíäà áÿðàáÿðëèê
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ùÿð áèð ÿëèëèí, ùàðàäà îëìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã, áÿðàáÿð ùöãóãè ìöäàôèÿ ùöãóãó îëäóüóíó òÿñäèã åäèðëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ùÿéàòûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ùöãóã ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëäóüóíó òàíûéûðëàð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí þç ùöãóã ãàáèëèééÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè
çàìàíû ëàçûì ýÿëÿ áèëÿí äÿñòÿéè îíëàðûí ÿëäÿ åäÿ áèëìÿëÿðè ö÷öí çÿðóðè òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð.
4. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ùöãóã ãàáèëèééÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû
áöòöí òÿäáèðëÿðèí, èíñàí ùöãóãëàðûíà äàèð áåéíÿëõàëã ùöãóãà óéüóí îëàðàã,
ñóè-èñòèôàäÿ ùàëëàðûíûí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí ëàçûìè âÿ ñÿìÿðÿëè òÿìèíàòëàðû
íÿçÿðäÿ òóòìàñûíû òÿìèí åäèðëÿð. Áó úöð òÿìèíàòëàð ùöãóã ãàáèëèééÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû òÿäáèðëÿðèí øÿõñèí ùöãóãëàðûíà, èðàäÿñèíÿ âÿ ñå÷èìëÿðèíÿ ùþðìÿò åäèëìÿñèíÿ éþíÿëìÿñèíè, ìàðàãëàðûí ìöíàãèøÿñèíäÿí âÿ
éåðñèç òÿñèðäÿí àçàä îëìàñûíû, áó øÿõñèí øÿðàèòèíÿ ìöòÿíàñèá îëìàñûíû âÿ
îíëàðà óéüóí ãóðóëìàñûíû, ìöìêöí ãÿäÿð ãûñà ìöääÿò ÿðçèíäÿ òÿòáèã åäèëìÿñèíè âÿ ìöíòÿçÿì îëàðàã ñÿëàùèééÿòëè, ìöñòÿãèë âÿ ãÿðÿçñèç îðãàí âÿ éà
ìÿùêÿìÿ èíñòàíñèéàñû òÿðÿôèíäÿí éîõëàíìàñûíû òÿìèí åòìÿëèäèð. Áó òÿìèíàòëàð áó úöð òÿäáèðëÿðèí ùÿìèí øÿõñèí ùöãóã âÿ ìàðàãëàðûíà òîõóíäóüó äÿðÿúÿäÿ îëìàëûäûð.
5. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó ìàääÿíèí ìöääÿàëàðûíû íÿçÿðÿ àëàðàã, ÿëèëëÿðèí
ÿìëàêà ñàùèáëèéèíÿ âÿ îíóí âÿñèééÿò åäèëìÿñèíÿ, øÿõñè ìàëèééÿ èøëÿðèíèí èäàðÿ
îëóíìàñûíà, ùàáåëÿ áàíê ññóäàëàðûíû, èïîòåêà êðåäèòëÿðèíè âÿ ìàëèééÿ êðåäèòëÿøäèðèëìÿñèíèí äèýÿð ôîðìàëàðûíû áÿðàáÿð øÿðàèòäÿ ÿëäÿ åòìÿñèíÿ áÿðàáÿð ùöãóãëàðûíûí òÿìèí îëóíìàñû ö÷öí áöòöí çÿðóðè âÿ ñÿìÿðÿëè òÿäáèðëÿðè ýþðöð âÿ ÿëèëëÿðèí þç ÿìëàêûíäàí þçáàøûíà ìÿùðóì åäèëìÿìÿñèíè òÿìèí åäèðëÿð.
Ìàääÿ 13
ßäàëÿò ìöùàêèìÿñèíèí òÿìèí îëóíìàñû
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿäàëÿò ìöùàêèìÿñèíè ÿëèëëÿðÿ äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð
ñÿâèééÿäÿ òÿìèí åäèð, î úöìëÿäÿí èáòèäàè èñòèíòàãûí òÿùãèãàò âÿ äèýÿð ìÿðùÿëÿëÿðè äÿ äàõèë îëìàãëà, ùöãóãè ïðîñåñèí áöòöí ìÿðùÿëÿëÿðèíäÿ áèðáàøà âÿ äîëàéû
èøòèðàê÷ûëàðûí, î úöìëÿäÿí øàùèäëÿðèí þç ñÿìÿðÿëè ðîëóíó éåðèíÿ éåòèðìÿñèíè
àñàíëàøäûðàí ïðîñåññóàë âÿ éàøà óéüóí äöçÿëèøëÿð íÿçÿðäÿ òóòóðëàð.
– 84 –
2. ßëèëëÿðèí ÿäàëÿò ìöùàêèìÿñèíäÿí ñÿìÿðÿëè èñòèôàäÿ åòìÿëÿðèíÿ èìêàí
éàðàòìàã ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿäàëÿò ìöùàêèìÿñèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ñôåðàñûíäà, î úöìëÿäÿí ïîëèñ âÿ ïåíèòåíñèàð ñèñòåìäÿ èøëÿéÿí øÿõñëÿðèí ëàçûìè ãàéäàäà òÿëèì êå÷ìÿñèíÿ éàðäûì ýþñòÿðèðëÿð.
Ìàääÿ 14
Àçàäëûã âÿ øÿõñè òîõóíóëìàçëûã
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ:
à) àçàäëûã âÿ øÿõñè òîõóíóëìàçëûã ùöãóãóíäàí èñòèôàäÿ åòìÿñèíè;
á) àçàäëûãäàí ãàíóíñóç âÿ éà þçáàøûíà ìÿùðóì åäèëìÿìÿñèíè âÿ èñòÿíèëÿí àçàäëûãäàí ìÿùðóìåòìÿíèí ãàíóíà óéüóí îëìàñûíû, ÿëèëëèéèí èñÿ ùå÷ áèð
ùàëäà àçàäëûãäàí ìÿùðóì åäèëìÿê ö÷öí ÿñàñ îëìàìàñûíû òÿìèí åäèðëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ùÿð ùàíñû áèð ïðîñåäóð ÿñàñûíäà àçàäëûãäàí
ìÿùðóì åäèëäèéè ùàëäà, îíëàðûí èíñàí ùöãóãëàðûíà äàèð áåéíÿëõàëã ùöãóãà óéüóí òÿìèíàòëàðäàí äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ èñòèôàäÿ åòìÿñèíÿ âÿ îíëàðëà ðÿôòàðûí áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿãñÿä âÿ ïðèíñèïëÿðèíÿ óéüóí îëìàñûíà, î
úöìëÿäÿí àüëàáàòàí óéüóíëàøìàíûí òÿìèí åäèëìÿñèíÿ òÿìèíàò âåðèðëÿð.
Ìàääÿ 15
Èøýÿíúÿëÿðäÿí âÿ ãÿääàð, ãåéðè-èíñàíè âÿ éà èíñàí ëÿéàãÿòèíè
àë÷àëäàí ðÿôòàð âÿ úÿçà íþâëÿðèíäÿí àçàäîëìà
1. Ùå÷ êÿñ èøýÿíúÿëÿðÿ âÿ ãÿääàð, ãåéðè-èíñàíè âÿ éà èíñàí ëÿéàãÿòèíè àë÷àëäàí ðÿôòàð âÿ úÿçàéà ìÿðóç ãàëìàìàëûäûð. Î úöìëÿäÿí, ùå÷ áèð øÿõñèí öçÿðèíäÿ
îíóí ñÿðáÿñò ðàçûëûüû îëìàäàí òèááè âÿ éà åëìè òÿúðöáÿëÿð êå÷èðèëìÿìÿëèäèð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð äèýÿðëÿðè èëÿ éàíàøû, ÿëèëëÿðèí äÿ èøýÿíúÿëÿðÿ âÿ ãÿääàð, ãåéðè-èíñàíè âÿ éà èíñàí ëÿéàãÿòèíè àë÷àëäàí ðÿôòàð âÿ úÿçàëàðà ìÿðóç ãàëìàìàñû ö÷öí áöòöí ñÿìÿðÿëè ãàíóíâåðèúè, èíçèáàòè, ìÿùêÿìÿ âÿ éà äèýÿð òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð.
Ìàääÿ 16
Èñòèñìàðäàí, çîðàêûëûãäàí âÿ òÿùãèðäÿí àçàäîëìà
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ùÿì åâäÿ, ùÿì äÿ åâäÿí êÿíàðäà èñòèñìàðûí, çîðàêûëûüûí âÿ òÿùãèðèí áöòöí ôîðìàëàðûíäàí, î úöìëÿäÿí áóíëàðûí ýåíäåð
ñÿáÿáëè àñïåêòëÿðèíäÿí ìöäàôèÿñè ö÷öí áöòöí çÿðóðè ãàíóíâåðèúè, èíçèáàòè, ñîñèàë, ìààðèôëÿíäèðèúè âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð.
– 85 –
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð, ùàáåëÿ, ÿëèëëÿðÿ, îíëàðûí àèëÿëÿðèíÿ âÿ ÿëèëëÿðÿ ãóëëóã
åäÿí øÿõñëÿðÿ éàø-úèíñ ñïåñèôèêëèéè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà êþìÿê âÿ äÿñòÿê ýþñòÿðèëìÿñèíèí óéüóí ôîðìàëàðûíû òÿìèí åäÿðÿê, î úöìëÿäÿí èñòèñìàðûí, çîðàêûëûüûí âÿ
òÿùãèðèí òÿçàùöðëÿðèíäÿí éàéûíìàã, îíëàðû ìöÿééÿí åòìÿê âÿ îíëàð áàðÿäÿ
ìÿëóìàò âåðìÿê ìÿñÿëÿëÿðè áàðÿäÿ ìààðèôëÿíäèðìÿ éîëó èëÿ èñòèñìàðûí, çîðàêûëûüûí âÿ òÿùãèðèí áöòöí ôîðìàëàðûíûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð òÿìèí åäèðëÿð êè, ìöäàôèÿíèí òÿìèí îëóíìàñû öçðÿ õèäìÿòëÿð éàø-úèíñ ñïåñèôèêëèéè âÿ ÿëèëëèê ôàêòîðó íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ýþñòÿðèëñèí.
3. Èñòèñìàðûí, çîðàêûëûüûí âÿ òÿùãèðèí áöòöí ôîðìàëàðûíûí òÿçàùöðöíöí ãàðøûñûíû àëìàüà úàí àòàðàã, èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðÿ õèäìÿò ýþñòÿðèëìÿñè ö÷öí
íÿçÿðäÿ òóòóëìóø áöòöí òÿñèñàòëàðûí âÿ ïðîãðàìëàðûí ìöñòÿãèë îðãàíëàðûí ñÿìÿðÿëè ìöøàùèäÿñè àëòûíäà îëìàñûíû òÿìèí åäèðëÿð.
4. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð èñòèñìàðûí, çîðàêûëûüûí âÿ òÿùãèðèí èñòÿíèëÿí ôîðìàñûíûí
ãóðáàíû îëìóø ÿëèëëÿðèí ôèçèêè âÿ ïñèõîëîæè áÿðïàñûíà, ðåàáèëèòàñèéàñûíà âÿ ñîñèàë
ðåèíòåãðàñèéàñûíà êþìÿê ýþñòÿðìÿê ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöð, î úöìëÿäÿí ìöäàôèÿíèí òÿãäèì îëóíìàñû öçðÿ õèäìÿòëÿð ýþñòÿðèðëÿð. Áó úöð áÿðïà âÿ ðåèíòåãðàñèéà ìöâàôèã øÿõñèí ñàüëàìëûüûíûí, ðèôàùûíûí, þçöíÿ ùþðìÿòèíèí, ëÿéàãÿòèíèí
âÿ ìöñòÿãèëëèéèíèí ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿñèíÿ êþìÿê åäÿí øÿðàèòäÿ áàø âåðèð âÿ éàøúèíñ ñïåñèôèêëèéè èëÿ øÿðòëÿíÿí åùòèéàúëàð íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
5. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ èñòèñìàð, çîðàêûëûã âÿ òÿùãèð
ùàëëàðûíûí àøêàð îëóíìàñû, òÿùãèãàòû âÿ ëàçûìè ùàëëàðäà òÿãèáèíèí òÿìèí åäèëìÿñè ö÷öí ñÿìÿðÿëè ãàíóíâåðèúèëèê âÿ ñòðàòåýèéàëàð, î úöìëÿäÿí ãàäûí âÿ óøàãëàðëà áàüëû ãàíóíâåðèúèëèê âÿ ñòðàòåýèéàëàð ãÿáóë åäèðëÿð.
Ìàääÿ 17
Øÿõñè áöòþâëöéöí ãîðóíìàñû
Ùÿð áèð ÿëèë îíóí ôèçèêè âÿ ïñèõè áöòþâëöéöíÿ áàøãà øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ùþðìÿò îëóíìàñû ùöãóãóíà ìàëèêäèð.
Ìàääÿ 18
Éåðäÿéèøìÿ àçàäëûüû âÿ âÿòÿíäàøëûã
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí, áàøãà øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ éåðäÿéèøìÿ àçàäëûüû, éàøàéûø éåðèíè âÿ âÿòÿíäàøëûüû ñå÷ìÿê àçàäëûüû ùöãóãóíó òàíûéûð, ùàáåëÿ òÿìèí åäèðëÿð êè, ÿëèëëÿð:
– 86 –
à) âÿòÿíäàøëûã ÿëäÿ åòìÿê âÿ éà âÿòÿíäàøëûüû äÿéèøìÿê ùöãóãëàðûíà ìàëèê îëñóíëàð âÿ ãåéðè-èõòèéàðè ñóðÿòäÿ, éàõóä ÿëèëëèê ñÿáÿáèíäÿí þç âÿòÿíäàøëûüûíäàí ìÿùðóì îëìàñûíëàð;
á) îíëàðûí âÿòÿíäàøëûüûíû òÿñäèã åäÿí ñÿíÿäëÿðè âÿ éà îíëàðûí øÿõñèééÿòèíè
òÿñäèã åäÿí äèýÿð ñÿíÿäëÿðè àëìàã, áó úöð ñÿíÿäëÿðÿ ìàëèê îëìàã, îíëàðäàí âÿ
éà éåðäÿéèøìÿ àçàäëûüû ùöãóãóíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí àñàíëàøäûðûëìàñû ö÷öí
çÿðóðè îëà áèëÿí ìöâàôèã ïðîñåäóðëàðäàí, ìÿñÿëÿí, èììèãðàñèéà ïðîñåäóðëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê èìêàíûíäàí ÿëèëëèê ñÿáÿáèíäÿí ìÿùðóì îëìàñûíëàð;
ú) èñòÿíèëÿí þëêÿíè, î úöìëÿäÿí þç þëêÿñèíè ñÿðáÿñò øÿêèëäÿ òÿðê åòìÿê ùöãóãóíà ìàëèê îëñóíëàð;
÷) þç þëêÿñèíÿ ãàéûòìàã ùöãóãóíäàí ãåéðè-èõòèéàðè îëàðàã âÿ éà ÿëèëëèê ñÿáÿáèíäÿí ìÿùðóì îëìàñûíëàð.
2. ßëèë óøàãëàð àíàäàí îëäóãäàí äÿðùàë ñîíðà ãåéäèééàòà àëûíûð âÿ ùÿìèí
àíäàí îíëàðà àä ãîéóëìàñû âÿ âÿòÿíäàøëûã ÿëäÿ åòìÿê ùöãóãëàðûíà, ùàáåëÿ
ìöìêöí äÿðÿúÿäÿ, þç âàëèäåéíëÿðèíè òàíûìàã âÿ îíëàðûí ãàéüûñûíäàí èñòèôàäÿ
åòìÿê ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
Ìàääÿ 19
Ìöñòÿãèë ùÿéàò òÿðçè âÿ éåðëè èúìàéà úÿëáîëóíìà
Áó Êîíâåíñèéàíûí èøòèðàê÷ûñû îëàí äþâëÿòëÿð áöòöí ÿëèëëÿðèí, äèýÿð èíñàíëàðëà áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ñå÷èì âàðèàíòû îëìàãëà, äàèìè éàøàéûø éåðëÿðèíäÿ éàøàìàã
ùöãóãóíó òàíûéûð âÿ îíëàðûí áó ùöãóãóíóí òàì ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ âÿ éåðëè
èúìàëàðà òàì äàõèë âÿ úÿëá îëóíìàñûíà êþìÿê åòìÿê, ùàáåëÿ àøàüûäàêûëàðû òÿìèí åòìÿê ö÷öí ñÿìÿðÿëè âÿ ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð êè:
à) ÿëèëëÿð äèýÿð èíñàíëàðëà áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ þç éàøàéûø éåðèíè, ùàðàäà âÿ
êèìèíëÿ éàøàìàüû ñå÷ìÿê èìêàíûíà ìàëèê îëñóíëàð âÿ ùàíñûñà áèð éàøàéûø éåðèíäÿ éàøàìàüà ìÿúáóð îëìàñûíëàð;
á) ÿëèëëÿð, éåðëè èúìàäà ùÿéàòûíûí äÿñòÿêëÿíìÿñè âÿ îíà äàõèë îëìàã ö÷öí
çÿðóðè îëàí ôÿðäè éàðäûìëàð äà äàõèë îëìàãëà, éåðëè èúìàíûí áàçàñûíäà åâäÿ, éàøàéûø éåðè öçðÿ ýþñòÿðèëÿí ìöõòÿëèô íþâ õèäìÿòëÿðäÿí âÿ äèýÿð êþìÿê÷è õèäìÿòëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê èìêàíûíà ìàëèê îëñóíëàð, ùàáåëÿ îíëàðûí éåðëè èúìàäàí
òÿúðèä îëóíìàñûíà âÿ éà ñåãðåãàñèéàñûíà éîë âåðèëìÿñèí;
ú) öìóìèëèêäÿ áöòöí ÿùàëè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí õèäìÿòëÿðäÿí âÿ êîëëåêòèâ èñòèôàäÿ îáéåêòëÿðèíäÿí ÿëèëëÿðèí äÿ áÿðàáÿð äÿðÿúÿäÿ èñòèôàäÿ èìêàíû îëñóí
âÿ áó, îíëàðûí åùòèéàúëàðûíà úàâàá âåðñèí.
– 87 –
Ìàääÿ 20
Ôÿðäè ùÿðÿêÿò åòìÿê èìêàíû
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ìàêñèìàë äÿðÿúÿäÿ ìöñòÿãèë ôÿðäè ùÿðÿêÿò åòìÿê èìêàíëàðûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí, î úöìëÿäÿí àøàüûäàêû éîëëàðëà ñÿìÿðÿëè
òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð:
à) ÿëèëëÿðèí þçëÿðèíèí ñå÷äèêëÿðè öñóëëàðëà, ñå÷äèêëÿðè âàõòäà âÿ ìöíàñèá
ãèéìÿòëÿ ôÿðäè ùÿðÿêÿò åòìÿëÿðèíÿ êþìÿê ýþñòÿðèëìÿñè;
á) ÿëèëëÿðèí ùÿðÿêÿòè àñàíëàøäûðàí êåéôèééÿòëè âàñèòÿëÿðè, ãóðüóëàðû, éàðäûì÷û òåõíîëîýèéàëàðû, êþìÿê÷è âÿ âàñèòÿ÷èëÿðèí õèäìÿòëÿðèíè, î úöìëÿäÿí, ìöíàñèá ãèéìÿòëÿ îëìàñû øÿðòèëÿ ÿëäÿ åòìÿê èìêàíûíûí àñàíëàøäûðûëìàñû;
ú) ÿëèëëÿðÿ âÿ îíëàðëà èøëÿéÿí êàäðëàðà ùÿðÿêÿò âÿðäèøëÿðèíèí þéðÿäèëìÿñè;
÷) ùÿðÿêÿòè àñàíëàøäûðàí âàñèòÿëÿðèí, ãóðüóëàðûí, éàðäûì÷û òåõíîëîýèéàëàðûí
èñòåùñàëû èëÿ ìÿøüóë îëàí ìöÿññèñÿëÿðè ÿëèëëÿðèí ùÿðÿêÿòèíèí áöòöí àñïåêòëÿðèíèí
íÿçÿðÿ àëûíìàñûíà äèããÿò éåòèðìÿéÿ òÿøâèã åòìÿê.
Ìàääÿ 21
Ôèêèð âÿ ÿãèäÿëÿðèí ñÿðáÿñò èôàäÿ îëóíìàñû âÿ èíôîðìàñèéàäàí èñòèôàäÿ èìêàíëàðû
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí, áàøãàëàðû èëÿ áó Êîíâåíñèéàíûí 2-úè ìàääÿñèíäÿ ìöÿééÿí îëóíàí áöòöí öíñèééÿò ôîðìàëàðûíäàí þç ñå÷èìëÿðèíÿ óéüóí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ, áàøãàëàðû èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ èíôîðìàñèéà âÿ èäåéàëàðû àõòàðìàã,
ÿëäÿ åòìÿê âÿ éàéìàã àçàäëûüû äà äàõèë îëìàãëà, þç ôèêèð âÿ åòèãàäëàðûíû ñÿðáÿñò èôàäÿ åòìÿê ùöãóãóíäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿñè ö÷öí, àøàüûäàêûëàð äà äàõèë
îëìàãëà, áöòöí ëàçûìè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð:
à) ÿëèëëÿðèí, ýåíèø êöòëÿ ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø èíôîðìàñèéàëàðëà, ÿëèëëèéèí
ìöõòÿëèô ôîðìàëàðûíû íÿçÿðÿ àëàí òåõíîëîýèéàëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ âàõòûíäà
âÿ ÿëàâÿ ùàãã àëìàäàí òÿúùèç îëóíìàñû;
á) æåñò äèëëÿðèíèí, Áðàéë ÿëèôáàñûíûí, ÿëèëëÿðèí ñå÷èìèíÿ óéüóí ýöúëÿíäèðèúè
âÿ àëòåðíàòèâ öíñèééÿò öñóëëàðûíûí âÿ öíñèééÿòèí áöòöí äèýÿð ìöìêöí öñóëëàðûíûí, ìåòîä âÿ ôîðìàòëàðûíûí ðÿñìè ìöíàñèáÿòëÿðäÿ ãÿáóë îëóíìàñû âÿ èñòèôàäÿñèíÿ êþìÿê ýþñòÿðèëìÿñè;
ú) ýåíèø êöòëÿéÿ õèäìÿòëÿð ýþñòÿðÿí, î úöìëÿäÿí Èíòåðíåò âàñèòÿñèëÿ õèäìÿòëÿð ýþñòÿðÿí þçÿë ìöÿññèñÿëÿðèí ÿëèëëÿð ö÷öí ìÿãáóë âÿ éàðàðëû ôîðìàòëàðäà
èíôîðìàñèéà âÿ õèäìÿòëÿð òÿãäèì åòìÿñèíèí òÿøâèã îëóíìàñû;
÷) êöòëÿâè èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðèíèí, î úöìëÿäÿí èíòåðíåò âàñèòÿñèëÿ ìÿëó– 88 –
ìàò òÿãäèì åäÿíëÿðèí þç õèäìÿòëÿðèíè ÿëèëëÿð ö÷öí éàðàðëû ôîðìàéà ÷åâèðìÿñèíèí
òÿøâèã îëóíìàñû;
ä) æåñò äèëèíäÿí èñòèôàäÿíèí òàíûíìàñû âÿ ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè.
Ìàääÿ 22
Øÿõñè ùÿéàòûí òîõóíóëìàçëûüû
1. Éàøàéûø éåðèíäÿí âÿ ìÿíçèë øÿðàèòèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã, ùå÷ áèð ÿëèë
îíóí øÿõñè ùÿéàòûíûí, àèëÿñèíèí, ìÿíçèëèíèí âÿ éà éàçûøìàëàðûíûí âÿ äèýÿð öíñèééÿò ôîðìàëàðûíûí òîõóíóëìàçëûüûíà þçáàøûíà âÿ éà ãàíóíñóç ãÿñä îëóíìàñûíà, éàõóä îíóí øÿðÿô âÿ ëÿéàãÿòèíÿ õÿëÿë ýÿòèðèëìÿñèíÿ ìÿðóç ãàëìàìàëûäûð.
ßëèëëÿð áó úöð ãÿñä âÿ ùöúóìëàðäàí ãàíóíëà ìöäàôèÿ îëóíìàã ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí øÿõñèééÿòè, ñàüëàìëûüû âÿ ðåàáèëèòàñèéàñû ùàããûíäà ìÿëóìàòëàðûí ìÿõôèëèéèíè, äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ìöùàôèçÿ
åäèðëÿð.
Ìàääÿ 23
Åâÿ âÿ àèëÿéÿ ùþðìÿò
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ íèêàù, àèëÿ, àòàëûã, àíàëûã ùöãóãó âÿ øÿõñè ìöíàñèáÿòëÿðÿ äàèð áöòöí ìÿñÿëÿëÿð öçðÿ àéðû-ñå÷êèëèéèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ö÷öí ñÿìÿðÿëè âÿ ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðöð âÿ àøàüûäàêûëàðà íàèë îëìàüà
úàí àòûðëàð:
à) íèêàù éàøûíà ÷àòìûø íèêàùà äàõèë îëàí áöòöí ÿëèëëÿðèí àçàä âÿ òàì ðàçûëûüû ÿñàñûíäà íèêàùà äàõèë îëìàã âÿ àèëÿ ãóðìàã ùöãóãëàðûíûí òàíûíìàñû;
á) ÿëèëëÿðèí óøàãëàðûíûí ñàéû âÿ îíëàðûí äîüóëìàñû àðàñûíäàêû èíòåðâàëëà
áàüëû àçàä âÿ ìÿñóëèééÿòëè ãÿðàð ãÿáóë åòìÿê, ùàáåëÿ àèëÿíèí ðåïðîäóêòèâ äàâðàíûøû âÿ ïëàíëàøäûðûëìàñû ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ ìöâàôèã éàøà óéüóí ìÿëóìàòëàðû âÿ
ìààðèôëÿíäèðìÿíè ÿëäÿ åòìÿê ùöãóãëàðûíûí âÿ îíëàðà áó ùóãóãëàðûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ èìêàí âåðÿí âàñèòÿëÿðèí òÿãäèì îëóíìàñû ùöãóãëàðûíûí òàíûíìàñû;
ú) ÿëèë óøàãëàð äà äàõèë îëìàãëà, ÿëèëëÿðèí þç òÿáèè àðòûì ãàáèëèééÿòèíè ñàõëàìàñû.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ãÿééóìëóüà, ùèìàéÿ÷èëèéÿ, þâëàäëûüà ýþòöðöëìÿéÿ âÿ äèýÿð àíàëîæè èíñòèòóòëàðà ìöíàñèáÿòäÿ – áó àíëàéûøëàð ãàíóíâåðèúèëèêäÿ îëäóãäà – ùöãóã âÿ âÿçèôÿëÿðèíè òÿìèí åäèðëÿð; áöòöí ùàëëàðäà óøàüûí àëè
ìàðàãëàðû áèðèíúè äÿðÿúÿëè ÿùÿìèééÿò êÿñá åäèð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí þç
– 89 –
óøàãëàðûíû òÿðáèéÿ åòìÿê öçðÿ âÿçèôÿëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿñèíäÿ ëàçûìè éàðäûì
ýþñòÿðèðëÿð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèë óøàãëàðûí àèëÿ ùÿéàòû èëÿ áàüëû áÿðàáÿð ùöãóãà
ìàëèê îëìàëàðûíû òÿìèí åäèðëÿð. Áó ùöãóãëàðûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè âÿ ÿëèë óøàãëàðûí ýèçëÿäèëìÿñèíÿ, îíëàðûí àòûëìàñûíà, îíëàðà áàõìàãäàí éàéûíìàüà âÿ îíëàðûí òÿúðèä îëóíìàñûíà éîë âåðìÿìÿê ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèë óøàãëàðû âÿ îíëàðûí àèëÿëÿðèíè ëàï ÿââÿëäÿí ùÿðòÿðÿôëè ìÿëóìàò, õèäìÿò âÿ äÿñòÿêëÿ òÿìèí åòìÿéè þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð.
4. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð, ìÿùêÿìÿíèí íÿçàðÿò åòäèéè ñÿëàùèééÿòëè îðãàíëàðûí ãöââÿäÿ îëàí ãàíóíëàðà âÿ ïðîñåäóðëàðà óéüóí îëàðàã áó úöð àéðûëìàíûí
óøàüûí àëè ìàðàãëàðû ö÷öí çÿðóðè îëäóüóíó ìöÿééÿí åòäèéè ùàëëàð èñòèñíà îëìàãëà, ÿëèë óøàãëàðûí âàëèäåéíëÿðèíèí îíëàðûí èðàäÿñèíÿ çèää îëàðàã àéðûëìàìàëàðûíû òÿìèí åäèðëÿð. Óøàüûí þçöíöí âÿ éà îíóí âàëèäåéíëÿðèíäÿí áèðèíèí
âÿ éà ùÿð èêèñèíèí ÿëèë îëìàñû ñÿáÿáèíäÿí ùå÷ áèð ùàëäà óøàã âàëèäåéíëÿðèíäÿí àéðûëà áèëìÿç.
5. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð, éàõûí ãîùóìëàð ÿëèë óøàüà áàõà áèëìÿäèêäÿ, äàùà
óçàã ãîùóìëàðûí úÿëá îëóíìàñû ùåñàáûíà àëòåðíàòèâ ãàéüû ýþñòÿðèëìÿñèíè òÿøêèë
åòìÿê, áó úöð èìêàí îëìàäûãäà èñÿ – óøàüûí éåðëè èúìàäà éàøàìàñû ö÷öí àèëÿ
øÿðàèòèíèí éàðàäûëìàñûíû þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð.
Ìàääÿ 24
Òÿùñèë
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí òÿùñèë àëìàã ùöãóãóíó òàíûéûðëàð. Áó ùöãóãóí àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë âåðìÿäÿí âÿ èìêàíëàðûí áÿðàáÿðëèéè ÿñàñûíäà ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áöòöí ñÿâèééÿëÿðäÿ ÿëèëèí áöòöí ùÿéàòû áîéó
èíêëóçèâ òÿùñèëè âÿ òÿëèìè òÿìèí åäèð âÿ áó çàìàí àøàüûäàêûëàðà ÷àëûøûðëàð:
à) èíñàí ïîòåíñèàëûíûí, åëÿúÿ äÿ ëÿéàãÿò âÿ þçöíÿ ùþðìÿò ùèññëÿðèíèí òàì
èíêèøàôûíà, èíñàí ùöãóãëàðûíà, ÿñàñ àçàäëûãëàðûíà âÿ èíñàí ìöõòÿëèôëèéèíÿ ùþðìÿòèí ýöúëÿíäèðèëìÿñèíÿ;
á) ÿëèëëÿðèí øÿõñèééÿòèíèí, ôÿðäè èñòåäàä âÿ éàðàäûúûëûüûíûí, ùàáåëÿ îíëàðûí
ÿãëè âÿ ôèçèêè ãàáèëèééÿòëÿðèíèí òàì ùÿúìäÿ èíêèøàôûíà;
ú) ÿëèëëÿðÿ àçàä úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà ñÿìÿðÿëè èøòèðàê åòìÿê èìêàíëàðûíûí
âåðèëìÿñèíÿ.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó ùöãóãóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè çàìàíû àøàüûäàêûëàðû
òÿìèí åäèðëÿð:
– 90 –
à) ÿëèëëÿð, ÿëèëëèê ñÿáÿáèíÿ ýþðÿ òÿùñèëäÿí, ÿëèë óøàãëàð èñÿ ïóëñóç èáòèäàè âÿ
îðòà òÿùñèëäÿí êÿíàðëàøäûðûëìàñûíëàð;
á) ÿëèëëÿð þç éàøàéûø éåðëÿðèíäÿ äèýÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ èíêëóçèâ,
êåéôèééÿòëè âÿ ïóëñóç èáòèäàè âÿ îðòà òÿùñèë àëìàã èìêàíëàðûíà ìàëèê îëñóíëàð;
ú) ôÿðäè òÿëÿáàòû íÿçÿðÿ àëàí âàñèòÿëÿðëÿ òÿúùèç îëóíñóíëàð;
÷) ÿëèëëÿð, òÿùñèë ñèñòåìèíäÿ åôôåêòèâ òÿäðèñè éöíýöëëÿøäèðìÿê ö÷öí òÿëÿá
îëóíàí éàðäûìû àëñûíëàð;
ä) áèëèêëÿðèí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíÿ òàì øÿðàèò éàðàòìàã ìÿãñÿäèëÿ áèëèêëÿðèí
âÿ ñîñèàë èíêèøàôûí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíÿ ìàêñèìóì êþìÿê åäÿí øÿðàèòäÿ ñÿìÿðÿëè òÿäáèðëÿð ýþðöëìÿñèíè òÿìèí åòñèíëÿð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðÿ ùÿéàòè âÿ ñîñèàë âÿðäèøëÿðè ìÿíèìñÿìÿê èìêàíûíû éàðàäûðëàð êè, áó äà îíëàðûí, òÿùñèë ïðîñåñèíäÿ âÿ úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà
òàì âÿ áÿðàáÿð èøòèðàê åòìÿëÿðèíè àñàíëàøäûðûð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó èñòèãàìÿòäÿ ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðöð, î úöìëÿäÿí:
à) Áðàéë ÿëèôáàñûíûí, àëòåðíàòèâ øðèôòëÿðèí, î úöìëÿäÿí äÿ öíñèééÿòèí àëòåðíàòèâ ìåòîäëàðûíûí, öñóëëàðûíûí âÿ ôîðìàòëàðûíûí, åëÿúÿ äÿ ñÿìòëÿøìÿ âÿ ìîáèëëèê âÿðäèøëÿðèíèí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíÿ øÿðàèò éàðàòìàãëà éàíàøû, ùÿìéàøûäëàð òÿðÿôèíäÿí äÿñòÿêëÿíìÿñèíÿ âÿ ùàìèëèê ö÷öí øÿðàèò éàðàäûðëàð;
á) æåñò äèëèíèí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíÿ âÿ êàðëàðûí äèë õöñóñèééÿòëÿðèíèí ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñèíÿ øÿðàèò éàðàäûðëàð;
ú) êîð, êàð âÿ êàð-êîð îëàí ÿëèëëÿðèí, î úöìëÿäÿí ÿëèë óøàãëàðûí òÿùñèëèíèí
îíëàð ö÷öí óéüóí ýÿëÿí äèë âÿ ìåòîäëàðëà ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè òÿìèí åäèðëÿð.
4. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó ùöãóãóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí
ìöÿëëèìëÿðèí, åëÿúÿ äÿ Áðàéë ÿëèôáàñûíû, æåñò äèëèíè áèëÿí ÿëèë ìöÿëëèìëÿðèí áó èøÿ
úÿëá îëóíìàñû âÿ òÿäðèñèí áöòöí ñÿâèééÿëÿðèíäÿ ÷àëûøàí ìöòÿõÿññèñëÿðèí âÿ õèäìÿò ùåéÿòèíèí òÿùñèëè ö÷öí ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð. Áó úöð òÿäðèñ, ÿëèëëèê ïðîáëåìè áàõûìûíäàí òÿùñèë ïðîñåñèíè ÿùàòÿ åäÿðÿê, ÿëèëëÿðÿ éàðäûìûí ýþñòÿðèëìÿñè
èñòèãàìÿòèíäÿ ýöúëÿíäèðèúè àëòåðíàòèâ ìåòîäëàðäàí, öíñèééÿò öñóëëàðû âÿ ôîðìàòëàðûíäàí, òÿäðèñ ìåòîäèêàñû âÿ ìàòåðèàëëàðäàí èñòèôàäÿíè ÿùàòÿ åäèð.
5. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí öìóìè àëè òÿùñèëÿ, ïåøÿêàð òÿäðèñ ïðîñåñèíÿ,
áþéöêëÿð ö÷öí òÿùñèëÿ âÿ áöòöí ùÿéàòû áîéó òÿäðèñÿ ùå÷ áèð àéðû-ñå÷êèëèê îëìàäàí äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áèðëèêäÿ úÿëá îëóíìàñûíû òÿìèí åäèð. Áó ìÿãñÿäëÿ èøòèðàê÷û
äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðÿ ëàçûìè âÿñàèòëÿðèí òÿãäèì îëóíìàñû ãàéüûñûíà äà ãàëûðëàð.
– 91 –
Ìàääÿ 25
Ñàüëàìëûã
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ÿëèëëèê ÿëàìÿòè öçðÿ ùå÷ áèð àéðû-ñå÷êèëèéÿ éîë
âåðèëìÿäÿí, ìöìêöí îëàí ÿí éöêñÿê ñàüëàìëûã ñÿâèééÿñèíÿ ìàëèê îëìàã ùöãóãóíó òàíûéûðëàð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ýåíäåð õöñóñèééÿòëÿðèíè, åëÿúÿ äÿ
ñàüëàìëûüà ýþðÿ ðåàáèëèòàñèéà èìêàíëàðûíû íÿçÿðÿ àëìàãëà, ñÿùèééÿ õèäìÿòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿëÿðèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí áöòöí ëàçûìè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð. Õöñóñèëÿ äÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð:
à) äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð, ÿëèëëÿðÿ ñàüëàìëûüûí ìöùàôèçÿñè èëÿ áàüëû òÿìÿííàñûç âÿ éà óúóç õèäìÿòëÿðèí êåéôèééÿòèíè âÿ ñÿâèééÿñèíè ñå÷ìÿê èìêàíû
âåðÿðÿê, äþâëÿòèí ÿùàëè ö÷öí ìöÿééÿí åòäèéè ñÿùèééÿ ïðîãðàìëàðû ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ
îíëàðûí ðåïðîäóêòèâ âÿ ñåêñóàë ñàüëàìëûüû ñàùÿñèíäÿ ïðîáëåìëÿðèíè äÿ ùÿëë åòìÿéÿ úàí àòûðëàð;
á) ÿëèëëÿðÿ, ÿëèëëèê íÿòèúÿñèíäÿ éàðàíàí ôèçèêè ïðîáëåìëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ö÷öí çÿðóðè îëàí ñÿùèééÿ õèäìÿòëÿðèíè òÿãäèì åäèðëÿð; áóðàéà åðêÿí äèàãíîñòèêà, ëàçûìè ùàëëàðäà èñÿ êîððåêñèéà âÿ õèäìÿòëÿð, õöñóñÿí äÿ óøàãëàð âÿ éàøëûëàð àðàñûíäà ÿëèëëèéè ìèíèìóìà åíäèðìÿê êèìè õèäìÿòëÿð äÿ äàõèë îëóð;
ú) áó õèäìÿòëÿðè ñÿùèééÿ ñàùÿñèíäÿ áó èíñàíëàðûí éàøàéûø ìÿíòÿãÿëÿðèíÿ
äàùà éàõûí éåðëÿðäÿ, î úöìëÿäÿí êÿíä ðàéîíëàðûíäà òÿøêèë åäèðëÿð;
÷) ñÿùèééÿ ìöòÿõÿññèñëÿðèíèí ÿëèëëÿðÿ, äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð êåéôèééÿòäÿ
õèäìÿòëÿð òÿêëèô åòìÿëÿðèíè òÿëÿá åäèðëÿð. Áó, åéíè çàìàíäà ñÿðáÿñò âÿ ìÿëóìàòëû
ðàçûëûã ÿñàñûíäà ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëè îëóá, äþâëÿò âÿ þçÿë ñÿùèééÿ ö÷öí åòèê ñòàíäàðòëàðûí ãÿáóëó âÿ òÿäðèñè ñàéÿñèíäÿ èíñàí ùöãóãëàðû, øÿðÿô âÿ ëÿéàãÿòè, ÿëèëëÿðèí ñÿðáÿñòëèéè âÿ åùòèéàúëàðû ùàããûíäà ìÿëóìàòëàðûí ÿëäÿ îëóíìàñûíû ÿùàòÿ åòìÿëèäèð;
ä) òèááè ñûüîðòàíûí âÿ ùÿéàò ñûüîðòàñûíûí òÿìèí îëóíìàñû çàìàíû ÿëèëëÿðÿ
ãàðøû àéðû-ñå÷êèëèê ùàëëàðûíû ãàäàüàí åäèðëÿð. Ùÿéàò ñûüîðòàñû ìèëëè ãàíóíâåðèúèëèêäÿ òÿñáèò îëóíäóãäà, áóíóí ÿäàëÿòëè âÿ àüëàáàòàí ÿñàñëàðëà òÿìèí åäèëìÿñèíè
íÿçÿðäÿ òóòóðëàð;
å) ñÿùèééÿ õèäìÿòëÿðè ýþñòÿðìÿêäÿí, éàõóä áó ñàùÿäÿ ãèäà âÿ ìàéå òÿìèíàòûíäàí ÿëèëëèéÿ ýþðÿ èìòèíà åäèëìÿñèíÿ éîë âåðèëìèð.
Ìàääÿ 26
Àáèëèòàñèéà âÿ ðåàáèëèòàñèéà
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð î úöìëÿäÿí, äèýÿð ÿëèëëÿðèí äÿñòÿéè èëÿ, ÿëèëëÿðÿ ìàêñèìóì ìöñòÿãèëëèéÿ, òàì ôèçèêè, ÿãëè, ñîñèàë âÿ ïåøÿêàð ãàáèëèééÿòëÿðÿ íàèë îë– 92 –
ìàã âÿ áóíëàðû ãîðóéóá ñàõëàìàã èìêàíû âåðìÿê âÿ îíëàðû ùÿéàòûí áöòöí ñàùÿëÿðèíÿ úÿëá åòìÿê èñòèãàìÿòèíäÿ ÿìÿëè òÿäáèðëÿð ýþðöðëÿð. Áó ìÿãñÿäëÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð êîìïëåêñ àáèëèòàñèéà âÿ ðåàáèëèòàñèéà õèäìÿòëÿðè ïðîãðàìëàðûíû,
õöñóñèëÿ äÿ òÿùñèë, ñÿùèééÿ, ìÿøüóëëóã âÿ ñîñèàë õèäìÿò ñàùÿñèíäÿ åëÿ òÿøêèë
åäèð, ìþùêÿìëÿíäèðèð âÿ ýåíèøëÿíäèðèðëÿð êè, áó õèäìÿòëÿð âÿ ïðîãðàìëàð:
à) ìöìêöí ãÿäÿð äàùà òåç ùÿéàòà êå÷èðèëìÿéÿ áàøëàíñûí, ôÿðäèí åùòèéàúëàðûíûí âÿ ýöúëö òÿðÿôëÿðèíèí ÷îõñàùÿëè øÿêèëäÿ ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñèíÿ èìêàí éàðàòñûí;
á) éåðëè èúìàéà âÿ úÿìèééÿò ùÿéàòûíûí áöòöí ñàùÿëÿðèíÿ úÿëá îëóíìàüà âÿ
ãîøóëìàüà éàðäûì ýþñòÿðÿðÿê êþíöëëö õàðàêòåð äàøûéûá ÿëèëëÿðèí äàèìè éàøàäûãëàðû éåðëÿðäÿ, î úöìëÿäÿí êÿíä éåðëÿðèíäÿ ìöéÿññÿð îëñóí.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð àáèëèòàñèéà âÿ ðåàáèëèòàñèéà õèäìÿòëÿðè ñàùÿñèíäÿ èøëÿéÿí õèäìÿò ùåéÿòèíèí âÿ ìöòÿõÿññèñëÿðèí èëêèí âÿ ñîíðàêû òÿùñèëèíèí èíêèøàôûíà
øÿðàèò éàðàäûðëàð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø âÿ îíëàðûí àáèëèòàñèéàñû âÿ ðåàáèëèòàñèéàñûíà àèä àññèñòèâ ãóðüóëàðûí âÿ òåõíîëîýèéàëàðûí îëìàñûíû, îíëàðà áÿëÿäëèéè âÿ îíëàðäàí èñòèôàäÿíè òÿøâèã åäèðëÿð.
Ìàääÿ 27
ßìÿê âÿ ìÿøüóëëóã
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð, ÿëèëëÿðèí ÿìÿê ùöãóãóíó òàíûéûðëàð; áó ùöãóã ÿìÿê áàçàðûíûí âÿ èñòåùñàëàò ìöùèòèíèí ÿëèëëÿð ö÷öí à÷ûã, èíêëóçèâ âÿ ÿëâåðèøëè øÿðàèòäÿ ÿëèëèí ñÿðáÿñò ñå÷äèéè âÿ éà ðàçûëûã âåðäèéè ÿìÿéè èëÿ
þçöíö òÿìèí åòìÿê ùöãóãóíó åùòèâà åäèð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð, ùÿì÷èíèí ÿìÿê
ôÿàëèééÿòè çàìàíû èñòåùñàëàò çÿäÿñè àëìûø ÿëèëëÿð äÿ äàõèë îëìàãëà, çÿðóðè òÿäáèðëÿðèí, î úöìëÿäÿí ãàíóíâåðèúèëèêäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ãàéäàäà, òÿäáèðëÿðèí ýþðöëìÿñè âàñèòÿñèëÿ ÿìÿê ùöãóãóíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí
ìÿãñÿäëÿð ö÷öí òÿìèí åäèð âÿ ùÿâÿñëÿíäèðèðëÿð:
à) èøÿ ãÿáóë, ìÿøüóëëóã, èøèí ãîðóíìàñû, õèäìÿòè âÿçèôÿäÿ èðÿëèëÿìÿ, òÿùëöêÿñèç âÿ ñàüëàì ÿìÿê øÿðàèòè äÿ äàõèë îëìàãëà ìÿøüóëëóã íþâëÿðè èëÿ áàüëû
áöòöí ìÿñÿëÿëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ ÿëèëëèê ÿëàìÿòè öçðÿ àéðû-ñå÷êèëèéèí ãàäàüàí
îëóíìàñû;
á) ÿëèëëÿðèí ÿäàëÿòëè âÿ ÿëâåðèøëè ÿìÿê øÿðàèòè, î úöìëÿäÿí áÿðàáÿð øÿðàèò âÿ
åéíè äÿéÿðëè ÿìÿéÿ ýþðÿ áÿðàáÿð ìöêàôàòëàíäûðûëìà, òÿùëöêÿñèç âÿ ñàüëàì
ÿìÿê øÿðàèòè, î úöìëÿäÿí ñàòàøìà ùàëëàðûíäàí ìöäàôèÿ âÿ øèêàéÿòëÿðèí òÿìèí
åäèëìÿñè ùöãóãëàðûíûí äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ãîðóíìàñû;
– 93 –
ú) ÿëèëëÿðèí ÿìÿê âÿ ùÿìêàðëàð òÿøêèëàòû èëÿ áàüëû ùöãóãëàðûíû äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ùÿéàòà êå÷èðÿ áèëìÿñèíèí òÿìèí åäèëìÿñè;
÷) ÿëèëëÿðÿ öìóìè òåõíèêè âÿ ïåøÿéþíöìëö ïðîãðàìëàðà, èøÿäöçÿëòìÿ õèäìÿòëÿðèíÿ âÿ ïåøÿêàð, ôàñèëÿñèç òÿùñèë ïðîñåñèíÿ ãîøóëìàã èìêàíûíûí âåðèëìÿñè;
ä) ÿìÿê áàçàðûíäà ÿëèëëÿðèí èøëÿ òÿìèíàòû, õèäìÿòè âÿçèôÿäÿ èðÿëèëÿìÿ èìêàíëàðûíûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè, åëÿúÿ äÿ èøèí àõòàðûëìàñû, òàïûëìàñû, ñàõëàíìàñû âÿ
áÿðïàñûíäà îíëàðà éàðäûì ýþñòÿðèëìÿñè;
å) ôÿðäè ÿìÿê ôÿàëèééÿòè, ñàùèáêàðëûã, êîîïåðàòèâëÿðèí èíêèøàô åòäèðèëìÿñè
âÿ øÿõñè èøèí òÿøêèëè ö÷öí èìêàíëàðûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè;
ÿ) ÿëèëëÿðèí äþâëÿò ñåêòîðóíäà èøÿ ãÿáóë åäèëìÿñè;
ô) ïîçèòèâ ôÿàëèééÿò ïðîãðàìëàðû, ñòèìóë âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿðäÿí èáàðÿò îëà áèëÿí çÿðóðè ñòðàòåýèéà âÿ òÿäáèðëÿðèí êþìÿéè èëÿ ÿëèëëÿðèí þçÿë ñåêòîðäà èøÿ ãÿáóë
åäèëìÿñèíèí ñòèìóëëàøäûðûëìàñû;
ý) ÿëèëëÿðèí èø éåðèíäÿ ñÿìÿðÿëè âàñèòÿëÿðëÿ òÿìèí åäèëìÿñè;
ü) à÷ûã ÿìÿê áàçàðû øÿðàèòèíäÿ ÿëèëëÿð òÿðÿôèíäÿí èø òÿúðöáÿñèíèí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíèí ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè;
ù) ÿëèëëÿð ö÷öí ïåøÿêàð âÿ èõòèñàñ ðåàáèëèòàñèéàñû, èø éåðëÿðèíèí ãîðóíìàñû
âÿ èøÿ ãàéòàðûëìà öçðÿ ïðîãðàìëàðûí òÿøâèãè.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ãóë êèìè âÿ éà àñûëû âÿçèééÿòäÿ ñàõëàíûëìàìàñûíû âÿ äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð, èúáàðè âÿ ìÿúáóðè ÿìÿêäÿí ìöäàôèÿ îëóíìàñûíû òÿìèí åäèð.
Ìàääÿ 28
Ãÿíàÿòáÿõø ùÿéàò ñÿâèééÿñè âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿ
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí âÿ îíëàðûí àèëÿëÿðèíèí éåòÿðëè ãèäàëàíìà, ýåéèì âÿ
éàøàéûø éåðè äàõèë åäèëìÿêëÿ ãÿíàÿòáÿõø ùÿéàò ñÿâèééÿñèíÿ, ùÿéàò øÿðàèòèíèí äàèì
éàõøûëàøäûðûëìàñûíà îëàí ùöãóãóíó òàíûéûð âÿ ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ äèñêðèìèíàñèéàéà éîë âåðìÿäÿí áó ùöãóãóí òÿìèí âÿ òÿøâèã åäèëìÿñè ö÷öí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿ ùöãóãóíó âÿ ÿëèëëèê ÿëàìÿòèíÿ ýþðÿ äèñêðèìèíàñèéàéà éîë âåðèëìÿäÿí îíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê ùöãóãóíó òàíûéûð âÿ áó ùöãóãóí òÿìèí âÿ òÿøâèã åäèëìÿñè, î úöìëÿäÿí àøàüûäàêûëàð ö÷öí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöð:
à) ÿëèëëÿðèí òÿìèç ñó, çÿðóðè âÿ óúóç õèäìÿòëÿ, âàñèòÿëÿðëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ òÿìèí îëóíìàëàðû âÿ ÿëèëëèêëÿ áàüëû åùòèéàúëàðûíûí þäÿíèëìÿñè ö÷öí äèýÿð
êþìÿéèí ýþñòÿðèëìÿñè;
– 94 –
á) ÿëèëëÿðèí, õöñóñèëÿ ÿëèë ãàäûíëàðûí, ãûçëàðûí âÿ éàøëû èíñàíëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿ âÿ éîõñóëëóüóí ìèãéàñûíûí àçàëäûëìàñû ïðîãðàìëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê
èìêàíûíûí òÿìèí åäèëìÿñè;
ú) éîõñóëëóã øÿðàèòèíäÿ éàøàéàí ÿëèëëÿðèí âÿ îíëàðûí àèëÿëÿðèíèí çÿðóðè òÿùñèë, ìÿñëÿùÿò, ìàëèééÿ éàðäûìû âÿ ìöâÿããÿòè ãÿééóìëóã õèäìÿòè êèìè ÿëèëëèêëÿ áàüëû ìÿñðÿôëÿðèí äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ãàðøûëàíìàñû èìêàíûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê
èìêàíûíûí òÿìèí åäèëìÿñè;
÷) ÿëèëëÿðèí äþâëÿò ìÿíçèë ïðîãðàìëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê èìêàíûíûí òÿìèí
åäèëìÿñè;
ä) ÿëèëëÿðèí ïåíñèéà ìöàâèíÿòëÿðèíäÿí âÿ ïðîãðàìëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê
èìêàíûíûí òÿìèí åäèëìÿñè.
Ìàääÿ 29
Ñèéàñè âÿ èúòèìàè ùÿéàòäà èøòèðàê
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðÿ ñèéàñè ùöãóãëàð âåðÿðÿê, áó ùöãóãëàðäàí äèýÿð
øÿõñëÿð èëÿ áÿðàáÿð èñòèôàäÿ åòìÿê èìêàíû éàðàäûð âÿ àøàüûäàêû þùäÿëèêëÿðè öçÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð:
à) ÿëèëëÿðÿ èúòèìàè âÿ ñèéàñè ùÿéàòäà, äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð, áèðáàøà âÿ éà
àçàä ñå÷èëìèø íöìàéÿíäÿëÿð âàñèòÿñèëÿ åôôåêòèâ âÿ ýåíèø øÿêèëäÿ èøòèðàê åòìÿê,
î úöìëÿäÿí ñÿñ âåðìÿê âÿ ñå÷èëìÿê ùöãóãóíó, èìêàíûíû, àøàüûäà ãåéä åäèëÿíëÿðè íÿçÿðÿ àëìàãëà, òÿìèí åòìÿê:
è) ñÿñâåðìÿ ö÷öí ïðîñåäóðëàðûí, îòàãëàðûí âÿ ìàòåðèàëëàðûí àíëàìà âÿ èñòèôàäÿ ö÷öí ìöíàñèá, ìöéÿññÿð âÿ àñàí îëìàñûíûí òÿìèíàòû;
èè) ÿëèëëÿðèí ìöíàñèá îëäóãäà êþìÿê÷è ãóðüóëàðûí âÿ éåíè òåõíîëîýèéàëàðûí
êþìÿéè èëÿ ùÿäÿ-ãîðõóéà ìÿðóç ãàëìàäàí ýèçëè ñÿñâåðìÿäÿ âÿ ðåôåðåíäóì
ïðîñåñèíäÿ èøòèðàêû ùöãóãóíóí âÿ äþâëÿò ùàêèìèééÿòèíèí áöòöí ñÿâèééÿëÿðèíäÿ
ùÿð ùàíñû èúòèìàè ôóíêñèéàëàðû ùÿéàòà êå÷èðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ìöÿééÿí âÿçèôÿ òóòìàëàðû ö÷öí íàìèçÿäëèêëÿðèíè èðÿëè ñöðìÿê ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿ îëóíìàñû;
èèè) ÿëèëëÿðèí ñÿðáÿñò ñå÷èúèëÿð êèìè èðàäÿëÿðèíè áèëäèðìÿê èìêàíûíûí âÿ áó
ìÿãñÿäëÿ îíëàðûí õàùèøèíÿ ÿñàñÿí, çÿðóðè ùàëëàðäà, ñÿñâåðìÿ ïðîñåñèíäÿ ùÿð
ùàíñû áèð íöìàéÿíäÿ òÿðÿôèíäÿí îíëàðà éàðäûì ýþñòÿðèëìÿñèíèí òÿìèíàòû;
á) ÿëèëëÿðèí àéðû-ñå÷êèëèê îëìàäàí âÿ äèýÿð øÿõñëÿð èëÿ áÿðàáÿð ãàéäàäà
äþâëÿò èøëÿðèíèí èäàðÿ îëóíìàñûíäà åôôåêòèâ âÿ ùÿðòÿðÿôëè èøòèðàê åòìÿëÿðèíÿ øÿðàèòèí éàðàäûëìàñûíà ôÿàë éàðäûì ýþñòÿðìÿê âÿ îíëàðûí äþâëÿò èøëÿðèíäÿ èøòèðàêûíû, î úöìëÿäÿí àøàüûäàêûëàðû ùÿâÿñëÿíäèðìÿê:
– 95 –
è) ôÿàëèééÿòè þëêÿíèí äþâëÿò âÿ ñèéàñè ùÿéàòû èëÿ áàüëû îëàí ãåéðè - ùþêóìÿò
òÿøêèëàòëàðûíäà âÿ áèðëèêëÿðèíäÿ, ùÿì÷èíèí ñèéàñè ïàðòèéàëàðûí ôÿàëèééÿòèíäÿ âÿ
îíëàðûí èäàðÿ÷èëèéèíäÿ èøòèðàêûíû;
èè) ÿëèëëÿðè áåéíÿëõàëã, ìèëëè, ðåýèîíàë âÿ éåðëè ñÿâèééÿëÿðäÿ òÿìñèë åòìÿê
ö÷öí ÿëèëëÿðèí òÿøêèëàòûíûí éàðàäûëìàñûíû âÿ îíëàðûí áó òÿøêèëàòëàðà ãîøóëìàëàðûíû.
Ìàääÿ 30
Ìÿäÿíè ùÿéàòäà èøòèðàê, àñóäÿ âàõòûí âÿ èñòèðàùÿòèí òÿøêèëè âÿ
èäìàíëà ìÿøüóëîëìà
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ÿëèëëÿðèí äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ìÿäÿíè ùÿéàòäà èøòèðàê åòìÿê ùöãóãóíó òàíûéûð âÿ áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð êè, ÿëèëëÿð:
à) ìöíàñèá ôîðìàòëàðäà ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åäÿ áèëñèíëÿð;
á) ìöíàñèá ôîðìàòëàðäà òåëåâèçèéà ïðîãðàìëàðûíäàí, ôèëìëÿðäÿí èñòèôàäÿ,
òåàòð âÿ äèýÿð ìÿäÿíè òÿäáèðëÿðäÿ èøòèðàê åäÿ áèëñèíëÿð;
ú) òåàòð, ìóçåé, êèíîòåàòð, êèòàáõàíà âÿ òóðèçì õèäìÿòëÿðè êèìè ìÿäÿíè
òÿäáèð âÿ õèäìÿòëÿðäÿí éàðàðëàíìà, ùÿì÷èíèí ìöìêöí îëäóãúà ìèëëè ìÿäÿíè
ÿùÿìèééÿò êÿñá åäÿí àáèäÿ âÿ îáéåêòëÿðÿ áàõìà èìêàíû ÿëäÿ åäÿ áèëñèíëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð éàëíûç ÿëèëëÿðèí ðèôàùû ö÷öí äåéèë, ùÿì÷èíèí úÿìèééÿòèí çÿíýèíëÿøäèðèëìÿñè íàìèíÿ ÿëèëëÿðÿ éàðàäûúû, áÿäèè âÿ èíòåëëåêòóàë ïîòåíñèàëëàðûíû èíêèøàô åòäèðìÿê èìêàíûíû éàðàòìàã ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áåéíÿëõàëã ùöãóãà ìöâàôèã îëàðàã, ÿãëè ìöëêèééÿò
ùöãóãëàðûíûí ãîðóíìàñû ùàããûíäà ãàíóíëàðûí ÿëèëëÿðèí ìÿäÿíèééÿò ÿñÿðëÿðèíäÿí èñòèôàäÿëÿðèíÿ ÿñàññûç âÿ éà äèñêðèìèíàñèéà õàðàêòåðëè ìàíåÿ îëìàìàñû
ö÷öí áöòöí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöð.
4. ßëèëëÿðèí, æåñò äèëëÿðè âÿ êàðëàðûí ìÿäÿíèééÿòè äàõèë îëìàãëà, õöñóñè ìÿäÿíè âÿ äèë þçöíÿìÿõñóñëóüóíóí òàíûíìàñûíà âÿ äÿñòÿêëÿíìÿñèíÿ äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð ñÿâèééÿäÿ ùöãóãëàðû âàðäûð.
5. ßëèëëÿðÿ äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð àñóäÿ âÿ èñòèðàùÿò âàõòûíû êå÷èðìÿê âÿ
èäìàí òÿäáèðëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìÿê èìêàíûíûí âåðèëìÿñè ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð
àøàüûäàêû ìÿãñÿäëÿð ö÷öí çÿðóðè òÿäáèðëÿðè ýþðöðëÿð:
à) ÿëèëëÿðèí áöòöí ñÿâèééÿëè öìóìè ïðîôèëëè èäìàí òÿäáèðëÿðèíäÿ èøòèðàêûíûí
òÿáëèüè âÿ òÿøâèãè;
á) ÿëèëëÿðÿ õöñóñèëÿ ÿëèëëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí èäìàí âÿ àñóäÿ âàõò òÿäáèðëÿðèíè òÿøêèë åòìÿê, èíêèøàô åòäèðìÿê âÿ áó òÿäáèðëÿðäÿ èøòèðàê åòìÿê èìêàíûíûí éàðàäûëìàñû âÿ áóíóíëà ÿëàãÿäàð äèýÿð øÿõñëÿðëÿ áÿðàáÿð òÿùñèë, ùàçûðëûã âÿ
ðåñóðñëàðëà òÿìèí îëóíìàëàðûíà éàðäûì åäèëìÿñè;
– 96 –
ú) ÿëèëëÿðèí èäìàí, ðåêðåàñèéà âÿ òóðèçì îáéåêòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê èìêàíûíûí òÿìèí åäèëìÿñè;
÷) ÿëèë óøàãëàðûí äèýÿð óøàãëàðëà áèðëèêäÿ àñóäÿ âÿ èñòèðàùÿò âàõòûíûí êå÷èðèëìÿñèíäÿ, îéóíëàðäà, éàðûøëàðäà âÿ éà èäìàí òÿäáèðëÿðèíäÿ, î úöìëÿäÿí ìÿêòÿá ñèñòåìè ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ êå÷èðèëÿí òÿäáèðëÿðäÿ èøòèðàê åòìÿê èìêàíûíûí òÿìèí
åäèëìÿñè;
ä) ÿëèëëÿðèí àñóäÿ âàõòûí, òóðèçìèí, èñòèðàùÿò âÿ èäìàí òÿäáèðëÿðèíèí òÿøêèëè
èëÿ ìÿøüóë îëàíëàðûí õèäìÿòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ èìêàíûíûí òÿìèí åäèëìÿñè.
Ìàääÿ 31
Ñòàòèñòèêà âÿ ìÿëóìàòëàðûí òîïëàíìàñû
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó Êîíâåíñèéàíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ñòðàòåýèéàíû èøëÿéèá ùàçûðëàìàüà âÿ ùÿéàòà êå÷èðìÿéÿ èìêàí âåðÿí ëàçûìè èíôîðìàñèéàíûí, î úöìëÿäÿí ñòàòèñòèê âÿ òÿäãèãàò ìÿëóìàòëàðûíûí òîïëàíìàñûíû þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðöðëÿð. Áó èíôîðìàñèéàíûí òîïëàíìàñû âÿ ñàõëàíìàñû ïðîñåñèíäÿ:
à) ÿëèëëÿðèí øÿõñè ùÿéàòûíûí ìÿõôèëèéèíè âÿ òîõóíóëìàçëûüûíû òÿìèí åòìÿê
ö÷öí ùöãóãè áàõûìäàí ìöÿééÿí åäèëìèø çÿìàíÿòëÿðÿ, î úöìëÿäÿí ìÿëóìàòëàðûí ãîðóíìàñû ùàããûíäà ãàíóíâåðèúèëèéÿ ðèàéÿò åäèëìÿëè;
á) ñòàòèñòèê ìÿëóìàòëàðûí òîïëàíìàñû âÿ èñòèôàäÿñè çàìàíû èíñàí ùöãóãëàðû
âÿ àçàäëûãëàðûíûí ìöäàôèÿñèíÿ äàèð ãÿáóë åäèëìèø áåéíÿëõàëã íîðìàëàðà, åëÿúÿ
äÿ åòèê ïðèíñèïëÿðÿ ðèàéÿò åäèëìÿëèäèð.
2. Áó ìàääÿéÿ ìöâàôèã îëàðàã òîïëàíìûø èíôîðìàñèéà ìöâàôèã ãàéäàäà
èøëÿíèëÿðÿê èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí áó Êîíâåíñèéà öçðÿ þùäÿëèêëÿðèíèí èúðà ñÿâèééÿñèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñèíÿ éàðäûì ýþñòÿðèëìÿñè, ùÿì÷èíèí ùöãóãëàðûíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè çàìàíû ÿëèëëÿðèí ãàðøûëàøäûãëàðû ìàíåÿëÿðèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè
âÿ àðàäàí ãàëäûðûëìàñû ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíóð.
3. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó ñòàòèñòèê ìÿëóìàòëàðûí éàéûëìàñûíà ýþðÿ ìÿñóëèééÿòè öçÿðëÿðèíÿ ýþòöðöð âÿ îíëàðûí ÿëèëëÿð âÿ äèýÿð øÿõñëÿð ö÷öí ìöéÿññÿðëèéèíè
òÿìèí åäèðëÿð.
Ìàääÿ 32
Áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûã
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿãñÿä âÿ âÿçèôÿëÿðèíÿ íàèë îëìàã èñòèãàìÿòèíäÿ ìèëëè ñÿéëÿðèí äÿñòÿêëÿíìÿñè ö÷öí áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûüûí
âàúèáëèéèíè òàíûéûð, òÿøâèã åäèð âÿ áóíóíëà ÿëàãÿäàð îëàðàã äþâëÿòëÿðàðàñû õÿòò
– 97 –
öçðÿ, ùÿì÷èíèí ìöíàñèá îëäóãäà, ìöâàôèã áåéíÿëõàëã âÿ ðåýèîíàë òÿøêèëàòëàð âÿ
âÿòÿíäàø úÿìèééÿòëÿðè, õöñóñèëÿ ÿëèë òÿøêèëàòëàðû èëÿ ÿìÿêäàøëûã øÿðàèòèíäÿ áöòöí çÿðóðè âÿ åôôåêòèâ òÿäáèðëÿðè ýþðöð. Áó úöð òÿäáèðëÿðÿ õöñóñèëÿ àøàüûäàêûëàð
äàõèë åäèëÿ áèëÿð:
à) áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûüûí, î úöìëÿäÿí áåéíÿëõàëã èíêèøàô ïðîãðàìëàðûíûí ÿëèëëÿðè ÿùàòÿ åòìÿñèíèí âÿ îíëàð ö÷öí ìöéÿññÿð îëìàñûíûí òÿìèí åäèëìÿñè;
á) èíôîðìàñèéà, òÿúðöáÿ, ïðîãðàì âÿ ãàáàãúûë ëàéèùÿëÿðèí ìöáàäèëÿñè éîëó
èëÿ ìþâúóä èìêàíëàðûí ýöúëÿíäèðèëìÿñèíèí àñàíëàøäûðûëìàñû âÿ äÿñòÿêëÿíìÿñè;
ú) òÿäãèãàò ñàùÿñèíäÿ ÿìÿêäàøëûüà âÿ åëìè - òåõíèêè áèëèêëÿðèí ìöéÿññÿðëèéèíÿ éàðäûì;
÷) ìöíàñèá îëäóãäà, à÷ûã âÿ êþìÿê÷è òåõíîëîýèéàëàðäàí èñòèôàäÿíèí éöíýöëëÿøäèðèëìÿñè âÿ îíëàðûí ãàðøûëûãëû ìöáàäèëÿñè, ùÿì÷èíèí òåõíîëîýèéàëàðûí þòöðöëìÿñè éîëó èëÿ òåõíèêè - èãòèñàäè éàðäûìûí ýþñòÿðèëìÿñè.
2. Áó ìàääÿíèí ìöääÿàëàðû ùå÷ áèð èøòèðàê÷û äþâëÿòèí áó Êîíâåíñèéàéà
óéüóí îëàðàã þùäÿëèêëÿðèíèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíÿ òîõóíìóð.
Ìàääÿ 33
Ìèëëè ñÿâèééÿäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿ âÿ ìîíèòîðèíã
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð òÿøêèëàòè ãóðóëóøëàðûíà ìöâàôèã îëàðàã, ùþêóìÿò ñòðóêòóðóíäà áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿëÿðÿ ðÿùáÿðëèê
åäÿí áèð âÿ éà áèð íå÷ÿ èíñòàíñèéà òÿéèí åäèðëÿð. Îíëàð ùþêóìÿò ñòðóêòóðóíäà
ìöõòÿëèô ñåêòîðëàðäà âÿ ñÿâèééÿëÿðäÿ ìöâàôèã ôÿàëèééÿòÿ éàðäûì ýþñòÿðìÿê
ö÷öí êîîðäèíàñèéà ìåõàíèçìèíèí òÿñèñ âÿ éà òÿéèí åäèëìÿñè èìêàíûíû þéðÿíèðëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð þçëÿðèíèí ùöãóãè âÿ èíçèáàòè ãóðóëóøëàðûíà ìöâàôèã
îëàðàã áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí òÿøâèãè, ìöäàôèÿñè âÿ ìîíèòîðèíãè ö÷öí áèð âÿ éà áèð íå÷ÿ ìöñòÿãèë ìåõàíèçìëÿðäÿí èáàðÿò ñòðóêòóðó äÿñòÿêëÿéèð, ìþùêÿìëÿíäèðèð, òÿéèí åäèð âÿ éà òÿñèñ åäèðëÿð. Áó úöð ìåõàíèçìèí òÿéèí
âÿ éà òÿñèñ åäèëìÿñè çàìàíû èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð èíñàí ùöãóãëàðûíûí ìöäàôèÿñè âÿ
ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè èëÿ ìÿøüóë îëàí ìèëëè òÿñèñàòëàðûí ñòàòóñóíà âÿ ôÿàëèééÿòèíÿ
àèä îëàí ïðèíñèïëÿðè äÿ íÿçÿðÿ àëûðëàð.
3. Âÿòÿíäàø úÿìèééÿòè, õöñóñèëÿ, ÿëèëëÿð âÿ îíëàðû òÿìñèë åäÿí òÿøêèëàòëàð
íÿçàðÿò ïðîñåñèíÿ òàì øÿêèëäÿ úÿëá îëóíàðàã ùÿìèí ïðîñåñäÿ èøòèðàê åäèðëÿð.
– 98 –
Ìàääÿ 34
ßëèëëÿðèí Ùöãóãëàðû öçðÿ Êîìèòÿ
1. Àøàüûäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí ôóíêñèéàëàðû éåðèíÿ éåòèðÿí ßëèëëÿðèí Ùöãóãëàðû öçðÿ Êîìèòÿ (áóíäàí ñîíðà "Êîìèòÿ") òÿñèñ îëóíóð.
2. Áó Êîíâåíñèéàíûí ãöââÿéÿ ìèíìÿñè àíûíäà Êîìèòÿ îí èêè åêñïåðòäÿí
èáàðÿò îëóð. Êîíâåíñèéàíûí ÿëàâÿ àëòìûø ðàòèôèêàñèéàñûíäàí âÿ éà îíà ãîøóëìàëàðäàí ñîíðà Êîìèòÿíèí öçâëöê ùåéÿòèíèí òÿðêèáè àëòû íÿôÿð àðòûðûëàðàã îí ñÿêêèç
íÿôÿðäÿí èáàðÿò ìàêñèìóìà ÷àòûð.
3. Êîìèòÿíèí öçâëÿðè éöêñÿê ÿõëàãè âÿ ìÿíÿâè êåéôèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëóá,
Êîíâåíñèéàíûí ÿùàòÿ åòäèéè ñàùÿäÿ éöêñÿê ñÿðèøòÿéÿ âÿ òÿúðöáÿéÿ ìàëèê îëóð
âÿ þç øÿõñëÿðè ãèñìèíäÿ ÷ûõûø åäèðëÿð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð þç íàìèçÿäëÿðèíèí òÿãäèìàòû çàìàíû Êîíâåíñèéàíûí 4-úö ìàääÿñèíèí 3-úö áÿíäèíäÿ ýþñòÿðèëìèø
ìöääÿàíû ëàçûìè ãàéäàäà íÿçÿðÿ àëìàëûäûðëàð.
4. Êîìèòÿíèí öçâëÿðè ÿäàëÿòëè úîüðàôè áþëýö ïðèíñèïèíÿ, ñèâèëèçàñèéàíûí
ìöõòÿëèô ôîðìàëàðûíûí âÿ ÿñàñ ùöãóã ñèñòåìëÿðèíèí, úèíñëÿðèí ìöòÿíàñèá ãàéäàäà òÿìñèë îëóíìàñûíà âÿ ÿëèë åêñïåðòëÿðèí èøòèðàêûíà äèããÿò àéðûëìàãëà èøòèðàê÷û
äþâëÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí ñå÷èëèð.
5. Êîìèòÿíèí öçâëÿðè èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñûíûí èúëàñëàðûíäà èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí þç âÿòÿíäàøëàðû àðàñûíäàí èðÿëè ñöðäöêëÿðè íàìèçÿäëÿðèí ñèéàùûñûíäàí ýèçëè ñÿñâåðìÿ éîëó èëÿ ñå÷èëèð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ö÷äÿ èêèñèíèí êâîðóì òÿøêèë åòäèéè áó èúëàñëàðäà äàùà ÷îõ ñÿñ òîïëàéàí âÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí
ñÿñâåðìÿäÿ èøòèðàê åäÿí íöìàéÿíäÿëÿðèíèí ìöòëÿã ñÿñ ÷îõëóüóíó ãàçàíàí íàìèçÿäëÿð Êîìèòÿíèí òÿðêèáèíÿ ñå÷èëèðëÿð.
6. Èëêèí ñå÷êèëÿð áó Êîíâåíñèéàíûí ãöââÿéÿ ìèíäèéè ýöíäÿí åòèáàðÿí àëòû àéäàí ýåú îëìàéàðàã êå÷èðèëèð. Ùÿð áèð ñå÷êèíèí êå÷èðèëìÿ òàðèõèíäÿí äþðä
àé ÿââÿë Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáè èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ ìÿêòóáëà ìöðàúèÿò åäÿðÿê èêè àé ÿðçèíäÿ þç íàìèçÿäëÿðèíè òÿãäèì åòìÿéè òÿêëèô
åäèð. Äàùà ñîíðà Áàø êàòèá áó ãàéäàäà èðÿëè ñöðöëìöø íàìèçÿäëÿðèí àäëàðûíûí
ÿëèôáà ñûðàñû èëÿ äöçöëìöø ñèéàùûñûíû, îíëàðû èðÿëè ñöðìöø èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí
àäûíû ãåéä åòìÿêëÿ áó Êîíâåíñèéàíûí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèíÿ ýþíäÿðèð.
7. Êîìèòÿíèí öçâëÿðè äþðäèëëèê ìöääÿòÿ ñå÷èëèðëÿð. Îíëàð éàëíûç áèð äÿôÿ
òÿêðàð ñå÷èëÿ áèëÿðëÿð. Ëàêèí áèðèíúè ñå÷êèëÿðäÿ ñå÷èëìèø àëòû öçâöí ñÿëàùèééÿòëÿðèíèí ìöääÿòè èêè èëäÿí ñîíðà áèòèð; áèðèíúè ñå÷êèäÿí äÿðùàë ñîíðà áó ìàääÿíèí
5-úè áÿíäèíÿ ÿñàñÿí, áó àëòû öçâöí àäëàðû èúëàñûí ñÿäðè òÿðÿôèíäÿí ïöøêàòìà éîëó èëÿ ìöÿééÿí åäèëèð.
– 99 –
8. Êîìèòÿíèí àëòû ÿëàâÿ öçâöíöí ñå÷èëìÿñè áó ìàääÿíèí ìöâàôèã ìöääÿàëàðû èëÿ òÿíçèìëÿíÿí àäè ñå÷êèëÿðëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
9. ßýÿð Êîìèòÿíèí ùÿð ùàíñû áèð öçâö âÿôàò åäèðñÿ âÿ éà èñòåôà âåðèðñÿ âÿ
éàõóä ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáäÿí âÿçèôÿëÿðèíè èúðà åòìÿê èãòèäàðûíäà îëìàäûüûíû
åëàí åäèðñÿ, î çàìàí îíóí íàìèçÿäëèéèíè èðÿëè ñöðìöø èøòèðàê÷û äþâëÿò ñÿëàùèééÿòëÿðèí ãàëàí ìöääÿòè ö÷öí éöêñÿêèõòèñàñëû âÿ áó ìàääÿíèí ìöâàôèã ìöääÿàëàðûíäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí òÿëÿáëÿðÿ úàâàá âåðÿí äèýÿð åêñïåðòè òÿéèí åäèð.
10. Êîìèòÿ þçöíöí ïðîñåäóð ãàéäàëàðûíû ìöÿééÿí åäèð.
11. Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáè Êîìèòÿíèí áó Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíà ìöâàôèã îëàðàã ôóíêñèéàëàðûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿñè ö÷öí çÿðóðè
ïåðñîíàëû âÿ ìàääè âÿñàèòè òÿãäèì åäèð âÿ îíóí áèðèíúè èúëàñûíû ÷àüûðûð.
12. Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíà ìöâàôèã îëàðàã òÿñèñ åäèëÿí Êîìèòÿíèí
öçâëÿðè Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø Àññàìáëåéàñû òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã
åäèëÿí âÿ Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí âÿñàèòèíäÿí àéðûëìûø ìààøû Êîìèòÿíèí âÿçèôÿëÿðèíèí âàúèáëèéè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà Àññàìáëåéà òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí
åäèëìèø ãàéäàäà âÿ øÿðòëÿð ÿñàñûíäà àëûðëàð.
13. Êîìèòÿíèí öçâëÿðè Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí èìòèéàçëàðû âÿ èììóíèòåòëÿðè ùàããûíäà Êîíâåíñèéàíûí ìöâàôèã áþëìÿëÿðèíäÿ ÿêñèíè òàïìûø, Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí èøëÿðè èëÿ áàüëû åçàìèééÿòëÿðäÿ îëàí åêñïåðòëÿðèí
èñòèôàäÿ åòäèêëÿðè ýöçÿøò, èìòèéàç âÿ èììóíèòåòëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê ùöãóãóíà
ìàëèê îëóðëàð.
Ìàääÿ 35
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ìÿðóçÿëÿðè
1. Ùÿð áèð èøòèðàê÷û äþâëÿò áó Êîíâåíñèéàíûí ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿò ö÷öí
ãöââÿéÿ ìèíìÿñèíäÿí ñîíðà èêè èë ÿðçèíäÿ Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø
êàòèáè âàñèòÿñèëÿ Êîìèòÿéÿ áó Êîíâåíñèéàéà ÿñàñÿí þùäÿëèêëÿðèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí ýþðäöéö òÿäáèðëÿð âÿ áó èñòèãàìÿòäÿ ÿëäÿ îëóíàí òÿðÿããè ùàããûíäà ÿòðàôëû ìÿðóçÿ òÿãäèì åäèð.
2. Äàùà ñîíðà èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð äþðä èëäÿ áèð äÿôÿäÿí àç îëìàìàãëà, ùàáåëÿ Êîìèòÿíèí ìöðàúèÿò åòäèéè ùàëëàðäà íþâáÿòè ìÿðóçÿëÿðè òÿãäèì åäèðëÿð.
3. Êîìèòÿ ìÿðóçÿëÿðèí ìÿçìóíóíó ìöÿééÿí åäÿí ðÿùáÿð ïðèíñèïëÿðè
ìöÿééÿíëÿøäèðèð.
4. Êîìèòÿéÿ èëêèí ÿòðàôëû ìÿðóçÿíè òÿãäèì åäÿí èøòèðàê÷û äþâëÿòèí, îíóí
ÿââÿëëÿð òÿãäèì åòäèéè èíôîðìàñèéàíû ñîíðàêû ìÿðóçÿëÿðäÿ òÿêðàð åòìÿñèíÿ çÿ– 100 –
ðóðÿò éîõäóð. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ òÿêëèô îëóíóð êè, Êîìèòÿéÿ òÿãäèì åäèëÿúÿê
ìÿðóçÿëÿðèí ùàçûðëàíìàñûíû à÷ûã âÿ øÿôôàô ïðîñåñ ùàëûíà ýÿòèðìÿê áàðÿäÿ äöøöíñöíëÿð âÿ áó Êîíâåíñèéàíûí 4-úö ìàääÿñèíèí 3-úö áÿíäèíäÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ìöääÿàíû ëàçûìè ãàéäàäà íÿçÿðÿ àëñûíëàð.
5. Ìÿðóçÿëÿðäÿ áó Êîíâåíñèéà öçðÿ þùäÿëèêëÿðèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿ äÿðÿúÿñèíÿ òÿñèð ýþñòÿðÿí àìèëëÿð âÿ ÷ÿòèíëèêëÿð ýþñòÿðèëÿ áèëÿð.
Ìàääÿ 36
Ìÿðóçÿëÿðÿ áàõûëìà
1. Êîìèòÿ ùÿð áèð ìÿðóçÿíè íÿçÿðäÿí êå÷èðÿðÿê ëàçûì áèëäèéè òÿêëèô âÿ
öìóìè òþâñèéÿëÿð ãÿáóë åäèð âÿ îíëàðû ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ ýþíäÿðèð. Èøòèðàê÷û äþâëÿò Êîìèòÿéÿ úàâàá øÿêëèíäÿ ñå÷èìèíÿ ÿñàñÿí èñòÿíèëÿí èíôîðìàñèéàíû ýþíäÿðÿ áèëÿð. Êîìèòÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðäÿí áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ àèäèééÿòè îëàí ÿëàâÿ èíôîðìàñèéàíû èñòÿéÿ áèëÿð.
2. Èøòèðàê÷û äþâëÿò ìÿðóçÿíèí òÿãäèìàòûíû õåéëè ýåúèêäèðäèêäÿ Êîìèòÿ ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ áèëäèðÿ áèëÿð êè, ìöâàôèã ìÿðóçÿ áó áèëäèðèøäÿí ñîíðàêû
ö÷ àé ÿðçèíäÿ òÿãäèì îëóíìàçñà, áó Êîíâåíñèéàíûí áó èøòèðàê÷û äþâëÿòäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ìÿñÿëÿñèíÿ Êîìèòÿíèí ñÿðÿíúàìûíäà îëàí åòèáàðëû èíôîðìàñèéà
ÿñàñûíäà áàõìàã ëàçûì ýÿëÿúÿê. Êîìèòÿ ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ áó úöð áàõûëìà ïðîñåñèíäÿ èøòèðàê åòìÿéè òÿêëèô åäèð. ßýÿð èøòèðàê÷û äþâëÿò áóíà úàâàá
îëàðàã ìöâàôèã ìÿðóçÿíè òÿãäèì åäÿðñÿ, î çàìàí áó ìàääÿíèí 1-úè áÿíäèíèí
ìöääÿàëàðû òÿòáèã îëóíóð.
3. Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáè ìÿðóçÿëÿðè áöòöí èøòèðàê÷û
äþâëÿòëÿðèí ñÿðÿíúàìûíà òÿãäèì åäèð.
4. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð þç þëêÿëÿðèíäÿ ìÿðóçÿëÿðèí èúòèìàèééÿò ö÷öí ýåíèø
ìöéÿññÿðëèéèíè òÿìèí åäèð âÿ áó ìÿðóçÿëÿðÿ àèäèééÿòè îëàí òÿêëèôëÿð âÿ öìóìè
òþâñèéÿëÿðëÿ òàíûøëûüû àñàíëàøäûðûðëàð.
5. Êîìèòÿ ìÿãáóë áèëäèéè ùàëäà èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ìÿðóçÿëÿðèíè Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí èõòèñàñëàøäûðûëìûø èäàðÿëÿðèíÿ, ôîíäëàðûíà âÿ ïðîãðàìëàðûíà, ùàáåëÿ äèýÿð ñÿëàùèééÿòëè îðãàíëàðà ýþíäÿðèð êè, îíëàð òåõíèêè ìÿñëÿùÿò
âÿ éà éàðäûì áàðÿäÿ ùÿìèí ìÿðóçÿëÿðäÿ éåð àëìûø ìöðàúèÿòëÿðÿ, éàõóä áåëÿ
ìÿñëÿùÿò âÿ éà éàðäûìà åùòèéàú îëìàñû áàðÿäÿ ýþñòÿðèøëÿðÿ, ùàáåëÿ Êîìèòÿíèí
ùÿìèí ìöðàúèÿò âÿ éà ýþñòÿðèøëÿðèíÿ äèããÿò éåòèðñèíëÿð.
– 101 –
Ìàääÿ 37
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð âÿ Êîìèòÿ àðàñûíäà ÿìÿêäàøëûã
1. Ùÿð áèð èøòèðàê÷û äþâëÿò Êîìèòÿ èëÿ ÿìÿêäàøëûã åäÿðÿê, îíóí öçâëÿðèíÿ
ìàíäàòëàðûíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè èëÿ áàüëû êþìÿê ýþñòÿðèð.
2. Êîìèòÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðëÿ ìöíàñèáÿòëÿðèíäÿ, áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûã
äà äàõèë îëìàãëà, áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû þëêÿëÿðèí èìêàíëàðûíûí àðòûðûëìàñû éîëëàðûíû âÿ âàñèòÿëÿðèíè ëàçûìè ãàéäàäà íÿçÿðÿ àëûð.
Ìàääÿ 38
Êîìèòÿíèí äèýÿð îðãàíëàðëà ìöíàñèáÿòëÿðè
Áó Êîíâåíñèéàíûí åôôåêòèâ øÿêèëäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ éàðäûì ýþñòÿðìÿê âÿ îíóí ÿùàòÿ åòäèéè ñàùÿäÿ áåéíÿëõàëã ÿìÿêäàøëûüû òÿøâèã åòìÿê ö÷öí:
à) Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí èõòèñàñëàøìûø èäàðÿëÿðè âÿ äèýÿð îðãàíëàðû áó
Êîíâåíñèéàíûí îíëàðûí ìàíäàòëàðû àëòûíà äöøÿí ìöääÿàëàðûíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè
ùàããûíäà ìÿñÿëÿéÿ áàõûëìàñûíäà èøòèðàê åòìÿê ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð. Êîìèòÿ ìÿãáóë áèëäèêäÿ èõòèñàñëàøìûø èäàðÿëÿðè âÿ äèýÿð ñÿëàùèééÿòëè îðãàíëàðû Êîíâåíñèéàíûí
îíëàðûí ìöâàôèã ìàíäàò àëòûíà äöøÿí ñàùÿëÿðäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû åêñïåðò
ðÿéè âåðìÿéÿ äÿâÿò åäÿ áèëÿð. Êîìèòÿ Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí èõòèñàñëàøìûø
èäàðÿëÿðèíÿ âÿ äèýÿð îðãàíëàðûíà îíëàðûí ôÿàëèééÿò ñàùÿñèíÿ àèä îëàí ñàùÿëÿðäÿ Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû ìÿðóçÿëÿð òÿãäèì åòìÿéÿ äÿâÿò åäÿ áèëÿð;
á) Êîìèòÿ, çÿðóðè îëäóãäà, ìàíäàòûíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè çàìàíû èíñàí ùöãóãëàðû èëÿ áàüëû áåéíÿëõàëã ìöãàâèëÿëÿðÿ ÿñàñÿí òÿñèñ îëóíàí äèýÿð ìöâàôèã
îðãàíëàðëà ìÿñëÿùÿòëÿøèð êè, îíëàðûí, ìÿðóçÿëÿðèí òÿãäèì îëóíìàñûíà äàèð ìöâàôèã ðÿùáÿð ïðèíñèïëÿðèíäÿ, ùàáåëÿ èðÿëè ñöðäöêëÿðè òÿêëèô âÿ öìóìè òþâñèéÿëÿðäÿ óçëàøìà òÿìèí åäèëñèí âÿ þç ôóíêñèéàëàðûíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè çàìàíû òÿêðàð÷ûëûüà âÿ ùÿð ùàíñû áèð ïàðàëåëëèéÿ éîë âåðèëìÿñèí.
Ìàääÿ 39
Êîìèòÿíèí ìÿðóçÿñè
Êîìèòÿ èêè èëäÿ áèð äÿôÿ Áàø Àññàìáëåéàéà âÿ Èãòèñàäè âÿ Ñîñèàë Øóðàéà
þç ôÿàëèééÿòè ùàããûíäà ìÿðóçÿ òÿãäèì åäèð âÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðäÿí àëûíìûø
ìÿðóçÿ âÿ ìÿëóìàòëàðû àðàøäûðûá òÿêëèôëÿð âÿ öìóìè òþâñèéÿëÿð èðÿëè ñöðÿ áèëÿð.
Áåëÿ òÿêëèôëÿð âÿ öìóìè òþâñèéÿëÿð èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí øÿðùëÿðè èëÿ áÿðàáÿð
(ÿýÿð áåëÿëÿðè âàðñà) Êîìèòÿíèí ìÿðóçÿñèíÿ äàõèë åäèëèð.
– 102 –
Ìàääÿ 40
Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñû
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð áó Êîíâåíñèéàíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû èñòÿíèëÿí ìÿñÿëÿéÿ áàõìàã ö÷öí ìöíòÿçÿì îëàðàã èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñûíäà òîïëàøûðëàð.
2. Áó Êîíâåíñèéàíûí ãöââÿéÿ ìèíìÿñèíäÿí ñîíðà àëòû àéäàí ýåú îëìàéàðàã Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáè èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñûíû ÷àüûðûð. Íþâáÿòè ìöøàâèðÿëÿð Áàø êàòèá òÿðÿôèíäÿí èêè èëäÿ áèð äÿôÿ âÿ éà èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñûíûí ãÿðàðû èëÿ ÷àüûðûëûð.
Ìàääÿ 41
Äåïîçèòàðè
Áó Êîíâåíñèéàíûí äåïîçèòàðèñè Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáèäèð.
Ìàääÿ 42
Èìçàëàìà
Áó Êîíâåíñèéà 30 ìàðò 2007-úè èë òàðèõèíäÿí åòèáàðÿí Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð
Òÿøêèëàòûíûí Íéó-Éîðêäàêû Ìÿðêÿçè èäàðÿëÿðèíäÿ áöòöí äþâëÿòëÿð âÿ ðåýèîíàë
èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû òÿðÿôèíäÿí èìçàëàíìàã ö÷öí à÷ûãäûð.
Ìàääÿ 43
Ìÿúáóðèëèéÿ ðàçûëûã
Áó Êîíâåíñèéà îíó èìçàëàéàí äþâëÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí ðàòèôèêàñèéà îëóíìàëû,
îíó èìçàëàéàí ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû òÿðÿôèíäÿí èñÿ ðÿñìè òÿñäèã åäèëìÿëèäèð. Êîíâåíñèéà îíó èìçàëàìàéàí èñòÿíèëÿí äþâëÿòèí âÿ éà ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòûíûí îíà ãîøóëìàñû ö÷öí à÷ûãäûð.
Ìàääÿ 44
Ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû
1. "Ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòû" áó Êîíâåíñèéà òÿðÿôèíäÿí òÿíçèìëÿíÿí
ìÿñÿëÿëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ öçâ äþâëÿòëÿðè òÿðÿôèíäÿí ñÿëàùèééÿò âåðèëìèø, ìöÿééÿí ðåýèîíóí ñóâåðåí äþâëÿòëÿðè òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëìûø òÿøêèëàò äåìÿêäèð. Áåëÿ
òÿøêèëàòëàð áó Êîíâåíñèéà èëÿ òÿíçèìëÿíÿí ìÿñÿëÿëÿðÿ ìöíàñèáÿòäÿ ñÿëàùèééÿòëÿðèíèí ùÿúìèíè ðÿñìè òÿñäèã âÿ éà ãîøóëìà ùàããûíäà ñÿíÿäëÿðèíäÿ ãåéä åäèðëÿð. Ñîíðàëàð ñÿëàùèééÿòëÿðèíèí ùÿúìèíäÿ èñòÿíèëÿí ÿùÿìèééÿòëè äÿéèøèêëèêëÿð
ùàããûíäà äåïîçèòàðèíè ìÿëóìàòëàíäûðûðëàð.
– 103 –
2. Áó Êîíâåíñèéàäà "èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ" èñòèíàäëàð áó òÿøêèëàòëàðà îíëàðûí ñÿëàùèééÿòëÿðè ùÿääèíäÿ àèä åäèëèð.
3. Áó Êîíâåíñèéàíûí 45-úè ìàääÿñèíèí 1-úè áÿíäèíèí âÿ 47-úè ìàääÿñèíèí
2-úè âÿ 3-úö áÿíäëÿðèíèí ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû òÿðÿôèíäÿí ñàõëàíìàã ö÷öí òÿùâèë âåðèëìèø ùå÷ áèð ñÿíÿä ùåñàáà àëûíìûð.
4. Îíëàðûí ñÿëàùèééÿòëÿðèíÿ àèä îëàí ìÿñÿëÿëÿðäÿ ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû þç ñÿñ ùöãóãëàðûíû èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñûíäà áó Êîíâåíñèéàíûí èøòèðàê÷ûñû îëàí öçâ äþâëÿòëÿðèí ñàéûíà áÿðàáÿð îëàí ñàéäà ñÿñ ùöãóãóíó ùÿéàòà êå÷èðÿ áèëÿðëÿð. ßýÿð îíóí öçâ äþâëÿòëÿðèíäÿí áèðè þç ñÿñ ùöãóãóíó ùÿéàòà êå÷èðèðñÿ, áåëÿ òÿøêèëàò þç ñÿñ ùöãóãóíó ùÿéàòà êå÷èðìèð âÿ ÿêñèíÿ.
Ìàääÿ 45
Ãöââÿéÿ ìèíìÿ
1. Áó Êîíâåíñèéà èéèðìèíúè òÿñäèãíàìÿíèí âÿ éà ãîøóëìà ùàããûíäà ñÿíÿäèí ñàõëàíìàéà òÿùâèë âåðèëäèéèíäÿí ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð.
2. Èéèðìèíúè áåëÿ ñÿíÿäèí ñàõëàíìàéà òÿùâèë âåðèëìÿñèíäÿí ñîíðà áó Êîíâåíñèéàíû ðàòèôèêàñèéà åäÿí, îíó ðÿñìè òÿñäèãëÿéÿí âÿ éà îíà ãîøóëàí ùÿð áèð äþâëÿò âÿ éà ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòû ö÷öí Êîíâåíñèéà îíëàð òÿðÿôèíäÿí áåëÿ ñÿíÿäëÿðèí ñàõëàíìàéà òÿùâèë âåðèëìÿñèíäÿí ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð.
Ìàääÿ 46
Ãåéä-øÿðòëÿð
1. Áó Êîíâåíñèéàíûí îáéåêòèíÿ âÿ ìÿãñÿäèíÿ óéüóí ýÿëìÿéÿí ãåéäøÿðòëÿðÿ éîë âåðèëìèð.
2. Ãåéä-øÿðòëÿð èñòÿíèëÿí âàõò ýåðè ýþòöðöëÿ áèëÿð.
Ìàääÿ 47
Äöçÿëèøëÿð
1. Èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ùÿð áèðè áó Êîíâåíñèéàéà äöçÿëèø òÿêëèô åäÿ âÿ
îíó Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáèíÿ òÿãäèì åäÿ áèëÿð. Áàø êàòèá
ùÿð áèð òÿêëèô åäèëÿí äöçÿëèø áàðÿäÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ ìÿëóìàò âåðèð âÿ áó
òÿêëèôëÿðèí áàõûëìàñû âÿ îíëàðà äàèð ãÿðàðëàðûí ãÿáóë åäèëìÿñè ö÷öí èøòèðàê÷û
äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñûíûí êå÷èðèëìÿñèíèí ëåùèíÿ îëóá-îëìàìàëàðûíû áèëäèðìÿëÿðè ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ ìöðàúèÿò åäèð. Áó ìÿëóìàòûí âåðèëìÿñèíäÿí
äþðä àé ÿðçèíäÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ö÷äÿ áèðèíäÿí ÷îõó áåëÿ êîíôðàíñûí êå– 104 –
÷èðèëìÿñèíèí ëåùèíÿ ÷ûõûø åäÿðñÿ, Áàø êàòèá Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí
ùèìàéÿñè àëòûíäà Êîíôðàíñ ÷àüûðûð. Êîíôðàíñäà èøòèðàê åäÿí âÿ ñÿñ âåðÿí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ö÷äÿ èêèñè òÿðÿôèíäÿí áÿéÿíèëìèø èñòÿíèëÿí äöçÿëèø Áàø êàòèá
òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã ö÷öí Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø Àññàìáëåéàñûíà,
ñîíðà èñÿ ãÿáóë îëóíìàã ö÷öí áöòöí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ ýþíäÿðèëèð.
2. Áó ìàääÿíèí 1-úè áÿíäèíÿ ìöâàôèã îëàðàã áÿéÿíèëìèø âÿ òÿñäèã åäèëìèø äöçÿëèø îíóí ãÿáóëó ùàããûíäà ñàõëàíûëìàã ö÷öí òÿùâèë âåðèëìèø ñÿíÿäëÿðèí
ñàéû áó äöçÿëèøèí ãÿáóë òàðèõèíÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ñàéûíûí ö÷äÿ èêèñèíÿ ÷àòàíäàí ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð. Áóíäàí ñîíðà äöçÿëèø ùÿð áèð èøòèðàê÷û
äþâëÿò ö÷öí ùÿìèí äþâëÿòèí ãÿáóë ùàããûíäà ñÿíÿäèíè ñàõëàíûëìàã ö÷öí òÿùâèë
âåðìÿñèíäÿí ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð. Äöçÿëèø éàëíûç îíó ãÿáóë
åäÿí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ö÷öí ìÿúáóðè ñàéûëûð.
3. ßýÿð èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí Êîíôðàíñû êîíñåíñóñëà ìöâàôèã ãÿðàð ãÿáóë
åäÿðñÿ, éàëíûç 34, 38, 39 âÿ 40-úû ìàääÿëÿðÿ àèä îëàí, áó ìàääÿíèí 1-úè áÿíäèíÿ ìöâàôèã îëàðàã áÿéÿíèëìèø âÿ òÿñäèã åäèëìèø äöçÿëèø ãÿáóë ùàããûíäà ñàõëàíûëìàã ö÷öí òÿùâèë âåðèëìèø ñÿíÿäëÿðèí ñàéû áó äöçÿëèøèí ãÿáóë åäèëìÿñè òàðèõèíÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ñàéûíûí ö÷äÿ èêèñèíÿ ÷àòàíäàí ñîíðà îòóçóíúó ýöí áöòöí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ö÷öí ãöââÿéÿ ìèíèð.
Ìàääÿ 48
Äåíîíñàñèéà
Èøòèðàê÷û äþâëÿò áó Êîíâåíñèéàíû Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáèíè éàçûëû øÿêèëäÿ õÿáÿðäàð åòìÿêëÿ äåíîíñàñèéà åäÿ áèëÿð. Äåíîíñàñèéà Áàø
êàòèáèí áåëÿ õÿáÿðäàðëûüû àëäûüû òàðèõäÿí áèð èë ñîíðà ãöââÿéÿ ìèíèð.
Ìàääÿ 49
ßëâåðèøëè ôîðìàò
Áó Êîíâåíñèéàíûí ìÿòíèíèí ÿëâåðèøëè ôîðìàòäà îëìàñû òÿìèí åäèëìÿëèäèð.
Ìàääÿ 50
Àóòåíòèê ìÿòíëÿð
Áó Êîíâåíñèéàíûí ×èí, ÿðÿá, ôðàíñûç, èíýèëèñ, èñïàí âÿ ðóñ äèëëÿðèíäÿêè
ìÿòíëÿðè åéíè ãöââÿéÿ ìàëèêäèð.
Áóíóí òÿñäèãè îëàðàã, ìöâàôèã ùþêóìÿòëÿðè òÿðÿôèíäÿí ñÿëàùèééÿò âåðèëìèø
àøàüûäà èìçà åäÿí ñÿëàùèééÿòëè íöìàéÿíäÿëÿð áó Êîíâåíñèéàíû èìçàëàäûëàð.
– 105 –
Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí "ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà"
Êîíâåíñèéàñûíà äàèð Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
ÁßÉÀÍÀÒÛ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû áÿéàí åäèð êè, î, Åðìÿíèñòàí Ðåñïóáëèêàñû òÿðÿôèíäÿí èøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿðèíäÿ Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíÿ èøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿð àçàä îëóíàíà ãÿäÿð òÿìèíàò âåðìÿê èãòèäàðûíäà
äåéèëäèð.
– 106 –
"ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàíûí Ôàêóëòàòèâ
Ïðîòîêîëóíà ãîøóëìàã áàðÿñèíäÿ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ìèëëè Ìÿúëèñè ãÿðàðà àëûð:
Û. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø Ìÿúëèñè
òÿðÿôèíäÿí 2006-úû èë äåêàáðûí 13-äÿ ãÿáóë åäèëìèø "ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàíûí Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëóíà ìöâàôèã áÿéàíàòëà ãîøóëñóí.
ÛÛ. Áó Ãàíóí äÿðú åäèëäèéè ýöíäÿí ãöââÿéÿ ìèíèð.
Áàêû øÿùÿðè, 2 îêòéàáð 2008-úè èë
¹. 686-ÛÛÛÃ
– 107 –
“ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà” Êîíâåíñèéàíûí
ÔÀÊÓËÒÀÒÈÂ ÏÐÎÒÎÊÎËÓ
Áó Ïðîòîêîëóí èøòèðàê÷ûñû îëàí äþâëÿòëÿð àøàüûäàêûëàð áàðÿäÿ ðàçûëûüà ýÿëäèëÿð:
Ìàääÿ 1
1. Áó Ïðîòîêîëóí èøòèðàê÷ûñû îëàí äþâëÿò ("èøòèðàê÷û äþâëÿò") ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðûíà äàèð Êîìèòÿíèí ("Êîìèòÿ") Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíûí ùÿìèí
äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ïîçóëìàñûíûí ãóðáàíëàðû ñàéûëäûãëàðûíû áèëäèðÿí âÿ îíóí éóðèñäèêñèéàñû àëòûíäà îëàí øÿõñëÿðäÿí âÿ éà øÿõñëÿð ãðóïóíäàí âÿ éà îíëàðûí àäûíäàí ìÿëóìàòëàðû ãÿáóë åòìÿê âÿ áàõìàã ñÿëàùèééÿòëÿðèíè òàíûéûð.
2. ßýÿð ìÿëóìàò Êîíâåíñèéàíûí áó Ïðîòîêîëóí èøòèðàê÷ûñû îëìàéàí èøòèðàê÷û äþâëÿòèíÿ àèääèðñÿ, î, Êîìèòÿ òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë îëóíìóð.
Ìàääÿ 2
Êîìèòÿ àøàüûäàêû ùàëëàðäà ìÿëóìàòû ãÿáóëåäèëìÿç ùåñàá åäèð:
à) ìÿëóìàò àíîíèìäèðñÿ;
á) ìÿëóìàò áåëÿ ìÿëóìàòëàðûí âåðèëìÿñè ùöãóãóíäàí ñóè-èñòèôàäÿ ñàéûëûðñà âÿ éà Êîíâåíñèéàíûí ìöääÿàëàðûíà óéüóí äåéèëäèðñÿ;
ú) åéíè ìÿñÿëÿéÿ Êîìèòÿ òÿðÿôèíäÿí àðòûã áàõûëìûøäûðñà, éàõóä äèýÿð áåéíÿëõàëã àðàøäûðìà âÿ éà òÿíçèìëÿìÿ ïðîñåäóðó ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ áàõûëìûøäûðñà âÿ
éà áàõûëûðñà;
÷) ìþâúóä îëàí áöòöí äàõèëè ìöäàôèÿ âàñèòÿëÿðè òöêÿíìÿìèøäèðñÿ. Òÿòáèã
îëóíàí ìöäàôèÿ âàñèòÿñè ÿñàññûç îëàðàã óçàäûëûðñà âÿ éàõóä ðåàë ñÿìÿðÿ âåðìÿñè ìöøêöëäöðñÿ, áó ãàéäà òÿòáèã îëóíìóð;
ä) î, à÷ûã-àøêàð ÿñàñëàíäûðûëìàìûøäûðñà âÿ éà êèôàéÿò ãÿäÿð äÿëèëÿ ìàëèê
äåéèëäèðñÿ, éàõóä
å) ìÿëóìàòûí ïðåäìåòè ùåñàá åäèëÿí ôàêòëàð áó Ïðîòîêîë ìöâàôèã èøòèðàê÷û
äþâëÿò ö÷öí ãöââÿéÿ ìèíÿíÿ ãÿäÿð ìþâúóä îëìóø âÿ ãåéä îëóíàí òàðèõäÿí
ñîíðà äà äàâàì åòìÿìèøäèðñÿ.
Ìàääÿ 3
Áó Ïðîòîêîëóí 2-úè ìàääÿñèíèí ìöääÿàëàðû íÿçÿðÿ àëûíìàãëà, Êîìèòÿ,
ìÿõôè ãàéäàäà, îíà òÿãäèì îëóíìóø èñòÿíèëÿí ìÿëóìàòû èøòèðàê÷û äþâëÿòèí íÿçÿðèíÿ ÷àòäûðûð. Ìÿëóìàòëàíäûðûëìûø äþâëÿò àëòû àéëûã ìöääÿò ÿðçèíäÿ Êîìèòÿéÿ,
– 108 –
ìÿñÿëÿíè âÿ éà ùÿìèí äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí òÿòáèã îëóíìàñû ýöìàí åäèëÿí ìöäàôèÿ âàñèòÿñèíè (ÿýÿð áåëÿñè ìþâúóääóðñà) äÿãèãëÿøäèðìÿêëÿ, éàçûëû èçàùàò âÿ éà
áèëäèðèø òÿãäèì åäèð.
Ìàääÿ 4
1. Ìÿëóìàòûí àëûíìàñûíäàí ìÿñÿëÿéÿ äàèð ìàùèééÿòè öçðÿ ãÿðàðûí ÷ûõàðûëìàñûíàäÿê èñòÿíèëÿí âàõò Êîìèòÿ ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ ýöìàí åäèëÿí ïîçóíòóíóí ãóðáàíûíà âÿ éà ãóðáàíëàðûíà äöçÿëäèëÿ áèëìÿéÿí ìöìêöí çÿðÿðèí
âóðóëìàñûíäàí éàéûíìàã ö÷öí ëàçûì îëà áèëÿúÿê ìöâÿããÿòè òÿäáèðëÿðèí ùÿìèí
èøòèðàê÷û äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ýþðöëìÿñè áàðÿäÿ òÿõèðÿñàëûíìàç øÿêèëäÿ áàõûëìàñû
ö÷öí õàùèø ýþíäÿðÿ áèëÿð.
2. Êîìèòÿíèí áó ìàääÿíèí 1-úè áÿíäèíÿ ìöâàôèã îëàðàã, þçöíöí äèñêðåñèîí ùöãóãëàðûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿñè, ìÿëóìàòûí ìàùèééÿòèíÿ äàèð îíóí òÿðÿôèíäÿí ìÿãáóë ùåñàá åäèëÿí ãÿðàðûí ãÿáóë åäèëìÿñèíè áèëäèðìèð.
Ìàääÿ 5
Áó Ïðîòîêîëà ìöâàôèã îëàðàã ìÿëóìàòà áàõàðêÿí Êîìèòÿ ãàïàëû èúëàñ êå÷èðèð. Ìÿëóìàò þéðÿíèëäèêäÿí ñîíðà Êîìèòÿ þç òÿêëèôëÿðèíè âÿ òþâñèéÿëÿðèíè
(ÿýÿð áåëÿëÿðè ìþâúóääóðñà) ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ âÿ ÿðèçÿ÷èéÿ ýþíäÿðèð.
Ìàääÿ 6
1. ßýÿð Êîìèòÿ Êîíâåíñèéàäà òÿñáèò åäèëìèø ùöãóãëàðûí èøòèðàê÷û äþâëÿò
òÿðÿôèíäÿí úèääè ñóðÿòäÿ âÿ ñèñòåìëè øÿêèëäÿ ïîçóëìàñûíû áèëäèðÿí åòèáàðëû ìÿëóìàò ÿëäÿ åäÿðñÿ, î, ùÿìèí èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ áó ìÿëóìàòûí þéðÿíèëìÿñèíäÿ
ÿìÿêäàøëûã åòìÿéè âÿ áó ìÿãñÿäëÿ, ìöâàôèã ìÿëóìàòëà áàüëû ãåéäëÿðèíè òÿãäèì åòìÿéè òÿêëèô åäÿúÿêäèð.
2. Ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí òÿãäèì îëóíà áèëÿí èñòÿíèëÿí ãåéäëÿðè, ùÿì÷èíèí îíäà îëàí èñòÿíèëÿí äèýÿð åòèáàðëû ìÿëóìàòû íÿçÿðÿ àëìàãëà, Êîìèòÿ þçöíöí áèð âÿ éà áèð íå÷ÿ öçâöíÿ àðàøäûðìà àïàðìàüû âÿ Êîìèòÿéÿ òÿúèëè ìÿðóçÿ òÿãäèì åòìÿéè òàïøûðà áèëÿð. Áóíà ÿñàñ îëäóüó ùàëëàðäà âÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòèí ðàçûëûüû îëäóãäà àðàøäûðìàéà îíóí ÿðàçèñèíÿ ñÿôÿðëÿð äÿ äàõèë åäèëÿ áèëÿð.
3. Áåëÿ àðàøäûðìàíûí íÿòèúÿëÿðè þéðÿíèëäèêäÿí ñîíðà, Êîìèòÿ áó íÿòèúÿëÿðè èñòÿíèëÿí øÿðùëÿð âÿ òþâñèéÿëÿðëÿ áèðëèêäÿ ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ ýþíäÿðèð.
4. Êîìèòÿ òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø íÿòèúÿëÿð, øÿðùëÿð âÿ òþâñèéÿëÿð àëûíäûüû àíäàí àëòû àé ÿðçèíäÿ èøòèðàê÷û äþâëÿò îíà þç ãåéäëÿðèíè òÿãäèì åäèð.
– 109 –
5. Áåëÿ àðàøäûðìà ìÿõôè ãàéäàäà àïàðûëûð âÿ ïðîñåñèí áöòöí ìÿðùÿëÿëÿðèíäÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿ ÿìÿêäàøëûüà ñÿé ýþñòÿðèëèð.
Ìàääÿ 7
1. Êîìèòÿ ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ Êîíâåíñèéàíûí 35-úè ìàääÿñèíäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëàí þç ìÿðóçÿñèíÿ áó Ïðîòîêîëóí 6-úû ìàääÿñèíÿ ÿñàñÿí êå÷èðèëìèø
àðàøäûðìàéà úàâàá êèìè ýþðäöéö èñòÿíèëÿí òÿäáèðëÿð áàðÿäÿ ìÿëóìàòû äàõèë åòìÿéè òÿêëèô åäÿ áèëÿð.
2. Ëàçûì ýÿëÿðñÿ, 6-úû ìàääÿíèí 4-úö áÿíäèíäÿ ãåéä îëóíàí àëòûàéëûã
ìöääÿò áàøà ÷àòäûãäà, Êîìèòÿ ìöâàôèã èøòèðàê÷û äþâëÿòÿ áåëÿ àðàøäûðìàéà úàâàá êèìè ýþðäöéö òÿäáèðëÿð áàðÿäÿ îíó ìÿëóìàòëàíäûðìàüû òÿêëèô åäÿ áèëÿð.
Ìàääÿ 8
Ùÿð áèð èøòèðàê÷û äþâëÿò áó Ïðîòîêîëó èìçàëàäûüû, òÿñäèã åòäèéè âÿ éà îíà
ãîøóëäóüó àí Êîìèòÿíèí 6-úû âÿ 7-úè ìàääÿëÿðäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ñÿëàùèééÿòëÿðèíè òàíûìàäûüûíû áÿéàí åäÿ áèëÿð.
Ìàääÿ 9
Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáè áó Ïðîòîêîëóí äåïîçèòàðèñè ùåñàá åäèëèð.
Ìàääÿ 10
Áó Ïðîòîêîë 30 ìàðò 2007-úè èëäÿí åòèáàðÿí Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Íéó-Éîðêäàêû Ìÿðêÿçè èäàðÿëÿðèíäÿ Êîíâåíñèéàíû èìçàëàìûø äþâëÿòëÿð âÿ
ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû òÿðÿôèíäÿí èìçàëàíìàã ö÷öí à÷ûãäûð.
Ìàääÿ 11
Áó Ïðîòîêîë, îíó, Êîíâåíñèéàíû ðàòèôèêàñèéà åäÿðÿê âÿ éà îíà ãîøóëàðàã
èìçàëàìûø äþâëÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí ðàòèôèêàñèéà îëóíìàëûäûð. Ïðîòîêîë, îíó, Êîíâåíñèéàíû òÿñäèã åäÿðÿê âÿ éà îíà ãîøóëàðàã èìçàëàìûø ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû òÿðÿôèíäÿí ðÿñìè òÿñäèã îëóíìàëûäûð. Î, Êîíâåíñèéàíû ðàòèôèêàñèéà åòìèø,
îíó ðÿñìè òÿñäèã åòìèø âÿ éà îíà ãîøóëìóø, ëàêèí áó Ïðîòîêîëó èìçàëàìàìûø
äþâëÿòëÿð âÿ ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðûíûí ãîøóëìàñû ö÷öí à÷ûãäûð.
– 110 –
Ìàääÿ 12
1. "Ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòû" – ìöÿééÿí ðåýèîíóí ñóâåðåí äþâëÿòëÿðè òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëìûø, öçâ äþâëÿòëÿðèí Êîíâåíñèéà âÿ Ïðîòîêîëëà òÿíçèìëÿíÿí ìÿñÿëÿëÿðÿ äàèð ñÿëàùèééÿòëÿðèíè âåðäèêëÿðè òÿøêèëàòû áèëäèðèð. Áåëÿ òÿøêèëàòëàð þçëÿðèíèí ðÿñìè òÿñäèãëÿìÿ âÿ éà ãîøóëìà ñÿíÿäëÿðèíäÿ Êîíâåíñèéà âÿ áó
Ïðîòîêîëëà òÿíçèìëÿíÿí ìÿñÿëÿëÿðÿ äàèð þç ñÿëàùèééÿòëÿðèíèí ùÿúìèíè ýþñòÿðèðëÿð. Îíëàð ñîíðàäàí þç ñÿëàùèééÿòëÿðèíèí ùÿúìèíäÿ áàø âåðÿí èñòÿíèëÿí ÿùÿìèééÿòëè äÿéèøèêëèêëÿð áàðÿäÿ äåïîçèòàðèíè ìÿëóìàòëàíäûðûðëàð.
2. Áó Ïðîòîêîëäà "èøòèðàê÷û äþâëÿò"ëÿðÿ èñòèíàäëàð ùÿìèí òÿøêèëàòëàðà îíëàðûí ñÿëàùèééÿòëÿðè ùöäóäëàðûíäà àèä åäèëèð.
3. Áó Ïðîòîêîëóí 13-úö ìàääÿñèíèí 1-úè áÿíäèíèí âÿ 15-úè ìàääÿñèíèí
2-úè áÿíäèíèí ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòû òÿðÿôèíäÿí ñàõëàíûëìàã ö÷öí òÿùâèë âåðèëìèø ùå÷ áèð ñÿíÿä ùåñàáà àëûíìûð.
4. Îíëàðûí ñÿëàùèééÿòëÿðèíÿ àèä îëàí ìÿñÿëÿëÿðäÿ ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòëàðû èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí èúëàñëàðûíäà áó Ïðîòîêîëóí èøòèðàê÷ûëàðû ùåñàá åäèëÿí þç öçâ äþâëÿòëÿðèíèí ñàéûíà áÿðàáÿð îëàí ñàéäà ñÿñ ùöãóãóíó ùÿéàòà êå÷èðÿ áèëÿðëÿð. Áåëÿ òÿøêèëàò, ÿýÿð îíóí ùÿð ùàíñû öçâ äþâëÿòè þçöíöí ñÿñ ùöãóãóíäàí èñòèôàäÿ åäÿðñÿ, áó ùöãóãäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿç âÿ ÿêñèíÿ.
Ìàääÿ 13
1. Êîíâåíñèéàíûí ãöââÿéÿ ìèíìÿñè øÿðòèëÿ, áó Ïðîòîêîë, îíóíúó òÿñäèãíàìÿíèí âÿ éà ãîøóëìà áàðÿäÿ ñÿíÿäèí ñàõëàíûëìàüà òÿùâèë âåðèëìÿñèíäÿí
ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð.
2. Îíóíúó áåëÿ ñÿíÿäèí ñàõëàíûëìàüà òÿùâèë âåðèëìÿñèíäÿí ñîíðà áó Ïðîòîêîëó ðàòèôèêàñèéà åòìèø, ðÿñìè òÿñäèã åòìèø âÿ éà îíà ãîøóëìóø ùÿð áèð äþâëÿò
âÿ éà ðåýèîíàë èíòåãðàñèéà òÿøêèëàòû ö÷öí Ïðîòîêîë îíëàðûí þçëÿðèíèí áåëÿ ñÿíÿäèíè ñàõëàíûëìàüà òÿùâèë âåðìÿñèíäÿí ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð.
Ìàääÿ 14
1. Áó Ïðîòîêîëóí îáéåêòèíÿ âÿ ìÿãñÿäëÿðèíÿ óéüóí ýÿëìÿéÿí ãåéä-øÿðòëÿðÿ éîë âåðèëìèð.
2. Ãåéä-øÿðòëÿð èñòÿíèëÿí âàõò ýåðè ýþòöðöëÿ áèëÿð.
– 111 –
Ìàääÿ 15
1. Èñòÿíèëÿí èøòèðàê÷û äþâëÿò áó Ïðîòîêîëà äöçÿëèø òÿêëèô åäÿ âÿ îíó Áèðëÿøìèø
Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáèíÿ òÿãäèì åäÿ áèëÿð. Áàø êàòèá èñòÿíèëÿí òÿêëèô îëóíìóø äöçÿëèøëÿðÿ áàõìàã âÿ îíëàðà äàèð ãÿðàðëàð ãÿáóë åòìÿê ö÷öí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí èúëàñûíûí êå÷èðèëìÿñèíèí ëåùèíÿ îëóá-îëìàäûãëàðû áàðÿäÿ îíó ìÿëóìàòëàíäûðìàã õàùèøè èëÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ áó äöçÿëèøëÿðè ýþíäÿðèð. ßýÿð ùÿìèí áèëäèðèøèí òàðèõèíäÿí åòèáàðÿí äþðä àé ÿðçèíäÿ èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ö÷äÿ áèðèíäÿí àç îëìàéàí
ùèññÿñè áåëÿ èúëàñûí êå÷èðèëìÿñèíèí ëåùèíÿ ÷ûõûø åäÿðñÿ, Áàø êàòèá Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí ùèìàéÿñè àëòûíäà èúëàñ ÷àüûðûð. Èúëàñäà îëìóø âÿ ñÿñâåðìÿäÿ èøòèðàê
åòìèø èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí ö÷äÿ èêèñèíèí ñÿñ ÷îõëóüó èëÿ áÿéÿíèëìèø èñòÿíèëÿí äöçÿëèø Áàø êàòèá òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã ö÷öí Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø Àññàìáëåéàñûíà, ñîíðà èñÿ ãÿáóë ö÷öí áöòöí èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðÿ ýþíäÿðèëèð.
2. Áó ìàääÿíèí 1-úè áÿíäèíÿ ìöâàôèã îëàðàã áÿéÿíèëìèø âÿ òÿñäèã îëóíìóø äöçÿëèø ãÿáóë îëóíìà áàðÿäÿ ñàõëàíûëìàüà âåðèëìèø ñÿíÿäëÿðèí ñàéû èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿðèí áó äöçÿëèøèí áÿéÿíèëìÿ òàðèõèíÿ îëàí ñàéûíûí ö÷äÿ èêèñèíÿ ÷àòäûãäàí ñîíðà îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð. Áóíäàí ñîíðà èñòÿíèëÿí èøòèðàê÷û
äþâëÿò ö÷öí ùÿìèí äöçÿëèø, ãÿáóë îëóíìà áàðÿäÿ ùÿìèí äþâëÿòèí þç ñÿíÿäèíè
ñàõëàíûëìàã ö÷öí òÿùâèë âåðìÿñèíäÿí ñîíðà, îòóçóíúó ýöí ãöââÿéÿ ìèíèð. Äöçÿëèø éàëíûç îíó ãÿáóë åòìèø èøòèðàê÷û äþâëÿòëÿð ö÷öí ìÿúáóðè ùåñàá îëóíóð.
Ìàääÿ 16
Èøòèðàê÷û äþâëÿò Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí Áàø êàòèáèíÿ éàçûëû áèëäèðèø ýþíäÿðìÿê âàñèòÿñèëÿ áó Ïðîòîêîëó äåíîíñàñèéà åäÿ áèëÿð. Äåíîíñàñèéà ùÿìèí áèëäèðèø Áàø êàòèá òÿðÿôèíäÿí àëûíäûüû òàðèõäÿí áèð èë ñîíðà ãöââÿéÿ ìèíèð.
Ìàääÿ 17
Áó Ïðîòîêîëóí ìÿòíèíèí ìöìêöí ôîðìàòëàðäà ìþâúóäëóüó òÿìèí åäèëìÿëèäèð.
Ìàääÿ 18
Áó Ïðîòîêîëóí ×èí, ÿðÿá, ôðàíñûç, èíýèëèñ, èñïàí âÿ ðóñ äèëëÿðèíäÿ îëàí
ìÿòíëÿðè åéíè ãöââÿéÿ ìàëèêäèð.
Áóíóí òÿñäèãè îëàðàã, þçëÿðèíèí ìöâàôèã ùþêóìÿòëÿðè òÿðÿôèíäÿí áóíà ëàçûìè øÿêèëäÿ ñÿëàùèééÿò âåðèëìèø àøàüûäà èìçà åäÿí ñÿëàùèééÿòëè íöìàéÿíäÿëÿð
áó Ïðîòîêîëó èìçàëàäûëàð.
– 112 –
Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí "ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàñûíûí Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëóíà äàèð Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
ÁßÉÀÍÀÒÛ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû áÿéàí åäèð êè, î, Åðìÿíèñòàí Ðåñïóáëèêàñû òÿðÿôèíäÿí èøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿðèíäÿ Ïðîòîêîëóí ìöääÿàëàðàíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíÿ èøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿð àçàä îëóíàíà ãÿäÿð òÿìèíàò âåðìÿê èãòèäàðûíäà äåéèëäèð.
– 113 –
“ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà”
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíóíäà äÿéèøèêëèê åäèëìÿñè áàðÿäÿ” Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí 2011-úè èë 4 ìàðò òàðèõëè
85-ÛÂÃÄ íþìðÿëè Ãàíóíóíóí òÿòáèã åäèëìÿñè ùàããûíäà
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÛ ÏÐÅÇÈÄÅÍÒÈÍÈÍ ÔßÐÌÀÍÛ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Êîíñòèòóñèéàñûíûí 109-úó ìàääÿñèíèí 19-úó áÿíäèíè
ðÿùáÿð òóòàðàã, “ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí
àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë
ìöäàôèÿñè ùàããûíäà” Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíóíäà äÿéèøèêëèê åäèëìÿñè áàðÿäÿ” Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí 2011-úè èë 4 ìàðò òàðèõëè 85-ÛÂÃÄ íþìðÿëè Ãàíóíóíóí ãöââÿéÿ ìèíìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð ùÿìèí Ãàíóíóí òÿòáèãèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ
ãÿðàðà àëûðàì:
1. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíÿ òàïøûðûëñûí êè, ö÷ àé ìöääÿòèíäÿ:
1.1. ãöââÿäÿ îëàí ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíûí “ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà” Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíóíäà äÿéèøèêëèê åäèëìÿñè áàðÿäÿ” Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíóíà óéüóíëàøäûðûëìàñû èëÿ áàüëû òÿêëèôëÿðèíè ùàçûðëàéûá Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòèíÿ òÿãäèì åòñèí;
1.2. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíèí âÿ ìöâàôèã ìÿðêÿçè èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðûíûí íîðìàòèâ ùöãóãè àêòëàðûíûí ùÿìèí Ãàíóíà óéüóíëàøäûðûëìàñûíû
òÿìèí åòñèí âÿ áó áàðÿäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòèíÿ ìÿëóìàò âåðñèí;
1.3. ùÿìèí Ãàíóíäàí èðÿëè ýÿëÿí äèýÿð ìÿñÿëÿëÿðè ùÿëë åòñèí.
2. Ìöÿééÿí åäèëñèí êè, “ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà” Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ãàíóíóíóí 43-úö
ìàääÿñèíèí àëòèíúû ùèññÿñèíèí ö÷öíúö úöìëÿñèíäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø “ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû”íûí ñÿëàùèééÿòëÿðèíè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Íàçèðëÿð Êàáèíåòè
ùÿéàòà êå÷èðèð”.
Áàêû øÿùÿðè, 20 àïðåë 2011-úè èë
¹ 420
– 114 –
ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà
Áó Ãàíóí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàð áàðÿñèíäÿ äþâëÿò ñèéàñÿòèíè ìöÿééÿí åäèð, ÿëèëëèéè âÿ óøàãëàðûí
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíó äîüóðàí ñÿáÿáëÿðèí àðàäàí ãàëäûðìàñûíà,
ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ðåàáèëèòàñèéàñûíà, èúòèìàè ùÿéàòûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìÿê ö÷öí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð áöòöí áàøãà âÿòÿíäàøëàðëà áÿðàáÿð èìêàíëàð àëìàñûíà, þç ôÿðäè ãàáèëèééÿòëÿðèíÿ âÿ ìàðàãëàðûíà ìöâàôèã ñóðÿòäÿ äîëüóí ùÿéàò ñöðìÿñèíÿ êþìÿê
ýþñòÿðÿí ëàçûìè øÿðàèòèí éàðàäûëìàñûíà òÿìèíàò âåðèð.
Û. ÖÌÓÌÈ ÌÖÄÄßÀËÀÐ
Ìàääÿ 1. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùöãóãè
âÿçèééÿòèíèí ÿñàñëàðû
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ÁÌÒ Áàø Ìÿúëèñèíèí ãÿáóë åòäèéè ÿëèëëÿðèí ùöãóã áÿéàííàìÿñèíäÿ, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíäà, áó Ãàíóíäà âÿ áàøãà ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðûíäà òÿñáèò îëóíìóø áöòöí ñîñèàë-èãòèñàäè, ñèéàñè, øÿõñè ùöãóã âÿ àçàäëûãëàðà ìàëèêäèðëÿð.
ßëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð áàðÿñèíäÿ àéðû-ñå÷êèëèê ãàäàüàíäûð âÿ ãàíóíëà òÿãèá åäèëèð.
Ìàääÿ 2. ßñàñ àíëàéûøëàð
ßëèë – àíàäàíýÿëìÿ, õÿñòÿëèêäÿí âÿ éà õÿñàðÿòäÿí äîüàí ÿãëè âÿ éà ôèçèêè ãöñóðëàð íÿòèúÿñèíäÿ ùÿéàò ôÿàëèééÿòè ìÿùäóäëàøàí, ñîñèàë éàðäûìà âÿ ìöäàôèÿéÿ åùòèéàúû îëàí øÿõñäèð.
Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê óøàã – îðãàíèçìèí öìóìè èíêèøàôûíûí ïîçóëìàñûíà ñÿáÿá îëàí ìöõòÿëèô ÿãëè, ðóùè, ôèçèêè ãöñóðëàð âÿ õÿñòÿ– 115 –
ëèêëÿð íÿòèúÿñèíäÿ ùÿéàò ôÿàëèééÿòè ìÿùäóäëàøàí, ñîñèàë éàðäûìà âÿ ìöäàôèÿéÿ
åùòèéàúû îëàí óøàãäûð.
Øÿõñèí ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ìÿùäóäëàøìàñû ÿëèëèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàüûí þçöíÿõèäìÿò, ùÿðÿêÿò, ñÿìòëÿíìÿê, öíñèééÿò, þç äàâðàíûøûíà
íÿçàðÿò, ùàáåëÿ òÿùñèë àëìàã, ÿìÿê ôÿàëèééÿòè èëÿ ìÿøüóë îëìàã ãàáèëèééÿòèíè
âÿ éà èìêàíëàðûíû òàìàìèëÿ, éàõóä ãèñìÿí èòèðèëìÿñèíäÿ òÿçàùöð åäèð.
ßëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû – ÿëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí áàø âåðìÿñè âÿ
àüûðëàøìàñû ùàëëàðûíà ãàðøû éþíÿëäèëìèø òèááè, åêîëîæè, ýèýèéåíèê, òåõíèêè òÿùëöêÿñèçëèê, èäìàí âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿð ñèñòåìèäèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû – îðãàíèçìèí ôóíêñèéàñûíûí äàâàìëû ïîçóëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ áàø âåðÿí ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ìÿùäóäëàøìàñûíûí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíà, éàõóä êîìïåíñàñèéàñûíà éþíÿëäèëìèø òèááè, ïñèõîëîæè, ïåäàãîæè, èäìàí, ñîñèàë-èãòèñàäè âÿ äèýÿð òÿäáèðëÿð ñèñòåìèäèð. Ðåàáèëèòàñèéàíûí áàøëûúà ìÿãñÿäè ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë àäàïòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ñòàòóñóíóí ðåàáèëèòàñèéà îëóíìàñûäûð.
Òèááè ðåàáèëèòàñèéà - îðãàíèçìäÿ àíàäàíýÿëìÿ, éàõóä ñîíðàäàí áàø âåðÿí
õÿñòÿëèê âÿ éà çÿäÿëÿð íÿòèúÿñèíäÿ ïîçóëìóø ôóíêñèîíàë ãàáèëèééÿòëÿðèí òèááè âÿ
äèýÿð ìåòîäëàðà ðåàáèëèòàñèéàñûíà âÿ êîìïåíñàñèéàñûíà éþíÿëäèëìèø òÿäáèðëÿð
ñèñòåìèäèð.
Ïåøÿ-ÿìÿê ðåàáèëèòàñèéàñû – ÿëèëèí ÿââÿëêè, éàõóä éåíè ïåøÿäÿ ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíèí ãàéòàðûëìàñû ìÿãñÿäè èëÿ çÿèôëÿìèø, éàõóä èòèðèëìèø ôóíêñèéàñûíûí ðåàáèëèòàñèéàñûíà, ïåøÿ ñå÷èëìÿñèíÿ, èøÿ äöçÿëäèëìÿñèíÿ âÿ éà îíóí éåíè ïåøÿéÿ
óéüóíëàøäûðûëìàñûíà éþíÿëäèëìèø òÿäáèðëÿð ñèñòåìèäèð.
Ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéà – ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
ùÿéàò ñÿâèééÿñèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñûíû, îíëàðà úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà èøòèðàê åòìÿê ö÷öí äèýÿð âÿòÿíäàøëàðëà áÿðàáÿð èìêàíëàð éàðàäûëìàñûíû òÿìèí åäÿí òÿäáèðëÿð ñèñòåìèäèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè – ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ìÿùäóäëàøäûðûëìàñûíûí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíû, êîìïåíñàñèéà åäèëìÿñèíè, úÿìèééÿòèí ùÿéàòûíäà îíëàðà äèýÿð âÿòÿíäàøëàðëà áÿðàáÿð èìêàíëàð éàðàäûëìàñûíû íÿçÿðäÿ òóòàí
èãòèñàäè, ñîñèàë âÿ ùöãóãè äþâëÿò òÿìèíàòëàðû ñèñòåìèäèð.
– 116 –
Ìàääÿ 3. Òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà
Òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà îðãàíèçìèí ôóíêñèéàëàðûíûí äàâàìëû ïîçóëìàëàðû íÿòèúÿñèíäÿ ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí ìÿùäóäëàøäûðûëìàñûíûí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè ÿñàñûíäà
âÿòÿíäàøûí ñîñèàë ìöäàôèÿ òÿäáèðëÿðèíÿ îëàí åùòèéàúëàðûíûí ìöÿééÿí åäèëìÿñèäèð.
Òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà ìöàéèíÿ îëóíàí øÿõñèí êëèíèê, ôóíêñèîíàë, ñîñèàë,
ìÿèøÿò, ïåøÿ, ÿìÿê, ïñèõîëîæè èìêàíëàðûíûí êîìïëåêñ ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè éîëó
èëÿ ÿëèëëèê, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðûíûí ìÿùäóäëóüó ìåéàðëàðûíà óéüóí
îëàðàã ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàëàðû òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàëàðû ùàããûíäà âÿ ÿëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ìöÿééÿí îëóíìàñû ìåéàðëàðûíà äàèð ÿñàñíàìÿëÿð ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëèð.
Ìàääÿ 3-1. Ïñèõîëîæè-òèááè-ïåäàãîæè êîìèññèéà
Óøàãëàðäà ôèçèêè ÷àòûøìàçëûãëàðûí, ÿãëè âÿ (âÿ éà) ïñèõè ëÿíýèìÿëÿðèí äèàãíîñòèêàñûíûí àïàðûëìàñûíû, áóíóí ÿñàñûíäà îíëàðûí õöñóñè òÿùñèëÿ úÿëá îëóíìàñû
áàðÿäÿ ãÿðàð ãÿáóë åäèëìÿñèíè, âàëèäåéíëÿðèíÿ âÿ éà äèýÿð ãàíóíè íöìàéÿíäÿëÿðèíÿ ìöâàôèã ìÿñëÿùÿòëÿð âåðèëìÿñèíè, ìöáàùèñÿëè ìÿñÿëÿëÿðÿ áàõûëìàñûíû
ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëàí âÿ äàèìè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ïñèõîëîæè-òèááè-ïåäàãîæè êîìèññèéà ùÿéàòà êå÷èðèð.
Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí âàëèäåéíëÿðèíèí âÿ éà äèýÿð ãàíóíè
íöìàéÿíäÿëÿðèíèí ïñèõîëîæè-òèááè-ïåäàãîæè êîìèññèéà òÿðÿôèíäÿí àïàðûëàí ìöàéèíÿäÿ âÿ ìöàéèíÿ íÿòèúÿëÿðèíèí ìöçàêèðÿñèíäÿ èøòèðàê åòìÿê ùöãóãëàðû âàðäûð.
Ìàääÿ 4. ßëèëëèêëÿ âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüó èëÿ
áàüëû òÿëÿáàòûí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè
ßëèëëèêëÿ âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüó èëÿ áàüëû òÿëÿáàòûí
ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè ãàéäàñû âÿ øÿðòëÿðè òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ðÿéèíÿ ÿñàñÿí âÿ ÿëèëèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí ïåøÿ âÿ ìÿèøÿò ôÿàëèééÿòè, òÿùñèëàëìà ãàáèëèééÿòè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà òÿéèí åäèëèð. ßëèëèí, ñàüëàìëûã
èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí çÿðóðè ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí íþâëÿðè âÿ ùÿúìëÿðè òèááè,
– 117 –
ñîñèàë-ÿìÿê ðåàáèëèòàñèéàñûíà âÿ óéüóíëàøìàñûíà äàèð ôÿðäè ïðîãðàì øÿêëèíäÿ
òÿãäèì îëóíóð.
Ìàääÿ 4-1. Øÿõñèí ÿëèë âÿ 18 éàøûíàäÿê ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
îëàí ñàéûëìàñû
Øÿõñ òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñû òÿðÿôèíäÿí åêñïåðò ìöàéèíÿñèíäÿí
êå÷èðèëäèêäÿí ñîíðà ìöâàôèã ðÿé ÷ûõàðûëìàñû éîëó èëÿ ÿëèë âÿ 18 éàøûíàäÿê ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí ñàéûëûð.
Òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ðÿéè óøàüûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíó, ÿëèëëèê ãðóïóíó âÿ ñÿáÿáèíè, ùàáåëÿ ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíû
òÿñäèã åäÿí ðÿñìè ñÿíÿääèð.
ßëèëÿ âÿ éà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüà íöìóíÿñè Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëÿí âÿñèãÿ âåðèëèð.
Ìàääÿ 5. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë
ìöäàôèÿñè èëÿ áàüëû òÿäáèðëÿðèí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè èëÿ
áàüëû òÿäáèðëÿð ìÿúáóðè äþâëÿò ñîñèàë ñûüîðòà ùàãëàðû âÿ äþâëÿò áöäúÿñè âÿñàèòè
ùåñàáûíà ìöâàôèã Äþâëÿò Ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã ìàëèééÿëÿøäèðèëèð. Äþâëÿò
Ïðîãðàìû ùÿð èë ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí òÿñäèã åäèëèð.
ìöäàôèÿñèíè òÿìèí åäÿí äþâëÿò îðãàíëàðû
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíèí òÿìèí îëóíìàñû ñàùÿñèíäÿ äþâëÿò èäàðÿåòìÿñèíè ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ùÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåñïóáëèêà èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí íöìàéÿíäÿëÿðè ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû êîëëåýèéà öçâö îëóðëàð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû èëÿ áèðëèêäÿ ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàð áàðÿñèíäÿ äþâëÿò ñèéàñÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíÿ äàèð óçóí– 118 –
ìöääÿòëè âÿ ãûñàìöääÿòëè ïðîãðàìëàðû èøëÿéèá ùàçûðëàéûð, ùàáåëÿ îíëàðûí éåðèíÿ
éåòèðèëìÿñèíÿ íÿçàðÿò åäèð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû âÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿ âÿ äèýÿð ïðîáëåìëÿðèíÿ äàèð òÿêëèôëÿð âåðèðëÿð. Äþâëÿò ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ñàùÿñèíäÿ òÿøêèëàòëàðûí õàðèúè þëêÿëÿðëÿ ÿìÿêäàøëûüûíûí èíêèøàôûíà êþìÿê ýþñòÿðèð.
ìöäàôèÿñèíÿ äàèð äþâëÿò ñèéàñÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíäÿ ìöÿññèñÿëÿðèí,
èäàðÿëÿðèí âÿ òÿøêèëàòëàðûí èøòèðàêû
Ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ïðîáëåìëÿðèíÿ äàèð äþâëÿò ñèéàñÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíäÿ èøòèðàê åäèðëÿð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë òÿìèíàòûíû éàõøûëàøäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ ìöÿññèñÿ, èäàðÿ âÿ òÿøêèëàòëàðûí þç âÿñàèòè ùåñàáûíà îíëàðûí ùÿéàòûíûí ñûüîðòàñû âÿ áÿäáÿõò ùàäèñÿëÿðäÿí ñûüîðòàñû òÿìèí åäèëèð.
Ìöÿññèñÿëÿðèí, èäàðÿëÿðèí âÿ òÿøêèëàòëàðûí ÿëèëëÿð ö÷öí ìàëëàð èñòåùñàë åòìÿéÿ âÿ îíëàðà õèäìÿò ýþñòÿðìÿéÿ, ùàáåëÿ ÿëèëëÿð ö÷öí ñîñèàë-ìÿäÿíè îáéåêòëÿðÿ âÿ èäìàí ãóðüóëàðûíà àâàäàíëûã àëìàüà, áóíëàðû ñàõëàìàüà éþíÿëäèëÿí
ìÿíôÿÿòè äþâëÿò áöäúÿñèíÿ àéûðìàëàðûí áöòöí íþâëÿðèíäÿí àçàä åäèëèð.
ßëèëëÿðäÿí þòðö òåõíèêè âÿ áàøãà âàñèòÿëÿð èñòåùñàëûíäà èõòèñàñëàøàí ìöÿññèñÿëÿð, òÿøêèëàòëàð âÿ êîîïåðàòèâëÿð ö÷öí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéè, ùàáåëÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðûíûí ãÿðàðëàðû èëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèëÿí ãàéäàäà âÿ øÿðòëÿðëÿ ýöçÿøòëÿð òÿéèí åäèëèð.
Ìàääÿ 8. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùöãóã,
àçàäëûã âÿ ãàíóíè ìÿíàôåëÿðèíèí ãîðóíìàñû
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùöãóã, àçàäëûã âÿ ãàíóíè ìÿíàôåëÿðèíèí ãîðóíìàñû ìÿùêÿìÿ ãàéäàñûíäà âÿ
éà ãàíóíäà ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèø áàøãà ãàéäàäà äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí òÿìèí îëóíóð.
Ðåñïóáëèêà âÿòÿíäàøû îíóí ÿëèë âÿ éà 18 éàøûíàäÿê ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä ñàéûëûá-ñàéûëìàìàñû ùàããûíäà òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ãÿðà– 119 –
ðûíäàí ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíûíà, ùàáåëÿ ðàéîí (øÿùÿð) õàëã ìÿùêÿìÿñèíÿ øèêàéÿò åäÿ áèëÿð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí áó Ãàíóíëà ìöÿééÿí
åäèëìèø ùöãóãëàðûíûí ïîçóëìàñûíäà òÿãñèðè îëàí âÿçèôÿëè øÿõñëÿð âÿ áàøãà âÿòÿíäàøëàð ãàíóíâåðèúèëèêëÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ãàéäàäà âÿ ùÿäëÿðäÿ ìàääè, èíòèçàì,
èíçèáàòè âÿ úèíàéÿò ìÿñóëèééÿòè äàøûéûðëàð.
ÛÛ. ßËÈËËÈÉÈÍ, ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÑÀÜËÀÌËÛÃ ÈÌÊÀÍËÀÐÛ
ÌßÙÄÓÄËÓÜÓÍÓÍ ÃÀÐØÛÑÛÍÛÍ ÀËÛÍÌÀÑÛ Âß ßËÈËËßÐÈÍ,
ÑÀÜËÀÌËÛÃ ÈÌÊÀÍËÀÐÛ ÌßÙÄÓÄ ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÐÅÀÁÈËÈÒÀÑÈÉÀÑÛ
Ìàääÿ 9. ßëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
ðåàáèëèòàñèéàñû ñàùÿñèíäÿ äþâëÿò ñèéàñÿòè
ßëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû
âÿ ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû ñàùÿñèíäÿ äþâëÿò ñèéàñÿòè ñàüëàìëûüûí ìöùàôèçÿñè, ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéà âàñèòÿëÿðèíÿ âÿ õèäìÿòëÿðèíÿ îëàí åùòèéàúëàðûíûí þäÿíèëìÿñè ö÷öí
ùöãóãè, èãòèñàäè, ñîñèàë øÿðàèòèí éàðàäûëìàñûíäà èôàäÿ îëóíóð âÿ ÿëèëëèéèí, óøàãëàðûí
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí áàø âåðìÿñè, éàõóä àüûðëàøìàñû ùàëëàðûíûí
ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíû, ùàáåëÿ ðåñïóáëèêà ÿëèëëèéè, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóäëóüóíóí ðåàáèëèòàñèéà ñèñòåìèíèí éàðàäûëìàñûíû âÿ èíêèøàôûíû òÿìèí åäÿí
äþâëÿò ïðîãðàìëàðû âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
âÿ ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû ùàããûíäà äþâëÿò ïðîãðàìëàðûíà óéüóí îëàðàã ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû þç ñÿëàùèééÿòëÿðè äàõèëèíäÿ ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû
íöìàéÿíäÿëÿðèíèí èøòèðàêû èëÿ òÿäáèðëÿð ñèñòåìè ùàçûðëàéûá ùÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
Ìàääÿ 10. ßëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
ðåàáèëèòàñèéàñû ùàããûíäà äþâëÿò ïðîãðàìëàðûíûí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè
âÿ ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû ùàããûíäà äþâëÿò ïðîãðàìëàðû, ùÿì÷èíèí ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ôÿðäè
ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìû äþâëÿò áöäúÿñèíèí âÿñàèòè ùåñàáûíà ìàëèééÿëÿøäèðèëèð.
– 120 –
Ìàääÿ 11. Ñàüëàì ùÿéàò òÿðçèíèí òÿáëèüè
Äþâëÿò ÿëèëëèéèí, óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí ãàðøûñûíûí
àëûíìàñû ìÿãñÿäèëÿ úÿìèééÿòèí ÿñàñ íàèëèééÿòè êèìè ñàüëàì ùÿéàò òÿðçèíèí òÿáëèüèíè òÿìèí åäèð. Áó çàìàí õÿñòÿëÿðèí ñàüàëìàñûíà ÷ÿêèëÿí õÿðúëÿðëÿ éàíàøû,
ñàüëàì âÿòÿíäàøëàðûí þç ñÿùùÿòëÿðèíè ãîðóìàüà éþíÿëäèëìèø ñÿéëÿðèíè ùÿâÿñëÿíäèðÿí òÿäáèðëÿð ýþðöëöð.
ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí áÿäÿí òÿðáèéÿñè âÿ èäìàíû Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ìöâàôèã ãàíóíâåðèúèëèê àêòëàðû èëÿ òÿíçèìëÿíèð.
Ìàääÿ 12. Èø÷èëÿðèí òÿùëöêÿñèç ÿìÿê øÿðàèòè èëÿ òÿìèí îëóíìàñû
Ìöëêèééÿò ôîðìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí ìöÿññèñÿ, èäàðÿ âÿ òÿøêèëàòëàð èø÷èëÿðÿ ìöÿééÿí îëóíìóø ñòàíäàðòëàðà óéüóí òÿùëöêÿñèç ÿìÿê øÿðàèòè éàðàäûð âÿ îíëàðûí ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíèí àøàüû äöøìÿñèíÿ, ñàüëàìëûüûíà âóðóëìóø çèéàíà ýþðÿ ãàíóíâåðèúèëèéÿ óéüóí ìÿñóëèééÿò äàøûéûð, ìöàëèúÿ âÿ ðåàáèëèòàñèéà
õÿðúëÿðèíè þäÿéèðëÿð.
Ìàääÿ 13. Óøàãëàð àðàñûíäà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
ïðîôèëàêòèêàñû
Óøàãëàðäà ÿãëè èíêèøàôûí ýèçëè ãöñóðëàðûíû, ùèññ öçâëÿðèíèí, ùÿðÿêÿò ñèñòåìèíèí ïîçóëìàëàðûíû åðêÿí àøêàð åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ñÿùèééÿ ìöÿññèñÿëÿðè áèð éàøà
ãÿäÿð áöòöí óøàãëàðûí èõòèñàñëàøäûðûëìûø óøàã äèàãíîñòèêà ìÿðêÿçëÿðèíäÿ âÿ
óøàã ïîëèêëèíèêàëàðûíäà ìöàéèíÿ îëóíìàñûíû âÿ äèñïàíñåð ìöøàùèäÿéÿ ýþòöðöëìÿñèíè òÿìèí åäèðëÿð.
Óøàãëàðûí åðêÿí, ùàáåëÿ ñîíðàêû éàø ùÿäëÿðèíäÿ ïñèõîëîæè-òèááè-ïåäàãîæè
ìöàéèíÿñèíè àïàðìàã, èíêèøàô õöñóñèééÿòëÿðèíè àøêàðëàìàãëà äèàãíîçóíó ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ïñèõîëîæè-òèááè-ïåäàãîæè êîìèññèéàíûí âÿçèôÿëÿðèíäÿí áèðèäèð.
Ñÿùùÿòèíäÿ, ôèçèêè, éàõóä ÿãëè èíêèøàôûíäà ùÿð ùàíñû ïîçóëìà îëàí óøàãëàðà äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ëàçûìè òèááè, ïåäàãîæè, ïñèõîëîæè, äåôåêòîëîæè âÿ äèýÿð êþìÿê ýþñòÿðèëèð. Áó úöð êþìÿéèí ìåòîäëàðû, ôîðìàñû, ùÿúìè âÿ ìöääÿòè ôÿðäè
ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìû ìöÿééÿí åäèëèð.
– 121 –
Ìàääÿ 14. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ôÿðäè
ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìû
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òèááè, ïåøÿ âÿ ñîñèàë
ðåàáèëèòàñèéàñû ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû âÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí íöìàéÿíäÿëÿðèíèí èøòèðàêû èëÿ
òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ðÿéè ÿñàñûíäà ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèø ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìû öçðÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà
ïðîãðàìû ðåàáèëèòàñèéà òÿäáèðëÿðèíè, ùàáåëÿ ñîñèàë éàðäûìûí íþâëÿðèíèí êîíêðåò
ùÿúìèíè, íþâöíö âÿ èúðàñû ìöääÿòèíè ìöÿééÿí åäèð.
Ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíûí ìöâàôèã äþâëÿò òÿøêèëàòëàðû, åéíè çàìàíäà
ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð òÿðÿôèíäÿí èúðàñû ìÿúáóðèäèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà
ïðîãðàìûíäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí ðåàáèëèòàñèéà òÿäáèðëÿðèíèí ùÿúìè ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû öçðÿ Äþâëÿò Ïðîãðàìûíäà
ìöÿééÿí åäèëìèø ìèíèìóì ùÿääÿí àøàüû îëà áèëìÿç.
Ìàääÿ 14-1. ßëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà òèááè õèäìÿò
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ãàéäàäà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí äþâëÿò òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ áöäúÿ âÿñàèòè ùåñàáûíà ïóëñóç èõòèñàñëû òèááè õèäìÿòäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê âÿ
ñàíàòîðèéà-êóðîðò ìöàëèúÿñè èëÿ íþâáÿäÿ òÿìèí îëóíìàã ùöãóãó âàðäûð.
Ìàääÿ 14-2. Ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðè (ìÿðêÿçëÿðè)
Ðåàáèëèòàñèéà òÿäáèðëÿðè ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíà âÿ ðåàáèëèòàñèéà òÿäáèðëÿðè öçðÿ Äþâëÿò Ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðè òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Áó
ìöÿññèñÿëÿðèí éþíöìö ðåàáèëèòàñèéàíûí ÿñàñ èñòèãàìÿòëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã
ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Äþâëÿò ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðè èëÿ éàíàøû ãåéðè-äþâëÿò
ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðè äÿ éàðàäûëà áèëÿð.
Äþâëÿò ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðèíèí ôÿàëèééÿòè ìöâàôèã ãàéäàäà òÿñäèã
îëóíàí íöìóíÿâè ÿñàñíàìÿëÿð âÿ îíëàðûí íèçàìíàìÿëÿðè èëÿ òÿíçèìëÿíèð.
– 122 –
Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä (ìöðÿêêÿá âÿ àüûð ÷àòûøìàçëûãëàðû îëàí) øÿõñëÿðèí òÿëèìè âÿ (âÿ éà) òÿðáèéÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð ìöõòÿëèô ïðîôèëëè ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçëÿðè éàðàäûëûð. Ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçëÿðèíèí ÿñàñ âÿçèôÿñè ùÿìèí øÿõñëÿðäÿ öíñèééÿò, þçöíÿõèäìÿò âÿ ñàäÿ ÿìÿê âÿðäèøëÿðèíè ôîðìàëàøäûðìàã, ÷àòûøìàçëûãëàðûí êîððåêñèéàñûíû âÿ ôÿðäè òÿùñèë ïðîãðàìëàðû öçðÿ ìÿøüÿëÿëÿðè òÿøêèë åòìÿêäèð.
ÛÛÛ. ßËÈËËßÐÈÍ Âß ÑÀÜËÀÌËÛÃ ÈÌÊÀÍËÀÐÛ ÌßÙÄÓÄ
ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÒßÐÁÈÉßÑÈ, ÒßÙÑÈËÈ Âß ÏÅØß ÙÀÇÛÐËÛÜÛ
Ìàääÿ 15. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèë
àëìàñû âÿ ïåøÿ ùàçûðëûüû êå÷ìÿñè ö÷öí øÿðàèòèí òÿìèí åäèëìÿñè
Äþâëÿò ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèë àëìàñû âÿ
ïåøÿ ùàçûðëûüû êå÷ìÿñè ö÷öí ëàçûìè øÿðàèòèí éàðàäûëìàñûíà òÿìèíàò âåðèð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí
âÿ 18 éàøûíäàí éóõàðû ÿëèëëÿðèí ìÿêòÿáÿãÿäÿð òÿùñèëèíè, äÿðñäÿíêÿíàð âàõòëàðäà òÿðáèéÿñèíè, ïñèõîëîæè-òèááè-ïåäàãîæè âÿ éà òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ãÿðàðûíà ÿñàñÿí òÿäðèñ ïðîãðàìëàðû öçðÿ ìÿêòÿáÿãÿäÿð, öìóìè, èëê ïåøÿ-èõòèñàñ, îðòà èõòèñàñ âÿ àëè òÿùñèë àëìàñûíû Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëàí ãàéäàäà òÿìèí åäèðëÿð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèëè âÿ ïåøÿ ùàçûðëûüû ìöõòÿëèô ôîðìàëàðäà, î úöìëÿäÿí åâäÿ òÿùñèë âÿ ôÿðäè òÿùñèë ôîðìàëàðûíäà ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Äþâëÿò ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿëèì âÿ ïåøÿ
ùàçûðëûüû ö÷öí õöñóñè îëàðàã ïåäàãîæè êàäðëàð ùàçûðëàíìàñûíû òÿìèí åäèð.
Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä øÿõñëÿðèí òÿùñèëèíèí òÿøêèëè ãàíóíâåðèúèëèê
àêòëàðû èëÿ òÿíçèìëÿíèð.
Ìàääÿ 16. Ìÿêòÿáÿãÿäÿð éàøëû ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿëèì âÿ òÿðáèéÿñè
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ìÿêòÿáÿãÿäÿð éàøëû ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿëèì-òÿðáèéÿñèíÿ âÿ îíëàðà ðåàáèëèòàñèéà éàðäûìû ýþñòÿðèëìÿñèíÿ äàùà ÿëâåðèøëè èìêàíëàð éàðàòìàã ìÿãñÿäèëÿ öìóìè ìÿêòÿáÿãÿäÿð
óøàã òÿðáèéÿ ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ õöñóñè ãðóïëàðûí à÷ûëìàñûíà øÿðàèò éàðàäûðëàð.
– 123 –
ßãëè âÿ éà ôèçèêè èíêèøàôûíäàêû ãöñóðëàðà ýþðÿ öìóìè ìÿêòÿáÿãÿäÿð óøàã òÿðáèéÿ ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ òÿðáèéÿ åäèëìÿñèíÿ èìêàí îëìàéàí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðû ö÷öí õöñóñè ìÿêòÿáÿãÿäÿð óøàã òÿðáèéÿ ìöÿññèñÿëÿðè òÿøêèë åäèëèð.
Ìàääÿ 17. Ìÿêòÿáéàøëû ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí åâäÿ
òÿùñèëè
Öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ îõóìàã èìêàíû îëìàéàí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèëè îíëàðûí âÿ âàëèäåéíëÿðèíèí àðçóñó èëÿ åâ øÿðàèòèíäÿ òÿøêèë åäèëèð. Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí åâäÿ òÿùñèë àëìàñûíà ùÿðòÿðÿôëè øÿðàèò éàðàäûðëàð.
Åâäÿ òÿùñèëÿ úÿëá åäèëìèø ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí âàëèäåéíëÿðèíäÿí áèðèíÿ, éàõóä îíó ÿâÿç åäÿí øÿõñÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéè èëÿ ìöÿééÿí åäèëÿí ãàéäàäà âÿ øÿðòëÿðëÿ ìàääè òÿìèíàò âÿ ýöçÿøòëÿð
âåðèëèð. Áåëÿ óøàüà ãóëëóã âàõòû ÿìÿê ñòàæûíà äàõèë åäèëèð.
Ìöâàôèã òÿëèì-òÿðáèéÿ ìöÿññèñÿñè ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà
åâäÿ òÿëèì âåðèëìÿñèíäÿ âàëèäåéíëÿðÿ êþìÿê ýþñòÿðèð.
Ìàääÿ 18. Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ìÿêòÿáäÿíêÿíàð
òÿùñèëè
Ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðû ùÿðòÿðÿôëè âÿ àùÿíýäàð èíêèøàô åòäèðìÿê, îíëàðäà èúòèìàè ôÿàëëûã îéàòìàã, îíëàðû ÿìÿéÿ, åëìÿ, òåõíèêàéà, èíúÿñÿíÿòÿ âÿ èäìàíà úÿëá åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ òÿùñèë îðãàíëàðû, äèýÿð äþâëÿò îðãàíëàðû
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðû ìÿêòÿáäÿíêÿíàð òÿùñèëè ö÷öí ëàçûìè øÿðàèòè òÿìèí åòìÿëèäèðëÿð.
Ìàääÿ 19. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí öìóìè, îðòà èõòèñàñ âÿ àëè òÿùñèëè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí öìóìè, îðòà èõòèñàñ âÿ
àëè òÿùñèëè öìóìè òèïëè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ, çÿðóðÿò îëäóãäà èñÿ õöñóñè òÿùñèë
ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿùñèëè ö÷öí õöñóñè øÿðàèòèí òÿìèí åäèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ èëê ïåøÿ-èõòèñàñ, îðòà èõòèñàñ âÿ àëè òÿùñèë ìöÿñ– 124 –
ñèñÿëÿðèíèí ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ö÷öí èõòèñàñëàøäûðûëìûø ôàêöëòÿëÿðè âÿ éà øþáÿëÿðè òÿøêèë åäèëèð.
Ñòàñèîíàð ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèêà âÿ éà ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ (ìÿðêÿçëÿðèíäÿ) ìöàëèúÿ êóðñó êå÷ÿí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ö÷öí äÿ
äÿðñ ìÿøüÿëÿëÿðè òÿøêèë åäèëèð.
Èñòåäàäëû ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí öìóìè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ âÿ éà õöñóñè ìÿêòÿáäÿíêÿíàð òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ ïóëñóç ìóñèãè òÿùñèëè àëìàã, òÿñâèðè, áÿäèè-òÿòáèãè ñÿíÿòëÿðÿ éèéÿëÿíìÿê ùöãóãó âàðäûð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ãÿáóë èìòàùàíëàðû âåðìÿñè ö÷öí ëàçûìè øÿðàèò éàðàäûëûð.
Ãÿáóë èìòàùàíëàðûíû ìöñáÿò âåðÿí ÿëèëëÿð àëè âÿ îðòà èõòèñàñ òÿùñèëè ìöÿññèñÿëÿðèíÿ ìöñàáèãÿäÿíêÿíàð ãÿáóë åäèëìÿê ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
Òÿùñèë äþâðöíäÿ ïåíñèéàëàð âÿ òÿãàöäëÿð òàì ìÿáëÿüäÿ þäÿíèëèð.
Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèë âÿ éà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê òÿëÿáÿëÿðÿ, øàýèðäëÿðÿ àëäûãëàðû òÿãàöäöí 50 ôàèçè ìÿáëÿüèíäÿ ÿëàâÿ þäÿíú âåðèëèð.
1990-úû èëèí 19-20 éàíâàð Áàêû ùàäèñÿëÿðèíäÿ, Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíèí ÿðàçè áöòþâëöéöíöí, ìöñòÿãèëëèéèíèí âÿ êîíñòèòóñèéà ãóðóëóøóíóí ìöäàôèÿñè çàìàíû Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèë îëìóø âÿ þäÿíèøëè ÿñàñëàðëà àëè âÿ îðòà ïåøÿ-èõòèñàñ òÿùñèëè
àëàí øÿõñëÿðèí òÿùñèë ùàããû äþâëÿò áöäúÿñè ùåñàáûíà þäÿíèëèð.
Äþâëÿò ÿëèë – ýÿíú ìöòÿõÿññèñëÿðèí þç èõòèñàñëàðû öçðÿ èøÿ äöçÿëìÿñèíè
òÿìèí åäèð.
Òÿäðèñ ìöÿññèñÿñèíè áèòèðäèêäÿí ñîíðà ÿëèëëÿðÿ èø éåðè ñå÷ìÿêäÿ öñòöíëöê âåðèëèð.
Òÿäðèñ ìöÿññèñÿñèíè áèòèðäèêäÿí ñîíðà áþëýö öçðÿ ýþíäÿðèëìèø ÿëèëè èøÿ ãÿáóë åòìÿêäÿí èìòèíà åòäèêäÿ, îíà èõòèñàñû öçðÿ èø âåðìÿäèêäÿ âÿ éà ÿìÿê ãàíóíâåðèúèëèéèíèí áàøãà øÿðòëÿðèíÿ ÿìÿë åòìÿäèêäÿ ìöÿññèñÿíèí (áèðëèéèí), èäàðÿíèí âÿ òÿøêèëàòûí ìöäèðèééÿòè îíóí èø éåðèíÿ ýÿëìÿê âÿ äàèìè éàøàéûø éåðèíÿ ãàéûòìàã õÿðúëÿðèíè, ùàáåëÿ çÿðóðè ùàëëàðäà ìöøàéèÿò÷èíèí éîë õÿðúëÿðèíè þäÿéèð.
Ìàääÿ 20. Ñòàñèîíàð ìöÿññèñÿëÿðäÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí òÿëèì-òÿðáèéÿñè
Ñòàñèîíàð ìöÿññèñÿëÿð îðàäà óçóíìöääÿòëè (21 ýöíäÿí àðòûã) îëàí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë-ìÿèøÿò âÿ ÿìÿê óéüóíëàøìàñû èëÿ öçâè
ÿëàãÿ øÿðàèòèíäÿ îíëàðûí ôàñèëÿñèç òÿëèì-òÿðáèéÿñèíè òÿìèí åäèð.
– 125 –
Ìàääÿ 21. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ïåøÿ
ùàçûðëûüû âÿ ÿëàâÿ òÿùñèëè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ïåøÿ ùàçûðëûüû âÿ ÿëàâÿ òÿùñèëè ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíà âÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû ùàããûíäà Äþâëÿò Ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã
òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ, î úöìëÿäÿí äþâëÿò ìÿøüóëëóã õèäìÿòèíèí òÿäðèñ ìÿðêÿçëÿðèíäÿ, ìöÿññèñÿëÿðäÿ âÿ òÿøêèëàòëàðäà (èõòèñàñëàøäûðûëìûø âÿ éà öìóìè òèïëè) ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ñîñèàë éàðäûì ýþñòÿðÿí èäàðÿëÿð âÿ îíëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû èëÿ áèðëèêäÿ òÿìèí åäèëèð.
Äþâëÿò ìÿøüóëëóã õèäìÿòè ÿìÿê ãàáèëèééÿòëè ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà îíëàðûí ïåøÿ ùàçûðëûüû, éåíè ïåøÿ þéðÿäèëìÿñè âÿ ìÿøüóëëóã èìêàíëàðûíû ìöÿééÿí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ïåøÿ éþíöìö õèäìÿòè ýþñòÿðèëìÿñèíè òÿìèí åäèð.
Ýþðìÿéÿí âÿ çÿèô ýþðÿí óøàãëàð Áðàéë éàçû ñèñòåìè èëÿ ÷àï îëóíìóø äÿðñëèêëÿðëÿ, äàíûøàí êèòàáëàðëà, ÿéàíè âÿñàèòëÿðëÿ, õöñóñè ìàãíèòîôîíëàðëà, ëóïàëàð,
ÿë àüàúëàðû, êàðëàð åøèòìÿ úèùàçëàðû âÿ äèýÿð òèôëî-ñóðäîòåõíèêè âàñèòÿëÿðè èëÿ òÿìèí îëóíóð, îíëàð ö÷öí õöñóñè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðè âÿ ñÿñéàçìà ñòóäèéàñû éàðàäûëûð, õöñóñè êèòàáõàíàëàð òÿøêèë åäèëèð.
Ïåøÿ ùàçûðëûüû âÿ ÿëàâÿ òÿùñèë äþâðöíäÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðûí ìàääè òÿìèíàòû Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéè
èëÿ ìöÿééÿí åäèëÿí ãàéäàäà âÿ øÿðòëÿðëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Ìàääÿ 22. Øÿõñëÿðàðàñû öíñèééÿò âàñèòÿëÿðè
Äþâëÿò ùÿðÿêÿòëÿð äèëèíè øÿõñëÿðàðàñû öíñèééÿò, òÿëèì âÿ òÿðúöìÿ õèäìÿòëÿðè ýþñòÿðìÿê âàñèòÿñè êèìè òÿñäèã åäèð.
Ýþðìÿ ãöñóðëàðû îëàí øÿõñëÿð Áðàéë ñèñòåìè öçðÿ òÿëèìëÿ, àóäèîâàñèòÿëÿð âÿ
èðè øðèôòëÿ òÿìèí åäèëèðëÿð.
ßãëè ãöñóðëàðû îëàí øÿõñëÿðÿ äèëèí àñàí áàøà äöøöëìÿñèíèí þéðÿäèëìÿñè ñèñòåìè òÿøêèë åäèëèð.
Íèòã ãöñóðëàðû îëàí øÿõñëÿðÿ ìöàñèð òåõíèêè öíñèééÿò âàñèòÿëÿðè âåðèëèð.
– 126 –
ÛÂ. ßËÈËËßÐÈÍ ÈØß ÄÖÇßËÄÈËÌßÑÈ
Ìàääÿ 23. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê
øÿõñëÿðèí èøÿ äöçÿëäèëìÿñè ñàùÿñèíäÿ õöñóñè òÿäáèðëÿð
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøÿ äöçÿëäèëìÿñè ñàùÿñèíäÿ õöñóñè òÿäáèðëÿð ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøÿ äöçÿëäèëìÿñèíèí òÿìèí îëóíìàñûíà âÿ ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿð ö÷öí õöñóñè èø éåðëÿðè éàðàäàí, îíëàðûí ÿìÿéèíè
òÿòáèã åäÿí ìöÿññèñÿëÿðÿ, èäàðÿëÿðÿ âÿ òÿøêèëàòëàðà (ìöëêèééÿò ôîðìàëàðûíäàí àñûëû îëìàéàðàã) ìàëèééÿ éàðäûìû ýþñòÿðìÿê âÿ ýöçÿøòëÿð âåðìÿê öçðÿ þùäÿëèêëÿðèí ãàíóíâåðèúèëèê éîëó èëÿ òÿñáèò åäèëìÿñèíÿ éþíÿëäèëÿí òÿäáèðëÿð êîìïëåêñèíäÿí èáàðÿòäèð.
øÿõñëÿðèí ÿìÿê ùöãóãóíóí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí éàðàäûúûëûã âÿ èñòåùñàë ãàáèëèééÿòèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ âÿ ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìëàðû íÿçÿðÿ àëûíìàãëà, îíëàðûí àäè èø øÿðàèòè îëàí ìöÿññèñÿëÿðäÿ, èäàðÿëÿðäÿ âÿ òÿøêèëàòëàðäà, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê
øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíè òÿòáèã åäÿí èõòèñàñëàøäûðûëìûø ìöÿññèñÿëÿðäÿ, ñåõëÿðäÿ âÿ ñàùÿëÿðäÿ èøëÿìÿê, ùàáåëÿ ñàùèáêàðëûã ôÿàëèééÿòè âÿ ãàíóíëà ãàäàüàí åäèëìÿéÿí
áàøãà ôÿàëèééÿò èëÿ ìÿøüóë îëìàã ùöãóãó òÿìèí åäèëèð.
Òèááè-ñîñèàë åêñïåðò êîìèññèéàñûíûí ðÿéèíÿ ýþðÿ ÿëèëèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí ñÿùùÿòèíèí ïåøÿ âÿçèôÿëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿñèíÿ ìàíå îëäóüó, éàõóä áàøãà øÿõñëÿðèí ñÿùùÿòè âÿ ÿìÿê òÿùëöêÿñèçëèéè ö÷öí òÿùëöêÿ òþðÿòäèéè ùàëëàð èñòèñíà îëìàãëà, ñàüëàìëûã èìêàíëàðûíûí ìÿùäóäëóüó ìöëàùèçÿëÿðèíÿ
ýþðÿ ÿëèëëÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëà ÿìÿê ìöãàâèëÿñèíè áàüëàìàãäàí, éàõóä ÿëèëè, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüû èøäÿ èðÿëè ÷ÿêìÿêäÿí èìòèíà åäèëìÿñèíÿ, ìöäèðèééÿòèí òÿøÿááöñö èëÿ îíóí èøäÿí àçàä åäèëìÿñèíÿ, þç ðàçûëûüû îëìàäàí áàøãà èøÿ êå÷èðèëìÿñèíÿ éîë âåðèëìèð.
Ìöÿññèñÿíèí ëÿüâ åäèëìÿñè ùàëëàðû èñòèñíà îëìàãëà, ìöâàôèã ìöÿññèñÿëÿðäÿ òèááè, ïåøÿ âÿ ñîñèàë ðåàáèëèòàñèéà êå÷ÿí øÿõñëÿðèí áó ìöÿññèñÿëÿðäÿ îëäóüó
ìöääÿòäÿí àñûëû îëìàéàðàã èøÿýþòöðÿíèí òÿøÿááöñö èëÿ ôÿðäè ÿìÿê ìöãàâèëÿñèíèí (êîíòðàêòûíûí) ëÿüâ åäèëìÿñèíÿ éîë âåðèëìèð.
– 127 –
øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóüóíóí òÿìèí åäèëìÿñè
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû, ìöÿññèñÿëÿð (áèðëèêëÿð), èäàðÿëÿð âÿ
òÿøêèëàòëàð ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû èëÿ áèðëèêäÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ÿìÿéè ö÷öí ìöÿññèñÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð éàðàòìàã éîëó èëÿ õöñóñè ïðîãðàìëàð öçðÿ òÿëèì òÿøêèë åòìÿêëÿ âÿ áàøãà òÿäáèðëÿð ýþðìÿêëÿ ÿëèëëÿðÿ âÿ
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðÿ ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿ òÿìèíàò âåðèðëÿð.
Ñèéàùûñû ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíàíëàðäàí áàøãà, ìöëêèééÿò ôîðìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã ìöÿññèñÿ, èäàðÿ âÿ òÿøêèëàòëàðäà ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿð ö÷öí ãàíóíâåðèúèëèêäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ãàéäàäà êâîòà ìöÿééÿí åäèëèð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû âÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ïðîáëåìëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí èúòèìàè òÿøêèëàòëàð
ìöÿññèñÿ âÿ òÿøêèëàòëàðäà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøëÿ òÿìèí îëóíìàñûíà íÿçàðÿò åäèðëÿð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøÿ äöçÿëìÿñè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí êâîòàíû òÿìèí åòìÿéÿí âÿ éà îíëàðû èøÿ äöçÿëòìÿêäÿí áîéóí ãà÷ûðàí ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð, ìöëêèééÿò ôîðìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã, äþâëÿò áöäúÿñèíÿ ÿëèëëÿðè âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðè èøëÿ òÿìèí åòìÿäèêëÿðè àéëàð öçðÿ ùÿð èø éåðè ö÷öí
ðåñïóáëèêà öçðÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ðåñïóáëèêà öçðÿ îðòà àéëûã ÿìÿê ùàããûíûí 3
ìèñëè ìÿáëÿüèíäÿ âÿñàèò êþ÷öðöðëÿð.
Éàðàäûëìûø âÿ êâîòà ìöÿééÿí åäèëìèø èø éåðëÿðèíÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã
èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøÿ ýþíäÿðèëìÿñè äþâëÿò ÿùàëèíèí
ìÿøüóëëóüó ñèñòåìèíèí éåðëè îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Èøÿ äöçÿëìÿê
ö÷öí ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðÿ âåðèëìèø
ýþíäÿðèø ìöëêèééÿò âÿ òÿñÿððöôàò÷ûëûã ôîðìàëàðûíäàí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí
ìöÿññèñÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð òÿðÿôèíäÿí ãÿáóë åäèëìÿëèäèð.
Éåðëè ùàêèìèééÿò îðãàíëàðûíûí ÿëèëëÿð ö÷öí ìöÿññèñÿëÿðäÿ âÿ òÿøêèëàòëàðäà
êâîòà òÿéèí åòìÿñè ö÷öí èø÷èëÿðèí ñàéû âÿ êâîòàíûí ìèãäàðû, âåðýè âÿ ìàëèééÿ ýöçÿøòëÿðè, èøÿäöçÿëòìÿ öçðÿ òàïøûðûãëàðûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíäÿ ìöÿññèñÿ âÿ òÿøêèëàòëàðûí ìÿñóëèééÿòè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéè èëÿ ìöÿééÿí åäèëèð.
– 128 –
Ìàääÿ 26. Èøâåðÿíëÿðèí ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðìèø øÿõñëÿðè èøÿ äöçÿëòìÿê âÿçèôÿñè
Ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð, òÿøêèëàòëàð, êîîïåðàòèâëÿð, êîëõîçëàð âÿ õöñóñè ñàùèáêàðëàð ùÿìèí èñòåùñàëàòäà áÿäáÿõò ùàäèñÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè
èòèðìèø âÿ éà ïåøÿ õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëìóø, áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ ÿëèë âÿ éà 18 éàøûíàäÿê ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä ñàéûëìûø èø÷èëÿðèí èøÿ äöçÿëìÿñè ö÷öí èø
éåðëÿðè àéûðìàüà âÿ éà éåíèëÿðèíè òÿøêèë åòìÿéÿ áîðúëóäóðëàð.
Ìöÿññèñÿíèí ëÿüâ åäèëìÿñè ùàëëàðû èñòèñíà îëìàãëà, ýþñòÿðèëÿí òÿëÿáè éåðèíÿ éåòèðìÿäèêäÿ îíëàð áó èø÷è èëÿ ÿìÿê ìöãàâèëÿñèíè (êîíòðàêòû) ëÿüâ åäÿðêÿí
äþâëÿò áöäúÿñèíÿ ðåñïóáëèêà öçðÿ îðòà àéëûã ÿìÿê ùàããûíûí 120 ìèñëè ìÿáëÿüèíäÿ âÿñàèò êþ÷öðìÿëèäèðëÿð.
øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíäÿí èñòèôàäÿ ö÷öí èõòèñàñëàøäûðûëìûø èø éåðëÿðè éàðàäûëìàñûíà òÿëÿáëÿð
Ìöâàôèã èøÿäöçÿëòìÿ îðãàíëàðû, ùàáåëÿ ìöëêèééÿò âÿ òÿñÿððöôàò÷ûëûã
ôîðìàëàðûíäàí àñûëû îëìàéàðàã ìöÿññèñÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí òÿëÿáàòûíû âÿ éåðëè õöñóñèééÿòëÿðè íÿçÿðÿ àëìàãëà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê
øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíäÿí èñòèôàäÿ ö÷öí èõòèñàñëàøäûðûëìûø ìöÿññèñÿëÿð, ñåõëÿð âÿ
ñàùÿëÿð éàðàäûðëàð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíäÿí èñòèôàäÿ ö÷öí èõòèñàñëàøäûðûëìûø èø
éåðëÿðèíèí ðåñïóáëèêà ñòàíäàðòëàðûíû ùàçûðëàéûá ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà òÿñäèã åäèðëÿð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ðåñïóáëèêà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ðåàáèëèòàñèéà ìÿðêÿçëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ áó
úöð èø éåðëÿðèíè èë ÿðçèíäÿ àòòåñòàñèéàäàí êå÷èðìÿëèäèðëÿð.
Àòòåñòàñèéàäàí êå÷ìÿéÿí èõòèñàñëàøäûðûëìûø èø éåðëÿðèíäÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíèí òÿòáèãè ãàäàüàíäûð
âÿ áó òÿëÿáèí ïîçóëìàñûíäà òÿñäèãè îëàí òÿñÿððöôàò ñóáéåêòëÿðè ãöââÿäÿ îëàí
ãàíóíâåðèúèëèêëÿ ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà ìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð.
– 129 –
øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíè òÿòáèã åäÿí ìöÿññèñÿëÿð ö÷öí öñòöíëöêëÿð âÿ ýöçÿøòëÿð
Èøëÿéÿíëÿðèí öìóìè ñàéûíûí àçû 30 ôàèçèíèí ÿëèëëÿðäÿí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðäÿí èáàðÿò îëäóüó ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ
òÿøêèëàòëàð ýöçÿøòëè ìàëèééÿëÿøäèðìÿ âÿ ìàääè-òåõíèêè òÿìèíàò ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
(÷ûõàðûëûá)
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ÿìÿéèíè
òÿòáèã âÿ òÿìèí åäÿí ìöÿññèñÿëÿðäÿí, èäàðÿëÿðäÿí âÿ òÿøêèëàòëàðäàí âåðýè òóòóëìàñûíûí, îíëàðûí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñèíèí âÿ ìàääè-òåõíèêè òÿìèíàòûíûí ãàéäàñû
âÿ øÿðòëÿðè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéè èëÿ ìöÿééÿí åäèëèð.
Ìöÿééÿí ÷åøèääÿ ìÿùñóëëàðûí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ èñòåùñàë îëóíìàñûíà ìöñòÿñíà öñòöíëöê âåðèëèð. Ìöëêèééÿò íþâöíäÿí àñûëû îëìàéàðàã áàøãà èäàðÿëÿðèí, ìöÿññèñÿëÿðèí, òÿøêèëàòëàðûí âÿ êîîïåðàòèâëÿðèí ùÿìèí ìÿùñóëëàðû èñòåùñàë åòìÿñèíÿ èúàçÿ âåðèëìèð, ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí ðÿéèíè
íÿçÿðÿ àëàðàã áåëÿ ìÿùñóëëàðûí ñèéàùûñûíû ìöÿééÿíëÿøäèðèá òÿñäèã åäèð.
Ìàääÿ 29. ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðèí ÿìÿê øÿðàèòè
Ìöÿññèñÿëÿðäÿ, èäàðÿëÿðäÿ âÿ òÿøêèëàòëàðäà èøëÿéÿí ÿëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿð ö÷öí ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíà ìöâàôèã ñóðÿòäÿ ëàçûìè èø øÿðàèòè éàðàäûëûð.
Êîëëåêòèâ âÿ éà ôÿðäè ÿìÿê ìöãàâèëÿñèíäÿ ìöÿééÿí åäèëÿí ÿìÿê øÿðàèòè, î
úöìëÿäÿí ÿìÿê ùàããû, èø âÿ èñòèðàùÿò âàõòû ðåæèìè, èëëèê âÿ ÿëàâÿ ìÿçóíèééÿòëÿðèí
ìöääÿòè áàøãà èø÷èëÿðÿ íèñáÿòÿí ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðèí âÿçèééÿòèíè ïèñëÿøäèðÿ âÿ éà ùöãóãëàðûíû ìÿùäóäëàøäûðà áèëìÿç.
Ìöÿññèñÿ, òÿøêèëàò ìöäèðèééÿòèíèí èõòèéàðû âàð êè, ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðèí ñÿùùÿòèíäÿí àñûëû îëàðàã îíëàðûí ÿìÿê
íîðìàëàðûíû àçàëòñûí âÿ ÿìÿéèíè àðòûðûëìûø ãèéìÿòëÿðëÿ þäÿñèí.
ßëèëëÿðèí èø âàõòûíäàí àðòûã èøëÿðÿ, ýåúÿ âàõòû, èñòèðàùÿò, ñÿñâåðìÿ, èø ýöíö
ùåñàá åäèëìÿéÿí áàéðàì ýöíëÿðè âÿ öìóìõàëã ùöçí ýöíö èøëÿìÿéÿ úÿëá åäèë– 130 –
ìÿñèíÿ éàëíûç îíëàðûí ðàçûëûüû èëÿ âÿ áó øÿðòëÿ éîë âåðèëèð êè, áåëÿ èøëÿð òèááè òþâñèéÿëÿðäÿ ãàäàüàí åäèëìÿñèí.
ßëèëëÿðÿ (ÿëèëëèê ãðóïëàðûíäàí âÿ ñÿáÿáëÿðèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã), ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðÿ èëëèê ìÿçóíèééÿòëÿð ìþâúóä ãàíóíâåðèúèëèêëÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ìèíèìóì ìÿçóíèééÿò ìöääÿòèíèí èêè ìèñëèíäÿí
àç îëìàéàðàã âåðèëèð.
ßëèëëÿðÿ (ÿëèëëèê ãðóïëàðûíäàí âÿ ñÿáÿáëÿðèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã), ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ÿìÿê
ãàíóíâåðèúèëèéèíÿ óéüóí îëàðàã þäÿíèøñèç ìÿçóíèééÿò âåðèëèð.
Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿð
ö÷öí ùÿôòÿäÿ 36 ñààòäàí ÷îõ îëìàéàí ãûñàëäûëìûø èø âàõòû ìöÿééÿí åäèëèð.
Èø÷èëÿðèí ñàéû âÿ éà øòàòû èõòèñàð åäèëÿðêÿí, èõòèñàñ äÿðÿúÿñè åéíè îëäóãäà,
ùÿìèí ìöÿññèñÿäÿ, èäàðÿäÿ, òÿøêèëàòäà ÿìÿê øèêÿñòëèéè àëìûø âÿ éà ïåøÿ õÿñòÿëèéè íÿòèúÿñèíäÿ ÿëèë, 18 éàøûíàäÿê ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëìóø èø÷èëÿðèí
èøäÿ ñàõëàíìàã ö÷öí öñòöíëöê ùöãóãó âàðäûð.
ßìÿê âÿçèôÿëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðÿðêÿí õÿñàðÿò àëûá øèêÿñò îëìóø âÿ áó ñÿáÿáäÿí ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðìèø Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèëëÿðèí âÿ éà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøëÿìÿäèéè ìöääÿò îíëàðûí öìóìè âÿ ôàñèëÿñèç èø ñòàæûíà äàõèë åäèëèð.
øÿõñëÿðèí åâäÿ ÿìÿéè âÿ ñàùèáêàðëûã ôÿàëèééÿòè
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ãåéðè-éàøàéûø îòàãëàðûíû âåðìÿê, ùàáåëÿ õàììàë ÿëäÿ åäèëìÿñèíäÿ âÿ ìÿùñóëóí ñàòûøûíäà êþìÿê ýþñòÿðìÿê éîëó èëÿ
ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí åâäÿ ÿìÿéèíèí âÿ ñàùèáêàðëûã ôÿàëèééÿòèíèí òÿøêèëè ö÷öí ëàçûìè øÿðàèò éàðàäûðëàð.
Ìàääÿ 30-1. Òÿñÿððöôàò ñóáéåêòëÿðèíèí ìÿñóëèééÿòè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí èøÿ äöçÿëäèëìÿñè öçðÿ òÿäáèðëÿð ýþðìÿéÿí ìöëêèééÿò ôîðìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí òÿñÿððöôàò ñóáéåêòëÿðèíèí âÿçèôÿëè øÿõñëÿðè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà ìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð.
– 131 –
Â. ÑÎÑÈÀË ÈÍÔÐÀÑÒÐÓÊÒÓÐÓÍ ßËÈËËßÐß Âß ÑÀÜËÀÌËÛÃ
ÈÌÊÀÍËÀÐÛ ÌßÙÄÓÄ ÓØÀÃËÀÐÀ ÌÀÍÅßÑÈÇ
ÌÖÉßÑÑßÐ ÎËÌÀÑÛ Ö×ÖÍ ØßÐÀÈÒ ÉÀÐÀÄÛËÌÀÑÛ
Ìàääÿ 31. Ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðè áàðÿñèíäÿ äþâëÿò ñèéàñÿòè
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû, ìöÿññèñÿëÿðè
(áèðëèêëÿðè), èäàðÿëÿðè âÿ òÿøêèëàòëàðû (ìöëêèééÿò âÿ òÿñÿððöôàò÷ûëûã ôîðìàëàðûíäàí àñûëû îëìàéàðàã) ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðèíèí, ìÿíçèëëÿðèí, èúòèìàè,
èñòåùñàë áèíàëàðûíûí âÿ ãóðüóëàðûíûí ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðà ìàíåÿñèç ìöéÿññÿð îëìàñû, èúòèìàè íÿãëèééàòäàí âÿ íÿãëèééàò êîììóíèêàñèéàëàðûíäàí, ðàáèòÿ âÿ èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðèíäÿí, èñòèðàùÿò âÿ àñóäÿ
âàõò éåðëÿðèíäÿí îíëàðûí ñÿðáÿñò èñòèôàäÿ åòìÿñè ö÷öí ëàçûìè øÿðàèòè òÿìèí
åäèðëÿð.
Ìàääÿ 32. Ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðèíèí ëàéèùÿëÿøäèðèëìÿñè âÿ òèêèíòèñè çàìàíû ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿëÿáàòûíûí íÿçÿðÿ àëûíìàñû
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ìöéÿññÿð îëìàñû âÿ èñòèôàäÿ åòìÿñè ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàäàí éàøàéûø ìÿíòÿãÿëÿðèíèí ëàéèùÿëÿøäèðèëìÿñèíÿ, òèêèëìÿñèíÿ, éàøàéûø ðàéîíëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà, áèíàëàðûí, ãóðüóëàðûí, î úöìëÿäÿí àåðîïîðòëàðûí, äÿìèð éîëó âàüçàëëàðûíûí, êîìïëåêñëÿðèíèí
âÿ êîììóíèêàñèéàëàðûíûí òèêèëìÿñèíÿ âÿ éåíèäÿí ãóðóëìàñûíà éîë âåðèëìèð. Áó
ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëëèíäÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè
òÿøêèëàòëàðûíûí èøòèðàêû âÿ ðàçûëûüû îëìàëûäûð.
Ìàääÿ 33. Èñòèôàäÿäÿ îëàí ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðèíèí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èñòèôàäÿñè ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñû
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû, ìöÿññèñÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð òàáåëèêëÿðèíäÿ îëàí íÿãëèééàò, ðàáèòÿ, èíôîðìàñèéà, ìÿäÿíè-òàìàøà âÿ äèýÿð ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð ãóðüóëàðûíû âÿ îáéåêòëÿðèíè þç âÿñàèòëÿðè ùåñàáûíà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èñòèôàäÿñè ö÷öí óéüóíëàøäûðûðëàð.
– 132 –
Ýþñòÿðèëÿí îáéåêòëÿðè ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ìöéÿññÿð îëìàã ö÷öí óéüóíëàøäûðìàã ìöìêöí îëìàäûãäà, ìöâàôèã ìöÿññèñÿëÿð,
èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí òÿëÿáàòûíûí þäÿíèëìÿñèíè òÿìèí åäÿí ëàçûìè òÿäáèðëÿð ùàçûðëàéûá ùÿéàòà êå÷èðìÿëèäèðëÿð.
Ìàääÿ 34. Éàøàéûø áèíàëàðûíûí ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí ìöéÿññÿð îëìàñû âÿ èñòèôàäÿ åòìÿñè ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñû
ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí âÿ éà òÿðêèáèíäÿ ÿëèë,
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüû îëàí àèëÿëÿðèí éàøàäûãëàðû áèíàëàð, ÿëèëëÿðèí,
ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí éàøàäûãëàðû åâëÿðèí ýèðèø ãàïûëàðû, ïèëëÿêÿí ìåéäàí÷àëàðû ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã õöñóñè âàñèòÿëÿð
âÿ ãóðüóëàð, ëèôò, ùàáåëÿ òåëåôîí ðàáèòÿñè èëÿ òÿìèí åäèëìÿëèäèð.
Éàøàéûø áèíàëàðûíûí ÿëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñûíû âÿ àâàäàíëûãëà òÿúùèç åäèëìÿñèíè ìÿíçèë ôîíäó èõòèéàðûíäà îëàí ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû, ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ùÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí éàøàäûãëàðû ôÿðäè åâëÿðèí
îíëàð ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñûíû âÿ àâàäàíëûãëà òÿúùèç åäèëìÿñèíè ÿëèëëèéèí, 18
éàøûíàäÿê ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí áàøëàíìàñûíäà òÿãñèðè îëàí
ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð, áàøãà ùàëëàðäà èñÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ùÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
ßëèëèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí ìÿíçèëè ìöÿééÿí åäèëìèø òÿëÿáëÿðÿ óéüóí ýÿëìÿäèêäÿ âÿ ìÿíçèëè ÿëèëèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí òÿëÿáàòûíà óéüóíëàøäûðìàã ìöìêöí îëìàäûãäà, éàøàéûø ñàùÿñè îíóí, óøàüûí âàëèäåéíëÿðèíèí âÿ éà ãÿééóìëàðûíûí (ùèìàéÿ÷èëÿðèíèí) ðàçûëûüû âÿ òÿëÿáè èëÿ äÿéèøäèðèëèð.
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû äàéàã-ùÿðÿêÿò ñèñòåìè ïîçóëìóø âÿ
äèýÿð Û ãðóï ÿëèëëÿðÿ, ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ, ùàáåëÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ þç éàøàéûø éåðëÿðèíèí éàõûíëûüûíäà ãàðàæ òèêèíòèñè ö÷öí òîðïàã
ñàùÿëÿðè àéðûëìàñûíû òÿìèí åäèðëÿð.
Ìàääÿ 35. Ìÿäÿíè-òàìàøà ìöÿññèñÿëÿðèíèí âÿ èäìàí ãóðüóëàðûíûí ÿëèëëÿðÿ
âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ìöéÿññÿð îëìàñûíûí òÿìèí åäèëìÿñè
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ìÿäÿíè-òàìàøà ìöÿññèñÿëÿðèíèí âÿ èäìàí ãóðüóëàðûíûí ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ìöéÿññÿð
– 133 –
îëìàñû ö÷öí ëàçûìè øÿðàèòè òÿìèí åòìÿéÿ, ùàáåëÿ îíëàðà õöñóñè èäìàí èíâåíòàðû
âåðèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿéÿ áîðúëóäóðëàð.
ßëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ýþñòÿðèëÿí õèäìÿòëÿðäÿí
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíÿ óéüóí îëàðàã ïóëñóç âÿ éà ýöçÿøòëè øÿðòëÿðëÿ èñòèôàäÿ åäèðëÿð.
Äþâëÿò âÿ áÿëÿäèééÿ áÿäÿí òÿðáèéÿñè-èäìàí òÿøêèëàòëàðûíäà ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà âÿ ÿëèëëÿðÿ áÿäÿí òÿðáèéÿñè-èäìàí õèäìÿòëÿðè ïóëñóç
ýþñòÿðèëèð.
Ìàääÿ 36. ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíèí
ðàáèòÿ âàñèòÿëÿðè èëÿ òÿìèí åäèëìÿñè
Ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíèí, îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàí øÿõñëÿðèí, 20 Éàíâàð ÿëèëëÿðèíèí âÿ äèýÿð êàòåãîðèéàäàí îëàí Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíèí íþâáÿäÿíêÿíàð òåëåôîí ÷ÿêäèðìÿê ùöãóãó âàðäûð. Ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ, îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàí øÿõñëÿðÿ, 20 Éàíâàð ÿëèëëÿðèíÿ âÿ äèýÿð
êàòåãîðèéàäàí îëàí Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà âÿ ìÿáëÿüäÿ òåëåôîíäàí èñòèôàäÿ ùàããûíû þäÿìÿê ö÷öí (øÿùÿðëÿðàðàñû âÿ
áåéíÿëõàëã äàíûøûãëàð èñòèñíà îëìàãëà) ìöàâèíÿò âåðèëèð.
èíôðàñòðóêòóðà ìöéÿññÿðëèéèíèí òÿìèí åäèëìÿìÿñèíÿ ýþðÿ ìÿñóëèééÿò
Èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ñîñèàë îáéåêòëÿðèí ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðà ìöéÿññÿðëèéèíè òÿìèí åòìÿäèêäÿ äþâëÿò áöäúÿñèíÿ îáéåêòèí
ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà óéüóíëàøäûðûëìàñûíà òÿëÿá
åäèëÿí ìÿáëÿüèí 20 ôàèçè ìÿáëÿüèíäÿ ÷ÿðèìÿ êþ÷öðöðëÿð.
Úÿðèìÿíè þäÿìèø ìöÿññèñÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ñîñèàë èíôðàñòðóêòóð îáéåêòëÿðèíèí ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà óéüóíëàøäûðûëìàñû âÿçèôÿñèíäÿí àçàä åäèëìèðëÿð.
– 134 –
ÂÛ. ßËÈËËßÐÈÍ Âß ÑÀÜËÀÌËÛÃ ÈÌÊÀÍËÀÐÛ
ÌßÙÄÓÄ ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÌÀÄÄÈ,
ÑÎÑÈÀË-ÌßÈØßÒ Âß ÒÈÁÁÈ ÒßÌÈÍÀÒÛ
Ìàääÿ 38. ßëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ñîñèàë
éàðäûìûí íþâëÿðè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ìàääè, ñîñèàë-ìÿèøÿò
âÿ òèááè òÿìèíàòû ïóë þäÿíúëÿðè (ïåíñèéàëàð, ìöàâèíÿòëÿð, áèðäÿôÿëèê þäÿíúëÿð)
âåðèëìÿñè, äàâà-äÿðìàí, òåõíèêè âÿ áàøãà âàñèòÿëÿð, î úöìëÿäÿí àâòîìîáèëëÿð
èëÿ, êðåñëî-àðàáàëàð, ïðîòåç-îðòîïåäèéà ìÿìóëàòû, õöñóñè øðèôòëè ìÿòáó íÿøðëÿð,
ñÿñýöúëÿíäèðÿí àïàðàòëàð âÿ àíàëèçàòîðëàð èëÿ òÿìèíàò, ùàáåëÿ òèááè, ñîñèàë, ÿìÿê
âÿ ïåøÿ ðåàáèëèòàñèéàñû ñàùÿñèíäÿ õèäìÿòëÿð ýþñòÿðèëìÿñè, ìÿèøÿò âÿ òèúàðÿò õèäìÿòè ýþñòÿðèëìÿñè éîëó èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
Ìàääÿ 39. Ñîñèàë éàðäûìûí íþâöíöí ìöÿééÿí åäèëìÿñè
ßëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ëàçûìè ìàääè, ñîñèàëìÿèøÿò âÿ òèááè éàðäûìûí íþâëÿðèíè òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà îðãàíëàðû ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíäà ìöÿééÿí åäèðëÿð.
Ìàääÿ 40. ßëèëÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüà òåõíèêè âÿ äèýÿð
ðåàáèëèòàñèéà âàñèòÿñè âåðèëìÿñè
ßëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà òåõíèêè âÿ áàøãà áÿðïà âàñèòÿëÿðè ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà âåðèëèð.
Ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí òåõíèêè âÿ éà áàøãà âàñèòÿëÿð ÿëèëÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüà âåðèëìÿäèêäÿ, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ìöÿééÿí åäèëìèø ãàéäàäà îíà êîìïåíñàñèéà þäÿíèëèð.
Ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà Ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã ïóëñóç âÿ éà ýöçÿøòëè øÿðòëÿðëÿ íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðè àëìûø ÿëèëëÿðÿ áó âàñèòÿëÿðÿ òåõíèêè õèäìÿò âÿ îíëàðûí òÿìèðè ö÷öí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ìöÿééÿí åäèëìèø
ãàéäàäà êîìïåíñàñèéà þäÿíèëèð.
– 135 –
Ìàääÿ 41. ßëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà íÿãëèééàò
õèäìÿòè
Ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ âÿ îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàí øÿõñëÿðÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà âÿ ìÿáëÿüäÿ þëêÿäàõèëè
íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðèíäÿí (òàêñèäÿí áàøãà) èñòèôàäÿ ùàããûíû þäÿìÿê ö÷öí ìöàâèíÿò âåðèëèð.
ßëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà íþâáÿäÿíêÿíàð õèäìÿò
ýþñòÿðèëèð.
Ìàääÿ 41-1. Ðåàáèëèòàñèéà òåõíèêàñûíûí âÿ ìåõàíèçàñèéà âàñèòÿëÿðèíèí
ñòàíäàðòëàøäûðûëìàñû, óíèôèêàñèéàñû, ñûíàãäàí êå÷èðèëìÿñè âÿ êåéôèééÿòèíèí
òÿìèíàòû
ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê øÿõñëÿðèí ÿìÿê âÿ
ìÿèøÿò øÿðàèòèíè éöíýöëëÿøäèðìÿê ö÷öí ðåàáèëèòàñèéà òåõíèêàñûíûí âÿ ìåõàíèçàñèéà âàñèòÿëÿðèíèí ñòàíäàðòëàøäûðûëìàñû, óíèôèêàñèéàñû, ñûíàãäàí êå÷èðèëìÿñè âÿ
êåéôèééÿòèíèí òÿìèíàòû ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí òÿøêèë åäèëèð.
Ìàääÿ 42. Òèááè õèäìÿò, äÿðìàí ïðåïàðàòëàðû âÿ ïðîòåçëÿð èëÿ òÿìèíàò
Ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ âÿ îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàí øÿõñëÿðÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà âÿ ìÿáëÿüäÿ äÿðìàí àëìàã ö÷öí ìöàâèíÿò âåðèëèð.
20 Éàíâàð ÿëèëëÿðè, ìèëëè ìöíàãèøÿ çÿìèíèíäÿ ÿëèë îëàíëàð, ÿëèë óøàãëàð âÿ
äèýÿð êàòåãîðèéàëàðäàí îëàí Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàð ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà äÿðìàí ïðåïàðàòëàðû èëÿ òÿìèí åäèëèðëÿð.
ßëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð òèááè õèäìÿòëÿ, òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíèí ýþíäÿðèøè èëÿ þëêÿ ùöäóäëàðû äàõèëèíäÿ ñàíàòîðèéà-êóðîðò ìöàëèúÿñè èëÿ, ùÿì÷èíèí ïðîòåç-îðòîïåäèéà ìÿìóëàòû, äèø ïðîòåçëÿðè (ãèéìÿòëè ìåòàëëàðäàí ùàçûðëàíàí
ïðîòåçëÿð èñòèñíà îëìàãëà), ÿëèë êðåñëî âÿ âåëîàðàáàëàðû, áÿðïà âàñèòÿëÿðè èëÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà òÿìèí åäèëèðëÿð.
– 136 –
Ìàääÿ 43. ßëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ
ìÿíçèë-ìÿèøÿò õèäìÿòè
ßëèëëÿð äþâëÿòèí ùåñàáûíà ìÿíçèëëÿ òÿìèí åäèëèðëÿð. Û ãðóï ÿëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ ìÿíçèëëÿð íþâáÿäÿíêÿíàð âåðèëèð.
Ôÿðäè ðåàáèëèòàñèéà ïðîãðàìûíà óéüóí îëàðàã ÿëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ áèíàíûí íþâöíö, ìÿðòÿáÿñèíè, àáàäëûã âÿçèééÿòèíè âÿ
éàøàéûø ö÷öí âàúèá îëàí äèýÿð øÿðòëÿðè íÿçÿðÿ àëìàãëà éàøàéûø ñàùÿñèíè ñå÷ìÿê
ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
Ìÿíçèë áþëýöñö çàìàíû ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû, ìöÿññèñÿëÿð, èäàðÿëÿð âÿ òÿøêèëàòëàð ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíèí èø éåðëÿðèíèí, ãîùóìëàðûíûí éàøàéûø éåðëÿðèíèí, ðåàáèëèòàñèéà ìöÿññèñÿëÿðèíèí (ìÿðêÿçëÿðèí) éàõûíëûüûíäà ìÿíçèëëÿð àéðûëìàñûíà îëàí òÿëÿáàòû
íÿçÿðÿ àëûðëàð.
Òèááè ýþñòÿðèøëÿðÿ âÿ àðçóëàðûíà óéüóí îëàðàã ÿëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ éàøàéûø åâëÿðèíèí àøàüû ìÿðòÿáÿëÿðèíäÿ ìÿíçèë âåðèëèð (âÿ éà äÿéèøäèðèëèð).
ßëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíÿ âåðèëÿí ìÿíçèëëÿð
ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíèí ñÿùùÿòè íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ìöÿééÿí åäèëÿí ñàíèòàðèéà òåõíèêè òÿëÿáëÿðÿ óéüóí ýÿëìÿëèäèð.
ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðèíèí ìÿíçèë øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñûíà åùòèéàúû îëàí øÿõñëÿð ùåñàá åäèëìÿñèíèí ÿñàñëàðû,
îíëàðà ìÿíçèë âåðèëìÿñèíèí íþâáÿëèéè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ìÿíçèë
ãàíóíâåðèúèëèéè èëÿ ìöÿééÿí åäèëèð. Áó çàìàí 1 ãðóï ÿëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí àèëÿëÿðè, ùàáåëÿ ÛÛ âÿ ÛÛÛ ãðóï ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðè àèëÿäÿ àäàìáàøûíà 9 êâàäðàòìåòð âÿ äàùà àç éàøàéûø ñàùÿñè èëÿ òÿìèí åäèëìèø îëäóãäà ìÿíçèë øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñûíà åùòèéàúû îëàí øÿõñëÿð ñàéûëûðëàð.
Ìÿíçèë øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñûíà åùòèéàúû îëàí øÿõñ ãèñìèíäÿ ó÷îòà äóðìóø ìöùàðèáÿ ÿëèëè âÿôàò åòäèéè ùàëäà ýöçÿøòëè ìÿíçèë ó÷îòó îíóí àèëÿ öçâëÿðè ö÷öí ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà ñàõëàíûëûð.
Ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ âÿ îíëàðà áÿðàáÿð òóòóëàí øÿõñëÿðÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíìóø ãàéäàäà âÿ ìÿáëÿüäÿ ìÿíçèë,
êîììóíàë õèäìÿòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ ùàããûíû þäÿìÿê ö÷öí ìöàâèíÿò âåðèëèð.
– 137 –
Ìàääÿ 44. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ÿðçàã
âÿ ñÿíàéå ìàëëàðû èëÿ òÿìèí åäèëìÿñè
ßëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ÿðçàã âÿ ñÿíàéå ìàëëàðû èëÿ
ýöçÿøòëè ãàéäàäà òÿìèí åäèëìÿê ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí
âÿñàòÿòëÿðè öçðÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû ïÿðàêÿíäÿ òèúàðÿò øÿáÿêÿñè âàñèòÿñèëÿ òÿñÿððöôàò, ìÿäÿíè-ìÿèøÿò, òóðèñò âÿ èäìàí ìàëëàðû àëìàãäà ÿëèëëÿðÿ âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà êþìÿê ýþñòÿðèðëÿð.
ßðçàã âÿ ñÿíàéå ìàëëàðû èëÿ ýöçÿøòëè ãàéäàäà òÿìèí åäèëìÿê ùöãóãóíà
ìàëèê îëàí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí õÿñòÿëèêëÿðèíèí ñèéàùûñûíû ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòèí îðãàíû òÿñäèã åäèð.
Ìàääÿ 45. Åâäÿ õèäìÿò
Êÿíàðäàí ãóëëóüà âÿ éàðäûìà åùòèéàúû îëàí ÿëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðà ñîñèàë éàðäûì îðãàíëàðû åâäÿ, éàõóä ñòàñèîíàð ìöÿññèñÿëÿðäÿ
òèááè âÿ ìÿèøÿò õèäìÿòëÿðè ýþñòÿðèðëÿð. Àùûë ÿëèëëÿðÿ ñîñèàë õèäìÿò îðãàíëàðû (åâäÿ, éàðûìñòàñèîíàð, ñòàñèîíàð ìöÿññèñÿëÿðäÿ), ùàáåëÿ ôÿðäè ãàéäàäà ñîñèàë õèäìÿò
ñàùÿñèíäÿ ïåøÿêàð ôÿàëèééÿòëÿ ìÿøüóë îëàí øÿõñëÿð ñîñèàë õèäìÿò ýþñòÿðèðëÿð.
Äþâëÿò êÿíàðäàí ãóëëóüà åùòèéàúû îëàí ÿëèëëÿðÿ, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðà ñîñèàë éàðäûì öçðÿ ñòàñèîíàð ìöÿññèñÿëÿð øÿáÿêÿñèíèí èíêèøàôûíà
êþìÿê ýþñòÿðèð.
Ãîùóìëóã ìöíàñèáÿòèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã Û ãðóï ÿëèëÿ (ÿëèëëèê ñÿáÿáèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã), ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüà ãóëëóã åäÿí øÿõñèí áó
ãóëëóã ìöääÿòè îíóí öìóìè ÿìÿê ñòàæûíà äàõèë åäèëèð.
Èíñàíûí èììóí÷àòûøìàçëûüû âèðóñó èëÿ éàøàéàí éåòêèíëèê éàøûíà ÷àòìàéàíëàðûí âàëèäåéíëÿðèíäÿí áèðèíèí âÿ éà äèýÿð ãàíóíè íöìàéÿíäÿñèíèí ùÿìèí øÿõñÿ õèäìÿò åòìÿê ö÷öí ìöâÿããÿòè èøëÿìÿäèéè äþâð èø ñòàæû ñàõëàíûëìàãëà öìóìè ñòàæà äàõèë åäèëèð.
– 138 –
Ìàääÿ 46. Èíòåðíàò åâëÿðäÿ âÿ äèýÿð ñòàñèîíàð ñîñèàë éàðäûì ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ îëàí ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùöãóãëàðû
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èíòåðíàò åâäÿ âÿ éà äèýÿð ñòàñèîíàð ñîñèàë éàðäûì ìöÿññèñÿñèíäÿ îëìàñûíûí øÿðòëÿðè îíëàðûí þç ùöãóãëàðûíû âÿ ãàíóíè ìÿíàôåëÿðèíè ùÿéàòà êå÷èðìÿñè èìêàíûíû òÿìèí åäèð âÿ øÿõñèééÿòèí òÿëÿáàòûíûí ìàêñèìóì þäÿíèëìÿñèíÿ êþìÿê ýþñòÿðèð.
Ðåàáèëèòàñèéà òÿäáèðëÿðè íÿòèúÿñèíäÿ ÿëèëèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàüûí èíòåðíàò åâäÿ âÿ éà áàøãà ñòàñèîíàð ñîñèàë éàðäûì ìöÿññèñÿñèíäÿ îëìàñû çÿðóðÿòèíèí àðàäàí ãàëõäûüû ùàëäà ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû áó Ãàíóíóí 34-úö
âÿ 43-úö ìàääÿëÿðèíèí òÿëÿáëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã îíà àáàä éàøàéûø ñàùÿñè âåðèð.
Âàëèäåéíëÿðè îëìàéàí âÿ éà âàëèäåéíëÿðè âàëèäåéíëèê ùöãóãëàðûíäàí ìÿùðóì åäèëìèø, äþâëÿò âÿ éà áàøãà ñîñèàë ìöÿññèñÿëÿðäÿ éàøàéàí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð éåòêèíëèê éàøûíà ÷àòäûãäà òèááè-ñîñèàë åêñïåðòèçà ðÿéèíÿ ýþðÿ
þçëÿðèíÿ õèäìÿò åäÿ áèëÿðñÿ âÿ ìöñòÿãèë éàøàéà áèëÿðñÿ, íþâáÿäÿíêÿíàð ìÿíçèë
àëìàã âÿ îíó àáàäëàøäûðìàãäàí þòðö ìàääè éàðäûì àëìàã ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
Ãîúàëàð âÿ ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ö÷öí èíòåðíàò
åâëÿðèíäÿ (ïàíñèîíàòëàðäà) éàøàéàí ÿìÿê ïåíñèéà÷ûëàðûíà òÿéèí îëóíìóø ÿìÿê
ïåíñèéàñû òàì ìÿáëÿüäÿ þäÿíèëèð.
ßëèëëÿð ö÷öí èíòåðíàò åâäÿ (ïàíñèîíàòäà) éàøàéàí ïåíñèéà÷ûíûí þùäÿñèíäÿ
ÿìÿê ãàáèëèééÿòè îëìàéàí àèëÿ öçâëÿðè îëäóãäà ïåíñèéà àøàüûäàêû ãàéäàäà þäÿíèëìÿëèäèð: ïåíñèéàíûí 25 ôàèçè, ëàêèí éàøà ýþðÿ ìèíèìóì ïåíñèéàíûí 20 ôàèçèíäÿí àç îëìàéàðàã ïåíñèéà÷ûíûí þçöíÿ, ãàëàí ùèññÿñè èñÿ òÿéèí åäèëìèø ìÿáëÿüèí
50 ôàèçèíäÿí ÷îõ îëìàéàðàã ýþñòÿðèëÿí àèëÿ öçâëÿðèíÿ.
Ñòàñèîíàð ñîñèàë õèäìÿò ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ éàøàéàí àùûë ÿëèëëÿðèí ïåíñèéàëàðûíûí
âåðèëìÿñè ãàéäàñû ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí åäèëèð.
ßìÿê âÿ èñòèðàùÿò åâèíäÿ éàøàéàí ýÿíú ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû
ìÿùäóä óøàãëàðûí ïåíñèéàñû òàì ìÿáëÿüäÿ þäÿíèëèð.
Ìàääÿ 47. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùÿéàòûíûí éàõøûëàøäûðûëìàñûíà éþíÿëäèëÿí ãÿðàðëàðûí ãÿáóë îëóíìàñûíäà ìöâàôèã
èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðûíûí ñÿëàùèééÿòè
Ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè âÿ éåðëè þçöíöèäàðÿåòìÿ îðãàíëàðû þç ñÿëàùèééÿòëÿðè äàõèëèíäÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñïåñèôèê òÿ– 139 –
ëÿáàòûíûí þäÿíèëìÿñèíÿ âÿ éàøàéûø ñÿâèééÿñèíèí éöêñÿëäèëìÿñèíÿ éþíÿëìèø ìöâàôèã òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðÿ áèëÿðëÿð.
Ìàääÿ 48. ßëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðèí éàøàéûø øÿðàèòèíèí éàõøûëàøäûðûëìàñûíà éþíÿëäèëÿí ãÿðàðëàðûí ãÿáóë
îëóíìàñûíäà ÿìÿê êîëëåêòèâëÿðèíèí ñÿëàùèééÿòè
Ïåíñèéàéà ÷ûõàíàäÿê ìöÿññèñÿäÿ, èäàðÿäÿ, òÿøêèëàòäà èøëÿìèø ÿëèëëÿð, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿð îíóí èø÷èëÿðè èëÿ áÿðàáÿð òèááè
õèäìÿò, ìÿíçèë òÿìèíàòû, ñàüëàìëûã âÿ ïðîôèëàêòèêà ìöÿññèñÿëÿðèíÿ ïóòéîâêàëàð
àëìàã ñàùÿñèíäÿ ìþâúóä èìêàíëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿê, ùàáåëÿ êîëëåêòèâèí öìóìè éûüûíúàüûíûí (êîíôðàíñûíûí) ãÿðàðû èëÿ ùÿì äÿ áàøãà ñîñèàë õèäìÿòëÿðäÿí âÿ
ýöçÿøòëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê ùöãóãóíó ñàõëàéûðëàð.
Ìöëêèééÿò âÿ òÿñÿððöôàò÷ûëûã ôîðìàëàðûíäàí àñûëû îëìàéàðàã ìöÿññèñÿëÿðèí,
èäàðÿëÿðèí âÿ òÿøêèëàòëàðûí èõòèéàðû âàð êè, êÿíàðäàí éàðäûìà âÿ ãóëëóüà åùòèéàúû
îëàí ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðèí, õöñóñÿí òÿê
ÿëèëëÿðèí, ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä 18 éàøûíàäÿê èø÷èëÿðèí ïåíñèéàëàðû öçÿðèíÿ þç âÿñàèòëÿðè ùåñàáûíà öñòÿëèê âÿ ÿëàâÿ ùàãëàð ìöÿééÿí åòñèíëÿð, ùàáåëÿ áó
Ãàíóíäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí áàøãà ýöçÿøòëÿðè âåðñèíëÿð.
Ìàääÿ 49. Ñîñèàë éàðäûìûí ìàëèééÿëÿøäèðèëìÿñè ìÿíáÿëÿðè
Ñîñèàë éàðäûì äþâëÿò áöäúÿñèíèí âÿ áÿëÿäèééÿëÿð òÿðÿôèíäÿí éåðëè áöäúÿëÿðèí âÿñàèòè, åëÿúÿ äÿ äþâëÿò áöäúÿñèíÿ ìöÿññèñÿëÿðèí, òÿøêèëàòëàðûí âÿ âÿòÿíäàøëàðûí úÿðèìÿëÿðè âÿ êþíöëëö âåðäèêëÿðè èàíÿ ùåñàáûíà ýþñòÿðèëèð.
ÂÛÛ. ßËÈËËßÐÈÍ Âß ÑÀÜËÀÌËÛÃ ÈÌÊÀÍËÀÐÛ
ÌßÙÄÓÄ ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÈÚÒÈÌÀÈ ÒßØÊÈËÀÒËÀÐÛ
Ìàääÿ 50. ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè
òÿøêèëàòëàðûíûí éàðàäûëìàñû
Þç ùöãóãëàðûíû âÿ ìÿíàôåëÿðèíè ãîðóìàã, ãàðøûëûãëû éàðäûì âÿ õèäìÿò ýþñòÿðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð âÿ îíëàðû
òÿìñèë åäÿí øÿõñëÿð Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ìöÿééÿí
– 140 –
åäèëÿí ãàéäàäà èúòèìàè òÿøêèëàòëàð, î úöìëÿäÿí ìöõòÿëèô ôîíäëàð éàðàòìàã ùöãóãóíà ìàëèêäèðëÿð.
éàðàäûëìàñû, ôÿàëèééÿòè âÿ ëÿüâ åäèëìÿñè ãàéäàñû ìöâàôèã ãàíóíâåðèúèëèê, áó òÿøêèëàòëàðûí ìöÿééÿí åäèëìèø ãàéäàäà ãåéäÿ àëûíàí íèçàìíàìÿëÿðè èëÿ òÿíçèìëÿíèð.
Ìàääÿ 51. Äþâëÿò âÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû
Äþâëÿò ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí ùöãóãëàðûíà âÿ ãàíóíè ìÿíàôåéèíÿ ÿìÿë îëóíìàñûíû òÿìèí åäèð âÿ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíà, áó Ãàíóíà óéüóí îëàðàã îíëàðûí
þç íèçàìíàìÿ âÿçèôÿëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿñè ö÷öí øÿðàèò éàðàäûëìàñûíà òÿìèíàò
âåðèð, îíëàðà ùÿðòÿðÿôëè éàðäûì ýþñòÿðèð.
Ãàíóíâåðèúèëèêäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ùàëëàð èñòèñíà îëìàãëà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí ôÿàëèééÿòèíÿ äþâëÿò
îðãàíëàðûíûí âÿ âÿçèôÿëè øÿõñëÿðèí ãàðûøìàñûíà éîë âåðèëìèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí, èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí
ìÿíàôåéèíÿ òîõóíàí ìÿñÿëÿëÿðè ãàíóíâåðèúèëèêäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëàí ùàëëàðäà äþâëÿò îðãàíëàðû âÿ òÿñÿððöôàò òÿøêèëàòëàðû ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí ìöâàôèã èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí èøòèðàêû âÿ éà ðàçûëûüû èëÿ ùÿëë åäèðëÿð.
Ìÿòáóàò, ðàäèî âÿ òåëåâèçèéà ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ùÿéàòûíäàí áÿùñ åäÿí õöñóñè ðóáðèêà ùàçûðëàéûð. Äþâëÿò ÿëèëëÿð úÿìèééÿòëÿðèíèí ìÿòáóàò îðãàíëàðûíûí íÿøðèíÿ ìàëèééÿ éàðäûìû âÿ òåõíèêè éàðäûì ýþñòÿðèð.
éåðëè îðãàíëàðû, ùàáåëÿ îíëàðûí ìöÿññèñÿëÿðèíèí (áèðëèêëÿðèíèí), èäàðÿëÿðèíèí âÿ
òÿøêèëàòëàðûíûí ÿìÿê êîëëåêòèâëÿðè ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä
óøàãëàðûí ñîñèàë ìöäàôèÿñè ìÿñÿëÿëÿðè áàðÿñèíäÿ ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðûíà òÿêëèôëÿð âåðÿ áèëÿðëÿð.
òÿøêèëàòëàðûíäàí ùàãã òóòóëìàñû
ìÿúáóðè äþâëÿò ñîñèàë ñûüîðòàñûíà úÿëá îëóíìàñû «Ñîñèàë ñûüîðòà ùàããûíäà»
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíó èëÿ òÿíçèìëÿíèð.
– 141 –
ßëäÿ åäèëÿí ýÿëèð áó úÿìèééÿòëÿðèí ìàääè-òåõíèêè áàçàñûíûí èíêèøàôûíà âÿ
ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿñèíÿ, ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ñîñèàë åùòèéàúëàðûíûí þäÿíèëìÿñèíÿ éþíÿëäèëèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû ìÿäÿíè-êöòëÿâè, èäìàí êëóáëàðû, ìÿäÿíèééÿò åâëÿðè, êèòàáõàíàëàð âÿ ñ. éåðëÿøÿí áèíàëàð ö÷öí èúàðÿ ùàããûíû þäÿìÿêäÿí àçàä åäèëèðëÿð.
òÿøêèëàòëàðûíûí èãòèñàäè ôÿàëèééÿòè ö÷öí øÿðàèò éàðàäûëìàñû
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ìöÿññèñÿëÿðèíèí âÿ èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí ìàääè-òåõíèêè òÿìèíàòû ìÿðêÿçëÿøäèðèëìèø ðåñïóáëèêà åùòèéàòëàðûíäàí ùÿéàòà êå÷èðèëèð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû ö÷öí
íÿçÿðäÿ òóòóëàí ìöÿññèñÿëÿðèí ìÿùñóëëàðû (òåõíèêè âàñèòÿëÿð âÿ ãóðüóëàð) äþâëÿò
ñèôàðèøèíÿ äàõèëäèð âÿ ìàääè-òåõíèêè åùòèéàòëàðëà áèðèíúè íþâáÿäÿ òÿìèí åäèëèð.
ßëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð ö÷öí îáéåêòëÿð òèêèíòèñè
ìàëèééÿëÿøäèðìÿ ìÿíáÿëÿðèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã äþâëÿò ñèôàðèøè òèêèíòèëÿðèíèí
ñèéàùûñûíà äàõèë åäèëèð.
òÿøêèëàòëàðûíûí âÿñàèòè ùåñàáûíà òèêèëìèø éàøàéûø ñàùÿñèíèí áþëýöñö
þç âÿñàèòè ùåñàáûíà, î úöìëÿäÿí ïàé÷ûëûã éîëó èëÿ òèêäèðäèéè éàøàéûø ñàùÿëÿðè îíëàðûí äàèìè ìöëêèééÿòè îëàðàã ýåðè àëûíà áèëìÿç âÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
ìÿíçèë ãàíóíâåðèúèëèéèíÿ óéüóí îëàðàã ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíûí òÿêëèôëÿðèíÿ ÿñàñÿí áþëöøäöðöëöð.
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû
ìÿíçèë òèêèíòèñèíäÿ ïàé÷ûëûã ãàéäàñûíäà èøòèðàê åäÿðêÿí òèêèíòè ñÿíàéåñè ãóðüóëàðûíûí èíêèøàôûíäà âÿ êîììóíàë òèêèíòèäÿ ïàé÷ûëûã èøòèðàêûíäàí, ùàáåëÿ éàøàéûø
ñàùÿëÿðèíèí áèð ãèñìèíè ìöâàôèã èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðûíà âÿ áàøãà òÿøêèëàòëàðà âåðìÿêäÿí àçàä åäèëèðëÿð.
– 142 –
òÿøêèëàòëàðûíûí áåéíÿëõàëã ÿëàãÿëÿðè
ßëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðû þç
íèçàìíàìÿëÿðèíÿ ìöâàôèã ñóðÿòäÿ áåéíÿëõàëã (ãåéðè-ùþêóìÿò) áèðëèêëÿðÿ äàõèë
îëà áèëÿð, áèðáàøà áåéíÿëõàëã ÿëàãÿëÿð ñàõëàéà áèëÿð, ìöâàôèã ñàçèøëÿð áàüëàéà
áèëÿðëÿð.
Äþâëÿò îðãàíëàðû ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû, ìÿäÿíè ÿëàãÿëÿðèí, òóðèçìèí âÿ èäìàíûí, î úöìëÿäÿí ÿëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð àðàñûíäà êå÷èðèëÿí îëèìïèéà, ïàðàëèìïèéà, äåôëèìïèéà âÿ õöñóñè îëèìïèéà, õîøìÿðàìëû âÿ áàøãà áåéíÿëõàëã éàðûøëàðûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí âÿ õàðèúè þëêÿëÿðèí îõøàð
èúòèìàè áèðëÿøìÿëÿðè èëÿ ÿìÿêäàøëûã éàðàòìàãäà âÿ îíó èíêèøàô åòäèðìÿêäÿ ÿëèëëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàðûí èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíà êþìÿê
åäèð, î úöìëÿäÿí ìàëèééÿ éàðäûìû ýþñòÿðèð.
ßëèëëÿð âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä óøàãëàð òÿøêèëàòëàðûíûí íöìàéÿíäÿ
ùåéÿòèíèí õàðèúè þëêÿëÿðÿ ýåäèá-ýÿëìÿê ö÷öí íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðèíäÿí èñòèôàäÿñè âÿ õàðèúè ãîíàãëàðûí ðåñïóáëèêà ÿðàçèñèíäÿ ìåùìàíõàíàëàðäà éåðëÿøäèðèëìÿñè ðåñïóáëèêàäà òÿäàâöëäÿ îëàí ïóë âàùèäè èëÿ þäÿíèëèð.
ßáöëôÿç ÅË×ÈÁßÉ
Áàêû øÿùÿðè, 25 àâãóñò 1992-úè èë
¹ 284
– 143 –
– 144 –
– 145 –
ÑÓÀË-ÚÀÂÀÁ
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: Òÿøÿêêöð åäèðÿì, Äàâóä ìöÿëëèì. Ñèç äåéèðñèíèç êè,
ÿëèëëÿðÿ àéðû áèð ãðóï êèìè áàõûëìàñûí. Àíúàã òÿÿññöôëÿð îëñóí êè, áó, áöòöí äþâëÿòëÿðäÿ, áöòöí úÿìèééÿòëÿðäÿ ëàáöääóð âÿ çÿðóðèäèð. Úÿìèééÿòèí ãàéüûñû, úÿìèééÿòèí äèããÿòè áó ãðóïäàí îëàí èíñàíëàðà äàùà ÷îõ îëìàëûäûð. Áèëèðèê êè, ùÿð éåðäÿ,
äöíéàíûí áöòöí þëêÿëÿðèíäÿ äèñêðèìèíàñèéàéà éîë âåðèëèð. Îíà ýþðÿ äÿ äèñêðèìèíàñèéà îëìàñûí äåéÿ, êâîòàëàð îëìàëûäûð. Ñèç äåéèðñèíèç êè, ÿëèëëÿðÿ àéðûúà áàõûëìàñûí, àììà äåéèðñèíèç êè, ÿëèë èíñàíëàð ö÷öí, ôèçèêè èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí èíñàíëàð
ö÷öí øÿðàèò, èíôðàñòðóêòóð ëàçûìäûð. Ëàçûìäûð, áÿñ áèç îíó àéûðìàñàã, áóíó áèð
ïðîáëåì êèìè ìöçàêèðÿ åòìÿñÿê, ùÿëëèíè íåúÿ òàïàðûã? Áèç áóíà äèããÿò éåòèðìÿëèéèê. Ìÿí ýþçëÿéèðäèì êè, ñèç òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðÿñèíèç. Òÿáèè êè, ñèçèí ãÿäÿð áó ùÿéàòû éàøàéàí, ñèçèí ãÿäÿð áó ïðîáëåìëÿðè áèëÿí àðàìûçäà éîõäóð. Îíà ýþðÿ êè, ñèç
áó ãóðóìóí ðÿùáÿðèñèíèç, ñèç î ïðîáëåìëÿðè éàøàéûðñûíûç, áèëèðñèíèç.
Ìÿí Íÿñèìè ðàéîíóíäàí ìèëëÿò âÿêèëèéÿì. Ìÿí áèëèðÿì ùàíñû êö÷ÿäÿ,
ùàíñû ðàéîíäà, ùàíñû áèíàëàðäà, ùàíñû êîîïåðàòèâëÿðäÿ íåúÿ ïðîáëåìëÿð âàð.
Öìóìèééÿòëÿ, ïðîáëåìëÿð ùàìûäà åéíèäèð. Àììà êîíêðåò ìÿíèì áþëýÿìäÿ
ùàíñû ïðîáëåìëÿðèí îëäóüóíó ìÿí àðòûã áèëèðÿì. Ôèëàí áèíàäà äàì éîõäóð, ôèëàí
ïàðêäà èøûã éîõäóð, ôèëàí éåðäÿ êàíàëèçàñèéà èøëÿìèð, çèðçÿìèéÿ ñó äîëóð. Áó
ìÿñÿëÿëÿðëÿ ìÿøüóë îëìàã ëàçûìäûð, îíëàðû ìöçàêèðÿ åäèá ùÿëëèíÿ ÷àëûøûðàì.
Áó, ìÿíèì áîðúóìäóð. Áó èíñàíëàðà ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí äèããÿò îëìàëûäûð. Òÿáèè êè, äþâëÿò ñòðóêòóðëàðûíûí áîðúóäóð áóíëàðû éåðèíÿ éåòèðìÿê. Àììà éåòèðìèðëÿð âÿ ìÿíèì ìèëëÿò âÿêèëè îëàðàã áîðúóì îíäàí èáàðÿòäèð êè, ìÿí áóíó
íÿçàðÿòäÿ ñàõëàìàëûéàì êè, þç áîðúëàðûíû éåðèíÿ éåòèðñèíëÿð. Áÿëè, ñèç äÿ áèçèìëÿ áèð éåðäÿñèíèç, áèçÿ äåìÿëèñèíèç ùàíñû ïðîáëåìëÿð âàð. Öçð èñòÿéèðÿì, ìÿí
áóíó áèëÿ áèëìÿðÿì. Íÿ ãÿäÿð áóíóíëà ìÿøüóë îëñàì äà áåëÿ ÿòðàôëû îíó áèëìÿðÿì. Òÿáèè êè, áèç áóíó þéðÿíèðèê, àììà ñèçèí äÿ äÿñòÿéèíèç ëàçûìäûð. Îíà
ýþðÿ áåëÿ “äÿéèðìè ìàñà”ëàð, áåëÿ êîíôðàíñëàð, õàðèúè äîñòëàðûìûç òÿðÿôèíäÿí
îíëàðà äÿñòÿê ýþñòÿðèëìÿñè âÿ áóíäà áèçÿ êþìÿê åòìÿñè áèçèì ö÷öí áþéöê áèð
ãàéüûäûð. Òÿÿññöôëÿð îëñóí êè, áèçèì úÿìèééÿòèìèçäÿ ÿëèëëèêëÿ áàüëû ïðîáëåìëÿð
êöòëÿâè èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðèíäÿ ëàçûìè ñÿâèééÿäÿ èøûãëàíìûð. Èíäè èíòåðíåò
äþâðöäöð. Èíòåðíåòäÿ ùå÷ îëìàñà èêè ýöíäÿí áèð áèð ìÿãàëÿ îëìàëûäûð, áèð ïðîáëåì èøûãëàíìàëûäûð. Äöç äåéèðñèíèç, áó êå÷èäëÿðëÿ áàüëû áèð-èêè èíôîðìàñèéà ýåäèá. Àììà áóíëàð áþéöê îëìàëûäûð, ìÿãàëÿ øÿêëèíäÿ, îõóíàí ãÿçåòëÿðäÿ, îõó– 146 –
íàí èíòåðíåò ñÿùèôÿëÿðèíäÿ, äàèìè îëìàëûäûð. Ñèçèí áÿëêÿ äÿ æóðíàëèñòëÿð àðàñûíäà
áó ïðîáëåìè èøûãëàíäûðàí, äàèì ðóáðèêàíû àïàðàí èíñàíëàð îëìàëûäûð. Äåìÿëè, áó
ñàùÿäÿ èøëÿìÿê ëàçûìäûð. Ñîñèàë ðåêëàì èñòèãàìÿòèíäÿ áèç áèðýÿ èøëÿìÿëèéèê.
Àììà áó ïðîáëåìè ñèç ìÿíÿ äåìÿëèñèíèç. Ìÿí îíó áèð âÿòÿíäàø êèìè, áèð èíñàí êèìè ôèêèðëÿøìÿìÿëèéÿì. Áèç äöøöíöëìöø èñòèãàìÿò, áèð ñòðàòåýèéà ãóðìàëûéûã. Äþâëÿòèí ãàéüûñû âàð. Áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðûí äÿñòÿéè âàð. Áèç èøòÿìÿëèéèê, áèç áó ïðîáëåìëÿðè þçöìöç ýþñòÿðìÿëèéèê. Áèç îíëàðûí ùÿëëè éîëëàðûíû ýþñòÿðìÿëèéèê. Ìÿñÿëÿí, ìÿí áèëèðÿì êè, êþùíÿ áèíàëàðäà ùå÷ áèð øÿðàèò éîõäóð ùÿëÿ. Ìÿíÿ íÿ ãÿäÿð èíñàí ìöðàúèÿò åäèá åâ èñòÿéèð. Áèð âÿòÿíäàøà åâ òàïäûì, äöçÿëòäèì. Àììà ìÿíÿ íåúÿ úàâàá ýÿëäè? Ìÿí ôèëàí ðàéîíäà åâ èñòÿìèðÿì. Òÿøêèëàòëàðëà ÿëàãÿ ñàõëàäûì âÿ íÿòèúÿäÿ áó èíñàíà íþâáÿñèç åâ âåðäèëÿð. ×öíêè áó
èíñàíûí îíóðüà ñöòóíó ïðîáëåìè âàð âÿ ýÿçÿ áèëìèð. Ñîñèàë éàðäûì ïðîéåêòèíäÿ
îëàí òÿçÿ áèíàëàðäàí éåð âåðäèëÿð. Àììà, ùÿìèí ðàéîíäà äà åâ èñòÿìÿäè. Áèëèðñèíèç, áó äà öçëÿøäèéèìèç ðåàëëûãäûð. Áóíëàðû äà äåéÿê. Àíúàã ìÿí éåíÿ äÿ äåéèðÿì, ïðîáëåìëÿð âàð. Ùàìûìûç áóíó áèëèðèê.
Ìÿí õàðèúäÿ ÷îõ îëóðàì. Îðàíûí øÿðàèòèíÿ ùÿð äÿôÿ ùÿñðÿòëÿ áàõûðàì. Àâòîáóñëàðû ýþðÿíäÿ ìÿí ùÿìèøÿ äöøöíöðÿì êè, íåúÿ îíëàð àâòîáóñäàí,
íÿãëèééàòäàí ùÿì äÿ òèúàðÿò ìÿðêÿçëÿðèíäÿ ðàùàòëûãëà èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Îíëàð
ö÷öí àéðûúà ëèôòëÿð, àéðûúà ýèðÿúÿê âàð. Ãàïûëàðûí åíè ìöòëÿã åëÿ îëìàëûäûð êè,
àðàáà êå÷ñèí. Áèçèì ãàíóíâåðèúèëèêäÿ âàð, ãåéä îëóíóá êè, áèíà òèêèëÿðêÿí ìöòëÿã ìöÿééÿí øÿðàèòÿ, òÿëÿáëÿðÿ óéüóí îëìàëûäûð. Áèç öíâàíëà ýþñòÿðìÿëèéèê êè,
ìåìàðëûã èíøààò ïðîéåêòëÿð âåðÿíäÿ ëèñåíçèéà îëìàäàí èñòèôàäÿéÿ âåðÿ áèëìÿçëÿð. Àììà âåðèðëÿð. Áó êå÷èäëÿðè äÿ ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéèíèí ãåéäè îëìàäàí îíëàð âåðìÿëè äåéèëëÿð. Àììà âåðèðëÿð. Áó ïðîáëåìëÿðè
êèì ãàëäûðìàëûäûð? Ñèç ãàëäûðìàëûñûíûç, ÿçèçëÿðèì. Ñèçèí òÿøêèëàòëàðûíûç äà âàð,
èìêàí äà âàð. Áóíó ãàëäûðìàã ö÷öí áþéöê äÿñòÿê ëàçûì äåéèë àõû. Áöòöí ïðîáëåìëÿðÿ íÿ Îìáóäñìàí, íÿ Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòó, íÿ ÀÁÀÚÅËËÈ ÷àòàð.
Ñèç ýÿëèá, íåúÿ äåéÿðëÿð áó ïðîáëåìè ãàëäûðûí, áó òÿøêèëàòëàð ùÿìèøÿ äÿñòÿê ýþñòÿðìÿéÿ ùàçûðäûð..... Áèç î ïðîáëåìëÿðè ýþðìöðöêñÿ, ñèç áèçÿ ýþñòÿðìÿëèñèíèç.
Èúðà åòìèðëÿð. Òÿÿññöôëÿð îëñóí êè, áó, áèçèì ïðîáëåìèìèçäèð. Òÿê áó ñàùÿäÿ äåéèë. Áèçèì éàçûëàí ãàíóíëàð èäåàëäûð. Èúðàñû èñÿ ñûôûð. Èúðà åòìÿê èñòÿìèðëÿð, åòìèðëÿð, ÷öíêè ìÿñóëèééÿò éîõäóð, ÷öíêè íÿçàðÿò éîõäóð. Ýÿëèí áó íÿçàðÿò, èúðà
ìåõàíèçìëÿðèíè ôèêèðëÿøÿê.
Èíñàí ùöãóãëàðû àíà áÿòíèíäÿí áàøëàéûð âÿ èíñàí àðòûã âÿôàò åäÿíäÿí ñîíðà úÿíàçÿ ùöãóãó èëÿ ãóðòàðûð. Îíà ýþðÿ èíñàí ùöãóãëàðû úîõ ýåíèø ñàùÿäèð âÿ
– 147 –
áèç ùàìûñûíû ÿùàòÿ åäÿ áèëìÿðèê. Áèç ïðîáëåìëÿðè ãåéä åäèðèê, úÿìèééÿòèí
ôèêðèíè îíà éþíÿëäèðèê, ìààðèôëÿíäèðèðèê. Àììà äÿðèíÿ ýåòìÿê àðòûã ñèçèí þùäÿíèçÿ äöøöð. Áèç äÿñòÿê ýþñòÿðìÿéÿ ùÿìèøÿ ùàçûðûã. Ìÿí áóíó ìÿñóëèééÿò äàøûéàðàã äåéèðÿì. Ìÿí Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó îëàðàã áóíà ùàçûðàì âÿ ÀÁÀÚÅËËÈ òÿøêèëàòûíà òÿøÿêêöð åäèðÿì êè, áó ñàùÿäÿ Àçÿðáàéúàí úÿìèééÿòèíÿ äÿñòÿê ýþñòÿðèð. Áöòöí ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíû äÿâÿò åäèðÿì êè,
êöòëÿâè èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðèíäÿ þç ïðîáëåìëÿðèíèçè äàùà ÷îõ èøûãëàíäûðñûíëàð.
Ùåìîôèëèéàëû Õÿñòÿëÿð Ðåñïóáëèêà Àññîñèàñèéàñûíûí ïðåçèäåíòè Ýöëíàðÿ Ùöñåéíîâà: ×îõ ñàü îëóí, Àéòÿí õàíûì. Áèç êîíôðàíñëàðäà ÷îõ ÷ûõûø åòìèøèê. Àììà ñèç èíäè áèçè î ãÿäÿð äèëåììà ãàðøûñûíäà ãîéìóñóíóç êè, åëÿ áèë òÿðÿôëÿð áèð-áèðèíÿ óéüóí ýÿëìèð. Êöòëÿâè èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðèíäÿ êèôàéÿò ãÿäÿð
èøëÿéèðèê. Íåúÿ îëóð êè, ñÿùèééÿäÿ ùåìîôèëèéàëû èíñàíëàð äÿðìàí ïðåïàðàòëàðûéëà
òÿìèí îëóíóðëàð, àíúàã ùÿð ùàíñû áèð äàéàã ñèñòåìè ïðîáëåìè îëàí èíñàí áóëâàðà
ýåäÿíäÿ àéàã éîëóíà äöøÿ áèëìÿéÿúÿê.
Ìÿí áåëÿ áàøà äöøäóì êè, ñèç êîíôðàíñûí ùÿìñÿäðèñèíèç. Ýÿëÿúÿêäÿ ñèçëÿðëÿ ÿìÿêäàøëûã åòìÿê áèçèì ö÷öí ÷îõ õîø îëàðäû. ×îõ èñòÿéÿðäèì êè, áèðèíúè áèçÿ
ñþç âåðÿñèíèç, ñîíðà áàøãà äèýÿð òÿøêèëàòëàðà, ëàï áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàðà. Áèç þç
òÿêëèôëÿðèìèçè, ïðîáëåìëÿðèìèçè äåéÿê. Àðòûã áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàð ùÿðÿ þçöíÿ
þç ïàéûíû ýþòöðñöí âÿ îëà áèëÿð áèçÿ ÿë óçàòñûíëàð. Ùÿì áåéíÿëõàëã òÿøêèëàòëàð,
ùÿì äþâëÿò òÿøêèëàòëàðû. Áèç áóðà îíà ýþðÿ ýÿëìèøèê.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: ×îõ éàõøû. Ìÿí äÿ ñèçè äÿñòÿêëÿéèðÿì, Äàâóä
ìöÿëëèìèí äåäèêëÿðè èëÿ ðàçûéàì êè, ñèçèí ïðîáëåìëÿðèíèçè áèç ìöòëÿã åøèòìÿëèéèê. Îíà ýþðÿ ìÿí ñèçè äÿâÿò åòäèì êè, éàçûëû ñóðÿòäÿ ñèç Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíà âÿ ÀÁÀÚÅËË-ÿ òÿãäèì åäÿñèíèç. Áó ìÿñÿëÿëÿðÿ áàõûëñûí, ëàçûì îëàíäà áóðàäà Îìáóäñìàí íöìàéÿíäÿëÿðè äÿ âàð, îíëàð äà áàõà áèëÿðëÿð.
Äþâëÿò Øÿùÿðñàëìà âÿ Àðõèòåêòóðà Êîìèòÿñèíèí øþáÿ ìöäèðè Úàùàíýèð Ãîúàéåâ: Ìèëëè Ìÿúëèñäÿ ùåñàáàòû äèíëÿíèëÿíäÿ ñèç ñóàë âåðäèíèçìè êè, áåëÿ êå÷èäëÿð íèéÿ òèêèëìèð? Úÿíàá Ïðåçèäåíòèìèç þçö Íèçàìè êö÷ÿñèíäÿêè êå÷èääÿ ýþñòÿðäè êè, (ïàíäóñ äöçÿëäèáëÿð îðäà) áóðäàí íîðìàë àäàì ÷ûõà áèëìÿç.
Ìÿñÿëÿ à÷ûã ãàëäû. Äþâëÿòèí âÿñàèòè õÿðúëÿíèá, àììà èñòèôàäÿ îëóíìóð. Ñèç ìèëëÿò âÿêèëè êèìè äåïóòàò ñîðüóñó âåðìèñèíèçìè? Áó ÷îõ úèääè ìÿñÿëÿäèð. Ùàìûìûç äåéèá ýþðöðöê, àììà áó éàçûã ÿëèë êèìäÿí èñòÿñèí îíó.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: Öçð èñòÿéèðÿì, áèçèì èêè äÿíÿ äÿ ÷ûõûøûìûç âàð. Îíäàí ñîíðà ìöçàêèðÿíè äàâàì åäÿðèê. Àììà ÷ûõûøëàð ïðîáëåì èëÿ áàüëûäûðñà, ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð êè, îíëàðû äà äèíëÿìÿéèìèç éàõøû îëàð. Ìÿí ÷îõ õàùèø åäèðÿì êè, àð– 148 –
òûã áóðàäà èøòèðàê åäÿí ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíûí íöìàéÿíäÿëÿðè êîíôðàíñûí
ìöçàêèðÿñèíäÿ ôÿàë èøòèðàê åòñèíëÿð.
Äþâëÿò Øÿùÿðñàëìà âÿ Àðõèòåêòóðà Êîìèòÿñèíèí øþáÿ ìöäèðè Úàùàíýèð
Ãîúàéåâ: Èø åëÿ ýÿòèðèá êè, ÿëèëëÿð áèçèì ïåøÿ ôÿàëèééÿòèìèçëÿ áàüëûäûðëàð âÿ ìÿí
ñÿìèìè äåéèðÿì, ìÿí áó ÿëèëëÿðëÿ áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿðäÿ ùÿìèøÿ éàõûíäàí èøòèðàê åòìÿéÿ ÷àëûøìûøàì. Ìÿí øÿõñÿí ñèçÿ òÿøÿêêöð åäèðÿì êè, ñèç äþâëÿò ùàêèìèééÿòèíèí ãàíóíâåðèúèëèê ãîëóíóí íöìàéÿíäÿñè êèìè àõûðà êèìè þçöíöçäÿ èðàäÿ òàïäûíûç. Àõûðà ãÿäÿð áó ìöçàêèðÿëÿëÿðäÿ èøòèðàê åòìÿéÿ þçöíöçö áîðúëó áèëäèíèç, Àéòÿí õàíûì. Áóðàäà Ìàèñ ìöÿëëèì, ñîíðà Äàâóä ìöÿëëèì ÷îõ úèääè èðàäëàð áèëäèðäèëÿð. Î èðàäëàðû åøèäÿí àäàìëàðûí áóðàäà ãàëìàìàñûíû, øÿõñÿí ìÿíèì
þçöìöí äÿ òÿùãèð îëóíìàüûìà áÿðàáÿð ùåñàá åäèðÿì. Áåëÿ äåéÿê êè, áóðàäà Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí áèð ñûðàâè èø÷èñè èøòèðàê åäèð âÿ ìÿíèì îíóí éàøû ãÿäÿð ñòàæûì
âàð. Ìÿí î ìÿñóë èøëÿðèìè ãîéìóøàì, ìÿí ìöÿëëèìÿì, ïåäàãîãàì, Èäàðÿ÷èëèê
Àêàäåìèéàñûíûí ìöÿëëèìèéÿì, ìÿí áóðàäà îòóðóá áó ïðîáëåìëÿðè ÷þçìÿê ö÷öí
âàõò àéûðûðàì, î, äóðóá ÷ûõûá ýåäèð. Íèéÿ? Äåéèðèê êè, óøàãëàðûí ÿëèëëèéèíèí áàø
âåðìÿñèíèí ãàðøûñû àëûíñûí. Ìÿí áóðàäà íå÷ÿ äÿôÿ äåìèøÿì êè, Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí éþíö äÿéèøìÿëèäèð. Õÿñòÿíè ñàüàëòìàã éîõ, õÿñòÿëèéèí ãàðøûñûíû àëìàã ëàçûìäûð. Áèëÿúÿðèäÿ ïîëèêëèíèêà âàð. Äþðä ùÿêèì âÿ îíóí òèáá áàúûñû 9 êâ.ì.-äÿ
õÿñòÿ ãÿáóë åäèð, èêè áðèãàäà. Îðà ñàðûëûüà òóòóëìóø óøàã äà ýÿëèð, ìàëéàðèéà èëÿ
óøàã ýÿëèð âÿ îðà ýöíÿø èøûüû äöøìöð. Äåìÿëè, Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí âÿçèôÿñèíäÿí áèðè: õÿñòÿëèéèí éàéûëìàìàñû ö÷öí îòàãëàðûí ýöíÿø èøûüû èëÿ òÿìèí îëóíìàñû
ö÷öí òÿäáèðëÿð ýþðìÿëèäèð. Ìÿêòÿáëÿð òÿìèð îëóíóð, ùå÷ áèð ìÿêòÿáäÿ ÿëèëëÿð
ö÷öí ùå÷ áèð éåíèëèê ýþðöíìöð. Èíäè ãÿôëÿòÿí áèð àâàðèéàéà äöøöá óøàã áèðäÿí
ÿëèë îëóð, ãû÷ëàðûíû èòèðèð. Ýÿëèá Òåõíèêè Èíñòèòóòóíó îõóìàìàëûäûð? Áó ùàãäà íÿ
òÿäáèð ýþðöëöá? Ùå÷ íÿ! Ìÿí öçð èñòÿéèðÿì, ùàìû ýÿëèð áóðà åëÿ áèë ýþðäöêëÿðè
èøè ðåêëàì åòìÿê ö÷öí ÷ûõûø åòìÿéÿ. Î ïðîáëåì íèéÿ ùÿëë îëóíìóð, áèç îíäàí äàíûøñàã éàõøû îëàð. Ñèç ìàðàãëû ìÿñÿëÿéÿ òîõóíäóíóç: íÿçàðÿò ìÿñÿëÿñè. Ìÿí áóíó áóðàäà áèð íå÷ÿ äÿôÿ ãàëäûðìûøàì. Äþâëÿò íÿçàðÿòè êöòëÿâè îëà áèëìÿç. Îíäàí þòðö äöíéàäà êîíñòðóèëèçì òÿòáèã îëóíóð. Êîíñòðóèëèçì äþâëÿò íÿçàðÿòè èëÿ èúòèìàè íÿçàðÿòèí ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñèäèð. Áèçäÿ ùÿëÿ î, òàì òÿìèí îëóíìàéûá. Îíà
ýþðÿ òÿìèí îëóíìàéûá êè, èúòèìàèééÿò þç ñòàíäàðòëàðûíû áèëìèð. Îíäàí þòðö ìÿí
Äàâóä ìöÿëëèìÿ ìèííÿòäàðàì êè, áèç áåëÿ áèð ìÿëóìàò êèòàáûíû íÿøð åòäèê. Áó
êèòàáûí ìöÿëëèôëÿðèíäÿí, ðåäàêòîðëàðûíäàí áèðè äÿ ìÿíÿì. Ùåñàá åäèðÿì êè,
ìöÿééÿí äþâðäÿí ñîíðà áó êîíñòðóèëèçì àëûíà áèëÿð. Àììà êîíñòðóèëèçì àëûíàíà
ãÿäÿð áó ìÿñÿëÿëÿðÿ úàâàáäåù èíñàíëàðûí ìÿñóëëèéÿòè ãàëäûðûëìàëûäûð. Ìÿí áèðèí– 149 –
úè òÿêëèô åäÿðäèì Îìáóäñìàí àïàðàòûíà: Îìáóäñìàí àïàðàòû áóðà äÿâÿò îëóíàí
àäàìëàðûí îðäà èøòèðàêû äÿðÿúÿñèíÿ àèä ùÿìèí ãóðóìëàðà òÿçÿäÿí ìÿêòóá éàçñûí.
Áàêû øÿùÿð Èúðà Ùàêèìèééÿòèíèí òÿùñèëÿ áàõàí áèð èø÷èñè ýÿëèá áóðà, áèð õàíûìäûð.
Î, áóðàäàêû ñóàëëàðà íÿ úàâàá âåðÿ áèëÿð? Êå÷ÿí äÿôÿ ßìÿê Íàçèðëèéèíäÿí áèð
ùöãóãøöíàñû ýþíäÿðèáëÿð. Úèääè ïðîáëåìëÿð ãîéäóëàð, áóíóí îíà öìóìèééÿòëÿ,
äÿõëè éîõäóð. Ìÿíèì áèðèíúè òÿêëèôèì áóäóð. Èêèíúè òÿêëèô îíäàí èáàðÿòäèð êè,
öìóìèééÿòëÿ, éåðëè èúðà ùàêèìèééÿòè îðãàíëàðû âÿ àèäèééÿòè ãóðóìëàð òÿùñèë âÿ
ñÿùèééÿ ìöÿññèñÿëÿðèíèí ðÿùáÿðëÿð ö÷öí èúòèìàè äèíëÿìÿëÿð òÿøêèë îëóíñóí, Îìáóäñìàí èíñòèòóòóíóí âàñèòÿñèëÿ. Ùåñàá åäèðÿì êè, áÿëêÿ îíäà áèç ìöÿééÿí íÿòèúÿëÿðÿ íàèë îëà áèëÿðèê âÿ ÿí íÿùàéÿò, ìÿí ùåñàá åäèðÿì êè, áèçèì ùÿð áèðèìèç,
áèð àçÿðáàéúàíëû îëàðàã, ìöñÿëìàí îëàðàã áèýàíÿëèêäÿí õèëàñ îëìàüà òÿê þçöìöç úÿùä åòìÿìÿëèéèê, áèç ÿòðàôäàêûëàðû áóíà ñþâã åòìÿëèéèê. Òÿêúÿ èíñàí þçö
ïðèíñèïèàë îëìàìàëûäûð, ÷àëûøìàëûäûð êè, ÿòðàôäàêûëàð ïðèíñèïèàë îëñóí, ùÿãèãÿòÿ
ìåéëè îëñóí, ùàëàë îëñóí, äöç îëñóí. Áåëÿ îëñà áèç ïðîáëåìëÿðèí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿðèê. Ùÿð êÿñ ÿââÿëà, þçöíäÿí ñîðóøìàëûäûð: ìÿí íÿ åäèðÿì, ìÿí íÿéèí ãàðøûñûíû àëäûì? Ìÿí Àéòÿí õàíûìà ñóàëû åëÿ áåëÿ âåðìÿäèì. Úÿíàá Ïðåçèäåíò äÿ
íþãñàíëàðû äåéèð. Àììà úÿíàá Ïðåçèäåíòÿ èúòèìàè äÿñòÿê ëàçûìäûð, ñîðüó ëàçûìäûð. Áÿçÿí åëÿ ñÿùâ èøëÿð ýþðöëöð êè, óúóíó òàïà áèëìèðñÿí êè, áóíó êèì åäèá? Áóíó êèì òèêäè? Êå÷èäëÿð òèêèðëÿð éîëëàðûí öñòöíäÿí – ÿëèë îðäàí íåúÿ êå÷ñèí. Áèð äöøöíÿí éîõäóð êè, áó ÿëèë íåúÿ êå÷ÿúÿê. Áó ìÿñÿëÿ ùàããûíäà ìÿí ùåñàá åäèðÿì
êè, Ìèëëè Ìÿúëèñäÿ ñÿðáÿñò ñààò âàõòûíäà äàíûøìàã ëàçûìäûð.
Ìàèñ ßëèéåâ: Ìÿí ÷îõ öçð èñòÿéèðÿì, Úàùàíýèð ìöÿëëèì. Áó ëàéèùÿíè ÷ÿêèðëÿð, Äþâëÿò Øÿùÿðñàëìà âÿ Àðõèòåêòóðà êîìèòÿñèíäÿ ëàéèùÿíè ðàçûëàøäûðûðëàð.
Úàùàíýèð Ãîúàéåâ: Èúàçÿ âåðèí, ìÿí èíäè ñèçÿ äåéÿúÿéÿì. Äåìÿëè, òèêèíòè áàøëàéûð ëàéèùÿäÿí, áèðè âàð ëàéèùÿ, áèðè äÿ éåðèíäÿ èúðà îëóíìà. Áóíëàð àéðû-àéðû ôÿàëèééÿò íþâöäöð. Ñèç áèëèðñèíèç áöòöí íîðìàëàðäà, ëàéèùÿëÿíäèðìÿ íîðìàëàðûíäà áóíëàð ùàìûñû íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Àììà áÿçÿí áó èúðà îëóíìóð. Óçóí ìöääÿòäèð êè, ßìÿê Íàçèðëèéè èëÿ áèçèì àðàìûçäà úèääè ìöáàùèñÿ îëóá. Íÿ ìöáàùèñÿ?
×öíêè îáéåêò èñòèñìàðà âåðèëÿíäÿ áèð ìöÿëëèô ãîë ÷ÿêèð îíà, ìöÿëëèô íÿçàðÿòè. Úÿíàá Ïðåçèäåíò ÷îõ éàõøû ñþç äåäè. Áóíëàð ñóàë âåðäèëÿð êè, ñèçèí óøàãëàðûíûç øÿðãÿ áàõûð, éîõñà ãÿðáÿ áàõûð, ùàíñû òÿðÿôÿ áàõûð? Î äà äåäè êè, ìÿíèì þâëàäëàðûì Àçÿðáàéúàí òÿðÿôèíÿ áàõûð. Ìÿí îíó ñàéûðàì ÷îõ òàðèõè áèð ñþçäöð. Áèçèì ùÿð áèðèìèç òóòäóüóìóç âÿçèôÿäÿí àñûëû îëìàéàðàã, þëêÿìèçÿ, õàëãûìûçà òÿðÿô áàõìàëûéûã. Ùÿð áèðèìèçèí ìöÿééÿí èúòèìàè ìþâãåéè, èúòèìàè ñàíáàëû âàð. ßí àçû î ñàíáàëäàí èñòèôàäÿ
åòìÿëèéèê. Áÿçÿí èúòèìàè ñàíáàë ÷îõ áþéöê âÿçèôÿ íöôóçóíäàí äàùà ùþðìÿòëè îëóð.
– 150 –
Ìÿí ñèçè áèðëèéÿ, î ìàëèê îëäóüóíóç ñàíáàëäàí ìÿãñÿäéþíëö èñòèôàäÿ åòìÿéÿ ÷àüûðûðàì. Òÿøÿêêöð åäèðÿì äèããÿòèíèçÿ ýþðÿ.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: ×îõ ñàü îëóí, ìèííÿòäàðàì. Ìÿùç áèðëèéÿ âÿ áèð
éåðäÿ èøëÿìÿéÿ ìÿí äÿ ñèçè ÷àüûðûðäûì. Áóéóðóí, ñèçèí ñþçöíöç âàð èäè. Àììà
õàùèø åäèðÿì 5 äÿãèãÿ ðåãëàìåíò...
Ðåñïóáëèêàíûí ßëèë Ãàäûíëàð Úÿìèééÿòèíèí ñÿäðè Ìÿùëóãÿ Ðÿùèìîâà:
Ùþðìÿòëè Àéòÿí õàíûì. Ìÿí èëê þíúÿ áóðàäà èøòèðàê åäÿí áöòöí èøòèðàê÷ûëàðà òÿøÿêêöðöìö áèëäèðèðÿì. Ìÿí ÀÁÀÚÅËËÈ-íèí ðÿùáÿðëèéèíÿ, áöòöí ÿìÿêäàøëàðûíà òÿøÿêêöð åäèðÿì. Áöòöí áþëýÿëÿðäÿ áó úöð” “äÿéèðìè ìàñà”ëàð, èúòèìàèééÿò
èëÿ ýþðöø, òÿëèìëÿð, ìààðèôëÿíìÿ èøëÿðè éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ àïàðûëûð. Êöòëÿâè èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðè ùÿãèãÿòÿí ÷îõ àðòûã ìàðàãëûäûð âÿ ùèññ åäèðÿì êè, èúòèìàèééÿòèìèçäÿ áþéöê áèð äþíöø éàðàíûá. Áó ëàéèùÿíèí ýåäèøàòû ÿëèëëèê ñàùÿñèíäÿ áþéöê
áèð äþíöø éàðàäûá. Áó ýöí áþëýÿëÿðäÿ Èúðà Ùàêèìèééÿòèíèí áèëàâàñèòÿ íöìàéÿíäÿëÿðè, áÿëÿäèééÿëÿð, éåðëè îðãàíëàð, àïàðàòëàð ùàìûñû êþíöëëöëöê ïðèíñèïè èëÿ áó
ïðîáëåìÿ éàíàøûðëàð...Áó ýöí áó íÿòèúÿíè ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí èëëÿðëÿ ÷àëûøìûøûã, èëëÿðëÿ ÿçèééÿò ÷ÿêèðèê. ßëèë òÿøêèëàòëàðû îëàðàã ãðóï ôîðìàñûíäà áèðëÿøìèøèê, Ìèëëè Ìÿúëèñ, éåðëè îðãàíëàð èëÿ èøëÿéèðèê âÿ áó ñÿâèééÿéÿ ýÿòèðèíúÿ íÿ ãÿäÿð ÿçèééÿòëÿðäÿí êå÷èðèê. Àììà áèçèì áèð ïðîáëåìèìèç íÿäèð? Äàâóä ìöÿëëèì ãåéä
åòäèéè êèìè, áó ýöí èëêèí ÷ûõûø ïðîáëåìäÿí áàøëàìàëûäûð, èëêèí ÷ûõûø ÿëèë òÿøêèëàòëàðûíûí ÷ûõûøëàðû îëìàëûäûð. ßëèë òÿøêèëàòëàðû ïðîáëåìè ãîéàíäàí ñîíðà Ìèëëè Ìÿúëèñ äÿ, Îìáóäñìàí àïàðàòû äà, íàçèðëèêëÿð äÿ îíóí öñòöíäÿ ÷ûõûøëàðû ãóðìàëûäûð
êè, áèçèì ïðîáëåìëÿðèìèçè åøèòñèíëÿð.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: Öçð èñòÿéèðÿì, ñÿñëÿíäèðèí áó ïðîáëåìëÿðè, çÿùìÿò îëìàñà.
Ìÿùëóãÿ Ðÿùèìîâà: Áó ýöí áèð íþìðÿëè ïðîáëåìèìèç íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðèíèí âÿ øÿùÿðèí èíôðàñòðóêòóðóíûí äöçÿëìÿñèäèð. ßñàñ ïðîáëåì áóäóð. Äèýÿð
ìÿñÿëÿ: òÿùñèë îúàãëàðûíäà ôèçèêè ìÿùäóäèééÿòè îëàí óøàãëàðûí ñÿðáÿñò òÿùñèë
îúàãëàðûíà úÿëá îëóíìàñû ìÿñÿëÿñèäèð. ßýÿð óøàã, øàýèðä åâäÿ òÿùñèë àëûðñà,
þç àèëÿñèíè ýþðöð âÿ áèð ìöÿëëèìè ýþðöð, óøàãäà äöøöíúÿ òÿðçè äÿéèøìÿéÿúÿê.
Àíúàã áöòöí àóäèòîðèéà ãàðøûñûíäà âÿ éàõóä àëè ìÿêòÿáëÿðäÿ î óøàã ùàìû èëÿ
áÿðàáÿð òÿùñèë àëñà àðòûã äöøöíúÿ òÿðçè àâòîìàòèê îëàðàã äÿéèøèëèð. Áó úÿìèééÿòèìèçèí ïîòåíñèàëûíûí éåðèíäÿí äÿéèøèëìÿñè äåìÿêäèð, äöøöíúÿíèí éåðèíäÿí
äÿéèøèëìÿñè äåìÿêäèð. Î àðàáàäà îëàí èíñàíû ýþðÿíäÿ äèýÿð óøàãëàð, ùàìû èñòÿéÿúÿê êè, îíà ùÿð éåðäÿ øÿðàèòèí éàðàíìàñûíà íàèë îëñóí. Äèýÿð ìÿñÿëÿ: ãàíóíëàðûìûçäà îëàí áîøëóãëàð. Àéòÿí õàíûì, ÷îõ õàùèø åäèðÿì, ìÿí èñòÿéÿðäèì
– 151 –
êè, Ìèëëè Ìÿúëèñäÿ ìöçàêèðÿëÿðäÿ áîøëóãëàðû äîëäóðìàëûéûã, ìÿñÿëÿëÿðè ãàëäûðìàëûéûã. Äèýÿð òÿðÿôäÿí òåëåâèçèéà êàíàëëàðû. Ñèçèí äÿ, Ðÿáèééÿò õàíûìûí
äà ãåéä åòäèéèíèç êèìè, íÿéÿ ýþðÿ áó ýöí òåëåâèçèéà êàíàëëàðûíäà ïóëñóç ñîñèàë ðîëèêëÿðÿ éåð àéûðìûðëàð. Áèç ãåéðè-ùþêóìÿò òÿøêèëàòëàðûíà ýåäèðèê, áèð
çöëìëÿ ôîíäëàðäàí ïóë àëûðûã, ÿçèééÿòëÿ ÿðñÿéÿ ýÿòèðäèéèìèç ñîñèàë ðîëèêëÿðè òåëåâèçèéà êàíàëëàðûíäà ùÿð ýöí íèéÿ ýþðìöðöê? Áóäóð áèçèì ïðîáëåìèìèç âÿ
áó ïðîáëåìëÿðäÿí áàøëàìàëûéûã äþâëÿò îëàðàã, ìèëëÿò îëàðàã. Ùÿð áèð âÿòÿíäàøûìûçûí ãèéìÿòèíè, ãÿäðèíè áèëìÿëèéèê.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: Èíàíûí êè, ñîñèàë ðîëèêëÿð ïðîáëåìè, òèááè ñûüîðòà ïðîáëåìè áóíëàð Ìèëëè Ìÿúëèñäÿ áàøäà Ãÿíèðÿ õàíûì, Ðÿáèééÿò õàíûì îëìàãëà äàèì
ãàëäûðûëûð. Ñèç î äåäèéèíèç áèð ñààò ÿðçèíäÿ ùàìûñû ñÿñëÿíèð, èíàíûí. Ïàíäóñëàðäàí
òóòìóø, òèêèëÿí áèíàëàðäàí òóòìóø, ãàçûí âåðèëìÿìÿñè, éîëóí ÷ÿêèëìÿìÿñè, éîëóí
÷ÿêèëèá úÿìè áèð ãûø äþçìÿñè âÿ ãàð ÿðèéÿíäÿí ñîíðà òÿçÿäÿí êîðëàíìàñû... Ùàìûìûç áèð úÿìèééÿòèê, ùàìûìûç áèð øÿðàèòäÿ éàøàéûðûã.
Éåýÿíÿ Úÿôÿðîâà, Îìáóäñìàí Àïàðàòû: Ñþç âåðäèéèíèç ö÷öí ÷îõ òÿøÿêêöð åäèðÿì. Ïðîáëåìëÿð ùàããûíäà áóðàäà ÷îõ äàíûøûëäû. Ìÿí äåéèëÿí ôèêèðëÿðëÿ ÷îõ ðàçûéàì. Ùàìû áèëèð áó ïðîáëåìëÿðè, àììà ýÿëèí ùÿð áèðèìèç þçöìöçÿ äèããÿò åäÿê. Áèð äÿôÿ Úàùàíýèð ìöÿëëèì òÿäáèðëÿðèíèí áèðèíäÿ ÷îõ öðÿéèìÿ
éàòàí áèð ñþç äåäè. Äåäè êè, ÿñàñ îäóð êè, âèúäàí ÿëèëè îëìàéàã. Ùÿãèãÿòÿí áó
ñþç ìÿíÿ ÷îõ õîø ýÿëäè, ÷öíêè ùÿãèãÿòÿí ùÿð áèð èíñàí âÿçèôÿ áîðúóíäàí ÿëàâÿ
èíñàíëûã áîðúóíó éåðèíÿ éåòèðìÿëèäèð. Ùÿð áèð èíñàí, ùÿð áèð äþâëÿò ìÿìóðó, ùÿð
áèð èúòèìàè ãóðóìóí íöìàéÿíäÿñè ùÿìèí î âèúäàíëà þç âÿçèôÿ áîðúóíó éåðèíÿ
éåòèðñÿ áöòöí ïðîáëåìèìèç ùàìûñû ÷þçöëÿð. ×îõ ñàü îëóí, ìèííÿòäàðàì.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: ×îõ ñàü îëóí, Éåýàíÿ õàíûì.
Çàóð Ñåéèäçàäÿ, “Çàóð” Õåéðèééÿ Úÿìèééÿòèíèí ñÿäðè, ùöãóãøöíàñ:
Ìÿí ÿëèëëÿðèí ìÿøüóëëóã ìþâçóñó èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿéÿ òîõóíìàã èñòÿéèðäèì. Áó
ýöí ìÿøüóëëóã èäàðÿñèíèí ÿëèëëÿðè ùàðàñà èøÿ äöçÿëòìÿê, òÿñèð åòìÿê ñÿëàùèééÿòè éîõäóð. Ìÿøüóëëóã èäàðÿñèíäÿ 2 èëäèð èøñèç êèìè ãåéäèééàòäàéàì âÿ áèðèíúè
ãðóï ÿëèë îëäóüóìà ýþðÿ ìÿíÿ óéüóí áèð èø éîõäóð äåéèðëÿð. Âåðýè Ìÿúÿëëÿñèíäÿ äÿéèøèêëèê îëàíäà ùÿð ùàíñû èúòèìàè òÿøêèëàò âåðýè âåðìÿëèäèð. Áèç èúòèìàèééÿòäÿí êþìÿê ýþçëÿìÿìÿëèéèê, áèç äþâëÿòäÿí êþìÿê èñòÿìÿëèéèê. Äþâëÿò ñÿùâèìèçè ýþñòÿðìÿëèäèð. Ìÿñÿëÿ áóäóð. ×îõ ñàü îëóí.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: ×îõ ñàü îëóí, ñèçèíëÿ òàìàìèëÿ ðàçûéàì. Òÿÿññöôëÿð îëñóí êè, áåëÿ ùàëëàð âàð. Àììà ìÿùç ñèçèí ïðîáëåìèíèç èëÿ áàüëû ñîíðà
äàíûøìàã ëàçûìäûð.
– 152 –
Ìàèñ ßëèéåâ: Íÿòèúÿäÿ, ÿëèëëèéÿ ýÿëèá ÷ûõûð. Èíñàíëàð ùöãóãëàðûíû áèëìèðëÿð.
Òèááè ìÿäÿíèééÿòëÿðè áèëìèðëÿð. Ìÿí ðàéîíäà îëìóøàì, èíàíûðñûíûç êè, àäè, åëåìåíòàð ùöãóãëàðû áèëìèðëÿð. Îíëàðûí ùàíñû öìèäëÿðè âàð. Íåúÿ åòìÿê ëàçûìäûð,
ìÿí õÿñòÿéÿì, ìÿíèì ïñèõîëîæè ãöñóðëàðûì âàð, ùàðà ìöðàúèÿò åäèëìÿëèäèð.
Ùåïàòèò Ú õÿñòÿëÿðè ÷îõ áþéöê ïñèõîëîæè òÿçéèãÿ ìÿðóç ãàëûðëàð. Ùå÷ éåðäÿí
äÿ êþìÿê éîõäóð. Ìàëèééÿ òÿðÿôèíÿ êå÷ñÿê, ìèíèìóì 15 ìèí ìàíàò ëàçûìäûð.
Úàùàíýèð Ãîúàéåâ: Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéè åëÿ øÿðàèò éàðàòìàëûäûð êè, öìóìèééÿòëÿ, éîëóõìà îëìàñûí.
“Ñÿùùÿò” Èúòèìàè Ôîíäóíóí ñÿäðè Òàðèåë Ùÿñÿíîâ: Ùþðìÿòëè Àéòÿí õàíûì âÿ êîíôðàíñ èøòèðàê÷ûëàðû. Áèðèíúèñè, êîíôðàíñûí áåëÿ éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ òÿøêèëè ö÷öí òÿøêèëàò÷ûëàðà þç ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèðÿì. Èêèíúèñè, Àéòÿí õàíûì,
ñèç äåéèðñèíèç êè, òåëåâèçîðäà âÿ ÷àïëàðäà ëàçûìè òÿøêèëàòëàðà, ëàçûìè âÿòÿíäàøëàðà áèç ôèêèðëÿðèìèçè ÷àòäûðàã. ßýÿð áèð ìàüàçà êàññàíû âàõòûíäà ãîéìóðñà, î, àéëàðëà áàüëàíûð Âåðýèëÿð Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí, Ôþâãÿëàäÿ Ùàëëàð Íàçèðëèéè òÿðÿôèíäÿí, Áàêû Øÿùÿð Èúðà Ùàêèìèééÿòè òÿðÿôèíäÿí. Áèëäèéèíèç êèìè, Áàêû éåíèëÿøèð,
éåíèäÿí ãóðóëóð, áó ëàéèùÿ òÿðòèá îëóíóð, áó òèêèëÿí áèíàëàð ñîíðà ãÿáóë îëóíóð,
áóíà ãîë ÷ÿêèëèð. Ùàìû áèëèð áó ñÿáÿáëÿðè, àììà à÷ûãëàéà áèëìèð. Ìÿí áåëÿ áèð
òÿêëèô åäèðÿì êè, áó ýöí Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíÿ, Ôþâãÿëàäÿ Ùàëëàð Íàçèðëèéèíÿ,
Íÿãëèééàò Íàçèðëèéèíÿ, Áàêû Èúðà Ùàêèìèééÿòèíÿ ìöðàúèÿò îëñóí. Åøèòäèéèìèç
êèìè, äöíéàäà ÿùàëèíèí 15%-è ÿëèëëÿðäèð. Áèçäÿ 5-6%. Áó, î äåìÿê äåéèë êè, áèçäÿ ÿëèë àçäûð. Ñàäÿúÿ îëàðàã áèçèì ÿëèë èíñàíëàðûìûç þç ùöãóãëàðûíû ãîðóéà áèëìèð. Ìÿí þçöì ùÿêèìÿì, “Ñÿùùÿò” Èúòèìàè Ôîíäóíóí ñÿäðèéÿì, 1997-úè èëäÿ
õÿñòÿëèê êå÷èðìèøÿì. 10 èë 3-úö ãðóï ÿëèë îëìóøàì. ßëèë áèçäÿ ÷îõäóð, åùòèéàúû
îëàí äà ÷îõäóð, ãàéüû äà äåéèëäèéè êèìè, èñòÿíèëÿí ñÿâèééÿäÿ äåéèë. Áó ýöí ìÿí
áó òÿäáèðèí ùÿì òÿøêèëàò÷ûëàðûíà, ùÿì äÿ èøòèðàê÷ûëàðûíà þç òÿøÿêêöðóìó áèëäèðèðÿì. Öìèäâàðàì êè, áèçèì èíñàíëàðûìûç þç ùöãóãëàðûíû áèëÿúÿêëÿð âÿ ãîðóìàüà ÷àëûøàúàãëàð.
Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ Ùöãóãøöíàñëàð Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè Àêèô ßëèçàäÿ: Àéòÿí õàíûì, òÿøÿêêöð åäèðÿì ìÿíÿ ñþç âåðäèéèíèç ö÷öí. Ìÿí òÿøêèëàò÷ûëàðà – øÿõñÿí Ðîáåðò Ñòèðÿ òÿøÿêêöð åòìÿê èñòÿéèðÿì. Áèëèðÿì êè, áó êîíôðàíñûí
ÿðñÿéÿ ýÿëìÿñèíäÿ ùàìûñûíûí ÿìÿéè âàð. Àéòÿí õàíûì, áèð íå÷ÿ äÿôÿ ñèç âóðüóëàäûíûç êè, êîíêðåò òÿêëèôëÿð âåðèì. Ìÿí èñòÿéèðäèì ãûñà îëàðàã ñèçèíëÿ áàüëû
áèð òÿêëèô âåðèì. Áèëäèéèì ãÿäÿð Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíäà ÿëèëëÿðûí ïðîáëåìëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí áèð áþëìÿ, áèð øþáÿ éîõäóð.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: Öçð èñòÿéèðÿì, âàð.
– 153 –
Àêèô ßëèçàäÿ: Ëàï éàõøû, îíäà ìÿí òÿáèè áèð ñóàë âåðìÿê èñòÿéèðÿì ñèçÿ.
Éàõøû îëàð êè, ñèç þçöíöç áó ÿëèëëÿðèí ïðîáëåìëÿðè èëÿ áàüëû áèð åëìè òÿäãèãàò èøèíè àïàðàñûíûç. Éàõóä áó ñàùÿäÿ ÷îõëó ñàéëû âÿ éà ÷îõñàùÿëè áèð ìîíèòîðèíã àïàðàñûíûç. Áó ïðîáëåìëÿðè àðàøäûðìàã âÿ ùþêóìÿò îðãàíëàðûíûí ãàðøûñûíà ãîéìàüû áèç ÿëèë èúòèìàè áèðëèêëÿðèíÿ ùÿâàëÿ åòìÿêäÿíñÿ, äöøöíöðÿì êè, áóíó ñèç äàùà ïðîôåññèîíàë ôîðìàäà ùÿì ïðàêòèê, ùÿì äÿ íÿçÿðè ïðîáëåìëÿðè îðòàéà ÷ûõàðûá ñèñòåìëè áèð êîìïëåêñ òÿäáèðëÿðëÿ áàüëû úèääè íàèëèééÿò ÿëäÿ åäÿ áèëÿðñèíèç.
×öíêè ñèç áóíó åäÿðñèíèçñÿ, äàùà éàõøû îëàð. Àðçóëàéûðàì êè, ñèç áóíó òåçëèêëÿ
åäÿñèíèç âÿ íþâáÿòè êîíôðàíñëàðûí áèðèíäÿ áóíóíëà áàüëû ìöçàêèðÿ àïàðûëñûí.×îõ
ñàü îëñóí Äàâóä ìöÿëëèì, èíäèéÿ êèìè áó ïðàêòèêàäà îëàí ïðîáëåìëÿðè áèçÿ ãàáàðòäû, éàõøû èíôîðìàñèéàëàð âåðäè. Ìàèñ ìöÿëëèì äÿ íÿçÿðäÿ îëàí ïðîáëåìëÿðè
áèëäèðäè. Àììà äöøöíöðÿì êè, áóíó Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòó åòñÿ äàùà éàõøû
îëàð. Òÿøÿêêöð åäèðÿì.
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà: Ìöòëÿã, ìöòëÿã.
Àêèô ßëèçàäÿ: Òÿáèè êè, ñèçèíëÿ áèð éåðäÿ.
– 154 –
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
5 Ìàé - Àâðîïà ßëèëëèéè îëàí Èíñàíëàðûí Ùöãóãëàðûíûí
Ìöäàôèÿñè Ýöíöíÿ ùÿñð îëóíìóø “ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ùöãóãè
ñòàòóñó: ìþâúóä ïðîáëåìëÿð âÿ ãàðøûäà äóðàí âÿçèôÿëÿð”””
ìþâçóñóíäà êîíôðàíñûí ïðîãðàìû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
ÝÈÐÈØ ÍÈÒÃËßÐÈ
Åëìèðà Ñöëåéìàíîâà,
öçðÿ Ìöâÿêêèëè (Îìáóäñìàí) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Àéòÿí Ìóñòàôàéåâà,
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû
Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Ðîáåðò Ñòèð,
Àìåðèêà Ùöãóãøöíàñëàð Àññîñèàñèéàñûíûí
þëêÿ öçðÿ äèðåêòîðó. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Ìàðê Ùåðåâàðä,
Íöìàéÿíäÿëèéèíèí ðÿùáÿðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
ÌßÐÓÇßËßÐ
Ùàäè Ðÿúÿáëè,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿðèí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè áàðÿäÿ
Ñîñèàë Ñèéàñÿò Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Ðÿáèééÿò Àñëàíîâà,
Àçÿðáàéúàíäà ñîñèàë äþâëÿò ãóðóúóëóüó ÿëèëëÿðèí
ùöãóãè ñòàòóñóíóí òÿìèí åäèëìÿñèíèí ìöùöì àìèëèäèð
Èíñàí Ùöãóãëàðû Êîìèòÿñèíèí ñÿäðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Íàòèã Ìÿììÿäîâ,
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè âÿ ãàðøûäà äóðàí âÿçèôÿëÿð
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ßìÿê âÿ ßùàëèíèí
Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè íàçèðèíèí ìöàâèíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Ùÿáèá Êÿðèìîâ,
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí âÿ ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóä îëàí
óøàãëàðûí èíêëóçèâ òÿùñèëè: ìþâúóä ïðîáëåìëÿð âÿ ïåðñïåêòèâëÿð
øþáÿ ìöäèðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Éóñèô Áàáàéåâ,
ßëèëëèéèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû âÿ ÿëèëëèéè
îëàí øÿõñëÿðèí ñàüëàìëûüûíûí ìöùàôèçÿñè
Òèááè éàðäûìûí òÿøêèëè øþáÿñèíèí áàø ìÿñëÿùÿò÷èñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿëëèíäÿ ÃÙÒ-ëÿðèí ðîëó
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ßëèë Òÿøêèëàòëàðû Èòòèôàãûíûí ñÿäðè . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Âöñàëÿ Ùÿñÿíîâà,
ßëèëëèéè îëàí øÿõñëÿðèí ìÿøüóëëóã ñàùÿñèíäÿ
úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñû: áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿ
ÀÌÅÀ Èíñàí Ùöãóãëàðû Èíñòèòóòóíóí
ñîñèàë âÿ èãòèñàäè ùöãóãëàð øþáÿñèíèí ìöäèðè. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Ìàéèñ ßëèéåâ,
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà ÿëèëëÿðèí ñîñèàë ìöäàôèÿñèíÿ äàèð
ãàíóíâåðèúèëèéèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè ìÿñÿëÿñè
ÁÄÓ-íóí ùöãóã ôàêöëòÿñèíèí ïðîôåññîðó. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
ßËÀÂßËßÐ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíäàí ÷ûõàðûøëàð . . . . . . . . . . . . . . . . 71
"ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàéà ãîøóëìàã
áàðÿñèíäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíó. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Êîíâåíñèéàñûíà äàèð Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Áÿéàíàòû . . . . . . . . . . . . . . . 106
"ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà" Êîíâåíñèéàíûí Ôàêóëòàòèâ
Ïðîòîêîëóíà ãîøóëìàã áàðÿñèíäÿ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
“ßëèëëÿðèí ùöãóãëàðû ùàããûíäà”” Êîíâåíñèéàíûí
Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Êîíâåíñèéàñûíûí Ôàêóëòàòèâ Ïðîòîêîëóíà äàèð Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí Áÿéàíàòû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
“ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà”
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíóíäà äÿéèøèêëèê åäèëìÿñè áàðÿäÿ”
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí 2011-úè èë 4 ìàðò òàðèõëè
85-ÛÂÃÄ íþìðÿëè Ãàíóíóíóí òÿòáèã åäèëìÿñè ùàããûíäà
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí Ôÿðìàíû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
ßëèëëèéèí âÿ óøàãëàðûí ñàüëàìëûã èìêàíëàðû ìÿùäóäëóüóíóí
óøàãëàðûí ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ ñîñèàë ìöäàôèÿñè ùàããûíäà
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàíóíó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Ñóàë-úàâàá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

oxumaq

Transkript

Benzer belgeler

Prezident İlham Əliyev Xocalı faciəsi qurbanlarının xatirəsini йад едиб

Məqsəd Azərbaycanı inkişaf etmiş цlkəyə зevirməkdir